Wikibooks nlwikibooks https://nl.wikibooks.org/wiki/Hoofdpagina MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter Media Speciaal Overleg Gebruiker Overleg gebruiker Wikibooks Overleg Wikibooks Bestand Overleg bestand MediaWiki Overleg MediaWiki Sjabloon Overleg sjabloon Help Overleg help Categorie Overleg categorie Transwiki Overleg transwiki Wikijunior Overleg Wikijunior TimedText TimedText talk Module Overleg module 0 151 396171 396087 2025-06-04T13:45:12Z JopkeB 18060 /* P */ Pot-au-feu 396171 wikitext text/x-wiki '''Wikimedia Kookboek ~ Alfabetische index van recepten''' Dit is een index-pagina zoals er ook achterin kookboeken voorkomen. Voeg hier steeds zelf een nieuw recept op de juiste, alfabetische, plaats toe. A.u.b. alleen links naar recepten toevoegen die bestaan of die je meteen gaat toevoegen aan het Kookboek. Verzoek om een nieuw kan bij [[Kookboek/Gewenste recepten|gewenste recepten]]. Gebruik het [[Kookboek/Receptsjabloon|receptsjabloon]] voor het toevoegen van recepten. <div style="text-align: center;">'''[[Kookboek/Kruiden en specerijen|Kruiden en specerijen vind je in deze lijst.]]'''</div> {{Alfabet met ankers}} <div style="columns: 4 250px;"> ==A== *[[Kookboek/Aachener Printen|Aachener Printen]] *[[Kookboek/Gekookte aardappel|Aardappel (gekookt)]] *[[Kookboek/Aardappelen à la Bercy|Aardappelen à la Bercy]] *[[Kookboek/Gebakken aardappelen|Gebakken aardappelen]] *[[Kookboek/Aardappelgratin|Aardappelgratin]] *[[Kookboek/Aardappelpuree|Aardappelpuree]] *[[Kookboek/Aardappelsalade|Aardappelsalade]] *[[Kookboek/Aardappelsoesjes|Aardappelsoesjes]] *[[Kookboek/Aardbeienijs|Aardbeienijs]] *[[Kookboek/Aardbeientaart zonder oven|Aardbeientaart zonder oven]] *[[Kookboek/Advocaat|Advocaat]] *[[Kookboek/Advocaatbavarois|Advocaatbavarois]] *[[Kookboek/Alhambra|Alhambra]] *[[Kookboek/Alioli|Alioli]] *[[Kookboek/Aloo tikki|Aloo tikki]] *[[Kookboek/Älplermagronen|Älplermagronen]] *[[Kookboek/Andijvierolletjes met rookspek|Andijvierolletjes met rookspek]] *[[Kookboek/Appel-komkommersalade|Appel-komkommersalade]] *[[Kookboek/Appelbol|Appelbol]] *[[Kookboek/Appelchutney|Appelchutney]] *[[Kookboek/Appelmoes|Appelmoes]] *[[Kookboek/Appeltaart|Appeltaart]] *[[Kookboek/Appeltaart met rozijnen|Appeltaart met rozijnen]] *[[Kookboek/Arretjescake|Arretjescake]] *[[Kookboek/Asperges à la Flamande|Asperges à la Flamande]] *[[Kookboek/Asperges met zalm|Asperges met zalm]] (voorgerecht) *[[Kookboek/Atjar tjampoer|Atjar tjampoer]] *[[Kookboek/Avocadosoep|Avocadosoep]] *[[Kookboek/Ayran|Ayran]] (Turkse yoghurtdrank) ==B== *[[Kookboek/Babi ketjap|Babi ketjap]] *[[Kookboek/Babi panggang|Babi panggang]] *[[Kookboek/Balkenbrij|Balkenbrij]] *[[Kookboek/Balletjes in tomatensaus|Balletjes in tomatensaus]] *[[Kookboek/Balsamico-vinaigrette|Balsamico-vinaigrette]] *[[Kookboek/Bami|Bami]] *[[Kookboek/Bami goreng|Bami goreng]] *[[Kookboek/Banaan met ardennerham|Banaan met Ardennerham]] *[[Kookboek/Banaan op de barbecue|Banaan op de barbecue]] *[[Kookboek/Banketbakkersroom|Banketbakkersroom]] *[[Kookboek/Barbecuerecept|Barbecuerecept]] *[[Kookboek/Barbecuesaus|Barbecuesaus]] *[[Kookboek/Barbecuespies|Barbecuespies]] *[[Kookboek/Barreado|Barreado]] *[[Kookboek/Bavarois|Bavarois]] *[[Kookboek/Berbere|Berbere]] *[[Kookboek/Berchemse boterkoekjes|Berchemse boterkoekjes]] *[[Kookboek/Beschuit met muisjes|Beschuit met muisjes]] *[[Kookboek/Beslagwafels|Beslagwafels]] *[[Kookboek/Bietenstamppot|Bietenstamppot]] *[[Kookboek/Bitterballen|Bitterballen]] *[[Kookboek/Bloemkool met kaas en prei|Bloemkool met kaas en prei]] *[[Kookboek/Bloemkool met witte saus|Bloemkool met witte saus]] *[[Kookboek/Bloemkoolprak|Bloemkoolprak]] *[[Kookboek/Bloemkoolsoep met kaas|Bloemkoolsoep met kaas]] *[[Kookboek/Bodding|Bodding]] *[[Kookboek/Boekweitkoek|Boekweitkoek]] *[[Kookboek/Boerenjongens|Boerenjongens]] *[[Kookboek/Boeuf Bourguignon|Boeuf Bourguignon]] *[[Kookboek/Bonensalade|Bonensalade]] *[[Kookboek/Boranija|Boranija]] *[[Kookboek/Borrelhapjes|Borrelhapjes]] *[[Kookboek/Borstplaat|Borstplaat]] *[[Kookboek/Bossche bol|Bossche bol]] *[[Kookboek/Bouillon|Bouillon]] *[[Kookboek/Bowl van Lievevrouwebedstro|Bowl van Lievevrouwebedstro]] *[[Kookboek/Bramensap|Bramensap]] *[[Kookboek/Gekookte broccoli|Broccoli (gekookte)]] *[[Kookboek/Brodo|Brodo]] *[[Kookboek/Broeder|Broeder]] *[[Kookboek/Broodpap|Broodpap]] *[[Kookboek/Broodpizza|Broodpizza]] *[[Kookboek/Broodschotel|Broodschotel]] *[[Kookboek/Bruinebonenprut|Bruine bonenprut]] *[[Kookboek/Bruinebonensoep|Bruine bonensoep]] *[[Kookboek/Bruinebonen-wortelsoep|Bruinebonen-wortelsoep]] *[[Kookboek/Butter en eek|Butter en eek]] ==C== *[[Kookboek/Cajunkruiden|Cajunkruiden]] *[[Kookboek/Cannelloni met ricotta spinazievulling|Cannelloni met ricotta spinazievulling]] *[[Kookboek/Caesarsalade|Caesarsalade]] *[[Kookboek/Romige champignonsoep|Romige champignonsoep]] *[[Kookboek/Chili con carne|Chili con carne]] *[[Kookboek/Chimarrão|Chimarrão]] *[[Kookboek/Chinese tomatensoep|Chinese tomatensoep]] *[[Kookboek/Choco|Choco (chocoladepasta)]] *[[Kookboek/Bossche bol|Chocoladebol]] *[[kookboek/Chocoladefondue|Chocoladefondue]] *[[Kookboek/Chocoladeletter|Chocoladeletter]] *[[Kookboek/Chocolademelk|Chocolademelk]] *[[Kookboek/Chocolademousse|Chocolademousse]] *[[Kookboek/Chocoladetaart|Chocoladetaart]] *[[Kookboek/Koude chocoladetaart|Koude chocoladetaart]] *[[Kookboek/Citroenjenever|Citroenjenever]] *[[Kookboek/Citroensap|Citroensap]] *[[Kookboek/Cocktailsaus|Cocktailsaus]] *[[Kookboek/Cola|Cola]] *[[Kookboek/Confituur|Confituur]] *[[Kookboek/Cosmopolitan|Cosmopolitan]] *[[Kookboek/Courgette op de barbecue|Courgette op de barbecue]] *[[Kookboek/Couscous|Couscous]] *[[Kookboek/Couscous met bloemkool|Couscous met bloemkool]] *[[Kookboek/Couscous met lam en groenten|Couscous met lam en groenten]] *[[Kookboek/Couscousschotel|Couscousschotel]] *[[Kookboek/Crème au beurre-taart|Crème au beurre-taart]] *[[Kookboek/Crème fraîche|Crème fraîche]] *[[Kookboek/Banketbakkersroom|Crème patissière]] *[[Kookboek/Crêpe Suzette|Crêpe Suzette]] *[[Kookboek/Croutons|Croutons]] *[[Kookboek/Curryworst op de barbecue|Curryworst op de barbecue]] <div style="break-inside: avoid;"> ==D== *[[Kookboek/Dikke koek|Dikke koek]] *[[Kookboek/Dipsaus|Dipsaus]] *[[Kookboek/Gember|Djahé]] *[[Kookboek/Komijnzaad|Djinten]] *[[Kookboek/Dobos-taart|Dobos-taart]] </div> ==E== *[[Kookboek/Gestoofde eend met sinaasappel|Eend (gestoofd) met sinaasappel]] *[[Kookboek/Ei-banaanpannenkoekjes|Ei-banaanpannenkoekjes]] *[[Kookboek/Eiersalade|Eiersalade]] *[[Kookboek/Enchilada|Enchilada]] *[[Kookboek/Erwtensoep|Erwtensoep]] ==F== *[[Kookboek/Fazant à la Brabançonne|Fazant à la Brabançonne]] *[[Kookboek/Filosoof|Filosoof]] *[[Kookboek/Flensje|Flensje]] *[[Kookboek/Forel Beauséjour|Forel Beauséjour]] *[[Kookboek/Fornello|Fornello]] *[[Kookboek/Patat|Friet]] *[[Kookboek/friet-ei|Friet-ei]] *[[Kookboek/Frikandelbroodjes|Frikandelbroodjes]] *[[Kookboek/Fryske_dúmkes|Fryske dúmkes]] <div style="break-inside: avoid;"> ==G== *[[Kookboek/Garnaalkroketten|Garnaalkroketten]] *[[Kookboek/Gâteau du Vully|Gâteau du Vully]] *[[Kookboek/Gazpacho|Gazpacho]] *[[Kookboek/Gehaktbal|Gehaktballen]] *[[Kookboek/Gehaktballetjes_met_ananas_en_paprika|Gehaktballetjes met ananas en paprika]] *[[Kookboek/Vleesbrood|Gehaktbrood]] *[[Kookboek/Gekookte spruitjes|Gekookte spruitjes]] *[[Chillipepers.NL/Goong pad pong garee|Goong pad pong garee (Thais)]] *[[Kookboek/Goulash|Goulash]] *[[Kookboek/Goulashkruiden|Goulashkruiden]] *[[Kookboek/Griekse herderschotel|Griekse herderschotel]] *[[Kookboek/Griekse salade|Griekse salade]] *[[Kookboek/Pittige groenteschotel met boekweit|Pittige groenteschotel met boekweit]] *[[Kookboek/Groentesoep|Groentesoep]] *[[Kookboek/Guacamole|Guacamole]] </div> ==H== *[[Kookboek/Hachee|Hachee]] *[[Kookboek/Hamburger|Hamburger]] *[[Kookboek/Hartige taart|Hartige taart]] *[[Kookboek/Havermoutkoekjes|Havermoutkoekjes]] *[[Kookboek/Hazelnootpasta|Hazelnootpasta]] *[[Kookboek/Hemelse modder|Hemelse modder]] *[[Kookboek/Herinnering aan het bos|Herinnering aan het bos]] *[[Kookboek/Hongaarse cocktail|Hongaarse cocktail]] *[[Kookboek/Hongaarse Goulash (vegetarisch)|Hongaarse goulash (vegetarisch)]] *[[Kookboek/Hotdog|Hotdog]] *[[Kookboek/Hummus|Hummus]] *[[Kookboek/Hutsepot|Hutsepot]] (Vlaamse versie) *[[Kookboek/Hutspot|Hutspot]] (Nederlandse versie) *[[Kookboek/Hutspot met pastinaak|Hutspot met pastinaak]] ==I== *[[Kookboek/Indzjera|Indzjera]] *[[Kookboek/Italiaanse boerenschotel|Italiaanse boerenschotel]] ==J== *[[Kookboek/Jachtschotel|Jachtschotel]] *[[Kookboek/Jam|Jam]] *[[Kookboek/Jambalaya|Jambalaya]] *[[Kookboek/Jus|Jus]] ==K== *[[Kookboek/Kaasfondue|Kaasfondue]] *[[Kookboek/Kaassalade|Kaassalade]] *[[Kookboek/Kaassaus|Kaassaus]] *[[Kookboek/Kaastaart met frambozen|Kaastaart met frambozen]] *[[Kookboek/Kandeel|Kandeel]] *[[Kookboek/Kapsalon|Kapsalon]] (snack) *[[Kookboek/Karnemelkse pap|Karnemelkse pap]] *[[Kookboek/Kavarma|Kavarma]] *[[Khao_man_kai|Khao man kai (Thais)]] *[[Khao_moo_daeng|Khao moo daeng (Thais)]] *[[Kookboek/Gevulde kipfilet met spinazie|Gevulde kipfilet met spinazie]] *[[Kookboek/Tandoorikip|Kip Tandoori]] *[[Kookboek/Kip in de hoed (kerrie)|Kip in de hoed (kerrie)]] *[[Kookboek/Kip in de hoed (prei en rijst)|Kip in de hoed (prei en rijst)]] *[[Kookboek/Kip in romige saus|Kip in romige saus]] *[[Kookboek/Stevige kippensoep|Stevige kippensoep]] *[[Kookboek/Kippenvleugels met sesamzaad|Kippenvleugels met sesamzaad]] *[[Kookboek/Kleefrijst met klapper en gula djawa|Kleefrijst met klapper en gula djawa]] *[[Kookboek/Kniepertie|Kniepertie]] *[[Kookboek/Knoflooksaus|Knoflooksaus]] *[[Kookboek/Knoflooksaus op kwarkbasis|Knoflooksaus op kwarkbasis]] *[[Kookboek/Knoflooksaus op yoghurtbasis|Knoflooksaus op yoghurtbasis]] *[[Kookboek/Knolselderijsoep|Knolselderijsoep]] *[[Kookboek/Konijn met pruimen|Konijn met pruimen]] *[[Kookboek/Koolrabi met boekweit|Koolrabi met boekweit]] *[[Kookboek/Gekookte kreeft|Kreeft (gekookt)]] *[[Kookboek/Krentjebrij|Krentjebrij]] (watergruwel) *[[Kookboek/Kroketten en bitterballen|Kroketten en bitterballen]] *[[Kookboek/Kruidenboter|Kruidenboter]] *[[Kookboek/Kruidnoten|Kruidnoten]] *[[Kookboek/Kruudmoes|Kruudmoes]] *[[Kookboek/Kwast|Kwast]] *[[Kookboek/Kweeperengelei|Kweeperengelei]] <div style="break-inside: avoid;"> ==L== *[[Laap_Mu|Laap Mu (Thais)]] *[[Kookboek/Gestoofd lamsvlees|Gestoofd lamsvlees]] *[[Kookboek/Lekkerbekje|Lekkerbekje]] *[[Kookboek/Linzensoep|Linzensoep]] *[[Kookboek/Kruidige_loempiaatjes_met_zalm_en_garnaal|Loempiaatjes (kruidig) met zalm en garnaal]] *[[Kookboek/Luikse wafel|Luikse wafel]] </div> ==M== *[[Kookboek/Maïssoep|Maïssoep]] *[[Kookboek/Maitrank|Maitrank]] *[[Kookboek/Mangochutney|Mangochutney]] *[[Kookboek/Marsepein|Marsepein]] *[[Kookboek/Marshmallow|Marshmallow]] *[[Kookboek/Mayonaise|Mayonaise]] *[[Kookboek/Mediterrane witte bonensoep|Mediterrane witte bonensoep]] *[[Kookboek/Meloen met ham|Meloen met ham]] *[[Kookboek/Meringue|Meringue]] *[[Kookboek/Mexicaanse bonenschotel|Mexicaanse bonenschotel]] *[[Kookboek/Milkshake|Milkshake]] *[[Kookboek/Minestronesoep|Minestronesoep]] *[[Kookboek/Mojito|Mojito]] *[[Kookboek/Gebakken mosselen|Gebakken mosselen]] *[[Kookboek/Mosterd|Mosterd]] *[[Kookboek/Mosterdsaus|Mosterdsaus]] *[[Kookboek/Mosterdsoep|Mosterdsoep]] *[[Kookboek/Moussaka|Moussaka]] *[[Kookboek/Mozzarella met tomaten|Mozzarella met tomaten]] ==N== * [[Kookboek/Nasi goreng|Nasi goreng]] * [[Kookboek/Oer Nasi Goreng|Oer Nasi Goreng]] * [[Kookboek/Niter kibbeh|Niter kibbeh]] ==O== *[[Kookboek/Oer Nasi Goreng|Oer Nasi Goreng]] *[[Kookboek/Oesterveloutésoep|Oesterveloutésoep]] *[[Kookboek/Oliebollen|Oliebollen]] *[[Kookboek/Øllebrød|Øllebrød]] *[[Kookboek/Omelet|Omelet]] *[[Kookboek/Oost-Indische kerssoep|Oost-Indische kerssoep]] *[[Kookboek/Oost-Vlaamse vlaai|Oost-Vlaamse vlaai]] *[[Kookboek/Ossenstaartsoep|Ossenstaartsoep]] *[[Kookboek/Ovenschotel van fusili en kaas|Ovenschotel van fusili en kaas]] <div style="break-inside: avoid;"> ==P== *[[Kookboek/Paddenstoelenragout|Paddenstoelenragout]] *[[Kookboek/Paella|Paella]] *[[Kookboek/Paling in kervelsoep|Paling in kervelsoep]] *[[Kookboek/Paneermeel|Paneermeel]] *[[Kookboek/Panna cotta|Panna cotta]] *[[Kookboek/Pannenkoeken|Pannenkoeken]] *[[Kookboek/Pão de queijo|Pão de queijo]] (deegbolletjes) *[[Kookboek/Gevulde paprika (vlees-groente)|Gevulde paprika (vlees-groente)]] *[[Kookboek/Gevulde paprika (mediterraans)|Gevulde paprika (mediterraans)]] *[[Kookboek/Paprikasoep|Paprikasoep]] *[[Kookboek/Pasta met budgetbolognese|Pasta met budgetbolognese]] *[[Kookboek/Pasta met kip|Pasta met kip]] *[[Kookboek/Pasta met mozzarella, tomaten en basilicum|Pasta met mozzarella, tomaten en basilicum]] *[[Kookboek/Pasta met parmaham|Pasta met parmaham]] *[[Kookboek/Pasta met rijst en gehakt|Pasta met rijst en gehakt]] *[[Kookboek/Pasta met romige tomatensaus|Pasta met romige tomatensaus]] *[[Kookboek/Pasta met simpele groentensaus|Pasta met simpele groentensaus]] *[[Kookboek/Pasta met spinazie en roomkaas|Pasta met spinazie en roomkaas]] *[[Kookboek/Pasta met tonijn en appel|Pasta met tonijn en appel]] *[[Kookboek/Pasta met venkel|Pasta met venkel]] *[[Kookboek/Pastinaak gestoofd in pompoen|Pastinaak gestoofd in pompoen]] *[[Kookboek/Patat|Patat]] *[[Kookboek/Patátes me skórtho|Patátes me skórtho]] *[[Kookboek/Paté|Paté]] *[[Kookboek/Peentjes geglaceerd in sinaasappelsap|Peentjes geglaceerd in sinaasappelsap]] *[[Kookboek/Gestoomde peentjes|Peentjes (gestoomd)]] *[[Kookboek/Peersalade met blauwschimmelkaas|Peersalade met blauwschimmelkaas]] *[[Kookboek/Pesto|Pesto]] *[[Kookboek/Vegetarische peulvruchtensoep|Vegetarische peulvruchtensoep]] *[[Kookboek/Pina Colada|Pina Colada]] *[[Kookboek/Pindasoep (eenvoudige)|Pindasoep (eenvoudige)]] *[[Kookboek/Pindasoep (Surinaamse)|Pindasoep (Surinaamse)]] *[[Kookboek/Pizza|Pizza]] *[[Kookboek/Poestasaus|Poestasaus]] *[[Kookboek/Poffert|Poffert]] *[[Kookboek/Poffertjes|Poffertjes]] *[[Kookboek/Volkoren pompoenbrood|Pompoenbrood, volkoren]] *[[Kookboek/Pompoenpuree|Pompoenpuree]] *[[Kookboek/Pompoensoep met appel|Pompoensoep met appel]] *[[Kookboek/Pompoensoep gekruid en met groenten|Gekruide pompoensoep met groenten]] *[[Kookboek/Zoete pompoentaart|Pompoentaart, zoete]] *[[Kookboek/Pot-au-feu|Pot-au-feu]] (Franse stoofpot) *[[Kookboek/Potjiekos|Potjiekos]] (Zuid-Afrikaanse stoofpot) *[[Kookboek/Preisoep|Preisoep]] *[[Kookboek/Preistoofpot|Preistoofpot]] *[[Kookboek/Preitaart|Preitaart]] </div> ==Q== <div style="break-inside: avoid;"> ==R== *[[Kookboek/Raclette (gerecht)|Raclette]] *[[Kookboek/Ragoût|Ragoût]] *[[Kookboek/Rijst met gehakt en groenten|Rijst met gehakt en groenten]] *[[Kookboek/Rijst met kip en groenten|Rijst met kip en groenten]] *[[Kookboek/Rijst met kokos en mango chutney|Rijst met kokos en mango chutney]] *[[Kookboek/Rijst met paksoi|Rijst met paksoi]] *[[Kookboek/Rijst met rookworst en groente|Rijst met rookworst en groente]] *[[Kookboek/Kruidige rijst|Kruidige rijst]] *[[Kookboek/Rijstebrij|Rijstebrij]] *[[Kookboek/Rijstsalade|Rijstsalade]] *[[Kookboek/Rodebietensoep|Rodebietensoep]] *[[Kookboek/Rodebietjessalade|Rodebietjessalade]] *[[Kookboek/Rode biet-paprikasalade|Rode biet-paprikasalade]] *[[Kookboek/Rodekool-gehakttaart|Rodekool-gehakttaart]] *[[Kookboek/Rodekool met appel|Rodekool met appel]] *[[Kookboek/Gestoofde rode kool|Gestoofde rode kool]] *[[Kookboek/Rodelinzensoep|Rodelinzensoep]] *[[Kookboek/Romige kerriesoep|Romige kerriesoep]] *[[Kookboek/Boter|Roomboter]] *[[Kookboek/Roomijs|Roomijs]] *[[Kookboek/Roquefortsaus|Roquefortsaus]] *[[Kookboek/Rösti|Rösti]] *[[Kookboek/Roux|Roux]] </div> <div style="break-inside: avoid;"> ==S== *[[Kookboek/Sabayon|Sabayon]] *[[Kookboek/Saladesaus|Saladesaus]] *[[Kookboek/Sandwichrol|Sandwichrol]] *[[Kookboek/Sangria|Sangria]] (drank) *[[Kookboek/Saté Teriyaki op de barbecue|Saté Teriyaki op de barbecue]] *[[Kookboek/Satésaus|Satésaus]] *[[Kookboek/Stoofpot met schelvis|Stoofpot met schelvis]] *[[Kookboek/Schnitzel-roomsaus|Schnitzel-roomsaus]] *[[Kookboek/Scholfilet in bouillon|Scholfilet in bouillon]] *[[Kookboek/Scholfilet uit de oven|Scholfilet uit de oven]] *[[Kookboek/Scones|Scones]] *[[Kookboek/Selderijsalade|Selderijsalade]] *[[Kookboek/Shoarma|Shoarma]] *[[Kookboek/Siciliaanse spaghetti|Siciliaanse spaghetti]] *[[Kookboek/Sieuw mai|Sieuw mai]] *[[Kookboek/Gegratineerde Sint Jacobsschelp|Sint Jacobsschelp (gegratineerd)]] *[[Kookboek/Gepocheerde Sint Jacobsschelp met kaassaus|Sint Jacobsschelp (gepocheerd) met kaassaus]] *[[Kookboek/Slagroom|Slagroom]] *[[Kookboek/Smoske|Smoske]] *[[Kookboek/Snickerbroodje|Snickerbroodje]] *[[Kookboek/Snijbonen met tomaten|Snijbonen met tomaten]] *[[Kookboek/Soepbal|Soepbal(letjes)]] *[[Kookboek/Soezen|Soezen]] *[[Kookboek/Sorbetijs|Sorbetijs]] *[[Kookboek/Soufflé|Soufflé]] *[[Kookboek/Souvlaki|Souvlaki]] *[[Kookboek/Spaanse tortilla|Spaanse tortilla]] *[[Kookboek/Spaghetti Bolognese|Spaghetti Bolognese]] *[[Kookboek/Spaghetti met herfstpaddenstoelen‎|Spaghetti met herfstpaddenstoelen]] *[[Kookboek/Spanakópita|Spanakópita]] *[[Kookboek/Spekdik|Spekdik]] *[[Kookboek/Sperziebonen met tomaten|Sperziebonen met tomaten]] *[[Kookboek/Sperzieboontjes met knoflook|Sperzieboontjes met knoflook]] *[[Kookboek/Spitskoolstoofpot|Spitskoolstoofpot]] *[[Kookboek/Spiegelei|Spiegelei]] *[[Kookboek/Spruitjes met spek en ui|Spruitjes met spek en ui]] *[[Kookboek/Stamppot|Stamppot]] *[[Kookboek/Stamppot rauwe andijvie|Stamppot rauwe andijvie]] *[[Kookboek/Stamppot boerenkool|Stamppot boerenkool]] *[[Kookboek/Stamppot zuurkool|Stamppot zuurkool]] *[[Kookboek/Stifádo|Stifádo]] *[[Kookboek/Stoofperen (recept)|Stoofperen]] *[[Kookboek/Stoofpot|Stoofpot]] *[[Kookboek/Sudderlapjes|Sudderlapjes]] *[[Kookboek/Sushi|Sushi]] </div> ==T== *[[Kookboek/Taco|Taco]] *[[Kookboek/Taco's met zoete aardappel en zwarte bonen | Taco's met zoete aardappel en zwarte bonen]] *[[Kookboek/Tandoorikip|Tandoorikip]] *[[Kookboek/Tartaartje|Tartaartje]] *[[Kookboek/Tante Wieskoek|Tante Wieskoek]] *[[Kookboek/Tequila Sunrise|Tequila Sunrise]] *[[Kookboek/Tiramisu|Tiramisu]] *[[Kookboek/Toastjes|Toastjes]] *[[Kookboek/Tom kha kai|Tom kha kai]] *[[Kookboek/Tomaten op de barbecue|Tomaten op de barbecue]] *[[Kookboek/Gevulde tomaten|Gevulde tomaten]] *[[Kookboek/Hollandse tomatensoep|Hollandse tomatensoep]] *[[Kookboek/Tomatengroentesoep|Tomatengroentesoep]] *[[Kookboek/Tomatensoep|Tomatensoep]] *[[Kookboek/Tomatensalsa|Tomatensalsa]] *[[Kookboek/Tonijnsalade|Tonijnsalade]] *[[Kookboek/Tosti|Tosti]] *[[Kookboek/Tuinbonenstoofpot|Tuinbonenstoofpot]] *[[Kookboek/Tzatziki|Tzatziki]] ==U== *[[Kookboek/Uitsmijter#Varianten|Uitsmijter]] ==V== *[[Kookboek/Vanillesuiker|Vanillesuiker]] *[[Kookboek/Vanillewafels|Vanillewafels]] *[[Kookboek/Varkenshaas|Varkenshaas]] *[[Kookboek/Varkenskarbonade|Varkenskarbonade]] *[[Kookboek/Varkensvlees in zoetzure saus|Varkensvlees in zoetzure saus]] *[[Kookboek/Vegetarische shoarma|Vegetarische shoarma]] *[[Kookboek/Veloutésaus|Veloutésaus]] *[[Kookboek/Veloutésaus|Veloutésoep]] *[[Kookboek/Venkel uit de oven|Venkel uit de oven]] *[[Kookboek/Venkel-appelsalade|Venkel-appel salade]] *[[Kookboek/Venkelsoep|Venkelsoep]] *[[Kookboek/Vinaigrette|Vinaigrette]] *[[Kookboek/Vlaai|Vlaai]] *[[Kookboek/Vlaamse stoofkarbonaden|Vlaamse stoofkarbonaden]] *[[Kookboek/Vlaflip|Vlaflip]] *[[Kookboek/Vleesbrood|Vleesbrood]] *[[Kookboek/Vleesfondue|Vleesfondue]] *[[Kookboek/Vliegenzwammen|Vliegenzwammen]] *[[Kookboek/Volkoren pompoenbrood|Volkoren pompoenbrood]] *[[Kookboek/Vriendschapskoek|Vriendschapskoek]] ==W== *[[Kookboek/Waldorfsalade|Waldorfsalade]] *[[Kookboek/Krentjebrij|Watergruwel]] (krentjebrij) *[[Kookboek/Waterkers-aardappelsoep|Waterkers-aardappelsoep]] *[[Kookboek/Wentelteefje|Wentelteefje]] *[[Kookboek/Witlof uit de oven|Witlof uit de oven]] *[[Kookboek/Witlofsalade van de nonnen|Witlofsalade van de nonnen]] *[[Kookboek/Witlofschotel|Witlofschotel]] *[[Kookboek/Witlofsoep|Witlofsoep]] *[[Kookboek/Witte bonensoep|Witte bonensoep]] *[[Kookboek/Gebakken worst|Gebakken worst]] ==X== ==Y== *[[Kookboek/Yoghurt met appelmoes en noten|Yoghurt met appelmoes en noten]] *[[Kookboek/Yoghurt met honing en walnoten|Yoghurt met honing en walnoten]] *[[Kookboek/Yoghurtsoep|Yoghurtsoep]] *[[Kookboek/Yoghurttaart met kersen|Yoghurttaart met kersen]] *[[Kookboek/Yogonaise|Yogonaise]] ==Z== *[[Kookboek/Zaadjestaart|Zaadjestaart]] *[[Kookboek/Gestoofde zalm|Gestoofde zalm]] *[[Kookboek/Zalmmousse|Zalmmousse]] (opgestijfd) *[[Kookboek/Smeuïge zalmmousse|Smeuïge zalmmousse]] *[[Kookboek/Zandkoekjes|Zandkoekjes]] *[[Kookboek/Zoete pompoentaart|Zoete pompoentaart]] *[[Kookboek/Zomerse erwtensoep|Zomerse erwtensoep]] *[[Kookboek/Zootje van paling|Zootje van paling]] *[[Kookboek/Zürcher geschnetzeltes|Zürcher geschnetzeltes]] *[[Kookboek/Zoetzure zuurkoolschotel met kip|Zoetzure zuurkoolschotel met kip]] *[[Kookboek/Zuurkoolsoep|Zuurkoolsoep]] *[[Kookboek/Zuurkool met fruit en kip|Zuurkool met fruit en kip]] *[[Kookboek/Zweedse Gehaktballetjes|Zweedse gehaktballetjes]] </div> [[Categorie:Kookboek|Recepten]] [[Categorie:Kookboek - inhoud| Recepten]] {{Sub}} r5ok84fsld7n2k6u5pfmolnm6k2arul 0 2853 396192 395687 2025-06-05T03:46:37Z JopkeB 18060 396192 wikitext text/x-wiki {{Receptmetafbeelding| |Naam=Chili con carne |Afbeelding=[[Image:Bowl of chili.jpg|300px|Chili con carne]] |Categorie=Vleesrecept |Porties=4 |Energie= |Tijd= |Stippen=3 |Moeilijkheid=Gemiddelde moeilijkheid }} [[Kookboek/Vleesgerecht|Vleesgerecht]] | [[Kookboek/Recepten|Receptenindex]] '''Chili con carne''' is een pittig gerecht met onder andere [[Kookboek/Bruine bonen|bruine bonen]], [[Kookboek/Groenten|groenten]], gehakt en chilipoeder of chilipeper, waaraan het gerecht zijn naam te danken heeft. Er kan bijvoorbeeld [[Kookboek/Rijst|rijst]] of [[Kookboek/Aardappelpuree|aardappelpuree]] bij worden gegeten. Het komt oorspronkelijk uit het zuiden van de VS. ==Ingrediënten== [[Image:Chili ingredients.jpg|thumb|300px|Ingrediënten]] *2 eetlepels [[Kookboek/Olie|olie]] *1 [[Kookboek/Ui|ui]] *1 verse rode, gele of groene {{Kb|paprika}} *1 verse {{kb|p=Tomaat|tomaat}} *8 cm [[Kookboek/Prei|prei]], wit en groen *1 teentje [[Kookboek/Knoflook|knoflook]] *1 blik {{Kb|bruine bonen}} * of 1 blik [[Kookboek/Kidneybonen|kidneybonen]] *250 gram {{Kb|gehakt}} *1 {{Kb|tomaat}} uit blik met een beetje sap *2 eetlepels [[Kookboek/Maïs|maïs]] *2 eetlepels [[Kookboek/Tomaat|tomatenpulp]] *4 schijven {{Kb|ananas}} ===Kruiden en smaakstoffen=== *1 theelepel {{Kb|paprikapoeder}} *Wat [[Kookboek/Zout|zout]] en [[Kookboek/Peper|peper]] *2 eetlepels {{Kb|tabascosaus}} (of 1 {{Kb|p=chilipeper|spaanse peper}} of {{Kb|chilipoeder}} - de hoeveelheid is afhankelijk van uw smaak, een theelepel is vaak al genoeg) ==Overige benodigdheden== *[[Kookboek/Snijplank|snijplank]] *[[Kookboek/Mes|mes]] *[[Kookboek/Vork|vork]] *[[Kookboek/Lepel|lepel]] *[[Kookboek/Koekenpan|koekenpan]] *Hoge [[kookboek/Potten en pannen|kookpan]] *[[Kookboek/Spatel|spatel]] *[[Kookboek/Bolzeef|bolzeef]] *[[Kookboek/Dekschaal|dekschaal]]. ==Bereidingswijze== #Snij de ui, paprika, tomaat en prei in kleine stukjes en de knoflook fijn, #Spoel de bonen schoon met heet water, #Bak de gehakt rul in de koekenpan, voeg de tomaat uit blik toe, #Smoor in de hoge kookpan de gesneden groenten aan, #Haal de pan van het vuur en voeg de kruiden, smaakstoffen, tomatenpulp, maïs en tabasco toe, #Voeg het gehakt en bruine bonen toe. #Laat het geheel op een matig vuur verder warm worden. ==Serveertip:== * Schep de chili con carne op het bord en leg hier een schijf ananas op. == Chili sin carne == Dit gerecht bestaat ook in een vegetarische variant en heet dan Chili sin carne (Chili zonder vlees). Het gehakt wordt dan weggelaten en in plaats daarvan wordt zilvervliesrijst of volkorenbrood als bijgerecht geserveerd. Bij voorkeur ook kaas (blokjes of geraspt) toevoegen of een zuivelproduct als toetje serveren. == Externe links == * [https://www.mijnrecepten.nl/hoofdgerecht/chili-con-carne/ Chili con carne] {{Commons|Chili con Carne}} {{Recepten}} [[Categorie:Peulvruchtrecept|Chili con carne]] [[Categorie:Mexicaanse keuken|Chili con carne]] {{Sub}} kwxh11in1om5taa5b3gek0ginmwuuav 0 5561 396191 283736 2025-06-05T02:51:08Z JopkeB 18060 Foto toegevoegd + onderhoud 396191 wikitext text/x-wiki [[File:Kinnertön.jpg|thumb|200px|Pot met boerenjongens]] Nederlandse keuken | Drank | [[Kookboek/Recepten|Receptenindex]] {| width=200px border="2" cellpadding="4" cellspacing="1" align="right" bgcolor="#f0f8ff" style="margin-left:1em; margin-bottom:1em;" !align="center" colspan="2"|Overzicht |-align-"center" |----- ||Categorie: || alcoholische drank |----- ||Aantal porties: || |----- ||Energie: || kcal/ kJ |----- ||Tijd: || |----- ||Moeilijkheidsgraad: |align="center"|[[Afbeelding:2o5dots.svg]] |} '''Boerenjongens''' zijn rozijnen op brandewijn, dat wil zeggen in alcohol [[Kookboek/Inleggen|ingelegde]] rozijnen. ==Ingrediënten== * 400 gram [[Kookboek/Rozijn|rozijnen]] * 150 gram [[Kookboek/Suiker|suiker]] * 25 gram [[Kookboek/Kaneel|pijpkaneel]] * 1 liter [[Kookboek/Brandewijn|brandewijn]] ==Bereiding== # Was de rozijnen # Doe ze daarna in een pan met zoveel water dat ze net "kopje onder" gaan # Laat dit zo een etmaal staan # Zet pan op het vuur en breng het net aan de kook # Voeg de brandewijn, de suiker en de kaneel toe als het is afgekoeld # Verdeel de rozijnen over twee weckflessen van elk een liter # Laat het ten minste 2 maanden staan # Af en toe omroeren. ===Variaties=== * Boerenjongensijs is ijs met ingelegde rozijnen. * Abrikozen op brandewijn wordt ''[[Kookboek/Boerenmeisjes|boerenmeisjes]]'' genoemd {{Recepten}} [[Categorie:Drank|Boerenjongens]] {{sub}} 6kp4drmeyzyb1gz5vca9gwzmpvm5cf0 0 9196 396181 395865 2025-06-04T15:32:31Z JopkeB 18060 396181 wikitext text/x-wiki [[File:مرق.jpg|thumb|280px|Kop bouillon]] '''Bouillon''' is het geurige aftreksel dat wordt verkregen door vlees, wild, gevogelte, zeedieren, vis en/of groente uit te koken. Hierbij kunnen alle delen van het dier, inclusief beenderen, huid en graten, gebruikt worden (met uitzondering van darm- en maaginhoud!). Het uitkoken of ''bouillon trekken'' duurt enkele uren. De uitgekooktee vleesresten, vis en groenten hebben hierna doorgaans weinig smaak meer. Daarom worden voor het verkrijgen van bouillon doorgaans alleen delen gebruikt die niet geserveerd worden. Van wild of gevogelte wordt eerst het serveerbare vlees afgesneden voor bereiding van de maaltijd. Botten e.d. worden dan gebruikt om bouillon van te trekken. Bij het trekken van een bouillon worden meestal ook [[Kookboek/Ui|uien]], [[Kookboek/Knoflook|knoflook]], andere [[Kookboek/Groenten|groenten]] en enkele [[Kookboek/Kruiden en specerijen|specerijen]] toegevoegd, zoals [[Kookboek/Laurier|laulierblad]], [[Kookboek/Peper|peperkorrels]], [[Kookboek/Steranijs|steranijs]], [[Kookboek/Kaneel|kaneelstokjes]], [[Kookboek/Kruidnagel|kruidnagel]] en [[Kookboek/Vanille|vanillestokjes]] – afhankelijk van de soort bouillon en het beoogde recept. Tijdens het bouillon trekken zal een vieze, bruine schuimlaag ontstaan. Dit schuim bestaat uit gestold bloed en lijmstof uit de beenderen. Een deel hiervan kan met een schuimspaan worden verwijderd. De rest wordt na het uitkoken van de bouillon eruit gezeefd met een schone doek of zeer fijnmazige zeef. Het uitgezeefde residu wordt weggegooid, er blijft dan een mooie heldere bouillon over die in een schone pan is opgevangen. Na het afkoelen van de bouillon kan gestold vet van de bouillon worden verwijderd. == Inhoudsopgave == * [[Kookboek/Bouillon#Toepassingen|Toepassingen]] * [[Kookboek/Bouillon#Bouillonsoorten|Bouillonsoorten]] * [[Kookboek/Bouillon#Recepten|Recepten]] om bouillon te maken (inlcusief datgene wat voor alle bouillonrecepten geldt) ** [[Kookboek/Bouillon#Runderbouillon|Runderbouillon]] ** [[Kookboek/Bouillon#Kippenbouillon|Kippenbouillon]] ** [[Kookboek/Bouillon#Visbouillon|Visbouillon]] ** [[Kookboek/Bouillon#Groentebouillon|Groentebouillon]] * [[Kookboek/Bouillon#Bewaren|Bewaren]] * [[Kookboek/Bouillon#Alternatieven|Alternatieven]] voor zelf bouillon maken * [[Kookboek/Bouillon#Recepten met bouillon|Recepten met bouillon]] - recepten waarin bouillon wordt gebruikt ==Toepassingen== Bouillon wordt gebruikt: * puur, opgewarmd en geserveerd in een mok, bijvoorbeeld voor iemand die wel een opkikker kan gebruiken (als het voor een zieke is die weinig eet: voeg een klein beetje zout aan de bouillon toe als er weinig of geen zout in zit; normaliter krijgen we in de westerse wereld eerder teveel dan te weinig zout binnen alleen al door brood, kaas en vleeswaren te eten, maar we hebben wel elke dag iets nodig); * in vele [[Kookboek/Basisrecept|basisrecepten]], o.a. voor de bereiding van [[Kookboek/Saus|sauzen]], [[Kookboek/Soep|soepen]] en [[Kookboek/Ragoût|ragoûts]]. ==Bouillonsoorten:== Men onderscheidt het soort bouillon naar de gebruikte grondstof: * '''Kalfsbouillon''' > [[Kookboek/Kalfsvlees|kalfsvlees]], * '''Kippenbouillon''' > [[Kookboek/Kip|kip]], * '''Kreeftbouillon''' > [[Kookboek/Kreeft|kreeft]], * '''Kruidenbouillon''' > alleen [[kookboek/Kruiden en specerijen|kruiden]], * '''Runderbouillon''' > [[Kookboek/Rundvlees|rundvlees]], * '''Varkensbouillon''' > [[Kookboek/Varkensvlees|varkensvlees]], * '''Visbouillon''' > [[Kookboek/Vis|vis]] * enz. == Recepten == === Over de ingrediënten (voor alle soorten bouillon)=== * Tuinkruiden mogen er als takjes in, hoeven niet gerist of fijngesneden te zijn. * Peperkorrels kun je kneuzen door ze heel kort in een vijzel te stampen, twee keer met de stamper duwen is genoeg, ze mogen niet fijngestampt worden. Of plet ze met een mes op een plat bord. === Benodigd keukengereedschap (voor alle soorten bouillon) === * Grote kookpan voor minstens 3 liter * [[w:Schuimspaan|Schuimspaan]] * [[Kookboek/Vlamverdeler|Vlamverdeler]] * Schone theedoek zonder resten van wasmiddel of wasverzachter (dus extra gespoeld; de theedoek hoeft niet kastdroog te zijn, dus kan kort tevoren nog extra gespoeld worden) * Grote zeef * Een andere grote pan of vuurvaste, ronde schaal waar de zeef in past, om de gezeefde bouillon in op te vangen === Zeven van de bouillon (voor alle soorten bouillon) === Het zeven van de bouillon kan het beste in twee fasen: # Hang de zeef boven een andere pan of grote schaal. Giet de bouillon door de zeef. Hierbij worden de groenten en vlees of vis opgevangen. Vis rund- en kipvlees eruit, dat kan nog gebruikt worden; haal visresten er ook uit en gooi die weg. Druk nu met een lepel al het vocht uit de groente in de pan of schaal (of doe dat met een roerzeef). Het restant van de groenten en van de vis kan worden weggegooid in de [[w:Gft-bak|GFT-bak]]. # Maak de zeef schoon en leg er een vochtige theedoek (niet helemaal nat) in. Giet de bouillon nu opnieuw in de zeef. Hiermee worden de laatste ongerechtigheden eruit gehaald. Spoel de theedoek direct goed uit, net zo vaak totdat hij niet meer naar bouillon ruikt, giet eventueel een scheutje schoonmaakazijn door het spoelwater en laat het even weken. === Runderbouillon === [[File:Brodo di testina in cottura.jpg|thumb|Het trekken van runderbouillon]] N.B. Lees eerst de volledige introductie van de paragraaf [[Kookboek/Bouillon#Recepten|Recepten]] door (drie subparagrafen), met algemene aanwijzingen voor dit recept. Runderbouillon wordt getrokken van rundvlees, vaak met diverse groente en kruiden. * Bereidingstijd: ongeveer drie kwartier + vier uur trekken. * Kookniveau: 3. ====Ingrediënten==== * 400 g {{kb|p=rundvlees|runderschenkel}}, poelet of soepvlees * 1 {{Kb|p=mergpijp|mergpijpje}} of soepbeen (± 350 g) * 400 g groente, zoals {{kb|ui}}, {{kb|prei}}, {{kb|p=wortel|winterwortel}}, {{kb|bleekselderij}} en/of knolselderij * (verse) tuinkruiden, zoals enkele takjes {{kb|tijm}}, een takje {{kb|rozemarijn}} en 3 {{Kb|p=laurier|laurierblaadjes}} * specerijen: 1 eetlepel gekneusde {{kb|p=peper|peperkorrels}} ====Bereidingswijze==== * Was de botten of het soepbeen en verwijder vuil en vet, maar laat het vlees eraan. * Leg het rundvlees en mergpijpje/soepbeen in de pan en voeg 2 liter koud {{Kb|water}} toe. Leg het deksel schuin op de pan zodat er nog een kiertje open is. Breng het water langzaam aan de kook en zet de pan daarna op de kleinste pit op laag vuur, zodat het water niet echt kookt, er mag alleen af en toe en bubbeltje boven komen. * Maak de groenten schoon en snijd ze in grove stukken. * Schep met een schuimspaan het schuim van de bouillon-in-wording. * Voeg de groenten, kruiden en specerijen toe. * Laat de bouillon minstens vier uur trekken, met het deksel schuin op de pan, op een heel laag vuur met een vlamverdeler onder de pan. Laat de bouillion niet meer koken. * Laat de bouillon afkoelen. * Schep het gestolde vet van de bouillon. * Zeef de bouillon. * Snijd het vlees klein. Het kan gebruikt worden voor bijvoorbeeld een groentesoep, ragoût of als nasivlees. * Voeg pas zout naar smaak toe op het moment dat de bouillon wordt gebruikt. ====Varianten==== * Mogelijke extra kruiden en specerijen: takjes peterselie, kervel, marjolein, stukje {{Kb|foelie}}, 2 {{Kb|p=kruidnagel|kruidnagelen}}. * Voeg twee in stukken gesneden tomaten toe, tegelijk met de andere groenten. === Kippenbouillon === [[File:Durchseihen-01.jpg|thumb|Kippenbouillon waaruit het vlees wordt geschept]] NB Lees eerst de volledige introductie van de paragraaf [[Kookboek/Bouillon#Recepten|Recepten]] door (drie subparagrafen), met algemene aanwijzingen voor dit recept. Kippenbouillon wordt getrokken van een soepkip met groenten, kruiden en specerijen. * Bereidingstijd: ongeveer drie kwartier + twee uur trekken. * Kookniveau: 3. ====Ingrediënten==== * 1 {{kb|p=kip|soepkip}} * 3 {{kb|p=ui|uien}} * 2 {{kb|p=wortel|winterpenen}} * 3 stengels {{kb|bleekselderij}} * 3 {{kb|p=prei|preistengels}} * 4 {{kb|p=knoflook|knoflooktenen}} * 2 kruidnagels * 3 laurierblaadjes * 3 takjes verse tijm * 1 takje verse rozemarijn * enkele stukjes foelie * 8 gekneusde peperkorrels ====Keukengereedschap==== * De soeppan moet echt groot zijn, waarin een hele kip in past. ====Bereidingswijze==== * Schil en was de groenten en snijd ze in grove stukken. Plet de knoflookteentjes. * De soepkip kan eventueel in grote stukken gehakt worden (of nog beter: laat de poelier dat van tevoren doen). * Leg de groenten in de pan, en daar bovenop de soepkip. Giet water erbij totdat alles onder water staat. * Voeg de specerijen en kruiden toe. * Verwarm het water met deksel op de pan totdat het bijna kookt. Laat dan de bouillon minstens twee uur trekken, met het deksel schuin op de pan, op een heel laag vuur met een vlamverdeler onder de pan. Laat de bouillion niet meer koken. Verwijder tijdens het trekken het schuim met een schuimspaan. * Haal de kip uit de bouillon. * Laat de bouillon afkoelen. * Schep het gestolde vet van de bouillon. * Zeef de bouillon. Het kipvlees heeft na afloop weinig smaak meer en is wat taai geworden. Restanten kipvlees kunnen wel worden gebruikt voor recepten waarin kip niet de hoofdsmaak is, zoals in [[Kookboek/Ragoût|ragoût]] of een kerrieschotel. Ook kan een gedeelte worden gebruikt voor kippensoep. Vóór hergebruik: verwijder alle botjes, velletjes en vet. Snijd het kipvlees fijn, anders is het te taai. En in het uiterste geval zal de kat er wel raad mee weten, mits er geen zout is gebruikt! ====Varianten==== * enkele peterseliestengels toevoegen, tegelijk met de rest van de kruiden * 1 takje {{Kb|maggikruid}} toevoegen, tegelijk met de rest van de kruiden * 1 lepel {{Kb|tomatenpuree}} toevoegen, tegelijk met de kruiden. * een snufje {{Kb|saffraan}}, voor een luxe variant === Visbouillon === [[File:Gefilte fish - step 15.JPG|thumb|Trekken van fisbouillon]] NB Lees eerst de volledige introductie van de paragraaf [[Kookboek/Bouillon#Recepten|Recepten]] door (drie subparagrafen), met algemene aanwijzingen voor dit recept. Visbouillon wordt getrokken van visafval, vaak met diverse groente en kruiden. * Bereidingstijd: ongeveer drie kwartier + ½ uur trekken. * Kookniveau: 3. ====Ingrediënten==== * 1 kg visafsnijdsel, zoals viskoppen, vel, pantsertjes van schaaldieren, koppen van garnalen en graten van witvis; vraag er om bij de visboer of viskraam, en zeg erbij dat het voor visbouillon is (niet alle visafval is daar geschikt voor, in ieder geval niet geschikt: vette vis zoals haring, makreel en paling) * 2 {{kb|p=ui|uien}} * 1 {{kb|prei}} * 1 {{kb|p=wortel|winterwortel}} * 1 {{kb|venkel|venkelknol}} * 2 l warm water * ½ {{kb|citroen}} * 2 laurierblaadjes * 10 witte peperkorrels, gekneusd * ½ bosje dille * enkele takjes platte peterselie en/of bladselderij ====Bereidingswijze==== * Spoel het visafsnijdsel en graten goed af onder koud, stromend water. * Maak de groenten schoon en snijd ze in stukken, in zodanig formaat dat ze binnen 20 minuten gaar kunnen zijn. * Leg groenten, het visafsnijdsel, de kruiden en peper in de pan en schenk het warme water erbij. * Boen een citroen schoon en rasp de schil (alleen het geel, niet het wit). Pers de helft uit. Voeg rasp en sap toe aan de bouillon-in-wording. * Breng het water aan de kook en laat de pan 20-30 minuten op zeer laag vuur trekken (niet langer), zet een vlamverdeler onder de pan. De bouillon mag niet koken. * Haal tussentijds steeds het schuim weg met een schuimspaan. * Zet het vuur uit en zeef de bouillon met behulp van een vochtige theedoek en een fijne zeef. Wat achterblijft in de zeef/theedoek is niet meer nodig en kan worden weggegooid (in de [[w:Gft-bak|GFT-bak]]). * Voeg desgewenst een beetje zout toe. * Als de bouillon niet direct wordt gebruikt: laat de bouillon afkoelen zonder deksel, maar niet in de koelkast. ====Varianten==== Mogelijke toevoegingen: * 2 stengels bleekselderij en een theelepel {{Kb|venkelzaad}} (ter vervanging van venkel) * foelie * maggikruid * takje tijm * takje rozemarijn * ½ el korianderzaad * 200 ml droge witte wijn Zie ook: [[Kookboek/Kreeft]] voor kreeftenbouillon. === Groentebouillon === [[File:Bulion Warzywny - 2.jpg|thumb|Ingrediënten voor een groentebouillon]] NB Lees eerst de volledige introductie van de paragraaf [[Kookboek/Bouillon#Recepten|Recepten]] door (drie subparagrafen), met algemene aanwijzingen voor dit recept. Groentebouillon wordt gemaakt van groenten, kruiden en specerijen, zonder dierlijke toevoegingen. * Bereidingstijd: 30 minuten + 2 uur trekken * Kookniveau: 3. ====Ingrediënten==== * 2-3 {{kb|p=ui|uien}} * 2 tenen {{kb|knoflook}} * 2-3 {{kb|p=wortel|winterpeen}} * 2-3 {{kb|p=prei|preien}} * ½-1 {{kb|knolselderij}} of ½-1 struik {{kb|bleekselderij}} * 5 takjes verse tijm * 3-4 laurierblaadjes * 4 takjes peterselie * 1 theelepel zwarte peperkorrels (gekneusd) De hoeveelheden zijn mede afhankelijk van de grootte van de afzonderlijke groenten. ====Bereidingswijze==== * Maak de groenten schoon en snijd ze in grote stukken. Uien en knoflook hoeven niet te worden geschild (wel wassen), de schillen kunnen worden meegekookt. * Leg de groenten, kruiden en peperkorrels in de soeppan en giet er 2 liter water overheen. Zorg ervoor dat de groenten helemaal onder water staan, giet er anders meer water bij. * Breng het water aan de kook. * Zet dan de pan op een laag vuur met een vlamverdeler eronder. Het water hoeft niet meer te koken, maar moet wel tegen de kook aan blijven. Leg een deksel schuin op de pan. * Laat de bouillon op die manier twee uur trekken. * Zeef de bouillon. ====Varianten==== * Voeg 2 tomaten toe. * Voeg enkele blaadjes {{Kb|maggikruid}} toe. * Voeg een Spaanse/rode peper toe voor een pittiger bouillon. == Bewaren == Bouillon kan worden bewaard, mits afgekoeld en goed afgesloten: * In de koelkast: 2 dagen. * Ingevroren: 3 maanden. Tip: Vries overgebleven bouillon direct in, in handzame porties (in een 2-persoons huishouden is dat 4-5 dl). == Alternatieven == Als je geen zin of tijd hebt om zelf (zo lang) bouillon te trekken, zijn er alternatieven: * Gebruik een [[Kookboek/Hogedrukpan|hogedrukpan]] in plaats van een soeppan; dit verkort de kooktijd tot ongeveer een uur. Maar de smaken kunnen dan minder goed in de bouillon trekken dan bij de lange bereidingswijze. * Sommige slagers verkopen door henzelf getrokken bouillon, meestal alleen van botten, zonder andere toevoegingen. * Ook wordt echte visbouillon wel online aangeboden en wie weet, verkoopt de viswinkel bij u in de buurt het ook wel. * Wellicht kan een pot fond uitkomst bieden, voor een saus of ragoût, of je verdunt hem tot de gewenste dikte met water. * Potten bouillon uit de supermarkt, in de smaken rund, kip, groente en tomaat. Hieraan hoeft alleen water te worden toegevoegd, zie instructie op de pot. * Bouillonblokjes in meerdere smaken. Deze blokjes bevatten vaak kunstmatige smaken, met veel zout (soms te veel). Maak hier dus spaarzaam gebruik van. ==Recepten met bouillon== {{Kolommen automatisch|inhoud= <DynamicPageList> namespace = 0 category=KB-bouillon mode=unordered order=ascending suppresserrors = true ordermethod = sortkey </DynamicPageList> }} {{Recepten}} [[Categorie:Basisrecept|Bouillon]] [[Categorie:Soeprecept|Bouillon]] [[Categorie:Ingrediënt|Bouillon]] [[Categorie:Ingrediënt/Drank|Bouillon]] {{sub}} 92xjqhgw7mj3pyubpxs3w2i0eplpw4j 0 11417 396193 394861 2025-06-05T03:58:19Z JopkeB 18060 Foto toegevoegd 396193 wikitext text/x-wiki __NOTOC__ {{Recept| | Naam = Kookboek/Bramensap | Afbeelding = [[File:Ostružinový koktejl.jpg|300px]] | Categorie = Drank | Porties = | Energie = | Tijd = 1 uur (excl. bramenplukken) | Stippen = 3 }} [[Kookboek/Drank|Overzicht van beschreven drankrecepten]]<br> &nbsp;<br> == Ingrediënten == *1 kilo {{kb|p=braam|bramen}} *water *300 gram {{kb|suiker}} (de hoeveelheden naar rato vermenigvuldigen of verminderen) == Benodigdheden == *houten pollepel *grote, fijnmazige keukenzeef *ruime opvangschaal (bij voorkeur het formaat waar de zeef op past) *grote pan *glazen fles(sen) met schroefdop *grote soeplepel *trechter *soda *schort en oude kleren aan want bramensap vlekt enorm! == Bereiding == #Spoel de bramen kort en voorzichtig schoon en doe ze in een pan. Voeg zoveel water toe dat ze net niet onder water staan. Breng het geheel aan de kook en laat het een paar minuten al borrelend koken. Schuim eventueel af. #Plaats het vergiet boven de opvangschaal, giet het mengsel in het vergiet en laat goed doorlekken (zorg voor een fijnmazig vergiet: de pitjes moeten blijven hangen). Met een houten lepel of bolle soeplepel het sap zachtjes uit de puree duwen. Regelmatig de puree schudden en omgooien. Aan de onderkant van de zeef blijft bramenpulp hangen, als je van lekker dik sap houdt kun je dat er voorzichtig afschrapen en bij het sap doen. #Als je al het sap hebt opgevangen er de benodigde hoeveelheid suiker door roeren (ongeveer 1 deel op 3 delen sap). Goed roeren totdat alles is opgelost. Het beste gaat dat met witte basterdsuiker, maar kristal-, riet- of bruine suiker is ook mogelijk. #Giet de oplossing in de pan en breng het zachtjes tot het kookpunt, regelmatig roerend, laat 5 minuten doorkoken. #Kook intussen de flessen uit met soda, zorg dat er geen sopresten in blijven, en spoel ze daarna nog eens om met kokend water. (Als de fles niet steriel is, wordt de houdbaarheid sterk beperkt!) Maak ook de trechter en de flessendoppen goed schoon. #Lepel het sap via de trechter in de flessen, tot de rand. Veeg de rand vervolgens schoon met een stuk keukenpapier. Doe de schroefdop erop en zet even omgekeerd neer. == Variatietips == Vanillesuiker en/of een lepel honing toevoegen voordat je het sap in de flessen doet. Een andere mogelijkheid is om een appel (ongeveer 1 appel per liter sap) door het sap te raspen, gebruik daarvoor een zeer fijne rasp. Of gebruik een geblendeerde peer voor een zacht smaakaccent. Voor een extra frisse smaak volstaat een klein scheutje citroen. {{Recepten}} [[Categorie:Drank|Bramensap]] [[Categorie:Fruitrecept|Bramensap]] [[Categorie:Zoetigheid|Bramensap]] {{Sub}} cycmvdu7iv6pjn7d6vkzlvw1m6yjdlz 14 13008 396185 393466 2025-06-04T17:30:53Z Erik Baas 2193 396185 wikitext text/x-wiki {{Hiddencat}} Recepten met [[Kookboek/Runderlap|runderlap]]. [[Categorie:KB-rundvlees|Runderlap]] pezovnlrzklngqbnkj2vtwz1mek6tnh 0 29411 396187 333972 2025-06-04T21:02:55Z Benedict Wydooghe 14251 /* Agrarische machtspiramide */ 396187 wikitext text/x-wiki [[Bestand:Iishmarx.jpg|thumb|right|250px|Het [[w:Communistisch Manifest|Communistisch Manifest]], [http://nl.wikisource.org/wiki/Manifest_van_de_Communistische_Partij manuscript], [[w:1848|1848]]. Het internationaal instituut voor sociale geschiedenis, één van de grootste onderzoeks- en documentatiecentra ter wereld aangaande de arbeidersbeweging, bewaart het handschrift.]] [[Bestand:Karl Marx 001.jpg|thumb|right|250px|[[w:Karl Marx|Karl Marx]]]] {{Citaat|Een spook waart door Europa - het spook van het communisme. Alle machten van het oude Europa hebben zich tot een heilige drijfjacht tegen dit spook verbonden, de paus en de tsaar, [[w:Klemens von Metternich|Metternich]] en Guizot, Franse radicalen en Duitse politiemannen.|Engels & Marx}} = Angst voor het proletariaat = Op 7 februari [[w:1845|1845]] richt een vluchteling met de naam Karl Marx -net uit Frankrijk gebannen- een verzoek aan de koning der Belgen [[w:Leopold I van België|Leopold]]. Het kleine jonge België, nauwelijks vijftien jaar oud, was een eiland van vorstelijke welwillendheid in een zee van onderdrukkende monarchieën, aldus Mary Gabriel in haar 'Liefde en kapitaal'.<ref>GABRIEL M. ''Liefe en kapitaal. Karl en Jenny Marx en de geboorte van een revolutie.'' Bert Bakker, Amsterdam, 2012, p. 164.</ref> ::“Sire, Ondergetekende, Charles Marx, doctor in de filosofie, 26 jaar oud, herkomstig van [[w:Trier|Trier]] in het koninkrijk [[w:Pruisen|Pruisen]], wenst zich met zijn vrouw en kind in het grondgebied van Uwe Majesteit te vestigen, en neemt daarom eerbiedig de vrijheid U te smeken hem goedgunstig de toelating te willen verlenen om zijn domicilie in België te vestigen.” Karl Marx schrijf de vorst twee brieven en belooft op zijn erewoord geen politiek werk te publiceren. België met zijn meest liberale grondwet ter wereld ontvangt Marx niet zomaar. De administrateur generaal van de staatsveiligheid, baron [[w:Alexis Hody|Alexis Hody]] houdt hem nauwlettend in het oog.<ref>In [http://2005 2005] viert de [[w:Staatsveiligheid (België)|Veiligheid van de Staat]] haar 175ste verjaardag met de tentoonstelling, "Undercover" in het Rijksarchief en de publicatie van PONSAERS P., COOLS M., DASSEN K. &, LIBERT R. ''De Staatsveiligheid: essays over 175 jaar Veiligheid van de Staat,'' Politeia, Brussel, 2005. Op hetzelfde moment is de opleiding Bachelor in de Maatschappelijke Veiligheid één jaar jong en bezoekt met collega's uit Nederland de tentoonstelling die indruk maakt, des te meer omdat leden van de Staatsveiligheid deskundig rondleiden.</ref> De autoriteiten in België zijn dankzij de Fransen op de hoogte van deze Pruisische agitator. Van de Parijse politie ontvangt de burgemeester van Brussel een brief: "Mocht u ter kennis komen dat hij zijn woord heeft gebroken en enige handeling onderneemt die schadelijk is voor de Pruisische regering, onze buur en bondgenoot, dan verzoek ik u mij dit onverwijld te melden."<ref>RADDATZ F.J. ''Karl Marx: A Political Biography.'' Little, Boston, 1978. Geciteerd in: GABRIEL M. ''Liefe en kapitaal. Karl en Jenny Marx en de geboorte van een revolutie.'' Bert Bakker, Amsterdam, 2012, p. 165.</ref> De verdachtmaking was terecht. Drie jaar later werkt Marx samen met [[w:Friedrich Engels|Friedrich Engels]] het meest revolutionaire geschrift van de negentiende eeuw af. Het manuscript zal bekend worden als het [[w:Communistisch manifest|Communistisch manifest]]. Bij de publicatie is er in de geboortestreek van Marx geen sprake van [[w:industrialisatie|industrialisatie]]. Beiden bestuderen de pijnlijke transformatie van agrarische naar industriële samenleving vanuit een buitenwijk van de [[w:Brussel (stad)|Belgische hoofdstad]] en sturen hun document in januari [[w:1848|1848]] naar [[w:Londen|Londen]], de industriële symboolstad bij uitstek. Ze hebben lang nagedacht over hun openingszin. Ze klinkt spannend, en ze ademt de sfeer van [[w:Mary Shelley|Mary Shelley]]’s [[w:Frankenstein|Frankenstein]].<ref>Of Marx of Engels het werk kennen, is niet geweten. Mary Wollstonecraft Shelley is achttien als ze Frankenstein schrijft. De kritieken in 1818 zijn slecht maar het werk vindt de weg naar het theater waar het verhaal uitgroeit tot symbool van de menselijke onmacht tegenover de industrie. Tot op heden brengt men Frankenstein in verband met het klonen en genetica.</ref> “Een spook waart door Europa – het spook van het communisme.” Engels en Marx verzenden geen [[w:roman|roman]], maar een handgeschreven [[w:manifest|manifest]]. Het [[w:pamflet|pamflet]] is bedoeld als programma voor een [[w:arbeiderspartij|arbeiderspartij]] en bereikt in het begin van het crisis- en revolutiejaar 1848 een petieterig drukkerijtje in Liverpool Street. Voor de eerste oplage vol zetfouten – net zoals de eerste druk van dit manifest van de angst trouwens - volstaan duizend exemplaren. Het clandestiene document zal zich als revolutionaire geloofsbrief door Europa verspreiden. Marx wordt in maart 1848 uit België [[w:verbannen|verbannen]]. In Nederland wijst de hoogleraar P. Hofstede de Groot intussen op het ontstaan van “menslievende verenigingen.” Hofstede de Groot wil niet uit menslievendheid de opkomende arbeidersklasse en de hulpbehoevenden beïnvloeden, hij wil hen politiek en sociaal onmondig houden om “den oorlog die dreigt uit te barsten van de armen tegen de rijken te verhoeden.”<ref>Geciteerd in: ACHTERHUIS H. ''De markt van welzijn en geluk. Een kritiek van de andragogie,'' Ambo, Baarn, 1982, p. 142; MICHIELSE H. ''De burger als andragoog. Een geschiedenis van 125 jaar welzijnswerk'', Meppel, Boom, 1977, pp. 11-38.</ref> De heersende groepen vrezen dat de arbeidersklasse haar vrijheid zou misbruiken. Hofstede de Groot is niet de enige die het opmerkt. [[w:Alexis De Tocqueville|Alexis De Tocqueville]] doet een gelijkaardige uitspraak: ::"Ik krijg te horen dat er geen gevaar is omdat er geen rellen zijn; ik krijg te horen dat er geen revolutie op handen is omdat er geen onrust zichtbaar is aan de oppervlakte van de samenleving. Heren, sta me toe op te merken dat u zich vergist." Het is de teneur van de eeuw. Of om het met Marx' en Engels' slotwoorden van het manifest te zeggen: "Dat de heersende klassen sidderen voor een [[w:communistische|communistische]] [[w:revolutie|revolutie]]! De [[w:Proletariër|proletariërs]] hebben daarbij niets te verliezen dan hun ketenen. Zij hebben een wereld te winnen. Proletariërs aller landen, verenigt U!" = Agrarische machtspiramide = [[Bestand:Bismarck pickelhaube.jpg|thumb|250px|right| De ''IJzeren Kanselier'', met een [[w:Pickelhaube]] ([[1880]])]] [[w:Duitsland|Duitsland]] – in de literatuur bekend als het land dat te laat kwam – industrialiseert na [[w:1870|1870]] gigantisch snel. Zo gezwind dat de pas verenigde staat niet de tijd heeft om zich te modelleren naar het [[w:Panopticum|panoptisme]]. Onder leiding van [[w:Otto von Bismarck|Otto von Bismarck]] blijft de feodaal agrarische machtspiramide het machtsmodel.<ref>Begin negentiende eeuw is de regio één van de armste in Europa. In [[w:1830|1830]] woont tachtig procent van de bevolking landelijk, in 1895 is dit twintig procent. [[w:Berlijn|Berlijn]] telt in [[w:1848|1848]] geen half miljoen inwoners. In 1914 is het een wereldstad. In 1861 werken 50.000 Duitsers in de machinebouw, in 1900 is dit een twaalfvoud. In de chemie is het aantal arbeiders vertwintigvoudigd. De kolenproductie loopt van 1875 tot 1900 op van 34 tot 150 miljoen ton.</ref> De [[w:Frans-Duitse oorlog|Frans-Duitse oorlog]] levert het land een buit die het bankwezen doet bloeien en het keizerrijk de evenknie van Engeland maakt. Aan de vooravond van 1914 overtreft de Duitse productie de Engelse. Het absolute gezag van de Pruisische koning-keizer en de rijkskanselier als topambtenaar beperken partijpolitieke invloeden en militariseren de maatschappij. Militaire termen doen hun intrede in het bedrijfsleven: investeringscampagnes, strategische visie, resultaatsanalyse. [[w:Max Weber|Max Weber]] ziet dit als jonge man met gemengde gevoelens tegemoet en is er de [[w:kroniek|kroniekschrijver]] van. In de Weberiaanse machtspiramide hebben gezag en controle een andere aard dan in het panopticum van [[w:Jeremy Bentham|Bentham]].<ref>SENNETT R. ''De cultuur van het nieuwe kapitalisme.'' Meulenhof, Amsterdam, 2007.</ref> Hoe hoger in de hiërarchie, hoe minder mensen iets te zeggen hebben. Hoe dieper, hoe machtelozer, met helemaal onderaan de [[w:kerker|kerker]], de [[w:lijfstraf|lijfstraf]] en de [[w:repressie|repressie]]. Als in een legerstructuur krijgt in het laat negentiende-eeuwse Duitsland iedereen een vaste plaats en bij elke plaats hoort een taakomschrijving.<ref>Het Franse en het Engelse nationale eenwordingsproces resulteert in de negentiende eeuwin een fundamenteel andere staat dan Duitsland. Het Pruisische leger is het efficiëntste leger ter wereld, dankzij haar strakke hiërarchie. Terwijl veel Europese legers officierenposities verkopen, ongeacht hun kwaliteit, en soldaten slecht opleiden, regelt Pruisen de zaken goed.</ref> In de piramide functioneer je door enkel te doen wat je is voorgeschreven. In het liberale model van [[w:Adam Smith|Adam Smith]] ben je succesvol door meer te doen dan verwacht. Het militaire model straft als je je boekje te buiten gaat. De communicatie in het panoptisch model is rechtstreeks, in een piramide veranderen bevelen naarmate ze afdalen: het bevel van de generaal, past de staf aan en vertaalt het bevel in praktische uitvoeringbesluiten. Op het slagveld proberen sergeants, korporaals en soldaten er op hun beurt iets zinnigs van te maken. Allen gehoorzamen én interpreteren. Hoe groter het leger, hoe meer interpretatie. = Voetnoten = <references/> = Navigatie = * Terug naar [[Manifest_van_de_angst/Inleiding|de inleiding]] * Terug naar het vorige hoofdstuk: [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk2_Eeuw_vol_geweld|Hoofdstuk 2. Een eeuw vol geweld]] * Naar het volgende hoofdstuk: [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk4_Futuristisch_manifest|Hoofdstuk 4. Het futuristisch manifest]] <!-- ----- Hieronder onderhoudsmeldingen, niet verwijderen ----- --> {{sub}} 4i7owhbm61eixb0atco87jl7gbnwsqa 396188 396187 2025-06-04T21:03:46Z Benedict Wydooghe 14251 /* Agrarische machtspiramide */ 396188 wikitext text/x-wiki [[Bestand:Iishmarx.jpg|thumb|right|250px|Het [[w:Communistisch Manifest|Communistisch Manifest]], [http://nl.wikisource.org/wiki/Manifest_van_de_Communistische_Partij manuscript], [[w:1848|1848]]. Het internationaal instituut voor sociale geschiedenis, één van de grootste onderzoeks- en documentatiecentra ter wereld aangaande de arbeidersbeweging, bewaart het handschrift.]] [[Bestand:Karl Marx 001.jpg|thumb|right|250px|[[w:Karl Marx|Karl Marx]]]] {{Citaat|Een spook waart door Europa - het spook van het communisme. Alle machten van het oude Europa hebben zich tot een heilige drijfjacht tegen dit spook verbonden, de paus en de tsaar, [[w:Klemens von Metternich|Metternich]] en Guizot, Franse radicalen en Duitse politiemannen.|Engels & Marx}} = Angst voor het proletariaat = Op 7 februari [[w:1845|1845]] richt een vluchteling met de naam Karl Marx -net uit Frankrijk gebannen- een verzoek aan de koning der Belgen [[w:Leopold I van België|Leopold]]. Het kleine jonge België, nauwelijks vijftien jaar oud, was een eiland van vorstelijke welwillendheid in een zee van onderdrukkende monarchieën, aldus Mary Gabriel in haar 'Liefde en kapitaal'.<ref>GABRIEL M. ''Liefe en kapitaal. Karl en Jenny Marx en de geboorte van een revolutie.'' Bert Bakker, Amsterdam, 2012, p. 164.</ref> ::“Sire, Ondergetekende, Charles Marx, doctor in de filosofie, 26 jaar oud, herkomstig van [[w:Trier|Trier]] in het koninkrijk [[w:Pruisen|Pruisen]], wenst zich met zijn vrouw en kind in het grondgebied van Uwe Majesteit te vestigen, en neemt daarom eerbiedig de vrijheid U te smeken hem goedgunstig de toelating te willen verlenen om zijn domicilie in België te vestigen.” Karl Marx schrijf de vorst twee brieven en belooft op zijn erewoord geen politiek werk te publiceren. België met zijn meest liberale grondwet ter wereld ontvangt Marx niet zomaar. De administrateur generaal van de staatsveiligheid, baron [[w:Alexis Hody|Alexis Hody]] houdt hem nauwlettend in het oog.<ref>In [http://2005 2005] viert de [[w:Staatsveiligheid (België)|Veiligheid van de Staat]] haar 175ste verjaardag met de tentoonstelling, "Undercover" in het Rijksarchief en de publicatie van PONSAERS P., COOLS M., DASSEN K. &, LIBERT R. ''De Staatsveiligheid: essays over 175 jaar Veiligheid van de Staat,'' Politeia, Brussel, 2005. Op hetzelfde moment is de opleiding Bachelor in de Maatschappelijke Veiligheid één jaar jong en bezoekt met collega's uit Nederland de tentoonstelling die indruk maakt, des te meer omdat leden van de Staatsveiligheid deskundig rondleiden.</ref> De autoriteiten in België zijn dankzij de Fransen op de hoogte van deze Pruisische agitator. Van de Parijse politie ontvangt de burgemeester van Brussel een brief: "Mocht u ter kennis komen dat hij zijn woord heeft gebroken en enige handeling onderneemt die schadelijk is voor de Pruisische regering, onze buur en bondgenoot, dan verzoek ik u mij dit onverwijld te melden."<ref>RADDATZ F.J. ''Karl Marx: A Political Biography.'' Little, Boston, 1978. Geciteerd in: GABRIEL M. ''Liefe en kapitaal. Karl en Jenny Marx en de geboorte van een revolutie.'' Bert Bakker, Amsterdam, 2012, p. 165.</ref> De verdachtmaking was terecht. Drie jaar later werkt Marx samen met [[w:Friedrich Engels|Friedrich Engels]] het meest revolutionaire geschrift van de negentiende eeuw af. Het manuscript zal bekend worden als het [[w:Communistisch manifest|Communistisch manifest]]. Bij de publicatie is er in de geboortestreek van Marx geen sprake van [[w:industrialisatie|industrialisatie]]. Beiden bestuderen de pijnlijke transformatie van agrarische naar industriële samenleving vanuit een buitenwijk van de [[w:Brussel (stad)|Belgische hoofdstad]] en sturen hun document in januari [[w:1848|1848]] naar [[w:Londen|Londen]], de industriële symboolstad bij uitstek. Ze hebben lang nagedacht over hun openingszin. Ze klinkt spannend, en ze ademt de sfeer van [[w:Mary Shelley|Mary Shelley]]’s [[w:Frankenstein|Frankenstein]].<ref>Of Marx of Engels het werk kennen, is niet geweten. Mary Wollstonecraft Shelley is achttien als ze Frankenstein schrijft. De kritieken in 1818 zijn slecht maar het werk vindt de weg naar het theater waar het verhaal uitgroeit tot symbool van de menselijke onmacht tegenover de industrie. Tot op heden brengt men Frankenstein in verband met het klonen en genetica.</ref> “Een spook waart door Europa – het spook van het communisme.” Engels en Marx verzenden geen [[w:roman|roman]], maar een handgeschreven [[w:manifest|manifest]]. Het [[w:pamflet|pamflet]] is bedoeld als programma voor een [[w:arbeiderspartij|arbeiderspartij]] en bereikt in het begin van het crisis- en revolutiejaar 1848 een petieterig drukkerijtje in Liverpool Street. Voor de eerste oplage vol zetfouten – net zoals de eerste druk van dit manifest van de angst trouwens - volstaan duizend exemplaren. Het clandestiene document zal zich als revolutionaire geloofsbrief door Europa verspreiden. Marx wordt in maart 1848 uit België [[w:verbannen|verbannen]]. In Nederland wijst de hoogleraar P. Hofstede de Groot intussen op het ontstaan van “menslievende verenigingen.” Hofstede de Groot wil niet uit menslievendheid de opkomende arbeidersklasse en de hulpbehoevenden beïnvloeden, hij wil hen politiek en sociaal onmondig houden om “den oorlog die dreigt uit te barsten van de armen tegen de rijken te verhoeden.”<ref>Geciteerd in: ACHTERHUIS H. ''De markt van welzijn en geluk. Een kritiek van de andragogie,'' Ambo, Baarn, 1982, p. 142; MICHIELSE H. ''De burger als andragoog. Een geschiedenis van 125 jaar welzijnswerk'', Meppel, Boom, 1977, pp. 11-38.</ref> De heersende groepen vrezen dat de arbeidersklasse haar vrijheid zou misbruiken. Hofstede de Groot is niet de enige die het opmerkt. [[w:Alexis De Tocqueville|Alexis De Tocqueville]] doet een gelijkaardige uitspraak: ::"Ik krijg te horen dat er geen gevaar is omdat er geen rellen zijn; ik krijg te horen dat er geen revolutie op handen is omdat er geen onrust zichtbaar is aan de oppervlakte van de samenleving. Heren, sta me toe op te merken dat u zich vergist." Het is de teneur van de eeuw. Of om het met Marx' en Engels' slotwoorden van het manifest te zeggen: "Dat de heersende klassen sidderen voor een [[w:communistische|communistische]] [[w:revolutie|revolutie]]! De [[w:Proletariër|proletariërs]] hebben daarbij niets te verliezen dan hun ketenen. Zij hebben een wereld te winnen. Proletariërs aller landen, verenigt U!" = Agrarische machtspiramide = [[Bestand:Bismarck pickelhaube.jpg|thumb|250px|right| De ''IJzeren Kanselier'', met een [[w:Pickelhaube|Pickelhaube]] ([[1880]])]] [[w:Duitsland|Duitsland]] – in de literatuur bekend als het land dat te laat kwam – industrialiseert na [[w:1870|1870]] gigantisch snel. Zo gezwind dat de pas verenigde staat niet de tijd heeft om zich te modelleren naar het [[w:Panopticum|panoptisme]]. Onder leiding van [[w:Otto von Bismarck|Otto von Bismarck]] blijft de feodaal agrarische machtspiramide het machtsmodel.<ref>Begin negentiende eeuw is de regio één van de armste in Europa. In [[w:1830|1830]] woont tachtig procent van de bevolking landelijk, in 1895 is dit twintig procent. [[w:Berlijn|Berlijn]] telt in [[w:1848|1848]] geen half miljoen inwoners. In 1914 is het een wereldstad. In 1861 werken 50.000 Duitsers in de machinebouw, in 1900 is dit een twaalfvoud. In de chemie is het aantal arbeiders vertwintigvoudigd. De kolenproductie loopt van 1875 tot 1900 op van 34 tot 150 miljoen ton.</ref> De [[w:Frans-Duitse oorlog|Frans-Duitse oorlog]] levert het land een buit die het bankwezen doet bloeien en het keizerrijk de evenknie van Engeland maakt. Aan de vooravond van 1914 overtreft de Duitse productie de Engelse. Het absolute gezag van de Pruisische koning-keizer en de rijkskanselier als topambtenaar beperken partijpolitieke invloeden en militariseren de maatschappij. Militaire termen doen hun intrede in het bedrijfsleven: investeringscampagnes, strategische visie, resultaatsanalyse. [[w:Max Weber|Max Weber]] ziet dit als jonge man met gemengde gevoelens tegemoet en is er de [[w:kroniek|kroniekschrijver]] van. In de Weberiaanse machtspiramide hebben gezag en controle een andere aard dan in het panopticum van [[w:Jeremy Bentham|Bentham]].<ref>SENNETT R. ''De cultuur van het nieuwe kapitalisme.'' Meulenhof, Amsterdam, 2007.</ref> Hoe hoger in de hiërarchie, hoe minder mensen iets te zeggen hebben. Hoe dieper, hoe machtelozer, met helemaal onderaan de [[w:kerker|kerker]], de [[w:lijfstraf|lijfstraf]] en de [[w:repressie|repressie]]. Als in een legerstructuur krijgt in het laat negentiende-eeuwse Duitsland iedereen een vaste plaats en bij elke plaats hoort een taakomschrijving.<ref>Het Franse en het Engelse nationale eenwordingsproces resulteert in de negentiende eeuwin een fundamenteel andere staat dan Duitsland. Het Pruisische leger is het efficiëntste leger ter wereld, dankzij haar strakke hiërarchie. Terwijl veel Europese legers officierenposities verkopen, ongeacht hun kwaliteit, en soldaten slecht opleiden, regelt Pruisen de zaken goed.</ref> In de piramide functioneer je door enkel te doen wat je is voorgeschreven. In het liberale model van [[w:Adam Smith|Adam Smith]] ben je succesvol door meer te doen dan verwacht. Het militaire model straft als je je boekje te buiten gaat. De communicatie in het panoptisch model is rechtstreeks, in een piramide veranderen bevelen naarmate ze afdalen: het bevel van de generaal, past de staf aan en vertaalt het bevel in praktische uitvoeringbesluiten. Op het slagveld proberen sergeants, korporaals en soldaten er op hun beurt iets zinnigs van te maken. Allen gehoorzamen én interpreteren. Hoe groter het leger, hoe meer interpretatie. = Voetnoten = <references/> = Navigatie = * Terug naar [[Manifest_van_de_angst/Inleiding|de inleiding]] * Terug naar het vorige hoofdstuk: [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk2_Eeuw_vol_geweld|Hoofdstuk 2. Een eeuw vol geweld]] * Naar het volgende hoofdstuk: [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk4_Futuristisch_manifest|Hoofdstuk 4. Het futuristisch manifest]] <!-- ----- Hieronder onderhoudsmeldingen, niet verwijderen ----- --> {{sub}} 064fyvoxp487xh5w6c05jru8vcaup58 0 29412 396189 366877 2025-06-04T21:14:49Z Benedict Wydooghe 14251 /* Startschot */ 396189 wikitext text/x-wiki [[Bestand:Frankenstein.1831.inside-cover.jpg|right|thumb|250px|Frankenstein van Shelley behoort tot de [[w:gothic novel|gothic novel]], populair in de tweede helft van de 18e eeuw en de eerste helft van de 19e eeuw. Kenmerken waren: geheimzinnigheid, verderf, verval, geesten, vampiers, krankzinnigheid. Het werk wordt ook gezien als het eerste voorbeeld van [[w:sciencefiction|sciencefiction]]. De eerst gothic novel is [[w:The Castle of Otranto|The Castle of Otranto]] uit [[w:1764|1764]] van [[w:Horace Walpole|Horace Walpole]], de bedenker van het begrip [[w:serependiteit|serependiteit]].]] [[Bestand:FilippoTommasoMarinetti.jpg|thumb|right|250px|Filippo Tommaso Marinetti: Venetië is het grootste geschiedenisbordeel en de Venetianen zijn de slaven van het verleden. “Eenmaal in het jaar kunt u daarheen een pelgrimage maken, zoals men op Allerzielen naar het kerkhof gaat, dat sta ik u toe. Eens in het jaar mag u een boeket bloemen voor de Mona Lisa neerleggen, dat sta ik u toe. Maar ik sta niet toe dat men dagelijks in de musea ons armzalig bestaan, onze gebrekkige moed en onze verkrampte onrust uit wandelen stuurt.”]] {{Citaat|Ik sta niet toe dat men dagelijks in de musea ons armzalig bestaan, onze gebrekkige moed en onze verkrampte onrust uit wandelen stuurt.|[[w:Filippo Tommaso Marinetti|Filippo Tommaso Marinetti]]}} = Angst voor het verleden = Terwijl de proletarische arbeidersmassa wegzinkt in ellende, wil de bourgeoisie 'leven.' ‘Leven’ moet je ‘voelen’. Daarom zoekt de bourgeoisie naar modellen die gevaarlijk leven. Freud hoopte dat een oorlog een einde zou maken aan het onuitroeibare antisemitisme en de dichter Charles Péguy schreef dat de massa verhalen nodig heeft om niet in passiviteit en onverschilligheid te vervallen. Nog meer dan haar openlijke vertegenwoordigers, de decadenten, zouden de futuristen deze boodschap uitdragen. De gevaarlijkste filosoof ooit, [[w:Friedrich Nietzsche|Friedrich Nietzsche]] oefent een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op hen. Als “filosoof met de hamer” ziet hij zijn ideeën in de praktijk gebracht door een charismatische [[w:Filippo Tommaso Marinetti|Filippo Tommaso Marinetti]]. Rond deze voorman scharen zich jonge drakendoders met als gevaarlijkste vijand: het verleden, alles wat oud en out is. “Eenmaal in het jaar kunt u daarheen een pelgrimage maken, zoals men op Allerzielen naar het kerkhof gaat, dat sta ik u toe. Eens in het jaar mag u een boeket bloemen voor de [[w:Mona Lisa|Mona Lisa]] neerleggen, dat sta ik u toe. Maar ik sta niet toe dat men dagelijks in de musea ons armzalig bestaan, onze gebrekkige moed en onze verkrampte onrust uit wandelen stuurt” aldus Marinetti. Op 20 februari [[w:1909|1909]] verschijnt zijn Manifeste du futurisme op de eerste bladzijde van de [[w:Figaro|Figaro]].<ref>Nu lijkt het paradoxaal, de beweging die afrekent met hét verleden is inmiddels zelf een eeuwling.</ref> Het Futurisme is een feit. Alle historie is “passéïsme.” Wie aan “passéïstische syfilis” lijdt, ruikt naar oude archieven, kijkt achterom terwijl hij in de stroom van de tijd zwemt en verstikt in de immobiele aanblik van het Glorieuze Verleden, is onmachtig te handelen, te scheppen of tijdig te reageren.<ref>In zijn roman ‘Mafarka le futuriste’ voert Marinetti een soort [[w:Frankenstein|Frankenstein]] ten tonele met tussen zijn benen een elf meter lange [[w:penis|penis]], symbool van de futuristische potentie, het zaad waaruit de twintigste eeuw ontspruit.</ref> [[w:Venetië|Venetië]] is het grootste geschiedenisbordeel en de Venetianen zijn de slaven van het verleden. De futuristen bevrijden de rommelmarkt die Italië is van de kanker van professoren, archeologen, reisleiders en [[w:Antiquair|antiquairs]]. De ontelbare musea zijn absurde [[w:Abattoir|abattoirs]] van schilders en beeldhouwers die elkaar met kleuren, lijnen en penselen bevechten aan tentoonstellingswanden, [[w:Bibliotheek (algemeen)|bibliotheken]], academies en begraafplaatsen zijn verzamelpunten van passéïsten, klaar voor de sloop. Lang leve de toekomst! Lang leve het gevaar! Weg met veiligheid! Fillipo Marinetti smukt zijn motorkap op met buizen die lijken op de explosieve adem van slangen, scheurt plankgas met zijn hongerige automobiel terwijl lantaarns in lichtsnoeren voorbij flitsen, begint met gierende banden een waanzinnige wedren tegen trams, locomotieven en vliegtuigen tot hij in de gracht kantelt, het voertuig uit rent, het gewelddadige nachtelijke stadsleven tegemoet onder het elektrisch maanlicht op de vuist gaat, kasseien door ramen gooit en achtervolgd door armenzwaaiende carabinieri, de futuristische vlag opsteekt om de bespottelijkheid van de bijziende geschiedenis te bezingen. MERDE aux historiens!<ref>TOLLEBEEK J. ''De ekster en de kooi: nieuwe opstellen over de geschiedschrijving.'' Bert Bakker, Amsterdam 1996, p. 92; KIEFT E. ''Oorlogsenthousiasme'', De Bezige Bij, 2015.</ref> ‘Geweld is een mentale kuur, een oefening die je sterker maakt, een categorische imperatief voor iedereen die van zichzelf houdt,’ schrijft een redacteur van het avant-garde tijdschrift La Voce. Idealisme en imperialisme gaan hand in hand: als Italië sterker wil worden, moest het aanvallen. De Russische futuristen zou de oorlog de mens tot de oervormen van het menselijke leven leiden. En zo stortte Europa zich in 1914 in een vlaag van verstandsverbijstering op de oorlog. Ewoud Kieft toont dat enthousiaste emoties de ratio wegvegen en dat pacifisten én intellectuele en artistieke elites in patriotten transformeren. Hun walging jegens de democratie en hun identiteitscrisis voedt vandaag jihadgangers. Hun behoefte aan zingeving maakt ze kwetsbaar voor manipulatie en propaganda. De oorlog zou de samenleving die binding teruggeven. Het is als dansen op de vulkaan: spotten met zekerheden opent de verwarrende en bedwelmende sensatie van de postmoderniteit.<ref>De ambivalentie van het leven in deze tijden resulteert in het paradoxaal verlangen naar het samengaan van vitale vrijheid onder veilige condities. Het individu consumeert zijn vrijheid maximaal binnen veilige grenzen. De benji-jumper op de cover van Boutellier’s Veiligheidsutopie uit 2002 is er dé metafoor van.</ref> De geschiedenis is een dure en overbodige luxekennis aldus Marinetti en Nietzsche. Deze laatste verwijst naar de talrijke dagboekschrijvers die op het einde van de negentiende eeuw hun bestaan zin geven. Walging en angst te veel met zichzelf bezig te zijn, blijven niet uit. De introspectie wordt een collectief goed: voorheen dalen enkel zonderlingen af in hun diepste ik, nu is het de “maladie du siècle” die epidemisch uitbreidt en een volledige klasse in haar Freudiaanse greep houdt. Er is geen tekort aan betekenis, integendeel. Daartegen reageren de futuristen. “Er is iets wonderlijks gebeurd, iets zo vreemd dat ik het opschrijven moet…” schrijft [[w:Mary Shelley|Mary Shelley]] in [[w:1818|1818]].<ref>LABRIE A. ''Zuiverheid en decadentie. Over de grenzen van de burgerlijke cultuur in West-Europa, 1870-1914,'' Bert Bakker, Amsterdam, 2001.</ref> In de burgerhuizen klinkt geregeld papiergeritsel en pennengekras, af en toe onderbroken door de tragische jammerklacht, net zoals je nu getik op het klavier herkent af en toe onderbroken door het gevloek bij een verloren stuk tekst. Sociale groepen die over tijd beschikken, houden hun “nerveuze apparaat” als een kleinood onder het vergrootglas om de “oneindige complicaties” van hun leven aan het papier toe te vertrouwen en de ziekelijke Mr. Hyde van zich af te schudden.<ref>Boomkens drukt de tegenstrijdigheid uit met de passende metafoor van twee ‘machines’: de geborgenheidsmachine en de angstmachine. De geborgenheidsmachine zoekt naar zekerheid, identiteit en veiligheid. De angstmachine produceert onophoudelijk beelden van angst, fascinaties en extreem geweld. Er schuilt in iedereen een Dr. Jekyll & Mr. Hyde en we zitten ‘stuck in the middle (with you).’ ‘Stuck in the middle’ verwijst op zijn beurt naar Reservoir Dogs die hét beeld bevestigt van een cultuur die via het neutraliseren van onveiligheid, de geweldsfascinatie tentoonspreidt. Beide machines maken deel uit van ‘de ecologie van de angst’, een postmodern organisatieprincipe. BOOMKENS R. ''De angstmachine. Over geweld in films, literatuur en popmuziek,'' Van Gennep, Amsterdam, 1996.</ref> Op het einde van de eeuw, in [[w:1897|1897]], noteert [[w:Jonathan Harker|Jonathan Harker]], de hoofdfiguur uit [[w:Dracula|Dracula]], dat hij tevreden is met zijn gedetailleerde aantekeningen want “er gebeuren hier zulke vreemde dingen” dat hij er zich onbehaaglijk bij voelt.<ref>“Mijn scheerspiegel had ik bij het raam gehangen, en ik ging mij scheren. Opeens voel ik een hand op mijn schouder, en ik hoor de stem van de graaf zeggen: ‘Goedemorgen.’ Ik schrok, want ik had hem door mijn spiegel niet zien aankomen. Door de schrik had ik mij gesneden, maar ik lette er op dat ogenblik niet op. Nadat ik de graaf terug had begroet, keek ik weer in de spiegel. Ditmaal kon ik mij niet vergissen” aldus Harker.</ref> [[w:Bram Stoker|Bram Stoker]]s grafelijk monster uit Transsylvanië is de zondebok die de Europese burgerlijke angst belichaamt voor chaos, seks, waanzin, het irrationele en [[w:Charles Darwin|Darwins]] aap die het geordende, genormeerde bestaan bedreigt. Als de burger het bloeddorstig hart van de vampier doorboort realiseert hij de offerdood en herstelt de morele orde zich. De [[w:vampier|vampier]]fascinatie is in de negentiende eeuw wijd verspreid. = Oorlog = {{Citaat|Zodra de meerderheid van de arbeiders tot de conclusie komt dat oorlogen barbaars, diep immoreel, reactionair en tegen het belang van het volk zijn, dan worden oorlogen onmogelijk.|[[w:Rosa Luxemburg|Rosa Luxemburg]]}} [[Bestand:Zetkin luxemburg1910.jpg|thumb|right|250px|Rosa Luxemburg (rechts) in 1910: "Er kunnen slechts oorlogen gevoerd worden als de arbeiders deze als rechtvaardig en noodzakelijk zien of ze ten minste lijdzaam aanvaarden."]] In [[w:1885|1885]] verschijnt de roman [[w:Germinal (boek)|Germinal]]. [[w:Emile Zola|Emile Zola]] voert er in de [[w:steenkoolmiijn|steenkoolmijn]] een krachtig trekpaard ten tonele dat elke dag kolen naar de liftkoker sleurt. Het kent geen rust en zal de mijn nooit verlaten: het is blind en te groot om door de liftschacht te kunnen. De metafoor gaat verder dan Zola kon bedenken. De metafoor beperkt zich niet tot de blindheid, de gevangenschap en de [[w:dwangarbeid|dwangarbeid]] van het [[w:proletariaat|proletariaat]]. De jarenlange mijnenarbeid bereidt de povere massa voor op een ander assen- en gangenstelsel dat er in werking en uitzicht nauwelijks van verschilt. Veertigduizend kilometer loopgraven met een ijzeren discipline, orde, hiërarchie, helmen en plunjes, stutwerk, het [[w:Smalspoor|decauvillespoor]] en de karretjes, drinkflessen, ontploffingsgevaar… de mijn is één grote les in onderdanigheid. De [[w:eerste wereldoorlog|eerste wereldoorlog]] heeft op het eerste zicht geen ontstaansreden. De aanslag van [[w:Gavrilo Princip|Gavrilo Princip]] is hoogstens een aanleiding, in geen geval een oorzaak. De werkelijke oorlogsdrang vindt zijn oorsprong bij de oude machtselites met familiebanden over de naties heen bedreigd door de emancipatorische strijd van [[w:socialisten|socialisten]] en [[w:feministen|feministen]]. Hun nationalistische tegengif offert er uiteindelijk een hele generatie voor op.<ref>KARP W. ''The Politics of War: The Story of Two Wars Which Altered Forever the Political Life of the American Republic, 1890-1920'', New York, 1979, geciteerd in: FRENCH M. ''Een vrouwelijke geschiedenis van de wereld.'' Meulenhof, Amsterdam, 1995, p. 810 en p. 856.</ref> Even denkt [[w:Rosa Luxemburg|Rosa Luxemburg]] dat het [[w:nationalisme|nationalisme]] op zijn laatste voeten loopt, dat het een voorbijgaande fase is waarna het internationale proletariaat voor de ‘groepsbinding’ zorgt. In 1913 poogt ze Duitse arbeiders te overtuigen om niet ten strijde te trekken tegen hun collega’s. Haar openbare ongehoorzaamheid leidt haar naar het gerechtshof waar ze het [[w:Pruisen|Pruisische bewind]] op de korrel neemt. “Er kunnen slechts oorlogen gevoerd worden als de arbeiders deze als rechtvaardig en noodzakelijk zien of ze ten minste lijdzaam aanvaarden. Maar zodra de meerderheid van de arbeiders tot de conclusie komt (…) dat oorlogen barbaars, diep immoreel, reactionair en tegen het belang van het volk zijn, dan worden oorlogen onmogelijk. (…) Het is aan het volk om het besluit te nemen of het wel of niet oorlog gaat voeren (…) aan de arbeiders en arbeidsters, jong en oud, en niet aan de minderheid van het volk dat het zogeheten uniform des konings draagt.”<ref>FRENCH M. ''Een vrouwelijke geschiedenis van de wereld''. Meulenhof, Amsterdam, 1995. p. 857.</ref> De oorlog die korte tijd na haar pleidooi een feit is, brengt ze gemuilkorfd in de gevangenis door. = Startschot = {{Citaat|Hoor arme donders, altijd de lul in 'leven, geslagen, uitgeperst, eeuwig en altijd zwetend, ik waarschuw jullie dat als de groten van de aarde interesse voor jullie beginnen te krijgen, dan is 't omdat ze op het slagveld gehakt van jullie willen maken... (...) 't Begint met liefde voor het volk.|[[w:Louis-Ferdinand Céline|L.F. Céline]]}} [[Bestand:Walter Benjamin vers 1928.jpg|thumb|right|250px|[[w:Walter Benjamin|Walter Benjamin]] in [[w:1928|1928]]]] De aanslag op de [[w:Frans Ferdinand van Oostenrijk-Este|Oostenrijkse kroonprins]] in [[w:Moord op Frans Ferdinand van Oostenrijk|de zomer van 1914]] markeert het einde van de lange negentiende eeuw en introduceert de korte twintigste eeuw (1914-1989). [[w:Gavrilo Princip|Princip]] geeft met een in België gemaakte [[w:Browning Arms Company|Browning]] letterlijk het startschot voor een even korte als bloederige twintigste eeuw.<ref>[[w:Eric Hobsbawm|Eric Hobsbawm]] spreekt van de korte twintigste eeuw die hij afbakent met twee breukmomenten: de eerste wereldoorlog luidt het begin in, de [[w:val van de muur|val van de muur]] in [[w:1989|1989]] sluit ze af. De periode tussen die twee data vormt een homogeen geheel. HOBSBAWM E. ''The Age of Extremes: the short twentieth century, 1914-1991'', Abacus, Londen, 1994.</ref> Decadenten en [[w:Futurisme|futuristen]] zien het einde van de geschiedenis in een gewelddadige [[w:tabuala rasa|tabula rasa]] die een einde maakt aan alle oorlogen. [[w:Thomas Mann|Thomas Mann]] komt in augustus 1914 woorden tekort om de verdorven burgerlijke maatschappij aan te klagen. De oude wereld lijkt op een ontbindend dier vol maden. Oorlog is een hygiënische noodzaak. “Het was zuivering, bevrijding wat wij voelden, en een nieuwe hoop.”<ref>Geciteerd in LABRIE A. ''Zuiverheid en decadentie. Over de grenzen van de burgerlijke cultuur in West-Europa, 1870-1914.'' Bert Bakker, Amsterdam, 2001. p. 154.</ref> En zelfs de immer afstandelijke [[w:Max Weber|Max Weber]] bedwingt zich niet: de oorlog is, ongeacht het resultaat “groots en wonderbaarlijk.” Nooit eerder realiseert een oorlog zoveel gruwel. Het aantal slachtoffers en de omstandigheden waarin men tussen 1914 en 1918 terecht komt, vergen veel verbeeldingsvermogen om er een glimp van voor de geest te halen. Sinds de elfde minuut van het elfste uur van [[w:11 november 1918|11 november 1918]] is de permanente oorlog een feit, in tegenstelling tot wat geschiedenisboeken beweren. De oorlog is niet voorbij: weduwes krijgen hun man niet terug, moeders krijgen hun zoon niet terug en wezen krijgen hun vader niet terug. De gruwel is niet voorbij: de man met het gebroken gezicht, de invalide, de blinde, de kreupele, de mismaakte, de psychisch beschadigde, overal duiken ze op, op pleinen, op straathoeken en in kerken. Er is geen dorp of stad in Europa waar je ze niet tegen komt. De [[w:Lijst van oorlogen (chronologisch)|slachtpartij]] is niet voorbij: ze staat in het collectieve en individuele geheugen geprent en is een tastbare maar moeilijk te verwoorden realiteit. Wie terugkomt spreekt nauwelijks. Restanten in het landschap, officiële herdenkingen, weduwen- en oorlogspensioenen confronteren de Westerse beschaving tot op heden met de slachting. En toen kwamen de [[w:Spaanse burgeroorlog|Spaanse burgeroorlog]], de Tweede Wereldoorlog, de Koreaanse Oorlog, de Algerijnse Oorlog, de Vietnamoorlog, de Koude Oorlog, de Falklandoorlog, drie Golfoorlogen…, om er een paar te noemen. Oorlog nestelt zich in het denken. De Tweede Wereldoorlog zou de eerste moeiteloos overtreffen. Heldhaftige en beschamende herinneringen zijn achteraf herschreven en hervormd. De geschiedenis zwijgt over het bevel te doden. Nooit gaat het over het oorlogsplezier, de lust, het genot om te doden, te [[w:folteren|folteren]], te roven, te [[w:verkrachten|verkrachten]] en te vernederen.<ref>VINCENT G. ''Een geschiedenis van het geheim?'' In: PROST A. & GÉRARD V. (Eds.). ''Geschiedenis van het persoonlijk leven. Van de eerste wereldoorlog tot onze tijd.'' Agon, Amsterdam, 1990, p. 167.</ref> Na de oorlog zou het dagelijkse leven nooit meer zijn eerdere contouren vertonen. De verloren generatie vervloekt de academische geschiedenisles en de idee dat er uit het verleden te leren valt: [[w:Marcus Tullius Cicero|Historia est Magistra Vitae]]? Die les camoufleert de chaos, de wanorde en de onregelmatigheden die de [[w:geschiedschrijving|geschiedschrijving]] zelf kenmerken. Uitspraken zoals "Nooit meer oorlog?" Geen sprake van denken velen, dat is ronduit naïef. "De zinloosheid van de oorlog?" Evenzeer naïef. Slachtoffers en nabestaanden ervan voelen zich gedupeerd. Verzetsmensen die hun leven gaven om de democratie terug op poten te zetten... hun acties waren niet zinloos. Het onderwijs verandert de [[w:geschiedenis|geschiedenis]] in een onmetelijke ketting met feiten als edelstenen, die zoals [[w:Walter Benjamin|Walter Benjamin]] even later cynisch opmerkt, zich laat lezen als een [[w:Paternoster|Paternoster]] om de angst voor het heden te bezweren.<ref>JANSSENS D. ''Uitgesteld Tegenwoordige Tijd: De theorie van de documentaire in historisch en filosofisch perspectief.'' In: MATHIJS E. & HESSELS W. (Eds.). ''Waarheid en werkelijkheid. Feitelijke, fictionele en artistieke representaties van de realiteit,'' VUBPress, Brussel, 2007, p. 121.</ref> = Voetnoten = <references/> = Navigatie = * Terug naar [[Manifest_van_de_angst/Inleiding|de inleiding]] * Terug naar het vorige hoofdstuk: [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk3_Communistisch_manifest|Hoofdstuk 3. Het communistisch manifest]] * Naar het volgende hoofdstuk: [[Manifest_van_de_angst/Hoofdstuk5_Surrealistisch_manifest|Hoofdstuk 5. Het surrealistisch manifest]] <!-- ----- Hieronder onderhoudsmeldingen, niet verwijderen ----- --> {{sub}} fhw4r60e2yslzxk64qzod8x4304xtk3 0 29676 396196 314442 2025-06-05T10:10:47Z 2A02:A466:93D8:1:7818:4805:BF88:5E49 /* Spellingsalfabet */ 396196 wikitext text/x-wiki Het '''GMDSS''' ("Global Maritime Distress and Safety System", wat ''Wereldwijd Maritiem Nood- en Veiligheidssysteem'' betekent) is een wereldomvattend maritiem [[w:communicatie|communicatie]]systeem dat deel uit maakt van [[w:SOLAS|SOLAS]] (Safety Of Life At Sea) en gebruik maakt van [[w:Digital Selective Calling|DSC]] en satellietcommunicatie. GMDSS werd vanaf 1 februari 1999 ingevoerd. Het systeem is verplicht voor beroepsvaart op zee en wordt sterk aanbevolen voor pleziervaart. Wie GMDSS wenst te gebruiken moet wel beschikken over een GMDSS-bedieningscertificaat. == Wetten en regels == Actuele versie; http://wetten.overheid.nl/BWBR0024285/geldigheidsdatum_26-11-2013 == VHF Marifoon met Digital Selective Calling (DSC) == http://nl.wikipedia.org/wiki/Marifoon == EPIRB == == SART == == NAVTEX == == Inmarsat == == AIS == == Search and Rescue (SAR) == == Nautisch Engels == === Spellingsalfabet === Voor het spellen van bijvoorbeeld je Call-Sign wordt het Internationale spellingsalfabet gebruikt. * '''A'''lfa * '''B'''ravo * '''C'''harlie * '''D'''elta * '''E'''cho * '''F'''oxtrot * '''G'''olf * '''H'''otel * '''I'''ndia * '''J'''uliett * '''K'''ilo * '''L'''ima * '''M'''ike * '''N'''ovember * '''O'''scar * '''P'''apa * '''Q'''uebec * '''R'''omeo * '''S'''ierra * '''T'''ango * '''U'''niform * '''V'''ictor * '''W'''hiskey * '''X'''-ray * '''Y'''ankee * '''Z'''ulu {{sub}} qd5vw2glf34zof1tk37lx23oq1p0o1t 0 30267 396175 395048 2025-06-04T15:13:40Z JopkeB 18060 Foto toegevoegd 396175 wikitext text/x-wiki {{Recept| | Naam = Kookboek/Mergballetjes | Afbeelding = [[File:Markkloesschensuppe.jpg|300px]] | Categorie = Soeprecept | Porties = | Energie = | Tijd = voorbereidingstijd 30 minuten, bereidingstijd 15 minuten | Stippen = 3 }} ==Ingrediënten== *2 mergpijpjes van rund *2 eieren *zout *peper *nootmuskaat *{{Kb|paneermeel}} ==Bereiding== *Haal het merg uit het bot (op kamertemperatuur) met een klein scherp mesje. *Prak het merg fijn met een vork, voeg twee eieren toe en meng het geheel. *Breng op smaak met zout, peper en nootmuskaat *Meng alles tot een kneedbare massa met behulp van paneermeel. *Maak, om te testen, één soepballetje en kook dit in bouillon in een apart pannetje. Mocht dit balletje uiteen vallen, voeg dan aan de massa nog wat paneermeel toe. Test eventueel opnieuw. Valt het testballetje niet uiteen, dan is de massa goed. *Draai nu soepballetjes van de massa en voeg ze voorzichtig toe aan de kokende bouillon. *Laat deze ongeveer 15 minuten zachtjes koken. *De mergballetjes zijn nu klaar en kunnen toegevoegd worden aan soep. Eet smakelijk! {{Recepten}} [[Categorie:Soeprecept|Merg]] {{Sub}} ognckv2bft25j6dzbzm61pzfpgskobj 396182 396175 2025-06-04T15:32:59Z JopkeB 18060 396182 wikitext text/x-wiki {{Recept| | Naam = Kookboek/Mergballetjes | Afbeelding = [[File:Markkloesschensuppe.jpg|300px]] | Categorie = Soeprecept | Porties = | Energie = | Tijd = voorbereidingstijd 30 minuten, bereidingstijd 15 minuten | Stippen = 3 }} ==Ingrediënten== *2 {{Kb|p=mergpijp|mergpijpjes}} van rund *2 eieren *zout *peper *nootmuskaat *{{Kb|paneermeel}} ==Bereiding== *Haal het merg uit het bot (op kamertemperatuur) met een klein scherp mesje. *Prak het merg fijn met een vork, voeg twee eieren toe en meng het geheel. *Breng op smaak met zout, peper en nootmuskaat *Meng alles tot een kneedbare massa met behulp van paneermeel. *Maak, om te testen, één soepballetje en kook dit in bouillon in een apart pannetje. Mocht dit balletje uiteen vallen, voeg dan aan de massa nog wat paneermeel toe. Test eventueel opnieuw. Valt het testballetje niet uiteen, dan is de massa goed. *Draai nu soepballetjes van de massa en voeg ze voorzichtig toe aan de kokende bouillon. *Laat deze ongeveer 15 minuten zachtjes koken. *De mergballetjes zijn nu klaar en kunnen toegevoegd worden aan soep. Eet smakelijk! {{Recepten}} [[Categorie:Soeprecept|Merg]] {{Sub}} 0w73w0unw2f4xy17ko9496ssurz5e2h 0 32061 396180 393639 2025-06-04T15:32:08Z JopkeB 18060 396180 wikitext text/x-wiki [[Kookboek/Fondue|Fondue]] op basis van bouillon, met vlees en stukjes groenten op de vorkjes. {{Recept| | Naam = Kookboek/japansfondue voor een persoon | Categorie = Japanse keuken | Porties = 1 portie | Energie = | Tijd = 30 minuten , 1 uurtje soep trekken. | Stippen =1 }} ==Ingrediënten== *1 wortel, *20 g {{Kb|taugé}} *2 shitaken *tofoe *stukje Chinese kool *wat lente-uitjes *100 g biefstuk in dunne plakjes *een kommetje rijst *Japanse sojasaus *stukje gember *sake *een {{Kb|p=mergpijp|mergpijpje}} *wat poulet *een (runder-)bouillonblokje *wat olie ==Bereiding== #Zet water op met het mergpijpje, de poulet en het bouillonblokje. Laat de soep ongeveer een uurtje trekken. #Leg ondertussen het volgende op een mooi wit bord: de schoongemaakte groente, de taugé, een stukje wortel in dunne plakjes gesneden, de shitaken in twee maal twee helften, het stukje Chinese kool in dunne reepjes, de lente-uitjes in stukjes van 2 cm en de tofoe in kleine blokjes die je even in de olie knapperig frituurt. #Rangschik de gesneden biefstuk op een schoteltje, maak een sausje van een stukje geraspte gemberwortel (1 bij 1cm), voeg drie eetlepels Japanse sojasaus en een lepel sake (en eventueel nog wat bruine suiker) toe. #Doe de gekookte rijst in een kom, schenk de gloeiendhete soep in een bowl met eventueel wat ringetjes rode peper en zet alles op tafel. #Doe wat groente in de soep, doop er de biefstukplakjes in en smullen maar! #Ook lekker erbij: ongeveer 6 a 7 eetlepels japanse soja saus, een afgestreken eetlepel bruine suiker, een scheutje sake, en een eetlepel sesampasta goed door elkaar mengen, als het sausje te dik is een scheutje water toevoegen. {{Recepten}} [[Categorie:Vleesrecept]] {{Sub}} pg7ljlgaki6isma0z7ku5lgk2x14n2b 0 32141 396179 395574 2025-06-04T15:31:36Z JopkeB 18060 396179 wikitext text/x-wiki {{Recept | Naam = Hollandse tomatensoep | Categorie =soeprecept | Porties = 4 personen | Energie = | Tijd = een uur | Stippen = 2 }} '''Hollandse tomatensoep''' is tomatensoep met soepballetjes en stukjes rundvlees. ==Ingrediënten== * 1.5 liter water * 1 {{Kb|p=mergpijp|mergpijpje}} * 2 ons {{Kb|p=rundvlees|runderpoulet }} * 1 blokje {{Kb|p=bouillon|runderbouillon}} * 1 kruidnagel * 300 g {{Kb|p=gehakt|rundergehakt }} * een paar druppels Worcestersaus * 1 ei * peper * zout * snufje nootmuskaat * 1 eetlepel paneermeel * 1 eetlepel roomboter * 1 flinke ui * 2 rijpe {{Kb|p=tomaat|tomaten}} * 2 blikjes {{Kb|tomatenpuree}} ==Bereiding== * Water, mergpijpje en poulet rustig aan de kook brengen. Het schuim eraf scheppen. Bouillonblokje erbij en op een laag vuurtje rustig een uurtje laten koken. Halverwege de bereidingstijd gaat het kruidnageltje samen met wat water erbij. * Ondertussen in een schaal het gehakt, een paar druppeltjes Worcestersaus, het eierdooiertje (gescheiden), wat peper en zout, een snufje nootmuskaat en eventueel wat paneermeel erbij. Alles door elkaar mengen en er kleine balletjes van draaien. * Een kwartier voordat de bouillon klaar is, zet je een grote pan op, doe je er de boter in, snijd je de ui in kleine snippertjes en laat deze rustig in de boter fruiten. Dan doe je de kleingesneden tomaten en even later de tomatenpuree erbij. Alles goed doorroeren, daarna de bouillon erbij schenken (zonder het kruidnageltje en het mergpijpje). * Op het laatst nog wat druppeltjes Worcestersaus en de gehaktballetjes erbij. Na 10 minuten is de soep klaar. == Varianten == * Voeg 50 g vermicelli bij de soep, tegelijk met de gehaktballetjes. {{Recepten}} [[Categorie:Soeprecept|Tomatensoep]] [[Categorie:Nederlandse keuken|Tomatensoep]] {{Sub}} p4yz0zugb87d8zxxhejpgrb2bsz0tg6 2 38173 396172 396088 2025-06-04T13:46:05Z JopkeB 18060 /* Huishouden */ Pot-au-feu 396172 wikitext text/x-wiki == Economie == Ik heb Economie gestudeerd aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en ben in 1984 afgestudeerd in de Bedrijfseconomische afstudeerrichting. Daarna ben ik in andere sectoren terecht gekomen. Achteraf realiseerde ik me dat ik sommige vakken slecht (Methodologie), hap-snap (Geschiedenis van het Economisch Denken) of helemaal niet (Geschiedenis van het Economisch Leven, raakvlakken met andere disciplines) had gehad (en medestudenten, die wel als (bedrijfs-)econoom aan de slag zijn gegaan, dus idem dito). Bij wijze van hobby heb ik me daar in verdiept, om tot een completer beeld van de Economie te komen. Mijn kennis heb ik gedeeld in het Wikibook [[Economie]] (waarvan een beginnetje bestond dat ik sterk heb uitgebreid).<br> == Wikimedia Commons == Daarna ben ik vrijwilliger geworden bij [[c:Hoofdpagina|Wikimedia Commons]]. De aldaar opgedane kennis en ervaringen heb ik opgenomen in het door mij gestarte Wikibook [[Handboek Wikimedia Commons|Handboek Wikimedia Commons]]. <br> == Huishouden == Omdat het nog ontbrak en ik er wel iets van af weet, heb ik in 2024 het Wikibook [[Huishouden]] geschreven. In het verlengde daarvan heb ik enkele hoofdstukken in het Kookboek gemaakt of uitgebreid, waaronder: * [[Kookboek/Maaltijden samenstellen|Maaltijden samenstellen]] * [[Kookboek/Tips en trucs|Tips en trucs]] (overzichtspagina waarin bestaande pagina's zijn opgenomen) * Recepten en beschrijvingen van ingrediënten: [[Kookboek/Nasikruiden|Nasikruiden]], [[Kookboek/Bamikruiden|Bamikruiden]] en [[Kookboek/Kruidenmengsel voor Hollandse groente|Kruidenmengsel voor Hollandse groente]]; [[Kookboek/Bietenstamppot|Bietenstamppot]], [[Kookboek/Tonijnsalade|Tonijnsalade]], [[Kookboek/Gerookte zalm|Gerookte zalm]], [[Kookboek/Tosti|Tosti]], [[Kookboek/Ham|Ham]], [[Kookboek/Gebakken worst|Gebakken worst]], [[Kookboek/Broodpizza|Broodpizza]], [[Kookboek/Hamburger|Hamburger]], [[Kookboek/Hotdog|Hotdog]], [[Kookboek/Flensje|Flensje]], [[Kookboek/Crêpe Suzette|Crêpe Suzette]], [[Kookboek/Roquefortsaus|Roquefortsaus]], [[Kookboek/Aardappelsalade|Aardappelsalade]], [[Kookboek/Kaassalade|Kaassalade]], [[Kookboek/Barbecuesaus|Barbecuesaus]], [[Kookboek/Bonensalade|Bonensalade]], [[Kookboek/Meloen met ham|Meloen met ham]], [[Kookboek/Peersalade met blauwschimmelkaas|Peersalade met blauwschimmelkaas]], [[Kookboek/Lunch|Lunch]], [[Kookboek/Spiegelei|Spiegelei]], [[Kookboek/Gevulde tomaten|Gevulde tomaten]], [[Kookboek/Vinaigrette|Vinaigrette]], [[Kookboek/Cocktailsaus|Cocktailsaus]], [[Kookboek/Selderijsalade|Selderijsalade]], [[Kookboek/Yoghurt met honing en walnoten|Yoghurt met honing en walnoten]], [[Kookboek/Koffie|Koffie]], [[Kookboek/Bietensalade met kaas en noten|Bietensalade met kaas en noten]], [[Kookboek/Makreel|Makreel]], [[Kookboek/Smeuïge zalmmousse|Smeuïge zalmmousse]], [[Kookboek/Zalm|Zalm]], [[Kookboek/Eiersalade|Eiersalade]], [[Kookboek/Groentesoep|Groentesoep]], [[Kookboek/Soepbal|Soepbal(letjes)]], [[Kookboek/Rundvlees|Rundvlees]], [[Kookboek/Kip|Kip]], [[Kookboek/Bloemkoolsoep met kaas|Bloemkoolsoep met kaas]], [[Kookboek/Vegetarische peulvruchtensoep|Vegetarische peulvruchtensoep]], [[Kookboek/Kikkererwt|Kikkererwt]], [[Kookboek/Romige champignonsoep|Romige champignonsoep]], [[Kookboek/Fondue|Fondue]], [[Kookboek/Kaasfondue|Kaasfondue]], [[Kookboek/Knolselderijsoep|Knolselderijsoep]], [[Kookboek/Stokbrood|Stokbrood]], [[Kookboek/Rookworst|Rookworst]], [[Kookboek/Stroop|Stroop]], [[Kookboek/Pasta|Pasta]], [[Kookboek/Salade|Salade]], [[Kookboek/Saladesaus|Saladesaus]], [[Kookboek/Borrelhapjes|Borrelhapjes]], [[Kookboek/Dipsaus|Dipsaus]], [[Kookboek/Tomatensalsa|Tomatensalsa]], [[Kookboek/Kwark|Kwark]], [[Kookboek/Cottage cheese|Cottage cheese]], [[Kookboek/Braam|Braam]], [[Kookboek/Zure room|Zure room]], [[Kookboek/Roomkaas|Roomkaas]], [[Kookboek/Minestronesoep|Minestronesoep]], [[Kookboek/Ontbijtspek|Ontbijtspek]], [[Kookboek/Paprikasoep|Paprikasoep]], [[Kookboek/Pindakaas|Pindakaas]], [[Kookboek/Pompoensoep gekruid en met groenten|Pompoensoep gekruid en met groenten]], [[Kookboek/Basterdsuiker|Basterdsuiker]], [[Kookboek/Preisoep|Preisoep]], [[Kookboek/Tomatengroentesoep|Tomatengroentesoep]], [[Kookboek/Venkelsoep|Venkelsoep]], [[Kookboek/Abrikoos|Abrikoos]], [[Kookboek/Witte bonensoep|Witte bonensoep]], [[Kookboek/Zuurkoolsoep|Zuurkoolsoep]], [[Kookboek/Zuurkool|Zuurkool]], [[Kookboek/Tartaartje|Tartaartje]], [[Kookboek/Vleesfondue|Vleesfondue]], [[Kookboek/Varkensvlees|Varkensvlees]], [[Kookboek/Kalfsvlees|Kalfsvlees]], [[Kookboek/Hachee|Hachee]], [[Kookboek/Atjar tjampoer|Atjar tjampoer]], [[Kookboek/Braadworst|Braadworst]], [[Kookboek/Varkenskarbonade|Varkenskarbonade]], [[Kookboek/Babi panggang|Babi panggang]], [[Kookboek/Boekweit|Boekweit]], [[Kookboek/Taugé|Taugé]], [[Kookboek/Varkenshaas|Varkenshaas]], [[Kookboek/Babi ketjap|Babi ketjap]], [[Kookboek/Taco|Taco]], [[Kookboek/Rijst met kip en groenten|Rijst met kip en groenten]], [[Kookboek/Kip in romige saus|Kip in romige saus]], [[Kookboek/Lamsvlees|Lamsvlees]], [[Kookboek/Gestoofd lamsvlees|Gestoofd lamsvlees]], [[Kookboek/Shoarma|Shoarma]], [[Kookboek/Shoarmakruiden|Shoarmakruiden]], [[Kookboek/Kabeljauw|Kabeljauw]], [[Kookboek/Forel|Forel]], [[Kookboek/Lekkerbekje|Lekkerbekje]], [[Kookboek/Stoofpot met schelvis|Stoofpot met schelvis]], [[Kookboek/Witte wijn|Witte wijn]], [[Kookboek/Scholfilet in bouillon|Scholfilet in bouillon]], [[Kookboek/Scholfilet uit de oven|Scholfilet uit de oven]], [[Kookboek/Tonijn|Tonijn]], [[Kookboek/Gestoofde zalm|Gestoofde zalm]], [[Kookboek/Asperges met zalm|Asperges met zalm]], [[Kookboek/Pittige groenteschotel met boekweit|Pittige groenteschotel met boekweit]], [[Kookboek/Kaassaus|Kaassaus]], [[Kookboek/Koolraap|Koolraap]], [[Kookboek/Koolrabi met boekweit|Koolrabi met boekweit]], [[Kookboek/Gestoofde rode kool|Gestoofde rode kool]], [[Kookboek/Snijbonen met tomaten|Snijbonen met tomaten]], [[Kookboek/Sperziebonen met tomaten|Sperziebonen met tomaten]], [[Kookboek/Tuinbonenstoofpot|Tuinbonenstoofpot]], [[Kookboek/Witlofschotel|Witlofschotel]], [[Kookboek/Meloen|Meloen]], [[Kookboek/Biscuit|Biscuit]], [[Kookboek/Tuinkers|Tuinkers]], [[Kookboek/Kruidige rijst|Kruidige rijst]], [[Kookboek/Goulashkruiden|Goulashkruiden]], [[Kookboek/Rijst met rookworst en groente|Rijst met rookworst en groenten]], [[Kookboek/Gebakken aardappelen|Gebakken aardappelen]], [[Kookboek/Appelchutney|Appelchutney]], [[Kookboek/Groene kool|Groene kool]], [[Kookboek/Postelein|Postelein]], [[Kookboek/Preistoofpot|Preistoofpot]], [[Kookboek/Spitskoolstoofpot|Spitskoolstoofpot]], [[Kookboek/Zuurkool met fruit en kip|Kookboek/Zuurkool met fruit en kip]], [[Kookboek/Couscous met lam en groenten|Couscous met lam en groenten]], [[Kookboek/Potjiekos|Potjiekos]] (Zuid-Afrikaanse stoofpot), [[Kookboek/Cajunkruiden|Cajunkruiden]], [[Kookboek/Pot-au-feu|Pot-au-feu]] == Vakantiereizen == Losse artikelen in het Wikibook [[Vakantiereizen]]: * [[Vakantiereizen/Fietsvakantie/De reis|De reis (overzichtspagina met wegwijzers naar fietsroutes in Europa)]] (zeer sterk uitgebreid) * [[Vakantiereizen/Fietsvakantie/Fietsen langs de Loire|Fietsen langs de Loire]] (gestart) * [[Vakantiereizen/Fietsvakantie/Fietsen in het Zillertal|Fietsen in het Zillertal (Oostenrijk)]] (gestart) * [[Vakantiereizen/Fietsvakantie/Fietstocht Nederland - Waterland|Fietsroute Nederland - Waterland]] (gestart) == Internet == Omdat het nog ontbrak en ik er wel iets van af weet, ben ik in februari 2025 het Wikibook [[Basisboek internet]] begonnen en heb ik vervolgens het Wikibook [[Veilig op het internet]] ge-update. == Tip == Alle genoemde Wikibooks staan uiteraard open voor correcties en aanvullingen. nwkar9a79eumpr81k8ml1qpnbsm93uy 0 38509 396194 394244 2025-06-05T09:42:07Z Mattias.Campe 572 /* De techniek */ 396194 wikitext text/x-wiki == Doelstellingen == Onderstaande doelstellingen komen in meer of mindere mate aan bod. De <span style="color:lightgrey;">grijze</span> doelstellingen komen hier niet aan bod. Dat zijn bv. praktijkoefeningen die aansluiten bij deze theorie, maar die in dit Wikibook niet behandeld worden. Of bv. theorie die in een ander hoofdstuk wordt behandeld. Uit het leerplan van '''Applicatie- en Databeheer'''<ref>[https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/iii-apda-da Leerplan Informatica- en communicatiewetenschappen B + S - 3de graad - D-finaliteit]</ref>, een deel van leerplandoel 23: * LPD 23: De leerlingen lichten de opbouw en werking van een computersysteem met zijn basiscomponenten en optionele componenten toe. ** <span style="color:lightgrey;">Aansluitingen en connectoren</span> ** Functie van controller en driver * Lexicon. De basiscomponenten van een computersysteem zijn: <span style="color:lightgrey;">moederbord, processor,intern geheugen (werkgeheugen, cache geheugen, systeemgeheugen, CMOS), koeling, voeding,</span> grafische kaart<span style="color:lightgrey;">, klok</span>. * Lexicon. De optionele componenten van een computersysteem zijn hardwarecomponenten die dienen voor invoer, uitvoer <span style="color:lightgrey;">of opslag</span> * <span style="color:lightgrey;">Wenk. Enkel de gangbare actuele basiscomponenten en optionele componenten van een computersysteem worden besproken. Je kan ook sensoren als mogelijk invoerapparaat voor een smartphone behandelen.</span> Uit het leerplan Toegepaste Informatica van de richting '''Informaticabeheer'''<ref>Meer informatie op [https://ond.vvkso-ict.com/vvksomainnieuw/leerplanpubliek.asp?NR=2015/003 leerplan D/2015/7841/003]</ref>: * 1.3.1 De functie en belangrijke karakteristieken van de gangbare optionele componenten toelichten, bijvoorbeeld beeldscherm, grafische kaart, muis, toetsenbord, printer, scanner ... * 1.3.4 De functie van een controller en een driver toelichten. * 1.3.5 Belangrijke eenheden voor technische specificaties van optionele componenten toelichten, bijvoorbeeld <span style="text-decoration:line-through;">bit, byte, rpm,</span> inch, dpi, ppm, ppi, Hz, <span style="text-decoration:line-through;">bps</span>, ANSI lumen ... * ''1.4.6 Aan de hand van technische specificaties diverse uitvoeringen van optionele componenten vergelijken.'' Het is niet de bedoeling alle mogelijke randapparatuur uit te leggen of álle aspecten van deze randapparatuur. Sommige aspecten zijn gemakkelijk te begrijpen, bij andere zaken volgt verder extra uitleg. Zo zouden de meeste zaken in (web)winkels over beeldschermen, grafische kaarten, muizen, toetsenborden, printers/scanners en beamers begrepen moeten worden. == Controller en driver == Een '''controller''' is een stuk hardware dat met het effectieve randapparaat een verbinding legt, waardoor de driver deze kan aansturen. Enkele voorbeelden: * De geheugencontroller is het stuk hardware dat toegang tot het geheugen controleert. * Een ''network interface controller'' (NIC). * Een ''disk controller'', vaak geïntegreerd op de harde schijf zelf. Een '''[[w:en:Device driver|driver]]''' ([[w:Stuurprogramma|stuurprogramma]]) is een stuk software dat een verbinding legt tussen de hardware/controller en het besturingssysteem. Het stuurprogramma zorgt er hiermee voor dat de programmeur van een applicatie geen weet hoeft te hebben van de hardware waar zijn applicatie op zal gaan draaien. Op een uniforme manier kan de programmeur het besturingssysteem aanspreken. Het besturingssysteem spreekt vervolgens de hardware aan via het stuurprogramma. Stel bv. dat je als programmeur je eigen tekstverwerker wilt schrijven, dan zal je geen eigen programmacode schrijven om te kunnen afdrukken. Gezien de verschillende types van printers zou dit heel veel werk zijn. Wat je wel doet is de afdruk-[[w:Application programming interface|API]] van het besturingssysteem aanroepen. Deze zal de afdruktaak op zijn beurt doorgeven aan de driver die met de printer overeenkomt. Vervolgens zal de printer de taak afdrukken. Dankzij dit systeem kan je tekstverwerker ook afdrukken naar toekomstige printers, zonder dat je zelf code moet veranderen. Er zijn verschillende situaties bij het eerste gebruik van randapparatuur: * Alles werkt perfect ''out-of-the-box''. * Het OS merkt dat er nieuwe hardware is, installeert alles automatisch en na een eventuele herstart werkt alles perfect. * Het werkt, maar niet optimaal. Bv. bij een videokaart waar je bij kantoorwerk optimaal kan werken, maar waarbij je bij het spelen van een spel niet het onderste uit de kan kan halen, alhoewel de videokaart dit wel zou moeten kunnen. Door het OS de opdracht te geven om te zoeken naar nieuwe drivers kan je dit misschien oplossen of je gaat zelf op de website van de fabrikant van de videokaart kijken of er geen betere driver te vinden is. * Het werkt helemaal niet. Dan moet je hopen (''plug and pray'') dat je op de website van de fabrikant een driver voor jouw besturingssysteem vindt. Je kan ook op andere websites kijken, maar wees wantrouwig in wat je allemaal installeert. Uiteraard hoop je op ''plug and play'', maar soms is het ''plug and pray''. Daar de driver verbinding legt tussen het besturingssysteem en de hardware zullen IT-administrators niet altijd happig zijn om een upgrade van een besturingssysteem te doen, zeker als er geen gangbare hardware wordt gebruikt (bv. ziekenhuizen, ruimteorganisaties,...). De kans bestaat nl. dat het OS hun drivermodel aanpast, waardoor deze nieuwe manier niet meer overweg kan met de oude drivers. Het gevolg is dat er geen communicatie met de randapparatuur mogelijk is of dat bepaalde functionaliteit niet meer werkt. <gallery> Disassembled SyQuest SQ3270S Disk Drive 270MB.jpg|HDD met controller File:Driverarch.png|Driver architectuur Hardware driver(ubuntu).png|Ubuntu driver </gallery> == Beeldscherm == Een [[w:Beeldscherm|beeldscherm]] of monitor is een apparaat dat bewegende beelden kan tonen. Het wordt ook gebruikt voor statische beelden die af en toe veranderd worden. === De techniek === [[File:Pixel_geometry_01_Pengo.jpg|miniatuur|Closeup van pixels]] Om een beeld op een beeldscherm te kunnen opbouwen worden heel kleine puntjes (de [[w:en:Pixel|pixels]]) gemaakt. Als deze voldoende klein zijn en/of worden bekeken vanop een voldoende grote afstand, dan zie je niet de afzonderlijke pixels, maar een beeld. Om kleur te krijgen worden drie subpixels gebruikt die een combinatie kunnen maken van de basiskleuren rood, groen en blauw, kortweg [[w:RGB-kleursysteem|RGB]]. Deze RGB-[[w:Kleurcodering|kleurcodering]] wordt ook gebruikt op websites om bv. tekst of vlakken een kleur te geven. Als je leest over de techniek om op ''platte schermen'' iets te kunnen tonen, dan kan oa. je onderstaande tegenkomen: * [[w:Liquid crystal display|LCD]] met een backlight (bv. [[w:CCFL|CCFL]] of [[w:Tv met led-backlight|LED]] als lichtbron). * [[w:Amoled|Amoled]] heeft een kleiner energieverbruik, maar is helaas ook duurder in vergelijking met LCD. Je zal deze dan ook eerder vinden bij de kleinere schermen (bv. mobiele telefoons, mediaspelers en digitale camera's). * De [[w:Digitale inkt|digitale inkt]] ([[w:en:E Ink|E Ink]]) is interessant bij het lezen van e-books, omdat het energieverbruik heel laag is en het nog goed kan gelezen worden bij zonlicht. Of bij ELS ([[w:Elektronisch schaplabel|Elektronisch schaplabel]] of [[w:en:electronic shelf label|electronic shelf label]]) zodat je prijzen gemakkelijk kan aanpassen zonder dat er veel energieverbruik is. Zo is [[w:en:SES-imagotag|SES-imagotag]] een bekende fabrikant. * Er bestaan nog meer technieken, zoals [[w:Plasmascherm|plasma]], [[w:en:Twisted nematic field effect|TN]]- of [[w:en:IPS panel|IPS]]-paneel.<ref>Zie bv. de video [https://www.youtube.com/watch?v=r8Y26Uq07Kw#t=335.871724 IPS vs TN Panel - What's the freaking difference? Comparison and Explanation]</ref>. Maar het zou ons te ver leiden om ze allemaal te bespreken. <gallery> File:Lcd-engineerguy.ogv|Werking LCD Image:LCD layers.svg|Opbouw LCD File:AMOLED.png|Opbouw Amoled Electronic paper (Side view of Electrophoretic display) in svg.svg|Opbouw digitale inkt </gallery> === Grootte, resolutie, aspect ratio, pixeldichtheid en schaling === Volgende kenmerken staan in relatie tot elkaar en zijn belangrijk om te bekijken: * De grootte van het scherm ([[w:en:Display size|display size]]) wordt diagonaal gemeten en uitgedrukt in inch. Een inch is 2,54 centimeter en als je het nameet blijkt het al eens af te wijken van de officiële specificatie (bv. omdat de fabrikant hetgene onder de plastiek rand zit, ook meet). Bij tv's staat het vaak ook in centimeter, omdat de klant zich daar meer bij kan voorstellen dan inch. * Een [[w:Resolutie_(digitale_beeldverwerking)|resolutie]] wordt uitgedrukt als <code>breedte×hoogte</code>. Zo betekent 1920x1080 dat er 1920 pixels in de breedte en 1080 pixels in de hoogte zijn. Er is dus een totaal van 2.073.600 pixels. Een LCD-scherm is gemaakt voor een optimale resolutie, maar via de instellingen van het besturingssysteem kan je dit wijzigen. Vaak merk je echter dat het geen optimale resolutie is. In theorie kan om het even welke resolutie, maar in de praktijk zijn er enkele [[w:en:List of common resolutions|gangbare resoluties]], waarvan sommige een ''marketingbenaming'' krijgen: ** 2K verwijst naar ongeveer 2000 pixels in de breedte. Bv. 1920×1080 (Full HD of FHD) of 2048×1080 (DCI 2K). ** 4K verwijst naar ongeveer 4000 pixels in de breedte. Bv. 3840×2160 (4K UHD) of 4096×2160 (DCI 4K). ** 8K verwijst naar ongeveer 8000 pixels in de breedte. Bv. 7680×4320 (8K UHD). * De [[w:Beeldverhouding|beeldverhouding]] ([[w:en:Display_aspect_ratio|aspect ratio]]) is de verhouding tussen de breedte en de hoogte van het beeld. Als je vierkante pixels hebt, dan betekent een resolutie van 1920x1080 een aspect ratio van 16:9. De breuk 1920/1080 kan je nl. vereenvoudigen naar 16/9 door teller en noemer te delen door 120. Merk op dat een resolutie van 1920x1200 met een aspect ratio van 16:10 wordt aangegeven i.p.v. 8:5. Zo herkennen mensen een aspect ratio van 16:9 of 16:10 snel als ongeveer hetzelfde widescreen. * De [[w:Pixeldichtheid|pixeldichtheid]] ([[w:en:Pixel density|pixel density]]) is het aantal pixels per inch (ppi). Hoe hoger, hoe beter de beeldkwaliteit. * De schaling bepaalt hoe groot tekst, apps en andere items zijn. Bij een groot scherm en hoge resolutie kan dit op 100% staan, bij een klein(er) scherm en dezelfde resolutie kan het interessant zijn om dit op 125% te zetten. <gallery> Resolution_illustration.png|Effect van resolutie LCD_screen_sizes.svg|grootte en beeldverhouding Display resolution and pixel density.png|resolutie en pixeldichtheid Windows 10 Scale and Layout Settings.jpg|Schaling in Windows GTK_3.10_resolution_independence_comparison.png|Niet geschaald vs geschaald Resolution and aspect ratio.gif|Animatie resolutie en aspect ratio </gallery> Om de relatie van resolutie, aspect ratio, pixeldichtheid en schaling te begrijpen, kan je bovenstaande animatie bekijken. Hierin wordt een zwarte lijn onder een hoek van 45° getekend en een vierkant icoontje van 3 op 3. # Bij een resolutie van 32x20 is de aspect ratio dus 16:10. De lijn is onder een hoek van 45°, het icoontje is een vierkant. Door de lage resolutie zijn de details van het beeld niet goed. # De resolutie bij de tweede stap wordt verhoogd naar 32x24, dus een aspect ratio van 4:3. De aspect ratio respecteert niet de fysische verhoudingen van het scherm: de lijn is nog steeds schuin, maar niet meer onder een hoek van 45°. Het icoontje blijft een icoon van 3 op 3, maar het is geen vierkant meer. # De volgende stap is een resolutie van 32x32 en dus een aspect ratio van 1:1. De lijn gaat van de ene naar de andere hoek, maar niet onder een hoek van 45°. Het icoontje is nu nog platter gedrukt. # Bij de volgende stap wordt de resolutie verhoogd tot 64x40 en hebben we terug de correcte aspect ratio van 16:10. De lijn is terug onder een hoek van 45° en het icoontje is terug een vierkant. Er is meer detail t.o.v. de eerste stap, want als de fysische grootte van het scherm hetzelfde blijft en je verhoogt de resolutie, dan moet bijgevolg de pixeldichtheid vergroten. Toch blijft het hoekige van de lijn zichtbaar (wat kan verbeterd worden door [[w:Anti-aliasing|anti-aliasing]]). Het icoontje blijft een vierkant icoon van 3x3, maar is nu wel kleiner.<br>Je voelt aan dat als de resolutie blijft toenemen op eenzelfde schermgrootte, dat tekst en icoontjes zó klein kunnen worden, dat ze te weinig nog de afzonderlijke details kunnen tonen. In dat geval kan het nodig zijn om de schaal aan te passen, bv. naar 125%. # Bij de laatste stap is de pixeldichtheid hetzelfde als de vorige stap, maar omdat de fysische grootte van het scherm kleiner is, moet de resolutie ook kleiner zijn, nl. 32x20 (zoals bij de eerste stap). Er passen dus evenveel pixels hier of bij de eerste stap, maar de pixels hier zijn wel kleiner. De aspect ratio is 16:10 en respecteert de fysische verhoudingen van het scherm. Voor het scherm van je gsm zal je geen al te groot scherm willen (want minder mobiel), maar toch een hoge resolutie en pixeldichtheid. Je kijkt nl. op je gsm vanaf een kleine afstand, waarbij je voldoende detail wil zien, zonder de individuele pixels te zien. Voor een tv is de grootte belangrijk en ook de resolutie speelt een rol. De pixeldichtheid mag iets lager zijn, omdat je op een veel grotere afstand van de tv zit t.o.v. je gsm . Zelf al zijn de individuele pixels groter (lage ppi, grote grootte), je zal ze niet afzonderlijk zien door de grote afstand. === Refresh rate === De [[w:Refresh rate|refresh rate]] is het aantal keer per seconde dat weergevende hardware al zijn pixels kan verversen en wordt uitgedrukt in hertz (Hz). === Reactietijd === De reactietijd ([[w:en:Response time (technology)|response time]]) is de tijd die nodig is voor een pixel om te veranderen, gemeten in ms. In principe geldt: hoe lager, hoe beter. Vaak wordt grey-to-grey gemeten, maar er bestaat hiervoor geen standaard. === Contrast === Van de eigenschap contrast ([[w:en:Contrast ratio|contrast ratio]]) bestaat niet echt een officiële manier om het vast te leggen, maar het heeft te maken met hoeveel (grijs)waarden tussen wit en zwart kunnen worden weergegeven. Hoe hoger het getal, hoe beter. === Helderheid === De [[w:Helderheid (beeld)|helderheid]] (brightness) is het aantal [[w:Candela (eenheid)|candela]] per vierkante meter (cd/m³), waarbij candela de lichtsterkte weergeeft. Hoe meer cd/m², hoe krachtiger de lichtbron. Hoe hoger het getal, hoe beter. === Kijkhoek === De kijkhoek ([[w:en:Viewing angle|viewing angle]]) is de maximale hoek van waaruit een beeldscherm bekeken kan worden zonder dat dat (veel) verlies van contrast en kleur oplevert. Horizontaal of verticaal kan er sprake zijn van verschillende kijkhoeken. Voor een tv zal je een zo groot mogelijke kijkhoek willen, maar voor een laptop op de trein zal je deze niet al te groot willen, zodanig dat je relatief privé kan werken. Bij de schermen van een bankautomaat zal men zéker een kleine kijkhoek wensen. === Samengevat === Bij het kiezen van een LCD-scherm blijken dus heel wat specificaties belangrijk te zijn. Sta ook stil bij het volgende: * Hecht niet teveel belang aan niet gestandaardiseerde specificaties (bv. contrast, helderheid, kijkhoek), zeker als je vergelijkt tussen verschillende fabrikanten! * Bekijk waar mogelijk het scherm in het echt, bij voorkeur onder verschillende omstandigheden (zonlicht, verlichting, kijkhoek,…). * De aansluitingen (DVI, VGA,...) zijn ook belangrijk. * Al of niet ''touch''? Overweeg wel of de extra kost voor jouw situatie de moeite waard is. * De mogelijke instellingen van het scherm kunnen ook belangrijk zijn. Bij sommige kan je je tv instellen voor dynamische, levendige, natuurlijke,… weergave. * Een gekalibreerd beeldscherm zal bij fotobewerking belangrijk zijn: het beeld op het scherm moet zo goed mogelijk lijken op het beeld dat van de drukpers rolt. * Het bronmateriaal doet er ook veel toe: als je het “allerbeste” scherm hebt gekocht en je speelt er een YouTube-filmpje op af van lage kwaliteit, dan zal je scherm dat niet plots supergoed weergeven. De extra kost van een 8K-scherm kan zo (voorlopig) de investering niet waard zijn. == Grafische kaart == Alhoewel de term '[[w:Videokaart|grafische kaart]]' en '[[w:Graphics processing unit|GPU]]' vaak door elkaar worden gebruikt, zijn het toch geen synoniemen. De ''graphics processing unit'' wordt namelijk óp de grafische kaart geplaatst. Zo kunnen twee verschillende grafische kaarten, toch dezelfde GPU gebruiken. Bepaalde specificaties van de GPU ken je al vanuit de hoofdstukken [[Computersystemen/Moederbord|moederbord]], [[Computersystemen/Processor|CPU]] en [[Computersystemen/Geheugen|geheugen]]: klokfrequentie, aantal cores, geheugen, geheugentype, busbreedte,... <gallery> File:Nvidia7600GS_TOP.jpg|Grafische kaart File:6600GT_GPU.jpg|GPU File:3-way-SLI.jpg|3-way SLI </gallery> Net als bij de CPU heeft ook de GPU een soort van 'instructieset'. De bekendste zijn wellicht [[w:Microsoft DirectX|DirectX]] of [[w:OpenGL|OpenGL]], omdat dit vaak gebruikt wordt bij het ontwikkelen van spellen. Het gaat verder dan dat, met bv. [[w:en:Mantle (API)|AMD Mantle]], [[w:en:FreeSync|AMD FreeSync]], [[w:CUDA|NVIDIA CUDA]], [[w:PhysX|NVIDIA PhysX]]. De grafische kaart is uiteraard het bekendst voor zijn grafische toepassingen, maar omdat deze ook heel goed is in parallelle berekeningen (vandaar het hoge aantal cores), wordt deze soms ook gebruikt voor niet-grafische zaken, bv. wetenschappelijke berekeningen of [[w:Bitcoin#Mining_en_controle|bitcoin mining]]. == Muis == De [[w:Muis (computer)|muis]] is een handig hulpmiddel om de positie van een cursor op het beeldscherm veranderen. Dankzij knoppen en een wieltje kan je nog extra handelingen uitvoeren. De meeste specificaties van de muis zullen bekend zijn. Voor het gros van de personen zal een eenvoudige muis voldoen, maar gamers of grafici zullen in het duurdere segment kijken. Voor hen kan nauwkeurigheid (dpi), de polling rate (Hz), de resolutie, de beeldsensor (megapixels) en het aantal knoppen belangrijk zijn. Er bestaan varianten op de klassieke muis zoals [[w:Trackball|trackball]], [[w:Voetmuis|voetmuis]], [[w:Touchpad|touchpad]] of [[w:Joystick|joystick]]. <gallery> File:5 Tastenmaus Microsoft IntelliMouse Optical Black.jpg|optische vijfknopsmuis File:Touchpad-Wiki.JPG|touchpad File:Logitech-trackball.jpg|trackball File:Joyopis.svg|joystick </gallery> == Toetsenbord == Bij het [[w:Toetsenbord (computer)|toetsenbord]] geldt ongeveer hetzelfde zoals bij de muizen: vooral gamers en grafici zullen hogere eisen stellen. Een belangrijk verschil is wel dat een toetsenbord een eigen indeling kent, zoals [[w:AZERTY|AZERTY]] (bv. in België) of [[w:QWERTY|QWERTY]] (bv. in Nederland). De AZERTY-indeling wordt wereldwijd amper gebruikt. <gallery> File:Pc105 wide delete tall enter xfree86 belgium keyboard full size.png|AZERTY lay-out File:Pc104 wide delete short enter xfree86 us keyboard full size.png|QWERTY lay-out File:LenovoKeyboard.jpg|QWERTY-toetsenbord File:Apple Adjustable Keyboard.jpg|Ergonomisch toetsenbord </gallery> == Printer == Een [[w:Printer|printer]] is een apparaat dat de uitvoer van een computer, scanner of digitale camera afdrukt. De meest bekende soorten: * De [[w:Inkjetprinter|inkjetprinter]] gebruikt vloeibare inkt, die op het papier 'gesproeid' wordt. Het voordeel van de inkjettechnologie is dat de printers goedkoop gemaakt kunnen worden en fraaie resultaten kunnen laten zien. Vele leveranciers verkopen de printer goedkoop en verdienen aan de dure inktpatronen. * De [[w:Laserprinter|laserprinter]] drukt tekst en afbeeldingen af door toner (zwart of gekleurd poeder) aan het papier te hechten. De meeste toners hebben een hogere printcapaciteit dan inktcartridges. De aanschafprijs lijkt dan hoog - zeker als je voor een kleurenlaserprinter ineens 4 toners moet kopen - maar de prijs per pagina is meestal lager. * De [[w:3D-printer|3D-printer]] kan driedimensionale objecten produceren, meestal a.d.h.v. plastic omdat dit goedkoop is en makkelijk in gebruik. In wat volgt worden vooral de kenmerken van de "gewone" printer besproken. De resolutie van een [[w:Printer|printer]] wordt uitgedrukt in [[w:Dots per inch|dots per inch]], bv. 1200 dpi. Dit lijkt dus goed op de ''pixels per inch'' van een beeldscherm, maar een printer kan door het iets verschuiven van de printkop de ruimte tussen twee dots opvullen. Vandaar hoeft de ppi- en de dpi-waarde niet gelijk te zijn. Als er een verschil is tussen de horizontale en verticale resolutie, zullen er twee waarden worden opgegeven. De snelheid van een printer wordt uitgedrukt in pagina's per minuut (ppm), met vaak een aparte waarde voor zwart-wit versus kleur. Dé beste printer bestaat niet: bekijk altijd de noden bij het vergelijken. Vergeet zeker niet de prijs van de ''[[w:en:Consumables|consumables]]'', nl. de drum of de inktpatronen. Zo kan goedkoop alsnog duurkoop worden. In bedrijven en scholen zal men zo vaak een zwart-wit laserprinter terugvinden, omdat de prijs hiervan per blad het meest voordelige is. Als officieel papier nodig is (bv. met het logo), dan is dit vaak in kleur voorgedrukt en komt de zwart-wit afdruk daar bovenop. Waar er bij een scherm sprake is van [[w:RGB-kleursysteem|RGB]], wordt bij drukwerk vooral de [[w:CMYK|CMYK]]-[[w:kleurcodering|kleurcodering]] gebruikt. De basiskleuren zijn ''cyaan'' (blauw), ''magenta'' (roze/paars), ''yellow'' (geel) en ''key'' (zwart). Dit betekent ook dat er bij grafische beeldbewerking soms een vertaling moet gebeuren van de RGB-kleuren, naar een CMYK-spectrum. <gallery> Epson-inkjet-printer.jpg|Inkjetprinter Ink-jet-cartridge.jpg|Inkjetcartridge Laser_toner_cartridge.svg|Onderdelen laserprinter Copier-engineerguy.ogv|Werking laserprinter Color_Laser_Printer_Magnified.jpg|Zoom laserafdruk Cmyk-rgb.jpg|RGB vs CMYK MakerBot_ThingOMatic_Bre_Pettis.jpg|3D-printer Hyperboloid Print.ogv|Werking 3D-printer </gallery> == Scanner == Een scanner is een invoerapparaat waarmee een object in de echte wereld systematisch afgetast wordt om omgezet te worden in data. Door deze ruime definitie kan je heel wat mogelijkheden bedenken, zoals een flatbedscanner (om gemakkelijk een papier in te scannen), een 3D-scanner (om een 3D-weergave van een object te verkrijgen), een QR- of [[w:Barcodescanner|barcodescanner]], een [[w:Lidar|Lidar]] (zodat bv. een auto weet wat er rond zich bevindt), een [[w:Magnetic resonance imaging|MRI-scanner ]] (om een beeld te krijgen van het inwendige van het lichaam),... Bij randapparatuur zal de [[w:Scanner (grafisch)|grafische scanner]] het meest bekend zijn. Vaak is deze voor consumenten in één multifunctioneel toestel geïntegreerd (met print, scan- en kopieerfuncties). De meeste scanspecificaties zullen duidelijk zijn, eventueel met uitzondering van de kleurdiepte, uitgedrukt in aantal bits. Dit is de bitruimte die wordt gebruikt voor het weergeven van een kleur. Met een bitruimte van 3 bits, zou je slechts 8 (=2³) kleuren kunnen coderen. Naast de kleurdiepte is uiteraard ook de resolutie belangrijk! <gallery> Scanner.view.750pix.jpg|Flatbed scanner Multifunction-Printer.jpg|Multifunctioneel BASA portable scanner 01.jpg|Draagbare scanner 3D Printshow 2014 London - ZMorph - 3D scanner (14964233160).jpg|3D scanner </gallery> == Beamer == Een [[w:Videoprojector|beamer]] of videoprojector is een projector voor video- of computerbeelden. Een belangrijk kenmerk is [[w:Lichtstroom|lichtstroom]] (uitgedrukt in [[w:Lumen (eenheid)|lumen]]), omdat het een maat is voor de totale hoeveelheid zichtbaar licht die een lichtbron in alle richtingen uitstraalt. Bij een beamer heeft men het over ANSI-lumen: hoe hoger deze waarde, hoe beter. Er bestaan verschillende projectietechnieken, zoals LCD, DLP, LED en laser. Bij de uitvoeringen heb je ook short-throw of ultra-short throw. Daarbij wordt de beamer dicht bij het projectiescherm gehangen, zodat je minder kans hebt om het projectiebeeld te hinderen. Een belangrijke instelling van de beamer is de [[w:en:Keystone_effect#Correction|keystone correctie]] (letterlijk ''[[w:Sluitsteen|sluitsteen]] correctie''), wat nodig is wanneer de beamer niet recht tegenover het projectievlak staat. <gallery> Sample-SP.JPG|LCD InFocus_LP425z_Single_Chip_DLP_-_DMD_Light_Path.jpg|DLP File:Keystone.jpg|Keystone File:Projector_Screen_Geometry_Throw_Ratio.png|Afstanden </gallery> {{Appendix}} {{Sub}} dtdd0zw7250n9l5c3hvda4au6qngqyg 396195 396194 2025-06-05T09:46:54Z Mattias.Campe 572 /* Beamer */ 396195 wikitext text/x-wiki == Doelstellingen == Onderstaande doelstellingen komen in meer of mindere mate aan bod. De <span style="color:lightgrey;">grijze</span> doelstellingen komen hier niet aan bod. Dat zijn bv. praktijkoefeningen die aansluiten bij deze theorie, maar die in dit Wikibook niet behandeld worden. Of bv. theorie die in een ander hoofdstuk wordt behandeld. Uit het leerplan van '''Applicatie- en Databeheer'''<ref>[https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/iii-apda-da Leerplan Informatica- en communicatiewetenschappen B + S - 3de graad - D-finaliteit]</ref>, een deel van leerplandoel 23: * LPD 23: De leerlingen lichten de opbouw en werking van een computersysteem met zijn basiscomponenten en optionele componenten toe. ** <span style="color:lightgrey;">Aansluitingen en connectoren</span> ** Functie van controller en driver * Lexicon. De basiscomponenten van een computersysteem zijn: <span style="color:lightgrey;">moederbord, processor,intern geheugen (werkgeheugen, cache geheugen, systeemgeheugen, CMOS), koeling, voeding,</span> grafische kaart<span style="color:lightgrey;">, klok</span>. * Lexicon. De optionele componenten van een computersysteem zijn hardwarecomponenten die dienen voor invoer, uitvoer <span style="color:lightgrey;">of opslag</span> * <span style="color:lightgrey;">Wenk. Enkel de gangbare actuele basiscomponenten en optionele componenten van een computersysteem worden besproken. Je kan ook sensoren als mogelijk invoerapparaat voor een smartphone behandelen.</span> Uit het leerplan Toegepaste Informatica van de richting '''Informaticabeheer'''<ref>Meer informatie op [https://ond.vvkso-ict.com/vvksomainnieuw/leerplanpubliek.asp?NR=2015/003 leerplan D/2015/7841/003]</ref>: * 1.3.1 De functie en belangrijke karakteristieken van de gangbare optionele componenten toelichten, bijvoorbeeld beeldscherm, grafische kaart, muis, toetsenbord, printer, scanner ... * 1.3.4 De functie van een controller en een driver toelichten. * 1.3.5 Belangrijke eenheden voor technische specificaties van optionele componenten toelichten, bijvoorbeeld <span style="text-decoration:line-through;">bit, byte, rpm,</span> inch, dpi, ppm, ppi, Hz, <span style="text-decoration:line-through;">bps</span>, ANSI lumen ... * ''1.4.6 Aan de hand van technische specificaties diverse uitvoeringen van optionele componenten vergelijken.'' Het is niet de bedoeling alle mogelijke randapparatuur uit te leggen of álle aspecten van deze randapparatuur. Sommige aspecten zijn gemakkelijk te begrijpen, bij andere zaken volgt verder extra uitleg. Zo zouden de meeste zaken in (web)winkels over beeldschermen, grafische kaarten, muizen, toetsenborden, printers/scanners en beamers begrepen moeten worden. == Controller en driver == Een '''controller''' is een stuk hardware dat met het effectieve randapparaat een verbinding legt, waardoor de driver deze kan aansturen. Enkele voorbeelden: * De geheugencontroller is het stuk hardware dat toegang tot het geheugen controleert. * Een ''network interface controller'' (NIC). * Een ''disk controller'', vaak geïntegreerd op de harde schijf zelf. Een '''[[w:en:Device driver|driver]]''' ([[w:Stuurprogramma|stuurprogramma]]) is een stuk software dat een verbinding legt tussen de hardware/controller en het besturingssysteem. Het stuurprogramma zorgt er hiermee voor dat de programmeur van een applicatie geen weet hoeft te hebben van de hardware waar zijn applicatie op zal gaan draaien. Op een uniforme manier kan de programmeur het besturingssysteem aanspreken. Het besturingssysteem spreekt vervolgens de hardware aan via het stuurprogramma. Stel bv. dat je als programmeur je eigen tekstverwerker wilt schrijven, dan zal je geen eigen programmacode schrijven om te kunnen afdrukken. Gezien de verschillende types van printers zou dit heel veel werk zijn. Wat je wel doet is de afdruk-[[w:Application programming interface|API]] van het besturingssysteem aanroepen. Deze zal de afdruktaak op zijn beurt doorgeven aan de driver die met de printer overeenkomt. Vervolgens zal de printer de taak afdrukken. Dankzij dit systeem kan je tekstverwerker ook afdrukken naar toekomstige printers, zonder dat je zelf code moet veranderen. Er zijn verschillende situaties bij het eerste gebruik van randapparatuur: * Alles werkt perfect ''out-of-the-box''. * Het OS merkt dat er nieuwe hardware is, installeert alles automatisch en na een eventuele herstart werkt alles perfect. * Het werkt, maar niet optimaal. Bv. bij een videokaart waar je bij kantoorwerk optimaal kan werken, maar waarbij je bij het spelen van een spel niet het onderste uit de kan kan halen, alhoewel de videokaart dit wel zou moeten kunnen. Door het OS de opdracht te geven om te zoeken naar nieuwe drivers kan je dit misschien oplossen of je gaat zelf op de website van de fabrikant van de videokaart kijken of er geen betere driver te vinden is. * Het werkt helemaal niet. Dan moet je hopen (''plug and pray'') dat je op de website van de fabrikant een driver voor jouw besturingssysteem vindt. Je kan ook op andere websites kijken, maar wees wantrouwig in wat je allemaal installeert. Uiteraard hoop je op ''plug and play'', maar soms is het ''plug and pray''. Daar de driver verbinding legt tussen het besturingssysteem en de hardware zullen IT-administrators niet altijd happig zijn om een upgrade van een besturingssysteem te doen, zeker als er geen gangbare hardware wordt gebruikt (bv. ziekenhuizen, ruimteorganisaties,...). De kans bestaat nl. dat het OS hun drivermodel aanpast, waardoor deze nieuwe manier niet meer overweg kan met de oude drivers. Het gevolg is dat er geen communicatie met de randapparatuur mogelijk is of dat bepaalde functionaliteit niet meer werkt. <gallery> Disassembled SyQuest SQ3270S Disk Drive 270MB.jpg|HDD met controller File:Driverarch.png|Driver architectuur Hardware driver(ubuntu).png|Ubuntu driver </gallery> == Beeldscherm == Een [[w:Beeldscherm|beeldscherm]] of monitor is een apparaat dat bewegende beelden kan tonen. Het wordt ook gebruikt voor statische beelden die af en toe veranderd worden. === De techniek === [[File:Pixel_geometry_01_Pengo.jpg|miniatuur|Closeup van pixels]] Om een beeld op een beeldscherm te kunnen opbouwen worden heel kleine puntjes (de [[w:en:Pixel|pixels]]) gemaakt. Als deze voldoende klein zijn en/of worden bekeken vanop een voldoende grote afstand, dan zie je niet de afzonderlijke pixels, maar een beeld. Om kleur te krijgen worden drie subpixels gebruikt die een combinatie kunnen maken van de basiskleuren rood, groen en blauw, kortweg [[w:RGB-kleursysteem|RGB]]. Deze RGB-[[w:Kleurcodering|kleurcodering]] wordt ook gebruikt op websites om bv. tekst of vlakken een kleur te geven. Als je leest over de techniek om op ''platte schermen'' iets te kunnen tonen, dan kan oa. je onderstaande tegenkomen: * [[w:Liquid crystal display|LCD]] met een backlight (bv. [[w:CCFL|CCFL]] of [[w:Tv met led-backlight|LED]] als lichtbron). * [[w:Amoled|Amoled]] heeft een kleiner energieverbruik, maar is helaas ook duurder in vergelijking met LCD. Je zal deze dan ook eerder vinden bij de kleinere schermen (bv. mobiele telefoons, mediaspelers en digitale camera's). * De [[w:Digitale inkt|digitale inkt]] ([[w:en:E Ink|E Ink]]) is interessant bij het lezen van e-books, omdat het energieverbruik heel laag is en het nog goed kan gelezen worden bij zonlicht. Of bij ELS ([[w:Elektronisch schaplabel|Elektronisch schaplabel]] of [[w:en:electronic shelf label|electronic shelf label]]) zodat je prijzen gemakkelijk kan aanpassen zonder dat er veel energieverbruik is. Zo is [[w:en:SES-imagotag|SES-imagotag]] een bekende fabrikant. * Er bestaan nog meer technieken, zoals [[w:Plasmascherm|plasma]], [[w:en:Twisted nematic field effect|TN]]- of [[w:en:IPS panel|IPS]]-paneel.<ref>Zie bv. de video [https://www.youtube.com/watch?v=r8Y26Uq07Kw#t=335.871724 IPS vs TN Panel - What's the freaking difference? Comparison and Explanation]</ref>. Maar het zou ons te ver leiden om ze allemaal te bespreken. <gallery> File:Lcd-engineerguy.ogv|Werking LCD Image:LCD layers.svg|Opbouw LCD File:AMOLED.png|Opbouw Amoled Electronic paper (Side view of Electrophoretic display) in svg.svg|Opbouw digitale inkt </gallery> === Grootte, resolutie, aspect ratio, pixeldichtheid en schaling === Volgende kenmerken staan in relatie tot elkaar en zijn belangrijk om te bekijken: * De grootte van het scherm ([[w:en:Display size|display size]]) wordt diagonaal gemeten en uitgedrukt in inch. Een inch is 2,54 centimeter en als je het nameet blijkt het al eens af te wijken van de officiële specificatie (bv. omdat de fabrikant hetgene onder de plastiek rand zit, ook meet). Bij tv's staat het vaak ook in centimeter, omdat de klant zich daar meer bij kan voorstellen dan inch. * Een [[w:Resolutie_(digitale_beeldverwerking)|resolutie]] wordt uitgedrukt als <code>breedte×hoogte</code>. Zo betekent 1920x1080 dat er 1920 pixels in de breedte en 1080 pixels in de hoogte zijn. Er is dus een totaal van 2.073.600 pixels. Een LCD-scherm is gemaakt voor een optimale resolutie, maar via de instellingen van het besturingssysteem kan je dit wijzigen. Vaak merk je echter dat het geen optimale resolutie is. In theorie kan om het even welke resolutie, maar in de praktijk zijn er enkele [[w:en:List of common resolutions|gangbare resoluties]], waarvan sommige een ''marketingbenaming'' krijgen: ** 2K verwijst naar ongeveer 2000 pixels in de breedte. Bv. 1920×1080 (Full HD of FHD) of 2048×1080 (DCI 2K). ** 4K verwijst naar ongeveer 4000 pixels in de breedte. Bv. 3840×2160 (4K UHD) of 4096×2160 (DCI 4K). ** 8K verwijst naar ongeveer 8000 pixels in de breedte. Bv. 7680×4320 (8K UHD). * De [[w:Beeldverhouding|beeldverhouding]] ([[w:en:Display_aspect_ratio|aspect ratio]]) is de verhouding tussen de breedte en de hoogte van het beeld. Als je vierkante pixels hebt, dan betekent een resolutie van 1920x1080 een aspect ratio van 16:9. De breuk 1920/1080 kan je nl. vereenvoudigen naar 16/9 door teller en noemer te delen door 120. Merk op dat een resolutie van 1920x1200 met een aspect ratio van 16:10 wordt aangegeven i.p.v. 8:5. Zo herkennen mensen een aspect ratio van 16:9 of 16:10 snel als ongeveer hetzelfde widescreen. * De [[w:Pixeldichtheid|pixeldichtheid]] ([[w:en:Pixel density|pixel density]]) is het aantal pixels per inch (ppi). Hoe hoger, hoe beter de beeldkwaliteit. * De schaling bepaalt hoe groot tekst, apps en andere items zijn. Bij een groot scherm en hoge resolutie kan dit op 100% staan, bij een klein(er) scherm en dezelfde resolutie kan het interessant zijn om dit op 125% te zetten. <gallery> Resolution_illustration.png|Effect van resolutie LCD_screen_sizes.svg|grootte en beeldverhouding Display resolution and pixel density.png|resolutie en pixeldichtheid Windows 10 Scale and Layout Settings.jpg|Schaling in Windows GTK_3.10_resolution_independence_comparison.png|Niet geschaald vs geschaald Resolution and aspect ratio.gif|Animatie resolutie en aspect ratio </gallery> Om de relatie van resolutie, aspect ratio, pixeldichtheid en schaling te begrijpen, kan je bovenstaande animatie bekijken. Hierin wordt een zwarte lijn onder een hoek van 45° getekend en een vierkant icoontje van 3 op 3. # Bij een resolutie van 32x20 is de aspect ratio dus 16:10. De lijn is onder een hoek van 45°, het icoontje is een vierkant. Door de lage resolutie zijn de details van het beeld niet goed. # De resolutie bij de tweede stap wordt verhoogd naar 32x24, dus een aspect ratio van 4:3. De aspect ratio respecteert niet de fysische verhoudingen van het scherm: de lijn is nog steeds schuin, maar niet meer onder een hoek van 45°. Het icoontje blijft een icoon van 3 op 3, maar het is geen vierkant meer. # De volgende stap is een resolutie van 32x32 en dus een aspect ratio van 1:1. De lijn gaat van de ene naar de andere hoek, maar niet onder een hoek van 45°. Het icoontje is nu nog platter gedrukt. # Bij de volgende stap wordt de resolutie verhoogd tot 64x40 en hebben we terug de correcte aspect ratio van 16:10. De lijn is terug onder een hoek van 45° en het icoontje is terug een vierkant. Er is meer detail t.o.v. de eerste stap, want als de fysische grootte van het scherm hetzelfde blijft en je verhoogt de resolutie, dan moet bijgevolg de pixeldichtheid vergroten. Toch blijft het hoekige van de lijn zichtbaar (wat kan verbeterd worden door [[w:Anti-aliasing|anti-aliasing]]). Het icoontje blijft een vierkant icoon van 3x3, maar is nu wel kleiner.<br>Je voelt aan dat als de resolutie blijft toenemen op eenzelfde schermgrootte, dat tekst en icoontjes zó klein kunnen worden, dat ze te weinig nog de afzonderlijke details kunnen tonen. In dat geval kan het nodig zijn om de schaal aan te passen, bv. naar 125%. # Bij de laatste stap is de pixeldichtheid hetzelfde als de vorige stap, maar omdat de fysische grootte van het scherm kleiner is, moet de resolutie ook kleiner zijn, nl. 32x20 (zoals bij de eerste stap). Er passen dus evenveel pixels hier of bij de eerste stap, maar de pixels hier zijn wel kleiner. De aspect ratio is 16:10 en respecteert de fysische verhoudingen van het scherm. Voor het scherm van je gsm zal je geen al te groot scherm willen (want minder mobiel), maar toch een hoge resolutie en pixeldichtheid. Je kijkt nl. op je gsm vanaf een kleine afstand, waarbij je voldoende detail wil zien, zonder de individuele pixels te zien. Voor een tv is de grootte belangrijk en ook de resolutie speelt een rol. De pixeldichtheid mag iets lager zijn, omdat je op een veel grotere afstand van de tv zit t.o.v. je gsm . Zelf al zijn de individuele pixels groter (lage ppi, grote grootte), je zal ze niet afzonderlijk zien door de grote afstand. === Refresh rate === De [[w:Refresh rate|refresh rate]] is het aantal keer per seconde dat weergevende hardware al zijn pixels kan verversen en wordt uitgedrukt in hertz (Hz). === Reactietijd === De reactietijd ([[w:en:Response time (technology)|response time]]) is de tijd die nodig is voor een pixel om te veranderen, gemeten in ms. In principe geldt: hoe lager, hoe beter. Vaak wordt grey-to-grey gemeten, maar er bestaat hiervoor geen standaard. === Contrast === Van de eigenschap contrast ([[w:en:Contrast ratio|contrast ratio]]) bestaat niet echt een officiële manier om het vast te leggen, maar het heeft te maken met hoeveel (grijs)waarden tussen wit en zwart kunnen worden weergegeven. Hoe hoger het getal, hoe beter. === Helderheid === De [[w:Helderheid (beeld)|helderheid]] (brightness) is het aantal [[w:Candela (eenheid)|candela]] per vierkante meter (cd/m³), waarbij candela de lichtsterkte weergeeft. Hoe meer cd/m², hoe krachtiger de lichtbron. Hoe hoger het getal, hoe beter. === Kijkhoek === De kijkhoek ([[w:en:Viewing angle|viewing angle]]) is de maximale hoek van waaruit een beeldscherm bekeken kan worden zonder dat dat (veel) verlies van contrast en kleur oplevert. Horizontaal of verticaal kan er sprake zijn van verschillende kijkhoeken. Voor een tv zal je een zo groot mogelijke kijkhoek willen, maar voor een laptop op de trein zal je deze niet al te groot willen, zodanig dat je relatief privé kan werken. Bij de schermen van een bankautomaat zal men zéker een kleine kijkhoek wensen. === Samengevat === Bij het kiezen van een LCD-scherm blijken dus heel wat specificaties belangrijk te zijn. Sta ook stil bij het volgende: * Hecht niet teveel belang aan niet gestandaardiseerde specificaties (bv. contrast, helderheid, kijkhoek), zeker als je vergelijkt tussen verschillende fabrikanten! * Bekijk waar mogelijk het scherm in het echt, bij voorkeur onder verschillende omstandigheden (zonlicht, verlichting, kijkhoek,…). * De aansluitingen (DVI, VGA,...) zijn ook belangrijk. * Al of niet ''touch''? Overweeg wel of de extra kost voor jouw situatie de moeite waard is. * De mogelijke instellingen van het scherm kunnen ook belangrijk zijn. Bij sommige kan je je tv instellen voor dynamische, levendige, natuurlijke,… weergave. * Een gekalibreerd beeldscherm zal bij fotobewerking belangrijk zijn: het beeld op het scherm moet zo goed mogelijk lijken op het beeld dat van de drukpers rolt. * Het bronmateriaal doet er ook veel toe: als je het “allerbeste” scherm hebt gekocht en je speelt er een YouTube-filmpje op af van lage kwaliteit, dan zal je scherm dat niet plots supergoed weergeven. De extra kost van een 8K-scherm kan zo (voorlopig) de investering niet waard zijn. == Grafische kaart == Alhoewel de term '[[w:Videokaart|grafische kaart]]' en '[[w:Graphics processing unit|GPU]]' vaak door elkaar worden gebruikt, zijn het toch geen synoniemen. De ''graphics processing unit'' wordt namelijk óp de grafische kaart geplaatst. Zo kunnen twee verschillende grafische kaarten, toch dezelfde GPU gebruiken. Bepaalde specificaties van de GPU ken je al vanuit de hoofdstukken [[Computersystemen/Moederbord|moederbord]], [[Computersystemen/Processor|CPU]] en [[Computersystemen/Geheugen|geheugen]]: klokfrequentie, aantal cores, geheugen, geheugentype, busbreedte,... <gallery> File:Nvidia7600GS_TOP.jpg|Grafische kaart File:6600GT_GPU.jpg|GPU File:3-way-SLI.jpg|3-way SLI </gallery> Net als bij de CPU heeft ook de GPU een soort van 'instructieset'. De bekendste zijn wellicht [[w:Microsoft DirectX|DirectX]] of [[w:OpenGL|OpenGL]], omdat dit vaak gebruikt wordt bij het ontwikkelen van spellen. Het gaat verder dan dat, met bv. [[w:en:Mantle (API)|AMD Mantle]], [[w:en:FreeSync|AMD FreeSync]], [[w:CUDA|NVIDIA CUDA]], [[w:PhysX|NVIDIA PhysX]]. De grafische kaart is uiteraard het bekendst voor zijn grafische toepassingen, maar omdat deze ook heel goed is in parallelle berekeningen (vandaar het hoge aantal cores), wordt deze soms ook gebruikt voor niet-grafische zaken, bv. wetenschappelijke berekeningen of [[w:Bitcoin#Mining_en_controle|bitcoin mining]]. == Muis == De [[w:Muis (computer)|muis]] is een handig hulpmiddel om de positie van een cursor op het beeldscherm veranderen. Dankzij knoppen en een wieltje kan je nog extra handelingen uitvoeren. De meeste specificaties van de muis zullen bekend zijn. Voor het gros van de personen zal een eenvoudige muis voldoen, maar gamers of grafici zullen in het duurdere segment kijken. Voor hen kan nauwkeurigheid (dpi), de polling rate (Hz), de resolutie, de beeldsensor (megapixels) en het aantal knoppen belangrijk zijn. Er bestaan varianten op de klassieke muis zoals [[w:Trackball|trackball]], [[w:Voetmuis|voetmuis]], [[w:Touchpad|touchpad]] of [[w:Joystick|joystick]]. <gallery> File:5 Tastenmaus Microsoft IntelliMouse Optical Black.jpg|optische vijfknopsmuis File:Touchpad-Wiki.JPG|touchpad File:Logitech-trackball.jpg|trackball File:Joyopis.svg|joystick </gallery> == Toetsenbord == Bij het [[w:Toetsenbord (computer)|toetsenbord]] geldt ongeveer hetzelfde zoals bij de muizen: vooral gamers en grafici zullen hogere eisen stellen. Een belangrijk verschil is wel dat een toetsenbord een eigen indeling kent, zoals [[w:AZERTY|AZERTY]] (bv. in België) of [[w:QWERTY|QWERTY]] (bv. in Nederland). De AZERTY-indeling wordt wereldwijd amper gebruikt. <gallery> File:Pc105 wide delete tall enter xfree86 belgium keyboard full size.png|AZERTY lay-out File:Pc104 wide delete short enter xfree86 us keyboard full size.png|QWERTY lay-out File:LenovoKeyboard.jpg|QWERTY-toetsenbord File:Apple Adjustable Keyboard.jpg|Ergonomisch toetsenbord </gallery> == Printer == Een [[w:Printer|printer]] is een apparaat dat de uitvoer van een computer, scanner of digitale camera afdrukt. De meest bekende soorten: * De [[w:Inkjetprinter|inkjetprinter]] gebruikt vloeibare inkt, die op het papier 'gesproeid' wordt. Het voordeel van de inkjettechnologie is dat de printers goedkoop gemaakt kunnen worden en fraaie resultaten kunnen laten zien. Vele leveranciers verkopen de printer goedkoop en verdienen aan de dure inktpatronen. * De [[w:Laserprinter|laserprinter]] drukt tekst en afbeeldingen af door toner (zwart of gekleurd poeder) aan het papier te hechten. De meeste toners hebben een hogere printcapaciteit dan inktcartridges. De aanschafprijs lijkt dan hoog - zeker als je voor een kleurenlaserprinter ineens 4 toners moet kopen - maar de prijs per pagina is meestal lager. * De [[w:3D-printer|3D-printer]] kan driedimensionale objecten produceren, meestal a.d.h.v. plastic omdat dit goedkoop is en makkelijk in gebruik. In wat volgt worden vooral de kenmerken van de "gewone" printer besproken. De resolutie van een [[w:Printer|printer]] wordt uitgedrukt in [[w:Dots per inch|dots per inch]], bv. 1200 dpi. Dit lijkt dus goed op de ''pixels per inch'' van een beeldscherm, maar een printer kan door het iets verschuiven van de printkop de ruimte tussen twee dots opvullen. Vandaar hoeft de ppi- en de dpi-waarde niet gelijk te zijn. Als er een verschil is tussen de horizontale en verticale resolutie, zullen er twee waarden worden opgegeven. De snelheid van een printer wordt uitgedrukt in pagina's per minuut (ppm), met vaak een aparte waarde voor zwart-wit versus kleur. Dé beste printer bestaat niet: bekijk altijd de noden bij het vergelijken. Vergeet zeker niet de prijs van de ''[[w:en:Consumables|consumables]]'', nl. de drum of de inktpatronen. Zo kan goedkoop alsnog duurkoop worden. In bedrijven en scholen zal men zo vaak een zwart-wit laserprinter terugvinden, omdat de prijs hiervan per blad het meest voordelige is. Als officieel papier nodig is (bv. met het logo), dan is dit vaak in kleur voorgedrukt en komt de zwart-wit afdruk daar bovenop. Waar er bij een scherm sprake is van [[w:RGB-kleursysteem|RGB]], wordt bij drukwerk vooral de [[w:CMYK|CMYK]]-[[w:kleurcodering|kleurcodering]] gebruikt. De basiskleuren zijn ''cyaan'' (blauw), ''magenta'' (roze/paars), ''yellow'' (geel) en ''key'' (zwart). Dit betekent ook dat er bij grafische beeldbewerking soms een vertaling moet gebeuren van de RGB-kleuren, naar een CMYK-spectrum. <gallery> Epson-inkjet-printer.jpg|Inkjetprinter Ink-jet-cartridge.jpg|Inkjetcartridge Laser_toner_cartridge.svg|Onderdelen laserprinter Copier-engineerguy.ogv|Werking laserprinter Color_Laser_Printer_Magnified.jpg|Zoom laserafdruk Cmyk-rgb.jpg|RGB vs CMYK MakerBot_ThingOMatic_Bre_Pettis.jpg|3D-printer Hyperboloid Print.ogv|Werking 3D-printer </gallery> == Scanner == Een scanner is een invoerapparaat waarmee een object in de echte wereld systematisch afgetast wordt om omgezet te worden in data. Door deze ruime definitie kan je heel wat mogelijkheden bedenken, zoals een flatbedscanner (om gemakkelijk een papier in te scannen), een 3D-scanner (om een 3D-weergave van een object te verkrijgen), een QR- of [[w:Barcodescanner|barcodescanner]], een [[w:Lidar|Lidar]] (zodat bv. een auto weet wat er rond zich bevindt), een [[w:Magnetic resonance imaging|MRI-scanner ]] (om een beeld te krijgen van het inwendige van het lichaam),... Bij randapparatuur zal de [[w:Scanner (grafisch)|grafische scanner]] het meest bekend zijn. Vaak is deze voor consumenten in één multifunctioneel toestel geïntegreerd (met print, scan- en kopieerfuncties). De meeste scanspecificaties zullen duidelijk zijn, eventueel met uitzondering van de kleurdiepte, uitgedrukt in aantal bits. Dit is de bitruimte die wordt gebruikt voor het weergeven van een kleur. Met een bitruimte van 3 bits, zou je slechts 8 (=2³) kleuren kunnen coderen. Naast de kleurdiepte is uiteraard ook de resolutie belangrijk! <gallery> Scanner.view.750pix.jpg|Flatbed scanner Multifunction-Printer.jpg|Multifunctioneel BASA portable scanner 01.jpg|Draagbare scanner 3D Printshow 2014 London - ZMorph - 3D scanner (14964233160).jpg|3D scanner </gallery> == Beamer == Een [[w:Videoprojector|beamer]] of videoprojector is een projector voor video- of computerbeelden. Een belangrijk kenmerk is [[w:Lichtstroom|lichtstroom]] (uitgedrukt in [[w:Lumen (eenheid)|lumen]]), omdat het een maat is voor de totale hoeveelheid zichtbaar licht die een lichtbron in alle richtingen uitstraalt. Bij een beamer heeft men het over ANSI-lumen: hoe hoger deze waarde, hoe beter. Er bestaan verschillende projectietechnieken, zoals LCD, DLP, LED en laser. Bij de uitvoeringen heb je ook short-throw of ultra-short throw. Daarbij wordt de beamer dicht bij het projectiescherm gehangen, zodat je minder kans hebt om het projectiebeeld te hinderen. Een belangrijke instelling van de beamer is de [[w:en:Keystone_effect#Correction|keystone correctie]] (letterlijk ''[[w:Sluitsteen|sluitsteen]] correctie''), wat nodig is wanneer de beamer niet recht tegenover het projectievlak staat. <gallery> Sample-SP.JPG|LCD L-Karniesbogen_(keystone).png|Een 'echte' keystone Keystone.jpg|Keystone Projector_Screen_Geometry_Throw_Ratio.png|Afstanden </gallery> {{Appendix}} {{Sub}} shxicerj5jvvxj6pyysu49l1vhryxx3 0 43787 396184 394933 2025-06-04T17:30:19Z Erik Baas 2193 catsort voor de KB*-cats 396184 wikitext text/x-wiki {{Recept | Afbeelding = [[Bestand:A homemade hamburger.jpg|300px]] | Categorie = Vleesrecept | Porties = 4 | Energie = | Tijd = | Stippen = 2 }} Een hamburger is een ronde schijf vlees, bestaande uit rundergehakt of rundertartaar en kruiden. Het is gebruikelijk om een hamburger te serveren in een rond broodje. ==Benodigdheden== ===Ingrediënten=== * 400 g {{Kb|p=gehakt|rundergehakt}}, liefst niet te mager, anders worden ze te droog * 2 kleine eetlepel worcestersaus (of vier theelepels sojasaus en twee theelepels appelazijn of andere consumptie-azijn) * snufje zwarte peper * snufje zout (eventueel) * klontje plantaardige margarine of een scheutje plantaardige olie ===Keukengereedschap=== * Grillpan, koekenpan of barbecue (apparaat) ==Bereidingswijze== * Zorg dat het gehakt op kamertemperatuur is, haal het een half uur voor het bereiden uit de koelkast. * Als je een [[Kookboek/Barbecueën|barbecue]] gebruikt: zet hem op tijd aan. * Meng de ingrediënten door elkaar, maar het zout pas vlak voordat je gaat bakken of grillen. Verdeel het mengsel in vieren en maak er vier ronde, platte hamburgers van. * Doe een scheutje olie of een klontje margarine in de koekenpan en verwarm dat. Smeer de hamburgers in met wat olie voor grillen in de grillpan. Voor een barbecue is geen vet nodig. * Bak of grill de hamburgers 4 à 7 minuten per kant, afhankelijk van hoe gaar je ze wilt hebben. ==Varianten== * Serveer de hamburger als vlees bij de warme maaltijd, bijvoorbeeld met patat en sla, of met een gepofte aardappel en groente. * ''Broodje hamburger'': Serveer een hamburger op een zacht broodje naar keuze. Snijd een broodje zodanig doormidden dat er een onderhelft en een bovenhelft ontstaat, waartussen een hamburger past (zie foto). Bij voorkeur worden de binnenkanten van het broodje licht geroosterd. Beleg de onderste helft van het broodje met een blaadje sla, een plakje tomaat en tweee schijfjes augurk. Leg daar de hamburger op, besmeer hem met ketchup, mayonaise en/of een andere tafelsaus naar keuze en leg ten slotte de andere helft van het broodje erop. Een broodje hamburger wordt gegeten met schone handen, zonder bestek. Geef er een servet bij. * ''Cheeseburger'': Leg op het laatst een plak kaas direct op de hamburger en bereid hem verder gelijk als een broodje hamburger. Officieel is [[w:Cheddar|cheddar]] de juiste kaas, maar het kan ook met andere soorten kaas, zoals Goudse kaas, Maasdammer, Beemster, Leerdammer en soortgelijke kazen, of met buitenlandse zachte kazen zoals blauwschimmelkaas en plakjes brie. * Andere toevoegingen aan een broodje hamburger: ** Gebakken uiringen (snijd een geschilde ui in ringen en bak die in een warme koekenpan met een klontje margarine of plantaardige olie, af en toe keren/roeren totdat het merendeel lichtbruin is) ** Reepjes gebakken ontbijtspek, zie [[Kookboek/Spek#Spek_bakken|Spek bakken]] voor instructie ** Ei: gebakken spiegelei of plakjes gekookt ei ** Gebakken schijfjes champignons ** Schijfjes avocado ** Piccallilly of chilisaus in plaats van ketchup * Mogelijke andere toevoegingen aan het gehakt: ** 1 theelepel {{Kb|paprikapoeder}}, 1 theelepel gemberpoeder en/of ½ theelepel chilipoeder ** een theelepel tuinkruiden, zoals {{Kb|marjolein}} of {{Kb|oregano}} ** een teentje knoflook (uit de knoflookpers of zeer fijn gesneden) of knoflookpoeder * Vervang het rundergehakt door lamsgehakt of een vegan-product. * Maak in het midden een gat (zoals in een donut), om het vlees van binnen sneller gaar te laten worden. == Fotogalerij == <gallery widths="250" heights="180"> Burger being placed on barbecue next to others.jpg|Hamburgers op de barbecue Hakkebøf, tomatsalat, gnocchi og fire slags ost (4825669031).jpg|Hamburgermaaltijd met gnocchi en tomatensla Burger Buns Sesam von Butcher’s A.jpg|Doorgesneden hamburgerbroodje RedDot Burger.jpg|Broodje hamburger met spek Beefburger - Original Tea Hut at High Beach, Essex, England.jpg|Sesambroodje hamburger met gebakken uien Veggie burger flickr user bradleyj creative commons.jpg|Veggieburger met patat </gallery> == Externe links == * [https://www.24kitchen.nl/populair/hamburger-maken ''Hamburger maken'' van 24 Kitchen] voor details en meer variaties {{Recepten}} [[Categorie:Vleesrecept|Hamburger]] [[Categorie:Kookboek - inhoud|Hamburger]] [[Categorie:Barbecuerecept|Hamburger]] [[Categorie:Amerikaanse keuken|Hamburger]] [[Categorie:Broodbeleg|Hamburger]] [[Categorie:KB-rundvlees| ]] {{Sub}} impgid19011w1550vovhjiexndgs4ud 0 43867 396186 395706 2025-06-04T19:01:48Z Chem Sim 2001 22066 → File has been renamed on Commons ([[:c:GR]]) 396186 wikitext text/x-wiki [[File:Salmorejo Sevilla.jpg|thumb|Dippen met een zoutje]] '''Dipsaus''' is een koude saus die wordt gebruikt om ander voedsel in te dippen. Het kan gaan om bijvoorbeeld stukjes vlees tijdens een [[Kookboek/Fondue#Vleesfondue|vleesfondue]], rauwe groentestukjes, crackers of zoutjes tijdens een [[Kookboek/Borrelhapjes|borrel]]. Dipsasus kan als basis verschillende ingrediënten hebben. Door ze te mixen met tuinkruiden, specerijen, mosterd, geraspte ui, stukjes augurk en/of andere ingrediënten, zijn er vele soorten dipsauzen mogelijk. Zie de inhoudsopgave in de linkerkolom. == Basis: kwark == [[File:Kräuterquark (Käsmatte) mit Roggenbrot.jpg|thumb|Kruidenkwark als dipsaus voor roggebrood]] === Ingrediënten === * 200 g {{Kb|kwark}} * 100 g zure room, yoghurt of mayonaise * 1-2 eetlepels fijngesneden verse tuinkruiden, zoals platte peterselie, bieslook, dille, dragon, kervel en/of koriander * peper of {{Kb|p=tabascosaus|tabasco}} Meng alle ingrediënten door elkaar todat er een gladde crème is ontstaan. Voeg een beetje melk of room toe als het mengsel nog te dik is. === Varianten === Mogelijke toevoegingen: * 1 theelepel mosterd * 15 g geraspte ui * 1 theelepel gemalen karwijzaad * 2 eetlepels sherry * scheut {{Kb|p=worcestershiresauce|worcestershiresaus}} * 1 theelepel {{Kb|paprikapoeder}} * 1 eetlepel tomatenketchup * 1-2 fijngesneden augurken * enkele fijngesneden olijven * 1 theelepel honing * citroensap van 1 citroen * 1 appel (Granny Smith), grof gerapst === Zie ook === * [[Kookboek/Knoflooksaus op kwarkbasis|Knoflooksaus op kwarkbasis]] == Basis: mayonaise == === Ingrediënten === * 100 g {{Kb|mayonaise}} * peper of tabasco Meng de ingrediënten door elkaar todat er een gladde crème is ontstaan. === Varianten === Mogelijke toevoegingen: * 1-2 eetlepels fijngesneden verse tuinkruiden, zoals platte peterselie, bieslook, dille, dragon, kervel en/of koriander * 50 g zure room of magere kwark * 1-2 eetlepels citroensap * 2 theelepels mosterd * 3 theelepels kerriepoeder * 10 g geraspte ui * enkele druppels worcestershiresaus * 1 eetlepel tomatenketchup * 1-2 theelepel paprikapoeder Zie ook: * [[Kookboek/Mayonaise|Mayonaise]] (recept om zelf mayonaise te maken) * [[Kookboek/Cocktailsaus|Cocktailsaus]] == Basis: plantaardige olie == [[File:2020-02-25 19 33 41 A sample of Frecon Farms Honey Mustard Dipping Sauce in the Dulles section of Sterling, Loudoun County, Virginia.jpg|thumb|180px|Honing-mosterdsaus]] * ''Honing-mosterdsaus'': roer 6 eetlepels plantaardige olie, 2 eetlepel (appel-)azijn, 2 eetlepels mosterd en 1 eetlepel honing tot een gladde saus en voeg peper naar smaak toe. Proef of de saus de juiste verhoudingen heeft, en voeg anders nog iets toe waarvan er te weinig is. Zie ook: * [[Kookboek/Alioli|Alioli]] * [[Kookboek/Groene pesto|Pesto]] == Basis: zure room == [[Bestand:Self-made chili dip sauce.jpg|thumb|Dipsaus op basis van zure room]] === Ingrediënten === * 1/8 bekertje (125 ml) {{Kb|zure room}} * 100 ml neutrale (vloeibare) slasaus of twee eetlepels mayonaise met ± 50 ml water * scheutje worcestershiresaus * peper Meng alle ingrediënten door elkaar todat er een gladde crème is ontstaan. === Varianten === Mogelijke toevoegingen: * 1-2 eetlepels fijngesneden verse tuinkruiden, zoals munt, platte peterselie, bieslook, dille, dragon, kervel en/of koriander * 1 eetlepel tomatenketchup * 50 g blauwschimmelkaas, met een vork fijngeprakt * 1-2 theelepels kerriepoeder, met eventueel 1 eetlepel abrikozenjam of 1 eetlepel mangochutney * 1-2 theelepels versgeraspte mierkikswortel of mierikswortelsaus * 1-2 theelepels mosterd == Basis: tomaten of tomatenketchup == [[Bestand:Flickr - cyclonebill - Chips og salsa (1).jpg|thumb|Chips met tomatensalsa]] Als er fijngesneden verse tomaten worden gebruikt: * maak er zelf tomatenketchup van (zie bijvoorbeeld recept van [https://www.puurgezond.nl/lekker-dwalen/hoe-maak-je-tomatenketchup Puurgezond] of [https://binnenstebuiten.kro-ncrv.nl/recepten/maak-zelf-tomatenketchup Binnenstebuiten]); OF * kook/stoof ze eerst tot prut, laat ze een beetje inkoken, koel ze af en pureer ze met een staafmixer, blender of roerzeef en voeg er wat gemberpoeder of gembersiroop, azijn, peper en kruiden naar smaak aan toe. === Ingrediënten === * 3 eetlepels {{Kb|tomatenketchup}} of gepureerde tomaten * pittige specerijen naar keuze, bijvoorbeeld 1 hteelepel paprikapoeder, ½ theelepel chilipoeder of cayennepeper, of ½ theelepel sambal oelek Meng de ingrediënten door elkaar todat er een gladde crème is ontstaan. === Varianten === * 1-2 eetlepels fijngesneden verse tuinkruiden, zoals platte peterselie, kervel, maggikruid en/of koriander * 1 theelepel ketjap manis * 1 eetlepel balsamicoazijn * 1 uitgeperst teentje knoflook * 1 theelepel gemalen rozemarijn * 1 thelepel bieslook * 1 eetlepel sherry Zie ook: * [[Kookboek/Barbecuesaus|Barbecuesaus]] * [[Kookboek/Poestasaus|Poestasaus]] * [[Kookboek/Tomatensalsa|Tomatensalsa]] == Basis: yoghurt == [[File:Cacik-1.jpg|thumb|Turkse yoghurt-dip]] === Ingrediënten === * 200 g {{Kb|yoghurt}} * peper Meng de ingrediënten door elkaar todat er een gladde crème is ontstaan. === Varianten === * 1-2 eetlepels fijngesneden verse tuinkruiden, zoals munt, platte peterselie, bieslook, dille, dragon, kervel en/of koriander * 100 g blauwschimmelkaas en 100 g roomkaas (en eventueel wat melk om de juiste dikte te verkrijgen) * 1 theelepel mosterd * 1 theelepel kerriepoeder * 1 eetlepel citroensap Zie ook: * [[Kookboek/Knoflooksaus op yoghurtbasis|Knoflooksaus op yoghurtbasis]] * [[Kookboek/Tzatziki|Tzatziki]] == Basis: overige == Zie: * [[Kookboek/Guacamole|Guacamole]] (met limone/citroen en avocado) * [[Kookboek/Hummus|Hummus]] (met kikkererwten) == Fotogalerij == <gallery widths="180" heights="180"> Tortilla Chips and Salsa Grand Beer Terrace.jpg|Nacho's met twee soorten dipsaus Bell peppers, celery, garlic hummus, marinated olives, and Japanese rice soy crackers - Massachusetts.jpg|Hummus als dipsaus Crudites Platter.JPG|Groenten met twee dipsauzen Green goddess dressing.jpg|Green goddess dressing als dipsaus met rauwe groente </gallery> {{Recepten}} [[Categorie:Saus|Dipsaus]] {{Sub}} 9ri45pmupivpx89nemypzqlaflsm8o6 0 44160 396170 2025-06-04T13:31:30Z JopkeB 18060 Nieuwe pagina aangemaakt met '{{Recept | Afbeelding = [[Bestand:Pot-au-feu SAM 2723.JPG|300px]] | Categorie = Stoofpot | Porties = 6 | Energie = | Tijd = voorbereiding: ± 30 minuten + in totaal 3 uur stoven | Stippen = 3 }} '''Pot-au-feu''' is een traditionele Franse stoofpot met rundvlees dat langdurig op zeer laag vuur wordt gegaard in groentebouillon met prei, wortel, raap, ui, selderij, kool en bouquet garni. Het is een gerecht dat al eeuwenlang in Frankrijk wordt bereid en kent tal…' 396170 wikitext text/x-wiki {{Recept | Afbeelding = [[Bestand:Pot-au-feu SAM 2723.JPG|300px]] | Categorie = Stoofpot | Porties = 6 | Energie = | Tijd = voorbereiding: ± 30 minuten + in totaal 3 uur stoven | Stippen = 3 }} '''Pot-au-feu''' is een traditionele Franse stoofpot met rundvlees dat langdurig op zeer laag vuur wordt gegaard in groentebouillon met prei, wortel, raap, ui, selderij, kool en bouquet garni. Het is een gerecht dat al eeuwenlang in Frankrijk wordt bereid en kent talloze variaties. Hier een voorbeeld dat naar believen is aan te passen. ==Benodigdheden== ===Ingrediënten=== * 1,5-2 liter koud water * [[Kookboek/Bouquet garni|Bouquet garni]], zout, peper * 900 g {{Kb|rundvlees}}<ref>in het originele recept staat 2 kg, maar voor 6 personen is dat wat veel</ref>: verschillende soorten stoofvlees, bijvoorbeeld magere runderlappen/rump/dikke lende (mager), flank of rib (vetter, klapstuk), schenkel (gelatinehoudend), runderwang en/of ossenstaart * 1 ui met {{Kb|p=kruidnagel|kruidnagels}} * 500 g {{Kb|prei}} * 500 g {{Kb|p=wortel|wortelen}} * 1 stengel {{Kb|bleekselderij}} * 6 flinke {{Kb|p=aardappel|aardappelen}} * 3 of 4 {{Kb|p=mergpijp|mergpijpjes}} (rundvleesschenkels gezaagd door de slager, zorg dat er 6 stukken zijn) ===Keukengereedschap=== * Grote soeppan * 2 kookpannen ==Bereidingswijze== # Doe 1,5 liter koud water in de soeppan, met het bouquet garni, zout en peper. Leg daarin de vettere en gelei-achtige delen van het vlees. Breng het water aan de kook. Leg nu ook het andere vlees in de pan. Het vlees moet nu onder water staan, zo niet: voeg wat water toe en breng weer aan de kook. Doe het deksel op de pan en zet het vuur laag. # Maak de ui en wortel schoon, steek enkele kruidnagels in de ui, snijd de wortel in grote stukken en voeg ui + wortel toe in de pan. Zorg dat in ieder geval de ui onder water staat en dat het water kookt. Doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Maak na 1,5 uur de rest van de groente schoon, snijd ze in stukken en voeg ze toe in de pan. Zorg dat de groenten bijna (maar niet helemaal) onder water staan, zorg dat het water weer kookt, doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Een uur later: laat de stoofpot verder pruttelen en: ## Zet een pan met water op het vuur en laat die langzaam warm worden. Schil de aardappelen, snijd ze in stukken en kook ze gaar. Giet daarna de aardappelen af. ## Zet tegelijkertijd nog een pan met water op het vuur, zorg dat het water kookt en voeg de mergpijpjes toe. Laat ze 20 minuten koken. Zet het vuur dan uit en laat ze in de pan staan. # Verwijder het bouquet garni en de ui uit de stoofpan. Serveren: # Serveer eerst de (kale) bouillon, als voorgerecht. Bied tegelijkertijd de mergpijpjes en zout aan, die gasten op toast kunnen eten. # Serveer vervolgens het vlees, de groenten en de aardappelen met mosterd, augurken en grof zout. Je kunt ook een vinaigrette maken voor bij de prei. ==Varianten== * Voeg 300 g groene kool of spitskool, geschaafd, toe, en slechts 350 g prei en 350 g wortelen. * Vervang de bleekselderij door 100 g knolselderij. {{Recepten}} == Bronnen en referenties == * Dit recept is een vertaling van [[w:fr:Livre de cuisine/Pot-au-feu|Pot-au-feu]] in het Franse Wikibook-Kookboek (Livre de cuisine) en is aangevuld en aangepast. [[Categorie:Franse keuken|Pot]] [[Categorie:Stoofpot|Pot]] [[Categorie:Vleesrecept|Pot]] [[Categorie:Groentenrecept|Pot]] {{Sub}} lzeve12941r38hv110tfg6ao5uwiksf 396173 396170 2025-06-04T13:51:15Z JopkeB 18060 396173 wikitext text/x-wiki {{Recept | Afbeelding = [[Bestand:Pot-au-feu SAM 2723.JPG|300px]] | Categorie = Stoofpot | Porties = 6 | Energie = | Tijd = voorbereiding: ± 30 minuten + in totaal 3 uur stoven | Stippen = 3 }} '''Pot-au-feu''' is een traditionele Franse stoofpot met rundvlees dat langdurig op zeer laag vuur wordt gegaard in groentebouillon, met prei, wortel, raap, ui, selderij, kool en bouquet garni. Het is een gerecht dat al eeuwenlang in Frankrijk wordt bereid en het kent talloze variaties. Hier een voorbeeld dat naar believen is aan te passen. ==Benodigdheden== ===Ingrediënten=== * 1,5-2 liter koud water * [[Kookboek/Bouquet garni|Bouquet garni]], zout, peper * 900 g {{Kb|rundvlees}}<ref>in het originele recept staat 2 kg, maar voor 6 personen is dat wat veel</ref>: verschillende soorten stoofvlees, bijvoorbeeld magere runderlappen/rump/dikke lende (mager), flank of rib (vetter, klapstuk), schenkel (gelatinehoudend), runderwang en/of ossenstaart * 1 ui met {{Kb|p=kruidnagel|kruidnagels}} * 500 g {{Kb|prei}} * 500 g {{Kb|p=wortel|wortelen}} * 1 stengel {{Kb|bleekselderij}} * 6 flinke {{Kb|p=aardappel|aardappelen}} * 3 of 4 {{Kb|p=mergpijp|mergpijpjes}} (rundvleesschenkels gezaagd door de slager, zorg dat er 6 stukken zijn) ===Keukengereedschap=== * Grote soeppan * 2 kookpannen ==Bereidingswijze== # Doe 1,5 liter koud water in de soeppan, met het bouquet garni, zout en peper. Leg daarin de vettere en gelei-achtige delen van het vlees. Breng het water aan de kook. Leg nu ook het andere vlees in de pan. Het vlees moet nu onder water staan, zo niet: voeg wat water toe en breng weer aan de kook. Doe het deksel op de pan en zet het vuur laag. # Maak de ui en wortel schoon, steek enkele kruidnagels in de ui, snijd de wortel in grote stukken en voeg ui + wortel toe in de pan. Zorg dat in ieder geval de ui onder water staat en dat het water kookt. Doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Maak na 1,5 uur de rest van de groente schoon, snijd ze in stukken en voeg ze toe in de pan. Zorg dat de groenten bijna (maar niet helemaal) onder water staan, zorg dat het water weer kookt, doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Een uur later: laat de stoofpot verder pruttelen en: ## Zet een pan met water op het vuur en laat die langzaam warm worden. Schil de aardappelen, snijd ze in stukken en kook ze gaar. Giet daarna de aardappelen af. ## Zet tegelijkertijd nog een pan met water op het vuur, zorg dat het water kookt en voeg de mergpijpjes toe. Laat ze 20 minuten koken. Zet het vuur dan uit en laat ze in de pan staan. # Verwijder het bouquet garni en de ui uit de stoofpan. Serveren: # Serveer eerst de (kale) bouillon, als voorgerecht. Bied tegelijkertijd de mergpijpjes en zout aan, die gasten op toast kunnen eten. # Serveer vervolgens het vlees, de groenten en de aardappelen met mosterd, augurken en grof zout. Je kunt ook een vinaigrette maken voor bij de prei. ==Varianten== * Voeg 300 g groene kool of spitskool, geschaafd, toe, en slechts 350 g prei en 350 g wortelen. * Vervang de bleekselderij door 100 g knolselderij. {{Recepten}} == Bronnen en referenties == * Dit recept is een vertaling van [[w:fr:Livre de cuisine/Pot-au-feu|Pot-au-feu]] in het Franse Wikibook-Kookboek (Livre de cuisine) en het is aangevuld en aangepast naar inzichten van de auteur(s). [[Categorie:Franse keuken|Pot]] [[Categorie:Stoofpot|Pot]] [[Categorie:Vleesrecept|Pot]] [[Categorie:Groentenrecept|Pot]] {{Sub}} ouf5v7opq12hqjdt61xirl6zfsgefv1 396174 396173 2025-06-04T15:02:23Z JopkeB 18060 /* Varianten */ 396174 wikitext text/x-wiki {{Recept | Afbeelding = [[Bestand:Pot-au-feu SAM 2723.JPG|300px]] | Categorie = Stoofpot | Porties = 6 | Energie = | Tijd = voorbereiding: ± 30 minuten + in totaal 3 uur stoven | Stippen = 3 }} '''Pot-au-feu''' is een traditionele Franse stoofpot met rundvlees dat langdurig op zeer laag vuur wordt gegaard in groentebouillon, met prei, wortel, raap, ui, selderij, kool en bouquet garni. Het is een gerecht dat al eeuwenlang in Frankrijk wordt bereid en het kent talloze variaties. Hier een voorbeeld dat naar believen is aan te passen. ==Benodigdheden== ===Ingrediënten=== * 1,5-2 liter koud water * [[Kookboek/Bouquet garni|Bouquet garni]], zout, peper * 900 g {{Kb|rundvlees}}<ref>in het originele recept staat 2 kg, maar voor 6 personen is dat wat veel</ref>: verschillende soorten stoofvlees, bijvoorbeeld magere runderlappen/rump/dikke lende (mager), flank of rib (vetter, klapstuk), schenkel (gelatinehoudend), runderwang en/of ossenstaart * 1 ui met {{Kb|p=kruidnagel|kruidnagels}} * 500 g {{Kb|prei}} * 500 g {{Kb|p=wortel|wortelen}} * 1 stengel {{Kb|bleekselderij}} * 6 flinke {{Kb|p=aardappel|aardappelen}} * 3 of 4 {{Kb|p=mergpijp|mergpijpjes}} (rundvleesschenkels gezaagd door de slager, zorg dat er 6 stukken zijn) ===Keukengereedschap=== * Grote soeppan * 2 kookpannen ==Bereidingswijze== # Doe 1,5 liter koud water in de soeppan, met het bouquet garni, zout en peper. Leg daarin de vettere en gelei-achtige delen van het vlees. Breng het water aan de kook. Leg nu ook het andere vlees in de pan. Het vlees moet nu onder water staan, zo niet: voeg wat water toe en breng weer aan de kook. Doe het deksel op de pan en zet het vuur laag. # Maak de ui en wortel schoon, steek enkele kruidnagels in de ui, snijd de wortel in grote stukken en voeg ui + wortel toe in de pan. Zorg dat in ieder geval de ui onder water staat en dat het water kookt. Doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Maak na 1,5 uur de rest van de groente schoon, snijd ze in stukken en voeg ze toe in de pan. Zorg dat de groenten bijna (maar niet helemaal) onder water staan, zorg dat het water weer kookt, doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Een uur later: laat de stoofpot verder pruttelen en: ## Zet een pan met water op het vuur en laat die langzaam warm worden. Schil de aardappelen, snijd ze in stukken en kook ze gaar. Giet daarna de aardappelen af. ## Zet tegelijkertijd nog een pan met water op het vuur, zorg dat het water kookt en voeg de mergpijpjes toe. Laat ze 20 minuten koken. Zet het vuur dan uit en laat ze in de pan staan. # Verwijder het bouquet garni en de ui uit de stoofpan. Serveren: # Serveer eerst de (kale) bouillon, als voorgerecht. Bied tegelijkertijd de mergpijpjes en zout aan, die gasten op toast kunnen eten. # Serveer vervolgens het vlees, de groenten en de aardappelen met mosterd, augurken en grof zout. Je kunt ook een vinaigrette maken voor bij de prei. ==Varianten== * Voeg de laatste 10 minuten 300 g groene kool of spitskool, geschaafd, toe, en slechts 350 g prei en 350 g wortelen. * Vervang de bleekselderij door 100 g knolselderij. {{Recepten}} == Bronnen en referenties == * Dit recept is een vertaling van [[w:fr:Livre de cuisine/Pot-au-feu|Pot-au-feu]] in het Franse Wikibook-Kookboek (Livre de cuisine) en het is aangevuld en aangepast naar inzichten van de auteur(s). [[Categorie:Franse keuken|Pot]] [[Categorie:Stoofpot|Pot]] [[Categorie:Vleesrecept|Pot]] [[Categorie:Groentenrecept|Pot]] {{Sub}} kwpa4hycdhumzwe8e11w60pe5xdiqj6 396177 396174 2025-06-04T15:28:11Z JopkeB 18060 Foto toegevoegd 396177 wikitext text/x-wiki {{Recept | Afbeelding = [[Bestand:Pot-au-feu SAM 2723.JPG|300px]] | Categorie = Stoofpot | Porties = 6 | Energie = | Tijd = voorbereiding: ± 30 minuten + in totaal 3 uur stoven | Stippen = 3 }} '''Pot-au-feu''' is een traditionele Franse stoofpot met rundvlees dat langdurig op zeer laag vuur wordt gegaard in groentebouillon, met prei, wortel, raap, ui, selderij, kool en bouquet garni. Het is een gerecht dat al eeuwenlang in Frankrijk wordt bereid en het kent talloze variaties. Hier een voorbeeld dat naar believen is aan te passen. ==Benodigdheden== ===Ingrediënten=== * 1,5-2 liter koud water * [[Kookboek/Bouquet garni|Bouquet garni]], zout, peper * 900 g {{Kb|rundvlees}}<ref>in het originele recept staat 2 kg, maar voor 6 personen is dat wat veel</ref>: verschillende soorten stoofvlees, bijvoorbeeld magere runderlappen/rump/dikke lende (mager), flank of rib (vetter, klapstuk), schenkel (gelatinehoudend), runderwang en/of ossenstaart * 1 ui met {{Kb|p=kruidnagel|kruidnagels}} * 500 g {{Kb|prei}} * 500 g {{Kb|p=wortel|wortelen}} * 1 stengel {{Kb|bleekselderij}} * 6 flinke {{Kb|p=aardappel|aardappelen}} * 3 of 4 {{Kb|p=mergpijp|mergpijpjes}} (rundvleesschenkels gezaagd door de slager, zorg dat er 6 stukken zijn) ===Keukengereedschap=== * Grote soeppan * 2 kookpannen ==Bereidingswijze== # Doe 1,5 liter koud water in de soeppan, met het bouquet garni, zout en peper. Leg daarin de vettere en gelei-achtige delen van het vlees. Breng het water aan de kook. Leg nu ook het andere vlees in de pan. Het vlees moet nu onder water staan, zo niet: voeg wat water toe en breng weer aan de kook. Doe het deksel op de pan en zet het vuur laag. # Maak de ui en wortel schoon, steek enkele kruidnagels in de ui, snijd de wortel in grote stukken en voeg ui + wortel toe in de pan. Zorg dat in ieder geval de ui onder water staat en dat het water kookt. Doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Maak na 1,5 uur de rest van de groente schoon, snijd ze in stukken en voeg ze toe in de pan. Zorg dat de groenten bijna (maar niet helemaal) onder water staan, zorg dat het water weer kookt, doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Een uur later: laat de stoofpot verder pruttelen en: ## Zet een pan met water op het vuur en laat die langzaam warm worden. Schil de aardappelen, snijd ze in stukken en kook ze gaar. Giet daarna de aardappelen af. ## Zet tegelijkertijd nog een pan met water op het vuur, zorg dat het water kookt en voeg de mergpijpjes toe. Laat ze 20 minuten koken. Zet het vuur dan uit en laat ze in de pan staan. # Verwijder het bouquet garni en de ui uit de stoofpan. [[File:St John Restaurant, Smithfield, London (4409853989).jpg|thumb|Toast met mergpijpjes]] Serveren: # Serveer eerst de (kale) bouillon, als voorgerecht. Bied tegelijkertijd de mergpijpjes en zout aan, die gasten op toast kunnen eten. # Serveer vervolgens het vlees, de groenten en de aardappelen met mosterd, augurken en grof zout. Je kunt ook een vinaigrette maken voor bij de prei. ==Varianten== * Voeg de laatste 10 minuten 300 g groene kool of spitskool, geschaafd, toe, en slechts 350 g prei en 350 g wortelen. * Vervang de bleekselderij door 100 g knolselderij. {{Recepten}} == Bronnen en referenties == * Dit recept is een vertaling van [[w:fr:Livre de cuisine/Pot-au-feu|Pot-au-feu]] in het Franse Wikibook-Kookboek (Livre de cuisine) en het is aangevuld en aangepast naar inzichten van de auteur(s). [[Categorie:Franse keuken|Pot]] [[Categorie:Stoofpot|Pot]] [[Categorie:Vleesrecept|Pot]] [[Categorie:Groentenrecept|Pot]] {{Sub}} 2tlqyrmrwlftg88hry40f4b92fgy5e2 396183 396177 2025-06-04T15:35:42Z JopkeB 18060 Alternatieve bereidingswijze merpijpjes 396183 wikitext text/x-wiki {{Recept | Afbeelding = [[Bestand:Pot-au-feu SAM 2723.JPG|300px]] | Categorie = Stoofpot | Porties = 6 | Energie = | Tijd = voorbereiding: ± 30 minuten + in totaal 3 uur stoven | Stippen = 3 }} '''Pot-au-feu''' is een traditionele Franse stoofpot met rundvlees dat langdurig op zeer laag vuur wordt gegaard in groentebouillon, met prei, wortel, raap, ui, selderij, kool en bouquet garni. Het is een gerecht dat al eeuwenlang in Frankrijk wordt bereid en het kent talloze variaties. Hier een voorbeeld dat naar believen is aan te passen. ==Benodigdheden== ===Ingrediënten=== * 1,5-2 liter koud water * [[Kookboek/Bouquet garni|Bouquet garni]], zout, peper * 900 g {{Kb|rundvlees}}<ref>in het originele recept staat 2 kg, maar voor 6 personen is dat wat veel</ref>: verschillende soorten stoofvlees, bijvoorbeeld magere runderlappen/rump/dikke lende (mager), flank of rib (vetter, klapstuk), schenkel (gelatinehoudend), runderwang en/of ossenstaart * 1 ui met {{Kb|p=kruidnagel|kruidnagels}} * 500 g {{Kb|prei}} * 500 g {{Kb|p=wortel|wortelen}} * 1 stengel {{Kb|bleekselderij}} * 6 flinke {{Kb|p=aardappel|aardappelen}} * 3 of 4 {{Kb|p=mergpijp|mergpijpjes}} (rundvleesschenkels gezaagd door de slager, zorg dat er 6 stukken zijn) ===Keukengereedschap=== * Grote soeppan * 2 kookpannen ==Bereidingswijze== # Doe 1,5 liter koud water in de soeppan, met het bouquet garni, zout en peper. Leg daarin de vettere en gelei-achtige delen van het vlees. Breng het water aan de kook. Leg nu ook het andere vlees in de pan. Het vlees moet nu onder water staan, zo niet: voeg wat water toe en breng weer aan de kook. Doe het deksel op de pan en zet het vuur laag. # Maak de ui en wortel schoon, steek enkele kruidnagels in de ui, snijd de wortel in grote stukken en voeg ui + wortel toe in de pan. Zorg dat in ieder geval de ui onder water staat en dat het water kookt. Doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Maak na 1,5 uur de rest van de groente schoon, snijd ze in stukken en voeg ze toe in de pan. Zorg dat de groenten bijna (maar niet helemaal) onder water staan, zorg dat het water weer kookt, doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Een uur later: laat de stoofpot verder pruttelen en: ## Zet een pan met water op het vuur en laat die langzaam warm worden. Schil de aardappelen, snijd ze in stukken en kook ze gaar. Giet daarna de aardappelen af. ## Zet tegelijkertijd nog een pan met water op het vuur, zorg dat het water kookt en voeg de mergpijpjes toe. Laat ze 20 minuten koken. Zet het vuur dan uit en laat ze in de pan staan. # Verwijder het bouquet garni en de ui uit de stoofpan. [[File:St John Restaurant, Smithfield, London (4409853989).jpg|thumb|Toast met mergpijpjes]] Serveren: # Serveer eerst de (kale) bouillon, als voorgerecht. Bied tegelijkertijd de mergpijpjes en zout aan, die gasten op toast kunnen eten. # Serveer vervolgens het vlees, de groenten en de aardappelen met mosterd, augurken en grof zout. Je kunt ook een vinaigrette maken voor bij de prei. ==Varianten== * Voeg de mergpijpjes 15 minuten voor het einde van de kooktijd toe, in plaats van apart te koken. Dit geeft meer smaak aan de bouillon, maar zorgt ook voor meer vet in de bouillon. * Voeg de laatste 10 minuten 300 g groene kool of spitskool, geschaafd, toe, en slechts 350 g prei en 350 g wortelen. * Vervang de bleekselderij door 100 g knolselderij. {{Recepten}} == Bronnen en referenties == * Dit recept is een vertaling van [[w:fr:Livre de cuisine/Pot-au-feu|Pot-au-feu]] in het Franse Wikibook-Kookboek (Livre de cuisine) en het is aangevuld en aangepast naar inzichten van de auteur(s). [[Categorie:Franse keuken|Pot]] [[Categorie:Stoofpot|Pot]] [[Categorie:Vleesrecept|Pot]] [[Categorie:Groentenrecept|Pot]] {{Sub}} dplgxx6a01ravfoepib50zswyuhqke1 396190 396183 2025-06-05T01:58:21Z JopkeB 18060 Aanvullingen 396190 wikitext text/x-wiki {{Recept | Afbeelding = [[Bestand:Pot-au-feu SAM 2723.JPG|300px]] | Categorie = Stoofpot | Porties = 6 | Energie = | Tijd = voorbereiding: ± 30 minuten + in totaal 3 uur stoven | Stippen = 3 }} '''Pot-au-feu''' is een traditionele Franse stoofpot met rundvlees dat langdurig op zeer laag vuur wordt gegaard in groentebouillon, met prei, wortel, raap, ui, selderij, kool en bouquet garni. Het is een gerecht dat al eeuwenlang in Frankrijk wordt bereid en het kent talloze variaties. Hier een voorbeeld dat naar believen is aan te passen. ==Benodigdheden== ===Ingrediënten=== * 1,5-2 liter koud water * [[Kookboek/Bouquet garni|Bouquet garni]], zout, peper * 900 g {{Kb|rundvlees}}<ref>in het originele recept staat 2 kg, maar voor 6 personen is dat wat veel</ref>: verschillende soorten stoofvlees, bijvoorbeeld magere runderlappen/rump/dikke lende (mager), flank of rib (vetter, klapstuk), schenkel (gelatinehoudend), runderwang en/of ossenstaart * 1 ui met {{Kb|p=kruidnagel|kruidnagels}} * 500 g {{Kb|prei}} * 500 g {{Kb|p=wortel|wortelen}} * 1 stengel {{Kb|bleekselderij}} * 6 flinke, vastkokende {{Kb|p=aardappel|aardappelen}} * 3 of 4 {{Kb|p=mergpijp|mergpijpjes}} (rundvleesschenkels gezaagd door de slager, zorg dat er 6 stukken zijn) ===Keukengereedschap=== * Grote soeppan * 2 kookpannen ==Bereidingswijze== # Doe 1,5 liter koud water in de soeppan, met het bouquet garni, zout en peper. Leg daarin de vettere en gelei-achtige delen van het vlees. Breng het water aan de kook. Leg nu ook het andere vlees in de pan. Het vlees moet nu onder water staan, zo niet: voeg wat water toe en breng weer aan de kook. Doe het deksel op de pan en zet het vuur laag. # Maak de ui en wortel schoon, steek enkele kruidnagels in de ui, snijd de wortel in grote stukken en voeg ui + wortel toe in de pan. Zorg dat in ieder geval de ui onder water staat en dat het water kookt. Doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Maak na 1,5 uur de rest van de groente schoon, snijd ze in stukken en voeg ze toe in de pan. Zorg dat de groenten bijna (maar niet helemaal) onder water staan, zorg dat het water weer kookt, doe het deksel op de pan en zet het vuur weer laag. # Een uur later: laat de stoofpot verder pruttelen en: ## Zet een pan met water op het vuur en laat die langzaam warm worden. Schil de aardappelen, snijd ze in stukken en kook ze gaar. Giet daarna de aardappelen af. ## Zet tegelijkertijd nog een pan met water op het vuur, zorg dat het water kookt en voeg de mergpijpjes toe. Laat ze 20 minuten koken. Zet het vuur dan uit en laat ze in de pan staan. # Verwijder het bouquet garni en de ui uit de stoofpan. [[File:St John Restaurant, Smithfield, London (4409853989).jpg|thumb|Toast met mergpijpjes]] Serveren: # Serveer eerst de (kale) bouillon, als voorgerecht. Bied tegelijkertijd de mergpijpjes en zout aan, die gasten op toast kunnen eten. # Serveer vervolgens het vlees, de groenten en de aardappelen met mosterd, augurken en grof zout. Je kunt ook een vinaigrette maken voor bij de prei. ==Varianten== * Voeg de mergpijpjes 15 minuten voor het einde van de kooktijd toe, in plaats van apart te koken. Dit geeft meer smaak aan de bouillon, maar zorgt ook voor meer vet in de bouillon. * Voeg de laatste 10 minuten 300 g groene kool of spitskool, geschaafd, toe, en slechts 350 g prei en 350 g wortelen. * Vervang de bleekselderij door 100 g knolselderij. * Pot-au-feu smaakt de volgende dag nòg lekkerder. Kook hem een dag eerder en warm hem op net voordat je hem serveert. * De bouillon hoeft niet per se direct gegeten te worden, je kunt hem ook bewaren (in de diepvries) en er later soep van koken. {{Recepten}} == Bronnen en referenties == * Dit recept is een vertaling van [[w:fr:Livre de cuisine/Pot-au-feu|Pot-au-feu]] in het Franse Wikibook-Kookboek (Livre de cuisine) en het is aangevuld en aangepast naar inzichten van de auteur(s). [[Categorie:Franse keuken|Pot]] [[Categorie:Stoofpot|Pot]] [[Categorie:Vleesrecept|Pot]] [[Categorie:Groentenrecept|Pot]] {{Sub}} dxykxcncn3ct9tlqbyvsreycmtojdsq 0 44161 396176 2025-06-04T15:23:33Z JopkeB 18060 Nieuwe pagina aangemaakt met 'Een '''mergpijpje''' is een bot uit een rund of kalf, meestal van de scheenbenen, dat gevuld is met beenmerg. Dit bot wordt vaak gebruikt om een rijke en smaakvolle bouillon te maken, maar het beenmerg zelf is ook zeer geschikt om te eten. Mergpijpjes worden gerekend tot orgaanvlees. == Fotogalerij == <gallery widths="190" heights="190"> 20241123 Rindsuppe 003 (54249263907).jpg|Rauwe mergpijpjes Bulalo and marrow.jpg|Mergpijpjes in een stoofpot St John Restau…' 396176 wikitext text/x-wiki Een '''mergpijpje''' is een bot uit een rund of kalf, meestal van de scheenbenen, dat gevuld is met beenmerg. Dit bot wordt vaak gebruikt om een rijke en smaakvolle bouillon te maken, maar het beenmerg zelf is ook zeer geschikt om te eten. Mergpijpjes worden gerekend tot orgaanvlees. == Fotogalerij == <gallery widths="190" heights="190"> 20241123 Rindsuppe 003 (54249263907).jpg|Rauwe mergpijpjes Bulalo and marrow.jpg|Mergpijpjes in een stoofpot St John Restaurant, Smithfield, London (4409853989).jpg|Geroosterd brood met mergpijpjes Markkloesschensuppe.jpg|Mergballetjes in de soep </gallery> == Recepten met mergpijpjes == <DynamicPageList> category= KB-mergpijp mode=unordered order=ascending suppresserrors = true ordermethod = sortkey </DynamicPageList> [[Categorie:Vlees|Mergpijp]] {{Sub}} 24gosprnc9crlnwr2uvc9ah11ucahhm 14 44162 396178 2025-06-04T15:31:03Z JopkeB 18060 Nieuwe pagina aangemaakt met '{{Hiddencat}} Recepten met [[Kookboek/Mergpijp|mergpijp]] [[Categorie:KB-rundvlees|Mergpijp]]' 396178 wikitext text/x-wiki {{Hiddencat}} Recepten met [[Kookboek/Mergpijp|mergpijp]] [[Categorie:KB-rundvlees|Mergpijp]] ga56rgdzwa68oijkof04oenftnw4yzz