Wikibooks:Lerarenkamer

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="nl">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikibooks</sitename>
    <dbname>nlwikibooks</dbname>
    <base>https://nl.wikibooks.org/wiki/Hoofdpagina</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Media</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Speciaal</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Overleg</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Gebruiker</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Overleg gebruiker</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikibooks</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Overleg Wikibooks</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Bestand</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Overleg bestand</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Overleg MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Sjabloon</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Overleg sjabloon</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Help</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Overleg help</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Categorie</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Overleg categorie</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">Transwiki</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">Overleg transwiki</namespace>
      <namespace key="104" case="first-letter">Wikijunior</namespace>
      <namespace key="105" case="first-letter">Overleg Wikijunior</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Overleg module</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Wikibooks:Lerarenkamer</title>
    <ns>4</ns>
    <id>30</id>
    <revision>
      <id>397211</id>
      <parentid>397115</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:43:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>/* Speciale pagina's */</comment>
      <origin>397211</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38551" sha1="asvw4l6w127a713cvx2aaeq7iwja56k" xml:space="preserve">__NEWSECTIONLINK__{{Lerarenkamer}}&lt;!-- Bij archiveren deze regel laten staan aub. --&gt;&lt;br style=&quot;clear: both;&quot;&gt;

== Vraag over link naar Wikivoyage voor [[Vakantiereizen]] ==
Op Wikivoyage heb ik enkele jaren terug het artikel [[Wikivoyage:Weinstraße|Deutsche Weinstraße]] opgezet. Eerder dit jaar heb ik [[Vakantiereizen/Fietsvakantie/De reis]] hier op Wikibooks ontdekt. Nu zou ik graag op de één of andere manier een link willen leggen op deze Wikibooks-pagina naar de Wikivoyage-pagina. Mijn vragen:
* Mag dat met een rechtstreekse link?
* Zo niet: is het dan OK om een Wikibooks-pagina maken en de tekst uit die Wikivoyage-pagina te kopiëren, aan te passen naar het format dat hier geldt en uit te breiden met bijvoorbeeld een fotogalerij?
[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 2 feb 2025 16:19 (CET)

== Uw wiki zal binnenkort in de 'alleen-lezen' modus te gebruiken zijn ==
Zie [[Wikibooks:Lerarenkamer/Nieuwsbrieven_2025#Uw_wiki_zal_binnenkort_in_de_'alleen-lezen'_modus_te_gebruiken_zijn|de nieuwsbrief]]. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 15 mrt 2025 11:49 (CET)

== Voorstel: [[Veilig op het internet/Dialers]] verwijderen ivm irrelevantie ==
[[Gebruiker:Koos Jol|Koos Jol]] en anderen: Hoe relevant zijn de bedreigingen voor Dialers nog, nu (bijna?) niemand meer inbelt op internet op de in dit artikel beschreven wijze? Kan deze pagina worden verwijderd? --[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 24 mrt 2025 06:23 (CET)

En hoe relevant zijn [[Windows Vista]] en [[Windows XP]] nog? Kunnen ze verwijderd worden? --[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 26 mrt 2025 16:44 (CET)

Of kunnen ze verplaatst worden naar [[:Categorie:Wikibooks:Archief]] (en verwijderd worden uit de huidige boekstructuur)? Ik kom uit de bibliotheekwereld en daar is het heel gebruikelijk om verouderde boeken te saneren. Om plaats te maken voor nieuwe (dat is hier niet van toepassing) maar ook om gebruikers sneller te laten vinden wat ze zoeken en hen niet te belasten met wat toch niet relevant is. Is hier op Wikibooks ook zo'n beleid of kunnen we daartoe komen? --[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 27 mrt 2025 05:07 (CET)
:Ha JobkeB, t.a.v. het artikel waar je naar verwijst: ik ben daar niet de auteur van, heb hooguit wat kleine wijzigingen gedaan. De echte vraag zou voor [[Gebruiker:MADe|MADe]] zijn lijkt mij. T.a.v. het beleid van Wikibooks m.b.t. het bijhouden van verouderde artikelen: ik ben hier imho te inactief om daar een echt stempel op te drukken, al ben ik het wel grotendeels met je eens dat deze artikelen op dit moment weinig meer toevoegen. Dat geldt ook voor sommige artikelen waar ik zelf wél actief aan heb bijgedragen, zoals bijvoorbeeld [[Microsoft_Word/Opmaakprofiel_wijzigen]], welke uitgaat van Office 2000. Al zou je hiervoor met een grondige herziening opnieuw een waardevol artikel kunnen maken. Op de pagina [[Microsoft_Word]] is hiervoor overigens al een disclaimer geplaatst. [[Gebruiker:Koos Jol|Koos]] &lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;[[Overleg gebruiker:Koos Jol|Overleg]]&lt;/span&gt; 1 apr 2025 16:33 (CEST)
::Dank [[Gebruiker:Koos Jol|Koos Jol]], voor je reactie. Ja, je hebt helemaal gelijk dat eigenlijk [[Gebruiker:MADe|MADe]] de vraag zou moeten beantwoorden. Maar diens laatste bijdrage is van 8 jaar geleden, dus ik ben bang dat die niet meer gaat reageren. Daarom heb ik iemand anders gezocht die nog wel actief is hier. 
::[[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]], [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] en [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]]: zouden jullie je eens over dit vraagstuk willen buigen? De uiteindelijke vraag is: Is er beleid voor het verwijderen van boeken over verouderde onderwerpen of kunnen we hier beleid voor maken? [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 1 apr 2025 17:25 (CEST)
:::Voor zover ik weet is er geen beleid , maar ikzelf ben er geen voorstander van om boeken weg te gooien . Het lijkt me beter om er een sjabloontje op te zetten dat de inhoud verouderd is . Voor vrijwel elk leerboek of non-fictieboek boek geldt immers dat het zodra het verschijnt alweer verouderd is. Groet, [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]] ([[Overleg gebruiker:Ellywa|overleg]]) 1 apr 2025 20:03 (CEST)
::::Dank [[User:Ellywa]], voor je reactie. Mijn voorstel wordt dan:
::::# Ervoor zorgen dat er zo'n sjabloon komt. Ik heb daarvoor [[Sjabloon:Verouderd]] gemaakt. Kan hij zo gebruikt worden of zijn er nog correcties of aanvullingen nodig? Is de beschreven procedure correct? 
::::# Een boek of hoofdstuk dat verouderd is en niet meer bruikbaar in een actuele cursus of in een klaslokaal:
::::## hieruit worden de categorieën verwijderd en vervangen door [[:Categorie:Wikibooks:Archief]]; of moeten we hier een aparte categorie voor maken, bijvoorbeeld [[:Categorie:Verouderde Wikibooks]]?
::::## een boek verdwijnt van de voorpagina
::::## als het om één hoofdstuk gaat: het hoofdstuk verdwijnt uit de inhoudsopgave van het desbetreffende boek en uit de sjabloon-inhoudsopgave.
::::Hoe denken jullie hierover? Is er meer om aan te denken? Aanvullingen/correcties? [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 2 apr 2025 11:26 (CEST)
:::::Fijn dat je het zo snel gedaan hebt. Het geel mag, wat mij betreft, veel zachter ;-). Ik ben het niet eens met het verwijderen uit een categorie of uit de hoofdstukstructuur van het boek. Dan is het ook niet meer vindbaar. En dan zal helemaal niemand meer geneigd  zijn om het te actualiseren. En als het een geheel achterhaalde techniek is, dan kan dat dit het beste vermeld worden in het hoofdstuk/boek. Dan wordt het een beschrijving hoe het vroeger was. Denk bijv. aan een beschrijving van de werking van een rekenliniaal. Niemand gebruikt het meer, maar je kan best willen weten hoe het werkt. En dat geldt bijv. ook voor een handboor, ook al heeft iedereen een elektrische tegenwoordig. De achtergrond van mijn mening: ik wil niet toe naar geruzie over wat wel, wat niet behouden kan blijven. Wikibooks is een fijne plek om te werken, en dat mag zo blijven. Groet, [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]] ([[Overleg gebruiker:Ellywa|overleg]]) 2 apr 2025 13:10 (CEST)
::::::#Na het lezen van jullie reacties (ook die van De Wikischim van 2 apr 2025 12:10), vraag ik me af wie de doelgroep(en) op Wikibooks is/zijn. Ik dacht altijd: leerlingen, studenten, cursisten en wie verder iets wil leren, te beginnen bij de huidige situatie (het is al mooi genoeg als ze die onder de knie krijgen), zonder de ballast van hoe iets ooit was, net als in gedrukte leer- en studieboeken. Dus ging ik ervan uit dat het gebodene hier actueel zou moeten zijn. Vandaar mijn voorstel om verouderde pagina's uit de actuele structuur te halen en ze in een archief te plaatsen. De enkeling die dergelijke teksten zoekt, kan ze dan vinden via de zoekfunctie. '''==&gt; Vraag''': Wie is voor jullie de (belangrijkste) doelgroep? En wat betekent dat voor het beleid? 
::::::#Teksten die geactualiseerd moeten worden, kunnen op [[Wikibooks:Gewenste hoofdstukken en boeken]] vermeld worden, met een toelichting erbij, of een soortgelijke nieuwe pagina voor dit doel. Die hoeven niet in de actuele categorie- en boekstructuur of op de voorpagina opgenomen te worden. Op Commons is er een [[c:Category:Obsolescence|Category:Obsolescence]] met subcategorieën per onderwerp: wel vindbaar, niet stuk voor stuk in de onderwerpen-structuur. Zoiets lijkt mij voor Wikibooks ook een goede manier. De voorpagina is voor mij het visitekaartje van Wikibooks, met links die tiptop in orde zijn. Daar kan wel een verwijzing komen naar zo'n lijst met gewenste en te actualiseren boeken/hoofdstukken, bijvoorbeeld in de rechterkolom, bij &quot;''We hebben hulp nodig!''&quot;
::::::#Ik heb de kleur in het [[Sjabloon:Verouderd|sjabloon]] gewijzigd. '''==&gt; Vraag''': Zo goed? De tekst kan nog worden aangepast als deze discussie is afgerond. 
::::::#Overigens vind ik over het gebruik van een rekenliniaal uitgebreidere informatie op Wikipedia dan in Wikibooks. En mensen zoeken ook eerder op Wikipedia dan in Wikibooks. Wikipedia lijkt mij ook een goede plaats voor verouderde onderwerpen, waar ze beter in een historische context geplaatst kunnen worden. Of er moet hier een Wikibook over de geschiedenis van de techniek komen, in dat geval kan een pagina weer uit het archief worden opgevist.
::::::#Ik ben het met je eens dat Wikibooks een fijne plek is om te werken en ook ik wil dat graag zo houden. Nog belangrijker vind ik het perspectief van de eindgebruiker: die moet snel iets van zijn/haar gading kunnen vinden. Anders ben ik bang dat Wikibooks steeds minder relevant wordt. Dat vind ik belangrijk genoeg om er over te discussiëren, met het risico dat anderen een andere mening hebben. Het zij zo.
::::::[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 3 apr 2025 07:37 (CEST)
:::::::Ja, er geldt voor wel meer inhoud hier dat het op Wikipedia allang beter en uitgebreider beschreven staat, terwijl WP bovendien natuurlijk veel meer bezocht wordt. Neem bijv. [[Leer jezelf ecologisch tuinieren]]; alle planten- en kruidensoorten staan natuurlijk ook allang uitgebreid beschreven op WP, in databases zoals op deze site het project Wikispecies, etc.
:::::::Hier ligt nou net een grote uitdaging voor dit kleinere project; de informatie aanbieden in een vorm die tòch meerwaarde biedt t.o.v. WP, door het makkelijker leesbaar en voor iedereen toegankelijker te maken, door het bijv. op te delen in kleine hoofdstukjes in plaats van één ellenlange en weinig overzichtelijke pagina. De modules waaruit de boeken hier standaard zijn opgebouwd, lenen zich daar in principe goed voor. [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] ([[Overleg gebruiker:De Wikischim|overleg]]) 3 apr 2025 11:30 (CEST)
::::::::De zachtere kleur geel vind ik een grote verbetering. Verder heb ik geen nieuwe inzichten toe te voegen. Ik denk dat anderen ook nog wel aan het woord kunnen komen. [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]] ([[Overleg gebruiker:Ellywa|overleg]]) 4 apr 2025 00:50 (CEST)

== GFDL ==
Hallo! Ik heb voorgesteld bij [[Overleg MediaWiki:Licenses]] om GFDL als optie te verwijderen bij het uploaden van bestanden. Ik weet dat er niet veel bestanden worden geüpload, maar als onderdeel van een discussie op Commons probeer ik zoveel mogelijk wiki's van [[:c:Commons:Village_pump/Proposals#List_of_wikis_with_files_and_GFDL-only_in_MediaWiki:Licenses_(change_GFDL_cut-off_date)|deze lijst]] te verwijderen. Dus ik hoop dat jullie het alsnog verwijderen. [[Gebruiker:MGA73|MGA73]] ([[Overleg gebruiker:MGA73|overleg]]) 26 mrt 2025 18:37 (CET)
:Voorstander. En het lijkt mij dan goed om deze lijst flink te reduceren overeenkomstig [[w:MediaWiki:Licenses]]. [[Gebruiker:Koos Jol|Koos]] &lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;[[Overleg gebruiker:Koos Jol|Overleg]]&lt;/span&gt; 1 apr 2025 16:41 (CEST)
::Ik ben het ermee eens. We moeten wel lokaal uploaden blijven behouden. op WP NL is dat niet meer mogelijk, en dat betekent dat we onderworpen zijn aan het beleid op Commons. Vooral op gebied van auteursrechten wringt dat, met het oog op de URAA (als iemand meer wil weten daarover zal ik links geven). Groet, [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]] ([[Overleg gebruiker:Ellywa|overleg]]) 2 apr 2025 13:13 (CEST)
:::P.S. [[MediaWiki:Licenses]] is geheel verouderd, zo staat CCBYSA4.0, nu de standaard, er niet meer bij. Hoe te actualiseren? Groet, [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]] ([[Overleg gebruiker:Ellywa|overleg]]) 2 apr 2025 13:15 (CEST)
::::@[[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]] Hoi! Ik moet toegeven dat ik een vertaler gebruik. Dus ik weet niet zeker of &quot;Hoe te actualiseren?&quot; betekent hoe kunnen we de pagina updaten of dat het betekent hoe de pagina eruit moet zien. Maar aangezien URAA alleen relevant is voor pagina's die bijvoorbeeld &quot;PD-oud&quot; zijn in Europa, maar niet in de VS, denk ik dat we de meeste andere opties moeten verwijderen. En [[Sjabloon:PD]] moet worden verwijderd omdat het niet verklaart waarom een ​​bestand PD is. --[[Gebruiker:MGA73|MGA73]] ([[Overleg gebruiker:MGA73|overleg]]) 2 apr 2025 13:34 (CEST)
:::::Inmiddels heb ik de overeenkomende pagina op Commons opgezocht, die staat hier: 
:::::* https://commons.wikimedia.org/wiki/MediaWiki:Licenses/nl
:::::Daar staat GFDL nog wel bij, misschien is die licentie in sommige instanties nog wel nodig (software?). Is er bezwaar tegen om die lijst hier 1-op-1 over te nemen? Ik zie dat [[Gebruiker:Koos Jol|Koos]] al voorstelde (soms ben ik zo een slechte lezer... sorry) Groet, [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]] ([[Overleg gebruiker:Ellywa|overleg]]) 4 apr 2025 00:57 (CEST)
:::::: GFDL is oké als het b.v. gebruikt in combinatie met CC-BY-SA-4.0. Gebruik het alleen niet.--[[Gebruiker:MGA73|MGA73]] ([[Overleg gebruiker:MGA73|overleg]]) 4 apr 2025 06:25 (CEST)
Misschien [[:c:MediaWiki:Licenses/nl]] kopiëren? Je kunt later altijd nog wijzigen als je een licentie nodig hebt. Maar ik denk dat het goed zou zijn om 4.0 toe te voegen en GFDL voorlopig te verwijderen.--[[Gebruiker:MGA73|MGA73]] ([[Overleg gebruiker:MGA73|overleg]]) 21 apr 2025 11:28 (CEST)

Ping [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]], [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]], [[Gebruiker:J.Grandgagnage|J.Grandgagnage]], [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]]. Alles goed? --[[Gebruiker:MGA73|MGA73]] ([[Overleg gebruiker:MGA73|overleg]]) 8 jun 2025 17:20 (CEST)
:Het is mij net niet helemaal duidelijk waar het bovenstaande precies over gaat, verder ben ik op dit moment ook net even met wat andere zaken bezig. Anderen? [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] ([[Overleg gebruiker:De Wikischim|overleg]]) 9 jun 2025 00:18 (CEST)
::Ik heb geen verstand van licenties, en wens me er ook niet in te verdiepen. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 9 jun 2025 10:44 (CEST)

De meeste bestanden kunnen op Commons worden geplaatst. Het zijn waarschijnlijk alleen bestanden waarvan het auteursrecht in Nederland is verlopen, maar niet in de VS, die een probleem kunnen vormen. Sommige sjablonen op de lijst bestaan ​​niet en moeten daarom worden verwijderd. De sjabloon-PD moet worden verwijderd, omdat er niet wordt vermeld waarom het bestand als PD wordt beschouwd. Ik raad aan om de sjablonen van Commons te kopiëren die realistisch gezien worden gebruikt. Er kunnen er altijd meer worden toegevoegd indien nodig. --[[Gebruiker:MGA73|MGA73]] ([[Overleg gebruiker:MGA73|overleg]]) 12 jun 2025 18:49 (CEST)

== SVP [[Koookboek/Rijstsalade]] verwijderen ==
Beste [[User:De Wikischim|De Wikischim]]: zou je svp [[Koookboek/Rijstsalade]] (dus met de drie o's die je net hernoemd hebt) willen verwijderen? Alvast dank! [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 5 apr 2025 12:01 (CEST)

:Gedaan. N.B. onderdelen van een boek worden als het goed is aan de categorie inhoud toegevoegd. Heb ik inmiddels gedaan, dus met &lt;nowiki&gt;
:[[Categorie:Kookboek - inhoud|Rijstsalade]]&lt;/nowiki&gt;. Groet, [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]] ([[Overleg gebruiker:Ellywa|overleg]]) 5 apr 2025 12:17 (CEST)
::Hè, hoe kan dat nu? Ik had juist bewust de pagina hernoemd zonder een rd met spelfout achter te laten. Wat ging hier mis waardoor de rd opnieuw moest worden verwijderd? [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] ([[Overleg gebruiker:De Wikischim|overleg]]) 5 apr 2025 12:37 (CEST)
:::Je hebt om 11:53 de titel gewijzigd, maar om 11:55 en 11:56 heeft JopkeB nog bewerkingen uitgevoerd, en daarbij (wsch. ongemerkt) de pagina opnieuw aangemaakt (zie de [https://nl.wikibooks.org/w/index.php?title=Speciaal:Terugplaatsen&amp;target=Koookboek%2FRijstsalade paginageschiedenis]). - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 5 apr 2025 15:52 (CEST)
::Beste [[User:Ellywa|Ellywa]]: ''&lt;nowiki&gt;[[Categorie:Kookboek - inhoud|Rijstsalade]]&lt;/nowiki&gt;'' is overbodig als het sjabloon ''&lt;nowiki&gt;{{Recepten}}&lt;/nowiki&gt;'' er al staat, dus ik heb je bewerking weer teruggedraaid.
::En ja, ik denk dat de analyse van Erik Baas over het opnieuw invoeren van de foute pagina correct is. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 5 apr 2025 17:22 (CEST)
Deze kwestie is opgelost en kan wat mij betreft worden verplaatst naar het archief. --[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 15 apr 2025 10:05 (CEST)

== Voorstel voor extra link op hoofdpagina Kookboek + vragen over structuur ervan ==
Op de [[Overleg:Kookboek#Vragen over de navigatie binnen het Kookboek|Overlegpagina:Kookboek]] heb ik enkele vragen over het Kookboek gesteld, maar tot nu toe helaas geen reactie gekregen.&lt;br&gt;
'''@ [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]], [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] en [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]]''' zouden jullie mijn vragen kunnen beantwoorden en/of beoordelen of de voorgestelde handleiding in orde is en op de voorgestelde wijze op deKookboek-hoofdpagina geplaatst kan worden? [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 6 apr 2025 10:37 (CEST)

'''Vraag 2''': En er zit iets fout als je ''&lt;nowiki&gt;{{Kb|groenten}}&lt;/nowiki&gt;'' gebruikt in een recept:
* ''&lt;nowiki&gt;{{Kb|groente}}&lt;/nowiki&gt;'' (zonder n) geeft een correcte categorie ([[:Categorie:KB-groente]]) onderaan maar een rode link bij de ingredieënten naar [[Kookboek/Groente]].
* ''&lt;nowiki&gt;{{Kb|groenten}}&lt;/nowiki&gt;'' (met n) geeft een correcte link bij de ingredieënten naar [[Kookboek/Groenten]], maar een rode categorie-link onderaan ([[:Categorie:KB-groenten]]).
Kan ik [[Kookboek/Groenten]] hernoemen naar [[Kookboek/Groente]] zonder dat ergens anders iets fout gaat? Dan zou in ieder geval dit probleem zijn opgelost. --[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 6 apr 2025 12:07 (CEST)

:Ik heb inmiddels [[Kookboek/Groente]] aangemaakt en direct een redirect gegeven. Hiermee is het probleem opgelost. Dus vraag 2 is opgelost (tenzij er bezwaren zijn tegen deze methode), vraag 1 staat nog open. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 13 apr 2025 07:01 (CEST)
::Ga gerust je eigen gang met verbeteren, uitbreiden en reorganiseren, je hebt er meer kijk op dan ik... ;-) - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 14 apr 2025 00:02 (CEST)
:::Mooi! Ga ik doen. Dank voor het vertrouwen en het compliment. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 15 apr 2025 05:44 (CEST)

'''Stand van zaken:'''
* Kwestie 1 is gedeeltelijk opgelost, er staan nog enkele vragen open die ik niet zelf kan oplossen, zie de link.
* Kwestie 2 is geheel opgelost. 
--[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 15 apr 2025 10:02 (CEST)

== SVP twee pagina's verwijderen ==
Wil iemand svp 
* [[:Categorie:Kookboek/Broodbeleg]] en
* [[Kookboek/Broodbeleg]]
verwijderen? Ik heb ze vanmorgen ten onrechte aangemaakt. De juiste pagina is [[:Categorie:Broodbeleg]] en die bleek toch al te bestaan. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 7 apr 2025 11:19 (CEST)
:Gedaan. Mochten er in het kookboek misschien nog ergens teksten staan die letterlijk zijn overgenomen van elders en niet aangepast, zou je dat dan s.v.p. ook nog even kunnen laten weten? Ik wil er even helemaal zeker van zijn dat alles wat dat betreft nu in orde is. [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] ([[Overleg gebruiker:De Wikischim|overleg]]) 7 apr 2025 12:13 (CEST)
::Ik heb de andere recepten in het kookboek naar eer en geweten toegevoegd. Zes jaar ervaring bij Commons heeft mij genoeg doordrongen van de ernst van auteursrechten. Als ik bronnen letterlijk heb gebruikt, heb ik die in een recept vermeld. Voor andermans recepten kan ik niet instaan. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 8 apr 2025 10:52 (CEST)
:::Een gemakkelijker manier om zulke pagina's te laten verwijderen is door er een &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Nuweg}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;-sjabloon op te plaatsen. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 14 apr 2025 00:04 (CEST)
::::Dank! Ga ik gebruiken. (In Commons is er een knop voor die ik hier niet kon vinden). [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 15 apr 2025 05:40 (CEST)
Deze kwestie is opgelost, wat mij betreft kan hij worden verplaatst naar het archief. --[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 15 apr 2025 10:01 (CEST)

== Probleem met DynamicPageList ==
Sinds afgelopen vrijdag 11 apr 2025 om 11:46 werkt de DynamicPageList niet goed meer. (Mijn wijziging van 11 apr 2025 11:45 is nog wel goed gegaan, die van een minuut later niet meer.) Pagina's die sindsdien in een KB-categorie zijn gezet, komen niet meer op de bijbehorende overzichtspagina, hoe vaak ik ook op refresh klik. Vergelijk bijvoorbeeld [[Kookboek/Yoghurt]] waar 8 links zijn, met [[:Categorie:KB-yoghurt]] waar 13 links zijn. En [[Kookboek/Kaas]] waar de [[Kookboek/Bietensalade met kaas en noten]] ontbreekt, die wel in [[:Categorie:KB-kaas]] staat.

Doe ik iets fout (ik kan het niet ontdekken) of is er plotseling een hik in het programma? En in het laatste geval: kan die dan worden opgelost? [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 13 apr 2025 07:00 (CEST)

:Ik heb de pagina's gepurged ([https://nl.wikibooks.org/w/index.php?title=Kookboek/Yoghurt&amp;action=purge ], [https://nl.wikibooks.org/w/index.php?title=Kookboek/Kaas&amp;action=purge ]) om verversing van de servercache te forceren, en zie nu wel alle links die er horen te staan. Meestal gaat dat vanzelf, maar het heeft deze keer wel erg lang geduurd... NB.: Het kan zijn dat je de cache van je browser ook nog een keer moet verversen! - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 13 apr 2025 12:36 (CEST)
::Dank! Bij mij werkt het ook weer goed, zelfs zonder verversen van de cache. 
::Kan ik dat ook zelf? In Commons is daarvoor een speciale knop, is die hier ook? of moet je zelf iets in de URL typen? [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 13 apr 2025 17:53 (CEST)
:::Ja hoor, de simpelste manier is: klik op &quot;bewerken&quot;, verander &quot;action=edit&quot; in de URL in &quot;action=purge&quot;, en druk de &quot;Enter&quot;-toets. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 13 apr 2025 23:16 (CEST)
::::Dank! [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 14 apr 2025 04:49 (CEST)
Deze kwestie is opgelost, wat mij betreft kan deze discussie verplaatst worden naar het archief. --[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 15 apr 2025 09:59 (CEST)
*Als je het vaak nodig hebt zou je de ''complete'' inhoud van [https://nl.wikibooks.org/w/index.php?title=Gebruiker:Erik_Baas/common.js&amp;oldid=392794 deze versie van mijn common.css] kunnen kopiëren naar [https://nl.wikibooks.org/w/index.php?title=Gebruiker:JopkeB/common.js jouw common.css], dan krijg je er een tabje bij.
*Archiveren gebeurt hier slechts af en toe, als de pagina te lang wordt (maar minstens eens per jaar). - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 17 apr 2025 18:09 (CEST)
*:Het is gelukt, ik heb de extra tab gekregen. Dank! [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 18 apr 2025 06:42 (CEST)

== Tweetrapsauthenticatie  ==
Heeft iemand hier de zg. ''tweetrapsauthenticatie'' al kunnen activeren? Het lukt mij niet, en zonder dat zijn mijn rechten als interfacemoderator geblokkeerd. Dit bleek bij een poging tot het (op verzoek van JopkeB) installeren van Cat-A-Lot en/of HotCat. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 17 apr 2025 17:48 (CEST)

== Over de pagina [[Kookboek/Historische recepten]]  ==
Wat moeten we met [[Kookboek/Historische recepten]]? Deze pagina rammelt aan alle kanten:
* Het lijkt te gaan over een warme wijndrank, dus de naam is al fout, of ten minste onvolledig. 
* Hij lijkt te moeten horen bij [[:Categorie:Historisch recept]], maar heeft helemaal geen inhoudelijke categorie. 
* Er is helemaal geen context gegeven (waar gaat het over, wat is het, hoe heet hij, bij welke gelegenheden werd deze drank geserveerd, uit welke tijd stamt hij, hoe komt men aan het recept, etc.). 
* Er worden rauwe eieren in het recept gebruikt, maar geen teken van waarschuwing daarvoor. Het lijkt mij dat dergelijke dranken niet zomaar opgenomen kunnen worden in het Kookboek.
* Op de [[Overleg gebruiker:Heerp|overlegpagina van de initiator]] van deze pagina staat de boodschap: ''Waarschuwing! Dit account is gebruikt voor vandalisme op Wikibooks!''
Het liefst zou ik deze pagina laten verwijderen. Zien jullie nog andere kansen? [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 25 mei 2025 15:40 (CEST)
:Bedankt voor het hierop attenderen. [[Kookboek/Historische recepten]]  heeft inderdaad een heel vreemde, of iig geheel ontoepasselijke inhoud nu. Het is onduidelijk wat er speciaal historisch is aan warme wijn, al zal dat ook in vroeger tijden zeker al wel genuttigd zijn (net als bijv.[[Kookboek/Balkenbrij|balkenbrij]], wat ook nog steeds wordt gegeten). Geheel los daarvan is de tekst nu ook vrij onduidelijk en slordig geschreven, en  geheel bronloos (al is dat laatste weer geen heel strikte eis bij het kookboek). Ik zal dit dus in de huidige vorm maar verwijderen, [[gebruiker:Heerp]] kan eventueel verzoeken om herplaatsing in diens gebruikersruimte om eraan te werken. 
:[[:Categorie:Historisch recept]] bestaat al veel langer (deze ben ik zelf ooit eens een keer gestart, meen ik), maar heeft nog altijd niet heel veel inhoud. Iets meer aanvulling zou hier ook nog zeer welkom zijn uiteraard, al moet het dan uiteraard gaan om recepten die ook echt historisch zijn. (Er is nog geen eigen recept voor masteluin bijv., zie [https://eetverleden.nl/masteluin-middeleeuws-brood/ hier], bijvoorbeeld; de voorgaande link is bedoeld als eventuele inspiratiebron, niet om hierheen te kopiëren). [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] ([[Overleg gebruiker:De Wikischim|overleg]]) 25 mei 2025 17:02 (CEST)
:Bij nader inzien; ik zit nu toch een beetje te denken hoe we hier precies de criteria voor indeling aanhouden. Bier bestond  al bij de Germanen rond het begin van de jaartelling, en [[Kookboek/Koffie|koffie]] is eigenlijk een 14e-eeuwse drank (volgens WP) maar toch zetten we dat nu niet bij de historische recepten/dranken. Insgelijks gebeurt dat nu dus ook niet voor bijv. warme wijn. [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] ([[Overleg gebruiker:De Wikischim|overleg]]) 25 mei 2025 17:09 (CEST)
::Tsja, dat vroeg ik mij ook al af: wanneer is een recept historisch? Mijn voorstel: als het recept afkomstig is uit een kookboek van vóór 1900. En met bronvermelding. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 25 mei 2025 17:13 (CEST)
::::Ik gaf hierboven o.a. balkenbrij als voorbeeld, maar dat staat dus inderdaad al gewoon gecategoriseerd als historisch recept (was ik weer vergeten). 
::::Het als zodanig indelen van recepten van vóór een bepaald jaartal (zoals 1900) is denk ik goed mogelijk, maar het betekent wel dat er straks een aantal recepten in komen die nog net zo goed eigentijds zijn. Ik stel verder ook voor om deze indeling strikt te beperken tot volledige recepten, en dus niet de pagina's voor basisingrediënten (anders zou bijv. [[Kookboek/Aardappel]] er ook in moeten). [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] ([[Overleg gebruiker:De Wikischim|overleg]]) 25 mei 2025 17:19 (CEST)
:::::Is prima! [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 25 mei 2025 17:22 (CEST)
:::::Ik heb een beschrijving toegevoegd aan [[:Categorie:Historisch recept]] met deze voorwaarden. Kijk alsjeblieft of die door de beugel kan, corrigeer hem indien nodig. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 27 mei 2025 06:14 (CEST)

== Hiërogliefen ==
Nieuw: &lt;hiero&gt;A10 - A39 - E26 - G37&lt;/hiero&gt;Zie [[Speciaal:Hierogliefen]]. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 26 mei 2025 19:17 (CEST)

== Probleem met kolommen  ==
De lijst met recepten in [[Kookboek/Ei]] is wel erg lang geworden. Daarom heb ik het kolommensjabloon gekopieerd uit [[Kookboek/Aardappel#Recepten_met_aardappel]]. En als ik het controleer vóórdat ik op &quot;Wijzigingen publiceren&quot; klik, dan zie ik ook twee kolommen. Maar na &quot;Wijzigingen publiceren&quot; is het toch weer één kolom geworden. Wat klopt er niet? [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]], Heb jij hier meer verstand van? [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 27 mei 2025 16:45 (CEST)
:Ik denk dat je browser de oude versie nog in de cache heeft; maak die leeg met Ctrl+F5 of Ctrl+R. Ik zie nl. wel 1, 2 of 3 kolommen, afhankelijk van de breedte van het venster. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 27 mei 2025 20:33 (CEST)
::Dank! Je hebt gelijk, ik zie nu ook 2 kolommen. Probleem opgelost. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 28 mei 2025 06:07 (CEST)
:::Alleen blijken in de beschrijvingspagina's de categorieën dan niet te worden getoond, wat bij de versie met 1 kolom wel gebeurt. Zie [[Kookboek/Keukens]], waar eerst de versie mèt 2 kolommen wordt getoond en vervolens die met 1 kolom. Hoe kan dat worden opgelost? [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 10 jun 2025 15:20 (CEST)

== Nieuw: Chart-extensie vervangt Graph ==
De [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Chart-extensie]] is nu beschikbaar. Redacteuren kunnen deze nieuwe extensie gebruiken om interactieve datavisualisaties te maken, zoals staaf-, lijn-, vlak- en cirkeldiagrammen. Chart is ontworpen om veel van de functies van de oude Graph-extensie te vervangen. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 3 jun 2025 22:57 (CEST)

== Hoe kun je een alfabet/inhoudsopgave toevoegen aan een categorie? ==
[[:Categorie:Kookboek - inhoud]] heeft inmiddels 936 pagina's. Het is een index-pagina/long list, dus onderverdeling in categorieën is niet aan de orde. Om daarin toch prettig te kunnen navigeren, zou een alfabet bovenaan nuttig zijn. Ik heb  ''&lt;nowiki&gt;{{Alfabet met ankers}}&lt;/nowiki&gt;'' geplaatst, maar die blijkt niet te werken: als je op een letter klikt, blijf je op dezelfde pagina steken. 

Hoe moet het wel? [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) e10 jun 2025 15:16 (CEST)
:[[Sjabloon:Alfabet met links]]? Al zou ik zo even niet precies weten hoe je dat op een geschikte manier in het kookboek zou kunnen integreren. En anders moet er eventueel maar een eigen sorteersjabloon voor het kookboek komen? [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] ([[Overleg gebruiker:De Wikischim|overleg]]) 10 jun 2025 17:57 (CEST)
::Op dit moment werkt het [[Sjabloon:Alfabet met links]] ook niet. 
::Een sorteersjabloon is alleen handig voor boeken met meer dan 200 modules. Dan zou een sorteersjabloon in Wikibooks alleen voor het Kookboek zijn. Zo te zien heeft het eerstvolgende grote boek namelijk 120 modules ([[:Categorie:Amerikaanse literatuur - inhoud]]) en de overige hebben er allemaal minder dan 100. Maar als iemand het de moeite waard vindt: graag! [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 11 jun 2025 07:29 (CEST)
:::Ik heb het gevonden: [[Sjabloon:Hoofding categorieindex]]! Probleem opgelost. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 15 jun 2025 08:07 (CEST)

== Ter attentie: [[Chillipepers.NL]] ==
Voelt iemand zich geroepen om dit boek nog eens na te lopen? Ik denk dat er misschien wat in gesnoeid mag worden, ook staan er hier en daar wat opvallende taalfouten. Sommige stukken zijn wellicht lastig te herschrijven omdat onduidelijk is wat er nou precies staat. Het lijkt eigenlijk vooral te zijn geschreven door en voor ''insiders''. [[Gebruiker:De Wikischim|De Wikischim]] ([[Overleg gebruiker:De Wikischim|overleg]]) 10 jun 2025 18:19 (CEST)

:Op dit moment voorlopig niet, maar ik zet hem (onderaan) op mijn lijst met actiepunten. Dus als iemand anders het wil doen: graag! [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 11 jun 2025 07:40 (CEST)

== Voorstel: verwijder [[Kookboek/Gerechten]] ==
Kan [[Kookboek/Gerechten]] worden verwijderd? Het zou een overzichtspagina moeten zijn/worden, maar er staat maar één link op. Sinds de start in 2007 zijn er geen inhoudelijke wijzigingen geweest. Via de [[:Categorie:Kookboek|Kookboek-categorieën]] zijn al zoveel ingangen, dat deze pagina mij overbodig lijkt. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 12 jun 2025 04:05 (CEST)

:Dag @[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]], zo een verzoek kan je plaatsen op [[Wikibooks:Te verwijderen pagina's]]. Groet, [[Gebruiker:Ellywa|Ellywa]] ([[Overleg gebruiker:Ellywa|overleg]]) 12 jun 2025 12:34 (CEST)
::Dank, heb ik gedaan. Dus hier kan dit verzoek als afgehandeld worden beschouwd. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 12 jun 2025 17:46 (CEST)

== Gevraagd: kenmerk/sjabloon voor niet te koppelen pagina's met Wikidata ==
Ik ben af-en-aan bezig om pagina's op [[Speciaal:OngekoppeldePaginas]] aan Wikidata-items te koppelen. Dat koppelen is belangrijk om twee redenen:
* Gemakkelijker pagina's over hetzelfde onderwerp kunnen vinden vanuit de betreffende Wikibook-pagina.
* Gemakkelijker een Wikibook-pagina kunnen vinden via Wikipedia en Wikibooks in andere talen (en Wikidata-items). 

Maar in het overzicht staan talloze pagina's die niet in aanmerking komen voor een koppeling met Wikidata. Bijvoorbeeld: 
* Het valt niet te verwachten dat er nu of in de toekomst in een andere wiki over hetzelfde onderwerp een pagina zal worden gemaakt. Voorbeelden voor het kookboek: 
** Wel koppelen: ingrediënten, bereidingswijzen, keukens en breed bekende gerechten (waarvoor nu al een wikilink of ten minste één pagina bestaat naar/in een andere wiki). Ik maak daarvoor desnoods een nieuw Wikidata-item als dat nog niet bestaat.
** Niet koppelen: specifieke kookgerechten, die alleen in dit kookboek voorkomen; zie de eerste pagina van [[Speciaal:OngekoppeldePaginas]], waar er vele staan. Wellicht geldt dat ook voor andere Wikibooks.
* Er zijn twee of meer pagina's in dit Wikibooks die over hetzelfde onderwerp gaan. Bijvoorbeeld: 
** [[Amerikaanse literatuur/Edgar Allan Poe]] en [[Edgar Allan Poe]]. 
** Diverse Kookboek-ingrediënten komen ook voor in [[Leer jezelf ecologisch tuinieren]]. (Mijn oplossing nu: het kookboek-ingrediënt koppelen aan het Wikidata-item omdat ik vermoed dat er meer mensen geïnteresseerd zijn in recepten dan in een moestuin, en in de kookboek-pagina een link opnemen naar de pagina in ''Ecologisch tuinieren''.) 
:In een Wikidata-item kan er maar één link naar NL-Wikibook zijn, de andere kan dus niet gekoppeld worden. 
* Ik neem aan dat specifieke Wikibooks-pagina's ook niet gekoppeld worden, zoals die beginnen met ''&quot;Wikibooks/&quot;''.

=== Wens ===
In dit soort gevallen zou ik graag een kenmerk/sjabloon in de pagina willen plaatsen waardoor zo'n pagina niet meer in de lijst [[Speciaal:OngekoppeldePaginas]] wordt opgenomen. Dat heeft ten minste twee voordelen:
* De lijst toont alleen pagina's waar we tijd en aandacht aan willen besteden. 
* De lijst toont zowiezo maximaal 10.000 pagina's (zie [https://nl.wikibooks.org/w/index.php?title=Speciaal:OngekoppeldePaginas&amp;limit=1000&amp;offset=9000 laatste pagina]). Als er irrelevante pagina's van de lijst verdwijnen, kunnen er meer relevante worden getoond. Nu is onduidelijk welke pagina's buiten de boot vallen.

'''Dus mijn verzoek is:'''
# Kan er een kenmerk/sjabloon komen dat aangeeft dat een pagina niet meer in aanmerking komt voor opname in de lijst [[Speciaal:OngekoppeldePaginas]]?
# Kan vervolgens dit kenmerk worden toegevoegd aan de criteria waarmee de lijst wordt opgebouwd? Kan de programmatuur voor die lijst daarop worden aangepast?
# (Optioneel:) Een lijst met pagina's die dit kenmerk bevatten (bijvoorbeeld een categroei à la [[:Categorie:Wikibooks:Verborgen categorie]], zodat er altijd gemakkelijk gecontroleerd kan worden welke pagina's het betreft).
[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 16 jun 2025 10:42 (CEST)
:Helaas, geen [[Kookboek/Kaas|kaas]] van gegeten... Op nl-wikipedia zijn waarschijnlijk wel mensen die daar bekend mee zijn. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 16 jun 2025 12:39 (CEST)
::Ik zie bij Wikipedia ook een hele lange lijst, met nog veel meer pagina's die beginnen met &quot;Wikipedia&quot;, dus daar is het ook niet opgelost. 
::Ik zal er een officieel verzoek bij de Wiki-organisatie van maken. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 16 jun 2025 17:15 (CEST)

== Hoe om te gaan met losse pagina's? ==

Rouzee Gino heeft ruim een jaar geleden enkele pagina's aangemaakt, die niet zijn ingebed in de boekstructuur van Wikibooks, waaronder geen categorieën. Zie:
* [[Speciaal:Bijdragen/Rouzee_Gino]]
* [[Wikibooks:Wachtruimte/Zeven wereldwonderen]]
Wat wordt hiermee gedaan? Het lijkt erop dat hij niet meer actief is. [[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 16 jun 2025 16:49 (CEST)

== Speciale pagina's ==
Ga voorzichtig om met de inhoud van lijsten die eens per enkele dagen worden bijgewerkt, zoals bv. [https://nl.wikibooks.org/w/index.php?title=Speciaal:OngebruikteSjablonen&amp;limit=500 Ongebruikte Sjablonen]! Op de pagina staat te lezen:
 De laatste actualisering was op 19 jun 2025 11:15.
maar de inhoud is ''niet'' actueel, er staan vele sjablonen in die wel degelijk in gebruik zijn!

Ter controle: een dag eerder bevatte de lijst 146 resultaten; dat is op dit moment nog steeds zo, terwijl er juist een groot aantal zijn toegevoegd aan een test-pagina. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 19 jun 2025 13:56 (CEST)

:Update: sinds  22 jun 2025 11:14 is een nieuwe (en ongebruikte) sjabloon zichtbaar in de lijst, en een verwijderde sjabloon is ook uit de lijst verdwenen. Dát werkt dus wel. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 22 jun 2025 13:43 (CEST)

== Melding auteursrechtschendingen ==

Vermoedelijk zijn de volgende teksten schending van het auteursrecht:
* [[Italiaans/Liedtekst-Volare]], zie [[Overleg:Italiaans/Liedtekst-Volare]] voor mijn toelichting.
* [[Italiaans/Liedtekst-Per-amore]], zie [[Overleg:Italiaans/Liedtekst-Per-amore]] voor mijn toelichting.
[[Gebruiker:JopkeB|JopkeB]] ([[Overleg gebruiker:JopkeB|overleg]]) 20 jun 2025 11:27 (CEST)</text>
      <sha1>asvw4l6w127a713cvx2aaeq7iwja56k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Recepten</title>
    <ns>0</ns>
    <id>151</id>
    <revision>
      <id>397204</id>
      <parentid>397143</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T07:18:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>/* L */ Linzenschotel met rijst</comment>
      <origin>397204</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21541" sha1="lwgtbjh7auqih2go7pafwohvtnx1ef9" xml:space="preserve">'''Wikimedia Kookboek ~ Alfabetische index van recepten'''

Dit is een index-pagina zoals er ook achterin kookboeken voorkomen. Voeg hier steeds zelf een nieuw recept op de juiste, alfabetische, plaats toe. 

A.u.b. alleen links naar recepten toevoegen die bestaan of die je meteen gaat toevoegen aan het Kookboek. Verzoek om een nieuw kan bij [[Kookboek/Gewenste recepten|gewenste recepten]]. Gebruik het [[Kookboek/Receptsjabloon|receptsjabloon]] voor het toevoegen van recepten.

&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;'''[[Kookboek/Kruiden en specerijen|Kruiden en specerijen vind je in deze lijst.]]'''&lt;/div&gt;

{{Alfabet met ankers}}
&lt;div style=&quot;columns: 4 250px;&quot;&gt;
==A==
*[[Kookboek/Aachener Printen|Aachener Printen]]
*[[Kookboek/Gekookte aardappel|Aardappel (gekookt)]]
*[[Kookboek/Aardappelen à la Bercy|Aardappelen à la Bercy]]
*[[Kookboek/Gebakken aardappelen|Gebakken aardappelen]]
*[[Kookboek/Aardappelgratin|Aardappelgratin]]
*[[Kookboek/Aardappelpuree|Aardappelpuree]]
*[[Kookboek/Aardappelsalade|Aardappelsalade]]
*[[Kookboek/Aardappelsoesjes|Aardappelsoesjes]]
*[[Kookboek/Aardbeienijs|Aardbeienijs]]
*[[Kookboek/Aardbeientaart zonder oven|Aardbeientaart zonder oven]]
*[[Kookboek/Advocaat|Advocaat]]
*[[Kookboek/Advocaatbavarois|Advocaatbavarois]]
*[[Kookboek/Alhambra|Alhambra]]
*[[Kookboek/Alioli|Alioli]]
*[[Kookboek/Aloo tikki|Aloo tikki]]  
*[[Kookboek/Älplermagronen|Älplermagronen]]
*[[Kookboek/Andijvierolletjes met rookspek|Andijvierolletjes met rookspek]]
*[[Kookboek/Appel-komkommersalade|Appel-komkommersalade]]
*[[Kookboek/Appelbol|Appelbol]]
*[[Kookboek/Appelchutney|Appelchutney]]
*[[Kookboek/Appelmoes|Appelmoes]]
*[[Kookboek/Appeltaart|Appeltaart]]
*[[Kookboek/Appeltaart met rozijnen|Appeltaart met rozijnen]]
*[[Kookboek/Arretjescake|Arretjescake]]
*[[Kookboek/Asperges à la Flamande|Asperges à la Flamande]]
*[[Kookboek/Asperges met zalm|Asperges met zalm]] (voorgerecht)
*[[Kookboek/Atjar tjampoer|Atjar tjampoer]]
*[[Kookboek/Avocadosoep|Avocadosoep]]
*[[Kookboek/Ayran|Ayran]] (Turkse yoghurtdrank)

==B==
*[[Kookboek/Babi ketjap|Babi ketjap]]
*[[Kookboek/Babi panggang|Babi panggang]]
*[[Kookboek/Balkenbrij|Balkenbrij]]
*[[Kookboek/Balletjes in tomatensaus|Balletjes in tomatensaus]]
*[[Kookboek/Balsamico-vinaigrette|Balsamico-vinaigrette]]
*[[Kookboek/Bami|Bami]]
*[[Kookboek/Bami goreng|Bami goreng]]
*[[Kookboek/Banaan met ardennerham|Banaan met Ardennerham]]
*[[Kookboek/Banaan op de barbecue|Banaan op de barbecue]]
*[[Kookboek/Banketbakkersroom|Banketbakkersroom]]
*[[Kookboek/Barbecuerecept|Barbecuerecept]]
*[[Kookboek/Barbecuesaus|Barbecuesaus]]
*[[Kookboek/Barbecuespies|Barbecuespies]]
*[[Kookboek/Barreado|Barreado]]
*[[Kookboek/Bavarois|Bavarois]]
*[[Kookboek/Berbere|Berbere]]
*[[Kookboek/Berchemse boterkoekjes|Berchemse boterkoekjes]]
*[[Kookboek/Beschuit met muisjes|Beschuit met muisjes]] 
*[[Kookboek/Beslagwafels|Beslagwafels]]
*[[Kookboek/Bietenstamppot|Bietenstamppot]]
*[[Kookboek/Bisschopswijn|Bisschopswijn]]
*[[Kookboek/Bitterballen|Bitterballen]]
*[[Kookboek/Bloemkool met kaas en prei|Bloemkool met kaas en prei]]
*[[Kookboek/Bloemkool met witte saus|Bloemkool met witte saus]]
*[[Kookboek/Bloemkoolprak|Bloemkoolprak]]
*[[Kookboek/Bloemkoolsoep met kaas|Bloemkoolsoep met kaas]]
*[[Kookboek/Bodding|Bodding]]
*[[Kookboek/Boekweitkoek|Boekweitkoek]]
*[[Kookboek/Boekweit met doperwten|Boekweit met doperwten]]
*[[Kookboek/Boerenjongens|Boerenjongens]]
*[[Kookboek/Boeuf Bourguignon|Boeuf Bourguignon]]
*[[Kookboek/Bonensalade|Bonensalade]]
*[[Kookboek/Boranija|Boranija]]
*[[Kookboek/Borrelhapjes|Borrelhapjes]]
*[[Kookboek/Borstplaat|Borstplaat]]
*[[Kookboek/Bossche bol|Bossche bol]]
*[[Kookboek/Bouillon|Bouillon]]
*[[Kookboek/Bowl van Lievevrouwebedstro|Bowl van Lievevrouwebedstro]]
*[[Kookboek/Bramensap|Bramensap]]
*[[Kookboek/Gekookte broccoli|Broccoli (gekookte)]]
*[[Kookboek/Brodo|Brodo]]
*[[Kookboek/Broeder|Broeder]]
*[[Kookboek/Broodpap|Broodpap]]
*[[Kookboek/Broodpizza|Broodpizza]]
*[[Kookboek/Broodschotel|Broodschotel]]
*[[Kookboek/Bruinebonenprut|Bruine bonenprut]]
*[[Kookboek/Bruinebonensoep|Bruine bonensoep]]
*[[Kookboek/Bruinebonen-wortelsoep|Bruinebonen-wortelsoep]]
*[[Kookboek/Burrito|Burrito]]
*[[Kookboek/Butter en eek|Butter en eek]]

==C==
*[[Kookboek/Cajunkruiden|Cajunkruiden]]
*[[Kookboek/Cannelloni met ricotta spinazievulling|Cannelloni met ricotta spinazievulling]]
*[[Kookboek/Caesarsalade|Caesarsalade]]
*[[Kookboek/Champignonsaus|Champignonsaus]]
*[[Kookboek/Romige champignonsoep|Romige champignonsoep]]
*[[Kookboek/Chili con carne|Chili con carne]]
*[[Kookboek/Chimarrão|Chimarrão]]
*[[Kookboek/Chinese tomatensoep|Chinese tomatensoep]]
*[[Kookboek/Choco|Choco (chocoladepasta)]]
*[[Kookboek/Bossche bol|Chocoladebol]]
*[[kookboek/Chocoladefondue|Chocoladefondue]]
*[[Kookboek/Chocoladeletter|Chocoladeletter]]
*[[Kookboek/Chocolademelk|Chocolademelk]]
*[[Kookboek/Chocolademousse|Chocolademousse]]
*[[Kookboek/Chocoladetaart|Chocoladetaart]]
*[[Kookboek/Koude chocoladetaart|Koude chocoladetaart]]
*[[Kookboek/Citroenjenever|Citroenjenever]]
*[[Kookboek/Citroensap|Citroensap]]
*[[Kookboek/Cocktailsaus|Cocktailsaus]]
*[[Kookboek/Cola|Cola]]
*[[Kookboek/Confituur|Confituur]]
*[[Kookboek/Cosmopolitan|Cosmopolitan]]
*[[Kookboek/Courgette op de barbecue|Courgette op de barbecue]]
*[[Kookboek/Couscous|Couscous]]
*[[Kookboek/Couscous met bloemkool|Couscous met bloemkool]]
*[[Kookboek/Couscous met lam en groenten|Couscous met lam en groenten]]
*[[Kookboek/Couscousschotel|Couscousschotel]]
*[[Kookboek/Crème au beurre-taart|Crème au beurre-taart]]
*[[Kookboek/Crème fraîche|Crème fraîche]]
*[[Kookboek/Banketbakkersroom|Crème patissière]]
*[[Kookboek/Crêpe Suzette|Crêpe Suzette]]
*[[Kookboek/Croutons|Croutons]]
*[[Kookboek/Curryworst op de barbecue|Curryworst op de barbecue]]

&lt;div style=&quot;break-inside: avoid;&quot;&gt;

==D==
*[[Kookboek/Dikke koek|Dikke koek]]
*[[Kookboek/Dillesaus|Dillesaus]]
*[[Kookboek/Dipsaus|Dipsaus]]
*[[Kookboek/Gember|Djahé]] 
*[[Kookboek/Komijnzaad|Djinten]]
*[[Kookboek/Dobos-taart|Dobos-taart]]
&lt;/div&gt;

==E==
*[[Kookboek/Gestoofde eend met sinaasappel|Eend (gestoofd) met sinaasappel]]
*[[Kookboek/Ei-banaanpannenkoekjes|Ei-banaanpannenkoekjes]]
*[[Kookboek/Eiersalade|Eiersalade]]
*[[Kookboek/Enchilada|Enchilada]]
*[[Kookboek/Erwtensoep|Erwtensoep]]

==F==
*[[Kookboek/Fazant à la Brabançonne|Fazant à la Brabançonne]]
*[[Kookboek/Filosoof|Filosoof]]
*[[Kookboek/Flensje|Flensje]]
*[[Kookboek/Forel Beauséjour|Forel Beauséjour]]
*[[Kookboek/Fornello|Fornello]]
*[[Kookboek/Patat|Friet]]
*[[Kookboek/friet-ei|Friet-ei]]
*[[Kookboek/Frikandelbroodjes|Frikandelbroodjes]]
*[[Kookboek/Fryske_dúmkes|Fryske dúmkes]]

&lt;div style=&quot;break-inside: avoid;&quot;&gt;

==G==
*[[Kookboek/Garnaalkroketten|Garnaalkroketten]]
*[[Kookboek/Gâteau du Vully|Gâteau du Vully]]
*[[Kookboek/Gazpacho|Gazpacho]]
*[[Kookboek/Gehaktbal|Gehaktballen]]
*[[Kookboek/Gehaktballetjes_met_ananas_en_paprika|Gehaktballetjes met ananas en paprika]]
*[[Kookboek/Vleesbrood|Gehaktbrood]]
*[[Kookboek/Gekookte spruitjes|Gekookte spruitjes]]
*[[Chillipepers.NL/Goong pad pong garee|Goong pad pong garee (Thais)]]
*[[Kookboek/Goulash|Goulash]]
*[[Kookboek/Goulashkruiden|Goulashkruiden]]
*[[Kookboek/Griekse herderschotel|Griekse herderschotel]]
*[[Kookboek/Griekse salade|Griekse salade]]
*[[Kookboek/Pittige groenteschotel met boekweit|Pittige groenteschotel met boekweit]]
*[[Kookboek/Groentesoep|Groentesoep]]
*[[Kookboek/Guacamole|Guacamole]]
&lt;/div&gt;

==H==
*[[Kookboek/Hachee|Hachee]]
*[[Kookboek/Hamburger|Hamburger]] 
*[[Kookboek/Hartige taart|Hartige taart]] 
*[[Kookboek/Havermoutkoekjes|Havermoutkoekjes]]
*[[Kookboek/Hazelnootpasta|Hazelnootpasta]]
*[[Kookboek/Hemelse modder|Hemelse modder]]
*[[Kookboek/Herinnering aan het bos|Herinnering aan het bos]]
*[[Kookboek/Hongaarse cocktail|Hongaarse cocktail]]
*[[Kookboek/Hongaarse Goulash (vegetarisch)|Hongaarse goulash (vegetarisch)]]
*[[Kookboek/Hotdog|Hotdog]]
*[[Kookboek/Hummus|Hummus]]
*[[Kookboek/Hutsepot|Hutsepot]] (Vlaamse versie)
*[[Kookboek/Hutspot|Hutspot]] (Nederlandse versie)
*[[Kookboek/Hutspot met pastinaak|Hutspot met pastinaak]]

==I==
*[[Kookboek/Indzjera|Indzjera]]
*[[Kookboek/Italiaanse boerenschotel|Italiaanse boerenschotel]]

==J==
*[[Kookboek/Jachtschotel|Jachtschotel]]
*[[Kookboek/Jam|Jam]]
*[[Kookboek/Jambalaya|Jambalaya]]
*[[Kookboek/Jus|Jus]]

==K==
*[[Kookboek/Kaasfondue|Kaasfondue]]
*[[Kookboek/Kaassalade|Kaassalade]]
*[[Kookboek/Kaassaus|Kaassaus]]
*[[Kookboek/Kaastaart met frambozen|Kaastaart met frambozen]]
*[[Kookboek/Kabeljauw met paprika|Kabeljauw met paprika]]
*[[Kookboek/Kandeel|Kandeel]]
*[[Kookboek/Kapsalon|Kapsalon]] (snack)
*[[Kookboek/Karnemelkse pap|Karnemelkse pap]]
*[[Kookboek/Kavarma|Kavarma]]
*[[Khao_man_kai|Khao man kai (Thais)]]
*[[Khao_moo_daeng|Khao moo daeng (Thais)]]
*[[Kookboek/Gevulde kipfilet met spinazie|Gevulde kipfilet met spinazie]]
*[[Kookboek/Tandoorikip|Kip Tandoori]]
*[[Kookboek/Kip in de hoed (kerrie)|Kip in de hoed (kerrie)]]
*[[Kookboek/Kip in de hoed (prei en rijst)|Kip in de hoed (prei en rijst)]]
*[[Kookboek/Kip in romige saus|Kip in romige saus]]
*[[Kookboek/Stevige kippensoep|Stevige kippensoep]]
*[[Kookboek/Kippenvleugels met sesamzaad|Kippenvleugels met sesamzaad]]
*[[Kookboek/Kleefrijst met klapper en gula djawa|Kleefrijst met klapper en gula djawa]]
*[[Kookboek/Kniepertie|Kniepertie]]
*[[Kookboek/Knoflooksaus|Knoflooksaus]]
*[[Kookboek/Knoflooksaus op kwarkbasis|Knoflooksaus op kwarkbasis]]
*[[Kookboek/Knoflooksaus op yoghurtbasis|Knoflooksaus op yoghurtbasis]]
*[[Kookboek/Knolselderijsoep|Knolselderijsoep]]
*[[Kookboek/Konijn met pruimen|Konijn met pruimen]]
*[[Kookboek/Koolrabi met boekweit|Koolrabi met boekweit]]
*[[Kookboek/Stoofschotel met koolraap|Stoofschotel met koolraap]]
*[[Kookboek/Gekookte kreeft|Kreeft (gekookt)]]
*[[Kookboek/Krentjebrij|Krentjebrij]] (watergruwel)
*[[Kookboek/Kroketten en bitterballen|Kroketten en bitterballen]]
*[[Kookboek/Kruidenboter|Kruidenboter]]
*[[Kookboek/Kruidnoten|Kruidnoten]]
*[[Kookboek/Kruudmoes|Kruudmoes]]
*[[Kookboek/Kwast|Kwast]]
*[[Kookboek/Kweeperengelei|Kweeperengelei]]

&lt;div style=&quot;break-inside: avoid;&quot;&gt;

==L==
*[[Laap_Mu|Laap Mu (Thais)]]
*[[Kookboek/Gestoofd lamsvlees|Gestoofd lamsvlees]]
*[[Kookboek/Lasagne Bolognese|Lasagne Bolognese]]
*[[Kookboek/Lasagne zonder oven|Lasagne zonder oven]]
*[[Kookboek/Lekkerbekje|Lekkerbekje]]
*[[Kookboek/Linzenschotel met rijst|Linzenschotel met rijst]]
*[[Kookboek/Linzensoep|Linzensoep]]
*[[Kookboek/Kruidige_loempiaatjes_met_zalm_en_garnaal|Loempiaatjes (kruidig) met zalm en garnaal]]
*[[Kookboek/Luikse wafel|Luikse wafel]]
&lt;/div&gt;

==M==
*[[Kookboek/Macaronisoep|Macaronisoep]]
*[[Kookboek/Maïssoep|Maïssoep]]
*[[Kookboek/Maitrank|Maitrank]]
*[[Kookboek/Mangochutney|Mangochutney]]
*[[Kookboek/Marsepein|Marsepein]]
*[[Kookboek/Marshmallow|Marshmallow]]
*[[Kookboek/Mayonaise|Mayonaise]]
*[[Kookboek/Mediterrane witte bonensoep|Mediterrane witte bonensoep]]
*[[Kookboek/Meloen met ham|Meloen met ham]]
*[[Kookboek/Meringue|Meringue]]
*[[Kookboek/Mexicaanse bonenschotel|Mexicaanse bonenschotel]]
*[[Kookboek/Milkshake|Milkshake]]
*[[Kookboek/Minestronesoep|Minestronesoep]]
*[[Kookboek/Mojito|Mojito]]
*[[Kookboek/Gebakken mosselen|Gebakken mosselen]]
*[[Kookboek/Mosterd|Mosterd]]
*[[Kookboek/Mosterdsaus|Mosterdsaus]]
*[[Kookboek/Mosterdsoep|Mosterdsoep]]
*[[Kookboek/Moussaka|Moussaka]]
*[[Kookboek/Mozzarella met tomaten|Mozzarella met tomaten]]

==N==
* [[Kookboek/Nasi goreng|Nasi goreng]]
* [[Kookboek/Oer Nasi Goreng|Oer Nasi Goreng]]
* [[Kookboek/Vegetarische nasi|Vegetarische nasi]]
* [[Kookboek/Niter kibbeh|Niter kibbeh]]

==O==
*[[Kookboek/Oer Nasi Goreng|Oer Nasi Goreng]]
*[[Kookboek/Oesterveloutésoep|Oesterveloutésoep]]
*[[Kookboek/Oliebollen|Oliebollen]]
*[[Kookboek/Øllebrød|Øllebrød]]
*[[Kookboek/Omelet|Omelet]]
*[[Kookboek/Oost-Indische kerssoep|Oost-Indische kerssoep]]
*[[Kookboek/Oost-Vlaamse vlaai|Oost-Vlaamse vlaai]]
*[[Kookboek/Ossenstaartsoep|Ossenstaartsoep]]
*[[Kookboek/Ovenschotel van fusili en kaas|Ovenschotel van fusili en kaas]]

&lt;div style=&quot;break-inside: avoid;&quot;&gt;

==P==
*[[Kookboek/Paddenstoelenragout|Paddenstoelenragout]]
*[[Kookboek/Paella|Paella]]
*[[Kookboek/Paling in kervelsoep|Paling in kervelsoep]]
*[[Kookboek/Paneermeel|Paneermeel]]
*[[Kookboek/Panna cotta|Panna cotta]]
*[[Kookboek/Pannenkoeken|Pannenkoeken]]
*[[Kookboek/Pão de queijo|Pão de queijo]] (deegbolletjes)
*[[Kookboek/Gevulde paprika (vlees-groente)|Gevulde paprika (vlees-groente)]]
*[[Kookboek/Gevulde paprika (mediterraans)|Gevulde paprika (mediterraans)]]
*[[Kookboek/Paprikasoep|Paprikasoep]]
*[[Kookboek/Pasta met budgetbolognese|Pasta met budgetbolognese]]
*[[Kookboek/Pasta met kip|Pasta met kip]]
*[[Kookboek/Pasta met mozzarella, tomaten en basilicum|Pasta met mozzarella, tomaten en basilicum]]
*[[Kookboek/Pasta met parmaham|Pasta met parmaham]]
*[[Kookboek/Pasta met rijst en gehakt|Pasta met rijst en gehakt]] 
*[[Kookboek/Pasta met romige tomatensaus|Pasta met romige tomatensaus]]
*[[Kookboek/Pasta met simpele groentensaus|Pasta met simpele groentensaus]]
*[[Kookboek/Pasta met spinazie en roomkaas|Pasta met spinazie en roomkaas]]
*[[Kookboek/Pasta met tonijn en appel|Pasta met tonijn en appel]]
*[[Kookboek/Pasta met venkel|Pasta met venkel]]
*[[Kookboek/Pastinaak gestoofd in pompoen|Pastinaak gestoofd in pompoen]]
*[[Kookboek/Patat|Patat]]
*[[Kookboek/Patátes me skórtho|Patátes me skórtho]]
*[[Kookboek/Paté|Paté]]
*[[Kookboek/Peentjes geglaceerd in sinaasappelsap|Peentjes geglaceerd in sinaasappelsap]]
*[[Kookboek/Gestoomde peentjes|Peentjes (gestoomd)]]
*[[Kookboek/Peersalade met blauwschimmelkaas|Peersalade met blauwschimmelkaas]]
*[[Kookboek/Pesto|Pesto]]
*[[Kookboek/Vegetarische peulvruchtensoep|Vegetarische peulvruchtensoep]]
*[[Kookboek/Pina Colada|Pina Colada]]
*[[Kookboek/Pindasoep (eenvoudige)|Pindasoep (eenvoudige)]]
*[[Kookboek/Pindasoep (Surinaamse)|Pindasoep (Surinaamse)]]
*[[Kookboek/Pizza|Pizza]]
*[[Kookboek/Poestasaus|Poestasaus]]
*[[Kookboek/Poffert|Poffert]]
*[[Kookboek/Poffertjes|Poffertjes]]
*[[Kookboek/Volkoren pompoenbrood|Pompoenbrood, volkoren]]
*[[Kookboek/Pompoenpuree|Pompoenpuree]]
*[[Kookboek/Pompoensoep met appel|Pompoensoep met appel]]
*[[Kookboek/Pompoensoep gekruid en met groenten|Gekruide pompoensoep met groenten]]
*[[Kookboek/Zoete pompoentaart|Pompoentaart, zoete]]
*[[Kookboek/Pot-au-feu|Pot-au-feu]] (Franse stoofpot)
*[[Kookboek/Potjiekos|Potjiekos]] (Zuid-Afrikaanse stoofpot)
*[[Kookboek/Preisoep|Preisoep]]
*[[Kookboek/Preistoofpot|Preistoofpot]]
*[[Kookboek/Preitaart|Preitaart]]
&lt;/div&gt;

==Q==
&lt;div style=&quot;break-inside: avoid;&quot;&gt;
==R==
*[[Kookboek/Raclette (gerecht)|Raclette]]
*[[Kookboek/Ragoût|Ragoût]]
*[[Kookboek/Ratatouille|Ratatouille]]
*[[Kookboek/Rijst met gehakt en groenten|Rijst met gehakt en groenten]]
*[[Kookboek/Rijst met kip en groenten|Rijst met kip en groenten]]
*[[Kookboek/Rijst met kokos en mango chutney|Rijst met kokos en mango chutney]]
*[[Kookboek/Rijst met paksoi|Rijst met paksoi]]
*[[Kookboek/Rijst met rookworst en groente|Rijst met rookworst en groente]]
*[[Kookboek/Kruidige rijst|Kruidige rijst]]
*[[Kookboek/Rijstebrij|Rijstebrij]]
*[[Kookboek/Rijstsalade|Rijstsalade]]
*[[Kookboek/Rodebietensoep|Rodebietensoep]]
*[[Kookboek/Rodebietjessalade|Rodebietjessalade]]
*[[Kookboek/Rode biet-paprikasalade|Rode biet-paprikasalade]]
*[[Kookboek/Rodekool-gehakttaart|Rodekool-gehakttaart]]
*[[Kookboek/Rodekool met appel|Rodekool met appel]]
*[[Kookboek/Gestoofde rode kool|Gestoofde rode kool]]
*[[Kookboek/Rodelinzensoep|Rodelinzensoep]]
*[[Kookboek/Romige kerriesoep|Romige kerriesoep]]
*[[Kookboek/Boter|Roomboter]]
*[[Kookboek/Roomijs|Roomijs]]
*[[Kookboek/Roquefortsaus|Roquefortsaus]]
*[[Kookboek/Rösti|Rösti]]
*[[Kookboek/Roux|Roux]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;break-inside: avoid;&quot;&gt;

==S==
*[[Kookboek/Sabayon|Sabayon]]
*[[Kookboek/Saladesaus|Saladesaus]]
*[[Kookboek/Sandwichrol|Sandwichrol]]
*[[Kookboek/Sangria|Sangria]] (drank)
*[[Kookboek/Saté Teriyaki op de barbecue|Saté Teriyaki op de barbecue]]
*[[Kookboek/Satésaus|Satésaus]]
*[[Kookboek/Stoofpot met schelvis|Stoofpot met schelvis]]
*[[Kookboek/Schnitzel-roomsaus|Schnitzel-roomsaus]]
*[[Kookboek/Scholfilet in bouillon|Scholfilet in bouillon]]
*[[Kookboek/Scholfilet uit de oven|Scholfilet uit de oven]]
*[[Kookboek/Scones|Scones]]
*[[Kookboek/Selderijsalade|Selderijsalade]]
*[[Kookboek/Shoarma|Shoarma]]
*[[Kookboek/Siciliaanse spaghetti|Siciliaanse spaghetti]]
*[[Kookboek/Sieuw mai|Sieuw mai]]
*[[Kookboek/Gegratineerde Sint Jacobsschelp|Sint Jacobsschelp (gegratineerd)]]
*[[Kookboek/Gepocheerde Sint Jacobsschelp met kaassaus|Sint Jacobsschelp (gepocheerd) met kaassaus]]
*[[Kookboek/Slagroom|Slagroom]]
*[[Kookboek/Smoske|Smoske]]
*[[Kookboek/Snickerbroodje|Snickerbroodje]]
*[[Kookboek/Snijbonen met tomaten|Snijbonen met tomaten]]
*[[Kookboek/Soepbal|Soepbal(letjes)]]
*[[Kookboek/Soezen|Soezen]]
*[[Kookboek/Sorbetijs|Sorbetijs]]
*[[Kookboek/Soufflé|Soufflé]]
*[[Kookboek/Souvlaki|Souvlaki]]
*[[Kookboek/Spaanse tortilla|Spaanse tortilla]]
*[[Kookboek/Spaghetti Bolognese|Spaghetti Bolognese]]
*[[Kookboek/Spaghetti met herfstpaddenstoelen‎|Spaghetti met herfstpaddenstoelen]]
*[[Kookboek/Romige spaghetti met groenten|Romige spaghetti met groenten]]
*[[Kookboek/Spanakópita|Spanakópita]]
*[[Kookboek/Spekdik|Spekdik]]
*[[Kookboek/Sperziebonen met tomaten|Sperziebonen met tomaten]]
*[[Kookboek/Sperzieboontjes met knoflook|Sperzieboontjes met knoflook]]
*[[Kookboek/Spitskoolstoofpot|Spitskoolstoofpot]]
*[[Kookboek/Spiegelei|Spiegelei]]
*[[Kookboek/Spruitjes met spek en ui|Spruitjes met spek en ui]]
*[[Kookboek/Stamppot|Stamppot]]
*[[Kookboek/Stamppot rauwe andijvie|Stamppot rauwe andijvie]]
*[[Kookboek/Stamppot boerenkool|Stamppot boerenkool]]
*[[Kookboek/Stamppot zuurkool|Stamppot zuurkool]]
*[[Kookboek/Stifádo|Stifádo]]
*[[Kookboek/Stoofperen (recept)|Stoofperen]] 
*[[Kookboek/Stoofpot|Stoofpot]]
*[[Kookboek/Sudderlapjes|Sudderlapjes]]
*[[Kookboek/Sushi|Sushi]]
&lt;/div&gt;

==T==
*[[Kookboek/Taco|Taco]]
*[[Kookboek/Taco's met zoete aardappel en zwarte bonen | Taco's met zoete aardappel en zwarte bonen]]
*[[Kookboek/Tandoorikip|Tandoorikip]]
*[[Kookboek/Tartaartje|Tartaartje]]
*[[Kookboek/Tante Wieskoek|Tante Wieskoek]]
*[[Kookboek/Tequila Sunrise|Tequila Sunrise]]
*[[Kookboek/Tiramisu|Tiramisu]]
*[[Kookboek/Toastjes|Toastjes]]
*[[Kookboek/Tom kha kai|Tom kha kai]]
*[[Kookboek/Tomaten op de barbecue|Tomaten op de barbecue]]
*[[Kookboek/Gevulde tomaten|Gevulde tomaten]]
*[[Kookboek/Hollandse tomatensoep|Hollandse tomatensoep]]
*[[Kookboek/Tomatengroentesoep|Tomatengroentesoep]]
*[[Kookboek/Tomatensoep|Tomatensoep]]
*[[Kookboek/Tomatensalsa|Tomatensalsa]]
*[[Kookboek/Tonijnsalade|Tonijnsalade]]
*[[Kookboek/Tosti|Tosti]]
*[[Kookboek/Tuinbonenstoofpot|Tuinbonenstoofpot]]
*[[Kookboek/Tzatziki|Tzatziki]]

==U==
*[[Kookboek/Uitsmijter#Varianten|Uitsmijter]]

==V==
*[[Kookboek/Vanillesuiker|Vanillesuiker]]
*[[Kookboek/Vanillewafels|Vanillewafels]]
*[[Kookboek/Varkenshaas|Varkenshaas]]
*[[Kookboek/Varkenskarbonade|Varkenskarbonade]]
*[[Kookboek/Varkensvlees in zoetzure saus|Varkensvlees in zoetzure saus]]
*[[Kookboek/Vegetarische shoarma|Vegetarische shoarma]]
*[[Kookboek/Veloutésaus|Veloutésaus]]
*[[Kookboek/Veloutésaus|Veloutésoep]]
*[[Kookboek/Venkel uit de oven|Venkel uit de oven]]
*[[Kookboek/Venkel-appelsalade|Venkel-appel salade]]
*[[Kookboek/Venkelsoep|Venkelsoep]]
*[[Kookboek/Vinaigrette|Vinaigrette]]
*[[Kookboek/Vlaai|Vlaai]]
*[[Kookboek/Vlaamse stoofkarbonaden|Vlaamse stoofkarbonaden]]
*[[Kookboek/Vlaflip|Vlaflip]]
*[[Kookboek/Vleesbrood|Vleesbrood]]
*[[Kookboek/Vleesfondue|Vleesfondue]]
*[[Kookboek/Vliegenzwammen|Vliegenzwammen]]
*[[Kookboek/Volkoren pompoenbrood|Volkoren pompoenbrood]]
*[[Kookboek/Vriendschapskoek|Vriendschapskoek]]
*[[Kookboek/Vruchtenbowl|Vruchtenbowl]]

==W==
*[[Kookboek/Waldorfsalade|Waldorfsalade]]
*[[Kookboek/Krentjebrij|Watergruwel]] (krentjebrij)
*[[Kookboek/Waterkers-aardappelsoep|Waterkers-aardappelsoep]]
*[[Kookboek/Wentelteefje|Wentelteefje]]
*[[Kookboek/Witlof uit de oven|Witlof uit de oven]]
*[[Kookboek/Witlofsalade van de nonnen|Witlofsalade van de nonnen]]
*[[Kookboek/Witlofschotel|Witlofschotel]]
*[[Kookboek/Witlofsoep|Witlofsoep]]
*[[Kookboek/Witlofsoep (maaltijdsoep)|Witlofsoep (maaltijdsoep)]]
*[[Kookboek/Witte bonenschotel|Witte bonenschotel]]
*[[Kookboek/Witte bonensoep|Witte bonensoep]]
*[[Kookboek/Gebakken worst|Gebakken worst]]

==X==

==Y==
*[[Kookboek/Yoghurt met appelmoes en noten|Yoghurt met appelmoes en noten]]
*[[Kookboek/Yoghurt met honing en walnoten|Yoghurt met honing en walnoten]]
*[[Kookboek/Yoghurtsoep|Yoghurtsoep]]
*[[Kookboek/Yoghurttaart met kersen|Yoghurttaart met kersen]]
*[[Kookboek/Yogonaise|Yogonaise]]

==Z==
*[[Kookboek/Zaadjestaart|Zaadjestaart]]
*[[Kookboek/Gestoofde zalm|Gestoofde zalm]]
*[[Kookboek/Zalmmousse|Zalmmousse]] (opgestijfd)
*[[Kookboek/Smeuïge zalmmousse|Smeuïge zalmmousse]]
*[[Kookboek/Zandkoekjes|Zandkoekjes]]
*[[Kookboek/Zoete pompoentaart|Zoete pompoentaart]]
*[[Kookboek/Zomerse erwtensoep|Zomerse erwtensoep]]
*[[Kookboek/Zootje van paling|Zootje van paling]]
*[[Kookboek/Zürcher geschnetzeltes|Zürcher geschnetzeltes]]
*[[Kookboek/Zoetzure zuurkoolschotel met kip|Zoetzure zuurkoolschotel met kip]]
*[[Kookboek/Zuurkoolsoep|Zuurkoolsoep]]
*[[Kookboek/Zuurkool met fruit en kip|Zuurkool met fruit en kip]]
*[[Kookboek/Zweedse Gehaktballetjes|Zweedse gehaktballetjes]]
&lt;/div&gt;

[[Categorie:Kookboek|Recepten]]
[[Categorie:Kookboek - inhoud| Recepten]]
{{Sub}}</text>
      <sha1>lwgtbjh7auqih2go7pafwohvtnx1ef9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikibooks:Verzoekpagina voor moderatoren</title>
    <ns>4</ns>
    <id>1364</id>
    <revision>
      <id>397185</id>
      <parentid>382478</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:35:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397185</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4402" sha1="es3vsr0i216cfcde8h3wzhl4mcglu11" xml:space="preserve">{{Beheerpagina's}}[[Categorie:Wikibooks:Beheer]]
Op deze pagina kunnen gebruikers verzoeken plaatsen aan [[Wikibooks:Moderator|moderatoren]]. Deze pagina is niet bedoeld voor discussies of vragen; die dienen op andere pagina's gevoerd te worden. Bezoek bijvoorbeeld eens de [[Wikibooks:Lerarenkamer|lerarenkamer]].
&lt;onlyinclude&gt;
&lt;div class=&quot;UitklapFrame&quot; style=&quot;width: 21em; float: right; margin: 0 0 .5em .5em; padding: 5px;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;UitklapHead&quot; style=&quot;background-color: #efefef; color: black;&quot;&gt;'''Instructies voor de moderator'''&lt;/div&gt; 
&lt;div class=&quot;UitklapContent&quot; style=&quot;text-align: left; font-size: 90%; padding: 0;&quot;&gt;
* Geef op deze pagina aan wat er met het verzoek gebeurt.
* Verplaats discussies of foutief geplaatste verzoeken naar de juiste plek en vermeld op deze pagina waarheen het verzoek verplaatst werd.
* Verplaats afgehandelde verzoeken een maand na afhandeling naar het archief.
&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;UitklapEind&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/onlyinclude&gt;
{{TOC links}}{{Clearright}}

==Status moderatoren==
Zie [[Wikibooks:Moderator|hier]] voor de huidige status.

==Archief==
{{For met links|2022|{{#Expr:{{CURRENTYEAR}}}}|1||Wikibooks:Verzoekpagina voor moderatoren/Archief |||| &amp;middot;&amp;#32;}}
{{Clearboth}}

=Verzoeken=
==Blokkeren van een gebruiker of IP-adres==
=== 185.154.166.142 ===
*{{Lg|185.154.166.142}} Vandalism --[[Gebruiker:TenWhile6|TenWhile6]] ([[Overleg gebruiker:TenWhile6|overleg]]) 2 mei 2023 13:25 (CEST)
::{{Done}} - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 2 mei 2023 14:25 (CEST)
=== 77.167.167.155 ===
*{{Lg|77.167.167.155 }} -- Herhaald vandalisme. Mag deze op slot? Mvg, [[Gebruiker:Drummingman|Drummingman]] ([[Overleg gebruiker:Drummingman|overleg]]) 31 aug 2023 18:05 (CEST)
::{{Done}} door Ellywa - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 31 aug 2023 19:22 (CEST)

==Deblokkeren van een gebruiker of IP-adres==
* ...

==Beveiligen van een pagina==
* ...

==Wijzigen van een systeemtekst==
''Systeemteksten vallen in de MediaWiki-naamruimte ([[Speciaal:Allmessages]]) en hiervan kan de beveiliging NIET worden opgeheven. Derhalve kunnen alleen moderatoren deze teksten wijzigen.''
* ...

==Wijzigen gebruikersnaam==
''Graag hier uw verzoek tot wijziging van de gebruikersnaam doen en ondertekenen terwijl u aangemeld bent.''
* ...

==Pagina's verwijderen==
''Verzoeken voor het verwijderen van een pagina dienen op de [[Wikibooks:Te verwijderen pagina's|verwijderlijst]] geplaatst te worden.''

==Pagina's terugplaatsen==
*...

==Pagina's van andere wiki kopiëren==
''Verzoeken voor het importeren van pagina's dienen op de [[Wikibooks:Import|importlijst]] geplaatst te worden. Ze mogen niet eigenhandig gekopieerd worden omdat dan de auteursgeschiedenis niet behouden blijft en de auteursrechten daarmee geschonden worden!''
*...

==Privacyproblemen==
*...

==Aanvraag overname account voor Single User Login==
*...

==Sites toevoegen aan de [[MediaWiki:Spam-blacklist|spam-blacklist]]==
*...

==Externe link geblokkeerd door spamfilter==
*...

== Sjabloon Nederlandstalige Wikipedia inkopiëren ==
Kan het sjabloon &quot;Tabel periodiek systeem&quot; uit de Nederlandstalige Wikipedia ingekopieerd worden? De keer dat ik dat ik dat zelf deed had ik de geschiedenis niet meegenomen en kreeg ik op mijn kop. Vast bedankt.
: Dit is geen goochelen of toveren meer, deze snelheid is een wondertje. Nog geen vijf minuten!
::Huh, wat? Sorry, ik sliep nog...  ;-) &lt;span style=&quot;font-size: xx-small;&quot;&gt;toevalbestaat&lt;/span&gt;

== Preview in sjabloonzandbak ==
Bij het aanmaken en editen van gewone sjablonen is er zo'n mooi veld waar je een pagina op kunt invullen waar je dan je sjabloon kunt toepassen. De sjabloonzandbak moet je eerst opslaan om te zien hoe het uitpakt. Een schone taak voor deze of gene? [[Gebruiker:T.vanschaik|T.vanschaik]] ([[Overleg gebruiker:T.vanschaik|overleg]]) 9 jun 2023 22:21 (CEST)
:Dat komt doordat de sjabloonzandbak in naamruimte &quot;Wikibooks&quot; staat; de optie die jij bedoelt is alleen zichtbaar bij bewerkingen in naamruimte &quot;Sjabloon&quot;, en daar is niet zomaar iets aan te veranderen. Een mogelijke workaround is om in het sjabloon zelf, tussen de noinclude-tags, een stukje testcode te schrijven. Na een klik op &quot;Bewerking ter conrole bekijken&quot; zie je dan meteen het resultaat. - [[Gebruiker:Erik Baas|Erik Baas]] ([[Overleg gebruiker:Erik Baas|overleg]]) 9 jun 2023 22:55 (CEST)</text>
      <sha1>es3vsr0i216cfcde8h3wzhl4mcglu11</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Overleg gebruiker:Evert de Haan~nlwikibooks</title>
    <ns>3</ns>
    <id>2423</id>
    <revision>
      <id>397184</id>
      <parentid>289968</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:29:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Verouderde HTML-elementen</comment>
      <origin>397184</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4349" sha1="52xknk26iej45hzl7pixddxmajnvagv" xml:space="preserve">Hoi Evert, van harte '''[[Wikibooks:Welkom|Welkom]]''' op Wikibooks. Gezien je bijdragen heb je al door hoe het systeem werkt, maar mochten er toch nog vragen bestaan, kan je die altijd stellen, bijvoorbeeld op [[Overleg gebruiker:Koos Jol|mijn overlegpagina]]. Veel plezier en succes namens alle Wikibookianen. [[Gebruiker:Koos Jol|Koos]] &lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;[[Overleg gebruiker:Koos Jol|Overleg]]&lt;/span&gt; 26 aug 2005 12:32 (UTC)

==Afbeeldingen==
Hoi Evert, zou je alsjebleift je geuploade afbeeldingen willen voorzien van een licentie? Voorbeelden zijn &lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[Sjabloon:GFDL|GFDL]]}} (GNU Free Documentation License) of &lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[Sjabloon:PD|PD]]}} (Publiek Domein). Als je een vraag hebt hieromtrend, kan je die altijd stellen. [[Gebruiker:Koos Jol|Koos]] &lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;[[Overleg gebruiker:Koos Jol|Overleg]]&lt;/span&gt; 26 aug 2005 13:40 (UTC)
: Hoe kan ik de afbeeldingen van een licentie voorzien? Ze zijn allemaal door mijzelf gemaakt trouwens. --[[Gebruiker:Evert de Haan|Evert de Haan]] 26 aug 2005 13:54 (UTC)
::Dat kan door op de pagina van de afbeelding de tekst &lt;nowiki&gt;{{Licentietekst}}&lt;/nowiki&gt; neer te zetten. Bijvoorbeeld:
::*&lt;nowiki&gt;{{PD}}&lt;/nowiki&gt; - Voor afbeeldingen die je in het Publiek Domein wilt vrijgeven.
::*&lt;nowiki&gt;{{Eigenwerk}}&lt;/nowiki&gt; - Voor zelfgemaakte afbeeldingen die je onder de GFDL wilt vrijgeven.
::*&lt;nowiki&gt;{{GFDL}}&lt;/nowiki&gt; - Voor niet zelf gemaakte afbeeldingen die je onder de GFDL wilt vrijgeven.
::Er zijn nog meer mogelijkheden, maar dit zijn de meest gebruikte. [[Gebruiker:Koos Jol|Koos]] &lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;[[Overleg gebruiker:Koos Jol|Overleg]]&lt;/span&gt; 26 aug 2005 14:03 (UTC)
:::Gedaan :) --[[Gebruiker:Evert de Haan|Evert de Haan]] 26 aug 2005 14:16 (UTC)

== Uw gebruikersnaam wordt gewijzigd ==
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;nl&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

Hallo,

Het ontwikkelteam van Wikimedia brengt een aantal wijzigingen aan in de manier waarop gebruikersnamen werken. Dit is een onderdeel van onze voortdurende inspanningen om nieuwe en betere hulpmiddelen beschikbaar te stellen aan onze gebruikers (zoals meldingen tussen wiki's). De wijzigingen houden in dat gebruikers [[m:Special:MyLanguage/Single User Login finalisation announcement|overal dezelfde gebruikersnaam]] hebben. Dit geeft nieuwe mogelijkheden die u helpen bij het bewerken en overleggen, en maakt meer flexibele rechten voor nieuwe functies mogelijk. Een van de voorwaarden hiervoor is dat gebruikersnamen uniek zijn op alle 900 wiki's van Wikimedia.

Uw gebruikersnaam Evert de Haan wordt helaas ook gebruikt door een andere Wikimediagebruiker op een ander gedeelte van Wikimedia. Om er zeker van te zijn dat u beiden gebruik kunt blijven maken van alle wiki's van Wikimedia, wordt uw gebruikersnaam gewijzigd naar Evert de Haan~nlwikibooks. Deze wijziging gaat in april 2015 gebeuren, tegelijk met soortgelijke wijzigingen bij andere gebruikers.

Uw gebruikersaccount blijft werken zoals voorheen en alle bewerkingen die u tot op heden hebt gemaakt, blijven de uwe. U dient zich echter uw nieuwe gebruikersnaam te gebruiken bij het aanmelden. Als u zich niet kunt vinden in uw nieuwe gebruikersnaam, dan kunt een verzoek tot hernoemen indienen via [[Special:GlobalRenameRequest|dit formulier]].

Excuses voor het ongemak.

Met vriendelijke groet,&lt;br&gt;[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan Peterzell]]&lt;br&gt;Community Liaison, Wikimedia Foundation
&lt;/div&gt; 18 mrt 2015 05:11 (CET)
&lt;!-- SUL finalisation notification --&gt;

== Gebruikersnaam gewijzigd ==
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;nl&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Gebruikers hebben voortaan slechts één gebruikersnaam en wachtwoord nodig om in te kunnen loggen op alle Wikimedia-projecten. [[m:Special:MyLanguage/Single User Login finalisation announcement|Bij de invoering van deze mogelijkheid bleek het noodzakelijk dat dit account werd hernoemd.]] Bent u de eigenaar van dit account, dan kunt u [[{{#special:userlogin}}|inloggen met uw oude gebruikersnaam en wachtwoord]] om meer informatie te verkrijgen. Stelt u de nieuwe naam van uw account niet op prijs, dan kunt u, nadat u ingelogd bent, een andere naam kiezen met dit formulier: [[{{#special:GlobalRenameRequest}}]]. -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]])
&lt;/div&gt; 19 apr 2015 12:02 (CEST)
&lt;!-- SUL post-rename notification --&gt;</text>
      <sha1>52xknk26iej45hzl7pixddxmajnvagv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Atlas</title>
    <ns>10</ns>
    <id>2887</id>
    <revision>
      <id>397173</id>
      <parentid>356929</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:12:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397173</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="222" sha1="clm17ex3bdplo68xhks2wowayqmx1ki" xml:space="preserve">{|style=&quot;border: 1px solid #dfdfdf; background-color:Whitesmoke; color: black; float:right;&quot;
|style=&quot;vertical-align:top;&quot;|'''Atlas:'''
|{{{1}}}
|}&lt;noinclude&gt;
[[Categorie:Sjablonen voor een bepaald boek|Atlas]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>clm17ex3bdplo68xhks2wowayqmx1ki</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Excursie</title>
    <ns>10</ns>
    <id>2896</id>
    <revision>
      <id>397169</id>
      <parentid>356406</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:09:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397169</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="195" sha1="amklm2buyp1h0q0sqka50m8iauenwvn" xml:space="preserve">{|style=&quot;border: 1px solid #dfdfdf; background-color:Whitesmoke; color: black; float:right;&quot;
|style=&quot;vertical-align:top;&quot;|'''Excursie:'''
|{{{1}}}
|}&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>amklm2buyp1h0q0sqka50m8iauenwvn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Indzjera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3501</id>
    <revision>
      <id>397196</id>
      <parentid>394447</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T03:38:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>Foto toegevoegd</comment>
      <origin>397196</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1585" sha1="4omvq4xzuj3q2uy48bxitdi5fybcjny" xml:space="preserve">{{Recept|
|Naam=Indzjera
|Afbeelding=[[File:Injera from ivory teff.jpg|300px]]
|Categorie=Broodrecept
|Porties=
|Energie=
|Tijd=
|Stippen=2
|Moeilijkheid=Redelijk makkelijk
}}
[[Kookboek/Broodrecept|Broodrecepten]] | [[Kookboek/Ethiopische keuken|Ethiopische keuken]] | [[Kookboek/Recepten|Receptenindex]]

'''Indzjera''' is een Ethiopisch brood dat lijkt op een pannenkoek met een sponsachtige structuur en een ietwat zure smaak. Traditioneel wordt ''indzjera'' bereid uit ''teff'', een lokale [[Kookboek/Gierst|gierstsoort]], maar zo nodig kan het ook worden bereid met andere graansoorten of combinaties hiervan. 

==Ingrediënten==
*2 koppen {{kb|p=bakmeel|zelfrijzend bakmeel}}
*2 koppen {{kb|sodawater}}
*[[Kookboek/Water|water]]

==Bereiding==
#Meng meel en sodawater in een grote kom tot een dun beslag. Voeg zo nodig meer water toe. 
#Verhit een grote koekenpan en giet hierin een niet te dikke laag van het beslag; werk vanaf de rand in cirkels naar het midden toe. 
#Bak het beslag gedurende 1-3 minuten, totdat er gaatjes in vallen. ''Indzjera'' wordt maar aan één kant gebakken en mag niet bruin of hard worden. Zodra de rand loskomt van de pan is de ''indzjera'' gaar.

==Opmerkingen, tips, en variaties==
*Vervang een halve kop zelfrijzend bakmeel door een halve kop maismeel of bloem van gierst of boekweit. Voeg dan ook 1/2 theelepel bakpoeder toe.

*Dien op met een Ethiopische stoofschotel zoals [[Kookboek/Doro wot|Doro wot]] of [[Kookboek/Mesir wot|Mesir wot]].


{{Recepten}}
[[Categorie:Broodrecept|*Indzjera]]
[[Categorie:Ethiopische keuken|Indzjera]]
{{Sub}}</text>
      <sha1>4omvq4xzuj3q2uy48bxitdi5fybcjny</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Omrekenen van eenheden</title>
    <ns>10</ns>
    <id>3718</id>
    <revision>
      <id>397181</id>
      <parentid>112095</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:18:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397181</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1144" sha1="blekqanich2r3m517o36izqqk2jui26" xml:space="preserve">{| class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;width:100%; clear:both; margin:1em 0px -0.5em 0px;&quot; 
! align=&quot;center&quot; style=&quot;background-color:#ccccff; color: black;&quot; | [[Omrekenen van eenheden]]
|-
| style=&quot;font-size: 85%; text-align:center;&quot; |
[[Omrekenen van eenheden/Datum en tijd|Datum en tijd]] - [[Omrekenen van eenheden/Druk|Druk]] - [[Omrekenen van eenheden/Energie|Energie]] - [[Omrekenen van eenheden/Getallen|Getallen]] - [[Omrekenen van eenheden/Gewicht|Gewicht]] - [[Omrekenen van eenheden/Hoek|Hoek]] - [[Omrekenen van eenheden/Keuken|Keuken]] - [[Omrekenen van eenheden/Kleding en schoenen|Kleding en schoenen]] - [[Omrekenen van eenheden/Kleur en witheid|Kleur en witheid]] - [[Omrekenen van eenheden/Kracht|Kracht]] - [[Omrekenen van eenheden/Lengte|Lengte]] - [[Omrekenen van eenheden/Oppervlakte|Oppervlakte]] - [[Omrekenen van eenheden/Temperatuur|Temperatuur]] - [[Omrekenen van eenheden/Versnelling|Versnelling]] - [[Omrekenen van eenheden/Viscositeit|Viscositeit]] - [[Omrekenen van eenheden/Volume|Volume]]
|}&lt;noinclude&gt;
[[Categorie:Sjablonen voor een bepaald boek|Omrekenen van eenheden]]
[[Categorie:Weglaten bij afdrukken]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>blekqanich2r3m517o36izqqk2jui26</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Pascal</title>
    <ns>10</ns>
    <id>3835</id>
    <revision>
      <id>397165</id>
      <parentid>367626</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:04:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397165</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="603" sha1="084j57pzdv5rvujx9wmxjb08x1a9z6q" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;br style=&quot;clear: both;&quot;&gt;
{| id=&quot;toc&quot; width=&quot;92%&quot; style=&quot;margin: 0 0em 0 0em;&quot;
|-
| style=&quot;background:#9999cc; color: black; text-align: center&quot; | '''[[Pascal]] '''
|-
| align=&quot;center&quot; style=&quot;font-size: 90%;&quot; |
[[Programmeren in Pascal|Inhoudsopgave]] |
[[Programmeren in Pascal/Inleiding|Inleiding]] |
[[Programmeren in Pascal/Eerste code|Eerste code]] | 
[[Programmeren in Pascal/Commentaar|Commentaar]] | 
[[Programmeren in Pascal/Variabelen|Variabelen]]
|}
&lt;br style=&quot;clear: both;&quot;&gt;
&lt;/div&gt;&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen voor informaticaboeken|Pascal]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>084j57pzdv5rvujx9wmxjb08x1a9z6q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ab Urbe Condita/De imperio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5045</id>
    <revision>
      <id>397158</id>
      <parentid>333702</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T22:18:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Dubbele ID's; code in {{Fn}} moet uniek zijn; lelijk...</comment>
      <origin>397158</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14744" sha1="2o2w1u97eskr9ltltxww0d2sd0ed3p2" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;font-size:80%; border: 1px solid #dfdfdf; background-color:Whitesmoke;&quot;&gt;''&lt; [[Ab_Urbe_Condita/Ab_excessu_divi_Remi|Ab excessu divi Remi]]''&lt;/div&gt;
Het imperium was in het oude Rome de term die men gebruikte om de formeel toegekende militaire (en politieke) macht met aan te duiden. De betekenis van de term heeft in de loop van de tijd een zekere ontwikkeling doorgemaakt. In brede zin betekent het elk militaire opperbevel dat aan een (ook niet-Romeins) bevelhebber werd gegeven. In enge zin heeft het betrekking op het militair opperbevel toegekend aan de hoogste republikeinse ambtenaren (''consul'', ''praetor'', ''dictator'', ''magister equitum'').
==Algemene kenmerken==
In de vroege republiek was het ''imperium'' een aspect van het ''auspicium'' (beschikkingsrecht) van een opperbevelhebber. Ten laatste vanaf de - 4e eeuw werd ook het ''auspicium imperiumque'' (Plaut., ''Amph.'' 192, 196.) toegekend aan opperbevelhebbers in buitenlandse oorlogen. In de late republiek was het ''imperium'' een begrip dat zowel militair als civiel beschikkingsrecht van een magistraat inhield.{{Fn|1a}} Het zogenaamde &quot;totale ''imperium''&quot; behoorde dus niet tot de koningstijd of vroege republiek, maar was het resultaat van een politiek evolutie in de late republiek.{{Fn|2}} De ''iurisdictio'' (recht om recht te spreken) was niet in dit ''imperium'' inbegrepen.{{Fn|3}}

[[Afbeelding:Junia31.jpg|thumb|250px|Een ''denarius'' met op de keerzijde consul Lucius Iunius Brutus, tussen twee ''lictores'', voorafgegaan door een ''accensus'' met BRVTVS in de afsnede (- 54).]]
De magistraten ''cum imperio'' (&quot;met ''imperium''&quot;) werden vergezeld van ''lictores'' met ''fasces'', die de ''coercitio'' (recht om burgers te tuchtigen) van de magistraat ''cum imperio'' ten uitvoer moesten brengen. Deze ''coercitio'' werd echter ingeperkt door het ''ius provocationis'' (het recht op ''provocatio ad Populum'' (beroep bij het volk) tegen een uitspraak van een ambtenaar) sinds - 300.{{Fn|4}}

De magistraten (''cum imperio'') waren gebonden aan collegialiteit en annuïteit van hun ambt en gehouden aan het verbod op continuering, iteratie en cumulatie van hun ambt.{{Fn|5}} De lagere ambten hadden ook het ''ius intercessionis'' (het recht tot ''intercessio'' (&quot;tussenkomst&quot;); o.a voor ''tribunus plebis''). De ambtsbevoegdheden werden bepaald door de ''potestas'' (&quot;gezag&quot;) van de ambtenaar, dat ''maior'' (hoger) of ''minor'' (lager) was.{{Fn|1b}}

De ambtenaren ''cum imperio'' werden gekozen in de ''comitia centuriata'', waarbij zij ook het ''auspicium'' (het recht om de vlucht van vogels te bestuderen) kregen. De ''auspicia militiae'' (militaire competenties) werden pas ná de verkiezing in de ''comitia centuriata'' door een door de ''comitia curiata'' gestemde ''lex curiata de imperio'' toegekend. Dit was nog een overblijfsel uit de tijd dat de hoge ambtenaren in de ''comitia curiata'' werden gekozen.{{Fn|1c}}
==Koningstijd en vroege republiek==
Het Romeins Koninkrijk (ca. - 800 tot - 510) werd oorspronkelijk bestuurd door een Indo-Europese ''rex'' (koning), die gekozen werd door de vergadering van weerbare mannen van Rome (''curia''). Deze bekleedde de ''rex'' met het ''imperium''. Bovendien bezat de ''rex'', wiens ambtswoning de ''regia'' was, ook een religieuze functie. De ''rex'' werd in zijn regeringstaken bijgestaan door een raad van afgevaardigden uit de ''tribus'' (&quot;stammen&quot;) van Rome: de ''senatus'' (&quot;senaat&quot;).

De ''rex'' zou rond - 500 stilaan zijn bevoegdheden verliezen, waaronder zijn ''imperium'' dat aan een ''praetor maximus'' zou zijn toegevallen (cf. Liv., VII 5-7.). Uiteindelijk zou enkel het religieuze ambt van ''rex sacrorum'' overblijven als restant van het koningschap. Men is het er echter niet over eens of de voorvermelde ''praetor maximus'' de enige ambtenaar was of dat hij deel uitmaakte van een college van ambtenaren (twee of drie ''praetores''). Sommigen menen dat ''praetor maximus'' simpelweg een andere naam is voor consul, terwijl anderen overtuigd zijn dat het om een apart ambt ging. In ieder geval zou het ''imperium'' niet langer meer voor het leven worden verleend (Liv., II 1.7.).{{Fn|6}}

==Republiek==
In de republiek hadden de magistraten ''cum imperio'' vooral militaire, maar ook steeds meer administratieve, bevoegdheden in de gebieden buiten Rome (''militae'').

Rond het midden van de - 3e eeuw werden andere voorwaarden verbonden aan de nieuwe ambten van de ''praetor peregrinus'' en de ''praetores'' voor de ''provinciae'' Sicilia, Sardinia et Corsica, Hispania Citerior en Hispania Ulterior.{{Fn|1d}} Sinds - 327/326 werd de ''prorogatio imperii'' (&quot;verlenging van het ''imperium''&quot;), waartoe in de regel door de senaat en het volk werd besloten, toegekend. Hierdoor kreeg men het ''imperium pro consule'' (&quot;''imperium'' voor een consul&quot;; ''proconsul'') en het ''imperium pro praetore'' (&quot;''imperium'' voor een praetor&quot;; ''propraetor''). De dragers van een ''imperium pro consule'' of ''praetore'' mochten niet binnen het ''pomerium'' komen. Opdat men toch een triomftocht kon houden, werd het een ''imperium''drager door een ''plebiscitum'' (volksbesluit) voor één dag toegestaan mét zijn ''imperium'' in het bereik ''domi'' (van thuis) te komen.{{Fn|7}}
==Late republiek==
In de late republiek werd het ''imperium'' bijgeschaafd onder de ''dictator'' Lucius Cornelius Sulla en het Tweede Triumviraat.
===Lucius Cornelius Sulla===
[[Afbeelding:Sulla Glyptothek Munich 309.jpg|thumb|left|150px|De zogenaamde Sulla (Augusteïsche kopie van buste uit - 2e eeuw, Glyptothek München).]]
''Dictator'' Lucius Cornelius Sulla liet de reguliere magistraten ''cum imperio'' hun ambtstermijn in Rome zelf uitoefenen (''domi''), terwijl promagistraten buiten Rome hun ''imperium pro consulare vel praetore'' uitoefenden (''militae''). Na hun ambtstermijn kregen ze als promagistraat een ''imperium militae'' (''imperium'' voor het &quot;buitenland&quot;). Tussen - 80 en - 49 werd het militaire commando steeds meer gescheiden van het civiele gezag. Door een ''senatus consultum'' uit - 53 en een ''lex Pompeia'' werd er een interval van vijf jaar tussen de magistratuur en promagistratuur ingesteld, waardoor de promagistratuur niet langer een verlenging van een ''imperium'' was, maar eerder een nieuwe ambtsvorm met een ''imperium militae''. Onder Augustus zou Sulla's hervorming pas echt afgesloten worden.{{Fn|8a}}

===Tweede Triumviraat===
Het ''imperium pro consulare'' van de ''triumviri'' van het Tweede Triumviraat paste in het rijtje van de ''imperia extraordinaria'' of ''infinita'' die toegekend waren aan ''promagistrati'' of ''privati'' (privaatpersonen) (o.a. Gnaius Pompeius Magnus maior, Gaius Iulius Caesar). Het ging hierbij om ''imperia militae'' (dus enkel geldend in de ''provinciae''), dat concureerde met dat van de promagistraten in een ''provincia'' (Cic., ''Att.'' 4.1,7; ''Phil.'' 11,30.).{{Fn|8b}}

De ''triumviri Rei Publicae Constituendae Consulari Potestate'' zouden op grond van de ''lex Titia'' uitzonderlijk ambtenaren zijn naast de consuls met zowel een ''imperium pro consulare'' over meerdere ''provinciae'' als de bevoegdheden van een magistraat binnen het ''pomerium''. Hiermee was de opdeling van het ''imperium'' door Sulla in een ''imperium domi'' en een ''imperium militae'' definitief, daar zelfs het triumviraat zich hield aan deze scheiding (zij het wel dat ze deze twee cumuleerden).{{Fn|9}}

==Principaat==
[[Afbeelding:Plaat van Vespasianus.jpg|thumb|De ''lex de imperio Vespasiani''.]]
In de praktijk hadden de hoge ambtenaren onder het ''principaat de facto'' geen militair bevel meer.{{Fn|10}} Het ''imperium consulare'' en ''imperium proconsulare'' (voor het eerst aangetroffen bij Val. Max., VI 9 § 7, VIII 1 ''amb.'' 2.) vormde samen met de ''tribunicia potestas'' het fundament van de ''princeps'' zijn macht. In - 23 werd het dit ''imperium'' toegestaan ook in Rome zelf zich te laten gelden (Cass. Dio, LIII 32.5.). Omdat de volgende ''principes'' dit ''imperium'' door de senaat (en later vooral door het leger) werd toegekend, werd zijn regeringsaantreding ''dies imperii'' genoemd.

Het was onder het ''principaat'' dat het ''imperium maius'' zich ontwikkeld, dat was gebaseerd op een ''potestas maior'' ten opzichte van een ''proconsul''.{{Fn|11}} De ''princeps'' zou zich tot Nero of zelfs Traianus geen ''proconsul'' noemen. Het ''praenomen imperatoris'' (toegekend aan Gaius Iulius Caesar, zijn adoptiezoon Imperator Caesar Augustus, en vele andere keizers na hem.) en het uitroepen van de ''princeps'' tot ''imperator'' na een overwinning (die vaak door een ander werd behaald) toonden het militaire karakter van dit ''imperium''.

Het geheel van bevoegdheden van de ''princeps'' zou de ''imperatoria potestas'' worden genoemd in de ''lex de imperio Vespasiani'' (cf. ''CIL'' &lt;span class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[https://compute-in.ku-eichstaett.de:8888/pls/epigr/epiergebnis?p_belegstelle=CIL+06%2C+00930&amp;r_sortierung=Belegstelle VI 930].) die Vespasianus in 69 zijn bevoegdheden als ''princeps'' schonk.{{Fn|12}}&lt;/span&gt;

==Dominaat==
Door het verlies van de militaire bevoegdheid van het ''imperium'' onder Augustus werd er door de juristen in de 3e eeuw het ''imperium merum'' (zuiver ''imperium'') en het ''imperium mixum'' (gemengd ''imperium'') onderscheiden, waarbij de ''iurisdictio'' als belangrijkste element werd gezien van het ''imperium'' van hoge magistraten (''Dig.'' 1 ''tit.'' 21 § 5.1, 2 ''tit.'' 1 § 3-4, 50 ''tit.'' 1 § 26.).{{Fn|13}}

Rond dezelfde periode werd de ''imperatoria potestas'' niet langer door de senaat toegekend, maar bij ''acclamatio'' tot ''imperator'' door het leger.{{Fn|14}} Voortaan zou de keizer worden verkozen door het leger en moest de senaat hier slechts mee instemmen.

== Noten ==
{| style=&quot;font-size: 95%&quot;
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|1a}} {{Fnb|1b}} {{Fnb|1c}} {{Fnb|1d}}
|{{Aut|J. Bleicken}}, ''Zum Begriff der römischen Amtsgewalt; auspicium - potestas - imperium'', Göttingen, 1981.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|2}}
|Vroegere visie: {{Aut|T. Mommsen}}, ''Römisches Staatsrecht'', I, Leipzig, 1871, pp. 22-, 116-; nieuwe visie: {{Aut|A. Heuß}}, ''Gedanken und Vermutungen zur frühen römischen Regierungsgewalt'', Göttingen, 1982.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|3}}
|{{Aut|W. Kunkel - R. Wittman}}, ''Staatsordnung und Staatspraxis der römischen Republik. Zweiter Abschnitt. Die Magistratur'', München, 1995. {{ISBN|3406338275}}
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|4}}
|{{Aut|J. Martin}}, Die Provokation in der klassischen und späten Republik, in ''Hermes'' 98 (1970), pp. 72-96.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|5}}
|{{Aut|J. Bleicken}}, ''Die Verfassung der Römischen Republik. Grundlagen und Entwicklung'', Paderborn, 1995&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|6}}
|Voor een discussie over de functie van de ''praetor maximus'', zie {{Aut|T.J. Cornell}}, ''The Beginnings of Rome: Italy From the Bronze Age to the Punic Wars (Circa 1,000 to 264 B.C.)'', Londen - New York, 1995, pp. &lt;span class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=EAEOAAAAQAAJ&amp;pg=PA227&amp;vq=praetor+maximus&amp;dq=The+Beginnings+of+Rome&amp;hl=nl&amp;source=gbs_search_s&amp;sig=Zw-Rc2qrweuOI2kl3L0IM4C56hc 227][https://books.google.com/books?id=EAEOAAAAQAAJ&amp;pg=PA228&amp;vq=praetor+maximus&amp;dq=The+Beginnings+of+Rome&amp;hl=nl&amp;source=gbs_search_s&amp;sig=r0sEvz2JIuF3fd92BWNvxxM8C7o -][https://books.google.com/books?id=EAEOAAAAQAAJ&amp;pg=PA229&amp;vq=praetor+maximus&amp;dq=The+Beginnings+of+Rome&amp;hl=nl&amp;source=gbs_search_s&amp;sig=qo6WYLHQFCHCupvkwn4raKhD2MA -][https://books.google.com/books?id=EAEOAAAAQAAJ&amp;pg=PA230&amp;vq=praetor+maximus&amp;dq=The+Beginnings+of+Rome&amp;hl=nl&amp;source=gbs_search_s&amp;sig=nNmkKFiMZK4UdHd6xGgiQ1DBA6k 230] (n. 41[https://books.google.com/books?id=EAEOAAAAQAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Beginnings+of+Rome&amp;ei=StEYSNLIC6iUyQTCmrCCDQ&amp;hl=nl&amp;sig=dsVkbWraCWbZ8cwmexzffVwsiwo#PPA442,M1 -47]).&lt;/span&gt;
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|7}}
|{{Aut|W. Kunkel - R. Wittman}}, ''Staatsordnung und Staatspraxis der römischen Republik. Zweiter Abschnitt. Die Magistratur'', München, 1995, pp. 15-21; {{Aut|W.F. Jashemski}}, ''The Origins and History of the Proconsular and Propraetorian Imperium to 27 B.C.'', Chicago, 1950.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|8a}} {{Fnb|8b}}
|{{Aut|J. Bleicken}}, Imperium consulare / proconsulare im Übergang von der Republik zum Prinzipat, in {{Aut|J. Bleicken}} (ed.), ''Colloquiumaus Anlaß des 80. Geburtstages von Alfred Heuß'' (Frankfurter Althistorische Studien 13), Kallmünz, 1993, pp. 117-133; {{Aut|A. Giovannini}}, ''Consulare Imperium'' (Schweizerische Beiträge zur Altertumswissenschaft 16), Basel, 1983. {{ISBN|3796516823}}
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|9}}
|{{Aut|J. Bleicken}}, ''Zwischen Republik und Prinzipat. Zum Charakter des Zweiten Triumvirates'', Göttingen, 1990.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|10}}
|{{Aut|J. Bleicken}}, Imperium consulare / proconsulare im Übergang von der Republik zum Prinzipat, in {{Aut|J. Bleicken}} (ed.), ''Colloquiumaus Anlaß des 80. Geburtstages von Alfred Heuß'' (Frankfurter Althistorische Studien 13), Kallmünz, 1993, pp. 117-133.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|11}}
|{{Aut|W. Eck - A. Caballos - F. Fernández}} (edd.), ''Das Senatus Consultum de Cn. Pisone Patre'', München, 1996.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|12}}
|{{Aut|P.A. Brunt}}, ''Lex de imperio Vespasiani'', in ''JRS'' 67 (1977), pp. 95-116.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|13}}
|{{Aut|W. Kunkel - R. Wittman}}, ''Staatsordnung und Staatspraxis der römischen Republik. Zweiter Abschnitt. Die Magistratur'', München, 1995, pp. 27-.
|-
|valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|14}}
|{{Aut|F. De Martino}}, ''Storia della Costituzione romana'', 4.1, Napels, 1974², pp. 460-; 5, Napels, 1975², pp. 228-.
|}
==Referenties==
*[https://www.fofweb.com/Onfiles/Ancient/AncientDetail.asp?iPin=HLAR0199 {{Aut|L. Adkins - R.A. Adkins}}, art. imperium and potestas, in {{Aut|L. Adkins - R.A. Adkins}}, ''Handbook to Life in Ancient Rome'', New York, 1994.]
*[https://www.fofweb.com/Onfiles/Ancient/AncientDetail.asp?iPin=ROME0805 {{Aut|M. Bunson}}, art. imperium, in {{Aut|M. Bunson}}, ''Encyclopedia of the Roman Empire'', New York, 1994.]
*[https://www.fofweb.com/Onfiles/Ancient/AncientDetail.asp?iPin=ROME0806 {{Aut|M. Bunson}}, art. imperium maius, in {{Aut|M. Bunson}}, ''Encyclopedia of the Roman Empire'', New York, 1994.]
*[https://www.fofweb.com/Onfiles/Ancient/AncientDetail.asp?iPin=ROME0807 {{Aut|M. Bunson}}, art. imperium proconsularis, in {{Aut|M. Bunson}}, ''Encyclopedia of the Roman Empire'', New York, 1994.]
*{{Aut|L. De  Libero}}, art. Imperium, in ''NP''5 (1998), klm. 955 - 958.
*[https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/SMIGRA*/Imperium.html {{Aut|G. Long}}, art. Imperium, in {{Aut|W. Smith}}, ''A Dictionary of Greek and Roman Antiquities'', Londen, 1875, pp. 628‑630.]
{{Sub}}
&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Excursie - AUC|De imperio]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2o2w1u97eskr9ltltxww0d2sd0ed3p2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Pascal/Deel1</title>
    <ns>10</ns>
    <id>5648</id>
    <revision>
      <id>397166</id>
      <parentid>378097</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:05:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397166</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1665" sha1="pmlsxmqb1dxi68el3krcam2o3qg2ab8" xml:space="preserve">{| class=&quot;toccolours noprint&quot; align=right width=180px style=&quot;margin: 0 0 1em 1em;&quot;
|
{|align=right style=&quot;text-align: center; background-color: #FF6347; color: black;&quot; class=toccolours width=100% 
|[[Programmeren in Pascal|Pascal]]
|}
|-
|style=&quot;font-size: 85%;&quot; align=left|
*Hoofdstuk 1: De voorbereidingen
**[[Programmeren in Pascal/Wat heb je nodig|Benodigdheden]]
*Hoofdstuk 2: De basis
**[[Programmeren in Pascal/Inleiding|Inleiding]]
**[[Programmeren in Pascal/Eerste code|Eerste code]]
**[[Programmeren in Pascal/Commentaar|Commentaar]]
**[[Programmeren in Pascal/Clrscr|Enkele functies]]
**[[Programmeren in Pascal/Oefeningen1|Oefeningen]]
**[[Programmeren in Pascal/Weetje1|Weetje]]
**[[Programmeren in Pascal/Herhaling1|Herhaling]]
*Hoofdstuk 3: Variabelen
**[[Programmeren in Pascal/Variabelen|Variabelen]]
**[[Programmeren in Pascal/Bewerkingen|Bewerkingen met variabelen]]
**[[Programmeren in Pascal/Oefeningen2|Oefeningen]]
**[[Programmeren in Pascal/Weetje2|Weetje]]
**[[Programmeren in Pascal/Herhaling2|Herhaling]]
* Hoofdstuk 4: procedures
**[[Programmeren in Pascal/Procedure|Procedure]]
**[[Programmeren in Pascal/Verdeling|Invoer, verwerking en uitvoer]]
**[[Programmeren in Pascal/PST-diagram|PST-diagram]]
**[[Programmeren in Pascal/Oefeningen3|Oefeningen]]
**[[Programmeren in Pascal/Weetje3|Weetje]]
**[[Programmeren in Pascal/Herhaling3|Herhaling]]
&lt;br&gt;
{|align=right style=&quot;text-align:center; background-color:#DD4125; color: black;&quot; class=toccolours width=100% 
|[[Programmeren in Pascal/If then|'''Deel 2''']]
|}
|}
&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen voor informaticaboeken|Pascal/Deel1]][[Categorie:Programmeren in Pascal| ]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pmlsxmqb1dxi68el3krcam2o3qg2ab8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Atlas van Europa/Landen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5654</id>
    <revision>
      <id>397159</id>
      <parentid>396950</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T22:23:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Dubbele ID's; code in {{Fn}} moet uniek zijn; lelijk...</comment>
      <origin>397159</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16788" sha1="pmdfluyi6gvbmi5fhz9d1u6du5exghf" xml:space="preserve">Klik op een land voor meer informatie daarover. Wijs met de muis een land aan om de naam te zien.

&lt;imagemap&gt;Afbeelding:Blank_Map_of_Europe_-w_boundaries.svg|750px
poly 855 1012 872 994 878 976 880 966 887 971 897 961 924 952 924 964 930 968 924 986 916 985 915 992 925 991 923 1003 915 1006 919 1011 898 1013 908 1025 899 1040 903 1045 897 1049 891 1046 896 1034 882 1029 879 1022 857 1028 844 1023 [[Atlas_van_Europa/Nederland|Nederland]]
poly 826 1032 861 1014 898 1028 898 1049 909 1061 902 1068 894 1072 891 1078 896 1085 894 1090 887 1091 882 1081 873 1079 873 1067 865 1075 857 1072 861 1060 849 1058 839 1048 838 1040 831 1044 [[Atlas_van_Europa/België|België]]
poly 911 1080 905 1093 891 1090 883 1066 902 1067 903 1077 [[Atlas_van_Europa/Luxemburg|Luxemburg]]
poly 980 914 956 907 960 888 950 887 952 855 956 833 976 832 986 814 998 814 993 819 997 822 995 833 991 839 992 851 996 857 1004 857 997 871 992 865 989 878 983 885 986 887 993 885 1000 888 1003 901 996 904 987 899 981 889 976 890 978 903 [[Atlas_van_Europa/Denemarken|Denemarken]]
poly 1007 913 1012 907 1019 910 1020 900 1010 898 1011 886 1006 881 1016 875 1028 864 1033 865 1037 881 1030 886 1034 895 1026 898 1027 916 1015 919 [[Atlas_van_Europa/Denemarken|Denemarken]]
poly 549 520 535 499 511 485 516 478 526 487 534 477 535 460 508 449 519 449 550 460 539 449 552 447 539 433 528 436 521 424 546 414 551 433 557 426 552 411 565 416 569 440 558 451 557 464 571 448 569 454 576 450 581 435 617 452 640 447 656 480 656 510 629 524 563 531 [[Atlas_van_Europa/IJsland|IJsland]]
poly 975 1169 980 1180 967 1181 [[Atlas_van_Europa/Liechtenstein|Liechtenstein]]
poly 771 1313 779 1310 780 1321 769 1320 [[Atlas_van_Europa/Andorra|Andorra]]
poly 915 1293 911 1287 919 1281 922 1287 [[Atlas_van_Europa/Monaco|Monaco]]
poly 1042 1281 1048 1275 1053 1281 1047 1286 [[Atlas_van_Europa/San Marino|San_Marino]]
poly 1045 1351 1050 1345 1056 1352 1050 1355 [[Atlas_van_Europa/Vaticaanstad|Vaticaanstad]]
poly 929 1158 936 1123 949 1106 916 1102 904 1091 885 1040 935 960 928 953 933 945 946 950 955 963 958 945 963 944 967 930 957 930 966 924 956 905 976 908 987 918 989 927 1000 930 1008 928 1009 931 1001 938 1004 942 1011 940 1011 945 1015 943 1018 936 1028 933 1037 923 1054 918 1059 921 1056 927 1062 929 1052 932 1054 935 1061 934 1061 940 1070 948 1077 963 1070 975 1074 980 1080 983 1080 993 1086 1005 1083 1014 1087 1021 1090 1022 1091 1042 1087 1044 1079 1038 1077 1040 1082 1043 1055 1056 1040 1063 1037 1069 1030 1064 1042 1079 1038 1083 1047 1096 1053 1097 1058 1106 1070 1113 1072 1124 1064 1121 1065 1130 1049 1136 1055 1149 1051 1152 1057 1155 1055 1162 1050 1155 1034 1152 1035 1157 1021 1158 1011 1165 1006 1160 996 1158 997 1164 990 1168 986 1160 981 1158 975 1162 969 1155 959 1154 956 1149 948 1157 [[Atlas_van_Europa/Duitsland|Duitsland]]
poly 890 1206 897 1184 905 1177 917 1167 914 1161 919 1158 923 1162 970 1135 976 1170 975 1179 984 1178 989 1183 997 1180 995 1188 996 1194 987 1192 991 1205 982 1198 978 1204 972 1194 970 1203 963 1210 965 1219 956 1212 958 1208 949 1204 949 1195 942 1202 945 1205 934 1215 929 1212 917 1214 912 1196 899 1195 899 1203 [[Atlas_van_Europa/Zwitserland|Zwitserland]]
poly 1143 1110 1138 1124 1149 1134 1147 1148 1133 1146 1139 1154 1133 1157 1136 1168 1126 1182 1115 1182 1113 1186 1100 1186 1092 1195 1071 1191 1038 1184 1036 1176 1013 1179 1009 1188 999 1183 953 1189 962 1116 1072 1117 1081 1121 1092 1118 1099 1106 1125 1113 1134 1108 [[Atlas_van_Europa/Oostenrijk|Oostenrijk]]
poly 1073 1226 1080 1219 1070 1212 1069 1198 1083 1176 1131 1176 1140 1188 1119 1199 1123 1211 1111 1216 1113 1227 1101 1226 1095 1220 1090 1225 [[Atlas_van_Europa/Slovenië|Slovenië]]
poly 1082 1251 1065 1224 1084 1223 1142 1183 1159 1204 1176 1208 1196 1202 1207 1238 1184 1229 1171 1234 1148 1228 1137 1240 1127 1232 1125 1249 1132 1253 1138 1266 1166 1288 1177 1302 1196 1317 1152 1290 1134 1290 1135 1286 1116 1276 1108 1257 1103 1237 1089 1229 1086 1243 [[Atlas_van_Europa/Kroatië|Kroatië]]
poly 471 1448 490 1398 476 1403 471 1387 482 1368 508 1327 512 1289 531 1284 527 1294 535 1293 549 1299 552 1296 568 1299 567 1309 577 1313 575 1320 554 1329 551 1356 544 1357 545 1365 541 1373 527 1371 531 1378 531 1388 537 1395 528 1405 525 1414 529 1422 536 1423 522 1428 514 1452 501 1457 483 1449 [[Atlas_van_Europa/Portugal|Portugal]]
poly 699 1277 707 1267 722 1204 733 1231 730 1207 723 1197 726 1180 711 1175 704 1157 712 1151 697 1134 672 1119 659 1117 653 1107 664 1107 663 1096 652 1098 656 1092 678 1087 695 1090 699 1098 709 1095 714 1103 721 1098 732 1103 728 1094 730 1081 724 1069 727 1066 740 1066 739 1080 761 1085 772 1082 769 1075 774 1070 806 1060 802 1053 808 1034 838 1031 958 1099 911 1219 920 1230 911 1239 905 1238 905 1243 916 1251 908 1264 916 1271 928 1271 925 1285 904 1299 900 1305 887 1308 854 1294 833 1287 826 1296 810 1302 808 1311 815 1324 800 1326 789 1321 786 1324 766 1307 752 1302 753 1308 739 1304 721 1297 707 1288 [[Atlas_van_Europa/Frankrijk|Frankrijk]]
poly 513 1248 552 1232 562 1236 567 1248 600 1250 629 1264 651 1263 680 1274 717 1278 820 1329 812 1333 815 1341 799 1350 780 1361 749 1365 746 1370 753 1377 741 1379 732 1391 711 1414 714 1427 726 1439 708 1447 692 1466 696 1475 680 1472 666 1480 654 1496 643 1491 636 1496 625 1491 616 1491 602 1486 588 1487 579 1491 570 1490 555 1505 541 1491 536 1465 526 1454 502 1448 518 1304 513 1289 524 1257 511 1257 [[Atlas_van_Europa/Spanje|Spanje]]
poly 1126 1525 1103 1514 1052 1492 1059 1474 1064 1477 1070 1471 1078 1476 1095 1479 1119 1468 1138 1468 1125 1497 1132 1509 [[Atlas_van_Europa/Italië|Sicilië (Italië)]]
poly 953 1365 951 1330 969 1324 972 1313 973 1327 975 1336 970 1350 970 1361 965 1369 962 1364 [[Atlas_van_Europa/Frankrijk|Corsica (Frankrijk)]]
poly 941 1438 948 1406 943 1390 938 1392 940 1381 945 1386 969 1373 976 1376 972 1383 983 1394 976 1406 976 1447 959 1440 961 1451 951 1453 [[Atlas_van_Europa/Italië|Sardinië (Italië)]]
poly 1162 1463 1154 1469 1149 1479 1140 1477 1140 1468 1144 1452 1153 1446 1148 1439 1147 1430 1140 1421 1139 1411 1123 1409 1113 1399 1117 1395 1108 1386 1100 1394 1102 1385 1096 1383 1092 1385 1080 1369 1075 1371 1068 1368 1062 1373 1061 1365 1052 1365 1041 1354 1040 1347 1030 1341 1013 1332 1014 1327 997 1314 1001 1310 991 1279 959 1265 945 1274 938 1283 909 1287 875 1176 1109 1153 1068 1218 1040 1231 1039 1240 1047 1245 1046 1251 1039 1253 1042 1269 1053 1279 1078 1295 1086 1320 1106 1339 1108 1343 1139 1343 1143 1345 1142 1350 1136 1355 1139 1360 1170 1369 1196 1383 1194 1387 1205 1391 1209 1400 1206 1408 1198 1403 1193 1396 1181 1394 1168 1387 1158 1405 1161 1408 1154 1413 1160 1421 1168 1421 1176 1425 1175 1433 1178 1439 1161 1448 [[Atlas_van_Europa/Italië|Italië]]
poly 1182 1082 1163 1062 1145 1055 1131 1052 1139 1063 1132 1067 1122 1057 1125 1049 1078 1032 1009 1065 1054 1128 1141 1113 1159 1104 1169 1090 [[Atlas_van_Europa/Tsjechië|Tsjechië]]
poly 1260 1107 1247 1111 1244 1104 1219 1110 1218 1119 1200 1123 1185 1133 1188 1139 1163 1144 1153 1134 1130 1136 1124 1092 1178 1079 1184 1083 1194 1075 1203 1086 1217 1078 1242 1075 1253 1079 1264 1084 [[Atlas_van_Europa/Slowakije|Slowakije]]
poly 1278 1118 1259 1136 1248 1184 1225 1190 1210 1192 1193 1204 1165 1217 1112 1193 1114 1137 1240 1094 [[Atlas_van_Europa/Hongarije|Hongarije]]
poly 1245 1299 1234 1306 1240 1311 1233 1314 1230 1306 1221 1324 1225 1328 1223 1337 1196 1318 1200 1311 1197 1303 1204 1289 1211 1292 1208 1283 1218 1284 1226 1291 [[Atlas_van_Europa/Montenegro|Montenegro]]
poly 1209 1255 1224 1265 1211 1266 1221 1278 1214 1290 1196 1316 1161 1290 1125 1264 1117 1225 1202 1229 1212 1236 1207 1247 [[Atlas_van_Europa/Bosnië-Herzegovina|Bosnië-Herzegovina]]
poly 1300 1309 1261 1323 1255 1336 1251 1332 1252 1322 1242 1317 1223 1298 1190 1216 1194 1180 1228 1191 1240 1199 1240 1208 1260 1217 1259 1230 1279 1237 1280 1227 1295 1235 1285 1236 1295 1246 1289 1255 1292 1271 1309 1280 1301 1290 1296 1292 [[Atlas_van_Europa/Servië|Servië]]
poly 1273 1373 1256 1395 1261 1403 1249 1408 1248 1398 1226 1386 1229 1348 1231 1337 1223 1336 1216 1303 1253 1289 1255 1335 1253 1350 1262 1363 1268 1361 [[Atlas_van_Europa/Albanië|Albanië]]
poly 1318 1338 1309 1351 1294 1351 1290 1358 1251 1373 1241 1324 1294 1305 1303 1314 1315 1321 1317 1332 [[Atlas_van_Europa/Macedonië|Macedonië]]
poly 1453 1132 1443 1119 1433 1118 1432 1105 1428 1108 1419 1101 1419 1087 1404 1083 1394 1083 1381 1078 1370 1086 1359 1088 1370 1097 1380 1111 1409 1135 1410 1155 1413 1173 1417 1176 1424 1173 1421 1163 1426 1160 1426 1154 1429 1155 1428 1142 1425 1140 1428 1135 1435 1139 1445 1137 [[Atlas_van_Europa/Moldavië|Moldavië]]
poly 1440 1290 1425 1299 1417 1293 1400 1310 1392 1311 1398 1322 1376 1331 1351 1325 1334 1334 1303 1343 1271 1278 1293 1245 1303 1247 1300 1257 1317 1255 1335 1255 1341 1251 1364 1252 1383 1233 1404 1225 1409 1227 1439 1229 1439 1240 1429 1245 1429 1266 1421 1280 1430 1281 [[Atlas_van_Europa/Bulgarije|Bulgarije]]
poly 1302 1114 1316 1113 1329 1122 1333 1111 1351 1102 1354 1094 1361 1087 1414 1131 1420 1179 1447 1170 1453 1179 1453 1189 1443 1193 1440 1185 1435 1189 1437 1199 1441 1198 1435 1206 1435 1229 1312 1270 1237 1238 1213 1170 1273 1117 [[Atlas_van_Europa/Roemenië|Roemenië]]
poly 1604 1488 1621 1478 1618 1471 1634 1467 1660 1446 1646 1467 1655 1474 1644 1478 1644 1486 1627 1494 1613 1496 [[Atlas_van_Europa/Cyprus|Cyprus]]
poly 1364 1541 1365 1522 1373 1528 1386 1530 1400 1527 1426 1526 1427 1530 1442 1523 1442 1532 1400 1544 1396 1538 1379 1538 [[Atlas_van_Europa/Griekenland|Kreta (Griekenland)]]
poly 1309 1500 1302 1486 1305 1479 1288 1465 1294 1451 1300 1453 1304 1447 1317 1448 1333 1454 1339 1446 1317 1441 1300 1442 1287 1448 1280 1438 1274 1435 1274 1446 1282 1460 1268 1458 1270 1424 1250 1407 1260 1356 1393 1303 1411 1318 1404 1328 1402 1340 1374 1340 1364 1347 1365 1356 1358 1357 1361 1345 1351 1356 1339 1355 1339 1359 1349 1366 1364 1376 1356 1375 1346 1367 1342 1372 1354 1379 1349 1384 1340 1374 1334 1374 1345 1384 1336 1384 1332 1375 1319 1371 1319 1362 1312 1369 1317 1376 1314 1382 1338 1408 1357 1404 1357 1411 1337 1411 1328 1405 1328 1414 1334 1418 1340 1413 1366 1424 1369 1434 1379 1437 1378 1445 1369 1437 1361 1430 1353 1433 1350 1426 1333 1419 1323 1425 1353 1437 1364 1442 1362 1446 1364 1454 1348 1447 1336 1456 1354 1470 1330 1467 1340 1483 1350 1503 1334 1492 1330 1497 1330 1509 1324 1494 1320 1489 1312 1487 1314 1500 [[Atlas_van_Europa/Griekenland|Griekenland]]
poly 1204 878 1231 884 1236 890 1237 907 1212 911 1176 911 1181 903 1179 895 1206 892 [[Atlas_van_Europa/Rusland|Rusland]]
poly 1108 925 1115 917 1148 901 1157 916 1170 917 1185 906 1251 906 1273 955 1257 974 1266 975 1271 988 1273 1000 1288 1020 1287 1033 1277 1039 1262 1065 1271 1082 1235 1091 1045 1040 1072 941 1091 933 [[Atlas_van_Europa/Polen|Polen]]
poly 1315 973 1381 969 1419 971 1412 957 1416 942 1435 935 1443 924 1471 913 1487 926 1484 934 1489 947 1510 944 1528 965 1548 961 1566 945 1581 959 1584 953 1631 951 1630 975 1641 992 1646 1010 1623 1015 1625 1022 1618 1031 1622 1049 1602 1060 1579 1080 1563 1109 1557 1105 1565 1117 1579 1128 1604 1116 1604 1132 1585 1133 1580 1149 1573 1150 1560 1170 1545 1170 1544 1153 1511 1146 1538 1123 1534 1114 1510 1126 1492 1124 1505 1108 1491 1111 1488 1103 1487 1113 1466 1119 1463 1145 1444 1179 1365 1181 1216 1096 1267 994 1282 992 1290 980 [[Atlas_van_Europa/Oekraïne|Oekraïne]]
poly 1194 853 1215 838 1249 835 1266 828 1271 834 1285 836 1300 846 1299 855 1308 856 1305 864 1300 864 1291 878 1292 894 1298 898 1292 904 1291 897 1279 901 1276 910 1229 931 1202 878 [[Atlas_van_Europa/Litouwen|Litouwen]]
poly 1195 804 1215 791 1215 799 1227 805 1230 814 1239 814 1247 803 1242 783 1258 773 1274 776 1283 783 1304 780 1312 787 1309 803 1321 808 1325 825 1318 837 1286 853 1195 855 1190 829 1196 820 [[Atlas_van_Europa/Letland|Letland]]
poly 1219 741 1256 719 1298 717 1291 741 1306 770 1299 786 1243 786 1244 765 1235 773 1225 765 1222 755 1223 749 1217 747 [[Atlas_van_Europa/Estland|Estland]]
poly 1382 825 1389 853 1407 871 1433 880 1439 894 1427 901 1414 901 1414 908 1446 947 1395 1003 1232 998 1239 884 1316 821 [[Atlas_van_Europa/Wit-Rusland|Wit-Rusland]]
poly 574 967 565 946 571 937 608 913 594 911 594 903 582 901 582 895 601 887 594 873 609 874 623 881 635 873 625 866 638 856 657 862 648 872 641 870 644 875 633 879 638 887 647 892 653 885 659 885 657 893 660 895 657 900 663 900 667 896 672 902 664 904 663 943 648 962 623 956 603 968 [[Atlas_van_Europa/Ierland|Ierland]]
rect 700 620 730 670 [[Atlas van Europa/Faroër Eilanden|Faroër Eilanden]]
poly 679 862 687 894 659 908 626 875 660 860 [[Atlas_van_Europa/Verenigd_Koninkrijk|Verenigd Koninkrijk]]
poly 648 1034 694 1004 710 1007 730 992 705 1002 695 991 688 992 688 982 672 985 669 972 691 971 702 956 698 946 687 949 699 930 707 937 724 935 731 909 720 891 734 886 692 876 706 856 707 831 696 838 707 812 683 825 704 798 701 774 723 751 758 762 751 769 729 788 732 793 748 792 772 798 775 805 750 833 752 843 734 845 744 852 749 848 761 860 765 872 769 902 780 909 788 920 784 924 791 941 787 941 794 954 784 962 791 970 795 962 810 965 815 973 814 985 801 1000 786 1011 806 1017 800 1027 777 1034 741 1028 716 1030 702 1024 692 1038 672 1029 660 1043 [[Atlas_van_Europa/Verenigd_Koninkrijk|Verenigd Koninkrijk]]
poly 1183 521 1167 497 1172 484 1163 472 1168 467 1160 467 1159 447 1129 433 1119 418 1121 409 1131 411 1139 428 1156 428 1158 418 1170 425 1175 414 1173 389 1178 374 1193 367 1212 381 1211 400 1215 405 1209 408 1216 410 1214 420 1223 429 1244 439 1235 470 1265 501 1262 516 1268 520 1262 526 1276 533 1272 537 1278 546 1289 550 1283 568 1314 583 1312 606 1281 680 1248 693 1222 712 1205 714 1176 703 1168 687 1173 664 1156 628 1163 609 1188 567 1204 542 1197 522 [[Atlas_van_Europa/Finland|Finland]]
poly 906 780 903 725 907 670 940 642 991 601 1028 530 1049 462 1052 435 1070 422 1110 375 1157 346 1188 332 1222 345 1219 360 1202 362 1226 375 1207 408 1155 437 1116 417 1107 422 1116 441 1087 444 1088 463 1078 461 1066 480 1074 496 1057 517 1063 525 1047 527 1052 555 1040 580 1048 585 1048 598 1032 598 1017 610 1021 659 1022 683 1031 688 1029 702 1020 703 1028 718 1028 737 1016 742 1017 775 1009 772 1005 764 992 737 993 767 973 777 959 796 936 803 918 793 [[Atlas_van_Europa/Noorwegen|Noorwegen]]
poly 1046 895 1035 861 1043 851 1021 816 1020 793 1011 798 1007 788 1010 756 1003 650 1023 568 1092 417 1142 390 1184 520 1155 526 1144 562 1154 572 1145 596 1114 626 1103 666 1108 709 1123 714 1143 735 1123 749 1115 737 1117 748 1091 748 1110 751 1120 757 1129 750 1134 758 1114 769 1106 781 1106 819 1095 862 1074 865 1067 877 1070 891 1059 890 [[Atlas_van_Europa/Zweden|Zweden]]
#&lt;!-- Created by Online Image Map Editor (https://www.maschek.hu/imagemap/index) --&gt;
&lt;/imagemap&gt;


==Europa==
De volgende gebieden worden tot Europa gerekend: 
[[../Ålandseilanden/]], 
[[../Albanië/]], [[../Alderney/]], 
[[../Andorra/]], 
[[../Azerbeidzjan/]] (gedeelte ten noorden van het Kaukasusgebergte),
[[../België/]], 
[[../Bosnië-Herzegovina/]], 
[[../Bulgarije/]], 
[[../Cyprus/]]{{Fn|1a}}&lt;sup&gt;, &lt;/sup&gt;{{Fn|2}}, 
[[../Denemarken/]], 
[[../Duitsland/]], 
[[../Engeland/]], 
[[../Estland/]],
[[../Faroër Eilanden/]],
[[../Finland/]], 
[[../Frankrijk/]], 
[[../Gibraltar/]], 
[[../Griekenland/]], 
[[../Guernsey/]], 
[[../Hongarije/]],
[[../Ierland/]], 
[[../IJsland/]]{{Fn|1b}},
[[../Italië/]], 
[[../Jan Mayen/]]{{Fn|1c}, 
[[../Jersey/]], 
[[../Kazachstan/]] (gedeelte ten westen van de Oeralrivier), 
[[../Kroatië/]], 
[[../Letland/]], 
[[../Liechtenstein/]], 
[[../Litouwen/]], 
[[../Luxemburg/]], 
[[../Macedonië/]], 
[[../Man/]], 
[[../Malta/]],
[[../Moldavië/]], 
[[../Monaco/]], 
[[../Montenegro/]], 
[[../Nederland/]],
[[../Noord-Ierland/]], 
[[../Noorwegen/]], 
[[../Oekraïne/]], 
[[../Oostenrijk/]],
[[../Polen/]],
[[../Portugal/]], 
[[../Roemenië/]], 
[[../Rusland/]] (gedeelte ten westen van het Oeralgebergte), 
[[../Sark/]], 
[[../Schotland/]], 
[[../San Marino/]], 
[[../Servië/]], 
[[../Slovenië/]], 
[[../Slowakije/]], 
[[../Spanje/]], 
[[../Spitsbergen/]]{{Fn|1d}}, 
[[../Tsjechië/]], 
[[../Turkije/]] (gedeelte ten westen en ten noorden van de Bosporus, de Zee van Marmara en de Dardanellen), 
[[../Vaticaanstad/]], 
[[../Verenigd Koninkrijk/]], 
[[../Wales/]], 
[[../Wit-Rusland/]], 
[[../Zweden/]],
[[../Zwitserland/]].

==Voetnoten==
{|
|style=&quot;vertical-align:top;&quot;|{{Fnb|1a}} {{Fnb|1b}} {{Fnb|1c}} {{Fnb|1d}} 
|Alhoewel deze eilanden niet op het Europees continentaal plat liggen worden zij vaak om historische, staatkundige en etnologische redenen toch beschouwd als behorend tot Europa.
|-
|{{Fnb|2}}
|Afhankelijk van de bron wordt Cyprus soms beschouwd als een Europees, dan weer als een Aziatisch land.
|}
{{Sub}}
{{GFDL-oud}}</text>
      <sha1>pmdfluyi6gvbmi5fhz9d1u6du5exghf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Tabel Pools-Nederlands</title>
    <ns>10</ns>
    <id>5850</id>
    <revision>
      <id>397180</id>
      <parentid>383212</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:18:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397180</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="343" sha1="fdon4392gpm6ygs7rrmg1nmiu1be2cx" xml:space="preserve">&lt;br&gt;
{| style=&quot;width:15%; float:left&quot;
|}
{| class=&quot;toccolours&quot; width:250px; margin-left: 1em; font-size: 85%;&quot; width=60%
! style=&quot;background-color: lightgrey; color: black;&quot; width=50% |  Pools !! style=&quot;background-color: silver; color: black;&quot; width=50% |Nederlands
|}
&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen voor een bepaald boek|Pools]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fdon4392gpm6ygs7rrmg1nmiu1be2cx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Wikijunior Zonnestelsel</title>
    <ns>10</ns>
    <id>6237</id>
    <revision>
      <id>397168</id>
      <parentid>354709</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:06:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397168</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2390" sha1="et7vrit3ovf05oltwoy7xo0anrmkk7c" xml:space="preserve">{|cellpadding=&quot;0&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;padding: 0.3em; float:right; margin-left:15px; border: 1px solid #999; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; background:#f4f4ff; color: black; text-align:left; width=210px;&quot;
|&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;[[Image:Solar system scale.jpg|200px|planeten in ons zonnestelsel]]&lt;/div&gt;
|-
|style=&quot;padding: 0.3em; font-family: sans-serif; font-size: 1em; background-color: #ccf; color: black;&quot;| &lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel|'''Het zonnestelsel''']]&lt;/div&gt;
|-
|style=&quot;padding: 0.3em; line-height: 1.5em&quot;|
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Zonnestelsel|Ons zonnestelsel]] (overzicht)&lt;/div&gt;
----
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Ster|'''Sterren''']] - [[Wikijunior:Zonnestelsel/Zon|Zon]]&lt;/div&gt;
----
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Planeet|'''Planeten en hun manen''']]&lt;/div&gt;
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Mercurius|Mercurius]] - [[Wikijunior:Zonnestelsel/Venus|Venus]]&lt;/div&gt;
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Aarde|Aarde]] - ([[Wikijunior:Zonnestelsel/Maan|&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;Maan&lt;/span&gt;]])&lt;/div&gt;
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Mars|Mars]] - [[Wikijunior:Zonnestelsel/Jupiter|Jupiter]]&lt;/div&gt;
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Saturnus|Saturnus]] - [[Wikijunior:Zonnestelsel/Uranus|Uranus]]&lt;/div&gt;
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Neptunus|Neptunus]] - [[Wikijunior:Zonnestelsel/Samenvatting Planeten en hun manen|Samenvatting]]
----
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Dwergplaneet|'''Dwergplaneten en hun manen''']]&lt;/div&gt;
&lt;div style='text-align: center;'&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Ceres|Ceres]] - [[Wikijunior:Zonnestelsel/Pluto|Pluto]] - [[Wikijunior:Zonnestelsel/Haumea|Haumea]]&lt;/div&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Makemake|Makemake]] - [[Wikijunior:Zonnestelsel/Eris|Eris]]&lt;/div&gt;
----
&lt;div style='text-align: center;'&gt;'''Andere hemellichamen'''&lt;br&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Kometen|Kometen]] - [[Wikijunior:Zonnestelsel/Planetoïdengordel|Planetoïdengordel]]&lt;br&gt;[[Wikijunior:Zonnestelsel/Meteoroïde|Meteoroïde]]
----
'''[[Wikijunior:Zonnestelsel/Het grote onbekende|Het grote onbekende]]'''
&lt;/div&gt;
|}&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen voor een bepaald boek]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>et7vrit3ovf05oltwoy7xo0anrmkk7c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Toestemming Inleiding MediaWiki</title>
    <ns>10</ns>
    <id>6241</id>
    <revision>
      <id>397177</id>
      <parentid>357548</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:15:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397177</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="660" sha1="cz01klgq5l8n1cjzso59d5rspafvuz7" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;visibility: hidden; height: 0;&quot;&gt;==Bronnen==&lt;/div&gt;
{| style=&quot;width: 100%; font-size: 90%; margin: 1em 0 -7px 0; border: 1px solid #aaa; background-color: #f9f9f9; color: black; padding: 3px; clear: both;&quot;
|'''Bron(nen):'''
|-
|
* &lt;i&gt;De informatie op deze pagina, of een eerdere versie daarvan, is geheel of gedeeltelijk afkomstig uit &quot;Handleiding Websitemaker Beta-tester&quot; op kennisnet.wikia.com, en is samengesteld door [https://nl.wikipedia.org/wiki/Gebruiker:Marjon_Bakker_WMNL Marjon Bakker] De handleiding is vrijgegeven onder de [[GFDL]].&lt;/i&gt;
&lt;i&gt;{{{1|}}}&lt;/i&gt;
|}&lt;noinclude&gt;

[[Categorie:MediaWiki]]
[[Categorie:Sjablonen licentie]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>cz01klgq5l8n1cjzso59d5rspafvuz7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Navigatie Inleiding MediaWiki</title>
    <ns>10</ns>
    <id>6243</id>
    <revision>
      <id>397176</id>
      <parentid>357517</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:14:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397176</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2477" sha1="4x6v0y6rxj1dmz0padgryblxjjk3xgd" xml:space="preserve">{| class=&quot;noprint&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;float: right; width: 18em; margin:0px 0px 1em 1em; border: 2px solid #EFEFEF; font-size: smaller; line-height: normal; background-color: white; color: black; box-shadow: 3px 3px 7px #aaa;&quot;
| style=&quot;border-bottom:3px solid; background:lightblue; color: black;&quot;|&lt;div style=&quot;;text-align:center;&quot;&gt;'''[[Inleiding MediaWiki|Inleiding MediaWiki]]'''&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;background-color:#efefef; color: black;&quot; | &lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;'''Inleidend'''&lt;/div&gt;
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Wat betekent wiki?|Wat betekent wiki?]] {{100%}}
:[[Inleiding MediaWiki/Wat betekent wiki?/Namen|Namen]] {{50%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Wikiquette|Wikiquette]] {{50%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Auteursrecht|Auteursrecht]] {{75%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Aanmelden|Aanmelden]] {{50%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Wat zie ik op een wiki-pagina|Wat zie ik op een wiki-pagina]] {{75%}}
|-
| style=&quot;background-color:#efefef; color: black;&quot; | &lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;'''Pagina's bewerken'''&lt;/div&gt;
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Bewerken|Bewerken]] {{50%}}
: [[Inleiding MediaWiki/Bewerken/Links|Links]] {{100%}}
: [[Inleiding MediaWiki/Bewerken/Schuingedrukt en vetgedrukt|Schuin/vetgedrukt]] {{50%}}
: [[Inleiding MediaWiki/Bewerken/Tussenkopjes|Tussenkopjes]] {{50%}}
: [[Inleiding MediaWiki/Bewerken/Lijsten|Lijsten]] {{75%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Uploaden|Uploaden]] {{50%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Afbeeldingen|Afbeeldingen]] {{25%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Tabellen|Tabellen]] {{50%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Categorieën|Categorieën]] {{75%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Naamruimten|Naamruimten]] {{50%}}
|-
| style=&quot;background-color:#efefef; color: black;&quot; | &lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;'''Extra info'''&lt;/div&gt;
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Zoeken|Zoeken]] {{100%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Wikimedia Commons|Wikimedia Commons]] {{25%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Vandalisme|Vandalisme]] {{50%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Moderator|Moderator]] {{75%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Woordenlijst|Woordenlijst]] {{50%}}
|-
| [[Inleiding MediaWiki/Meer info op Wikipedia|Meer info op Wikipedia]]
&lt;div style=&quot;float:right;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
|-
| style=&quot;border-top:1px solid #EFEFEF; background-color:lightblue; color: black; &quot;|&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;'''Zie ook:&lt;br&gt;[[Handboek MediaWiki]]&lt;br&gt;[[Handleiding moderatoren]]'''&lt;/div&gt;
|}&lt;noinclude&gt;
[[Categorie:Sjablonen voor een bepaald boek|{{PAGENAME}}]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4x6v0y6rxj1dmz0padgryblxjjk3xgd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Koningen aan de Nijl/Nieuwe Rijk</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6744</id>
    <revision>
      <id>397160</id>
      <parentid>379925</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T22:26:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Dubbele ID's; code in {{Fn}} moet uniek zijn; lelijk...</comment>
      <origin>397160</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21822" sha1="opfu354d4ir87xtfkvtgawvw0buu6tn" xml:space="preserve">{{Bladeren4|Koningen aan de Nijl/Tweede tussentijd|Tweede tussentijd|Koningen aan de Nijl/Nieuwe Rijk|Nieuwe Rijk|Koningen aan de Nijl/Derde tussentijd|Derde tussentijd}}
[[Image:Nieuwe Rijk.PNG|thumb|350px|De uitbreiding van Egypte onder het Nieuwe Rijk.]]
Voordat het Nieuwe Rijk (ca. 1580 v. Chr. tot 1080 v. Chr.) begon, was het noorden van Egypte onderworpen aan de Hyksos. Het zuiden was in handen van de Egyptenaren. Kamose, de laatste farao van de XVIIde dynastie, zou zijn rijk verder uitbreiden tot Memphis. Zijn broer en opvolger Ahmose zou het werk afmaken, Avaris innemen en het Egyptische rijk weer verenigen. Onder hem zou het Nieuwe Rijk aanvangen.

In het Nieuwe Rijk zullen de koninklijke vrouwen ook een grotere rol spelen. Vaak is de nieuwe farao een zoon van een concubine en zal hij huwen met zijn halfzus die van volmaakt bloed was. Hierdoor stonden deze vrouwen sterker in hun schoenen. Bovendien werd de weduwe vaak als regentes aangesteld als de mannelijke troonsopvolger nog te jong was om te regeren. Het is echter geweten dat zeker één vrouw, Hatsjepsoet, en mogelijk ook nog twee andere (Smenchkare en Neferneferuaten) als [[Koningen aan de Nijl/Farao|farao]] over Egypte heersten.
== XVIIIde dynastie==
Hoewel er geen duidelijke breuk in de opvolging van de koninklijke familie tussen de XVIIde en XVIIIde dynastie geweest schijnt te zijn, zou Manetho, die ten tijde van de Ptolemaeën schreef, de definitieve verdrijving van de [[Koningen aan de Nijl/Hyksos|Hyksos]], nadat deze bijna een eeuw lang Egypte hadden overheerst, en het herstel van de inheemse Egyptische heerschappij over Opper- en Neder-Egypte als belangrijk genoeg beschouwen om een nieuwe dynastie te beginnen.{{Fn|1}} De verovering van de stad Avaris zou hierbij als een breekpunt worden gezien.{{Fn|2}}
===Ahmose===
[[Afbeelding:AhmoseI-StatueHead MetropolitanMuseum.png|thumb|Een fragmentair beeld van Ahmose (Metropolitan Museum of Art, New York).]]
Ahmose was een broer van Kamose, de laatste farao van de 17e dynastie, en behoorde aldus tot het Thebaanse koningshuis. Nadat zowel zijn vader, Ta'a II, als zijn broer waren omgekomen in hun strijd tegen de Hyksos, zou hij op de troon komen. Omdat hij bij zijn troonsbestijging nog maar een kind was, nam zijn moeder Ahhotep het regentschap waar. Toen hij in het elfde regeringsjaar{{Fn|3}} als meerderjarig werd beschouwd, nam hij de strijd op waar zijn voorgangers hem hadden moeten staken. Hij verdreef de Hyksos en breidde daarbij het Egyptische rijk uit tot ver in Palestina. Ook drong hij in het zuiden door tot aan de derde cataract. Hij liet een verenigd Egypte achter, met een sterk verbeterde economische positie. Ahmose I maakt het rijk dus één en breidt het zelfs uit in het noorden en het oosten.
===Amenhotep I===
[[Afbeelding:Egypte 1450 v.Chr.svg|thumb|left|350px|Het Nieuwe Rijk rond 1450 v.Chr.]]
Bij het overlijden van Ahmose was zijn zoon Amenhotep nog te jong om zelf te regeren, waardoor ook hij - net zoals zijn vader voor hem - zijn eerste jaren zag onder het regentschap van zijn moeder, Ahmose-Nefertari.{{Fn|4}} Toen hij oud genoeg was om zelf de teugels in handen te nemen, zou Amenhotep I de macht van Egypte nog verder uitbreiden, al schijnt hij niet zijn macht in de Levant te hebben geconsolideerd. Hij zette de wederopbouw van de tempels in Opper-Egypte voort, en bracht een revolutie in het ontwerp van het grafcomplex teweeg door zijn graf te scheiden van zijn dodentempel, een trend die zich gedurende heel het Nieuwe Rijk zou doorzetten.{{Fn|5}} Hij stichtte het dorp Deir el-Medina, waar de arbeiders en kunstenaars woonden die de koningsgraven van het Dal der Koningen uithakten en decoreerden. Na zijn dood werd hij - samen met zijn Ahmose-Nefertari - vergoddelijkt en de beschermgod van Deir el-Medina.{{Fn|6}}

===Thoetmosis I===
Thoetmosis was geen zoon van Amenhotep I, die waarschijnlijk kinderloos stierf, maar behoorde wellicht door bloedverwantschap tot de dynastie. Hij was de zoon van een ons onbekende vader (mogelijk een militair) en een zekere Seniseneb/Senseneb, waarvan wel wordt gezegd dat zij een jongere dochter van Ahmose I was.{{Fn|7a}} Het is echter voorgesteld geweest dat zijn huwelijk met Ahmose hem de troon had opgeleverd, omdat deze mogelijk tot de koninklijke familie behoorde.{{Fn|7b}} Thoetmosis I staat vooral bekend om zijn militaire activiteiten. Zo weten we uit de autobiografie van Ahmose, zoon van Abana (die in zijn tombe was aangebracht) dat Nubië bij Thoetmosis' troonsbestijging in opstand kwam en dat Thoetmosis - aldus Ahmose, zoon van Abana - eigenhandig de Nubische koning zou hebben gedood.{{Fn|8}} In de eerste jaren van zijn regering bereikte hij de Eufraat en drong in het zuiden door tot aan de vierde cataract.

===Thoetmosis II===
Thoetmosis' opvolger Thoetmosis II lijkt een zwak figuur te zijn geweest, die met enkele kleine campagnes nog niet eens aan de enkels van zijn vader reikte. Sommige geleerden veronderstellen dat hij werd gedomineerd door zijn halfzus en echtgenote Hatsjepsoet omdat deze naast hem en soms alleen verscheen op reliëfs in [[Karnak]].{{Fn|9}}
===Hatsjepsoet &amp; Thoetmosis III===
Zijn zoon, Thoetmosis III, was te jong om te regeren, en dus werd de vrouw van Thoetmosis II, Hatsjepsoet, regent voor Thoetmosis III. In het zevende jaar van Thoetmosis III riep Hatsjepsoet zichzelf uit tot farao en regeerde tot aan haar dood in het 22&lt;sup&gt;e&lt;/sup&gt; jaar van Thoetmosis III. Onder haar zal een periode van vrede uitbreken en er komt een grote stimulatie in de kunst.

[[Afbeelding:Egypt Queen Pharaoh Hatshepsut statue.jpg|thumb|170px|right|beeld van een offerende Thoetmosis III (Museum der Egyptische oudheden, Caïro).]]
Na haar dood nam Thoetmosis III de macht over en ondernam militaire campagnes in Palestina en Nubië. Pas laat in zijn regering begon hij de herinneringen aan de regering van Hatsjepsoet uit te wissen, door haar naam van de monumenten te laten verwijderen.

Thoetmoses III zou nog tientallen jaren regeren en hij wordt als één van de grootste farao's beschouwd. Onder hem werd het rijk uitgebreid tot aan de Eufraat. Hij versloeg de Mitanni en de vorsten van Mesopotamië stuurden hem tribuut. Op het binnenlands niveau stimuleerde hij de kunst en bouwde hij talrijke tempels.

===Amenhotep II===
Zijn opvolger Amenhotep II volgde dezelfde lijn als zijn voorganger en voerde eveneens verschillende expedities.
=== Thoetmosis IV ===
[[Afbeelding:Maler der Grabkammer des Zenue 004.jpg|thumb|left|Nubische huurlingen (muurschildering uit het graf van Zenue, legerschrijver onder Thoetmosis IV).]]
Thoetmosis IV, de opvolger van Amenhotep II, zou dit beleid voortzetten. Toch zou onder zijn regering en die van zijn opvolger Egypte haar grondgebied in Palestina aan de Mitanni verliezen. Het was een tijd van grote rijkdom en macht voor Egypte.
=== Amenhotep III ===
Tegen de tijd van Amenophis III (1417–1379 v.Chr.) was Egypte erg rijk geworden en deze laatste vorst hield zich veeleer bezig met binnenlandse zaken en religie (zonnegod Ra).
=== Echnaton (Amenhotep IV) en Smenchkare ===
[[Afbeelding:Pharaoh_Akhenaten.jpg|thumb|170px|left|beeld van Echnaton]]
Amenhotep III werd opgevolgd door zijn zoon Amenhotep IV. De regering van Achnaton (Amenhotep IV) bracht enkele opmerkelijke veranderingen. In zijn vijfde regeringsjaar veranderde hij zijn naam in Echnaton en stichtte een nieuwe hoofdstad die hij Achetaton noemde. Hij liet alle tempels sluiten en zorgde ervoor dat men voortaan slechts een (opper)god aanbad, namelijk Aton, de zonneschijf. Voor zichzelf had hij een belangrijke rol in gedachten, namelijk de tussenpersoon tussen het gewone volk en de god. Doordat hij zich concentreerde op de godsdienst, negeerde hij de wereld buiten Egypte. Dit stond diverse ondergrondse facties toe om zich te verenigen die niet gelukkig waren met zijn &quot;nieuwe wereld&quot;. Een nieuwe godsdienst was iets dat nooit eerder in Egypte was voorgekomen.

Eerder kwamen de nieuwe goden mee en werden geabsorbeerd in de cultuur, maar geen god mocht oude goden verdringen. Echnaton, echter, vormde een monotheïstische godsdienst rond Aton. De verering van alle andere goden werd verboden. Dit veroorzaakte interne onrust. Een nieuwe soort kunst werd geïntroduceerd, die naturalistischer was dan voorheen. Tegen het eind van zijn 17-jarige regeerperiode nam hij zijn broer, Semenkhkare, als medeheerser. Het is mogelijk dat deze broer feitelijk zijn vrouw Nefertiti was. Dit duurde slechts twee jaar. Toen Echnaton stierf herleefde de cultus van de oude goden. In werkelijkheid waren zij nooit weggeweest, maar ondergronds gegaan. Semenkhkare stierf na een paar maanden van alleenheerschappij.
=== Toetanchaton (Toetanchamon) ===
In zijn of haar plaats werd een zeven à negen jaar oude jongen gekroond, die waarschijnlijk een zoon van een van de bijvrouwen van Achnaton was. Hij was echter niet in staat de zware last van het bestuur van dit grote land te dragen en zijn adviseurs namen de besluiten voor hem. Zijn naam was Toetanchaton, maar later in zijn regering, toen de traditionele religie in ere hersteld werd, veranderde hij zijn naam in Toetanchamon. De ware macht lag in handen van een vroegere hogepriester van Aton, Ay, en een generaal, Horemheb. Toetanchamon stierf terwijl hij nog een tiener was.
=== Ay ===
Hij werd door Ay opgevolgd die waarschijnlijk de weduwe van Tutanchamon huwde om zijn recht op de troon te versterken. Het is mogelijk dat Horemheb Ay de leider maakte om als overgangskoning dienst te doen tot hij zelf bereid was de taak over te nemen.
=== Horemheb ===
In elk geval, toen Ay stierf greep Horemheb de macht en er volgde een tijd van herstel en terugkeer naar meer traditionele waarden. Zo werden de namen van Echnaton, Tutankhamon en Ay geschrapt omdat ze verwezen naar de de 'ketterse' god Aton Horemheb verzekerde interne stabiliteit en hernieuwde het aanzien dat het land genoot voor de regering van Akhenaton.

== De XIXde dynastie ==
=== Ramses I ===
De XIXde dynastie werd gesticht door een andere generaal, Ramses I, die door toedoen van de kinderloze Horemheb (als diens vizier) op de troon kwam. Hij zou slechts één jaar en vier maanden regeren met zijn zoon Seti I als mederegent.{{Fn|10}}
=== Seti I ===
Hij werd opgevolgd door Seti I (of Sethos I). Seti I zette het werk van Horemheb voort in het herstellen van macht, controle en eerbied van Egypte. Hij was ook verantwoordelijk voor de bouw van de tempel in Abydos. Hij ondernam enkele militaire campagnes in Palestina, en deed veel moeite om alle herinnering aan Echnaton uit te wissen, door zijn naam van de monumenten te verwijderen.
=== Ramses II ===
[[Afbeelding:Rammumy.jpg|thumb|160px|left|mummie van Ramses II.]]
Ramses II nam het werk van zijn vader over en liet veel schitterende tempels bouwen. Hij regeerde een lange tijd en probeerde het rijk verder uit te bouwen. Bij de slag van Kadesh kwam hij in aanvaring met de Hettieten. Dit gevecht eindigde in een wederzijds vredesverdag, maar werd in de Egyptische tempels voorgesteld als een grote overwinning van de Egyptenaren. Een uitbreiding in het oosten zat er nu niet meer in. De relaties met de Hettieten zouden echter verbeteren met de opkomst van het Assyrische Rijk. Ramses II bouwde meer dan welke andere farao dan ook, en verplaatste de hoofdstad naar Pi-Ramesse in de Delta, de plaats van herkomst van de Ramessiden-familie.

De regering van Ramses II wordt vaak als de meest waarschijnlijke datum gezien voor de Exodus van de Israëlieten uit Egypte. Er zijn geen verslagen in de Egyptische geschiedenis van de gebeurtenissen die in de Bijbel worden beschreven, noch is er archeologisch bewijsmateriaal, waardoor er sterke twijfel is of de uittocht wel degelijk een historische grond heeft.
=== Merneptah ===
Ramses II werd opgevolgd door zijn dertiende zoon Merneptah, die meerdere malen de binnenvallende Libiërs bevocht. Ook de zogenaamde 'Zeevolkeren' - stammen uit het Mediterrane gebied, die Egypte tijdens zijn regering binnenvielen - werden bevochten.
=== Seti II ===
Na de dood van Merenptah volgde Seti II hem op. Hij zou voor korte tijd worden geüsurpeerd door Amenmesses.
=== Siptah ===
Vervolgens regeerde Siptah korte tijd.
=== Tawsoret ===
Hij werd opgevolgd door de weduwe van Seti II, Tawosret. Met Tawosret kwam er een einde aan de XIXde dynastie. Ramses III was een farao van de 20ste Dynastie die.
== De XXde dynastie ==
=== Sethnacht ===
De XXde dynastie werd gesticht door Sethnacht, die een einde maakte aan de onrust in Egypte, die ontstaan was na het einde van de XIXde dynastie.
=== Ramses III ===
Zijn opvolger, Ramses III, kreeg echter te maken met invallende Libische stammen en hernieuwde aanvallen van de 'Zeevolkeren', die echter verpletterend worden verslagen. Hij zou het rijk reorganiseren en de tempels een grotere onafhankelijkheid geven. Hierdoor zou de macht van de hogepriesters van Amon - wiens macht Echnaton had willen breken - verder versterkt. Het merendeel van het land kwam in handen van de tempels, met name van de Amon-tempel in Karnak, waardoor deze tempel uiteindelijk controle kreeg over het zuiden van Egypte.
=== Opvolgers van Ramses III ===
Hierdoor zouden de positie van de opvolgers van Ramses III, allen Ramses geheten, er verzwakt worden. De hogepriesters van Amon zouden uiteindelijk een rivaliserende dynastie met die van de farao's in het noorden van het land vormen. Ook de Libiërs die zich hadden gevestigd in het noord-westen van Egypte werden een belangrijke politieke macht. Tijdens de regering van Ramses IX kwam in Thebe de macht in handen van de priester en legerofficier Herihor, die zichzelf tot koning uitriep, evenals zijn opvolgers. Ramses XI werd opgevolgd door Smendes, de eerste koning van de XIXe Dynastie, terwijl Piankh in het zuiden werd opgevolgd door Pinudjem I. Hiermee kwam er een einde aan het Nieuwe Rijk en begon de Derde tussenperiode.
== Cultuur ==
Cultureel gezien was het Nieuwe Rijk één van de bloeiendste periodes. De tempel van Karnak en de vele graven in de Vallei der Koningen tonen de macht en rijkdom die het rijk toen kende. Zelfs de latere zwakkere koningen van de XXde dynastie hebben ons prachtige graven nagelaten.
== Noten ==
{|
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|1}}
|{{Aut|D.B. Redford}} (ed.), ''A History and Chronology of the Eighteenth Dynasty of Egypt: Seven Studies'', Toronto, 1967, p. 28.
|-
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|2}}
|{{Aut|J.H. Breasted}}, ''Ancient Records of Egypt'', Cambridge, II, 1906, pp. &lt;span class=plainlinks&gt;[https://books.google.com/books?id=bT0q7nt1-gUC&amp;pg=PA7&amp;vq=Avaris&amp;dq=Ancient+Records+of+Egypt&amp;hl=nl&amp;source=gbs_search_s&amp;sig=R-5ZY_mIESaEaeFb8nhaDrGzRPA 7]–[https://books.google.com/books?id=bT0q7nt1-gUC&amp;pg=PA8&amp;vq=Avaris&amp;dq=Ancient+Records+of+Egypt&amp;hl=nl&amp;source=gbs_search_s&amp;sig=y36YIobzUNv3jKy53o_P-ipyS_Y 8].&lt;/span&gt;
|-
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|3}}
|Aldus de Rhind-papyrus, waarbij het niet duidelijk is of het om het elfde regeringsjaar van Ahmose dan wel van een Hyksos-farao gaat ({{Aut|D.B. Redford}}, ''Egypt, Canaan, and Israel in Ancient Times'', Princeton, 1992, p. 128.).
|-
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|4}}
|{{Aut|S. Thomas}}, ''Ahmose: Liberator of Egypt'', New York, 2003, p. &lt;span class=plainlinks&gt;[https://books.google.com/books?id=Ew4JV7yVAg0C&amp;pg=PA93&amp;dq=%22Amenhotep+I%22+%22Ahmose-Nefertari%22+regent&amp;hl=nl&amp;sig=_qZPn39VHT5C7G_uQ9ITVJzf4aA 93].&lt;/span&gt;
|-
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|5}}
|[https://web.archive.org/20010527050435/home.earthlink.net/~nfrtry/pages/articles/dodson.html {{Aut|S. Cottman}}, After the pyramids: The Valley of the Kings and beyond, in ''The Scroll'' (2001).]
|-
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|6}}
|{{Aut|J. Dieleman}}, ''De wereld in evenwicht: Goden en mensen in het Oude Egypte'', Amsterdam, 2006, p. &lt;span class=plainlinks&gt;[https://books.google.com/books?id=2AbD8APpOxEC&amp;pg=PA104&amp;dq=%22Amenhotep+I%22+%22Deir+el-Medina%22&amp;hl=nl&amp;sig=YCqpde7d7jS9gMjcUdCvEs5hPJM 104].&lt;/span&gt;
|-
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|7a}} {{Fnb|7b}}
|{{Aut|B.M. Bryan}}, The Eighteenth Dynasty before the Amarna Period (c.1550–1352 BC), in {{Aut|I. Shaw}} (ed.), ''The Oxford History of Ancient Egypt'', Oxford, 2000, p. &lt;span class=plainlinks&gt;[https://books.google.com/books?id=092jP1lBhtoC&amp;pg=PA221&amp;dq=%22Thutmose+I%22+mother&amp;hl=nl&amp;sig=rGuBb1y8Ug-WZCfGMcgqTAL0oIg 211].&lt;/span&gt;
|-
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|8}}
|[https://www.reshafim.org.il/ad/egypt/ahmose_inscription.htm {{Aut|A. Dollinger}} (trad.), ''Biography of Ahmose, son of Abana'', reshafim.org (2000)].
|-
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|9}}
|{{Aut|B.M. Bryan}}, The Eighteenth Dynasty before the Amarna Period (c.1550–1352 BC), in {{Aut|I. Shaw}} (ed.), ''The Oxford History of Ancient Egypt'', Oxford, 2000, p. &lt;span class=plainlinks&gt;[https://books.google.com/books?id=J-rIO6BBh6IC&amp;pg=PA232&amp;vq=Thutmose+Nubian+king&amp;dq=Thutmose+Nubian+king+%22Ahmose,+son+of%22&amp;lr=&amp;hl=nl&amp;source=gbs_search_r&amp;cad=1_1&amp;sig=ePKByao8qsyBwIjCfLpbVUkVRW0#PPA236,M1 236].&lt;/span&gt;
|-
| valign=&quot;top&quot;|{{Fnb|10}}
|Flavius Iosephus, ''Contra Apionem'' 97 (citaat Manetho, II). Cf. Eusebius, ''Chronicon'' p. 157 (Aramese versie), Africanus, ''Chronographiai'' (één jaar!), Georgius Syncellus, ''Ecloga chronographica'' (citeert uit de Griekse versie van Eusebius' ''Chronicon''). Stéles in het Louvre (C 57 (Wadi Halfa, -) en 59 (Wadi Halfa, {{Aut|J.H. Breasted}}, ''Ancient Records of Egypt'', Cambridge, II, 1906, pp. &lt;span class=plainlinks&gt;[https://books.google.com/books?id=0Ds0ix5eMVkC&amp;pg=PA35&amp;dq=%22Ramses+I%22+%22Wadi+Halfa%22+Louvre&amp;ei=eOtYSKG6L6HQjgHL_qWYDA&amp;hl=nl&amp;sig=7SV5s6pKbLXEUuaC30QGROepfDg#PPA35,M1 35]-[https://books.google.com/books?id=0Ds0ix5eMVkC&amp;pg=PA35&amp;dq=%22Ramses+I%22+%22Wadi+Halfa%22+Louvre&amp;ei=eOtYSKG6L6HQjgHL_qWYDA&amp;hl=nl&amp;sig=7SV5s6pKbLXEUuaC30QGROepfDg#PPA36,M1 36].).&lt;/span&gt;
|}
==Bronnen==
*Africanus, ''Chronographiai''.
*Eusebius, ''Chronicon''.
*Flavius Iosephus, ''Contra Apionem'' 94-102 (citaat Manetho, II).
*[https://www.brainfly.net/html/books/aroev2.pdf {{Aut|J.H. Breasted}}, ''Ancient Records of Egypt'', Cambridge, II, 1906.]
*{{Aut|B. Cummings - e.a.}}, ''Egyptian Historical Records of Later Eighteenth Dynasty'', Warminster, 1982-.
*[https://www.reshafim.org.il/ad/egypt/ahmose_inscription.htm {{Aut|A. Dollinger}} (trad.), ''Biography of Ahmose, son of Abana'', reshafim.org (2000)].
*[https://www.specialtyinterests.net/eae.html ''The Encyclopedia of El Amarna Research Tool'']

==Bibliografie==
*{{Aut|C. Aldred}}, ''Akhenaten. Pharaoh of Egypt. A New Study'', Londen, 1968. {{ISBN|0349100632}}
*{{Aut|B.M. Bryan}}, The Eighteenth Dynasty before the Amarna Period (c.1550–1352 BC), in {{Aut|I. Shaw}} (ed.), ''The Oxford History of Ancient Egypt'', Oxford, 2000, pp. &lt;span class=plainlinks&gt;[https://books.google.com/books?id=092jP1lBhtoC&amp;pg=PA207&amp;vq=1550&amp;dq=Ian+Shaw+Oxford+Egypt&amp;hl=nl&amp;source=gbs_search_s&amp;sig=QfMmgsHUNPRWjUDA6481w0VLmn4 218][https://books.google.com/books?id=092jP1lBhtoC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Ian+Shaw+Oxford+Egypt&amp;ei=5Cw9SLmSKKe-ygSo04n1AQ&amp;hl=nl&amp;sig=1RDHbN1oj3RKEQDoJNqo1lKp_OU#PPA263,M1 -]271.&lt;/span&gt;
*[https://web.archive.org/20010527050435/home.earthlink.net/~nfrtry/pages/articles/dodson.html {{Aut|S. Cottman}}, After the pyramids: The Valley of the Kings and beyond, in ''The Scroll'' (2001).]
*{{Aut|J. Dieleman}}, ''De wereld in evenwicht: Goden en mensen in het Oude Egypte'', Amsterdam, 2006.
*{{Aut|J.E. Harris - F. Hussien}}, The Identification of the Eighteenth Dynasty Royal Mummies; A Biological Perspective, in ''Internafional Journal of Osteoarchaeology'' 1 (1991), pp. [https://wysinger.homestead.com/harris_-_1991.pdf 235-239.]
*{{Aut|H.W. Helck - E. Otto - W. Westendorf}} (edd.), ''Lexikon der Ägyptologie'', 7 dln., Wiesbaden, 1972-1992. {{ISBN|3447022660}}
*{{Aut|R. Henry}}, ''Synchronized chronology rethinking Middle East antiquity : a simple correction to Egyptian chronology resolves the major problems in biblical and Greek archaeology'', New York, 2003, pp. &lt;span class=plainlinks&gt;[https://books.google.com/books?id=OXk1dlWp-CUC&amp;pg=PA47&amp;dq=A+History+and+Chronology+of+the+Eighteenth+Dynasty+of+Egypt&amp;ei=4Tg9SJmIF5DAygT6mfDLDw&amp;hl=nl&amp;sig=xL63kGIgqbdV4ko1FajGIIbtuHs 47]-[https://books.google.com/books?id=OXk1dlWp-CUC&amp;pg=PA59&amp;dq=A+History+and+Chronology+of+the+Eighteenth+Dynasty+of+Egypt&amp;hl=nl&amp;source=gbs_toc_r&amp;cad=0_0&amp;sig=PQB-4VXdZLQrX8e6FXePn6oSR-I#PPA58,M1 58].&lt;/span&gt;
*{{Aut|R.A. Parker}}, The Sothic Dating of the Twelfth and Eighteenth Dynasties, in {{Aut|J.H. Johnson - E.F. Wente}} (edd.), ''Studies in Honor of George R. Hughes'', Chicago, 1977, pp. 177-189.
*{{Aut|J.G. Read}}, Early Eighteenth Dynasty Chronology, in ''JNES'' 29 (1970), pp. 1-11.
*{{Aut|D.B. Redford}} (ed.), ''A History and Chronology of the Eighteenth Dynasty of Egypt: Seven Studies'', Toronto, 1967.
*{{Aut|R. Schulz - M. Seidel}} (edd.), ''Egypte. Het land van de farao's'', Keulen, 1998.
*[https://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/akhenaten_print.html {{Aut|K. Spence}}, ''Akhenaten and the Amarna Period'', BBC.co.uk (2002).]
*[https://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/hatshepsut_print.html {{Aut|J. Tyldesley}}, ''Hatshepsut and Tuthmosis: a royal feud?'', BBC.co.uk (2001).] (printversie!)
*{{Aut|J. van Dijk}}, The Amarna Period and the Later New Kingdom (c.1352–1069 BC), in {{Aut|I. Shaw}} (ed.), ''The Oxford History of Ancient Egypt'', Oxford, 2000, pp. &lt;span class=plainlinks&gt;[https://books.google.com/books?id=092jP1lBhtoC&amp;pg=PA265&amp;vq=Amarna&amp;dq=Oxford+History+of+Ancient+Egypt&amp;hl=nl&amp;source=gbs_search_s&amp;sig=MvSdE4y6xRjNaHP9OACX09mheWU 265]-[https://books.google.com/books?id=092jP1lBhtoC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Oxford+History+of+Ancient+Egypt&amp;ei=HTI9SNjwGIzizASwubzzAg&amp;hl=nl&amp;sig=1RDHbN1oj3RKEQDoJNqo1lKp_OU#PPA303,M1 307].&lt;/span&gt;

==Referentie==
*{{Aut|[[w:Gebruiker:Matthias 144|Matthias 144]]}} (ed.), [[w:Nieuwe Rijk|art. Nieuwe Rijk, nl.Wikipedia.org (2005-2006).]]
{{Sub}}
 

[[en:Ancient History/Egypt/New Kingdom]]</text>
      <sha1>opfu354d4ir87xtfkvtgawvw0buu6tn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Italiaanse keuken</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11360</id>
    <revision>
      <id>397198</id>
      <parentid>395198</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T03:47:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>Foto toegevoegd</comment>
      <origin>397198</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3231" sha1="9c765jz7tw02mvu9qoitqd6quqwa0jz" xml:space="preserve">[[File:Italian food.JPG|thumb|300px|Italiaans voedsel]]
'''La Cucina Italiana''' oftewel de Italiaanse keuken behoort tot de meest bekende en 'genuttigde' keukens. Wellicht zijn er, zeker in het Westen, geen mensen te vinden die nog nooit Italiaans hebben gegeten of een van de talloze lokale varianten daarvan. Elke 'mamma' heeft wel een eigen 'macaroni' en volgens de statistieken leeft de helft van de Nederlandse studentenpopulatie op 'pasta met rode saus'.

De keuken wordt gekenmerkt door een simpele mengeling van eerlijke en pure ingrediënten. Juist het simpele zorgt ervoor de dat de smaken goed naar boven komen. Zo ontstaan uit voor ons vreemde combinaties van maar een paar ingrediënten de meest overheerlijke gerechten. Tevens maakt de Italiaanse keuken gebruik van slechts een handvol, maar dan wel verse, [[Kookboek/Kruiden en specerijen|kruiden]], zoals [[Kookboek/Basilicum|basilicum]], [[Kookboek/Tijm|tijm]], [[Kookboek/Rozemarijn|rozemarijn]], [[Kookboek/Salie|salie]] en [[Kookboek/Peterselie|peterselie]] (''basilico, timo, rosmarino, salvia e prezzemolo'').

Daarnaast zijn er een aantal basiscombinaties die in vele gerechten worden gebruikt. Zo wordt de basis van elke goede [[Kookboek/Tomatensaus|tomatensaus]] gevormd door een in [[Kookboek/Olijfolie|olijfolie]] gefruit mengsel van [[Kookboek/Ui|ui]], [[Kookboek/Knoflook|knoflook]] en [[Kookboek/Bleekselderij|bleekselderij]] (''cipolla, aglio, sedano'') eventueel aangevuld met stukjes spaanse peper (''pepperoncino'').

Het simpele van de Italiaanse keuken komt terug in een aantal over bekende gerechten zoals ''[[Kookboek/Pizza|pizza]]'' (stuk gebakken deeg met tomatensaus en wat extra's), ''pasta al pesto'' (deegsliertjes met een basilicum/knoflook/kaassaus), ''insalata caprese'' ([[Kookboek/Tomaat|tomaat]], [[Kookboek/Mozzarella|mozzarella]], [[Kookboek/Basilicum|basilicum]]) en ga zo maar door.

Inmiddels zijn er al duizenden kookboeken verschenen over de Italiaanse keuken en wellicht heeft u er zelf ook een in uw kast staan.

Een van de meest aparte combinaties waarbij een Italiaanse 'twist' uw gerechten kan vervolmaken is de ''[[Kookboek/Superbeitjes|Fragole al balsamico]]'' (pond aardbeien, een eetlepel goede balsamico-azijn erdoor roeren, even laten staan en klaar; de balsamico is een onverwachte smaakversterker).

==Italiaans Menu==
In Italie ziet een standaard menu er zo uit:
* Antipasta: ham, worst, gegrilde groenten zoals paprika, asperge en aubergine, zongedroogde tomaten, olijven, altijd met geraspte Parmezaanse kaas en vergezeld van een glas stevige rode wijn, die al die verschillende smaken aan kan.
* Pasta: een grote portie spaghetti, macaroni, penne, tortellini, ravioli, of risotto, maar ook linzensoep, wat een specialiteit is in de Appenijnen is.
* Vlees of vis: vaak zonder groenten, want die zitten in de twee vorige gerechten verwerkt.
* Dessert: vaak erg zoet, met een glas Italiaanse 'Spumante'.

Italianen zijn trots op hun eigen, regionale recepten en wijn.

== Recepten uit de Italiaanse keuken ==
&lt;DynamicPageList&gt;
category= Italiaanse keuken
mode=unordered
order=ascending
suppresserrors = true
ordermethod = sortkey
&lt;/DynamicPageList&gt;

[[Categorie:Italiaanse keuken| Italiaanse keuken]]

{{sub}}</text>
      <sha1>9c765jz7tw02mvu9qoitqd6quqwa0jz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:COBOL statements</title>
    <ns>10</ns>
    <id>11814</id>
    <revision>
      <id>397164</id>
      <parentid>365831</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:03:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397164</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1498" sha1="kba97mmf6wax1roz232qzd5rfg07ou5" xml:space="preserve">&lt;br&gt;
{| id=&quot;toc&quot; align=center style=&quot;margin: 0 0em 0 0em;&quot;
|-
| style=&quot;background:#9999cc; color: black; text-align: center;&quot;| '''[[Programmeren in COBOL/Statements|COBOL statements]] '''
|-
| align=&quot;center&quot; style=&quot;font-size: 90%;&quot; | 
[[Programmeren in COBOL/Statements/ACCEPT|ACCEPT]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/ADD|ADD]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/CALL|CALL]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/CLOSE|CLOSE]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/COMPUTE|COMPUTE]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/DELETE|DELETE]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/DISPLAY|DISPLAY]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/DIVIDE|DIVIDE]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/EVALUATE|EVALUATE]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/IF|IF]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/INSPECT|INSPECT]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/MOVE|MOVE]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/MULTIPLY|MULTIPLY]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/OPEN|OPEN]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/PERFORM|PERFORM]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/READ|READ]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/REWRITE|REWRITE]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/START|START]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/STOP|STOP]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/STRING|STRING]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/SUBTRACT|SUBTRACT]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/UNSTRING|UNSTRING]] | [[Programmeren in COBOL/Statements/WRITE|WRITE]] 
|}
&lt;noinclude&gt;[[Categorie:COBOL statements| ]] &lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kba97mmf6wax1roz232qzd5rfg07ou5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Overklokken</title>
    <ns>10</ns>
    <id>12273</id>
    <revision>
      <id>397167</id>
      <parentid>358840</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:05:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397167</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="740" sha1="t9pmnik6vblbr74w5ocduimjtjhqdlc" xml:space="preserve">&lt;br style=&quot;clear: both;&quot;&gt;
{| id=&quot;toc&quot; style=&quot;margin: 0 0em 0 0em;&quot;
|-
| style=&quot;background:#9999cc; color: black; text-align: center&quot; | '''[[Overklokken|Overklokken]] '''
|-
| align=&quot;center&quot; style=&quot;font-size: 90%;&quot; | [[Overklokken/Disclaimer|Disclaimer]] | [[Overklokken/Inleiding|Inleiding]] | [[Overklokken/Koeling|Koeling]] | [[Overklokken/Theorie|De theorie]] | [[Overklokken/Architectuur|Architectuur]] | [[Overklokken/Verhoudingen|Snelheidsverhoudingen]] | [[Overklokken/Software|Software]] | [[Overklokken/Aan de slag|Aan de slag]] | [[Overklokken/Troubleshooter - FAQ|Troubleshooter &amp; FAQ]] | [[Overklokken/Terminologie|Terminologie]] 
|}
&lt;br style=&quot;clear: both;&quot;&gt;
&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen voor een bepaald boek]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>t9pmnik6vblbr74w5ocduimjtjhqdlc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Vectormeetkunde</title>
    <ns>10</ns>
    <id>12679</id>
    <revision>
      <id>397170</id>
      <parentid>372996</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:10:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397170</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="582" sha1="fr0sscftlbq3nzn0d55cmsh6em8clrs" xml:space="preserve">{| class=&quot;toccolours noprint&quot; width=&quot;200px&quot; style=&quot;float:right; margin: 1em 0 1em 1em;&quot;
|style=&quot;text-align:center; background-color:#19A5C3; color: black; padding:1em 0 1em 0;&quot;|'''[[Vectormeetkunde]]'''
|-
|'''Inhoudsopgave:'''
*[[Vectormeetkunde/Coördinaten en vectoren|Coördinaten en vectoren]]
*[[Vectormeetkunde/Vergelijking van een lijn|Vergelijking van een lijn]]
*[[Vectormeetkunde/Vergelijking van een vlak|Vergelijking van een vlak]]
*[[Vectormeetkunde/Methodes en bewegingen|Methodes en bewegingen]]
|}&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen voor een bepaald boek]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fr0sscftlbq3nzn0d55cmsh6em8clrs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Leer jezelf ecologisch tuinieren/Register</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14299</id>
    <revision>
      <id>397209</id>
      <parentid>361713</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:24:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>Hernoeming ivm schrijffout</comment>
      <origin>397209</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="239903" sha1="bgpm3mrt2wt4vr3qzjt0ue32i6gheoo" xml:space="preserve">__NOTOC__
{{Leer jezelf ecologisch tuinieren|Afbeelding=Venn-diagram-ABC.svg}}
{{Groen}}Van de meeste planten staan ook de Latijnse namen in dit register, ook als (nog) geen Nederlandse naam bekend is.&lt;br&gt; Informatie over gewassen die niet van toepassing zijn voor dit boek, bijvoorbeeld (sub)tropische of die alleen op grote hoogte groeien, kan je in WikiPedia vinden (zie de WP [[w:Wikipedia:Wikiproject/Planten/Lijst/Soorten|plantenlijst‎]] en de WP lijst [[w:Lijst van kamerplanten|kamerplanten]]). Gewassen die een '''warm gestookte [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Algemeen#Kas of bak?|kas]]''' nodig hebben, extra verlichting of andere ingrijpende maatregelen om te kunnen overleven horen in de Nederlands/Belgische ecologie niet thuis. Strikt genomen sommige andere planten (druif, tomaat) ook niet, maar deze kunnen gedijen met een beetje menselijk hulp of een beschut plekje.
Namen van '''''[[../Plantenfamilie|families]]''''' zijn '''''vet en schuin''''', namen van '''geslachten''' zijn '''vet''' en algemene pagina's zijn &lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;'''groen'''&lt;/span&gt; aangegeven.
{{Einde}}
[[Bestand:Rotterdam cederstraat5 tuin.jpg|thumb|350px|Botanische tuin in Rotterdam, Nederland.]]
[[Bestand:Arboretum Trompenburg Nl 1.jpg|thumb|350px|Arboretum Trompenburg, Rotterdam, Netherlands.]]
[[Bestand:Arboretum Trompenburg PICT0340.jpg|thumb|350px|Arboretum Trompenburg, Rotterdam, Netherlands.]]
[[Bestand:Rendeux JPG02a.jpg|thumb|350px|Rendeux (België), het arboretum Robert Lenoir.]]
[[Bestand:0 Kalmthout - Arboretum 110801 (1).jpg|thumb|350px|Kalmthout (België), het Arboretum Kalmthout.]]
[[Bestand:20090521-23 Kempen (0068).jpg|thumb|350px|Kalmthout arboretum, België.]]
[[Bestand:Meise JPG03b.jpg|thumb|350px|Meise (België), Nationale plantentuin van België - Balatkas (1854).]]
[[Bestand:イングリッシュガーデン3.JPG|thumb|350px|Een minituin.]]
[[Bestand:Flore de Bercy 16.jpg|thumb|350px|Parc de Bercy in Parijs, Frankrijk.]]
[[Bestand:Jardin des plantes Nantes-montagne.jpg|thumb|350px|Jardin des plantes in Nantes, Frankrijk.]]
[[Bestand:Le Jardin des Plantes (Nantes) (7).jpg|thumb|350px|Jardin des plantes in Nantes, Frankrijk.]]
[[Bestand:P1040794 Jardin des plantes Nantes.JPG|thumb|350px|Jardin des plantes in Nantes, Frankrijk.]]
[[Bestand:Sagina nodosa.jpg|thumb|350px|Jardin des plantes in Nantes, Frankrijk.]]
[[Bestand:Arboretum Borotín.jpg|thumb|350px|Arboretum in Borotín, Tsjechië.]]
[[Bestand:Bujakow ogród parafialny.JPG|thumb|350px]]
[[Bestand:Alter Botanischer Garten Kiel Rhododendron1.jpg|thumb|350px|Oude botanische tuin in Kiel, Duitsland]]
[[Bestand:03359 St-Germain parc millefleurs.JPG|thumb|350px|Saint-Germain-en-Laye, prairie millefleur]]
[[Bestand:1959chapelwaterfall.JPG|thumb|350px]]
[[Bestand:Brookgreen Gardens40.jpg|thumb|350px|Brookgreen Gardens]]
[[Bestand:Brookgreen Gardens42.jpg|thumb|350px|Brookgreen Gardens]]
[[Bestand:FortHoofddijk01.jpg|thumb|350px|Botanische Tuin Fort Hoofddijk NL]]
[[Bestand:Fort Hoofddijk Gracht.JPG|thumb|350px|Fort Hoofddijk Gracht NL]]
[[Bestand:Fort Hoofddijk Waterval.JPG|thumb|350px|Fort Hoofddijk Waterval NL]]
[[Bestand:Jena - botanical garden 03 (aka).jpg|thumb|350px|Botanische tuin in Jena, Duitsland.]]
[[Bestand:Alter Botanischer Garten Kiel Rhododendron3.jpg|thumb|350px|Oude botanische tuin in Kiel, Duitsland.]]
[[Bestand:Gardens at Green Gulch Farm.jpg|thumb|350px|Tuin in Sebastopol, Californië.]]
[[Bestand:Von Gimborn Arboretum 1.jpg|thumb|350px|Botanische tuin in Doorn, Nederland]]
[[Bestand:Von Gimborn Arboretum 3.jpg|thumb|350px|Botanische tuin in Doorn, Nederland]]
[[Bestand:Von Gimborn Arboretum 4.jpg|thumb|350px|Botanische tuin in Doorn, Nederland]]
[[Bestand:Lagerstroemia subcostata.jpg|thumb|350px|Royal Botanic Gardens in Melbourne, Australië.]]
[[Bestand:Platane, Trsteno.JPG|thumb|350px|Plataan in Trsteno, Kroatië.]]
[[Bestand:Karro Pict1002.JPG|thumb|350px|Karoo Desert National Botanical Garden in Westkaap, Zuidafrika.]]
[[Bestand:Culpepper 1110321.jpg|thumb|350px|Culpepper Community Garden in London, Engeland]]
[[Bestand:Culpepper 1110331.jpg|thumb|350px|Culpepper Community Garden in London, Engeland.]]
[[Bestand:Culpepper 1110320.jpg|thumb|350px|Culpepper Community Garden in London, Engeland]]
[[Bestand:Flower after rains.JPG|thumb|350px|Bloemen na een regenbui.]]
[[Bestand:Bergianska 4.jpg|thumb|350px|Bergianska botanische tuin in Stockholm, Zweden.]]
[[Bestand:Bielefeld Botanischer Garten Treppe.jpg|thumb|350px|Botanische tuin in Bielefeld, Duitsland.]]
[[Bestand:Alter Botanischer Garten Kiel Rhododendron2.jpg|thumb|350px|Oude botanische tuin in Kiel, Duitsland.]]
[[Bestand:Jardin des plantes Nantes-cascade.jpg|thumb|350px|Botanische tuin in Nantes, Frankrijk.]]
[[Bestand:FortHoofddijk01.jpg|thumb|350px|Botanische tuin op de Uithof.]]
[[Bestand:Botanischer Garten See.jpg|thumb|350px|Botanische tuin München (Nymphenburg).]]
[[Bestand:Botanischer Garten9.jpg|thumb|350px|Botanische tuin München.]]
[[Bestand:Botanischer Garten Bach.jpg|thumb|350px|Botanische tuin München.]]
[[Bestand:Andromeda Botanical Gardens 04.jpg|350px|thumb|Andromeda Botanical Gardens in Barbados.]]
[[Bestand:EdinburghBotanicGarden 2013-08 651.jpg|350px|thumb|Botanic Garden Edinburgh.]]
[[Bestand:Botanic gardens Spain Girona Blanes.JPG|350px|thumb|Botanic Garden Spain.]]
[[Bestand:Wind in de wilgen heemtuin.JPG|350px|thumb|Heemtuin Wind in de wilgen Nederland.]]
[[Bestand:Botanic Garden SA.JPG|350px|thumb|Botanic Garden Adelaide]]
[[Bestand:Botanic Garden - Wroclaw.jpg|350px|thumb|Botanic Garden Wroclaw Polen]]
[[Bestand:Benmore Botanic Garden (475885015).jpg|350px|thumb|Botanic Garden Benmore Schotland]]
[[Bestand:Denver Botanic Gardens - DSC00985.JPG|350px|thumb|Botanic Garden Denver USA]]
[[Bestand:Denver Botanic Gardens - DSC00907.JPG|350px|thumb|Botanic Garden Denver USA]]
[[Bestand:Botanic garden Funchal 01.JPG|350px|thumb|Botanic Garden Funchal (Madeira)]]
[[Bestand:Jardin botanique de Tananarive (3202532961).jpg|350px|thumb|Jardin botanique de Tananarive]]
[[Bestand:Girl with Butterfly - Brooklyn Botanic Garden - Brooklyn, NY - DSC07928.JPG|350px|thumb|Brooklyn Botanic Garden, Brooklyn, New York, USA]]
[[Bestand:Verbania Pallanza Garten3.JPG|350px|thumb|Botanische Garten von Verbania Pallanza]]
[[Bestand:St. Andrews Botanical Garden 1 - geograph.org.uk - 305256.jpg|350px|thumb|St. Andrews Botanical Garden GB]]
[[Bestand:Pond, Tower Hill Botanic Garden.JPG|350px|thumb|Tower Hill Botanic Garden, Boylston, Massachusetts, USA]]
[[Bestand:Neuer Botanischer Garten - Systematische Abteilung 005.jpg|350px|thumb|Neuer Botanischer Garten Marburg]]
[[Bestand:Poland. Warsaw. Powsin. Botanical Garden 063.jpg|350px|thumb|Poland. Warsaw. Powsin. Botanical Garden. &quot;Secret garden&quot;]]
[[Bestand:2006-09-02 Botanischer Garten Sumpfpflanzen.jpg|350px|thumb|Berlin, Botanischer Garten, Sumpfpflanzen]]
[[Bestand:Caragana boisii1.jpg|350px|thumb|Caragana boisii im Botanischen Garten der Universität Wien]]
[[Bestand:Bgbo5 ies.jpg|350px|thumb|Botanical Garden of Bochum, Germany]]
[[Bestand:Orto botanico di Pisa - general view.JPG|350px|thumb|Orto botanico di Pisa - general view. Pisa, Italy.]]
[[Bestand:Plantentuin UGent.jpg|350px|thumb|Botanical Garden of the University of Ghent.]]
[[Bestand:'Kruidtuin Leuven' (5913105146).jpg|350px|thumb|‘Zittend meisje’ (1988) van Lydia Stefani (Leuven).]]
[[Bestand:Févier jardin botanique liege.jpg|350px|thumb|Févier d'Amérique au jardin botanique de Liège.]]
[[Bestand:Meise JPG03b.jpg|350px|thumb|Meise (België), Nationale plantentuin van België.]]
[[Bestand:Hauenštejn - botanická zahrada 1.jpg|350px|thumb|Botanical garden near the castle of Hauenštejn, Karlovy Vary District, Czech Republic.]]
[[Bestand:15 de abril 2016 Jardines de la Alameda de Gibraltar (4) (26168075250).jpg|350px|thumb|Jardines de la Alameda de Gibraltar.]]
[[Bestand:Utrecht garden.JPG|350px|thumb|Botanic Gardens Uithof.]]
[[Bestand:Botanische Tuin Afrikaanderwijk.jpg|350px|thumb|Botanische Tuin Afrikaanderwijk Rotterdam.]]
[[Bestand:TvkR MvH Stinsenbos P1190236 bw.jpg|350px|thumb|Stinsenbos Tuin van Kapitein Rommel.]]
[[Bestand:Holidays Greece - panoramio (230).jpg|350px|thumb|Greece.]]
[[Bestand:Balkan Botanic Garden of Kroussia kz14.jpg|350px|thumb|Balkan Botanic Garden of Kroussia.]]
[[Bestand:Botanical Gardens of Oulu University 20130623 04.JPG|350px|thumb|Botanical Gardens of Oulu University.]]
[[Bestand:Holidays Greece - panoramio (219).jpg|350px|thumb|Greece.]]
[[Bestand:Conservatoire Brest saisons12 2013.JPG|350px|thumb|Ambiance automnale Frankrijk.]]
[[Bestand:Cascades au jardin botanique du Clos Lucé.JPG|350px|thumb|Waterfalls in the botanical garden, Clos Lucé, Amboise.]]
[[Bestand:Thalictrum aquilegiifolium Lehtoängelmä Aklejruta C DSC03062.JPG|350px|thumb|Columbine meadow rue or Greater Meadow-rue (Thalictrum aquilegiifolium) in Helsinki University Botanical Garden in Kumpula.]]
[[Bestand:Botanisk Have – Copenhagen (15189492109).jpg|350px|thumb|Copenhagen, Denmark.]]
[[Bestand:Luua arboretum.jpg|350px|thumb|Luua arboretum.]]
[[Bestand:Diamond Falls, Diamond Botanical Gardens, Soufriere, Saint Lucia.jpg|350px|thumb|Waterval St Lucia.]]
[[Bestand:Botanischer Garten Frankenburg 7.jpg|350px|thumb|Botanischer Garten Frankenburg im Herbst 2011.]]
[[Bestand:Bromelie im Botanischen Garten Graz.jpg|350px|thumb|Botanische Garten am Institut für Pflanzenwissenschaften der Karl-Franzens-Universität Graz.]]
[[Bestand:Botanischer Garten Innsbruck Alpinum 10 (cropped).jpg|350px|thumb|Botanischer Garten der Universität Innsbruck, Alpinum.]]
[[Bestand:Klagenfurt Villacher Vorstadt Botanischer Garten Adonis vernalis 04042018 5788.jpg|350px|thumb|Adonis vernalis in the botanical garden on Prof.-Dr.-Kahler-Platz.]]
[[Bestand:Seerose.jpg|350px|thumb|searose, botanical garden linz, austria.]]
[[Bestand:Hosta Big Daddy.jpg|350px|thumb|Hosta 'Big Daddy' in the Botanical Garden of the University of Vienna.]]

===== Register =====
{{Abc}}
== A ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Aa|Aa]] - [[#Ab|Ab]] - [[#Ac|Ac]] - [[#Ad|Ad]] - [[#Ae|Ae]] - [[#Af|Af]] - [[#Ag|Ag]] - [[#Ah|Ah]] - [[#Ai|Ai]] - [[#Aj|Aj]] - [[#Ak|Ak]] - [[#Al|Al]] - [[#Am|Am]] - [[#An|An]] - [[#Ap|Ap]] - [[#Aq|Aq]] - [[#Ar|Ar]] - [[#As|As]] - [[#At|At]] - [[#Au|Au]] - [[#Av|Av]] - [[#Az|Az]]&amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Aa ===
* [[../Aalbes|Aalbes]]
* [[../Dieren#Aaltje|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Aaltje&lt;/span&gt;]]
* [[../De moestuin#Aanaarden|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Aanaarden&lt;/span&gt;]]
* [[../De basis#Aandrukplank|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Aandrukplank&lt;/span&gt;]]
* [[../Aangebrande orchis|Aangebrande orchis]]
* [[../Aapjesorchis|Aapjesorchis]]
* [[../Aardaker|Aardaker]]
* [[../Aardappel|Aardappel]]
* [[../Problemen#Aardappelziekte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Aardappelziekte&lt;/span&gt;]]
* [[../Aardbei|Aardbei]]
* [[../Aardbeiganzerik|Aardbeiganzerik]]
* [[../Aardbeiklaver|Aardbeiklaver]]
* [[../Aardbeispinazie|Aardbeispinazie]]
* [[../Aarddistel|Aarddistel]]
* [[../Aardkastanje|Aardkastanje]]
* [[../Aardpeer|Aardpeer]]
* [[../Dieren#Aardvlo|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Aardvlo&lt;/span&gt;]]
* [[../Aarmunt|Aarmunt]]
* [[../Aarvederkruid|Aarvederkruid]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ab ===
* [[../Zilverspar|'''Abies''']] / [[../Gewone zilverspar|-alba]] / [[../Fraserspar|-fraseri]] / [[../Reuzenzilverspar|-grandis]] / [[../Koreaanse zilverspar|-koreana]] / [[../Nordmann-spar|-nordmanniana]]
* [[../Abrikoos|Abrikoos]]
* [[../Absintalsem|Absintalsem]]
* [[../Abutilon|'''Abutilon''']] / [[../Belgische vlag|-megapotamicum]] / [[../Fluweelblad|-theophrasti]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ac ===
* [[../Acaena|'''Acaena''']] / [[../Stekelnootje|-microphylla]]
* [[../Esdoorn|'''Acer''']] / [[../Spaanse aak|-campestre]] / [[../Colchische esdoorn|-cappadocicum]] / [[../Noorse esdoorn|-platanoides]] / [[../Gewone esdoorn|-pseudoplatanus]] / [[../Rode esdoorn|-rubrum]]
* [[../Esdoornfamilie|'''''Aceraceae''''']]
* [[../Orchis|'''Aceras''']] / [[../Poppenorchis|-anthropophorum]]
* [[../Duizendblad|'''Achillea''']] / [[../Geel duizendblad|-filipendulina]] / [[../Gewoon duizendblad|-millefolium]] / [[../Wilde bertram|-ptarmica]]
* [[../Achnatherum|'''Achnatherum''']]
* [[../Monnikskap|'''Aconitum''']] / [[../Blauwe monnikskap|-napellus]] / [[../Gele monnikskap|-vulparia]]
* [[../Kalmoesfamilie|'''''Acoraceae''''']]
* [[../Acorus|'''Acorus''']] / [[../Kalmoes|-calamus]]
* [[../Actaea|'''Actaea''']] / [[../Christoffelkruid|''-spicata'']]
* [[../Actinidia|'''Actinidia''']] / [[../Mini-kiwi|-arguta]] / [[../Kiwi|-chinensis]] / [[../Actinidia kolomikta|-kolomikta]]
* [[../Kiwifamilie|'''''Actinidiaceae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ad ===
* [[../Addertong|'''Addertong''']]
* [[../Addertongfamilie|'''''Addertongfamilie''''']]
* [[../Adderwortel|Adderwortel]]
* [[../Adelaarsvaren|Adelaarsvaren]]
* [[../Adelaarsvarenfamilie|'''''Adelaarsvarenfamilie''''']]
* [[../Venushaar|'''Adiantum''']] / [[../Echt venushaar|-capillus veneris]] / [[../Smal venushaar|-diaphanum]] / [[../Hoefijzervaren|-pedatum]] / [[../Fijn venushaar|-raddianum]]
* [[../Adonis|'''Adonis''']] / [[../Zomeradonis|-aestivalis]] / [[../Kooltje-vuur|-flammea]] / [[../Voorjaarsadonis|-vernalis]]
* [[../Muskuskruid|'''Adoxa''']] / [[../Muskuskruid|-moschatellina]]
* [[../Muskuskruidfamilie|'''''Adoxaceae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ae ===
* [[../Aeluropus|'''Aeluropus''']] /
* [[../Aegopodium|'''Aegopodium''']] / [[../Zevenblad|-podagraria]]
* [[../Paardenkastanje|'''Aesculus''']] / [[../Rode paardenkastanje|-carnea]] / [[../Witte paardenkastanje|-hippocastanum]]
* [[../Aethusa|'''Aethusa''']] / [[../Hondspeterselie|-cynapium]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Af ===
* [[../Afghaanse duizendknoop|Afghaanse duizendknoop]]
* [[../Algemeen#Afharden|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Afharden&lt;/span&gt;]]
* [[../De_tuinkalender#Omschrijving van afkortingen en symbolen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Afkortingen en symbolen&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Maan en planeten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Afnemende maan&lt;/span&gt;]]
* [[../Stekken#Afleggen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Afleggen&lt;/span&gt;]]
* [[../Afrikaanse amarant|Afrikaanse amarant]]
* [[../Afrikaantje|'''Afrikaantje''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ag ===
* [[../Paddenstoelenfamilie|'''''Agaricaceae''''']]
* [[../Agaricus|'''Agaricus''']] / [[../Champignon|-bisporus]]
* [[../Agastache|'''Agastache''']] / [[../Dropplant|-foeniculum]]
* [[../Ageratum|'''Ageratum''']] / [[../Mexicaantje|-houstonianum]]
* [[../Agrimonie|'''Agrimonia''']] / [[../Gewone agrimonie|-eupatoria]] / [[../Welriekende agrimonie|-procera]]
* [[../Agrimonie|'''Agrimonie''']]
* [[../Agropyron|'''Agropyron''']] /
* [[../Agropyropsis|'''Agropyropsis''']] / 
* [[../Agrostemma|'''Agrostemma''']] / [[../Bolderik|-githago]] / [[../Oosterse bolderik|-gracile]]
* [[../Struisgras|'''Agrostis''']] / [[../Moerasstruisgras|-canina]] / [[../Gewoon struisgras|-capillaris]] / [[../Hoog struisgras|-gigantea]] / [[../Fioringras|-stolonifera]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ah ===
* [[../Esdoorn|'''Ahorn''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ai ===
* [[../Dwerghaver|'''Aira''']] / [[../Zilverhaver|-caryophyllea]] / [[../Vroege haver|-preacox]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Aj ===
* [[../Zenegroen|'''Ajuga''']] / [[../Akkerzenegroen|-chamaepitys]] / [[../Heidezenegroen|-genevensis]] / [[../Piramidezenegroen|-pyramidalis]] / [[../Kruipend zenegroen|-reptans]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ak ===
* [[../Akelei|'''Akelei''']]
* [[../Akeleiruit|Akeleiruit]]
* [[../Akkerandoorn|Akkerandoorn]]
* [[../Akkerbedstro|Akkerbedstro]]
* [[../Akkerboterbloem|Akkerboterbloem]]
* [[../Akkerdistel|Akkerdistel]]
* [[../Akkerdoornzaad|Akkerdoornzaad]]
* [[../Akkerdravik|Akkerdravik]]
* [[../Akkerereprijs|Akkerereprijs]]
* [[../Akkergeelster|Akkergeelster]]
* [[../Akkergoudsbloem|Akkergoudsbloem]]
* [[../Akkerhoornbloem|Akkerhoornbloem]]
* [[../Akkerkers|Akkerkers]]
* [[../Akkerklaver|Akkerklaver]]
* [[../Akkerklokje|Akkerklokje]]
* [[../Akkerkool|Akkerkool]]
* [[../Akkerleeuwenbek|Akkerleeuwenbek]]
* [[../Akkermelkdistel|Akkermelkdistel]]
* [[../Akkermunt|Akkermunt]]
* [[../Akkerogentroost|Akkerogentroost]]
* [[../Heermoes|Akkerpaardenstaart]]
* [[../Akkerscherm|'''Akkerscherm''']]
* [[../Akkervergeet-mij-nietje|Akkervergeet-mij-nietje]]
* [[../Akkerviltkruid|Akkerviltkruid]]
* [[../Akkerviooltje|Akkerviooltje]]
* [[../Akkerwinde|Akkerwinde]]
* [[../Akkerzenegroen|Akkerzenegroen]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Al ===
* [[../Alant|'''Alant''']]
* [[../Alcea|'''Alcea''']] / [[../Alcea biennis|-biennis]] / [[../Stokroos|-rosea]] / [[../Alcea rugosa|-rugosa]] / [[../Alcea setosa|-setosa]] / [[../Alcea striata|-striata]]
* [[../Vrouwenmantel|'''Alchemilla''']] / [[../Spitslobbige vrouwenmantel|-acutiloba]] / [[../Fijnstengelige vrouwenmantel|-filicaulis]] / [[../Kale vrouwenmantel|-glabra]] / [[../Slanke vrouwenmantel|-micans]] / [[../Fraaie vrouwenmantel|-mollis]] / [[../Bergvrouwenmantel|-monticola]] / [[../Geplooide vrouwenmantel|-subcrenata]] / [[../Geelgroene vrouwenmantel|-xanthochlora]]
* [[../Veldsla|'''Alerianella locusta''']]
* [[../Waterweegbree|'''Alisma''']] / [[../Smalle waterweegbree|-gramineum]] / [[../Slanke waterweegbree|-lanceolatum]] / [[../Grote waterweegbree|-plantago aquatica]]
* [[../Waterweegbreefamilie|'''''Alismataceae''''']]
* [[../Lookfamilie|'''''Alliaceae''''']]
* [[../Alliaria|'''Alliaria''']] / [[../Look-zonder-look|-petiolata]]
* [[../Look|'''Allium''']] / [[../Sjalot|-ascalonicum]] / [[../Berglook|-carinatum]] / [[../Ui|-cepa]] / [[../Stengelui|-fistulosum]] / [[../Sint-jansui|-fistulosum var. bulbifera]] / [[../Moeslook|-oleraceum]] / [[../Armbloemig look|-paradoxum]] / [[../Prei|-porrum]] / [[../Knoflook|-sativum]] / [[../Bieslook|-schoenoprasum]] / [[../Slangenlook|-scorodoprasum]] / [[../Driekantig look|-triquetrum]] / [[../Chinese bieslook|-tuberosum]] / [[../Daslook|-ursinum]] / [[../Kraailook|-vineale]] / [[../Bochtig look|-zebdanense]]
* [[../Els|'''Alnus''']] / [[../Zwarte els|-glutinosa]] / [[../Witte els|-incana]]
* [[../Vossenstaart|'''Alopecurus''']] / [[../Rosse vossenstaart|-aequalis]] / [[../Knolvossenstaart|-bulbosus]] / [[../Geknikte vossenstaart|-geniculatus]] / [[../Duist|-myosuroides]] / [[../Grote vossenstaart|-pratensis]] / [[../Blaasvossenstaart|-rendlei]]
* [[../Alpenandoorn|Alpenandoorn]]
* [[../Alpenbes|Alpenbes]]
* [[../Alpenden|Alpenden]]
* [[../Alpenheksenkruid|Alpenheksenkruid]]
* [[../Alpenrus|Alpenrus]]
* [[../Alsem|'''Alsem''']]
* [[../Alsemambrosia|Alsemambrosia]]
* [[../Heemst|'''Althaea''']] / [[../Echte heemst|-officinalis]]
* [[../Schildzaad|'''Alyssum''']] / [[../Bleek schildzaad|-alyssoides]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Am ===
* [[../Amandelwilg|Amandelwilg]]
* [[../Amandelwolfsmelk|Amandelwolfsmelk]]
* [[../Amarant|'''Amarant''']]
* [[../Amarantenfamilie|'''''Amarantenfamilie''''']]
* [[../Amarantenfamilie|'''''Amaranthaceae''''']]
* [[../Amarant|'''Amaranthus''']] / [[../Witte amarant|-albus]] / [[../Nerfamarant|-blitoides]] / [[../Kleine majer|-blitum]] / [[../Kattenstaartamarant|-caudatus]] / [[../Liggende majer|-deflexus]] / [[../Afrikaanse amarant|-graecizans]] / [[../Franse amarant|-hybridus subsp. bouchonii]] / [[../Basterdamarant|-hybridus subsp. hybridus]] / [[../Tweehuizige amarant|-palmeri]] / [[../Papegaaienkruid|-retroflexus]] / [[../Argentijnse amarant|-standleyanus]] / [[../Klaroen|-tricolor]]
* [[../Narcisfamilie|'''''Amaryllidaceae''''']]
* [[../Amaryllis|'''Amaryllis''']] / [[../Belladonnalelie|-belladonna]]
* [[../Amberkruid|Amberkruid]]
* [[../Ambrosia|'''Ambrosia''']] / [[../Alsemambrosia|-artemisiifolia]] / [[../Zandambrosia|-psilostachya]]
* [[../Krentenboompje|'''Amelanchier''']] / [[../Canadees krentenboompje|-canadensis]] / [[../Drents krentenboompje|-laevis]] / [[../Amerikaans krentenboompje|-lamarckii]]
* [[../Amerikaans krentenboompje|Amerikaans krentenboompje]]
* Amerikaanse [[../Amerikaanse eik|-eik]] / [[../Amerikaanse hopbeuk|-hopbeuk]] / [[../Amerikaanse kruidkers|-kruidkers]] / [[../Amerikaanse linde|-linde]] / [[../Amerikaanse persimmon|-persimmon]] / [[../Amerikaanse vogelkers|-vogelkers]] / [[../Amerikaanse witte eik|-witte eik]] / [[../Amerikaanse zwarte populier|-zwarte populier]]
* [[../Akkerscherm|'''Ammi''']] / [[../Groot akkerscherm|-majus]] / [[../Fijn akkerscherm|-visnaga]]
* [[../Ammochloa|'''Ammochloa''']]
* [[../Ammophila|'''Ammophila''']] / [[../Helm|-arenaria]]
* [[../Amsinckia|'''Amsinckia''']] / [[../Kleinbloemige amsinckia|-micrantha]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== An ===
* [[../Anacamptis|'''Anacamptis''']] / [[../Wantsenorchis|-coriophora]] / [[../IJle moerasorchis|-laxiflora]] / [[../Harlekijn|-morio]] / [[../Moerasorchis|-palustris]] / [[../Hondskruid|-pyramidalis]]
* [[../Pruikenboomfamilie|'''''Anacardiaceae''''']]
* [[../Guichelheil|'''Anagallis''']] / [[../Blauw guichelheil|-arvensis subsp. foemina]] / [[../Rood guichelheil|-arvensis subsp. arvensis]] / [[../Dwergbloem|-minima]] / [[../Teer guichelheil|-tenella]]
* [[../Ananaskers|Ananaskers]]
* [[../Witte knoop|'''Anaphalis''']] / [[../Prachtrozenkransje|-margaritacea]]
* [[../Ossentong|'''Anchusa''']] / [[../Kromhals|-arvensis]] / [[../Geelwitte ossentong|-ochroleuca]] / [[../Gewone ossentong|-officinalis]]
* [[../Andijvie|Andijvie]]
* [[../Andoorn|'''Andoorn''']]
* [[../Andromeda|'''Andromeda''']] / [[../Lavendelhei|-polifolia]]
* [[../Andropogon|'''Andropogon''']]
* [[../Anemoon|'''Anemone''']] / [[../Blauwe anemoon|-apennina]] / [[../Oosterse anemoon|-blanda]] / [[../Anemone canadensis|-canadensis]] / [[../Anemone coronaria|-coronaria]] / [[../Chinese anemoon|-hupehensis]] / [[../Bosanemoon|-nemorosa]] / [[../Anemone quinquefolia|-quinquefolia]] / [[../Gele anemoon|-ranunculoides]] / [[../Anemone sylvestris|-sylvestris]]
* [[../Anemoon|'''Anemoon''']]
* [[../Anethum|'''Anethum''']] / [[../Dille|-graveolens]]
* [[../Engelwortel|'''Angelica''']] / [[../Grote engelwortel|-archangelica]] / [[../Gewone engelwortel|-sylvestris]]
* [[../Kalkbedstro|Angina-bedstro]]
* [[../Anijs|Anijs]]
* [[../Dropplant|Anijsplant]]
* [[../Anjer|'''Anjer''']]
* [[../Anjerfamilie|'''''Anjerfamilie''''']]
* [[../Anoda|'''Anoda''']] / [[../Straalvrucht|-cristata]]
* [[../Antennaria|'''Antennaria''']] / [[../Rozenkransje|-dioica]]
* [[../Schubkamille|'''Anthemis''']] / [[../Valse kamille|-arvensis]] / [[../Stinkende kamille|-cotula]] / [[../Roomse kamille|-nobilis]] / [[../Gele kamille|-tinctoria]]
* [[../Graslelie|'''Anthericum''']] / [[../Grote graslelie|-liliago]] / [[../Vertakte graslelie|-ramosum]]
* [[../Reukgras|'''Anthoxanthum''']] / [[../Slofhak|-aristatum]] / [[../Gewoon reukgras|-odoratum]]
* [[../Kervel (geslacht)|'''Anthriscus''']] / [[../Fijne kervel|-caucalis]] / [[../Echte kervel|-cerefolium]] / [[../Fluitenkruid|-sylvestris]]
* [[../Anthyllis|'''Anthyllis''']] / [[../Wondklaver|-vulneraria]]
* [[../Antinoria|'''Antinoria''']]
* [[../Leeuwenbek|'''Antirrhinum''']] / [[../Grote leeuwenbek|-majus]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ap ===
* [[../Windhalm|'''Apera''']] / [[../Stijve windhalm|-interrupta]] / [[../Grote windhalm|-spica-venti]]
* [[../Leeuwenklauw|'''Aphanes''']] / [[../Grote leeuwenklauw|-arvensis]]
* [[../Schermbloemenfamilie|'''''Apiaceae''''']]
* [[../Moerasscherm|'''Apium''']] / [[../Selderij|-graveolens (selderij)]] - [[../Snijselderij|-graveolens (snijselderij)]] / [[../Bleekselderij|-graveolens var. dulce]] / [[../Knolselderij|-graveolens var. rapaceum]] / [[../Ondergedoken moerasscherm|-inundatum]] / [[../Groot moerasscherm|-nodiflorum]] / [[../Kruipend moerasscherm|-repens]]
* [[../Maagdenpalmfamilie|'''''Apocynaceae''''']]
* [[../Appel|Appel]]
* [[../Appelbes|'''Appelbes''']]
* [[../Appelbes (struik)|Appelbes (struik)]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Aq ===
* [[../Hulstfamilie|'''''Aquifoliaceae''''']]
* [[../Akelei|'''Aquilegia''']] / [[../Gespoorde akelei|-caerulea]] / [[../Wilde akelei|-vulgaris]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ar ===
* [[../Arabidopsis|'''Arabidopsis''']] / [[../Rozetsteenkers|-arenosa]] / [[../Zandraket|-thaliana]]
* [[../Scheefkelk|'''Arabis''']] / [[../Torenkruid|-glabra]] / [[../Ruige scheefkelk|-hirsuta subsp. hirsuta]] / [[../Pijlscheefkelk|-hirsuta subsp. sagittata]]
* [[../Aronskelkfamilie|'''''Araceae''''']]
* [[../Klimopfamilie|'''''Araliaceae''''']]
* [[../Klit|'''Arctium''']] / [[../Grote klit|-lappa]] / [[../Gewone klit|-minus]] / [[../Bosklit|-nemorosum]] / [[../Donzige klit|-tomentosum]]
* [[../Arctostaphylos|'''Arctostaphylos''']] / [[../Berendruif|-uva ursi]]
* [[../Berenoor (geslacht)|'''Arctotis''']] / [[../Berenoor|-grandis]]
* [[../Zandmuur|'''Arenaria''']] / [[../Gewone zandmuur|-serpyllifolia]]
* [[../Argentijnse amarant|Argentijnse amarant]]
* [[../Aristida|'''Aristida''']]
* [[../Aristolochia|'''Aristolochia''']] / [[../Pijpbloem|-clematitis]]
* [[../Pijpbloemfamilie|'''''Aristolochiaceae''''']]
* [[../Armbloemig look|Armbloemig look]]
* [[../Armbloemige waterbies|Armbloemige waterbies]]
* [[../Armeria|'''Armeria''']] / [[../Engels gras|-maritima]]
* [[../Armoracia|'''Armoracia''']] / [[../Mierik|-rusticana]]
* [[../Arnica|'''Arnica''']] / [[../Valkruid|-montana]]
* [[../Arnoseris|'''Arnoseris''']] / [[../Korensla|-minima]]
* [[../Appelbes|'''Aronia''']] / [[../Appelbes (struik)|-arbutifolia]] / [[../Zwarte appelbes|-melanocarpa]] / [[../Zwarte appelbes|-×prunifolia]]
* [[../Aronskelk|'''Aronskelk''']]
* [[../Aronskelkfamilie|'''''Aronskelkfamilie''''']]
* [[../Arrhenatherum|'''Arrhenatherum''']] / [[../Gewone glanshaver|-elatius]]
* [[../Alsem|'''Artemisia''']] / [[../Citroenkruid|-abrotanum]] / [[../Absintalsem|-absinthium]] / [[../Witte alsem|-alba]] / [[../Rechte alsem|-biennis]] / [[../Wilde averuit|-campestris subsp. campestris]] / [[../Duinaveruit|-campestris subsp. maritima]] / [[../Dragon|-dracunculus]] / [[../Zeealsem|-maritima]] / [[../Bijvoet|-vulgaris]]
* [[../Arthrostylidium|'''Arthrostylidium''']]
* [[../Artisjok|Artisjok]]
* [[../Aronskelk|'''Arum''']] / [[../Italiaanse aronskelk|-italicum]] / [[../Gevlekte aronskelk|-maculatum]]
* [[../Aruncus|'''Aruncus''']] / [[../Geitenbaard|-dioicus]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== As ===
* [[../Asarum|'''Asarum''']] / [[../Mansoor|-eupaeum]] 
* [[../Asclepias|'''Asclepias''']] / [[../Rode zijdeplant|-incarnata]] / [[../Zijdeplant|-syriaca]]
* [[../Aspergefamilie|'''''Asparagaceae''''']]
* [[../Asparagus|'''Asparagus''']] / [[../Asperge|-officinalis subsp. officinalis]] / [[../Liggende asperge|-officinalis subsp. prostratus]]
* [[../Asperge-erwt|Asperge-erwt]]
* [[../Asperge|Asperge]]
* [[../Aspergefamilie|'''''Aspergefamilie''''']]
* [[../Scherpkruid|Asperugo procumbens]]
* [[../Bedstro|'''Asperula''']] / [[../Akkerbedstro|-arvensis]] / [[../Kalkbedstro|-cynanchica]]
* [[../Streepvarenfamilie|'''''Aspleniaceae''''']]
* [[../Streepvaren|'''Asplenium''']] / [[../Zwartsteel|-adianthum nigrum]] / [[../Lancetvormige streepvaren|-billotii]] / [[../Schubvaren|-ceterach]] / [[../Genaalde streepvaren|-fontanum]] / [[../Forez-streepvaren|-foreziense]] / [[../Muurvaren|-ruta muraria]] / [[../Tongvaren|-scolopendrium]] / [[../Noordse streepvaren|-septentrionale]] / [[../Steenbreekvaren|-trichomanes]] / [[../Groensteel|-viride]]
* [[../Aster|'''Aster''']] / [[../Gladde aster|-laevis]] / [[../Nieuw nederlandse aster|-novi belgii]] / [[../Kleine aster|-tradescantii]] / [[../Zeeaster|-tripolium]]
* [[../Asterfijnstraal|'''Asterfijnstraal''']]
* [[../Composietenfamilie|'''''Asteraceae''''']]
* [[../Astragalus|'''Astragalus''']] / [[../Hokjespeul|-glycyphyllos]]
* [[../Astrantia|'''Astrantia''']] / [[../Zeeuws knoopje|-major]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== At ===
* [[../Wijfjesvarenfamilie|'''''Athyriaceae''''']]
* [[../Athyrium|'''Athyrium''']] / [[../Wijfjesvaren|-filix femina]] / [[../Japanse regenboogvaren|-niponicum]]
* [[../Atlantische klimop|Atlantische klimop]]
* [[../Atlasceder|Atlasceder]]
* [[../Melde|'''Atriplex''']] / [[../Kustmelde|-glabriuscula]] / [[../Tuinmelde|-hortensis]] / [[../Gelobde melde|-laciniata]] / [[../Strandmelde|-littoralis]] / [[../Gesteelde spiesmelde|-longipes]] / [[../Glanzende melde|-nitens]] / [[../Uitstaande melde|-patula]] / [[../Gesteelde zoutmelde|-pedunculata]] / [[../Gewone zoutmelde|-portulacoides]] / [[../Spiesmelde|-prostrata]]
* [[../Atropa|'''Atropa''']] / [[../Wolfskers|-bella donna]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Au ===
* [[../Aubergine|Aubergine]]
* [[../Aubrieta|'''Aubrieta''']]
* [[../Augurk|Augurk]]
* [[Wikibooks:Infobox/Leer jezelf ecologisch tuinieren|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Auteur(s) van dit boek&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Av ===
* [[../Avena|'''Avena''']] / [[../Beemdhaver|-pratense]] / [[../Haver|-sativa]] / [[../Wilde haver|-sterillis]]
* [[../Avondkoekoeksbloem|Avondkoekoeksbloem]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Az ===
* [[../Rododendron|'''Azalea''']]
* [[../Aziatische berk|Aziatische berk]]
* [[../Kroosvaren|'''Azolla''']] / [[../Grote kroosvaren|-filiculoides]] / [[../Kleine kroosvaren|-mexicana]]
* [[../Azorenaddertong|Azorenaddertong]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== B ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ba|Ba]] - [[#Be|Be]] - [[#Bi|Bi]] - [[#Bl|Bl]] - [[#Bo|Bo]] - [[#Br|Br]] - [[#Bu|Bu]]&amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ba ===
* [[../Baardgentiaan|'''Baardgentiaan''']]
* [[../Kaukasisch vergeet-mij-nietje|Balkanvergeet-mij-nietje]]
* [[../Ballota|'''Ballota''']] / [[../Stinkende ballote|-nigra]]
* [[../Balsemienfamilie|'''''Balsaminaceae''''']]
* [[../Balsemienfamilie|'''''Balsemienfamilie''''']]
* [[../Balsemwormkruid|Balsemwormkruid]]
* [[../Bandwilg|Bandwilg]]
* [[../Barbarea|'''Barbarea''']] / [[../Bitter barbarakruid|-intermedia]] / [[../Stijf barbarakruid|-stricta]] / [[../Vroeg barbarakruid|-verna]] / [[../Gewoon barbarakruid|-vulgaris]]
* [[../Basilicum|'''Basilicum''']]
* [[../Zoutkruid|'''Bassia''']] / [[../Ruig zoutkruid|-hirsuta]]
* [[../Bastaardeikvaren|Bastaardeikvaren]]
* [[../Bastaardklaproos|Bastaardklaproos]]
* [[../Dieren#Bastaardrups|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bastaardrups&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Bastaardsatijnvlinder|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bastaardsatijnvlinder&lt;/span&gt;]]
* [[../Bastaardsmeerwortel|Bastaardsmeerwortel]]
* [[../Bastaardteunisbloem|Bastaardteunisbloem]]
* [[../Basterdamarant|Basterdamarant]]
* [[../Basterdduizendknoop|Basterdduizendknoop]]
* [[../Basterdklaver|Basterdklaver]]
* [[../Basterdwederik|'''Basterdwederik''']]
* [[../Dagbloem|Bataat]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Be ===
* [[../Beckmannia|'''Beckmannia''']] / [[../Beckmannia borealis|-borealis]] / [[../Beckmannia cruciformis|-cruciformis]] / [[../Beckmannia eruciformis|-eruciformis]] / [[../Beckmannia erucoides|-erucoides]] / [[../Beckmannia syzigachne|-syzigachne]]
* [[../Bedstro|'''Bedstro''']]
* [[../Beekpunge|Beekpunge]]
* [[../Beemdgras|'''Beemdgras''']]
* [[../Beemdhaver|Beemdhaver]]
* [[../Beemdkroon|Beemdkroon]]
* [[../Beemdlangbloem|Beemdlangbloem]]
* [[../Beemdooievaarsbek|Beemdooievaarsbek]]
* [[../Beenbreek|Beenbreek]]
* [[../Beenbreekfamilie|'''''Beenbreekfamilie''''']]
* Behaarde [[../Behaarde boterbloem|Behaarde boterbloem]] / [[../Behaarde katoen|-katoen]] / [[../Behaarde struweelroos|-struweelroos]]
* Beklierde [[../Beklierde basterdwederik|-basterdwederik]] / [[../Beklierde duizendknoop|-duizendknoop]] / [[../Beklierde heggenroos|-heggenroos]] / [[../Beklierde kogeldistel|-kogeldistel]] / [[../Beklierde ogentroost|-ogentroost]]
* [[../Belgische vlag|Belgische vlag]]
* [[../Wolfskers|Belladonna]]
* [[../Belladonnalelie|Belladonnalelie]]
* [[../Bellardiochloa|'''Bellardiochloa''']] / [[../Bellardiochloa argaea|-argaea]] / [[../Bellardiochloa carica|-carica]] / [[../Bellardiochloa polychroa|-polychroa]] / [[../Bellardiochloa variegata|-variegata]] / [[../Bellardiochloa violacea|-violacea]]
* [[../Bellis|'''Bellis''']] / [[../Madeliefje|-perennis]]
* [[../De siertuin#Beplanting|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Beplanting siertuin&lt;/span&gt;]]
* [[../Berberisfamilie|'''''Berberidaceae''''']]
* [[../Berberis|'''Berberis''']] / [[../Elfenbloempje|-alpinum]] / [[../Mahonie|-aquifolium]] / [[../Japanse berberis|-thunbergii]] / [[../Zuurbes|-vulgaris]]
* [[../Berberisfamilie|'''''Berberisfamilie''''']]
* [[../Berendruif|Berendruif]]
* [[../Berenklauw|'''Berenklauw''']]
* [[../Berenoor|Berenoor]]
* [[../Berenoor (geslacht)|'''Berenoor''']]
* [[../Bergamot|Bergamot]]
* [[../Bergdravik|Bergdravik]]
* [[../Bergandoorn|Bergandoorn]]
* [[../Bergbasterdwederik|Bergbasterdwederik]]
* [[../Bergbeemdgras|Bergbeemdgras]]
* [[../Eenjarig bonenkruid|Bergbonenkruid]]
* [[../Bergcentaurie|Bergcentaurie]]
* [[../Bergdravik|Bergdravik]]
* [[../Berggamander|Berggamander]]
* [[../Berghertshooi|Berghertshooi]]
* [[../Bergklokje|Bergklokje]]
* [[../Bergknautia|Bergknautia]]
* [[../Bergcentaurie|Bergkorenbloem]]
* [[../Berglook|Berglook]]
* [[../Bergnachtorchis|Bergnachtorchis]]
* [[../Bergroos|Bergroos]]
* [[../Bergsteentijm|Bergsteentijm]]
* [[../Bergvlas|'''Bergvlas''']]
* [[../Trosvlier|Bergvlier]]
* [[../Bergvrouwenmantel|Bergvrouwenmantel]]
* [[../Berijpte viltroos|Berijpte viltroos]]
* [[../Berijpte wilg|Berijpte wilg]]
* [[../Berk|'''Berk''']]
* [[../Berkenfamilie|'''''Berkenfamilie''''']]
* [[../Bermooievaarsbek|Bermooievaarsbek]]
* [[../Bermzuring|Bermzuring]]
* [[../Bernagie|Bernagie]]
* [[../Berteroa|'''Berteroa''']] / [[../Grijskruid|-incana]]
* [[../Berula|'''Berula''']] / [[../Kleine watereppe|-erecta]]
* [[../Besanjelier|Besanjelier]]
* [[../Sortering naar ...|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Beschermde planten in Nederland en België&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Bastaardrups|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bessenbladwesp&lt;/span&gt;]]
* [[../Problemen#Bessenroest|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bessenroest&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Bessenglasvlinder|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bessenglasvlinder&lt;/span&gt;]]
* [[../Biet|'''Beta''']] / [[../Rode biet|-vulgaris (Rode biet)]] / [[../Snijbiet|-vulgaris (Snijbiet)]]
* [[../Betonie|Betonie]]
* [[../Berk|'''Betula''']] / [[../Chinese berk|-albosinensis]] / [[../Goudberk|-ermanii]] / [[../Dwergberk|-nana]] / [[../Papierberk|-papyrifera]] / [[../Ruwe berk|-pendula]] / [[../Aziatische berk|-platyphylla]] / [[../Grijze berk|-populifolia]] / [[../Zachte berk|-pubescens]] / [[../Witte Himalayaberk|-utilis]] / [[../Ruwe berk|-verrucosa]]
* [[../Berkenfamilie|'''''Betulaceae''''']]
* [[../Beuk|Beuk]]
* [[../Beukvaren|'''Beukvaren''']]
* [[../Beursjesganzenvoet|Beursjesganzenvoet]]
* [[../Bevernel|'''Bevernel''']]
* [[../Beverneltorkruid|Beverneltorkruid]]
* [[../Bevertjes|Bevertjes]]
* [[../Algemeen#Bewaren|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bewaren van gewassen&lt;/span&gt;]]
* [[../Bezemdophei|Bezemdophei]]
* [[../Bezemkruiskruid|Bezemkruiskruid]]
* [[../Bezemstruik|Bezemstruik]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Bi ===
* [[../Tandzaad|'''Bidens''']] / [[../Knikkend tandzaad|-cernua]] / [[../Smal tandzaad|-connata]] / [[../Tandzaad|-ferulifolia]] / [[../Zwart tandzaad|-frondosa]] / [[../Riviertandzaad|-radiata]] / [[../Veerdelig tandzaad|-tripartita]]
* [[../Bies|'''Bies''']]
* [[../Bieslook|Bieslook]]
* [[../Biestarwegras|Biestarwegras]]
* [[../Biesvarenfamilie|'''''Biesvarenfamilie''''']]
* [[../Biet|Biet]]
* [[../Biezenknoppen|Biezenknoppen]]
* [[../Biggenkruid|'''Biggenkruid''']]
* [[../Trompetboomfamilie|'''''Bignoniaceae''''']]
* [[../Dieren#Bij|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bij&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Bijenkast|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bijenhotel&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Bijenkast|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bijenkast&lt;/span&gt;]]
* [[../Bijenorchis|Bijenorchis]]
* [[../Bijvoet|Bijvoet]]
* [[../Bilzekruid|Bilzekruid]]
* [[../Bindsla|Bindsla]]
* [[../Bingelkruid|'''Bingelkruid''']]
* [[../Bitter barbarakruid|Bitter barbarakruid]]
* Bittere [[../Bittere veldkers|-veldkers]] / [[../Bittere wilg|-wilg]]
* [[../Bitterkruid|'''Bitterkruid''']]
* [[../Bitterkruidbremraap|Bitterkruidbremraap]]
* [[../Bitterling|'''Bitterling''']]
* [[../Bitterzoet|Bitterzoet]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Bl ===
* [[../Blaartrekkende boterbloem|Blaartrekkende boterbloem]]
* [[../Blaasjeskruid|'''Blaasjeskruid''']]
* [[../Blaasjeskruidfamilie|'''''Blaasjeskruidfamilie''''']]
* [[../Blaaslobelia|Blaaslobelia]]
* [[../Blaassilene|Blaassilene]]
* [[../Blaasvaren|Blaasvaren]]
* [[../Blaasvossenstaart|Blaasvossenstaart]]
* [[../Blaaszegge|Blaaszegge]]
* [[../Bitterling|'''Blackstonia''']] / [[../Zomerbitterling|-perfoliata]]
* [[../Dieren#Bladluis|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bladluis&lt;/span&gt;]]
* [[../Raapsteel|Bladmoes]]
* [[../Bladrammenas|Bladrammenas]]
* [[../Stekken#Bladstek|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bladstek&lt;/span&gt;]]
* [[../Problemen#Bladvalziekte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bladvalziekte&lt;/span&gt;]]
* [[../Problemen#Bladvlekkenziekte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bladvlekkenziekte&lt;/span&gt;]]
* Blauw [[../Blauw glidkruid|-glidkruid]] / [[../Blauw guichelheil|-guichelheil]] / [[../Blauw kattenkruid|-kattenkruid]] / [[../Blauw kweldergras|-kweldergras]] / [[../Blauw parelzaad|-parelzaad]] / [[../Blauw walstro|-walstro]]
* Blauwe [[../Blauwe aardappelstruik|-aardappelstruik]] / [[../Blauwe anemoon|-anemoon]] / [[../Blauwe bes|-bes]] / [[../Blauwe bosbes|-bosbes]] / [[../Blauwe bremraap|-bremraap]] / [[../Blauwe druifjes|-druifjes]] / [[../Blauwe knoop|-knoop]] / [[../Blauwe leeuwenbek|-leeuwenbek]] / [[../Blauwe lis|-lis]] / [[../Blauwe lupine|-lupine]] / [[../Blauwe monnikskap|-monnikskap]] / [[../Blauwe waterereprijs|-waterereprijs]] / [[../Blauwe winde|-winde]] / [[../Blauwe zeedistel|-zeedistel]] / [[../Blauwe zegge|-zegge]]
* [[../Blauweregen|'''Blauweregen''']]
* [[../Blauwgras|Blauwgras]]
* [[../Slaapbol|Blauwmaanzaad]]
* [[../Blauwspar|Blauwspar]]
* [[../Dubbellooffamilie|'''''Blechnaceae''''']]
* [[../Blechnum|'''Blechnum''']] / [[../Dubbelloof|-spicant]]
* Bleek [[../Bleek bosvogeltje|-bosvogeltje]] / [[../Bleek schildzaad|-schildzaad]]
* [[../Bleekgeel blaasjeskruid|Bleekgeel blaasjeskruid]]
* [[../Bleekgele hennepnetel|Bleekgele hennepnetel]]
* [[../Bleekselderij|Bleekselderij]]
* [[../Bosviooltje|Bleeksporig bosviooltje]]
* Bleke [[../Bleke basterdwederik|-basterdwederik]] / [[../Bleke hoornbloem|-hoornbloem]] / |[[../Glanzige hoornbloem|Glanzige hoornbloem]] (''Cerastium holosteoides'')[[../Bleke klaproos|-klaproos]] / [[../Bleke morgenster|-morgenster]] / [[../Bleke orchis|-orchis]] / [[../Bleke schubwortel|-schubwortel]] / [[../Bleke zegge|-zegge]]
* [[../Plantkunde/Bloeiwijze|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bloeiwijze&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Bloedluis|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bloedluis&lt;/span&gt;]]
* [[../Bloedooievaarsbek|Bloedooievaarsbek]]
* [[../Bloedzuring|Bloedzuring]]
* [[../Russenfamilie|Bloembiesfamilie]]
* [[../Bloemkool|Bloemkool]]
* [[../Blonde zegge|Blonde zegge]]
* [[../Blysmus|'''Blysmus''']] / [[../Platte bies|-compressus]] / [[../Rode bies|-rufus]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Bo ===
* [[../Bochtig look|Bochtig look]]
* Bochtige [[../Bochtige klaver|-klaver]] / [[../Bochtige smele|-smele]]
* [[../De basis/Bodembedekking|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bodembedekking&lt;/span&gt;]]
* [[../De basis#Samenstelling van de bodem|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bodemsamenstelling&lt;/span&gt;]]
* [[../Boekweit|Boekweit]]
* [[../Boehmeria|'''Boehmeria''']]
* [[../Boerenjasmijn|'''Boerenjasmijn''']]
* [[../Boerenkers|'''Boerenkers''']]
* [[../Boerenkool|Boerenkool]]
* [[../Boerenkrokus|Boerenkrokus]]
* [[../Boerenwormkruid|Boerenwormkruid]]
* [[../Boheemse duizendknoop|Boheemse duizendknoop]]
* [[../Bokkenorchis|Bokkenorchis]]
* [[../Paarse morgenster|Boksbaard]]
* [[../Boksdoorn|Boksdoorn]]
* [[../Bolderik|Bolderik]]
* [[../Bolletjeskers|Bolletjeskers]]
* [[../Bolletjeskool|'''Bolletjeskool''']]
* [[../Bolletjesraket|Bolletjesraket]]
* [[../Bolletjesvaren|Bolletjesvaren]]
* [[../Bolletjesvarenfamilie|'''''Bolletjesvarenfamilie''''']]
* [[../Bonenkruid|'''Bonenkruid''']]
* [[../Dieren#Bonenkever|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bonenkever&lt;/span&gt;]]
* [[../De moestuin#Bonenstaken|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Bonenstaken&lt;/span&gt;]]
* [[../Bont kroonkruid|Bont kroonkruid]] 
* Bonte [[../Dieren#Bonte bessenvlinder|-&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;bessenvlinder&lt;/span&gt;]] / [[../Bonte ganzenbloem|-ganzenbloem]] / [[../Bonte luzerne|-luzerne]] / [[../Bonte paardenstaart|-paardenstaart]] / [[../Bonte wikke|-wikke]]
* [[../De basis#Zagen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Boomzaag&lt;/span&gt;]]
* [[../De boomgaard|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Boomgaard&lt;/span&gt;]]
* [[../De moestuin#Boon|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Boon&lt;/span&gt;]]
* [[../Bernagie|Borage]]
* [[../Borago|'''Borago''']] / [[../Bernagie|-officinalis]]
* [[../Ruwbladigenfamilie|'''''Boraginaceae''''']]
* [[../De siertuin#Borders|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Borders&lt;/span&gt;]]
* [[../Borstelgras|Borstelgras]]
* [[../Borstelkrans|Borstelkrans]]
* [[../Borstelstreepzaad|Borstelstreepzaad]]
* [[../Bosaardbei|Bosaardbei]]
* [[../Bosandoorn|Bosandoorn]]
* [[../Bosanemoon|Bosanemoon]]
* [[../Bosbessen|'''Bosbessen''']]
* [[../Bosbies|Bosbies]]
* [[../Bosbingelkruid|Bosbingelkruid]]
* [[../Bosboterbloem|Bosboterbloem]]
* [[../Bosdravik|Bosdravik]]
* [[../Bosdroogbloem|Bosdroogbloem]]
* [[../Bosereprijs|Bosereprijs]]
* [[../Bosgeelster|Bosgeelster]]
* [[../Bosgerst|Bosgerst]]
* [[../Bosgierstgras|Bosgierstgras]]
* [[../Boshavikskruid|Boshavikskruid]]
* [[../Wilde hyacint|Boshyacint]]
* [[../Bosklauwtjesmos|Bosklauwtjesmos]]
* [[../Bosklit|Bosklit]]
* [[../Boskortsteel|Boskortsteel]]
* [[../Boskruiskruid|Boskruiskruid]]
* [[../Boslathyrus|Boslathyrus]]
* [[../Bosliefje|Bosliefje]]
* [[../Bosliefje geslacht|'''Bosliefje''']]
* [[../Hertsmunt|Bosmunt]]
* [[../Bosmuur|Bosmuur]]
* [[../Bosogentroost|Bosogentroost]]
* [[../Bosooievaarsbek|Bosooievaarsbek]]
* [[../Bosorchis|Bosorchis]]
* [[../Bospaardenstaart|Bospaardenstaart]]
* [[../Bosrank|Bosrank]]
* [[../Bosroos|Bosroos]]
* [[../Bosstruisriet|Bosstruisriet]]
* [[../Bostabak|Bostabak]]
* [[../Bostulp|Bostulp]]
* [[../Bosveldkers|Bosveldkers]]
* [[../Bosvergeet-mij-nietje|Bosvergeet-mij-nietje]]
* [[../Bosviooltje|Bosviooltje]]
* [[../Bosvogeltje|'''Bosvogeltje''']]
* [[../Boswalstro|Boswalstro]]
* [[../Boswederik|Boswederik]]
* [[../Boswilg|Boswilg]]
* [[../Boszegge|Boszegge]]
* [[../Boterbloem|'''Boterbloem''']]
* [[../Maanvaren|'''Botrychium''']] / [[../Gelobde maanvaren|-lunaria]] / [[../Vertakte maanvaren|-matricariifolium]] / [[../Kleine maanvaren|-simplex]]
* [[../Problemen#Botrytis|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Botrytis&lt;/span&gt;]]
* [[../Bovista|'''Bovista''']] / [[../Bovista aestivalis|-aestivalis]] / [[../Bovista colorata|-colorata]] / [[../Bovista graveolens|-graveolens]] / [[../Bovista limosa|-limosa]] / [[../Zwartwordende bovist|-nigrescens]] / [[../Bovista pusilla|-pusilla]]
*[[../Bovista|Bovisten]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Br ===
* [[../De moestuin#Braak|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Braak&lt;/span&gt;]]
* [[../Braam|'''Braam''']]
* [[../Kortsteel|'''Brachypodium''']] / [[../Boskortsteel|-sylvaticum]] / [[../Gevinde kortsteel|-pinnatum]]
* [[../Brandende liefde|Brandende liefde]]
* [[../Brandnetel|'''Brandnetel''']]
* [[../Brandnetelfamilie|'''''Brandnetelfamilie''''']]
* [[../Kool (geslacht)|'''Brassica''']] / [[../Snijkool|-campestris]] / [[../Sareptamosterd|-juncea]] / [[../Koolraap|-napobrassica]] / [[../Koolzaad|-napus]] / [[../Zwarte mosterd|-nigra]] / [[../Boerenkool|-oleracea var. acephala]] / [[../Duizendkoppige kool|-oleracea var. acephala var. medullosa]] / [[../Bloemkool|-oleracea var. botrytis]] / [[../Koolrabi|-oleracea var. caulorapa]] / [[../Rode kool|-oleracea convar. capitata var. rubra]] / [[../Savooiekool|-oleracea var.]] / [[../Snijkool|-oleracea (Snijkool of Paksoi)]] / [[../Spitskool|-oleracea (Spitskool)]] / [[../Spruitkool|-oleracea convar. oleracea var. gemmifera]] / [[../Witte kool|-oleracea convar. ''capitata'' var. ''alba'']] / [[../Broccoli|-oleracea convar. botrytis var. cymosa]] / [[../Romanesco|-oleracea var. botrytis]] / [[../Chinese kool|-pekinensis]] / [[../Raap|-rapa syn. brassica rapa var. rapa]] / [[../Raapsteel|-rapa]] / [[../Raapzaad|-rapa syn. brassica rapa subsp. oleifera]]
* [[../Kruisbloemenfamilie|'''''Brassicaceae''''']]
* [[../Brave hendrik|Brave hendrik]]
* [[../Algemeen#Breedwerpig zaaien|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Breedwerpig zaaien&lt;/span&gt;]]
* Brede [[../Brede dovenetel|-dovenetel]] / [[../Brede eikvaren|-eikvaren]] / [[../Brede ereprijs|-ereprijs]] / [[../Brede lathyrus|-lathyrus]] / [[../Brede orchis|-orchis]] / [[../Brede raai|-raai]] / [[../Brede stekelvaren|-stekelvaren]] / [[../Brede waterpest|-waterpest]] / [[../Brede wespenorchis|-wespenorchis]] / [[../Brede waterpest|-waterpest]] / [[../Brede wolfsmelk|-wolfsmelk]] / [[../Brede zannichellia|-zannichellia]]
* Breed [[../Breed fakkelgras|-fakkelgras]] / [[../Breed klokje|-klokje]] / [[../Breed pijlkruid|-pijlkruid]] / [[../Breed vlieszaad|-vlieszaad]] / [[../Breed wollegras|-wollegras]]
* [[../Breedbladige lijsterbes|Breedbladige lijsterbes]]
* [[../Gewone brem|Brem]]
* [[../Bremraap|'''Bremraap''']]
* [[../Bremraapfamilie|'''''Bremraapfamilie''''']]
* [[../Brenne-orchis|Brenne-orchis]]
* [[../Trilgras|'''Briza''']] / [[../Groot trilgras|-maxima]] / [[../Bevertjes|-media]]
* [[../Broccoli|Broccoli]]
* [[../Algemeen#Broeiheuvel|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Broeiheuvel&lt;/span&gt;]]
* [[../Vaste dravik|'''Bromopsis''']] / [[../Bergdravik|-erecta]] / [[../Kweekdravik|-inermis]] / [[../Bosdravik|-ramosa subsp. benekenii]] / [[../Ruwe dravik|-ramosa subsp. ramosa]]
* [[../Dravik|'''Bromus''']] / [[../Akkerdravik|-arvensis]] / [[../Zachte dravik|-hordeaceus]] / [[../Sierlijke dravik|-lepidus]] / [[../Trosdravik|-racemosus]] / [[../Dreps|-secalinus]]
* [[../Bronkruid|'''Bronkruid''']]
* [[../Bronkruidfamilie|'''''Bronkruidfamilie''''']]
* [[../Browallia|'''Browallia''']] / [[../Struikviooltje|-americana]] / [[../Browallia speciosa|-speciosa]]
* Bruine [[../Bruine boon|-boon]] / [[../Bruine snavelbies|-snavelbies]]
* [[../Bruinrode wespenorchis|Bruinrode wespenorchis]]
* [[../Brunel|'''Brunel''']]
* [[../Brunnera|'''Brunnera''']] / [[../Kaukasisch vergeet-mij-nietje|-macrophylla]]
* [[../Witlof|Brussels lof]]
* [[../Brylkinia|'''Brylkinia''']]
* [[../Buddleja|'''Buddleja''']] / [[../Vlinderstruik|-davidii]]
* [[../Bryonia|'''Bryonia''']] / [[../Heggenrank|-dioica]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Bu ===
* [[../Buddleja|'''Buddleja''']] / [[../Vlinderstruik|-davidii]]
* [[../Bultkroos|Bultkroos]]
* [[../Bunium|'''Bunium''']] / [[../Aardkastanje|-bulbocastanum]]
* [[../Buntgras|Buntgras]]
* [[../Goudscherm|'''Bupleurum''']] / [[../Sikkelgoudscherm|-falcatum]] / [[../Doorwas|-rotundifolium]] / [[../Smalle doorwas|-subovatum]] / [[../Fijn goudscherm|-tenuissimum]]
* [[../Zwanenbloem|Butomus umbellatus]]
* [[../Buxusfamilie|'''''Buxaceae''''']]
* [[../Buxus|'''Buxus''']] / [[../Palmboompje|-sempervirens]]
* [[../Buxusfamilie|'''''Buxusfamilie''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== C ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ca|Ca]] - [[#Ce|Ce]] - [[#Ch|Ch]] - [[#Ci|Ci]] - [[#Cl|Cl]] - [[#Co|Co]] - [[#Cr|Cr]] - [[#Cu|Cu]] - [[#Cy|Cy]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ca ===
* [[../Cakile|'''Cakile''']] / [[../Zeeraket|-maritima]]
* [[../Struisriet|'''Calamagrostis''']] / [[../Bosstruisriet|-arundinacea]] / [[../Duinriet|-epigejos]] / [[../Rivierstruisriet|-pseudophragmites]] / [[../Stijf struisriet|-stricta]]
* [[../Goudsbloem|'''Calendula''']] / [[../Akkergoudsbloem|-arvensis]] / [[../Gewone goudsbloem|-officinalis]]
* [[../Kalkraket|Calepina irregularis]]
* [[../Californische cipres|Californische cipres]]
* [[../Calla|'''Calla''']] / [[../Slangenwortel|-palustris]]
* [[../Callistemon|'''Callistemon''']] / [[../Rode lampenpoetser|-citrinus]]
* [[../Zomeraster|Callistephus chinensis]]
* [[../Sterrenkroos|'''Callitriche''']] / [[../Gesteeld sterrenkroos|-brutia]] / [[../Gekield sterrenkroos|-cophocarpa]] / [[../Haaksterrenkroos|-hamulata]] / [[../Rond sterrenkroos|-hermaphroditica]] / [[../Stomphoekig sterrenkroos|-obtusangula]] / [[../Klein sterrenkroos|-palustris]] / [[../Gewoon sterrenkroos|-platycarpa]] / [[../Gevleugeld sterrenkroos|-stagnalis]]
* [[../Calluna|'''Calluna''']] / [[../Struikhei|-vulgaris]]
* [[../Dotterbloem|'''Caltha''']] / [[../Gewone dotterbloem|-pallustris]] / [[../Spindotterbloem|-palustris subsp. araneosa]]
* [[../Ruitjesbovist|Calviata utriformis]]
* [[../Dubbelkelkwinde|'''Calystegia''']] / [[../Calystegia pulchra|-pulchra]] / [[../Haagwinde|-sepium]] / [[../Calystegia silvatica|-silvatica]] / [[../Zeewinde|-soldanella]]
* [[../Camellia|'''Camellia''']]
* [[../Huttentut|Camelina sativa]]
* [[../Klokje|'''Campanula''']] / [[../Campanula alliariifolia|-alliariifolia]]  / [[../Campanula alliariifolia|-alliariifolia]] / [[../Campanula baumgartenii|-baumgartenii]] / [[../Karpatenklokje|-carpatica]] / [[../Campanula cervicaria|-cervicaria]] / [[../Campanula cespitosa|-cespitosa]] / [[../Campanula garganica|-garganica]] / [[../Kluwenklokje|-glomerata]] / [[../Campanula grossekii|-grossekii]] / [[../Breed klokje|-latifolia]] / [[../Mariëtteklokje|-medium]] / [[../Weideklokje|-patula]] / [[../Prachtklokje|-persicifolia]] / [[../Dalmatiëklokje|-portenschlagiana]] / [[../Kruipklokje|-poscharskyana]] / [[../Akkerklokje|-rapunculoides]] / [[../Rapunzelklokje|-rapunculus]] / [[../Bergklokje|-rhomboidalis]] / [[../Grasklokje|-rotundifolia]] / [[../Campanula takesimana|-takesimana]] / [[../Ruig klokje|-trachelium]]
* [[../Klokjesfamilie|'''''Campanulaceae''''']]
* [[../Canadees hertshooi|Canadees hertshooi]]
* Canadese [[../Canadese fijnstraal|-fijnstraal]] / [[../Canadese guldenroede|-guldenroede]] / [[../Canadese hemlockspar|-hemlockspar]] / [[../Canadese kornoelje|-kornoelje]] / [[../Canadese populier|-populier]] / [[../Canadese rus|-rus]]
* [[../Hennepfamilie|'''''Cannabaceae''''']]
* [[../Cannabis|'''Cannabis''']] / [[../Hennep|-sativa]]
* [[../Kamperfoeliefamilie|'''''Caprifoliaceae''''']]
* [[../Herderstasje (geslacht)|'''Capsella''']] / [[../Herderstasje|-bursa-pastoris]]
* [[../Capsicum|'''Capsicum''']] / [[../Paprika|-annuum)]] / [[../Chilipeper|-baccatum]]
* [[../Veldkers|'''Cardamine''']] / [[../Bittere veldkers|-amara]] / [[../Bolletjeskers|-bulbifera]] / [[../Bosveldkers|-flexuosa]] / [[../Kleine veldkers|-hirsuta]] / [[../Springzaadveldkers|-impatiens]] / [[../Pinksterbloem|-pratensis]]
* [[../Distels|'''Carduus''']] / [[../Langstekelige distel|-acanthoides]] / [[../Kruldistel|-crispus]] / [[../Knikkende distel|-nutans]] / [[../ Tengere distel|-tenuiflorus]]
* [[../Zegge|'''Carex''']] / [[../Scherpe zegge|-acuta]] / [[../Moeraszegge|-acutiformis]] / [[../Paardenhaarzegge|-appropinquata]] / [[../Noordse zegge|-aquatilis]] / [[../Zandzegge|-arenaria]] / [[../Trilgraszegge|-brizoides]] / [[../Knotszegge|-buxbaumii]] / [[../Voorjaarszegge|-caryophyllea]] / [[../Polzegge|-cespitosa]] / [[../IJle hazenzegge|-crawfordii]] / [[../Zompzegge|-canescens]] / [[../Geelgroene zegge|-demissa]] / [[../Ronde zegge|-diandra]] / [[../Vingerzegge|-digitata]] / [[../Tweehuizige zegge|-dioica]] / [[../Zilte zegge|-distans]] / /[[../Tweerijige zegge|-disticha]] / [[../Kustzegge|-divisa]] / [[../Groene bermzegge|-divulsa]] / [[../Sterzegge|-echinata]] / [[../Stijve zegge|-elata]]  / [[../Elzenzegge|-elongata]] / [[../Heidezegge|-ericetorum]] / [[../Kwelderzegge|-extensa]] / [[../Zeegroene zegge|-flacca]] / [[../Gele zegge|-flava]] / [[../Kleine knotszegge|-hartmanii]] / [[../Ruige zegge|-hirta]] / [[../Blonde zegge|-hostiana]][ / [[../Gladde zegge|-laevigata]] / [[../Draadzegge|-lasiocarpa]] / [[../Schubzegge|-lepidocarpa]] / [[../Hazenzegge|-leporina]] / [[../Rivierduinzegge|-ligerica]] / [[../Slijkzegge|-limosa]] / [[../Dichte bermzegge|-muricata]] / [[../Zwarte zegge|-nigra]] / [[../Dwergzegge|-oederi subsp. oederi]] / [[../Valse voszegge|-otrubae]] / [[../Hazenzegge|-ovalis]] / [[../Bleke zegge|-pallescens]] / [[../Blauwe zegge|-panicea]] / [[../Pluimzegge|-paniculata]] / [[../Hangende zegge|-pendula]] / [[../Pilzegge|-pilulifera]] / [[../Vroege zegge|-praecox]] / [[../Hoge cyperzegge|-pseudocyperus]] / [[../Vlozegge|-pulicaris]] / [[../Stippelzegge|''-punctata'']] / [[../Valse zandzegge|-reichenbachii]] / [[../IJle zegge|-remota]] / [[../Oeverzegge|-riparia]] / [[../Snavelzegge|-rostrata]] / [[../Slanke zegge|-strigosa]] / [[../Gewone bermzegge|-spicata]] / [[../Boszegge|-sylvatica]] / [[../Viltzegge|-tomentosa]] / [[../Drienervige zegge|-trinervis]] / [[../Blaaszegge|-vesicaria]] / [[../Voszegge|-vulpina]] / [[../Ribbelzegge|-vulpinoidea]]
* [[../Carlina|'''Carlina''']] / [[../Zilverdistel|-acaulis]] / [[../Driedistel|-vulgaris]]
* [[../Carpinus|'''Carpinus''']] / [[../Haagbeuk|-betulus]]
* [[../Hottentotvijg|Carpodrotus edulis]]
* [[../Carthamus|'''Carthamus''']] / [[../Saffloer|-tinctorius]]
* [[../Karwij (geslacht)|'''Carum''']] / [[../Karwij|-carvi]] / [[../Kranskarwij|-verticillatum]]
* [[../Anjerfamilie|'''''Caryophyllaceae''''']]
* [[../Cassiope|'''Cassiope''']]
* [[../Kastanje|'''Castanea''']] / [[../Tamme kastanje|-sativa]]
* [[../Castellia|'''Castellia''']]
* [[../Catabrosa|'''Catabrosa''']] / [[../Watergras|-aquatica]]
* [[../Colpodium|'''Catabrosella''']]
* [[../Trompetboom|'''Catalpa''']] / [[../ Groene trompetboom|-bignonioides]]
* [[../Hardgras|'''Catapodium''']] / [[../Laksteeltje|-marinum]] / [[../Stijf hardgras|-rigidum]]
* [[../Kerstorchidee|Cattleya trianae]]
* [[../Peper|Cayennepeper]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ce ===
* [[../Ceder|'''Ceder''']]
* [[../Ceder|'''Cedrus''']] / [[../Atlasceder|-atlantica]]
* [[../Kardinaalsmutsfamilie|'''''Celastraceae''''']]
* [[../Netelboom|'''Celtis''']] / [[../Zwepenboom|-occidentalis]]
* [[../Centaurie|'''Centaurea''']] / [[../Kalketrip|-calcitrapa]] / [[../Korenbloem|-cyanus]] / [[../Knoopkruid|-jacea]] / [[../Bergcentaurie|-montana]] / [[../Zwart knoopkruid|-nigra]] / [[../Grote centaurie|-scabiosa]] / [[../Zomercentaurie|-solstitialis]] / [[../Rijncentaurie|-stoebe]]
* [[../Centaurie|'''Centaurie''']]
* [[../Centauriebremraap|Centauriebremraap]]
* [[../Duizendguldenkruid|'''Centaurium''']] / [[../Echt duizendguldenkruid|-erythraea]]] / [[../Strandduizendguldenkruid|-littorale]] / [[../Fraai duizendguldenkruid|-pulchellum]]
* [[../Centranthus|'''Centranthus''']] / [[../Rode spoorbloem|-ruber]]
* [[../Centunculus|'''Centunculus''']] / [[../Dwergbloem|-minimus]]
* [[../Bosvogeltje|'''Cephalanthera''']] / [[../Bleek bosvogeltje|-damasonium]] / [[../Wit bosvogeltje|-longifolia]] / [[../Rood bosvogeltje|-rubra]]
* [[../Knoptaxusfamilie|'''''Cephalotaxaceae''''']]
* [[../Hoornbloem|'''Cerastium''']] / [[../Akkerhoornbloem|-arvense]] / [[../Kalkhoornbloem|-brachypetalum]] / [[../Scheve hoornbloem|-diffusum]] / [[../Kluwenhoornbloem|-glomeratum]] / [[../Bleke hoornbloem|-glutinosum]] / [[../Glanzige hoornbloem|-fontanum]] / [[../Gewone hoornbloem|-fontanum subsp. vulgare]] / [[../Steenhoornbloem|-pumilum]] / [[../Zandhoornbloem|-semidecandrum]]
* [[../Rankende helmbloem|Ceratocapnos claviculata]]
* [[../Purpersteeltje|Ceratodon purpureus]]
* [[../Hoornbladfamilie|'''''Ceratophyllaceae''''']]
* [[../Hoornblad|'''Ceratophyllum''']] / [[../Grof hoornblad|-demersum]] / [[../Fijn hoornblad|-submersum]]
* [[../Judasboom|Cercis siliquastrum]]
* [[../Ceterach|'''Ceterach''']] / [[../Schubvaren|-officinarum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ch ===
* [[../Kierleeuwenbek|'''Chaenorhinum''']] / [[../Kleine leeuwenbek|-minus]] / [[../Marjoleinbekje|-origanifolium]]
* [[../Ribzaad|'''Chaerophyllum''']] / [[../Knolribzaad|-bulbosum]] / [[../Dolle kervel|-temulum]]
* [[../Chaetopogon|'''Chaetopogon''']]
* [[../Chamaecyparis|'''Chamaecyparis''']] / [[../Californische cipres|-lawsoniana]]
* [[../Wilgenroosje|Chamerion angustifolium]]
* [[../Champignon|Champignon]]
* [[../Kranswierenfamilie|'''''Characeae''''']]
* [[../Stinkende gouwe|'''Chelidonium''']] / [[../Stinkende gouwe|-majus]]
* [[../Ganzenvoet|'''Chenopodium''']] / [[../Melganzenvoet|-album]] / [[../Welriekende ganzenvoet|-ambrosioides]] / [[../Brave hendrik|-bonus henricus]] / [[../Druifkruid|-botrys]] / [[../Beursjesganzenvoet|-chenopodioides]] / [[../Stippelganzenvoet|-ficifolium]] / [[../Aardbeispinazie|-foliosum]] / [[../Zeegroene ganzenvoet|-glaucum]] / [[../Esdoornganzenvoet|-hybridum]] / [[../Muurganzenvoet|-murale]] / [[../Korrelganzenvoet|-polyspermum]] / [[../Liggende ganzenvoet|-pumilio]] / [[../Gierstmelde|-quinoa]] / [[../Rode ganzenvoet|-rubrum]] / [[../Stinkende ganzenvoet|-vulvaria]]
* [[../Chilipeper|Chilipeper]]
* Chinese [[../Chinese anemoon|-anemoon]] / [[../Chinese balsempopulier|-balsempopulier]] / [[../Chinese berk|-berk]] / [[../Chinese bieslook|-bieslook]] / [[../Chinese blauweregen|-blauweregen]] / [[../Chinese boksdoorn|-boksdoorn]] / [[../Chinese bruidssluier|-bruidssluier]] / [[../Chinese kamperfoelie|-kamperfoelie]] / [[../Chinese kool|-kool]] / [[../Kiwi|-kruisbes]] / [[../Chinese ridderspoor|-ridderspoor]] / [[../Chinese toverhazelaar|-toverhazelaar]] / [[../Chinese veldhondstong|-veldhondstong]] / [[../Chinese vernisboom|-vernisboom]]
* [[../Sneeuwroem|'''Chionodoxa''']] / [[../Grote sneeuwroem|-forbesii]] / [[../Kleine sneeuwroem|-sardensis]]
* [[../Chondrilla|'''Chondrilla''']] / [[../Knikbloem|-juncea]]
* [[../Christoffelkruid|Christoffelkruid]]
* [[../Ganzenbloem|'''Chrysant''']]
* [[../Ganzenbloem|'''Chrysanthemum''']] / [[../Bonte ganzenbloem|-carinatum]]
* [[../Paarbladig goudveil|Chrysosplenium oppositifolium]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ci ===
* [[../Cicendia|'''Cicendia''']] / [[../Draadgentiaan|-filiformis]]
* [[../Cicer|'''Cicer''']] / [[../Kikkererwt|-arietinum]]
* [[../Cichorei|'''Cichorei''']]
* [[../Cichorei|'''Cichorium''']] / [[../Andijvie|-endivia]] / [[../Wilde cichorei|-intybus]] / [[../Witlof|-intybus var. foliosum]] / [[../ Groenlof|-intybus var. foliosum]] / [[../Wilde andijvie|-pumilum]]
* [[../Cicuta|'''Cicuta''']] / [[../Waterscheerling|-virosa]]
* [[../Cidergomboom|Cidergomboom]]
* [[../Cinna|'''Cinna''']]
* [[../Cipresfamilie|'''''Cipresfamilie''''']]
* [[../Cipreswolfsmelk|Cipreswolfsmelk]]
* [[../Heksenkruid|'''Circaea''']] / [[../Alpenheksenkruid|-alpina]] / [[../Groot heksenkruid|-lutetiana]] / [[../Klein heksenkruid|-x intermedia]]
* [[../Vederdistel|'''Circium''']] / [[../Aarddistel|-acaule]] / [[../Akkerdistel|-arvense]] / [[../Spaanse ruiter|-dissectum]] / [[../Wollige distel|-eriophorum]] / [[../Moesdistel|-oleraceum]] / [[../Kale jonker|-palustre]] / [[../Speerdistel|-vulgare]]
* [[../Zonneroosjesfamilie|'''''Cistaceae''''']]
* [[../Citroengele honingklaver|Citroengele honingklaver]]
* [[../Citroenkruid|Citroenkruid]]
* [[../Citroenmelisse|Citroenmelisse]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Cl ===
* [[../Cladium|'''Cladium''']] / [[../Galigaan|-mariscus]]
* [[../Clarkia|'''Clarkia''']]
* [[../Winterpostelein (geslacht)|'''Claytonia''']] / [[../Winterpostelein|-perfoliata]] / [[../Roze winterpostelein|-sibirica]]
* [[../Clematis|'''Clematis''']] / [[../Bosrank|-vitalba]] / [[../Italiaanse clematis|-viticella]]
* [[../Cleome|'''Cleome''']] / [[../Kattensnor|-spinosa]]
* [[../Clianthus|'''Clianthus''']] / [[../Clianthus puniceus|-puniceus]]
* [[../Steentijm|'''Clinopodium''']] / [[../Kleine steentijm|-acinos]] / [[../Bergsteentijm|-menthifolium]] / [[../Borstelkrans|-vulgare]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Co ===
* [[../Cobaea|'''Cobaea''']] / [[../Klokwinde|-scandens]]
* [[../Lepelblad|'''Cochlearia''']] / [[../Deens lepelblad|-danica]] / [[../Echt lepelblad|-officinalis]] / [[../Engels lepelblad|-officinalis subsp. anglica]]
* [[../Groene nachtorchis|Coeloglossum viride]]
* [[../Coincya|'''Coincya''']] / [[../Muurbloemmosterd|-monensis]]
* [[../Herfsttijloosfamilie|'''''Colchicaceae''''']]
* [[../Colchische esdoorn|Colchische esdoorn]]
* [[../Colchicum|'''Colchicum''']] / [[../Herfsttijloos|-autumnale]]
* [[../Coleanthus|'''Coleanthus''']] / 
* [[../Dieren#Coloradokever|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Coloradokever&lt;/span&gt;]]
* [[../Colpodium|'''Colpodium''']]
* [[../Commelinaceae|'''''Commelinaceae''''']]
* [[../Composietenfamilie|'''''Composietenfamilie''''']]
* [[../Composietenfamilie|'''''Compositae''''']]
* [[../De basis#Compost|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Compost (maken/gebruiken)&lt;/span&gt;]]
* [[../Conium|'''Conium''']] / [[../Gevlekte scheerling|-maculatum]]
* [[../Conopodium|'''Conopodium''']] / [[../Franse aardkastanje|-majus]]
* [[../Ridderspoor|'''Consolida''']] / [[../Tuinridderspoor|-ajacis]] / [[../Wilde ridderspoor|-regalis]]
* [[../Convallaria|'''Convallaria''']] / [[../Lelietje-van-dalen|-majalis]]
* [[../Windefamilie|'''''Convolvulaceae''''']]
* [[../Winde|'''Convolvulus''']] / [[../Akkerwinde|-arvensis]] / [[../Gestreepte winde|-silvatica]] / [[../Driekleurige winde|-tricolor]]
* [[../Fijnstraal|'''Conyza''']] / [[../Ruige fijnstraal|-bilbaoana]] / [[../Gevlamde fijnstraal|-bonariensis]] / [[../Canadese fijnstraal|-canadensis]] / [[../Hoge fijnstraal|-sumatrensis]]
* [[../Coprinus|'''Coprinus''']] / [[../Geschubde inktzwam|-comatus]]
* [[../Corallorhiza|'''Corallorhiza''']] / [[../Koraalwortel|-trifida]]
* [[../Coreopsis|'''Coreopsis''']] / [[../Meisjesogen|-grandiflora]]
* [[../Vlieszaad|'''Corispermum''']] / [[../Smal vlieszaad|-intermedium]] / [[../Breed vlieszaad|-marschallii]]
* [[../Kornoeljefamilie|'''''Cornaceae''''']]
* [[../Cornucopiae|'''Cornucopiae''']]
* [[../Kornoelje|'''Cornus''']] / [[../Gele kornoelje|-mas]] / [[../Rode kornoelje|-sanguinea]] / [[../Zweedse kornoelje|-suecica]]
* [[../Varkenskers|'''Coronopus''']] / [[../Kleine varkenskers|-didymus]] / [[../Grove varkenskers|-squamatus]]
* [[../Riempjes|Corrigiola litoralis]]
* [[../Corsicaanse den|Corsicaanse den]]
* [[../Pampasgras|Cortaderia]]
* [[../Helmbloem|'''Corydalis''']] / [[../Holwortel|-cava]] / [[../Gele helmbloem|-lutea]] / [[../Vingerhelmbloem|-solida]]
* [[../Corylus|'''Corylus''']] / [[../Hazelaar|-avellana]]
* [[../Corynephorus|'''Corynephorus''']] / [[../Buntgras|-canescens]]
* [[../Cosmea|Cosmea]]
* [[../Cosmos|'''Cosmos''']] / [[../Cosmos atrosanguineus|-atrosanguineus]] / [[../Cosmea|-bipinnatus]]
* [[../Cotinus|'''Cotinus''']] / [[../Pruikenboom|-coggygria]]
* [[../Courgette|Courgette]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Cr ===
* [[../Bolletjeskool|'''Crambe''']] / [[../Crambe cordifolia|-cordifolia]] / [[../Zeekool|-maritima]]
* [[../Cranberry|Cranberry]]
* [[../Mosbloempje|Crassula tillaea]]
* [[../Vetplantenfamilie|'''''Crassulaceae''''']]
* [[../Meidoorn|'''Crataegus''']] / [[../Tweestijlige meidoorn|-laevigata]] / [[../Eenstijlige meidoorn|-monogyna]]
* [[../Streepzaad|'''Crepis''']] / [[../Groot streepzaad|-biennis]] / [[../Klein streepzaad|-capillaris]] / [[../Stinkend streepzaad|-foetida]] / [[../Moerasstreepzaad|-paludosa]] / [[../Borstelstreepzaad|-setosa]] / [[../Smal streepzaad|-tectorum]] / [[../Paardenbloemstreepzaad|-vesicaria]]
* [[../Crithmum|'''Crithmum ''']] / [[../Zeevenkel|-maritimum]]
* [[../Crithopsis|'''Crithopsis''']]
* [[../Krokus|'''Crocus''']] / [[../Boerenkrokus|-tommasinianus]] / [[../Bonte krokus|-vernus]]
* [[../Kruisbladwalstro|Cruciata laevipes]]
* [[../Kruisbloemenfamilie|'''''Cruciferae''''']]
* [[../Crypsis|'''Crypsis''']]
* [[../Japanse ceder|Cryptomeria japonica]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Cu ===
* [[../Besanjelier|Cucubalus baccifer]]
* [[../Cucumis|'''Cucumis''']] / [[../Meloen|-melo]] / [[../Komkommer|-sativus (Komkommer)]] / [[../Augurk|-sativus (Augurk)]]
* [[../Cucurbita|'''Cucurbita''']] / [[../Reuzenpompoen|-maxima]] / [[../Courgette|-pepo]]
* [[../Komkommerfamilie|'''''Cucurbitaceae''''']]
* [[../De basis#Cultivator|Cultivator]]
* [[../Komijn|Cuminum cyminum]]
* [[../Cipresfamilie|'''''Cupressaceae''''']]
* [[../Cupressus|'''Cupressus''']] / [[../Italiaanse cipres|-sempervirens]] / [[../Leylandcipres|-leylandii]]
* [[../Warkruid|'''Cuscuta''']] / [[../Veldwarkruid|-campestris]] / [[../Klein warkruid|-epithymum]] / [[../Groot warkruid|-europaea]] / [[../Oeverwarkruid|-gronovii]] / [[../Hopwarkruid|-lupuliformis]]
* [[../Cutandia|'''Cutandia''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Cy ===
* [[../Cydonia|'''Cydonia''']] / [[../Kweepeer|-oblonga]]
* [[../Cymbalaria|'''Cymbalaria''']] / [[../Muurleeuwenbek|-muralis]]
* [[../Cynara|'''Cynara''']] / [[../Kardoen|-cardunculus]] / [[../Artisjok|-scolymus]]
* [[../Hondstong|'''Cynoglossum''']] / [[../Chinese veldhondstong|-amabile]] / [[../Veldhondstong|-officinale]]
* [[../Cynosurus|'''Cynosurus''']] / [[../Kamgras|-cristatus]]
* [[../Cypergrassenfamilie|'''''Cyperaceae''''']]
* [[../Cypergrassenfamilie|'''''Cypergrassenfamilie''''']]
* [[../Cypergras|'''Cypergras''']] / [[../Knolcyperus|-esculentus]] / [[../Geel cypergras|-flavescens]]
* [[../Cyrtomium|'''Cyrtomium''']] / [[../IJzervaren|-falcatum]] / [[../Smalle ijzervaren|-fortunei]]
* [[../Cystopteridaceae|'''Cystopteridaceae''']]
* [[../Cystopteris|'''Cystopteris''']] / [[../Blaasvaren|''-fragilis'']]
* [[../Cytisus|'''Cytisus''']] / [[../Gewone brem|-scoparius]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== D ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Da|Da]] - [[#De|De]] - [[#Di|Di]] - [[#Do|Do]] - [[#Dr|Dr]] - [[#Du|Du]] - [[#Dw|Dw]] - [[#Dy|Dy]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Da ===
* [[../Daboecia|'''Daboecia''']]
* [[../Dactylis|'''Dactylis''']] / [[../Kropaar|-glomerata]]
* [[../Handekenskruid|'''Dactylorhiza''']] / [[../Brenne-orchis|-brennensis]] / [[../Grote rietorchis|-elata]] / [[../Vleeskleurige orchis|-incarnata]] / [[../Bosorchis|-fuchsii]] / [[../Gevlekte orchis|-maculata]] / [[../Tengere heideorchis|-maculata subsp. elodes]] / [[../Heideorchis|-maculata subsp. ericetorum]] / [[../Brede orchis|-majalis subsp. majalis]] / [[../Rietorchis|-majalis subsp. praetermissa]] / [[../Gevlekte rietorchis|-majalis subsp. praetermissa var. junialis]] / [[../Vlierorchis|-sambucina]] / [[../Veenorchis|-sphagnicola]] / [[../ Groene nachtorchis|-viridis]]
* [[../Dagbloem|Dagbloem]]
* [[../Dagkoekoeksbloem|Dagkoekoeksbloem]]
* [[../Hemerocallidaceae|'''''Daglelies''''']]
* [[../Daglelies|'''Daglelies''']]
* [[../Dagwinde|'''Dagwinde''']]
* [[../Dalkruid|Dalkruid]]
* [[../Dalmatiëklokje|Dalmatiëklokje]]
* [[../Damastbloem|Damastbloem]]
* [[../Danthonia|'''Danthonia''']] / [[../Tandjesgras|-decumbens]]
* [[../Daphne|'''Daphne''']] / [[../Zwart peperboompje|-laureola]] / [[../Rood peperboompje|-mezereum]]
* [[../Schildblad|Darmera peltata]]
* [[../Struikganzerik|Dasiphora fruticosa]]
* [[../Daslook|Daslook]]
* [[../Datura|'''Datura''']] / [[../Doornappel|-stramonium]]
* [[../Daucus|'''Daucus''']] / [[../Wortel|-carota]]
* [[../Vaantjesboom|Davidia involucrata]]
* [[../Dauwbraam|Dauwbraam]]
* [[../Dauwnetel|Dauwnetel]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== De ===
* [[../De basis|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;De basis (grond, gereedschap enz.)&lt;/span&gt;]]
* [[../De boomgaard|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;De boomgaard&lt;/span&gt;]]
* [[../De kruidentuin|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;De kruidentuin&lt;/span&gt;]]
* [[../De moestuin|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;De moestuin&lt;/span&gt;]]
* [[../De siertuin|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;De siertuin&lt;/span&gt;]]
* [[../De tuinkalender|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;De tuinkalender&lt;/span&gt;]]
* [[../Deens lepelblad|Deens lepelblad]]
* [[../Delonix|'''Delonix''']]
* [[../Ridderspoor (Delphinium)|'''Delphinium''']] / [[../Chinese ridderspoor|-grandiflorum]]
* [[../Dennenfamilie|'''''Dennenfamilie''''']]
* [[../Dennenorchis|Dennenorchis]]
* [[../Dennenwolfsklauw|Dennenwolfsklauw]]
* [[../Adelaarsvarenfamilie|'''''Dennstaedtiaceae''''']]
* [[../Deparia|'''Deparia''']]
* [[../Smele|'''Deschampsia''']] / [[../Bochtige smele|-flexuosa]] / [[../Moerassmele|-setacea]] / [[../Ruwe smele|-cespitosa]]
* [[../Descurainia|'''Descurainia''']]
* [[../Desmazeria|'''Desmazeria''']]
* [[../Deutzia|'''Deutzia''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Di ===
* [[../Anjer|'''Dianthus''']] / [[../Ruige anjer|-armeria]] /  [[../Duizendschoon|-barbatus]] / [[../Tuinanjer|-caryophyllus]] / [[../Kartuizer anjer|-carthusianorum]] / [[../Steenanjer|-deltoides]] / [[../Prachtanjer|-superbus]]
* [[../Dicentra|'''Dicentra''']] / [[../Dicentra cucullaria|-cucullaria]] / [[../Dicentra formosa|-formosa]] / [[../Gebroken hartje|-spectabilis]]
* [[../Dicht havikskruid|Dicht havikskruid]]
* [[../Dichtbloemig kweldergras|Dichtbloemig kweldergras]]
* [[../Dichtbloemige duivenkervel|Dichtbloemige duivenkervel]]
* [[../Dichtbloemige kruidkers|Dichtbloemige kruidkers]]
* Dichte [[../Dichte bermzegge|-bermzegge]] / [[../Dichte muggenorchis|-muggenorchis]] / [[../Dichte wespenorchis|-wespenorchis]]
* [[../Dicranaceae|'''''Dicranaceae''''']]
* [[../Dicranum|'''Dicranum''']] / [[../Gaffeltandmos|-scoparium]]
* [[../Vuurwerkplant|Dictamnus albus]]
* [[../Dieren|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Dieren&lt;/span&gt;]]
* [[../Vingerhoedskruid|'''Digitalis''']] / [[../Wollig vingerhoedskruid|-lanata]] / [[../Geel vingerhoedskruid|-lutea]] / [[../Gewoon vingerhoedskruid|-purpurea]]
* [[../Vingergras|'''Digitaria''']] / [[../Glad vingergras|-ischaemum]] / [[../Harig vingergras|-sanguinalis]]
* [[../Dik vetkruid|Dik vetkruid]]
* [[../Dille|Dille]]
* [[../Diospyros|'''Diospyros''']] / [[../Lotusboom|-lotus]] / [[../Amerikaanse persimmon|-virginiana]]
* [[../Kleine wolfsklauw|Diphasiastrum tristachyum]]
* [[../Zandkool|'''Diplotaxis''']] / [[../Grote zandkool|-tenuifolia]] / [[../Kleine zandkool|-muralis]]
* [[../Kaardebolfamilie|'''''Dipsacaceae''''']]
* [[../Kaardebol|'''Dipsacus''']] / [[../Grote kaardebol|-fullonum]] / [[../Kleine kaardebol|-pilosus]]
* [[../Grote kop-op-schotel|Disciceda bovista]]
* [[../Distelbremraap|Distelbremraap]]
* [[../Distels|'''Distels''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Do ===
* [[../Dodemansvingers|Dodemansvingers]]
* [[../Doffe ereprijs|Doffe ereprijs]]
* [[../Dolle kervel|Dolle kervel]]
* [[../Donderkruid|Donderkruid]]
* [[../Donkere ooievaarsbek|Donkere ooievaarsbek]]
* [[../Donkergroene basterdwederik|Donkergroene basterdwederik]]
* [[../Donkersporig bosviooltje|Donkersporig bosviooltje]]
* [[../Donzige klit|Donzige klit]]
* [[../Doorgroeid fonteinkruid|Doorgroeid fonteinkruid]]
* [[../Doorgroeide boerenkers|Doorgroeide boerenkers]]
* [[../Doornappel|Doornappel]]
* [[../Doornzaad|'''Doornzaad''']]
* [[../Problemen#Doorschieten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Doorschieten van groentengewassen&lt;/span&gt;]]
* [[../Doorwas|Doorwas]]
* [[../Doorwaskervel|Doorwaskervel]]
* [[../Doperwt|Doperwt]]
* [[../Dophei|'''Dophei''']]
* [[../Voorjaarszonnebloem|'''Doronicum''']] / [[../Hartbladzonnebloem|-pardalianches]] / [[../Weegbreezonnebloem|-plantagineum]]
* [[../Dotterbloem|'''Dotterbloem''']]
* [[../Douglasspar|Douglasspar]]
* [[../Dovenetel|'''Dovenetel''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Dr ===
* [[../Draadereprijs|Draadereprijs]]
* [[../Draadfonteinkruid|Draadfonteinkruid]]
* [[../Draadgentiaan|Draadgentiaan]]
* [[../Draadklaver|Draadklaver]]
* [[../Draadrus|Draadrus]]
* [[../Draadzegge|Draadzegge]]
* [[../Hongerbloempje|'''Draba''']] / [[../Wit hongerbloempje|-muralis]]
* [[../Dragon|Dragon]]
* [[../Turkse drakekop|Drakekop, turkse]]
* [[../Dravik|'''Dravik''']]
* [[../Drents krentenboompje|Drents krentenboompje]]
* [[../Dreps|Dreps]]
* [[../Driebloemige nachtschade|Driebloemige nachtschade]]
* [[../Driedelige waterranonkel|Driedelige waterranonkel]]
* [[../Driedistel|Driedistel]]
* [[../Driehoeksvaren|'''Driehoeksvaren''']]
* [[../Driehoornig walstro|Driehoornig walstro]]
* [[../Driekantig look|Driekantig look]]
* [[../Driekantige bies|Driekantige bies]]
* [[../Driekleurig viooltje|Driekleurig viooltje]]
* [[../Driekleurige winde|Driekleurige winde]]
* [[../Drienerfmuur|Drienerfmuur]]
* [[../Drienervige zegge|Drienervige zegge]]
* [[../Drie-urenbloem|Drie-urenbloem]]
* [[../Drijvend fonteinkruid|Drijvend fonteinkruid]]
* [[../Drijvende egelskop|Drijvende / -egelskop]] / [[../Drijvende waterranonkel|-waterranonkel]] / [[../Drijvende waterweegbree|-waterweegbree]]
* [[../Algemeen#Drogen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Drogen (bewaarmethode)&lt;/span&gt;]]
* [[../Dropnetel|Dropnetel]]
* [[../Dropplant|'''Dropplant''']]
* [[../Zonnedauw|'''Drosera''']] / [[../Lange zonnedauw|-anglica]] / [[../Kleine zonnedauw|-intermedia]] / [[../Ronde zonnedauw|-rotundifolia]]
* [[../Zonnedauwfamilie|'''''Droseraceae''''']]
* [[../Druif|Druif]]
* [[../Druifhyacint|'''Druifhyacint''']]
* [[../Druifkruid|Druifkruid]]
* [[../Mahonie|Druifstruik]]
* [[../Niervarenfamilie|'''''Dryopteridaceae''''']]
* [[../Niervaren|'''Dryopteris''']] / [[../Geschubde mannetjesvaren|-affinis]] / [[../Smalle stekelvaren|-carthusiana]] / [[../Kamvaren|-cristata]] / [[../Brede stekelvaren|-dilatata]] / [[../Mannetjesvaren|-filix mas]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Du ===
* [[../Dubbelkelk|Dubbelkelk]]
* [[../Dubbelkelkwinde|'''Dubbelkelkwinde''']]
* [[../Dubbelloof|Dubbelloof]]
* [[../Dubbellooffamilie|'''''Dubbellooffamilie''''']]
* [[../Duifkruid|Duifkruid]]
* [[../Duinaveruit|Duinaveruit]]
* [[../Duindoorn|Duindoorn]]
* [[../Duindoornfamilie|'''''Duindoornfamilie''''']]
* [[../Duingentiaan|Duingentiaan]]
* [[../Gesnaveld klauwtjesmos|Duinklauwtjesmos]]
* [[../Duinlangbaardgras|Duinlangbaardgras]]
* [[../Duinriet|Duinriet]]
* [[../Duinroos|Duinroos]]
* [[../Duinrus|Duinrus]]
* [[../Duinteunisbloem|Duinteunisbloem]]
* [[../Duinviooltje|Duinviooltje]]
* [[../Duinvogelmuur|Duinvogelmuur]]
* [[../Duinwespenorchis|Duinwespenorchis]]
* [[../Duist|Duist]]
* [[../Duits viltkruid|Duits viltkruid]]
* Duitse [[../Duitse brem|-brem]] / [[../Duitse gentiaan|-gentiaan]]
* [[../Duivenkervel|'''Duivenkervel''']]
* [[../Duizendblad|'''Duizendblad''']]
* [[../Duizendguldenkruid|'''Duizendguldenkruid''']]
* [[../Duizendknoop|'''Duizendknoop''']]
* [[../Duizendknoopfamilie|'''''Duizendknoopfamilie''''']]
* [[../Duizendknoopfonteinkruid|Duizendknoopfonteinkruid]]
* [[../Duizendkoppige kool|Duizendkoppige kool]]
* [[../Duizendschoon|Duizendschoon]]
* [[../Dunstaart|Dunstaart]]
* [[../Dupontia|'''Dupontia''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Dw ===
* [[../Dwergberk|Dwergberk]]
* [[../Dwergbloem|Dwergbloem]]
* [[../Dwergbovist|Dwergbovist]]
* [[../Dwerggras|Dwerggras]]
* [[../Dwerghaver|'''Dwerghaver''']]
* [[../Dwergkroos|Dwergkroos]]
* [[../Dwergrus|Dwergrus]]
* [[../Dwergtarwe|Dwergtarwe]]
* [[../Dwergviltkruid|Dwergviltkruid]]
* [[../Dwergvlas|Dwergvlas]]
* [[../Dwergvrouwenmantel|Dwergvrouwenmantel]]
* [[../Dwergzegge|Dwergzegge]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Dy ===
* [[../Klierganzenvoet|'''Dysphania''']] / [[../Welriekende ganzenvoet|-ambrosioides]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== E ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ec|Ec]] - [[#Ed|Ed]] - [[#Ee|Ee]] - [[#Eg|Eg]] - [[#Ei|Ei]] - [[#El|El]] - [[#Em|Em]] - [[#En|En]] - [[#Ep|Ep]] - [[#Eq|Eq]] - [[#Er|Er]] - [[#Es|Es]] - [[#Eu|Eu]] - [[#Ez|Ez]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ec ===
* [[../Echinacea|'''Echinacea''']] / [[../Gele zonnehoed|-paradoxa]] / [[../Rode zonnehoed|-purpurea]]
* [[../Echinaria|'''Echinaria''']]
* [[../Echinochloa|'''Echinochloa''']] / [[../Europese hanenpoot|-crus-galli]]
* [[../Echinodorus|'''Echinodorus''']] / [[../Stijve moerasweegbree|-ranunculoides]] / [[../Kruipende moerasweegbree|-repens]]
* [[../Echinops|'''Echinops''']] / [[../Kogeldistel|-sphaerocephalus]]
* [[../Stekelzaad|Echinospermum lappula]]
* [[../Echium|'''Echium''']] / [[../Slangenkruid|-vulgare]]
* Echt [[../Echt bitterkruid|-bitterkruid]] / [[../Echt duizendguldenkruid|-duizendguldenkruid]] / [[../Echt lepelblad|-lepelblad]] / [[../Echt venushaar|-venushaar]]
* Echte [[../Echte gamander|-gamander]] / [[../Echte guldenroede|-guldenroede]] / [[../Echte heemst|-heemst]] / [[../Echte kamille|-kamille]] / [[../Karwij|-karwij]] / [[../Echte kervel|-kervel]] / [[../Echte koekoeksbloem|-koekoeksbloem]] / [[../Echte kruisdistel|-kruisdistel]] / [[../Echte lampionplant|-lampionplant]] / [[../Echte lavendel|-lavendel]] / [[../Echte marjolein|-marjolein]] / [[../Echte salie|-salie]] / [[../Echte tijm|-tijm]] / [[../Echte valeriaan|-valeriaan]] / [[../Geel walstro|-walstro]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ed ===
* [[../Edelweiss|Edelweiss]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ee ===
* [[../Eekhoorngras|Eekhoorngras]]
* [[../Eenarig wollegras|Eenarig wollegras]]
* [[../Eenbes|''Eenbes'']]
* [[../Eenbesfamilie|'''''Eenbesfamilie''''']]
* [[../Eenblad|Eenblad]]
* Eenbloemig [[../Eenbloemig parelgras|-parelgras]] / [[../Eenbloemig wintergroen|-wintergroen]]
* [[../Eenbloemige zeekraal|Eenbloemige zeekraal]]
* [[../Eendagsbloem|Eendagsbloem]]
* [[../Kroos|Eendenkroos]]
* [[../Eenjarig bonenkruid|Eenjarig bonenkruid]]
* [[../Eenjarige hardbloem|Eenjarige hardbloem]]
* [[../Eenkoorn|Eenkoorn]]
* [[../Eenstijlige meidoorn|Eenstijlige meidoorn]]
* [[../Eenzijdig wintergroen|Eenzijdig wintergroen]]
* [[../Eetbare gewassen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Eetbare gewassen&lt;/span&gt;]]
* [[../De tuinkalender#Eeuwigdurende maanstandenkalender|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Eeuwigdurende maanstandenkalender&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Eg ===
* [[../Egelantier|Egelantier]]
* [[../Egelboterbloem|Egelboterbloem]]
* [[../Egelskop|'''Egelskop''']]
* [[../Egelskopfamilie|'''''Egelskopfamilie''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ei ===
* [[../Waterhyacint|Eichhornia crassipes]]
* [[../Eik|Eik]]
* [[../Eikenbladsla|Eikenbladsla]]
* [[../Eikvaren|'''Eikvaren''']]
* [[../Eikvarenfamilie|'''''Eikvarenfamilie''''']]
* [[../Eironde leeuwenbek|''Eironde leeuwenbek'']]
* [[../Eivormige waterbies|''Eivormige waterbies'']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== El ===
* [[../Duindoornfamilie|'''''Elaeagnaceae''''']]
* [[../Glaskroosfamilie|'''''Elatinaceae''''']]
* [[../Glaskroos|'''Elatine''']] / [[../Gesteeld glaskroos|-hexandra]] / [[../Klein glaskroos|-hydropiper]]
* [[../Waterbies|'''Eleocharis''']] / [[../Naaldwaterbies|-acicularis]] / [[../Veelstengelige waterbies|-multicaulis]] / [[../Eivormige waterbies|-ovata]] / [[../Gewone waterbies|-palustris]] / [[../Armbloemige waterbies|-quinqueflora]] / [[../Slanke waterbies|-uniglumis]]
* [[../Vlottende bies|Eleogiton fluitans]]
* [[../Eleusine|'''Eleusine''']]
* [[../Elfenbloempje|Elfenbloempje]]
* [[../Waterpest|'''Elodea''']] / [[../Brede waterpest|-canadensis]] / [[../Smalle waterpest|-nuttallii]]
* [[../Els|'''Els''']]
* [[../Elsbes|Elsbes]]
* [[../Elymus|'''Elymus''']]
* [[../Kweekgras|'''Elytrigia''']] / [[../Strandkweek|-atherica]] / [[../Biestarwegras|-juncea]] / [[../Kweek|-repens]]
* [[../Elzenzegge|Elzenzegge]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Em ===
* [[../Emmertarwe|Emmertarwe]]
* [[../Empetrum|'''Empetrum''']] / [[../Kraaihei|-nigrum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== En ===
* [[../Engbloem|'''Engbloem''']]
* Engels [[../Engels gras|''-gras'']] / [[../Engels lepelblad|-lepelblad]] / [[../Engels raaigras|-raaigras]] / [[../Engels slijkgras|-slijkgras]]
* Engelse [[../Engelse alant|-alant]] / [[../Engelse veldiep|-veldiep]]
* [[../Engelwortel|'''Engelwortel''']]
* [[../Dieren#Engerling|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Engerling&lt;/span&gt;]]
* [[../Enneapogon|'''Enneapogon''']]
* [[../Enteropogon|'''Enteropogon''']]
* [[../Stekken#Enten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Enten&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ep ===
* [[../Basterdwederik|'''Epilobium''']] / [[../Beklierde basterdwederik|-ciliatum]] / [[../Harig wilgenroosje|-hirsutum]] / [[../Lancetbladige basterdwederik|-lanceolatum]] / [[../Bergbasterdwederik|-montanum]] / [[../Donkergroene basterdwederik|-obscurum]] / [[../Moerasbasterdwederik|-palustre]] / [[../Viltige basterdwederik|-parviflorum]] / [[../Bleke basterdwederik|-roseum]] / [[../Kantige basterdwederik|-tetragonum]]
* [[../Epimedium|'''Epimedium''']] / [[../Elfenbloempje|-alpinum]]
* [[../Wespenorchis|'''Epipactis''']] / [[../Bruinrode wespenorchis|-atrorubens]] / [[../Brede wespenorchis|-helleborine]] / [[../Duinwespenorchis|-helleborine subsp. Neerlandica]] / [[../Kleinbladige wespenorchis|-microphylla]] / [[../Geelgroene wespenorchis|-muelleri]] / [[../Moeraswespenorchis|-palustris]] / [[../Dichte wespenorchis|-phyllanthes]] / [[../Paarse wespenorchis|-purpurata]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Eq ===
* [[../Paardenstaartenfamilie|'''''Equisetaceae''''']]
* [[../Paardenstaart|'''Equisetum''']] / [[../Heermoes|-arvense]] / [[../Holpijp|-fluviatile]] / [[../Schaafstro|-hyemale]] / [[../Lidrus|-palustre]] / [[../Vertakte paardenstaart|-ramosissimum]] / [[../Bospaardenstaart|-sylvaticum]] / [[../Reuzenpaardenstaart|-telmateia]] / [[../Bonte paardenstaart|-variegatum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Er ===
* [[../Liefdegras|'''Eragrostis''']] / [[../Stinkend liefdegras|-cilianensis]] / [[../Teff|-tef]]
* [[../Eranthis|'''Eranthis''']] / [[../Winterakoniet|-hyemalis]]
* [[../Eremopoa|'''Eremopoa''']]
* [[../Eremopyrum|'''Eremopyrum''']]
* [[../Ereprijs|'''Ereprijs''']]
* [[../Ehrharta|'''Ehrharta''']]
* [[../Dophei|'''Erica''']] / [[../Rode dophei|''-cinerea'']] / [[../Bezemdophei|-scoparia]]/  [[../Gewone dophei|-tetralix]]
* [[../Heidefamilie|'''''Ericaceae''''']]
* [[../Fijnstraal|'''Erigeron''']] [[../Scherpe fijnstraal|-acer]]/ [[../Zomerfijnstraal|-annuus]] / [[../Muurfijnstraal|-karvinskianus]]
* [[../Eriochloa|'''Eriochloa''']]
* [[../Wollegras|'''Eriophorum''']] / [[../Veenpluis|-angustifolium]] / [[../Slank wollegras|''-gracile'']] / [[../Breed wollegras|''-latifolium'']] / [[../Eenarig wollegras|''-vaginatum'']]
* [[../Erodium|'''Erodium''']] / [[../Reigersbek|-cicutarium]] / [[../Kleverige reigersbek|''-lebelii'']]
* [[../Vroegeling|Erophila verna]]
* [[../Eruca|'''Eruca''']] / [[../Rucola|-sativa]]
* [[../De moestuin#Erwt|Erwt]]
* [[../Pisum|'''Erwt (geslacht)''']]
* [[../Dieren#Erwtenpeulboorder|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Erwtenpeulboorder&lt;/span&gt;]]
* [[../Kruisdistel|'''Eryngium''']] / [[../Echte kruisdistel|-campestre]] / [[../Blauwe zeedistel|''-maritimum'']]
* [[../Steenraket|'''Erysimum''']] / [[../Gewone steenraket|-cheiranthoides]] / [[../Muurbloem|''-cheiri'']] / [[../Stijve steenraket|''-hieracifolium'']] / [[../Uitgespreide steenraket|-repandum]] / [[../Stijve steenraket|''-virgatum'']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Es ===
* [[../Es|Es]]
* [[../Eschscholzia|'''Eschscholzia''']] / [[../Slaapmutsje|-californica]]
* [[../Esdoornfamilie|'''''Esdoornfamilie''''']]
* [[../Esdoorn|'''Esdoorn''']]
* [[../Esdoornganzenvoet|Esdoornganzenvoet]]
* [[../Ratelpopulier|Esp]]
* [[../Esparcette|Esparcette]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Eu ===
* [[../Eucalyptus|'''Eucalyptus''']] / [[../Cidergomboom|-gunnii]]
* [[../Kardinaalsmuts|'''Euonymus''']] / [[../Wilde kardinaalsmuts|-europaeus]]
* [[../Eupatorium|'''Eupatorium''']] / [[../Koninginnenkruid|-cannabinum]]
* [[../Wolfsmelk|'''Euphorbia''']] / [[../Amandelwolfsmelk|-amygdaloides]] /  [[../Cipreswolfsmelk|-cyparissias]] / [[../Kleurige wolfsmelk|-epithymoides]] / [[../Heksenmelk|-esula]] / [[../Kleine wolfsmelk|-exigua]] / [[../Euphorbia griffithii|-griffithii]] / [[../Kroontjeskruid|-helioscopia]] / [[../Kruisbladige wolfsmelk|-lathyris]] / [[../Ezelstaart|-myrsinites]] / [[../Moeraswolfsmelk|-palustris]] / [[../Zeewolfsmelk|-paralias]] / [[../Kustwolfsmelk|-portlandica]] / [[../Tuinwolfsmelk|-peplus]] / [[../Brede wolfsmelk|-platyphyllos]] / [[../Kleurige wolfsmelk|-polychroma]] / [[../Stijve wolfsmelk|-stricta]] / [[../Zandwolfsmelk|-seguieriana]]
* [[../Wolfsmelkfamilie|'''''Euphorbiaceae''''']]
* [[../Ogentroost|'''Euphrasia''']] / [[../Bosogentroost|-nemorosa]] / [[../Beklierde ogentroost|-rostkoviana]] / [[../Stijve ogentroost|-stricta]] / [[../Vierrijige ogentroost|-tetraquetra]]
* Europese [[../Europese hanenpoot|-hanenpoot]] / [[../Europese hopbeuk|-hopbeuk]] / [[../Europese lariks|-lariks]] / [[../Europese lariks|-lork]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ez ===
* [[../Ezelsoor|Ezelsoor]]
* [[../Ezelstaart|Ezelstaart]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== F ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Fa|Fa]] - [[#Fe|Fe]] - [[#Fi|Fi]] - [[#Fl|Fl]] - [[#Fo|Fo]] - [[#Fr|Fr]] - [[#Fu|Fu]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Fa ===
* [[../Vlinderbloemenfamilie|'''''Fabaceae''''']]
* [[../Napjesdragersfamilie|'''''Fagaceae''''']]
* [[../Fagopyrum|'''Fagopyrum''']] / [[../Boekweit|-esculentum]] / [[../Franse boekweit|''-tataricum'']]
* [[../Fagus|'''Fagus''']] / [[../Beuk|-silvatica]]
* [[../Fakkelgras|'''Fakkelgras''']]
* [[../Falcaria|'''Falcaria''']] / [[../Sikkelkruid|-vulgaris]]
* [[../Kielduizendknoop|'''Fallopia''']] / [[../Chinese bruidssluier|-baldschuanica]] / [[../Zwaluwtong|-convolvulus]] / [[../Heggenduizendknoop|-dumetorum]] / [[../Japanse duizendknoop|-japonica]] / [[../Basterdduizendknoop|-x bohemica]]
* [[../Plantenfamilie|'''''Families van planten''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Fe ===
* [[../Zwenkgras|'''Festuca''']] / [[../Genaald schapengras|-ovina]] / [[../Ruig schapengras|-ovina subsp. hirtula]] / [[../Beemdlangbloem|-pratensis]] / [[../Roodzwenkgras|-rubra]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Fi ===
* [[../Ficus|'''Ficus''']] / [[../Vijgenboom|-carica]]
* Fijn [[../Fijn akkerscherm|-akkerscherm]] / [[../Fijn goudscherm|-goudscherm]] / [[../Fijn hoornblad|-hoornblad]] / [[../Fijn venushaar|-venushaar]]
* Fijne [[../Fijne kervel|-kervel]] / [[../Fijne ooievaarsbek|-ooievaarsbek]] / [[../Fijne waterranonkel|-waterranonkel]]
* [[../Fijnspar|Fijnspar]]
* [[../Fijnstengelige vrouwenmantel|Fijnstengelige vrouwenmantel]]
* [[../Fijnstraal|'''Fijnstraal''']]
* [[../Viltkruid|'''Filago''']] / [[../Akkerviltkruid|-arvensis]] / [[../Geel viltkruid|-lutescens]] / [[../Dwergviltkruid|-minima]] / [[../Spatelviltkruid|-pyramidata]] / [[../Duits viltkruid|-vulgaris]]
* [[../Spirea|'''Filipendula''']] / [[../Moerasspirea|-ulmaria]] / [[../Knolspirea|-vulgaris]]
* [[../Finse meelbes|Finse meelbes]]
* [[../Fioringras|Fioringras]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Fl ===
* [[../Fladderiep|Fladderiep]]
* [[../Florentijns havikskruid|Florentijns havikskruid]]
* [[../Fluitenkruid|Fluitenkruid]]
* [[../Fluweelblad|Fluweelblad]]
* [[../Fluweelboom|Fluweelboom]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Fo ===
* [[../Foeniculum|'''Foeniculum''']] / [[../Venkel|-vulgarae]]
* [[../Fonteinkruid|'''Fonteinkruid''']]
* [[../Fonteinkruidfamilie|'''''Fonteinkruidfamilie''''']]
* [[../Forez-streepvaren|Forez streepvaren]]
* [[../Forsythia|'''Forsythia''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Fr ===
* Fraai / [[../Fraai duizendguldenkruid|-duizendguldenkruid]] / [[../Fraai hertshooi|-hertshooi]]
* [[../Fraaie vrouwenmantel|Fraaie vrouwenmantel]]
* [[../Fragaria|'''Fragaria''']] / [[../Bosaardbei|-moschata]] / [[../Bosaardbei|-vesca]] / [[../Aardbei|-x ananassa]]
* [[../Framboos|Framboos]]
* [[../Dieren#Frambozenkever|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Frambozenkever&lt;/span&gt;]]
* [[../Franjegentiaan|Franjegentiaan]]
* [[../Franklinia alatamaha|'''Franklinia alatamaha''']]
* Franse [[../Franse aardkastanje|-aardkastanje]] / [[../Franse amarant|-amarant]] / [[../Franse boekweit|-boekweit]] / [[../Franse silene|-silene]]
* [[../Fraserspar|Fraserspar]]
* [[../Fraxinus|'''Fraxinus''']] / [[../Smalbladige es|-angustifolia]] / [[../Es|-excelsior]]
* [[../Fritillaria|'''Fritillaria''']] / [[../Keizerskroon|-imperialis]] / [[../Kievitsbloem|-meleagris]] / [[../Fritillaria uva-vulpis|-uva vulpis]]
* [[../De boomgaard#Vruchtbomen en struiken|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Fruitbomen en struiken&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Fruitmot|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Fruitmot&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Spint (mijt)|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Fruitspintmijt&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Fu ===
* [[../Duivenkervel|'''Fumaria''']] / [[../Rankende duivenkervel|-capreolata]] / [[../Dichtbloemige duivenkervel|-densiflora]] / [[../Middelste duivenkervel|-muralis]] / [[../Gewone duivenkervel|-officinalis]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== G ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ga|Ga]] - [[#Ge|Ge]] - [[#Gi|Gi]] - [[#Gl|Gl]] - [[#Gn|Gn]] - [[#Go|Go]] - [[#Gr|Gr]] - [[#Gu|Gu]] - [[#Gy|Gy]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ga ===
* [[../Gaffeltandmos|Gaffeltandmos]]
* [[../Geelster|'''Gagea''']] / [[../Bosgeelster|''-lutea'']] / [[../Spitse geelster|-minima]] / [[../Weidegeelster|-pratensis]] / [[../Schedegeelster|''-spathacea'']] / [[../Akkergeelster|''-villosa'']]
* [[../Gagel|'''Gagel''']]
* [[../Gagelfamilie|'''''Gagelfamilie''''']]
* [[../Sneeuwklokje|'''Galanthus''']] / [[../Groot sneeuwklokje|-elwesii]] / [[../Gewoon sneeuwklokje|-nivalis]] / [[../Galanthus woronowii|-woronowii]]
* [[../Hennepnetel|'''Galeopsis''']] / [[../Smalle raai|-angustifolia]] / [[../Gespleten hennepnetel|-bifida]] / [[../Brede raai|-ladanum]] / [[../Zachte hennepnetel|-pubescens]] / [[../Bleekgele hennepnetel|-segetum]] / [[../Dauwnetel|-speciosa]] / [[../Gewone hennepnetel|-tetrahit]]
* [[../Galigaan|Galigaan]]
* [[../Knopkruid|'''Galinsoga''']] / [[../Kaal knopkruid|-parviflora]] / [[../Harig knopkruid|-quadiradiata]]
* [[../Walstro|'''Galium''']] / [[../Kleefkruid|-aparine]] / [[../Noords walstro|-boreale]] / [[../Zeegroen walstro|-glaucum]] / [[../Glad walstro|-mollugo]] / [[../Lievevrouwebedstro|-odorata]] / [[../Moeraswalstro|-palustre]] / [[../Kalkwalstro|-pumilum]] / [[../Liggend walstro|-saxatile]] / [[../Boswalstro|-sylvaticum]] / [[../Driehoornig walstro|-tricornutum]] / [[../Ruw walstro|-uliginosum]] / [[../Geel walstro|-verum]]
* [[../Gamander|'''Gamander''']]
* [[../Gamanderbremraap|Gamanderbremraap]]
* [[../Ganzenbloem|'''Ganzenbloem''']]
* [[../Ganzenvoet|'''Ganzenvoet''']]
* [[../Ganzerik|Ganzerik]]
* [[../Kaapse jasmijn|Gardenia augusta]]
* [[../Gaspeldoorn|Gaspeldoorn]]
* [[../Gastridium|'''Gastridium''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ge ===
* [[../Gebogen driehoeksvaren|Gebogen driehoeksvaren]]
* [[../Gebroken hartje|Gebroken hartje]]
* [[../Gedeelde meelbes|Gedeelde meelbes]]
* Geel [[../Geel cypergras|-cypergras]] / [[../Geel duizendblad|-duizendblad]] / [[../Gewoon nagelkruid|-nagelkruid]] / [[../Geel viltkruid|-viltkruid]] / [[../Geel vingerhoedskruid|-vingerhoedskruid]] / [[../Geel walstro|-walstro]] / [[../Geel zonneroosje|-zonneroosje]]
* Geelgroene [[../Geelgroene vrouwenmantel|-vrouwenmantel]] / [[../Geelgroene wespenorchis|-wespenorchis]] / [[../Geelgroene zegge|-zegge]]
* [[../Geelhartje|Geelhartje]]
* [[../Geelrode naaldaar|Geelrode naaldaar]]
* [[../Geelster|'''Geelster''']]
* Geelwitte [[../Geelwitte helmbloem|-helmbloem]] / [[../Geelwitte ossentong|-ossentong]]
* [[../Gegolfd fonteinkruid|Gegolfd fonteinkruid]]
* [[../Gegroefde veldsla|Gegroefde veldsla]]
* [[../Gehoornde klaverzuring|Gehoornde klaverzuring]]
* [[../Dieren#Geit|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Geit&lt;/span&gt;]]
* [[../Geitenbaard|Geitenbaard]]
* [[../Gekield sterrenkroos|Gekield sterrenkroos]]
* [[../Geknikte vossenstaart|Geknikte vossenstaart]]
* [[../Gekroesd fonteinkruid|Gekroesd fonteinkruid]]
* [[../Gekroesde melkdistel|Gekroesde melkdistel]]
* [[../Gekroonde ganzenbloem|Gekroonde ganzenbloem]]
* [[../Gelderse roos|Gelderse roos]]
* Gele [[../Gele anemoon|-anemoon]] / [[../Gele dovenetel|-dovenetel]] / [[../Gele ganzenbloem|-ganzenbloem]] / [[../Gele helmbloem|-helmbloem]] / [[../Gele hoornpapaver|-hoornpapaver]] / [[../Gele kamille|-kamille]] / [[../Gele kornoelje|-kornoelje]] / [[../Gele lis|-lis]] / [[../Hauwklaver|-lotus]] / [[../Gele lupine|-lupine]] / [[../Gele maskerbloem|-maskerbloem]] / [[../Gele monnikskap|-monnikskap]] / [[../Gele morgenster|-morgenster]] / [[../Gele mossteenbreek|-mossteenbreek]] / [[../Gele mosterd|-mosterd]] / [[../Gele plomp|-plomp]] / [[../Gele ribes|-ribes]] / [[../Gele waterkers|-waterkers]] / [[../Gele wikke|-wikke]] / [[../Gele zegge|-zegge]] / [[../Gele zonnehoed|-zonnehoed]]
* Gelobde [[../Gelobde maanvaren|-maanvaren]] / [[../Gelobde melde|-melde]]
* [[../Genaald schapengras|Genaald schapengras]]
* [[../Genaalde streepvaren|Genaalde streepvaren]]
* [[../Genadekruid|Genadekruid]]
* [[../Geneeskrachtige planten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Geneeskrachtige planten&lt;/span&gt;]]
* [[../Heidebrem|'''Genista''']] / [[../Stekelbrem|-anglica]] / [[../Duitse brem|-germanica]] / [[../Kruipbrem|-pilosa]] / [[../Verfbrem|-tinctoria]]
* [[../Gentiaan|'''Gentiaan''']]
* [[../Gentiaanfamilie|'''''Gentiaanfamilie''''']]
* [[../Gentiaan|'''Gentiana''']] / [[../Kruisbladgentiaan|-cruciata]] / [[../Klokjesgentiaan|-pneumonanthe]]
* [[../Gentiaanfamilie|'''''Gentianaceae''''']]
* [[../Gentianopsis|'''Gentianopsis''']] / [[../Baardgentiaan|-gentianella]] / [[../Slanke gentiaan|-amarella]] /  [[../Veldgentiaan|-campestris]] / [[../Franjegentiaan|-ciliata]] / [[../Duitse gentiaan|-germanica]]
* [[../Geoord helmkruid|Geoord helmkruid]]
* Geoorde [[../Geoorde veldsla|-veldsla]] / [[../Geoorde wilg|-wilg]] / [[../Geoorde zuring|-zuring]]
* [[../Geplooide vrouwenmantel|Geplooide vrouwenmantel]]
* [[../Gerande schijnspurrie|Gerande schijnspurrie]]
* [[../Ooievaarsbekfamilie|'''''Geraniaceae''''']]
* [[../Ooievaarsbek|'''Geranium''']] / [[../Fijne ooievaarsbek|-columbinum]] / [[../Slipbladige ooievaarsbek|-dissectum]] / [[../Glanzige ooievaarsbek|-lucidum]] / [[../Rotsooievaarsbek|-macrorrhizum]] / [[../Zachte ooievaarsbek|-molle]] / [[../Knopige ooievaarsbek|-nodosum]] / [[../Donkere ooievaarsbek|-phaeum]] / [[../Beemdooievaarsbek|-pratense]] / [[../Klein robertskruid|-purpureum]] / [[../Kleine ooievaarsbek|-pusillum]] / [[../Bermooievaarsbek|-pyrenaicum]] / [[../Groot robertskruid|-robertianum]] / [[../Ronde ooievaarsbek|-rotundifolium]] / [[../Bloedooievaarsbek|-sanguineum]] / [[../Bosooievaarsbek|-sylvaticum]]
* [[../De basis#Gereedschappen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Gereedschappen&lt;/span&gt;]]
* [[../Gerst|Gerst]]
* Geschubde [[../Geschubde inktzwam|-inktzwam]] / [[../Geschubde mannetjesvaren|-mannetjesvaren]]
* [[../Gesnaveld klauwtjesmos|Gesnaveld klauwtjesmos]]
* [[../Gespleten hennepnetel|Gespleten hennepnetel]]
* [[../Gespoorde akelei|Gespoorde akelei]]
* Gesteeld [[../Gesteeld glaskroos|-glaskroos]] / [[../Gesteeld sterrenkroos|-sterrenkroos]]
* Gesteelde [[../Gesteelde spiesmelde|-spiesmelde]] / [[../Gesteelde zoutmelde|-zoutmelde]]
* [[../De basis#Gesteentemeel|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Gesteentemeel&lt;/span&gt;]]
* [[../Geel zonneroosje|Gestippeld zonneroosje]]
* Gestreepte [[../Gestreepte klaver|-klaver]] / [[../Gestreepte leeuwenbek|-leeuwenbek]] / [[../Gestreepte winde|-winde]] / [[../Gestreepte witbol|-witbol]]
* Getande [[../Getande veldsla|-veldsla]] / [[../Getande weegbree|-weegbree]]
* [[../Nagelkruid|'''Geum''']] / [[../Knikkend nagelkruid|-rivale]] / [[../Gewoon nagelkruid|-urbanum]]
* [[../Geveerd tandkruid|Geveerd tandkruid]]
* [[../Gevinde kortsteel|Gevinde kortsteel]]
* [[../Gevlamde fijnstraal|Gevlamde fijnstraal]]
* Gevlekt [[../Gevlekt biggenkruid|-biggenkruid]] / [[../Gevlekt hertshooi|-hertshooi]] / [[../Gevlekt longkruid|-longkruid]] / [[../Gevlekt zonneroosje|-zonneroosje]]
* Gevlekte [[../Gevlekte aronskelk|-aronskelk]] / [[../ Gevlekte dovenetel|-dovenetel]] / [[../Gevlekte orchis|-orchis]] / [[../Gevlekte rietorchis|-rietorchis]] / [[../Gevlekte rupsklaver|-rupsklaver]] / [[../Gevlekte scheerling|-scheerling]]
* Gevleugeld [[../Gevleugeld helmkruid|-helmkruid]] / [[../Gevleugeld hertshooi|-hertshooi]] / [[../Gevleugeld sterrenkroos|-sterrenkroos]]
* [[../Algemeen#Gewassoort|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Gewassoort&lt;/span&gt;]]
* [[../Gewimperd langbaardgras|Gewimperd langbaardgras]]
* Gewone [[../Gewone addertong|-addertong]] / [[../Gewone agrimonie|-agrimoni]] / [[../Gewone berenklauw|-berenklauw]] / [[../Gewone bermzegge|-bermzegge]] / [[../Gewone braam|-braam]] / [[../Gewone brem|-brem]] / [[../Gewone brunel|-brunel]] / [[../Gewone daglelie|-daglelie]] / [[../Gewone dophei|-dophei]] / [[../Gewone dotterbloem|-dotterbloem]] / [[../Gewone duivenkervel|-duivenkervel]] / [[../Gewone eikvaren|-eikvaren]] / [[../Gewone engelwortel|-engelwortel]] / [[../Gewone ereprijs|-ereprijs]] / [[../Gewone esdoorn|-esdoorn]] / [[../Gewone glanshaver|-glanshaver]] / [[../Gewone goudsbloem|-goudsbloem]] / [[../Gewone hennepnetel|-hennepnetel]] / [[../Gewone hoornbloem|-hoornbloem]] / [[../Gewone huislook|-huislook]] / [[../Gewone klit|-klit]] / [[../Gewone margriet|-margriet]] / [[../Gewone melkdistel|-melkdistel]] / [[../Gewone ossentong|-ossentong]] / [[../Gewone peer|-peer]] / [[../Gewone raket|-raket]] / [[../Gewone rolklaver|-rolklaver]] / [[../Gewone salomonszegel|-salomonszegel]] / [[../Gewone smeerwortel|-smeerwortel]] / [[../Gewone spurrie|-spurrie]] / [[../Gewone steenraket|-steenraket]] / [[../Gewone tarwe|-tarwe]] / [[../Gewone veenbies|-veenbies]] / [[../Gewone veldbies|-veldbies]] / [[../Gewone veldsla|-veldsla]] / [[../Gewone vleugeltjesbloem|-vleugeltjesbloem]] / [[../Gewone vlier|-vlier]] / [[../Gewone vogelkers|-vogelkers]] / [[../Gewone vogelmelk|-vogelmelk]] / [[../Gewone waterbies|-waterbies]] / [[../Gewone waternavel|-waternavel]] / [[../Gewone zandmuur|-zandmuur]] / [[../Gewone zilverspar|-zilverspar]] / [[../Gewone zoutmelde|-zoutmelde]]
* Gewoon [[../Gewoon afrikaantje|-afrikaantje]] / [[../Gewoon barbarakruid|-barbarakruid]] / [[../Gewoon biggenkruid|-biggenkruid]] / [[../Groot blaasjeskruid|-blaasjeskruid]] / [[../Gewoon duizendblad|-duizendblad]] / [[../Smal fakkelgras|-fakkelgras]] / [[../Gesnaveld klauwtjesmos|-klauwtjesmos]] / [[../Gewoon kweldergras|-kweldergras]] / [[../Gewoon langbaardgras|-langbaardgras]] / [[../Gewoon nagelkruid|-nagelkruid]] / [[../Gewoon reukgras|-reukgras]] / [[../Gewoon sneeuwklokje|-sneeuwklokje]] / [[../Gewoon speenkruid|-speenkruid]] / [[../Gewoon sterrenkroos|-sterrenkroos]] / [[../Gewoon struisgras|-struisgras]] / [[../Gewoon varkensgras|-varkensgras]] / [[../Gewoon veenmos|-veenmos]] / [[../Vetblad|-vetblad]] / [[../Gewoon vingerhoedskruid|-vingerhoedskruid]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Gi ===
* [[../Gierst|'''Gierst''']]
* [[../Gierstmelde|Gierstmelde]]
* [[../De basis#Gieter|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Gieter&lt;/span&gt;]]
* [[../Gifsla|Gifsla]]
* [[../Gifsumak|Gifsumak]]
* [[../Giftige planten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Giftige planten&lt;/span&gt;]]
* [[../Ginkgo|'''Ginkgo''']] / [[../Ginkgo biloba|-biloba]]
* [[../Ginkgoaceae|'''''Ginkgoaceae''''']]
* [[../Gipskruid|Gipskruid]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Gl ===
* Glad [[../Glad biggenkruid|-biggenkruid]] / [[../Glad parelzaad|-parelzaad]] / [[../Glad vingergras|-vingergras]] / [[../Glad walstro|-walstro]]
* Gladde [[../Gladde aster|-aster]] / [[../Gladde ereprijs|-ereprijs]] / [[../Gladde iep|-iep]] / [[../Gladde witbol|-witbol]] / [[../Gladde zegge|-zegge]]
* [[../Gladiolus|'''Gladiolus''']] / [[../Wilde gladiool|-illyricus]]
* [[../Glansbesnachtschade|Glansbesnachtschade]]
* [[../Glanzend kruiskruid|Glanzend kruiskruid]]
* [[../Glanzende melde|Glanzende melde]]
* [[../Glanzig fonteinkruid|Glanzig fonteinkruid]]
* Glanzige [[../Glanzige hoornbloem|-hoornbloem]] / [[../Glanzige ooievaarsbek|-ooievaarsbek]]
* [[../Glaskroosfamilie|'''''Glaskroosfamilie''''']]
* [[../Glaskruid|'''Glaskruid''']]
* [[../Glaucium|'''Glaucium''']] / [[../Hoornpapaver|-corniculatum]] / [[../Gele hoornpapaver|-flavum]]
* [[../Glaux|'''Glaux''']] / [[../Melkkruid|-maritima]]
* [[../Ganzenbloem|'''Glebionis''']] / [[../Gekroonde ganzenbloem|-coronaria]] / [[../Gele ganzenbloem|-segetum]]
* [[../Hondsdraf|Glechoma hederacea]]
* [[../Glidkruid|'''Glidkruid''']]
* [[../Vlotgras|'''Glyceria''']] / [[../Liesgras|-maxima]] / [[../Mannagras|-fluitans]]
* [[../Sojaboon|Glycine max]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Gn ===
* [[../Droogbloem|'''Gnaphalium''']] / [[../Bosdroogbloem|-sylvaticum]] / [[Moerasdroogbloem|-uliginosum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Go ===
* [[../Clarkia|Godetia]]
* [[../De_moestuin#Goede_en_slechte_buren|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Goede buren&lt;/span&gt;]]
* [[../Verbascum sinuatum|Golfbladige toorts]]
* [[../Goodyera|'''Goodyera''']] / [[../Dennenorchis|-repens]]
* [[../Katoen|'''Gossypium''']] / [[../Behaarde katoen|-hirsutum]]
* [[../Goudberk|Goudberk]]
* [[../Ananaskers|Goudbes]]
* [[../Goudenregen|Goudenregen]]
* [[../Goudgele honingklaver|Goudgele honingklaver]]
* [[../Goudhaver|Goudhaver]]
* [[../Goudsbloem|'''Goudsbloem''']]
* [[../Goudscherm|'''Goudscherm''']]
* [[../Goudstrobloem|Goudstrobloem]]
* [[../Goudzuring|Goudzuring]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Gr ===
* [[../Grassenfamilie|'''''Gramineae''''']]
* [[../Graskers|Graskers]]
* [[../Grasklokje|Grasklokje]]
* [[../Graslathyrus|Graslathyrus]]
* [[../Graslelie|'''Graslelie''']]
* [[../De basis#Grasmaaier|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Grasmaaier&lt;/span&gt;]]
* [[../Grasmuur|Grasmuur]]
* [[../Grassenfamilie|'''''Grassenfamilie''''']]
* [[../Gratiola|'''Gratiola''']] / [[../Genadekruid|-officinalis]]
* Grauwe [[../Grauwe abeel|-abeel]] / [[../Rode dophei|-dophei]] / [[../Witte els|-els]] / [[../Problemen#Botrytis|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;-schimmel&lt;/span&gt;]] / [[../Grauwe wilg|-wilg]]
* [[../De basis#Grelinette|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Grelinette&lt;/span&gt;]]
* [[../Greppelrus|Greppelrus]]
* [[../Griekse alant|Griekse alant]]
* Grijs [[../Grijs havikskruid|-havikskruid]] / [[../Grijs kattenkruid|-kattenkruid]]
* [[../Grijskruid|Grijskruid]]
* Grijze [[../Grijze berk|-berk]] / [[../Witte els|-els]]
* [[../De basis#Groenbemesting|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Groenbemesting&lt;/span&gt;]]
* Groene [[../Groene bermzegge|-bermzegge]] / [[../Aarmunt|-munt]] / [[../Groene naaldaar|-naaldaar]] / [[../Groene nachtorchis|-nachtorchis]] / [[../Overblijvende ossentong|-ossentong]] / [[../Groene trompetboom|-trompetboom]] / [[../Dichte wespenorchis|-wespenorchis]]
* [[../Groenknolorchis|Groenknolorchis]]
* [[../Groenlof|Groenlof]]
* [[../Knolselderij|Groenselderij]]
* [[../Groensteel|Groensteel]]
* [[../De siertuin#Groenten in de siertuin?|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Groenten in de siertuin&lt;/span&gt;]]
* [[../Grof hoornblad|Grof hoornblad]]
* [[../De basis#Waaraan herken je de grondsoort?|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Grondsoort (bepalen)&lt;/span&gt;]]
* [[../Grondster|Grondster]]
* Groot [[../Groot akkerscherm|-akkerscherm]] / [[../Groot blaasjeskruid|-blaasjeskruid]] / [[../Groot bronkruid|-bronkruid]] / [[../Groot glaskruid|-glaskruid]] / [[../Groot heksenkruid|-heksenkruid]] / [[../Groot hoefblad|-hoefblad]] / [[../Groot kaasjeskruid|-kaasjeskruid]] / [[../Groot moerasscherm|-moerasscherm]] / [[../Groot robertskruid|-robertskruid]] / [[../Groot sneeuwklokje|-sneeuwklokje]] / [[../Groot spiegelklokje|-spiegelklokje]] / [[../Groot springzaad|-springzaad]] / [[../Zeeuws knoopje|-sterrenscherm]] / [[../Groot streepzaad|-streepzaad]] / [[../Groot trilgras|-trilgras]] / [[../Groot warkruid|-warkruid]] / [[../Groot zeegras|-zeegras]]
* [[../Zomerlinde|Grootbladige linde]]
* [[../Grootbloemige lavatera|Grootbloemige lavatera]]
* [[../Ribesfamilie|'''''Grossulariaceae''''']]
* Grote [[../Grote bevernel|-bevernel]] / [[../Grote biesvaren|-biesvaren]] / [[../Bosaardbei|-bosaardbei]] / [[../Grote boterbloem|-boterbloem]] / [[../Grote brandnetel|-brandnetel]] / [[../Grote bremraap|-bremraap]] / [[../Grote brunel|-brunel]] / [[../Grote centaurie|-centaurie]] / [[../Grote egelskop|-egelskop]] / [[../Grote engelwortel|-engelwortel]] / [[../Grote ereprijs|-ereprijs]] / [[../Grote graslelie|-graslelie]] / [[../Grote kaardebol|-kaardebol]] / [[../Grote kattenstaart|-kattenstaart]] / [[../Grote keverorchis|-keverorchis]] / [[../Grote klaproos|-klaproos]] / [[../Grote klit|-klis]] / [[../Grote klit|-klit]] / [[../Grote kop-op-schotel|-kop-op-schotel]] / [[../Grote kroosvaren|-kroosvaren]] / [[../Grote leeuwenbek|-leeuwenbek]] / [[../Grote leeuwenklauw|-leeuwenklauw]] / [[../Grote lisdodde|-lisdodde]] / [[../Grote maagdenpalm|-maagdenpalm]] / [[../Grote muggenorchis|-muggenorchis]] / [[../Grote muur|-muur]] / [[../Grote ratelaar|-ratelaar]] / [[../Grote rietorchis|-rietorchis]] / [[../Grote sneeuwroem|-sneeuwroem]] / [[../Grote schorseneer|-schorseneer]] / [[../Grote teunisbloem|-teunisbloem]] / [[../Grote tijm|-tijm]] / [[../Cranberry|-veenbes]] / [[../Grote veldbies|-veldbies]] / [[../Grote vossenstaart|-vossenstaart]] / [[../Grote waterranonkel|-waterranonkel]] / [[../Grote waterweegbree|-waterweegbree]] / [[../Grote wederik|-wederik]] / [[../Grote weegbree|-weegbree]] / [[../Grote windhalm|-windhalm]] / [[../Grote wolfsklauw|-wolfsklauw]] / [[../Grote zandkool|-zandkool]]
* Grove [[../Grove den|-den]] / [[../Grove varkenskers|-varkenskers]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Gu ===
* [[../Guichelheil|'''Guichelheil''']]
* [[../Guldenroede|'''Guldenroede''']]
* Gulden [[../Gulden boterbloem|-boterbloem]] / [[../Gulden sleutelbloem|-sleutelbloem]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Gy ===
* [[../Muggenorchis|'''Gymnadenia''']] / [[../Grote muggenorchis|-conopsea]] / [[../Welriekende muggenorchis|-odoratissima]]
* [[../Driehoeksvaren|'''Gymnocarpium''']] / [[../Gebogen driehoeksvaren|-dryopteris]] / [[../Rechte driehoeksvaren|-robertianum]]
* [[../Gypsophila|'''Gypsophila''']] / [[../Gipskruid|-muralis]] / [[../Pluimgipskruid|-paniculata]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== H ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ha|Ha]] - [[#He|He]] - [[#Hi|Hi]] - [[#Ho|Ho]] - [[#Hu|Hu]] - [[#Hy|Hy]] - [[#Hz|Hz]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ha ===
* [[../Haagbeuk|Haagbeuk]]
* [[../Haagwinde|Haagwinde]]
* [[../Haaksterrenkroos|Haaksterrenkroos]]
* [[../Fijne waterranonkel|Haarbladwaterranonkel]]
* [[../Haarfonteinkruid|Haarfonteinkruid]]
* [[../De basis#Hak|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Hak&lt;/span&gt;]]
* [[../Melde|'''Halimione''']] / [[../Kustmelde|-glabriuscula]] / [[../Tuinmelde|-hortensis]] / [[../Gelobde melde|-laciniata]] / [[../Strandmelde|-littoralis]] / [[../Glanzende melde|-nitens]] / [[../Uitstaande melde|-patula]] / [[../Gesteelde zoutmelde|-pedunculata]] / [[../Gewone zoutmelde|-portulacoides]] / [[../Spiesmelde|-prostrata]]
* [[../Vederkruidfamilie|Haloragaceae]]
* [[../Halsbloem|Halsbloem]]
* [[../Hamamelis|'''Hamamelis''']] / [[../Japanse toverhazelaar|-japonica]] / [[../Chinese toverhazelaar|-mollis]]
* [[../Hammarbya|'''Hammarbya''']] / [[../Veenmosorchis|-paludosa]]
* [[../Handekenskruid|'''Handekenskruid''']]
* [[../Handjesereprijs|Handjesereprijs]]
* [[../Kortarige zeekraal|Hanepoot]]
* [[../Hangende zegge|Hangende zegge]]
* [[../Hartbladzonnebloem|Hartbladzonnebloem]]
* [[../Hardbloem|'''Hardbloem''']]
* [[../Hardgras|'''Hardgras''']]
* Harig [[../Harig knopkruid|-knopkruid]] / [[../Harig vingergras|-vingergras]] / [[../Harig wilgenroosje|-wilgenroosje]]
* [[../Harige ratelaar|Harige ratelaar]]
* [[../De basis#Hark|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Hark&lt;/span&gt;]]
* [[../Harlekijn|Harlekijn]]
* [[../Hartbladzonnebloem|Hartbladzonnebloem]]
* [[../Hartgespan|Hartgespan]]
* [[../Hauwklaver|Hauwklaver]]
* [[../Haver|Haver]]
* [[../Paarse morgenster|Haverwortel]]
* [[../Havikskruid|'''Havikskruid''']]
* [[../Hazelaar|Hazelaar]]
* [[../Hazelaarbraam|Hazelaarbraam]]
* [[../Mansoor|Hazelwortel]]
* [[../Hazenpootje|Hazenpootje]]
* [[../Hazenzegge|Hazenzegge]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== He ===
* [[../Hedera|'''Hedera''']] / [[../Klimop|-helix]] / [[../Atlantische klimop|-hibernica]]
* [[../Heelbeen|Heelbeen]]
* [[../Heelblaadjes|Heelblaadjes]]
* [[../Heelkruid|Heelkruid]]
* [[../Heemst|'''Heemst''']]
* [[../Heermoes|Heermoes]]
* [[../Struikganzerik|Heesterganzerik]]
* [[../Heggendoornzaad|Heggendoornzaad]]
* [[../Heggenduizendknoop|Heggenduizendknoop]]
* [[../Heggenrank|Heggenrank]]
* [[../Heggenvogelmuur|Heggenvogelmuur]]
* [[../Heggenwikke|Heggenwikke]]
* [[../Heggenroos|Heggenroos]]
* [[../Heidebrem|'''Heidebrem''']]
* [[../Heidefamilie|'''''Heidefamilie''''']]
* [[../Heidekartelblad|Heidekartelblad]]
* [[../Heideklauwtjesmos|Heideklauwtjesmos]]
* [[../Heideorchis|Heideorchis]]
* [[../Heidespurrie|Heidespurrie]]
* [[../Heidewikke|Heidewikke]]
* [[../Heidezegge|Heidezegge]]
* [[../Heidezenegroen|Heidezenegroen]]
* [[../De siertuin#Muurtjes en hekwerken|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Hekken en muren&lt;/span&gt;]]
* [[../Heksenkruid|'''Heksenkruid''']]
* [[../Zonneroosje|'''Helianthemum''']] / [[../Wit zonneroosje|-apenninum]] / [[../Geel zonneroosje|-nummularifolium]]
* [[../Helianthus|'''Helianthus''']] / [[../Zonnebloem|-annuus]] / [[../Zonnewortel|-strumosus]] / [[../Aardpeer|-tuberosus]]
* [[../Helichrysum|'''Helichrysum''']] / [[../Strobloem|-arenarium]]
* [[../Helictotrichon|'''Helictotrichon''']] / [[../Beemdhaver|-pratense]] / [[../Zachte haver|-pubescens]]
* [[../Nieskruid|'''Helleborus''']] / [[../Stinkend nieskruid|-foetidus]] / [[../Wrangwortel|-viridis]]
* [[../Helm|Helm]]
* [[../Helmbloem|Helmbloem]]
* [[../Helmkruid|'''Helmkruid''']]
* [[../Helmkruidfamilie|'''''Helmkruidfamilie''''']]
* [[../Helmogentroost|'''Helmogentroost''']]
* [[../Hemelboom|Hemelboom]]
* [[../Hemelboomfamilie|'''''Hemelboomfamilie''''']]
* [[../Hemelroosje|Hemelroosje]]
* [[../Hemelse bamboe|Hemelse bamboe]]
* [[../Hemelsleutel|Hemelsleutel]]
* [[../Hemerocallidaceae|'''''Hemerocallidaceae''''']]
* [[../Daglelies|'''Hemerocallis''']] / [[../Gewone daglelie|-fulva]]
* [[../Hemlockspar|'''Hemlockspar''']]
* [[../Hengel|Hengel]]
* [[../Hennep|Hennep]]
* [[../Hennepfamilie|'''''Hennepfamilie''''']]
* [[../Hennepnetel|'''Hennepnetel''']]
* [[../Hennepvreter|Hennepvreter]]
* [[../Hepatica|'''Hepatica''']] / [[../Leverbloempje|-nobilis]]
* [[../Berenklauw|'''Heracleum''']] / [[../Reuzenberenklauw|-mantegazzianum]] / [[../Gewone berenklauw|-sphondylium]]
* [[../Herderstasje|Herderstasje]]
* [[../Herfstschroeforchis|Herfstschroeforchis]]
* [[../Herfsttijloos|Herfsttijloos]]
* [[../Herfsttijloosfamilie|'''''Herfsttijloosfamilie''''']]
* [[../Herik|Herik]]
* [[../Herminium|'''Herminium''']] / [[../Honingorchis|-monorchis]]
* [[../Hertshooi|'''Hertshooi''']]
* [[../Hertshooifamilie|'''''Hertshooifamilie''''']]
* [[../Hertshoornweegbree|Hertshoornweegbree]]
* [[../Hertsmunt|Hertsmunt]]
* [[../Hesperis|'''Hesperis''']] / [[../Damastbloem|-matronalis]]
* [[../Heuchera|Heuchera]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Hi ===
* [[../Hibiscus|'''Hibiscus''']] / [[../Tuinhibiscus|-syriacus]] / [[../Drie-urenbloem|-trionum]]
* [[../Havikskruid|'''Hieracium''']] / [[../Stengelomvattend havikskruid|-amplexicauda]] / [[../Oranje havikskruid|-aurantiacum]] / [[../Hongaars havikskruid|-bauhini]] / [[../Weidehavikskruid|-caespitosum]] / [[../Vroeg havikskruid|-glaucinum]] / [[../Spits havikskruid|-lactucella]] / [[../Stijf havikskruid|-laevigatum]] / [[../Muurhavikskruid|-murorum]] / [[../Vals muizenoor|-peleterianum]] / [[../Muizenoor|-pilosella]] / [[../Florentijns havikskruid|-piloselloides]] / [[../Grijs havikskruid|-praealtum]] / [[../Boshavikskruid|-sabaudum]] / [[../Ruig havikskruid|-scabrum]] / [[../Schermhavikskruid|-umbellatum]] / [[../Dicht havikskruid|-vulgatum]]
* [[../Hierochloe|'''Hierochloe''']] / [[../Veenreukgras|-odorata]]
* [[../Himantoglossum|'''Himantoglossum''']] / [[../Bokkenorchis|-hircinum]]
* [[../Hippocastanaceae|'''''Hippocastanaceae''''']]
* [[../Paardenhoefklaver|Hippocrepis comosa]]
* [[../Hippophae|'''Hippophae''']] / [[../Duindoorn|-rhamnoides]]
* [[../Lidstengfamilie|'''''Hippuridaceae''''']]
* [[../Lidsteng|Hippuris vulgaris]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ho ===
* [[../Hoenderbeet|Hoenderbeet]]
* [[../Hoefblad|'''Hoefblad''']]
* [[../Hoefijzervaren|Hoefijzervaren]]
* Hoge [[../Hoge cyperzegge|-cyperzegge]] / [[../Hoge fijnstraal|-fijnstraal]]
* [[../Hokjespeul|Hokjespeul]]
* [[../Witbol|'''Holcus''']] / [[../Gestreepte witbol|-lanatus]] / [[../Gladde witbol|-mollis]]
* Hollandse [[../Hollandse linde|-linde]] / [[../Hollandse iep|-iep]]
* [[../Holosteum|'''Holosteum''']] / [[../Heelbeen|-umbellatum]]
* [[../Holpijp|Holpijp]]
* [[../Holwortel|Holwortel]]
* [[../Hommelorchis|Hommelorchis]]
* [[../Zeepostelein|Honckenya peploides]]
* [[../Hondsdraf|Hondsdraf]]
* [[../Hondskruid|Hondskruid]]
* [[../Hondspeterselie|Hondspeterselie]]
* [[../Hondsroos|Hondsroos]]
* [[../Hondstong|'''Hondstong''']]
* [[../Hondsviooltje|Hondsviooltje]]
* [[../Hongaars havikskruid|Hongaars havikskruid]]
* [[../Hongaarse raket|Hongaarse raket]]
* [[../Hongerbloempje|'''Hongerbloempje''']]
* [[../Honingboom|Honingboom]]
* [[../Honingklaver|'''Honingklaver''']]
* [[../Honingorchis|Honingorchis]]
* [[../Hoog struisgras|Hoog struisgras]]
* [[../Hoogveen-veenmos|Hoogveen-veenmos]]
* [[../Hoornblad|'''Hoornblad''']]
* [[../Hoornbladfamilie|'''''Hoornbladfamilie''''']]
* [[../Hoornbloem|'''Hoornbloem''']]
* [[../Hoornpapaver|Hoornpapaver]]
* [[../Hop|Hop]]
* [[../Hopbeuk|Hopbeuk]]
* [[../Hopklaver|Hopklaver]]
* [[../Hopwarkruid|Hopwarkruid]]
* [[../Hordelymus|'''Hordelymus''']] / [[../Bosgerst|-europaeus]]
* [[../Hordeum|'''Hordeum''']] / [[../Zeegerst|-marinum]] / [[../Kruipertje|-murinum]] / [[../Veldgerst|-secalinum]] / [[../Gerst|-vulgare]]
* [[../Hortensia|Hortensia]]
* [[../Hortensiafamilie|'''''Hortensiafamilie''''']]
* [[../Hosta|'''Hosta''']]
* [[../Hottentotvijg|Hottentotvijg]]
* [[../Hottonia|'''Hottonia''']] / [[../Waterviolier|-palustris]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Hu ===
* [[../Ilex|'''Hulst''']]
* [[../Hulst|Hulst]]
* [[../Hulstfamilie|'''''Hulstfamilie''''']]
* [[../Humulus|'''Humulus''']] / [[../Hop|-lupulus]]
* [[../Huperzia|'''Huperzia''']] / [[../Dennenwolfsklauw|-selago]]
* [[../Huttentut|Huttentut]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Hy ===
* [[../Hyacint|Hyacint]]
* [[../Hyacintenfamilie|'''''Hyacintenfamilie''''']]
* [[../Hyacintenfamilie|'''''Hyacinthaceae''''']]
* [[../Hyacinthoides|'''Hyacinthoides''']] / [[../Wilde hyacint|-non-scripta]]
* [[../Hyacinthus|'''Hyacinthus''']] / [[../Hyacint|-orientalis]]
* [[../Hortensia|'''Hydrangea''']] / [[../Sneeuwbal|-arborescens 'Annabelle']] / [[../Hydrangea macrophylla|-macrophylla]]
* [[../Hortensiafamilie|'''''Hydrangeaceae''''']]
* [[../Kikkerbeet|Hydrocharis morsus ranae]]
* [[../Waterkaardefamilie|'''''Hydrocharitaceae''''']]
* [[../Waternavel|'''Hydrocotyle''']] / [[../Gewone waternavel|-vulgaris]]
* [[../Vetkruid|'''Hylotelephium''']] / [[../Muurpeper|-acre]] / [[../Roze hemelsleutel|-spectabile]] / [[../Hemelsleutel|-telephium]]
* [[../Hyoscyamus|'''Hyoscyamus''']] / [[../Bilzekruid|-niger]]
* [[../Hertshooifamilie|'''''Hypericaceae''''']]
* [[../Hertshooi|'''Hypericum''']] / [[../Canadees hertshooi|-canadense]] / [[../Moerashertshooi|-elodes]] / [[../Liggend hertshooi|-humifusum]] / [[../Ruig hertshooi|-hirsutum]] / [[../Gevlekt hertshooi|-maculatum]] / [[../Kantig hertshooi|-maculatum subsp. obtusiusculum]] / [[../Berghertshooi|-montanum]] / [[../Sint-Janskruid|-perforatum]] / [[../Fraai hertshooi|-pulchrum]] / [[../Gevleugeld hertshooi|-tetrapterum]]
* [[../Hypnaceae|'''''Hypnaceae''''']]
* [[../Klauwtjesmos|'''Hypnum''']] / [[../Bosklauwtjesmos|-andoi]] / [[../Gesnaveld klauwtjesmos|-cupressiforme]] / [[../Heideklauwtjesmos|-jutlandicum]] / [[../Klein klauwtjesmos|-pallescens]]
* [[../Biggenkruid|'''Hypochaeris''']] / [[../Glad biggenkruid|-glabra]] / [[../Gevlekt biggenkruid|-maculata]] / [[../Gewoon biggenkruid|-radicata]]
* [[../Hysop|Hysop]]
* [[../Hyssopus|'''Hyssopus''']] / [[../Hysop|-officinalis]]
* [[../Elymus|'''Hystrix''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== I ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ib|Ib]] - [[#Ie|Ie]] - [[#Ij|Ij]] - [[#Il|Il]] - [[#Im|Im]] - [[#In|In]] - [[#Ip|Ip]] - [[#Ir|Ir]] - [[#Is|Is]] - [[#It|It]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ib ===
* [[../Schermscheefbloem|Iberis umbellata]]

=== Ie ===
* [[../Iep|'''Iep''']]
* [[../Iepenfamilie|'''''Iepenfamilie''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ij ===
* [[../IJle hazenzegge|IJle hazenzegge]]
* [[../IJle moerasorchis|IJle moerasorchis]]
* [[../IJle zegge|IJle zegge]]
* [[../IJskruid|IJskruid]]
* [[../IJsbergsla|IJs(berg)sla]]
* [[../IJzerhard|IJzerhard]]
* [[../IJzervaren|IJzervaren]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Il ===
* [[../Ilex|'''Ilex''']] / [[../Hulst|-aquifolium]] / [[../Japanse hulst|-crenata]]
* [[../Illecebrum|'''Illecebrum''']] / [[../Grondster|-verticillatum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Im ===
* [[../Ipomoea|'''Ipomoea''']] / [[../Dagbloem|-batatas]]
* [[../Springzaad|'''Impatiens''']] / [[../Tuinbalsemien|-balsamina]] / [[../Oranje springzaad|-capensis]] / [[../Reuzenbalsemien|-glandulifera]] / [[../Groot springzaad|-noli tangere]] / [[../Klein springzaad|-parviflora]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== In ===
* [[../Incarnaatklaver|Incarnaatklaver]]
* [[../Algemeen#Indeling van de tuin|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Indeling (van de tuin)&lt;/span&gt;]]
* [[../Ingesneden dovenetel|Ingesneden dovenetel]]
* [[../Algemeen#Inkuilen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Inkuilen (bewaarmethode)&lt;/span&gt;]]
* [[../Inleiding|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Inleiding&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Inmaken|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Inmaken (bewaarmethode)&lt;/span&gt;]]
* [[../Insectenmuur|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Insectenmuur maken&lt;/span&gt;]]
* [[../Alant|'''Inula''']] / [[../Engelse alant|-britannica]] / [[../Donderkruid|-conyzae]] / [[../Griekse alant|-helenium]] / [[../Wilgalant|''-salicina'']]
* [[../Algemeen#Invriezen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Invriezen (bewaarmethode)&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ip ===
* [[../Dagwinde|'''Ipomoea''']] / [[../Maanbloem|-alba]] / [[../Dagbloem|-batatas]] / [[../Spaanse vlag|-lobata]] / [[../Blauwe winde|-purpurea]] / [[../Kardinaalswinde|-quamoclit]] / [[../Ipomoea tricolor|-tricolor]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ir ===
* [[../Lissenfamilie|Iridaceae]]
* [[../Lis|'''Iris''']] / [[../Iris lutescens|-lutescens]] / [[../Blauwe lis|-germanica]] / [[../Gele lis|-pseudacorus]]
* [[../Isatis|'''Isatis''']] / [[../Wede|-tinctoria]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Is ===
* [[../Isatis|'''Isatis''']] / [[../Wede|-tinctoria]]
* [[../Biesvarenfamilie|'''''Isoetaceae''''']]
* [[../Isoëtes|'''Isoëtes''']] / [[../Kleine biesvaren|-echinospora]] / [[../Grote biesvaren|-lacustris]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== It ===
* [[../Italiaans raaigras|Italiaans raaigras]] 
* Italiaanse [[../Italiaanse aronskelk|-aronskelk]] / [[../Italiaanse cipres|-cipres]] / [[../Italiaanse clematis|-clematis]] / [[../Italiaanse populier|-populier]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== J ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ja|Ja]] - [[#Je|Je]] - [[#Jo|Jo]] - [[#Ju|Ju]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ja ===
* [[../Jacobaea|'''Jacobaea''']] / [[../Waterkruiskruid|-aquatica]] / [[../Viltig kruiskruid|-erucifolia]] / [[../Zilverkruiskruid|-maritima]] / [[../Moeraskruiskruid|-paludosa]] / [[../Jacobskruiskruid|-vulgaris]]
* [[../Jacobskruid|Jacobskruid]]
* [[../Jakobskruiskruid|Jakobskruiskruid]]
* [[../Jakobsladder|Jakobsladder]]
* [[../Japans hoefblad|Japans hoefblad]]
* Japanse [[../Japanse andoorn|-andoorn]] / [[../Japanse berberis|-berberis]] / [[../Japanse duizendknoop|-duizendknoop]] / [[../Japanse eik|-eik]] / [[../Japanse goudlarix|-goudlarix]] / [[../Japanse hulst|-hulst]] / [[../Japanse lariks|-lariks]] / [[../Japanse lariks|-lork]] / [[../Japanse mahonie|-mahonie]] / [[../Ginkgo biloba|-notenboom]] / [[../Japanse sierkers|-sierkers]] / [[../Ginkgo biloba|-tempelboom]] / [[../Japanse toverhazelaar|-toverhazelaar]] / [[../Japanse wijnbes|-wijnbes]]
* [[../Jasione|'''Jasione''']] / [[../Zandblauwtje|-montana]]
* [[../Jasmijn|'''Jasmijn''']]
* [[../Jasmijn|'''Jasminum''']] / [[../Winterjasmijn|-nudiflorum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Je ===
* [[../Jeneverbes|Jeneverbes]]
* [[../Aardpeer|Jeruzalem artsjok]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Jo ===
* [[../Jostabes|Jostabes]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ju ===
* [[../Judasboom|Judasboom]]
* [[../Judaspenning (geslacht)|'''Judaspenning''']]
* [[../Judaspenning|Judaspenning]]
* [[../Juffertje-in-het-groen|Juffertje in het groen]]
* [[../Okkernootfamilie|'''''Juglandaceae''''']]
* [[../Walnoot|'''Juglans''']] / [[../Zwarte walnoot|-nigra]] / [[../Okkernoot|-regia]]
* [[../Russenfamilie|'''''Juncaceae''''']]
* [[../Zoutgrasfamilie|'''''Juncaginaceae''''']]
* [[../Rus|'''Juncus''']] / [[../Veldrus|-acutiflorus]] / [[../Alpenrus|''-alpinoarticulatus'']] / [[../Zomprus|-articulatus]] / [[../Duinrus|-alpinoarticulatus subsp. atricapillus]] / [[../Zilte greppelrus|-ambiguus]] / [[../Noordse rus|-balticus]] / [[../Greppelrus|-bufonius]] / [[../Knolrus|-bulbosus]] / [[../Canadese rus|-canadensis]] / [[../Koprus|''-capitatus'']] / [[../Platte rus|-compressus]] / [[../Biezenknoppen|-conglomeratus]] / [[../Pitrus|-effusus]] / [[../Zwaardrus|-ensifolius]] / [[../Draadrus|''-filiformis'']] / [[../Zilte rus|-gerardii]] / [[../Zeegroene rus|-inflexus]] / [[../Zeerus|-maritimus]] / [[../Veelbloemige veldbies|-multiflora]] / [[../Ruige veldbies|-pilosa]] / [[../Dwergrus|''-pygmaeus'']] / [[../Trekrus|-squarrosus]] / [[../Paddenrus|-subnodulosus]] / [[../Wijdbloeiende rus|''-tenageia'']] / [[../Tengere rus|-tenuis]]
* [[../Juniperus|'''Juniperus''']] / [[../Jeneverbes|-communis]]
* [[../Genaalde streepvaren|Jurastreepvaren]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== K ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ka|Ka]] - [[#Ke|Ke]] - [[#Ki|Ki]] - [[#Kl|Kl]] - [[#Kn|Kn]] - [[#Ko|Ko]] - [[#Kr|Kr]] - [[#Ku|Ku]] - [[#Kv|Kv]] - [[#Kw|Kw]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ka ===
* [[../Kaal knopkruid|Kaal knopkruid]]
* [[../Kaapse jasmijn|Kaapse jasmijn]]
* [[../Kaardebol|Kaardebol]]
* [[../Kaardebolfamilie|'''''Kaardebolfamilie''''']]
* [[../Kaasjeskruid|Kaasjeskruid]]
* [[../Kaasjeskruidfamilie|'''''Kaasjeskruidfamilie''''']]
* [[../Kalebas|'''''Kalebas''''']]
* Kale [[../Kale gierst|-gierst]] / [[../Kale jonker|-jonker]] / [[../Kale struweelroos|-struweelroos]] / [[../Kale vrouwenmantel|-vrouwenmantel]]
* [[../Kalkbedstro|Kalkbedstro]]
* [[../Kalkboterbloem|Kalkboterbloem]]
* [[../Kalketrip|Kalketrip]]
* [[../Kalkhoornbloem|Kalkhoornbloem]]
* [[../Kalkraket|Kalkraket]]
* [[../Kalkwalstro|Kalkwalstro]]
* [[../Kalmoes|Kalmoes]]
* [[../Kalmoesfamilie|'''''Kalmoesfamilie''''']]
* [[../Kamgras|Kamgras]]
* [[../Kamille|'''Kamille''']]
* [[../Kamperfoelie|'''Kamperfoelie''']]
* [[../Kamperfoeliefamilie|'''''Kamperfoeliefamilie''''']]
* [[../Kamvaren|Kamvaren]]
* [[../Kandelaartje|Kandelaartje]]
* [[../Kaneelroos|Kaneelroos]]
* [[../Problemen#Kanker|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kanker&lt;/span&gt;]]
* [[../Kantig hertshooi|Kantig hertshooi]]
* [[../Kantige basterdwederik|Kantige basterdwederik]]
* [[../Kapucijner|Kapucijner]]
* [[../Kardinaalsmuts|'''Kardinaalsmuts''']]
* [[../Kardinaalsmutsfamilie|'''''Kardinaalsmutsfamilie''''']]
* [[../Kardinaalswinde|Kardinaalswinde]]
* [[../Kardoen|Kardoen]]
* [[../Karmozijnbes|'''Karmozijnbes''']]
* [[../Karmozijnbesfamilie|'''''Karmozijnbesfamilie''''']]
* [[../Karpatenklokje|Karpatenklokje]]
* [[../Kartelblad|'''Kartelblad''']]
* [[../Kartuizer anjer|Kartuizer anjer]]
* [[../Karwij|Karwij]]
* [[../Karwij (geslacht)|'''Karwij''']]
* [[../Karwijselie|Karwijselie]]
* [[../Karwijvarkenskervel|Karwijvarkenskervel]]
* [[../Algemeen#Kas of bak?|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kas&lt;/span&gt;]]
* [[../Kastanje|Kastanje]]
* [[../Katoen|'''Katoen''']]
* [[../Kattenkruid|'''Kattenkruid''']]
* [[../Kattendoorn|Kattendoorn]]
* [[../Kattensnor|Kattensnor]]
* [[../Kattenstaart|'''Kattenstaart''']]
* [[../Kattenstaartfamilie|'''''Kattenstaartfamilie''''']]
* [[../Kattenstaartamarant|Kattenstaartamarant]]
* [[../Katwilg|Katwilg]]
* [[../Kaukasisch vergeet-mij-nietje|Kaukasisch vergeet-mij-nietje]]
* [[../Kaukasische vleugelnoot|Kaukasische vleugelnoot]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ke ===
* [[../Kegelsilene|Kegelsilene]]
* [[../Keizerskaars|Keizerskaars]]
* [[../Keizerskroon|Keizerskroon]]
* [[../Kers|Kers]]
* [[../Kerstorchidee|Kerstorchidee]]
* [[../Kervel (geslacht)|'''Kervel''']]
* [[../Koriander|Ketoembar]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ki ===
* [[../Stoppelleeuwenbek|'''Kickxia''']] / [[../Spiesleeuwenbek|-elatine]] / [[../Eironde leeuwenbek|-spuria]]
* [[../Kielduizendknoop|'''Kielduizendknoop''']]
* [[../Algemeen#Kiemproef|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kiemproef&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Kiemkracht|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kiemkracht&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Kiemtijd|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kiemtijd&lt;/span&gt;]]
* [[../Kievitsbloem|Kievitsbloem]]
* [[../Kikkerbeet|Kikkerbeet]]
* [[../Kikkererwt|Kikkererwt]]
* [[../Dieren#Kikker|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kikkers&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Kip|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kip&lt;/span&gt;]]
* [[../Kiwi|Kiwi]]
* [[../Mini-kiwi|Kiwibes]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Kl ===
* [[../Klaproos|'''Klaproos''']]
* [[../Klaroen|Klaroen]]
* [[../Klauwtjesmos|'''Klauwtjesmos''']]
* [[../Klaver|'''Klaver''']]
* [[../Klavervreter|Klavervreter]]
* [[../Klaverzuring|'''Klaverzuring''']]
* [[../Klaverzuringfamilie|'''''Klaverzuringfamilie''''']]
* [[../Kleefkruid|Kleefkruid]]
* Klein [[../Klein blaasjeskruid|-blaasjeskruid]] / [[../Klein bronkruid|-bronkruid]] / [[../Klein fonteinkruid|-fonteinkruid]] / [[../Klein glaskroos|-glaskroos]] / [[../Klein glaskruid|-glaskruid]] / [[../Klein glidkruid|-glidkruid]] / [[../Klein heksenkruid|-heksenkruid]] / [[../Klein hoefblad|-hoefblad]] / [[../Klein kaasjeskruid|-kaasjeskruid]] / [[../Klein klauwtjesmos|-klauwtjesmos]] / [[../Klein kroos|-kroos]] / [[../Klein kruiskruid|-kruiskruid]] / [[../Klein nimfkruid|-nimfkruid]] / [[../Klein robertskruid|-robertskruid]] / [[../Klein slijkgras|-slijkgras]] / [[../Klein spiegelklokje|-spiegelklokje]] / [[../Klein springzaad|-springzaad]] / [[../Klein sterrenkroos|-sterrenkroos]] / [[../Klein streepzaad|-streepzaad]] / [[../Klein tasjeskruid|-tasjeskruid]] / [[../Klein timoteegras|-timoteegras]] / [[../Klein vogelpootje|-vogelpootje]] / [[../Klein warkruid|-warkruid]] / [[../Klein wintergroen|-wintergroen]] / [[../Klein zeegras|-zeegras]]
* Kleinbladige [[../Winterlinde|-linde]] / [[../Kleinbladige wespenorchis|-wespenorchis]]
* [[../Kleinbloemig kaasjeskruid|Kleinbloemig kaasjeskruid]]
* [[../Kleinbloemige roos|Kleinbloemige roos]]
* [[../Kleinbloemige salie|Kleinbloemige salie]]
* Kleine [[../Azorenaddertong|-addertong]] / [[../Kleine aster|-aster]] / [[../Kleine bevernel|-bevernel]] / [[../Kleine biesvaren|-biesvaren]] / [[../Kleine bovist|-bovist]] / [[../Kleine brandnetel|-brandnetel]] / [[../Kleine duizendknoop|-duizendknoop]] / [[../Kleine egelskop|-egelskop]] / [[../Kleine ereprijs|-ereprijs]] /[[../Kleine hardbloem|-hardbloem]] / [[../Kleine kaardebol|-kaardebol]] / [[../Kleine kattenstaart|-kattenstaart]] / [[../Kleine keverorchis|-keverorchis]] / [[../Kleine klaver|-klaver]] / [[../Kleine knotszegge|-knotszegge]] / [[../Kleine kroosvaren|-kroosvaren]] / [[../Kleine leeuwenbek|-leeuwenbek]] / [[../Kleine leeuwenklauw|-leeuwenklauw]] / [[../Kleine leeuwentand|-leeuwentand]] / [[../Kleine lisdodde|-lisdodde]] / [[../Kleine maagdenpalm|-maagdenpalm]] / [[../Kleine maanvaren|-maanvaren]] / [[../Kleine majer|-majer]] / [[../Kleine ooievaarsbek|-ooievaarsbek]] / [[../Pimpernel|-pimpernel]] / [[../Kleine ratelaar|-ratelaar]] / [[../Kleine ruit|-ruit]] / [[../Kleine rupsklaver|-rupsklaver]] / [[../Kleine schorseneer|-schorseneer]] / [[../Kleine sneeuwroem|-sneeuwroem]] / [[../Kleine steentijm|-steentijm]] / [[../Kleine teunisbloem|-teunisbloem]] / [[../Kleine tijm|-tijm]] / [[../Kleine valeriaan|-valeriaan]] / [[../Kleine waterranonkel|-waterranonkel]] / [[../Kleine varkenskers|-varkenskers]] / [[../Kleine veenbes|-veenbes]] / [[../Kleine veldkers|-veldkers]] / [[../Kleine watereppe|-watereppe]] / [[../Kleinbladige wespenorchis|-wespenorchis]] / [[../Kleine wolfsklauw|-wolfsklauw]] / [[../Kleine wolfsmelk|-wolfsmelk]] / [[../Kleine zandkool|-zandkool]] / [[../Kleine zonnedauw|-zonnedauw]]
* [[../Dwergkroos|Kleinst kroos]]
* [[../Kleinste egelskop|Kleinste egelskop]]
* [[../Kleurige wolfsmelk|Kleurige wolfsmelk]]
* [[../Kleverig kruiskruid|Kleverig kruiskruid]]
* Kleverige [[../Kleverige ogentroost|-ogentroost]] / [[../Kleverige reigersbek|-reigersbek]]
* [[../Klierganzenvoet|'''Klierganzenvoet''']]
* [[../Klimop|Klimop]]
* [[../Klimopbremraap|Klimopbremraap]]
* [[../Klimopereprijs|Klimopereprijs]]
* [[../Klimopfamilie|'''''Klimopfamilie''''']]
* [[../Klimopklokje|Klimopklokje]]
* [[../Klimopwaterranonkel|Klimopwaterranonkel]]
* [[../Kliswortel|Kliswortel]]
* [[../Klit|'''Klit''']]
* [[../Klokje|'''Klokje''']]
* [[../Klokjesfamilie|'''''Klokjesfamilie''''']]
* [[../Klokjesgentiaan|Klokjesgentiaan]]
* [[../Klokwinde|Klokwinde]]
* [[../Kluitsla|Kluitsla]]
* [[../Kluwenhoornbloem|Kluwenhoornbloem]]
* [[../Kluwenklokje|Kluwenklokje]]
* [[../Kluwenzuring|Kluwenzuring]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Kn ===
* [[../Knautia|'''Knautia''']] / [[../Beemdkroon|-arvensis]] / [[../Bergknautia|-dipsacifolia]]
* [[../Knikbloem|Knikbloem]]
* Knikkend [[../Knikkend nagelkruid|-nagelkruid]] / [[../Knikkend parelgras|-parelgras]] / [[../Knikkend tandzaad|-tandzaad]]
* Knikkende [[../Knikkende distel|-distel]] / [[../Knikkende vogelmelk|-vogelmelk]]
* [[../Knoflook|Knoflook]]
* [[../Knolbeemdgras|Knolbeemdgras]]
* [[../Knolboterbloem|Knolboterbloem]]
* [[../Knolcyperus|Knolcyperus]]
* [[../Bolletjeskers|Knoldragende tandveldkers]]
* [[../Knolribzaad|Knolkervel]]
* [[../Knollathyrus|Knollathyrus]]
* [[../Raap|Knolraap]]
* [[../Knolribzaad|Knolribzaad]]
* [[../Knolrus|Knolrus]]
* [[../Knolselderij|Knolselderij]]
* [[../Knolspirea|Knolspirea]]
* [[../Knolsteenbreek|Knolsteenbreek]]
* [[../Knolvenkel|Knolvenkel]]
* [[../Problemen#Knolvoet|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Knolvoet&lt;/span&gt;]]
* [[../Knolvossenstaart|Knolvossenstaart]]
* [[../Aardpeer|Knolzonnebloem]]
* [[../Blauwe knoop|Knoop (blauw)]]
* [[../Knoopkruid|Knoopkruid]]
* [[../Knopbies|Knopbies]]
* Knopig [[../Knopig doornzaad|-doornzaad]] / [[../Knopig helmkruid|-helmkruid]]
* [[../Knopige ooievaarsbek|Knopige ooievaarsbek]]
* [[../Knopkroos|Knopkroos]]
* [[../Knopkruid|Knopkruid]]
* [[../Knoptaxusfamilie|'''''Knoptaxusfamilie''''']]
* [[../Knotszegge|Knotszegge]]
* [[../Knotwilg|Knotwilg]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ko ===
* [[../Kochia|Kochia]]
* [[../Koebraam|Koebraam]]
* [[../Koeienoog|Koeienoog]]
* [[../Koekoeksbloem|Koekoeksbloem]]
* [[../Koekruid|Koekruid]]
* [[../Fakkelgras|'''Koeleria''']] / [[../Smal fakkelgras|-macrantha]] / [[../Breed fakkelgras|-pyramidata]]
* [[../Koelreuteria|'''Koelreuteria''']] / [[../Chinese vernisboom|-paniculata]]
* [[../Kokardebloem|Kokardebloem]]
* [[../Komijn|Komijn]]
* [[../Komkommer|Komkommer]]
* [[../Komkommerfamilie|'''''Komkommerfamilie''''']]
* [[../Bernagie|Komkommerkruid]]
* [[../Kompassla|Kompassla]]
* [[../Koninginnenkruid|Koninginnenkruid]]
* [[../Koningskaars|Koningskaars]]
* [[../Koningsvaren|Koningsvaren]]
* [[../De moestuin#Kool|Kool]]
* [[../Kool (geslacht)|'''Kool (geslacht)''']]
* [[../Koolraap|Koolraap]]
* [[../Koolrabi|Koolrabi]]
* [[../Kooltje-vuur|Kooltje-vuur]]
* [[../Dieren#Koolvlieg|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Koolvlieg&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Koolwitje|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Koolwitje&lt;/span&gt;]]
* [[../Koolzaad|Koolzaad]]
* [[../Dieren#Ritnaald|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Koperworm&lt;/span&gt;]]
* [[../Koprus|Koprus]]
* [[../Koraalwortel|Koraalwortel]]
* Koreaanse [[../Koreaanse balsempopulier|-balsempopulier]] / [[../Koreaanse zilverspar|-zilverspar]]
* [[../Korrelganzenvoet|Korrelganzenvoet]]
* [[../Korenbloem|Korenbloem]]
* [[../Korenschijnspurrie|Korenschijnspurrie]]
* [[../Korensla|Korensla]]
* [[../Koriander|Koriander]]
* [[../Kornoelje|'''Kornoelje''']]
* [[../Kornoeljefamilie|'''''Kornoeljefamilie''''']]
* [[../Kortarige zeekraal|Kortarige zeekraal]]
* [[../Kortkuif|Kortkuif]]
* [[../Kortsteel|'''Kortsteel''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Kr ===
* [[../Kraagroos|Kraagroos]]
* [[../Kraaihei|Kraaihei]]
* [[../Kraailook|Kraailook]]
* [[../Kraakwilg|Kraakwilg]]
* [[../Krabbenscheer|Krabbenscheer]]
* [[../Kranskaasjeskruid|Kranskaasjeskruid]]
* [[../Kranskarwij|Kranskarwij]]
* [[../Kransmunt|Kransmunt]]
* [[../Kransnaaldaar|Kransnaaldaar]]
* [[../Kranssalie|Kranssalie]]
* [[../Kranssalomonszegel|Kranssalomonszegel]]
* [[../Kranswieren|'''Kranswieren''']]
* [[../Kranswierenfamilie|'''''Kranswierenfamilie''''']]
* [[../Krentenboompje|'''Krentenboompje''']]
* [[../Krimlinde|Krimlinde]]
* [[../Krokus|'''Krokus''']]
* [[../Kromhals|Kromhals]]
* [[../Kromstaart|Kromstaart]]
* [[../Kroontjeskruid|Kroontjeskruid]]
* [[../Kroos|'''Kroos''']]
* [[../Kroosjespruim|Kroosjespruim]]
* [[../Kroosvaren|'''Kroosvaren''']]
* [[../Rode biet|Kroot]]
* [[../Kropaar|Kropaar]]
* [[../Kropsla|Kropsla]]
* [[../Algemeen#Kruidenoplossing|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kruidenoplossing&lt;/span&gt;]]
* [[../De kruidentuin|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kruidentuin&lt;/span&gt;]]
* [[../Kruidkers|'''Kruidkers''']]
* [[../Kruidvlier|Kruidvlier]]
* [[../Kruipbrem|Kruipbrem]]
* Kruipend [[../Kruipend gipskruid|-gipskruid]] / [[../Kruipend moerasscherm|-moerasscherm]] / [[../Kruipend stalkruid|-stalkruid]] / [[../Kruipend zenegroen|-zenegroen]]
* Kruipende [[../Kruipende boterbloem|-boterbloem]] / [[../Kruipende moerasweegbree|-moerasweegbree]] / [[../Kruipende wisselbloem|-wisselbloem]]
* [[../Kruipertje|Kruipertje]]
* [[../Kruipganzerik|Kruipganzerik]]
* [[../Kruipkattenstaart|Kruipkattenstaart]]
* [[../Kruipklokje|Kruipklokje]]
* [[../Kruiptijm|Kruiptijm]]
* [[../Kruipwilg|Kruipwilg]]
* [[../Kruisbes|Kruisbes]]
* [[../Kruisbladgentiaan|Kruisbladgentiaan]]
* [[../Kruisbladwalstro|Kruisbladwalstro]]
* [[../Kruisbloemenfamilie|'''''Kruisbloemenfamilie''''']]
* [[../Kruisdistel|'''Kruisdistel''']]
* [[../Kruiskruid|'''Kruiskruid''']]
* [[../Kruismuur|Kruismuur]]
* [[../De basis#Kruiwagen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kruiwagen&lt;/span&gt;]]
* [[../Kruldistel|Kruldistel]]
* [[../Krulsla|Krulsla]]
* [[../Problemen#Krulziekte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Krulziekte&lt;/span&gt;]]
* [[../Krulzuring|Krulzuring]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ku ===
* [[../Kuifhyacint|Kuifhyacint]]
* [[../Kuifvleugeltjesbloem|Kuifvleugeltjesbloem]]
* [[../Kustmelde|Kustmelde]]
* [[../Kustzegge|Kustzegge]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Kw ===
* [[../Kweek|Kweek]]
* [[../Algemeen#Kas of bak?|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Kweekbak&lt;/span&gt;]]
* [[../Kweekdravik|Kweekdravik]]
* [[../Kweekgras|'''Kweekgras''']]
* [[../Kweepeer|Kweepeer]]
* [[../Kweldergras|'''Kweldergras''']]
* [[../Kwelderzegge|Kwelderzegge]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== L ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#La|La]] - [[#Le|Le]] - [[#Li|Li]] - [[#Lo|Lo]] - [[#Lu|Lu]] - [[#Ly|Ly]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== La ===
* [[../Lipbloemenfamilie|'''''Labiatae''''']]
* [[../Laburnum|'''Laburnum''']] / [[../Goudenregen|-anagyroides]]
* [[../Sla|'''Lactuca''']] / [[../Eikenbladsla|-sativa (eikenbladsla)]] / [[../IJsbergsla|-sativa IJsbergsla)]] / [[../Kropsla|-sativa (kropsla)]] / [[../Krulsla|-sativa (krulsla)]] / [[../Pluksla|-sativa (pluksla)]] [[../Snijsla|-sativa (snijsla)]] / [[../Stengelsla|-sativa (stengelsla)]] / [[../Bindsla|-sativa var. longifolia (bindsla)]] / [[../Kompassla|-serriola]] / [[../Gifsla|-virosa]]
* [[../Laksteeltje|Laksteeltje]]
* [[../Lipbloemenfamilie|'''''Lamiaceae''''']]
* [[../Lamiastrum|'''Lamiastrum''']] / [[../Gele dovenetel|-galeobdolon]]
* [[../Dovenetel|'''Lamium''']] / [[../Brede dovenetel|-confertum]] / [[../Ingesneden dovenetel|-hybridum]] / [[../Gevlekte dovenetel|-maculatum 'Variegatum']]
* [[../Lampionplant|'''Lampionplant''']]
* [[../Lamsoor|Lamsoor]]
* [[../Langarige zeekraal|Langarige zeekraal]]
* [[../Langbaardgras|Langbaardgras]]
* [[../Lancetbladige basterdwederik|Lancetbladige basterdwederik]]
* [[../Lancetvormige streepvaren|Lancetvormige streepvaren]]
* Lange [[../Lange ereprijs|-ereprijs]] / [[../Lange tongorchis|-tongorchis]] / [[../Lange zonnedauw|-zonnedauw]]
* [[../Reuzenbovist|Langermannia gigantea]]
* [[../Langstekelige distel|Langstekelige distel]]
* [[../Langstengelig fonteinkruid|Langstengelig fonteinkruid]]
* [[../Lansvaren|Lansvaren]]
* [[../Lappula|'''Lappula''']] / [[../Stekelzaad|-squarrosa]]
* [[../Lapsana|'''Lapsana''']] / [[../Akkerkool|-communis]]
* [[../Lariks|'''Lariks''']]
* [[../Lariks|'''Larix''']] / [[../Europese lariks|-decidua]] / [[../Japanse lariks|-kaempferi]]
* [[../Late guldenroede|Late guldenroede]]
* [[../Schubwortel|'''Lathraea''']] / [[../Paarse schubwortel|-clandestina]] / [[../Bleke schubwortel|-squamaria]]
* [[../Lathyruswikke|Lathyruswikke]]
* [[../Lathyrus|'''Lathyrus''']] / [[../Ruige lathyrus|-hirsutus]] / [[../Brede lathyrus|-latifolius]] / [[../Graslathyrus|-nissolia]] / [[../Welriekende lathyrus|-odoratus]] [[../Moeraslathyrus|-palustris]] / [[../Boslathyrus|-sylvestris]] / [[../Aardaker|-tuberosus]]
* [[../Laurier|Laurier]]
* [[../Laurierkers|Laurierkers]]
* [[../Lavas|Lavas]]
* [[../Lavatera|'''Lavatera''']] / [[../Grootbloemige lavatera|-trimestris]]
* [[../Lavendel|'''Lavendel''']]
* [[../Lavendelhei|Lavendelhei]]
* [[../Lavendel|'''Lavandula''']] / [[../Echte lavendel|-angustifolia]]
* [[../Californische cipres|Lawsoncipres]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Le ===
* [[../Algemeen#Leeftijd|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Leeftijd van het zaad&lt;/span&gt;]]
* [[../Leeuwenbek|'''Leeuwenbek''']]
* [[../Leeuwenklauw|'''Leeuwenklauw''']]
* [[../Leeuwentand|Leeuwentand]]
* [[../Spiegelklokje|'''Legousia''']] / [[../Klein spiegelklokje|-hybrida]] / [[../Groot spiegelklokje|-speculum veneris]]
* [[../Lelie|'''Lelie''']]
* [[../Leliefamilie|'''''Leliefamilie''''']]
* [[../Vlinderbloemenfamilie|'''''Leguminosae''''']]
* [[../Lelietje-van-dalen|Lelietje-van-dalen]]
* [[../Kroos|'''Lemna''']] / [[../Bultkroos|-gibba]] / [[../Klein kroos|-minor]] / [[../Dwergkroos|-minuta]] / [[../Puntkroos|-trisulca]] / [[../Knopkroos|-turionifera]]
* [[../Lenteklokje|Lenteklokje]]
* [[../Lenteroos|Lenteroos]]
* [[../Ui|Lente-ui]]
* [[../Blaasjeskruidfamilie|'''''Lentibulariaceae''''']]
* [[../Leonorus|'''Leonorus''']] / [[../Hartgespan|-cardiaca]]
* [[../Leeuwentand|'''Leontodon''']] / [[../Vertakte leeuwentand|-autumnalis]] / [[../Ruige leeuwentand|-hispidus]] / [[../Kleine leeuwentand|-saxatilis]]
* [[../Leontopodium|'''Leontopodium''']] / [[../Edelweiss|-alpinum]]
* [[../Lepelblad|'''Lepelblad''']]
* [[../Cranberry|Lepeltjeheide]]
* [[../Kruidkers|'''Lepidium ''']] / [[../Veldkruidkers|-campestre]] / [[../Pijlkruidkers|-draba]] / [[../Graskers|-graminifolium]] / [[../Rozetkruidkers|-heterophyllum]] / [[../Peperkers|-latifolium]] / [[../Steenkruidkers|-ruderale]] / [[../Tuinkers|-sativum]] / [[../Amerikaanse kruidkers|-virginicum]]
* [[../Margriet|'''Leucanthemum''']] / [[../Gewone margriet|-vulgare]]
* [[../Narcisklokje|'''Leucojum lato sensu''']] / [[../Zomerklokje|-aestivum]] / [[../Lenteklokje|-vernum]]
* [[../Levensboom|Levensboom]]
* [[../Leverbloempje|Leverbloempje]]
* [[../Levisticum|'''Levisticum''']] / [[../Lavas|-officinale]]
* [[../Lewisia|'''Lewisia''']]
* [[../Leylandcipres|Leylandcipres]]
* [[../Leymus|'''Leymus''']] / [[../Zandhaver|-arenarius]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Li ===
* [[../Dieren#Libel|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Libellen&lt;/span&gt;]]
* [[../Lidrus|Lidrus]]
* [[../Lidsteng|Lidsteng]]
* [[../Lidstengfamilie|'''''Lidstengfamilie''''']]
* [[../Liefdegras|Liefdegras]]
* [[../Liesgras|Liesgras]]
* [[../Lievevrouwebedstro|Lievevrouwebedstro]]
* Liggend [[../Liggend bergvlas|-bergvlas]] / [[../Liggend hertshooi|-hertshooi]] / [[../Liggend walstro|-walstro]]
* Liggende [[../Liggende asperge|-asperge]] / [[../Liggende ereprijs|-ereprijs]] / [[../Liggende ganzenvoet|-ganzenvoet]] / [[../Liggende ganzerik|-ganzerik]] / [[../Liggende leeuwenbek|-leeuwenbek]] / [[../Liggende majer|-majer]] / [[../Liggende raket|-raket]] / [[../Liggende vleugeltjesbloem|-vleugeltjesbloem]]
* [[../Liguster|'''Liguster''']]
* [[../Liguster|'''Ligustrum''']] / [[../Wilde liguster|-vulgare]]
* [[../Eetbare gewassen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Lijst met (delen van) eetbare gewassen&lt;/span&gt;]]
* [[../Geneeskrachtige planten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Lijst van geneeskrachtige planten&lt;/span&gt;]]
* [[../Giftige planten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Lijst van giftige planten&lt;/span&gt;]]
* [[../Lijsterbes|'''Lijsterbes''']]
* [[../Leliefamilie|'''''Liliaceae''''']]
* [[../Lelie|'''Lilium''']] / [[../Roggelelie|-bulbiferum subsp. croceum]] / [[../Turkse lelie|-martagon]]
* [[../Limaboon|Limaboon]]
* [[../Moerasbloemfamilie|'''''Limnanthaceae''''']]
* [[../Limodorum|'''Limodorum''']] / [[../Paarse aspergeorchis|-abortivum]]
* [[../Vlasfamilie|'''''Linaceae''''']]
* [[../Vlasleeuwenbek|'''Linaria''']] / [[../Blauwe leeuwenbek|-arvensis]] / [[../Walstroleeuwenbek|-purpurea]] / [[../Gestreepte leeuwenbek|-repens]] / [[../Liggende leeuwenbek|-supina]] / [[../Vlasbekje|-vulgaris]]
* [[../Linde|'''Linde''']]
* [[../Linnaeusklokje|Linnaeusklokje]]
* [[../Lintvarenfamilie|'''''Lintvarenfamilie''''']]
* [[../Linum|'''Linum''']] / [[../Tweejarig vlas|-bienne]] / [[../Geelhartje|-catharticum]] / [[../Vlas|-usitatissimum]]
* [[../Liparis|'''Liparis''']] / [[../Groenknolorchis|-loeselii]]
* [[../Lipbloemenfamilie|'''''Lipbloemenfamilie''''']]
* [[../Lis|'''Lis''']]
* [[../Lisdodde|'''Lisdodde''']]
* [[../Lisdoddefamilie|'''''Lisdoddefamilie''''']]
* [[../Lissenfamilie|'''''Lissenfamilie''''']]
* [[../Parelzaad|'''Lithospermum''']] / [[../Ruw parelzaad|-arvense]] / [[../Glad parelzaad|-officinale]] / [[../Blauw parelzaad|-purpurocaeruleum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Lo ===
* [[../Lobelia|'''Lobelia''']] / [[../Waterlobelia|-dortmanna]] / [[../Blaaslobelia|-inflata]]
* [[../Loganbes|Loganbes]]
* [[../Algemeen#Lokken en weren|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Lokken van dieren en ziektes&lt;/span&gt;]]
* [[../Raaigras|'''Lolium''']] / [[../Italiaans raaigras|-multiflorum]] / [[../Engels raaigras|-perenne]]
* [[../Longkruid|'''Longkruid''']]
* [[../Kamperfoelie|'''Lonicera''']] / [[../Tuinkamperfoelie|-caprifolium]] / [[../Chinese kamperfoelie|-nitida]] / [[../Wilde kamperfoelie|-periclymenum]] / [[../Rode kamperfoelie|-xylosteum]]
* [[../Problemen#Loodglans|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Loodglans&lt;/span&gt;]]
* [[../De siertuin#Loofgang, pergola of prieel|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Loofgang&lt;/span&gt;]]
* [[../Loogkruid|'''Loogkruid''']]
* [[../Look|'''Look''']]
* [[../Lookfamilie|'''''Lookfamilie''''']]
* [[../Look-zonder-look|Look-zonder-look]]
* [[../Dieren#Loopkever|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Loopkever&lt;/span&gt;]]
* [[../Loos blaasjeskruid|Loos blaasjeskruid]]
* [[../Loquat|Loquat]]
* [[../Rolklaver|'''Lotus''']] / [[../Gewone rolklaver|-corniculatus var. corniculatus]] / [[../Smalle rolklaver|-glaber]] / [[../Asperge-erwt|-tetragonolobus]]
* [[../Lotusboom|Lotusboom]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Lu ===
* [[../Luciferplantje|Luciferplantje]]
* [[../Ludwigia|'''Ludwigia''']] / [[../Waterlepeltje|-palustris]]
* [[../Judaspenning (geslacht)|'''Lunaria''']] / [[../Judaspenning|-annua]] / [[../Vaste judaspenning|-rediviva ]]
* [[../Lupine|'''Lupine''']]
* [[../Lupinekruid|Lupinekruid]]
* [[../Lupine|'''Lupinus''']] / [[../Witte lupine|-albus]] / [[../Blauwe lupine|-angustifolius]] / [[../Gele lupine|-luteus]] / [[../Vaste lupine|-polyphyllus]]
* [[../Luronium|'''Luronium''']] / [[../Drijvende waterweegbree|-natans]]
* [[../Luzerne|Luzerne]]
* [[../Veldbies|'''Luzula''']] / [[../Gewone veldbies|-campestris]] / [[../Witte veldbies|-luzuloides]] / [[../Veelbloemige veldbies|-multiflora]] / [[../Ruige veldbies|-pilosa]] / [[../Grote veldbies|-sylvatica]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ly ===
* [[../Lycium|'''Lycium''']] / [[../Boksdoorn|-barbarum]] / [[../Chinese boksdoorn|-chinense]]
* [[../Wolfsklauwfamilie|'''''Lycopodiaceae''''']]
* [[../Wolfsklauw|'''Lycopodium''']] / [[../Stekende wolfsklauw|-annotinum]] / [[../Grote wolfsklauw|-clavatum]] / [[../Kleine wolfsklauw|-tristachyum]]
* [[../Wederik|'''Lysimachia''']] / [[../Boswederik|-nemorum]] / [[../Penningkruid|-nummularia]] / [[../Puntwederik|-punctata]] / [[../Moeraswederik|-thyrsiflora]] / [[../Grote wederik|-vulgaris]]
* [[../Kattenstaartfamilie|'''''Lythraceae''''']]
* [[../Kattenstaart|'''Lythrum''']] / [[../Kleine kattenstaart|-hyssopifolia]] / [[../Kruipkattenstaart|-junceum]] / [[../Waterpostelein|-portula]] / [[../Grote kattenstaart|-salicaria]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== M ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ma|Ma]] - [[#Me|Me]] - [[#Mi|Mi]] - [[#Mo|Mo]] - [[#Mu|Mu]] - [[#My|My]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ma ===
* [[../Maagdenpalm|'''Maagdenpalm''']]
* [[../Maagdenpalmfamilie|'''''Maagdenpalmfamilie''''']]
* [[../Algemeen#Maan en planeten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Maan en planeten&lt;/span&gt;]]
* [[../Maanbloem|Maanbloem]]
* [[../Maanvaren|'''Maanvaren''']]
* [[../Maarts viooltje|Maarts viooltje]]
* [[../Macedonische den|Macedonische den]]
* [[../Madeliefje|Madeliefje]]
* [[../Lavas|Maggiplant]]
* [[../Mahonia|'''Mahonia''']] / [[../Mahonie|-aquifolium]] / [[../Mahonia bealei|-bealei]] / [[../Japanse mahonie|-japonica]]
* [[../Mahonie|Mahonie]]
* [[../Maianthemum|'''Maianthemum''']] / [[../Dalkruid|-bifolium]]
* [[../Maïs|Maïs]]
* [[../Echte marjolein|Majoraan]]
* [[../Malaxis|'''Malaxis''']] / [[../Eenblad|-monophyllos]]
* [[../Malrove|Malrove]]
* [[../Malus|'''Malus''']] / [[../Appel|-malus]]
* [[../Kaasjeskruid|'''Malva''']] / [[../Vijfdelig kaasjeskruid|-alcea]] / [[../Muskuskaasjeskruid|-moschata]] / [[../Klein kaasjeskruid|-neglecta]] / [[../Kleinbloemig kaasjeskruid|-parviflora]] / [[../Rond kaasjeskruid|-pusilla]] / [[../Groot kaasjeskruid|-sylvestris]] / [[../Kranskaasjeskruid|-verticillata]]
* [[../Kaasjeskruidfamilie|'''''Malvaceae''''']]
* [[../Malve|Malve (griekse)]]
* [[../Mammoetboom|Mammoetboom]]
* [[../Mannagras|Mannagras]]
* [[../Mannentrouw|Mannentrouw]]
* [[../Mannetjesereprijs|Mannetjesereprijs]]
* [[../Mannetjesorchis|Mannetjesorchis]]
* [[../Mannetjesvaren|Mannetjesvaren]]
* [[../Mansoor|Mansoor]]
* [[../Mantelanjer|'''Mantelanjer''']]
* [[../Stekken#Marcotteren|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Marcotteren&lt;/span&gt;]]
* [[../Maretak|Maretak]]
* [[../Margriet|'''Margriet''']]
* [[../Mariadistel|Mariadistel]]
* [[../Mariëtteklokje|Mariëtteklokje]]
* [[../Marjolein|'''Marjolein''']]
* [[../Marjoleinbekje|Marjoleinbekje]]
* [[../Marmeladestruik|Marmeladestruik]]
* [[../Maskerbloem|'''Maskerbloem''']]
* [[../Kamille|'''Matricaria''']] / [[../Schijfkamille|-discoidea]] / [[../Echte kamille|-recutita]]
* [[../Matteuccia|'''Matteuccia''']] / [[../Struisvaren|-struthiopteris]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Me ===
* [[../Rupsklaver|'''Medicago''']] / [[../Gevlekte rupsklaver|-arabica]] / [[../Sikkelklaver|-falcata]] / [[../Hopklaver|-lupulina]] / [[../Kleine rupsklaver|-minima]] / [[../Ruige rupsklaver|-polymorpha]] / [[../Luzerne|-sativa]] / [[../Bonte luzerne|-×varia]]
* [[../Meekrap|Meekrap]]
* [[../Meelbes|Meelbes]]
* [[../Problemen#Meeldauw|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Meeldauw&lt;/span&gt;]]
* [[../Meidoorn|'''Meidoorn''']]
* [[../Dieren#Meikever|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Meikever&lt;/span&gt;]]
* [[../Raap|Meiraap]]
* [[../Meisjesogen|Meisjesogen]]
* [[../Zwartkoren|'''Melampyrum''']] / [[../Wilde weit|-arvense]] / [[../Hengel|-pratense]]
* [[../Eenbesfamilie|'''''Melanthiaceae''''']]
* [[../Melde|'''Melde''']]
* [[../Melganzenvoet|Melganzenvoet]]
* [[../Parelgras|'''Melica''']] / [[../Knikkend parelgras|-nutans]] / [[../Eenbloemig parelgras|-uniflora]]
* Melige [[../Melige bovist|-bovist]] / [[../Melige toorts|-toorts]]
* [[../Honingklaver|'''Melilotus''']] / [[../Witte honingklaver|-albus]] / [[../Goudgele honingklaver|-altissimus]] / [[../Citroengele honingklaver|-officinalis]]
* [[../Melissa|'''Melissa''']] / [[../Citroenmelisse|-officinalis]]
* [[../Melkdistel|'''Melkdistel''']]
* [[../Melkeppe|Melkeppe]]
* [[../Melkkruid|Melkkruid]]
* [[../Melkviooltje|Melkviooltje]]
* [[../Meloen|Meloen]]
* [[../Munt|'''Mentha''']] / [[../Watermunt|-aquatica]] / [[../Akkermunt|-arvensis]] / [[../Polei|-pulegium]] / [[../Aarmunt|-spicata]]
* [[../Watergentiaanfamilie|'''''Menyanthaceae''''']]
* [[../Menyanthes|'''Menyanthes''']] / [[../Waterdrieblad|-trifoliata]]
* [[../Bingelkruid|'''Mercurialis''']] / [[../Tuinbingelkruid|-annua]] / [[../Bosbingelkruid|-perennis]]
* [[../Plantkunde/Meristeem|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Meristeem&lt;/span&gt;]]
* [[../De basis#Mes|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Mes&lt;/span&gt;]]
* [[../IJskruid|Mesembryanthemum crystallinum]]
* [[../De basis#Mestvork|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Mestvork&lt;/span&gt;]]
* [[../Metasequoia|'''Metasequoia''']] / [[../Watercipres|-glyptostroboides]]
* [[../Mexicaantje|Mexicaantje]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Mi ===
* Middelste [[../Middelste duivenkervel|-duivenkervel]] / [[../Middelste ganzerik|-ganzerik]] / [[../Middelste teunisbloem|-teunisbloem]]
* [[../Dieren#Mier|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Mier&lt;/span&gt;]]
* [[../Mierik|Mierikswortel]]
* [[../Milium|'''Milium''']] / [[../Bosgierstgras|-effusum]] / [[../Ruw gierstgras|-scabrum]] / [[../Ruw gierstgras|-vernale]]
* [[../Dieren#Miljoenpoot|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Miljoenpoot&lt;/span&gt;]]
* [[../Maskerbloem|'''Mimulus''']] / [[../Gele maskerbloem|-guttatus]]
* [[../Vitamine(s) en mineralen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Mineralen&lt;/span&gt;]]
* [[../Mini-kiwi|Mini-kiwi]]
* [[../Veldmuur|'''Minuartia''']] / [[../Tengere veldmuur|-hybrida]]
* [[../Mirabelle|Mirabelle]]
* [[../Mirte|Mirte]]
* [[../Misopates|'''Misopates''']] / [[../Akkerleeuwenbek|-orontium]]
* [[../Mispel|Mispel]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Mo ===
* [[../Moederkruid|Moederkruid]]
* [[../Moehringia|'''Moehringia''']] / [[../Drienerfmuur|-trinervia]]
* [[../Moerasandijvie|Moerasandijvie]]
* [[../Moerasandoorn|Moerasandoorn]]
* [[../Moerasbasterdwederik|Moerasbasterdwederik]]
* [[../Moerasbeemdgras|Moerasbeemdgras]]
* [[../Moerasbloemfamilie|'''''Moerasbloemfamilie''''']]
* [[../Moerascypres|Moerascypres]]
* [[../Moerasdroogbloem|Moerasdroogbloem]]
* [[../Moeraseik|Moeraseik]]
* [[../Moerasgamander|Moerasgamander]]
* [[../Moerashertshooi|Moerashertshooi]]
* [[../Moerashyacint|Moerashyacint]]
* [[../Moeraskartelblad|Moeraskartelblad]]
* [[../Moeraskers|Moeraskers]]
* [[../Moeraskruiskruid|Moeraskruiskruid]]
* [[../Moeraslathyrus|Moeraslathyrus]]
* [[../Moerasmelkdistel|Moerasmelkdistel]]
* [[../Moerasmuur|Moerasmuur]]
* [[../Moerasorchis|Moerasorchis]]
* [[../Moeraspaardenbloem|Moeraspaardenbloem]]
* [[../Moerasrolklaver|Moerasrolklaver]]
* [[../Moerasscherm|Moerasscherm]]
* [[../Moerassmele|Moerassmele]]
* [[../Moerasspirea|Moerasspirea]]
* [[../Moerasstreepzaad|Moerasstreepzaad]]
* [[../Moerasstruisgras|Moerasstruisgras]]
* [[../Moerasvaren|Moerasvaren]]
* [[../Moerasvaren (geslacht)|'''Moerasvaren (geslacht)''']]
* [[../Moerasvarenfamilie|'''''Moerasvarenfamilie''''']]
* [[../Moerasvergeet-mij-nietje|Moerasvergeet-mij-nietje]]
* [[../Moerasviooltje|Moerasviooltje]]
* [[../Moeraswalstro|Moeraswalstro]]
* [[../Moeraswederik|Moeraswederik]]
* [[../Moeraswespenorchis|Moeraswespenorchis]]
* [[../Moeraswolfsklauw|Moeraswolfsklauw]]
* [[../Moeraswolfsmelk|Moeraswolfsmelk]]
* [[../Moeraszegge|Moeraszegge]]
* [[../Moeraszoutgras|Moeraszoutgras]]
* [[../Moeraszuring|Moeraszuring]]
* [[../Moesdistel|Moesdistel]]
* [[../Moeslook|Moeslook]]
* [[../De moestuin|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Moestuin&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Mol|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Mol&lt;/span&gt;]]
* [[../Molsla|Molsla]]
* [[../Moneses|'''Moneses''']] / [[../Eenbloemig wintergroen|-uniflora]]
* [[../Problemen#Monilia|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Monilia&lt;/span&gt;]]
* [[../Monnikskap|'''Monnikskap''']]
* [[../Monotropa|'''Monotropa''']]
* [[../Bronkruid|'''Montia''']] / [[../Groot bronkruid|-fontana]] / [[../Klein bronkruid|-minor]]
* [[../Montiaceae|'''Montiaceae''']]
* [[../Montereyden|Montereyden]]
* [[../Morgenster|'''Morgenster''']]
* [[../Mosbloempje|Mosbloempje]]
* [[../Moseik|Moseik]]
* [[../Watersla|Mosselplant]]
* [[../Gele mosterd|Mosterd]]
* [[../Mottenkruid|Mottenkruid]]
* [[../Problemen#Mozaïekvirus|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Mozaïekvirus&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Mu ===
* [[../Muggenorchis|'''Muggenorchis''']]
* [[../Dieren#Muis|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Muis&lt;/span&gt;]]
* [[../De basis#Mulchen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Mulchen&lt;/span&gt;]]
* [[../Pepermunt|Munt]]
* [[../Muizenoor|Muizenoor]]
* [[../Muizenstaart|Muizenstaart]]
* [[../Munt|'''Munt''']]
* [[../De siertuin#Muurtjes en hekwerken|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Muren en hekken&lt;/span&gt;]]
* [[../Druifhyacint|'''Muscari''']] / [[../Blauwe druifjes|-botryoides]] / [[../Kuifhyacint|-comosum]]
* [[../Scharlei|Muskaatsalie]]
* [[../Muskuskaasjeskruid|Muskuskaasjeskruid]]
* [[../Muskuskruid|Muskuskruid]]
* [[../Muskuskruidfamilie|'''''Muskuskruidfamilie''''']]
* [[../Muur|'''Muur''']]
* [[../Muurbloem|Muurbloem]]
* [[../Muurbloemmosterd|Muurbloemmosterd]]
* [[../Muurfijnstraal|Muurfijnstraal]]
* [[../Muurganzenvoet|Muurganzenvoet]]
* [[../Muurhavikskruid|Muurhavikskruid]]
* [[../Muurhelmbloem|'''Muurhelmbloem''']]
* [[../Muurleeuwenbek|Muurleeuwenbek]]
* [[../Muurmos|Muurmos]]
* [[../Muurpeper|Muurpeper]]
* [[../Muursla|Muursla]]
* [[../Muurvaren|Muurvaren]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== My ===
* [[../Mycelis|'''Mycelis''']] / [[../Muursla|-muralis]]
* [[../Vergeet-mij-nietje|'''Myosotis''']] / [[../Akkervergeet-mij-nietje|-arvensis]] / [[../Veelkleurig vergeet-mij-nietje|-discolor]] / [[../Zompvergeet-mij-nietje|-laxa]] / [[../Weidevergeet-mij-nietje|-nemorosa]] / [[../Ruw vergeet-mij-nietje|-ramosissima]] / [[../Moerasvergeet-mij-nietje|-scorpioides]] / [[../Stijf vergeet-mij-nietje|-stricta]] / [[../Bosvergeet-mij-nietje|-sylvatica]]
* [[../Myosurus|'''Myosurus''']] / [[../Muizenstaart|-minimus]]
* [[../Gagel|'''Myrica''']] / [[../Wilde gagel|-gale]]
* [[../Gagelfamilie|'''''Myricaceae''''']]
* [[../Vederkruid|'''Myriophyllum''']] / [[../Aarvederkruid|-spicatum]]
* [[../Myrsinaceae|'''''Myrsinaceae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== N ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Na|Na]] - [[#Ne|Ne]] - [[#Ni|Ni]] - [[#No|No]] - [[#Nu|Nu]] - [[#Ny|Ny]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Na ===
* [[../Naakte lathyrus|Naakte lathyrus]]
* [[../Naaldaar|'''Naaldaar''']]
* [[../Naaldenkervel|Naaldenkervel]]
* [[../Naaldvaren|'''Naaldvaren''']]
* [[../Naaldwaterbies|Naaldwaterbies]]
* [[../Nachtkoekoeksbloem|Nachtkoekoeksbloem]]
* [[../Nachtorchis|'''Nachtorchis''']]
* [[../Nachtschade|'''Nachtschade''']]
* [[../Nachtschadefamilie|'''''Nachtschadefamilie''''']]
* [[../Nachtsilene|Nachtsilene]]
* [[../Nagelkruid|'''Nagelkruid''']]
* [[../Nandina|'''Nandina''']] / [[../Hemelse bamboe|-domestica]]
* [[../Napjesdragersfamilie|'''''Napjesdragersfamilie''''']]
* [[../Narcis|Narcis]]
* [[../Narcisfamilie|'''''Narcisfamilie''''']]
* [[../Narcisklokje|'''Narcisklokje''']]
* [[../Narcis|'''Narcissus''']] / [[../Wilde narcis|-pseudonarcissus]] / [[../Witte narcis|-poeticus]] / 
* [[../Nardus|'''Nardus''']] / [[../Borstelgras|-stricta]]
* [[../Beenbreekfamilie|'''''Nartheciaceae''''']]
* [[../Narthecium|'''Narthecium''']] / [[../Beenbreek|-ossifragum]]
* [[../Nashi-peer|Nashi-peer]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ne ===
* [[../Bosliefje geslacht|'''Nemophila''']] / [[../Bosliefje|-menziesii]]
* [[../Neotinea|'''Neotinea''']] / [[../Aangebrande orchis|-ustulata]]
* [[../Neottia|'''Neottia''']] / [[../Kleine keverorchis|-cordata]] / [[../Vogelnestje|-nidus-avis]] / [[../Grote keverorchis|-ovata]]
* [[../Kattenkruid|'''Nepeta''']] / [[../Grijs kattenkruid|-×faassenii]] / [[../Blauw kattenkruid|-racemosa]]
* [[../Nerfamarant|Nerfamarant]]
* [[../Netelboom|'''Netelboom''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ni ===
* [[../Nicandra|'''Nicandra''']] / [[../Zegekruid|-physalodes]]
* [[../Nicotiana|'''Nicotiana''']] / [[../Siertabak|-alata]] / [[../Bostabak|-sylvestris]]
* [[../Niervaren|'''Niervaren''']]
* [[../Niervarenfamilie|'''''Niervarenfamilie''''']]
* [[../Nieskruid|'''Nieskruid''']]
* [[../Nieuw nederlandse aster|Nieuw nederlandse aster]]
* [[../Nieuw-Zeelandse spinazie|Nieuw-Zeelandse spinazie]]
* [[../Nigelle|'''Nigella''']] / [[../Juffertje-in-het-groen|-damascena]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== No ===
* [[../Noords walstro|Noords walstro]]
* Noordse [[../Noordse helm|-helm]] / [[../Noordse rus|-rus]] / [[../Noordse streepvaren|-streepvaren]] / [[../Noordse veenbies|-veenbies]] / [[../Noordse zegge|-zegge]]
* Noorse [[../Noorse esdoorn|-esdoorn]] / [[../Noorse ganzerik|-ganzerik]]
* [[../Nordmann-spar|Nordmann-spar]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Nu ===
* [[../Plomp|'''Nuphar''']] / [[../Gele plomp|-luteum]]

=== Ny ===
* [[../Nymphaea|'''Nymphaea''']] / [[../Witte waterlelie|-alba]]
* [[../Waterleliefamilie|'''''Nymphaeaceae''''']]
* [[../Nymphoides|'''Nymphoides''']] / [[../Watergentiaan|-peltata]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== O ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Oc|Oc]] - [[#Od|Od]] - [[#Oe|Oe]] - [[#Og|Og]] - [[#Ok|Ok]] - [[#Ol|Ol]] - [[#Om|Om]] - [[#On|On]] - [[#Oo|Oo]] - [[#Op|Op]] - [[#Or|Or]] - [[#Os|Os]] - [[#Ov|Ov]] - [[#Ox|Ox]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Oc ===
* [[../Stekken#Oculeren|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Oculeren&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Od ===
* [[../Helmogentroost|'''Odontites''']] / [[../Akkerogentroost|-vernus]] / [[../Rode ogentroost|-vernus subsp. serotinus]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Oe ===
* [[../Torkruid|'''Oenanthe''']] / [[../Dodemansvingers|-crocata]] / [[../Beverneltorkruid|-pimpinelloides]]
* [[../Teunisbloem|'''Oenothera''']] / [[../Middelste teunisbloem|-biennis]] / [[../Grote teunisbloem|-glazioviana]] / [[../Duinteunisbloem|-oakesiana]] / [[../Kleine teunisbloem|-parviflora]]
* [[../Oeverkruid|Oeverkruid]]
* [[../Oeverwarkruid|Oeverwarkruid]]
* [[../Oeverzegge|Oeverzegge]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Og ===
* [[../Ogentroost|'''Ogentroost''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]
=== Ok ===
* [[../Okkernoot|Okkernoot]]
* [[../Okkernootfamilie|'''''Okkernootfamilie''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ol ===
* [[../Olijffamilie|'''''Oleaceae''''']]
* [[../Olijffamilie|'''''Olijffamilie''''']]
* [[../Iep|'''Olm''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Om ===
* [[../Problemen#Omvalziekte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Omvalziekte&lt;/span&gt;]]
* [[../Omgebogen vetkruid|Omgebogen vetkruid]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== On ===
* [[../Teunisbloemfamilie|'''''Onagraceae''''']]
* [[../Onderaardse klaver|Onderaardse klaver]]
* [[../Ondergedoken moerasscherm|Ondergedoken moerasscherm]]
* [[../Ongelijkbladig fonteinkruid|Ongelijkbladig fonteinkruid]]
* [[../Ongevlekt longkruid|Ongevlekt longkruid]]
* [[../Onobrychis|'''Onobrychis''']] / [[../Esparcette|-viciifolia]]
* [[../Onoclea|'''Onoclea''']] / [[../Bolletjesvaren|-sensibilis]]
* [[../Kruipend stalkruid|Ononis repens subsp. repens]]
* [[../Bolletjesvarenfamilie|'''''Onocleaceae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Oo ===
* [[../Algemeen#Oogsten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Oogsten&lt;/span&gt;]]
* [[../Ooievaarsbek|'''Ooievaarsbek''']]
* [[../Ooievaarsbekfamilie|'''''Ooievaarsbekfamilie''''']]
* [[../Oorsilene|Oorsilene]]
* [[../Oostelijk kruiskruid|Oostelijk kruiskruid]]
* [[../Oostelijke hemlockspar|Oostelijke hemlockspar]]
* [[../Oostenrijkse kers|Oostenrijkse kers]]
* Oosterse [[../Oosterse anemoon|-anemoon]] / [[../Oosterse bolderik|-bolderik]] / [[../Oosterse karmozijnbes|-karmozijnbes]] / [[../Oosterse klaproos|-klaproos]] / [[../Oosterse morgenster|-morgenster]] / [[../Oosterse raket|-raket]] / [[../Oosterse sterhyacint|-sterhyacint]] / [[../Oosterse wingerd|-wingerd]]
* [[../Oost-Indische kers|Oost-Indische kers]]
* [[../Oot|Oot]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Op ===
* [[../Addertongfamilie|'''''Ophioglossaceae''''']]
* [[../Addertong|'''Ophioglossum''']] / [[../Azorenaddertong|-azoricum]] / [[../Gewone addertong|-vulgatum]]
* [[../Spiegelorchis|'''Ophrys''']] / [[../Bijenorchis|-apifera]] / [[../Hommelorchis|-holoserica]] / [[../Vliegenorchis|-insectifera]] / [[../Spinnenorchis|-sphegodes]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Or ===
* Oranje [[../Oranje havikskruid|-havikskruid]] / [[../Oranje springzaad|-springzaad]] / [[../Keizerskaars|-toorts]]
* [[../Orchideeënfamilie|'''''Orchidaceae''''']]
* [[../Orchideeënfamilie|'''''Orchideeënfamilie''''']]
* [[../Orchis|'''Orchis''']] / [[../Poppenorchis|-anthropophora]] / [[../Mannetjesorchis|-mascula]] / [[../Soldaatje|-militaris]] / [[../Bleke orchis|-pallens]] / [[../Purperorchis|-purpurea]] / [[../Aapjesorchis|-simia]]
* [[../Wilde marjolein|Oregano]]
* [[../Oreopteris|'''Oreopteris''']]
* [[../Marjolein|'''Origanum''']] / [[../Echte marjolein|-majorana]] / [[../Wilde marjolein|-vulgare]]
* [[../Vogelmelk|'''Ornithogalum''']] / [[../Knikkende vogelmelk|-nutans]] / [[../Gewone vogelmelk|-umbellatum]]
* [[../Bremraapfamilie|'''''Orobanchaceae''''']]
* [[../Bremraap|'''Orobanche''']] / [[../Tijmbremraap|-alba]] / [[../Walstrobremraap|-caryophyllacea]] / [[../Centauriebremraap|-elatior]] / [[../Klimopbremraap|-hederae]] / [[../Rode bremraap|-lutea]] / [[../Centauriebremraap|-major]] / [[../Klavervreter|-minor]] / [[../Bitterkruidbremraap|-picridis]] / [[../Blauwe bremraap|-purpurea]] / [[../Hennepvreter|-ramosa]] / [[../Grote bremraap|-rapum genistae]] / [[../Distelbremraap|-reticulata]] / [[../Gamanderbremraap|-teucrii]]
* [[../Orthilia|'''Orthilia''']] / [[../Eenzijdig wintergroen|-secunda]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Os ===
* [[../Ossentong|'''Ossentong''']]
* [[../Echt bitterkruid|Ossetong-havikskruid]]
* [[../Hopbeuk|'''Ostrya''']] / [[../Europese hopbeuk|-carpinifolia]] / [[../Amerikaanse hopbeuk|-virginiana]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ov ===
* Overblijvende [[../Overblijvende hardbloem|-hardbloem]] / [[../Overblijvende ossentong|-ossentong]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ox ===
* [[../Klaverzuringfamilie|'''''Oxalidaceae''''']]
* [[../Klaverzuring|'''Oxalis''']] / [[../Witte klaverzuring|-acetosella]] / [[../Gehoornde klaverzuring|-corniculata]] / [[../Stijve klaverzuring|-stricta]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== P ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Pa|Pa]] - [[#Pe|Pe]] - [[#Ph|Ph]] - [[#Pi|Pi]] - [[#Pl|Pl]] - [[#Po|Po]] - [[#Pr|Pr]] - [[#Ps|Ps]] - [[#Pt|Pt]] - [[#Pu|Pu]] - [[#Py|Py]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Pa ===
* [[../Paarbladig goudveil|Paarbladig goudveil]]
* [[../Molsla|Paardenbloem]]
* [[../Paardenbloemstreepzaad|Paardenbloemstreepzaad]]
* [[../Tuinboon|Paardenboon]]
* [[../Paardenhaarzegge|Paardenhaarzegge]]
* [[../Paardenhoefklaver|Paardenhoefklaver]]
* [[../Paardenkastanje|Paardenkastanje]]
* [[../Paardenstaart|'''Paardenstaart''']]
* [[../Paardenstaartenfamilie|'''''Paardenstaartenfamilie''''']]
* [[../Paardenzuring|Paardenzuring]]
* Paarse [[../Paarse aspergeorchis|-aspergeorchis]] / [[../Paarse dovenetel|-dovenetel]] / [[../Paarse morgenster|-morgenster]] / [[../Paarse schubwortel|-schubwortel]] / [[../Paarse toorts|-toorts]] / [[../Paarse wespenorchis|-wespenorchis]]
* [[../Dieren#Pad|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Padden&lt;/span&gt;]]
* [[../De siertuin#Paddenpoel|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Paddenpoel&lt;/span&gt;]]
* [[../Paddenrus|Paddenrus]]
* [[../Paddenstoelenfamilie|'''''Paddenstoelenfamilie''''']]
* [[../De siertuin#Paden|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Paden&lt;/span&gt;]]
* [[../Snijkool|Paksoi]]
* [[../Palmboompje|Palmboompje]]
* [[../Pampasgras|Pampasgras]]
* [[../Gierst|'''Panicum''']] / [[../Pluimgierst|-miliaceum]] / [[../Vingergras|-virgatum]]
* [[../Klaproos|'''Papaver''']] / [[../Ruige klaproos|-argemone]] / [[../Bleke klaproos|-dubium]] / [[../Bastaardklaproos|-hybridum]] / [[../Oosterse klaproos|-orientale]] / [[../Grote klaproos|-rhoeas]] / [[../Slaapbol|-somniferum]]
* [[../Papaverfamilie|'''''Papaveraceae''''']]
* [[../Papaverfamilie|'''''Papaverfamilie''''']]
* [[../Papegaaienkruid|Papegaaienkruid]]
* [[../Papierberk|Papierberk]]
* [[../Papierbloem|Papierbloem]]
* [[../Paprika|Paprika]]
* [[../Parapholis|'''Parapholis''']] / [[../Kromstaart|-incurva]] / [[../Dunstaart|-strigosa]]
* [[../Parelgras|'''Parelgras''']]
* [[../Parelzaad|'''Parelzaad''']]
* [[../Parentucellia|'''Parentucellia''']] / [[../Kleverige ogentroost|-viscosa]]
* [[../Glaskruid|'''Parietaria''']] / [[../Klein glaskruid|-judaica]] / [[../Groot glaskruid|-officinalis]]
* [[../Paris|'''Paris''']] / [[../Eenbes|-quadrifolia]]
* [[../Parnassia|'''Parnassia''']] / [[../Parnassia palustris|-palustris]]
* [[../Parnassiafamilie|'''''Parnassiaceae''''']]
* [[../Parnassiafamilie|'''''Parnassiafamilie''''']]
* [[../Wilde wingerd|'''Parthenocissus''']] / [[../Vijfbladige wingerd|-quinquefolia]] / [[../Oosterse wingerd|-tricuspidata]] / [[../Valse wingerd|-vitacea]]
* [[../Pastinaak|Pastinaak]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Pe ===
* [[../Kartelblad|'''Pedicularis''']] / [[../Moeraskartelblad|-palustris]] / [[../Heidekartelblad|-sylvatica]]
* [[../Peer|'''Peer''']]
* [[../Gewone peer|Peer]]
* [[../Peervormige lijsterbes|Peervormige lijsterbes]]
* [[../Pekbloem|Pekbloem]]
* [[../Penningkruid|Penningkruid]]
* [[../Pentaglottis|'''Pentaglottis''']] / [[../Overblijvende ossentong|-sempervirens]]
* [[../Peper|Peper]](rood)
* [[../Peperboompjesfamilie|'''''Peperboompjesfamilie''''']]
* [[../Peperkers|Peperkers]]
* [[../Pepermunt|Pepermunt]]
* [[../De siertuin#Loofgang, pergola of prieel|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Pergola&lt;/span&gt;]]
* [[../Duizendknoop|'''Persicaria''']] / [[../Veenwortel|-amphibia]] / [[../Adderwortel|-bistorta]] / [[../Waterpeper|-hydropiper]] / [[../Beklierde duizendknoop|-lapathifolia]] / [[../Perzikkruid|-maculosa]] / [[../Kleine duizendknoop|-minor]] / [[../Zachte duizendknoop|-mitis]] / [[../Afghaanse duizendknoop|-wallichii]]
* [[../Perzik|Perzik]]
* [[../Prachtklokje|Perzikbladklokje]]
* [[../Perzikkruid|Perzikkruid]]
* [[../Perzische klaver|Perzische klaver]]
* [[../Hoefblad|'''Petasites''']] / [[../Wit hoefblad|-albus]] / [[../Groot hoefblad|-hybridus]] / [[../Japans hoefblad|-japonicus]]
* [[../Peterselie|Peterselie]]
* [[../Peterseliebraam|Peterseliebraam]]
* [[../Peterselievlier|Peterselievlier]]
* [[../Mantelanjer|'''Petrorhagia''']] / [[../Slanke mantelanjer|-prolifera]]
* [[../Petroselinum|'''Petroselinum''']] / [[../Peterselie|-crispum]] / [[../Wilde peterselie|-segetum]]
* [[../Varkenskervel|'''Peucedanum''']] / [[../Melkeppe|-palustre]]
* [[../Doperwt|Peultjes]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ph ===
* [[../Phacelia|Phacelia]]
* [[../Phacelia (geslacht)|'''Phacelia''']] / [[../Phacelia|-tanacetifolia]]
* [[../Phaseolus|'''Phaseolus''']] / [[../Bruine boon|-vulgaris]]
* [[../Beukvaren|'''Phegopteris''']] / [[../Smalle beukvaren|-connectilis]]
* [[../Timoteegras|'''Phleum'''-pratense subsp. pratense]] / [[../Klein timoteegras|-pratense subsp. serotinum]]
* [[../Boerenjasmijn|'''Philadelphus''']]
* [[../Phrymaceae|'''''Phrymaceae''''']]
* [[../Lampionplant|'''Physalis''']] / [[../Echte lampionplant|-alkekengi]] / [[../Ananaskers|-peruviana]]
* [[../Rapunzel (geslacht)|'''Phyteuma''']] / [[../Witte rapunzel|-spicatum subsp. spicatum]] / [[../Zwartblauwe rapunzel|-spicatum subsp. nigrum]]
* [[../Karmozijnbes|'''Phytolacca''']] / [[../Westerse karmozijnbes|-americana]]
* [[../Karmozijnbesfamilie|'''''Phytolaccaceae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Pi ===
* [[../Spar|'''Picea''']] / [[../Fijnspar|-abies]] / [[../Witte spar|-glauca]] / |[[../Servische spar|-omorika]] / [[../Blauwspar|-pungens]] / [[../Sitkaspar|-sitchensis]]
* [[../Bitterkruid|'''Picris''']] / [[../Dubbelkelk|-echioides]] / [[../Echt bitterkruid|-hieracioides]]
* [[../Pijlkruid|Pijlkruid]]
* [[../Pijlkruidkers|Pijlkruidkers]]
* [[../Pijlscheefkelk|Pijlscheefkelk]]
* [[../Grove den|Pijnboom]]
* [[../Pijpbloem|Pijpbloem]]
* [[../Pijpbloemfamilie|'''''Pijpbloemfamilie''''']]
* [[../Pijpenstrootje|Pijpenstrootje]]
* [[../Bieslook|Pijpgras]]
* [[../Pilzegge|Pilzegge]]
* [[../Pimpernel|Pimpernel]]
* [[../Pimpernoot|Pimpernoot]]
* [[../Pimpernootfamilie|'''''Pimpernootfamilie''''']]
* [[../Bevernel|'''Pimpinella''']] / [[../Anijs|-anisum]] / [[../Grote bevernel|-major]] / [[../Kleine bevernel|-saxifraga]]
* [[../Dennenfamilie|'''''Pinaceae''''']]
* [[../Vetblad|Pinguicula vulgaris]]
* [[../Pinksterbloem|Pinksterbloem]]
* [[../Pinus|'''Pinus''']] / [[../Alpenden|-cembra]] / [[../Zwarte den|-nigra]] / [[../Corsicaanse den|-nigra subsp. laricio]] / [[../Macedonische den|-peuce]] / [[../Zeeden|-pinaster]] / [[../Montereyden|-radiata]] / [[../Weymouthden|-strobus]] / [[../Grove den|-sylvestris]]
* [[../Piramidezenegroen|Piramidezenegroen]]
* [[../Dieren#Pissebed|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Pissebed&lt;/span&gt;]]
* [[../Pitrus|Pitrus]]
* [[../Pisum|'''Pisum''']] / [[../Erwt|-sativum (erwt)]] / [[../Kapucijner|-sativum {kapucijner}]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Pl ===
* [[../Planten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Plantae&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Plantafstand|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Plantafstand&lt;/span&gt;]]
* [[../Weegbreefamilie|'''''Plantaginaceae''''']]
* [[../Weegbree|'''Plantago''']] / [[../Zandweegbree|-arenaria]] / [[../Hertshoornweegbree|-coronopus]] / [[../Smalle weegbree|-lanceolata]] / [[../Getande weegbree|-major subsp. intermedia]] / [[../Grote weegbree|-major subsp. major]] / [[../Zeeweegbree|-maritima]] / [[../Ruige weegbree|-media]]
* [[../Nachtorchis|'''Platanthera''']] / [[../Welriekende nachtorchis|-bifolia]] / [[../Bergnachtorchis|-chlorantha]]
* [[../Planten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Planten&lt;/span&gt;]]
* [[../Plantenfamilie|'''''Plantenfamilies''''']]
* [[../Plantkunde|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Plantkunde&lt;/span&gt;]]
* [[../De basis#Plantschepje|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Plantschepje&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Zaai- en planttijd|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Planttijd&lt;/span&gt;]]
* [[../Ui|Plantui]]
* Plat [[../Plat beemdgras|-beemdgras]] / [[../Plat blaasjeskruid|-blaasjeskruid]] / [[../Plat fonteinkruid|-fonteinkruid]]
* Platte [[../Platte bies|-bies]] / [[../Platte rus|-rus]]
* [[../Pleione formosana|Pleione formosana]]
* [[../Plomp|'''Plomp''']]
* [[../Pluimgipskruid|Pluimgipskruid]]
* [[../Pluimzegge|Pluimzegge]]
* [[../Pluksla|Pluksla]]
* [[../Strandkruidfamilie|'''''Plumbaginaceae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Po ===
* [[../Beemdgras|'''Poa''']] / [[../Smal beemdgras|-angustifolia]] / [[../Straatgras|-annua]] / [[../Knolbeemdgras|-bulbosa]] / [[../Bergbeemdgras|-chaixii]] / [[../Plat beemdgras|-compressa]] / [[../Schaduwgras|-nemoralis]] / [[../Moerasbeemdgras|-palustris]] / [[../Veldbeemdgras|-pratensis]] / [[../Ruw beemdgras|-trivialis]]
* [[../Grassenfamilie|'''''Poaceae''''']]
* [[../Poelruit|Poelruit]]
* [[../Polei|Polei]]
* [[../Vlambloemfamilie|'''''Polemoniaceae''''']]
* [[../Polemonium|'''Polemonium''']] / [[../Jakobsladder|-caeruleum]]
* [[../Knarkruid|'''Polycnemum''']]
* [[../Vleugeltjesbloem|'''Polygala''']] / [[../Gewone vleugeltjesbloem|-vulgaris]]
* [[../Vleugeltjesbloemfamilie|'''''Polygalaceae''''']]
* [[../Duizendknoopfamilie|'''''Polygonaceae''''']]
* [[../Salomonszegel|'''Polygonatum''']] / [[../Gewone salomonszegel|-multiflorum]] / [[../Welriekende salomonszegel|-odoratum]] / [[../Kranssalomonszegel|-verticillatum]]
* [[../Varkensgras|'''Polygonum''']] / [[../Gewoon varkensgras|-aviculare]] / [[../Zandvarkensgras|-oxyspermum subsp. raii]]
* [[../Eikvarenfamilie|'''''Polypodiaceae''''']]
* [[../Eikvaren|'''Polypodium''']] / [[../Brede eikvaren|-interjectum]] / [[../Bastaardeikvaren|-×mantoniae]] / [[../Gewone eikvaren|-vulgare]]
* [[../Naaldvaren|'''Polystichum''']] / [[../Stijve naaldvaren|-aculeatum]] / [[../Lansvaren|-lonchitis]] / [[../Zachte naaldvaren|-setiferum]]
* [[../Polzegge|Polzegge]]
* [[../Pompoen|Pompoen]]
* [[../Pontederia|'''Pontederia''']] / [[../Moerashyacint|-cordata]]
* [[../Pontederiafamilie|'''''Pontederiaceae''''']]
* [[../Pontederiafamilie|'''''Pontederiafamilie''''']]
* [[../Pontische rododendron|Pontische rododendron]]
* [[../De basis#Pootstok|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Pootstok&lt;/span&gt;]]
* [[../Ui|Pootui]]
* [[../Poppenorchis|Poppenorchis]]
* [[../Populier|'''Populier''']]
* [[../Populier|'''Populus''']] / [[../Witte abeel|-alba]] / [[../Canadese populier|-canadensis]] / [[../Grauwe abeel|-canescens]] / [[../Amerikaanse zwarte populier|-deltoides]] / [[../Koreaanse balsempopulier|-maximowiczii]] / [[../Zwarte populier|-nigra]] / [[../Italiaanse populier|-nigra var. italica]] / [[../Chinese balsempopulier|-simonii]] / [[../Ratelpopulier|-tremula]] / [[../Westamerikaanse balsempopulier|-trichocarpa]]
* [[../Posteleinfamilie|'''''Portulacaceae''''']]
* [[../Portulaca|'''Portulaca''']] / [[../Portulakroosje|-grandiflora]]
* [[../Portulakroosje|Portulakroosje]]
* [[../Postelein|Postelein]]
* [[../Posteleinfamilie|'''''Posteleinfamilie''''']]
* [[../Fonteinkruid|'''Potamogeton''']] / [[../Rossig fonteinkruid|-alpinus]] / [[../Klein fonteinkruid|-berchtoldii]] / [[../Weegbreefonteinkruid|-coloratus]] / [[../Gekroesd fonteinkruid|-crispus]] / [[../Glanzig fonteinkruid|-lucens]] / [[../Puntig fonteinkruid|-mucronatus]] / [[../Drijvend fonteinkruid|-natans]] / [[../Doorgroeid fonteinkruid|-perfoliatus]] / [[../Duizendknoopfonteinkruid|-polygonifolius]] / [[../Tenger fonteinkruid|-pusillus]] / [[../Haarfonteinkruid|-trichoides]]
* [[../Fonteinkruidfamilie|'''''Potamogetonaceae''''']]
* [[../Ganzerik|'''Potentilla''']] / [[../Kruipganzerik|-anglica]] / [[../Zilverschoon|-anserina]] / [[../Viltganzerik|-argentea]] / [[../Tormentil|-erecta]] / [[../Schijnaardbei|-indica]] / [[../Middelste ganzerik|-intermedia]] / [[../Noorse ganzerik|-norvegica]] / [[../Wateraardbei|-palustris]] / [[../Rechte ganzerik|-recta]] / [[../Vijfvingerkruid|-reptans]] / [[../Aardbeiganzerik|-sterilis]] / [[../Liggende ganzerik|-supina]] / [[../Voorjaarsganzerik|-tabernaemontani]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Pr ===
* [[../Prachtanjer|Prachtanjer]]
* [[../Prachtframboos|Prachtframboos]]
* [[../Prachtklokje|Prachtklokje]]
* [[../Prachtrozenkransje|Prachtrozenkransje]]
* [[../Paarse schubwortel|Prachtschubwortel]]
* [[../Prei|Prei]]
* [[../Algemeen#Preicobact|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Preicobact&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Preimot|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Preimot&lt;/span&gt;]]
* [[../Dieren#Preivlieg|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Preivlieg&lt;/span&gt;]]
* [[../De siertuin#Loofgang, pergola of prieel|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Prieel&lt;/span&gt;]]
* [[../Priemvetmuur|Priemvetmuur]]
* [[../Prikneus|Prikneus]]
* [[../Sleutelbloem|'''Primula''']] / [[../Gulden sleutelbloem|-veris]] / [[../Stengelloze sleutelbloem|-vulgaris]]
* [[../Sleutelbloemfamilie|'''''Primulaceae''''']]
* [[../Pronkboon|Pronkboon]]
* [[../Pruikenboom|Pruikenboom]]
* [[../Pruikenboomfamilie|'''''Pruikenboomfamilie''''']]
* [[../Pruim|Pruim]]
* [[../Dieren#Pruimenmot|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Pruimenmot&lt;/span&gt;]]
* [[../Brunel|'''Prunella''']] / [[../Grote brunel|-grandiflora]] / [[../Witte brunel|-laciniata]] / [[../Gewone brunel|-vulgaris]]
* [[../Prunus|'''Prunus''']] / [[../Abrikoos|-armeniaca]] / [[../Pruim|-domestica]] / [[../Gewone vogelkers|-padus]] / [[../Amerikaanse vogelkers|-serotina]] / [[../Japanse sierkers|-serrulata]] / [[../Sleedoorn|-spinosa]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ps ===
* [[../Muurhelmbloem|'''Pseudofumaria''']] / [[../Geelwitte helmbloem|-alba]] / [[../Gele helmbloem|-lutea]]
* [[../Pseudolarix|'''Pseudolarix''']] / [[../Japanse goudlarix|-amabilis]]
* [[../Pseudorchis|'''Pseudorchis''']] / [[../Witte muggenorchis|-albida]]
* [[../Pseudotsuga|Pseudotsuga]] / [[../Douglasspar|-menziesii]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Pt ===
* [[../Lintvarenfamilie|'''''Pteridaceae''''']]
* [[../Pteridium|'''Pteridium''']] / [[../Adelaarsvaren|-aquilinum]]
* [[../Pterocarya|'''Pterocarya''']] / [[../Kaukasische vleugelnoot|-fraxinifolia]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Pu ===
* [[../Kweldergras|'''Puccinellia''']] / [[../Gewoon kweldergras|-maritima]] / [[../Dichtbloemig kweldergras|-rupestris]]
* [[../Vlooienkruid|'''Pulicaria''']] / [[../Heelblaadjes|-dysenterica]]
* [[../Longkruid|'''Pulmonaria''']] / [[../Smal longkruid|-montana]] / [[../Ongevlekt longkruid|-obscura]] / [[../Gevlekt longkruid|-officinalis]]
* [[../Pulsatilla|'''Pulsatilla''']] / [[../Wildemanskruid|-vulgaris]]
* [[../Puntig fonteinkruid|Puntig fonteinkruid]]
* [[../Puntkroos|Puntkroos]]
* [[../Puntwederik|Puntwederik]]
* [[../Purperklokje|Purperklokje]]
* [[../Purperorchis|Purperorchis]]
* [[../Purpersteeltje|Purpersteeltje]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Py ===
* [[../Scilla lilio-hyacinthus|Pyrenese sterhyacint]]
* [[../Wintergroen|'''Pyrola''']] / [[../Klein wintergroen|-minor]] / [[../Rond wintergroen|-rotundifolia]]
* [[../Peer|'''Pyrus''']] / [[../Gewone peer|-communis]] / [[../Nashi-peer|-pyrifolia]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== Q ==
* [[../Eik|'''Quercus''']] / [[../Quercus acutissima|-acutissima]] / [[../Amerikaanse witte eik|-alba]] / [[../Japanse eik|-aliena]] / [[../Tweekleurige eik|-bicolor]] / [[../Steeneik|-ilex]] / [[../Moeraseik|-palustris]] / [[../Wintereik|-petraea]] / [[../Zomereik|-robur]] / [[../Amerikaanse eik|-rubra]] / [[../Moseik|-cerris]]
* [[../Gierstmelde|Quinoa]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== R ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ra|Ra]] - [[#Re|Re]] - [[#Rh|Rh]] - [[#Ri|Ri]] -[[#Ro|Ro]] - [[#Ru|Ru]]&amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ra ===
* [[../Raaigras|'''Raaigras''']]
* [[../Raap|Raap]]
* [[../Raapsteel|Raapsteel]]
* [[../Raapzaad|Raapzaad]]
* [[../Rabarber|Rabarber]]
* [[../Radijs|Radijs]]
* [[../Radiola|'''Radiola''']] / [[../Dwergvlas|-linoides]]
* [[../Raket|'''Raket''']]
* [[../Rucola|Raketsla]]
* [[../Rammenas|Rammenas]]
* Rankende [[../Rankende duivenkervel|-duivenkervel]] / [[../Rankende helmbloem|-helmbloem]]
* [[../Ranonkelfamilie|'''''Ranonkelfamilie''''']]
* [[../Ranonkelstruik|Ranonkelstruik]]
* [[../Ranonkelfamilie|'''''Ranunculaceae''''']]
* [[../Boterbloem|'''Ranunculus''']] / [[../Scherpe boterbloem|-acris]] / [[../Fijne waterranonkel|-aquatilis]] / [[../Akkerboterbloem|-arvensis]] / [[../Gulden boterbloem|-auricomus]] / [[../Zilte waterranonkel|-baudotii]] / [[../Knolboterbloem|-bulbosus]] / [[../Stijve waterranonkel|-circinatus]] / [[../Gewoon speenkruid|-ficaria]] / [[../Egelboterbloem|-flammula]] / [[../Vlottende waterranonkel|-fluitans]] / [[../Klimopwaterranonkel|-hederaceus]] / [[../Grote boterbloem|-lingua]] / [[../Witte waterranonkel|-ololeucos]] / [[../Drijvende waterranonkel|-omiophyllus]] / [[../Grote waterranonkel|-peltatus]] / [[../Bosboterbloem|-polyanthemos]] / [[../Kruipende boterbloem|-repens]] / [[../Behaarde boterbloem|-sardous]] / [[../Blaartrekkende boterbloem|-sceleratus]] / [[../Kleine waterranonkel|-trichophyllus]] / [[../Driedelige waterranonkel|-tripartitus]]
* [[../Raphanus|'''Raphanus''']] / [[../Radijs|-sativus]] / [[../Bladrammenas|-sativus subsp. oleiferus]]
* [[../Rapistrum|'''Rapistrum''']] / [[../Bolletjesraket|-rugosum]]
* [[../Rapunzelklokje|Rapunzelklokje]]
* [[../Ratelaar|'''Ratelaar''']]
* [[../Ratelpopulier|Ratelpopulier]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Re ===
* Rechte [[../Rechte alsem|-alsem]] / [[../Rechte driehoeksvaren|-driehoeksvaren]] / [[../Rechte ganzerik|-ganzerik]]
* [[../Reigersbek|Reigersbek]]
* [[../Rapunzelklokje|Repelsteeltje]]
* [[../Reseda|'''Reseda''']] / [[../Witte reseda|-alba]] / [[../Wilde reseda|-lutea]] / [[../Wouw|-luteola]]
* [[../Resedafamilie|'''''Resedaceae''''']]
* [[../Resedafamilie|'''''Resedafamilie''''']]
* [[../Reukeloze kamille|Reukeloze kamille]]
* [[../Reukgras|'''Reukgras''']]
* [[../Reuzenbalsemien|Reuzenbalsemien]]
* [[../Reuzenberenklauw|Reuzenberenklauw]]
* [[../Reuzenbovist|Reuzenbovist]]
* [[../Oosterse klaproos|Reuzenklaproos]]
* [[../Reuzenlevensboom|Reuzenlevensboom]]
* [[../Reuzenpaardenstaart|Reuzenpaardenstaart]]
* [[../Reuzenpompoen|Reuzenpompoen]]
* [[../Reuzenzilverspar|Reuzenzilverspar]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Rh ===
* [[../Wegedoornfamilie|'''''Rhamnaceae''''']]
* [[../Vuilboom|'''Rhamnus''']] / [[../Wegedoorn|-cathartica]] / [[../Sporkehout|-frangula]]
* [[../Ratelaar|'''Rhinanthus''']] / [[../Harige ratelaar|-alectroluphus]] / [[../Grote ratelaar|-angustifolius]] / [[../Kleine ratelaar|-minor]]
* [[../Sumak|'''Rhus''']] / [[../Gifsumak|-radicans]] / [[../Fluweelboom|-typhina]]
* [[../Snavelbies|'''Rhynchospora''']] / [[../Bruine snavelbies|-fusca]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ri ===
* [[../Ribbelzegge|Ribbelzegge]]
* [[../Ribes|'''Ribes''']] / [[../Alpenbes|-alpinum]] / [[../Gele ribes|-aureum]] / [[../Jostabes|-nidigrolaria]] / [[../Zwarte bes|-nigrum]] / [[../Aalbes|-rubrum]] / [[../Rode ribes|-sanguineum]] / [[../Kruisbes|-uva-crispa]]
* [[../Ribesfamilie|'''''Ribesfamilie''''']]
* [[../Ribzaad|'''Ribzaad''']]
* [[../Ricinus|'''Ricinus''']] / [[../Wonderboom|-communis]]
* [[../Ridderspoor|'''Ridderspoor''']]
* [[../Ridderzuring|Ridderzuring]]
* [[../Riempjes|Riempjes]]
* [[../Riet|Riet]]
* [[../Rietgras|Rietgras]]
* [[../Rietorchis|Rietorchis]]
* [[../Algemeen#Rijafstand|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Rijafstand&lt;/span&gt;]]
* [[../Rijncentaurie|Rijncentaurie]]
* [[../Rijsbes|Rijsbes]]
* [[../Rijstgras|Rijstgras]]
* [[../Rimpelroos|Rimpelroos]]
* [[../Ringelwikke|Ringelwikke]]
* [[../Dieren#Ritnaald|Ritnaald]]
* [[../Rivierduinzegge|Rivierduinzegge]]
* [[../Rivierkruiskruid|Rivierkruiskruid]]
* [[../Rivierstruisriet|Rivierstruisriet]]
* [[../Riviertandzaad|Riviertandzaad]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ro ===
* [[../Groot robertskruid|Robertskruid]]
* [[../Robinia|Robinia]]
* Rode [[../Rode aardbeispinazie|-aardbeispinazie]] / [[../Rode bies|-bies]] / [[../Rode biet|-biet]] / [[../Rode bosbes|-bosbes]] / [[../Rode bremraap|-bremraap]] / [[../Rode dophei|-dophei]] / [[../Rode esdoorn|-esdoorn]] / [[../Rode ganzenvoet|-ganzenvoet]] / [[../Rode kamperfoelie|-kamperfoelie]] / [[../Rode klaver|-klaver]] / [[../Rode kool|-kool]] / [[../Rode kornoelje|-kornoelje]] / [[../Rode lampenpoetser|-lampenpoetser]] / [[../Rode ogentroost|-ogentroost]] / [[../Rode paardenkastanje|-paardenkastanje]] / [[../Rode pekanjer|-pekanjer]] / [[../Pimpernel|-pimpernel]] / [[../Rode ribes|-ribes]] / [[../Rode schijnspurrie|-schijnspurrie]] / [[../Rode spoorbloem|-spoorbloem]] / [[../Rode spoorbloem|-valeriaan]] / [[../Rode waterereprijs|-waterereprijs]] / [[../Rode zijdeplant|-zijdeplant]] / [[../Rode zonnehoed|-zonnehoed]]
* [[../Sortering naar ...|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Rode lijst (met uitsterven bedreigd) van Nederlandse en Belgische planten&lt;/span&gt;]]
* [[../Rododendron|'''Rododendron''']]
* [[../Problemen#Bessenroest|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Roest&lt;/span&gt;]]
* [[../Rogge|Rogge]]
* [[../Roggelelie|Roggelelie]]
* [[../Rolklaver|'''Rolklaver''']]
* [[../Romanesco|Romanesco]]
* Rond [[../Rond kaasjeskruid|-kaasjeskruid]] / [[../Rond sterrenkroos|-sterrenkroos]] / [[../Rond wintergroen|-wintergroen]]
* Ronde [[../Ronde ooievaarsbek|-ooievaarsbek]] / [[../Ronde zegge|-zegge]] / [[../Ronde zonnedauw|-zonnedauw]]
* [[../Problemen#Rondknop|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Rondknop&lt;/span&gt;]]
* Rood [[../Rood bosvogeltje|-bosvogeltje]] / [[../Rood guichelheil|-guichelheil]] / [[../Rood peperboompje|-peperboompje]]
* [[../Roodzwenkgras|Roodzwenkgras]]
* Roomse [[../Roomse kamille|-kamille]] / [[../Roomse kervel|-kervel]]
* [[../Roos|Roos]]
* [[../Waterkers|'''Rorippa''']] / [[../Gele waterkers|-amfibia]] / [[../Oostenrijkse kers|-austriaca]] / [[../Slanke waterkers|-microphylla]] / [[../Witte waterkers|-nasturtium-aquaticum]] / [[../Moeraskers|-palustris]] / [[../Akkerkers|-sylvestris]]
* [[../Rosa|'''Rosa''']] / [[../Kraagroos|-agrestis]] / [[../Bosroos|-arvensis]] / [[../Beklierde heggenroos|-balsamica]] / [[../Behaarde struweelroos|-caesia]] / [[../Hondsroos|-canina]] / [[../Heggenroos|-corymbifera]] / [[../Kale struweelroos|-dumalis]] / [[../Wigbladige roos|-elliptica]] / [[../Bergroos|-glauca]] / [[../Schijnegelantier|-henkeri-schulzei]] / [[../Kaneelroos|-majalis]] / [[../Kleinbloemige roos|-micrantha]] / [[../Duinroos|-pimpinellifolia]] / [[../Ruwe viltroos|-pseudoscabriuscula]] / [[../Egelantier|-rubiginosa]] / [[../Rimpelroos|-rugosa]] / [[../Berijpte viltroos|-sherardii]] / [[../Schijnhondsroos|-subcanina]] / [[../Schijnheggenroos|-subcollina]] / [[../Viltroos|-villosa]]
* [[../Rozenfamilie|'''''Rosaceae''''']]
* [[../Rosmarinus|'''Rosmarinus''']] / [[../Rozemarijn|-officinalis]]
* [[../Rosse vossenstaart|Rosse vossenstaart]]
* [[../Rossig fonteinkruid|Rossig fonteinkruid]]
* [[../Rotsooievaarsbek|Rotsooievaarsbek]]
* Roze [[../Roze hemelsleutel|-hemelsleutel]] / [[../Roze vetkruid|-vetkruid]] / [[../Roze winterpostelein|-winterpostelein]]
* [[../Rozemarijn|Rozemarijn]]
* [[../Rozenfamilie|'''''Rozenfamilie''''']]
* [[../Rozenkransje|Rozenkransje]]
* [[../Rozetkruidkers|Rozetkruidkers]]
* [[../Rozetsteenkers|Rozetsteenkers]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ru ===
* [[../Sterbladigenfamilie|'''''Rubiaceae''''']]
* [[../Braam|'''Rubus''']] / [[../Dauwbraam|-caesius]] / [[../Hazelaarbraam|-corylifolius]] / [[../Framboos|-idaeus]] / [[../Gewone braam|-fruticosus]] / [[../Peterseliebraam|-laciniatus]] / [[../Japanse wijnbes|-phoenicolasius]] / [[../Steenbraam|-saxatilis]] / [[../Prachtframboos|-spectabilis]] / [[../Loganbes|-×loganobaccus]]
* [[../Rucola|Rucola]]
* [[../Rudbeckia|'''Rudbeckia''']] / [[../Ruige rudbeckia|-hirta]] / [[../Slipbladige rudbeckia|-laciniata]]
* Ruig [[../Ruig havikskruid|-havikskruid]] / [[../Ruig hertshooi|-hertshooi]] / [[../Ruig klokje|-klokje]] / [[../Ruig schapengras|-schapengras]] / [[../Ruig viooltje|-viooltje]] / [[../Ruig zoutkruid|-zoutkruid]]
* Ruige [[../Ruige anjer|-anjer]] / [[../Ruige fijnstraal|-fijnstraal]] / [[../Ruige klaproos|-klaproos]] / [[../Ruige lathyrus|-lathyrus]] / [[../Ruige leeuwentand|-leeuwentand]] / [[../Ruige rudbeckia|-rudbeckia]] / [[../Ruige rupsklaver|-rupsklaver]] / [[../Ruige scheefkelk|-scheefkelk]] / [[../Ruige veldbies|-veldbies]] / [[../Ruige weegbree|-weegbree]] / [[../Ruige zegge|-zegge]]
* [[../Ruit|'''Ruit''']]
* [[../Ruitjesbovist|Ruitjesbovist]]
* [[../Zuring|'''Rumex''']] / [[../Veldzuring|-acetosa]] / [[../Schapenzuring|-acetosella]] / [[../Paardenzuring|-aquaticus]] / [[../Kluwenzuring|-conglomeratus]] / [[../Krulzuring|-crispus]] / [[../Waterzuring|-hydrolapathum]] / [[../Goudzuring|-maritimus]] / [[../Ridderzuring|-obtusifolius]] / [[../Moeraszuring|-palustris]] / [[../Spinaziezuring|-patiëntia]] / [[../Bermzuring|-×pratensis]] / [[../Bloedzuring|-sanguineus]] / [[../Spaanse zuring|-scutatus]] / [[../Geoorde zuring|-thyrsiflorus]]
* [[../Ruppiafamilie|'''''Ruppiaceae''''']]
* [[../Ruppiafamilie|'''''Ruppiafamilie''''']]
* [[../Rupsklaver|'''Rupsklaver''']]
* [[../Rus|'''Rus''']]
* [[../Ruslelie|Ruslelie]]
* [[../Russenfamilie|'''''Russenfamilie''''']]
* [[../Ruta|'''Ruta''']] / [[../Wijnruit|-graveolens]]
* [[../Wijnruitfamilie|'''''Rutaceae''''']]
* Ruw [[../Ruw beemdgras|-beemdgras]] / [[../Ruw gierstgras|-gierstgras]] / [[../Ruw parelzaad|-parelzaad]] / [[../Ruw vergeet-mij-nietje|-vergeet-mij-nietje]] / [[../Ruw walstro|-walstro]]
* [[../Ruwbladigenfamilie|'''''Ruwbladigenfamilie''''']]
* Ruwe [[../Ruwe berk|-berk]] / [[../Ruwe bies|-bies]] / [[../Ruwe dravik|-dravik]] / [[../Ruwe iep|-iep]] / [[../Ruwe klaver|-klaver]] / [[../Gekroesde melkdistel|-melkdistel]] / [[../Ruwe smeerwortel|-smeerwortel]] / [[../Ruwe smele|-smele]] / [[../Ruwe viltroos|-viltroos]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== S ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Sa|Sa]] - [[#Sc|Sc]] - [[#Se|Se]] - [[#Sh|Sh]] - [[#Si|Si]] - [[#Sj|Sj]] - [[#Sl|Sl]] - [[#Sm|Sm]] - [[#Sn|Sn]] - [[#So|So]] - [[#Sp|Sp]] - [[#St|St]] - [[#Su|Su]] - [[#Sy|Sy]] - [[#Sz|Sz]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Sa ===
* [[../Sachalinse duizendknoop|Sachalinse duizendknoop]]
* [[../Saffloer|Saffloer]]
* [[../Vetmuur|'''Sagina''']]
* [[../Sagittaria|'''Sagittaria''']] / [[../Pijlkruid|-sagittifolia]] / [[../Breed pijlkruid|-latifolia]]
* [[../Wilgenfamilie|'''''Salicaceae''''']]
* [[../Zeekraal|'''Salicornia''']] / [[../Kortarige zeekraal|-europaea]] / [[../Langarige zeekraal|-procumbens]] / [[../Eenbloemige zeekraal|-pusilla]]
* [[../Salie|'''Salie''']]
* [[../Wilg|'''Salix''']] / [[../Geoorde wilg|-aurita]] / [[../Boswilg|-caprea]] / [[../Grauwe wilg|-cinerea]] / [[../Berijpte wilg|-daphnoides]] / [[../Duitse dot|-dasyclados]] / [[../Kraakwilg|-fragilis]] / [[../Bittere wilg|-purpurea]] / [[../Kruipwilg|-repens]] / [[../Bandwilg|-sekka]] / [[../Amandelwilg|-triandra]] / [[../Katwilg|-viminalis]]
* [[../Salomonszegel|'''Salomonszegel''']]
* [[../Loogkruid|'''Salsola''']] / [[../Stekend loogkruid|-kali subsp. kali]] / [[../Zacht loogkruid|-kali subsp. ruthenica]]
* [[../Salie|'''Salvia''']] / [[../Echte salie|-officinalis]] / [[../Veldsalie|-pratensis]] / [[../Scharlei|-sclarea]] / [[../Kleinbloemige salie|-verbenaca]] / [[../Kranssalie|-verticillata]] / [[../Salie viridis|-viridis]]
* [[../Vlotvarenfamilie|'''''Salviniaceae''''']]
* [[../Vlier|'''Sambucus''']] / [[../Kruidvlier|-ebulus]] / [[../Gewone vlier|-nigra]] / [[../Peterselievlier|-nigra laciniata]] / [[../Trosvlier|-racemosa]]
* [[../Composietenfamilie|Samengesteldbloemigen]]
* [[../Samolus|'''Samolus''']] / [[../Waterpunge|-valerandi]]
* [[../Sandelhoutfamilie|'''''Sandelhoutfamilie''''']]
* [[../Sanicula|'''Sanicula''']] / [[../Heelkruid|-europaea]]
* [[../Sandelhoutfamilie|'''''Santalaceae''''']]
* [[../Zeepboomfamilie|'''''Sapindaceae''''']]
* [[../Saponaria|'''Saponaria''']] / [[../Zeepkruid|-officinalis]]
* [[../Sareptamosterd|Sareptamosterd]]
* [[../Bonenkruid|'''Satureja''']] / [[../Eenjarig bonenkruid|-hortensis]] / [[../Eenjarig bonenkruid|-montana]]
* [[../Enteropogon|'''Saugetia''']]
* [[../Savooiekool|Savooiekool]]
* [[../Steenbreek|'''Saxifraga''']] / [[../Knolsteenbreek|-granulata]] / [[../Kandelaartje|-tridactylites]]
* [[../Steenbreekfamilie|'''''Saxifragaceae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Sc ===
* [[../Scabiosa|'''Scabiosa''']] / [[../Duifkruid|-columbaria]]
* [[../Schaafstro|Schaafstro]]
* [[../Schaduwgras|Schaduwgras]]
* [[../Schaduwkruiskruid|Schaduwkruiskruid]]
* [[../Valse zandzegge|Schaduwzegge]]
* [[../Schapenzuring|Schapenzuring]]
* [[../Scharlei|Scharlei]]
* [[../Schedegeelster|Schedegeelster]]
* [[../De basis#Schep|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Schep&lt;/span&gt;]]
* [[../Schermbloemenfamilie|'''''Schermbloemenfamilie''''']]
* [[../Schermhavikskruid|Schermhavikskruid]]
* [[../Schermscheefbloem|Schermscheefbloem]]
* Scherpe [[../Scherpe boterbloem|-boterbloem]] / [[../Scherpe fijnstraal|-fijnstraal]] / [[../Scherpe zegge|-zegge]]
* [[../Scherpkruid|Scherpkruid]]
* [[../Scheuchzeria|'''Scheuchzeria''']] / [[../Veenbloembies|-palustris]]
* [[../Scheuchzeriafamilie|'''''Scheuchzeriaceae''''']]
* [[../Scheuchzeriafamilie|'''''Scheuchzeriafamilie''''']]
* [[../Stekken#Wortelstek|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Scheuren&lt;/span&gt;]]
* [[../Stekken#Scheutstek|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Scheutstek&lt;/span&gt;]]
* [[../Scheve hoornbloem|Scheve hoornbloem]]
* [[../Schietwilg|Schietwilg]]
* [[../Schijfkamille|Schijfkamille]]
* [[../Schijnaardbei|Schijnaardbei]]
* [[../Schijnegelantier|Schijnegelantier]]
* [[../Schijnheggenroos|Schijnheggenroos]]
* [[../Schijnhondsroos|Schijnhondsroos]]
* [[../Schijnspurrie|'''Schijnspurrie''']]
* [[../Ruwe viltroos|Schijnviltroos]]
* [[../Schildblad|Schildblad]]
* [[../Schildereprijs|Schildereprijs]]
* [[../Dieren#Schildluis|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Schildluis&lt;/span&gt;]]
* [[../Schildpadbloem|Schildpadbloem]]
* [[../Schildzaad|'''Schildzaad''']]
* [[../Bies|'''Schoenoplectus''']] / [[../Driekantige bies|-triqueter]]
* [[../De basis#Schoffel|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Schoffel&lt;/span&gt;]]
* [[../Schorrenkruid|'''Schorrenkruid''']]
* [[../Schorseneer|'''Schorseneer''']]
* [[../Schraallandpaardenbloem|Schraallandpaardenbloem]]
* [[../Schroeforchis|'''Schroeforchis''']]
* [[../Schubkamille|Schubkamille]]
* [[../Schubvaren|Schubvaren]]
* [[../Schubwortel|'''Schubwortel''']]
* [[../Schubzegge|Schubzegge]]
* [[../Problemen#Schurft|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Schurft&lt;/span&gt;]]
* [[../Schaafstro|Schuurbies]]
* [[../Sterhyacint|'''Scilla''']] / [[../Vroege sterhyacint|-bifolia]] / [[../Grote sneeuwroem|-forbesii]] / [[../Scilla lilio-hyacinthus|-lilio hyacinthus]] / [[../Scilla litardiere|-litardiere]] / [[../Streephyacint|-mischtschenkoana]] / [[../Scilla peruviana|-peruviana]] / [[../Oosterse sterhyacint|-siberica]]
* [[../Scirpus|'''Scirpus''']] / [[../Bosbies|-sylvaticus]]
* [[../Hardbloem|'''Scleranthus''']] / [[../Eenjarige hardbloem|-annuus]]
* [[../Gele aardappelbovist|Scleroderma citrinum]]
* [[../Schorseneer|'''Scorzonera''']] [[../Grote schorseneer|-hispanica]] / [[../Kleine schorseneer|-humilis]]
* [[../Helmkruid|'''Scrophularia''']] / [[../Geoord helmkruid|-auriculata]] / [[../Knopig helmkruid|-nodosa]] / [[../Gevleugeld helmkruid|-umbrosa]] / [[../Voorjaarshelmkruid|-vernalis]]
* [[../Helmkruidfamilie|'''''Scrophulariaceae''''']]
* [[../Glidkruid|'''Scutellaria''']] / [[../Scutellaria baicalensis|-baicalensis]] / [[../Blauw glidkruid|-galericulata]] / [[../Klein glidkruid|-minor]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Se ===
* [[../Securigera|'''Securigera''']] / [[../Bont kroonkruid|-varia]]
* [[../Vetkruid|'''Sedum''']] / [[../Wit vetkruid|-album]] / [[../Tripmadam|-rupestre]] / [[../Zacht vetkruid|-sexangulare]] / [[../Roze hemelsleutel|-spectabile]] / [[../Roze vetkruid|-spurium]]
* [[../Karwijselie|Selinum carvifolia]]
* [[../Selderij|Selderij]]
* [[../Sempervivum|'''Sempervivum''']] / [[../Gewone huislook|-tectorum]]
* [[../Kruiskruid|'''Senecio''']] / [[../Waterkruiskruid|-aquaticus]] / [[../Zilverkruiskruid|-cineraria]] / [[../Viltig kruiskruid|-erucifolius]] / [[../Spatelkruiskruid|-helenitis]] / [[../Rivierkruiskruid|-fluviatilis, synoniem:-sarracenicus]] / [[../Bezemkruiskruid|-inaequidens]] / [[../Jakobskruiskruid|-jacobaea]] / [[../Moeraskruiskruid|-paludosus]] / [[../Glanzend kruiskruid|-squalidus]] / [[../Boskruiskruid|-sylvaticus]] / [[../Oostelijk kruiskruid|- vernalis]] / [[../Kleverig kruiskruid|-viscosus]] / [[../Klein kruiskruid|-vulgaris]]
* [[../Sequoiadendron|'''Sequoiadendron''']] / [[../Mammoetboom|-giganteum]]
* [[../Tongorchis|'''Serapias''']] / [[../Lange tongorchis|-vomeracea]]
* [[../Serratula|'''Serratula''']] / [[../Zaagblad|-tinctoria]]
* [[../Sering|Sering]]
* [[../Serradella|Serradella]]
* [[../Servische spar|Servische spar]]
* [[../Sesleria|'''Sesleria''']] / [[../Blauwgras|-albicans]]
* [[../Naaldaar|'''Setaria''']] / [[../Geelrode naaldaar|-pumila]] / [[../Kransnaaldaar|-verticillata]] / [[../Groene naaldaar|-viridis]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Sh ===
* [[../Sherardia|'''Sherardia''']] / [[../Blauw walstro|-arvensis]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Si ===
* [[../Siberische lijsterbes|Siberische lijsterbes]]
* [[../Schijnaardbei|Sieraardbei]]
* [[../Prunus|Sierkers]]
* [[../Sierkool|Sierkool]]
* [[../Sierlijk vetkruid|Sierlijk vetkruid]]
* Sierlijke [[../Sierlijke dravik|-dravik]] / [[../Sierlijke vetmuur|-vetmuur]]
* [[../Siertabak|Siertabak]]
* [[../De siertuin|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Siertuin&lt;/span&gt;]]
* [[../De siertuin#Tuinaanleg|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Siertuinaanleg&lt;/span&gt;]]
* [[../Sikkelgoudscherm|Sikkelgoudscherm]]
* [[../Sikkelklaver|Sikkelklaver]]
* [[../Sikkelkruid|Sikkelkruid]]
* [[../Silene|'''Silene''']] / [[../Pekbloem|-armeria]] / [[../Brandende liefde|-chalcedonica]] /  [[../Hemelroosje|-coeli-rosa]] / [[../Kegelsilene|-conica]] / [[../Prikneus|-coronaria]] / [[../Dagkoekoeksbloem|-dioica]] / [[../Echte koekoeksbloem|-flos cuculi]] / [[../Franse silene|-gallica]] / [[../Avondkoekoeksbloem|-latifolia subsp. alba]] / [[../Nachtkoekoeksbloem|-noctiflora]] / [[../Nachtsilene|-nutans]] / [[../Oorsilene|-otites]] / [[../Rode pekanjer|-viscaria]] / [[../Blaassilene|-vulgaris]]
* [[../Silybum|'''Silybum''']] / [[../Mariadistel|-marianum]]
* [[../Sinapis|'''Sinapis''']] / [[../Gele mosterd|-alba]] / [[../Herik|-arvensis]]
* [[../Sint-janskruid|Sint-janskruid]]
* [[../Sint-jansui|Sint-jansui]]
* [[../Hemelboomfamilie|'''''Simaroubaceae''''']]
* [[../Raket|'''Sisymbrium''']] / [[../Hongaarse raket|-altissimum]] / [[../Spiesraket|-loeselii]] / [[../Gewone raket|-officinale]] / [[../Oosterse raket|-orientale]]
* [[../Sitkaspar|Sitkaspar]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Sj ===
* [[../Sjalot|Sjalot]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Sl ===
* [[../Sla|'''Sla''']]
* [[../Wolfskers|Slaapbes]]
* [[../Slaapbol|Slaapbol]]
* [[../Slaapkamergeluk|Slaapkamergeluk]]
* [[../Slaapmutsje|Slaapmutsje]]
* [[../Dieren#Slak|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Slak&lt;/span&gt;]]
* [[../Slangenkruid|Slangenkruid]]
* [[../Slangenlook|Slangenlook]]
* [[../Slangenwortel|Slangenwortel]]
* [[../Slank wollegras|Slank wollegras]]
* Slanke [[../Slanke gentiaan|-gentiaan]] / [[../Slanke mantelanjer|-mantelanjer]] / [[../Slanke ogentroost|-ogentroost]] / [[../Slanke sleutelbloem|-sleutelbloem]] / [[../Slanke vrouwenmantel|-vrouwenmantel]] / [[../Slanke waterbies|-waterbies]] / [[../Slanke waterkers|-waterkers]] / [[../Slanke waterweegbree|-waterweegbree]] / [[../Slanke wikke|-wikke]] / [[../Slanke zegge|-zegge]]
* [[../De_moestuin#Goede_en_slechte_buren|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Slechte buren&lt;/span&gt;]]
* [[../Sleedoorn|Sleedoorn]]
* [[../Sleutelbloem|'''Sleutelbloem''']]
* [[../Sleutelbloemfamilie|'''''Sleutelbloemfamilie''''']]
* [[../Slijkgras|'''Slijkgras''']]
* [[../Slijkzegge|Slijkzegge]]
* Slipbladige [[../Slipbladige ooievaarsbek|-ooievaarsbek]] / [[../Slipbladige rudbeckia|-rudbeckia]]
* [[../Slofhak|Slofhak]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Sm ===
* Smal [[../Smal fakkelgras|-fakkelgras]] / [[../Smal longkruid|-longkruid]] / [[../Smal streepzaad|-streepzaad]] / [[../Smal tandzaad|-tandzaad]] / [[../Smal venushaar|-venushaar]] / [[../Smal vlieszaad|-vlieszaad]]
* Smalle [[../Smalle beukvaren|-beukvaren]] / [[../Smalle doorwas|-doorwas]] / [[../Smalle ijzervaren|-ijzervaren]] / [[../Smalle raai|-raai]] / [[../Smalle rolklaver|-rolklaver]] / [[../Smalle stekelvaren|-stekelvaren]] / [[../Smalle waterpest|-waterpest]] / [[../Smalle waterweegbree|-waterweegbree]] / [[../Smalle weegbree|-weegbree]] / [[../Smalle wikke|-wikke]]
* Smalbladige [[../Smalbladige es|-es]] / [[../Echte lavendel|-lavendel]]
* [[../Smeerwortel|'''Smeerwortel''']]
* [[../Smele|'''Smele''']]
* [[../Smyrnium|'''Smyrnium''']] / [[../Doorwaskervel|-perfoliatum]] / [[../Zwartmoeskervel|-olusatrum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Sn ===
* [[../Snavelbies|'''Snavelbies''']]
* [[../Snavelruppia|Snavelruppia]]
* [[../Snavelzegge|Snavelzegge]]
* [[../Sneeuwbal|'''Sneeuwbal''']]
* [[../Sneeuwbes|Sneeuwbes]]
* [[../Sneeuwklokje|'''Sneeuwklokje''']]
* [[../Sneeuwroem|'''Sneeuwroem''']]
* [[../Snijbiet|Snijbiet]]
* [[../Snijboon|Snijboon]]
* [[../Snijkool|Snijkool]]
* [[../Snijselderij|Snijselderij]]
* [[../Pluksla|Snijsla]]
* [[../Algemeen#Snoeien|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Snoeien&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Kunstsnoei|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Snoeien in (kunst)vormen&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#(Fruit)bomen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Snoeien van (fruit)bomen&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Struiken|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Snoeien van struiken&lt;/span&gt;]]
* [[../De basis#Snoeischaar|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Snoeischaar&lt;/span&gt;]]
* [[../De basis#Zagen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Snoeizaag&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== So ===
* [[../Sojaboon|Sojaboon]]
* [[../Nachtschadefamilie|'''''Solanaceae''''']]
* [[../Nachtschade|'''Solanum''']] / [[../Solanum crispum|-crispum]] / [[../Bitterzoet|-dulcamara]] / [[../Tomaat|-lycopersicum]] / [[../Aubergine|-melongena]] / [[../Zwarte nachtschade|-nigrum]] / [[../Glansbesnachtschade|-physalifolium]] / [[../Blauwe aardappelstruik|-rantonnetii]] / [[../Driebloemige nachtschade|-triflorum]] / [[../Aardappel|-tuberosum]]
* [[../Soldaatje|Soldaatje]]
* [[../Guldenroede|'''Solidago''']] / [[../Canadese guldenroede|-canadensis]] / [[../Echte guldenroede|-virgaurea]]
* [[../Melkdistel|'''Sonchus''']] / [[../Akkermelkdistel|-arvensis]] / [[../Gekroesde melkdistel|-asper]] / [[../Gewone melkdistel|-oleraceus]] / [[../Moerasmelkdistel|-palustris]]
* [[../Lijsterbes|'''Sorbus''']] / [[../Meelbes|-aria]] / [[../Wilde lijsterbes|-aucuparia]] / [[../Peervormige lijsterbes|-domestica]] / [[../Finse meelbes|-hybrida]] / [[../Zweedse lijsterbes|-intermedia]] / [[../Siberische lijsterbes|-sibirica]] / [[../Elsbes|-torminalis]] / [[../Gedeelde meelbes|-×thuringiaca]]
* [[../Sortering naar ...|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Sorteringslijsten op bloemkleur, zon en waterbehoefte, giftigheid, geneeskracht, eetbaarheid enz.&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Sp ===
* Spaanse [[../Spaanse aak|-aak]] / [[../Spaanse ruiter|-ruiter]] / [[../Spaanse vlag|-vlag]] / [[../Spaanse zuring|-zuring]]
* [[../De basis#Spade|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Spade&lt;/span&gt;]]
* [[../Spar|'''Spar''']]
* [[../Egelskopfamilie|'''''Sparganiaceae''''']]
* [[../Egelskop|'''Sparganium''']] / [[../Drijvende egelskop|-angustifolium]] / [[../Kleine egelskop|-emersum]] / [[../Grote egelskop|-erectum]] / [[../Kleinste egelskop|-natans]]
* [[../Slijkgras|'''Spartina''']] / [[../Engels slijkgras|-anglica]] / [[../Klein slijkgras|-maritima]]
* [[../Spartium|'''Spartium''']] / [[../Bezemstruik|-junceum]]
* [[../Spatelkruiskruid|Spatelkruiskruid]]
* [[../Spatelviltkruid|Spatelviltkruid]]
* [[../Veenmossenfamilie|'''''Sphagnaceae''''']]
* [[../Veenmos|'''Sphagnum''']] / [[../Hoogveen-veenmos|-magellanicum]] / [[../Gewoon veenmos|-palustre]] / [[../Uitgebeten veenmos|-riparium]]
* [[../De siertuin#Speelwerktuigen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Speelmogelijkheden&lt;/span&gt;]]
* [[../Speerdistel|Speerdistel]]
* [[../Spekboon|Spekboon]]
* [[../Spurrie|'''Spergula''']] / [[../Gewone spurrie|-arvensis]] / [[../Heidespurrie|-morisonii]]
* [[../Schijnspurrie|'''Spergularia''']] / [[../Gerande schijnspurrie|-media]]
* [[../Sperzieboon|Sperzieboon]]
* [[../Spiegelklokje|Spiegelklokje]]
* [[../Spiegelorchis|'''Spiegelorchis''']]
* [[../Spiesleeuwenbek|Spiesleeuwenbek]]
* [[../Spiesmelde|Spiesmelde]]
* [[../Spiesraket|Spiesraket]]
* [[../Spinacia|'''Spinacia''']]
* [[../Spinazie|Spinazie]]
* [[../Spinaziezuring|Spinaziezuring]]
* [[../Spindotterbloem|Spindotterbloem]]
* [[../Spinnenorchis|Spinnenorchis]]
* [[../Dieren#Spint (mijt)|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Spint&lt;/span&gt;]]
* [[../Spiraalruppia|Spiraalruppia]]
* [[../Schroeforchis|'''Spiranthes''']] / [[../Zomerschroeforchis|-aestivalis]] / [[../Herfstschroeforchis|-spiralis]]
* [[../Spirea|'''Spirea''']]
* [[../Spits fonteinkruid|Spits fonteinkruid]]
* [[../Spits havikskruid|Spits havikskruid]]
* [[../Spitse geelster|Spitse geelster]]
* [[../Spitskool|Spitskool]]
* [[../Spitslobbige vrouwenmantel|Spitslobbige vrouwenmantel]]
* [[../De basis#Spitvork|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Spitvork&lt;/span&gt;]]
* [[../Rode spoorbloem|Spoorbloem]]
* [[../Sporkehout|Sporkehout]]
* [[../Reuzenbalsemien|Springbalsemien]]
* [[../Springzaad|'''Springzaad''']]
* [[../Springzaadveldkers|Springzaadveldkers]]
* [[../De basis#Sproeier|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Sproeier&lt;/span&gt;]]
* [[../Spruitkool|Spruitkool]]
* [[../Algemeen#Kruidenoplossing|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Spuiten met kruiden&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Zeep-spiritus oplossing|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Spuiten met zeep-spiritus&lt;/span&gt;]]
* [[../Spurrie|'''Spurrie''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== St ===
* [[../Andoorn|'''Stachys''']] / [[../Japanse andoorn|-affinis]] / [[../Alpenandoorn|-alpina]] / [[../Akkerandoorn|-arvensis]] / [[../Ezelsoor|-byzantina]] / [[../Betonie|-officinalis]] / [[../Moerasandoorn|-palustris]] / [[../Bergandoorn|-recta]] / [[../Bosandoorn|-sylvatica]]
* [[../Stalkaars|Stalkaars]]
* [[../Sperzieboon|Stamslaboon]]
* [[../Snijboon|Stamsnijboon]]
* [[../Staphylea|'''Staphylea''']] / [[../Pimpernoot|-pinnata]]
* [[../Pimpernootfamilie|'''''Staphyleaceae''''']]
* [[../Steenanjer|Steenanjer]]
* [[../Steenbraam|Steenbraam]]
* [[../Steenbreekfamilie|'''''Steenbreekfamilie''''']]
* [[../Steenbreekvaren|Steenbreekvaren]]
* [[../Steeneik|Steeneik]]
* [[../Steenhoornbloem|Steenhoornbloem]]
* [[../Steenkruidkers|Steenkruidkers]]
* [[../Steenraket|'''Steenraket''']]
* [[../Steentijm|'''Steentijm''']]
* [[../Stekelbrem|Stekelbrem]]
* [[../Stekelnootje|Stekelnootje]]
* [[../Stekelzaad|Stekelzaad]]
* [[../Stekend loogkruid|Stekend loogkruid]]
* Stekende [[../Stekende bies|-bies]] / [[../Stekende wolfsklauw|-wolfsklauw]]
* [[../Stekken|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Stekken&lt;/span&gt;]]
* [[../Muur|'''Stellaria''']] / [[../Watermuur|-aquatica]] / [[../Grasmuur|-graminea]] / [[../Grote muur|-holostea]] / [[../Vogelmuur|-media]] / [[../Heggenvogelmuur|-neglecta]] /  [[../Bosmuur|-nemorum]] / [[../Duinvogelmuur|-pallida]] / [[../Zeegroene muur|-palustris]] / [[../Moerasmuur|-uliginosa]]
* [[../Stekken#Stengel- of takstek|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Stengel- of takstek&lt;/span&gt;]]
* [[../Stengelloze sleutelbloem|Stengelloze sleutelbloem]]
* [[../Stengelomvattend havikskruid|Stengelomvattend havikskruid]]
* [[../Stengelsla|Stengelsla]]
* [[../Stengelui|Stengelui]]
* [[../Problemen#Stengelziekte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Stengelziekte&lt;/span&gt;]]
* [[../Sterbladigenfamilie|'''''Sterbladigenfamilie''''']]
* [[../Sterhyacint|'''Sterhyacint''']]
* [[../Tuinkers|Sterrekers]]
* [[../Sterrenkroos|'''Sterrenkroos''']]
* [[../Problemen#Sterroetdauw|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Sterroetdauw&lt;/span&gt;]]
* [[../Sterzegge|Sterzegge]]
* Stijf [[../Stijf barbarakruid|-barbarakruid]] / [[../Stijf hardgras|-hardgras]] / [[../Stijf havikskruid|-havikskruid]] / [[../Stijf struisriet|-struisriet]] / [[../Stijf vergeet-mij-nietje|-vergeet mij nietje]]
* Stijve [[../Stijve klaverzuring|-klaverzuring]] / [[../Stijve moerasweegbree|-moerasweegbree]] / [[../Stijve naaldvaren|-naaldvaren]] / [[../Stijve ogentroost|-ogentroost]] / [[../Stijve steenraket|-steenraket]] / [[../Stijve waterranonkel|-waterranonkel]] / [[../Stijve wikke|-wikke]] / [[../Stijve windhalm|-windhalm]] / [[../Stijve wolfsmelk|-wolfsmelk]] / [[../Stijve zegge|-zegge]]
* Stinkend [[../Stinkend liefdegras|-liefdegras]] / [[../Stinkend nieskruid|-nieskruid]] / [[../Stinkend streepzaad|-streepzaad]]
* Stinkende [[../Stinkende ballote|-ballote]] / [[../Stinkende ganzenvoet|-ganzenvoet]] / [[../Stinkende gouwe|-gouwe]] / [[../Stinkende kamille|-kamille]] / [[../Stinkende lis|-lis]]
* [[w:Stinsenplant|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Stinsenplantenlijst&lt;/span&gt;]]
* [[../Stipa|'''Stipa''']] / [[../Stipa capillata|-capillata]]
* [[../Stippelganzenvoet|Stippelganzenvoet]]
* [[../Stippelvaren|Stippelvaren]]
* [[../Stippelzegge|Stippelzegge]]
* [[../Stofzaad|Stofzaad]]
* [[../Stokroos|Stokroos]]
* [[../Sperzieboon|Stokslaboon]]
* [[../Snijboon|Stoksnijboon]]
* [[../Stomp fonteinkruid|Stomp fonteinkruid]]
* [[../Stomphoekig sterrenkroos|Stomphoekig sterrenkroos]]
* [[../Stoppelleeuwenbek|'''Stoppelleeuwenbek''']]
* [[../Straalvrucht|Straalvrucht]]
* [[../Straatgras|Straatgras]]
* [[../Strandduizendguldenkruid|Strandduizendguldenkruid]]
* [[../Strandkruidfamilie|'''''Strandkruidfamilie''''']]
* [[../Strandkweek|Strandkweek]]
* [[../Strandmelde|Strandmelde]]
* [[../Streephyacint|Streephyacint]]
* [[../Streepvaren|'''Streepvaren''']]
* [[../Streepvarenfamilie|'''''Streepvarenfamilie''''']]
* [[../Streepzaad|'''Streepzaad''']]
* [[../Strobloem|Strobloem]]
* [[../Struikganzerik|Struikganzerik]]
* [[../Struikhei|Struikhei]]
* [[../Struikviooltje|Struikviooltje]]
* [[../Struisriet|'''Struisriet''']]
* [[../Struisvaren|Struisvaren]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Su ===
* [[../Schorrenkruid|Suaeda]]
* [[../Succisa|'''Succisa''']] / [[../Blauwe knoop|-pratensis]]
* [[../Maïs|Suikermaïs]]
* [[../Sumak|'''Sumak''']]
* [[../Suzanne-met-de-mooie-ogen|Suzanne-met-de-mooie-ogen]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Sy ===
* [[../De tuinkalender#Omschrijving van afkortingen en symbolen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Symbolen verklaring&lt;/span&gt;]]
* [[../Smeerwortel|'''Symphytum''']] / [[../Ruwe smeerwortel|-asperum]] / [[../Gewone smeerwortel|-officinale]] / [[../Bastaardsmeerwortel|-×uplandicum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== T ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ta|Ta]] - [[#Te|Te]] - [[#Th|Th]] - [[#Ti|Ti]] - [[#To|To]] - [[#Tr|Tr]] - [[#Ts|Ts]] - [[#Tu|Tu]] - [[#Tw|Tw]] - [[#Ty|Ty]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ta ===
* [[../Afrikaantje|'''Tagetes''']] / [[../Tagetes patula|-patula]] / [[../Gewoon afrikaantje|-picador]] / [[../Sterafrikaantje|-tenuifolia]]
* [[../Ruit|'''Thalictrum''']] / [[../Akeleiruit|-aquilegifolium]]
* [[../Tamariskfamilie|'''''Tamaricaceae''''']]
* [[../Tamariskfamilie|'''''Tamariskfamilie''''']]
* [[../Tamme kastanje|Tamme kastanje]]
* [[../Wormkruid|'''Tanacetum''']] / [[../Balsemwormkruid|-balsamita]] /  [[../Moederkruid|-parthenium]] / [[../Boerenwormkruid|-vulgare]]
* [[../Tandjesgras|Tandjesgras]]
* [[../Tandzaad|'''Tandzaad''']]
* [[../Tarwe|'''Tarwe''']]
* [[../Taxusfamilie|'''Taxaceae''']]
* [[../Taxus|Taxus]]
* [[../Taxusfamilie|'''''Taxusfamilie''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Te ===
* [[../De moestuin#Teeltwisseling|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Teeltwisseling&lt;/span&gt;]]
* [[../Katwilg|Teenwilg]]
* Teer [[../Teer guichelheil|-guichelheil]] / [[../Teer vederkruid|-vederkruid]]
* [[../Teff|Teff]]
* [[../Koeienoog|Telekia speciosa]]
* [[../Tenger fonteinkruid|Tenger fonteinkruid]]
* Tengere [[../Tengere distel|-distel]] / [[../Tengere heideorchis|-heideorchis]] / [[../Tengere rus|-rus]] / [[../Tengere veldmuur|-veldmuur]]
* [[../Tephroseris|'''Tephroseris''']] / [[../Moerasandijvie|-palustris]]
* [[../Rolklaver|'''Tetragonolobus''']] / [[../Hauwklaver|-maritimus]] / [[../Asperge-erwt|-purpureus]]
* [[../Gamander|'''Teucrium''']] / [[../Trosgamander|-botrys]] / [[../Echte gamander|-chamaedrys]] / [[../Amberkruid|-marum]] / [[../Berggamander|-montanum]] / [[../Moerasgamander|-scordium]] / [[../Valse salie|-scorodonia]]
* [[../Teunisbloem|'''Teunisbloem''']]
* [[../Teunisbloemfamilie|'''''Teunisbloemfamilie''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Th ===
* [[../Ruit|'''Thalictrum''']] / [[../Akeleiruit|-aquilegifolium]] / [[../Poelruit|-flavum]] / [[../Kleine ruit|-minus]]
* [[../Theaceae|'''''Theaceae''''']]
* [[../Moerasvarenfamilie|'''''Thelypteridaceae''''']]
* [[../Moerasvaren (geslacht)|'''Thelypteris''']] / [[../Moerasvaren|-palustris]]
* [[../Bergvlas|'''Thesium''']] / [[../Liggend bergvlas|-humifusum]]
* [[../Boerenkers|'''Thlaspi''']] / [[../Witte krodde|-arvense]] / [[../Zinkboerenkers|-caerulescens]] / [[../Doorgroeide boerenkers|-perfoliatum]]
* [[../Dieren#Thrips|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Thrips&lt;/span&gt;]]
* [[../Levensboom|'''Thuja''']] / [[../Westerse levensboom|-occidentalis]] / [[../Reuzenlevensboom|-plicata]]
* [[../Peperboompjesfamilie|'''''Thymelaeaceae''''']]
* [[../Tijm|'''Thymus''']] / [[../Kruiptijm|-praecox]] / [[../Grote tijm|-pulegioides]] / [[../Echte tijm|-vulgaris]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ti ===
* [[../Tijm|'''Tijm''']]
* [[../Tijmbremraap|Tijmbremraap]]
* [[../Tijmereprijs|Tijmereprijs]]
* [[../Linde|'''Tilia''']] / [[../Amerikaanse linde|-americana]] / [[../Winterlinde|-cordata]] / [[../Krimlinde|-europea (x)]] / [[../Zomerlinde|-platyphyllos]] / [[../Zilverlinde|-tomentosa]] / [[../Hollandse linde|-vulgaris]]
* [[../Timoteegras|Timoteegras]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== To ===
* [[../Tomaat|Tomaat]]
* [[../Tongorchis|'''Tongorchis''']]
* [[../Tongvaren|Tongvaren]]
* [[../Toorts|'''Toorts''']]
* [[../Aardpeer|Topinamboer]]
* [[../Torenkruid|Torenkruid]]
* [[../Doornzaad|'''Torilis''']] / [[../Akkerdoornzaad|-arvensis]] / [[../Heggendoornzaad|-japonica]]
* [[../Torkruid|'''Torkruid''']]
* [[../Tormentil|Tormentil]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Tr ===
* [[../Tradescantia|'''Tradescantia''']] / [[../Eendagsbloem|-virginiana]]
* [[../Halsbloem|Trachelium caeruleum]]
* [[../Morgenster|'''Tragopogon''']] / [[../Bleke morgenster|-dubius]] / [[../Paarse morgenster|-porrifolius]] / [[../Oosterse morgenster|''-pratensis subsp. orientalis'']] / [[../Gele morgenster|-pratensis subsp. pratensis]]
* [[../De siertuin#Trappen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Trappen&lt;/span&gt;]]
* [[../Trekrus|Trekrus]]
* [[../Treurwilg|Treurwilg]]
* [[../Veenbies|'''Trichophorum''']] / [[../Gewone veenbies|-cespitosum]]
* [[../Klaver|'''Trifolium''']] / [[../Hazenpootje|-arvense]] / [[../Akkerklaver|-aureum]] / [[../Aardbeiklaver|-fragiferum]] / [[../Basterdklaver|hybridum]] / [[../Incarnaatklaver|-incarnatum]] / [[../Bochtige klaver|-medium]] / [[../Draadklaver|-micranthum]]
* [[../Zoutgras|'''Triglochin''']] / [[../Moeraszoutgras|-palustris]]
* [[../Trilgras|'''Trilgras''']]
* [[../Trilgraszegge|Trilgraszegge]]
* [[../Ratelpopulier|trilpopulier]]
* [[../Tripmadam|Tripmadam]]
* [[../Trisetum|'''Trisetum''']] / [[../Goudhaver|-flavescens]]
* [[../Tarwe|'''Triticum''']] / [[../Gewone tarwe|-aestivum]] / [[../Dwergtarwe|-compactum]] / [[../Emmertarwe|-dicoccum]] / [[../Eenkoorn|-monococcum]]
* [[../Trollius|'''Trollius''']] / [[../Europese trollius|-europaeus]]
* [[../Trompetboom|'''Trompetboom''']]
* [[../Trompetboomfamilie|'''''Trompetboomfamilie''''']]
* [[../Tropaeolaceae|'''''Tropaeolaceae''''']]
* [[../Tropaeolum|'''Tropaeolum''']] / [[../Oost-Indische kers|-majus]]
* [[../Trosaardbeispinazie|Trosaardbeispinazie]]
* [[../Trosdravik|Trosdravik]]
* [[../Trosgamander|Trosgamander]]
* [[../Trosraaigras|Trosraaigras]]
* [[../Trosvlier|Trosvlier]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ts ===
* [[../Hemlockspar|'''Tsuga''']] / [[../Oostelijke hemlockspar|-canadensis]] / [[../Westelijke hemlockspar|-heterophylla]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Tu ===
* [[../Tuberaria|'''Tuberaria''']] / [[../Gevlekt zonneroosje|-guttata]]
* [[../De siertuin#Tuinaanleg|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Tuinaanleg&lt;/span&gt;]]
* [[../Tuinanjer|Tuinanjer]]
* [[../Tuinbalsemien|Tuinbalsemien]]
* [[../Tuinboon|Tuinboon]]
* [[../Tuinhibiscus|Tuinhibiscus]]
* [[../De tuinkalender|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Tuinkalender&lt;/span&gt;]]
* [[../Tuinkamperfoelie|Tuinkamperfoelie]]
* [[../Tuinkers|Tuinkers]]
* [[../De basis#Tuinkoord|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Tuinkoord&lt;/span&gt;]]
* [[../De siertuin#Tuinmeubilair|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Tuinmeubilair&lt;/span&gt;]]
* [[../Tuinmelde|Tuinmelde]]
* [[../Tuinridderspoor|Tuinridderspoor]]
* [[../Tuinwolfsmelk|Tuinwolfsmelk]]
* [[../Tulp|'''Tulipa''']] / [[../Bostulp|-sylvestris]]
* [[../Tulp|'''Tulp''']]
* Turkse [[../Turkse drakekop|-drakekop]] / [[../Moseik|-eik]] / [[../Turkse lelie|-lelie]]
* [[../Tussilago|'''Tussilago''']] / [[../Klein hoefblad|-farfara]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Tw ===
* [[../Tweehuizige amarant|Tweehuizige amarant]]
* [[../Tweehuizige zegge|Tweehuizige zegge]]
* [[../Tweejarig vlas|Tweejarig vlas]]
* [[../Tweekleurige eik|Tweekleurige eik]]
* [[../Tweerijige zegge|Tweerijige zegge]]
* [[../Tweestijlige meidoorn|Tweestijlige meidoorn]]
* [[../Tweezaadlobbigenfamilie|'''''Tweezaadlobbigenfamilie''''']]
* [[../Problemen#Twijgsterfte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Twijgsterfte&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ty ===
* [[../Lisdodde|'''Typha''']] / [[../Kleine lisdodde|-angustifolia]] / [[../Grote lisdodde|-latifolia]]
* [[../Lisdoddefamilie|'''''Typhaceae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== U ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Ui|Ui]] - [[#Ul|Ul]] - [[#Um|Um]] - [[#Ur|Ur]] - [[#Ut|Ut]] - [[#Uu|Uu]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Ui ===
* [[../Ui|Ui]]
* [[../Dieren#Uienvlieg|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Uienvlieg&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Uitdunnen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Uitdunnen&lt;/span&gt;]]
* [[../Uitgebeten veenmos|Uitgebeten veenmos]]
* [[../Uitgespreide steenraket|Uitgespreide steenraket]]
* [[../Algemeen#(Uit)planten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;(Uitplanten)&lt;/span&gt;]]
* [[../Uitstaande melde|Uitstaande melde]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ul ===
* [[../Ulex|'''Ulex''']] / [[../Gaspeldoorn|-europaeus]]
* [[../Iepenfamilie|'''''Ulmaceae''''']]
* [[../Iep|'''Ulmus''']] / [[../Ruwe iep|-glabra]] / [[../Hollandse iep|-hollandica]] / [[../Fladderiep|-laevis]] / [[../Gladde iep|-minor]] / [[../Engelse veldiep|-procera]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Um ===
* [[../Schermbloemenfamilie|'''''Umbelliferae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]
=== Ur ===
* [[../Brandnetel|'''Urtica''']] / [[../Grote brandnetel|-dioica]] / [[../Kleine brandnetel|-urens]]
* [[../Brandnetelfamilie|'''''Urticaceae''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ut ===
* [[../Blaasjeskruid|'''Utricularia''']] / [[../Loos blaasjeskruid|-australis]] / [[../Plat blaasjeskruid|-intermedia]] / [[../Klein blaasjeskruid|-minor]] / [[../Groot blaasjeskruid|-vulgaris]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Uu ===
* [[../Drie-urenbloem|Uurbloem]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== V ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Va|Va]] - [[#Ve|Ve]] - [[#Vi|Vi]] - [[#Vl|Vl]] - [[#Vo|Vo]] - [[#Vr|Vr]] - [[#Vu|Vu]] - [[#Vv|Vv]] - [[#Vw|Vw]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Va ===
* [[../Vaantjesboom|Vaantjesboom]]
* [[../Vaccaria|'''Vaccaria''']] / [[../Koekruid|-hispanica]]
* [[../Bosbessen|'''Vaccinium''']] / [[../Blauwe bes|-corymbosum]] / [[../Cranberry|macrocarpon]] / [[../Blauwe bosbes|-myrtillus]] / [[../Kleine veenbes|-oxycoccus]] / [[../Rijsbes|-uliginosum]] / [[../Rode bosbes|-vitis idaea]]
* [[../Valeriaan|'''Valeriaan''']]
* [[../Valeriaanfamilie|'''''Valeriaanfamilie''''']]
* [[../Valeriaan|'''Valeriana''']] / [[../Kleine valeriaan|-dioica]] / [[../Echte valeriaan|-officinalis]]
* [[../Veldsla|'''Valerianella''']] / [[../Geoorde veldsla|-auricula]] / [[../Gegroefde veldsla|-carinata]] / [[../Getande veldsla|-dentata]] / [[../Gewone veldsla|-locusta]] / [[../Geoorde veldsla|-rimosa]]
* [[../Valeriaanfamilie|'''''Valerianaceae''''']]
* [[../Vallisneria (geslacht)|'''Vallisneria''']] / [[../Vallisneria|-spiralis]]
* [[../Vallisneria|Vallisneria]]
* [[../Valkruid|Valkruid]]
* [[../Vals muizenoor|Vals muizenoor]]
* Valse [[../Valse akkerkers|-akkerkers]] / [[../Valse christusdoorn|-christusdoorn]] / [[../Valse kamille|-kamille]] / [[../Valse salie|-salie]] / [[../Valse voszegge|-voszegge]] / [[../Valse wingerd|-wingerd]] / [[../Valse zandzegge|-zandzegge]]
* [[../Varkensgras|'''Varkensgras''']]
* [[../Varkenskers|'''Varkenskers''']]
* [[../Varkenskervel|'''Varkenskervel''']]
* Vaste [[../Vaste dravik|'''-dravik''']] / [[../Vaste Judaspenning|-judaspenning]] / [[../Vaste lupine|-lupine]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ve ===
* [[../Steenanjer|Vechtdalanjer]]
* [[../Vederdistel|'''Vederdistel''']]
* [[../Vederesdoorn|Vederesdoorn]]
* [[../Vederkruid|'''Vederkruid''']]
* [[../Vederkruidfamilie|'''''Vederkruidfamilie''''']]
* [[../Veelbloemige veldbies|Veelbloemige veldbies]]
* [[../Langstekelige distel|Veeldoornige distel]]
* [[../Veelkleurig vergeet-mij-nietje|Veelkleurig vergeet-mij-nietje]]
* [[../Veelstengelige waterbies|Veelstengelige waterbies]]
* [[../Veelwortelig kroos|Veelwortelig kroos]]
* [[../Cranberry|Veenbes (cranberry)]]
* [[../Veenbies|Veenbies]]
* [[../Veenbloembies|Veenbloembies]]
* [[../Dieren#Veenmol|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Veenmol&lt;/span&gt;]]
* [[../Veenmos|'''Veenmos''']]
* [[../Veenmosorchis|Veenmosorchis]]
* [[../Veenmossenfamilie|'''''Veenmossenfamilie''''']]
* [[../Veenorchis|Veenorchis]]
* [[../Veenpluis|Veenpluis]]
* [[../Veenreukgras|Veenreukgras]]
* [[../Veenwortel|Veenwortel]]
* [[../Veerdelig tandzaad|Veerdelig tandzaad]]
* [[../Veldbeemdgras|Veldbeemdgras]]
* [[../Veldbies|'''Veldbies''']]
* [[../Veldereprijs|Veldereprijs]]
* [[../Spaanse aak|Veldesdoorn]]
* [[../Veldgentiaan|Veldgentiaan]]
* [[../Veldgerst|Veldgerst]]
* [[../Veldhondstong|Veldhondstong]]
* [[../Veldiep|Veldiep]]
* [[../Veldkers|'''Veldkers''']]
* [[../Veldkruidkers|Veldkruidkers]]
* [[../Veldlathyrus|Veldlathyrus]]
* [[../Veldmuur|'''Veldmuur''']]
* [[../Veldrus|Veldrus]]
* [[../Veldsalie|Veldsalie]]
* [[../Veldsla|'''Veldsla''']]
* [[../Veldwarkruid|Veldwarkruid]]
* [[../Veldzuring|Veldzuring]]
* [[../Venkel|Venkel]]
* [[../Venushaar|'''Venushaar''']]
* [[../Toorts|'''Verbascum''']] / [[../Mottenkruid|-blattaria]] / [[../Stalkaars|-densiflorum]] / [[../Melige toorts|-lychnitis]] / [[../Zwarte toorts|-nigrum]] / [[../Keizerskaars|-phlomoides]] / [[../Paarse toorts|-phoeniceum]] / [[../Verbascum sinuatum|-sinuatum]] / [[../Koningskaars|-thapsus]]
* [[../IJzerhard|Verbena officinalis]]
* [[../Verfbrem|Verfbrem]]
* [[../Vergeet-mij-nietje|'''Vergeet-mij-nietje''']]
* [[../Vergeten wikke|Vergeten wikke]]
* [[../De tuinkalender#Omschrijving van afkortingen en symbolen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Verklaring van symbolen&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Vermeerderwijze|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Vermeerderwijze&lt;/span&gt;]]
* [[../Ereprijs|'''Veronica''']] / [[../Akkerereprijs|-agrestis]] / [[../Blauwe waterereprijs|-anagallis-aquatica]] / [[../Brede ereprijs|-austriaca subsp. teucrium]] / [[../Beekpunge|-beccabunga]] / [[../Rode waterereprijs|-catenata]] / [[../Gewone ereprijs|-chamaedrys]] / [[../Draadereprijs|-filiformis]] / [[../Bosereprijs|-montana]] / [[../Doffe ereprijs|-opaca]] / [[../Vreemde ereprijs|-peregrina]] / [[../Grote ereprijs|-persica]] / [[../Gladde ereprijs|-polita]]
* [[../Algemeen#Verspenen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Verspenen&lt;/span&gt;]]
* [[../De basis#Verstuiver|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Verstuiver&lt;/span&gt;]]
* [[../Vertakt schaafstro|Vertakt schaafstro]]
* Vertakte [[../Vertakte graslelie|-graslelie]] / [[../Vertakte leeuwentand|-leeuwentand]] / [[../Vertakte maanvaren|-maanvaren]] / [[../Vertakte paardenstaart|-paardenstaart]]
* [[../Vetblad|Vetblad]]
* [[../Vetkruid|'''Vetkruid''']]
* [[../Vetmuur|'''Vetmuur''']]
* [[../Vetplantenfamilie|'''''Vetplantenfamilie''''']]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Vi ===
* [[../Sneeuwbal|'''Viburnum''']] / [[../Wollige sneeuwbal|-lantana]] / [[../Gelderse roos|-opulus]] / [[../Viburnum rhytidophyllum|-rhytidophyllum]] / [[../Viburnum tinus|-tinus]]
* [[../Wikke|'''Vicia''']] / [[../Vogelwikke|-cracca]] / [[../Tuinboon|-faba]] / [[../Ringelwikke|-hirsuta]] / [[../Lathyruswikke|-lathyroides]] / [[../Gele wikke|-lutea]] / [[../Heidewikke|-orobus]] / [[../Smalle wikke|-sativa]] / [[../Vergeten wikke|-sativa subsp. segetalis]] / [[../Heggenwikke|-sepium]] / [[../Stijve wikke|-tenuifolia]] / [[../Vierzadige wikke|-tetrasperma subsp. tetrasperma]] / [[../Bonte wikke|-villosa]]
* [[../Vierrijige ogentroost|Vierrijige ogentroost]]
* [[../Vierzadige wikke|Vierzadige wikke]]
* [[../Vijfbladige wingerd|Vijfbladige wingerd]]
* [[../Vijfdelig kaasjeskruid|Vijfdelig kaasjeskruid]]
* [[../Vijfvingerkruid|Vijfvingerkruid]]
* [[../Vijgenboom|Vijgenboom]]
* [[../De siertuin#Vijver|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Vijver&lt;/span&gt;]]
* [[../Viltganzerik|Viltganzerik]]
* [[../Viltkruid|'''Viltkruid''']]
* [[../Viltig kruiskruid|Viltig kruiskruid]]
* [[../Viltige basterdwederik|Viltige basterdwederik]]
* [[../Viltroos|Viltroos]]
* [[../Viltzegge|Viltzegge]]
* [[../Maagdenpalm|'''Vinca''']] / [[../Grote maagdenpalm|-major]] / [[../Kleine maagdenpalm|-minor]]
* [[../Engbloem|'''Vincetoxicum''']] / [[../Witte engbloem|-hirundinaria]] / [[../Zwarte engbloem|-nigrum]]
* [[../Vingergras|Vingergras]]
* [[../Vingerhelmbloem|Vingerhelmbloem]]
* [[../Vingerhoedskruid|'''Vingerhoedskruid''']]
* [[../Vingerzegge|Vingerzegge]]
* [[../Viooltje|'''Viola''']] / [[../Akkerviooltje|-arvensis]] / [[../Hondsviooltje|-canina]] / [[../Duinviooltje|-curtisii]] / [[../Ruig viooltje|-hirta]] / [[../Zinkviooltje|-lutea subsp. calaminaria]] / [[../Maarts viooltje|-odorata]] / [[../Moerasviooltje|-palustris]] / [[../Melkviooltje|-persicifolia]] / [[../Donkersporig bosviooltje|-reichenbachiana]] / [[../Bosviooltje|-riviniana]] / [[../Zandviooltje|-rupestris]] / [[../Driekleurig viooltje|-tricolor]]
* [[../Viooltje|'''Viooltje''']]
* [[../Viooltjesfamilie|'''''Violaceae''''']]
* [[../Viooltjesfamilie|'''''Viooltjesfamilie''''']]
* [[../Wijnstokfamilie|'''''Vitaceae''''']]
* [[../Vitamine(s) en mineralen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Vitamine(s)&lt;/span&gt;]]
* [[../Vitis|'''Vitis''']] / [[../Druif|-vinifera]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Vl ===
* [[../Vlambloemfamilie|'''''Vlambloemfamilie''''']]
* [[../Vlas|Vlas]]
* [[../Vlasfamilie|'''''Vlasfamilie''''']]
* [[../Vlasbekje|Vlasbekje]]
* [[../Vlasdolik|Vlasdolik]]
* [[../Vlasleeuwebek|Vlasleeuwebek]]
* [[../Vleeskleurige orchis|Vleeskleurige orchis]]
* [[../Problemen#Vlekkenziekte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Vlekkenziekte&lt;/span&gt;]]
* [[../Vleugeltjesbloemfamilie|'''''Vleugeltjesbloemfamilie''''']]
* [[../Vliegenorchis|Vliegenorchis]]
* [[../Vlier|'''Vlier''']]
* [[../Vlierorchis|Vlierorchis]]
* [[../Vlieszaad|'''Vlieszaad''']]
* [[../Vlinderbloemenfamilie|'''''Vlinderbloemenfamilie''''']]
* [[../Vlinderstruik|Vlinderstruik]]
* [[../Vlokkige toorts|Vlokkige toorts]]
* [[../Vlooienkruid|'''Vlooienkruid''']]
* [[../Vlottend fonteinkruid|Vlottend fonteinkruid]]
* [[../Vlottende bies|Vlottende bies]]
* [[../Vlottende waterranonkel|Vlottende waterranonkel]]
* [[../Vlotvarenfamilie|'''''Vlotvarenfamilie''''']]
* [[../Vlozegge|Vlozegge]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Vo ===
* [[../Voederwikke|Voederwikke]]
* [[../Dieren#Vogel|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Vogel&lt;/span&gt;]]
* [[../Vogelmelk|'''Vogelmelk''']]
* [[../Vogelmuur|Vogelmuur]]
* [[../Vogelnestje|Vogelnestje]]
* [[../Vogelpootklaver|Vogelpootklaver]]
* [[../Vogelwikke|Vogelwikke]]
* [[../Voorjaarsadonis|Voorjaarsadonis]]
* [[../Voorjaarsganzerik|Voorjaarsganzerik]]
* [[../Voorjaarshelmkruid|Voorjaarshelmkruid]]
* [[../Voorjaarszonnebloem|'''Voorjaarszonnebloem''']]
* [[../Voorjaarszegge|Voorjaarszegge]]
* [[../Algemeen#Voorkiemen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Voorkiemen&lt;/span&gt;]]
* [[../Vossenstaart|'''Vossenstaart''']]
* [[../Voszegge|Voszegge]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Vr ===
* [[../Vreemde ereprijs|Vreemde ereprijs]]
* Vroeg [[../Vroeg barbarakruid|-barbarakruid]] / [[../Vroeg havikskruid|-havikskruid]]
* Vroege [[../Vroege ereprijs|-ereprijs]] / [[../Vroege haver|-haver]] / [[../Vroege spinnenorchis|-spinnenorchis]] / [[../Vroege sterhyacint|-sterhyacint]] / [[../Vroege zegge|-zegge]]
* [[../Vroegeling|Vroegeling]]
* [[../Vrouwenmantel|'''Vrouwenmantel''']]
* [[../Plantkunde/Vrucht|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Vrucht (beschrijving)&lt;/span&gt;]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Vu ===
* [[../Vuilboom|'''Vuilboom''']]
* [[../Vulpia|'''Vulpia''']] / [[../Gewimperd langbaardgras|-aetnensis]] / [[../Eekhoorngras|-bromoides]] / [[../Zandlangbaardgras|-membranacea]] / [[../Gewoon langbaardgras|-myuros]] / [[../Dicht langbaardgras|-uniglumis]]
* [[../Problemen#Vuur|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Vuur (Rodebessenkanker)&lt;/span&gt;]]
* [[../Vuurwerkplant|Vuurwerkplant]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== W ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Wa|Wa]] - [[#We|We]] - [[#Wi|Wi]] - [[#Wo|Wo]] - [[#Wr|Wr]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Wa ===
* [[../Kustzegge|Waardzegge]]
* [[../Wahlenbergia|'''Wahlenbergia''']] / [[../Klimopklokje|-hederacea]]
* [[../Walnoot|Walnoot]]
* [[../Walstro|'''Walstro''']]
* [[../Walstrobremraap|Walstrobremraap]]
* [[../Walstroleeuwenbek|Walstroleeuwenbek]]
* [[../De tuinkalender#Wanneer wat?|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Wanneer doe ik wat?&lt;/span&gt;]]
* [[../Wantsenorchis|Wantsenorchis]]
* [[../Warkruid|'''Warkruid''']]
* [[../Wasbloem|Wasbloem]]
* [[../Wasmalve|Wasmalve]]
* [[../Algemeen#Gewassoort|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Wassende maan&lt;/span&gt;]]
* [[../Wasgagel|Wasgagel]]
* [[../Wateraardbei|Wateraardbei]]
* [[../Waterbies|'''Waterbies''']]
* [[../Watercipres|Watercipres]]
* [[../Waterdrieblad|Waterdrieblad]]
* [[../Watergentiaan|Watergentiaan]]
* [[../Watergentiaanfamilie|'''''Watergentiaanfamilie''''']]
* [[../Watergras|Watergras]]
* [[../Waterkaardefamilie|'''''Waterkaardefamilie''''']]
* [[../Waterkers|'''Waterkers''']]
* [[../Waterkruiskruid|Waterkruiskruid]]
* [[../Waterleliefamilie|'''''Waterleliefamilie''''']]
* [[../Waterlepeltje|Waterlepeltje]]
* [[../Waterlobelia|Waterlobelia]]
* [[../Watermunt|Watermunt]]
* [[../Watermuur|Watermuur]]
* [[../Waternavel|'''Waternavel''']]
* [[../De siertuin#Waterwerken|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Waterpartijen&lt;/span&gt;]]
* [[../Waterpeper|Waterpeper]]
* [[../Waterpest|'''Waterpest''']]
* [[../De siertuin#Waterplanten|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Waterplanten&lt;/span&gt;]]
* [[../Waterpostelein|Waterpostelein]]
* [[../Waterpunge|Waterpunge]]
* [[../Waterscheerling|Waterscheerling]]
* [[../Watertorkruid|Watertorkruid]]
* [[../Waterviolier|Waterviolier]]
* [[../Waterweegbree|'''Waterweegbree''']]
* [[../Waterweegbreefamilie|'''''Waterweegbreefamilie''''']]
* [[../Waterzuring|Waterzuring]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== We ===
* [[../Wede|Wede]]
* [[../Wederik|'''Wederik''']]
* [[../Weegbreefamilie|'''''Weegbreefamilie''''']]
* [[../Weegbreefonteinkruid|Weegbreefonteinkruid]]
* [[../Weegbreezonnebloem|Weegbreezonnebloem]]
* [[../Wegdistel|Wegdistel]]
* [[../Wegedoorn|Wegedoorn]]
* [[../Wegedoornfamilie|'''''Wegedoornfamilie''''']]
* [[../Wilde cichorei|Wegenwachter]]
* [[../Weichselboom|Weichselboom]]
* [[../Weidebergvlas|Weidebergvlas]]
* [[../Weidegeelster|Weidegeelster]]
* [[../Weidehavikskruid|Weidehavikskruid]]
* [[../Weidekervel|Weidekervel]]
* [[../Weidekervel-torkruid|Weidekervel-torkruid]]
* [[../Weideklokje|Weideklokje]]
* [[../Beemdooievaarsbek|Weide-ooievaarsbek]]
* [[../Weidevergeet-mij-nietje|Weidevergeet-mij-nietje]]
* [[../Weigela|'''Weigela''']]
* Welriekende [[../Welriekende agrimonie|-agrimonie]] / [[../Welriekende ganzenvoet|-ganzenvoet]] / [[../Welriekende lathyrus|-lathyrus]] / [[../Welriekende muggenorchis|-muggenorchis]] / [[../Welriekende nachtorchis|-nachtorchis]] / [[../Welriekende salomonszegel|-salomonszegel]]
* [[../Algemeen#Lokken en weren|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Weren van dieren en ziektes&lt;/span&gt;]]
* [[../Wespenorchis|'''Wespenorchis''']]
* [[../Westamerikaanse balsempopulier|Westamerikaanse balsempopulier]]
* [[../Westelijke hemlockspar|Westelijke hemlockspar]]
* Westerse [[../Westerse karmozijnbes|-karmozijnbes]] / [[../Westerse levensboom|-levensboom]]
* [[../Westerwolds raaigras|Westerwolds raaigras]]
* [[../Weymouthden|Weymouthden]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Wi ===
* [[../Wigbladige roos|Wigbladige roos]]
* [[../Wijdbloeiende rus|Wijdbloeiende rus]]
* [[../Wijfjesvaren|Wijfjesvaren]]
* [[../Wijfjesvarenfamilie|'''''Wijfjesvarenfamilie''''']]
* [[../Wijnruit|Wijnruit]]
* [[../Wijnruitfamilie|'''''Wijnruitfamilie''''']]
* [[../Wijnstokfamilie|'''''Wijnstokfamilie''''']]
* [[../Wikke|'''Wikke''']]
* [[../Wild kattenkruid|Wild kattenkruid]]
* Wilde [[../Tagetes patula|-afrikaantje]] / [[../Wilde akelei|-akelei]] / [[../Wilde andijvie|-andijvie]] / [[../Wilde appel|-appel]] / [[../Wilde averuit|-averuit]] / [[../Wilde bertram|-bertram]] / [[../Wilde cichorei|-cichorei]] / [[../Wilde gagel|-gagel]] / [[../Mansoor|-gember]] / [[../Wilde gladiool|-gladiool]] / [[../Herfsttijloos|-herfsttijloos]] / [[../Hokjespeul|-hokjespeul]] / [[../Wilde hyacint|-hyacint]] / [[../Wilde kamperfoelie|-kamperfoelie]] / [[../Wilde kardinaalsmuts|-kardinaalsmuts]] / [[../Wilde kievitsbloem|-kievitsbloem]] / [[../Wilde liguster|-liguster]] / [[../Wilde lijsterbes|-lijsterbes]] / [[../Gewone margriet|-margriet]] / [[../Wilde marjolein|-marjolein]] / [[../Wilde narcis|-narcis]] / [[../Wortel|-peen]] / [[../Wilde peterselie|-peterselie]] / [[../Wilde reseda|-reseda]] / [[../Wilde ridderspoor|-ridderspoor]] / [[../Grote zandkool|-rucola]] / [[../Kompassla|-sla]] / [[../Kleine tijm|-tijm]] / [[../De siertuin#Wilde tuin|-&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;(sier)tuin&lt;/span&gt;]] / [[../Wilde weit|-weit]] / [[../Wilde wingerd|-'''wingerd''']]
* [[../Wildemanskruid|Wildemanskruid]]
* [[../Wilg|'''Wilg''']]
* [[../Wilgalant|Wilgalant]]
* [[../Wilgenfamilie|'''''Wilgenfamilie''''']]
* [[../Wilgfonteinkruid|Wilgfonteinkruid]]
* [[../Wilgenroosje|Wilgenroosje]]
* [[../Koeienoog|Wilgkoeienoog]]
* [[../Wilgsla|Wilgsla]]
* [[../Winde|'''Winde''']]
* [[../Windefamilie|'''''Windefamilie''''']]
* [[../Windhalm|'''Windhalm''']]
* [[../Winterakoniet|Winterakoniet]]
* [[../Winterjasmijn|Winterjasmijn]]
* [[../Wintereik|Wintereik]]
* [[../Wintergroen|Wintergroen]]
* [[../Winterkers|Winterkers]]
* [[../Winterlinde|Winterlinde]]
* [[../Winterpostelein|Winterpostelein]]
* [[../Winterpostelein (geslacht)|'''Winterpostelein''']]
* [[../Wortel|Winterwortel]]
* [[../De moestuin#Teeltwisseling|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Wisselteelt&lt;/span&gt;]]
* [[../Blauweregen|'''Wisteria''']] / [[../Chinese blauweregen|-sinensis]]
* Wit [[../Wit bosvogeltje|-bosvogeltje]] / [[../Wit hoefblad|-hoefblad]] / [[../Wit hongerbloempje|-hongerbloempje]] / [[../Wit vetkruid|-vetkruid]] / [[../Wit zonneroosje|-zonneroosje]]
* [[../Witbol|'''Witbol''']]
* [[../Witlof|Witlof]]
* Witte [[../Witte abeel|-abeel]] / [[../Witte alsem|-alsem]] / [[../Witte amarant|-amarant]] / [[../Witte boon|-boon]] / [[../Witte brunel|-brunel]] / [[../Witte dovenetel|-dovenetel]] / [[../Witte els|-els]] / [[../Witte engbloem|-engbloem]] / [[../Melganzenvoet|-ganzenvoet]] / [[../Witte Himalayaberk|-himalayaberk]] / [[../Witte honingklaver|-honingklaver]] / [[../Witte klaver|-klaver]] / [[../Witte klaverzuring|-klaverzuring]] / [[../Witte knoop|-knoop]] / [[../Witte kool|-kool]] / [[../Witte krodde|-krodde]] / [[../Witte moerbei|-moerbei]] / [[../Witte muggenorchis|-muggenorchis]] / [[../Witte munt|-munt]] / [[../Witte narcis|-narcis]] / [[../Witte paardenkastanje|-paardenkastanje]] / [[../Witte rapunzel|-rapunzel]] / [[../Witte reseda|-reseda]] / [[../Witte snavelbies|-snavelbies]] / [[../Witte spar|-spar]] / [[../Melige toorts|-toorts]] / [[../Witte veldbies|-veldbies]]/ [[../Witte waterkers|-waterkers]] / [[../Witte waterlelie|-waterlelie]] / [[../Witte waterranonkel|-waterranonkel]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Wo ===
* [[../Wolffia|'''Wolffia''']] / [[../Wortelloos kroos|-arrhiza]]
* [[../Wolfskers|Wolfskers]]
* [[../Wolfsklauw|'''Wolfsklauw''']] 
* [[../Wolfsklauwfamilie|'''''Wolfsklauwfamilie''''']]
* [[../Wolfsmelk|'''Wolfsmelk''']]
* [[../Wolfsmelkfamilie|'''''Wolfsmelkfamilie''''']]
* [[../Wollegras|'''Wollegras''']]
* Wollig [[../Wollig vingerhoedskruid|-vingerhoedskruid]] / [[../Gestreepte witbol|-zorggras]]
* Wollige [[../Wollige distel|-distel]] / [[../Wollige munt|-munt]] / [[../Wollige sneeuwbal|-sneeuwbal]]
* [[../Valkruid|Wolverlei]]
* [[../Wonderboom|Wonderboom]]
* [[../Wondklaver|Wondklaver]]
* [[../Wijfjesvarenfamilie|'''''Woodsiaceae''''']]
* [[../Wormkruid|'''Wormkruid''']]
* [[../Wortel|Wortel]]
* [[../Wortelloos kroos|Wortelloos kroos]]
* [[../Wortelpeterselie|Wortelpeterselie]]
* [[../Stekken#Wortelstek|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Wortelstekken&lt;/span&gt;]]
* [[../Wouw|Wouw]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Wr ===
* [[../Wrangwortel|Wrangwortel]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== X ==
* [[../Papierbloem|Xeranthemum annuum]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== Y ==
::[[#Register|'''Naar boven''']]

== Z ==
&lt;div style=&quot;border:none;clear:left;text-align:left;&quot;&gt;&amp;nbsp; [[#Za|Za]] - [[#Ze|Ze]] - [[#Zi|Zi]] - [[#Zo|Zo]] - [[#Zu|Zu]] - [[#Zw|Zw]] - [[#Zy|Zy]] &amp;nbsp;&lt;/div&gt;
=== Za ===
* [[../Zaad#Zaadwinnen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Zaad winnen&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Zaaidiepte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Zaaddiepte&lt;/span&gt;]]
* [[../Zaagblad|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Zaagblad&lt;/span&gt;]]
* [[../Algemeen#Zaai- en planttijd|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Zaaitijd&lt;/span&gt;]]
* [[../Ui|Zaaiui]]
* Zacht [[../Zacht loogkruid|-loogkruid]] / [[../Zacht vetkruid|-vetkruid]]
* Zachte [[../Zachte berk|-berk]] / [[../Zachte dravik|-dravik]] / [[../Zachte duizendknoop|-duizendknoop]] / [[../Zachte haver|-haver]] / [[../Zachte hennepnetel|-hennepnetel]] / [[../Zachte naaldvaren|-naaldvaren]] / [[../Zachte ooievaarsbek|-ooievaarsbek]]
* [[../Zachtlapjes|Zachtlapjes]]
* [[../De basis#Zagen|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Zagen&lt;/span&gt;]]
* [[../Zandblauwtje|Zandblauwtje]]
* [[../Zandvarkensgras|Zandduizendknoop]]
* [[../Zandhaver|Zandhaver]]
* [[../Zandhoornbloem|Zandhoornbloem]]
* [[../Zandkool|'''Zandkool''']]
* [[../Zandlangbaardgras|Zandlangbaardgras]]
* [[../Zandmuur|'''Zandmuur''']]
* [[../Zandraket|Zandraket]]
* [[../Zandteunisbloem|Zandteunisbloem]]
* [[../Zandvarkensgras|Zandvarkensgras]]
* [[../Zandviooltje|Zandviooltje]]
* [[../Zandweegbree|Zandweegbree]]
* [[../Zandwolfsmelk|Zandwolfsmelk]]
* [[../Zandzegge|Zandzegge]]
* [[../Zannichellia|'''Zannichellia''']] / [[../Zannichellia palustris|-palustris]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Ze ===
* [[../Zeealsem|Zeealsem]]
* [[../Zeeaster|Zeeaster]]
* [[../Zeeden|Zeeden]]
* [[../Zeegerst|Zeegerst]]
* [[../Zeegras|Zeegras]]
* [[../Zeegrasfamilie|'''''Zeegrasfamilie''''']]
* [[../Zeegroen walstro|Zeegroen walstro]]
* Zeegroene [[../Zeegroene ganzenvoet|-ganzenvoet]] / [[../Zeegroene muur|-muur]] / [[../Geelrode naaldaar|-naaldaar]] / [[../Zeegroene rus|-rus]] / [[../Zeegroene zegge|-zegge]]
* [[../Zeekool|Zeekool]]
* [[../Zeekraal|Zeekraal]]
* [[../Strandkweek|Zeekweek]]
* [[../Zeelathyrus|Zeelathyrus]]
* [[../Zeepboomfamilie|'''''Zeepboomfamilie''''']]
* [[../Zeepkruid|Zeepkruid]]
* [[../Zeepostelein|Zeepostelein]]
* [[../Zeeraket|Zeeraket]]
* [[../Zeerus|Zeerus]]
* [[../Zeeuws knoopje|Zeeuws knoopje]]
* [[../Zeevenkel|Zeevenkel]]
* [[../Zeeweegbree|Zeeweegbree]]
* [[../Zeewinde|Zeewinde]]
* [[../Zeewolfsmelk|Zeewolfsmelk]]
* [[../Zegekruid|Zegekruid]]
* [[../Zegge|'''Zegge''']]
* [[../De basis#Zeis|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Zeis&lt;/span&gt;]]
* [[../Zenegroen|'''Zenegroen''']]
* [[../Zevenblad|Zevenblad]]
* [[../Zevenster|Zevenster]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Zi ===
* [[../Gesnaveld klauwtjesmos|Zijdeklauwtjesmos]]
* [[../Zijdeplant|Zijdeplant]]
* [[../Zilt torkruid|Zilt torkruid]]
* Zilte [[../Zilte greppelrus|-greppelrus]] / [[../Zilte rus|-rus]] / [[../Zilte waterranonkel|-waterranonkel]] / [[../Zilte zegge|-zegge]]
* [[../Zilverdistel|Zilverdistel]]
* [[../Zilverhaver|Zilverhaver]]
* [[../Zilverkruiskruid|Zilverkruiskruid]]
* [[../Zilverlinde|Zilverlinde]]
* [[../Witte abeel|Zilverpopulier]]
* [[../Zilverschoon|Zilverschoon]]
* [[../Zilverspar|'''Zilverspar''']]
* [[../Zilverui|Zilverui]]
* [[../Zinkboerenkers|Zinkboerenkers]]
* [[../Zinkviooltje|Zinkviooltje]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Zo ===
* [[../Dagbloem|Zoete aardappel]]
* [[../Kers|Zoete kers]]
* [[../Zomeradonis|Zomeradonis]]
* [[../Zomeraster|Zomeraster]]
* [[../Zomerbitterling|Zomerbitterling]]
* [[../Zomercentaurie|Zomercentaurie]]
* [[../Zomerfijnstraal|Zomerfijnstraal]]
* [[../Zomereik|Zomereik]]
* [[../Zomerlinde|Zomerlinde]]
* [[../Zomerklokje|Zomerklokje]]
* [[../Zomerschroeforchis|Zomerschroeforchis]]
* [[../Wortel|Zomerwortel]]
* [[../Zomprus|Zomprus]]
* [[../Zompvergeet-mij-nietje|Zompvergeet-mij-nietje]]
* [[../Zompzegge|Zompzegge]]
* [[../Zonnebloem|Zonnebloem]]
* [[../Zonnedauw|Zonnedauw]]
* [[../Zonnedauwfamilie|'''''Zonnedauwfamilie''''']]
* [[../Zonnekruid|Zonnekruid]]
* [[../Zonneroosje|'''Zonneroosje''']]
* [[../Zonneroosjesfamilie|'''''Zonneroosjesfamilie''''']]
* [[../Zonnewortel|Zonnewortel]]
* [[../Zeegras|'''Zostera''']] / [[../Groot zeegras|-marina]] / [[../Klein zeegras|-noltii]]
* [[../Zeegrasfamilie|'''''Zosteraceae''''']]
* [[../Zoutgras|'''Zoutgras''']]
* [[../Zoutgrasfamilie|'''''Zoutgrasfamilie''''']]
* [[../Zoutkruid|Zoutkruid]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Zu ===
* [[../Zeeaster|Zulte]]
* [[../Zuring|'''Zuring''']]
* [[../Zuurbes|Zuurbes]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]

=== Zw ===
* [[../Zwaardfonteinkruid|Zwaardfonteinkruid]]
* [[../Zwaardrus|Zwaardrus]]
* [[../Zwaluwtong|Zwaluwtong]]
* [[../Problemen#Zwamziekte|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Zwamziekte&lt;/span&gt;]]
* [[../Zwanenbloem|Zwanenbloem]]
* [[../Zwart knoopkruid|Zwart knoopkruid]]
* [[../Zwart peperboompje|Zwart peperboompje]]
* [[../Zwart tandzaad|Zwart tandzaad]]
* [[../Problemen#Zwartbenigheid|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;Zwartbenigheid&lt;/span&gt;]]
* [[../Zwartblauwe rapunzel|Zwartblauwe rapunzel]]
* [[../Zwartbruine bovist|Zwartbruine bovist]]
* Zwarte [[../Zwarte appelbes|-appelbes]] / [[../Westamerikaanse balsempopulier|-balsempopulier]] / [[../Zwarte bes|-bes]] / [[../Zwarte els|-els]] / [[../Zwarte engbloem|-engbloem]] / [[../Zwarte lathyrus|-lathyrus]] / [[../Dieren#Zwarte luis|-&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;luis&lt;/span&gt;]] / [[../Zwarte mosterd|-mosterd]] / [[../Zwarte nachtschade|-nachtschade]] / [[../Zwarte populier|-populier]] / [[../Zwarte toorts|-toorts]] / [[../Zwarte walnoot|-walnoot]] / [[../Zwarte zegge|-zegge]]
* [[../Zwartkoren|Zwartkoren]]
* [[../Zwartmoeskervel|Zwartmoeskervel]]
* [[../Zwartsteel|Zwartsteel]]
* [[../Zwartwordende bovist|Zwartwordende bovist]]
* [[../Rechte ganzerik|Zwavelvijfblad]]
* Zweedse [[../Zweedse kornoelje|-kornoelje]] / [[../Zweedse lijsterbes|-lijsterbes]]
* [[../Zwenkgras|'''Zwenkgras''']]
* [[../Zwepenboom|Zwepenboom]]
* [[../Steenanjer|Zwolse anjer]]
::[[#Register|'''Naar boven''']]
{{Sub}}</text>
      <sha1>bgpm3mrt2wt4vr3qzjt0ue32i6gheoo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Boekenplanken</title>
    <ns>10</ns>
    <id>14664</id>
    <revision>
      <id>397178</id>
      <parentid>346470</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:16:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397178</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="924" sha1="8mpgma8j6oaudzghj75njedymarrnwy" xml:space="preserve">{| class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;width:100%; clear:both; margin:1em 0px -0.5em 0px;&quot; 
!style=&quot;text-align:center; background-color:#C1D8FF; color: black; font-size:larger; vertical-align:top;&quot;|Boekenplanken
|-
|style=&quot;text-align:center;|
[[Boekenplank:Exacte wetenschappen|Exacte wetenschappen]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Toegepaste kennis en technologie|Toegepaste kennis en technologie]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Multimediale wetenschappen|Multimediale wetenschappen]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Taal en letterkunde|Taal en letterkunde]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Geschiedenis|Geschiedenis]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Samenleving|Samenleving]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Levensbeschouwing|Levensbeschouwing]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Filosofie|Filosofie]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Sport|Sport]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Vrije expressie|Vrije&amp;nbsp;expressie]] &amp;middot;
[[Boekenplank:Diversen|Diversen]]
|}&lt;noinclude&gt;
[[Categorie:Sjablonen]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8mpgma8j6oaudzghj75njedymarrnwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Invriezen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14706</id>
    <revision>
      <id>397197</id>
      <parentid>322023</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T03:40:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>Foto toegevoegd</comment>
      <origin>397197</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1160" sha1="j5dbn2o7iima104aiuri12sycba2dm8" xml:space="preserve">[[File:Frozen Raspberries - 3.jpg|thumb|300px|Ingevroren frambozen]]
'''Invriezen''' is een methode om voedsel tegen bederven te beschermen en om het langer te kunnen bewaren.

==Invriezen van bloemkool en boontjes==
*Alle roosjes moeten dezelfde maat hebben
*Spoelen, water koken met zout en ze erin leggen
*Voldoende water gebruiken zodat de bloemkool zwemt in het water
*4 à 5 minuten koken tot halfgaar
*Giet ze af en onmiddellijk onder koud water spoelen
*Voeg ijs toe om het proces te versnellen
*Zorg ervoor dat de groenten binnenin ook koud zijn
*(prik in de bloemkool met een mes en voel met de lip of het mesje nog warm is)
*Leg de groenten met voldoende ruimte in de zakjes en vries ze onmiddellijk in
*Leg ze niet op elkaar in het vriesvak
*Wanneer ze helemaal bevroren zijn kan je de zakjes wel stapelen
*Bij het bereiden, de groenten niet eerst laten ontdooien, maar direct bereiden
*De diepvries moet altijd op -18° staan
*Je kan de groenten bijna één jaar bewaren

== Tips ==
#Kook groenten gedurende 4 à 5 minuten in gezouten water
#Schrik in koud water
#Nooit laten ontdooien bij het bereiden

[[Categorie:Kookboek/Conserveren]]

{{sub}}</text>
      <sha1>j5dbn2o7iima104aiuri12sycba2dm8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Categorie:KB-pindakaas</title>
    <ns>14</ns>
    <id>14945</id>
    <revision>
      <id>397214</id>
      <parentid>393267</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:52:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>-/- __HIDDENCAT__</comment>
      <origin>397214</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="110" sha1="tp1oi9olz785zym7q83zwzq26klg1s0" xml:space="preserve">Recepten met [[Kookboek/Pindakaas|pindakaas]].

{{Hiddencat}}

[[Categorie:Recept naar ingrediënt|Pindakaas]]</text>
      <sha1>tp1oi9olz785zym7q83zwzq26klg1s0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Archief</title>
    <ns>10</ns>
    <id>15010</id>
    <revision>
      <id>397174</id>
      <parentid>354254</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:12:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397174</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="464" sha1="sh1pp8ty9ao7gz2dpx3itzm9ar4tyur" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;width:65%; text-align:center; font-size:10px; color;#EEEEBB; background-color: #EEEEBB; color: black; border:1px solid; border-color: #DDDDAA; margin-right: 25%; margin-left: 25%;&quot;&gt;
&lt;p style=&quot;font-size:12px;&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size: large;&quot;&gt;Dit is een '''archiefpagina''', hierin niet meer veranderen of toevoegen. Doe dit op de [[{{TALKSPACE}}:{{BASEPAGENAME}}|overlegpagina]].&lt;/span&gt;&lt;/p&gt;
&lt;/div&gt;&lt;noinclude&gt;
[[Categorie:Sjablonen|Archief]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>sh1pp8ty9ao7gz2dpx3itzm9ar4tyur</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Microsoft Office</title>
    <ns>10</ns>
    <id>16311</id>
    <revision>
      <id>397183</id>
      <parentid>354785</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:21:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397183</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="540" sha1="rshuqkf02to58345muqz5yns96b0ggp" xml:space="preserve">&lt;br&gt;
{| class=&quot;noprint&quot; id=&quot;toc&quot; style=&quot;margin-right: auto; margin-left: auto; width: 50%;&quot;
|-
| style=&quot;background:#9999cc; color: black; text-align: center;&quot;| '''[[Portaal:Microsoft Office|Microsoft Office]] '''
|-
| align=&quot;center&quot; style=&quot;font-size: 90%;&quot; | 
[[Microsoft Word|Word]] | [[Microsoft Excel|Excel]] | [[Microsoft Outlook|Outlook]] | [[Microsoft Access|Access]] | [[Wikibooks:Wachtruimte/Microsoft Powerpoint|Powerpoint]] | [[Microsoft Publisher|Publisher]]
|}&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen voor een bepaald boek]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rshuqkf02to58345muqz5yns96b0ggp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Editnotice</title>
    <ns>10</ns>
    <id>18766</id>
    <revision>
      <id>397179</id>
      <parentid>380774</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:16:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397179</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1364" sha1="btij1zog5apjx2lmd98lekcrpy8ilzn" xml:space="preserve">&lt;div class=&quot;plainlinks metadata&quot; style=&quot;margin: 0 0 1em; padding: .5em 1em; vertical-align: middle; border:1px solid #AAA;&quot;&gt;
{| style=&quot;background: transparent; color: black; margin: auto; width: 100%;&quot;
{{#If:{{{header|}}}|
! colspan=&quot;{{#If:{{{image|}}}|2|1}}&quot; style=&quot;{{{headerstyle|}}}&quot; {{!}} {{{header}}}
{{!}}-
}}
{{#If:{{{image|}}}|
{{!}} [[Image:{{{image|}}}|25px]] }}
| style=&quot;{{{textstyle|}}}&quot; | {{{text|{{{1}}}}}}
|}
&lt;/div&gt;&lt;noinclude&gt;
{{Sjablooninfo|1=
=== Gebruik ===
Dit sjabloon is een wrapper voor editnotices, berichten die boven het tekstveld worden geplaatst bij het bewerken van een pagina. Zo'n editnotice kan per naamruimte en per pagina worden aangemaakt.

Om een nieuwe editnotice aan te maken, moet je MediaWiki:Editnotice-N-Pagina bewerken. Hierbij is N het nummer van de naamruimte en Pagina de titel van de pagina. Een forward slash (/) in titels moet je daarbij vervangen door een streepje (-). 

&lt;pre&gt;
{{Editnotice
| header = 
| headerstyle = 
| text = 
| textstyle = 
| image = 
}}
&lt;/pre&gt;

'''''NB''': Alle parameters zijn optioneel, behalve &lt;code&gt;text&lt;/code&gt;.''

==== Naamruimtes ====
Zie [https://nl.wikibooks.org/w/api.php?action=query&amp;meta=siteinfo&amp;siprop=namespaces api.php] voor een lijst van naamruimten.

=== Bestaande editnotices ===
{{Special:PrefixIndex/MediaWiki:Editnotice}}
}}

[[Categorie:Wikibooks:MediaWiki]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>btij1zog5apjx2lmd98lekcrpy8ilzn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikibooks:Misbruikfilter/Bestaande filters/filter</title>
    <ns>4</ns>
    <id>19482</id>
    <revision>
      <id>397182</id>
      <parentid>368949</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:20:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397182</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2098" sha1="ae6u3l8oxyymwycobjqseep7tavmvf8" xml:space="preserve">|- style=&quot;font-size:0.9em; {{#IfEq: {{Lc:{{{Actief}}}}} | ja |  | {{#IfEq: {{Lc:{{{Actief}}}}} | proef |background-color: #FDF793; color: black; | background-color: #FFDDD4; color: black;}} }}&quot;
| {{#IfEq: {{{id}}} | | &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;—&lt;/div&gt; | &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;{{{id}}}&lt;/div&gt; }}
| {{#IfEq: {{{Naam}}} | | {{#IfEq: {{{naam}}} | | &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;—&lt;/div&gt; | {{{naam}}} }} | {{{Naam}}} }}
| {{#IfEq: {{{Omschrijving}}} | | &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;—&lt;/div&gt; | &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;{{{Omschrijving}}}&lt;/div&gt; }}
| {{#IfEq: {{Lc:{{{Actief}}}}} | proef | &lt;span style=&quot;background-color:#FFFFFF; color: black; padding:0px 2px 0px 2px; border:1px solid black;&quot;&gt;'''P'''&lt;/span&gt; }}
| {{#IfEq: {{Lc:{{{Waarschuwen}}}}} | ja | &lt;span style=&quot;background-color:#E1F9DB; color: black; padding:0px 2px 0px 2px; border:1px solid black;&quot;&gt;'''W'''&lt;/span&gt; }}
| {{#IfEq: {{Lc:{{{Verhinderen}}}}} | ja | &lt;span style=&quot;background-color:#F9DCDB; color: black; padding:0px 2px 0px 2px;  border:1px solid black;&quot;&gt;'''V'''&lt;/span&gt; }}
| {{#IfEq: {{Lc:{{{Autoconfirmed}}}}} | ja | &lt;span style=&quot;background-color:#F8FAD5; color: black; padding:0px 2px 0px 2px;  border:1px solid black;&quot;&gt;'''A'''&lt;/span&gt;}}
| {{#IfEq: {{{Aangemaakt-door}}} | | &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;—&lt;/div&gt; | &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;[[Overleg gebruiker:{{{Aangemaakt-door}}}|{{{Aangemaakt-door}}}]]&lt;/div&gt; }}
| {{#IfEq: {{{Aangemaakt-op}}} | | &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;—&lt;/div&gt; | &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;{{{Aangemaakt-op}}}&lt;/div&gt; }}
| &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;{{#IfEq: {{Lc:{{{Actief}}}}} | ja | Ja | {{#IfEq: {{Lc:{{{Actief}}}}} | proef | Op proef | — }} }}&lt;/div&gt;
| &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;{{#IfEq: {{Lc:{{{Publiek}}}}} | ja | Ja | — }}&lt;/div&gt;
| &lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;[[Special:AbuseFilter/{{{id}}}|bewerken]] · [[Special:AbuseFilter/history/{{{id}}}|geschiedenis]]&lt;br&gt; [{{Fullurl:Special:AbuseLog|wpSearchFilter={{{id}}}}} logboeken] · [[Special:AbuseFilter/test/{{{id}}}|testen]]&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;</text>
      <sha1>ae6u3l8oxyymwycobjqseep7tavmvf8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikijunior:Schaken voor beginners/Stukken en beginstelling</title>
    <ns>104</ns>
    <id>22780</id>
    <revision>
      <id>397189</id>
      <parentid>381999</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T00:42:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <origin>397189</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2030" sha1="2dbox48idj11t7a0q6m8tvwo85tcxgz" xml:space="preserve">==Het schaakbord==
Het schaakbord bevat 64 hokjes, deze hokjes worden velden genoemd. Er zijn 32 witte en 32 zwarte velden. In de tekening hebben de zwarte velden de groene kleur gekregen, maar op een echt schaakbord zijn ze zwart. Als je achter een schaakbord zit moet het veld linksonder altijd '''zwart''' zijn, anders ligt het bord verkeerd. 
 
Het schaakbord bestaat uit acht rijen en acht lijnen. De rijen lopen van horizontaal over het bord en de lijnen lopen van verticaal over het bord. In het begin staan alle pionnen van wit op dezelfde rij. Dit is de tweede rij gezien vanuit de wit-speler. Dit geldt ook voor de zwarte pionnen maar dan op de zevende rij gezien vanuit de wit-speler.

===Namen===
Alle rijen hebben een cijfer en alle lijnen hebben een letter. Zo hebben alle velden hun eigen naam. Dat is de letter van de lijn met het cijfer van de rij. Vanuit wit gezien is linksonder a1 en rechtsboven h8.

==De stukken en de beginstelling==
Dit is de beginstelling:
{{Schaakdiagram|=
 8 |rd|nd|bd|qd|kd|bd|nd|rd| r8=
 7 |pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd| r7=
 6 |  |  |  |  |  |  |  |  | r6=
 5 |  |  |  |  |  |  |  |  | r5=
 4 |  |  |  |  |  |  |  |  | r4=
 3 |  |  |  |  |  |  |  |  | r3=
 2 |pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl| r2=
 1 |rl|nl|bl|ql|kl|bl|nl|rl| r1=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|}}
Je ziet dat behalve een rij met acht pionnen elke speler nog vijf andere verschillende stukken heeft:
* twee '''T'''orens: deze staan voor wit op a1 en h1 en voor zwart op a8 en h8
* twee '''P'''aarden: deze staan voor wit op b1 en g1 en voor zwart op b8 en g8
* twee '''L'''opers: deze staan voor wit op c1 en f1 en voor zwart op c8 en f8
* één '''D'''ame: deze staat voor wit op d1 en voor zwart op d8
* één '''K'''oning: deze staat voor wit op e1 en voor zwart op e8

Merk op dat de dames allebei op hun eigen kleur staan!

{{Navigatie
|Boek=Wikijunior:Schaken voor beginners
|vorige=De basisregels
|tekstvorige=
|huidige=Het bord, de stukken en de beginstelling
|volgende=Verplaatsen van stukken
|tekstvolgende=
}}
{{Juniorsub}}</text>
      <sha1>2dbox48idj11t7a0q6m8tvwo85tcxgz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikijunior:Schaken voor beginners/Verplaatsen van stukken</title>
    <ns>104</ns>
    <id>22783</id>
    <revision>
      <id>397186</id>
      <parentid>309817</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T00:25:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>red; todo: layout !</comment>
      <origin>397186</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4364" sha1="4xds9avm4osb3mtgk7cvsuhh497nf03" xml:space="preserve">Elk stuk heeft een vaste manier van bewegen. Sommige stukken mogen meer dan andere, dat wil zeggen dat ze zich per beurt over meer velden dan andere mogen verplaatsen. Stukken mogen verder alleen naar een veld verplaatst worden dat:
*leeg is
*door een stuk van de tegenstander bezet is; het stuk van de tegenstander wordt dan van het schaakbord weggenomen. Dit noemen we slaan. In principe kan elk stuk elk ander stuk van de tegenpartij slaan.  

Je mag dus nooit je eigen stukken slaan! Verder gelden er voor de koning nog een aantal beperkingen; hij mag zichzelf namelijk nooit &quot;schaak&quot; zetten.

== Koning ==
De koning mag per keer één veld opschuiven in horizontale, verticale of diagonale richting.
Verder is er nog een [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Bijzondere zetten#Rokeren|bijzondere zet]] die ergens anders wordt uitgelegd.

{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |xx|  |  |xx|  |  |=
 7 |  |  |  |xx|  |xx|  |xx|=
 6 |  |  |  |  |xx|xx|xx|  |=
 5 |  |nd|xx|xx|xx|ql|xx|xx|=
 4 |  |  |  |  |xx|xx|xx|  |=
 3 |  |  |  |rl|  |xx|  |xx|=
 2 |  |  |  |  |  |xx|  |  |=
 1 |  |  |  |  |  |xx|  |  |=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Kopregel=De mogelijke zetten voor de dame
|Voetregel=De witte dame kan het zwarte paard slaan
|Float=right
|30}}

== Dame == 
De dame mag zich één of meer velden verplaatsen in horizontale, verticale of diagonale richting. Maar de dame mag nooit over stukken heen springen, niet van de eigen kleur en ook niet over de andere kleur.

== Toren == 
De toren mag zich één of meer velden verplaatsen in horizontale of verticale richting. Ook voor de toren geldt dat die niet over andere stukken heen kan springen.

{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |  |  |  |  |  |xx|=
 7 |xx|  |  |  |  |  |xx|  |=
 6 |  |xx|  |  |  |xx|  |  |=
 5 |  |  |xx|  |xx|  |  |  |=
 4 |  |  |  |bl|  |  |  |  |=
 3 |  |  |xx|  |xx|  |  |  |=
 2 |  |rd|  |  |  |nl|  |  |=
 1 |  |  |  |  |  |  |  |  |=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Kopregel=De mogelijke zetten voor de loper
|Voetregel=De witte loper kan de zwarte toren slaan
|30}}
== Loper == 
De loper mag zich één of meer velden verplaatsen in diagonale richting, zolang hij daarbij niet springt over de eigen stukken of de stukken van de tegenstander. 

Een loper die begint op een wit veld zal nooit op een zwart veld terecht kunnen komen en een loper op een zwart veld zal nooit uit kunnen komen op een wit veld.

&lt;br&gt;
{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |  |  |  |  |  |  |=
 7 |  |  |  |  |  |  |  |  |=
 6 |  |xx|  |xx|  |  |  |  |=
 5 |xx|  |  |  |xx|  |  |  |=
 4 |  |  |nd|  |  |  |  |  |=
 3 |xx|  |  |  |xx|  |  |  |=
 2 |  |xx|  |xx|  |  |  |  |=
 1 |  |  |  |  |  |  |  |  |=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Kopregel=De mogelijke zetten voor het zwarte paard op c4
|Voetregel=Een paard kan maximaal acht verschillende zetten doen
|Float=right
|30}}
== Paard == 
Een paard verplaatst zich in de paardensprong. Een paardensprong bestaat uit een stap van twee velden horizontaal of verticaal en daarna één stap opzij. Een paard is het enige stuk dat wel over andere stukken heen mag springen. 
&lt;br&gt;
{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |  |  |  |  |  |  |=
 7 |  |  |  |xx|pd|  |  |pd|=
 6 |  |  |pd|pl|xx|  |  |xx|=
 5 |  |  |xx|  |  |xx|  |xx|=
 4 |xx|  |  |  |  |pl|  |  |=
 3 |xx|  |  |  |  |  |  |  |=
 2 |pl|  |  |  |  |  |  |  |=
 1 |  |  |  |  |  |  |  |  |=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Voetregel=De zetten die een pion mag doen
|30}}
== Pion == 
De pion is het enige stuk dat niet achteruit mag. Een witte pion kan alleen maar naar boven lopen en een zwarte pion alleen naar beneden. Zolang de pion nog op de beginplaats staat (2e rij voor wit, 7e rij voor zwart) mag de pion twee stappen naar voren gaan. Staat de pion echter al in het veld dan mag deze alleen nog maar een stapje vooruit.&lt;br&gt;
Slaan is een bijzonder geval bij de pion. Alle andere stukken slaan ook volgens hoe ze lopen. De pion mag alleen maar schuin slaan. De witte pion op d6 mag nu bijvoorbeeld de pion op e7 slaan, het is niet verplicht, de pion mag ook gewoon een stapje naar voren zetten.&lt;br&gt;
Er zijn nog twee [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Bijzondere zetten|speciale zetten]] die ergens anders worden uitgelegd.

{{Navigatie
|Boek=Wikijunior:Schaken voor beginners
|vorige=Stukken en beginstelling
|tekstvorige=Het bord, de stukken en de beginstelling
|huidige=Verplaatsen van stukken
|volgende=Winnen
|tekstvolgende=
}}
{{Juniorsub}}</text>
      <sha1>4xds9avm4osb3mtgk7cvsuhh497nf03</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397187</id>
      <parentid>397186</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T00:28:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>fix: dubbele sjabloonparameters</comment>
      <origin>397187</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4460" sha1="jzabxbbsgk9au93wbu3w2lym2l9dmtb" xml:space="preserve">Elk stuk heeft een vaste manier van bewegen. Sommige stukken mogen meer dan andere, dat wil zeggen dat ze zich per beurt over meer velden dan andere mogen verplaatsen. Stukken mogen verder alleen naar een veld verplaatst worden dat:
*leeg is
*door een stuk van de tegenstander bezet is; het stuk van de tegenstander wordt dan van het schaakbord weggenomen. Dit noemen we slaan. In principe kan elk stuk elk ander stuk van de tegenpartij slaan.  

Je mag dus nooit je eigen stukken slaan! Verder gelden er voor de koning nog een aantal beperkingen; hij mag zichzelf namelijk nooit &quot;schaak&quot; zetten.

== Koning ==
De koning mag per keer één veld opschuiven in horizontale, verticale of diagonale richting.
Verder is er nog een [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Bijzondere zetten#Rokeren|bijzondere zet]] die ergens anders wordt uitgelegd.

{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |xx|  |  |xx|  |  | r1=
 7 |  |  |  |xx|  |xx|  |xx| r2=
 6 |  |  |  |  |xx|xx|xx|  | r3=
 5 |  |nd|xx|xx|xx|ql|xx|xx| r4=
 4 |  |  |  |  |xx|xx|xx|  | r5=
 3 |  |  |  |rl|  |xx|  |xx| r6=
 2 |  |  |  |  |  |xx|  |  | r7=
 1 |  |  |  |  |  |xx|  |  | r8=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Kopregel=De mogelijke zetten voor de dame
|Voetregel=De witte dame kan het zwarte paard slaan
|Float=right
|30}}

== Dame == 
De dame mag zich één of meer velden verplaatsen in horizontale, verticale of diagonale richting. Maar de dame mag nooit over stukken heen springen, niet van de eigen kleur en ook niet over de andere kleur.

== Toren == 
De toren mag zich één of meer velden verplaatsen in horizontale of verticale richting. Ook voor de toren geldt dat die niet over andere stukken heen kan springen.

{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |  |  |  |  |  |xx| r1=
 7 |xx|  |  |  |  |  |xx|  | r2=
 6 |  |xx|  |  |  |xx|  |  | r3=
 5 |  |  |xx|  |xx|  |  |  | r4=
 4 |  |  |  |bl|  |  |  |  | r5=
 3 |  |  |xx|  |xx|  |  |  | r6=
 2 |  |rd|  |  |  |nl|  |  | r7=
 1 |  |  |  |  |  |  |  |  | r8=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Kopregel=De mogelijke zetten voor de loper
|Voetregel=De witte loper kan de zwarte toren slaan
|30}}
== Loper == 
De loper mag zich één of meer velden verplaatsen in diagonale richting, zolang hij daarbij niet springt over de eigen stukken of de stukken van de tegenstander. 

Een loper die begint op een wit veld zal nooit op een zwart veld terecht kunnen komen en een loper op een zwart veld zal nooit uit kunnen komen op een wit veld.

&lt;br&gt;
{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |  |  |  |  |  |  | r1=
 7 |  |  |  |  |  |  |  |  | r2=
 6 |  |xx|  |xx|  |  |  |  | r3=
 5 |xx|  |  |  |xx|  |  |  | r4=
 4 |  |  |nd|  |  |  |  |  | r5=
 3 |xx|  |  |  |xx|  |  |  | r6=
 2 |  |xx|  |xx|  |  |  |  | r7=
 1 |  |  |  |  |  |  |  |  | r8=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Kopregel=De mogelijke zetten voor het zwarte paard op c4
|Voetregel=Een paard kan maximaal acht verschillende zetten doen
|Float=right
|30}}
== Paard == 
Een paard verplaatst zich in de paardensprong. Een paardensprong bestaat uit een stap van twee velden horizontaal of verticaal en daarna één stap opzij. Een paard is het enige stuk dat wel over andere stukken heen mag springen. 
&lt;br&gt;
{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |  |  |  |  |  |  | r1=
 7 |  |  |  |xx|pd|  |  |pd| r2=
 6 |  |  |pd|pl|xx|  |  |xx| r3=
 5 |  |  |xx|  |  |xx|  |xx| r4=
 4 |xx|  |  |  |  |pl|  |  | r5=
 3 |xx|  |  |  |  |  |  |  | r6=
 2 |pl|  |  |  |  |  |  |  | r7=
 1 |  |  |  |  |  |  |  |  | r8=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Voetregel=De zetten die een pion mag doen
|30}}
== Pion == 
De pion is het enige stuk dat niet achteruit mag. Een witte pion kan alleen maar naar boven lopen en een zwarte pion alleen naar beneden. Zolang de pion nog op de beginplaats staat (2e rij voor wit, 7e rij voor zwart) mag de pion twee stappen naar voren gaan. Staat de pion echter al in het veld dan mag deze alleen nog maar een stapje vooruit.&lt;br&gt;
Slaan is een bijzonder geval bij de pion. Alle andere stukken slaan ook volgens hoe ze lopen. De pion mag alleen maar schuin slaan. De witte pion op d6 mag nu bijvoorbeeld de pion op e7 slaan, het is niet verplicht, de pion mag ook gewoon een stapje naar voren zetten.&lt;br&gt;
Er zijn nog twee [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Bijzondere zetten|speciale zetten]] die ergens anders worden uitgelegd.

{{Navigatie
|Boek=Wikijunior:Schaken voor beginners
|vorige=Stukken en beginstelling
|tekstvorige=Het bord, de stukken en de beginstelling
|huidige=Verplaatsen van stukken
|volgende=Winnen
|tekstvolgende=
}}
{{Juniorsub}}</text>
      <sha1>jzabxbbsgk9au93wbu3w2lym2l9dmtb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:PD</title>
    <ns>10</ns>
    <id>32900</id>
    <revision>
      <id>397175</id>
      <parentid>352226</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:13:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397175</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="769" sha1="9yw093uc1bkfkpvc54seve7y28lodey" xml:space="preserve">&lt;div class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;margin:3px auto; text-align:center; background-color: #F1F1DE; color: black; border:1px solid #cccc99;&quot;&gt;
[[Image:PD-icon.svg|30px]]&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;font-sie: large;&quot;&gt;'''Publiek domein'''&lt;/span&gt;

Dit materiaal is door de auteur in het '''[[Wikibooks:Publiek domein|publiek domein]]''' geplaatst, of het [[Wikibooks:Auteursrechten|auteursrecht]] op dit materiaal is verlopen.&lt;br&gt;
&lt;span style='font-size: small;&quot;&gt;For visitors from other countries: This image has been released into the '''[https://en.wikipedia.org/wiki/Public%20domain public domain]''' by the author, or its copyright has expired.&lt;/span&gt;
&lt;/div&gt;
[[Categorie:PD-afbeeldingen|{{PAGENAME}}]]
&lt;noinclude&gt;
[[Categorie:Sjablonen afbeeldingslicentie|PD]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>9yw093uc1bkfkpvc54seve7y28lodey</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Michel de Montaigne/Samenvatting van de Essais: Livre I</title>
    <ns>0</ns>
    <id>35539</id>
    <revision>
      <id>397147</id>
      <parentid>397000</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T13:12:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>J.Grandgagnage</username>
        <id>3610</id>
      </contributor>
      <comment>/* Chapitre 52 : De la parsimonie des anciens */</comment>
      <origin>397147</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63848" sha1="2j1wcwumb3ajxrmt2u9e232rcuo8u8b" xml:space="preserve">== LIVRE I ==
=== Au lecteur ===
&quot;Aan de lezer&quot; lijkt bedoeld te zijn als inleiding op zijn werk. In werkelijkheid is Montaigne reeds begonnen met zijn belangrijkste doel: zichzelf portretteren, &quot;schilderen&quot; zonder enige andere bijbedoeling zoals beroemd worden of het zijn lezers naar de zin maken. [[Michel de Montaigne/Essais: Au lecteur|Lees &quot;Au lecteur&quot; hier]].

=== Chapitre 1 : Par Divers Moyens On Arrive à Pareille Fin ===
(&quot;Op verschillende wijzen bereikt men hetzelfde&quot;)

In dit essay heeft Montaigne het over twee verschillende manieren waarop mensen reageren als iemand die ze in het verleden kwaad hebben gemaakt nu de macht heeft om wraak te nemen. De verhalen die Montaigne vertelt illustreren de kracht van sommige mannen uit de geschiedenis. Montaigne lijkt te willen zeggen dat medelijden of moed hetzelfde resultaat opleveren tegen haat en minachting van anderen.

{{Citaat|De meest voorkomende manier om degenen die we beledigd hebben gunstig te stemmen aan wier wraak we nu zijn overgeleverd, is het in hen opwekken van medelijden en medeleven door ons aan hen te onderwerpen. Nochtans hebben bravoure, doorzettingsvermogen en vastberadenheid, het tegenovergestelde ervan, soms hetzelfde effect. Edward, Prins van Wales, die zo lang regeerde over ons Guyenne, een personage wiens wedervaren en lot niet zonder grandeur zijn, was ernstig beledigd door de inwoners van Limousin. Na de inname van hun stad liet hij zich niet vermurwen door het geschreeuw van de mensen, de vrouwen, de kinderen die in het bloedbad achtergebleven waren, en die zich nu smekend om genade aan zijn voeten wierpen. Maar toen hij verder de stad introk, zag hij drie Franse heren die met ongelooflijke moed de aanval van zijn zegevierende leger tegenhielden. Het aanschouwen ervan en het respect voor hun opmerkelijke moed stilden zijn woede, en na het verlenen van genade aan de drie, deed hij hetzelfde voor alle andere inwoners van de stad [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;&gt; Vertaler: Jules Grandgagnage: [https://www.montaigne-essays.nl Montaigne-essays]&lt;/ref&gt;

=== Chapitre 2 : De la tristesse ===
(&quot;Over het verdriet&quot;)

Montaigne bespreekt de aard van leed, verdriet en rouw. Ook die van liefde en vreugde, en van emoties die zo sterk zijn dat ze niet in woorden kunnen worden uitgedrukt. Montaigne zegt dat hij probeert verdriet niet te ervaren. Voor hem lijkt dit gevoel dwaas en via verschillende verhalen toont hij aan dat sommige mensen zich groot kunnen houden tot op het punt dat ze overmand worden door het verdriet, en dat dit leidt tot hun ondergang. Hij preciseert dat ook grote vreugde dezelfde gevolgen kan hebben.

{{Citaat
|1=Niemand is zo onbezwaard door deze passie als ik, ik hou er niet van en waardeer het niet, hoewel mensen het, als ware het een uitgemaakte zaak, een bijzondere plaats toekennen. Ze kleden er de wijsheid, de deugd en het geweten mee. Dom en lelijk ornament! De Italianen verbonden haar naam meer toepasselijk met kwaadaardigheid. Want het is een altijd schadelijke, altijd gekke gesteldheid, en omdat het altijd laf en laag is, verboden de stoïcijnen hun volgelingen om toe te geven aan dit gevoel.&lt;br&gt;
Van Psammenitus, koning van Egypte, verslagen en gevangengenomen door Cambyses, koning van Perzië, wordt echter gezegd dat bij het zien van zijn gevangen dochter, gekleed als dienstmeid uitgestuurd om water te gaan halen, hij rustig naar de grond bleef staren terwijl al zijn vrienden om hem heen jammerden en weenden. En toen hij zag dat zijn zoon werd weggevoerd voor de uitvoering van zijn doodstraf, hij hetzelfde deed. Maar bij het waarnemen van een vriend des huizes onder de gevangenen, sloeg hij zich op het hoofd en leed zichtbaar extreme pijn [...] }}
&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
=== Chapitre 3 : Nos Affections s’emportent au delà de Nous ===
(&quot;Dat waar we om geven reikt tot voorbij ons eigen leven&quot;)

In dit essay denkt Montaigne na over onze neiging steeds vooruit te kijken naar de toekomst in plaats van in het hier en nu te leven.

{{Citaat|Zij die de mens verwijten te veel met zijn toekomst bezig te zijn, die ons ertoe aanzetten om te genieten van wat we nu bezitten en daarmee tevreden te zijn aangezien we toch geen vat hebben op wat komt - nog minder dan op wat voorbij is - pakken de meest verbreide van alle menselijke dwalingen aan; als we tenminste van een dwaling mogen spreken in het geval van deze aangeboren neiging waarmee de natuur ons dwingt om haar werk voort te zetten: onze bedrieglijke verbeeldingskracht die ons tot daden aanzet, ook al weten we niet waar het ons naar leidt. We zijn nooit in onszelf, wij zijn altijd buiten onszelf, en angst, verlangen en hoop werpen ons steeds opnieuw in de toekomst. Daarbij verliezen wij voeling met was nu is, en wat nu onderzocht dient te worden. In plaats daarvan verkiezen wij om ons bezig te houden met wat zal zijn, ook al zullen wij er op dat ogenblik niet meer zijn [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 4 : Comme l’Ame Descharge ses Passions sur des Objects Faux, Quand les Vrais Luy Defaillent ===
(&quot;Hoe we ons door onze passies op het verkeerde richten in plaats van op het ware&quot;)

In dit essay buigt Montaigne zich over de reden waarom we, wanneer er iets misgaat, altijd de schuld bij iets of iemand willen leggen, en waarom we zo houden van kleine hondjes en aapjes. De mens die met een probleem zit, zal tegen alles tekeer gaan behalve tegen de ware oorzaak ervan. Hij verkiest immers om zich te wreken op iets tastbaars in plaats van op de onzichtbare goden of het noodlot. Deze 'wraak' levert dus niets op, behalve het aflaten van stoom.

=== Chapitre 5 : Si le Chef d’une Place Assiegée Doit Sortir pour Parlementer ===
(&quot;Moet de leider van een belegerde plaats naar buiten om te onderhandelen?&quot;)

Montaigne bestudeert in dit essay een militair onderwerp. Hij denkt na over de vraag of bedrog te verantwoorden is in tijden van oorlog, en vraagt zich af of we een vijand moeten vertrouwen die lijkt te willen onderhandelen. Hij legt uit dat een list, in tegenstelling tot de openlijke strijd, een leger vaak in staat stelt tot zegevieren. Vervolgens wijst hij erop dat het schenken van vertrouwen moeilijk is in zulke omstandigheden, omdat angst voor verraad alles overschaduwt. De leider van een belegerde plaats moet dus zijn vesting niet verlaten om te gaan onderhandelen.

=== Chapitre 6 : L’Heure des Parlemens Dangereuse ===
(&quot;Het ogenblik van onderhandelen is gevaarlijk&quot;)

Montaigne blijft zich afvragen wat er gebeurt als de vijand aanbiedt om te onderhandelen, en of men in een gevecht gebruik mag maken van gelijk welk middel om de overwinning te behalen. Met verschillende verhalen over veldslagen verwijst hij naar onregelmatige praktijken die hebben geleid naar de overwinning. Maar hij merkt op dat deze successen weinig eervol zijn.

=== Chapitre 7 : Que l’Intention Juge nos Actions ===
(&quot;Onze intentie bepaalt het oordeel over onze handelingen&quot;)

Montaigne praat over de dood en de voornemens en geheime handelingen van de mens. Het heeft volgens hem geen zin om, net voor je sterft, onthullingen te doen die tot dan geheim zijn gebleven. Hij verbindt zich ertoe om alles wat hij op zijn sterfbed zegt, al duidelijk te hebben gezegd tijdens zijn leven.
{{Citaat|De dood, zegt men, maakt ons vrij van al onze verplichtingen. Maar ik ken er die er anders over dachten. Hendrik VII van Engeland kwam als volgt overeen met Don Philip,(1) de zoon van keizer Maximiliaan (of, in meer vleiende termen, vader van keizer Karel V) : Philip zou aan hem de hertog van Suffolk van de Witte Roos uitleveren - zijn vijand, die was gevlucht naar Nederland - waarbij koning Hendrik de belofte zou doen om de hertog in leven te laten. Maar toen deze zijn eigen dood voelde naderen, beval hij per testament aan zijn zoon om de hertog te doden zodra hij zelf was overleden [...].}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 8 : De l’Oisiveté ===
(&quot;Over ledigheid&quot;)

Montaigne schrijft hier over het gevaar van het hebben van een inactieve geest, en hij denkt na over zijn eigen besluit zich terug te trekken in zijn kasteel om ongestoord, tot aan zijn dood, te kunnen nadenken. Montaigne beschrijft nietsdoen als een informele activiteit van de geest. Deze dwaalt over een veelheid van dingen. Hij voegt eraan toe dat, net als alle dingen, de geest gedwongen moet worden om niet af te dwalen. Na zichzelf te hebben uitgeleefd in mijmeringen, had de auteur zelf besloten om de dingen te noteren die zijn geest had gecreëerd.

=== Chapitre 9 : Des Menteurs ===
(&quot;Over leugenaars&quot;)

In dit lange, meanderende essay schrijft Montaigne voor het eerst over zijn eigen slecht geheugen, en hoe nuttig het soms kan zijn, om een slecht geheugen te hebben. Vervolgens klaagt hij over praatzieke mensen, en tot slot over leugenaars. 

Hij maakt een onderscheid tussen twee verschillende soorten leugenaars, en illustreert dit met een aantal voorbeelden uit zijn persoonlijke leven en uit dit van koningen. Montaigne verwerpt het idee dat geheugen iets te maken zou hebben met intelligentie. Hij troost zich met de gedachte dat dit gebrek hem toestaat om minder ambitieus te zijn en wat draaglijker in de omgang. Dan toont hij aan dat geheugen geassocieerd is met de leugen en dat als ze faalt ook de leugen wordt onthuld.

=== Chapitre 10 : Du Parler Prompt ou Tardif ===
(&quot;Over vlotte of slome praters&quot;)

In dit hoofdstuk schetst Montaigne het verschil tussen gevatte en moeizame sprekers. Dan mijmert hij over de voordelen van voorbereid tegenover spontaan handelen, en hij vraagt zich af waar zijn eigen woorden vandaan komen. Montaigne onderscheidt de advocaat, die snel en ondoordacht praat, en de prediker met zijn afgewogen en langzame discours. Paraat spreken behoort toe aan de geest, en bezonnen spreken aan het oordeel. Zelf, zegt Montaigne, bevindt hij zich tussen beide uitersten: soms komen zijn woorden immers te snel en verward, waardoor zijn geschriften er eveneens onder lijden.

{{Citaat
|1='Nooit werd een enkele mens met alle gaven toebedeeld' ''&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;(nota vert. - &quot;Onc ne furent à tous, toutes graces données&quot;, een vers uit een van sonnetten van zijn vriend La Boétie)&lt;/span&gt;''.

Sommigen zijn zeer begaafd in de kunst van het spreken. Ze hebben een snelle en vlotte geest, klaar voor elke gelegenheid die zich voordoet, en nooit verrast. Anderen zijn zwaar op de hand en traag, niet in staat om iets onvoorbereid te zeggen voor ze er lang over hebben nagedacht }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 11 : Des Prognostications ===
(&quot;Over voorspellingen&quot;)

Montaigne bespreekt waarzeggerij. Hij vraagt zich af of het  mogelijk is om de toekomst te voorspellen, en of het aan te raden is om zijn eigen instincten te volgen.

{{Citaat
|1=Orakels, profetieën en toekomstvoorspellingen dus, hadden reeds voor de komst van Jezus Christus aan geloofwaardigheid ingeboet. Andere vormen van waarzeggerij, die zich bijvoorbeeld baseren op de vlucht van vogels, de ingewanden van dode dieren, donderslagen, overstromingen, enz. hadden veel belang in de oudheid maar zijn nu door onze religie afgeschaft. Toch zijn er velen die nog steeds de waarzeggerij praktiseren met de sterren aan de hemel, met geesten, de vorm of huidskleur van mensen of door middel van onze dromen. Dit is een opmerkelijk voorbeeld van de wilde nieuwsgierigheid van onze natuur, die wat zich in de toekomst bevindt reeds wil begrijpen om erop te kunnen anticiperen, alsof we aan met het heden al niet voldoende werk hadden.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 12 : De la Constance ===
(&quot;Over standvastigheid&quot;)

Montaigne definieert standvastigheid niet als het ontbreken van angst of als niet verrast te worden door iets onverwachts, maar als het aanvaarden van deze 'angst' met behoud van eigen opinies. Hij brengt in dit verband de stoïcijnen in herinnering, al blijft het voor gewone mensen moeilijk om zo afstandelijk te reageren en eigen meningen niet te laten beïnvloeden door 'angst'.

=== Chapitre 13 : Ceremonie de l’Entreveue des Roys ===
(&quot;Over ceremonieel bij het ontmoeten van koningen&quot;)

Montaigne bespreekt enkele Franse beleefdheidsregels. Zijn opvoeding maakte hem  beleefd, maar hij uit nu kritiek op te overvloedige beleefdheid, die een mens kan beperken en, soms, zijn gasten kan vervelen. Hij waarschuwt tegen een mogelijke slavernij aan gedragscodes, maar zegt ook dat beleefdheid een van de sleutels is tot de liefde op het eerste gezicht. Deze regels maken ook de toegang tot de maatschappij mogelijk.

{{Citaat
|1=Geen onderwerp is me te frivool dat het geen plaats verdient in mijn essays. Volgens onze sociale gebruiken zou het onbeleefd zijn om (tegenover een gelijke, en nog veel meer tegenover een meerdere) niet thuis te zijn als iemand je heeft verteld dat hij op bezoek zal komen. Koningin Margaret van Navarra voegt daar aan toe dat het voor een heer zelfs onbeleefd zou zijn om zijn huis te verlaten om zijn bezoeker tegemoet te gaan, ongeacht de hoge positie die hij bekleedt. Het is respectvoller om thuis te blijven en hem te ontvangen, al was het maar dat  hij hem onderweg mis zou kunnen lopen. Zelf probeer ik dergelijke rituele geplogenheden in mijn huis zo veel mogelijk te beperken, waardoor ik me mogelijk schuldig maak aan een of beide van deze beledigingen. &lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
[...]
}}

=== Chapitre 14 : Que le goust des biens et des maux depend en bonne partie de l’opinion que nous en avons ===
(&quot;De ervaring van goed en kwaad wordt voor een groot deel bepaald door de opinies die we erover hebben&quot;)

Montaigne zegt dat het kwaad en lijden alleen maar bestaan doordat we hebben besloten om er zo over te denken. Als we een ding als pijnlijk beoordelen, dan zal het ons pijn doen. Montaigne denkt daardoor dat we lijden kunnen verminderen door onze oordelen te veranderen. Hiervoor gebruikt hij verbeelding, maar ook rede. Hij geeft het voorbeeld van de dood en hoe iedereen daar anders op reageert. Sommigen kunnen extreme pijnen verdragen zonder enige emotie te tonen, uit trots, moed of wat anders. Het lijkt alsof Montaigne ons wil zeggen dat de pijn afhankelijk is van onze graad van lafheid en onze zwakheden.

=== Chapitre 15 : On est puny pour s’opiniastrer à une place sans raison ===
(&quot;Men wordt gestraft wanneer men een fort blijft verdedigen terwijl dat geen zin meer heeft&quot;)

Montaigne betoogt dat er regels bestaan die in een strijd gevolgd dienen te worden, en dat moed of andere deugden soms opzij moeten worden gezet in het belang van de overwinning. Heel wat veldslagen zijn verloren door de koppigheid en vastberadenheid van degenen die een plaats bleven verdedigen terwijl ze beter hadden moeten weten.

{{Citaat
|1=Moed heeft zijn grenzen, alsmede andere deugden, die, eenmaal ze zichzelf voorbij lopen, leiden naar de volgende stap - in het grondgebied van de ondeugd; zodat door het bezit van een te groot deel van deze heldhaftige deugd, tenzij een man volmaakt zijn grenzen kan bepalen, hij heel gemakkelijk roekeloos, koppig en dwaas gaat handelen.&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;}}

=== Chapitre 16 : De la punition de la couardise ===
''(Over de wijze waarop lafaards bestraft moeten worden)''

Montaigne buigt zich over de kwestie van lafheid en vertelt een aantal verhalen over lafaards die werden gestraft. De meest efficiënte wijze van straffen lijkt te appelleren aan het schaamtegevoel. Hij geeft het voorbeeld van een Griekse wetgever die soldaten die weigerden aan een veldslag deel te nemen, verplichtte om in vrouwenkleren uitgedost publiekelijk gehoond te worden. Lafaards, zo betoogt hij, zijn laf uit angst of geneigd om met list moeilijke situaties uit de weg te gaan. Montaigne roept op om het kwaad dat achter bedrieglijke lafheid schuilt strenger te bestraffen.

{{Citaat|Het is terecht dat een groot onderscheid wordt gemaakt tussen de fouten die voortvloeien uit onze zwakheid en degene die afkomstig zijn van onze kwaadaardigheid.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 17 : Un traict de quelques Ambassadeurs ===
''(Een eigenschap van sommige ambassadeurs)''

Montaigne legt de lezer voor dat het nuttig is om mensen die je pas ontmoet uit te vragen over wat ze goed kunnen. Het tegendeel, meepraten over iets dat je zelf niet goed beheerst, kenmerkt sommigen die de illusie hebben dat ze zo meer aanzien zullen verwerven:
{{Citaat|De luie os wil een zadel en breidel; het paard wil een ploeg.}}

Mensen die in de omgang de neiging hebben om thema's te bespreken die niets te maken hebben met hun werk en die ze niet goed onder de knie hebben denken zo een meerwaarde aan hun maatschappelijke positie (als ambassadeur) te geven. Op deze manier zal iemand zichzelf echter nooit weten te verbeteren, noch tot perfectie komen in wat hij doet. Elke architect, schilder, beeldhouwer of gelijk welk ambacht moet zich in zijn discours beperken tot zijn eigen kunnen.

=== Chapitre 18 : De la peur ===
In hoofdstuk XVIII van de Essays onderzoekt Montaigne de menselijke natuur en hoe angst het gedrag van mensen beïnvloedt. Hij constateert dat angst een van de krachtigste emoties is, vaak verwoestender dan de situatie zelf die deze emoties uitlokt.

Montaigne begint met te beweren dat angst een irrationele emotie is die het individu kan verlammen en zijn beoordelingsvermogen kan aantasten. Hij geeft historische en persoonlijke voorbeelden om te illustreren hoe angst kan leiden tot buitensporige of ongepaste reacties. Hij noemt met name soldaten die, onder invloed van angst, ondanks hun training en moed in paniek kunnen raken en kunnen vluchten zonder dat er sprake is van reëel direct gevaar. Montaigne merkt op dat angst vaak gekoppeld is aan verbeeldingskracht, die gevaar kan overdrijven of catastrofale scenario's in de hoofden van mensen kan creëren.

Montaigne stelt dat angst vaak erger is dan waar men feitelijk bang voor is. Angst kan zelfs besmettelijk zijn, zich als een ziekte onder mensen verspreiden en hun collectieve gedrag op irrationele manieren beïnvloeden.

Het essay eindigt met een reflectie op de moeilijkheid om deze emotie te beheersen en het belang van de rede bij het matigen ervan. Montaigne biedt geen eenvoudige oplossing om angst te overwinnen, maar hij benadrukt het belang van zelfkennis en beheersing van emoties om er niet door overweldigd te worden.

=== Chapitre 19 : Qu’Il ne faut juger de nostre heur, qu’apres la mort ===
Montaigne gaat in op de vraag of we de kwaliteit van een leven werkelijk kunnen beoordelen voordat het voltooid is. Hij ontleent dit thema aan een reflectie op een beroemde stelregel van Herodotus, vaak toegeschreven aan Solon, volgens welke een man niet als gelukkig kan worden beschouwd voordat hij het einde van zijn leven kent.

=== Chapitre 20 : Que philosopher c’est aprendre à mourir  ===
In hoofdstuk XX van Boek I van de Essays, getiteld ‘Filosoferen is leren te sterven’, ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de dood en de manier waarop de filosofie helpt deze te begrijpen. Dit hoofdstuk is een van de beroemdste in zijn werk, waarin Montaigne inspiratie haalt uit oude filosofen, zoals Socrates, Plato en de stoïcijnen, om te onderzoeken hoe de dood een integraal onderdeel is van het menselijk leven.

=== Chapitre 21 : De la force de l’imagination ===
In hoofdstuk XXI van Boek I van de Essays, getiteld ‘Over de kracht van de verbeelding’, onderzoekt Montaigne de kracht van de verbeelding over het menselijk lichaam en de menselijke geest. Hij ontwikkelt het idee dat verbeelding, hoewel vaak onderschat, een aanzienlijke invloed heeft op onze perceptie van de werkelijkheid en zelfs op onze fysieke en mentale gezondheid.

=== Chapitre 22 : Le profit de l’un est dommage de l’autre ===
In hoofdstuk XXII van Boek I van de Essays, getiteld &quot;De winst van de één is het verlies van de ander&quot;, behandelt Montaigne de kwestie van menselijke relaties vanuit het perspectief van concurrentie, onrechtvaardigheid en de ongelijkheden die voortkomen uit de aard van uitwisselingen tussen mensen. Het begint met een simpele observatie: in veel gevallen gaat de winst of winst van de een ten koste van de ander. Dit hoofdstuk illustreert een reflectie op het egoïsme dat inherent is aan menselijke relaties en het onrecht dat daaruit voortvloeit

=== Chapitre 23 : De la coustume &amp; de ne changer aisément vne loy receue ===
In hoofdstuk XXIII van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over gewoonte en het niet gemakkelijk veranderen van een ontvangen wet’, reflecteert Montaigne op de kracht van gewoonte en de rol ervan in het menselijk leven, maar ook op de moeilijkheid van het veranderen van gevestigde wetten en praktijken. Het behandelt zowel de impact van gewoonten op de samenleving en individuen, als de wijsheid om reeds bestaande wetten niet te gemakkelijk te veranderen.

=== Chapitre 24 : Divers evenemens de mesme conseil ===
In hoofdstuk XXIV van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Diverse gebeurtenissen met hetzelfde advies’, reflecteert Montaigne op de variabiliteit van de resultaten van menselijke handelingen, zelfs als ze worden geleid door dezelfde principes of hetzelfde advies. Hij benadrukt dat acties die met dezelfde intentie of hetzelfde plan worden ondernomen, afhankelijk van de omstandigheden, tot zeer verschillende resultaten kunnen leiden. Dit hoofdstuk behandelt de kwestie van onzekerheid en onvoorspelbaarheid in menselijke aangelegenheden.

=== Chapitre 25 : Du pédantisme ===
In hoofdstuk XXV van Boek I van de Essays*, getiteld &quot;Over pedanterie&quot;, bekritiseert Montaigne de figuur van de &quot;pedant&quot;, dat wil zeggen iemand die buitensporige en vaak nutteloze eruditie aan de dag legt, zonder echt begrip of wijsheid. Deze tekst is een reflectie op de excessen van de leer van die tijd en op de gevaren van een opvoeding die waarde hecht aan de simpele accumulatie van kennis ten koste van reflectie en kritisch oordeel.

=== Chapitre 26 : De l’institution des enfans ===
In hoofdstuk XXVI van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over het onderwijs van kinderen’, gaat Montaigne in op de kwestie van het onderwijs. Deze tekst is bijzonder belangrijk omdat hij de humanistische zorgen van die tijd weerspiegelt en tegelijkertijd innovatieve ideeën biedt over hoe kinderen moeten worden opgeleid tot wijze en evenwichtige individuen. Montaigne bekritiseert traditionele onderwijsmethoden, gebaseerd op memoriseren en eruditie, en stelt een onderwijsmodel voor dat gericht is op de ontwikkeling van oordeel, rede en persoonlijke ervaring.

=== Chapitre 27 : C’est folie de rapporter le vray et le faux à nostre suffisance ===
In zijn essay 'Het is waanzin om het ware en het valse in verband te brengen met onze toereikendheid' nodigt Montaigne ons uit tot een diepe reflectie over de aard van kennis en de grenzen van ons begrip. Hij bekritiseert de houding van degenen die beweren de absolute waarheid in pacht te hebben en die alle dingen beoordelen op basis van hun eigen kennis.

=== Chapitre 28 : De l’amitié ===
In hoofdstuk 28 'Over vriendschap' van zijn Essays onderzoekt Montaigne de diepgaande aard van vriendschap en de plaats die deze inneemt in het menselijk leven. Hij begint met het beschrijven van vriendschap als een unieke en onlosmakelijke band tussen twee mensen, gebaseerd op een ‘kwintessens van al deze vermenging’ die hen verenigt zonder enige reden of bijzondere overweging.

Montaigne benadrukt dat echte vriendschap zeldzaam en kostbaar is, omdat het een totaal delen van jezelf en een samensmelting van zielen inhoudt. Hij herinnert zich zijn eigen vriendschap met Etienne de La Boétie, die hij beschouwt als een van de mooiste ervaringen uit zijn leven.

Vervolgens worden de verschillende kwaliteiten besproken die nodig zijn voor vriendschap, zoals loyaliteit, vertrouwen, vrijgevigheid en wederzijds begrip. Montaigne benadrukt het belang van open en eerlijke communicatie in een sterke vriendschap.

Ten slotte denkt hij na over de uitdagingen en moeilijkheden waarmee vriendschappen te maken kunnen krijgen, waaronder scheidingen, verraad en levensveranderingen. Hij benadrukt dat echte vriendschap deze beproevingen kan doorstaan, dankzij de kracht van de band die de twee mensen verenigt.

=== Chapitre 29 : Vingt et neuf sonnets d’Estienne de La Boetie ===
Hoofdstuk 29 van Montaignes Essays, &quot;Negenentwintig Sonnetten van Estienne de La Boétie&quot;, is eigenlijk een opname van de gedichten van zijn goede vriend, Étienne de La Boétie. Montaigne koos er om verschillende redenen voor om deze sonnetten in zijn essays op te nemen:
* Eerbetoon aan vriendschap: Deze opname is vooral een eerbetoon aan de diepe vriendschap die Montaigne en La Boétie verenigde. De sonnetten getuigen van de schoonheid van hun relatie en de bewondering die Montaigne voor zijn vriend had.
* Illustratie van zijn ideeën: De thema's die in de sonnetten van La Boétie aan bod komen, resoneren met Montaignes reflecties over vriendschap, liefde, de menselijke natuur en de dood. Ze illustreren en verdiepen dus enkele van de ideeën die in de voorgaande hoofdstukken van de Essays zijn ontwikkeld.
* Het delen van een literair werk: Montaigne wilde het publiek bewust maken van het poëtische werk van zijn vriend, dat hij als uitzonderlijk beschouwde. Zo droeg hij bij tot de verspreiding van deze sonnetten en tot de erkenning van het talent van La Boétie.

=== Chapitre 30 : De la moderation ===
In het hoofdstuk &quot;Over gematigdheid&quot; ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de deugd van matigheid en de gevaren van overdaad. Samenvattend nodigt Montaigne ons uit om gematigdheid te cultiveren in alle aspecten van ons leven. Door extremen te vermijden, kunnen we een gelukkiger en vrediger leven leiden dat beter aansluit bij de menselijke natuur.

De belangrijkste thema’s die in dit hoofdstuk aan bod komen zijn:
* Overdaad als perversie van deugd: Montaigne benadrukt dat zelfs de beste eigenschappen, tot het uiterste doorgevoerd, gebreken kunnen worden. Hij neemt het voorbeeld van religie: overmatige religieuze ijver kan leiden tot intolerantie en geweld. 
* De waarde van het gemiddelde: De auteur pleit voor het ‘middengebied’, dat wil zeggen een evenwichtig leven, waarin de geneugten gematigd zijn en de passies onder controle. Hij laat zich inspireren door oude filosofen, zoals Aristoteles, die gematigdheid als de deugd bij uitstek beschouwden. 
* De kwetsbaarheid van de mens: Montaigne herinnert ons eraan dat de mens van nature zwak is en onderhevig aan hartstochten. Het is daarom belangrijk op je hoede te zijn voor je eigen neigingen en te proberen deze te temperen. 
* De noodzaak van de rede: De rede is volgens Montaigne de beste gids om excessen te vermijden. Het stelt ons in staat afstand te nemen van onze emoties en weloverwogen keuzes te maken.

=== Chapitre 31 : Des Cannibales ===
&quot;Over kannibalen&quot; van Montaigne is een voorbeeld van het humanistische denken. Bij het beschrijven van de gebruiken en moraal van de indianenvolken neemt Montaigne geen genoegen met een simpel reisverslag. Hij onderneemt een diepgaande reflectie op de aard van de beschaving, menselijke waarden en de relativiteit van culturen.

De belangrijkste thema’s die aan bod komen:
* Cultureel relativisme: Montaigne zet vraagtekens bij de Europese vooroordelen jegens inheemse Amerikaanse volkeren, die zij omschrijven als ‘wilden’. Hij wijst erop dat onze eigen gewoonten, gezien door een andere bril, net zo vreemd en barbaars kunnen lijken.
* Natuur en cultuur: De auteur trekt een parallel tussen inheemse Amerikaanse volkeren, die volgens hem dichter bij de natuur staan, en Europeanen, die volgens hem gecorrumpeerd zijn door de beschaving. Hij zet vraagtekens bij het begrip ‘vooruitgang’ en vraagt zich af wat de gevolgen zijn van dit kunstmatig leven.
* Oorlog en geweld: Montaigne analyseert de redenen die mensen ertoe aanzetten oorlog te voeren. Hij merkt op dat de oorzaken van conflicten vaak verband houden met materiële belangen of politieke rivaliteit, en niet met een fundamenteel agressieve aard.
* Eenvoud en deugd: De auteur bewondert de eenvoud van het leven van indianenvolken en hun gehechtheid aan fundamentele waarden zoals solidariteit, moed en eer. Hij verzet zich tegen de complexiteit en hypocrisie van de Europese samenleving.

=== Chapitre 32 : Qu’Il faut sobrement se mesler de juger des ordonnances divines ===
In hoofdstuk 32 van zijn Essays met de titel ''&quot;Dat we ons terughoudend moeten opstellen bij het beoordelen van goddelijke verordeningen&quot;'' behandelt Montaigne een fundamentele vraag: die van ons vermogen om goddelijke plannen te begrijpen en te beoordelen. Hij nodigt ons uit tot grote voorzichtigheid en diepe nederigheid tegenover de mysteries van geloof en bestaan, dus zeker niet te beweren de waarheid te kennen over de mysteries van het leven. Beter is om het bestaan te aanvaarden van dingen die ons begrip te boven gaan. Hij moedigt ons aan een eenvoudig en oprecht geloof te cultiveren, gebaseerd op vertrouwen in plaats van op zekerheid.

Montaignes belangrijkste argumenten:
* Bedrog en het onbekende: Montaigne benadrukt dat het onbekende een vruchtbare voedingsbodem is voor charlatans en bedriegers. Hoe mysterieuzer iets is, hoe gemakkelijker het is om er willekeurige betekenissen aan te geven en het aan persoonlijke interpretaties te onderwerpen.
* De grenzen van de menselijke rede: Onze rede, hoe krachtig die ook mag zijn, is niet in staat alle mysteries van het universum te ontrafelen. Proberen Gods plannen te begrijpen komt neer op het willen begrijpen van het oneindige in het eindige.
* De diversiteit aan interpretaties: Geconfronteerd met dezelfde gebeurtenis bieden mensen meerdere en vaak tegenstrijdige interpretaties. Dit toont duidelijk de willekeur van onze oordelen aan en de onmogelijkheid om de absolute waarheid te kennen.
* Geloof en onderwerping: Montaigne moedigt een houding van geloof en onderwerping aan tegenover het goddelijke. Het suggereert dat de gelovige de beproevingen en vreugden van het leven moet accepteren als manifestaties van goddelijke wil, zonder te proberen ze rationeel te begrijpen.

Montaigne spoort zijn lezers in dit essay aan tot nederigheid, tolerantie en vertrouwen:
* Nederigheid: We moeten de grenzen van onze kennis en begrip erkennen.
* Tolerantie: Geconfronteerd met de diversiteit aan overtuigingen moeten we tolerantie en respect voor anderen cultiveren.
* Vertrouwen: Zelfs als we niet alles begrijpen, kunnen we vertrouwen op een hogere macht die ons lot leidt.

=== Chapitre 33 : De fuir les voluptez au pris de la vie ===
In zijn essay &quot;De fuir les voluptez au pris de la vie&quot; (&quot;Het vermijden van geneugten ten koste van het leven&quot;) onderzoekt Michel de Montaigne het thema van de menselijke drang om genot te vermijden uit angst voor de gevolgen of risico's voor het leven. Hij verkent hierbij de vraag of het zinvol is om plezier of vreugde op te offeren om de levensduur te verlengen, en hij reflecteert op de balans tussen genieten van het leven en voorzichtigheid om te overleven. Montaigne benadrukt dus het idee dat overmatige voorzichtigheid en het vermijden van alle risico's het leven armer en minder de moeite waard kunnen maken. Hij pleit voor een evenwicht waarbij we het leven ten volle waarderen, inclusief de vreugde en geneugten, zonder ons constant te laten verlammen door angst voor de dood, die immers onvermijdelijk is. Hij pleit voor een filosofische houding tegenover de dood, waarin men deze accepteert en niet voortdurend vreest. De essentie van een goed leven ligt volgens Montaigne niet in het vermijden van de dood, maar in het waarderen van het leven terwijl het er is. Levensvreugde is een essentieel onderdeel van het leven.
Montaigne reflecteert ook op hoe individuen hun waarden en prioriteiten moeten afwegen bij het maken van keuzes in het leven. Moet men veiligheid en een lang leven boven alles stellen, of is er ruimte voor risico’s en het najagen van geneugten die het leven voller maken? Voor Montaigne is het belangrijk dat men niet uit angst voor de dood volledig afstand doet van de dingen die het leven de moeite waard maken.
{{Sub}}

=== Chapitre 34: La fortune se rencontre souvent au train de la raison ===
In ''La fortune se rencontre souvent au train de la raison''  onderzoekt Montaigne de relatie tussen rede en fortuin (of toeval). Montaigne ontwikkelt het idee dat, hoewel mensen vertrouwen op hun rede om hun acties te sturen, het vaak voorkomt dat fortuin een belangrijke rol speelt in het succes of falen van deze acties. Het drukt dus een complexe reflectie uit over de aard van geluk en voorzichtigheid in het menselijk leven.

De titel van het hoofdstuk ‘Fortuin ontmoet vaak de rede’ suggereert dat geluk vaak gepaard gaat met de rede, of op zijn minst dat de twee naast elkaar kunnen bestaan. Montaigne maakt hier een pragmatische observatie: zelfs als we rationeel handelen, moeten we accepteren dat een deel van het onvoorziene aan de menselijke controle ontsnapt. De rede kan nooit alles voorspellen, maar kan ons wel beter in staat stellen de juiste kansen te grijpen wanneer die zich voordoen.

=== Chapitre 35 : D’un defaut de nos polices ===
Hoofdstuk 35 van Montaignes Essais gaat over de grenzen en onvolkomenheden van de bestaande politieke en gerechtelijke systemen. Montaigne analyseert de aard van wetten, hun toepassing, evenals de slechte werking van openbare instellingen van zijn tijd. De term ‘polices’ verwijst hier niet naar de kracht van de orde, maar naar de organisatie van de stad, dat wil zeggen de manier waarop de samenleving wordt bestuurd, bestuurd en gereguleerd.

=== Chapitre 36 : De l’usage de se vestir ===
Hoofdstuk 36 van Montaignes Essais, &quot;Over het gebruik van kleding&quot;, is een reflectie op de praktijk van kleding en de manier waarop deze diepere aspecten van de samenleving, gewoonten en de menselijke natuur weerspiegelt. Met name de associatie met iemands sociale status wordt door hem behandeld. Montaigne onderzoekt de relatie die mensen hebben met hun kleding, benadrukt culturele en historische verschillen en zet vraagtekens bij de redenen waarom mensen zoveel belang hechten aan hun kleding. Wat in de ene cultuur als fatsoenlijk of elegant wordt beschouwd, kan in een andere cultuur als vreemd of zelfs onaanvaardbaar worden beschouwd. Sommige beschavingen beschouwen naaktheid bijvoorbeeld als natuurlijk, terwijl andere het schandalig vinden. Kleren zijn voor Montaigne daarom symbolen die veel verder gaan dan hun eenvoudige praktische functie

=== Chapitre 37 : Du jeune Caton ===
(&quot;Over Cato de jongere&quot;)
In hoofdstuk 37 onderzoekt Montaigne de figuur van Cato de jongere, een man die beroemd is om zijn deugd en integriteit. Het essay is een diepgaande reflectie op deugd, oordeel en de menselijke natuur. Door de studie van de historische figuur Cato van Utica onderzoekt Montaigne de noties van heldendom, stoïcisme en conformiteit met sociale normen. Montaigne bewondert Cato vanwege zijn stoïcisme en zijn weerstand tegen de verleidingen van macht en corruptie van zijn tijd.

Montaigne onderstreept het contrast tussen de morele strengheid van Cato en het gedrag van de politici van zijn tijd. Hij reflecteert op het deugdideaal, maar ook op de uitdagingen waarmee een individu in de praktijk te maken krijgt. De figuur van Cato dient als uitgangspunt voor een bredere meditatie over moraliteit, plicht en persoonlijke opoffering.

Bovendien zet Montaigne vraagtekens bij het idee van voorbeeldigheid en de moeilijkheid om een dergelijk niveau van deugd te bereiken. Het essay nodigt ons uit om na te denken over de complexiteit van de menselijke natuur en de morele dilemma's die daaruit voortkomen. Hij trekt de geldigheid in twijfel van het beoordelen van de acties van anderen op basis van de eigen normen en waarden en onderstreept hoe belangrijk het is om ieder individu in zijn eigenheid te beschouwen en niet één enkel deugdmodel op te leggen.

=== Chapitre 38 : Comme nous pleurons et rions d’une mesme chose ===
Hoofdstuk 38 van Montaignes Essays, &quot;Hoe we tegelijk kunnen huilen en lachen om hetzelfde&quot;, is een fascinerende verkenning van menselijke emoties en hun complexiteit. Door middel van concrete voorbeelden en persoonlijke reflecties nodigt Montaigne ons uit om de aard van onze reacties op levensgebeurtenissen in twijfel te trekken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De dualiteit van emoties: De auteur benadrukt dat we in staat zijn tegenstrijdige emoties te voelen wanneer we met dezelfde situatie worden geconfronteerd. We kunnen zowel huilen als lachen, blij en verdrietig zijn, en vaak onbewust.
* De invloed van context: Onze emoties worden sterk beïnvloed door de context waarin we ons bevinden en door onze eigen persoonlijke geschiedenis. Dezelfde situatie kan, afhankelijk van het individu, heel verschillende reacties uitlokken.
* De veranderende aard van emoties: Montaigne laat zien dat onze emoties niet vaststaan, maar in de loop van de tijd evolueren. Waar we gisteren om huilden, vinden we vandaag misschien grappig, en omgekeerd.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur benadrukt de moeilijkheid om de motivaties en reacties van anderen, evenals die van onszelf, volledig te begrijpen.

=== Chapitre 39 : De la solitude ===
Hoofdstuk 39 van Montaignes Essays, &quot;Over eenzaamheid&quot;, is een intieme en diepgaande reflectie op het belang van eenzaamheid voor het individu. De auteur onderzoekt de voordelen van het zich terugtrekken uit de wereld om jezelf beter te leren kennen en je geest te cultiveren.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* Eenzaamheid als bron van zelfkennis: Montaigne beweert dat eenzaamheid noodzakelijk is om weg te komen van de afleidingen van de wereld en zich te concentreren op eigen gedachten en gevoelens. Het is in eenzaamheid dat we onszelf echt kunnen kennen en begrijpen.
* Eenzaamheid als toevluchtsoord: Eenzaamheid biedt toevlucht tegen sociale druk en de verwachtingen van anderen. Het stelt ons in staat om onze onafhankelijkheid te behouden en de eigen individualiteit te cultiveren.
* Eenzaamheid en samenleving: Montaigne pleit niet voor totale isolatie. Hij benadrukt dat eenzaamheid complementair is aan het leven in de samenleving en dat het ons in staat stelt menselijke relaties beter te waarderen.
* De voordelen van lezen: Lezen is voor Montaigne een essentiële metgezel in eenzaamheid. Het opent de geest voor nieuwe ideeën en maakt dialoog met de grootste geesten mogelijk.

=== Chapitre 40 : Consideration sur Cicéron ===
Hoofdstuk 40 van Montaignes Essays, &quot;Overwegingen over Cicero&quot;, is een beschouwing over de erfenis van deze grote Romeinse redenaar. Naast bewondering voor Cicero maakt Montaigne van de gelegenheid gebruik om bredere vragen over schrijven, ijdelheid, vriendschap en de zin van het leven te onderzoeken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De ijdelheid van schrijvers: Montaigne zet vraagtekens bij de motivatie van grote schrijvers om hun werken te publiceren. Is het uit een puur verlangen om hun gedachten te delen, of uit een vorm van ijdelheid, een behoefte aan erkenning? Hij neemt het voorbeeld van Cicero en Plinius de Jonge, die historici opriepen om hun herinnering voort te zetten.
* De relatie met het nageslacht: De auteur reflecteert op de wens om een stempel te drukken op de geschiedenis. Hij vraagt zich af of deze zoektocht naar het nageslacht een nobele ambitie is of een simpele illusie.
* Vriendschap en correspondentie: Montaigne wijst op het belang van vriendschap in zijn leven en dat van Cicero. Het onderstreept de rol van correspondentie bij het onderhouden van vriendschappelijke banden en bij intellectuele verrijking.
* Stijl en vorm: Montaigne vergelijkt zijn eigen schrijfstijl met die van Cicero. Hij benadrukt de verschillen tussen hun aanpak en reflecteert op het belang van vorm bij de overdracht van ideeën.

=== Chapitre 41 : De ne communiquer sa gloire ===
In hoofdstuk 41 (&quot;Het delen van eigen successen&quot;) behandelt de auteur het thema van persoonlijke glorie en hoe deze wordt waargenomen en gedeeld. Montaigne kijkt naar de spanning tussen het verlangen naar erkenning en het belang van bescheidenheid.

Montaigne benadrukt dat roem vaak gekoppeld is aan de mening van anderen, terwijl het ware geluk niet ligt in het najagen van roem. Hij stelt dat persoonlijke bevrediging en deugd voorrang moeten krijgen op externe goedkeuring.

De auteur bespreekt ook de gevaren van ijdelheid en de neiging van mensen om zichzelf met anderen te vergelijken. Hij pleit voor een meer introspectieve benadering van succes, waarbij hij benadrukt dat eigenwaarde niet afhankelijk mag zijn van publieke erkenning.

Dit hoofdstuk nodigt ons uit om na te denken over onze motivaties en de manier waarop we de waarde van onze prestaties waarnemen. Montaigne suggereert dat ware grootsheid kan liggen in het vermogen om een eenvoudig, teruggetrokken leven te leiden, ver weg van de onrust van het openbare leven.

=== Chapitre 42 : De l’inegalité qui est entre nous ===
In hoofdstuk 42 van Livre I, &quot;Over de ongelijkheid die tussen ons bestaat&quot;, gaat Montaigne in op de verschillende vormen van ongelijkheid die bestaan tussen mensen, zowel fysiek, intellectueel, sociaal als moreel. Montaigne reflecteert op de aard van deze ongelijkheden en hun impact op menselijke relaties.
{{Citaat|Il y a plus de distance de tel à tel homme qu'il n'y a de tel homme à telle bête. ''(Er is meer verschil tussen twee mensen dan tussen een mens en een dier.)''}}

Hij benadrukt dat hoewel ongelijkheid natuurlijk is, het essentieel is om de waardigheid van ieder individu te erkennen. Montaigne stelt starre hiërarchieën in vraag en benadrukt dat ieder mens kwaliteiten heeft die uniek zijn voor hem of haar, en dat deze kwaliteiten niet uitsluitend op basis van sociale of materiële criteria beoordeeld mogen worden.

Montaigne bespreekt ook het idee dat de ware maatstaf voor iemands waarde niet ligt in zijn sociale positie of status, maar in zijn vermogen om deugdzaam te handelen en zijn talenten te cultiveren. Dit hoofdstuk roept op tot reflectie over tolerantie en acceptatie van verschillen, terwijl de rijkdom van de menselijke diversiteit wordt gevierd.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De relativiteit van waarden: Montaigne benadrukt dat waarden en beoordelingscriteria variëren van persoon tot persoon en van cultuur tot cultuur. Wat bij de een als een kwaliteit wordt beschouwd, kan bij de ander als een fout worden gezien.
* Uiterlijk en realiteit: De auteur bekritiseert het belang dat wordt gehecht aan uiterlijk en materiële goederen. Hij stelt dat de waarde van een individu niet wordt afgemeten aan zijn bezittingen of sociale status, maar aan zijn intrinsieke kwaliteiten.
* Menselijke ijdelheid: Montaigne hekelt de ijdelheid die mensen ertoe aanzet zichzelf met elkaar te vergelijken en elkaar te devalueren. Het nodigt uit tot grotere nederigheid en acceptatie van onze verschillen.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur onderstreept de moeilijkheid van het beoordelen van anderen, omdat iedereen uniek is en een veelheid aan kwaliteiten en fouten in zich draagt.
{{Citaat|Il ne nous faict montre que des parties qui ne sont aucunement siennes, et nous cache celles par lesquelles seules on peut vrayement juger de son estimation. ''(Iemand laat ons alleen delen zien die in geen enkel opzicht van hem zijn, en verbergt voor ons die delen op basis waarvan we hem werkelijk zouden kunnen beoordelen.)''}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 43 : Des loix somptuaires ===
In hoofdstuk 43 van Livre I bespreekt Montaigne de wetten die de uitgaven voor weelde regelen, dat wil zeggen de wetten die betrekking hebben op luxe en uiterlijke status. Montaigne onderzoekt de redenen waarom deze wetten werden ingevoerd, vaak om excessen onder controle te houden en de publieke moraal te behouden.

Hij bekritiseert het idee dat rijkdom en uiterlijke kenmerken criteria zijn voor waarde of status, en benadrukt dat ware adel in deugd en karakter ligt. Montaigne benadrukt de hypocrisie die gepaard kan gaan met 'weeldewetten', omdat ze proberen complex menselijk gedrag te reguleren, vaak ingegeven door persoonlijke verlangens.

De auteur onderzoekt ook de spanning tussen het verlangen om de schijn op te houden en de behoefte aan authenticiteit. Hij stelt dat ware schoonheid in eenvoud en integriteit ligt en niet in materiële uitbundigheid. Montaigne nodigt ons uit om na te denken over de betekenis van rijkdom en over hoe deze op een meer ethische en betekenisvolle manier kan worden gebruikt.

=== Chapitre 44 : Du dormir ===
Hoofdstuk 44 van Montaignes essays, &quot;Over de slaap&quot;, nodigt de lezer uit om na te denken over een activiteit die zo banaal is als slapen. Naast het fysiologische aspect onderzoekt Montaigne ook de psychologische en filosofische dimensies van slaap. Hij gaat ook in op de relatie met dromen, herinnering en verbeelding, waarbij hij bedenkt hoe deze elementen onze perceptie van de werkelijkheid beïnvloeden. Hij benadrukt de dubbelzinnigheid van de slaap, die zowel een moment van rust als een tijd van kwetsbaarheid kan zijn. Het essay nodigt uit tot reflectie over de behoefte aan rust en het noodzakelijke evenwicht tussen activiteit en contemplatie. 

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* Slaap en rede: Montaigne zet vraagtekens bij de relatie tussen slaap, die een opschorting van de rede is, en het  menselijk handelen. Hij betwijfelt het vermogen van grote mannen om vredig te slapen vóór belangrijke gebeurtenissen, zoals Alexander de Grote vóór de Slag bij Gaugamela in 331 v.Chr.
* Slaap en passies: slaap kan ons soms kan onttrekken aan de invloed van onze passies en onze kwellingen. Montaigne haalt het voorbeeld aan van de Romeinse keizer Otto, die vredig in slaap viel voordat hij zelfmoord pleegde.
* Slaap en dood: Montaigne trekt een parallel tussen slaap en dood, twee toestanden waarin de geest afwezig is in het lichaam. Hij bezint zich over de aard van de dood en vraagt zich af wat er na ons leven gebeurt.
* Slaap en gezondheid: het belang van slaap voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Montaigne wijst erop dat een gebrek aan slaap schadelijke gevolgen kan hebben voor ons welzijn.

=== Chapitre 45 : De la bataille de dreux ===
(&quot;Over de [[w:Slag bij Dreux|Slag bij Dreux]]&quot;)

Hoewel het op het eerste gezicht een eenvoudige beschrijving van een historische veldslag lijkt, onthult dit hoofdstuk in werkelijkheid Montaignes diepgaande reflecties over de menselijke natuur, oorlog en fortuin.
;Historische context
Het essay gaat in op de tragische gebeurtenissen van de strijd die plaatsvond in 1562, tijdens de godsdienstoorlogen in Frankrijk. Montaigne, die getuige was van deze conflicten, spreekt zijn afschuw uit over het geweld en de verwoestende gevolgen van de oorlog. Hij onderstreept de absurditeit van de rivaliteit tussen katholieken en protestanten en bekritiseert de wreedheid van de conflicten. Montaigne roept het lijden van mensen op, zowel op het slagveld als onder burgers, en stelt het idee van militaire glorie in vraag.

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* De onvoorspelbaarheid van oorlog: Montaigne benadrukt het chaotische en onvoorspelbare aspect van gevechten, waarbij gebeurtenissen snel in het voordeel van de ene of de andere kant kunnen omslaan. Hij wijst op de rol van geluk en fortuin in de uitkomst van veldslagen.
* De psychologie van strijders: Montaigne is geïnteresseerd in de reacties van mannen op angst, dood en geweld. Het essay analyseert individueel en collectief gedrag en laat zien hoe emoties beslissingen en acties op het slagveld kunnen beïnvloeden.
* Kritiek op traditioneel heldendom: Montaigne daagt het traditionele beeld van de oorlogsheld uit, vaak verheerlijkt vanwege individuele daden van moed. Hij benadrukt liever het belang van discipline, groepscohesie en het vermogen zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
* Reflectie op de dood: De Slag bij Dreux, die plaatsvond op 19 december 1562 ten zuiden van Dreux, is een gelegenheid voor Montaigne om na te denken over de dood, die alomtegenwoordig is op het slagveld. Hij onderzoekt de verschillende houdingen ten opzichte van de eindigheid van het leven en probeert de betekenis van het menselijk bestaan te begrijpen.

=== Chapitre 46 : Des noms ===
In 'Des noms&quot; reflecteert Montaigne op de aard van namen en hun impact op onze identiteit en onze perceptie van de wereld.

Thema's:
* De willekeur van namen: Montaigne benadrukt dat namen willekeurige labels zijn die we op dingen en mensen plakken. Ze weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de diepere aard van wat ze aanduiden. Hij bekritiseert de irrationele menselijke neiging om een mystieke betekenis in namen te zien. Dit is immers een vorm van bijgeloof die vaak aanwezig is in samenlevingen die verbanden veronderstellen tussen de naam en het lot. 
* Verlies van identiteit: De latinisering van eigennamen, een gangbare praktijk in zijn tijd, was voor hem een bron van verwarring en identiteitsverlies. Door namen te transformeren, wissen we de geschiedenis en wortels van een individu of een plaats.
* De kracht van namen: Namen kunnen onze perceptie en oordelen beïnvloeden. Een prestigieuze naam kan de drager een bepaald prestige verlenen, terwijl een bescheiden naam gezien kan worden als een teken van minderwaardigheid.
* Het belang van geschiedenis: Namen zijn gekoppeld aan geschiedenis en herinnering. Door het behoud van eigennamen behouden we ook een deel van ons erfgoed.
* De relativiteit van perceptie: Onze perceptie van de wereld wordt beïnvloed door de woorden die we gebruiken. Namen zijn hulpmiddelen om onze realiteit te construeren.
* De zoektocht naar identiteit: Montaigne stelt de kwestie van identiteit in vraag en wat ons maakt tot wie we zijn. Namen zijn een onderdeel van deze identiteit, maar definiëren deze niet volledig.

Montaigne besluit met een sceptische kijk op het belang van namen, die hij ondergeschikt acht aan de intrinsieke kwaliteiten van individuen. Voor hem is het hechten van onevenredig belang aan namen eerder een kwestie van bijgeloof en menselijke ijdelheid dan van de rede.

Kortom, dit hoofdstuk van Montaigne is een meditatie over de willekeur van namen en een oproep om niet te veel gewicht te hechten aan oppervlakkige conventies. De 'Essais' zijn doordrenkt van deze kritische geest, vermengd met humor en scherpe observatie van menselijk gedrag.

=== Chapitre 47 : De l’incertitude de nostre jugement ===
“Over de onzekerheid van ons oordeel” is een grondtekst van de sceptische filosofie, waarin Montaigne de betrouwbaarheid van ons oordeel en onze zekerheden in twijfel trekt. &quot;De l’incertitude de nostre jugement&quot; had een diepgaande invloed op de westerse filosofie door kritische reflectie te introduceren over de aard van kennis en waarheid.
De vragen die Montaigne stelt, zijn vandaag de dag nog steeds relevant in een complexe wereld die wordt gekenmerkt door diversiteit aan meningen. Door de relativiteit van culturen en overtuigingen te benadrukken, moedigt Montaigne tolerantie en respect voor anderen aan.

Belangrijkste thema's:
* De onzekerheid van het menselijk oordeel: Montaigne benadrukt de kwetsbaarheid van onze meningen en overtuigingen. Vaak worden ze beïnvloed door ons onderwijs, onze cultuur en onze persoonlijke ervaringen.
* Cultureel relativisme: dat wat in de ene cultuur als waar of juist wordt beschouwd, kan in een andere cultuur heel anders worden beoordeeld. Deze diversiteit aan standpunten maakt het moeilijk om een absolute waarheid vast te stellen.
* Methodische twijfel: Montaigne nodigt ons uit om twijfel te cultiveren en onze diepste zekerheden in twijfel te trekken. Deze sceptische houding stelt ons in staat aan dogma’s te ontsnappen en onze geest open te stellen voor nieuwe perspectieven.
* De subjectiviteit van perceptie: Montaigne laat zien dat onze perceptie van de wereld subjectief is omdat zij wordt beïnvloed door onze eigen cognitieve vooroordelen.
* De onmogelijkheid van absolute kennis: Montaigne concludeert dat mensen veroordeeld zijn tot onzekerheid en dat ze geen aanspraak kunnen maken op perfecte kennis van de wereld.

Dit essay eindigt met een uitnodiging om onzekerheid te aanvaarden als een essentieel onderdeel van de menselijke conditie. Montaigne biedt geen definitieve oplossing om de zwakheden van ons oordeel te compenseren, maar hij biedt een meer bescheiden en sceptische houding ten opzichte van meningen en schijnbare waarheden.

=== Chapitre 48 : Des destriers ===
Het essay &quot;Over oorlogspaarden&quot; biedt een fascinerende kijk op de paardenwereld van toen. De ''destrier'' is het bekendste oorlogspaard uit de middeleeuwen. Het droeg ridders in veldslagen, toernooien en steekspelen. Het essay levert echter vooral een bredere reflectie op de relatie tussen mens en dier. Daarvoor maakt Montaigne gebruik van historische anekdotes:

* Hij vertelt over Romeinse oorlogspaarden. Deze ''funales'' en ''desultorios'' waren onmisbare partners op het slagveld. Door een sterk doorgevoerde en harde training waren zij in staat tot ongelooflijke prestaties. Zo werden zij niet alleen een symbool van Romeins meesterschap, maar werden zij ook slachtoffer van wreedheid jegens dieren. 
* Hij besteedt eveneens aandacht aan getrainde paarden die in staat zijn hun meester vrijwel autonoom te verdedigen, waarbij hij zowel hun intelligentie als de gevaren die inherent zijn aan deze training benadrukt. 
* Met het verhaal van Artibie, een Perzische generaal die werd gedood door zijn eigen getrainde paard, wil Montaigne de grenzen en risico's laten zien van deze mens-dierrelatie.

Dit hoofdstuk gaat echter verder dan een loutere beschrijving van de paarden. Met deze anekdotes zet Montaigne vraagtekens bij de natuur van de mens. De verhalen benadrukken de dubbelhartigheid van de mens, die in staat is tot zowel grote intelligentie als wreedheid. Het is eveneens een reflectie over macht: paardentraining is een metafoor voor de macht van de mens over de natuur, maar ook voor de grenzen van deze macht. Het essay benadrukt ook het belang van voorzichtigheid: het verhaal van Artibie is een waarschuwing tegen overmoed.

=== Chapitre 49 : Des coustumes anciennes ===
In zijn essay &quot;Over oude gebruiken&quot; nodigt Montaigne de lezer uit om na te denken over de relativiteit van de moraal en de kwetsbaarheid van onze zekerheden. Montaigne bekritiseert in dit hoofdstuk vooral het conformisme en de blinde gehechtheid aan de gebruiken van zijn tijd. Hij wijst op de de willekeur en vluchtigheid van mode en gewoontes, en demonstreert daarmee de relativiteit van waarden en sociale normen die immers sterk cultuurafhankelijk zijn: wat in de ene cultuur als normaal en natuurlijk wordt beschouwd, kan in een andere cultuur bizar en zelfs barbaars lijken.

Belangrijkste thema's:
* De relativiteit van de moraal: Montaigne benadrukt dat onze oordelen over buitenlandse gewoontes vaak vertekend zijn door onze eigen gewoonten. Wat wij vandaag de dag als ‘barbaars’ beschouwen, kan in een andere tijd of plaats volkomen natuurlijk lijken.
* De wispelturigheid van mode: Het essay benadrukt hoe snel mode en gewoonten veranderen, en hoe gemakkelijk we van gedachten kunnen veranderen over wat ‘goed’ of ‘fout’ is.
* Het gewicht van gewoonte: Montaigne laat zien hoe gewoonte onze perceptie van de wereld bepaalt en ons vaak niet in staat stelt onze eigen overtuigingen in twijfel te trekken.
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt 
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een ​​eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een ​​houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt Montaigne de relatieve aard van elke cultuur en de ijdelheid van het beoordelen van anderen op basis van de eigen criteria.

=== Chapitre 50 : De Democritus et Heraclitus ===
In &quot;Over Democritus en Heraclitus&quot; onderzoekt Montaigne de ambivalente aard van het menselijk bestaan door de houding van deze twee oude filosofen te vergelijken. Democritus beschouwt de menselijke conditie als ijdel en belachelijk en reageert met gelach; de andere filosoof, Heraclitus, beschouwt het daarentegen als tragisch en drukt zijn verdriet daarover uit. Montaigne spreekt zich niet uit ten gunste van de ene of de andere houding, maar neemt een genuanceerd standpunt in: de menselijke conditie is immers zowel absurd als tragisch.

Belangrijkste argumenten:
* Dualiteit van het bestaan: Montaigne benadrukt dat het menselijk bestaan zowel vreugdevol als verdrietig, absurd en subliem is. Er is geen eenduidig antwoord te geven op deze complexiteit.
* Relativiteit van oordeel: Het oordeel dat we ons over het leven vormen, hangt af van ons temperament, onze ervaring en ons perspectief. Wat voor de één belachelijk is, kan voor de ander tragisch zijn.
* De waarde van blijheid en verdriet: Lachen en huilen zijn natuurlijke en legitieme reacties op de menselijke conditie. Beide hebben hun plaats in het leven.
* De grens van de filosofie: Montaigne laat zien dat filosofie geen definitieve antwoorden kan geven op de grote vragen van het bestaan. Zij kan ons echter helpen onze toestand beter te begrijpen en vreedzamer te leven.

Montaigne besluit dat we de complexiteit van het bestaan dienen te accepteren en niet moeten proberen de werkelijkheid terug te brengen tot simplistische voorstellingen. Hij moedigt ons aan om met open geest verschillende perspectieven op het leven te overwegen en de zienswijzen die verschillen van de onze niet meteen te verwerpen. Emoties mogen hierbij niet worden onderdrukt: lachen en huilen zijn authentieke uitingen van onze menselijkheid.

=== Chapitre 51 : De la vanité des parolles ===
In &quot;De ijdelheid van woorden&quot; stelt Montaigne authenticiteit boven retoriek en inhoud boven stijl. Montaigne waarschuwt de lezer voor de macht van woorden: ze kunnen manipuleren, ons oordeel veranderen en de realiteit verhullen. Woorden kunnen waarheid verdoezelen of verdraaien. Montaigne spot met bombast. Wijze mensen zijn op hun hoede voor mooie toespraken. Zij waarderen  openhartigheid en eenvoud. Als vrije geest is het beter om helder te denken dan te verfraaien om indruk te maken.

THEMA'S:
;Kritiek op de retorica
Montaigne begint met het citeren van een oude redenaar die kleine dingen groot deed lijken – hij vergelijkt deze woorden met schoenen die te groot zijn voor een kleine voet. Hij noemt retorica een &quot;bedrieglijk en leugenachtig beroep&quot; en benadrukt de kracht ervan om niet de ogen, maar de geest te misleiden. Hij haalt met name een anekdote aan van Thucydides en Pericles: een hartenbreker overtuigde toeschouwers, zelfs op de grond, ervan dat hij dat niet was.

;Veroordeling van de onwaarheid van het spreken
Net zoals make-up de schijn verandert, bedriegen woorden de geest en corrumperen ze de essentie van dingen. Deze manipulatie weegt zwaarder dan simpele visuele illusie.

;Achterdocht jegens redenaars en goede sprekers
Montaigne merkt op dat goed bestuurde steden (Kreta, Sparta) redenaars minder waardeerden. Omgekeerd bloeide welsprekendheid op waar instellingen verzwakten.

;Voorbeelden van nutteloos jargon
Hij bespot architecten en taalkundigen die hun woorden overdrijven met pompeuze termen als &quot;pilasters, architraven, metafoor, metonymie...&quot;: Slechts leeg gepraat, losgekoppeld van de realiteit, oordeelt Montaigne.

;Het overmatig gebruik van grote titels
Montaigne betreurt de hoogdravende titels (zoals &quot;goddelijk&quot;, &quot;groot&quot;) die aan gewone mensen worden toegekend – zo wordt de Italiaanse schrijver Pietro Aretino vergeleken met Plato, wat hem belachelijk maakt.

=== Chapitre 52 : De la parsimonie des anciens ===
Hoofdstuk 52 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over de spaarzaamheid van de Ouden&quot;, onderzoekt de deugd van soberheid en matigheid aan de hand van voorbeelden van illustere figuren uit de Oudheid, met name de Romeinen. Soberheid is volgens Montaigne een gekozen deugd, een teken van grootheid van ziel en zelfbeheersing. Hij contrasteert deze eenvoud van de Ouden met de praalzucht en luxe van zijn tijd, en bekritiseert impliciet ijdelheid en overdaad.

Montaigne wil aantonen dat grote mannen zelfs op het hoogtepunt van hun glorie een leven van extreme eenvoud en soberheid leidden. Aan de hand van voorbeelden mediteert Montaigne over de menselijke natuur en de waarden die deze zouden moeten leiden. Hij bewondert het vermogen van deze historische figuren om tevreden te zijn met weinig, om zich niet te laten corrumperen door rijkdom of de drang naar accumulatie. Dit hoofdstuk is een uitnodiging tot matigheid, matigheid en wijsheid, centrale thema's in Montaignes werk. Hij suggereert dat waar geluk en waardigheid niet liggen in het bezit van materiële goederen, maar in een zekere onafhankelijkheid daarvan en een bewustzijn van de eigen behoeften.

=== Chapitre 53 : D’un mot de Cæsar ===
=== Chapitre 54 : Des vaines subtilitez ===
=== Chapitre 55 : Des senteurs ===
=== Chapitre 56 : Des prieres ===
=== Chapitre 57 : De l’aage ===
In hoofdstuk 57 &quot;Over leeftijd&quot; onderzoekt Montaigne de verschillende stadia van het menselijk leven en hoe leeftijd onze ervaring, perceptie en gedrag beïnvloedt. Hij gaat in op het idee dat elke levensfase zijn eigen kenmerken en uitdagingen heeft en nodigt ons uit om na te denken over het verstrijken van de tijd.

Het essay belicht de voor- en nadelen van elke leeftijd, waarbij wordt erkend dat jeugd vaak wordt geassocieerd met enthousiasme en vitaliteit, terwijl ouderdom wijsheid en reflectie kan brengen. Het benadrukt echter ook de beperkingen en spijt die met het ouder worden gepaard kunnen gaan. Dit hoofdstuk nodigt uit tot reflectie over de waarde van elk moment van het leven, hoe we door de jaren heen groeien en leren, en het belang van het volledig ervaren van elke fase.

Montaigne bespreekt de manier waarop de samenleving naar leeftijd kijkt en de vooroordelen die daaruit kunnen voortkomen, waardoor acceptatie van elke levensfase wordt aangemoedigd. Het essay verdedigt het idee dat leeftijd geen bron van schaamte of melancholie mag zijn, maar eerder een natuurlijk aspect van het menselijk bestaan, dat gevierd en geaccepteerd moet worden.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De achteruitgang van vermogens met de leeftijd: Montaigne observeert helder de achteruitgang van zijn fysieke en intellectuele capaciteiten naarmate de jaren verstrijken. Hij merkt een verlies aan mentale alertheid en een afname van de fysieke kracht.
* De wijsheid van de leeftijd: Ondanks deze achteruitgang denigreert Montaigne de ouderdom niet. Hij ziet het als een vorm van wijsheid die hij verkrijgt door ervaring en contemplatie.
* Jeugd en onvolwassenheid: Montaigne bekritiseert de onstuimigheid van de jeugd en benadrukt dat ervaring noodzakelijk is om een evenwichtig oordeel te kunnen uitspreken.
* Voorbereiding op de dood: Door de ouderdom te bespreken, gaat Montaigne ook in op de kwestie van de dood. Hij denkt na over hoe hij dit onvermijdelijke einde met sereniteit tegemoet kan treden.

{{Appendix||2=
== Bron ==
{{references}}
}}
{{Sub}}</text>
      <sha1>2j1wcwumb3ajxrmt2u9e232rcuo8u8b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397148</id>
      <parentid>397147</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T13:18:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>J.Grandgagnage</username>
        <id>3610</id>
      </contributor>
      <comment>/* Chapitre 53 : D’un mot de Cæsar */</comment>
      <origin>397148</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65659" sha1="8dpj1b8709kewuv1ou2cq8bcamucdmr" xml:space="preserve">== LIVRE I ==
=== Au lecteur ===
&quot;Aan de lezer&quot; lijkt bedoeld te zijn als inleiding op zijn werk. In werkelijkheid is Montaigne reeds begonnen met zijn belangrijkste doel: zichzelf portretteren, &quot;schilderen&quot; zonder enige andere bijbedoeling zoals beroemd worden of het zijn lezers naar de zin maken. [[Michel de Montaigne/Essais: Au lecteur|Lees &quot;Au lecteur&quot; hier]].

=== Chapitre 1 : Par Divers Moyens On Arrive à Pareille Fin ===
(&quot;Op verschillende wijzen bereikt men hetzelfde&quot;)

In dit essay heeft Montaigne het over twee verschillende manieren waarop mensen reageren als iemand die ze in het verleden kwaad hebben gemaakt nu de macht heeft om wraak te nemen. De verhalen die Montaigne vertelt illustreren de kracht van sommige mannen uit de geschiedenis. Montaigne lijkt te willen zeggen dat medelijden of moed hetzelfde resultaat opleveren tegen haat en minachting van anderen.

{{Citaat|De meest voorkomende manier om degenen die we beledigd hebben gunstig te stemmen aan wier wraak we nu zijn overgeleverd, is het in hen opwekken van medelijden en medeleven door ons aan hen te onderwerpen. Nochtans hebben bravoure, doorzettingsvermogen en vastberadenheid, het tegenovergestelde ervan, soms hetzelfde effect. Edward, Prins van Wales, die zo lang regeerde over ons Guyenne, een personage wiens wedervaren en lot niet zonder grandeur zijn, was ernstig beledigd door de inwoners van Limousin. Na de inname van hun stad liet hij zich niet vermurwen door het geschreeuw van de mensen, de vrouwen, de kinderen die in het bloedbad achtergebleven waren, en die zich nu smekend om genade aan zijn voeten wierpen. Maar toen hij verder de stad introk, zag hij drie Franse heren die met ongelooflijke moed de aanval van zijn zegevierende leger tegenhielden. Het aanschouwen ervan en het respect voor hun opmerkelijke moed stilden zijn woede, en na het verlenen van genade aan de drie, deed hij hetzelfde voor alle andere inwoners van de stad [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;&gt; Vertaler: Jules Grandgagnage: [https://www.montaigne-essays.nl Montaigne-essays]&lt;/ref&gt;

=== Chapitre 2 : De la tristesse ===
(&quot;Over het verdriet&quot;)

Montaigne bespreekt de aard van leed, verdriet en rouw. Ook die van liefde en vreugde, en van emoties die zo sterk zijn dat ze niet in woorden kunnen worden uitgedrukt. Montaigne zegt dat hij probeert verdriet niet te ervaren. Voor hem lijkt dit gevoel dwaas en via verschillende verhalen toont hij aan dat sommige mensen zich groot kunnen houden tot op het punt dat ze overmand worden door het verdriet, en dat dit leidt tot hun ondergang. Hij preciseert dat ook grote vreugde dezelfde gevolgen kan hebben.

{{Citaat
|1=Niemand is zo onbezwaard door deze passie als ik, ik hou er niet van en waardeer het niet, hoewel mensen het, als ware het een uitgemaakte zaak, een bijzondere plaats toekennen. Ze kleden er de wijsheid, de deugd en het geweten mee. Dom en lelijk ornament! De Italianen verbonden haar naam meer toepasselijk met kwaadaardigheid. Want het is een altijd schadelijke, altijd gekke gesteldheid, en omdat het altijd laf en laag is, verboden de stoïcijnen hun volgelingen om toe te geven aan dit gevoel.&lt;br&gt;
Van Psammenitus, koning van Egypte, verslagen en gevangengenomen door Cambyses, koning van Perzië, wordt echter gezegd dat bij het zien van zijn gevangen dochter, gekleed als dienstmeid uitgestuurd om water te gaan halen, hij rustig naar de grond bleef staren terwijl al zijn vrienden om hem heen jammerden en weenden. En toen hij zag dat zijn zoon werd weggevoerd voor de uitvoering van zijn doodstraf, hij hetzelfde deed. Maar bij het waarnemen van een vriend des huizes onder de gevangenen, sloeg hij zich op het hoofd en leed zichtbaar extreme pijn [...] }}
&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
=== Chapitre 3 : Nos Affections s’emportent au delà de Nous ===
(&quot;Dat waar we om geven reikt tot voorbij ons eigen leven&quot;)

In dit essay denkt Montaigne na over onze neiging steeds vooruit te kijken naar de toekomst in plaats van in het hier en nu te leven.

{{Citaat|Zij die de mens verwijten te veel met zijn toekomst bezig te zijn, die ons ertoe aanzetten om te genieten van wat we nu bezitten en daarmee tevreden te zijn aangezien we toch geen vat hebben op wat komt - nog minder dan op wat voorbij is - pakken de meest verbreide van alle menselijke dwalingen aan; als we tenminste van een dwaling mogen spreken in het geval van deze aangeboren neiging waarmee de natuur ons dwingt om haar werk voort te zetten: onze bedrieglijke verbeeldingskracht die ons tot daden aanzet, ook al weten we niet waar het ons naar leidt. We zijn nooit in onszelf, wij zijn altijd buiten onszelf, en angst, verlangen en hoop werpen ons steeds opnieuw in de toekomst. Daarbij verliezen wij voeling met was nu is, en wat nu onderzocht dient te worden. In plaats daarvan verkiezen wij om ons bezig te houden met wat zal zijn, ook al zullen wij er op dat ogenblik niet meer zijn [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 4 : Comme l’Ame Descharge ses Passions sur des Objects Faux, Quand les Vrais Luy Defaillent ===
(&quot;Hoe we ons door onze passies op het verkeerde richten in plaats van op het ware&quot;)

In dit essay buigt Montaigne zich over de reden waarom we, wanneer er iets misgaat, altijd de schuld bij iets of iemand willen leggen, en waarom we zo houden van kleine hondjes en aapjes. De mens die met een probleem zit, zal tegen alles tekeer gaan behalve tegen de ware oorzaak ervan. Hij verkiest immers om zich te wreken op iets tastbaars in plaats van op de onzichtbare goden of het noodlot. Deze 'wraak' levert dus niets op, behalve het aflaten van stoom.

=== Chapitre 5 : Si le Chef d’une Place Assiegée Doit Sortir pour Parlementer ===
(&quot;Moet de leider van een belegerde plaats naar buiten om te onderhandelen?&quot;)

Montaigne bestudeert in dit essay een militair onderwerp. Hij denkt na over de vraag of bedrog te verantwoorden is in tijden van oorlog, en vraagt zich af of we een vijand moeten vertrouwen die lijkt te willen onderhandelen. Hij legt uit dat een list, in tegenstelling tot de openlijke strijd, een leger vaak in staat stelt tot zegevieren. Vervolgens wijst hij erop dat het schenken van vertrouwen moeilijk is in zulke omstandigheden, omdat angst voor verraad alles overschaduwt. De leider van een belegerde plaats moet dus zijn vesting niet verlaten om te gaan onderhandelen.

=== Chapitre 6 : L’Heure des Parlemens Dangereuse ===
(&quot;Het ogenblik van onderhandelen is gevaarlijk&quot;)

Montaigne blijft zich afvragen wat er gebeurt als de vijand aanbiedt om te onderhandelen, en of men in een gevecht gebruik mag maken van gelijk welk middel om de overwinning te behalen. Met verschillende verhalen over veldslagen verwijst hij naar onregelmatige praktijken die hebben geleid naar de overwinning. Maar hij merkt op dat deze successen weinig eervol zijn.

=== Chapitre 7 : Que l’Intention Juge nos Actions ===
(&quot;Onze intentie bepaalt het oordeel over onze handelingen&quot;)

Montaigne praat over de dood en de voornemens en geheime handelingen van de mens. Het heeft volgens hem geen zin om, net voor je sterft, onthullingen te doen die tot dan geheim zijn gebleven. Hij verbindt zich ertoe om alles wat hij op zijn sterfbed zegt, al duidelijk te hebben gezegd tijdens zijn leven.
{{Citaat|De dood, zegt men, maakt ons vrij van al onze verplichtingen. Maar ik ken er die er anders over dachten. Hendrik VII van Engeland kwam als volgt overeen met Don Philip,(1) de zoon van keizer Maximiliaan (of, in meer vleiende termen, vader van keizer Karel V) : Philip zou aan hem de hertog van Suffolk van de Witte Roos uitleveren - zijn vijand, die was gevlucht naar Nederland - waarbij koning Hendrik de belofte zou doen om de hertog in leven te laten. Maar toen deze zijn eigen dood voelde naderen, beval hij per testament aan zijn zoon om de hertog te doden zodra hij zelf was overleden [...].}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 8 : De l’Oisiveté ===
(&quot;Over ledigheid&quot;)

Montaigne schrijft hier over het gevaar van het hebben van een inactieve geest, en hij denkt na over zijn eigen besluit zich terug te trekken in zijn kasteel om ongestoord, tot aan zijn dood, te kunnen nadenken. Montaigne beschrijft nietsdoen als een informele activiteit van de geest. Deze dwaalt over een veelheid van dingen. Hij voegt eraan toe dat, net als alle dingen, de geest gedwongen moet worden om niet af te dwalen. Na zichzelf te hebben uitgeleefd in mijmeringen, had de auteur zelf besloten om de dingen te noteren die zijn geest had gecreëerd.

=== Chapitre 9 : Des Menteurs ===
(&quot;Over leugenaars&quot;)

In dit lange, meanderende essay schrijft Montaigne voor het eerst over zijn eigen slecht geheugen, en hoe nuttig het soms kan zijn, om een slecht geheugen te hebben. Vervolgens klaagt hij over praatzieke mensen, en tot slot over leugenaars. 

Hij maakt een onderscheid tussen twee verschillende soorten leugenaars, en illustreert dit met een aantal voorbeelden uit zijn persoonlijke leven en uit dit van koningen. Montaigne verwerpt het idee dat geheugen iets te maken zou hebben met intelligentie. Hij troost zich met de gedachte dat dit gebrek hem toestaat om minder ambitieus te zijn en wat draaglijker in de omgang. Dan toont hij aan dat geheugen geassocieerd is met de leugen en dat als ze faalt ook de leugen wordt onthuld.

=== Chapitre 10 : Du Parler Prompt ou Tardif ===
(&quot;Over vlotte of slome praters&quot;)

In dit hoofdstuk schetst Montaigne het verschil tussen gevatte en moeizame sprekers. Dan mijmert hij over de voordelen van voorbereid tegenover spontaan handelen, en hij vraagt zich af waar zijn eigen woorden vandaan komen. Montaigne onderscheidt de advocaat, die snel en ondoordacht praat, en de prediker met zijn afgewogen en langzame discours. Paraat spreken behoort toe aan de geest, en bezonnen spreken aan het oordeel. Zelf, zegt Montaigne, bevindt hij zich tussen beide uitersten: soms komen zijn woorden immers te snel en verward, waardoor zijn geschriften er eveneens onder lijden.

{{Citaat
|1='Nooit werd een enkele mens met alle gaven toebedeeld' ''&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;(nota vert. - &quot;Onc ne furent à tous, toutes graces données&quot;, een vers uit een van sonnetten van zijn vriend La Boétie)&lt;/span&gt;''.

Sommigen zijn zeer begaafd in de kunst van het spreken. Ze hebben een snelle en vlotte geest, klaar voor elke gelegenheid die zich voordoet, en nooit verrast. Anderen zijn zwaar op de hand en traag, niet in staat om iets onvoorbereid te zeggen voor ze er lang over hebben nagedacht }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 11 : Des Prognostications ===
(&quot;Over voorspellingen&quot;)

Montaigne bespreekt waarzeggerij. Hij vraagt zich af of het  mogelijk is om de toekomst te voorspellen, en of het aan te raden is om zijn eigen instincten te volgen.

{{Citaat
|1=Orakels, profetieën en toekomstvoorspellingen dus, hadden reeds voor de komst van Jezus Christus aan geloofwaardigheid ingeboet. Andere vormen van waarzeggerij, die zich bijvoorbeeld baseren op de vlucht van vogels, de ingewanden van dode dieren, donderslagen, overstromingen, enz. hadden veel belang in de oudheid maar zijn nu door onze religie afgeschaft. Toch zijn er velen die nog steeds de waarzeggerij praktiseren met de sterren aan de hemel, met geesten, de vorm of huidskleur van mensen of door middel van onze dromen. Dit is een opmerkelijk voorbeeld van de wilde nieuwsgierigheid van onze natuur, die wat zich in de toekomst bevindt reeds wil begrijpen om erop te kunnen anticiperen, alsof we aan met het heden al niet voldoende werk hadden.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 12 : De la Constance ===
(&quot;Over standvastigheid&quot;)

Montaigne definieert standvastigheid niet als het ontbreken van angst of als niet verrast te worden door iets onverwachts, maar als het aanvaarden van deze 'angst' met behoud van eigen opinies. Hij brengt in dit verband de stoïcijnen in herinnering, al blijft het voor gewone mensen moeilijk om zo afstandelijk te reageren en eigen meningen niet te laten beïnvloeden door 'angst'.

=== Chapitre 13 : Ceremonie de l’Entreveue des Roys ===
(&quot;Over ceremonieel bij het ontmoeten van koningen&quot;)

Montaigne bespreekt enkele Franse beleefdheidsregels. Zijn opvoeding maakte hem  beleefd, maar hij uit nu kritiek op te overvloedige beleefdheid, die een mens kan beperken en, soms, zijn gasten kan vervelen. Hij waarschuwt tegen een mogelijke slavernij aan gedragscodes, maar zegt ook dat beleefdheid een van de sleutels is tot de liefde op het eerste gezicht. Deze regels maken ook de toegang tot de maatschappij mogelijk.

{{Citaat
|1=Geen onderwerp is me te frivool dat het geen plaats verdient in mijn essays. Volgens onze sociale gebruiken zou het onbeleefd zijn om (tegenover een gelijke, en nog veel meer tegenover een meerdere) niet thuis te zijn als iemand je heeft verteld dat hij op bezoek zal komen. Koningin Margaret van Navarra voegt daar aan toe dat het voor een heer zelfs onbeleefd zou zijn om zijn huis te verlaten om zijn bezoeker tegemoet te gaan, ongeacht de hoge positie die hij bekleedt. Het is respectvoller om thuis te blijven en hem te ontvangen, al was het maar dat  hij hem onderweg mis zou kunnen lopen. Zelf probeer ik dergelijke rituele geplogenheden in mijn huis zo veel mogelijk te beperken, waardoor ik me mogelijk schuldig maak aan een of beide van deze beledigingen. &lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
[...]
}}

=== Chapitre 14 : Que le goust des biens et des maux depend en bonne partie de l’opinion que nous en avons ===
(&quot;De ervaring van goed en kwaad wordt voor een groot deel bepaald door de opinies die we erover hebben&quot;)

Montaigne zegt dat het kwaad en lijden alleen maar bestaan doordat we hebben besloten om er zo over te denken. Als we een ding als pijnlijk beoordelen, dan zal het ons pijn doen. Montaigne denkt daardoor dat we lijden kunnen verminderen door onze oordelen te veranderen. Hiervoor gebruikt hij verbeelding, maar ook rede. Hij geeft het voorbeeld van de dood en hoe iedereen daar anders op reageert. Sommigen kunnen extreme pijnen verdragen zonder enige emotie te tonen, uit trots, moed of wat anders. Het lijkt alsof Montaigne ons wil zeggen dat de pijn afhankelijk is van onze graad van lafheid en onze zwakheden.

=== Chapitre 15 : On est puny pour s’opiniastrer à une place sans raison ===
(&quot;Men wordt gestraft wanneer men een fort blijft verdedigen terwijl dat geen zin meer heeft&quot;)

Montaigne betoogt dat er regels bestaan die in een strijd gevolgd dienen te worden, en dat moed of andere deugden soms opzij moeten worden gezet in het belang van de overwinning. Heel wat veldslagen zijn verloren door de koppigheid en vastberadenheid van degenen die een plaats bleven verdedigen terwijl ze beter hadden moeten weten.

{{Citaat
|1=Moed heeft zijn grenzen, alsmede andere deugden, die, eenmaal ze zichzelf voorbij lopen, leiden naar de volgende stap - in het grondgebied van de ondeugd; zodat door het bezit van een te groot deel van deze heldhaftige deugd, tenzij een man volmaakt zijn grenzen kan bepalen, hij heel gemakkelijk roekeloos, koppig en dwaas gaat handelen.&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;}}

=== Chapitre 16 : De la punition de la couardise ===
''(Over de wijze waarop lafaards bestraft moeten worden)''

Montaigne buigt zich over de kwestie van lafheid en vertelt een aantal verhalen over lafaards die werden gestraft. De meest efficiënte wijze van straffen lijkt te appelleren aan het schaamtegevoel. Hij geeft het voorbeeld van een Griekse wetgever die soldaten die weigerden aan een veldslag deel te nemen, verplichtte om in vrouwenkleren uitgedost publiekelijk gehoond te worden. Lafaards, zo betoogt hij, zijn laf uit angst of geneigd om met list moeilijke situaties uit de weg te gaan. Montaigne roept op om het kwaad dat achter bedrieglijke lafheid schuilt strenger te bestraffen.

{{Citaat|Het is terecht dat een groot onderscheid wordt gemaakt tussen de fouten die voortvloeien uit onze zwakheid en degene die afkomstig zijn van onze kwaadaardigheid.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 17 : Un traict de quelques Ambassadeurs ===
''(Een eigenschap van sommige ambassadeurs)''

Montaigne legt de lezer voor dat het nuttig is om mensen die je pas ontmoet uit te vragen over wat ze goed kunnen. Het tegendeel, meepraten over iets dat je zelf niet goed beheerst, kenmerkt sommigen die de illusie hebben dat ze zo meer aanzien zullen verwerven:
{{Citaat|De luie os wil een zadel en breidel; het paard wil een ploeg.}}

Mensen die in de omgang de neiging hebben om thema's te bespreken die niets te maken hebben met hun werk en die ze niet goed onder de knie hebben denken zo een meerwaarde aan hun maatschappelijke positie (als ambassadeur) te geven. Op deze manier zal iemand zichzelf echter nooit weten te verbeteren, noch tot perfectie komen in wat hij doet. Elke architect, schilder, beeldhouwer of gelijk welk ambacht moet zich in zijn discours beperken tot zijn eigen kunnen.

=== Chapitre 18 : De la peur ===
In hoofdstuk XVIII van de Essays onderzoekt Montaigne de menselijke natuur en hoe angst het gedrag van mensen beïnvloedt. Hij constateert dat angst een van de krachtigste emoties is, vaak verwoestender dan de situatie zelf die deze emoties uitlokt.

Montaigne begint met te beweren dat angst een irrationele emotie is die het individu kan verlammen en zijn beoordelingsvermogen kan aantasten. Hij geeft historische en persoonlijke voorbeelden om te illustreren hoe angst kan leiden tot buitensporige of ongepaste reacties. Hij noemt met name soldaten die, onder invloed van angst, ondanks hun training en moed in paniek kunnen raken en kunnen vluchten zonder dat er sprake is van reëel direct gevaar. Montaigne merkt op dat angst vaak gekoppeld is aan verbeeldingskracht, die gevaar kan overdrijven of catastrofale scenario's in de hoofden van mensen kan creëren.

Montaigne stelt dat angst vaak erger is dan waar men feitelijk bang voor is. Angst kan zelfs besmettelijk zijn, zich als een ziekte onder mensen verspreiden en hun collectieve gedrag op irrationele manieren beïnvloeden.

Het essay eindigt met een reflectie op de moeilijkheid om deze emotie te beheersen en het belang van de rede bij het matigen ervan. Montaigne biedt geen eenvoudige oplossing om angst te overwinnen, maar hij benadrukt het belang van zelfkennis en beheersing van emoties om er niet door overweldigd te worden.

=== Chapitre 19 : Qu’Il ne faut juger de nostre heur, qu’apres la mort ===
Montaigne gaat in op de vraag of we de kwaliteit van een leven werkelijk kunnen beoordelen voordat het voltooid is. Hij ontleent dit thema aan een reflectie op een beroemde stelregel van Herodotus, vaak toegeschreven aan Solon, volgens welke een man niet als gelukkig kan worden beschouwd voordat hij het einde van zijn leven kent.

=== Chapitre 20 : Que philosopher c’est aprendre à mourir  ===
In hoofdstuk XX van Boek I van de Essays, getiteld ‘Filosoferen is leren te sterven’, ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de dood en de manier waarop de filosofie helpt deze te begrijpen. Dit hoofdstuk is een van de beroemdste in zijn werk, waarin Montaigne inspiratie haalt uit oude filosofen, zoals Socrates, Plato en de stoïcijnen, om te onderzoeken hoe de dood een integraal onderdeel is van het menselijk leven.

=== Chapitre 21 : De la force de l’imagination ===
In hoofdstuk XXI van Boek I van de Essays, getiteld ‘Over de kracht van de verbeelding’, onderzoekt Montaigne de kracht van de verbeelding over het menselijk lichaam en de menselijke geest. Hij ontwikkelt het idee dat verbeelding, hoewel vaak onderschat, een aanzienlijke invloed heeft op onze perceptie van de werkelijkheid en zelfs op onze fysieke en mentale gezondheid.

=== Chapitre 22 : Le profit de l’un est dommage de l’autre ===
In hoofdstuk XXII van Boek I van de Essays, getiteld &quot;De winst van de één is het verlies van de ander&quot;, behandelt Montaigne de kwestie van menselijke relaties vanuit het perspectief van concurrentie, onrechtvaardigheid en de ongelijkheden die voortkomen uit de aard van uitwisselingen tussen mensen. Het begint met een simpele observatie: in veel gevallen gaat de winst of winst van de een ten koste van de ander. Dit hoofdstuk illustreert een reflectie op het egoïsme dat inherent is aan menselijke relaties en het onrecht dat daaruit voortvloeit

=== Chapitre 23 : De la coustume &amp; de ne changer aisément vne loy receue ===
In hoofdstuk XXIII van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over gewoonte en het niet gemakkelijk veranderen van een ontvangen wet’, reflecteert Montaigne op de kracht van gewoonte en de rol ervan in het menselijk leven, maar ook op de moeilijkheid van het veranderen van gevestigde wetten en praktijken. Het behandelt zowel de impact van gewoonten op de samenleving en individuen, als de wijsheid om reeds bestaande wetten niet te gemakkelijk te veranderen.

=== Chapitre 24 : Divers evenemens de mesme conseil ===
In hoofdstuk XXIV van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Diverse gebeurtenissen met hetzelfde advies’, reflecteert Montaigne op de variabiliteit van de resultaten van menselijke handelingen, zelfs als ze worden geleid door dezelfde principes of hetzelfde advies. Hij benadrukt dat acties die met dezelfde intentie of hetzelfde plan worden ondernomen, afhankelijk van de omstandigheden, tot zeer verschillende resultaten kunnen leiden. Dit hoofdstuk behandelt de kwestie van onzekerheid en onvoorspelbaarheid in menselijke aangelegenheden.

=== Chapitre 25 : Du pédantisme ===
In hoofdstuk XXV van Boek I van de Essays*, getiteld &quot;Over pedanterie&quot;, bekritiseert Montaigne de figuur van de &quot;pedant&quot;, dat wil zeggen iemand die buitensporige en vaak nutteloze eruditie aan de dag legt, zonder echt begrip of wijsheid. Deze tekst is een reflectie op de excessen van de leer van die tijd en op de gevaren van een opvoeding die waarde hecht aan de simpele accumulatie van kennis ten koste van reflectie en kritisch oordeel.

=== Chapitre 26 : De l’institution des enfans ===
In hoofdstuk XXVI van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over het onderwijs van kinderen’, gaat Montaigne in op de kwestie van het onderwijs. Deze tekst is bijzonder belangrijk omdat hij de humanistische zorgen van die tijd weerspiegelt en tegelijkertijd innovatieve ideeën biedt over hoe kinderen moeten worden opgeleid tot wijze en evenwichtige individuen. Montaigne bekritiseert traditionele onderwijsmethoden, gebaseerd op memoriseren en eruditie, en stelt een onderwijsmodel voor dat gericht is op de ontwikkeling van oordeel, rede en persoonlijke ervaring.

=== Chapitre 27 : C’est folie de rapporter le vray et le faux à nostre suffisance ===
In zijn essay 'Het is waanzin om het ware en het valse in verband te brengen met onze toereikendheid' nodigt Montaigne ons uit tot een diepe reflectie over de aard van kennis en de grenzen van ons begrip. Hij bekritiseert de houding van degenen die beweren de absolute waarheid in pacht te hebben en die alle dingen beoordelen op basis van hun eigen kennis.

=== Chapitre 28 : De l’amitié ===
In hoofdstuk 28 'Over vriendschap' van zijn Essays onderzoekt Montaigne de diepgaande aard van vriendschap en de plaats die deze inneemt in het menselijk leven. Hij begint met het beschrijven van vriendschap als een unieke en onlosmakelijke band tussen twee mensen, gebaseerd op een ‘kwintessens van al deze vermenging’ die hen verenigt zonder enige reden of bijzondere overweging.

Montaigne benadrukt dat echte vriendschap zeldzaam en kostbaar is, omdat het een totaal delen van jezelf en een samensmelting van zielen inhoudt. Hij herinnert zich zijn eigen vriendschap met Etienne de La Boétie, die hij beschouwt als een van de mooiste ervaringen uit zijn leven.

Vervolgens worden de verschillende kwaliteiten besproken die nodig zijn voor vriendschap, zoals loyaliteit, vertrouwen, vrijgevigheid en wederzijds begrip. Montaigne benadrukt het belang van open en eerlijke communicatie in een sterke vriendschap.

Ten slotte denkt hij na over de uitdagingen en moeilijkheden waarmee vriendschappen te maken kunnen krijgen, waaronder scheidingen, verraad en levensveranderingen. Hij benadrukt dat echte vriendschap deze beproevingen kan doorstaan, dankzij de kracht van de band die de twee mensen verenigt.

=== Chapitre 29 : Vingt et neuf sonnets d’Estienne de La Boetie ===
Hoofdstuk 29 van Montaignes Essays, &quot;Negenentwintig Sonnetten van Estienne de La Boétie&quot;, is eigenlijk een opname van de gedichten van zijn goede vriend, Étienne de La Boétie. Montaigne koos er om verschillende redenen voor om deze sonnetten in zijn essays op te nemen:
* Eerbetoon aan vriendschap: Deze opname is vooral een eerbetoon aan de diepe vriendschap die Montaigne en La Boétie verenigde. De sonnetten getuigen van de schoonheid van hun relatie en de bewondering die Montaigne voor zijn vriend had.
* Illustratie van zijn ideeën: De thema's die in de sonnetten van La Boétie aan bod komen, resoneren met Montaignes reflecties over vriendschap, liefde, de menselijke natuur en de dood. Ze illustreren en verdiepen dus enkele van de ideeën die in de voorgaande hoofdstukken van de Essays zijn ontwikkeld.
* Het delen van een literair werk: Montaigne wilde het publiek bewust maken van het poëtische werk van zijn vriend, dat hij als uitzonderlijk beschouwde. Zo droeg hij bij tot de verspreiding van deze sonnetten en tot de erkenning van het talent van La Boétie.

=== Chapitre 30 : De la moderation ===
In het hoofdstuk &quot;Over gematigdheid&quot; ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de deugd van matigheid en de gevaren van overdaad. Samenvattend nodigt Montaigne ons uit om gematigdheid te cultiveren in alle aspecten van ons leven. Door extremen te vermijden, kunnen we een gelukkiger en vrediger leven leiden dat beter aansluit bij de menselijke natuur.

De belangrijkste thema’s die in dit hoofdstuk aan bod komen zijn:
* Overdaad als perversie van deugd: Montaigne benadrukt dat zelfs de beste eigenschappen, tot het uiterste doorgevoerd, gebreken kunnen worden. Hij neemt het voorbeeld van religie: overmatige religieuze ijver kan leiden tot intolerantie en geweld. 
* De waarde van het gemiddelde: De auteur pleit voor het ‘middengebied’, dat wil zeggen een evenwichtig leven, waarin de geneugten gematigd zijn en de passies onder controle. Hij laat zich inspireren door oude filosofen, zoals Aristoteles, die gematigdheid als de deugd bij uitstek beschouwden. 
* De kwetsbaarheid van de mens: Montaigne herinnert ons eraan dat de mens van nature zwak is en onderhevig aan hartstochten. Het is daarom belangrijk op je hoede te zijn voor je eigen neigingen en te proberen deze te temperen. 
* De noodzaak van de rede: De rede is volgens Montaigne de beste gids om excessen te vermijden. Het stelt ons in staat afstand te nemen van onze emoties en weloverwogen keuzes te maken.

=== Chapitre 31 : Des Cannibales ===
&quot;Over kannibalen&quot; van Montaigne is een voorbeeld van het humanistische denken. Bij het beschrijven van de gebruiken en moraal van de indianenvolken neemt Montaigne geen genoegen met een simpel reisverslag. Hij onderneemt een diepgaande reflectie op de aard van de beschaving, menselijke waarden en de relativiteit van culturen.

De belangrijkste thema’s die aan bod komen:
* Cultureel relativisme: Montaigne zet vraagtekens bij de Europese vooroordelen jegens inheemse Amerikaanse volkeren, die zij omschrijven als ‘wilden’. Hij wijst erop dat onze eigen gewoonten, gezien door een andere bril, net zo vreemd en barbaars kunnen lijken.
* Natuur en cultuur: De auteur trekt een parallel tussen inheemse Amerikaanse volkeren, die volgens hem dichter bij de natuur staan, en Europeanen, die volgens hem gecorrumpeerd zijn door de beschaving. Hij zet vraagtekens bij het begrip ‘vooruitgang’ en vraagt zich af wat de gevolgen zijn van dit kunstmatig leven.
* Oorlog en geweld: Montaigne analyseert de redenen die mensen ertoe aanzetten oorlog te voeren. Hij merkt op dat de oorzaken van conflicten vaak verband houden met materiële belangen of politieke rivaliteit, en niet met een fundamenteel agressieve aard.
* Eenvoud en deugd: De auteur bewondert de eenvoud van het leven van indianenvolken en hun gehechtheid aan fundamentele waarden zoals solidariteit, moed en eer. Hij verzet zich tegen de complexiteit en hypocrisie van de Europese samenleving.

=== Chapitre 32 : Qu’Il faut sobrement se mesler de juger des ordonnances divines ===
In hoofdstuk 32 van zijn Essays met de titel ''&quot;Dat we ons terughoudend moeten opstellen bij het beoordelen van goddelijke verordeningen&quot;'' behandelt Montaigne een fundamentele vraag: die van ons vermogen om goddelijke plannen te begrijpen en te beoordelen. Hij nodigt ons uit tot grote voorzichtigheid en diepe nederigheid tegenover de mysteries van geloof en bestaan, dus zeker niet te beweren de waarheid te kennen over de mysteries van het leven. Beter is om het bestaan te aanvaarden van dingen die ons begrip te boven gaan. Hij moedigt ons aan een eenvoudig en oprecht geloof te cultiveren, gebaseerd op vertrouwen in plaats van op zekerheid.

Montaignes belangrijkste argumenten:
* Bedrog en het onbekende: Montaigne benadrukt dat het onbekende een vruchtbare voedingsbodem is voor charlatans en bedriegers. Hoe mysterieuzer iets is, hoe gemakkelijker het is om er willekeurige betekenissen aan te geven en het aan persoonlijke interpretaties te onderwerpen.
* De grenzen van de menselijke rede: Onze rede, hoe krachtig die ook mag zijn, is niet in staat alle mysteries van het universum te ontrafelen. Proberen Gods plannen te begrijpen komt neer op het willen begrijpen van het oneindige in het eindige.
* De diversiteit aan interpretaties: Geconfronteerd met dezelfde gebeurtenis bieden mensen meerdere en vaak tegenstrijdige interpretaties. Dit toont duidelijk de willekeur van onze oordelen aan en de onmogelijkheid om de absolute waarheid te kennen.
* Geloof en onderwerping: Montaigne moedigt een houding van geloof en onderwerping aan tegenover het goddelijke. Het suggereert dat de gelovige de beproevingen en vreugden van het leven moet accepteren als manifestaties van goddelijke wil, zonder te proberen ze rationeel te begrijpen.

Montaigne spoort zijn lezers in dit essay aan tot nederigheid, tolerantie en vertrouwen:
* Nederigheid: We moeten de grenzen van onze kennis en begrip erkennen.
* Tolerantie: Geconfronteerd met de diversiteit aan overtuigingen moeten we tolerantie en respect voor anderen cultiveren.
* Vertrouwen: Zelfs als we niet alles begrijpen, kunnen we vertrouwen op een hogere macht die ons lot leidt.

=== Chapitre 33 : De fuir les voluptez au pris de la vie ===
In zijn essay &quot;De fuir les voluptez au pris de la vie&quot; (&quot;Het vermijden van geneugten ten koste van het leven&quot;) onderzoekt Michel de Montaigne het thema van de menselijke drang om genot te vermijden uit angst voor de gevolgen of risico's voor het leven. Hij verkent hierbij de vraag of het zinvol is om plezier of vreugde op te offeren om de levensduur te verlengen, en hij reflecteert op de balans tussen genieten van het leven en voorzichtigheid om te overleven. Montaigne benadrukt dus het idee dat overmatige voorzichtigheid en het vermijden van alle risico's het leven armer en minder de moeite waard kunnen maken. Hij pleit voor een evenwicht waarbij we het leven ten volle waarderen, inclusief de vreugde en geneugten, zonder ons constant te laten verlammen door angst voor de dood, die immers onvermijdelijk is. Hij pleit voor een filosofische houding tegenover de dood, waarin men deze accepteert en niet voortdurend vreest. De essentie van een goed leven ligt volgens Montaigne niet in het vermijden van de dood, maar in het waarderen van het leven terwijl het er is. Levensvreugde is een essentieel onderdeel van het leven.
Montaigne reflecteert ook op hoe individuen hun waarden en prioriteiten moeten afwegen bij het maken van keuzes in het leven. Moet men veiligheid en een lang leven boven alles stellen, of is er ruimte voor risico’s en het najagen van geneugten die het leven voller maken? Voor Montaigne is het belangrijk dat men niet uit angst voor de dood volledig afstand doet van de dingen die het leven de moeite waard maken.
{{Sub}}

=== Chapitre 34: La fortune se rencontre souvent au train de la raison ===
In ''La fortune se rencontre souvent au train de la raison''  onderzoekt Montaigne de relatie tussen rede en fortuin (of toeval). Montaigne ontwikkelt het idee dat, hoewel mensen vertrouwen op hun rede om hun acties te sturen, het vaak voorkomt dat fortuin een belangrijke rol speelt in het succes of falen van deze acties. Het drukt dus een complexe reflectie uit over de aard van geluk en voorzichtigheid in het menselijk leven.

De titel van het hoofdstuk ‘Fortuin ontmoet vaak de rede’ suggereert dat geluk vaak gepaard gaat met de rede, of op zijn minst dat de twee naast elkaar kunnen bestaan. Montaigne maakt hier een pragmatische observatie: zelfs als we rationeel handelen, moeten we accepteren dat een deel van het onvoorziene aan de menselijke controle ontsnapt. De rede kan nooit alles voorspellen, maar kan ons wel beter in staat stellen de juiste kansen te grijpen wanneer die zich voordoen.

=== Chapitre 35 : D’un defaut de nos polices ===
Hoofdstuk 35 van Montaignes Essais gaat over de grenzen en onvolkomenheden van de bestaande politieke en gerechtelijke systemen. Montaigne analyseert de aard van wetten, hun toepassing, evenals de slechte werking van openbare instellingen van zijn tijd. De term ‘polices’ verwijst hier niet naar de kracht van de orde, maar naar de organisatie van de stad, dat wil zeggen de manier waarop de samenleving wordt bestuurd, bestuurd en gereguleerd.

=== Chapitre 36 : De l’usage de se vestir ===
Hoofdstuk 36 van Montaignes Essais, &quot;Over het gebruik van kleding&quot;, is een reflectie op de praktijk van kleding en de manier waarop deze diepere aspecten van de samenleving, gewoonten en de menselijke natuur weerspiegelt. Met name de associatie met iemands sociale status wordt door hem behandeld. Montaigne onderzoekt de relatie die mensen hebben met hun kleding, benadrukt culturele en historische verschillen en zet vraagtekens bij de redenen waarom mensen zoveel belang hechten aan hun kleding. Wat in de ene cultuur als fatsoenlijk of elegant wordt beschouwd, kan in een andere cultuur als vreemd of zelfs onaanvaardbaar worden beschouwd. Sommige beschavingen beschouwen naaktheid bijvoorbeeld als natuurlijk, terwijl andere het schandalig vinden. Kleren zijn voor Montaigne daarom symbolen die veel verder gaan dan hun eenvoudige praktische functie

=== Chapitre 37 : Du jeune Caton ===
(&quot;Over Cato de jongere&quot;)
In hoofdstuk 37 onderzoekt Montaigne de figuur van Cato de jongere, een man die beroemd is om zijn deugd en integriteit. Het essay is een diepgaande reflectie op deugd, oordeel en de menselijke natuur. Door de studie van de historische figuur Cato van Utica onderzoekt Montaigne de noties van heldendom, stoïcisme en conformiteit met sociale normen. Montaigne bewondert Cato vanwege zijn stoïcisme en zijn weerstand tegen de verleidingen van macht en corruptie van zijn tijd.

Montaigne onderstreept het contrast tussen de morele strengheid van Cato en het gedrag van de politici van zijn tijd. Hij reflecteert op het deugdideaal, maar ook op de uitdagingen waarmee een individu in de praktijk te maken krijgt. De figuur van Cato dient als uitgangspunt voor een bredere meditatie over moraliteit, plicht en persoonlijke opoffering.

Bovendien zet Montaigne vraagtekens bij het idee van voorbeeldigheid en de moeilijkheid om een dergelijk niveau van deugd te bereiken. Het essay nodigt ons uit om na te denken over de complexiteit van de menselijke natuur en de morele dilemma's die daaruit voortkomen. Hij trekt de geldigheid in twijfel van het beoordelen van de acties van anderen op basis van de eigen normen en waarden en onderstreept hoe belangrijk het is om ieder individu in zijn eigenheid te beschouwen en niet één enkel deugdmodel op te leggen.

=== Chapitre 38 : Comme nous pleurons et rions d’une mesme chose ===
Hoofdstuk 38 van Montaignes Essays, &quot;Hoe we tegelijk kunnen huilen en lachen om hetzelfde&quot;, is een fascinerende verkenning van menselijke emoties en hun complexiteit. Door middel van concrete voorbeelden en persoonlijke reflecties nodigt Montaigne ons uit om de aard van onze reacties op levensgebeurtenissen in twijfel te trekken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De dualiteit van emoties: De auteur benadrukt dat we in staat zijn tegenstrijdige emoties te voelen wanneer we met dezelfde situatie worden geconfronteerd. We kunnen zowel huilen als lachen, blij en verdrietig zijn, en vaak onbewust.
* De invloed van context: Onze emoties worden sterk beïnvloed door de context waarin we ons bevinden en door onze eigen persoonlijke geschiedenis. Dezelfde situatie kan, afhankelijk van het individu, heel verschillende reacties uitlokken.
* De veranderende aard van emoties: Montaigne laat zien dat onze emoties niet vaststaan, maar in de loop van de tijd evolueren. Waar we gisteren om huilden, vinden we vandaag misschien grappig, en omgekeerd.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur benadrukt de moeilijkheid om de motivaties en reacties van anderen, evenals die van onszelf, volledig te begrijpen.

=== Chapitre 39 : De la solitude ===
Hoofdstuk 39 van Montaignes Essays, &quot;Over eenzaamheid&quot;, is een intieme en diepgaande reflectie op het belang van eenzaamheid voor het individu. De auteur onderzoekt de voordelen van het zich terugtrekken uit de wereld om jezelf beter te leren kennen en je geest te cultiveren.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* Eenzaamheid als bron van zelfkennis: Montaigne beweert dat eenzaamheid noodzakelijk is om weg te komen van de afleidingen van de wereld en zich te concentreren op eigen gedachten en gevoelens. Het is in eenzaamheid dat we onszelf echt kunnen kennen en begrijpen.
* Eenzaamheid als toevluchtsoord: Eenzaamheid biedt toevlucht tegen sociale druk en de verwachtingen van anderen. Het stelt ons in staat om onze onafhankelijkheid te behouden en de eigen individualiteit te cultiveren.
* Eenzaamheid en samenleving: Montaigne pleit niet voor totale isolatie. Hij benadrukt dat eenzaamheid complementair is aan het leven in de samenleving en dat het ons in staat stelt menselijke relaties beter te waarderen.
* De voordelen van lezen: Lezen is voor Montaigne een essentiële metgezel in eenzaamheid. Het opent de geest voor nieuwe ideeën en maakt dialoog met de grootste geesten mogelijk.

=== Chapitre 40 : Consideration sur Cicéron ===
Hoofdstuk 40 van Montaignes Essays, &quot;Overwegingen over Cicero&quot;, is een beschouwing over de erfenis van deze grote Romeinse redenaar. Naast bewondering voor Cicero maakt Montaigne van de gelegenheid gebruik om bredere vragen over schrijven, ijdelheid, vriendschap en de zin van het leven te onderzoeken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De ijdelheid van schrijvers: Montaigne zet vraagtekens bij de motivatie van grote schrijvers om hun werken te publiceren. Is het uit een puur verlangen om hun gedachten te delen, of uit een vorm van ijdelheid, een behoefte aan erkenning? Hij neemt het voorbeeld van Cicero en Plinius de Jonge, die historici opriepen om hun herinnering voort te zetten.
* De relatie met het nageslacht: De auteur reflecteert op de wens om een stempel te drukken op de geschiedenis. Hij vraagt zich af of deze zoektocht naar het nageslacht een nobele ambitie is of een simpele illusie.
* Vriendschap en correspondentie: Montaigne wijst op het belang van vriendschap in zijn leven en dat van Cicero. Het onderstreept de rol van correspondentie bij het onderhouden van vriendschappelijke banden en bij intellectuele verrijking.
* Stijl en vorm: Montaigne vergelijkt zijn eigen schrijfstijl met die van Cicero. Hij benadrukt de verschillen tussen hun aanpak en reflecteert op het belang van vorm bij de overdracht van ideeën.

=== Chapitre 41 : De ne communiquer sa gloire ===
In hoofdstuk 41 (&quot;Het delen van eigen successen&quot;) behandelt de auteur het thema van persoonlijke glorie en hoe deze wordt waargenomen en gedeeld. Montaigne kijkt naar de spanning tussen het verlangen naar erkenning en het belang van bescheidenheid.

Montaigne benadrukt dat roem vaak gekoppeld is aan de mening van anderen, terwijl het ware geluk niet ligt in het najagen van roem. Hij stelt dat persoonlijke bevrediging en deugd voorrang moeten krijgen op externe goedkeuring.

De auteur bespreekt ook de gevaren van ijdelheid en de neiging van mensen om zichzelf met anderen te vergelijken. Hij pleit voor een meer introspectieve benadering van succes, waarbij hij benadrukt dat eigenwaarde niet afhankelijk mag zijn van publieke erkenning.

Dit hoofdstuk nodigt ons uit om na te denken over onze motivaties en de manier waarop we de waarde van onze prestaties waarnemen. Montaigne suggereert dat ware grootsheid kan liggen in het vermogen om een eenvoudig, teruggetrokken leven te leiden, ver weg van de onrust van het openbare leven.

=== Chapitre 42 : De l’inegalité qui est entre nous ===
In hoofdstuk 42 van Livre I, &quot;Over de ongelijkheid die tussen ons bestaat&quot;, gaat Montaigne in op de verschillende vormen van ongelijkheid die bestaan tussen mensen, zowel fysiek, intellectueel, sociaal als moreel. Montaigne reflecteert op de aard van deze ongelijkheden en hun impact op menselijke relaties.
{{Citaat|Il y a plus de distance de tel à tel homme qu'il n'y a de tel homme à telle bête. ''(Er is meer verschil tussen twee mensen dan tussen een mens en een dier.)''}}

Hij benadrukt dat hoewel ongelijkheid natuurlijk is, het essentieel is om de waardigheid van ieder individu te erkennen. Montaigne stelt starre hiërarchieën in vraag en benadrukt dat ieder mens kwaliteiten heeft die uniek zijn voor hem of haar, en dat deze kwaliteiten niet uitsluitend op basis van sociale of materiële criteria beoordeeld mogen worden.

Montaigne bespreekt ook het idee dat de ware maatstaf voor iemands waarde niet ligt in zijn sociale positie of status, maar in zijn vermogen om deugdzaam te handelen en zijn talenten te cultiveren. Dit hoofdstuk roept op tot reflectie over tolerantie en acceptatie van verschillen, terwijl de rijkdom van de menselijke diversiteit wordt gevierd.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De relativiteit van waarden: Montaigne benadrukt dat waarden en beoordelingscriteria variëren van persoon tot persoon en van cultuur tot cultuur. Wat bij de een als een kwaliteit wordt beschouwd, kan bij de ander als een fout worden gezien.
* Uiterlijk en realiteit: De auteur bekritiseert het belang dat wordt gehecht aan uiterlijk en materiële goederen. Hij stelt dat de waarde van een individu niet wordt afgemeten aan zijn bezittingen of sociale status, maar aan zijn intrinsieke kwaliteiten.
* Menselijke ijdelheid: Montaigne hekelt de ijdelheid die mensen ertoe aanzet zichzelf met elkaar te vergelijken en elkaar te devalueren. Het nodigt uit tot grotere nederigheid en acceptatie van onze verschillen.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur onderstreept de moeilijkheid van het beoordelen van anderen, omdat iedereen uniek is en een veelheid aan kwaliteiten en fouten in zich draagt.
{{Citaat|Il ne nous faict montre que des parties qui ne sont aucunement siennes, et nous cache celles par lesquelles seules on peut vrayement juger de son estimation. ''(Iemand laat ons alleen delen zien die in geen enkel opzicht van hem zijn, en verbergt voor ons die delen op basis waarvan we hem werkelijk zouden kunnen beoordelen.)''}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 43 : Des loix somptuaires ===
In hoofdstuk 43 van Livre I bespreekt Montaigne de wetten die de uitgaven voor weelde regelen, dat wil zeggen de wetten die betrekking hebben op luxe en uiterlijke status. Montaigne onderzoekt de redenen waarom deze wetten werden ingevoerd, vaak om excessen onder controle te houden en de publieke moraal te behouden.

Hij bekritiseert het idee dat rijkdom en uiterlijke kenmerken criteria zijn voor waarde of status, en benadrukt dat ware adel in deugd en karakter ligt. Montaigne benadrukt de hypocrisie die gepaard kan gaan met 'weeldewetten', omdat ze proberen complex menselijk gedrag te reguleren, vaak ingegeven door persoonlijke verlangens.

De auteur onderzoekt ook de spanning tussen het verlangen om de schijn op te houden en de behoefte aan authenticiteit. Hij stelt dat ware schoonheid in eenvoud en integriteit ligt en niet in materiële uitbundigheid. Montaigne nodigt ons uit om na te denken over de betekenis van rijkdom en over hoe deze op een meer ethische en betekenisvolle manier kan worden gebruikt.

=== Chapitre 44 : Du dormir ===
Hoofdstuk 44 van Montaignes essays, &quot;Over de slaap&quot;, nodigt de lezer uit om na te denken over een activiteit die zo banaal is als slapen. Naast het fysiologische aspect onderzoekt Montaigne ook de psychologische en filosofische dimensies van slaap. Hij gaat ook in op de relatie met dromen, herinnering en verbeelding, waarbij hij bedenkt hoe deze elementen onze perceptie van de werkelijkheid beïnvloeden. Hij benadrukt de dubbelzinnigheid van de slaap, die zowel een moment van rust als een tijd van kwetsbaarheid kan zijn. Het essay nodigt uit tot reflectie over de behoefte aan rust en het noodzakelijke evenwicht tussen activiteit en contemplatie. 

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* Slaap en rede: Montaigne zet vraagtekens bij de relatie tussen slaap, die een opschorting van de rede is, en het  menselijk handelen. Hij betwijfelt het vermogen van grote mannen om vredig te slapen vóór belangrijke gebeurtenissen, zoals Alexander de Grote vóór de Slag bij Gaugamela in 331 v.Chr.
* Slaap en passies: slaap kan ons soms kan onttrekken aan de invloed van onze passies en onze kwellingen. Montaigne haalt het voorbeeld aan van de Romeinse keizer Otto, die vredig in slaap viel voordat hij zelfmoord pleegde.
* Slaap en dood: Montaigne trekt een parallel tussen slaap en dood, twee toestanden waarin de geest afwezig is in het lichaam. Hij bezint zich over de aard van de dood en vraagt zich af wat er na ons leven gebeurt.
* Slaap en gezondheid: het belang van slaap voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Montaigne wijst erop dat een gebrek aan slaap schadelijke gevolgen kan hebben voor ons welzijn.

=== Chapitre 45 : De la bataille de dreux ===
(&quot;Over de [[w:Slag bij Dreux|Slag bij Dreux]]&quot;)

Hoewel het op het eerste gezicht een eenvoudige beschrijving van een historische veldslag lijkt, onthult dit hoofdstuk in werkelijkheid Montaignes diepgaande reflecties over de menselijke natuur, oorlog en fortuin.
;Historische context
Het essay gaat in op de tragische gebeurtenissen van de strijd die plaatsvond in 1562, tijdens de godsdienstoorlogen in Frankrijk. Montaigne, die getuige was van deze conflicten, spreekt zijn afschuw uit over het geweld en de verwoestende gevolgen van de oorlog. Hij onderstreept de absurditeit van de rivaliteit tussen katholieken en protestanten en bekritiseert de wreedheid van de conflicten. Montaigne roept het lijden van mensen op, zowel op het slagveld als onder burgers, en stelt het idee van militaire glorie in vraag.

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* De onvoorspelbaarheid van oorlog: Montaigne benadrukt het chaotische en onvoorspelbare aspect van gevechten, waarbij gebeurtenissen snel in het voordeel van de ene of de andere kant kunnen omslaan. Hij wijst op de rol van geluk en fortuin in de uitkomst van veldslagen.
* De psychologie van strijders: Montaigne is geïnteresseerd in de reacties van mannen op angst, dood en geweld. Het essay analyseert individueel en collectief gedrag en laat zien hoe emoties beslissingen en acties op het slagveld kunnen beïnvloeden.
* Kritiek op traditioneel heldendom: Montaigne daagt het traditionele beeld van de oorlogsheld uit, vaak verheerlijkt vanwege individuele daden van moed. Hij benadrukt liever het belang van discipline, groepscohesie en het vermogen zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
* Reflectie op de dood: De Slag bij Dreux, die plaatsvond op 19 december 1562 ten zuiden van Dreux, is een gelegenheid voor Montaigne om na te denken over de dood, die alomtegenwoordig is op het slagveld. Hij onderzoekt de verschillende houdingen ten opzichte van de eindigheid van het leven en probeert de betekenis van het menselijk bestaan te begrijpen.

=== Chapitre 46 : Des noms ===
In 'Des noms&quot; reflecteert Montaigne op de aard van namen en hun impact op onze identiteit en onze perceptie van de wereld.

Thema's:
* De willekeur van namen: Montaigne benadrukt dat namen willekeurige labels zijn die we op dingen en mensen plakken. Ze weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de diepere aard van wat ze aanduiden. Hij bekritiseert de irrationele menselijke neiging om een mystieke betekenis in namen te zien. Dit is immers een vorm van bijgeloof die vaak aanwezig is in samenlevingen die verbanden veronderstellen tussen de naam en het lot. 
* Verlies van identiteit: De latinisering van eigennamen, een gangbare praktijk in zijn tijd, was voor hem een bron van verwarring en identiteitsverlies. Door namen te transformeren, wissen we de geschiedenis en wortels van een individu of een plaats.
* De kracht van namen: Namen kunnen onze perceptie en oordelen beïnvloeden. Een prestigieuze naam kan de drager een bepaald prestige verlenen, terwijl een bescheiden naam gezien kan worden als een teken van minderwaardigheid.
* Het belang van geschiedenis: Namen zijn gekoppeld aan geschiedenis en herinnering. Door het behoud van eigennamen behouden we ook een deel van ons erfgoed.
* De relativiteit van perceptie: Onze perceptie van de wereld wordt beïnvloed door de woorden die we gebruiken. Namen zijn hulpmiddelen om onze realiteit te construeren.
* De zoektocht naar identiteit: Montaigne stelt de kwestie van identiteit in vraag en wat ons maakt tot wie we zijn. Namen zijn een onderdeel van deze identiteit, maar definiëren deze niet volledig.

Montaigne besluit met een sceptische kijk op het belang van namen, die hij ondergeschikt acht aan de intrinsieke kwaliteiten van individuen. Voor hem is het hechten van onevenredig belang aan namen eerder een kwestie van bijgeloof en menselijke ijdelheid dan van de rede.

Kortom, dit hoofdstuk van Montaigne is een meditatie over de willekeur van namen en een oproep om niet te veel gewicht te hechten aan oppervlakkige conventies. De 'Essais' zijn doordrenkt van deze kritische geest, vermengd met humor en scherpe observatie van menselijk gedrag.

=== Chapitre 47 : De l’incertitude de nostre jugement ===
“Over de onzekerheid van ons oordeel” is een grondtekst van de sceptische filosofie, waarin Montaigne de betrouwbaarheid van ons oordeel en onze zekerheden in twijfel trekt. &quot;De l’incertitude de nostre jugement&quot; had een diepgaande invloed op de westerse filosofie door kritische reflectie te introduceren over de aard van kennis en waarheid.
De vragen die Montaigne stelt, zijn vandaag de dag nog steeds relevant in een complexe wereld die wordt gekenmerkt door diversiteit aan meningen. Door de relativiteit van culturen en overtuigingen te benadrukken, moedigt Montaigne tolerantie en respect voor anderen aan.

Belangrijkste thema's:
* De onzekerheid van het menselijk oordeel: Montaigne benadrukt de kwetsbaarheid van onze meningen en overtuigingen. Vaak worden ze beïnvloed door ons onderwijs, onze cultuur en onze persoonlijke ervaringen.
* Cultureel relativisme: dat wat in de ene cultuur als waar of juist wordt beschouwd, kan in een andere cultuur heel anders worden beoordeeld. Deze diversiteit aan standpunten maakt het moeilijk om een absolute waarheid vast te stellen.
* Methodische twijfel: Montaigne nodigt ons uit om twijfel te cultiveren en onze diepste zekerheden in twijfel te trekken. Deze sceptische houding stelt ons in staat aan dogma’s te ontsnappen en onze geest open te stellen voor nieuwe perspectieven.
* De subjectiviteit van perceptie: Montaigne laat zien dat onze perceptie van de wereld subjectief is omdat zij wordt beïnvloed door onze eigen cognitieve vooroordelen.
* De onmogelijkheid van absolute kennis: Montaigne concludeert dat mensen veroordeeld zijn tot onzekerheid en dat ze geen aanspraak kunnen maken op perfecte kennis van de wereld.

Dit essay eindigt met een uitnodiging om onzekerheid te aanvaarden als een essentieel onderdeel van de menselijke conditie. Montaigne biedt geen definitieve oplossing om de zwakheden van ons oordeel te compenseren, maar hij biedt een meer bescheiden en sceptische houding ten opzichte van meningen en schijnbare waarheden.

=== Chapitre 48 : Des destriers ===
Het essay &quot;Over oorlogspaarden&quot; biedt een fascinerende kijk op de paardenwereld van toen. De ''destrier'' is het bekendste oorlogspaard uit de middeleeuwen. Het droeg ridders in veldslagen, toernooien en steekspelen. Het essay levert echter vooral een bredere reflectie op de relatie tussen mens en dier. Daarvoor maakt Montaigne gebruik van historische anekdotes:

* Hij vertelt over Romeinse oorlogspaarden. Deze ''funales'' en ''desultorios'' waren onmisbare partners op het slagveld. Door een sterk doorgevoerde en harde training waren zij in staat tot ongelooflijke prestaties. Zo werden zij niet alleen een symbool van Romeins meesterschap, maar werden zij ook slachtoffer van wreedheid jegens dieren. 
* Hij besteedt eveneens aandacht aan getrainde paarden die in staat zijn hun meester vrijwel autonoom te verdedigen, waarbij hij zowel hun intelligentie als de gevaren die inherent zijn aan deze training benadrukt. 
* Met het verhaal van Artibie, een Perzische generaal die werd gedood door zijn eigen getrainde paard, wil Montaigne de grenzen en risico's laten zien van deze mens-dierrelatie.

Dit hoofdstuk gaat echter verder dan een loutere beschrijving van de paarden. Met deze anekdotes zet Montaigne vraagtekens bij de natuur van de mens. De verhalen benadrukken de dubbelhartigheid van de mens, die in staat is tot zowel grote intelligentie als wreedheid. Het is eveneens een reflectie over macht: paardentraining is een metafoor voor de macht van de mens over de natuur, maar ook voor de grenzen van deze macht. Het essay benadrukt ook het belang van voorzichtigheid: het verhaal van Artibie is een waarschuwing tegen overmoed.

=== Chapitre 49 : Des coustumes anciennes ===
In zijn essay &quot;Over oude gebruiken&quot; nodigt Montaigne de lezer uit om na te denken over de relativiteit van de moraal en de kwetsbaarheid van onze zekerheden. Montaigne bekritiseert in dit hoofdstuk vooral het conformisme en de blinde gehechtheid aan de gebruiken van zijn tijd. Hij wijst op de de willekeur en vluchtigheid van mode en gewoontes, en demonstreert daarmee de relativiteit van waarden en sociale normen die immers sterk cultuurafhankelijk zijn: wat in de ene cultuur als normaal en natuurlijk wordt beschouwd, kan in een andere cultuur bizar en zelfs barbaars lijken.

Belangrijkste thema's:
* De relativiteit van de moraal: Montaigne benadrukt dat onze oordelen over buitenlandse gewoontes vaak vertekend zijn door onze eigen gewoonten. Wat wij vandaag de dag als ‘barbaars’ beschouwen, kan in een andere tijd of plaats volkomen natuurlijk lijken.
* De wispelturigheid van mode: Het essay benadrukt hoe snel mode en gewoonten veranderen, en hoe gemakkelijk we van gedachten kunnen veranderen over wat ‘goed’ of ‘fout’ is.
* Het gewicht van gewoonte: Montaigne laat zien hoe gewoonte onze perceptie van de wereld bepaalt en ons vaak niet in staat stelt onze eigen overtuigingen in twijfel te trekken.
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt 
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een ​​eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een ​​houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt Montaigne de relatieve aard van elke cultuur en de ijdelheid van het beoordelen van anderen op basis van de eigen criteria.

=== Chapitre 50 : De Democritus et Heraclitus ===
In &quot;Over Democritus en Heraclitus&quot; onderzoekt Montaigne de ambivalente aard van het menselijk bestaan door de houding van deze twee oude filosofen te vergelijken. Democritus beschouwt de menselijke conditie als ijdel en belachelijk en reageert met gelach; de andere filosoof, Heraclitus, beschouwt het daarentegen als tragisch en drukt zijn verdriet daarover uit. Montaigne spreekt zich niet uit ten gunste van de ene of de andere houding, maar neemt een genuanceerd standpunt in: de menselijke conditie is immers zowel absurd als tragisch.

Belangrijkste argumenten:
* Dualiteit van het bestaan: Montaigne benadrukt dat het menselijk bestaan zowel vreugdevol als verdrietig, absurd en subliem is. Er is geen eenduidig antwoord te geven op deze complexiteit.
* Relativiteit van oordeel: Het oordeel dat we ons over het leven vormen, hangt af van ons temperament, onze ervaring en ons perspectief. Wat voor de één belachelijk is, kan voor de ander tragisch zijn.
* De waarde van blijheid en verdriet: Lachen en huilen zijn natuurlijke en legitieme reacties op de menselijke conditie. Beide hebben hun plaats in het leven.
* De grens van de filosofie: Montaigne laat zien dat filosofie geen definitieve antwoorden kan geven op de grote vragen van het bestaan. Zij kan ons echter helpen onze toestand beter te begrijpen en vreedzamer te leven.

Montaigne besluit dat we de complexiteit van het bestaan dienen te accepteren en niet moeten proberen de werkelijkheid terug te brengen tot simplistische voorstellingen. Hij moedigt ons aan om met open geest verschillende perspectieven op het leven te overwegen en de zienswijzen die verschillen van de onze niet meteen te verwerpen. Emoties mogen hierbij niet worden onderdrukt: lachen en huilen zijn authentieke uitingen van onze menselijkheid.

=== Chapitre 51 : De la vanité des parolles ===
In &quot;De ijdelheid van woorden&quot; stelt Montaigne authenticiteit boven retoriek en inhoud boven stijl. Montaigne waarschuwt de lezer voor de macht van woorden: ze kunnen manipuleren, ons oordeel veranderen en de realiteit verhullen. Woorden kunnen waarheid verdoezelen of verdraaien. Montaigne spot met bombast. Wijze mensen zijn op hun hoede voor mooie toespraken. Zij waarderen  openhartigheid en eenvoud. Als vrije geest is het beter om helder te denken dan te verfraaien om indruk te maken.

THEMA'S:
;Kritiek op de retorica
Montaigne begint met het citeren van een oude redenaar die kleine dingen groot deed lijken – hij vergelijkt deze woorden met schoenen die te groot zijn voor een kleine voet. Hij noemt retorica een &quot;bedrieglijk en leugenachtig beroep&quot; en benadrukt de kracht ervan om niet de ogen, maar de geest te misleiden. Hij haalt met name een anekdote aan van Thucydides en Pericles: een hartenbreker overtuigde toeschouwers, zelfs op de grond, ervan dat hij dat niet was.

;Veroordeling van de onwaarheid van het spreken
Net zoals make-up de schijn verandert, bedriegen woorden de geest en corrumperen ze de essentie van dingen. Deze manipulatie weegt zwaarder dan simpele visuele illusie.

;Achterdocht jegens redenaars en goede sprekers
Montaigne merkt op dat goed bestuurde steden (Kreta, Sparta) redenaars minder waardeerden. Omgekeerd bloeide welsprekendheid op waar instellingen verzwakten.

;Voorbeelden van nutteloos jargon
Hij bespot architecten en taalkundigen die hun woorden overdrijven met pompeuze termen als &quot;pilasters, architraven, metafoor, metonymie...&quot;: Slechts leeg gepraat, losgekoppeld van de realiteit, oordeelt Montaigne.

;Het overmatig gebruik van grote titels
Montaigne betreurt de hoogdravende titels (zoals &quot;goddelijk&quot;, &quot;groot&quot;) die aan gewone mensen worden toegekend – zo wordt de Italiaanse schrijver Pietro Aretino vergeleken met Plato, wat hem belachelijk maakt.

=== Chapitre 52 : De la parsimonie des anciens ===
Hoofdstuk 52 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over de spaarzaamheid van de Ouden&quot;, onderzoekt de deugd van soberheid en matigheid aan de hand van voorbeelden van illustere figuren uit de Oudheid, met name de Romeinen. Soberheid is volgens Montaigne een gekozen deugd, een teken van grootheid van ziel en zelfbeheersing. Hij contrasteert deze eenvoud van de Ouden met de praalzucht en luxe van zijn tijd, en bekritiseert impliciet ijdelheid en overdaad.

Montaigne wil aantonen dat grote mannen zelfs op het hoogtepunt van hun glorie een leven van extreme eenvoud en soberheid leidden. Aan de hand van voorbeelden mediteert Montaigne over de menselijke natuur en de waarden die deze zouden moeten leiden. Hij bewondert het vermogen van deze historische figuren om tevreden te zijn met weinig, om zich niet te laten corrumperen door rijkdom of de drang naar accumulatie. Dit hoofdstuk is een uitnodiging tot matigheid, matigheid en wijsheid, centrale thema's in Montaignes werk. Hij suggereert dat waar geluk en waardigheid niet liggen in het bezit van materiële goederen, maar in een zekere onafhankelijkheid daarvan en een bewustzijn van de eigen behoeften.

=== Chapitre 53 : D’un mot de Cæsar ===
Hoofdstuk 53 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over een woord van Caesar&quot;, is een korte maar diepgaande meditatie over de impact en betekenis van woorden, met name die gesproken door autoritaire figuren zoals Julius Caesar.Het nodigt de lezer uit tot een kritische lezing van de toespraken en rechtvaardigingen van de machtigen.

Montaigne begint met een anekdote die Plutarchus over Caesar bericht. Na zijn overwinning bij Pharsalus op Pompeius ging Caesar de stoffelijke resten van de doden bekijken. Toen hij de lichamen van zijn voormalige Romeinse tegenstanders zag, zou hij een zin hebben geuit die de geschiedenis in is gegaan: &quot;Ze wilden het: na zoveel voorspoed en zoveel overwinningen zou ik, Julius Caesar, hen schuldig hebben geacht, als ze niet waren blijven wapens dragen.&quot; 

Montaigne analyseert dit &quot;woord van Caesar&quot; niet vanwege de directe historische of politieke waarde ervan, maar vanwege wat het onthult over de menselijke psychologie en de pretenties van overwinnaars. Hij ziet er een mengeling van geveinsde grootmoedigheid en diepe arrogantie in. Caesar rechtvaardigt in zekere zin zijn eigen daden en de rampzalige gevolgen van de Burgeroorlog door de schuld bij zijn tegenstanders te leggen. Hij presenteert hen als mannen die, door hun koppigheid, hun eigen nederlaag onvermijdelijk maakten.

Met dit voorbeeld onderzoekt Montaigne hoe de machtigen en de overwinnaars de geschiedenis en de moraal in hun eigen voordeel kunnen herschrijven. Hij benadrukt de kunst van de retoriek en het vermogen van een leider om een tragische situatie om te buigen tot een bevestiging van hun eigen legitimiteit en superioriteit. Het hoofdstuk is tevens een reflectie op menselijke ijdelheid en hoe zelfs de grootste geesten kunnen bezwijken voor trots en de behoefte om zichzelf te rechtvaardigen.

=== Chapitre 54 : Des vaines subtilitez ===
=== Chapitre 55 : Des senteurs ===
=== Chapitre 56 : Des prieres ===
=== Chapitre 57 : De l’aage ===
In hoofdstuk 57 &quot;Over leeftijd&quot; onderzoekt Montaigne de verschillende stadia van het menselijk leven en hoe leeftijd onze ervaring, perceptie en gedrag beïnvloedt. Hij gaat in op het idee dat elke levensfase zijn eigen kenmerken en uitdagingen heeft en nodigt ons uit om na te denken over het verstrijken van de tijd.

Het essay belicht de voor- en nadelen van elke leeftijd, waarbij wordt erkend dat jeugd vaak wordt geassocieerd met enthousiasme en vitaliteit, terwijl ouderdom wijsheid en reflectie kan brengen. Het benadrukt echter ook de beperkingen en spijt die met het ouder worden gepaard kunnen gaan. Dit hoofdstuk nodigt uit tot reflectie over de waarde van elk moment van het leven, hoe we door de jaren heen groeien en leren, en het belang van het volledig ervaren van elke fase.

Montaigne bespreekt de manier waarop de samenleving naar leeftijd kijkt en de vooroordelen die daaruit kunnen voortkomen, waardoor acceptatie van elke levensfase wordt aangemoedigd. Het essay verdedigt het idee dat leeftijd geen bron van schaamte of melancholie mag zijn, maar eerder een natuurlijk aspect van het menselijk bestaan, dat gevierd en geaccepteerd moet worden.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De achteruitgang van vermogens met de leeftijd: Montaigne observeert helder de achteruitgang van zijn fysieke en intellectuele capaciteiten naarmate de jaren verstrijken. Hij merkt een verlies aan mentale alertheid en een afname van de fysieke kracht.
* De wijsheid van de leeftijd: Ondanks deze achteruitgang denigreert Montaigne de ouderdom niet. Hij ziet het als een vorm van wijsheid die hij verkrijgt door ervaring en contemplatie.
* Jeugd en onvolwassenheid: Montaigne bekritiseert de onstuimigheid van de jeugd en benadrukt dat ervaring noodzakelijk is om een evenwichtig oordeel te kunnen uitspreken.
* Voorbereiding op de dood: Door de ouderdom te bespreken, gaat Montaigne ook in op de kwestie van de dood. Hij denkt na over hoe hij dit onvermijdelijke einde met sereniteit tegemoet kan treden.

{{Appendix||2=
== Bron ==
{{references}}
}}
{{Sub}}</text>
      <sha1>8dpj1b8709kewuv1ou2cq8bcamucdmr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397149</id>
      <parentid>397148</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T13:21:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>J.Grandgagnage</username>
        <id>3610</id>
      </contributor>
      <comment>/* Chapitre 53 : D’un mot de Cæsar */ woordkeuze</comment>
      <origin>397149</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65663" sha1="78prvb6wf7owwni94zy2f5r1fnbi5fu" xml:space="preserve">== LIVRE I ==
=== Au lecteur ===
&quot;Aan de lezer&quot; lijkt bedoeld te zijn als inleiding op zijn werk. In werkelijkheid is Montaigne reeds begonnen met zijn belangrijkste doel: zichzelf portretteren, &quot;schilderen&quot; zonder enige andere bijbedoeling zoals beroemd worden of het zijn lezers naar de zin maken. [[Michel de Montaigne/Essais: Au lecteur|Lees &quot;Au lecteur&quot; hier]].

=== Chapitre 1 : Par Divers Moyens On Arrive à Pareille Fin ===
(&quot;Op verschillende wijzen bereikt men hetzelfde&quot;)

In dit essay heeft Montaigne het over twee verschillende manieren waarop mensen reageren als iemand die ze in het verleden kwaad hebben gemaakt nu de macht heeft om wraak te nemen. De verhalen die Montaigne vertelt illustreren de kracht van sommige mannen uit de geschiedenis. Montaigne lijkt te willen zeggen dat medelijden of moed hetzelfde resultaat opleveren tegen haat en minachting van anderen.

{{Citaat|De meest voorkomende manier om degenen die we beledigd hebben gunstig te stemmen aan wier wraak we nu zijn overgeleverd, is het in hen opwekken van medelijden en medeleven door ons aan hen te onderwerpen. Nochtans hebben bravoure, doorzettingsvermogen en vastberadenheid, het tegenovergestelde ervan, soms hetzelfde effect. Edward, Prins van Wales, die zo lang regeerde over ons Guyenne, een personage wiens wedervaren en lot niet zonder grandeur zijn, was ernstig beledigd door de inwoners van Limousin. Na de inname van hun stad liet hij zich niet vermurwen door het geschreeuw van de mensen, de vrouwen, de kinderen die in het bloedbad achtergebleven waren, en die zich nu smekend om genade aan zijn voeten wierpen. Maar toen hij verder de stad introk, zag hij drie Franse heren die met ongelooflijke moed de aanval van zijn zegevierende leger tegenhielden. Het aanschouwen ervan en het respect voor hun opmerkelijke moed stilden zijn woede, en na het verlenen van genade aan de drie, deed hij hetzelfde voor alle andere inwoners van de stad [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;&gt; Vertaler: Jules Grandgagnage: [https://www.montaigne-essays.nl Montaigne-essays]&lt;/ref&gt;

=== Chapitre 2 : De la tristesse ===
(&quot;Over het verdriet&quot;)

Montaigne bespreekt de aard van leed, verdriet en rouw. Ook die van liefde en vreugde, en van emoties die zo sterk zijn dat ze niet in woorden kunnen worden uitgedrukt. Montaigne zegt dat hij probeert verdriet niet te ervaren. Voor hem lijkt dit gevoel dwaas en via verschillende verhalen toont hij aan dat sommige mensen zich groot kunnen houden tot op het punt dat ze overmand worden door het verdriet, en dat dit leidt tot hun ondergang. Hij preciseert dat ook grote vreugde dezelfde gevolgen kan hebben.

{{Citaat
|1=Niemand is zo onbezwaard door deze passie als ik, ik hou er niet van en waardeer het niet, hoewel mensen het, als ware het een uitgemaakte zaak, een bijzondere plaats toekennen. Ze kleden er de wijsheid, de deugd en het geweten mee. Dom en lelijk ornament! De Italianen verbonden haar naam meer toepasselijk met kwaadaardigheid. Want het is een altijd schadelijke, altijd gekke gesteldheid, en omdat het altijd laf en laag is, verboden de stoïcijnen hun volgelingen om toe te geven aan dit gevoel.&lt;br&gt;
Van Psammenitus, koning van Egypte, verslagen en gevangengenomen door Cambyses, koning van Perzië, wordt echter gezegd dat bij het zien van zijn gevangen dochter, gekleed als dienstmeid uitgestuurd om water te gaan halen, hij rustig naar de grond bleef staren terwijl al zijn vrienden om hem heen jammerden en weenden. En toen hij zag dat zijn zoon werd weggevoerd voor de uitvoering van zijn doodstraf, hij hetzelfde deed. Maar bij het waarnemen van een vriend des huizes onder de gevangenen, sloeg hij zich op het hoofd en leed zichtbaar extreme pijn [...] }}
&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
=== Chapitre 3 : Nos Affections s’emportent au delà de Nous ===
(&quot;Dat waar we om geven reikt tot voorbij ons eigen leven&quot;)

In dit essay denkt Montaigne na over onze neiging steeds vooruit te kijken naar de toekomst in plaats van in het hier en nu te leven.

{{Citaat|Zij die de mens verwijten te veel met zijn toekomst bezig te zijn, die ons ertoe aanzetten om te genieten van wat we nu bezitten en daarmee tevreden te zijn aangezien we toch geen vat hebben op wat komt - nog minder dan op wat voorbij is - pakken de meest verbreide van alle menselijke dwalingen aan; als we tenminste van een dwaling mogen spreken in het geval van deze aangeboren neiging waarmee de natuur ons dwingt om haar werk voort te zetten: onze bedrieglijke verbeeldingskracht die ons tot daden aanzet, ook al weten we niet waar het ons naar leidt. We zijn nooit in onszelf, wij zijn altijd buiten onszelf, en angst, verlangen en hoop werpen ons steeds opnieuw in de toekomst. Daarbij verliezen wij voeling met was nu is, en wat nu onderzocht dient te worden. In plaats daarvan verkiezen wij om ons bezig te houden met wat zal zijn, ook al zullen wij er op dat ogenblik niet meer zijn [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 4 : Comme l’Ame Descharge ses Passions sur des Objects Faux, Quand les Vrais Luy Defaillent ===
(&quot;Hoe we ons door onze passies op het verkeerde richten in plaats van op het ware&quot;)

In dit essay buigt Montaigne zich over de reden waarom we, wanneer er iets misgaat, altijd de schuld bij iets of iemand willen leggen, en waarom we zo houden van kleine hondjes en aapjes. De mens die met een probleem zit, zal tegen alles tekeer gaan behalve tegen de ware oorzaak ervan. Hij verkiest immers om zich te wreken op iets tastbaars in plaats van op de onzichtbare goden of het noodlot. Deze 'wraak' levert dus niets op, behalve het aflaten van stoom.

=== Chapitre 5 : Si le Chef d’une Place Assiegée Doit Sortir pour Parlementer ===
(&quot;Moet de leider van een belegerde plaats naar buiten om te onderhandelen?&quot;)

Montaigne bestudeert in dit essay een militair onderwerp. Hij denkt na over de vraag of bedrog te verantwoorden is in tijden van oorlog, en vraagt zich af of we een vijand moeten vertrouwen die lijkt te willen onderhandelen. Hij legt uit dat een list, in tegenstelling tot de openlijke strijd, een leger vaak in staat stelt tot zegevieren. Vervolgens wijst hij erop dat het schenken van vertrouwen moeilijk is in zulke omstandigheden, omdat angst voor verraad alles overschaduwt. De leider van een belegerde plaats moet dus zijn vesting niet verlaten om te gaan onderhandelen.

=== Chapitre 6 : L’Heure des Parlemens Dangereuse ===
(&quot;Het ogenblik van onderhandelen is gevaarlijk&quot;)

Montaigne blijft zich afvragen wat er gebeurt als de vijand aanbiedt om te onderhandelen, en of men in een gevecht gebruik mag maken van gelijk welk middel om de overwinning te behalen. Met verschillende verhalen over veldslagen verwijst hij naar onregelmatige praktijken die hebben geleid naar de overwinning. Maar hij merkt op dat deze successen weinig eervol zijn.

=== Chapitre 7 : Que l’Intention Juge nos Actions ===
(&quot;Onze intentie bepaalt het oordeel over onze handelingen&quot;)

Montaigne praat over de dood en de voornemens en geheime handelingen van de mens. Het heeft volgens hem geen zin om, net voor je sterft, onthullingen te doen die tot dan geheim zijn gebleven. Hij verbindt zich ertoe om alles wat hij op zijn sterfbed zegt, al duidelijk te hebben gezegd tijdens zijn leven.
{{Citaat|De dood, zegt men, maakt ons vrij van al onze verplichtingen. Maar ik ken er die er anders over dachten. Hendrik VII van Engeland kwam als volgt overeen met Don Philip,(1) de zoon van keizer Maximiliaan (of, in meer vleiende termen, vader van keizer Karel V) : Philip zou aan hem de hertog van Suffolk van de Witte Roos uitleveren - zijn vijand, die was gevlucht naar Nederland - waarbij koning Hendrik de belofte zou doen om de hertog in leven te laten. Maar toen deze zijn eigen dood voelde naderen, beval hij per testament aan zijn zoon om de hertog te doden zodra hij zelf was overleden [...].}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 8 : De l’Oisiveté ===
(&quot;Over ledigheid&quot;)

Montaigne schrijft hier over het gevaar van het hebben van een inactieve geest, en hij denkt na over zijn eigen besluit zich terug te trekken in zijn kasteel om ongestoord, tot aan zijn dood, te kunnen nadenken. Montaigne beschrijft nietsdoen als een informele activiteit van de geest. Deze dwaalt over een veelheid van dingen. Hij voegt eraan toe dat, net als alle dingen, de geest gedwongen moet worden om niet af te dwalen. Na zichzelf te hebben uitgeleefd in mijmeringen, had de auteur zelf besloten om de dingen te noteren die zijn geest had gecreëerd.

=== Chapitre 9 : Des Menteurs ===
(&quot;Over leugenaars&quot;)

In dit lange, meanderende essay schrijft Montaigne voor het eerst over zijn eigen slecht geheugen, en hoe nuttig het soms kan zijn, om een slecht geheugen te hebben. Vervolgens klaagt hij over praatzieke mensen, en tot slot over leugenaars. 

Hij maakt een onderscheid tussen twee verschillende soorten leugenaars, en illustreert dit met een aantal voorbeelden uit zijn persoonlijke leven en uit dit van koningen. Montaigne verwerpt het idee dat geheugen iets te maken zou hebben met intelligentie. Hij troost zich met de gedachte dat dit gebrek hem toestaat om minder ambitieus te zijn en wat draaglijker in de omgang. Dan toont hij aan dat geheugen geassocieerd is met de leugen en dat als ze faalt ook de leugen wordt onthuld.

=== Chapitre 10 : Du Parler Prompt ou Tardif ===
(&quot;Over vlotte of slome praters&quot;)

In dit hoofdstuk schetst Montaigne het verschil tussen gevatte en moeizame sprekers. Dan mijmert hij over de voordelen van voorbereid tegenover spontaan handelen, en hij vraagt zich af waar zijn eigen woorden vandaan komen. Montaigne onderscheidt de advocaat, die snel en ondoordacht praat, en de prediker met zijn afgewogen en langzame discours. Paraat spreken behoort toe aan de geest, en bezonnen spreken aan het oordeel. Zelf, zegt Montaigne, bevindt hij zich tussen beide uitersten: soms komen zijn woorden immers te snel en verward, waardoor zijn geschriften er eveneens onder lijden.

{{Citaat
|1='Nooit werd een enkele mens met alle gaven toebedeeld' ''&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;(nota vert. - &quot;Onc ne furent à tous, toutes graces données&quot;, een vers uit een van sonnetten van zijn vriend La Boétie)&lt;/span&gt;''.

Sommigen zijn zeer begaafd in de kunst van het spreken. Ze hebben een snelle en vlotte geest, klaar voor elke gelegenheid die zich voordoet, en nooit verrast. Anderen zijn zwaar op de hand en traag, niet in staat om iets onvoorbereid te zeggen voor ze er lang over hebben nagedacht }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 11 : Des Prognostications ===
(&quot;Over voorspellingen&quot;)

Montaigne bespreekt waarzeggerij. Hij vraagt zich af of het  mogelijk is om de toekomst te voorspellen, en of het aan te raden is om zijn eigen instincten te volgen.

{{Citaat
|1=Orakels, profetieën en toekomstvoorspellingen dus, hadden reeds voor de komst van Jezus Christus aan geloofwaardigheid ingeboet. Andere vormen van waarzeggerij, die zich bijvoorbeeld baseren op de vlucht van vogels, de ingewanden van dode dieren, donderslagen, overstromingen, enz. hadden veel belang in de oudheid maar zijn nu door onze religie afgeschaft. Toch zijn er velen die nog steeds de waarzeggerij praktiseren met de sterren aan de hemel, met geesten, de vorm of huidskleur van mensen of door middel van onze dromen. Dit is een opmerkelijk voorbeeld van de wilde nieuwsgierigheid van onze natuur, die wat zich in de toekomst bevindt reeds wil begrijpen om erop te kunnen anticiperen, alsof we aan met het heden al niet voldoende werk hadden.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 12 : De la Constance ===
(&quot;Over standvastigheid&quot;)

Montaigne definieert standvastigheid niet als het ontbreken van angst of als niet verrast te worden door iets onverwachts, maar als het aanvaarden van deze 'angst' met behoud van eigen opinies. Hij brengt in dit verband de stoïcijnen in herinnering, al blijft het voor gewone mensen moeilijk om zo afstandelijk te reageren en eigen meningen niet te laten beïnvloeden door 'angst'.

=== Chapitre 13 : Ceremonie de l’Entreveue des Roys ===
(&quot;Over ceremonieel bij het ontmoeten van koningen&quot;)

Montaigne bespreekt enkele Franse beleefdheidsregels. Zijn opvoeding maakte hem  beleefd, maar hij uit nu kritiek op te overvloedige beleefdheid, die een mens kan beperken en, soms, zijn gasten kan vervelen. Hij waarschuwt tegen een mogelijke slavernij aan gedragscodes, maar zegt ook dat beleefdheid een van de sleutels is tot de liefde op het eerste gezicht. Deze regels maken ook de toegang tot de maatschappij mogelijk.

{{Citaat
|1=Geen onderwerp is me te frivool dat het geen plaats verdient in mijn essays. Volgens onze sociale gebruiken zou het onbeleefd zijn om (tegenover een gelijke, en nog veel meer tegenover een meerdere) niet thuis te zijn als iemand je heeft verteld dat hij op bezoek zal komen. Koningin Margaret van Navarra voegt daar aan toe dat het voor een heer zelfs onbeleefd zou zijn om zijn huis te verlaten om zijn bezoeker tegemoet te gaan, ongeacht de hoge positie die hij bekleedt. Het is respectvoller om thuis te blijven en hem te ontvangen, al was het maar dat  hij hem onderweg mis zou kunnen lopen. Zelf probeer ik dergelijke rituele geplogenheden in mijn huis zo veel mogelijk te beperken, waardoor ik me mogelijk schuldig maak aan een of beide van deze beledigingen. &lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
[...]
}}

=== Chapitre 14 : Que le goust des biens et des maux depend en bonne partie de l’opinion que nous en avons ===
(&quot;De ervaring van goed en kwaad wordt voor een groot deel bepaald door de opinies die we erover hebben&quot;)

Montaigne zegt dat het kwaad en lijden alleen maar bestaan doordat we hebben besloten om er zo over te denken. Als we een ding als pijnlijk beoordelen, dan zal het ons pijn doen. Montaigne denkt daardoor dat we lijden kunnen verminderen door onze oordelen te veranderen. Hiervoor gebruikt hij verbeelding, maar ook rede. Hij geeft het voorbeeld van de dood en hoe iedereen daar anders op reageert. Sommigen kunnen extreme pijnen verdragen zonder enige emotie te tonen, uit trots, moed of wat anders. Het lijkt alsof Montaigne ons wil zeggen dat de pijn afhankelijk is van onze graad van lafheid en onze zwakheden.

=== Chapitre 15 : On est puny pour s’opiniastrer à une place sans raison ===
(&quot;Men wordt gestraft wanneer men een fort blijft verdedigen terwijl dat geen zin meer heeft&quot;)

Montaigne betoogt dat er regels bestaan die in een strijd gevolgd dienen te worden, en dat moed of andere deugden soms opzij moeten worden gezet in het belang van de overwinning. Heel wat veldslagen zijn verloren door de koppigheid en vastberadenheid van degenen die een plaats bleven verdedigen terwijl ze beter hadden moeten weten.

{{Citaat
|1=Moed heeft zijn grenzen, alsmede andere deugden, die, eenmaal ze zichzelf voorbij lopen, leiden naar de volgende stap - in het grondgebied van de ondeugd; zodat door het bezit van een te groot deel van deze heldhaftige deugd, tenzij een man volmaakt zijn grenzen kan bepalen, hij heel gemakkelijk roekeloos, koppig en dwaas gaat handelen.&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;}}

=== Chapitre 16 : De la punition de la couardise ===
''(Over de wijze waarop lafaards bestraft moeten worden)''

Montaigne buigt zich over de kwestie van lafheid en vertelt een aantal verhalen over lafaards die werden gestraft. De meest efficiënte wijze van straffen lijkt te appelleren aan het schaamtegevoel. Hij geeft het voorbeeld van een Griekse wetgever die soldaten die weigerden aan een veldslag deel te nemen, verplichtte om in vrouwenkleren uitgedost publiekelijk gehoond te worden. Lafaards, zo betoogt hij, zijn laf uit angst of geneigd om met list moeilijke situaties uit de weg te gaan. Montaigne roept op om het kwaad dat achter bedrieglijke lafheid schuilt strenger te bestraffen.

{{Citaat|Het is terecht dat een groot onderscheid wordt gemaakt tussen de fouten die voortvloeien uit onze zwakheid en degene die afkomstig zijn van onze kwaadaardigheid.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 17 : Un traict de quelques Ambassadeurs ===
''(Een eigenschap van sommige ambassadeurs)''

Montaigne legt de lezer voor dat het nuttig is om mensen die je pas ontmoet uit te vragen over wat ze goed kunnen. Het tegendeel, meepraten over iets dat je zelf niet goed beheerst, kenmerkt sommigen die de illusie hebben dat ze zo meer aanzien zullen verwerven:
{{Citaat|De luie os wil een zadel en breidel; het paard wil een ploeg.}}

Mensen die in de omgang de neiging hebben om thema's te bespreken die niets te maken hebben met hun werk en die ze niet goed onder de knie hebben denken zo een meerwaarde aan hun maatschappelijke positie (als ambassadeur) te geven. Op deze manier zal iemand zichzelf echter nooit weten te verbeteren, noch tot perfectie komen in wat hij doet. Elke architect, schilder, beeldhouwer of gelijk welk ambacht moet zich in zijn discours beperken tot zijn eigen kunnen.

=== Chapitre 18 : De la peur ===
In hoofdstuk XVIII van de Essays onderzoekt Montaigne de menselijke natuur en hoe angst het gedrag van mensen beïnvloedt. Hij constateert dat angst een van de krachtigste emoties is, vaak verwoestender dan de situatie zelf die deze emoties uitlokt.

Montaigne begint met te beweren dat angst een irrationele emotie is die het individu kan verlammen en zijn beoordelingsvermogen kan aantasten. Hij geeft historische en persoonlijke voorbeelden om te illustreren hoe angst kan leiden tot buitensporige of ongepaste reacties. Hij noemt met name soldaten die, onder invloed van angst, ondanks hun training en moed in paniek kunnen raken en kunnen vluchten zonder dat er sprake is van reëel direct gevaar. Montaigne merkt op dat angst vaak gekoppeld is aan verbeeldingskracht, die gevaar kan overdrijven of catastrofale scenario's in de hoofden van mensen kan creëren.

Montaigne stelt dat angst vaak erger is dan waar men feitelijk bang voor is. Angst kan zelfs besmettelijk zijn, zich als een ziekte onder mensen verspreiden en hun collectieve gedrag op irrationele manieren beïnvloeden.

Het essay eindigt met een reflectie op de moeilijkheid om deze emotie te beheersen en het belang van de rede bij het matigen ervan. Montaigne biedt geen eenvoudige oplossing om angst te overwinnen, maar hij benadrukt het belang van zelfkennis en beheersing van emoties om er niet door overweldigd te worden.

=== Chapitre 19 : Qu’Il ne faut juger de nostre heur, qu’apres la mort ===
Montaigne gaat in op de vraag of we de kwaliteit van een leven werkelijk kunnen beoordelen voordat het voltooid is. Hij ontleent dit thema aan een reflectie op een beroemde stelregel van Herodotus, vaak toegeschreven aan Solon, volgens welke een man niet als gelukkig kan worden beschouwd voordat hij het einde van zijn leven kent.

=== Chapitre 20 : Que philosopher c’est aprendre à mourir  ===
In hoofdstuk XX van Boek I van de Essays, getiteld ‘Filosoferen is leren te sterven’, ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de dood en de manier waarop de filosofie helpt deze te begrijpen. Dit hoofdstuk is een van de beroemdste in zijn werk, waarin Montaigne inspiratie haalt uit oude filosofen, zoals Socrates, Plato en de stoïcijnen, om te onderzoeken hoe de dood een integraal onderdeel is van het menselijk leven.

=== Chapitre 21 : De la force de l’imagination ===
In hoofdstuk XXI van Boek I van de Essays, getiteld ‘Over de kracht van de verbeelding’, onderzoekt Montaigne de kracht van de verbeelding over het menselijk lichaam en de menselijke geest. Hij ontwikkelt het idee dat verbeelding, hoewel vaak onderschat, een aanzienlijke invloed heeft op onze perceptie van de werkelijkheid en zelfs op onze fysieke en mentale gezondheid.

=== Chapitre 22 : Le profit de l’un est dommage de l’autre ===
In hoofdstuk XXII van Boek I van de Essays, getiteld &quot;De winst van de één is het verlies van de ander&quot;, behandelt Montaigne de kwestie van menselijke relaties vanuit het perspectief van concurrentie, onrechtvaardigheid en de ongelijkheden die voortkomen uit de aard van uitwisselingen tussen mensen. Het begint met een simpele observatie: in veel gevallen gaat de winst of winst van de een ten koste van de ander. Dit hoofdstuk illustreert een reflectie op het egoïsme dat inherent is aan menselijke relaties en het onrecht dat daaruit voortvloeit

=== Chapitre 23 : De la coustume &amp; de ne changer aisément vne loy receue ===
In hoofdstuk XXIII van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over gewoonte en het niet gemakkelijk veranderen van een ontvangen wet’, reflecteert Montaigne op de kracht van gewoonte en de rol ervan in het menselijk leven, maar ook op de moeilijkheid van het veranderen van gevestigde wetten en praktijken. Het behandelt zowel de impact van gewoonten op de samenleving en individuen, als de wijsheid om reeds bestaande wetten niet te gemakkelijk te veranderen.

=== Chapitre 24 : Divers evenemens de mesme conseil ===
In hoofdstuk XXIV van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Diverse gebeurtenissen met hetzelfde advies’, reflecteert Montaigne op de variabiliteit van de resultaten van menselijke handelingen, zelfs als ze worden geleid door dezelfde principes of hetzelfde advies. Hij benadrukt dat acties die met dezelfde intentie of hetzelfde plan worden ondernomen, afhankelijk van de omstandigheden, tot zeer verschillende resultaten kunnen leiden. Dit hoofdstuk behandelt de kwestie van onzekerheid en onvoorspelbaarheid in menselijke aangelegenheden.

=== Chapitre 25 : Du pédantisme ===
In hoofdstuk XXV van Boek I van de Essays*, getiteld &quot;Over pedanterie&quot;, bekritiseert Montaigne de figuur van de &quot;pedant&quot;, dat wil zeggen iemand die buitensporige en vaak nutteloze eruditie aan de dag legt, zonder echt begrip of wijsheid. Deze tekst is een reflectie op de excessen van de leer van die tijd en op de gevaren van een opvoeding die waarde hecht aan de simpele accumulatie van kennis ten koste van reflectie en kritisch oordeel.

=== Chapitre 26 : De l’institution des enfans ===
In hoofdstuk XXVI van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over het onderwijs van kinderen’, gaat Montaigne in op de kwestie van het onderwijs. Deze tekst is bijzonder belangrijk omdat hij de humanistische zorgen van die tijd weerspiegelt en tegelijkertijd innovatieve ideeën biedt over hoe kinderen moeten worden opgeleid tot wijze en evenwichtige individuen. Montaigne bekritiseert traditionele onderwijsmethoden, gebaseerd op memoriseren en eruditie, en stelt een onderwijsmodel voor dat gericht is op de ontwikkeling van oordeel, rede en persoonlijke ervaring.

=== Chapitre 27 : C’est folie de rapporter le vray et le faux à nostre suffisance ===
In zijn essay 'Het is waanzin om het ware en het valse in verband te brengen met onze toereikendheid' nodigt Montaigne ons uit tot een diepe reflectie over de aard van kennis en de grenzen van ons begrip. Hij bekritiseert de houding van degenen die beweren de absolute waarheid in pacht te hebben en die alle dingen beoordelen op basis van hun eigen kennis.

=== Chapitre 28 : De l’amitié ===
In hoofdstuk 28 'Over vriendschap' van zijn Essays onderzoekt Montaigne de diepgaande aard van vriendschap en de plaats die deze inneemt in het menselijk leven. Hij begint met het beschrijven van vriendschap als een unieke en onlosmakelijke band tussen twee mensen, gebaseerd op een ‘kwintessens van al deze vermenging’ die hen verenigt zonder enige reden of bijzondere overweging.

Montaigne benadrukt dat echte vriendschap zeldzaam en kostbaar is, omdat het een totaal delen van jezelf en een samensmelting van zielen inhoudt. Hij herinnert zich zijn eigen vriendschap met Etienne de La Boétie, die hij beschouwt als een van de mooiste ervaringen uit zijn leven.

Vervolgens worden de verschillende kwaliteiten besproken die nodig zijn voor vriendschap, zoals loyaliteit, vertrouwen, vrijgevigheid en wederzijds begrip. Montaigne benadrukt het belang van open en eerlijke communicatie in een sterke vriendschap.

Ten slotte denkt hij na over de uitdagingen en moeilijkheden waarmee vriendschappen te maken kunnen krijgen, waaronder scheidingen, verraad en levensveranderingen. Hij benadrukt dat echte vriendschap deze beproevingen kan doorstaan, dankzij de kracht van de band die de twee mensen verenigt.

=== Chapitre 29 : Vingt et neuf sonnets d’Estienne de La Boetie ===
Hoofdstuk 29 van Montaignes Essays, &quot;Negenentwintig Sonnetten van Estienne de La Boétie&quot;, is eigenlijk een opname van de gedichten van zijn goede vriend, Étienne de La Boétie. Montaigne koos er om verschillende redenen voor om deze sonnetten in zijn essays op te nemen:
* Eerbetoon aan vriendschap: Deze opname is vooral een eerbetoon aan de diepe vriendschap die Montaigne en La Boétie verenigde. De sonnetten getuigen van de schoonheid van hun relatie en de bewondering die Montaigne voor zijn vriend had.
* Illustratie van zijn ideeën: De thema's die in de sonnetten van La Boétie aan bod komen, resoneren met Montaignes reflecties over vriendschap, liefde, de menselijke natuur en de dood. Ze illustreren en verdiepen dus enkele van de ideeën die in de voorgaande hoofdstukken van de Essays zijn ontwikkeld.
* Het delen van een literair werk: Montaigne wilde het publiek bewust maken van het poëtische werk van zijn vriend, dat hij als uitzonderlijk beschouwde. Zo droeg hij bij tot de verspreiding van deze sonnetten en tot de erkenning van het talent van La Boétie.

=== Chapitre 30 : De la moderation ===
In het hoofdstuk &quot;Over gematigdheid&quot; ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de deugd van matigheid en de gevaren van overdaad. Samenvattend nodigt Montaigne ons uit om gematigdheid te cultiveren in alle aspecten van ons leven. Door extremen te vermijden, kunnen we een gelukkiger en vrediger leven leiden dat beter aansluit bij de menselijke natuur.

De belangrijkste thema’s die in dit hoofdstuk aan bod komen zijn:
* Overdaad als perversie van deugd: Montaigne benadrukt dat zelfs de beste eigenschappen, tot het uiterste doorgevoerd, gebreken kunnen worden. Hij neemt het voorbeeld van religie: overmatige religieuze ijver kan leiden tot intolerantie en geweld. 
* De waarde van het gemiddelde: De auteur pleit voor het ‘middengebied’, dat wil zeggen een evenwichtig leven, waarin de geneugten gematigd zijn en de passies onder controle. Hij laat zich inspireren door oude filosofen, zoals Aristoteles, die gematigdheid als de deugd bij uitstek beschouwden. 
* De kwetsbaarheid van de mens: Montaigne herinnert ons eraan dat de mens van nature zwak is en onderhevig aan hartstochten. Het is daarom belangrijk op je hoede te zijn voor je eigen neigingen en te proberen deze te temperen. 
* De noodzaak van de rede: De rede is volgens Montaigne de beste gids om excessen te vermijden. Het stelt ons in staat afstand te nemen van onze emoties en weloverwogen keuzes te maken.

=== Chapitre 31 : Des Cannibales ===
&quot;Over kannibalen&quot; van Montaigne is een voorbeeld van het humanistische denken. Bij het beschrijven van de gebruiken en moraal van de indianenvolken neemt Montaigne geen genoegen met een simpel reisverslag. Hij onderneemt een diepgaande reflectie op de aard van de beschaving, menselijke waarden en de relativiteit van culturen.

De belangrijkste thema’s die aan bod komen:
* Cultureel relativisme: Montaigne zet vraagtekens bij de Europese vooroordelen jegens inheemse Amerikaanse volkeren, die zij omschrijven als ‘wilden’. Hij wijst erop dat onze eigen gewoonten, gezien door een andere bril, net zo vreemd en barbaars kunnen lijken.
* Natuur en cultuur: De auteur trekt een parallel tussen inheemse Amerikaanse volkeren, die volgens hem dichter bij de natuur staan, en Europeanen, die volgens hem gecorrumpeerd zijn door de beschaving. Hij zet vraagtekens bij het begrip ‘vooruitgang’ en vraagt zich af wat de gevolgen zijn van dit kunstmatig leven.
* Oorlog en geweld: Montaigne analyseert de redenen die mensen ertoe aanzetten oorlog te voeren. Hij merkt op dat de oorzaken van conflicten vaak verband houden met materiële belangen of politieke rivaliteit, en niet met een fundamenteel agressieve aard.
* Eenvoud en deugd: De auteur bewondert de eenvoud van het leven van indianenvolken en hun gehechtheid aan fundamentele waarden zoals solidariteit, moed en eer. Hij verzet zich tegen de complexiteit en hypocrisie van de Europese samenleving.

=== Chapitre 32 : Qu’Il faut sobrement se mesler de juger des ordonnances divines ===
In hoofdstuk 32 van zijn Essays met de titel ''&quot;Dat we ons terughoudend moeten opstellen bij het beoordelen van goddelijke verordeningen&quot;'' behandelt Montaigne een fundamentele vraag: die van ons vermogen om goddelijke plannen te begrijpen en te beoordelen. Hij nodigt ons uit tot grote voorzichtigheid en diepe nederigheid tegenover de mysteries van geloof en bestaan, dus zeker niet te beweren de waarheid te kennen over de mysteries van het leven. Beter is om het bestaan te aanvaarden van dingen die ons begrip te boven gaan. Hij moedigt ons aan een eenvoudig en oprecht geloof te cultiveren, gebaseerd op vertrouwen in plaats van op zekerheid.

Montaignes belangrijkste argumenten:
* Bedrog en het onbekende: Montaigne benadrukt dat het onbekende een vruchtbare voedingsbodem is voor charlatans en bedriegers. Hoe mysterieuzer iets is, hoe gemakkelijker het is om er willekeurige betekenissen aan te geven en het aan persoonlijke interpretaties te onderwerpen.
* De grenzen van de menselijke rede: Onze rede, hoe krachtig die ook mag zijn, is niet in staat alle mysteries van het universum te ontrafelen. Proberen Gods plannen te begrijpen komt neer op het willen begrijpen van het oneindige in het eindige.
* De diversiteit aan interpretaties: Geconfronteerd met dezelfde gebeurtenis bieden mensen meerdere en vaak tegenstrijdige interpretaties. Dit toont duidelijk de willekeur van onze oordelen aan en de onmogelijkheid om de absolute waarheid te kennen.
* Geloof en onderwerping: Montaigne moedigt een houding van geloof en onderwerping aan tegenover het goddelijke. Het suggereert dat de gelovige de beproevingen en vreugden van het leven moet accepteren als manifestaties van goddelijke wil, zonder te proberen ze rationeel te begrijpen.

Montaigne spoort zijn lezers in dit essay aan tot nederigheid, tolerantie en vertrouwen:
* Nederigheid: We moeten de grenzen van onze kennis en begrip erkennen.
* Tolerantie: Geconfronteerd met de diversiteit aan overtuigingen moeten we tolerantie en respect voor anderen cultiveren.
* Vertrouwen: Zelfs als we niet alles begrijpen, kunnen we vertrouwen op een hogere macht die ons lot leidt.

=== Chapitre 33 : De fuir les voluptez au pris de la vie ===
In zijn essay &quot;De fuir les voluptez au pris de la vie&quot; (&quot;Het vermijden van geneugten ten koste van het leven&quot;) onderzoekt Michel de Montaigne het thema van de menselijke drang om genot te vermijden uit angst voor de gevolgen of risico's voor het leven. Hij verkent hierbij de vraag of het zinvol is om plezier of vreugde op te offeren om de levensduur te verlengen, en hij reflecteert op de balans tussen genieten van het leven en voorzichtigheid om te overleven. Montaigne benadrukt dus het idee dat overmatige voorzichtigheid en het vermijden van alle risico's het leven armer en minder de moeite waard kunnen maken. Hij pleit voor een evenwicht waarbij we het leven ten volle waarderen, inclusief de vreugde en geneugten, zonder ons constant te laten verlammen door angst voor de dood, die immers onvermijdelijk is. Hij pleit voor een filosofische houding tegenover de dood, waarin men deze accepteert en niet voortdurend vreest. De essentie van een goed leven ligt volgens Montaigne niet in het vermijden van de dood, maar in het waarderen van het leven terwijl het er is. Levensvreugde is een essentieel onderdeel van het leven.
Montaigne reflecteert ook op hoe individuen hun waarden en prioriteiten moeten afwegen bij het maken van keuzes in het leven. Moet men veiligheid en een lang leven boven alles stellen, of is er ruimte voor risico’s en het najagen van geneugten die het leven voller maken? Voor Montaigne is het belangrijk dat men niet uit angst voor de dood volledig afstand doet van de dingen die het leven de moeite waard maken.
{{Sub}}

=== Chapitre 34: La fortune se rencontre souvent au train de la raison ===
In ''La fortune se rencontre souvent au train de la raison''  onderzoekt Montaigne de relatie tussen rede en fortuin (of toeval). Montaigne ontwikkelt het idee dat, hoewel mensen vertrouwen op hun rede om hun acties te sturen, het vaak voorkomt dat fortuin een belangrijke rol speelt in het succes of falen van deze acties. Het drukt dus een complexe reflectie uit over de aard van geluk en voorzichtigheid in het menselijk leven.

De titel van het hoofdstuk ‘Fortuin ontmoet vaak de rede’ suggereert dat geluk vaak gepaard gaat met de rede, of op zijn minst dat de twee naast elkaar kunnen bestaan. Montaigne maakt hier een pragmatische observatie: zelfs als we rationeel handelen, moeten we accepteren dat een deel van het onvoorziene aan de menselijke controle ontsnapt. De rede kan nooit alles voorspellen, maar kan ons wel beter in staat stellen de juiste kansen te grijpen wanneer die zich voordoen.

=== Chapitre 35 : D’un defaut de nos polices ===
Hoofdstuk 35 van Montaignes Essais gaat over de grenzen en onvolkomenheden van de bestaande politieke en gerechtelijke systemen. Montaigne analyseert de aard van wetten, hun toepassing, evenals de slechte werking van openbare instellingen van zijn tijd. De term ‘polices’ verwijst hier niet naar de kracht van de orde, maar naar de organisatie van de stad, dat wil zeggen de manier waarop de samenleving wordt bestuurd, bestuurd en gereguleerd.

=== Chapitre 36 : De l’usage de se vestir ===
Hoofdstuk 36 van Montaignes Essais, &quot;Over het gebruik van kleding&quot;, is een reflectie op de praktijk van kleding en de manier waarop deze diepere aspecten van de samenleving, gewoonten en de menselijke natuur weerspiegelt. Met name de associatie met iemands sociale status wordt door hem behandeld. Montaigne onderzoekt de relatie die mensen hebben met hun kleding, benadrukt culturele en historische verschillen en zet vraagtekens bij de redenen waarom mensen zoveel belang hechten aan hun kleding. Wat in de ene cultuur als fatsoenlijk of elegant wordt beschouwd, kan in een andere cultuur als vreemd of zelfs onaanvaardbaar worden beschouwd. Sommige beschavingen beschouwen naaktheid bijvoorbeeld als natuurlijk, terwijl andere het schandalig vinden. Kleren zijn voor Montaigne daarom symbolen die veel verder gaan dan hun eenvoudige praktische functie

=== Chapitre 37 : Du jeune Caton ===
(&quot;Over Cato de jongere&quot;)
In hoofdstuk 37 onderzoekt Montaigne de figuur van Cato de jongere, een man die beroemd is om zijn deugd en integriteit. Het essay is een diepgaande reflectie op deugd, oordeel en de menselijke natuur. Door de studie van de historische figuur Cato van Utica onderzoekt Montaigne de noties van heldendom, stoïcisme en conformiteit met sociale normen. Montaigne bewondert Cato vanwege zijn stoïcisme en zijn weerstand tegen de verleidingen van macht en corruptie van zijn tijd.

Montaigne onderstreept het contrast tussen de morele strengheid van Cato en het gedrag van de politici van zijn tijd. Hij reflecteert op het deugdideaal, maar ook op de uitdagingen waarmee een individu in de praktijk te maken krijgt. De figuur van Cato dient als uitgangspunt voor een bredere meditatie over moraliteit, plicht en persoonlijke opoffering.

Bovendien zet Montaigne vraagtekens bij het idee van voorbeeldigheid en de moeilijkheid om een dergelijk niveau van deugd te bereiken. Het essay nodigt ons uit om na te denken over de complexiteit van de menselijke natuur en de morele dilemma's die daaruit voortkomen. Hij trekt de geldigheid in twijfel van het beoordelen van de acties van anderen op basis van de eigen normen en waarden en onderstreept hoe belangrijk het is om ieder individu in zijn eigenheid te beschouwen en niet één enkel deugdmodel op te leggen.

=== Chapitre 38 : Comme nous pleurons et rions d’une mesme chose ===
Hoofdstuk 38 van Montaignes Essays, &quot;Hoe we tegelijk kunnen huilen en lachen om hetzelfde&quot;, is een fascinerende verkenning van menselijke emoties en hun complexiteit. Door middel van concrete voorbeelden en persoonlijke reflecties nodigt Montaigne ons uit om de aard van onze reacties op levensgebeurtenissen in twijfel te trekken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De dualiteit van emoties: De auteur benadrukt dat we in staat zijn tegenstrijdige emoties te voelen wanneer we met dezelfde situatie worden geconfronteerd. We kunnen zowel huilen als lachen, blij en verdrietig zijn, en vaak onbewust.
* De invloed van context: Onze emoties worden sterk beïnvloed door de context waarin we ons bevinden en door onze eigen persoonlijke geschiedenis. Dezelfde situatie kan, afhankelijk van het individu, heel verschillende reacties uitlokken.
* De veranderende aard van emoties: Montaigne laat zien dat onze emoties niet vaststaan, maar in de loop van de tijd evolueren. Waar we gisteren om huilden, vinden we vandaag misschien grappig, en omgekeerd.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur benadrukt de moeilijkheid om de motivaties en reacties van anderen, evenals die van onszelf, volledig te begrijpen.

=== Chapitre 39 : De la solitude ===
Hoofdstuk 39 van Montaignes Essays, &quot;Over eenzaamheid&quot;, is een intieme en diepgaande reflectie op het belang van eenzaamheid voor het individu. De auteur onderzoekt de voordelen van het zich terugtrekken uit de wereld om jezelf beter te leren kennen en je geest te cultiveren.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* Eenzaamheid als bron van zelfkennis: Montaigne beweert dat eenzaamheid noodzakelijk is om weg te komen van de afleidingen van de wereld en zich te concentreren op eigen gedachten en gevoelens. Het is in eenzaamheid dat we onszelf echt kunnen kennen en begrijpen.
* Eenzaamheid als toevluchtsoord: Eenzaamheid biedt toevlucht tegen sociale druk en de verwachtingen van anderen. Het stelt ons in staat om onze onafhankelijkheid te behouden en de eigen individualiteit te cultiveren.
* Eenzaamheid en samenleving: Montaigne pleit niet voor totale isolatie. Hij benadrukt dat eenzaamheid complementair is aan het leven in de samenleving en dat het ons in staat stelt menselijke relaties beter te waarderen.
* De voordelen van lezen: Lezen is voor Montaigne een essentiële metgezel in eenzaamheid. Het opent de geest voor nieuwe ideeën en maakt dialoog met de grootste geesten mogelijk.

=== Chapitre 40 : Consideration sur Cicéron ===
Hoofdstuk 40 van Montaignes Essays, &quot;Overwegingen over Cicero&quot;, is een beschouwing over de erfenis van deze grote Romeinse redenaar. Naast bewondering voor Cicero maakt Montaigne van de gelegenheid gebruik om bredere vragen over schrijven, ijdelheid, vriendschap en de zin van het leven te onderzoeken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De ijdelheid van schrijvers: Montaigne zet vraagtekens bij de motivatie van grote schrijvers om hun werken te publiceren. Is het uit een puur verlangen om hun gedachten te delen, of uit een vorm van ijdelheid, een behoefte aan erkenning? Hij neemt het voorbeeld van Cicero en Plinius de Jonge, die historici opriepen om hun herinnering voort te zetten.
* De relatie met het nageslacht: De auteur reflecteert op de wens om een stempel te drukken op de geschiedenis. Hij vraagt zich af of deze zoektocht naar het nageslacht een nobele ambitie is of een simpele illusie.
* Vriendschap en correspondentie: Montaigne wijst op het belang van vriendschap in zijn leven en dat van Cicero. Het onderstreept de rol van correspondentie bij het onderhouden van vriendschappelijke banden en bij intellectuele verrijking.
* Stijl en vorm: Montaigne vergelijkt zijn eigen schrijfstijl met die van Cicero. Hij benadrukt de verschillen tussen hun aanpak en reflecteert op het belang van vorm bij de overdracht van ideeën.

=== Chapitre 41 : De ne communiquer sa gloire ===
In hoofdstuk 41 (&quot;Het delen van eigen successen&quot;) behandelt de auteur het thema van persoonlijke glorie en hoe deze wordt waargenomen en gedeeld. Montaigne kijkt naar de spanning tussen het verlangen naar erkenning en het belang van bescheidenheid.

Montaigne benadrukt dat roem vaak gekoppeld is aan de mening van anderen, terwijl het ware geluk niet ligt in het najagen van roem. Hij stelt dat persoonlijke bevrediging en deugd voorrang moeten krijgen op externe goedkeuring.

De auteur bespreekt ook de gevaren van ijdelheid en de neiging van mensen om zichzelf met anderen te vergelijken. Hij pleit voor een meer introspectieve benadering van succes, waarbij hij benadrukt dat eigenwaarde niet afhankelijk mag zijn van publieke erkenning.

Dit hoofdstuk nodigt ons uit om na te denken over onze motivaties en de manier waarop we de waarde van onze prestaties waarnemen. Montaigne suggereert dat ware grootsheid kan liggen in het vermogen om een eenvoudig, teruggetrokken leven te leiden, ver weg van de onrust van het openbare leven.

=== Chapitre 42 : De l’inegalité qui est entre nous ===
In hoofdstuk 42 van Livre I, &quot;Over de ongelijkheid die tussen ons bestaat&quot;, gaat Montaigne in op de verschillende vormen van ongelijkheid die bestaan tussen mensen, zowel fysiek, intellectueel, sociaal als moreel. Montaigne reflecteert op de aard van deze ongelijkheden en hun impact op menselijke relaties.
{{Citaat|Il y a plus de distance de tel à tel homme qu'il n'y a de tel homme à telle bête. ''(Er is meer verschil tussen twee mensen dan tussen een mens en een dier.)''}}

Hij benadrukt dat hoewel ongelijkheid natuurlijk is, het essentieel is om de waardigheid van ieder individu te erkennen. Montaigne stelt starre hiërarchieën in vraag en benadrukt dat ieder mens kwaliteiten heeft die uniek zijn voor hem of haar, en dat deze kwaliteiten niet uitsluitend op basis van sociale of materiële criteria beoordeeld mogen worden.

Montaigne bespreekt ook het idee dat de ware maatstaf voor iemands waarde niet ligt in zijn sociale positie of status, maar in zijn vermogen om deugdzaam te handelen en zijn talenten te cultiveren. Dit hoofdstuk roept op tot reflectie over tolerantie en acceptatie van verschillen, terwijl de rijkdom van de menselijke diversiteit wordt gevierd.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De relativiteit van waarden: Montaigne benadrukt dat waarden en beoordelingscriteria variëren van persoon tot persoon en van cultuur tot cultuur. Wat bij de een als een kwaliteit wordt beschouwd, kan bij de ander als een fout worden gezien.
* Uiterlijk en realiteit: De auteur bekritiseert het belang dat wordt gehecht aan uiterlijk en materiële goederen. Hij stelt dat de waarde van een individu niet wordt afgemeten aan zijn bezittingen of sociale status, maar aan zijn intrinsieke kwaliteiten.
* Menselijke ijdelheid: Montaigne hekelt de ijdelheid die mensen ertoe aanzet zichzelf met elkaar te vergelijken en elkaar te devalueren. Het nodigt uit tot grotere nederigheid en acceptatie van onze verschillen.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur onderstreept de moeilijkheid van het beoordelen van anderen, omdat iedereen uniek is en een veelheid aan kwaliteiten en fouten in zich draagt.
{{Citaat|Il ne nous faict montre que des parties qui ne sont aucunement siennes, et nous cache celles par lesquelles seules on peut vrayement juger de son estimation. ''(Iemand laat ons alleen delen zien die in geen enkel opzicht van hem zijn, en verbergt voor ons die delen op basis waarvan we hem werkelijk zouden kunnen beoordelen.)''}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 43 : Des loix somptuaires ===
In hoofdstuk 43 van Livre I bespreekt Montaigne de wetten die de uitgaven voor weelde regelen, dat wil zeggen de wetten die betrekking hebben op luxe en uiterlijke status. Montaigne onderzoekt de redenen waarom deze wetten werden ingevoerd, vaak om excessen onder controle te houden en de publieke moraal te behouden.

Hij bekritiseert het idee dat rijkdom en uiterlijke kenmerken criteria zijn voor waarde of status, en benadrukt dat ware adel in deugd en karakter ligt. Montaigne benadrukt de hypocrisie die gepaard kan gaan met 'weeldewetten', omdat ze proberen complex menselijk gedrag te reguleren, vaak ingegeven door persoonlijke verlangens.

De auteur onderzoekt ook de spanning tussen het verlangen om de schijn op te houden en de behoefte aan authenticiteit. Hij stelt dat ware schoonheid in eenvoud en integriteit ligt en niet in materiële uitbundigheid. Montaigne nodigt ons uit om na te denken over de betekenis van rijkdom en over hoe deze op een meer ethische en betekenisvolle manier kan worden gebruikt.

=== Chapitre 44 : Du dormir ===
Hoofdstuk 44 van Montaignes essays, &quot;Over de slaap&quot;, nodigt de lezer uit om na te denken over een activiteit die zo banaal is als slapen. Naast het fysiologische aspect onderzoekt Montaigne ook de psychologische en filosofische dimensies van slaap. Hij gaat ook in op de relatie met dromen, herinnering en verbeelding, waarbij hij bedenkt hoe deze elementen onze perceptie van de werkelijkheid beïnvloeden. Hij benadrukt de dubbelzinnigheid van de slaap, die zowel een moment van rust als een tijd van kwetsbaarheid kan zijn. Het essay nodigt uit tot reflectie over de behoefte aan rust en het noodzakelijke evenwicht tussen activiteit en contemplatie. 

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* Slaap en rede: Montaigne zet vraagtekens bij de relatie tussen slaap, die een opschorting van de rede is, en het  menselijk handelen. Hij betwijfelt het vermogen van grote mannen om vredig te slapen vóór belangrijke gebeurtenissen, zoals Alexander de Grote vóór de Slag bij Gaugamela in 331 v.Chr.
* Slaap en passies: slaap kan ons soms kan onttrekken aan de invloed van onze passies en onze kwellingen. Montaigne haalt het voorbeeld aan van de Romeinse keizer Otto, die vredig in slaap viel voordat hij zelfmoord pleegde.
* Slaap en dood: Montaigne trekt een parallel tussen slaap en dood, twee toestanden waarin de geest afwezig is in het lichaam. Hij bezint zich over de aard van de dood en vraagt zich af wat er na ons leven gebeurt.
* Slaap en gezondheid: het belang van slaap voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Montaigne wijst erop dat een gebrek aan slaap schadelijke gevolgen kan hebben voor ons welzijn.

=== Chapitre 45 : De la bataille de dreux ===
(&quot;Over de [[w:Slag bij Dreux|Slag bij Dreux]]&quot;)

Hoewel het op het eerste gezicht een eenvoudige beschrijving van een historische veldslag lijkt, onthult dit hoofdstuk in werkelijkheid Montaignes diepgaande reflecties over de menselijke natuur, oorlog en fortuin.
;Historische context
Het essay gaat in op de tragische gebeurtenissen van de strijd die plaatsvond in 1562, tijdens de godsdienstoorlogen in Frankrijk. Montaigne, die getuige was van deze conflicten, spreekt zijn afschuw uit over het geweld en de verwoestende gevolgen van de oorlog. Hij onderstreept de absurditeit van de rivaliteit tussen katholieken en protestanten en bekritiseert de wreedheid van de conflicten. Montaigne roept het lijden van mensen op, zowel op het slagveld als onder burgers, en stelt het idee van militaire glorie in vraag.

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* De onvoorspelbaarheid van oorlog: Montaigne benadrukt het chaotische en onvoorspelbare aspect van gevechten, waarbij gebeurtenissen snel in het voordeel van de ene of de andere kant kunnen omslaan. Hij wijst op de rol van geluk en fortuin in de uitkomst van veldslagen.
* De psychologie van strijders: Montaigne is geïnteresseerd in de reacties van mannen op angst, dood en geweld. Het essay analyseert individueel en collectief gedrag en laat zien hoe emoties beslissingen en acties op het slagveld kunnen beïnvloeden.
* Kritiek op traditioneel heldendom: Montaigne daagt het traditionele beeld van de oorlogsheld uit, vaak verheerlijkt vanwege individuele daden van moed. Hij benadrukt liever het belang van discipline, groepscohesie en het vermogen zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
* Reflectie op de dood: De Slag bij Dreux, die plaatsvond op 19 december 1562 ten zuiden van Dreux, is een gelegenheid voor Montaigne om na te denken over de dood, die alomtegenwoordig is op het slagveld. Hij onderzoekt de verschillende houdingen ten opzichte van de eindigheid van het leven en probeert de betekenis van het menselijk bestaan te begrijpen.

=== Chapitre 46 : Des noms ===
In 'Des noms&quot; reflecteert Montaigne op de aard van namen en hun impact op onze identiteit en onze perceptie van de wereld.

Thema's:
* De willekeur van namen: Montaigne benadrukt dat namen willekeurige labels zijn die we op dingen en mensen plakken. Ze weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de diepere aard van wat ze aanduiden. Hij bekritiseert de irrationele menselijke neiging om een mystieke betekenis in namen te zien. Dit is immers een vorm van bijgeloof die vaak aanwezig is in samenlevingen die verbanden veronderstellen tussen de naam en het lot. 
* Verlies van identiteit: De latinisering van eigennamen, een gangbare praktijk in zijn tijd, was voor hem een bron van verwarring en identiteitsverlies. Door namen te transformeren, wissen we de geschiedenis en wortels van een individu of een plaats.
* De kracht van namen: Namen kunnen onze perceptie en oordelen beïnvloeden. Een prestigieuze naam kan de drager een bepaald prestige verlenen, terwijl een bescheiden naam gezien kan worden als een teken van minderwaardigheid.
* Het belang van geschiedenis: Namen zijn gekoppeld aan geschiedenis en herinnering. Door het behoud van eigennamen behouden we ook een deel van ons erfgoed.
* De relativiteit van perceptie: Onze perceptie van de wereld wordt beïnvloed door de woorden die we gebruiken. Namen zijn hulpmiddelen om onze realiteit te construeren.
* De zoektocht naar identiteit: Montaigne stelt de kwestie van identiteit in vraag en wat ons maakt tot wie we zijn. Namen zijn een onderdeel van deze identiteit, maar definiëren deze niet volledig.

Montaigne besluit met een sceptische kijk op het belang van namen, die hij ondergeschikt acht aan de intrinsieke kwaliteiten van individuen. Voor hem is het hechten van onevenredig belang aan namen eerder een kwestie van bijgeloof en menselijke ijdelheid dan van de rede.

Kortom, dit hoofdstuk van Montaigne is een meditatie over de willekeur van namen en een oproep om niet te veel gewicht te hechten aan oppervlakkige conventies. De 'Essais' zijn doordrenkt van deze kritische geest, vermengd met humor en scherpe observatie van menselijk gedrag.

=== Chapitre 47 : De l’incertitude de nostre jugement ===
“Over de onzekerheid van ons oordeel” is een grondtekst van de sceptische filosofie, waarin Montaigne de betrouwbaarheid van ons oordeel en onze zekerheden in twijfel trekt. &quot;De l’incertitude de nostre jugement&quot; had een diepgaande invloed op de westerse filosofie door kritische reflectie te introduceren over de aard van kennis en waarheid.
De vragen die Montaigne stelt, zijn vandaag de dag nog steeds relevant in een complexe wereld die wordt gekenmerkt door diversiteit aan meningen. Door de relativiteit van culturen en overtuigingen te benadrukken, moedigt Montaigne tolerantie en respect voor anderen aan.

Belangrijkste thema's:
* De onzekerheid van het menselijk oordeel: Montaigne benadrukt de kwetsbaarheid van onze meningen en overtuigingen. Vaak worden ze beïnvloed door ons onderwijs, onze cultuur en onze persoonlijke ervaringen.
* Cultureel relativisme: dat wat in de ene cultuur als waar of juist wordt beschouwd, kan in een andere cultuur heel anders worden beoordeeld. Deze diversiteit aan standpunten maakt het moeilijk om een absolute waarheid vast te stellen.
* Methodische twijfel: Montaigne nodigt ons uit om twijfel te cultiveren en onze diepste zekerheden in twijfel te trekken. Deze sceptische houding stelt ons in staat aan dogma’s te ontsnappen en onze geest open te stellen voor nieuwe perspectieven.
* De subjectiviteit van perceptie: Montaigne laat zien dat onze perceptie van de wereld subjectief is omdat zij wordt beïnvloed door onze eigen cognitieve vooroordelen.
* De onmogelijkheid van absolute kennis: Montaigne concludeert dat mensen veroordeeld zijn tot onzekerheid en dat ze geen aanspraak kunnen maken op perfecte kennis van de wereld.

Dit essay eindigt met een uitnodiging om onzekerheid te aanvaarden als een essentieel onderdeel van de menselijke conditie. Montaigne biedt geen definitieve oplossing om de zwakheden van ons oordeel te compenseren, maar hij biedt een meer bescheiden en sceptische houding ten opzichte van meningen en schijnbare waarheden.

=== Chapitre 48 : Des destriers ===
Het essay &quot;Over oorlogspaarden&quot; biedt een fascinerende kijk op de paardenwereld van toen. De ''destrier'' is het bekendste oorlogspaard uit de middeleeuwen. Het droeg ridders in veldslagen, toernooien en steekspelen. Het essay levert echter vooral een bredere reflectie op de relatie tussen mens en dier. Daarvoor maakt Montaigne gebruik van historische anekdotes:

* Hij vertelt over Romeinse oorlogspaarden. Deze ''funales'' en ''desultorios'' waren onmisbare partners op het slagveld. Door een sterk doorgevoerde en harde training waren zij in staat tot ongelooflijke prestaties. Zo werden zij niet alleen een symbool van Romeins meesterschap, maar werden zij ook slachtoffer van wreedheid jegens dieren. 
* Hij besteedt eveneens aandacht aan getrainde paarden die in staat zijn hun meester vrijwel autonoom te verdedigen, waarbij hij zowel hun intelligentie als de gevaren die inherent zijn aan deze training benadrukt. 
* Met het verhaal van Artibie, een Perzische generaal die werd gedood door zijn eigen getrainde paard, wil Montaigne de grenzen en risico's laten zien van deze mens-dierrelatie.

Dit hoofdstuk gaat echter verder dan een loutere beschrijving van de paarden. Met deze anekdotes zet Montaigne vraagtekens bij de natuur van de mens. De verhalen benadrukken de dubbelhartigheid van de mens, die in staat is tot zowel grote intelligentie als wreedheid. Het is eveneens een reflectie over macht: paardentraining is een metafoor voor de macht van de mens over de natuur, maar ook voor de grenzen van deze macht. Het essay benadrukt ook het belang van voorzichtigheid: het verhaal van Artibie is een waarschuwing tegen overmoed.

=== Chapitre 49 : Des coustumes anciennes ===
In zijn essay &quot;Over oude gebruiken&quot; nodigt Montaigne de lezer uit om na te denken over de relativiteit van de moraal en de kwetsbaarheid van onze zekerheden. Montaigne bekritiseert in dit hoofdstuk vooral het conformisme en de blinde gehechtheid aan de gebruiken van zijn tijd. Hij wijst op de de willekeur en vluchtigheid van mode en gewoontes, en demonstreert daarmee de relativiteit van waarden en sociale normen die immers sterk cultuurafhankelijk zijn: wat in de ene cultuur als normaal en natuurlijk wordt beschouwd, kan in een andere cultuur bizar en zelfs barbaars lijken.

Belangrijkste thema's:
* De relativiteit van de moraal: Montaigne benadrukt dat onze oordelen over buitenlandse gewoontes vaak vertekend zijn door onze eigen gewoonten. Wat wij vandaag de dag als ‘barbaars’ beschouwen, kan in een andere tijd of plaats volkomen natuurlijk lijken.
* De wispelturigheid van mode: Het essay benadrukt hoe snel mode en gewoonten veranderen, en hoe gemakkelijk we van gedachten kunnen veranderen over wat ‘goed’ of ‘fout’ is.
* Het gewicht van gewoonte: Montaigne laat zien hoe gewoonte onze perceptie van de wereld bepaalt en ons vaak niet in staat stelt onze eigen overtuigingen in twijfel te trekken.
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt 
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een ​​eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een ​​houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt Montaigne de relatieve aard van elke cultuur en de ijdelheid van het beoordelen van anderen op basis van de eigen criteria.

=== Chapitre 50 : De Democritus et Heraclitus ===
In &quot;Over Democritus en Heraclitus&quot; onderzoekt Montaigne de ambivalente aard van het menselijk bestaan door de houding van deze twee oude filosofen te vergelijken. Democritus beschouwt de menselijke conditie als ijdel en belachelijk en reageert met gelach; de andere filosoof, Heraclitus, beschouwt het daarentegen als tragisch en drukt zijn verdriet daarover uit. Montaigne spreekt zich niet uit ten gunste van de ene of de andere houding, maar neemt een genuanceerd standpunt in: de menselijke conditie is immers zowel absurd als tragisch.

Belangrijkste argumenten:
* Dualiteit van het bestaan: Montaigne benadrukt dat het menselijk bestaan zowel vreugdevol als verdrietig, absurd en subliem is. Er is geen eenduidig antwoord te geven op deze complexiteit.
* Relativiteit van oordeel: Het oordeel dat we ons over het leven vormen, hangt af van ons temperament, onze ervaring en ons perspectief. Wat voor de één belachelijk is, kan voor de ander tragisch zijn.
* De waarde van blijheid en verdriet: Lachen en huilen zijn natuurlijke en legitieme reacties op de menselijke conditie. Beide hebben hun plaats in het leven.
* De grens van de filosofie: Montaigne laat zien dat filosofie geen definitieve antwoorden kan geven op de grote vragen van het bestaan. Zij kan ons echter helpen onze toestand beter te begrijpen en vreedzamer te leven.

Montaigne besluit dat we de complexiteit van het bestaan dienen te accepteren en niet moeten proberen de werkelijkheid terug te brengen tot simplistische voorstellingen. Hij moedigt ons aan om met open geest verschillende perspectieven op het leven te overwegen en de zienswijzen die verschillen van de onze niet meteen te verwerpen. Emoties mogen hierbij niet worden onderdrukt: lachen en huilen zijn authentieke uitingen van onze menselijkheid.

=== Chapitre 51 : De la vanité des parolles ===
In &quot;De ijdelheid van woorden&quot; stelt Montaigne authenticiteit boven retoriek en inhoud boven stijl. Montaigne waarschuwt de lezer voor de macht van woorden: ze kunnen manipuleren, ons oordeel veranderen en de realiteit verhullen. Woorden kunnen waarheid verdoezelen of verdraaien. Montaigne spot met bombast. Wijze mensen zijn op hun hoede voor mooie toespraken. Zij waarderen  openhartigheid en eenvoud. Als vrije geest is het beter om helder te denken dan te verfraaien om indruk te maken.

THEMA'S:
;Kritiek op de retorica
Montaigne begint met het citeren van een oude redenaar die kleine dingen groot deed lijken – hij vergelijkt deze woorden met schoenen die te groot zijn voor een kleine voet. Hij noemt retorica een &quot;bedrieglijk en leugenachtig beroep&quot; en benadrukt de kracht ervan om niet de ogen, maar de geest te misleiden. Hij haalt met name een anekdote aan van Thucydides en Pericles: een hartenbreker overtuigde toeschouwers, zelfs op de grond, ervan dat hij dat niet was.

;Veroordeling van de onwaarheid van het spreken
Net zoals make-up de schijn verandert, bedriegen woorden de geest en corrumperen ze de essentie van dingen. Deze manipulatie weegt zwaarder dan simpele visuele illusie.

;Achterdocht jegens redenaars en goede sprekers
Montaigne merkt op dat goed bestuurde steden (Kreta, Sparta) redenaars minder waardeerden. Omgekeerd bloeide welsprekendheid op waar instellingen verzwakten.

;Voorbeelden van nutteloos jargon
Hij bespot architecten en taalkundigen die hun woorden overdrijven met pompeuze termen als &quot;pilasters, architraven, metafoor, metonymie...&quot;: Slechts leeg gepraat, losgekoppeld van de realiteit, oordeelt Montaigne.

;Het overmatig gebruik van grote titels
Montaigne betreurt de hoogdravende titels (zoals &quot;goddelijk&quot;, &quot;groot&quot;) die aan gewone mensen worden toegekend – zo wordt de Italiaanse schrijver Pietro Aretino vergeleken met Plato, wat hem belachelijk maakt.

=== Chapitre 52 : De la parsimonie des anciens ===
Hoofdstuk 52 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over de spaarzaamheid van de Ouden&quot;, onderzoekt de deugd van soberheid en matigheid aan de hand van voorbeelden van illustere figuren uit de Oudheid, met name de Romeinen. Soberheid is volgens Montaigne een gekozen deugd, een teken van grootheid van ziel en zelfbeheersing. Hij contrasteert deze eenvoud van de Ouden met de praalzucht en luxe van zijn tijd, en bekritiseert impliciet ijdelheid en overdaad.

Montaigne wil aantonen dat grote mannen zelfs op het hoogtepunt van hun glorie een leven van extreme eenvoud en soberheid leidden. Aan de hand van voorbeelden mediteert Montaigne over de menselijke natuur en de waarden die deze zouden moeten leiden. Hij bewondert het vermogen van deze historische figuren om tevreden te zijn met weinig, om zich niet te laten corrumperen door rijkdom of de drang naar accumulatie. Dit hoofdstuk is een uitnodiging tot matigheid, matigheid en wijsheid, centrale thema's in Montaignes werk. Hij suggereert dat waar geluk en waardigheid niet liggen in het bezit van materiële goederen, maar in een zekere onafhankelijkheid daarvan en een bewustzijn van de eigen behoeften.

=== Chapitre 53 : D’un mot de Cæsar ===
Hoofdstuk 53 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over een gezegde van Caesar&quot;, is een korte maar diepgaande meditatie over de impact en betekenis van woorden, met name die gesproken door autoritaire figuren zoals Julius Caesar.Het nodigt de lezer uit tot een kritische lezing van de toespraken en rechtvaardigingen van de machtigen.

Montaigne begint met een anekdote die Plutarchus over Caesar bericht. Na zijn overwinning bij Pharsalus op Pompeius ging Caesar de stoffelijke resten van de doden bekijken. Toen hij de lichamen van zijn voormalige Romeinse tegenstanders zag, zou hij een zin hebben geuit die de geschiedenis in is gegaan: &quot;Ze wilden het: na zoveel voorspoed en zoveel overwinningen zou ik, Julius Caesar, hen schuldig hebben geacht, als ze niet waren blijven wapens dragen.&quot; 

Montaigne analyseert dit &quot;gezegde van Caesar&quot; niet vanwege de directe historische of politieke waarde ervan, maar vanwege wat het onthult over de menselijke psychologie en de pretenties van overwinnaars. Hij ziet er een mengeling van geveinsde grootmoedigheid en diepe arrogantie in. Caesar rechtvaardigt in zekere zin zijn eigen daden en de rampzalige gevolgen van de Burgeroorlog door de schuld bij zijn tegenstanders te leggen. Hij presenteert hen als mannen die, door hun koppigheid, hun eigen nederlaag onvermijdelijk maakten.

Met dit voorbeeld onderzoekt Montaigne hoe de machtigen en de overwinnaars de geschiedenis en de moraal in hun eigen voordeel kunnen herschrijven. Hij benadrukt de kunst van de retoriek en het vermogen van een leider om een tragische situatie om te buigen tot een bevestiging van hun eigen legitimiteit en superioriteit. Het hoofdstuk is tevens een reflectie op menselijke ijdelheid en hoe zelfs de grootste geesten kunnen bezwijken voor trots en de behoefte om zichzelf te rechtvaardigen.

=== Chapitre 54 : Des vaines subtilitez ===
=== Chapitre 55 : Des senteurs ===
=== Chapitre 56 : Des prieres ===
=== Chapitre 57 : De l’aage ===
In hoofdstuk 57 &quot;Over leeftijd&quot; onderzoekt Montaigne de verschillende stadia van het menselijk leven en hoe leeftijd onze ervaring, perceptie en gedrag beïnvloedt. Hij gaat in op het idee dat elke levensfase zijn eigen kenmerken en uitdagingen heeft en nodigt ons uit om na te denken over het verstrijken van de tijd.

Het essay belicht de voor- en nadelen van elke leeftijd, waarbij wordt erkend dat jeugd vaak wordt geassocieerd met enthousiasme en vitaliteit, terwijl ouderdom wijsheid en reflectie kan brengen. Het benadrukt echter ook de beperkingen en spijt die met het ouder worden gepaard kunnen gaan. Dit hoofdstuk nodigt uit tot reflectie over de waarde van elk moment van het leven, hoe we door de jaren heen groeien en leren, en het belang van het volledig ervaren van elke fase.

Montaigne bespreekt de manier waarop de samenleving naar leeftijd kijkt en de vooroordelen die daaruit kunnen voortkomen, waardoor acceptatie van elke levensfase wordt aangemoedigd. Het essay verdedigt het idee dat leeftijd geen bron van schaamte of melancholie mag zijn, maar eerder een natuurlijk aspect van het menselijk bestaan, dat gevierd en geaccepteerd moet worden.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De achteruitgang van vermogens met de leeftijd: Montaigne observeert helder de achteruitgang van zijn fysieke en intellectuele capaciteiten naarmate de jaren verstrijken. Hij merkt een verlies aan mentale alertheid en een afname van de fysieke kracht.
* De wijsheid van de leeftijd: Ondanks deze achteruitgang denigreert Montaigne de ouderdom niet. Hij ziet het als een vorm van wijsheid die hij verkrijgt door ervaring en contemplatie.
* Jeugd en onvolwassenheid: Montaigne bekritiseert de onstuimigheid van de jeugd en benadrukt dat ervaring noodzakelijk is om een evenwichtig oordeel te kunnen uitspreken.
* Voorbereiding op de dood: Door de ouderdom te bespreken, gaat Montaigne ook in op de kwestie van de dood. Hij denkt na over hoe hij dit onvermijdelijke einde met sereniteit tegemoet kan treden.

{{Appendix||2=
== Bron ==
{{references}}
}}
{{Sub}}</text>
      <sha1>78prvb6wf7owwni94zy2f5r1fnbi5fu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397150</id>
      <parentid>397149</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T13:25:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>J.Grandgagnage</username>
        <id>3610</id>
      </contributor>
      <comment>/* Chapitre 54 : Des vaines subtilitez */</comment>
      <origin>397150</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67799" sha1="7l5yhqmjjnnzk6ajczm3asapy7cv0l8" xml:space="preserve">== LIVRE I ==
=== Au lecteur ===
&quot;Aan de lezer&quot; lijkt bedoeld te zijn als inleiding op zijn werk. In werkelijkheid is Montaigne reeds begonnen met zijn belangrijkste doel: zichzelf portretteren, &quot;schilderen&quot; zonder enige andere bijbedoeling zoals beroemd worden of het zijn lezers naar de zin maken. [[Michel de Montaigne/Essais: Au lecteur|Lees &quot;Au lecteur&quot; hier]].

=== Chapitre 1 : Par Divers Moyens On Arrive à Pareille Fin ===
(&quot;Op verschillende wijzen bereikt men hetzelfde&quot;)

In dit essay heeft Montaigne het over twee verschillende manieren waarop mensen reageren als iemand die ze in het verleden kwaad hebben gemaakt nu de macht heeft om wraak te nemen. De verhalen die Montaigne vertelt illustreren de kracht van sommige mannen uit de geschiedenis. Montaigne lijkt te willen zeggen dat medelijden of moed hetzelfde resultaat opleveren tegen haat en minachting van anderen.

{{Citaat|De meest voorkomende manier om degenen die we beledigd hebben gunstig te stemmen aan wier wraak we nu zijn overgeleverd, is het in hen opwekken van medelijden en medeleven door ons aan hen te onderwerpen. Nochtans hebben bravoure, doorzettingsvermogen en vastberadenheid, het tegenovergestelde ervan, soms hetzelfde effect. Edward, Prins van Wales, die zo lang regeerde over ons Guyenne, een personage wiens wedervaren en lot niet zonder grandeur zijn, was ernstig beledigd door de inwoners van Limousin. Na de inname van hun stad liet hij zich niet vermurwen door het geschreeuw van de mensen, de vrouwen, de kinderen die in het bloedbad achtergebleven waren, en die zich nu smekend om genade aan zijn voeten wierpen. Maar toen hij verder de stad introk, zag hij drie Franse heren die met ongelooflijke moed de aanval van zijn zegevierende leger tegenhielden. Het aanschouwen ervan en het respect voor hun opmerkelijke moed stilden zijn woede, en na het verlenen van genade aan de drie, deed hij hetzelfde voor alle andere inwoners van de stad [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;&gt; Vertaler: Jules Grandgagnage: [https://www.montaigne-essays.nl Montaigne-essays]&lt;/ref&gt;

=== Chapitre 2 : De la tristesse ===
(&quot;Over het verdriet&quot;)

Montaigne bespreekt de aard van leed, verdriet en rouw. Ook die van liefde en vreugde, en van emoties die zo sterk zijn dat ze niet in woorden kunnen worden uitgedrukt. Montaigne zegt dat hij probeert verdriet niet te ervaren. Voor hem lijkt dit gevoel dwaas en via verschillende verhalen toont hij aan dat sommige mensen zich groot kunnen houden tot op het punt dat ze overmand worden door het verdriet, en dat dit leidt tot hun ondergang. Hij preciseert dat ook grote vreugde dezelfde gevolgen kan hebben.

{{Citaat
|1=Niemand is zo onbezwaard door deze passie als ik, ik hou er niet van en waardeer het niet, hoewel mensen het, als ware het een uitgemaakte zaak, een bijzondere plaats toekennen. Ze kleden er de wijsheid, de deugd en het geweten mee. Dom en lelijk ornament! De Italianen verbonden haar naam meer toepasselijk met kwaadaardigheid. Want het is een altijd schadelijke, altijd gekke gesteldheid, en omdat het altijd laf en laag is, verboden de stoïcijnen hun volgelingen om toe te geven aan dit gevoel.&lt;br&gt;
Van Psammenitus, koning van Egypte, verslagen en gevangengenomen door Cambyses, koning van Perzië, wordt echter gezegd dat bij het zien van zijn gevangen dochter, gekleed als dienstmeid uitgestuurd om water te gaan halen, hij rustig naar de grond bleef staren terwijl al zijn vrienden om hem heen jammerden en weenden. En toen hij zag dat zijn zoon werd weggevoerd voor de uitvoering van zijn doodstraf, hij hetzelfde deed. Maar bij het waarnemen van een vriend des huizes onder de gevangenen, sloeg hij zich op het hoofd en leed zichtbaar extreme pijn [...] }}
&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
=== Chapitre 3 : Nos Affections s’emportent au delà de Nous ===
(&quot;Dat waar we om geven reikt tot voorbij ons eigen leven&quot;)

In dit essay denkt Montaigne na over onze neiging steeds vooruit te kijken naar de toekomst in plaats van in het hier en nu te leven.

{{Citaat|Zij die de mens verwijten te veel met zijn toekomst bezig te zijn, die ons ertoe aanzetten om te genieten van wat we nu bezitten en daarmee tevreden te zijn aangezien we toch geen vat hebben op wat komt - nog minder dan op wat voorbij is - pakken de meest verbreide van alle menselijke dwalingen aan; als we tenminste van een dwaling mogen spreken in het geval van deze aangeboren neiging waarmee de natuur ons dwingt om haar werk voort te zetten: onze bedrieglijke verbeeldingskracht die ons tot daden aanzet, ook al weten we niet waar het ons naar leidt. We zijn nooit in onszelf, wij zijn altijd buiten onszelf, en angst, verlangen en hoop werpen ons steeds opnieuw in de toekomst. Daarbij verliezen wij voeling met was nu is, en wat nu onderzocht dient te worden. In plaats daarvan verkiezen wij om ons bezig te houden met wat zal zijn, ook al zullen wij er op dat ogenblik niet meer zijn [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 4 : Comme l’Ame Descharge ses Passions sur des Objects Faux, Quand les Vrais Luy Defaillent ===
(&quot;Hoe we ons door onze passies op het verkeerde richten in plaats van op het ware&quot;)

In dit essay buigt Montaigne zich over de reden waarom we, wanneer er iets misgaat, altijd de schuld bij iets of iemand willen leggen, en waarom we zo houden van kleine hondjes en aapjes. De mens die met een probleem zit, zal tegen alles tekeer gaan behalve tegen de ware oorzaak ervan. Hij verkiest immers om zich te wreken op iets tastbaars in plaats van op de onzichtbare goden of het noodlot. Deze 'wraak' levert dus niets op, behalve het aflaten van stoom.

=== Chapitre 5 : Si le Chef d’une Place Assiegée Doit Sortir pour Parlementer ===
(&quot;Moet de leider van een belegerde plaats naar buiten om te onderhandelen?&quot;)

Montaigne bestudeert in dit essay een militair onderwerp. Hij denkt na over de vraag of bedrog te verantwoorden is in tijden van oorlog, en vraagt zich af of we een vijand moeten vertrouwen die lijkt te willen onderhandelen. Hij legt uit dat een list, in tegenstelling tot de openlijke strijd, een leger vaak in staat stelt tot zegevieren. Vervolgens wijst hij erop dat het schenken van vertrouwen moeilijk is in zulke omstandigheden, omdat angst voor verraad alles overschaduwt. De leider van een belegerde plaats moet dus zijn vesting niet verlaten om te gaan onderhandelen.

=== Chapitre 6 : L’Heure des Parlemens Dangereuse ===
(&quot;Het ogenblik van onderhandelen is gevaarlijk&quot;)

Montaigne blijft zich afvragen wat er gebeurt als de vijand aanbiedt om te onderhandelen, en of men in een gevecht gebruik mag maken van gelijk welk middel om de overwinning te behalen. Met verschillende verhalen over veldslagen verwijst hij naar onregelmatige praktijken die hebben geleid naar de overwinning. Maar hij merkt op dat deze successen weinig eervol zijn.

=== Chapitre 7 : Que l’Intention Juge nos Actions ===
(&quot;Onze intentie bepaalt het oordeel over onze handelingen&quot;)

Montaigne praat over de dood en de voornemens en geheime handelingen van de mens. Het heeft volgens hem geen zin om, net voor je sterft, onthullingen te doen die tot dan geheim zijn gebleven. Hij verbindt zich ertoe om alles wat hij op zijn sterfbed zegt, al duidelijk te hebben gezegd tijdens zijn leven.
{{Citaat|De dood, zegt men, maakt ons vrij van al onze verplichtingen. Maar ik ken er die er anders over dachten. Hendrik VII van Engeland kwam als volgt overeen met Don Philip,(1) de zoon van keizer Maximiliaan (of, in meer vleiende termen, vader van keizer Karel V) : Philip zou aan hem de hertog van Suffolk van de Witte Roos uitleveren - zijn vijand, die was gevlucht naar Nederland - waarbij koning Hendrik de belofte zou doen om de hertog in leven te laten. Maar toen deze zijn eigen dood voelde naderen, beval hij per testament aan zijn zoon om de hertog te doden zodra hij zelf was overleden [...].}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 8 : De l’Oisiveté ===
(&quot;Over ledigheid&quot;)

Montaigne schrijft hier over het gevaar van het hebben van een inactieve geest, en hij denkt na over zijn eigen besluit zich terug te trekken in zijn kasteel om ongestoord, tot aan zijn dood, te kunnen nadenken. Montaigne beschrijft nietsdoen als een informele activiteit van de geest. Deze dwaalt over een veelheid van dingen. Hij voegt eraan toe dat, net als alle dingen, de geest gedwongen moet worden om niet af te dwalen. Na zichzelf te hebben uitgeleefd in mijmeringen, had de auteur zelf besloten om de dingen te noteren die zijn geest had gecreëerd.

=== Chapitre 9 : Des Menteurs ===
(&quot;Over leugenaars&quot;)

In dit lange, meanderende essay schrijft Montaigne voor het eerst over zijn eigen slecht geheugen, en hoe nuttig het soms kan zijn, om een slecht geheugen te hebben. Vervolgens klaagt hij over praatzieke mensen, en tot slot over leugenaars. 

Hij maakt een onderscheid tussen twee verschillende soorten leugenaars, en illustreert dit met een aantal voorbeelden uit zijn persoonlijke leven en uit dit van koningen. Montaigne verwerpt het idee dat geheugen iets te maken zou hebben met intelligentie. Hij troost zich met de gedachte dat dit gebrek hem toestaat om minder ambitieus te zijn en wat draaglijker in de omgang. Dan toont hij aan dat geheugen geassocieerd is met de leugen en dat als ze faalt ook de leugen wordt onthuld.

=== Chapitre 10 : Du Parler Prompt ou Tardif ===
(&quot;Over vlotte of slome praters&quot;)

In dit hoofdstuk schetst Montaigne het verschil tussen gevatte en moeizame sprekers. Dan mijmert hij over de voordelen van voorbereid tegenover spontaan handelen, en hij vraagt zich af waar zijn eigen woorden vandaan komen. Montaigne onderscheidt de advocaat, die snel en ondoordacht praat, en de prediker met zijn afgewogen en langzame discours. Paraat spreken behoort toe aan de geest, en bezonnen spreken aan het oordeel. Zelf, zegt Montaigne, bevindt hij zich tussen beide uitersten: soms komen zijn woorden immers te snel en verward, waardoor zijn geschriften er eveneens onder lijden.

{{Citaat
|1='Nooit werd een enkele mens met alle gaven toebedeeld' ''&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;(nota vert. - &quot;Onc ne furent à tous, toutes graces données&quot;, een vers uit een van sonnetten van zijn vriend La Boétie)&lt;/span&gt;''.

Sommigen zijn zeer begaafd in de kunst van het spreken. Ze hebben een snelle en vlotte geest, klaar voor elke gelegenheid die zich voordoet, en nooit verrast. Anderen zijn zwaar op de hand en traag, niet in staat om iets onvoorbereid te zeggen voor ze er lang over hebben nagedacht }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 11 : Des Prognostications ===
(&quot;Over voorspellingen&quot;)

Montaigne bespreekt waarzeggerij. Hij vraagt zich af of het  mogelijk is om de toekomst te voorspellen, en of het aan te raden is om zijn eigen instincten te volgen.

{{Citaat
|1=Orakels, profetieën en toekomstvoorspellingen dus, hadden reeds voor de komst van Jezus Christus aan geloofwaardigheid ingeboet. Andere vormen van waarzeggerij, die zich bijvoorbeeld baseren op de vlucht van vogels, de ingewanden van dode dieren, donderslagen, overstromingen, enz. hadden veel belang in de oudheid maar zijn nu door onze religie afgeschaft. Toch zijn er velen die nog steeds de waarzeggerij praktiseren met de sterren aan de hemel, met geesten, de vorm of huidskleur van mensen of door middel van onze dromen. Dit is een opmerkelijk voorbeeld van de wilde nieuwsgierigheid van onze natuur, die wat zich in de toekomst bevindt reeds wil begrijpen om erop te kunnen anticiperen, alsof we aan met het heden al niet voldoende werk hadden.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 12 : De la Constance ===
(&quot;Over standvastigheid&quot;)

Montaigne definieert standvastigheid niet als het ontbreken van angst of als niet verrast te worden door iets onverwachts, maar als het aanvaarden van deze 'angst' met behoud van eigen opinies. Hij brengt in dit verband de stoïcijnen in herinnering, al blijft het voor gewone mensen moeilijk om zo afstandelijk te reageren en eigen meningen niet te laten beïnvloeden door 'angst'.

=== Chapitre 13 : Ceremonie de l’Entreveue des Roys ===
(&quot;Over ceremonieel bij het ontmoeten van koningen&quot;)

Montaigne bespreekt enkele Franse beleefdheidsregels. Zijn opvoeding maakte hem  beleefd, maar hij uit nu kritiek op te overvloedige beleefdheid, die een mens kan beperken en, soms, zijn gasten kan vervelen. Hij waarschuwt tegen een mogelijke slavernij aan gedragscodes, maar zegt ook dat beleefdheid een van de sleutels is tot de liefde op het eerste gezicht. Deze regels maken ook de toegang tot de maatschappij mogelijk.

{{Citaat
|1=Geen onderwerp is me te frivool dat het geen plaats verdient in mijn essays. Volgens onze sociale gebruiken zou het onbeleefd zijn om (tegenover een gelijke, en nog veel meer tegenover een meerdere) niet thuis te zijn als iemand je heeft verteld dat hij op bezoek zal komen. Koningin Margaret van Navarra voegt daar aan toe dat het voor een heer zelfs onbeleefd zou zijn om zijn huis te verlaten om zijn bezoeker tegemoet te gaan, ongeacht de hoge positie die hij bekleedt. Het is respectvoller om thuis te blijven en hem te ontvangen, al was het maar dat  hij hem onderweg mis zou kunnen lopen. Zelf probeer ik dergelijke rituele geplogenheden in mijn huis zo veel mogelijk te beperken, waardoor ik me mogelijk schuldig maak aan een of beide van deze beledigingen. &lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
[...]
}}

=== Chapitre 14 : Que le goust des biens et des maux depend en bonne partie de l’opinion que nous en avons ===
(&quot;De ervaring van goed en kwaad wordt voor een groot deel bepaald door de opinies die we erover hebben&quot;)

Montaigne zegt dat het kwaad en lijden alleen maar bestaan doordat we hebben besloten om er zo over te denken. Als we een ding als pijnlijk beoordelen, dan zal het ons pijn doen. Montaigne denkt daardoor dat we lijden kunnen verminderen door onze oordelen te veranderen. Hiervoor gebruikt hij verbeelding, maar ook rede. Hij geeft het voorbeeld van de dood en hoe iedereen daar anders op reageert. Sommigen kunnen extreme pijnen verdragen zonder enige emotie te tonen, uit trots, moed of wat anders. Het lijkt alsof Montaigne ons wil zeggen dat de pijn afhankelijk is van onze graad van lafheid en onze zwakheden.

=== Chapitre 15 : On est puny pour s’opiniastrer à une place sans raison ===
(&quot;Men wordt gestraft wanneer men een fort blijft verdedigen terwijl dat geen zin meer heeft&quot;)

Montaigne betoogt dat er regels bestaan die in een strijd gevolgd dienen te worden, en dat moed of andere deugden soms opzij moeten worden gezet in het belang van de overwinning. Heel wat veldslagen zijn verloren door de koppigheid en vastberadenheid van degenen die een plaats bleven verdedigen terwijl ze beter hadden moeten weten.

{{Citaat
|1=Moed heeft zijn grenzen, alsmede andere deugden, die, eenmaal ze zichzelf voorbij lopen, leiden naar de volgende stap - in het grondgebied van de ondeugd; zodat door het bezit van een te groot deel van deze heldhaftige deugd, tenzij een man volmaakt zijn grenzen kan bepalen, hij heel gemakkelijk roekeloos, koppig en dwaas gaat handelen.&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;}}

=== Chapitre 16 : De la punition de la couardise ===
''(Over de wijze waarop lafaards bestraft moeten worden)''

Montaigne buigt zich over de kwestie van lafheid en vertelt een aantal verhalen over lafaards die werden gestraft. De meest efficiënte wijze van straffen lijkt te appelleren aan het schaamtegevoel. Hij geeft het voorbeeld van een Griekse wetgever die soldaten die weigerden aan een veldslag deel te nemen, verplichtte om in vrouwenkleren uitgedost publiekelijk gehoond te worden. Lafaards, zo betoogt hij, zijn laf uit angst of geneigd om met list moeilijke situaties uit de weg te gaan. Montaigne roept op om het kwaad dat achter bedrieglijke lafheid schuilt strenger te bestraffen.

{{Citaat|Het is terecht dat een groot onderscheid wordt gemaakt tussen de fouten die voortvloeien uit onze zwakheid en degene die afkomstig zijn van onze kwaadaardigheid.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 17 : Un traict de quelques Ambassadeurs ===
''(Een eigenschap van sommige ambassadeurs)''

Montaigne legt de lezer voor dat het nuttig is om mensen die je pas ontmoet uit te vragen over wat ze goed kunnen. Het tegendeel, meepraten over iets dat je zelf niet goed beheerst, kenmerkt sommigen die de illusie hebben dat ze zo meer aanzien zullen verwerven:
{{Citaat|De luie os wil een zadel en breidel; het paard wil een ploeg.}}

Mensen die in de omgang de neiging hebben om thema's te bespreken die niets te maken hebben met hun werk en die ze niet goed onder de knie hebben denken zo een meerwaarde aan hun maatschappelijke positie (als ambassadeur) te geven. Op deze manier zal iemand zichzelf echter nooit weten te verbeteren, noch tot perfectie komen in wat hij doet. Elke architect, schilder, beeldhouwer of gelijk welk ambacht moet zich in zijn discours beperken tot zijn eigen kunnen.

=== Chapitre 18 : De la peur ===
In hoofdstuk XVIII van de Essays onderzoekt Montaigne de menselijke natuur en hoe angst het gedrag van mensen beïnvloedt. Hij constateert dat angst een van de krachtigste emoties is, vaak verwoestender dan de situatie zelf die deze emoties uitlokt.

Montaigne begint met te beweren dat angst een irrationele emotie is die het individu kan verlammen en zijn beoordelingsvermogen kan aantasten. Hij geeft historische en persoonlijke voorbeelden om te illustreren hoe angst kan leiden tot buitensporige of ongepaste reacties. Hij noemt met name soldaten die, onder invloed van angst, ondanks hun training en moed in paniek kunnen raken en kunnen vluchten zonder dat er sprake is van reëel direct gevaar. Montaigne merkt op dat angst vaak gekoppeld is aan verbeeldingskracht, die gevaar kan overdrijven of catastrofale scenario's in de hoofden van mensen kan creëren.

Montaigne stelt dat angst vaak erger is dan waar men feitelijk bang voor is. Angst kan zelfs besmettelijk zijn, zich als een ziekte onder mensen verspreiden en hun collectieve gedrag op irrationele manieren beïnvloeden.

Het essay eindigt met een reflectie op de moeilijkheid om deze emotie te beheersen en het belang van de rede bij het matigen ervan. Montaigne biedt geen eenvoudige oplossing om angst te overwinnen, maar hij benadrukt het belang van zelfkennis en beheersing van emoties om er niet door overweldigd te worden.

=== Chapitre 19 : Qu’Il ne faut juger de nostre heur, qu’apres la mort ===
Montaigne gaat in op de vraag of we de kwaliteit van een leven werkelijk kunnen beoordelen voordat het voltooid is. Hij ontleent dit thema aan een reflectie op een beroemde stelregel van Herodotus, vaak toegeschreven aan Solon, volgens welke een man niet als gelukkig kan worden beschouwd voordat hij het einde van zijn leven kent.

=== Chapitre 20 : Que philosopher c’est aprendre à mourir  ===
In hoofdstuk XX van Boek I van de Essays, getiteld ‘Filosoferen is leren te sterven’, ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de dood en de manier waarop de filosofie helpt deze te begrijpen. Dit hoofdstuk is een van de beroemdste in zijn werk, waarin Montaigne inspiratie haalt uit oude filosofen, zoals Socrates, Plato en de stoïcijnen, om te onderzoeken hoe de dood een integraal onderdeel is van het menselijk leven.

=== Chapitre 21 : De la force de l’imagination ===
In hoofdstuk XXI van Boek I van de Essays, getiteld ‘Over de kracht van de verbeelding’, onderzoekt Montaigne de kracht van de verbeelding over het menselijk lichaam en de menselijke geest. Hij ontwikkelt het idee dat verbeelding, hoewel vaak onderschat, een aanzienlijke invloed heeft op onze perceptie van de werkelijkheid en zelfs op onze fysieke en mentale gezondheid.

=== Chapitre 22 : Le profit de l’un est dommage de l’autre ===
In hoofdstuk XXII van Boek I van de Essays, getiteld &quot;De winst van de één is het verlies van de ander&quot;, behandelt Montaigne de kwestie van menselijke relaties vanuit het perspectief van concurrentie, onrechtvaardigheid en de ongelijkheden die voortkomen uit de aard van uitwisselingen tussen mensen. Het begint met een simpele observatie: in veel gevallen gaat de winst of winst van de een ten koste van de ander. Dit hoofdstuk illustreert een reflectie op het egoïsme dat inherent is aan menselijke relaties en het onrecht dat daaruit voortvloeit

=== Chapitre 23 : De la coustume &amp; de ne changer aisément vne loy receue ===
In hoofdstuk XXIII van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over gewoonte en het niet gemakkelijk veranderen van een ontvangen wet’, reflecteert Montaigne op de kracht van gewoonte en de rol ervan in het menselijk leven, maar ook op de moeilijkheid van het veranderen van gevestigde wetten en praktijken. Het behandelt zowel de impact van gewoonten op de samenleving en individuen, als de wijsheid om reeds bestaande wetten niet te gemakkelijk te veranderen.

=== Chapitre 24 : Divers evenemens de mesme conseil ===
In hoofdstuk XXIV van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Diverse gebeurtenissen met hetzelfde advies’, reflecteert Montaigne op de variabiliteit van de resultaten van menselijke handelingen, zelfs als ze worden geleid door dezelfde principes of hetzelfde advies. Hij benadrukt dat acties die met dezelfde intentie of hetzelfde plan worden ondernomen, afhankelijk van de omstandigheden, tot zeer verschillende resultaten kunnen leiden. Dit hoofdstuk behandelt de kwestie van onzekerheid en onvoorspelbaarheid in menselijke aangelegenheden.

=== Chapitre 25 : Du pédantisme ===
In hoofdstuk XXV van Boek I van de Essays*, getiteld &quot;Over pedanterie&quot;, bekritiseert Montaigne de figuur van de &quot;pedant&quot;, dat wil zeggen iemand die buitensporige en vaak nutteloze eruditie aan de dag legt, zonder echt begrip of wijsheid. Deze tekst is een reflectie op de excessen van de leer van die tijd en op de gevaren van een opvoeding die waarde hecht aan de simpele accumulatie van kennis ten koste van reflectie en kritisch oordeel.

=== Chapitre 26 : De l’institution des enfans ===
In hoofdstuk XXVI van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over het onderwijs van kinderen’, gaat Montaigne in op de kwestie van het onderwijs. Deze tekst is bijzonder belangrijk omdat hij de humanistische zorgen van die tijd weerspiegelt en tegelijkertijd innovatieve ideeën biedt over hoe kinderen moeten worden opgeleid tot wijze en evenwichtige individuen. Montaigne bekritiseert traditionele onderwijsmethoden, gebaseerd op memoriseren en eruditie, en stelt een onderwijsmodel voor dat gericht is op de ontwikkeling van oordeel, rede en persoonlijke ervaring.

=== Chapitre 27 : C’est folie de rapporter le vray et le faux à nostre suffisance ===
In zijn essay 'Het is waanzin om het ware en het valse in verband te brengen met onze toereikendheid' nodigt Montaigne ons uit tot een diepe reflectie over de aard van kennis en de grenzen van ons begrip. Hij bekritiseert de houding van degenen die beweren de absolute waarheid in pacht te hebben en die alle dingen beoordelen op basis van hun eigen kennis.

=== Chapitre 28 : De l’amitié ===
In hoofdstuk 28 'Over vriendschap' van zijn Essays onderzoekt Montaigne de diepgaande aard van vriendschap en de plaats die deze inneemt in het menselijk leven. Hij begint met het beschrijven van vriendschap als een unieke en onlosmakelijke band tussen twee mensen, gebaseerd op een ‘kwintessens van al deze vermenging’ die hen verenigt zonder enige reden of bijzondere overweging.

Montaigne benadrukt dat echte vriendschap zeldzaam en kostbaar is, omdat het een totaal delen van jezelf en een samensmelting van zielen inhoudt. Hij herinnert zich zijn eigen vriendschap met Etienne de La Boétie, die hij beschouwt als een van de mooiste ervaringen uit zijn leven.

Vervolgens worden de verschillende kwaliteiten besproken die nodig zijn voor vriendschap, zoals loyaliteit, vertrouwen, vrijgevigheid en wederzijds begrip. Montaigne benadrukt het belang van open en eerlijke communicatie in een sterke vriendschap.

Ten slotte denkt hij na over de uitdagingen en moeilijkheden waarmee vriendschappen te maken kunnen krijgen, waaronder scheidingen, verraad en levensveranderingen. Hij benadrukt dat echte vriendschap deze beproevingen kan doorstaan, dankzij de kracht van de band die de twee mensen verenigt.

=== Chapitre 29 : Vingt et neuf sonnets d’Estienne de La Boetie ===
Hoofdstuk 29 van Montaignes Essays, &quot;Negenentwintig Sonnetten van Estienne de La Boétie&quot;, is eigenlijk een opname van de gedichten van zijn goede vriend, Étienne de La Boétie. Montaigne koos er om verschillende redenen voor om deze sonnetten in zijn essays op te nemen:
* Eerbetoon aan vriendschap: Deze opname is vooral een eerbetoon aan de diepe vriendschap die Montaigne en La Boétie verenigde. De sonnetten getuigen van de schoonheid van hun relatie en de bewondering die Montaigne voor zijn vriend had.
* Illustratie van zijn ideeën: De thema's die in de sonnetten van La Boétie aan bod komen, resoneren met Montaignes reflecties over vriendschap, liefde, de menselijke natuur en de dood. Ze illustreren en verdiepen dus enkele van de ideeën die in de voorgaande hoofdstukken van de Essays zijn ontwikkeld.
* Het delen van een literair werk: Montaigne wilde het publiek bewust maken van het poëtische werk van zijn vriend, dat hij als uitzonderlijk beschouwde. Zo droeg hij bij tot de verspreiding van deze sonnetten en tot de erkenning van het talent van La Boétie.

=== Chapitre 30 : De la moderation ===
In het hoofdstuk &quot;Over gematigdheid&quot; ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de deugd van matigheid en de gevaren van overdaad. Samenvattend nodigt Montaigne ons uit om gematigdheid te cultiveren in alle aspecten van ons leven. Door extremen te vermijden, kunnen we een gelukkiger en vrediger leven leiden dat beter aansluit bij de menselijke natuur.

De belangrijkste thema’s die in dit hoofdstuk aan bod komen zijn:
* Overdaad als perversie van deugd: Montaigne benadrukt dat zelfs de beste eigenschappen, tot het uiterste doorgevoerd, gebreken kunnen worden. Hij neemt het voorbeeld van religie: overmatige religieuze ijver kan leiden tot intolerantie en geweld. 
* De waarde van het gemiddelde: De auteur pleit voor het ‘middengebied’, dat wil zeggen een evenwichtig leven, waarin de geneugten gematigd zijn en de passies onder controle. Hij laat zich inspireren door oude filosofen, zoals Aristoteles, die gematigdheid als de deugd bij uitstek beschouwden. 
* De kwetsbaarheid van de mens: Montaigne herinnert ons eraan dat de mens van nature zwak is en onderhevig aan hartstochten. Het is daarom belangrijk op je hoede te zijn voor je eigen neigingen en te proberen deze te temperen. 
* De noodzaak van de rede: De rede is volgens Montaigne de beste gids om excessen te vermijden. Het stelt ons in staat afstand te nemen van onze emoties en weloverwogen keuzes te maken.

=== Chapitre 31 : Des Cannibales ===
&quot;Over kannibalen&quot; van Montaigne is een voorbeeld van het humanistische denken. Bij het beschrijven van de gebruiken en moraal van de indianenvolken neemt Montaigne geen genoegen met een simpel reisverslag. Hij onderneemt een diepgaande reflectie op de aard van de beschaving, menselijke waarden en de relativiteit van culturen.

De belangrijkste thema’s die aan bod komen:
* Cultureel relativisme: Montaigne zet vraagtekens bij de Europese vooroordelen jegens inheemse Amerikaanse volkeren, die zij omschrijven als ‘wilden’. Hij wijst erop dat onze eigen gewoonten, gezien door een andere bril, net zo vreemd en barbaars kunnen lijken.
* Natuur en cultuur: De auteur trekt een parallel tussen inheemse Amerikaanse volkeren, die volgens hem dichter bij de natuur staan, en Europeanen, die volgens hem gecorrumpeerd zijn door de beschaving. Hij zet vraagtekens bij het begrip ‘vooruitgang’ en vraagt zich af wat de gevolgen zijn van dit kunstmatig leven.
* Oorlog en geweld: Montaigne analyseert de redenen die mensen ertoe aanzetten oorlog te voeren. Hij merkt op dat de oorzaken van conflicten vaak verband houden met materiële belangen of politieke rivaliteit, en niet met een fundamenteel agressieve aard.
* Eenvoud en deugd: De auteur bewondert de eenvoud van het leven van indianenvolken en hun gehechtheid aan fundamentele waarden zoals solidariteit, moed en eer. Hij verzet zich tegen de complexiteit en hypocrisie van de Europese samenleving.

=== Chapitre 32 : Qu’Il faut sobrement se mesler de juger des ordonnances divines ===
In hoofdstuk 32 van zijn Essays met de titel ''&quot;Dat we ons terughoudend moeten opstellen bij het beoordelen van goddelijke verordeningen&quot;'' behandelt Montaigne een fundamentele vraag: die van ons vermogen om goddelijke plannen te begrijpen en te beoordelen. Hij nodigt ons uit tot grote voorzichtigheid en diepe nederigheid tegenover de mysteries van geloof en bestaan, dus zeker niet te beweren de waarheid te kennen over de mysteries van het leven. Beter is om het bestaan te aanvaarden van dingen die ons begrip te boven gaan. Hij moedigt ons aan een eenvoudig en oprecht geloof te cultiveren, gebaseerd op vertrouwen in plaats van op zekerheid.

Montaignes belangrijkste argumenten:
* Bedrog en het onbekende: Montaigne benadrukt dat het onbekende een vruchtbare voedingsbodem is voor charlatans en bedriegers. Hoe mysterieuzer iets is, hoe gemakkelijker het is om er willekeurige betekenissen aan te geven en het aan persoonlijke interpretaties te onderwerpen.
* De grenzen van de menselijke rede: Onze rede, hoe krachtig die ook mag zijn, is niet in staat alle mysteries van het universum te ontrafelen. Proberen Gods plannen te begrijpen komt neer op het willen begrijpen van het oneindige in het eindige.
* De diversiteit aan interpretaties: Geconfronteerd met dezelfde gebeurtenis bieden mensen meerdere en vaak tegenstrijdige interpretaties. Dit toont duidelijk de willekeur van onze oordelen aan en de onmogelijkheid om de absolute waarheid te kennen.
* Geloof en onderwerping: Montaigne moedigt een houding van geloof en onderwerping aan tegenover het goddelijke. Het suggereert dat de gelovige de beproevingen en vreugden van het leven moet accepteren als manifestaties van goddelijke wil, zonder te proberen ze rationeel te begrijpen.

Montaigne spoort zijn lezers in dit essay aan tot nederigheid, tolerantie en vertrouwen:
* Nederigheid: We moeten de grenzen van onze kennis en begrip erkennen.
* Tolerantie: Geconfronteerd met de diversiteit aan overtuigingen moeten we tolerantie en respect voor anderen cultiveren.
* Vertrouwen: Zelfs als we niet alles begrijpen, kunnen we vertrouwen op een hogere macht die ons lot leidt.

=== Chapitre 33 : De fuir les voluptez au pris de la vie ===
In zijn essay &quot;De fuir les voluptez au pris de la vie&quot; (&quot;Het vermijden van geneugten ten koste van het leven&quot;) onderzoekt Michel de Montaigne het thema van de menselijke drang om genot te vermijden uit angst voor de gevolgen of risico's voor het leven. Hij verkent hierbij de vraag of het zinvol is om plezier of vreugde op te offeren om de levensduur te verlengen, en hij reflecteert op de balans tussen genieten van het leven en voorzichtigheid om te overleven. Montaigne benadrukt dus het idee dat overmatige voorzichtigheid en het vermijden van alle risico's het leven armer en minder de moeite waard kunnen maken. Hij pleit voor een evenwicht waarbij we het leven ten volle waarderen, inclusief de vreugde en geneugten, zonder ons constant te laten verlammen door angst voor de dood, die immers onvermijdelijk is. Hij pleit voor een filosofische houding tegenover de dood, waarin men deze accepteert en niet voortdurend vreest. De essentie van een goed leven ligt volgens Montaigne niet in het vermijden van de dood, maar in het waarderen van het leven terwijl het er is. Levensvreugde is een essentieel onderdeel van het leven.
Montaigne reflecteert ook op hoe individuen hun waarden en prioriteiten moeten afwegen bij het maken van keuzes in het leven. Moet men veiligheid en een lang leven boven alles stellen, of is er ruimte voor risico’s en het najagen van geneugten die het leven voller maken? Voor Montaigne is het belangrijk dat men niet uit angst voor de dood volledig afstand doet van de dingen die het leven de moeite waard maken.
{{Sub}}

=== Chapitre 34: La fortune se rencontre souvent au train de la raison ===
In ''La fortune se rencontre souvent au train de la raison''  onderzoekt Montaigne de relatie tussen rede en fortuin (of toeval). Montaigne ontwikkelt het idee dat, hoewel mensen vertrouwen op hun rede om hun acties te sturen, het vaak voorkomt dat fortuin een belangrijke rol speelt in het succes of falen van deze acties. Het drukt dus een complexe reflectie uit over de aard van geluk en voorzichtigheid in het menselijk leven.

De titel van het hoofdstuk ‘Fortuin ontmoet vaak de rede’ suggereert dat geluk vaak gepaard gaat met de rede, of op zijn minst dat de twee naast elkaar kunnen bestaan. Montaigne maakt hier een pragmatische observatie: zelfs als we rationeel handelen, moeten we accepteren dat een deel van het onvoorziene aan de menselijke controle ontsnapt. De rede kan nooit alles voorspellen, maar kan ons wel beter in staat stellen de juiste kansen te grijpen wanneer die zich voordoen.

=== Chapitre 35 : D’un defaut de nos polices ===
Hoofdstuk 35 van Montaignes Essais gaat over de grenzen en onvolkomenheden van de bestaande politieke en gerechtelijke systemen. Montaigne analyseert de aard van wetten, hun toepassing, evenals de slechte werking van openbare instellingen van zijn tijd. De term ‘polices’ verwijst hier niet naar de kracht van de orde, maar naar de organisatie van de stad, dat wil zeggen de manier waarop de samenleving wordt bestuurd, bestuurd en gereguleerd.

=== Chapitre 36 : De l’usage de se vestir ===
Hoofdstuk 36 van Montaignes Essais, &quot;Over het gebruik van kleding&quot;, is een reflectie op de praktijk van kleding en de manier waarop deze diepere aspecten van de samenleving, gewoonten en de menselijke natuur weerspiegelt. Met name de associatie met iemands sociale status wordt door hem behandeld. Montaigne onderzoekt de relatie die mensen hebben met hun kleding, benadrukt culturele en historische verschillen en zet vraagtekens bij de redenen waarom mensen zoveel belang hechten aan hun kleding. Wat in de ene cultuur als fatsoenlijk of elegant wordt beschouwd, kan in een andere cultuur als vreemd of zelfs onaanvaardbaar worden beschouwd. Sommige beschavingen beschouwen naaktheid bijvoorbeeld als natuurlijk, terwijl andere het schandalig vinden. Kleren zijn voor Montaigne daarom symbolen die veel verder gaan dan hun eenvoudige praktische functie

=== Chapitre 37 : Du jeune Caton ===
(&quot;Over Cato de jongere&quot;)
In hoofdstuk 37 onderzoekt Montaigne de figuur van Cato de jongere, een man die beroemd is om zijn deugd en integriteit. Het essay is een diepgaande reflectie op deugd, oordeel en de menselijke natuur. Door de studie van de historische figuur Cato van Utica onderzoekt Montaigne de noties van heldendom, stoïcisme en conformiteit met sociale normen. Montaigne bewondert Cato vanwege zijn stoïcisme en zijn weerstand tegen de verleidingen van macht en corruptie van zijn tijd.

Montaigne onderstreept het contrast tussen de morele strengheid van Cato en het gedrag van de politici van zijn tijd. Hij reflecteert op het deugdideaal, maar ook op de uitdagingen waarmee een individu in de praktijk te maken krijgt. De figuur van Cato dient als uitgangspunt voor een bredere meditatie over moraliteit, plicht en persoonlijke opoffering.

Bovendien zet Montaigne vraagtekens bij het idee van voorbeeldigheid en de moeilijkheid om een dergelijk niveau van deugd te bereiken. Het essay nodigt ons uit om na te denken over de complexiteit van de menselijke natuur en de morele dilemma's die daaruit voortkomen. Hij trekt de geldigheid in twijfel van het beoordelen van de acties van anderen op basis van de eigen normen en waarden en onderstreept hoe belangrijk het is om ieder individu in zijn eigenheid te beschouwen en niet één enkel deugdmodel op te leggen.

=== Chapitre 38 : Comme nous pleurons et rions d’une mesme chose ===
Hoofdstuk 38 van Montaignes Essays, &quot;Hoe we tegelijk kunnen huilen en lachen om hetzelfde&quot;, is een fascinerende verkenning van menselijke emoties en hun complexiteit. Door middel van concrete voorbeelden en persoonlijke reflecties nodigt Montaigne ons uit om de aard van onze reacties op levensgebeurtenissen in twijfel te trekken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De dualiteit van emoties: De auteur benadrukt dat we in staat zijn tegenstrijdige emoties te voelen wanneer we met dezelfde situatie worden geconfronteerd. We kunnen zowel huilen als lachen, blij en verdrietig zijn, en vaak onbewust.
* De invloed van context: Onze emoties worden sterk beïnvloed door de context waarin we ons bevinden en door onze eigen persoonlijke geschiedenis. Dezelfde situatie kan, afhankelijk van het individu, heel verschillende reacties uitlokken.
* De veranderende aard van emoties: Montaigne laat zien dat onze emoties niet vaststaan, maar in de loop van de tijd evolueren. Waar we gisteren om huilden, vinden we vandaag misschien grappig, en omgekeerd.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur benadrukt de moeilijkheid om de motivaties en reacties van anderen, evenals die van onszelf, volledig te begrijpen.

=== Chapitre 39 : De la solitude ===
Hoofdstuk 39 van Montaignes Essays, &quot;Over eenzaamheid&quot;, is een intieme en diepgaande reflectie op het belang van eenzaamheid voor het individu. De auteur onderzoekt de voordelen van het zich terugtrekken uit de wereld om jezelf beter te leren kennen en je geest te cultiveren.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* Eenzaamheid als bron van zelfkennis: Montaigne beweert dat eenzaamheid noodzakelijk is om weg te komen van de afleidingen van de wereld en zich te concentreren op eigen gedachten en gevoelens. Het is in eenzaamheid dat we onszelf echt kunnen kennen en begrijpen.
* Eenzaamheid als toevluchtsoord: Eenzaamheid biedt toevlucht tegen sociale druk en de verwachtingen van anderen. Het stelt ons in staat om onze onafhankelijkheid te behouden en de eigen individualiteit te cultiveren.
* Eenzaamheid en samenleving: Montaigne pleit niet voor totale isolatie. Hij benadrukt dat eenzaamheid complementair is aan het leven in de samenleving en dat het ons in staat stelt menselijke relaties beter te waarderen.
* De voordelen van lezen: Lezen is voor Montaigne een essentiële metgezel in eenzaamheid. Het opent de geest voor nieuwe ideeën en maakt dialoog met de grootste geesten mogelijk.

=== Chapitre 40 : Consideration sur Cicéron ===
Hoofdstuk 40 van Montaignes Essays, &quot;Overwegingen over Cicero&quot;, is een beschouwing over de erfenis van deze grote Romeinse redenaar. Naast bewondering voor Cicero maakt Montaigne van de gelegenheid gebruik om bredere vragen over schrijven, ijdelheid, vriendschap en de zin van het leven te onderzoeken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De ijdelheid van schrijvers: Montaigne zet vraagtekens bij de motivatie van grote schrijvers om hun werken te publiceren. Is het uit een puur verlangen om hun gedachten te delen, of uit een vorm van ijdelheid, een behoefte aan erkenning? Hij neemt het voorbeeld van Cicero en Plinius de Jonge, die historici opriepen om hun herinnering voort te zetten.
* De relatie met het nageslacht: De auteur reflecteert op de wens om een stempel te drukken op de geschiedenis. Hij vraagt zich af of deze zoektocht naar het nageslacht een nobele ambitie is of een simpele illusie.
* Vriendschap en correspondentie: Montaigne wijst op het belang van vriendschap in zijn leven en dat van Cicero. Het onderstreept de rol van correspondentie bij het onderhouden van vriendschappelijke banden en bij intellectuele verrijking.
* Stijl en vorm: Montaigne vergelijkt zijn eigen schrijfstijl met die van Cicero. Hij benadrukt de verschillen tussen hun aanpak en reflecteert op het belang van vorm bij de overdracht van ideeën.

=== Chapitre 41 : De ne communiquer sa gloire ===
In hoofdstuk 41 (&quot;Het delen van eigen successen&quot;) behandelt de auteur het thema van persoonlijke glorie en hoe deze wordt waargenomen en gedeeld. Montaigne kijkt naar de spanning tussen het verlangen naar erkenning en het belang van bescheidenheid.

Montaigne benadrukt dat roem vaak gekoppeld is aan de mening van anderen, terwijl het ware geluk niet ligt in het najagen van roem. Hij stelt dat persoonlijke bevrediging en deugd voorrang moeten krijgen op externe goedkeuring.

De auteur bespreekt ook de gevaren van ijdelheid en de neiging van mensen om zichzelf met anderen te vergelijken. Hij pleit voor een meer introspectieve benadering van succes, waarbij hij benadrukt dat eigenwaarde niet afhankelijk mag zijn van publieke erkenning.

Dit hoofdstuk nodigt ons uit om na te denken over onze motivaties en de manier waarop we de waarde van onze prestaties waarnemen. Montaigne suggereert dat ware grootsheid kan liggen in het vermogen om een eenvoudig, teruggetrokken leven te leiden, ver weg van de onrust van het openbare leven.

=== Chapitre 42 : De l’inegalité qui est entre nous ===
In hoofdstuk 42 van Livre I, &quot;Over de ongelijkheid die tussen ons bestaat&quot;, gaat Montaigne in op de verschillende vormen van ongelijkheid die bestaan tussen mensen, zowel fysiek, intellectueel, sociaal als moreel. Montaigne reflecteert op de aard van deze ongelijkheden en hun impact op menselijke relaties.
{{Citaat|Il y a plus de distance de tel à tel homme qu'il n'y a de tel homme à telle bête. ''(Er is meer verschil tussen twee mensen dan tussen een mens en een dier.)''}}

Hij benadrukt dat hoewel ongelijkheid natuurlijk is, het essentieel is om de waardigheid van ieder individu te erkennen. Montaigne stelt starre hiërarchieën in vraag en benadrukt dat ieder mens kwaliteiten heeft die uniek zijn voor hem of haar, en dat deze kwaliteiten niet uitsluitend op basis van sociale of materiële criteria beoordeeld mogen worden.

Montaigne bespreekt ook het idee dat de ware maatstaf voor iemands waarde niet ligt in zijn sociale positie of status, maar in zijn vermogen om deugdzaam te handelen en zijn talenten te cultiveren. Dit hoofdstuk roept op tot reflectie over tolerantie en acceptatie van verschillen, terwijl de rijkdom van de menselijke diversiteit wordt gevierd.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De relativiteit van waarden: Montaigne benadrukt dat waarden en beoordelingscriteria variëren van persoon tot persoon en van cultuur tot cultuur. Wat bij de een als een kwaliteit wordt beschouwd, kan bij de ander als een fout worden gezien.
* Uiterlijk en realiteit: De auteur bekritiseert het belang dat wordt gehecht aan uiterlijk en materiële goederen. Hij stelt dat de waarde van een individu niet wordt afgemeten aan zijn bezittingen of sociale status, maar aan zijn intrinsieke kwaliteiten.
* Menselijke ijdelheid: Montaigne hekelt de ijdelheid die mensen ertoe aanzet zichzelf met elkaar te vergelijken en elkaar te devalueren. Het nodigt uit tot grotere nederigheid en acceptatie van onze verschillen.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur onderstreept de moeilijkheid van het beoordelen van anderen, omdat iedereen uniek is en een veelheid aan kwaliteiten en fouten in zich draagt.
{{Citaat|Il ne nous faict montre que des parties qui ne sont aucunement siennes, et nous cache celles par lesquelles seules on peut vrayement juger de son estimation. ''(Iemand laat ons alleen delen zien die in geen enkel opzicht van hem zijn, en verbergt voor ons die delen op basis waarvan we hem werkelijk zouden kunnen beoordelen.)''}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 43 : Des loix somptuaires ===
In hoofdstuk 43 van Livre I bespreekt Montaigne de wetten die de uitgaven voor weelde regelen, dat wil zeggen de wetten die betrekking hebben op luxe en uiterlijke status. Montaigne onderzoekt de redenen waarom deze wetten werden ingevoerd, vaak om excessen onder controle te houden en de publieke moraal te behouden.

Hij bekritiseert het idee dat rijkdom en uiterlijke kenmerken criteria zijn voor waarde of status, en benadrukt dat ware adel in deugd en karakter ligt. Montaigne benadrukt de hypocrisie die gepaard kan gaan met 'weeldewetten', omdat ze proberen complex menselijk gedrag te reguleren, vaak ingegeven door persoonlijke verlangens.

De auteur onderzoekt ook de spanning tussen het verlangen om de schijn op te houden en de behoefte aan authenticiteit. Hij stelt dat ware schoonheid in eenvoud en integriteit ligt en niet in materiële uitbundigheid. Montaigne nodigt ons uit om na te denken over de betekenis van rijkdom en over hoe deze op een meer ethische en betekenisvolle manier kan worden gebruikt.

=== Chapitre 44 : Du dormir ===
Hoofdstuk 44 van Montaignes essays, &quot;Over de slaap&quot;, nodigt de lezer uit om na te denken over een activiteit die zo banaal is als slapen. Naast het fysiologische aspect onderzoekt Montaigne ook de psychologische en filosofische dimensies van slaap. Hij gaat ook in op de relatie met dromen, herinnering en verbeelding, waarbij hij bedenkt hoe deze elementen onze perceptie van de werkelijkheid beïnvloeden. Hij benadrukt de dubbelzinnigheid van de slaap, die zowel een moment van rust als een tijd van kwetsbaarheid kan zijn. Het essay nodigt uit tot reflectie over de behoefte aan rust en het noodzakelijke evenwicht tussen activiteit en contemplatie. 

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* Slaap en rede: Montaigne zet vraagtekens bij de relatie tussen slaap, die een opschorting van de rede is, en het  menselijk handelen. Hij betwijfelt het vermogen van grote mannen om vredig te slapen vóór belangrijke gebeurtenissen, zoals Alexander de Grote vóór de Slag bij Gaugamela in 331 v.Chr.
* Slaap en passies: slaap kan ons soms kan onttrekken aan de invloed van onze passies en onze kwellingen. Montaigne haalt het voorbeeld aan van de Romeinse keizer Otto, die vredig in slaap viel voordat hij zelfmoord pleegde.
* Slaap en dood: Montaigne trekt een parallel tussen slaap en dood, twee toestanden waarin de geest afwezig is in het lichaam. Hij bezint zich over de aard van de dood en vraagt zich af wat er na ons leven gebeurt.
* Slaap en gezondheid: het belang van slaap voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Montaigne wijst erop dat een gebrek aan slaap schadelijke gevolgen kan hebben voor ons welzijn.

=== Chapitre 45 : De la bataille de dreux ===
(&quot;Over de [[w:Slag bij Dreux|Slag bij Dreux]]&quot;)

Hoewel het op het eerste gezicht een eenvoudige beschrijving van een historische veldslag lijkt, onthult dit hoofdstuk in werkelijkheid Montaignes diepgaande reflecties over de menselijke natuur, oorlog en fortuin.
;Historische context
Het essay gaat in op de tragische gebeurtenissen van de strijd die plaatsvond in 1562, tijdens de godsdienstoorlogen in Frankrijk. Montaigne, die getuige was van deze conflicten, spreekt zijn afschuw uit over het geweld en de verwoestende gevolgen van de oorlog. Hij onderstreept de absurditeit van de rivaliteit tussen katholieken en protestanten en bekritiseert de wreedheid van de conflicten. Montaigne roept het lijden van mensen op, zowel op het slagveld als onder burgers, en stelt het idee van militaire glorie in vraag.

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* De onvoorspelbaarheid van oorlog: Montaigne benadrukt het chaotische en onvoorspelbare aspect van gevechten, waarbij gebeurtenissen snel in het voordeel van de ene of de andere kant kunnen omslaan. Hij wijst op de rol van geluk en fortuin in de uitkomst van veldslagen.
* De psychologie van strijders: Montaigne is geïnteresseerd in de reacties van mannen op angst, dood en geweld. Het essay analyseert individueel en collectief gedrag en laat zien hoe emoties beslissingen en acties op het slagveld kunnen beïnvloeden.
* Kritiek op traditioneel heldendom: Montaigne daagt het traditionele beeld van de oorlogsheld uit, vaak verheerlijkt vanwege individuele daden van moed. Hij benadrukt liever het belang van discipline, groepscohesie en het vermogen zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
* Reflectie op de dood: De Slag bij Dreux, die plaatsvond op 19 december 1562 ten zuiden van Dreux, is een gelegenheid voor Montaigne om na te denken over de dood, die alomtegenwoordig is op het slagveld. Hij onderzoekt de verschillende houdingen ten opzichte van de eindigheid van het leven en probeert de betekenis van het menselijk bestaan te begrijpen.

=== Chapitre 46 : Des noms ===
In 'Des noms&quot; reflecteert Montaigne op de aard van namen en hun impact op onze identiteit en onze perceptie van de wereld.

Thema's:
* De willekeur van namen: Montaigne benadrukt dat namen willekeurige labels zijn die we op dingen en mensen plakken. Ze weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de diepere aard van wat ze aanduiden. Hij bekritiseert de irrationele menselijke neiging om een mystieke betekenis in namen te zien. Dit is immers een vorm van bijgeloof die vaak aanwezig is in samenlevingen die verbanden veronderstellen tussen de naam en het lot. 
* Verlies van identiteit: De latinisering van eigennamen, een gangbare praktijk in zijn tijd, was voor hem een bron van verwarring en identiteitsverlies. Door namen te transformeren, wissen we de geschiedenis en wortels van een individu of een plaats.
* De kracht van namen: Namen kunnen onze perceptie en oordelen beïnvloeden. Een prestigieuze naam kan de drager een bepaald prestige verlenen, terwijl een bescheiden naam gezien kan worden als een teken van minderwaardigheid.
* Het belang van geschiedenis: Namen zijn gekoppeld aan geschiedenis en herinnering. Door het behoud van eigennamen behouden we ook een deel van ons erfgoed.
* De relativiteit van perceptie: Onze perceptie van de wereld wordt beïnvloed door de woorden die we gebruiken. Namen zijn hulpmiddelen om onze realiteit te construeren.
* De zoektocht naar identiteit: Montaigne stelt de kwestie van identiteit in vraag en wat ons maakt tot wie we zijn. Namen zijn een onderdeel van deze identiteit, maar definiëren deze niet volledig.

Montaigne besluit met een sceptische kijk op het belang van namen, die hij ondergeschikt acht aan de intrinsieke kwaliteiten van individuen. Voor hem is het hechten van onevenredig belang aan namen eerder een kwestie van bijgeloof en menselijke ijdelheid dan van de rede.

Kortom, dit hoofdstuk van Montaigne is een meditatie over de willekeur van namen en een oproep om niet te veel gewicht te hechten aan oppervlakkige conventies. De 'Essais' zijn doordrenkt van deze kritische geest, vermengd met humor en scherpe observatie van menselijk gedrag.

=== Chapitre 47 : De l’incertitude de nostre jugement ===
“Over de onzekerheid van ons oordeel” is een grondtekst van de sceptische filosofie, waarin Montaigne de betrouwbaarheid van ons oordeel en onze zekerheden in twijfel trekt. &quot;De l’incertitude de nostre jugement&quot; had een diepgaande invloed op de westerse filosofie door kritische reflectie te introduceren over de aard van kennis en waarheid.
De vragen die Montaigne stelt, zijn vandaag de dag nog steeds relevant in een complexe wereld die wordt gekenmerkt door diversiteit aan meningen. Door de relativiteit van culturen en overtuigingen te benadrukken, moedigt Montaigne tolerantie en respect voor anderen aan.

Belangrijkste thema's:
* De onzekerheid van het menselijk oordeel: Montaigne benadrukt de kwetsbaarheid van onze meningen en overtuigingen. Vaak worden ze beïnvloed door ons onderwijs, onze cultuur en onze persoonlijke ervaringen.
* Cultureel relativisme: dat wat in de ene cultuur als waar of juist wordt beschouwd, kan in een andere cultuur heel anders worden beoordeeld. Deze diversiteit aan standpunten maakt het moeilijk om een absolute waarheid vast te stellen.
* Methodische twijfel: Montaigne nodigt ons uit om twijfel te cultiveren en onze diepste zekerheden in twijfel te trekken. Deze sceptische houding stelt ons in staat aan dogma’s te ontsnappen en onze geest open te stellen voor nieuwe perspectieven.
* De subjectiviteit van perceptie: Montaigne laat zien dat onze perceptie van de wereld subjectief is omdat zij wordt beïnvloed door onze eigen cognitieve vooroordelen.
* De onmogelijkheid van absolute kennis: Montaigne concludeert dat mensen veroordeeld zijn tot onzekerheid en dat ze geen aanspraak kunnen maken op perfecte kennis van de wereld.

Dit essay eindigt met een uitnodiging om onzekerheid te aanvaarden als een essentieel onderdeel van de menselijke conditie. Montaigne biedt geen definitieve oplossing om de zwakheden van ons oordeel te compenseren, maar hij biedt een meer bescheiden en sceptische houding ten opzichte van meningen en schijnbare waarheden.

=== Chapitre 48 : Des destriers ===
Het essay &quot;Over oorlogspaarden&quot; biedt een fascinerende kijk op de paardenwereld van toen. De ''destrier'' is het bekendste oorlogspaard uit de middeleeuwen. Het droeg ridders in veldslagen, toernooien en steekspelen. Het essay levert echter vooral een bredere reflectie op de relatie tussen mens en dier. Daarvoor maakt Montaigne gebruik van historische anekdotes:

* Hij vertelt over Romeinse oorlogspaarden. Deze ''funales'' en ''desultorios'' waren onmisbare partners op het slagveld. Door een sterk doorgevoerde en harde training waren zij in staat tot ongelooflijke prestaties. Zo werden zij niet alleen een symbool van Romeins meesterschap, maar werden zij ook slachtoffer van wreedheid jegens dieren. 
* Hij besteedt eveneens aandacht aan getrainde paarden die in staat zijn hun meester vrijwel autonoom te verdedigen, waarbij hij zowel hun intelligentie als de gevaren die inherent zijn aan deze training benadrukt. 
* Met het verhaal van Artibie, een Perzische generaal die werd gedood door zijn eigen getrainde paard, wil Montaigne de grenzen en risico's laten zien van deze mens-dierrelatie.

Dit hoofdstuk gaat echter verder dan een loutere beschrijving van de paarden. Met deze anekdotes zet Montaigne vraagtekens bij de natuur van de mens. De verhalen benadrukken de dubbelhartigheid van de mens, die in staat is tot zowel grote intelligentie als wreedheid. Het is eveneens een reflectie over macht: paardentraining is een metafoor voor de macht van de mens over de natuur, maar ook voor de grenzen van deze macht. Het essay benadrukt ook het belang van voorzichtigheid: het verhaal van Artibie is een waarschuwing tegen overmoed.

=== Chapitre 49 : Des coustumes anciennes ===
In zijn essay &quot;Over oude gebruiken&quot; nodigt Montaigne de lezer uit om na te denken over de relativiteit van de moraal en de kwetsbaarheid van onze zekerheden. Montaigne bekritiseert in dit hoofdstuk vooral het conformisme en de blinde gehechtheid aan de gebruiken van zijn tijd. Hij wijst op de de willekeur en vluchtigheid van mode en gewoontes, en demonstreert daarmee de relativiteit van waarden en sociale normen die immers sterk cultuurafhankelijk zijn: wat in de ene cultuur als normaal en natuurlijk wordt beschouwd, kan in een andere cultuur bizar en zelfs barbaars lijken.

Belangrijkste thema's:
* De relativiteit van de moraal: Montaigne benadrukt dat onze oordelen over buitenlandse gewoontes vaak vertekend zijn door onze eigen gewoonten. Wat wij vandaag de dag als ‘barbaars’ beschouwen, kan in een andere tijd of plaats volkomen natuurlijk lijken.
* De wispelturigheid van mode: Het essay benadrukt hoe snel mode en gewoonten veranderen, en hoe gemakkelijk we van gedachten kunnen veranderen over wat ‘goed’ of ‘fout’ is.
* Het gewicht van gewoonte: Montaigne laat zien hoe gewoonte onze perceptie van de wereld bepaalt en ons vaak niet in staat stelt onze eigen overtuigingen in twijfel te trekken.
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt 
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een ​​eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een ​​houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt Montaigne de relatieve aard van elke cultuur en de ijdelheid van het beoordelen van anderen op basis van de eigen criteria.

=== Chapitre 50 : De Democritus et Heraclitus ===
In &quot;Over Democritus en Heraclitus&quot; onderzoekt Montaigne de ambivalente aard van het menselijk bestaan door de houding van deze twee oude filosofen te vergelijken. Democritus beschouwt de menselijke conditie als ijdel en belachelijk en reageert met gelach; de andere filosoof, Heraclitus, beschouwt het daarentegen als tragisch en drukt zijn verdriet daarover uit. Montaigne spreekt zich niet uit ten gunste van de ene of de andere houding, maar neemt een genuanceerd standpunt in: de menselijke conditie is immers zowel absurd als tragisch.

Belangrijkste argumenten:
* Dualiteit van het bestaan: Montaigne benadrukt dat het menselijk bestaan zowel vreugdevol als verdrietig, absurd en subliem is. Er is geen eenduidig antwoord te geven op deze complexiteit.
* Relativiteit van oordeel: Het oordeel dat we ons over het leven vormen, hangt af van ons temperament, onze ervaring en ons perspectief. Wat voor de één belachelijk is, kan voor de ander tragisch zijn.
* De waarde van blijheid en verdriet: Lachen en huilen zijn natuurlijke en legitieme reacties op de menselijke conditie. Beide hebben hun plaats in het leven.
* De grens van de filosofie: Montaigne laat zien dat filosofie geen definitieve antwoorden kan geven op de grote vragen van het bestaan. Zij kan ons echter helpen onze toestand beter te begrijpen en vreedzamer te leven.

Montaigne besluit dat we de complexiteit van het bestaan dienen te accepteren en niet moeten proberen de werkelijkheid terug te brengen tot simplistische voorstellingen. Hij moedigt ons aan om met open geest verschillende perspectieven op het leven te overwegen en de zienswijzen die verschillen van de onze niet meteen te verwerpen. Emoties mogen hierbij niet worden onderdrukt: lachen en huilen zijn authentieke uitingen van onze menselijkheid.

=== Chapitre 51 : De la vanité des parolles ===
In &quot;De ijdelheid van woorden&quot; stelt Montaigne authenticiteit boven retoriek en inhoud boven stijl. Montaigne waarschuwt de lezer voor de macht van woorden: ze kunnen manipuleren, ons oordeel veranderen en de realiteit verhullen. Woorden kunnen waarheid verdoezelen of verdraaien. Montaigne spot met bombast. Wijze mensen zijn op hun hoede voor mooie toespraken. Zij waarderen  openhartigheid en eenvoud. Als vrije geest is het beter om helder te denken dan te verfraaien om indruk te maken.

THEMA'S:
;Kritiek op de retorica
Montaigne begint met het citeren van een oude redenaar die kleine dingen groot deed lijken – hij vergelijkt deze woorden met schoenen die te groot zijn voor een kleine voet. Hij noemt retorica een &quot;bedrieglijk en leugenachtig beroep&quot; en benadrukt de kracht ervan om niet de ogen, maar de geest te misleiden. Hij haalt met name een anekdote aan van Thucydides en Pericles: een hartenbreker overtuigde toeschouwers, zelfs op de grond, ervan dat hij dat niet was.

;Veroordeling van de onwaarheid van het spreken
Net zoals make-up de schijn verandert, bedriegen woorden de geest en corrumperen ze de essentie van dingen. Deze manipulatie weegt zwaarder dan simpele visuele illusie.

;Achterdocht jegens redenaars en goede sprekers
Montaigne merkt op dat goed bestuurde steden (Kreta, Sparta) redenaars minder waardeerden. Omgekeerd bloeide welsprekendheid op waar instellingen verzwakten.

;Voorbeelden van nutteloos jargon
Hij bespot architecten en taalkundigen die hun woorden overdrijven met pompeuze termen als &quot;pilasters, architraven, metafoor, metonymie...&quot;: Slechts leeg gepraat, losgekoppeld van de realiteit, oordeelt Montaigne.

;Het overmatig gebruik van grote titels
Montaigne betreurt de hoogdravende titels (zoals &quot;goddelijk&quot;, &quot;groot&quot;) die aan gewone mensen worden toegekend – zo wordt de Italiaanse schrijver Pietro Aretino vergeleken met Plato, wat hem belachelijk maakt.

=== Chapitre 52 : De la parsimonie des anciens ===
Hoofdstuk 52 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over de spaarzaamheid van de Ouden&quot;, onderzoekt de deugd van soberheid en matigheid aan de hand van voorbeelden van illustere figuren uit de Oudheid, met name de Romeinen. Soberheid is volgens Montaigne een gekozen deugd, een teken van grootheid van ziel en zelfbeheersing. Hij contrasteert deze eenvoud van de Ouden met de praalzucht en luxe van zijn tijd, en bekritiseert impliciet ijdelheid en overdaad.

Montaigne wil aantonen dat grote mannen zelfs op het hoogtepunt van hun glorie een leven van extreme eenvoud en soberheid leidden. Aan de hand van voorbeelden mediteert Montaigne over de menselijke natuur en de waarden die deze zouden moeten leiden. Hij bewondert het vermogen van deze historische figuren om tevreden te zijn met weinig, om zich niet te laten corrumperen door rijkdom of de drang naar accumulatie. Dit hoofdstuk is een uitnodiging tot matigheid, matigheid en wijsheid, centrale thema's in Montaignes werk. Hij suggereert dat waar geluk en waardigheid niet liggen in het bezit van materiële goederen, maar in een zekere onafhankelijkheid daarvan en een bewustzijn van de eigen behoeften.

=== Chapitre 53 : D’un mot de Cæsar ===
Hoofdstuk 53 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over een gezegde van Caesar&quot;, is een korte maar diepgaande meditatie over de impact en betekenis van woorden, met name die gesproken door autoritaire figuren zoals Julius Caesar.Het nodigt de lezer uit tot een kritische lezing van de toespraken en rechtvaardigingen van de machtigen.

Montaigne begint met een anekdote die Plutarchus over Caesar bericht. Na zijn overwinning bij Pharsalus op Pompeius ging Caesar de stoffelijke resten van de doden bekijken. Toen hij de lichamen van zijn voormalige Romeinse tegenstanders zag, zou hij een zin hebben geuit die de geschiedenis in is gegaan: &quot;Ze wilden het: na zoveel voorspoed en zoveel overwinningen zou ik, Julius Caesar, hen schuldig hebben geacht, als ze niet waren blijven wapens dragen.&quot; 

Montaigne analyseert dit &quot;gezegde van Caesar&quot; niet vanwege de directe historische of politieke waarde ervan, maar vanwege wat het onthult over de menselijke psychologie en de pretenties van overwinnaars. Hij ziet er een mengeling van geveinsde grootmoedigheid en diepe arrogantie in. Caesar rechtvaardigt in zekere zin zijn eigen daden en de rampzalige gevolgen van de Burgeroorlog door de schuld bij zijn tegenstanders te leggen. Hij presenteert hen als mannen die, door hun koppigheid, hun eigen nederlaag onvermijdelijk maakten.

Met dit voorbeeld onderzoekt Montaigne hoe de machtigen en de overwinnaars de geschiedenis en de moraal in hun eigen voordeel kunnen herschrijven. Hij benadrukt de kunst van de retoriek en het vermogen van een leider om een tragische situatie om te buigen tot een bevestiging van hun eigen legitimiteit en superioriteit. Het hoofdstuk is tevens een reflectie op menselijke ijdelheid en hoe zelfs de grootste geesten kunnen bezwijken voor trots en de behoefte om zichzelf te rechtvaardigen.

=== Chapitre 54 : Des vaines subtilitez ===
&quot;Over ijdele subtiliteiten&quot;, is een welsprekende en terugkerende kritiek van de auteur op de menselijke neiging om onszelf te verliezen in onbeduidende details en ingewikkelde redeneringen, vaak ten koste van essentiële waarheid of praktische wijsheid. Dit hoofdstuk is een pleidooi voor gezond verstand en helderheid van geest. Het weerspiegelt Montaignes afkeer van pedanterie en obscurantisme, en zijn verlangen om terug te keren naar een vorm van filosofie die meer gegrond is in de realiteit en de menselijke ervaring, ver weg van scholastieke spitsvondigheden en verbale steekspelen. Kortom, Montaigne nodigt ons uit om op onze hoede te zijn voor de bedrieglijke schijn van 'subtiliteit' en de waarheid te zoeken in haar zuiverste en meest toegankelijke vorm.

Montaigne begint met de opmerking dat mensen vaak bedrevener zijn in het gebruik van subtiliteit in frivole zaken dan in het begrijpen van grote en belangrijke waarheden. Hij vergelijkt deze neiging met die van ambachtslieden die uitblinken in kleine en complexe werken, maar niet in staat zijn iets groots en solide te construeren. Hij geeft het voorbeeld van woordspelletjes, raadsels of sofistische argumenten die, hoewel ze een zekere scherpzinnigheid vereisen, tot niets substantieels leiden.

De filosoof valt in het bijzonder de retorici en dialectici van zijn tijd (en van alle tijden) aan, die volgens hem streven naar het construeren van complexe argumenten en kunstmatige onderscheidingen om hun onwetendheid te maskeren of te triomferen in steriele debatten. Hij ziet deze 'subtiliteit' als een vorm van intellectuele ijdelheid, waarbij men probeert te imponeren door complexiteit in plaats van te verlichten door eenvoud.

Montaigne pleit voor een directere, eenvoudigere en robuustere manier van denken, gericht op het begrijpen van de wereld en de manier van leven. Hij geeft de voorkeur aan een intelligentie die doordringt tot de kern van de dingen in plaats van een die zich bezighoudt met periferieën en schijn. Voor hem ligt ware wijsheid niet in het vermogen om elke nuance te ontleden, maar in het vatten van de essentie en ernaar te handelen.

=== Chapitre 55 : Des senteurs ===
=== Chapitre 56 : Des prieres ===
=== Chapitre 57 : De l’aage ===
In hoofdstuk 57 &quot;Over leeftijd&quot; onderzoekt Montaigne de verschillende stadia van het menselijk leven en hoe leeftijd onze ervaring, perceptie en gedrag beïnvloedt. Hij gaat in op het idee dat elke levensfase zijn eigen kenmerken en uitdagingen heeft en nodigt ons uit om na te denken over het verstrijken van de tijd.

Het essay belicht de voor- en nadelen van elke leeftijd, waarbij wordt erkend dat jeugd vaak wordt geassocieerd met enthousiasme en vitaliteit, terwijl ouderdom wijsheid en reflectie kan brengen. Het benadrukt echter ook de beperkingen en spijt die met het ouder worden gepaard kunnen gaan. Dit hoofdstuk nodigt uit tot reflectie over de waarde van elk moment van het leven, hoe we door de jaren heen groeien en leren, en het belang van het volledig ervaren van elke fase.

Montaigne bespreekt de manier waarop de samenleving naar leeftijd kijkt en de vooroordelen die daaruit kunnen voortkomen, waardoor acceptatie van elke levensfase wordt aangemoedigd. Het essay verdedigt het idee dat leeftijd geen bron van schaamte of melancholie mag zijn, maar eerder een natuurlijk aspect van het menselijk bestaan, dat gevierd en geaccepteerd moet worden.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De achteruitgang van vermogens met de leeftijd: Montaigne observeert helder de achteruitgang van zijn fysieke en intellectuele capaciteiten naarmate de jaren verstrijken. Hij merkt een verlies aan mentale alertheid en een afname van de fysieke kracht.
* De wijsheid van de leeftijd: Ondanks deze achteruitgang denigreert Montaigne de ouderdom niet. Hij ziet het als een vorm van wijsheid die hij verkrijgt door ervaring en contemplatie.
* Jeugd en onvolwassenheid: Montaigne bekritiseert de onstuimigheid van de jeugd en benadrukt dat ervaring noodzakelijk is om een evenwichtig oordeel te kunnen uitspreken.
* Voorbereiding op de dood: Door de ouderdom te bespreken, gaat Montaigne ook in op de kwestie van de dood. Hij denkt na over hoe hij dit onvermijdelijke einde met sereniteit tegemoet kan treden.

{{Appendix||2=
== Bron ==
{{references}}
}}
{{Sub}}</text>
      <sha1>7l5yhqmjjnnzk6ajczm3asapy7cv0l8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397151</id>
      <parentid>397150</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T13:30:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>J.Grandgagnage</username>
        <id>3610</id>
      </contributor>
      <comment>/* Chapitre 55 : Des senteurs */</comment>
      <origin>397151</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69819" sha1="0ufp5u37df025gpvlmzslyqv3unv14m" xml:space="preserve">== LIVRE I ==
=== Au lecteur ===
&quot;Aan de lezer&quot; lijkt bedoeld te zijn als inleiding op zijn werk. In werkelijkheid is Montaigne reeds begonnen met zijn belangrijkste doel: zichzelf portretteren, &quot;schilderen&quot; zonder enige andere bijbedoeling zoals beroemd worden of het zijn lezers naar de zin maken. [[Michel de Montaigne/Essais: Au lecteur|Lees &quot;Au lecteur&quot; hier]].

=== Chapitre 1 : Par Divers Moyens On Arrive à Pareille Fin ===
(&quot;Op verschillende wijzen bereikt men hetzelfde&quot;)

In dit essay heeft Montaigne het over twee verschillende manieren waarop mensen reageren als iemand die ze in het verleden kwaad hebben gemaakt nu de macht heeft om wraak te nemen. De verhalen die Montaigne vertelt illustreren de kracht van sommige mannen uit de geschiedenis. Montaigne lijkt te willen zeggen dat medelijden of moed hetzelfde resultaat opleveren tegen haat en minachting van anderen.

{{Citaat|De meest voorkomende manier om degenen die we beledigd hebben gunstig te stemmen aan wier wraak we nu zijn overgeleverd, is het in hen opwekken van medelijden en medeleven door ons aan hen te onderwerpen. Nochtans hebben bravoure, doorzettingsvermogen en vastberadenheid, het tegenovergestelde ervan, soms hetzelfde effect. Edward, Prins van Wales, die zo lang regeerde over ons Guyenne, een personage wiens wedervaren en lot niet zonder grandeur zijn, was ernstig beledigd door de inwoners van Limousin. Na de inname van hun stad liet hij zich niet vermurwen door het geschreeuw van de mensen, de vrouwen, de kinderen die in het bloedbad achtergebleven waren, en die zich nu smekend om genade aan zijn voeten wierpen. Maar toen hij verder de stad introk, zag hij drie Franse heren die met ongelooflijke moed de aanval van zijn zegevierende leger tegenhielden. Het aanschouwen ervan en het respect voor hun opmerkelijke moed stilden zijn woede, en na het verlenen van genade aan de drie, deed hij hetzelfde voor alle andere inwoners van de stad [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;&gt; Vertaler: Jules Grandgagnage: [https://www.montaigne-essays.nl Montaigne-essays]&lt;/ref&gt;

=== Chapitre 2 : De la tristesse ===
(&quot;Over het verdriet&quot;)

Montaigne bespreekt de aard van leed, verdriet en rouw. Ook die van liefde en vreugde, en van emoties die zo sterk zijn dat ze niet in woorden kunnen worden uitgedrukt. Montaigne zegt dat hij probeert verdriet niet te ervaren. Voor hem lijkt dit gevoel dwaas en via verschillende verhalen toont hij aan dat sommige mensen zich groot kunnen houden tot op het punt dat ze overmand worden door het verdriet, en dat dit leidt tot hun ondergang. Hij preciseert dat ook grote vreugde dezelfde gevolgen kan hebben.

{{Citaat
|1=Niemand is zo onbezwaard door deze passie als ik, ik hou er niet van en waardeer het niet, hoewel mensen het, als ware het een uitgemaakte zaak, een bijzondere plaats toekennen. Ze kleden er de wijsheid, de deugd en het geweten mee. Dom en lelijk ornament! De Italianen verbonden haar naam meer toepasselijk met kwaadaardigheid. Want het is een altijd schadelijke, altijd gekke gesteldheid, en omdat het altijd laf en laag is, verboden de stoïcijnen hun volgelingen om toe te geven aan dit gevoel.&lt;br&gt;
Van Psammenitus, koning van Egypte, verslagen en gevangengenomen door Cambyses, koning van Perzië, wordt echter gezegd dat bij het zien van zijn gevangen dochter, gekleed als dienstmeid uitgestuurd om water te gaan halen, hij rustig naar de grond bleef staren terwijl al zijn vrienden om hem heen jammerden en weenden. En toen hij zag dat zijn zoon werd weggevoerd voor de uitvoering van zijn doodstraf, hij hetzelfde deed. Maar bij het waarnemen van een vriend des huizes onder de gevangenen, sloeg hij zich op het hoofd en leed zichtbaar extreme pijn [...] }}
&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
=== Chapitre 3 : Nos Affections s’emportent au delà de Nous ===
(&quot;Dat waar we om geven reikt tot voorbij ons eigen leven&quot;)

In dit essay denkt Montaigne na over onze neiging steeds vooruit te kijken naar de toekomst in plaats van in het hier en nu te leven.

{{Citaat|Zij die de mens verwijten te veel met zijn toekomst bezig te zijn, die ons ertoe aanzetten om te genieten van wat we nu bezitten en daarmee tevreden te zijn aangezien we toch geen vat hebben op wat komt - nog minder dan op wat voorbij is - pakken de meest verbreide van alle menselijke dwalingen aan; als we tenminste van een dwaling mogen spreken in het geval van deze aangeboren neiging waarmee de natuur ons dwingt om haar werk voort te zetten: onze bedrieglijke verbeeldingskracht die ons tot daden aanzet, ook al weten we niet waar het ons naar leidt. We zijn nooit in onszelf, wij zijn altijd buiten onszelf, en angst, verlangen en hoop werpen ons steeds opnieuw in de toekomst. Daarbij verliezen wij voeling met was nu is, en wat nu onderzocht dient te worden. In plaats daarvan verkiezen wij om ons bezig te houden met wat zal zijn, ook al zullen wij er op dat ogenblik niet meer zijn [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 4 : Comme l’Ame Descharge ses Passions sur des Objects Faux, Quand les Vrais Luy Defaillent ===
(&quot;Hoe we ons door onze passies op het verkeerde richten in plaats van op het ware&quot;)

In dit essay buigt Montaigne zich over de reden waarom we, wanneer er iets misgaat, altijd de schuld bij iets of iemand willen leggen, en waarom we zo houden van kleine hondjes en aapjes. De mens die met een probleem zit, zal tegen alles tekeer gaan behalve tegen de ware oorzaak ervan. Hij verkiest immers om zich te wreken op iets tastbaars in plaats van op de onzichtbare goden of het noodlot. Deze 'wraak' levert dus niets op, behalve het aflaten van stoom.

=== Chapitre 5 : Si le Chef d’une Place Assiegée Doit Sortir pour Parlementer ===
(&quot;Moet de leider van een belegerde plaats naar buiten om te onderhandelen?&quot;)

Montaigne bestudeert in dit essay een militair onderwerp. Hij denkt na over de vraag of bedrog te verantwoorden is in tijden van oorlog, en vraagt zich af of we een vijand moeten vertrouwen die lijkt te willen onderhandelen. Hij legt uit dat een list, in tegenstelling tot de openlijke strijd, een leger vaak in staat stelt tot zegevieren. Vervolgens wijst hij erop dat het schenken van vertrouwen moeilijk is in zulke omstandigheden, omdat angst voor verraad alles overschaduwt. De leider van een belegerde plaats moet dus zijn vesting niet verlaten om te gaan onderhandelen.

=== Chapitre 6 : L’Heure des Parlemens Dangereuse ===
(&quot;Het ogenblik van onderhandelen is gevaarlijk&quot;)

Montaigne blijft zich afvragen wat er gebeurt als de vijand aanbiedt om te onderhandelen, en of men in een gevecht gebruik mag maken van gelijk welk middel om de overwinning te behalen. Met verschillende verhalen over veldslagen verwijst hij naar onregelmatige praktijken die hebben geleid naar de overwinning. Maar hij merkt op dat deze successen weinig eervol zijn.

=== Chapitre 7 : Que l’Intention Juge nos Actions ===
(&quot;Onze intentie bepaalt het oordeel over onze handelingen&quot;)

Montaigne praat over de dood en de voornemens en geheime handelingen van de mens. Het heeft volgens hem geen zin om, net voor je sterft, onthullingen te doen die tot dan geheim zijn gebleven. Hij verbindt zich ertoe om alles wat hij op zijn sterfbed zegt, al duidelijk te hebben gezegd tijdens zijn leven.
{{Citaat|De dood, zegt men, maakt ons vrij van al onze verplichtingen. Maar ik ken er die er anders over dachten. Hendrik VII van Engeland kwam als volgt overeen met Don Philip,(1) de zoon van keizer Maximiliaan (of, in meer vleiende termen, vader van keizer Karel V) : Philip zou aan hem de hertog van Suffolk van de Witte Roos uitleveren - zijn vijand, die was gevlucht naar Nederland - waarbij koning Hendrik de belofte zou doen om de hertog in leven te laten. Maar toen deze zijn eigen dood voelde naderen, beval hij per testament aan zijn zoon om de hertog te doden zodra hij zelf was overleden [...].}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 8 : De l’Oisiveté ===
(&quot;Over ledigheid&quot;)

Montaigne schrijft hier over het gevaar van het hebben van een inactieve geest, en hij denkt na over zijn eigen besluit zich terug te trekken in zijn kasteel om ongestoord, tot aan zijn dood, te kunnen nadenken. Montaigne beschrijft nietsdoen als een informele activiteit van de geest. Deze dwaalt over een veelheid van dingen. Hij voegt eraan toe dat, net als alle dingen, de geest gedwongen moet worden om niet af te dwalen. Na zichzelf te hebben uitgeleefd in mijmeringen, had de auteur zelf besloten om de dingen te noteren die zijn geest had gecreëerd.

=== Chapitre 9 : Des Menteurs ===
(&quot;Over leugenaars&quot;)

In dit lange, meanderende essay schrijft Montaigne voor het eerst over zijn eigen slecht geheugen, en hoe nuttig het soms kan zijn, om een slecht geheugen te hebben. Vervolgens klaagt hij over praatzieke mensen, en tot slot over leugenaars. 

Hij maakt een onderscheid tussen twee verschillende soorten leugenaars, en illustreert dit met een aantal voorbeelden uit zijn persoonlijke leven en uit dit van koningen. Montaigne verwerpt het idee dat geheugen iets te maken zou hebben met intelligentie. Hij troost zich met de gedachte dat dit gebrek hem toestaat om minder ambitieus te zijn en wat draaglijker in de omgang. Dan toont hij aan dat geheugen geassocieerd is met de leugen en dat als ze faalt ook de leugen wordt onthuld.

=== Chapitre 10 : Du Parler Prompt ou Tardif ===
(&quot;Over vlotte of slome praters&quot;)

In dit hoofdstuk schetst Montaigne het verschil tussen gevatte en moeizame sprekers. Dan mijmert hij over de voordelen van voorbereid tegenover spontaan handelen, en hij vraagt zich af waar zijn eigen woorden vandaan komen. Montaigne onderscheidt de advocaat, die snel en ondoordacht praat, en de prediker met zijn afgewogen en langzame discours. Paraat spreken behoort toe aan de geest, en bezonnen spreken aan het oordeel. Zelf, zegt Montaigne, bevindt hij zich tussen beide uitersten: soms komen zijn woorden immers te snel en verward, waardoor zijn geschriften er eveneens onder lijden.

{{Citaat
|1='Nooit werd een enkele mens met alle gaven toebedeeld' ''&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;(nota vert. - &quot;Onc ne furent à tous, toutes graces données&quot;, een vers uit een van sonnetten van zijn vriend La Boétie)&lt;/span&gt;''.

Sommigen zijn zeer begaafd in de kunst van het spreken. Ze hebben een snelle en vlotte geest, klaar voor elke gelegenheid die zich voordoet, en nooit verrast. Anderen zijn zwaar op de hand en traag, niet in staat om iets onvoorbereid te zeggen voor ze er lang over hebben nagedacht }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 11 : Des Prognostications ===
(&quot;Over voorspellingen&quot;)

Montaigne bespreekt waarzeggerij. Hij vraagt zich af of het  mogelijk is om de toekomst te voorspellen, en of het aan te raden is om zijn eigen instincten te volgen.

{{Citaat
|1=Orakels, profetieën en toekomstvoorspellingen dus, hadden reeds voor de komst van Jezus Christus aan geloofwaardigheid ingeboet. Andere vormen van waarzeggerij, die zich bijvoorbeeld baseren op de vlucht van vogels, de ingewanden van dode dieren, donderslagen, overstromingen, enz. hadden veel belang in de oudheid maar zijn nu door onze religie afgeschaft. Toch zijn er velen die nog steeds de waarzeggerij praktiseren met de sterren aan de hemel, met geesten, de vorm of huidskleur van mensen of door middel van onze dromen. Dit is een opmerkelijk voorbeeld van de wilde nieuwsgierigheid van onze natuur, die wat zich in de toekomst bevindt reeds wil begrijpen om erop te kunnen anticiperen, alsof we aan met het heden al niet voldoende werk hadden.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 12 : De la Constance ===
(&quot;Over standvastigheid&quot;)

Montaigne definieert standvastigheid niet als het ontbreken van angst of als niet verrast te worden door iets onverwachts, maar als het aanvaarden van deze 'angst' met behoud van eigen opinies. Hij brengt in dit verband de stoïcijnen in herinnering, al blijft het voor gewone mensen moeilijk om zo afstandelijk te reageren en eigen meningen niet te laten beïnvloeden door 'angst'.

=== Chapitre 13 : Ceremonie de l’Entreveue des Roys ===
(&quot;Over ceremonieel bij het ontmoeten van koningen&quot;)

Montaigne bespreekt enkele Franse beleefdheidsregels. Zijn opvoeding maakte hem  beleefd, maar hij uit nu kritiek op te overvloedige beleefdheid, die een mens kan beperken en, soms, zijn gasten kan vervelen. Hij waarschuwt tegen een mogelijke slavernij aan gedragscodes, maar zegt ook dat beleefdheid een van de sleutels is tot de liefde op het eerste gezicht. Deze regels maken ook de toegang tot de maatschappij mogelijk.

{{Citaat
|1=Geen onderwerp is me te frivool dat het geen plaats verdient in mijn essays. Volgens onze sociale gebruiken zou het onbeleefd zijn om (tegenover een gelijke, en nog veel meer tegenover een meerdere) niet thuis te zijn als iemand je heeft verteld dat hij op bezoek zal komen. Koningin Margaret van Navarra voegt daar aan toe dat het voor een heer zelfs onbeleefd zou zijn om zijn huis te verlaten om zijn bezoeker tegemoet te gaan, ongeacht de hoge positie die hij bekleedt. Het is respectvoller om thuis te blijven en hem te ontvangen, al was het maar dat  hij hem onderweg mis zou kunnen lopen. Zelf probeer ik dergelijke rituele geplogenheden in mijn huis zo veel mogelijk te beperken, waardoor ik me mogelijk schuldig maak aan een of beide van deze beledigingen. &lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
[...]
}}

=== Chapitre 14 : Que le goust des biens et des maux depend en bonne partie de l’opinion que nous en avons ===
(&quot;De ervaring van goed en kwaad wordt voor een groot deel bepaald door de opinies die we erover hebben&quot;)

Montaigne zegt dat het kwaad en lijden alleen maar bestaan doordat we hebben besloten om er zo over te denken. Als we een ding als pijnlijk beoordelen, dan zal het ons pijn doen. Montaigne denkt daardoor dat we lijden kunnen verminderen door onze oordelen te veranderen. Hiervoor gebruikt hij verbeelding, maar ook rede. Hij geeft het voorbeeld van de dood en hoe iedereen daar anders op reageert. Sommigen kunnen extreme pijnen verdragen zonder enige emotie te tonen, uit trots, moed of wat anders. Het lijkt alsof Montaigne ons wil zeggen dat de pijn afhankelijk is van onze graad van lafheid en onze zwakheden.

=== Chapitre 15 : On est puny pour s’opiniastrer à une place sans raison ===
(&quot;Men wordt gestraft wanneer men een fort blijft verdedigen terwijl dat geen zin meer heeft&quot;)

Montaigne betoogt dat er regels bestaan die in een strijd gevolgd dienen te worden, en dat moed of andere deugden soms opzij moeten worden gezet in het belang van de overwinning. Heel wat veldslagen zijn verloren door de koppigheid en vastberadenheid van degenen die een plaats bleven verdedigen terwijl ze beter hadden moeten weten.

{{Citaat
|1=Moed heeft zijn grenzen, alsmede andere deugden, die, eenmaal ze zichzelf voorbij lopen, leiden naar de volgende stap - in het grondgebied van de ondeugd; zodat door het bezit van een te groot deel van deze heldhaftige deugd, tenzij een man volmaakt zijn grenzen kan bepalen, hij heel gemakkelijk roekeloos, koppig en dwaas gaat handelen.&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;}}

=== Chapitre 16 : De la punition de la couardise ===
''(Over de wijze waarop lafaards bestraft moeten worden)''

Montaigne buigt zich over de kwestie van lafheid en vertelt een aantal verhalen over lafaards die werden gestraft. De meest efficiënte wijze van straffen lijkt te appelleren aan het schaamtegevoel. Hij geeft het voorbeeld van een Griekse wetgever die soldaten die weigerden aan een veldslag deel te nemen, verplichtte om in vrouwenkleren uitgedost publiekelijk gehoond te worden. Lafaards, zo betoogt hij, zijn laf uit angst of geneigd om met list moeilijke situaties uit de weg te gaan. Montaigne roept op om het kwaad dat achter bedrieglijke lafheid schuilt strenger te bestraffen.

{{Citaat|Het is terecht dat een groot onderscheid wordt gemaakt tussen de fouten die voortvloeien uit onze zwakheid en degene die afkomstig zijn van onze kwaadaardigheid.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 17 : Un traict de quelques Ambassadeurs ===
''(Een eigenschap van sommige ambassadeurs)''

Montaigne legt de lezer voor dat het nuttig is om mensen die je pas ontmoet uit te vragen over wat ze goed kunnen. Het tegendeel, meepraten over iets dat je zelf niet goed beheerst, kenmerkt sommigen die de illusie hebben dat ze zo meer aanzien zullen verwerven:
{{Citaat|De luie os wil een zadel en breidel; het paard wil een ploeg.}}

Mensen die in de omgang de neiging hebben om thema's te bespreken die niets te maken hebben met hun werk en die ze niet goed onder de knie hebben denken zo een meerwaarde aan hun maatschappelijke positie (als ambassadeur) te geven. Op deze manier zal iemand zichzelf echter nooit weten te verbeteren, noch tot perfectie komen in wat hij doet. Elke architect, schilder, beeldhouwer of gelijk welk ambacht moet zich in zijn discours beperken tot zijn eigen kunnen.

=== Chapitre 18 : De la peur ===
In hoofdstuk XVIII van de Essays onderzoekt Montaigne de menselijke natuur en hoe angst het gedrag van mensen beïnvloedt. Hij constateert dat angst een van de krachtigste emoties is, vaak verwoestender dan de situatie zelf die deze emoties uitlokt.

Montaigne begint met te beweren dat angst een irrationele emotie is die het individu kan verlammen en zijn beoordelingsvermogen kan aantasten. Hij geeft historische en persoonlijke voorbeelden om te illustreren hoe angst kan leiden tot buitensporige of ongepaste reacties. Hij noemt met name soldaten die, onder invloed van angst, ondanks hun training en moed in paniek kunnen raken en kunnen vluchten zonder dat er sprake is van reëel direct gevaar. Montaigne merkt op dat angst vaak gekoppeld is aan verbeeldingskracht, die gevaar kan overdrijven of catastrofale scenario's in de hoofden van mensen kan creëren.

Montaigne stelt dat angst vaak erger is dan waar men feitelijk bang voor is. Angst kan zelfs besmettelijk zijn, zich als een ziekte onder mensen verspreiden en hun collectieve gedrag op irrationele manieren beïnvloeden.

Het essay eindigt met een reflectie op de moeilijkheid om deze emotie te beheersen en het belang van de rede bij het matigen ervan. Montaigne biedt geen eenvoudige oplossing om angst te overwinnen, maar hij benadrukt het belang van zelfkennis en beheersing van emoties om er niet door overweldigd te worden.

=== Chapitre 19 : Qu’Il ne faut juger de nostre heur, qu’apres la mort ===
Montaigne gaat in op de vraag of we de kwaliteit van een leven werkelijk kunnen beoordelen voordat het voltooid is. Hij ontleent dit thema aan een reflectie op een beroemde stelregel van Herodotus, vaak toegeschreven aan Solon, volgens welke een man niet als gelukkig kan worden beschouwd voordat hij het einde van zijn leven kent.

=== Chapitre 20 : Que philosopher c’est aprendre à mourir  ===
In hoofdstuk XX van Boek I van de Essays, getiteld ‘Filosoferen is leren te sterven’, ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de dood en de manier waarop de filosofie helpt deze te begrijpen. Dit hoofdstuk is een van de beroemdste in zijn werk, waarin Montaigne inspiratie haalt uit oude filosofen, zoals Socrates, Plato en de stoïcijnen, om te onderzoeken hoe de dood een integraal onderdeel is van het menselijk leven.

=== Chapitre 21 : De la force de l’imagination ===
In hoofdstuk XXI van Boek I van de Essays, getiteld ‘Over de kracht van de verbeelding’, onderzoekt Montaigne de kracht van de verbeelding over het menselijk lichaam en de menselijke geest. Hij ontwikkelt het idee dat verbeelding, hoewel vaak onderschat, een aanzienlijke invloed heeft op onze perceptie van de werkelijkheid en zelfs op onze fysieke en mentale gezondheid.

=== Chapitre 22 : Le profit de l’un est dommage de l’autre ===
In hoofdstuk XXII van Boek I van de Essays, getiteld &quot;De winst van de één is het verlies van de ander&quot;, behandelt Montaigne de kwestie van menselijke relaties vanuit het perspectief van concurrentie, onrechtvaardigheid en de ongelijkheden die voortkomen uit de aard van uitwisselingen tussen mensen. Het begint met een simpele observatie: in veel gevallen gaat de winst of winst van de een ten koste van de ander. Dit hoofdstuk illustreert een reflectie op het egoïsme dat inherent is aan menselijke relaties en het onrecht dat daaruit voortvloeit

=== Chapitre 23 : De la coustume &amp; de ne changer aisément vne loy receue ===
In hoofdstuk XXIII van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over gewoonte en het niet gemakkelijk veranderen van een ontvangen wet’, reflecteert Montaigne op de kracht van gewoonte en de rol ervan in het menselijk leven, maar ook op de moeilijkheid van het veranderen van gevestigde wetten en praktijken. Het behandelt zowel de impact van gewoonten op de samenleving en individuen, als de wijsheid om reeds bestaande wetten niet te gemakkelijk te veranderen.

=== Chapitre 24 : Divers evenemens de mesme conseil ===
In hoofdstuk XXIV van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Diverse gebeurtenissen met hetzelfde advies’, reflecteert Montaigne op de variabiliteit van de resultaten van menselijke handelingen, zelfs als ze worden geleid door dezelfde principes of hetzelfde advies. Hij benadrukt dat acties die met dezelfde intentie of hetzelfde plan worden ondernomen, afhankelijk van de omstandigheden, tot zeer verschillende resultaten kunnen leiden. Dit hoofdstuk behandelt de kwestie van onzekerheid en onvoorspelbaarheid in menselijke aangelegenheden.

=== Chapitre 25 : Du pédantisme ===
In hoofdstuk XXV van Boek I van de Essays*, getiteld &quot;Over pedanterie&quot;, bekritiseert Montaigne de figuur van de &quot;pedant&quot;, dat wil zeggen iemand die buitensporige en vaak nutteloze eruditie aan de dag legt, zonder echt begrip of wijsheid. Deze tekst is een reflectie op de excessen van de leer van die tijd en op de gevaren van een opvoeding die waarde hecht aan de simpele accumulatie van kennis ten koste van reflectie en kritisch oordeel.

=== Chapitre 26 : De l’institution des enfans ===
In hoofdstuk XXVI van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over het onderwijs van kinderen’, gaat Montaigne in op de kwestie van het onderwijs. Deze tekst is bijzonder belangrijk omdat hij de humanistische zorgen van die tijd weerspiegelt en tegelijkertijd innovatieve ideeën biedt over hoe kinderen moeten worden opgeleid tot wijze en evenwichtige individuen. Montaigne bekritiseert traditionele onderwijsmethoden, gebaseerd op memoriseren en eruditie, en stelt een onderwijsmodel voor dat gericht is op de ontwikkeling van oordeel, rede en persoonlijke ervaring.

=== Chapitre 27 : C’est folie de rapporter le vray et le faux à nostre suffisance ===
In zijn essay 'Het is waanzin om het ware en het valse in verband te brengen met onze toereikendheid' nodigt Montaigne ons uit tot een diepe reflectie over de aard van kennis en de grenzen van ons begrip. Hij bekritiseert de houding van degenen die beweren de absolute waarheid in pacht te hebben en die alle dingen beoordelen op basis van hun eigen kennis.

=== Chapitre 28 : De l’amitié ===
In hoofdstuk 28 'Over vriendschap' van zijn Essays onderzoekt Montaigne de diepgaande aard van vriendschap en de plaats die deze inneemt in het menselijk leven. Hij begint met het beschrijven van vriendschap als een unieke en onlosmakelijke band tussen twee mensen, gebaseerd op een ‘kwintessens van al deze vermenging’ die hen verenigt zonder enige reden of bijzondere overweging.

Montaigne benadrukt dat echte vriendschap zeldzaam en kostbaar is, omdat het een totaal delen van jezelf en een samensmelting van zielen inhoudt. Hij herinnert zich zijn eigen vriendschap met Etienne de La Boétie, die hij beschouwt als een van de mooiste ervaringen uit zijn leven.

Vervolgens worden de verschillende kwaliteiten besproken die nodig zijn voor vriendschap, zoals loyaliteit, vertrouwen, vrijgevigheid en wederzijds begrip. Montaigne benadrukt het belang van open en eerlijke communicatie in een sterke vriendschap.

Ten slotte denkt hij na over de uitdagingen en moeilijkheden waarmee vriendschappen te maken kunnen krijgen, waaronder scheidingen, verraad en levensveranderingen. Hij benadrukt dat echte vriendschap deze beproevingen kan doorstaan, dankzij de kracht van de band die de twee mensen verenigt.

=== Chapitre 29 : Vingt et neuf sonnets d’Estienne de La Boetie ===
Hoofdstuk 29 van Montaignes Essays, &quot;Negenentwintig Sonnetten van Estienne de La Boétie&quot;, is eigenlijk een opname van de gedichten van zijn goede vriend, Étienne de La Boétie. Montaigne koos er om verschillende redenen voor om deze sonnetten in zijn essays op te nemen:
* Eerbetoon aan vriendschap: Deze opname is vooral een eerbetoon aan de diepe vriendschap die Montaigne en La Boétie verenigde. De sonnetten getuigen van de schoonheid van hun relatie en de bewondering die Montaigne voor zijn vriend had.
* Illustratie van zijn ideeën: De thema's die in de sonnetten van La Boétie aan bod komen, resoneren met Montaignes reflecties over vriendschap, liefde, de menselijke natuur en de dood. Ze illustreren en verdiepen dus enkele van de ideeën die in de voorgaande hoofdstukken van de Essays zijn ontwikkeld.
* Het delen van een literair werk: Montaigne wilde het publiek bewust maken van het poëtische werk van zijn vriend, dat hij als uitzonderlijk beschouwde. Zo droeg hij bij tot de verspreiding van deze sonnetten en tot de erkenning van het talent van La Boétie.

=== Chapitre 30 : De la moderation ===
In het hoofdstuk &quot;Over gematigdheid&quot; ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de deugd van matigheid en de gevaren van overdaad. Samenvattend nodigt Montaigne ons uit om gematigdheid te cultiveren in alle aspecten van ons leven. Door extremen te vermijden, kunnen we een gelukkiger en vrediger leven leiden dat beter aansluit bij de menselijke natuur.

De belangrijkste thema’s die in dit hoofdstuk aan bod komen zijn:
* Overdaad als perversie van deugd: Montaigne benadrukt dat zelfs de beste eigenschappen, tot het uiterste doorgevoerd, gebreken kunnen worden. Hij neemt het voorbeeld van religie: overmatige religieuze ijver kan leiden tot intolerantie en geweld. 
* De waarde van het gemiddelde: De auteur pleit voor het ‘middengebied’, dat wil zeggen een evenwichtig leven, waarin de geneugten gematigd zijn en de passies onder controle. Hij laat zich inspireren door oude filosofen, zoals Aristoteles, die gematigdheid als de deugd bij uitstek beschouwden. 
* De kwetsbaarheid van de mens: Montaigne herinnert ons eraan dat de mens van nature zwak is en onderhevig aan hartstochten. Het is daarom belangrijk op je hoede te zijn voor je eigen neigingen en te proberen deze te temperen. 
* De noodzaak van de rede: De rede is volgens Montaigne de beste gids om excessen te vermijden. Het stelt ons in staat afstand te nemen van onze emoties en weloverwogen keuzes te maken.

=== Chapitre 31 : Des Cannibales ===
&quot;Over kannibalen&quot; van Montaigne is een voorbeeld van het humanistische denken. Bij het beschrijven van de gebruiken en moraal van de indianenvolken neemt Montaigne geen genoegen met een simpel reisverslag. Hij onderneemt een diepgaande reflectie op de aard van de beschaving, menselijke waarden en de relativiteit van culturen.

De belangrijkste thema’s die aan bod komen:
* Cultureel relativisme: Montaigne zet vraagtekens bij de Europese vooroordelen jegens inheemse Amerikaanse volkeren, die zij omschrijven als ‘wilden’. Hij wijst erop dat onze eigen gewoonten, gezien door een andere bril, net zo vreemd en barbaars kunnen lijken.
* Natuur en cultuur: De auteur trekt een parallel tussen inheemse Amerikaanse volkeren, die volgens hem dichter bij de natuur staan, en Europeanen, die volgens hem gecorrumpeerd zijn door de beschaving. Hij zet vraagtekens bij het begrip ‘vooruitgang’ en vraagt zich af wat de gevolgen zijn van dit kunstmatig leven.
* Oorlog en geweld: Montaigne analyseert de redenen die mensen ertoe aanzetten oorlog te voeren. Hij merkt op dat de oorzaken van conflicten vaak verband houden met materiële belangen of politieke rivaliteit, en niet met een fundamenteel agressieve aard.
* Eenvoud en deugd: De auteur bewondert de eenvoud van het leven van indianenvolken en hun gehechtheid aan fundamentele waarden zoals solidariteit, moed en eer. Hij verzet zich tegen de complexiteit en hypocrisie van de Europese samenleving.

=== Chapitre 32 : Qu’Il faut sobrement se mesler de juger des ordonnances divines ===
In hoofdstuk 32 van zijn Essays met de titel ''&quot;Dat we ons terughoudend moeten opstellen bij het beoordelen van goddelijke verordeningen&quot;'' behandelt Montaigne een fundamentele vraag: die van ons vermogen om goddelijke plannen te begrijpen en te beoordelen. Hij nodigt ons uit tot grote voorzichtigheid en diepe nederigheid tegenover de mysteries van geloof en bestaan, dus zeker niet te beweren de waarheid te kennen over de mysteries van het leven. Beter is om het bestaan te aanvaarden van dingen die ons begrip te boven gaan. Hij moedigt ons aan een eenvoudig en oprecht geloof te cultiveren, gebaseerd op vertrouwen in plaats van op zekerheid.

Montaignes belangrijkste argumenten:
* Bedrog en het onbekende: Montaigne benadrukt dat het onbekende een vruchtbare voedingsbodem is voor charlatans en bedriegers. Hoe mysterieuzer iets is, hoe gemakkelijker het is om er willekeurige betekenissen aan te geven en het aan persoonlijke interpretaties te onderwerpen.
* De grenzen van de menselijke rede: Onze rede, hoe krachtig die ook mag zijn, is niet in staat alle mysteries van het universum te ontrafelen. Proberen Gods plannen te begrijpen komt neer op het willen begrijpen van het oneindige in het eindige.
* De diversiteit aan interpretaties: Geconfronteerd met dezelfde gebeurtenis bieden mensen meerdere en vaak tegenstrijdige interpretaties. Dit toont duidelijk de willekeur van onze oordelen aan en de onmogelijkheid om de absolute waarheid te kennen.
* Geloof en onderwerping: Montaigne moedigt een houding van geloof en onderwerping aan tegenover het goddelijke. Het suggereert dat de gelovige de beproevingen en vreugden van het leven moet accepteren als manifestaties van goddelijke wil, zonder te proberen ze rationeel te begrijpen.

Montaigne spoort zijn lezers in dit essay aan tot nederigheid, tolerantie en vertrouwen:
* Nederigheid: We moeten de grenzen van onze kennis en begrip erkennen.
* Tolerantie: Geconfronteerd met de diversiteit aan overtuigingen moeten we tolerantie en respect voor anderen cultiveren.
* Vertrouwen: Zelfs als we niet alles begrijpen, kunnen we vertrouwen op een hogere macht die ons lot leidt.

=== Chapitre 33 : De fuir les voluptez au pris de la vie ===
In zijn essay &quot;De fuir les voluptez au pris de la vie&quot; (&quot;Het vermijden van geneugten ten koste van het leven&quot;) onderzoekt Michel de Montaigne het thema van de menselijke drang om genot te vermijden uit angst voor de gevolgen of risico's voor het leven. Hij verkent hierbij de vraag of het zinvol is om plezier of vreugde op te offeren om de levensduur te verlengen, en hij reflecteert op de balans tussen genieten van het leven en voorzichtigheid om te overleven. Montaigne benadrukt dus het idee dat overmatige voorzichtigheid en het vermijden van alle risico's het leven armer en minder de moeite waard kunnen maken. Hij pleit voor een evenwicht waarbij we het leven ten volle waarderen, inclusief de vreugde en geneugten, zonder ons constant te laten verlammen door angst voor de dood, die immers onvermijdelijk is. Hij pleit voor een filosofische houding tegenover de dood, waarin men deze accepteert en niet voortdurend vreest. De essentie van een goed leven ligt volgens Montaigne niet in het vermijden van de dood, maar in het waarderen van het leven terwijl het er is. Levensvreugde is een essentieel onderdeel van het leven.
Montaigne reflecteert ook op hoe individuen hun waarden en prioriteiten moeten afwegen bij het maken van keuzes in het leven. Moet men veiligheid en een lang leven boven alles stellen, of is er ruimte voor risico’s en het najagen van geneugten die het leven voller maken? Voor Montaigne is het belangrijk dat men niet uit angst voor de dood volledig afstand doet van de dingen die het leven de moeite waard maken.
{{Sub}}

=== Chapitre 34: La fortune se rencontre souvent au train de la raison ===
In ''La fortune se rencontre souvent au train de la raison''  onderzoekt Montaigne de relatie tussen rede en fortuin (of toeval). Montaigne ontwikkelt het idee dat, hoewel mensen vertrouwen op hun rede om hun acties te sturen, het vaak voorkomt dat fortuin een belangrijke rol speelt in het succes of falen van deze acties. Het drukt dus een complexe reflectie uit over de aard van geluk en voorzichtigheid in het menselijk leven.

De titel van het hoofdstuk ‘Fortuin ontmoet vaak de rede’ suggereert dat geluk vaak gepaard gaat met de rede, of op zijn minst dat de twee naast elkaar kunnen bestaan. Montaigne maakt hier een pragmatische observatie: zelfs als we rationeel handelen, moeten we accepteren dat een deel van het onvoorziene aan de menselijke controle ontsnapt. De rede kan nooit alles voorspellen, maar kan ons wel beter in staat stellen de juiste kansen te grijpen wanneer die zich voordoen.

=== Chapitre 35 : D’un defaut de nos polices ===
Hoofdstuk 35 van Montaignes Essais gaat over de grenzen en onvolkomenheden van de bestaande politieke en gerechtelijke systemen. Montaigne analyseert de aard van wetten, hun toepassing, evenals de slechte werking van openbare instellingen van zijn tijd. De term ‘polices’ verwijst hier niet naar de kracht van de orde, maar naar de organisatie van de stad, dat wil zeggen de manier waarop de samenleving wordt bestuurd, bestuurd en gereguleerd.

=== Chapitre 36 : De l’usage de se vestir ===
Hoofdstuk 36 van Montaignes Essais, &quot;Over het gebruik van kleding&quot;, is een reflectie op de praktijk van kleding en de manier waarop deze diepere aspecten van de samenleving, gewoonten en de menselijke natuur weerspiegelt. Met name de associatie met iemands sociale status wordt door hem behandeld. Montaigne onderzoekt de relatie die mensen hebben met hun kleding, benadrukt culturele en historische verschillen en zet vraagtekens bij de redenen waarom mensen zoveel belang hechten aan hun kleding. Wat in de ene cultuur als fatsoenlijk of elegant wordt beschouwd, kan in een andere cultuur als vreemd of zelfs onaanvaardbaar worden beschouwd. Sommige beschavingen beschouwen naaktheid bijvoorbeeld als natuurlijk, terwijl andere het schandalig vinden. Kleren zijn voor Montaigne daarom symbolen die veel verder gaan dan hun eenvoudige praktische functie

=== Chapitre 37 : Du jeune Caton ===
(&quot;Over Cato de jongere&quot;)
In hoofdstuk 37 onderzoekt Montaigne de figuur van Cato de jongere, een man die beroemd is om zijn deugd en integriteit. Het essay is een diepgaande reflectie op deugd, oordeel en de menselijke natuur. Door de studie van de historische figuur Cato van Utica onderzoekt Montaigne de noties van heldendom, stoïcisme en conformiteit met sociale normen. Montaigne bewondert Cato vanwege zijn stoïcisme en zijn weerstand tegen de verleidingen van macht en corruptie van zijn tijd.

Montaigne onderstreept het contrast tussen de morele strengheid van Cato en het gedrag van de politici van zijn tijd. Hij reflecteert op het deugdideaal, maar ook op de uitdagingen waarmee een individu in de praktijk te maken krijgt. De figuur van Cato dient als uitgangspunt voor een bredere meditatie over moraliteit, plicht en persoonlijke opoffering.

Bovendien zet Montaigne vraagtekens bij het idee van voorbeeldigheid en de moeilijkheid om een dergelijk niveau van deugd te bereiken. Het essay nodigt ons uit om na te denken over de complexiteit van de menselijke natuur en de morele dilemma's die daaruit voortkomen. Hij trekt de geldigheid in twijfel van het beoordelen van de acties van anderen op basis van de eigen normen en waarden en onderstreept hoe belangrijk het is om ieder individu in zijn eigenheid te beschouwen en niet één enkel deugdmodel op te leggen.

=== Chapitre 38 : Comme nous pleurons et rions d’une mesme chose ===
Hoofdstuk 38 van Montaignes Essays, &quot;Hoe we tegelijk kunnen huilen en lachen om hetzelfde&quot;, is een fascinerende verkenning van menselijke emoties en hun complexiteit. Door middel van concrete voorbeelden en persoonlijke reflecties nodigt Montaigne ons uit om de aard van onze reacties op levensgebeurtenissen in twijfel te trekken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De dualiteit van emoties: De auteur benadrukt dat we in staat zijn tegenstrijdige emoties te voelen wanneer we met dezelfde situatie worden geconfronteerd. We kunnen zowel huilen als lachen, blij en verdrietig zijn, en vaak onbewust.
* De invloed van context: Onze emoties worden sterk beïnvloed door de context waarin we ons bevinden en door onze eigen persoonlijke geschiedenis. Dezelfde situatie kan, afhankelijk van het individu, heel verschillende reacties uitlokken.
* De veranderende aard van emoties: Montaigne laat zien dat onze emoties niet vaststaan, maar in de loop van de tijd evolueren. Waar we gisteren om huilden, vinden we vandaag misschien grappig, en omgekeerd.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur benadrukt de moeilijkheid om de motivaties en reacties van anderen, evenals die van onszelf, volledig te begrijpen.

=== Chapitre 39 : De la solitude ===
Hoofdstuk 39 van Montaignes Essays, &quot;Over eenzaamheid&quot;, is een intieme en diepgaande reflectie op het belang van eenzaamheid voor het individu. De auteur onderzoekt de voordelen van het zich terugtrekken uit de wereld om jezelf beter te leren kennen en je geest te cultiveren.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* Eenzaamheid als bron van zelfkennis: Montaigne beweert dat eenzaamheid noodzakelijk is om weg te komen van de afleidingen van de wereld en zich te concentreren op eigen gedachten en gevoelens. Het is in eenzaamheid dat we onszelf echt kunnen kennen en begrijpen.
* Eenzaamheid als toevluchtsoord: Eenzaamheid biedt toevlucht tegen sociale druk en de verwachtingen van anderen. Het stelt ons in staat om onze onafhankelijkheid te behouden en de eigen individualiteit te cultiveren.
* Eenzaamheid en samenleving: Montaigne pleit niet voor totale isolatie. Hij benadrukt dat eenzaamheid complementair is aan het leven in de samenleving en dat het ons in staat stelt menselijke relaties beter te waarderen.
* De voordelen van lezen: Lezen is voor Montaigne een essentiële metgezel in eenzaamheid. Het opent de geest voor nieuwe ideeën en maakt dialoog met de grootste geesten mogelijk.

=== Chapitre 40 : Consideration sur Cicéron ===
Hoofdstuk 40 van Montaignes Essays, &quot;Overwegingen over Cicero&quot;, is een beschouwing over de erfenis van deze grote Romeinse redenaar. Naast bewondering voor Cicero maakt Montaigne van de gelegenheid gebruik om bredere vragen over schrijven, ijdelheid, vriendschap en de zin van het leven te onderzoeken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De ijdelheid van schrijvers: Montaigne zet vraagtekens bij de motivatie van grote schrijvers om hun werken te publiceren. Is het uit een puur verlangen om hun gedachten te delen, of uit een vorm van ijdelheid, een behoefte aan erkenning? Hij neemt het voorbeeld van Cicero en Plinius de Jonge, die historici opriepen om hun herinnering voort te zetten.
* De relatie met het nageslacht: De auteur reflecteert op de wens om een stempel te drukken op de geschiedenis. Hij vraagt zich af of deze zoektocht naar het nageslacht een nobele ambitie is of een simpele illusie.
* Vriendschap en correspondentie: Montaigne wijst op het belang van vriendschap in zijn leven en dat van Cicero. Het onderstreept de rol van correspondentie bij het onderhouden van vriendschappelijke banden en bij intellectuele verrijking.
* Stijl en vorm: Montaigne vergelijkt zijn eigen schrijfstijl met die van Cicero. Hij benadrukt de verschillen tussen hun aanpak en reflecteert op het belang van vorm bij de overdracht van ideeën.

=== Chapitre 41 : De ne communiquer sa gloire ===
In hoofdstuk 41 (&quot;Het delen van eigen successen&quot;) behandelt de auteur het thema van persoonlijke glorie en hoe deze wordt waargenomen en gedeeld. Montaigne kijkt naar de spanning tussen het verlangen naar erkenning en het belang van bescheidenheid.

Montaigne benadrukt dat roem vaak gekoppeld is aan de mening van anderen, terwijl het ware geluk niet ligt in het najagen van roem. Hij stelt dat persoonlijke bevrediging en deugd voorrang moeten krijgen op externe goedkeuring.

De auteur bespreekt ook de gevaren van ijdelheid en de neiging van mensen om zichzelf met anderen te vergelijken. Hij pleit voor een meer introspectieve benadering van succes, waarbij hij benadrukt dat eigenwaarde niet afhankelijk mag zijn van publieke erkenning.

Dit hoofdstuk nodigt ons uit om na te denken over onze motivaties en de manier waarop we de waarde van onze prestaties waarnemen. Montaigne suggereert dat ware grootsheid kan liggen in het vermogen om een eenvoudig, teruggetrokken leven te leiden, ver weg van de onrust van het openbare leven.

=== Chapitre 42 : De l’inegalité qui est entre nous ===
In hoofdstuk 42 van Livre I, &quot;Over de ongelijkheid die tussen ons bestaat&quot;, gaat Montaigne in op de verschillende vormen van ongelijkheid die bestaan tussen mensen, zowel fysiek, intellectueel, sociaal als moreel. Montaigne reflecteert op de aard van deze ongelijkheden en hun impact op menselijke relaties.
{{Citaat|Il y a plus de distance de tel à tel homme qu'il n'y a de tel homme à telle bête. ''(Er is meer verschil tussen twee mensen dan tussen een mens en een dier.)''}}

Hij benadrukt dat hoewel ongelijkheid natuurlijk is, het essentieel is om de waardigheid van ieder individu te erkennen. Montaigne stelt starre hiërarchieën in vraag en benadrukt dat ieder mens kwaliteiten heeft die uniek zijn voor hem of haar, en dat deze kwaliteiten niet uitsluitend op basis van sociale of materiële criteria beoordeeld mogen worden.

Montaigne bespreekt ook het idee dat de ware maatstaf voor iemands waarde niet ligt in zijn sociale positie of status, maar in zijn vermogen om deugdzaam te handelen en zijn talenten te cultiveren. Dit hoofdstuk roept op tot reflectie over tolerantie en acceptatie van verschillen, terwijl de rijkdom van de menselijke diversiteit wordt gevierd.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De relativiteit van waarden: Montaigne benadrukt dat waarden en beoordelingscriteria variëren van persoon tot persoon en van cultuur tot cultuur. Wat bij de een als een kwaliteit wordt beschouwd, kan bij de ander als een fout worden gezien.
* Uiterlijk en realiteit: De auteur bekritiseert het belang dat wordt gehecht aan uiterlijk en materiële goederen. Hij stelt dat de waarde van een individu niet wordt afgemeten aan zijn bezittingen of sociale status, maar aan zijn intrinsieke kwaliteiten.
* Menselijke ijdelheid: Montaigne hekelt de ijdelheid die mensen ertoe aanzet zichzelf met elkaar te vergelijken en elkaar te devalueren. Het nodigt uit tot grotere nederigheid en acceptatie van onze verschillen.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur onderstreept de moeilijkheid van het beoordelen van anderen, omdat iedereen uniek is en een veelheid aan kwaliteiten en fouten in zich draagt.
{{Citaat|Il ne nous faict montre que des parties qui ne sont aucunement siennes, et nous cache celles par lesquelles seules on peut vrayement juger de son estimation. ''(Iemand laat ons alleen delen zien die in geen enkel opzicht van hem zijn, en verbergt voor ons die delen op basis waarvan we hem werkelijk zouden kunnen beoordelen.)''}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 43 : Des loix somptuaires ===
In hoofdstuk 43 van Livre I bespreekt Montaigne de wetten die de uitgaven voor weelde regelen, dat wil zeggen de wetten die betrekking hebben op luxe en uiterlijke status. Montaigne onderzoekt de redenen waarom deze wetten werden ingevoerd, vaak om excessen onder controle te houden en de publieke moraal te behouden.

Hij bekritiseert het idee dat rijkdom en uiterlijke kenmerken criteria zijn voor waarde of status, en benadrukt dat ware adel in deugd en karakter ligt. Montaigne benadrukt de hypocrisie die gepaard kan gaan met 'weeldewetten', omdat ze proberen complex menselijk gedrag te reguleren, vaak ingegeven door persoonlijke verlangens.

De auteur onderzoekt ook de spanning tussen het verlangen om de schijn op te houden en de behoefte aan authenticiteit. Hij stelt dat ware schoonheid in eenvoud en integriteit ligt en niet in materiële uitbundigheid. Montaigne nodigt ons uit om na te denken over de betekenis van rijkdom en over hoe deze op een meer ethische en betekenisvolle manier kan worden gebruikt.

=== Chapitre 44 : Du dormir ===
Hoofdstuk 44 van Montaignes essays, &quot;Over de slaap&quot;, nodigt de lezer uit om na te denken over een activiteit die zo banaal is als slapen. Naast het fysiologische aspect onderzoekt Montaigne ook de psychologische en filosofische dimensies van slaap. Hij gaat ook in op de relatie met dromen, herinnering en verbeelding, waarbij hij bedenkt hoe deze elementen onze perceptie van de werkelijkheid beïnvloeden. Hij benadrukt de dubbelzinnigheid van de slaap, die zowel een moment van rust als een tijd van kwetsbaarheid kan zijn. Het essay nodigt uit tot reflectie over de behoefte aan rust en het noodzakelijke evenwicht tussen activiteit en contemplatie. 

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* Slaap en rede: Montaigne zet vraagtekens bij de relatie tussen slaap, die een opschorting van de rede is, en het  menselijk handelen. Hij betwijfelt het vermogen van grote mannen om vredig te slapen vóór belangrijke gebeurtenissen, zoals Alexander de Grote vóór de Slag bij Gaugamela in 331 v.Chr.
* Slaap en passies: slaap kan ons soms kan onttrekken aan de invloed van onze passies en onze kwellingen. Montaigne haalt het voorbeeld aan van de Romeinse keizer Otto, die vredig in slaap viel voordat hij zelfmoord pleegde.
* Slaap en dood: Montaigne trekt een parallel tussen slaap en dood, twee toestanden waarin de geest afwezig is in het lichaam. Hij bezint zich over de aard van de dood en vraagt zich af wat er na ons leven gebeurt.
* Slaap en gezondheid: het belang van slaap voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Montaigne wijst erop dat een gebrek aan slaap schadelijke gevolgen kan hebben voor ons welzijn.

=== Chapitre 45 : De la bataille de dreux ===
(&quot;Over de [[w:Slag bij Dreux|Slag bij Dreux]]&quot;)

Hoewel het op het eerste gezicht een eenvoudige beschrijving van een historische veldslag lijkt, onthult dit hoofdstuk in werkelijkheid Montaignes diepgaande reflecties over de menselijke natuur, oorlog en fortuin.
;Historische context
Het essay gaat in op de tragische gebeurtenissen van de strijd die plaatsvond in 1562, tijdens de godsdienstoorlogen in Frankrijk. Montaigne, die getuige was van deze conflicten, spreekt zijn afschuw uit over het geweld en de verwoestende gevolgen van de oorlog. Hij onderstreept de absurditeit van de rivaliteit tussen katholieken en protestanten en bekritiseert de wreedheid van de conflicten. Montaigne roept het lijden van mensen op, zowel op het slagveld als onder burgers, en stelt het idee van militaire glorie in vraag.

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* De onvoorspelbaarheid van oorlog: Montaigne benadrukt het chaotische en onvoorspelbare aspect van gevechten, waarbij gebeurtenissen snel in het voordeel van de ene of de andere kant kunnen omslaan. Hij wijst op de rol van geluk en fortuin in de uitkomst van veldslagen.
* De psychologie van strijders: Montaigne is geïnteresseerd in de reacties van mannen op angst, dood en geweld. Het essay analyseert individueel en collectief gedrag en laat zien hoe emoties beslissingen en acties op het slagveld kunnen beïnvloeden.
* Kritiek op traditioneel heldendom: Montaigne daagt het traditionele beeld van de oorlogsheld uit, vaak verheerlijkt vanwege individuele daden van moed. Hij benadrukt liever het belang van discipline, groepscohesie en het vermogen zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
* Reflectie op de dood: De Slag bij Dreux, die plaatsvond op 19 december 1562 ten zuiden van Dreux, is een gelegenheid voor Montaigne om na te denken over de dood, die alomtegenwoordig is op het slagveld. Hij onderzoekt de verschillende houdingen ten opzichte van de eindigheid van het leven en probeert de betekenis van het menselijk bestaan te begrijpen.

=== Chapitre 46 : Des noms ===
In 'Des noms&quot; reflecteert Montaigne op de aard van namen en hun impact op onze identiteit en onze perceptie van de wereld.

Thema's:
* De willekeur van namen: Montaigne benadrukt dat namen willekeurige labels zijn die we op dingen en mensen plakken. Ze weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de diepere aard van wat ze aanduiden. Hij bekritiseert de irrationele menselijke neiging om een mystieke betekenis in namen te zien. Dit is immers een vorm van bijgeloof die vaak aanwezig is in samenlevingen die verbanden veronderstellen tussen de naam en het lot. 
* Verlies van identiteit: De latinisering van eigennamen, een gangbare praktijk in zijn tijd, was voor hem een bron van verwarring en identiteitsverlies. Door namen te transformeren, wissen we de geschiedenis en wortels van een individu of een plaats.
* De kracht van namen: Namen kunnen onze perceptie en oordelen beïnvloeden. Een prestigieuze naam kan de drager een bepaald prestige verlenen, terwijl een bescheiden naam gezien kan worden als een teken van minderwaardigheid.
* Het belang van geschiedenis: Namen zijn gekoppeld aan geschiedenis en herinnering. Door het behoud van eigennamen behouden we ook een deel van ons erfgoed.
* De relativiteit van perceptie: Onze perceptie van de wereld wordt beïnvloed door de woorden die we gebruiken. Namen zijn hulpmiddelen om onze realiteit te construeren.
* De zoektocht naar identiteit: Montaigne stelt de kwestie van identiteit in vraag en wat ons maakt tot wie we zijn. Namen zijn een onderdeel van deze identiteit, maar definiëren deze niet volledig.

Montaigne besluit met een sceptische kijk op het belang van namen, die hij ondergeschikt acht aan de intrinsieke kwaliteiten van individuen. Voor hem is het hechten van onevenredig belang aan namen eerder een kwestie van bijgeloof en menselijke ijdelheid dan van de rede.

Kortom, dit hoofdstuk van Montaigne is een meditatie over de willekeur van namen en een oproep om niet te veel gewicht te hechten aan oppervlakkige conventies. De 'Essais' zijn doordrenkt van deze kritische geest, vermengd met humor en scherpe observatie van menselijk gedrag.

=== Chapitre 47 : De l’incertitude de nostre jugement ===
“Over de onzekerheid van ons oordeel” is een grondtekst van de sceptische filosofie, waarin Montaigne de betrouwbaarheid van ons oordeel en onze zekerheden in twijfel trekt. &quot;De l’incertitude de nostre jugement&quot; had een diepgaande invloed op de westerse filosofie door kritische reflectie te introduceren over de aard van kennis en waarheid.
De vragen die Montaigne stelt, zijn vandaag de dag nog steeds relevant in een complexe wereld die wordt gekenmerkt door diversiteit aan meningen. Door de relativiteit van culturen en overtuigingen te benadrukken, moedigt Montaigne tolerantie en respect voor anderen aan.

Belangrijkste thema's:
* De onzekerheid van het menselijk oordeel: Montaigne benadrukt de kwetsbaarheid van onze meningen en overtuigingen. Vaak worden ze beïnvloed door ons onderwijs, onze cultuur en onze persoonlijke ervaringen.
* Cultureel relativisme: dat wat in de ene cultuur als waar of juist wordt beschouwd, kan in een andere cultuur heel anders worden beoordeeld. Deze diversiteit aan standpunten maakt het moeilijk om een absolute waarheid vast te stellen.
* Methodische twijfel: Montaigne nodigt ons uit om twijfel te cultiveren en onze diepste zekerheden in twijfel te trekken. Deze sceptische houding stelt ons in staat aan dogma’s te ontsnappen en onze geest open te stellen voor nieuwe perspectieven.
* De subjectiviteit van perceptie: Montaigne laat zien dat onze perceptie van de wereld subjectief is omdat zij wordt beïnvloed door onze eigen cognitieve vooroordelen.
* De onmogelijkheid van absolute kennis: Montaigne concludeert dat mensen veroordeeld zijn tot onzekerheid en dat ze geen aanspraak kunnen maken op perfecte kennis van de wereld.

Dit essay eindigt met een uitnodiging om onzekerheid te aanvaarden als een essentieel onderdeel van de menselijke conditie. Montaigne biedt geen definitieve oplossing om de zwakheden van ons oordeel te compenseren, maar hij biedt een meer bescheiden en sceptische houding ten opzichte van meningen en schijnbare waarheden.

=== Chapitre 48 : Des destriers ===
Het essay &quot;Over oorlogspaarden&quot; biedt een fascinerende kijk op de paardenwereld van toen. De ''destrier'' is het bekendste oorlogspaard uit de middeleeuwen. Het droeg ridders in veldslagen, toernooien en steekspelen. Het essay levert echter vooral een bredere reflectie op de relatie tussen mens en dier. Daarvoor maakt Montaigne gebruik van historische anekdotes:

* Hij vertelt over Romeinse oorlogspaarden. Deze ''funales'' en ''desultorios'' waren onmisbare partners op het slagveld. Door een sterk doorgevoerde en harde training waren zij in staat tot ongelooflijke prestaties. Zo werden zij niet alleen een symbool van Romeins meesterschap, maar werden zij ook slachtoffer van wreedheid jegens dieren. 
* Hij besteedt eveneens aandacht aan getrainde paarden die in staat zijn hun meester vrijwel autonoom te verdedigen, waarbij hij zowel hun intelligentie als de gevaren die inherent zijn aan deze training benadrukt. 
* Met het verhaal van Artibie, een Perzische generaal die werd gedood door zijn eigen getrainde paard, wil Montaigne de grenzen en risico's laten zien van deze mens-dierrelatie.

Dit hoofdstuk gaat echter verder dan een loutere beschrijving van de paarden. Met deze anekdotes zet Montaigne vraagtekens bij de natuur van de mens. De verhalen benadrukken de dubbelhartigheid van de mens, die in staat is tot zowel grote intelligentie als wreedheid. Het is eveneens een reflectie over macht: paardentraining is een metafoor voor de macht van de mens over de natuur, maar ook voor de grenzen van deze macht. Het essay benadrukt ook het belang van voorzichtigheid: het verhaal van Artibie is een waarschuwing tegen overmoed.

=== Chapitre 49 : Des coustumes anciennes ===
In zijn essay &quot;Over oude gebruiken&quot; nodigt Montaigne de lezer uit om na te denken over de relativiteit van de moraal en de kwetsbaarheid van onze zekerheden. Montaigne bekritiseert in dit hoofdstuk vooral het conformisme en de blinde gehechtheid aan de gebruiken van zijn tijd. Hij wijst op de de willekeur en vluchtigheid van mode en gewoontes, en demonstreert daarmee de relativiteit van waarden en sociale normen die immers sterk cultuurafhankelijk zijn: wat in de ene cultuur als normaal en natuurlijk wordt beschouwd, kan in een andere cultuur bizar en zelfs barbaars lijken.

Belangrijkste thema's:
* De relativiteit van de moraal: Montaigne benadrukt dat onze oordelen over buitenlandse gewoontes vaak vertekend zijn door onze eigen gewoonten. Wat wij vandaag de dag als ‘barbaars’ beschouwen, kan in een andere tijd of plaats volkomen natuurlijk lijken.
* De wispelturigheid van mode: Het essay benadrukt hoe snel mode en gewoonten veranderen, en hoe gemakkelijk we van gedachten kunnen veranderen over wat ‘goed’ of ‘fout’ is.
* Het gewicht van gewoonte: Montaigne laat zien hoe gewoonte onze perceptie van de wereld bepaalt en ons vaak niet in staat stelt onze eigen overtuigingen in twijfel te trekken.
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt 
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een ​​eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een ​​houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt Montaigne de relatieve aard van elke cultuur en de ijdelheid van het beoordelen van anderen op basis van de eigen criteria.

=== Chapitre 50 : De Democritus et Heraclitus ===
In &quot;Over Democritus en Heraclitus&quot; onderzoekt Montaigne de ambivalente aard van het menselijk bestaan door de houding van deze twee oude filosofen te vergelijken. Democritus beschouwt de menselijke conditie als ijdel en belachelijk en reageert met gelach; de andere filosoof, Heraclitus, beschouwt het daarentegen als tragisch en drukt zijn verdriet daarover uit. Montaigne spreekt zich niet uit ten gunste van de ene of de andere houding, maar neemt een genuanceerd standpunt in: de menselijke conditie is immers zowel absurd als tragisch.

Belangrijkste argumenten:
* Dualiteit van het bestaan: Montaigne benadrukt dat het menselijk bestaan zowel vreugdevol als verdrietig, absurd en subliem is. Er is geen eenduidig antwoord te geven op deze complexiteit.
* Relativiteit van oordeel: Het oordeel dat we ons over het leven vormen, hangt af van ons temperament, onze ervaring en ons perspectief. Wat voor de één belachelijk is, kan voor de ander tragisch zijn.
* De waarde van blijheid en verdriet: Lachen en huilen zijn natuurlijke en legitieme reacties op de menselijke conditie. Beide hebben hun plaats in het leven.
* De grens van de filosofie: Montaigne laat zien dat filosofie geen definitieve antwoorden kan geven op de grote vragen van het bestaan. Zij kan ons echter helpen onze toestand beter te begrijpen en vreedzamer te leven.

Montaigne besluit dat we de complexiteit van het bestaan dienen te accepteren en niet moeten proberen de werkelijkheid terug te brengen tot simplistische voorstellingen. Hij moedigt ons aan om met open geest verschillende perspectieven op het leven te overwegen en de zienswijzen die verschillen van de onze niet meteen te verwerpen. Emoties mogen hierbij niet worden onderdrukt: lachen en huilen zijn authentieke uitingen van onze menselijkheid.

=== Chapitre 51 : De la vanité des parolles ===
In &quot;De ijdelheid van woorden&quot; stelt Montaigne authenticiteit boven retoriek en inhoud boven stijl. Montaigne waarschuwt de lezer voor de macht van woorden: ze kunnen manipuleren, ons oordeel veranderen en de realiteit verhullen. Woorden kunnen waarheid verdoezelen of verdraaien. Montaigne spot met bombast. Wijze mensen zijn op hun hoede voor mooie toespraken. Zij waarderen  openhartigheid en eenvoud. Als vrije geest is het beter om helder te denken dan te verfraaien om indruk te maken.

THEMA'S:
;Kritiek op de retorica
Montaigne begint met het citeren van een oude redenaar die kleine dingen groot deed lijken – hij vergelijkt deze woorden met schoenen die te groot zijn voor een kleine voet. Hij noemt retorica een &quot;bedrieglijk en leugenachtig beroep&quot; en benadrukt de kracht ervan om niet de ogen, maar de geest te misleiden. Hij haalt met name een anekdote aan van Thucydides en Pericles: een hartenbreker overtuigde toeschouwers, zelfs op de grond, ervan dat hij dat niet was.

;Veroordeling van de onwaarheid van het spreken
Net zoals make-up de schijn verandert, bedriegen woorden de geest en corrumperen ze de essentie van dingen. Deze manipulatie weegt zwaarder dan simpele visuele illusie.

;Achterdocht jegens redenaars en goede sprekers
Montaigne merkt op dat goed bestuurde steden (Kreta, Sparta) redenaars minder waardeerden. Omgekeerd bloeide welsprekendheid op waar instellingen verzwakten.

;Voorbeelden van nutteloos jargon
Hij bespot architecten en taalkundigen die hun woorden overdrijven met pompeuze termen als &quot;pilasters, architraven, metafoor, metonymie...&quot;: Slechts leeg gepraat, losgekoppeld van de realiteit, oordeelt Montaigne.

;Het overmatig gebruik van grote titels
Montaigne betreurt de hoogdravende titels (zoals &quot;goddelijk&quot;, &quot;groot&quot;) die aan gewone mensen worden toegekend – zo wordt de Italiaanse schrijver Pietro Aretino vergeleken met Plato, wat hem belachelijk maakt.

=== Chapitre 52 : De la parsimonie des anciens ===
Hoofdstuk 52 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over de spaarzaamheid van de Ouden&quot;, onderzoekt de deugd van soberheid en matigheid aan de hand van voorbeelden van illustere figuren uit de Oudheid, met name de Romeinen. Soberheid is volgens Montaigne een gekozen deugd, een teken van grootheid van ziel en zelfbeheersing. Hij contrasteert deze eenvoud van de Ouden met de praalzucht en luxe van zijn tijd, en bekritiseert impliciet ijdelheid en overdaad.

Montaigne wil aantonen dat grote mannen zelfs op het hoogtepunt van hun glorie een leven van extreme eenvoud en soberheid leidden. Aan de hand van voorbeelden mediteert Montaigne over de menselijke natuur en de waarden die deze zouden moeten leiden. Hij bewondert het vermogen van deze historische figuren om tevreden te zijn met weinig, om zich niet te laten corrumperen door rijkdom of de drang naar accumulatie. Dit hoofdstuk is een uitnodiging tot matigheid, matigheid en wijsheid, centrale thema's in Montaignes werk. Hij suggereert dat waar geluk en waardigheid niet liggen in het bezit van materiële goederen, maar in een zekere onafhankelijkheid daarvan en een bewustzijn van de eigen behoeften.

=== Chapitre 53 : D’un mot de Cæsar ===
Hoofdstuk 53 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over een gezegde van Caesar&quot;, is een korte maar diepgaande meditatie over de impact en betekenis van woorden, met name die gesproken door autoritaire figuren zoals Julius Caesar.Het nodigt de lezer uit tot een kritische lezing van de toespraken en rechtvaardigingen van de machtigen.

Montaigne begint met een anekdote die Plutarchus over Caesar bericht. Na zijn overwinning bij Pharsalus op Pompeius ging Caesar de stoffelijke resten van de doden bekijken. Toen hij de lichamen van zijn voormalige Romeinse tegenstanders zag, zou hij een zin hebben geuit die de geschiedenis in is gegaan: &quot;Ze wilden het: na zoveel voorspoed en zoveel overwinningen zou ik, Julius Caesar, hen schuldig hebben geacht, als ze niet waren blijven wapens dragen.&quot; 

Montaigne analyseert dit &quot;gezegde van Caesar&quot; niet vanwege de directe historische of politieke waarde ervan, maar vanwege wat het onthult over de menselijke psychologie en de pretenties van overwinnaars. Hij ziet er een mengeling van geveinsde grootmoedigheid en diepe arrogantie in. Caesar rechtvaardigt in zekere zin zijn eigen daden en de rampzalige gevolgen van de Burgeroorlog door de schuld bij zijn tegenstanders te leggen. Hij presenteert hen als mannen die, door hun koppigheid, hun eigen nederlaag onvermijdelijk maakten.

Met dit voorbeeld onderzoekt Montaigne hoe de machtigen en de overwinnaars de geschiedenis en de moraal in hun eigen voordeel kunnen herschrijven. Hij benadrukt de kunst van de retoriek en het vermogen van een leider om een tragische situatie om te buigen tot een bevestiging van hun eigen legitimiteit en superioriteit. Het hoofdstuk is tevens een reflectie op menselijke ijdelheid en hoe zelfs de grootste geesten kunnen bezwijken voor trots en de behoefte om zichzelf te rechtvaardigen.

=== Chapitre 54 : Des vaines subtilitez ===
&quot;Over ijdele subtiliteiten&quot;, is een welsprekende en terugkerende kritiek van de auteur op de menselijke neiging om onszelf te verliezen in onbeduidende details en ingewikkelde redeneringen, vaak ten koste van essentiële waarheid of praktische wijsheid. Dit hoofdstuk is een pleidooi voor gezond verstand en helderheid van geest. Het weerspiegelt Montaignes afkeer van pedanterie en obscurantisme, en zijn verlangen om terug te keren naar een vorm van filosofie die meer gegrond is in de realiteit en de menselijke ervaring, ver weg van scholastieke spitsvondigheden en verbale steekspelen. Kortom, Montaigne nodigt ons uit om op onze hoede te zijn voor de bedrieglijke schijn van 'subtiliteit' en de waarheid te zoeken in haar zuiverste en meest toegankelijke vorm.

Montaigne begint met de opmerking dat mensen vaak bedrevener zijn in het gebruik van subtiliteit in frivole zaken dan in het begrijpen van grote en belangrijke waarheden. Hij vergelijkt deze neiging met die van ambachtslieden die uitblinken in kleine en complexe werken, maar niet in staat zijn iets groots en solide te construeren. Hij geeft het voorbeeld van woordspelletjes, raadsels of sofistische argumenten die, hoewel ze een zekere scherpzinnigheid vereisen, tot niets substantieels leiden.

De filosoof valt in het bijzonder de retorici en dialectici van zijn tijd (en van alle tijden) aan, die volgens hem streven naar het construeren van complexe argumenten en kunstmatige onderscheidingen om hun onwetendheid te maskeren of te triomferen in steriele debatten. Hij ziet deze 'subtiliteit' als een vorm van intellectuele ijdelheid, waarbij men probeert te imponeren door complexiteit in plaats van te verlichten door eenvoud.

Montaigne pleit voor een directere, eenvoudigere en robuustere manier van denken, gericht op het begrijpen van de wereld en de manier van leven. Hij geeft de voorkeur aan een intelligentie die doordringt tot de kern van de dingen in plaats van een die zich bezighoudt met periferieën en schijn. Voor hem ligt ware wijsheid niet in het vermogen om elke nuance te ontleden, maar in het vatten van de essentie en ernaar te handelen.

=== Chapitre 55 : Des senteurs ===
In &quot;Over geuren&quot;, onderzoekt Montaigne de plaats en invloed van geuren in het menselijk leven en combineert persoonlijke observaties, historische anekdotes en filosofische reflecties.

Montaigne begint met de bekentenis van zijn eigen gevoeligheid voor geuren. Hij beweert dat hij bijzonder gevoelig is voor zowel goede als slechte geuren, tot het punt dat ze zijn stemming en welzijn kunnen beïnvloeden. Hij beschrijft hoe bepaalde geuren hem opwekkend maken, terwijl andere hem deprimeren of ziek maken. Deze persoonlijke observatie dient als uitgangspunt voor een bredere discussie.

De auteur wijst op de grote diversiteit aan geuren en hun invloed op de zintuigen en de verbeelding. Hij noemt kunstmatige parfums, gebruikt voor plezier en verleiding, evenals natuurlijke geuren, of ze nu afkomstig zijn van het menselijk lichaam, dieren, planten of de omgeving.

Montaigne onderzoekt de sociale en culturele dimensie van geuren. Hij bespreekt het gebruik van parfums in de oudheid, met name onder de Romeinen, die ze veelvuldig gebruikten in hun dagelijks leven, tijdens feesten en ceremonies. Hij merkt op dat bepaalde geuren werden geassocieerd met rijkdom of aanzien, terwijl andere werden gekoppeld aan armoede of nalatigheid.

Het hoofdstuk gaat vervolgens over op een beschouwing over lichamelijke reinheid en hygiëne. Montaigne uit zijn verbazing over het overmatige gebruik van parfums om natuurlijke lichaamsgeuren te maskeren. Hij betoogt dat ware reinheid geen kunstgrepen nodig heeft om aangenaam te zijn, en dat een natuurlijke en gezonde geur de voorkeur verdient boven al te uitgebreide parfums die nalatigheid kunnen maskeren. Hij noemt historische voorbeelden toen natuurlijke lichaamsgeuren veel meer werden gewaardeerd, of in ieder geval getolereerd, dan in zijn tijd.

Hij keert terug naar het idee dat geuren nauw verbonden zijn met ons lichaam en onze perceptie van de wereld. Hij suggereert dat onze afkeer of aantrekkingskracht tot bepaalde geuren deels aangeboren en deels cultureel is.

=== Chapitre 56 : Des prieres ===
=== Chapitre 57 : De l’aage ===
In hoofdstuk 57 &quot;Over leeftijd&quot; onderzoekt Montaigne de verschillende stadia van het menselijk leven en hoe leeftijd onze ervaring, perceptie en gedrag beïnvloedt. Hij gaat in op het idee dat elke levensfase zijn eigen kenmerken en uitdagingen heeft en nodigt ons uit om na te denken over het verstrijken van de tijd.

Het essay belicht de voor- en nadelen van elke leeftijd, waarbij wordt erkend dat jeugd vaak wordt geassocieerd met enthousiasme en vitaliteit, terwijl ouderdom wijsheid en reflectie kan brengen. Het benadrukt echter ook de beperkingen en spijt die met het ouder worden gepaard kunnen gaan. Dit hoofdstuk nodigt uit tot reflectie over de waarde van elk moment van het leven, hoe we door de jaren heen groeien en leren, en het belang van het volledig ervaren van elke fase.

Montaigne bespreekt de manier waarop de samenleving naar leeftijd kijkt en de vooroordelen die daaruit kunnen voortkomen, waardoor acceptatie van elke levensfase wordt aangemoedigd. Het essay verdedigt het idee dat leeftijd geen bron van schaamte of melancholie mag zijn, maar eerder een natuurlijk aspect van het menselijk bestaan, dat gevierd en geaccepteerd moet worden.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De achteruitgang van vermogens met de leeftijd: Montaigne observeert helder de achteruitgang van zijn fysieke en intellectuele capaciteiten naarmate de jaren verstrijken. Hij merkt een verlies aan mentale alertheid en een afname van de fysieke kracht.
* De wijsheid van de leeftijd: Ondanks deze achteruitgang denigreert Montaigne de ouderdom niet. Hij ziet het als een vorm van wijsheid die hij verkrijgt door ervaring en contemplatie.
* Jeugd en onvolwassenheid: Montaigne bekritiseert de onstuimigheid van de jeugd en benadrukt dat ervaring noodzakelijk is om een evenwichtig oordeel te kunnen uitspreken.
* Voorbereiding op de dood: Door de ouderdom te bespreken, gaat Montaigne ook in op de kwestie van de dood. Hij denkt na over hoe hij dit onvermijdelijke einde met sereniteit tegemoet kan treden.

{{Appendix||2=
== Bron ==
{{references}}
}}
{{Sub}}</text>
      <sha1>0ufp5u37df025gpvlmzslyqv3unv14m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397152</id>
      <parentid>397151</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T13:33:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>J.Grandgagnage</username>
        <id>3610</id>
      </contributor>
      <comment>/* Chapitre 56 : Des prieres */</comment>
      <origin>397152</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72294" sha1="hvksqiilihknxodn21308a7ifg48v9c" xml:space="preserve">== LIVRE I ==
=== Au lecteur ===
&quot;Aan de lezer&quot; lijkt bedoeld te zijn als inleiding op zijn werk. In werkelijkheid is Montaigne reeds begonnen met zijn belangrijkste doel: zichzelf portretteren, &quot;schilderen&quot; zonder enige andere bijbedoeling zoals beroemd worden of het zijn lezers naar de zin maken. [[Michel de Montaigne/Essais: Au lecteur|Lees &quot;Au lecteur&quot; hier]].

=== Chapitre 1 : Par Divers Moyens On Arrive à Pareille Fin ===
(&quot;Op verschillende wijzen bereikt men hetzelfde&quot;)

In dit essay heeft Montaigne het over twee verschillende manieren waarop mensen reageren als iemand die ze in het verleden kwaad hebben gemaakt nu de macht heeft om wraak te nemen. De verhalen die Montaigne vertelt illustreren de kracht van sommige mannen uit de geschiedenis. Montaigne lijkt te willen zeggen dat medelijden of moed hetzelfde resultaat opleveren tegen haat en minachting van anderen.

{{Citaat|De meest voorkomende manier om degenen die we beledigd hebben gunstig te stemmen aan wier wraak we nu zijn overgeleverd, is het in hen opwekken van medelijden en medeleven door ons aan hen te onderwerpen. Nochtans hebben bravoure, doorzettingsvermogen en vastberadenheid, het tegenovergestelde ervan, soms hetzelfde effect. Edward, Prins van Wales, die zo lang regeerde over ons Guyenne, een personage wiens wedervaren en lot niet zonder grandeur zijn, was ernstig beledigd door de inwoners van Limousin. Na de inname van hun stad liet hij zich niet vermurwen door het geschreeuw van de mensen, de vrouwen, de kinderen die in het bloedbad achtergebleven waren, en die zich nu smekend om genade aan zijn voeten wierpen. Maar toen hij verder de stad introk, zag hij drie Franse heren die met ongelooflijke moed de aanval van zijn zegevierende leger tegenhielden. Het aanschouwen ervan en het respect voor hun opmerkelijke moed stilden zijn woede, en na het verlenen van genade aan de drie, deed hij hetzelfde voor alle andere inwoners van de stad [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;&gt; Vertaler: Jules Grandgagnage: [https://www.montaigne-essays.nl Montaigne-essays]&lt;/ref&gt;

=== Chapitre 2 : De la tristesse ===
(&quot;Over het verdriet&quot;)

Montaigne bespreekt de aard van leed, verdriet en rouw. Ook die van liefde en vreugde, en van emoties die zo sterk zijn dat ze niet in woorden kunnen worden uitgedrukt. Montaigne zegt dat hij probeert verdriet niet te ervaren. Voor hem lijkt dit gevoel dwaas en via verschillende verhalen toont hij aan dat sommige mensen zich groot kunnen houden tot op het punt dat ze overmand worden door het verdriet, en dat dit leidt tot hun ondergang. Hij preciseert dat ook grote vreugde dezelfde gevolgen kan hebben.

{{Citaat
|1=Niemand is zo onbezwaard door deze passie als ik, ik hou er niet van en waardeer het niet, hoewel mensen het, als ware het een uitgemaakte zaak, een bijzondere plaats toekennen. Ze kleden er de wijsheid, de deugd en het geweten mee. Dom en lelijk ornament! De Italianen verbonden haar naam meer toepasselijk met kwaadaardigheid. Want het is een altijd schadelijke, altijd gekke gesteldheid, en omdat het altijd laf en laag is, verboden de stoïcijnen hun volgelingen om toe te geven aan dit gevoel.&lt;br&gt;
Van Psammenitus, koning van Egypte, verslagen en gevangengenomen door Cambyses, koning van Perzië, wordt echter gezegd dat bij het zien van zijn gevangen dochter, gekleed als dienstmeid uitgestuurd om water te gaan halen, hij rustig naar de grond bleef staren terwijl al zijn vrienden om hem heen jammerden en weenden. En toen hij zag dat zijn zoon werd weggevoerd voor de uitvoering van zijn doodstraf, hij hetzelfde deed. Maar bij het waarnemen van een vriend des huizes onder de gevangenen, sloeg hij zich op het hoofd en leed zichtbaar extreme pijn [...] }}
&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
=== Chapitre 3 : Nos Affections s’emportent au delà de Nous ===
(&quot;Dat waar we om geven reikt tot voorbij ons eigen leven&quot;)

In dit essay denkt Montaigne na over onze neiging steeds vooruit te kijken naar de toekomst in plaats van in het hier en nu te leven.

{{Citaat|Zij die de mens verwijten te veel met zijn toekomst bezig te zijn, die ons ertoe aanzetten om te genieten van wat we nu bezitten en daarmee tevreden te zijn aangezien we toch geen vat hebben op wat komt - nog minder dan op wat voorbij is - pakken de meest verbreide van alle menselijke dwalingen aan; als we tenminste van een dwaling mogen spreken in het geval van deze aangeboren neiging waarmee de natuur ons dwingt om haar werk voort te zetten: onze bedrieglijke verbeeldingskracht die ons tot daden aanzet, ook al weten we niet waar het ons naar leidt. We zijn nooit in onszelf, wij zijn altijd buiten onszelf, en angst, verlangen en hoop werpen ons steeds opnieuw in de toekomst. Daarbij verliezen wij voeling met was nu is, en wat nu onderzocht dient te worden. In plaats daarvan verkiezen wij om ons bezig te houden met wat zal zijn, ook al zullen wij er op dat ogenblik niet meer zijn [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 4 : Comme l’Ame Descharge ses Passions sur des Objects Faux, Quand les Vrais Luy Defaillent ===
(&quot;Hoe we ons door onze passies op het verkeerde richten in plaats van op het ware&quot;)

In dit essay buigt Montaigne zich over de reden waarom we, wanneer er iets misgaat, altijd de schuld bij iets of iemand willen leggen, en waarom we zo houden van kleine hondjes en aapjes. De mens die met een probleem zit, zal tegen alles tekeer gaan behalve tegen de ware oorzaak ervan. Hij verkiest immers om zich te wreken op iets tastbaars in plaats van op de onzichtbare goden of het noodlot. Deze 'wraak' levert dus niets op, behalve het aflaten van stoom.

=== Chapitre 5 : Si le Chef d’une Place Assiegée Doit Sortir pour Parlementer ===
(&quot;Moet de leider van een belegerde plaats naar buiten om te onderhandelen?&quot;)

Montaigne bestudeert in dit essay een militair onderwerp. Hij denkt na over de vraag of bedrog te verantwoorden is in tijden van oorlog, en vraagt zich af of we een vijand moeten vertrouwen die lijkt te willen onderhandelen. Hij legt uit dat een list, in tegenstelling tot de openlijke strijd, een leger vaak in staat stelt tot zegevieren. Vervolgens wijst hij erop dat het schenken van vertrouwen moeilijk is in zulke omstandigheden, omdat angst voor verraad alles overschaduwt. De leider van een belegerde plaats moet dus zijn vesting niet verlaten om te gaan onderhandelen.

=== Chapitre 6 : L’Heure des Parlemens Dangereuse ===
(&quot;Het ogenblik van onderhandelen is gevaarlijk&quot;)

Montaigne blijft zich afvragen wat er gebeurt als de vijand aanbiedt om te onderhandelen, en of men in een gevecht gebruik mag maken van gelijk welk middel om de overwinning te behalen. Met verschillende verhalen over veldslagen verwijst hij naar onregelmatige praktijken die hebben geleid naar de overwinning. Maar hij merkt op dat deze successen weinig eervol zijn.

=== Chapitre 7 : Que l’Intention Juge nos Actions ===
(&quot;Onze intentie bepaalt het oordeel over onze handelingen&quot;)

Montaigne praat over de dood en de voornemens en geheime handelingen van de mens. Het heeft volgens hem geen zin om, net voor je sterft, onthullingen te doen die tot dan geheim zijn gebleven. Hij verbindt zich ertoe om alles wat hij op zijn sterfbed zegt, al duidelijk te hebben gezegd tijdens zijn leven.
{{Citaat|De dood, zegt men, maakt ons vrij van al onze verplichtingen. Maar ik ken er die er anders over dachten. Hendrik VII van Engeland kwam als volgt overeen met Don Philip,(1) de zoon van keizer Maximiliaan (of, in meer vleiende termen, vader van keizer Karel V) : Philip zou aan hem de hertog van Suffolk van de Witte Roos uitleveren - zijn vijand, die was gevlucht naar Nederland - waarbij koning Hendrik de belofte zou doen om de hertog in leven te laten. Maar toen deze zijn eigen dood voelde naderen, beval hij per testament aan zijn zoon om de hertog te doden zodra hij zelf was overleden [...].}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 8 : De l’Oisiveté ===
(&quot;Over ledigheid&quot;)

Montaigne schrijft hier over het gevaar van het hebben van een inactieve geest, en hij denkt na over zijn eigen besluit zich terug te trekken in zijn kasteel om ongestoord, tot aan zijn dood, te kunnen nadenken. Montaigne beschrijft nietsdoen als een informele activiteit van de geest. Deze dwaalt over een veelheid van dingen. Hij voegt eraan toe dat, net als alle dingen, de geest gedwongen moet worden om niet af te dwalen. Na zichzelf te hebben uitgeleefd in mijmeringen, had de auteur zelf besloten om de dingen te noteren die zijn geest had gecreëerd.

=== Chapitre 9 : Des Menteurs ===
(&quot;Over leugenaars&quot;)

In dit lange, meanderende essay schrijft Montaigne voor het eerst over zijn eigen slecht geheugen, en hoe nuttig het soms kan zijn, om een slecht geheugen te hebben. Vervolgens klaagt hij over praatzieke mensen, en tot slot over leugenaars. 

Hij maakt een onderscheid tussen twee verschillende soorten leugenaars, en illustreert dit met een aantal voorbeelden uit zijn persoonlijke leven en uit dit van koningen. Montaigne verwerpt het idee dat geheugen iets te maken zou hebben met intelligentie. Hij troost zich met de gedachte dat dit gebrek hem toestaat om minder ambitieus te zijn en wat draaglijker in de omgang. Dan toont hij aan dat geheugen geassocieerd is met de leugen en dat als ze faalt ook de leugen wordt onthuld.

=== Chapitre 10 : Du Parler Prompt ou Tardif ===
(&quot;Over vlotte of slome praters&quot;)

In dit hoofdstuk schetst Montaigne het verschil tussen gevatte en moeizame sprekers. Dan mijmert hij over de voordelen van voorbereid tegenover spontaan handelen, en hij vraagt zich af waar zijn eigen woorden vandaan komen. Montaigne onderscheidt de advocaat, die snel en ondoordacht praat, en de prediker met zijn afgewogen en langzame discours. Paraat spreken behoort toe aan de geest, en bezonnen spreken aan het oordeel. Zelf, zegt Montaigne, bevindt hij zich tussen beide uitersten: soms komen zijn woorden immers te snel en verward, waardoor zijn geschriften er eveneens onder lijden.

{{Citaat
|1='Nooit werd een enkele mens met alle gaven toebedeeld' ''&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;(nota vert. - &quot;Onc ne furent à tous, toutes graces données&quot;, een vers uit een van sonnetten van zijn vriend La Boétie)&lt;/span&gt;''.

Sommigen zijn zeer begaafd in de kunst van het spreken. Ze hebben een snelle en vlotte geest, klaar voor elke gelegenheid die zich voordoet, en nooit verrast. Anderen zijn zwaar op de hand en traag, niet in staat om iets onvoorbereid te zeggen voor ze er lang over hebben nagedacht }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 11 : Des Prognostications ===
(&quot;Over voorspellingen&quot;)

Montaigne bespreekt waarzeggerij. Hij vraagt zich af of het  mogelijk is om de toekomst te voorspellen, en of het aan te raden is om zijn eigen instincten te volgen.

{{Citaat
|1=Orakels, profetieën en toekomstvoorspellingen dus, hadden reeds voor de komst van Jezus Christus aan geloofwaardigheid ingeboet. Andere vormen van waarzeggerij, die zich bijvoorbeeld baseren op de vlucht van vogels, de ingewanden van dode dieren, donderslagen, overstromingen, enz. hadden veel belang in de oudheid maar zijn nu door onze religie afgeschaft. Toch zijn er velen die nog steeds de waarzeggerij praktiseren met de sterren aan de hemel, met geesten, de vorm of huidskleur van mensen of door middel van onze dromen. Dit is een opmerkelijk voorbeeld van de wilde nieuwsgierigheid van onze natuur, die wat zich in de toekomst bevindt reeds wil begrijpen om erop te kunnen anticiperen, alsof we aan met het heden al niet voldoende werk hadden.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 12 : De la Constance ===
(&quot;Over standvastigheid&quot;)

Montaigne definieert standvastigheid niet als het ontbreken van angst of als niet verrast te worden door iets onverwachts, maar als het aanvaarden van deze 'angst' met behoud van eigen opinies. Hij brengt in dit verband de stoïcijnen in herinnering, al blijft het voor gewone mensen moeilijk om zo afstandelijk te reageren en eigen meningen niet te laten beïnvloeden door 'angst'.

=== Chapitre 13 : Ceremonie de l’Entreveue des Roys ===
(&quot;Over ceremonieel bij het ontmoeten van koningen&quot;)

Montaigne bespreekt enkele Franse beleefdheidsregels. Zijn opvoeding maakte hem  beleefd, maar hij uit nu kritiek op te overvloedige beleefdheid, die een mens kan beperken en, soms, zijn gasten kan vervelen. Hij waarschuwt tegen een mogelijke slavernij aan gedragscodes, maar zegt ook dat beleefdheid een van de sleutels is tot de liefde op het eerste gezicht. Deze regels maken ook de toegang tot de maatschappij mogelijk.

{{Citaat
|1=Geen onderwerp is me te frivool dat het geen plaats verdient in mijn essays. Volgens onze sociale gebruiken zou het onbeleefd zijn om (tegenover een gelijke, en nog veel meer tegenover een meerdere) niet thuis te zijn als iemand je heeft verteld dat hij op bezoek zal komen. Koningin Margaret van Navarra voegt daar aan toe dat het voor een heer zelfs onbeleefd zou zijn om zijn huis te verlaten om zijn bezoeker tegemoet te gaan, ongeacht de hoge positie die hij bekleedt. Het is respectvoller om thuis te blijven en hem te ontvangen, al was het maar dat  hij hem onderweg mis zou kunnen lopen. Zelf probeer ik dergelijke rituele geplogenheden in mijn huis zo veel mogelijk te beperken, waardoor ik me mogelijk schuldig maak aan een of beide van deze beledigingen. &lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
[...]
}}

=== Chapitre 14 : Que le goust des biens et des maux depend en bonne partie de l’opinion que nous en avons ===
(&quot;De ervaring van goed en kwaad wordt voor een groot deel bepaald door de opinies die we erover hebben&quot;)

Montaigne zegt dat het kwaad en lijden alleen maar bestaan doordat we hebben besloten om er zo over te denken. Als we een ding als pijnlijk beoordelen, dan zal het ons pijn doen. Montaigne denkt daardoor dat we lijden kunnen verminderen door onze oordelen te veranderen. Hiervoor gebruikt hij verbeelding, maar ook rede. Hij geeft het voorbeeld van de dood en hoe iedereen daar anders op reageert. Sommigen kunnen extreme pijnen verdragen zonder enige emotie te tonen, uit trots, moed of wat anders. Het lijkt alsof Montaigne ons wil zeggen dat de pijn afhankelijk is van onze graad van lafheid en onze zwakheden.

=== Chapitre 15 : On est puny pour s’opiniastrer à une place sans raison ===
(&quot;Men wordt gestraft wanneer men een fort blijft verdedigen terwijl dat geen zin meer heeft&quot;)

Montaigne betoogt dat er regels bestaan die in een strijd gevolgd dienen te worden, en dat moed of andere deugden soms opzij moeten worden gezet in het belang van de overwinning. Heel wat veldslagen zijn verloren door de koppigheid en vastberadenheid van degenen die een plaats bleven verdedigen terwijl ze beter hadden moeten weten.

{{Citaat
|1=Moed heeft zijn grenzen, alsmede andere deugden, die, eenmaal ze zichzelf voorbij lopen, leiden naar de volgende stap - in het grondgebied van de ondeugd; zodat door het bezit van een te groot deel van deze heldhaftige deugd, tenzij een man volmaakt zijn grenzen kan bepalen, hij heel gemakkelijk roekeloos, koppig en dwaas gaat handelen.&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;}}

=== Chapitre 16 : De la punition de la couardise ===
''(Over de wijze waarop lafaards bestraft moeten worden)''

Montaigne buigt zich over de kwestie van lafheid en vertelt een aantal verhalen over lafaards die werden gestraft. De meest efficiënte wijze van straffen lijkt te appelleren aan het schaamtegevoel. Hij geeft het voorbeeld van een Griekse wetgever die soldaten die weigerden aan een veldslag deel te nemen, verplichtte om in vrouwenkleren uitgedost publiekelijk gehoond te worden. Lafaards, zo betoogt hij, zijn laf uit angst of geneigd om met list moeilijke situaties uit de weg te gaan. Montaigne roept op om het kwaad dat achter bedrieglijke lafheid schuilt strenger te bestraffen.

{{Citaat|Het is terecht dat een groot onderscheid wordt gemaakt tussen de fouten die voortvloeien uit onze zwakheid en degene die afkomstig zijn van onze kwaadaardigheid.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 17 : Un traict de quelques Ambassadeurs ===
''(Een eigenschap van sommige ambassadeurs)''

Montaigne legt de lezer voor dat het nuttig is om mensen die je pas ontmoet uit te vragen over wat ze goed kunnen. Het tegendeel, meepraten over iets dat je zelf niet goed beheerst, kenmerkt sommigen die de illusie hebben dat ze zo meer aanzien zullen verwerven:
{{Citaat|De luie os wil een zadel en breidel; het paard wil een ploeg.}}

Mensen die in de omgang de neiging hebben om thema's te bespreken die niets te maken hebben met hun werk en die ze niet goed onder de knie hebben denken zo een meerwaarde aan hun maatschappelijke positie (als ambassadeur) te geven. Op deze manier zal iemand zichzelf echter nooit weten te verbeteren, noch tot perfectie komen in wat hij doet. Elke architect, schilder, beeldhouwer of gelijk welk ambacht moet zich in zijn discours beperken tot zijn eigen kunnen.

=== Chapitre 18 : De la peur ===
In hoofdstuk XVIII van de Essays onderzoekt Montaigne de menselijke natuur en hoe angst het gedrag van mensen beïnvloedt. Hij constateert dat angst een van de krachtigste emoties is, vaak verwoestender dan de situatie zelf die deze emoties uitlokt.

Montaigne begint met te beweren dat angst een irrationele emotie is die het individu kan verlammen en zijn beoordelingsvermogen kan aantasten. Hij geeft historische en persoonlijke voorbeelden om te illustreren hoe angst kan leiden tot buitensporige of ongepaste reacties. Hij noemt met name soldaten die, onder invloed van angst, ondanks hun training en moed in paniek kunnen raken en kunnen vluchten zonder dat er sprake is van reëel direct gevaar. Montaigne merkt op dat angst vaak gekoppeld is aan verbeeldingskracht, die gevaar kan overdrijven of catastrofale scenario's in de hoofden van mensen kan creëren.

Montaigne stelt dat angst vaak erger is dan waar men feitelijk bang voor is. Angst kan zelfs besmettelijk zijn, zich als een ziekte onder mensen verspreiden en hun collectieve gedrag op irrationele manieren beïnvloeden.

Het essay eindigt met een reflectie op de moeilijkheid om deze emotie te beheersen en het belang van de rede bij het matigen ervan. Montaigne biedt geen eenvoudige oplossing om angst te overwinnen, maar hij benadrukt het belang van zelfkennis en beheersing van emoties om er niet door overweldigd te worden.

=== Chapitre 19 : Qu’Il ne faut juger de nostre heur, qu’apres la mort ===
Montaigne gaat in op de vraag of we de kwaliteit van een leven werkelijk kunnen beoordelen voordat het voltooid is. Hij ontleent dit thema aan een reflectie op een beroemde stelregel van Herodotus, vaak toegeschreven aan Solon, volgens welke een man niet als gelukkig kan worden beschouwd voordat hij het einde van zijn leven kent.

=== Chapitre 20 : Que philosopher c’est aprendre à mourir  ===
In hoofdstuk XX van Boek I van de Essays, getiteld ‘Filosoferen is leren te sterven’, ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de dood en de manier waarop de filosofie helpt deze te begrijpen. Dit hoofdstuk is een van de beroemdste in zijn werk, waarin Montaigne inspiratie haalt uit oude filosofen, zoals Socrates, Plato en de stoïcijnen, om te onderzoeken hoe de dood een integraal onderdeel is van het menselijk leven.

=== Chapitre 21 : De la force de l’imagination ===
In hoofdstuk XXI van Boek I van de Essays, getiteld ‘Over de kracht van de verbeelding’, onderzoekt Montaigne de kracht van de verbeelding over het menselijk lichaam en de menselijke geest. Hij ontwikkelt het idee dat verbeelding, hoewel vaak onderschat, een aanzienlijke invloed heeft op onze perceptie van de werkelijkheid en zelfs op onze fysieke en mentale gezondheid.

=== Chapitre 22 : Le profit de l’un est dommage de l’autre ===
In hoofdstuk XXII van Boek I van de Essays, getiteld &quot;De winst van de één is het verlies van de ander&quot;, behandelt Montaigne de kwestie van menselijke relaties vanuit het perspectief van concurrentie, onrechtvaardigheid en de ongelijkheden die voortkomen uit de aard van uitwisselingen tussen mensen. Het begint met een simpele observatie: in veel gevallen gaat de winst of winst van de een ten koste van de ander. Dit hoofdstuk illustreert een reflectie op het egoïsme dat inherent is aan menselijke relaties en het onrecht dat daaruit voortvloeit

=== Chapitre 23 : De la coustume &amp; de ne changer aisément vne loy receue ===
In hoofdstuk XXIII van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over gewoonte en het niet gemakkelijk veranderen van een ontvangen wet’, reflecteert Montaigne op de kracht van gewoonte en de rol ervan in het menselijk leven, maar ook op de moeilijkheid van het veranderen van gevestigde wetten en praktijken. Het behandelt zowel de impact van gewoonten op de samenleving en individuen, als de wijsheid om reeds bestaande wetten niet te gemakkelijk te veranderen.

=== Chapitre 24 : Divers evenemens de mesme conseil ===
In hoofdstuk XXIV van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Diverse gebeurtenissen met hetzelfde advies’, reflecteert Montaigne op de variabiliteit van de resultaten van menselijke handelingen, zelfs als ze worden geleid door dezelfde principes of hetzelfde advies. Hij benadrukt dat acties die met dezelfde intentie of hetzelfde plan worden ondernomen, afhankelijk van de omstandigheden, tot zeer verschillende resultaten kunnen leiden. Dit hoofdstuk behandelt de kwestie van onzekerheid en onvoorspelbaarheid in menselijke aangelegenheden.

=== Chapitre 25 : Du pédantisme ===
In hoofdstuk XXV van Boek I van de Essays*, getiteld &quot;Over pedanterie&quot;, bekritiseert Montaigne de figuur van de &quot;pedant&quot;, dat wil zeggen iemand die buitensporige en vaak nutteloze eruditie aan de dag legt, zonder echt begrip of wijsheid. Deze tekst is een reflectie op de excessen van de leer van die tijd en op de gevaren van een opvoeding die waarde hecht aan de simpele accumulatie van kennis ten koste van reflectie en kritisch oordeel.

=== Chapitre 26 : De l’institution des enfans ===
In hoofdstuk XXVI van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over het onderwijs van kinderen’, gaat Montaigne in op de kwestie van het onderwijs. Deze tekst is bijzonder belangrijk omdat hij de humanistische zorgen van die tijd weerspiegelt en tegelijkertijd innovatieve ideeën biedt over hoe kinderen moeten worden opgeleid tot wijze en evenwichtige individuen. Montaigne bekritiseert traditionele onderwijsmethoden, gebaseerd op memoriseren en eruditie, en stelt een onderwijsmodel voor dat gericht is op de ontwikkeling van oordeel, rede en persoonlijke ervaring.

=== Chapitre 27 : C’est folie de rapporter le vray et le faux à nostre suffisance ===
In zijn essay 'Het is waanzin om het ware en het valse in verband te brengen met onze toereikendheid' nodigt Montaigne ons uit tot een diepe reflectie over de aard van kennis en de grenzen van ons begrip. Hij bekritiseert de houding van degenen die beweren de absolute waarheid in pacht te hebben en die alle dingen beoordelen op basis van hun eigen kennis.

=== Chapitre 28 : De l’amitié ===
In hoofdstuk 28 'Over vriendschap' van zijn Essays onderzoekt Montaigne de diepgaande aard van vriendschap en de plaats die deze inneemt in het menselijk leven. Hij begint met het beschrijven van vriendschap als een unieke en onlosmakelijke band tussen twee mensen, gebaseerd op een ‘kwintessens van al deze vermenging’ die hen verenigt zonder enige reden of bijzondere overweging.

Montaigne benadrukt dat echte vriendschap zeldzaam en kostbaar is, omdat het een totaal delen van jezelf en een samensmelting van zielen inhoudt. Hij herinnert zich zijn eigen vriendschap met Etienne de La Boétie, die hij beschouwt als een van de mooiste ervaringen uit zijn leven.

Vervolgens worden de verschillende kwaliteiten besproken die nodig zijn voor vriendschap, zoals loyaliteit, vertrouwen, vrijgevigheid en wederzijds begrip. Montaigne benadrukt het belang van open en eerlijke communicatie in een sterke vriendschap.

Ten slotte denkt hij na over de uitdagingen en moeilijkheden waarmee vriendschappen te maken kunnen krijgen, waaronder scheidingen, verraad en levensveranderingen. Hij benadrukt dat echte vriendschap deze beproevingen kan doorstaan, dankzij de kracht van de band die de twee mensen verenigt.

=== Chapitre 29 : Vingt et neuf sonnets d’Estienne de La Boetie ===
Hoofdstuk 29 van Montaignes Essays, &quot;Negenentwintig Sonnetten van Estienne de La Boétie&quot;, is eigenlijk een opname van de gedichten van zijn goede vriend, Étienne de La Boétie. Montaigne koos er om verschillende redenen voor om deze sonnetten in zijn essays op te nemen:
* Eerbetoon aan vriendschap: Deze opname is vooral een eerbetoon aan de diepe vriendschap die Montaigne en La Boétie verenigde. De sonnetten getuigen van de schoonheid van hun relatie en de bewondering die Montaigne voor zijn vriend had.
* Illustratie van zijn ideeën: De thema's die in de sonnetten van La Boétie aan bod komen, resoneren met Montaignes reflecties over vriendschap, liefde, de menselijke natuur en de dood. Ze illustreren en verdiepen dus enkele van de ideeën die in de voorgaande hoofdstukken van de Essays zijn ontwikkeld.
* Het delen van een literair werk: Montaigne wilde het publiek bewust maken van het poëtische werk van zijn vriend, dat hij als uitzonderlijk beschouwde. Zo droeg hij bij tot de verspreiding van deze sonnetten en tot de erkenning van het talent van La Boétie.

=== Chapitre 30 : De la moderation ===
In het hoofdstuk &quot;Over gematigdheid&quot; ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de deugd van matigheid en de gevaren van overdaad. Samenvattend nodigt Montaigne ons uit om gematigdheid te cultiveren in alle aspecten van ons leven. Door extremen te vermijden, kunnen we een gelukkiger en vrediger leven leiden dat beter aansluit bij de menselijke natuur.

De belangrijkste thema’s die in dit hoofdstuk aan bod komen zijn:
* Overdaad als perversie van deugd: Montaigne benadrukt dat zelfs de beste eigenschappen, tot het uiterste doorgevoerd, gebreken kunnen worden. Hij neemt het voorbeeld van religie: overmatige religieuze ijver kan leiden tot intolerantie en geweld. 
* De waarde van het gemiddelde: De auteur pleit voor het ‘middengebied’, dat wil zeggen een evenwichtig leven, waarin de geneugten gematigd zijn en de passies onder controle. Hij laat zich inspireren door oude filosofen, zoals Aristoteles, die gematigdheid als de deugd bij uitstek beschouwden. 
* De kwetsbaarheid van de mens: Montaigne herinnert ons eraan dat de mens van nature zwak is en onderhevig aan hartstochten. Het is daarom belangrijk op je hoede te zijn voor je eigen neigingen en te proberen deze te temperen. 
* De noodzaak van de rede: De rede is volgens Montaigne de beste gids om excessen te vermijden. Het stelt ons in staat afstand te nemen van onze emoties en weloverwogen keuzes te maken.

=== Chapitre 31 : Des Cannibales ===
&quot;Over kannibalen&quot; van Montaigne is een voorbeeld van het humanistische denken. Bij het beschrijven van de gebruiken en moraal van de indianenvolken neemt Montaigne geen genoegen met een simpel reisverslag. Hij onderneemt een diepgaande reflectie op de aard van de beschaving, menselijke waarden en de relativiteit van culturen.

De belangrijkste thema’s die aan bod komen:
* Cultureel relativisme: Montaigne zet vraagtekens bij de Europese vooroordelen jegens inheemse Amerikaanse volkeren, die zij omschrijven als ‘wilden’. Hij wijst erop dat onze eigen gewoonten, gezien door een andere bril, net zo vreemd en barbaars kunnen lijken.
* Natuur en cultuur: De auteur trekt een parallel tussen inheemse Amerikaanse volkeren, die volgens hem dichter bij de natuur staan, en Europeanen, die volgens hem gecorrumpeerd zijn door de beschaving. Hij zet vraagtekens bij het begrip ‘vooruitgang’ en vraagt zich af wat de gevolgen zijn van dit kunstmatig leven.
* Oorlog en geweld: Montaigne analyseert de redenen die mensen ertoe aanzetten oorlog te voeren. Hij merkt op dat de oorzaken van conflicten vaak verband houden met materiële belangen of politieke rivaliteit, en niet met een fundamenteel agressieve aard.
* Eenvoud en deugd: De auteur bewondert de eenvoud van het leven van indianenvolken en hun gehechtheid aan fundamentele waarden zoals solidariteit, moed en eer. Hij verzet zich tegen de complexiteit en hypocrisie van de Europese samenleving.

=== Chapitre 32 : Qu’Il faut sobrement se mesler de juger des ordonnances divines ===
In hoofdstuk 32 van zijn Essays met de titel ''&quot;Dat we ons terughoudend moeten opstellen bij het beoordelen van goddelijke verordeningen&quot;'' behandelt Montaigne een fundamentele vraag: die van ons vermogen om goddelijke plannen te begrijpen en te beoordelen. Hij nodigt ons uit tot grote voorzichtigheid en diepe nederigheid tegenover de mysteries van geloof en bestaan, dus zeker niet te beweren de waarheid te kennen over de mysteries van het leven. Beter is om het bestaan te aanvaarden van dingen die ons begrip te boven gaan. Hij moedigt ons aan een eenvoudig en oprecht geloof te cultiveren, gebaseerd op vertrouwen in plaats van op zekerheid.

Montaignes belangrijkste argumenten:
* Bedrog en het onbekende: Montaigne benadrukt dat het onbekende een vruchtbare voedingsbodem is voor charlatans en bedriegers. Hoe mysterieuzer iets is, hoe gemakkelijker het is om er willekeurige betekenissen aan te geven en het aan persoonlijke interpretaties te onderwerpen.
* De grenzen van de menselijke rede: Onze rede, hoe krachtig die ook mag zijn, is niet in staat alle mysteries van het universum te ontrafelen. Proberen Gods plannen te begrijpen komt neer op het willen begrijpen van het oneindige in het eindige.
* De diversiteit aan interpretaties: Geconfronteerd met dezelfde gebeurtenis bieden mensen meerdere en vaak tegenstrijdige interpretaties. Dit toont duidelijk de willekeur van onze oordelen aan en de onmogelijkheid om de absolute waarheid te kennen.
* Geloof en onderwerping: Montaigne moedigt een houding van geloof en onderwerping aan tegenover het goddelijke. Het suggereert dat de gelovige de beproevingen en vreugden van het leven moet accepteren als manifestaties van goddelijke wil, zonder te proberen ze rationeel te begrijpen.

Montaigne spoort zijn lezers in dit essay aan tot nederigheid, tolerantie en vertrouwen:
* Nederigheid: We moeten de grenzen van onze kennis en begrip erkennen.
* Tolerantie: Geconfronteerd met de diversiteit aan overtuigingen moeten we tolerantie en respect voor anderen cultiveren.
* Vertrouwen: Zelfs als we niet alles begrijpen, kunnen we vertrouwen op een hogere macht die ons lot leidt.

=== Chapitre 33 : De fuir les voluptez au pris de la vie ===
In zijn essay &quot;De fuir les voluptez au pris de la vie&quot; (&quot;Het vermijden van geneugten ten koste van het leven&quot;) onderzoekt Michel de Montaigne het thema van de menselijke drang om genot te vermijden uit angst voor de gevolgen of risico's voor het leven. Hij verkent hierbij de vraag of het zinvol is om plezier of vreugde op te offeren om de levensduur te verlengen, en hij reflecteert op de balans tussen genieten van het leven en voorzichtigheid om te overleven. Montaigne benadrukt dus het idee dat overmatige voorzichtigheid en het vermijden van alle risico's het leven armer en minder de moeite waard kunnen maken. Hij pleit voor een evenwicht waarbij we het leven ten volle waarderen, inclusief de vreugde en geneugten, zonder ons constant te laten verlammen door angst voor de dood, die immers onvermijdelijk is. Hij pleit voor een filosofische houding tegenover de dood, waarin men deze accepteert en niet voortdurend vreest. De essentie van een goed leven ligt volgens Montaigne niet in het vermijden van de dood, maar in het waarderen van het leven terwijl het er is. Levensvreugde is een essentieel onderdeel van het leven.
Montaigne reflecteert ook op hoe individuen hun waarden en prioriteiten moeten afwegen bij het maken van keuzes in het leven. Moet men veiligheid en een lang leven boven alles stellen, of is er ruimte voor risico’s en het najagen van geneugten die het leven voller maken? Voor Montaigne is het belangrijk dat men niet uit angst voor de dood volledig afstand doet van de dingen die het leven de moeite waard maken.
{{Sub}}

=== Chapitre 34: La fortune se rencontre souvent au train de la raison ===
In ''La fortune se rencontre souvent au train de la raison''  onderzoekt Montaigne de relatie tussen rede en fortuin (of toeval). Montaigne ontwikkelt het idee dat, hoewel mensen vertrouwen op hun rede om hun acties te sturen, het vaak voorkomt dat fortuin een belangrijke rol speelt in het succes of falen van deze acties. Het drukt dus een complexe reflectie uit over de aard van geluk en voorzichtigheid in het menselijk leven.

De titel van het hoofdstuk ‘Fortuin ontmoet vaak de rede’ suggereert dat geluk vaak gepaard gaat met de rede, of op zijn minst dat de twee naast elkaar kunnen bestaan. Montaigne maakt hier een pragmatische observatie: zelfs als we rationeel handelen, moeten we accepteren dat een deel van het onvoorziene aan de menselijke controle ontsnapt. De rede kan nooit alles voorspellen, maar kan ons wel beter in staat stellen de juiste kansen te grijpen wanneer die zich voordoen.

=== Chapitre 35 : D’un defaut de nos polices ===
Hoofdstuk 35 van Montaignes Essais gaat over de grenzen en onvolkomenheden van de bestaande politieke en gerechtelijke systemen. Montaigne analyseert de aard van wetten, hun toepassing, evenals de slechte werking van openbare instellingen van zijn tijd. De term ‘polices’ verwijst hier niet naar de kracht van de orde, maar naar de organisatie van de stad, dat wil zeggen de manier waarop de samenleving wordt bestuurd, bestuurd en gereguleerd.

=== Chapitre 36 : De l’usage de se vestir ===
Hoofdstuk 36 van Montaignes Essais, &quot;Over het gebruik van kleding&quot;, is een reflectie op de praktijk van kleding en de manier waarop deze diepere aspecten van de samenleving, gewoonten en de menselijke natuur weerspiegelt. Met name de associatie met iemands sociale status wordt door hem behandeld. Montaigne onderzoekt de relatie die mensen hebben met hun kleding, benadrukt culturele en historische verschillen en zet vraagtekens bij de redenen waarom mensen zoveel belang hechten aan hun kleding. Wat in de ene cultuur als fatsoenlijk of elegant wordt beschouwd, kan in een andere cultuur als vreemd of zelfs onaanvaardbaar worden beschouwd. Sommige beschavingen beschouwen naaktheid bijvoorbeeld als natuurlijk, terwijl andere het schandalig vinden. Kleren zijn voor Montaigne daarom symbolen die veel verder gaan dan hun eenvoudige praktische functie

=== Chapitre 37 : Du jeune Caton ===
(&quot;Over Cato de jongere&quot;)
In hoofdstuk 37 onderzoekt Montaigne de figuur van Cato de jongere, een man die beroemd is om zijn deugd en integriteit. Het essay is een diepgaande reflectie op deugd, oordeel en de menselijke natuur. Door de studie van de historische figuur Cato van Utica onderzoekt Montaigne de noties van heldendom, stoïcisme en conformiteit met sociale normen. Montaigne bewondert Cato vanwege zijn stoïcisme en zijn weerstand tegen de verleidingen van macht en corruptie van zijn tijd.

Montaigne onderstreept het contrast tussen de morele strengheid van Cato en het gedrag van de politici van zijn tijd. Hij reflecteert op het deugdideaal, maar ook op de uitdagingen waarmee een individu in de praktijk te maken krijgt. De figuur van Cato dient als uitgangspunt voor een bredere meditatie over moraliteit, plicht en persoonlijke opoffering.

Bovendien zet Montaigne vraagtekens bij het idee van voorbeeldigheid en de moeilijkheid om een dergelijk niveau van deugd te bereiken. Het essay nodigt ons uit om na te denken over de complexiteit van de menselijke natuur en de morele dilemma's die daaruit voortkomen. Hij trekt de geldigheid in twijfel van het beoordelen van de acties van anderen op basis van de eigen normen en waarden en onderstreept hoe belangrijk het is om ieder individu in zijn eigenheid te beschouwen en niet één enkel deugdmodel op te leggen.

=== Chapitre 38 : Comme nous pleurons et rions d’une mesme chose ===
Hoofdstuk 38 van Montaignes Essays, &quot;Hoe we tegelijk kunnen huilen en lachen om hetzelfde&quot;, is een fascinerende verkenning van menselijke emoties en hun complexiteit. Door middel van concrete voorbeelden en persoonlijke reflecties nodigt Montaigne ons uit om de aard van onze reacties op levensgebeurtenissen in twijfel te trekken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De dualiteit van emoties: De auteur benadrukt dat we in staat zijn tegenstrijdige emoties te voelen wanneer we met dezelfde situatie worden geconfronteerd. We kunnen zowel huilen als lachen, blij en verdrietig zijn, en vaak onbewust.
* De invloed van context: Onze emoties worden sterk beïnvloed door de context waarin we ons bevinden en door onze eigen persoonlijke geschiedenis. Dezelfde situatie kan, afhankelijk van het individu, heel verschillende reacties uitlokken.
* De veranderende aard van emoties: Montaigne laat zien dat onze emoties niet vaststaan, maar in de loop van de tijd evolueren. Waar we gisteren om huilden, vinden we vandaag misschien grappig, en omgekeerd.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur benadrukt de moeilijkheid om de motivaties en reacties van anderen, evenals die van onszelf, volledig te begrijpen.

=== Chapitre 39 : De la solitude ===
Hoofdstuk 39 van Montaignes Essays, &quot;Over eenzaamheid&quot;, is een intieme en diepgaande reflectie op het belang van eenzaamheid voor het individu. De auteur onderzoekt de voordelen van het zich terugtrekken uit de wereld om jezelf beter te leren kennen en je geest te cultiveren.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* Eenzaamheid als bron van zelfkennis: Montaigne beweert dat eenzaamheid noodzakelijk is om weg te komen van de afleidingen van de wereld en zich te concentreren op eigen gedachten en gevoelens. Het is in eenzaamheid dat we onszelf echt kunnen kennen en begrijpen.
* Eenzaamheid als toevluchtsoord: Eenzaamheid biedt toevlucht tegen sociale druk en de verwachtingen van anderen. Het stelt ons in staat om onze onafhankelijkheid te behouden en de eigen individualiteit te cultiveren.
* Eenzaamheid en samenleving: Montaigne pleit niet voor totale isolatie. Hij benadrukt dat eenzaamheid complementair is aan het leven in de samenleving en dat het ons in staat stelt menselijke relaties beter te waarderen.
* De voordelen van lezen: Lezen is voor Montaigne een essentiële metgezel in eenzaamheid. Het opent de geest voor nieuwe ideeën en maakt dialoog met de grootste geesten mogelijk.

=== Chapitre 40 : Consideration sur Cicéron ===
Hoofdstuk 40 van Montaignes Essays, &quot;Overwegingen over Cicero&quot;, is een beschouwing over de erfenis van deze grote Romeinse redenaar. Naast bewondering voor Cicero maakt Montaigne van de gelegenheid gebruik om bredere vragen over schrijven, ijdelheid, vriendschap en de zin van het leven te onderzoeken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De ijdelheid van schrijvers: Montaigne zet vraagtekens bij de motivatie van grote schrijvers om hun werken te publiceren. Is het uit een puur verlangen om hun gedachten te delen, of uit een vorm van ijdelheid, een behoefte aan erkenning? Hij neemt het voorbeeld van Cicero en Plinius de Jonge, die historici opriepen om hun herinnering voort te zetten.
* De relatie met het nageslacht: De auteur reflecteert op de wens om een stempel te drukken op de geschiedenis. Hij vraagt zich af of deze zoektocht naar het nageslacht een nobele ambitie is of een simpele illusie.
* Vriendschap en correspondentie: Montaigne wijst op het belang van vriendschap in zijn leven en dat van Cicero. Het onderstreept de rol van correspondentie bij het onderhouden van vriendschappelijke banden en bij intellectuele verrijking.
* Stijl en vorm: Montaigne vergelijkt zijn eigen schrijfstijl met die van Cicero. Hij benadrukt de verschillen tussen hun aanpak en reflecteert op het belang van vorm bij de overdracht van ideeën.

=== Chapitre 41 : De ne communiquer sa gloire ===
In hoofdstuk 41 (&quot;Het delen van eigen successen&quot;) behandelt de auteur het thema van persoonlijke glorie en hoe deze wordt waargenomen en gedeeld. Montaigne kijkt naar de spanning tussen het verlangen naar erkenning en het belang van bescheidenheid.

Montaigne benadrukt dat roem vaak gekoppeld is aan de mening van anderen, terwijl het ware geluk niet ligt in het najagen van roem. Hij stelt dat persoonlijke bevrediging en deugd voorrang moeten krijgen op externe goedkeuring.

De auteur bespreekt ook de gevaren van ijdelheid en de neiging van mensen om zichzelf met anderen te vergelijken. Hij pleit voor een meer introspectieve benadering van succes, waarbij hij benadrukt dat eigenwaarde niet afhankelijk mag zijn van publieke erkenning.

Dit hoofdstuk nodigt ons uit om na te denken over onze motivaties en de manier waarop we de waarde van onze prestaties waarnemen. Montaigne suggereert dat ware grootsheid kan liggen in het vermogen om een eenvoudig, teruggetrokken leven te leiden, ver weg van de onrust van het openbare leven.

=== Chapitre 42 : De l’inegalité qui est entre nous ===
In hoofdstuk 42 van Livre I, &quot;Over de ongelijkheid die tussen ons bestaat&quot;, gaat Montaigne in op de verschillende vormen van ongelijkheid die bestaan tussen mensen, zowel fysiek, intellectueel, sociaal als moreel. Montaigne reflecteert op de aard van deze ongelijkheden en hun impact op menselijke relaties.
{{Citaat|Il y a plus de distance de tel à tel homme qu'il n'y a de tel homme à telle bête. ''(Er is meer verschil tussen twee mensen dan tussen een mens en een dier.)''}}

Hij benadrukt dat hoewel ongelijkheid natuurlijk is, het essentieel is om de waardigheid van ieder individu te erkennen. Montaigne stelt starre hiërarchieën in vraag en benadrukt dat ieder mens kwaliteiten heeft die uniek zijn voor hem of haar, en dat deze kwaliteiten niet uitsluitend op basis van sociale of materiële criteria beoordeeld mogen worden.

Montaigne bespreekt ook het idee dat de ware maatstaf voor iemands waarde niet ligt in zijn sociale positie of status, maar in zijn vermogen om deugdzaam te handelen en zijn talenten te cultiveren. Dit hoofdstuk roept op tot reflectie over tolerantie en acceptatie van verschillen, terwijl de rijkdom van de menselijke diversiteit wordt gevierd.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De relativiteit van waarden: Montaigne benadrukt dat waarden en beoordelingscriteria variëren van persoon tot persoon en van cultuur tot cultuur. Wat bij de een als een kwaliteit wordt beschouwd, kan bij de ander als een fout worden gezien.
* Uiterlijk en realiteit: De auteur bekritiseert het belang dat wordt gehecht aan uiterlijk en materiële goederen. Hij stelt dat de waarde van een individu niet wordt afgemeten aan zijn bezittingen of sociale status, maar aan zijn intrinsieke kwaliteiten.
* Menselijke ijdelheid: Montaigne hekelt de ijdelheid die mensen ertoe aanzet zichzelf met elkaar te vergelijken en elkaar te devalueren. Het nodigt uit tot grotere nederigheid en acceptatie van onze verschillen.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur onderstreept de moeilijkheid van het beoordelen van anderen, omdat iedereen uniek is en een veelheid aan kwaliteiten en fouten in zich draagt.
{{Citaat|Il ne nous faict montre que des parties qui ne sont aucunement siennes, et nous cache celles par lesquelles seules on peut vrayement juger de son estimation. ''(Iemand laat ons alleen delen zien die in geen enkel opzicht van hem zijn, en verbergt voor ons die delen op basis waarvan we hem werkelijk zouden kunnen beoordelen.)''}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 43 : Des loix somptuaires ===
In hoofdstuk 43 van Livre I bespreekt Montaigne de wetten die de uitgaven voor weelde regelen, dat wil zeggen de wetten die betrekking hebben op luxe en uiterlijke status. Montaigne onderzoekt de redenen waarom deze wetten werden ingevoerd, vaak om excessen onder controle te houden en de publieke moraal te behouden.

Hij bekritiseert het idee dat rijkdom en uiterlijke kenmerken criteria zijn voor waarde of status, en benadrukt dat ware adel in deugd en karakter ligt. Montaigne benadrukt de hypocrisie die gepaard kan gaan met 'weeldewetten', omdat ze proberen complex menselijk gedrag te reguleren, vaak ingegeven door persoonlijke verlangens.

De auteur onderzoekt ook de spanning tussen het verlangen om de schijn op te houden en de behoefte aan authenticiteit. Hij stelt dat ware schoonheid in eenvoud en integriteit ligt en niet in materiële uitbundigheid. Montaigne nodigt ons uit om na te denken over de betekenis van rijkdom en over hoe deze op een meer ethische en betekenisvolle manier kan worden gebruikt.

=== Chapitre 44 : Du dormir ===
Hoofdstuk 44 van Montaignes essays, &quot;Over de slaap&quot;, nodigt de lezer uit om na te denken over een activiteit die zo banaal is als slapen. Naast het fysiologische aspect onderzoekt Montaigne ook de psychologische en filosofische dimensies van slaap. Hij gaat ook in op de relatie met dromen, herinnering en verbeelding, waarbij hij bedenkt hoe deze elementen onze perceptie van de werkelijkheid beïnvloeden. Hij benadrukt de dubbelzinnigheid van de slaap, die zowel een moment van rust als een tijd van kwetsbaarheid kan zijn. Het essay nodigt uit tot reflectie over de behoefte aan rust en het noodzakelijke evenwicht tussen activiteit en contemplatie. 

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* Slaap en rede: Montaigne zet vraagtekens bij de relatie tussen slaap, die een opschorting van de rede is, en het  menselijk handelen. Hij betwijfelt het vermogen van grote mannen om vredig te slapen vóór belangrijke gebeurtenissen, zoals Alexander de Grote vóór de Slag bij Gaugamela in 331 v.Chr.
* Slaap en passies: slaap kan ons soms kan onttrekken aan de invloed van onze passies en onze kwellingen. Montaigne haalt het voorbeeld aan van de Romeinse keizer Otto, die vredig in slaap viel voordat hij zelfmoord pleegde.
* Slaap en dood: Montaigne trekt een parallel tussen slaap en dood, twee toestanden waarin de geest afwezig is in het lichaam. Hij bezint zich over de aard van de dood en vraagt zich af wat er na ons leven gebeurt.
* Slaap en gezondheid: het belang van slaap voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Montaigne wijst erop dat een gebrek aan slaap schadelijke gevolgen kan hebben voor ons welzijn.

=== Chapitre 45 : De la bataille de dreux ===
(&quot;Over de [[w:Slag bij Dreux|Slag bij Dreux]]&quot;)

Hoewel het op het eerste gezicht een eenvoudige beschrijving van een historische veldslag lijkt, onthult dit hoofdstuk in werkelijkheid Montaignes diepgaande reflecties over de menselijke natuur, oorlog en fortuin.
;Historische context
Het essay gaat in op de tragische gebeurtenissen van de strijd die plaatsvond in 1562, tijdens de godsdienstoorlogen in Frankrijk. Montaigne, die getuige was van deze conflicten, spreekt zijn afschuw uit over het geweld en de verwoestende gevolgen van de oorlog. Hij onderstreept de absurditeit van de rivaliteit tussen katholieken en protestanten en bekritiseert de wreedheid van de conflicten. Montaigne roept het lijden van mensen op, zowel op het slagveld als onder burgers, en stelt het idee van militaire glorie in vraag.

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* De onvoorspelbaarheid van oorlog: Montaigne benadrukt het chaotische en onvoorspelbare aspect van gevechten, waarbij gebeurtenissen snel in het voordeel van de ene of de andere kant kunnen omslaan. Hij wijst op de rol van geluk en fortuin in de uitkomst van veldslagen.
* De psychologie van strijders: Montaigne is geïnteresseerd in de reacties van mannen op angst, dood en geweld. Het essay analyseert individueel en collectief gedrag en laat zien hoe emoties beslissingen en acties op het slagveld kunnen beïnvloeden.
* Kritiek op traditioneel heldendom: Montaigne daagt het traditionele beeld van de oorlogsheld uit, vaak verheerlijkt vanwege individuele daden van moed. Hij benadrukt liever het belang van discipline, groepscohesie en het vermogen zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
* Reflectie op de dood: De Slag bij Dreux, die plaatsvond op 19 december 1562 ten zuiden van Dreux, is een gelegenheid voor Montaigne om na te denken over de dood, die alomtegenwoordig is op het slagveld. Hij onderzoekt de verschillende houdingen ten opzichte van de eindigheid van het leven en probeert de betekenis van het menselijk bestaan te begrijpen.

=== Chapitre 46 : Des noms ===
In 'Des noms&quot; reflecteert Montaigne op de aard van namen en hun impact op onze identiteit en onze perceptie van de wereld.

Thema's:
* De willekeur van namen: Montaigne benadrukt dat namen willekeurige labels zijn die we op dingen en mensen plakken. Ze weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de diepere aard van wat ze aanduiden. Hij bekritiseert de irrationele menselijke neiging om een mystieke betekenis in namen te zien. Dit is immers een vorm van bijgeloof die vaak aanwezig is in samenlevingen die verbanden veronderstellen tussen de naam en het lot. 
* Verlies van identiteit: De latinisering van eigennamen, een gangbare praktijk in zijn tijd, was voor hem een bron van verwarring en identiteitsverlies. Door namen te transformeren, wissen we de geschiedenis en wortels van een individu of een plaats.
* De kracht van namen: Namen kunnen onze perceptie en oordelen beïnvloeden. Een prestigieuze naam kan de drager een bepaald prestige verlenen, terwijl een bescheiden naam gezien kan worden als een teken van minderwaardigheid.
* Het belang van geschiedenis: Namen zijn gekoppeld aan geschiedenis en herinnering. Door het behoud van eigennamen behouden we ook een deel van ons erfgoed.
* De relativiteit van perceptie: Onze perceptie van de wereld wordt beïnvloed door de woorden die we gebruiken. Namen zijn hulpmiddelen om onze realiteit te construeren.
* De zoektocht naar identiteit: Montaigne stelt de kwestie van identiteit in vraag en wat ons maakt tot wie we zijn. Namen zijn een onderdeel van deze identiteit, maar definiëren deze niet volledig.

Montaigne besluit met een sceptische kijk op het belang van namen, die hij ondergeschikt acht aan de intrinsieke kwaliteiten van individuen. Voor hem is het hechten van onevenredig belang aan namen eerder een kwestie van bijgeloof en menselijke ijdelheid dan van de rede.

Kortom, dit hoofdstuk van Montaigne is een meditatie over de willekeur van namen en een oproep om niet te veel gewicht te hechten aan oppervlakkige conventies. De 'Essais' zijn doordrenkt van deze kritische geest, vermengd met humor en scherpe observatie van menselijk gedrag.

=== Chapitre 47 : De l’incertitude de nostre jugement ===
“Over de onzekerheid van ons oordeel” is een grondtekst van de sceptische filosofie, waarin Montaigne de betrouwbaarheid van ons oordeel en onze zekerheden in twijfel trekt. &quot;De l’incertitude de nostre jugement&quot; had een diepgaande invloed op de westerse filosofie door kritische reflectie te introduceren over de aard van kennis en waarheid.
De vragen die Montaigne stelt, zijn vandaag de dag nog steeds relevant in een complexe wereld die wordt gekenmerkt door diversiteit aan meningen. Door de relativiteit van culturen en overtuigingen te benadrukken, moedigt Montaigne tolerantie en respect voor anderen aan.

Belangrijkste thema's:
* De onzekerheid van het menselijk oordeel: Montaigne benadrukt de kwetsbaarheid van onze meningen en overtuigingen. Vaak worden ze beïnvloed door ons onderwijs, onze cultuur en onze persoonlijke ervaringen.
* Cultureel relativisme: dat wat in de ene cultuur als waar of juist wordt beschouwd, kan in een andere cultuur heel anders worden beoordeeld. Deze diversiteit aan standpunten maakt het moeilijk om een absolute waarheid vast te stellen.
* Methodische twijfel: Montaigne nodigt ons uit om twijfel te cultiveren en onze diepste zekerheden in twijfel te trekken. Deze sceptische houding stelt ons in staat aan dogma’s te ontsnappen en onze geest open te stellen voor nieuwe perspectieven.
* De subjectiviteit van perceptie: Montaigne laat zien dat onze perceptie van de wereld subjectief is omdat zij wordt beïnvloed door onze eigen cognitieve vooroordelen.
* De onmogelijkheid van absolute kennis: Montaigne concludeert dat mensen veroordeeld zijn tot onzekerheid en dat ze geen aanspraak kunnen maken op perfecte kennis van de wereld.

Dit essay eindigt met een uitnodiging om onzekerheid te aanvaarden als een essentieel onderdeel van de menselijke conditie. Montaigne biedt geen definitieve oplossing om de zwakheden van ons oordeel te compenseren, maar hij biedt een meer bescheiden en sceptische houding ten opzichte van meningen en schijnbare waarheden.

=== Chapitre 48 : Des destriers ===
Het essay &quot;Over oorlogspaarden&quot; biedt een fascinerende kijk op de paardenwereld van toen. De ''destrier'' is het bekendste oorlogspaard uit de middeleeuwen. Het droeg ridders in veldslagen, toernooien en steekspelen. Het essay levert echter vooral een bredere reflectie op de relatie tussen mens en dier. Daarvoor maakt Montaigne gebruik van historische anekdotes:

* Hij vertelt over Romeinse oorlogspaarden. Deze ''funales'' en ''desultorios'' waren onmisbare partners op het slagveld. Door een sterk doorgevoerde en harde training waren zij in staat tot ongelooflijke prestaties. Zo werden zij niet alleen een symbool van Romeins meesterschap, maar werden zij ook slachtoffer van wreedheid jegens dieren. 
* Hij besteedt eveneens aandacht aan getrainde paarden die in staat zijn hun meester vrijwel autonoom te verdedigen, waarbij hij zowel hun intelligentie als de gevaren die inherent zijn aan deze training benadrukt. 
* Met het verhaal van Artibie, een Perzische generaal die werd gedood door zijn eigen getrainde paard, wil Montaigne de grenzen en risico's laten zien van deze mens-dierrelatie.

Dit hoofdstuk gaat echter verder dan een loutere beschrijving van de paarden. Met deze anekdotes zet Montaigne vraagtekens bij de natuur van de mens. De verhalen benadrukken de dubbelhartigheid van de mens, die in staat is tot zowel grote intelligentie als wreedheid. Het is eveneens een reflectie over macht: paardentraining is een metafoor voor de macht van de mens over de natuur, maar ook voor de grenzen van deze macht. Het essay benadrukt ook het belang van voorzichtigheid: het verhaal van Artibie is een waarschuwing tegen overmoed.

=== Chapitre 49 : Des coustumes anciennes ===
In zijn essay &quot;Over oude gebruiken&quot; nodigt Montaigne de lezer uit om na te denken over de relativiteit van de moraal en de kwetsbaarheid van onze zekerheden. Montaigne bekritiseert in dit hoofdstuk vooral het conformisme en de blinde gehechtheid aan de gebruiken van zijn tijd. Hij wijst op de de willekeur en vluchtigheid van mode en gewoontes, en demonstreert daarmee de relativiteit van waarden en sociale normen die immers sterk cultuurafhankelijk zijn: wat in de ene cultuur als normaal en natuurlijk wordt beschouwd, kan in een andere cultuur bizar en zelfs barbaars lijken.

Belangrijkste thema's:
* De relativiteit van de moraal: Montaigne benadrukt dat onze oordelen over buitenlandse gewoontes vaak vertekend zijn door onze eigen gewoonten. Wat wij vandaag de dag als ‘barbaars’ beschouwen, kan in een andere tijd of plaats volkomen natuurlijk lijken.
* De wispelturigheid van mode: Het essay benadrukt hoe snel mode en gewoonten veranderen, en hoe gemakkelijk we van gedachten kunnen veranderen over wat ‘goed’ of ‘fout’ is.
* Het gewicht van gewoonte: Montaigne laat zien hoe gewoonte onze perceptie van de wereld bepaalt en ons vaak niet in staat stelt onze eigen overtuigingen in twijfel te trekken.
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt 
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een ​​eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een ​​houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt Montaigne de relatieve aard van elke cultuur en de ijdelheid van het beoordelen van anderen op basis van de eigen criteria.

=== Chapitre 50 : De Democritus et Heraclitus ===
In &quot;Over Democritus en Heraclitus&quot; onderzoekt Montaigne de ambivalente aard van het menselijk bestaan door de houding van deze twee oude filosofen te vergelijken. Democritus beschouwt de menselijke conditie als ijdel en belachelijk en reageert met gelach; de andere filosoof, Heraclitus, beschouwt het daarentegen als tragisch en drukt zijn verdriet daarover uit. Montaigne spreekt zich niet uit ten gunste van de ene of de andere houding, maar neemt een genuanceerd standpunt in: de menselijke conditie is immers zowel absurd als tragisch.

Belangrijkste argumenten:
* Dualiteit van het bestaan: Montaigne benadrukt dat het menselijk bestaan zowel vreugdevol als verdrietig, absurd en subliem is. Er is geen eenduidig antwoord te geven op deze complexiteit.
* Relativiteit van oordeel: Het oordeel dat we ons over het leven vormen, hangt af van ons temperament, onze ervaring en ons perspectief. Wat voor de één belachelijk is, kan voor de ander tragisch zijn.
* De waarde van blijheid en verdriet: Lachen en huilen zijn natuurlijke en legitieme reacties op de menselijke conditie. Beide hebben hun plaats in het leven.
* De grens van de filosofie: Montaigne laat zien dat filosofie geen definitieve antwoorden kan geven op de grote vragen van het bestaan. Zij kan ons echter helpen onze toestand beter te begrijpen en vreedzamer te leven.

Montaigne besluit dat we de complexiteit van het bestaan dienen te accepteren en niet moeten proberen de werkelijkheid terug te brengen tot simplistische voorstellingen. Hij moedigt ons aan om met open geest verschillende perspectieven op het leven te overwegen en de zienswijzen die verschillen van de onze niet meteen te verwerpen. Emoties mogen hierbij niet worden onderdrukt: lachen en huilen zijn authentieke uitingen van onze menselijkheid.

=== Chapitre 51 : De la vanité des parolles ===
In &quot;De ijdelheid van woorden&quot; stelt Montaigne authenticiteit boven retoriek en inhoud boven stijl. Montaigne waarschuwt de lezer voor de macht van woorden: ze kunnen manipuleren, ons oordeel veranderen en de realiteit verhullen. Woorden kunnen waarheid verdoezelen of verdraaien. Montaigne spot met bombast. Wijze mensen zijn op hun hoede voor mooie toespraken. Zij waarderen  openhartigheid en eenvoud. Als vrije geest is het beter om helder te denken dan te verfraaien om indruk te maken.

THEMA'S:
;Kritiek op de retorica
Montaigne begint met het citeren van een oude redenaar die kleine dingen groot deed lijken – hij vergelijkt deze woorden met schoenen die te groot zijn voor een kleine voet. Hij noemt retorica een &quot;bedrieglijk en leugenachtig beroep&quot; en benadrukt de kracht ervan om niet de ogen, maar de geest te misleiden. Hij haalt met name een anekdote aan van Thucydides en Pericles: een hartenbreker overtuigde toeschouwers, zelfs op de grond, ervan dat hij dat niet was.

;Veroordeling van de onwaarheid van het spreken
Net zoals make-up de schijn verandert, bedriegen woorden de geest en corrumperen ze de essentie van dingen. Deze manipulatie weegt zwaarder dan simpele visuele illusie.

;Achterdocht jegens redenaars en goede sprekers
Montaigne merkt op dat goed bestuurde steden (Kreta, Sparta) redenaars minder waardeerden. Omgekeerd bloeide welsprekendheid op waar instellingen verzwakten.

;Voorbeelden van nutteloos jargon
Hij bespot architecten en taalkundigen die hun woorden overdrijven met pompeuze termen als &quot;pilasters, architraven, metafoor, metonymie...&quot;: Slechts leeg gepraat, losgekoppeld van de realiteit, oordeelt Montaigne.

;Het overmatig gebruik van grote titels
Montaigne betreurt de hoogdravende titels (zoals &quot;goddelijk&quot;, &quot;groot&quot;) die aan gewone mensen worden toegekend – zo wordt de Italiaanse schrijver Pietro Aretino vergeleken met Plato, wat hem belachelijk maakt.

=== Chapitre 52 : De la parsimonie des anciens ===
Hoofdstuk 52 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over de spaarzaamheid van de Ouden&quot;, onderzoekt de deugd van soberheid en matigheid aan de hand van voorbeelden van illustere figuren uit de Oudheid, met name de Romeinen. Soberheid is volgens Montaigne een gekozen deugd, een teken van grootheid van ziel en zelfbeheersing. Hij contrasteert deze eenvoud van de Ouden met de praalzucht en luxe van zijn tijd, en bekritiseert impliciet ijdelheid en overdaad.

Montaigne wil aantonen dat grote mannen zelfs op het hoogtepunt van hun glorie een leven van extreme eenvoud en soberheid leidden. Aan de hand van voorbeelden mediteert Montaigne over de menselijke natuur en de waarden die deze zouden moeten leiden. Hij bewondert het vermogen van deze historische figuren om tevreden te zijn met weinig, om zich niet te laten corrumperen door rijkdom of de drang naar accumulatie. Dit hoofdstuk is een uitnodiging tot matigheid, matigheid en wijsheid, centrale thema's in Montaignes werk. Hij suggereert dat waar geluk en waardigheid niet liggen in het bezit van materiële goederen, maar in een zekere onafhankelijkheid daarvan en een bewustzijn van de eigen behoeften.

=== Chapitre 53 : D’un mot de Cæsar ===
Hoofdstuk 53 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over een gezegde van Caesar&quot;, is een korte maar diepgaande meditatie over de impact en betekenis van woorden, met name die gesproken door autoritaire figuren zoals Julius Caesar.Het nodigt de lezer uit tot een kritische lezing van de toespraken en rechtvaardigingen van de machtigen.

Montaigne begint met een anekdote die Plutarchus over Caesar bericht. Na zijn overwinning bij Pharsalus op Pompeius ging Caesar de stoffelijke resten van de doden bekijken. Toen hij de lichamen van zijn voormalige Romeinse tegenstanders zag, zou hij een zin hebben geuit die de geschiedenis in is gegaan: &quot;Ze wilden het: na zoveel voorspoed en zoveel overwinningen zou ik, Julius Caesar, hen schuldig hebben geacht, als ze niet waren blijven wapens dragen.&quot; 

Montaigne analyseert dit &quot;gezegde van Caesar&quot; niet vanwege de directe historische of politieke waarde ervan, maar vanwege wat het onthult over de menselijke psychologie en de pretenties van overwinnaars. Hij ziet er een mengeling van geveinsde grootmoedigheid en diepe arrogantie in. Caesar rechtvaardigt in zekere zin zijn eigen daden en de rampzalige gevolgen van de Burgeroorlog door de schuld bij zijn tegenstanders te leggen. Hij presenteert hen als mannen die, door hun koppigheid, hun eigen nederlaag onvermijdelijk maakten.

Met dit voorbeeld onderzoekt Montaigne hoe de machtigen en de overwinnaars de geschiedenis en de moraal in hun eigen voordeel kunnen herschrijven. Hij benadrukt de kunst van de retoriek en het vermogen van een leider om een tragische situatie om te buigen tot een bevestiging van hun eigen legitimiteit en superioriteit. Het hoofdstuk is tevens een reflectie op menselijke ijdelheid en hoe zelfs de grootste geesten kunnen bezwijken voor trots en de behoefte om zichzelf te rechtvaardigen.

=== Chapitre 54 : Des vaines subtilitez ===
&quot;Over ijdele subtiliteiten&quot;, is een welsprekende en terugkerende kritiek van de auteur op de menselijke neiging om onszelf te verliezen in onbeduidende details en ingewikkelde redeneringen, vaak ten koste van essentiële waarheid of praktische wijsheid. Dit hoofdstuk is een pleidooi voor gezond verstand en helderheid van geest. Het weerspiegelt Montaignes afkeer van pedanterie en obscurantisme, en zijn verlangen om terug te keren naar een vorm van filosofie die meer gegrond is in de realiteit en de menselijke ervaring, ver weg van scholastieke spitsvondigheden en verbale steekspelen. Kortom, Montaigne nodigt ons uit om op onze hoede te zijn voor de bedrieglijke schijn van 'subtiliteit' en de waarheid te zoeken in haar zuiverste en meest toegankelijke vorm.

Montaigne begint met de opmerking dat mensen vaak bedrevener zijn in het gebruik van subtiliteit in frivole zaken dan in het begrijpen van grote en belangrijke waarheden. Hij vergelijkt deze neiging met die van ambachtslieden die uitblinken in kleine en complexe werken, maar niet in staat zijn iets groots en solide te construeren. Hij geeft het voorbeeld van woordspelletjes, raadsels of sofistische argumenten die, hoewel ze een zekere scherpzinnigheid vereisen, tot niets substantieels leiden.

De filosoof valt in het bijzonder de retorici en dialectici van zijn tijd (en van alle tijden) aan, die volgens hem streven naar het construeren van complexe argumenten en kunstmatige onderscheidingen om hun onwetendheid te maskeren of te triomferen in steriele debatten. Hij ziet deze 'subtiliteit' als een vorm van intellectuele ijdelheid, waarbij men probeert te imponeren door complexiteit in plaats van te verlichten door eenvoud.

Montaigne pleit voor een directere, eenvoudigere en robuustere manier van denken, gericht op het begrijpen van de wereld en de manier van leven. Hij geeft de voorkeur aan een intelligentie die doordringt tot de kern van de dingen in plaats van een die zich bezighoudt met periferieën en schijn. Voor hem ligt ware wijsheid niet in het vermogen om elke nuance te ontleden, maar in het vatten van de essentie en ernaar te handelen.

=== Chapitre 55 : Des senteurs ===
In &quot;Over geuren&quot;, onderzoekt Montaigne de plaats en invloed van geuren in het menselijk leven en combineert persoonlijke observaties, historische anekdotes en filosofische reflecties.

Montaigne begint met de bekentenis van zijn eigen gevoeligheid voor geuren. Hij beweert dat hij bijzonder gevoelig is voor zowel goede als slechte geuren, tot het punt dat ze zijn stemming en welzijn kunnen beïnvloeden. Hij beschrijft hoe bepaalde geuren hem opwekkend maken, terwijl andere hem deprimeren of ziek maken. Deze persoonlijke observatie dient als uitgangspunt voor een bredere discussie.

De auteur wijst op de grote diversiteit aan geuren en hun invloed op de zintuigen en de verbeelding. Hij noemt kunstmatige parfums, gebruikt voor plezier en verleiding, evenals natuurlijke geuren, of ze nu afkomstig zijn van het menselijk lichaam, dieren, planten of de omgeving.

Montaigne onderzoekt de sociale en culturele dimensie van geuren. Hij bespreekt het gebruik van parfums in de oudheid, met name onder de Romeinen, die ze veelvuldig gebruikten in hun dagelijks leven, tijdens feesten en ceremonies. Hij merkt op dat bepaalde geuren werden geassocieerd met rijkdom of aanzien, terwijl andere werden gekoppeld aan armoede of nalatigheid.

Het hoofdstuk gaat vervolgens over op een beschouwing over lichamelijke reinheid en hygiëne. Montaigne uit zijn verbazing over het overmatige gebruik van parfums om natuurlijke lichaamsgeuren te maskeren. Hij betoogt dat ware reinheid geen kunstgrepen nodig heeft om aangenaam te zijn, en dat een natuurlijke en gezonde geur de voorkeur verdient boven al te uitgebreide parfums die nalatigheid kunnen maskeren. Hij noemt historische voorbeelden toen natuurlijke lichaamsgeuren veel meer werden gewaardeerd, of in ieder geval getolereerd, dan in zijn tijd.

Hij keert terug naar het idee dat geuren nauw verbonden zijn met ons lichaam en onze perceptie van de wereld. Hij suggereert dat onze afkeer of aantrekkingskracht tot bepaalde geuren deels aangeboren en deels cultureel is.

=== Chapitre 56 : Des prieres ===
Het essay &quot;Over gebeden&quot;, is een grondige en genuanceerde verkenning van de aard, functie en voorwaarden van waarachtig en effectief gebed. Montaigne, met zijn kenmerkende kritische geest, stelt zich niet tevreden met een dogmatische benadering, maar onderzoekt gebed vanuit het perspectief van oprechtheid, intentie en menselijke waardigheid. Het hoofdstuk is tevens een impliciete kritiek op ostentatieve of rituele gebeden die inhoudsloos zijn. Het waardeert intiem en persoonlijk gebed, dat wat voortkomt uit ware innerlijke vurigheid.

Montaigne begint met de bewering dat gebed een te heilige en serieuze zaak is om lichtzinnig op te vatten. Hij benadrukt dat het alleen effectief kan zijn als het wordt uitgevoerd met een zuivere, vrome ziel, vrij van alle onvolmaaktheid. Gebed is niet louter het opzeggen van formules; het is een handeling die het hele wezen aanspreekt. Hij bekritiseert degenen die God naderen met onreine lippen en een hart vol ondeugden. Voor hem is dergelijk gebed slechts een extra vergrijp.

Hij benadrukt de hypocrisie van degenen die, na onrecht of wandaden te hebben begaan, denken dat ze zichzelf kunnen verlossen door middel van eenvoudige gebeden. Montaigne stelt dat men niet kan hopen God te bedriegen, en dat ware verzoening een diepgaande verandering in moraal en intenties vereist.

De auteur trekt de legitimiteit van verzoeken aan God in twijfel. Het is ondenkbaar God te vragen onze slechte daden te vergeven of ons te helpen bij onrechtvaardige ondernemingen. Gebed zou niet moeten dienen om onze grillen of egoïstische ambities te bekrachtigen, maar om ons te schikken naar de goddelijke wil, of op zijn minst om dingen te vragen die in overeenstemming zijn met rechtvaardigheid en rede.

Montaigne benadrukt de absurditeit van het bidden om dingen die in strijd zijn met de natuur of de voorzienigheid, of van het vragen aan God om in te grijpen om onze ijdelheden te bevredigen. Hij benadrukt het idee dat God zich niet laat beïnvloeden door loze woorden als ze niet gepaard gaan met ware vroomheid en rechtvaardige bedoelingen.

Voor Montaigne is gebed een daad van nederige maar ook waardige onderwerping. Het vereist een zekere grootsheid van ziel en een erkenning van de goddelijke majesteit. Hij bewondert de eenvoud en oprechtheid van de gebeden van plattelandsbewoners, die, zonder veel theologische onderricht, soms dichter bij ware devotie lijken te staan ​​dan geleerden die zich te veel op de vorm richten.

=== Chapitre 57 : De l’aage ===
In hoofdstuk 57 &quot;Over leeftijd&quot; onderzoekt Montaigne de verschillende stadia van het menselijk leven en hoe leeftijd onze ervaring, perceptie en gedrag beïnvloedt. Hij gaat in op het idee dat elke levensfase zijn eigen kenmerken en uitdagingen heeft en nodigt ons uit om na te denken over het verstrijken van de tijd.

Het essay belicht de voor- en nadelen van elke leeftijd, waarbij wordt erkend dat jeugd vaak wordt geassocieerd met enthousiasme en vitaliteit, terwijl ouderdom wijsheid en reflectie kan brengen. Het benadrukt echter ook de beperkingen en spijt die met het ouder worden gepaard kunnen gaan. Dit hoofdstuk nodigt uit tot reflectie over de waarde van elk moment van het leven, hoe we door de jaren heen groeien en leren, en het belang van het volledig ervaren van elke fase.

Montaigne bespreekt de manier waarop de samenleving naar leeftijd kijkt en de vooroordelen die daaruit kunnen voortkomen, waardoor acceptatie van elke levensfase wordt aangemoedigd. Het essay verdedigt het idee dat leeftijd geen bron van schaamte of melancholie mag zijn, maar eerder een natuurlijk aspect van het menselijk bestaan, dat gevierd en geaccepteerd moet worden.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De achteruitgang van vermogens met de leeftijd: Montaigne observeert helder de achteruitgang van zijn fysieke en intellectuele capaciteiten naarmate de jaren verstrijken. Hij merkt een verlies aan mentale alertheid en een afname van de fysieke kracht.
* De wijsheid van de leeftijd: Ondanks deze achteruitgang denigreert Montaigne de ouderdom niet. Hij ziet het als een vorm van wijsheid die hij verkrijgt door ervaring en contemplatie.
* Jeugd en onvolwassenheid: Montaigne bekritiseert de onstuimigheid van de jeugd en benadrukt dat ervaring noodzakelijk is om een evenwichtig oordeel te kunnen uitspreken.
* Voorbereiding op de dood: Door de ouderdom te bespreken, gaat Montaigne ook in op de kwestie van de dood. Hij denkt na over hoe hij dit onvermijdelijke einde met sereniteit tegemoet kan treden.

{{Appendix||2=
== Bron ==
{{references}}
}}
{{Sub}}</text>
      <sha1>hvksqiilihknxodn21308a7ifg48v9c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397154</id>
      <parentid>397152</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T19:19:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>J.Grandgagnage</username>
        <id>3610</id>
      </contributor>
      <comment>dubbel</comment>
      <origin>397154</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72283" sha1="e2a4gio2vcgrugwzrctl7azunw1rl3z" xml:space="preserve">== LIVRE I ==
=== Au lecteur ===
&quot;Aan de lezer&quot; lijkt bedoeld te zijn als inleiding op zijn werk. In werkelijkheid is Montaigne reeds begonnen met zijn belangrijkste doel: zichzelf portretteren, &quot;schilderen&quot; zonder enige andere bijbedoeling zoals beroemd worden of het zijn lezers naar de zin maken. [[Michel de Montaigne/Essais: Au lecteur|Lees &quot;Au lecteur&quot; hier]].

=== Chapitre 1 : Par Divers Moyens On Arrive à Pareille Fin ===
(&quot;Op verschillende wijzen bereikt men hetzelfde&quot;)

In dit essay heeft Montaigne het over twee verschillende manieren waarop mensen reageren als iemand die ze in het verleden kwaad hebben gemaakt nu de macht heeft om wraak te nemen. De verhalen die Montaigne vertelt illustreren de kracht van sommige mannen uit de geschiedenis. Montaigne lijkt te willen zeggen dat medelijden of moed hetzelfde resultaat opleveren tegen haat en minachting van anderen.

{{Citaat|De meest voorkomende manier om degenen die we beledigd hebben gunstig te stemmen aan wier wraak we nu zijn overgeleverd, is het in hen opwekken van medelijden en medeleven door ons aan hen te onderwerpen. Nochtans hebben bravoure, doorzettingsvermogen en vastberadenheid, het tegenovergestelde ervan, soms hetzelfde effect. Edward, Prins van Wales, die zo lang regeerde over ons Guyenne, een personage wiens wedervaren en lot niet zonder grandeur zijn, was ernstig beledigd door de inwoners van Limousin. Na de inname van hun stad liet hij zich niet vermurwen door het geschreeuw van de mensen, de vrouwen, de kinderen die in het bloedbad achtergebleven waren, en die zich nu smekend om genade aan zijn voeten wierpen. Maar toen hij verder de stad introk, zag hij drie Franse heren die met ongelooflijke moed de aanval van zijn zegevierende leger tegenhielden. Het aanschouwen ervan en het respect voor hun opmerkelijke moed stilden zijn woede, en na het verlenen van genade aan de drie, deed hij hetzelfde voor alle andere inwoners van de stad [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;&gt; Vertaler: Jules Grandgagnage: [https://www.montaigne-essays.nl Montaigne-essays]&lt;/ref&gt;

=== Chapitre 2 : De la tristesse ===
(&quot;Over het verdriet&quot;)

Montaigne bespreekt de aard van leed, verdriet en rouw. Ook die van liefde en vreugde, en van emoties die zo sterk zijn dat ze niet in woorden kunnen worden uitgedrukt. Montaigne zegt dat hij probeert verdriet niet te ervaren. Voor hem lijkt dit gevoel dwaas en via verschillende verhalen toont hij aan dat sommige mensen zich groot kunnen houden tot op het punt dat ze overmand worden door het verdriet, en dat dit leidt tot hun ondergang. Hij preciseert dat ook grote vreugde dezelfde gevolgen kan hebben.

{{Citaat
|1=Niemand is zo onbezwaard door deze passie als ik, ik hou er niet van en waardeer het niet, hoewel mensen het, als ware het een uitgemaakte zaak, een bijzondere plaats toekennen. Ze kleden er de wijsheid, de deugd en het geweten mee. Dom en lelijk ornament! De Italianen verbonden haar naam meer toepasselijk met kwaadaardigheid. Want het is een altijd schadelijke, altijd gekke gesteldheid, en omdat het altijd laf en laag is, verboden de stoïcijnen hun volgelingen om toe te geven aan dit gevoel.&lt;br&gt;
Van Psammenitus, koning van Egypte, verslagen en gevangengenomen door Cambyses, koning van Perzië, wordt echter gezegd dat bij het zien van zijn gevangen dochter, gekleed als dienstmeid uitgestuurd om water te gaan halen, hij rustig naar de grond bleef staren terwijl al zijn vrienden om hem heen jammerden en weenden. En toen hij zag dat zijn zoon werd weggevoerd voor de uitvoering van zijn doodstraf, hij hetzelfde deed. Maar bij het waarnemen van een vriend des huizes onder de gevangenen, sloeg hij zich op het hoofd en leed zichtbaar extreme pijn [...] }}
&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
=== Chapitre 3 : Nos Affections s’emportent au delà de Nous ===
(&quot;Dat waar we om geven reikt tot voorbij ons eigen leven&quot;)

In dit essay denkt Montaigne na over onze neiging steeds vooruit te kijken naar de toekomst in plaats van in het hier en nu te leven.

{{Citaat|Zij die de mens verwijten te veel met zijn toekomst bezig te zijn, die ons ertoe aanzetten om te genieten van wat we nu bezitten en daarmee tevreden te zijn aangezien we toch geen vat hebben op wat komt - nog minder dan op wat voorbij is - pakken de meest verbreide van alle menselijke dwalingen aan; als we tenminste van een dwaling mogen spreken in het geval van deze aangeboren neiging waarmee de natuur ons dwingt om haar werk voort te zetten: onze bedrieglijke verbeeldingskracht die ons tot daden aanzet, ook al weten we niet waar het ons naar leidt. We zijn nooit in onszelf, wij zijn altijd buiten onszelf, en angst, verlangen en hoop werpen ons steeds opnieuw in de toekomst. Daarbij verliezen wij voeling met was nu is, en wat nu onderzocht dient te worden. In plaats daarvan verkiezen wij om ons bezig te houden met wat zal zijn, ook al zullen wij er op dat ogenblik niet meer zijn [...] }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 4 : Comme l’Ame Descharge ses Passions sur des Objects Faux, Quand les Vrais Luy Defaillent ===
(&quot;Hoe we ons door onze passies op het verkeerde richten in plaats van op het ware&quot;)

In dit essay buigt Montaigne zich over de reden waarom we, wanneer er iets misgaat, altijd de schuld bij iets of iemand willen leggen, en waarom we zo houden van kleine hondjes en aapjes. De mens die met een probleem zit, zal tegen alles tekeer gaan behalve tegen de ware oorzaak ervan. Hij verkiest immers om zich te wreken op iets tastbaars in plaats van op de onzichtbare goden of het noodlot. Deze 'wraak' levert dus niets op, behalve het aflaten van stoom.

=== Chapitre 5 : Si le Chef d’une Place Assiegée Doit Sortir pour Parlementer ===
(&quot;Moet de leider van een belegerde plaats naar buiten om te onderhandelen?&quot;)

Montaigne bestudeert in dit essay een militair onderwerp. Hij denkt na over de vraag of bedrog te verantwoorden is in tijden van oorlog, en vraagt zich af of we een vijand moeten vertrouwen die lijkt te willen onderhandelen. Hij legt uit dat een list, in tegenstelling tot de openlijke strijd, een leger vaak in staat stelt tot zegevieren. Vervolgens wijst hij erop dat het schenken van vertrouwen moeilijk is in zulke omstandigheden, omdat angst voor verraad alles overschaduwt. De leider van een belegerde plaats moet dus zijn vesting niet verlaten om te gaan onderhandelen.

=== Chapitre 6 : L’Heure des Parlemens Dangereuse ===
(&quot;Het ogenblik van onderhandelen is gevaarlijk&quot;)

Montaigne blijft zich afvragen wat er gebeurt als de vijand aanbiedt om te onderhandelen, en of men in een gevecht gebruik mag maken van gelijk welk middel om de overwinning te behalen. Met verschillende verhalen over veldslagen verwijst hij naar onregelmatige praktijken die hebben geleid naar de overwinning. Maar hij merkt op dat deze successen weinig eervol zijn.

=== Chapitre 7 : Que l’Intention Juge nos Actions ===
(&quot;Onze intentie bepaalt het oordeel over onze handelingen&quot;)

Montaigne praat over de dood en de voornemens en geheime handelingen van de mens. Het heeft volgens hem geen zin om, net voor je sterft, onthullingen te doen die tot dan geheim zijn gebleven. Hij verbindt zich ertoe om alles wat hij op zijn sterfbed zegt, al duidelijk te hebben gezegd tijdens zijn leven.
{{Citaat|De dood, zegt men, maakt ons vrij van al onze verplichtingen. Maar ik ken er die er anders over dachten. Hendrik VII van Engeland kwam als volgt overeen met Don Philip,(1) de zoon van keizer Maximiliaan (of, in meer vleiende termen, vader van keizer Karel V) : Philip zou aan hem de hertog van Suffolk van de Witte Roos uitleveren - zijn vijand, die was gevlucht naar Nederland - waarbij koning Hendrik de belofte zou doen om de hertog in leven te laten. Maar toen deze zijn eigen dood voelde naderen, beval hij per testament aan zijn zoon om de hertog te doden zodra hij zelf was overleden [...].}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 8 : De l’Oisiveté ===
(&quot;Over ledigheid&quot;)

Montaigne schrijft hier over het gevaar van het hebben van een inactieve geest, en hij denkt na over zijn eigen besluit zich terug te trekken in zijn kasteel om ongestoord, tot aan zijn dood, te kunnen nadenken. Montaigne beschrijft nietsdoen als een informele activiteit van de geest. Deze dwaalt over een veelheid van dingen. Hij voegt eraan toe dat, net als alle dingen, de geest gedwongen moet worden om niet af te dwalen. Na zichzelf te hebben uitgeleefd in mijmeringen, had de auteur zelf besloten om de dingen te noteren die zijn geest had gecreëerd.

=== Chapitre 9 : Des Menteurs ===
(&quot;Over leugenaars&quot;)

In dit lange, meanderende essay schrijft Montaigne voor het eerst over zijn eigen slecht geheugen, en hoe nuttig het soms kan zijn, om een slecht geheugen te hebben. Vervolgens klaagt hij over praatzieke mensen, en tot slot over leugenaars. 

Hij maakt een onderscheid tussen twee verschillende soorten leugenaars, en illustreert dit met een aantal voorbeelden uit zijn persoonlijke leven en uit dit van koningen. Montaigne verwerpt het idee dat geheugen iets te maken zou hebben met intelligentie. Hij troost zich met de gedachte dat dit gebrek hem toestaat om minder ambitieus te zijn en wat draaglijker in de omgang. Dan toont hij aan dat geheugen geassocieerd is met de leugen en dat als ze faalt ook de leugen wordt onthuld.

=== Chapitre 10 : Du Parler Prompt ou Tardif ===
(&quot;Over vlotte of slome praters&quot;)

In dit hoofdstuk schetst Montaigne het verschil tussen gevatte en moeizame sprekers. Dan mijmert hij over de voordelen van voorbereid tegenover spontaan handelen, en hij vraagt zich af waar zijn eigen woorden vandaan komen. Montaigne onderscheidt de advocaat, die snel en ondoordacht praat, en de prediker met zijn afgewogen en langzame discours. Paraat spreken behoort toe aan de geest, en bezonnen spreken aan het oordeel. Zelf, zegt Montaigne, bevindt hij zich tussen beide uitersten: soms komen zijn woorden immers te snel en verward, waardoor zijn geschriften er eveneens onder lijden.

{{Citaat
|1='Nooit werd een enkele mens met alle gaven toebedeeld' ''&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;(nota vert. - &quot;Onc ne furent à tous, toutes graces données&quot;, een vers uit een van sonnetten van zijn vriend La Boétie)&lt;/span&gt;''.

Sommigen zijn zeer begaafd in de kunst van het spreken. Ze hebben een snelle en vlotte geest, klaar voor elke gelegenheid die zich voordoet, en nooit verrast. Anderen zijn zwaar op de hand en traag, niet in staat om iets onvoorbereid te zeggen voor ze er lang over hebben nagedacht }}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 11 : Des Prognostications ===
(&quot;Over voorspellingen&quot;)

Montaigne bespreekt waarzeggerij. Hij vraagt zich af of het  mogelijk is om de toekomst te voorspellen, en of het aan te raden is om zijn eigen instincten te volgen.

{{Citaat
|1=Orakels, profetieën en toekomstvoorspellingen dus, hadden reeds voor de komst van Jezus Christus aan geloofwaardigheid ingeboet. Andere vormen van waarzeggerij, die zich bijvoorbeeld baseren op de vlucht van vogels, de ingewanden van dode dieren, donderslagen, overstromingen, enz. hadden veel belang in de oudheid maar zijn nu door onze religie afgeschaft. Toch zijn er velen die nog steeds de waarzeggerij praktiseren met de sterren aan de hemel, met geesten, de vorm of huidskleur van mensen of door middel van onze dromen. Dit is een opmerkelijk voorbeeld van de wilde nieuwsgierigheid van onze natuur, die wat zich in de toekomst bevindt reeds wil begrijpen om erop te kunnen anticiperen, alsof we aan met het heden al niet voldoende werk hadden.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 12 : De la Constance ===
(&quot;Over standvastigheid&quot;)

Montaigne definieert standvastigheid niet als het ontbreken van angst of als niet verrast te worden door iets onverwachts, maar als het aanvaarden van deze 'angst' met behoud van eigen opinies. Hij brengt in dit verband de stoïcijnen in herinnering, al blijft het voor gewone mensen moeilijk om zo afstandelijk te reageren en eigen meningen niet te laten beïnvloeden door 'angst'.

=== Chapitre 13 : Ceremonie de l’Entreveue des Roys ===
(&quot;Over ceremonieel bij het ontmoeten van koningen&quot;)

Montaigne bespreekt enkele Franse beleefdheidsregels. Zijn opvoeding maakte hem  beleefd, maar hij uit nu kritiek op te overvloedige beleefdheid, die een mens kan beperken en, soms, zijn gasten kan vervelen. Hij waarschuwt tegen een mogelijke slavernij aan gedragscodes, maar zegt ook dat beleefdheid een van de sleutels is tot de liefde op het eerste gezicht. Deze regels maken ook de toegang tot de maatschappij mogelijk.

{{Citaat
|1=Geen onderwerp is me te frivool dat het geen plaats verdient in mijn essays. Volgens onze sociale gebruiken zou het onbeleefd zijn om (tegenover een gelijke, en nog veel meer tegenover een meerdere) niet thuis te zijn als iemand je heeft verteld dat hij op bezoek zal komen. Koningin Margaret van Navarra voegt daar aan toe dat het voor een heer zelfs onbeleefd zou zijn om zijn huis te verlaten om zijn bezoeker tegemoet te gaan, ongeacht de hoge positie die hij bekleedt. Het is respectvoller om thuis te blijven en hem te ontvangen, al was het maar dat  hij hem onderweg mis zou kunnen lopen. Zelf probeer ik dergelijke rituele geplogenheden in mijn huis zo veel mogelijk te beperken, waardoor ik me mogelijk schuldig maak aan een of beide van deze beledigingen. &lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;
[...]
}}

=== Chapitre 14 : Que le goust des biens et des maux depend en bonne partie de l’opinion que nous en avons ===
(&quot;De ervaring van goed en kwaad wordt voor een groot deel bepaald door de opinies die we erover hebben&quot;)

Montaigne zegt dat het kwaad en lijden alleen maar bestaan doordat we hebben besloten om er zo over te denken. Als we een ding als pijnlijk beoordelen, dan zal het ons pijn doen. Montaigne denkt daardoor dat we lijden kunnen verminderen door onze oordelen te veranderen. Hiervoor gebruikt hij verbeelding, maar ook rede. Hij geeft het voorbeeld van de dood en hoe iedereen daar anders op reageert. Sommigen kunnen extreme pijnen verdragen zonder enige emotie te tonen, uit trots, moed of wat anders. Het lijkt alsof Montaigne ons wil zeggen dat de pijn afhankelijk is van onze graad van lafheid en onze zwakheden.

=== Chapitre 15 : On est puny pour s’opiniastrer à une place sans raison ===
(&quot;Men wordt gestraft wanneer men een fort blijft verdedigen terwijl dat geen zin meer heeft&quot;)

Montaigne betoogt dat er regels bestaan die in een strijd gevolgd dienen te worden, en dat moed of andere deugden soms opzij moeten worden gezet in het belang van de overwinning. Heel wat veldslagen zijn verloren door de koppigheid en vastberadenheid van degenen die een plaats bleven verdedigen terwijl ze beter hadden moeten weten.

{{Citaat
|1=Moed heeft zijn grenzen, alsmede andere deugden, die, eenmaal ze zichzelf voorbij lopen, leiden naar de volgende stap - in het grondgebied van de ondeugd; zodat door het bezit van een te groot deel van deze heldhaftige deugd, tenzij een man volmaakt zijn grenzen kan bepalen, hij heel gemakkelijk roekeloos, koppig en dwaas gaat handelen.&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;}}

=== Chapitre 16 : De la punition de la couardise ===
''(Over de wijze waarop lafaards bestraft moeten worden)''

Montaigne buigt zich over de kwestie van lafheid en vertelt een aantal verhalen over lafaards die werden gestraft. De meest efficiënte wijze van straffen lijkt te appelleren aan het schaamtegevoel. Hij geeft het voorbeeld van een Griekse wetgever die soldaten die weigerden aan een veldslag deel te nemen, verplichtte om in vrouwenkleren uitgedost publiekelijk gehoond te worden. Lafaards, zo betoogt hij, zijn laf uit angst of geneigd om met list moeilijke situaties uit de weg te gaan. Montaigne roept op om het kwaad dat achter bedrieglijke lafheid schuilt strenger te bestraffen.

{{Citaat|Het is terecht dat een groot onderscheid wordt gemaakt tussen de fouten die voortvloeien uit onze zwakheid en degene die afkomstig zijn van onze kwaadaardigheid.}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;


=== Chapitre 17 : Un traict de quelques Ambassadeurs ===
''(Een eigenschap van sommige ambassadeurs)''

Montaigne legt de lezer voor dat het nuttig is om mensen die je pas ontmoet uit te vragen over wat ze goed kunnen. Het tegendeel, meepraten over iets dat je zelf niet goed beheerst, kenmerkt sommigen die de illusie hebben dat ze zo meer aanzien zullen verwerven:
{{Citaat|De luie os wil een zadel en breidel; het paard wil een ploeg.}}

Mensen die in de omgang de neiging hebben om thema's te bespreken die niets te maken hebben met hun werk en die ze niet goed onder de knie hebben denken zo een meerwaarde aan hun maatschappelijke positie (als ambassadeur) te geven. Op deze manier zal iemand zichzelf echter nooit weten te verbeteren, noch tot perfectie komen in wat hij doet. Elke architect, schilder, beeldhouwer of gelijk welk ambacht moet zich in zijn discours beperken tot zijn eigen kunnen.

=== Chapitre 18 : De la peur ===
In hoofdstuk XVIII van de Essays onderzoekt Montaigne de menselijke natuur en hoe angst het gedrag van mensen beïnvloedt. Hij constateert dat angst een van de krachtigste emoties is, vaak verwoestender dan de situatie zelf die deze emoties uitlokt.

Montaigne begint met te beweren dat angst een irrationele emotie is die het individu kan verlammen en zijn beoordelingsvermogen kan aantasten. Hij geeft historische en persoonlijke voorbeelden om te illustreren hoe angst kan leiden tot buitensporige of ongepaste reacties. Hij noemt met name soldaten die, onder invloed van angst, ondanks hun training en moed in paniek kunnen raken en kunnen vluchten zonder dat er sprake is van reëel direct gevaar. Montaigne merkt op dat angst vaak gekoppeld is aan verbeeldingskracht, die gevaar kan overdrijven of catastrofale scenario's in de hoofden van mensen kan creëren.

Montaigne stelt dat angst vaak erger is dan waar men feitelijk bang voor is. Angst kan zelfs besmettelijk zijn, zich als een ziekte onder mensen verspreiden en hun collectieve gedrag op irrationele manieren beïnvloeden.

Het essay eindigt met een reflectie op de moeilijkheid om deze emotie te beheersen en het belang van de rede bij het matigen ervan. Montaigne biedt geen eenvoudige oplossing om angst te overwinnen, maar hij benadrukt het belang van zelfkennis en beheersing van emoties om er niet door overweldigd te worden.

=== Chapitre 19 : Qu’Il ne faut juger de nostre heur, qu’apres la mort ===
Montaigne gaat in op de vraag of we de kwaliteit van een leven werkelijk kunnen beoordelen voordat het voltooid is. Hij ontleent dit thema aan een reflectie op een beroemde stelregel van Herodotus, vaak toegeschreven aan Solon, volgens welke een man niet als gelukkig kan worden beschouwd voordat hij het einde van zijn leven kent.

=== Chapitre 20 : Que philosopher c’est aprendre à mourir  ===
In hoofdstuk XX van Boek I van de Essays, getiteld ‘Filosoferen is leren te sterven’, ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de dood en de manier waarop de filosofie helpt deze te begrijpen. Dit hoofdstuk is een van de beroemdste in zijn werk, waarin Montaigne inspiratie haalt uit oude filosofen, zoals Socrates, Plato en de stoïcijnen, om te onderzoeken hoe de dood een integraal onderdeel is van het menselijk leven.

=== Chapitre 21 : De la force de l’imagination ===
In hoofdstuk XXI van Boek I van de Essays, getiteld ‘Over de kracht van de verbeelding’, onderzoekt Montaigne de kracht van de verbeelding over het menselijk lichaam en de menselijke geest. Hij ontwikkelt het idee dat verbeelding, hoewel vaak onderschat, een aanzienlijke invloed heeft op onze perceptie van de werkelijkheid en zelfs op onze fysieke en mentale gezondheid.

=== Chapitre 22 : Le profit de l’un est dommage de l’autre ===
In hoofdstuk XXII van Boek I van de Essays, getiteld &quot;De winst van de één is het verlies van de ander&quot;, behandelt Montaigne de kwestie van menselijke relaties vanuit het perspectief van concurrentie, onrechtvaardigheid en de ongelijkheden die voortkomen uit de aard van uitwisselingen tussen mensen. Het begint met een simpele observatie: in veel gevallen gaat de winst of winst van de een ten koste van de ander. Dit hoofdstuk illustreert een reflectie op het egoïsme dat inherent is aan menselijke relaties en het onrecht dat daaruit voortvloeit

=== Chapitre 23 : De la coustume &amp; de ne changer aisément vne loy receue ===
In hoofdstuk XXIII van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over gewoonte en het niet gemakkelijk veranderen van een ontvangen wet’, reflecteert Montaigne op de kracht van gewoonte en de rol ervan in het menselijk leven, maar ook op de moeilijkheid van het veranderen van gevestigde wetten en praktijken. Het behandelt zowel de impact van gewoonten op de samenleving en individuen, als de wijsheid om reeds bestaande wetten niet te gemakkelijk te veranderen.

=== Chapitre 24 : Divers evenemens de mesme conseil ===
In hoofdstuk XXIV van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Diverse gebeurtenissen met hetzelfde advies’, reflecteert Montaigne op de variabiliteit van de resultaten van menselijke handelingen, zelfs als ze worden geleid door dezelfde principes of hetzelfde advies. Hij benadrukt dat acties die met dezelfde intentie of hetzelfde plan worden ondernomen, afhankelijk van de omstandigheden, tot zeer verschillende resultaten kunnen leiden. Dit hoofdstuk behandelt de kwestie van onzekerheid en onvoorspelbaarheid in menselijke aangelegenheden.

=== Chapitre 25 : Du pédantisme ===
In hoofdstuk XXV van Boek I van de Essays*, getiteld &quot;Over pedanterie&quot;, bekritiseert Montaigne de figuur van de &quot;pedant&quot;, dat wil zeggen iemand die buitensporige en vaak nutteloze eruditie aan de dag legt, zonder echt begrip of wijsheid. Deze tekst is een reflectie op de excessen van de leer van die tijd en op de gevaren van een opvoeding die waarde hecht aan de simpele accumulatie van kennis ten koste van reflectie en kritisch oordeel.

=== Chapitre 26 : De l’institution des enfans ===
In hoofdstuk XXVI van Boek I van de Essays*, getiteld ‘Over het onderwijs van kinderen’, gaat Montaigne in op de kwestie van het onderwijs. Deze tekst is bijzonder belangrijk omdat hij de humanistische zorgen van die tijd weerspiegelt en tegelijkertijd innovatieve ideeën biedt over hoe kinderen moeten worden opgeleid tot wijze en evenwichtige individuen. Montaigne bekritiseert traditionele onderwijsmethoden, gebaseerd op memoriseren en eruditie, en stelt een onderwijsmodel voor dat gericht is op de ontwikkeling van oordeel, rede en persoonlijke ervaring.

=== Chapitre 27 : C’est folie de rapporter le vray et le faux à nostre suffisance ===
In zijn essay 'Het is waanzin om het ware en het valse in verband te brengen met onze toereikendheid' nodigt Montaigne ons uit tot een diepe reflectie over de aard van kennis en de grenzen van ons begrip. Hij bekritiseert de houding van degenen die beweren de absolute waarheid in pacht te hebben en die alle dingen beoordelen op basis van hun eigen kennis.

=== Chapitre 28 : De l’amitié ===
In hoofdstuk 28 'Over vriendschap' van zijn Essays onderzoekt Montaigne de diepgaande aard van vriendschap en de plaats die deze inneemt in het menselijk leven. Hij begint met het beschrijven van vriendschap als een unieke en onlosmakelijke band tussen twee mensen, gebaseerd op een ‘kwintessens van al deze vermenging’ die hen verenigt zonder enige reden of bijzondere overweging.

Montaigne benadrukt dat echte vriendschap zeldzaam en kostbaar is, omdat het een totaal delen van jezelf en een samensmelting van zielen inhoudt. Hij herinnert zich zijn eigen vriendschap met Etienne de La Boétie, die hij beschouwt als een van de mooiste ervaringen uit zijn leven.

Vervolgens worden de verschillende kwaliteiten besproken die nodig zijn voor vriendschap, zoals loyaliteit, vertrouwen, vrijgevigheid en wederzijds begrip. Montaigne benadrukt het belang van open en eerlijke communicatie in een sterke vriendschap.

Ten slotte denkt hij na over de uitdagingen en moeilijkheden waarmee vriendschappen te maken kunnen krijgen, waaronder scheidingen, verraad en levensveranderingen. Hij benadrukt dat echte vriendschap deze beproevingen kan doorstaan, dankzij de kracht van de band die de twee mensen verenigt.

=== Chapitre 29 : Vingt et neuf sonnets d’Estienne de La Boetie ===
Hoofdstuk 29 van Montaignes Essays, &quot;Negenentwintig Sonnetten van Estienne de La Boétie&quot;, is eigenlijk een opname van de gedichten van zijn goede vriend, Étienne de La Boétie. Montaigne koos er om verschillende redenen voor om deze sonnetten in zijn essays op te nemen:
* Eerbetoon aan vriendschap: Deze opname is vooral een eerbetoon aan de diepe vriendschap die Montaigne en La Boétie verenigde. De sonnetten getuigen van de schoonheid van hun relatie en de bewondering die Montaigne voor zijn vriend had.
* Illustratie van zijn ideeën: De thema's die in de sonnetten van La Boétie aan bod komen, resoneren met Montaignes reflecties over vriendschap, liefde, de menselijke natuur en de dood. Ze illustreren en verdiepen dus enkele van de ideeën die in de voorgaande hoofdstukken van de Essays zijn ontwikkeld.
* Het delen van een literair werk: Montaigne wilde het publiek bewust maken van het poëtische werk van zijn vriend, dat hij als uitzonderlijk beschouwde. Zo droeg hij bij tot de verspreiding van deze sonnetten en tot de erkenning van het talent van La Boétie.

=== Chapitre 30 : De la moderation ===
In het hoofdstuk &quot;Over gematigdheid&quot; ontwikkelt Montaigne een diepgaande reflectie op de deugd van matigheid en de gevaren van overdaad. Samenvattend nodigt Montaigne ons uit om gematigdheid te cultiveren in alle aspecten van ons leven. Door extremen te vermijden, kunnen we een gelukkiger en vrediger leven leiden dat beter aansluit bij de menselijke natuur.

De belangrijkste thema’s die in dit hoofdstuk aan bod komen zijn:
* Overdaad als perversie van deugd: Montaigne benadrukt dat zelfs de beste eigenschappen, tot het uiterste doorgevoerd, gebreken kunnen worden. Hij neemt het voorbeeld van religie: overmatige religieuze ijver kan leiden tot intolerantie en geweld. 
* De waarde van het gemiddelde: De auteur pleit voor het ‘middengebied’, dat wil zeggen een evenwichtig leven, waarin de geneugten gematigd zijn en de passies onder controle. Hij laat zich inspireren door oude filosofen, zoals Aristoteles, die gematigdheid als de deugd bij uitstek beschouwden. 
* De kwetsbaarheid van de mens: Montaigne herinnert ons eraan dat de mens van nature zwak is en onderhevig aan hartstochten. Het is daarom belangrijk op je hoede te zijn voor je eigen neigingen en te proberen deze te temperen. 
* De noodzaak van de rede: De rede is volgens Montaigne de beste gids om excessen te vermijden. Het stelt ons in staat afstand te nemen van onze emoties en weloverwogen keuzes te maken.

=== Chapitre 31 : Des Cannibales ===
&quot;Over kannibalen&quot; van Montaigne is een voorbeeld van het humanistische denken. Bij het beschrijven van de gebruiken en moraal van de indianenvolken neemt Montaigne geen genoegen met een simpel reisverslag. Hij onderneemt een diepgaande reflectie op de aard van de beschaving, menselijke waarden en de relativiteit van culturen.

De belangrijkste thema’s die aan bod komen:
* Cultureel relativisme: Montaigne zet vraagtekens bij de Europese vooroordelen jegens inheemse Amerikaanse volkeren, die zij omschrijven als ‘wilden’. Hij wijst erop dat onze eigen gewoonten, gezien door een andere bril, net zo vreemd en barbaars kunnen lijken.
* Natuur en cultuur: De auteur trekt een parallel tussen inheemse Amerikaanse volkeren, die volgens hem dichter bij de natuur staan, en Europeanen, die volgens hem gecorrumpeerd zijn door de beschaving. Hij zet vraagtekens bij het begrip ‘vooruitgang’ en vraagt zich af wat de gevolgen zijn van dit kunstmatig leven.
* Oorlog en geweld: Montaigne analyseert de redenen die mensen ertoe aanzetten oorlog te voeren. Hij merkt op dat de oorzaken van conflicten vaak verband houden met materiële belangen of politieke rivaliteit, en niet met een fundamenteel agressieve aard.
* Eenvoud en deugd: De auteur bewondert de eenvoud van het leven van indianenvolken en hun gehechtheid aan fundamentele waarden zoals solidariteit, moed en eer. Hij verzet zich tegen de complexiteit en hypocrisie van de Europese samenleving.

=== Chapitre 32 : Qu’Il faut sobrement se mesler de juger des ordonnances divines ===
In hoofdstuk 32 van zijn Essays met de titel ''&quot;Dat we ons terughoudend moeten opstellen bij het beoordelen van goddelijke verordeningen&quot;'' behandelt Montaigne een fundamentele vraag: die van ons vermogen om goddelijke plannen te begrijpen en te beoordelen. Hij nodigt ons uit tot grote voorzichtigheid en diepe nederigheid tegenover de mysteries van geloof en bestaan, dus zeker niet te beweren de waarheid te kennen over de mysteries van het leven. Beter is om het bestaan te aanvaarden van dingen die ons begrip te boven gaan. Hij moedigt ons aan een eenvoudig en oprecht geloof te cultiveren, gebaseerd op vertrouwen in plaats van op zekerheid.

Montaignes belangrijkste argumenten:
* Bedrog en het onbekende: Montaigne benadrukt dat het onbekende een vruchtbare voedingsbodem is voor charlatans en bedriegers. Hoe mysterieuzer iets is, hoe gemakkelijker het is om er willekeurige betekenissen aan te geven en het aan persoonlijke interpretaties te onderwerpen.
* De grenzen van de menselijke rede: Onze rede, hoe krachtig die ook mag zijn, is niet in staat alle mysteries van het universum te ontrafelen. Proberen Gods plannen te begrijpen komt neer op het willen begrijpen van het oneindige in het eindige.
* De diversiteit aan interpretaties: Geconfronteerd met dezelfde gebeurtenis bieden mensen meerdere en vaak tegenstrijdige interpretaties. Dit toont duidelijk de willekeur van onze oordelen aan en de onmogelijkheid om de absolute waarheid te kennen.
* Geloof en onderwerping: Montaigne moedigt een houding van geloof en onderwerping aan tegenover het goddelijke. Het suggereert dat de gelovige de beproevingen en vreugden van het leven moet accepteren als manifestaties van goddelijke wil, zonder te proberen ze rationeel te begrijpen.

Montaigne spoort zijn lezers in dit essay aan tot nederigheid, tolerantie en vertrouwen:
* Nederigheid: We moeten de grenzen van onze kennis en begrip erkennen.
* Tolerantie: Geconfronteerd met de diversiteit aan overtuigingen moeten we tolerantie en respect voor anderen cultiveren.
* Vertrouwen: Zelfs als we niet alles begrijpen, kunnen we vertrouwen op een hogere macht die ons lot leidt.

=== Chapitre 33 : De fuir les voluptez au pris de la vie ===
In zijn essay &quot;De fuir les voluptez au pris de la vie&quot; (&quot;Het vermijden van geneugten ten koste van het leven&quot;) onderzoekt Michel de Montaigne het thema van de menselijke drang om genot te vermijden uit angst voor de gevolgen of risico's voor het leven. Hij verkent hierbij de vraag of het zinvol is om plezier of vreugde op te offeren om de levensduur te verlengen, en hij reflecteert op de balans tussen genieten van het leven en voorzichtigheid om te overleven. Montaigne benadrukt dus het idee dat overmatige voorzichtigheid en het vermijden van alle risico's het leven armer en minder de moeite waard kunnen maken. Hij pleit voor een evenwicht waarbij we het leven ten volle waarderen, inclusief de vreugde en geneugten, zonder ons constant te laten verlammen door angst voor de dood, die immers onvermijdelijk is. Hij pleit voor een filosofische houding tegenover de dood, waarin men deze accepteert en niet voortdurend vreest. De essentie van een goed leven ligt volgens Montaigne niet in het vermijden van de dood, maar in het waarderen van het leven terwijl het er is. Levensvreugde is een essentieel onderdeel van het leven.
Montaigne reflecteert ook op hoe individuen hun waarden en prioriteiten moeten afwegen bij het maken van keuzes in het leven. Moet men veiligheid en een lang leven boven alles stellen, of is er ruimte voor risico’s en het najagen van geneugten die het leven voller maken? Voor Montaigne is het belangrijk dat men niet uit angst voor de dood volledig afstand doet van de dingen die het leven de moeite waard maken.
{{Sub}}

=== Chapitre 34: La fortune se rencontre souvent au train de la raison ===
In ''La fortune se rencontre souvent au train de la raison''  onderzoekt Montaigne de relatie tussen rede en fortuin (of toeval). Montaigne ontwikkelt het idee dat, hoewel mensen vertrouwen op hun rede om hun acties te sturen, het vaak voorkomt dat fortuin een belangrijke rol speelt in het succes of falen van deze acties. Het drukt dus een complexe reflectie uit over de aard van geluk en voorzichtigheid in het menselijk leven.

De titel van het hoofdstuk ‘Fortuin ontmoet vaak de rede’ suggereert dat geluk vaak gepaard gaat met de rede, of op zijn minst dat de twee naast elkaar kunnen bestaan. Montaigne maakt hier een pragmatische observatie: zelfs als we rationeel handelen, moeten we accepteren dat een deel van het onvoorziene aan de menselijke controle ontsnapt. De rede kan nooit alles voorspellen, maar kan ons wel beter in staat stellen de juiste kansen te grijpen wanneer die zich voordoen.

=== Chapitre 35 : D’un defaut de nos polices ===
Hoofdstuk 35 van Montaignes Essais gaat over de grenzen en onvolkomenheden van de bestaande politieke en gerechtelijke systemen. Montaigne analyseert de aard van wetten, hun toepassing, evenals de slechte werking van openbare instellingen van zijn tijd. De term ‘polices’ verwijst hier niet naar de kracht van de orde, maar naar de organisatie van de stad, dat wil zeggen de manier waarop de samenleving wordt bestuurd, bestuurd en gereguleerd.

=== Chapitre 36 : De l’usage de se vestir ===
Hoofdstuk 36 van Montaignes Essais, &quot;Over het gebruik van kleding&quot;, is een reflectie op de praktijk van kleding en de manier waarop deze diepere aspecten van de samenleving, gewoonten en de menselijke natuur weerspiegelt. Met name de associatie met iemands sociale status wordt door hem behandeld. Montaigne onderzoekt de relatie die mensen hebben met hun kleding, benadrukt culturele en historische verschillen en zet vraagtekens bij de redenen waarom mensen zoveel belang hechten aan hun kleding. Wat in de ene cultuur als fatsoenlijk of elegant wordt beschouwd, kan in een andere cultuur als vreemd of zelfs onaanvaardbaar worden beschouwd. Sommige beschavingen beschouwen naaktheid bijvoorbeeld als natuurlijk, terwijl andere het schandalig vinden. Kleren zijn voor Montaigne daarom symbolen die veel verder gaan dan hun eenvoudige praktische functie

=== Chapitre 37 : Du jeune Caton ===
(&quot;Over Cato de jongere&quot;)
In hoofdstuk 37 onderzoekt Montaigne de figuur van Cato de jongere, een man die beroemd is om zijn deugd en integriteit. Het essay is een diepgaande reflectie op deugd, oordeel en de menselijke natuur. Door de studie van de historische figuur Cato van Utica onderzoekt Montaigne de noties van heldendom, stoïcisme en conformiteit met sociale normen. Montaigne bewondert Cato vanwege zijn stoïcisme en zijn weerstand tegen de verleidingen van macht en corruptie van zijn tijd.

Montaigne onderstreept het contrast tussen de morele strengheid van Cato en het gedrag van de politici van zijn tijd. Hij reflecteert op het deugdideaal, maar ook op de uitdagingen waarmee een individu in de praktijk te maken krijgt. De figuur van Cato dient als uitgangspunt voor een bredere meditatie over moraliteit, plicht en persoonlijke opoffering.

Bovendien zet Montaigne vraagtekens bij het idee van voorbeeldigheid en de moeilijkheid om een dergelijk niveau van deugd te bereiken. Het essay nodigt ons uit om na te denken over de complexiteit van de menselijke natuur en de morele dilemma's die daaruit voortkomen. Hij trekt de geldigheid in twijfel van het beoordelen van de acties van anderen op basis van de eigen normen en waarden en onderstreept hoe belangrijk het is om ieder individu in zijn eigenheid te beschouwen en niet één enkel deugdmodel op te leggen.

=== Chapitre 38 : Comme nous pleurons et rions d’une mesme chose ===
Hoofdstuk 38 van Montaignes Essays, &quot;Hoe we tegelijk kunnen huilen en lachen om hetzelfde&quot;, is een fascinerende verkenning van menselijke emoties en hun complexiteit. Door middel van concrete voorbeelden en persoonlijke reflecties nodigt Montaigne ons uit om de aard van onze reacties op levensgebeurtenissen in twijfel te trekken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De dualiteit van emoties: De auteur benadrukt dat we in staat zijn tegenstrijdige emoties te voelen wanneer we met dezelfde situatie worden geconfronteerd. We kunnen zowel huilen als lachen, blij en verdrietig zijn, en vaak onbewust.
* De invloed van context: Onze emoties worden sterk beïnvloed door de context waarin we ons bevinden en door onze eigen persoonlijke geschiedenis. Dezelfde situatie kan, afhankelijk van het individu, heel verschillende reacties uitlokken.
* De veranderende aard van emoties: Montaigne laat zien dat onze emoties niet vaststaan, maar in de loop van de tijd evolueren. Waar we gisteren om huilden, vinden we vandaag misschien grappig, en omgekeerd.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur benadrukt de moeilijkheid om de motivaties en reacties van anderen, evenals die van onszelf, volledig te begrijpen.

=== Chapitre 39 : De la solitude ===
Hoofdstuk 39 van Montaignes Essays, &quot;Over eenzaamheid&quot;, is een intieme en diepgaande reflectie op het belang van eenzaamheid voor het individu. De auteur onderzoekt de voordelen van het zich terugtrekken uit de wereld om jezelf beter te leren kennen en je geest te cultiveren.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* Eenzaamheid als bron van zelfkennis: Montaigne beweert dat eenzaamheid noodzakelijk is om weg te komen van de afleidingen van de wereld en zich te concentreren op eigen gedachten en gevoelens. Het is in eenzaamheid dat we onszelf echt kunnen kennen en begrijpen.
* Eenzaamheid als toevluchtsoord: Eenzaamheid biedt toevlucht tegen sociale druk en de verwachtingen van anderen. Het stelt ons in staat om onze onafhankelijkheid te behouden en de eigen individualiteit te cultiveren.
* Eenzaamheid en samenleving: Montaigne pleit niet voor totale isolatie. Hij benadrukt dat eenzaamheid complementair is aan het leven in de samenleving en dat het ons in staat stelt menselijke relaties beter te waarderen.
* De voordelen van lezen: Lezen is voor Montaigne een essentiële metgezel in eenzaamheid. Het opent de geest voor nieuwe ideeën en maakt dialoog met de grootste geesten mogelijk.

=== Chapitre 40 : Consideration sur Cicéron ===
Hoofdstuk 40 van Montaignes Essays, &quot;Overwegingen over Cicero&quot;, is een beschouwing over de erfenis van deze grote Romeinse redenaar. Naast bewondering voor Cicero maakt Montaigne van de gelegenheid gebruik om bredere vragen over schrijven, ijdelheid, vriendschap en de zin van het leven te onderzoeken.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De ijdelheid van schrijvers: Montaigne zet vraagtekens bij de motivatie van grote schrijvers om hun werken te publiceren. Is het uit een puur verlangen om hun gedachten te delen, of uit een vorm van ijdelheid, een behoefte aan erkenning? Hij neemt het voorbeeld van Cicero en Plinius de Jonge, die historici opriepen om hun herinnering voort te zetten.
* De relatie met het nageslacht: De auteur reflecteert op de wens om een stempel te drukken op de geschiedenis. Hij vraagt zich af of deze zoektocht naar het nageslacht een nobele ambitie is of een simpele illusie.
* Vriendschap en correspondentie: Montaigne wijst op het belang van vriendschap in zijn leven en dat van Cicero. Het onderstreept de rol van correspondentie bij het onderhouden van vriendschappelijke banden en bij intellectuele verrijking.
* Stijl en vorm: Montaigne vergelijkt zijn eigen schrijfstijl met die van Cicero. Hij benadrukt de verschillen tussen hun aanpak en reflecteert op het belang van vorm bij de overdracht van ideeën.

=== Chapitre 41 : De ne communiquer sa gloire ===
In hoofdstuk 41 (&quot;Het delen van eigen successen&quot;) behandelt de auteur het thema van persoonlijke glorie en hoe deze wordt waargenomen en gedeeld. Montaigne kijkt naar de spanning tussen het verlangen naar erkenning en het belang van bescheidenheid.

Montaigne benadrukt dat roem vaak gekoppeld is aan de mening van anderen, terwijl het ware geluk niet ligt in het najagen van roem. Hij stelt dat persoonlijke bevrediging en deugd voorrang moeten krijgen op externe goedkeuring.

De auteur bespreekt ook de gevaren van ijdelheid en de neiging van mensen om zichzelf met anderen te vergelijken. Hij pleit voor een meer introspectieve benadering van succes, waarbij hij benadrukt dat eigenwaarde niet afhankelijk mag zijn van publieke erkenning.

Dit hoofdstuk nodigt ons uit om na te denken over onze motivaties en de manier waarop we de waarde van onze prestaties waarnemen. Montaigne suggereert dat ware grootsheid kan liggen in het vermogen om een eenvoudig, teruggetrokken leven te leiden, ver weg van de onrust van het openbare leven.

=== Chapitre 42 : De l’inegalité qui est entre nous ===
In hoofdstuk 42 van Livre I, &quot;Over de ongelijkheid die tussen ons bestaat&quot;, gaat Montaigne in op de verschillende vormen van ongelijkheid die bestaan tussen mensen, zowel fysiek, intellectueel, sociaal als moreel. Montaigne reflecteert op de aard van deze ongelijkheden en hun impact op menselijke relaties.
{{Citaat|Il y a plus de distance de tel à tel homme qu'il n'y a de tel homme à telle bête. ''(Er is meer verschil tussen twee mensen dan tussen een mens en een dier.)''}}

Hij benadrukt dat hoewel ongelijkheid natuurlijk is, het essentieel is om de waardigheid van ieder individu te erkennen. Montaigne stelt starre hiërarchieën in vraag en benadrukt dat ieder mens kwaliteiten heeft die uniek zijn voor hem of haar, en dat deze kwaliteiten niet uitsluitend op basis van sociale of materiële criteria beoordeeld mogen worden.

Montaigne bespreekt ook het idee dat de ware maatstaf voor iemands waarde niet ligt in zijn sociale positie of status, maar in zijn vermogen om deugdzaam te handelen en zijn talenten te cultiveren. Dit hoofdstuk roept op tot reflectie over tolerantie en acceptatie van verschillen, terwijl de rijkdom van de menselijke diversiteit wordt gevierd.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De relativiteit van waarden: Montaigne benadrukt dat waarden en beoordelingscriteria variëren van persoon tot persoon en van cultuur tot cultuur. Wat bij de een als een kwaliteit wordt beschouwd, kan bij de ander als een fout worden gezien.
* Uiterlijk en realiteit: De auteur bekritiseert het belang dat wordt gehecht aan uiterlijk en materiële goederen. Hij stelt dat de waarde van een individu niet wordt afgemeten aan zijn bezittingen of sociale status, maar aan zijn intrinsieke kwaliteiten.
* Menselijke ijdelheid: Montaigne hekelt de ijdelheid die mensen ertoe aanzet zichzelf met elkaar te vergelijken en elkaar te devalueren. Het nodigt uit tot grotere nederigheid en acceptatie van onze verschillen.
* De complexiteit van de menselijke natuur: De auteur onderstreept de moeilijkheid van het beoordelen van anderen, omdat iedereen uniek is en een veelheid aan kwaliteiten en fouten in zich draagt.
{{Citaat|Il ne nous faict montre que des parties qui ne sont aucunement siennes, et nous cache celles par lesquelles seules on peut vrayement juger de son estimation. ''(Iemand laat ons alleen delen zien die in geen enkel opzicht van hem zijn, en verbergt voor ons die delen op basis waarvan we hem werkelijk zouden kunnen beoordelen.)''}}&lt;ref name=&quot;essays&quot;/&gt;

=== Chapitre 43 : Des loix somptuaires ===
In hoofdstuk 43 van Livre I bespreekt Montaigne de wetten die de uitgaven voor weelde regelen, dat wil zeggen de wetten die betrekking hebben op luxe en uiterlijke status. Montaigne onderzoekt de redenen waarom deze wetten werden ingevoerd, vaak om excessen onder controle te houden en de publieke moraal te behouden.

Hij bekritiseert het idee dat rijkdom en uiterlijke kenmerken criteria zijn voor waarde of status, en benadrukt dat ware adel in deugd en karakter ligt. Montaigne benadrukt de hypocrisie die gepaard kan gaan met 'weeldewetten', omdat ze proberen complex menselijk gedrag te reguleren, vaak ingegeven door persoonlijke verlangens.

De auteur onderzoekt ook de spanning tussen het verlangen om de schijn op te houden en de behoefte aan authenticiteit. Hij stelt dat ware schoonheid in eenvoud en integriteit ligt en niet in materiële uitbundigheid. Montaigne nodigt ons uit om na te denken over de betekenis van rijkdom en over hoe deze op een meer ethische en betekenisvolle manier kan worden gebruikt.

=== Chapitre 44 : Du dormir ===
Hoofdstuk 44 van Montaignes essays, &quot;Over de slaap&quot;, nodigt de lezer uit om na te denken over een activiteit die zo banaal is als slapen. Naast het fysiologische aspect onderzoekt Montaigne ook de psychologische en filosofische dimensies van slaap. Hij gaat ook in op de relatie met dromen, herinnering en verbeelding, waarbij hij bedenkt hoe deze elementen onze perceptie van de werkelijkheid beïnvloeden. Hij benadrukt de dubbelzinnigheid van de slaap, die zowel een moment van rust als een tijd van kwetsbaarheid kan zijn. Het essay nodigt uit tot reflectie over de behoefte aan rust en het noodzakelijke evenwicht tussen activiteit en contemplatie. 

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* Slaap en rede: Montaigne zet vraagtekens bij de relatie tussen slaap, die een opschorting van de rede is, en het  menselijk handelen. Hij betwijfelt het vermogen van grote mannen om vredig te slapen vóór belangrijke gebeurtenissen, zoals Alexander de Grote vóór de Slag bij Gaugamela in 331 v.Chr.
* Slaap en passies: slaap kan ons soms kan onttrekken aan de invloed van onze passies en onze kwellingen. Montaigne haalt het voorbeeld aan van de Romeinse keizer Otto, die vredig in slaap viel voordat hij zelfmoord pleegde.
* Slaap en dood: Montaigne trekt een parallel tussen slaap en dood, twee toestanden waarin de geest afwezig is in het lichaam. Hij bezint zich over de aard van de dood en vraagt zich af wat er na ons leven gebeurt.
* Slaap en gezondheid: het belang van slaap voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Montaigne wijst erop dat een gebrek aan slaap schadelijke gevolgen kan hebben voor ons welzijn.

=== Chapitre 45 : De la bataille de dreux ===
(&quot;Over de [[w:Slag bij Dreux|Slag bij Dreux]]&quot;)

Hoewel het op het eerste gezicht een eenvoudige beschrijving van een historische veldslag lijkt, onthult dit hoofdstuk in werkelijkheid Montaignes diepgaande reflecties over de menselijke natuur, oorlog en fortuin.
;Historische context
Het essay gaat in op de tragische gebeurtenissen van de strijd die plaatsvond in 1562, tijdens de godsdienstoorlogen in Frankrijk. Montaigne, die getuige was van deze conflicten, spreekt zijn afschuw uit over het geweld en de verwoestende gevolgen van de oorlog. Hij onderstreept de absurditeit van de rivaliteit tussen katholieken en protestanten en bekritiseert de wreedheid van de conflicten. Montaigne roept het lijden van mensen op, zowel op het slagveld als onder burgers, en stelt het idee van militaire glorie in vraag.

De belangrijkste thema's die Montaigne aansnijdt:
* De onvoorspelbaarheid van oorlog: Montaigne benadrukt het chaotische en onvoorspelbare aspect van gevechten, waarbij gebeurtenissen snel in het voordeel van de ene of de andere kant kunnen omslaan. Hij wijst op de rol van geluk en fortuin in de uitkomst van veldslagen.
* De psychologie van strijders: Montaigne is geïnteresseerd in de reacties van mannen op angst, dood en geweld. Het essay analyseert individueel en collectief gedrag en laat zien hoe emoties beslissingen en acties op het slagveld kunnen beïnvloeden.
* Kritiek op traditioneel heldendom: Montaigne daagt het traditionele beeld van de oorlogsheld uit, vaak verheerlijkt vanwege individuele daden van moed. Hij benadrukt liever het belang van discipline, groepscohesie en het vermogen zich aan te passen aan veranderende omstandigheden.
* Reflectie op de dood: De Slag bij Dreux, die plaatsvond op 19 december 1562 ten zuiden van Dreux, is een gelegenheid voor Montaigne om na te denken over de dood, die alomtegenwoordig is op het slagveld. Hij onderzoekt de verschillende houdingen ten opzichte van de eindigheid van het leven en probeert de betekenis van het menselijk bestaan te begrijpen.

=== Chapitre 46 : Des noms ===
In 'Des noms&quot; reflecteert Montaigne op de aard van namen en hun impact op onze identiteit en onze perceptie van de wereld.

Thema's:
* De willekeur van namen: Montaigne benadrukt dat namen willekeurige labels zijn die we op dingen en mensen plakken. Ze weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de diepere aard van wat ze aanduiden. Hij bekritiseert de irrationele menselijke neiging om een mystieke betekenis in namen te zien. Dit is immers een vorm van bijgeloof die vaak aanwezig is in samenlevingen die verbanden veronderstellen tussen de naam en het lot. 
* Verlies van identiteit: De latinisering van eigennamen, een gangbare praktijk in zijn tijd, was voor hem een bron van verwarring en identiteitsverlies. Door namen te transformeren, wissen we de geschiedenis en wortels van een individu of een plaats.
* De kracht van namen: Namen kunnen onze perceptie en oordelen beïnvloeden. Een prestigieuze naam kan de drager een bepaald prestige verlenen, terwijl een bescheiden naam gezien kan worden als een teken van minderwaardigheid.
* Het belang van geschiedenis: Namen zijn gekoppeld aan geschiedenis en herinnering. Door het behoud van eigennamen behouden we ook een deel van ons erfgoed.
* De relativiteit van perceptie: Onze perceptie van de wereld wordt beïnvloed door de woorden die we gebruiken. Namen zijn hulpmiddelen om onze realiteit te construeren.
* De zoektocht naar identiteit: Montaigne stelt de kwestie van identiteit in vraag en wat ons maakt tot wie we zijn. Namen zijn een onderdeel van deze identiteit, maar definiëren deze niet volledig.

Montaigne besluit met een sceptische kijk op het belang van namen, die hij ondergeschikt acht aan de intrinsieke kwaliteiten van individuen. Voor hem is het hechten van onevenredig belang aan namen eerder een kwestie van bijgeloof en menselijke ijdelheid dan van de rede.

Kortom, dit hoofdstuk van Montaigne is een meditatie over de willekeur van namen en een oproep om niet te veel gewicht te hechten aan oppervlakkige conventies. De 'Essais' zijn doordrenkt van deze kritische geest, vermengd met humor en scherpe observatie van menselijk gedrag.

=== Chapitre 47 : De l’incertitude de nostre jugement ===
“Over de onzekerheid van ons oordeel” is een grondtekst van de sceptische filosofie, waarin Montaigne de betrouwbaarheid van ons oordeel en onze zekerheden in twijfel trekt. &quot;De l’incertitude de nostre jugement&quot; had een diepgaande invloed op de westerse filosofie door kritische reflectie te introduceren over de aard van kennis en waarheid.
De vragen die Montaigne stelt, zijn vandaag de dag nog steeds relevant in een complexe wereld die wordt gekenmerkt door diversiteit aan meningen. Door de relativiteit van culturen en overtuigingen te benadrukken, moedigt Montaigne tolerantie en respect voor anderen aan.

Belangrijkste thema's:
* De onzekerheid van het menselijk oordeel: Montaigne benadrukt de kwetsbaarheid van onze meningen en overtuigingen. Vaak worden ze beïnvloed door ons onderwijs, onze cultuur en onze persoonlijke ervaringen.
* Cultureel relativisme: dat wat in de ene cultuur als waar of juist wordt beschouwd, kan in een andere cultuur heel anders worden beoordeeld. Deze diversiteit aan standpunten maakt het moeilijk om een absolute waarheid vast te stellen.
* Methodische twijfel: Montaigne nodigt ons uit om twijfel te cultiveren en onze diepste zekerheden in twijfel te trekken. Deze sceptische houding stelt ons in staat aan dogma’s te ontsnappen en onze geest open te stellen voor nieuwe perspectieven.
* De subjectiviteit van perceptie: Montaigne laat zien dat onze perceptie van de wereld subjectief is omdat zij wordt beïnvloed door onze eigen cognitieve vooroordelen.
* De onmogelijkheid van absolute kennis: Montaigne concludeert dat mensen veroordeeld zijn tot onzekerheid en dat ze geen aanspraak kunnen maken op perfecte kennis van de wereld.

Dit essay eindigt met een uitnodiging om onzekerheid te aanvaarden als een essentieel onderdeel van de menselijke conditie. Montaigne biedt geen definitieve oplossing om de zwakheden van ons oordeel te compenseren, maar hij biedt een meer bescheiden en sceptische houding ten opzichte van meningen en schijnbare waarheden.

=== Chapitre 48 : Des destriers ===
Het essay &quot;Over oorlogspaarden&quot; biedt een fascinerende kijk op de paardenwereld van toen. De ''destrier'' is het bekendste oorlogspaard uit de middeleeuwen. Het droeg ridders in veldslagen, toernooien en steekspelen. Het essay levert echter vooral een bredere reflectie op de relatie tussen mens en dier. Daarvoor maakt Montaigne gebruik van historische anekdotes:

* Hij vertelt over Romeinse oorlogspaarden. Deze ''funales'' en ''desultorios'' waren onmisbare partners op het slagveld. Door een sterk doorgevoerde en harde training waren zij in staat tot ongelooflijke prestaties. Zo werden zij niet alleen een symbool van Romeins meesterschap, maar werden zij ook slachtoffer van wreedheid jegens dieren. 
* Hij besteedt eveneens aandacht aan getrainde paarden die in staat zijn hun meester vrijwel autonoom te verdedigen, waarbij hij zowel hun intelligentie als de gevaren die inherent zijn aan deze training benadrukt. 
* Met het verhaal van Artibie, een Perzische generaal die werd gedood door zijn eigen getrainde paard, wil Montaigne de grenzen en risico's laten zien van deze mens-dierrelatie.

Dit hoofdstuk gaat echter verder dan een loutere beschrijving van de paarden. Met deze anekdotes zet Montaigne vraagtekens bij de natuur van de mens. De verhalen benadrukken de dubbelhartigheid van de mens, die in staat is tot zowel grote intelligentie als wreedheid. Het is eveneens een reflectie over macht: paardentraining is een metafoor voor de macht van de mens over de natuur, maar ook voor de grenzen van deze macht. Het essay benadrukt ook het belang van voorzichtigheid: het verhaal van Artibie is een waarschuwing tegen overmoed.

=== Chapitre 49 : Des coustumes anciennes ===
In zijn essay &quot;Over oude gebruiken&quot; nodigt Montaigne de lezer uit om na te denken over de relativiteit van de moraal en de kwetsbaarheid van onze zekerheden. Montaigne bekritiseert in dit hoofdstuk vooral het conformisme en de blinde gehechtheid aan de gebruiken van zijn tijd. Hij wijst op de de willekeur en vluchtigheid van mode en gewoontes, en demonstreert daarmee de relativiteit van waarden en sociale normen die immers sterk cultuurafhankelijk zijn: wat in de ene cultuur als normaal en natuurlijk wordt beschouwd, kan in een andere cultuur bizar en zelfs barbaars lijken.

Belangrijkste thema's:
* De relativiteit van de moraal: Montaigne benadrukt dat onze oordelen over buitenlandse gewoontes vaak vertekend zijn door onze eigen gewoonten. Wat wij vandaag de dag als ‘barbaars’ beschouwen, kan in een andere tijd of plaats volkomen natuurlijk lijken.
* De wispelturigheid van mode: Het essay benadrukt hoe snel mode en gewoonten veranderen, en hoe gemakkelijk we van gedachten kunnen veranderen over wat ‘goed’ of ‘fout’ is.
* Het gewicht van gewoonte: Montaigne laat zien hoe gewoonte onze perceptie van de wereld bepaalt en ons vaak niet in staat stelt onze eigen overtuigingen in twijfel te trekken.
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt 
* Belang van individuele reflectie: Montaigne nodigt iedereen uit om een ​​eigen oordeel te ontwikkelen en zich niet blindelings te laten beïnvloeden door de mening van anderen. Het moedigt mensen aan om een ​​houding van nieuwsgierigheid en ruimdenkendheid aan te nemen wanneer ze worden geconfronteerd met verschillende culturen en nieuwe ideeën.
* Kritiek op etnocentrisme: Door de gebruiken van zijn tijd te vergelijken met die van andere volkeren, benadrukt Montaigne de relatieve aard van elke cultuur en de ijdelheid van het beoordelen van anderen op basis van de eigen criteria.

=== Chapitre 50 : De Democritus et Heraclitus ===
In &quot;Over Democritus en Heraclitus&quot; onderzoekt Montaigne de ambivalente aard van het menselijk bestaan door de houding van deze twee oude filosofen te vergelijken. Democritus beschouwt de menselijke conditie als ijdel en belachelijk en reageert met gelach; de andere filosoof, Heraclitus, beschouwt het daarentegen als tragisch en drukt zijn verdriet daarover uit. Montaigne spreekt zich niet uit ten gunste van de ene of de andere houding, maar neemt een genuanceerd standpunt in: de menselijke conditie is immers zowel absurd als tragisch.

Belangrijkste argumenten:
* Dualiteit van het bestaan: Montaigne benadrukt dat het menselijk bestaan zowel vreugdevol als verdrietig, absurd en subliem is. Er is geen eenduidig antwoord te geven op deze complexiteit.
* Relativiteit van oordeel: Het oordeel dat we ons over het leven vormen, hangt af van ons temperament, onze ervaring en ons perspectief. Wat voor de één belachelijk is, kan voor de ander tragisch zijn.
* De waarde van blijheid en verdriet: Lachen en huilen zijn natuurlijke en legitieme reacties op de menselijke conditie. Beide hebben hun plaats in het leven.
* De grens van de filosofie: Montaigne laat zien dat filosofie geen definitieve antwoorden kan geven op de grote vragen van het bestaan. Zij kan ons echter helpen onze toestand beter te begrijpen en vreedzamer te leven.

Montaigne besluit dat we de complexiteit van het bestaan dienen te accepteren en niet moeten proberen de werkelijkheid terug te brengen tot simplistische voorstellingen. Hij moedigt ons aan om met open geest verschillende perspectieven op het leven te overwegen en de zienswijzen die verschillen van de onze niet meteen te verwerpen. Emoties mogen hierbij niet worden onderdrukt: lachen en huilen zijn authentieke uitingen van onze menselijkheid.

=== Chapitre 51 : De la vanité des parolles ===
In &quot;De ijdelheid van woorden&quot; stelt Montaigne authenticiteit boven retoriek en inhoud boven stijl. Montaigne waarschuwt de lezer voor de macht van woorden: ze kunnen manipuleren, ons oordeel veranderen en de realiteit verhullen. Woorden kunnen waarheid verdoezelen of verdraaien. Montaigne spot met bombast. Wijze mensen zijn op hun hoede voor mooie toespraken. Zij waarderen  openhartigheid en eenvoud. Als vrije geest is het beter om helder te denken dan te verfraaien om indruk te maken.

THEMA'S:
;Kritiek op de retorica
Montaigne begint met het citeren van een oude redenaar die kleine dingen groot deed lijken – hij vergelijkt deze woorden met schoenen die te groot zijn voor een kleine voet. Hij noemt retorica een &quot;bedrieglijk en leugenachtig beroep&quot; en benadrukt de kracht ervan om niet de ogen, maar de geest te misleiden. Hij haalt met name een anekdote aan van Thucydides en Pericles: een hartenbreker overtuigde toeschouwers, zelfs op de grond, ervan dat hij dat niet was.

;Veroordeling van de onwaarheid van het spreken
Net zoals make-up de schijn verandert, bedriegen woorden de geest en corrumperen ze de essentie van dingen. Deze manipulatie weegt zwaarder dan simpele visuele illusie.

;Achterdocht jegens redenaars en goede sprekers
Montaigne merkt op dat goed bestuurde steden (Kreta, Sparta) redenaars minder waardeerden. Omgekeerd bloeide welsprekendheid op waar instellingen verzwakten.

;Voorbeelden van nutteloos jargon
Hij bespot architecten en taalkundigen die hun woorden overdrijven met pompeuze termen als &quot;pilasters, architraven, metafoor, metonymie...&quot;: Slechts leeg gepraat, losgekoppeld van de realiteit, oordeelt Montaigne.

;Het overmatig gebruik van grote titels
Montaigne betreurt de hoogdravende titels (zoals &quot;goddelijk&quot;, &quot;groot&quot;) die aan gewone mensen worden toegekend – zo wordt de Italiaanse schrijver Pietro Aretino vergeleken met Plato, wat hem belachelijk maakt.

=== Chapitre 52 : De la parsimonie des anciens ===
Hoofdstuk 52 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over de spaarzaamheid van de Ouden&quot;, onderzoekt de deugd van soberheid en matigheid aan de hand van voorbeelden van illustere figuren uit de Oudheid, met name de Romeinen. Soberheid is volgens Montaigne een gekozen deugd, een teken van grootheid van ziel en zelfbeheersing. Hij contrasteert deze eenvoud van de Ouden met de praalzucht en luxe van zijn tijd, en bekritiseert impliciet ijdelheid en overdaad.

Montaigne wil aantonen dat grote mannen zelfs op het hoogtepunt van hun glorie een leven van extreme eenvoud en soberheid leidden. Aan de hand van voorbeelden mediteert Montaigne over de menselijke natuur en de waarden die deze zouden moeten leiden. Hij bewondert het vermogen van deze historische figuren om tevreden te zijn met weinig, om zich niet te laten corrumperen door rijkdom of de drang naar accumulatie. Dit hoofdstuk is een uitnodiging tot matigheid en wijsheid, centrale thema's in Montaignes werk. Hij suggereert dat waar geluk en waardigheid niet liggen in het bezit van materiële goederen, maar in een zekere onafhankelijkheid daarvan en een bewustzijn van de eigen behoeften.

=== Chapitre 53 : D’un mot de Cæsar ===
Hoofdstuk 53 van Montaignes Essays, getiteld &quot;Over een gezegde van Caesar&quot;, is een korte maar diepgaande meditatie over de impact en betekenis van woorden, met name die gesproken door autoritaire figuren zoals Julius Caesar.Het nodigt de lezer uit tot een kritische lezing van de toespraken en rechtvaardigingen van de machtigen.

Montaigne begint met een anekdote die Plutarchus over Caesar bericht. Na zijn overwinning bij Pharsalus op Pompeius ging Caesar de stoffelijke resten van de doden bekijken. Toen hij de lichamen van zijn voormalige Romeinse tegenstanders zag, zou hij een zin hebben geuit die de geschiedenis in is gegaan: &quot;Ze wilden het: na zoveel voorspoed en zoveel overwinningen zou ik, Julius Caesar, hen schuldig hebben geacht, als ze niet waren blijven wapens dragen.&quot; 

Montaigne analyseert dit &quot;gezegde van Caesar&quot; niet vanwege de directe historische of politieke waarde ervan, maar vanwege wat het onthult over de menselijke psychologie en de pretenties van overwinnaars. Hij ziet er een mengeling van geveinsde grootmoedigheid en diepe arrogantie in. Caesar rechtvaardigt in zekere zin zijn eigen daden en de rampzalige gevolgen van de Burgeroorlog door de schuld bij zijn tegenstanders te leggen. Hij presenteert hen als mannen die, door hun koppigheid, hun eigen nederlaag onvermijdelijk maakten.

Met dit voorbeeld onderzoekt Montaigne hoe de machtigen en de overwinnaars de geschiedenis en de moraal in hun eigen voordeel kunnen herschrijven. Hij benadrukt de kunst van de retoriek en het vermogen van een leider om een tragische situatie om te buigen tot een bevestiging van hun eigen legitimiteit en superioriteit. Het hoofdstuk is tevens een reflectie op menselijke ijdelheid en hoe zelfs de grootste geesten kunnen bezwijken voor trots en de behoefte om zichzelf te rechtvaardigen.

=== Chapitre 54 : Des vaines subtilitez ===
&quot;Over ijdele subtiliteiten&quot;, is een welsprekende en terugkerende kritiek van de auteur op de menselijke neiging om onszelf te verliezen in onbeduidende details en ingewikkelde redeneringen, vaak ten koste van essentiële waarheid of praktische wijsheid. Dit hoofdstuk is een pleidooi voor gezond verstand en helderheid van geest. Het weerspiegelt Montaignes afkeer van pedanterie en obscurantisme, en zijn verlangen om terug te keren naar een vorm van filosofie die meer gegrond is in de realiteit en de menselijke ervaring, ver weg van scholastieke spitsvondigheden en verbale steekspelen. Kortom, Montaigne nodigt ons uit om op onze hoede te zijn voor de bedrieglijke schijn van 'subtiliteit' en de waarheid te zoeken in haar zuiverste en meest toegankelijke vorm.

Montaigne begint met de opmerking dat mensen vaak bedrevener zijn in het gebruik van subtiliteit in frivole zaken dan in het begrijpen van grote en belangrijke waarheden. Hij vergelijkt deze neiging met die van ambachtslieden die uitblinken in kleine en complexe werken, maar niet in staat zijn iets groots en solide te construeren. Hij geeft het voorbeeld van woordspelletjes, raadsels of sofistische argumenten die, hoewel ze een zekere scherpzinnigheid vereisen, tot niets substantieels leiden.

De filosoof valt in het bijzonder de retorici en dialectici van zijn tijd (en van alle tijden) aan, die volgens hem streven naar het construeren van complexe argumenten en kunstmatige onderscheidingen om hun onwetendheid te maskeren of te triomferen in steriele debatten. Hij ziet deze 'subtiliteit' als een vorm van intellectuele ijdelheid, waarbij men probeert te imponeren door complexiteit in plaats van te verlichten door eenvoud.

Montaigne pleit voor een directere, eenvoudigere en robuustere manier van denken, gericht op het begrijpen van de wereld en de manier van leven. Hij geeft de voorkeur aan een intelligentie die doordringt tot de kern van de dingen in plaats van een die zich bezighoudt met periferieën en schijn. Voor hem ligt ware wijsheid niet in het vermogen om elke nuance te ontleden, maar in het vatten van de essentie en ernaar te handelen.

=== Chapitre 55 : Des senteurs ===
In &quot;Over geuren&quot;, onderzoekt Montaigne de plaats en invloed van geuren in het menselijk leven en combineert persoonlijke observaties, historische anekdotes en filosofische reflecties.

Montaigne begint met de bekentenis van zijn eigen gevoeligheid voor geuren. Hij beweert dat hij bijzonder gevoelig is voor zowel goede als slechte geuren, tot het punt dat ze zijn stemming en welzijn kunnen beïnvloeden. Hij beschrijft hoe bepaalde geuren hem opwekkend maken, terwijl andere hem deprimeren of ziek maken. Deze persoonlijke observatie dient als uitgangspunt voor een bredere discussie.

De auteur wijst op de grote diversiteit aan geuren en hun invloed op de zintuigen en de verbeelding. Hij noemt kunstmatige parfums, gebruikt voor plezier en verleiding, evenals natuurlijke geuren, of ze nu afkomstig zijn van het menselijk lichaam, dieren, planten of de omgeving.

Montaigne onderzoekt de sociale en culturele dimensie van geuren. Hij bespreekt het gebruik van parfums in de oudheid, met name onder de Romeinen, die ze veelvuldig gebruikten in hun dagelijks leven, tijdens feesten en ceremonies. Hij merkt op dat bepaalde geuren werden geassocieerd met rijkdom of aanzien, terwijl andere werden gekoppeld aan armoede of nalatigheid.

Het hoofdstuk gaat vervolgens over op een beschouwing over lichamelijke reinheid en hygiëne. Montaigne uit zijn verbazing over het overmatige gebruik van parfums om natuurlijke lichaamsgeuren te maskeren. Hij betoogt dat ware reinheid geen kunstgrepen nodig heeft om aangenaam te zijn, en dat een natuurlijke en gezonde geur de voorkeur verdient boven al te uitgebreide parfums die nalatigheid kunnen maskeren. Hij noemt historische voorbeelden toen natuurlijke lichaamsgeuren veel meer werden gewaardeerd, of in ieder geval getolereerd, dan in zijn tijd.

Hij keert terug naar het idee dat geuren nauw verbonden zijn met ons lichaam en onze perceptie van de wereld. Hij suggereert dat onze afkeer of aantrekkingskracht tot bepaalde geuren deels aangeboren en deels cultureel is.

=== Chapitre 56 : Des prieres ===
Het essay &quot;Over gebeden&quot;, is een grondige en genuanceerde verkenning van de aard, functie en voorwaarden van waarachtig en effectief gebed. Montaigne, met zijn kenmerkende kritische geest, stelt zich niet tevreden met een dogmatische benadering, maar onderzoekt gebed vanuit het perspectief van oprechtheid, intentie en menselijke waardigheid. Het hoofdstuk is tevens een impliciete kritiek op ostentatieve of rituele gebeden die inhoudsloos zijn. Het waardeert intiem en persoonlijk gebed, dat wat voortkomt uit ware innerlijke vurigheid.

Montaigne begint met de bewering dat gebed een te heilige en serieuze zaak is om lichtzinnig op te vatten. Hij benadrukt dat het alleen effectief kan zijn als het wordt uitgevoerd met een zuivere, vrome ziel, vrij van alle onvolmaaktheid. Gebed is niet louter het opzeggen van formules; het is een handeling die het hele wezen aanspreekt. Hij bekritiseert degenen die God naderen met onreine lippen en een hart vol ondeugden. Voor hem is dergelijk gebed slechts een extra vergrijp.

Hij benadrukt de hypocrisie van degenen die, na onrecht of wandaden te hebben begaan, denken dat ze zichzelf kunnen verlossen door middel van eenvoudige gebeden. Montaigne stelt dat men niet kan hopen God te bedriegen, en dat ware verzoening een diepgaande verandering in moraal en intenties vereist.

De auteur trekt de legitimiteit van verzoeken aan God in twijfel. Het is ondenkbaar God te vragen onze slechte daden te vergeven of ons te helpen bij onrechtvaardige ondernemingen. Gebed zou niet moeten dienen om onze grillen of egoïstische ambities te bekrachtigen, maar om ons te schikken naar de goddelijke wil, of op zijn minst om dingen te vragen die in overeenstemming zijn met rechtvaardigheid en rede.

Montaigne benadrukt de absurditeit van het bidden om dingen die in strijd zijn met de natuur of de voorzienigheid, of van het vragen aan God om in te grijpen om onze ijdelheden te bevredigen. Hij benadrukt het idee dat God zich niet laat beïnvloeden door loze woorden als ze niet gepaard gaan met ware vroomheid en rechtvaardige bedoelingen.

Voor Montaigne is gebed een daad van nederige maar ook waardige onderwerping. Het vereist een zekere grootsheid van ziel en een erkenning van de goddelijke majesteit. Hij bewondert de eenvoud en oprechtheid van de gebeden van plattelandsbewoners, die, zonder veel theologische onderricht, soms dichter bij ware devotie lijken te staan ​​dan geleerden die zich te veel op de vorm richten.

=== Chapitre 57 : De l’aage ===
In hoofdstuk 57 &quot;Over leeftijd&quot; onderzoekt Montaigne de verschillende stadia van het menselijk leven en hoe leeftijd onze ervaring, perceptie en gedrag beïnvloedt. Hij gaat in op het idee dat elke levensfase zijn eigen kenmerken en uitdagingen heeft en nodigt ons uit om na te denken over het verstrijken van de tijd.

Het essay belicht de voor- en nadelen van elke leeftijd, waarbij wordt erkend dat jeugd vaak wordt geassocieerd met enthousiasme en vitaliteit, terwijl ouderdom wijsheid en reflectie kan brengen. Het benadrukt echter ook de beperkingen en spijt die met het ouder worden gepaard kunnen gaan. Dit hoofdstuk nodigt uit tot reflectie over de waarde van elk moment van het leven, hoe we door de jaren heen groeien en leren, en het belang van het volledig ervaren van elke fase.

Montaigne bespreekt de manier waarop de samenleving naar leeftijd kijkt en de vooroordelen die daaruit kunnen voortkomen, waardoor acceptatie van elke levensfase wordt aangemoedigd. Het essay verdedigt het idee dat leeftijd geen bron van schaamte of melancholie mag zijn, maar eerder een natuurlijk aspect van het menselijk bestaan, dat gevierd en geaccepteerd moet worden.

De belangrijkste thema’s die Montaigne aansnijdt:
* De achteruitgang van vermogens met de leeftijd: Montaigne observeert helder de achteruitgang van zijn fysieke en intellectuele capaciteiten naarmate de jaren verstrijken. Hij merkt een verlies aan mentale alertheid en een afname van de fysieke kracht.
* De wijsheid van de leeftijd: Ondanks deze achteruitgang denigreert Montaigne de ouderdom niet. Hij ziet het als een vorm van wijsheid die hij verkrijgt door ervaring en contemplatie.
* Jeugd en onvolwassenheid: Montaigne bekritiseert de onstuimigheid van de jeugd en benadrukt dat ervaring noodzakelijk is om een evenwichtig oordeel te kunnen uitspreken.
* Voorbereiding op de dood: Door de ouderdom te bespreken, gaat Montaigne ook in op de kwestie van de dood. Hij denkt na over hoe hij dit onvermijdelijke einde met sereniteit tegemoet kan treden.

{{Appendix||2=
== Bron ==
{{references}}
}}
{{Sub}}</text>
      <sha1>e2a4gio2vcgrugwzrctl7azunw1rl3z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Eindspelen</title>
    <ns>10</ns>
    <id>36733</id>
    <revision>
      <id>397172</id>
      <parentid>381995</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:11:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397172</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="953" sha1="35jrjdpbinpd5tv02nc0j7engjxmruv" xml:space="preserve">&lt;div class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;clear: both; box-sizing: border-box; margin: 1em 0 -8px 0; &gt;
&lt;div style=&quot;background-color: #cccccc; color: black; text-align: center; font-weight: bold;&quot;&gt;[[Wikijunior:Schaken voor beginners/Eindspel|Eindspelen]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;font-size: 90%; text-align: center; margin-top: 0.3em;&quot;&gt;
[[Wikijunior:Schaken voor beginners/Pion tegen Koning|Pion tegen Koning]] &amp;middot;
[[Wikijunior:Schaken voor beginners/Dame tegen Koning|Dame tegen Koning]] &amp;middot;
{{Nowrap|1=
[[Wikijunior:Schaken voor beginners/Twee Torens tegen Koning|Twee Torens tegen Koning]] &amp;middot;
[[Wikijunior:Schaken voor beginners/Toren tegen Koning|Toren tegen Koning]] &amp;middot;
}}
{{Nowrap|1=
[[Wikijunior:Schaken voor beginners/Twee Lopers tegen Koning|Twee Lopers tegen Koning]] &amp;middot;
[[Wikijunior:Schaken voor beginners/Loper en Paard tegen Koning|Loper en Paard tegen Koning]]
}}
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen schaken]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>35jrjdpbinpd5tv02nc0j7engjxmruv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikijunior:Schaken voor beginners/Toren tegen Koning</title>
    <ns>104</ns>
    <id>36771</id>
    <revision>
      <id>397193</id>
      <parentid>309833</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T01:10:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>fix: dubbele sjabloonparameters</comment>
      <origin>397193</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3623" sha1="m5nzpbvt4ehrtv1swffgfmqxvt1v1sw" xml:space="preserve">{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |  |  |  |  |  |  | r1=
 7 |  |  |kd|  |  |  |  |  | r2=
 6 |  |  |  |  |  |  |  |  | r3=
 5 |  |  |  |  |  |  |  |  | r4=
 4 |  |  |  |  |rl|  |  |  | r5=
 3 |  |  |  |  |  |  |  |  | r6=
 2 |  |  |  |  |  |  |kl|  | r7=
 1 |  |  |  |  |  |  |  |  | r8=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Voetregel=Beginstelling
|Float=right
|30}}

{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |  |  |  |kd|  |  | r1=
 7 |rl|  |  |  |  |  |  |  | r2=
 6 |  |  |  |  |  |  |  |  | r3=
 5 |  |  |  |  |  |  |kl|  | r4=
 4 |  |  |  |  |  |  |  |  | r5=
 3 |  |  |  |  |  |  |  |  | r6=
 2 |  |  |  |  |  |  |  |  | r7=
 1 |  |  |  |  |  |  |  |  | r8=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Voetregel=Stelling na 9. ... Kf8
|Float=right
|30}}
Natuurlijk heeft wit hier ook nog een koning, maar dat is een beetje overbodig om te melden. 
Wit zal gaan winnen omdat hij de toren heeft, maar pas wel op, het kan zomaar [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Remise|pat]] worden.&lt;br&gt;&lt;br&gt;
Hoe moet je dan spelen om te kunnen winnen? Stel dat de stelling er zo uit ziet als hiernaast.
Als eerste wil je de koning in een zo klein mogelijke ruimte opsluiten. Je denkt daarbij misschien aan Tc4+, maar dan kan de koning naar d6 gaan en heeft hij meer ruimte. Wat je dus moet doen is zo weinig mogelijk rijen of kolommen aan de koning geven door bijvoorbeeld te spelen: '''1. Te6'''. De zwarte koning heeft nu nog maar twee rijen om te lopen. Zodra de koning naar de achterste rij gaat, gaat de toren naar de zevende rij.
Nu is het een kwestie van geduld. De zwarte koning wil zo dicht mogelijk in de buurt van de toren blijven om zoveel mogelijk de toren de weg af te snijden en speelt dus '''1. ... Kd7'''. De toren wordt nu aangevallen en moet dus opzij zonder de koning meer ruimte te geven. Hij blijft dus op de zesde rij en speelt '''2. Th6'''. Het jagen kan beginnen en er worden de volgende zetten gespeeld: '''2. ... Ke7 3. Kf3 Kf7 4. Kf4 Kg7'''. De toren wordt weer aangevallen en moet weer naar de andere kant van het bord: '''5. Ta6''' en de koning gaat erachter aan met '''5. ... Kf7'''. Nu wil wit weer de koningen tegenover elkaar hebben staan en speelt dus '''6. Ke5'''. Zwart kan nu kiezen uit 6. ... Ke7 met 7. Ta7+ tot gevolg of '''6. ... Kg7'''. De koning erachteraan: '''7. Kf5 Kh7 8. Kg5 Kg7 9. Ta7+'''. Nu wordt de zwarte koning alsnog naar achter gedwongen en speelt '''9. ... Kf8'''.(zie diagram)&lt;br&gt;
Wit heeft nu twee mogelijkheden: of schuin tegenover de zwarte koning gaan staan met 10. Kg6 of de koning tegenover de zwarte zetten met '''10. Kf6'''. Omdat de toren voor de zet van wit nog dichterbij de zwarte koning staat, is het verstandiger om Kf6 te spelen. Als de toren aan de andere kant had gestaan (Th7) dan was Kg6 beter geweest.&lt;br&gt;
Ook zwart heeft nu weer twee opties: of weg van de toren de hoek in met 10. ... Kg8 of naar de toren toe met '''10. ... Ke8'''. Het beste is om nu meteen de toren te spelen naar de andere kant, de zwarte koning wordt dan vanzelf in de hoek gedreven. '''11. Th7 Kd8''' (Kf8 en Th8#) Vervolg: '''12. Ke6 Kc8 13. Kd6 Kb8 14. Kc6 Ka8 15. Kb6 Kb8 16. Th8#'''.

Het is dus belangrijk ervoor te zorgen dat de koning zo min mogelijk rijen tot zijn beschikking heeft. Maar blijf wel opletten! Soms ben je zo bezig met het zetten met de koning dat je vergeet dat zwart je toren kan slaan. 
Dan is het vervolgens de taak om te zorgen dat de koningen tegenover elkaar staan met wit aan zet. De toren kan dan de koning schaak zetten waardoor deze een stapje achteruit moet. Let wel: bij een dame heeft het ook zin om de dame tussen de koningen te plaatsen, bij de toren niet!

{{Eindspelen}}

{{Juniorsub}}</text>
      <sha1>m5nzpbvt4ehrtv1swffgfmqxvt1v1sw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikijunior:Schaken voor beginners/Twee Torens tegen Koning</title>
    <ns>104</ns>
    <id>36782</id>
    <revision>
      <id>397192</id>
      <parentid>309832</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T01:08:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>fix: dubbele sjabloonparameters</comment>
      <origin>397192</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1717" sha1="e0anb4lt7hulm3cp66zmjtv13kjak3f" xml:space="preserve">{{Schaakdiagram|=
 8 |  |  |  |  |  |  |  |  | r1=
 7 |  |  |  |  |  |  |  |  | r2=
 6 |  |  |  |  |  |  |  |  | r3=
 5 |  |  |  |kd|  |  |  |  | r4=
 4 |  |  |  |  |  |  |  |  | r5=
 3 |  |  |  |  |  |  |  |  | r6=
 2 |  |  |  |  |  |  |  |  | r7=
 1 |rl|  |  |  |kl|  |  |rl| r8=
    a  b  c  d  e  f  g  h
|Voetregel=Beginstelling
|30}}
Natuurlijk heeft wit hier ook nog een koning, maar dat is een beetje overbodig om te melden. 
Wit zal gaan winnen omdat hij twee torens heeft, maar pas wel op, het kan zomaar [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Remise|pat]] worden.

Hoe moet je dan spelen om toch te winnen? Stel de stelling is zoals hiernaast. Als eerste wil je de zwarte koning zo min mogelijk ruimte geven, dat doe je door '''1. Th4''' te spelen. De koning heeft nu nog maar vier rijen over. De zwarte koning zal nu op de toren gaan jagen: '''1. ... Ke5'''. Met de tweede toren kan je hem nu ook de vijfde rij afnemen: '''2. Ta5+ Kf6'''. Zo heb je de koning nog een rij naar achteren gedwongen. Na '''3. Th6+ Kg7''' moet je opletten. Na 4. Ta7+ wordt de toren op h6 geslagen; eerst moet je dus de toren in veiligheid brengen: '''4. Tb6'''. Zwart gaat weer jagen naar de toren: '''4. ... Kf7'''. Nu kan je de koning weer naar achter dwingen met '''5. Ta7+ Ke8''' en uiteindelijk is '''6. Tb8#''' mat. De witte koning is hierbij dus niet eens nodig om mat te zetten. 

De koning kan je op deze manier dus heel makkelijk naar de achterste rij dwingen en daar mat zetten. Blijf wel opletten, want anders kan er zomaar een toren van je geslagen worden en dan moet je het met één toren verder afmaken! Zie [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Toren tegen Koning|hier]] hoe dat moet.

{{Eindspelen}}
{{Juniorsub}}</text>
      <sha1>e0anb4lt7hulm3cp66zmjtv13kjak3f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikijunior:Schaken voor beginners/Verdediging</title>
    <ns>104</ns>
    <id>36989</id>
    <revision>
      <id>397191</id>
      <parentid>310494</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T01:07:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>fix: dubbele sjabloonparameters</comment>
      <origin>397191</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3317" sha1="rb7jke9dnmjsy0lsqyll1yer0uovkoo" xml:space="preserve">Als aanvallen nu eenmaal te laat is, dan moet je gaan verdedigen. Maar hoe doe je dat het best? Hier worden de meest voorkomende tactische zetten over het verdedigen uitgelegd.

== Verdedigen ==
Bij verdedigen in het algemeen wordt er uitgegaan van vier verschillende mogelijkheden:
#Aanvaller slaan
#Weggaan
#Tussenplaatsen
#Dekken

Al deze thema's zullen hier in onderwerpen langskomen.

=== Slaan ===
Het handigst is meestal gewoon de aanvaller slaan als dat kan. Zeker als de aanvaller ongedekt staat is dat mogelijk. Maar stel dat het aangevallen stuk de dame is en dat de aanvaller verdedigd staat, dan verliest de verdediger dus de dame terwijl de aanvaller hooguit een toren of loper verliest. 

=== Weggaan ===
Als slaan niet lukt is weggaan vaak de meest handige zet, maar ook dat is niet altijd mogelijk. Bijvoorbeeld als de dame wordt gepend door de loper. Als de dame dan weggaat, kan het stuk dat achter de dame staat geslagen worden.

=== Tussenplaatsen ===
Tussenplaatsen (niet te verwarren met de [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Tussenzet|tussenzet]]) wordt dan een andere mogelijkheid om de aanvaller te stoppen. Het stuk wordt ze geplaatst dat het tussen het aanvallende stuk en het aangevallen stuk staat. Zoals je misschien al snapt is dit niet mogelijk wanneer de koning aanvalt (hier kan niets tussengezet worden), of als het paard aanvalt (het paard springt er gewoon overheen). Het belangrijke van het tussenplaatsen is het 

=== Dekken ===
Dekken wordt in de schaakwereld algemeen gebruikt om alle termen van verdedigen aan te duiden, wat dus eigenlijk niet juist is. Dekken gaat erom dat het stuk dat aangevallen staat, teruggeslagen kan worden zodra de aanvaller slaat. Natuurlijk maakt de [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Waarden|waarde van de stukken]] hier uit, dus zorg dat je een dame niet laat slaan, tenzij het voordelig voor je uitkomt. Bij dekken zijn er nog wel speciale gevallen van dekken die hieronder uitgelegd zullen worden.

==== Röntgendekking ====
{{Schaakdiagram|=
 8 |kd|  |rd|  |  |  |nd|rl| r1=
 7 |  |  |  |  |  |  |qd|pd| r2=
 6 |  |  |  |  |  |  |  |  | r3=
 5 |  |  |  |  |  |  |  |  | r4=
 4 |  |  |  |bl|  |  |  |  | r5=
 3 |  |  |pl|pl|  |  |  |  | r6=
 2 |  |  |  |  |bl|  |  |  | r7=
 1 |  |  |  |kl|  |  |  |  | r8=
    a  b  c  d  e  f  g  h

|Voetregel=Wit dekt met behulp van '''röntgendekking''' de toren. Op het moment dat zwart de toren slaat, kan de loper de dame terugslaan.
|Float=right
|30}}

Het verdedigende stuk wordt zo geplaatst dat het precies in dezelfde baan als de aanvaller staat waardoor deze alsnog de aanvaller kan slaan. 

==== Verdedigen tegen penning ====
Verdedigen tegen een penning is altijd lastig. Het eenvoudigste is om een stuk tussen het gepende stuk en het staartstuk te plaatsen. Een andere oplossing is het staartstuk weghalen, maar dan kan het kopstuk geslagen worden.

==== Verdedigen tegen dubbele aanval ====
Kijk altijd of het mogelijk is om een [[Wikijunior:Schaken voor beginners/Tussenzet|tussenzet]] te spelen met een van de aangevallen stukken, anders zit er niets anders op dan een stuk te laten slaan.

{{Navigatie
|Boek=Wikijunior:Schaken voor beginners
|vorige=Aanval
|tekstvorige=De aanval
|huidige=De verdediging
|volgende=Tussenzet
|tekstvolgende=De tussenzet (in ontwikkeling)
}}
{{Juniorsub}}</text>
      <sha1>rb7jke9dnmjsy0lsqyll1yer0uovkoo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Overleg gebruiker:QZanden/Sjablonen/Schaakdiagram</title>
    <ns>3</ns>
    <id>37055</id>
    <revision>
      <id>397194</id>
      <parentid>354558</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T01:13:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>fix: dubbele sjabloonparameters</comment>
      <origin>397194</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="389" sha1="dlo6dnkma1x0x9id06d0fm2b5cwyr4v" xml:space="preserve">{{Gebruiker:QZanden/Sjablonen/Schaakdiagram
|r1=
|rd|nd|bd|qd|kd|bd|nd|rd|r2=
|pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd|pd|r3=
|  |  |  |  |  |  |  |  |r4=
|  |  |  |  |  |  |  |  |r5=
|  |  |  |  |  |  |  |  |r6=
|  |  |  |  |  |  |  |  |r7=
|pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl|pl|r8=
|  |  |  |  |  |  |  |  |r9=

|Uitlijning= right
|boven= Beginopstelling
|onder= Stand aan het begin van de partij
|65=65
&lt;!-- |30 --&gt;
}}</text>
      <sha1>dlo6dnkma1x0x9id06d0fm2b5cwyr4v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Juniorsub</title>
    <ns>10</ns>
    <id>37128</id>
    <revision>
      <id>397188</id>
      <parentid>372808</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T00:39:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>-/- loze spatie</comment>
      <origin>397188</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1670" sha1="t3z6iuhj4rjf3cp87gw8c9zuge8pibo" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;{{#IfEq: {{SUBPAGENAME}} | Printversie | |[[Categorie:WikiJunior-{{#titleparts:{{PAGENAME}}|1}} - inhoud|{{#titleparts:{{PAGENAME}}|-0|2}}]] }}
[[Categorie:Subjunior]]&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;{{Sjablooninfo|1=
Dit sjabloon wordt gezet op subpagina's van Wikijuniorboeken en zorgt ervoor dat ze in een categorie komen volgens [[:Categorie:WikiJunior-Boeknaam - inhoud]].
De inhoud van de categorie kan met het [[Handboek MediaWiki/Magische woorden|magische woord PAGESINCATEGORY]] automatisch worden geteld, zodat het aantal pagina's van het boek kan worden weergegeven op het boek zelf, in de inleiding van het boek, of op de [[Wikibooks:Infobox|infobox]] over het boek. 

Ook worden automatisch de pagina's in de [[:Categorie:Subjunior]] geplaatst, zodat makkelijk te zien is welke pagina's er nog niet van een subjunior-sjabloon zijn voorzien.

Gebruik voor alle niveau's simpelweg &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Juniorsub}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;.
*Een boek met 2 niveaus in de titel A/B wordt gecategoriseerd in categorie:WikiJunior-A - inhoud met de sortering B
*Een boek met 3 niveaus in de titel A/B/C wordt gecategoriseerd in categorie:WikiJunior-A - inhoud met de sortering B/C
*Een boek met 4 niveaus in de titel A/B/C/D wordt gecategoriseerd in categorie:WikiJunior-A - inhoud met de sortering B/C/D
*enzovoort

;Zie ook 
:{{Tl|Juniorboek}} voor het sjabloon dat gebruikt wordt op de hoofdpagina of kaft van een juniorboek.
:{{Tl|Sub}} voor het sjabloon dat wordt gebruikt op subpagina's van boeken in de hoofdnaamruimte.

NB.: Pagina's waarvan de titel eindigt op &quot;/Printversie&quot; worden niet in de categorie opgenomen.

}}[[Categorie:Sjablonen Wikijunior]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>t3z6iuhj4rjf3cp87gw8c9zuge8pibo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gebruiker:JopkeB</title>
    <ns>2</ns>
    <id>38173</id>
    <revision>
      <id>397206</id>
      <parentid>397144</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T07:19:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>/* Huishouden */ Linzenschotel met rijst</comment>
      <origin>397206</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8755" sha1="he48r0er4wup3t97k6ydoszkkaazsmr" xml:space="preserve">== Economie ==
Ik heb Economie gestudeerd aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en ben in 1984 afgestudeerd in de Bedrijfseconomische afstudeerrichting. Daarna ben ik in andere sectoren terecht gekomen. Achteraf realiseerde ik me dat ik sommige vakken slecht (Methodologie), hap-snap (Geschiedenis van het Economisch Denken) of helemaal niet (Geschiedenis van het Economisch Leven, raakvlakken met andere disciplines) had gehad (en medestudenten, die wel als (bedrijfs-)econoom aan de slag zijn gegaan, dus idem dito). Bij wijze van hobby heb ik me daar in verdiept, om tot een completer beeld van de Economie te komen. Mijn kennis heb ik gedeeld in het Wikibook [[Economie]] (waarvan een beginnetje bestond dat ik sterk heb uitgebreid).&lt;br&gt;

== Wikimedia Commons ==
Daarna ben ik vrijwilliger geworden bij [[c:Hoofdpagina|Wikimedia Commons]]. De aldaar opgedane kennis en ervaringen heb ik opgenomen in het door mij gestarte Wikibook [[Handboek Wikimedia Commons|Handboek Wikimedia Commons]]. &lt;br&gt;

== Huishouden ==
Omdat het nog ontbrak en ik er wel iets van af weet, heb ik in 2024 het Wikibook [[Huishouden]] geschreven. 

In het verlengde daarvan heb ik enkele hoofdstukken in het Kookboek gemaakt of uitgebreid, waaronder: 
* [[Kookboek/Maaltijden samenstellen|Maaltijden samenstellen]]
* [[Kookboek/Tips en trucs|Tips en trucs]] (overzichtspagina waarin bestaande pagina's zijn opgenomen)
* Recepten en beschrijvingen van ingrediënten: 
** Beschrijvingen (inclusief primaire bereidingswijzen en/of voorbeelden van toepassingen/gebruik): [[Kookboek/Gerookte zalm|Gerookte zalm]], [[Kookboek/Ham|Ham]], [[Kookboek/Makreel|Makreel]], [[Kookboek/Zalm|Zalm]], [[Kookboek/Kikkererwt|Kikkererwt]], [[Kookboek/Koffie|Koffie]], [[Kookboek/Rundvlees|Rundvlees]], [[Kookboek/Kip|Kip]], [[Kookboek/Stokbrood|Stokbrood]], [[Kookboek/Rookworst|Rookworst]], [[Kookboek/Stroop|Stroop]], [[Kookboek/Pasta|Pasta]], [[Kookboek/Fondue|Fondue]], [[Kookboek/Salade|Salade]], [[Kookboek/Kwark|Kwark]], [[Kookboek/Cottage cheese|Cottage cheese]], [[Kookboek/Braam|Braam]], [[Kookboek/Zure room|Zure room]], [[Kookboek/Roomkaas|Roomkaas]], [[Kookboek/Ontbijtspek|Ontbijtspek]], [[Kookboek/Borrelhapjes|Borrelhapjes]], [[Kookboek/Pindakaas|Pindakaas]], [[Kookboek/Basterdsuiker|Basterdsuiker]], [[Kookboek/Abrikoos|Abrikoos]], [[Kookboek/Zuurkool|Zuurkool]], [[Kookboek/Varkensvlees|Varkensvlees]], [[Kookboek/Kalfsvlees|Kalfsvlees]], [[Kookboek/Boekweit|Boekweit]], [[Kookboek/Taugé|Taugé]], [[Kookboek/Lamsvlees|Lamsvlees]],  [[Kookboek/Kabeljauw|Kabeljauw]], [[Kookboek/Forel|Forel]], [[Kookboek/Witte wijn|Witte wijn]], [[Kookboek/Tonijn|Tonijn]], [[Kookboek/Koolraap|Koolraap]], [[Kookboek/Meloen|Meloen]], [[Kookboek/Biscuit|Biscuit]], [[Kookboek/Tuinkers|Tuinkers]], [[Kookboek/Groene kool|Groene kool]], [[Kookboek/Postelein|Postelein]], [[Kookboek/Mierikswortel|Mierikswortel]], [[Kookboek/Sinaasappel|Sinaasappel]], [[Kookboek/Fruit|Fruit]], [[Kookboek/Noot|Noot]], [[Kookboek/Macaroni|Macaroni]]
** Kruidenmengsels: [[Kookboek/Nasikruiden|Nasikruiden]], [[Kookboek/Bamikruiden|Bamikruiden]],  [[Kookboek/Kruidenmengsel voor Hollandse groente|Kruidenmengsel voor Hollandse groente]], [[Kookboek/Shoarmakruiden|Shoarmakruiden]], [[Kookboek/Goulashkruiden|Goulashkruiden]] en [[Kookboek/Cajunkruiden|Cajunkruiden]].
** Overige recepten: [[Kookboek/Bietenstamppot|Bietenstamppot]], [[Kookboek/Tonijnsalade|Tonijnsalade]], [[Kookboek/Tosti|Tosti]], [[Kookboek/Gebakken worst|Gebakken worst]], [[Kookboek/Broodpizza|Broodpizza]], [[Kookboek/Hamburger|Hamburger]], [[Kookboek/Hotdog|Hotdog]], [[Kookboek/Flensje|Flensje]], [[Kookboek/Crêpe Suzette|Crêpe Suzette]], [[Kookboek/Roquefortsaus|Roquefortsaus]], [[Kookboek/Aardappelsalade|Aardappelsalade]], [[Kookboek/Kaassalade|Kaassalade]], [[Kookboek/Barbecuesaus|Barbecuesaus]], [[Kookboek/Bonensalade|Bonensalade]], [[Kookboek/Meloen met ham|Meloen met ham]], [[Kookboek/Peersalade met blauwschimmelkaas|Peersalade met blauwschimmelkaas]], [[Kookboek/Spiegelei|Spiegelei]], [[Kookboek/Gevulde tomaten|Gevulde tomaten]], [[Kookboek/Vinaigrette|Vinaigrette]], [[Kookboek/Cocktailsaus|Cocktailsaus]], [[Kookboek/Selderijsalade|Selderijsalade]], [[Kookboek/Yoghurt met honing en walnoten|Yoghurt met honing en walnoten]], [[Kookboek/Bietensalade met kaas en noten|Bietensalade met kaas en noten]], [[Kookboek/Smeuïge zalmmousse|Smeuïge zalmmousse]], [[Kookboek/Eiersalade|Eiersalade]], [[Kookboek/Groentesoep|Groentesoep]], [[Kookboek/Soepbal|Soepbal(letjes)]], [[Kookboek/Bloemkoolsoep met kaas|Bloemkoolsoep met kaas]], [[Kookboek/Vegetarische peulvruchtensoep|Vegetarische peulvruchtensoep]], [[Kookboek/Romige champignonsoep|Romige champignonsoep]], [[Kookboek/Kaasfondue|Kaasfondue]], [[Kookboek/Knolselderijsoep|Knolselderijsoep]], [[Kookboek/Saladesaus|Saladesaus]], [[Kookboek/Dipsaus|Dipsaus]], [[Kookboek/Tomatensalsa|Tomatensalsa]], [[Kookboek/Minestronesoep|Minestronesoep]], [[Kookboek/Paprikasoep|Paprikasoep]], [[Kookboek/Pompoensoep gekruid en met groenten|Pompoensoep gekruid en met groenten]], [[Kookboek/Preisoep|Preisoep]], [[Kookboek/Tomatengroentesoep|Tomatengroentesoep]], [[Kookboek/Venkelsoep|Venkelsoep]], [[Kookboek/Witte bonensoep|Witte bonensoep]], [[Kookboek/Zuurkoolsoep|Zuurkoolsoep]], [[Kookboek/Tartaartje|Tartaartje]], [[Kookboek/Vleesfondue|Vleesfondue]], [[Kookboek/Hachee|Hachee]], [[Kookboek/Atjar tjampoer|Atjar tjampoer]], [[Kookboek/Braadworst|Braadworst]], [[Kookboek/Varkenskarbonade|Varkenskarbonade]], [[Kookboek/Babi panggang|Babi panggang]], [[Kookboek/Varkenshaas|Varkenshaas]], [[Kookboek/Babi ketjap|Babi ketjap]], [[Kookboek/Taco|Taco]], [[Kookboek/Rijst met kip en groenten|Rijst met kip en groenten]], [[Kookboek/Kip in romige saus|Kip in romige saus]], [[Kookboek/Gestoofd lamsvlees|Gestoofd lamsvlees]], [[Kookboek/Shoarma|Shoarma]], [[Kookboek/Lekkerbekje|Lekkerbekje]], [[Kookboek/Stoofpot met schelvis|Stoofpot met schelvis]], [[Kookboek/Scholfilet in bouillon|Scholfilet in bouillon]], [[Kookboek/Scholfilet uit de oven|Scholfilet uit de oven]], [[Kookboek/Gestoofde zalm|Gestoofde zalm]], [[Kookboek/Asperges met zalm|Asperges met zalm]], [[Kookboek/Pittige groenteschotel met boekweit|Pittige groenteschotel met boekweit]], [[Kookboek/Kaassaus|Kaassaus]], [[Kookboek/Koolrabi met boekweit|Koolrabi met boekweit]], [[Kookboek/Gestoofde rode kool|Gestoofde rode kool]], [[Kookboek/Snijbonen met tomaten|Snijbonen met tomaten]], [[Kookboek/Sperziebonen met tomaten|Sperziebonen met tomaten]], [[Kookboek/Tuinbonenstoofpot|Tuinbonenstoofpot]], [[Kookboek/Witlofschotel|Witlofschotel]], [[Kookboek/Kruidige rijst|Kruidige rijst]], [[Kookboek/Rijst met rookworst en groente|Rijst met rookworst en groenten]], [[Kookboek/Gebakken aardappelen|Gebakken aardappelen]], [[Kookboek/Appelchutney|Appelchutney]], [[Kookboek/Preistoofpot|Preistoofpot]], [[Kookboek/Spitskoolstoofpot|Spitskoolstoofpot]], [[Kookboek/Zuurkool met fruit en kip|Kookboek/Zuurkool met fruit en kip]], [[Kookboek/Couscous met lam en groenten|Couscous met lam en groenten]], [[Kookboek/Potjiekos|Potjiekos]] (Zuid-Afrikaanse stoofpot), [[Kookboek/Pot-au-feu|Pot-au-feu]], [[Kookboek/Witlofsoep (maaltijdsoep)|Witlofsoep (maaltijdsoep)]], [[Kookboek/Witte bonenschotel|Witte bonenschotel]], [[Kookboek/Kabeljauw met paprika|Kabeljauw met paprika]], [[Kookboek/Dillesaus|Dillesaus]], [[Kookboek/Vruchtenbowl|Vruchtenbowl]], [[Kookboek/Lasagne zonder oven|Lasagne zonder oven]], [[Kookboek/Macaronisoep|Macaronisoep]], [[Kookboek/Romige spaghetti met groenten|Romige spaghetti met groenten]], [[Kookboek/Ratatouille|Ratatouille]], [[Kookboek/Champignonsaus|Champignonsaus]], [[Kookboek/Stoofschotel met koolraap|Stoofschotel met koolraap]], [[Kookboek/Burrito|Burrito]], [[Kookboek/Boekweit met doperwten|Boekweit met doperwten]], [[Kookboek/Vegetarische nasi|Vegetarische nasi]], [[Kookboek/Linzenschotel met rijst|Linzenschotel met rijst]]
** Overig: [[Kookboek/Lunch|Lunch]]

== Vakantiereizen ==
Losse artikelen in het Wikibook [[Vakantiereizen]]:
* [[Vakantiereizen/Fietsvakantie/De reis|De reis (overzichtspagina met wegwijzers naar fietsroutes in Europa)]] (zeer sterk uitgebreid)
* [[Vakantiereizen/Fietsvakantie/Fietsen langs de Loire|Fietsen langs de Loire]] (gestart)
* [[Vakantiereizen/Fietsvakantie/Fietsen in het Zillertal|Fietsen in het Zillertal (Oostenrijk)]] (gestart)
* [[Vakantiereizen/Fietsvakantie/Fietstocht Nederland - Waterland|Fietsroute Nederland - Waterland]] (gestart)

== Internet ==
Omdat het nog ontbrak en ik er wel iets van af weet, ben ik in februari 2025 het Wikibook [[Basisboek internet]] begonnen en heb ik vervolgens het Wikibook [[Veilig op het internet]] ge-update.

== Tip ==
Alle genoemde Wikibooks staan uiteraard open voor correcties en aanvullingen.</text>
      <sha1>he48r0er4wup3t97k6ydoszkkaazsmr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Indiase Dahl</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40081</id>
    <revision>
      <id>397195</id>
      <parentid>394569</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T03:29:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>Foto's omgezet in galerij</comment>
      <origin>397195</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3788" sha1="t5crgrv0bz35mx4md8lafe643o0f881" xml:space="preserve">{{Recept
| Afbeelding = [[Bestand:Daal after Tadka Pulse Soup India.jpg|300px]]
| Naam = Kookboek/Indiase Dahl
| Categorie = Bijgerecht
| Porties = 4-6
| Energie = 
| Tijd = 60 minuten
| Stippen = 3
}}

=== Benodigdheden ===
* Hogedrukpan om de linzen en groenten te koken
* Koekenpan of wokpan om de tarka (kruidenmix en ui, knoflook, tomaatmengsel) in te bakken
* Snijplank en koksmes

=== Ingrediënten ===
* 250-300 gram dahl (gele linzen, channa dahl, hele mung bonen of andere 'grote' dahl)
* 3 grote tomaten
* 1 rode {{Kb|paprika}}
* 1 {{Kb|courgette}}
* 1 {{Kb|aubergine}} (evt)
* 2 groene chili pepers (heel of gehalveerd als je de zaadjes eruit wilt hebben)
* 1 of 2 el verse gehakte {{Kb|gember}}
* 1 of 2 fijgesneden uien
* 1 of 2 fijngesneden teentjes knoflook
* 2x 1/2 tl geelwortel (turmeric)
* 1/2 tl curry Madras, chana dahl masala of vergelijkbare kruidenmix
* 1/2 tot 1 tl mosterdzaad
* 1/2 tot 1 tl korianderzaad
* 1/2 tot 1 tl {{Kb|komijnzaad}}
* 5-10 zwarte peperkorrels
* 2-5 curry blaadjes 
* 2 el verse koriander
* 1/2 limoen of citroen
* 2 tl zout

=== Werkwijze ===
# Was de dahl een beetje in de snelkookpan door ze een paar keer te spoelen. Doe er dan ruim water bij. Ongeveer twee keer zoveel als het volume van de dahl. Later kan er evt nog water bij als de dahl erg dik is.
# Snijd de paprika in twee of drie of stukken en verwijder de steel en zaadlijsten. Snijd de steel en het harde stukje aan de bolle kant van de courgette en aubergine (deze mogen heel blijven) Doe de groenten bij de dahl. Rasp de gember gelijk in de snelkookpan (grof). Doe de peperkorrels bij het geheel en een halve tl turmeric/geelwortel, sluit de pan af en breng aan de kook. Voeg &lt;u&gt;geen&lt;/u&gt; zout toe. Dit kan de linzen 'taai' maken.
# Zodra de snelkookpan druk laat onsnappen kan het vuur wat lager en kook je het geheel nog een half uur tot drie kwartier rustig door. Hoe groter de dahl of bonen, hoe langer het moet koken. Bij kleinere dahl is 20 minuten waarschijnlijk al genoeg. Zeker als je ze niet helemaal tot moes wilt koken. Voor de zekerheid kun je na 30 minuten even kijken hoe ze er aan toe zijn.
# Doe ondertussen wat olie (paar el) in een bakpan op middelhoog vuur. Voeg het mosterdzaad toe als de olie heet is en voeg zodra dit begint te sputteren het korianderzaad, groene peper en curryblad toe. Bak dit even mee en voeg dan de fijngesneden ui toe en ook het komijnzaad. Als de ui wat geel wordt kan de knoflook erbij en op het moment dat het mengsel goudbruin is kan de andere halve tl geelwortel en evt. andere kruidenpoeder(s) toegevoegd worden. Bak deze even mee (niet te lang) en voeg dan de tomaatblokjes toe.
# Zodra de olie zich afscheidt, is de tarka klaar. De inhoud van de snelkookpan kan nu toegevoed worden aan de tarka (of andersom als de bakpan te klein is. Zout en geperste citroen of limoen en korianderblad toevoegen en even doorroeren.

NB. Als je gedroogd curryblad gebruikt, dan is het beter om deze samen met de tomaat aan de tarka toe te voegen. Anders bestaat de kans dat ze verbranden.

== Fotogalerij ingrediënten ==
&lt;gallery widths=&quot;160&quot; heights=&quot;130&quot;&gt;
Kamdi pappu.JPG|Dahl/gele linzen
Tomato je.jpg|Tomaten
Red bell pepper.jpg|Paprika
Courgette Cucurbita pepo.jpg|Courgette
Green Chilly.jpg|Groene peper
Ginger Root Display.JPG|Gember
Onions.jpg|Uien
Garlic.JPG|Knoflook
Turmeric_Powder.jpg|Geelwortel
Black mustard seeds (closeup).jpg|Mosterdzaad
Coriander Seeds.jpg|Korianderzaad
Cumin seed whole.JPG|Komijnzaad
Black_Pepper_IMG_4866_-_02.jpg|Zwarte peper
Murraya koenigii leaves - curry leaves.jpg|Curryblad
Coriander 01.jpg|Verse koriander
Lime CDC.jpg|Limoen
&lt;/gallery&gt;

{{Recepten}}
[[Categorie:Indiase keuken|Dahl]]
[[Categorie:Bijgerecht|Dahl]]
[[Categorie:Groentenrecept|Dahl]]
[[Categorie:Peulvruchtrecept|Dahl]]
{{Sub}}</text>
      <sha1>t5crgrv0bz35mx4md8lafe643o0f881</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Schaak/Rij</title>
    <ns>10</ns>
    <id>40248</id>
    <revision>
      <id>397162</id>
      <parentid>372769</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:01:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397162</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1482" sha1="2g3nctxc97bilkxucut6rxzxpqyy2pb" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;&lt;tr style=&quot;vertical-align:middle;&quot;&gt;
{{#Switch:{{{numbers|both}}}
 |left|both=&lt;td style=&quot;background-color:white; color: black; text-align:center&quot;&gt;{{{row}}}&lt;/td&gt;
}}{{#Switch:{{{row}}}
|2|4|6|8=&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=light|piece={{{1|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=dark|piece={{{2|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=light|piece={{{3|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=dark|piece={{{4|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=light|piece={{{5|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=dark|piece={{{6|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=light|piece={{{7|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=dark|piece={{{8|}}}}}
|1|3|5|7=&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=dark|piece={{{1|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=light|piece={{{2|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=dark|piece={{{3|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=light|piece={{{4|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=dark|piece={{{5|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=light|piece={{{6|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=dark|piece={{{7|}}}}}&lt;!--
--&gt;{{Schaak/Veld|size={{{size|}}}|color=light|piece={{{8|}}}}}
}}{{#Switch:{{{numbers|both}}}
 |right|both=&lt;td style=&quot;background-color:white; color: black; text-align:center&quot;&gt;{{{row}}}&lt;/td&gt;
}}
&lt;/tr&gt;&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen schaken]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2g3nctxc97bilkxucut6rxzxpqyy2pb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Schaak/Veld</title>
    <ns>10</ns>
    <id>40249</id>
    <revision>
      <id>397163</id>
      <parentid>372771</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:01:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397163</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="288" sha1="tnxrxh9oeoqgxqxlh0qlri16fgj8tko" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;&lt;td style=&quot;background-color:#{{#IfEq:{{{color|light}}}|dark|d18b47|ffce9e}}; color: black; text-align:center;&quot;&gt;[[File:Chess {{{piece}}}t45.svg|{{{size|26}}}|alt={{Schaak/Alt|{{{square}}}|{{{piece}}}}}]]&lt;/td&gt;&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen schaken]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>tnxrxh9oeoqgxqxlh0qlri16fgj8tko</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Schaak/Letter</title>
    <ns>10</ns>
    <id>40250</id>
    <revision>
      <id>397161</id>
      <parentid>372766</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:00:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397161</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="445" sha1="32bsn24ljj7g7rdubuq2iyh1lqqjjb2" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;&lt;tr style=&quot;vertical-align: middle;&quot;&gt;
{{#Switch:{{{numbers|both}}}
 |left|both=&lt;td&gt;[[File:Solid white.svg|18px|link=|alt=]]&lt;/td&gt;
}}&lt;td style=&quot;background-color: white; color: black;&quot;&gt;a&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;b&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;c&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;d&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;e&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;f&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;g&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;h&lt;/td&gt;
{{#Switch:{{{numbers|both}}}
 |right|both=&lt;td&gt;[[File:Solid white.svg|18px|link=|alt=]]&lt;/td&gt;
}}&lt;/tr&gt;&lt;/includeonly&gt;&lt;noinclude&gt;[[Categorie:Sjablonen schaken]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>32bsn24ljj7g7rdubuq2iyh1lqqjjb2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Leer jezelf ecologisch tuinieren/Schorrenkruid</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40571</id>
    <revision>
      <id>397207</id>
      <parentid>360240</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:23:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>JopkeB heeft pagina [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Schorenkruid]] hernoemd tot [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Schorrenkruid]]: Schrijffout</comment>
      <origin>360240</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3939" sha1="o0di38hxp202eotgu9yjy4ll6s3dzos" xml:space="preserve">__NOTOC__ __NOEDITSECTION__
{{Leer jezelf ecologisch tuinieren|Afbeelding=ImageNeeded.png}}
{{Tuinkalender-Tabelkop|
|plaatje1= 
|plaatje2= 
|plaatje3= 
|plaatje4= 
|plaatje5= &lt;!-- Alleen als het past. Zie voor foto's de link naar Commons onderaan deze pagina --&gt;
|plaatje6= &lt;!-- Idem --&gt;
|divers= &lt;!-- Algemene omschrijving --&gt;
|familie= &lt;!-- Nederlandse familienaam --&gt;
|latijn= &lt;!-- Latijnse familienaam --&gt;
|geslacht= &lt;!-- Link naar geslachtsnaam --&gt;
|soort= &lt;!-- Latijnse soortnaam --&gt;
|nlnaam= &lt;!-- NLsoortnaam als in woordenboek voorkomt (kleine letters)--&gt;
|geschikt= &lt;!-- Hier bijv. [[w:Stinsenplant|]], bodembedekker, snijbloem --&gt;
|roodlijst= &lt;!-- Vul in 'ja' als het gewas op de rode lijst staat --&gt;
|beschermd= &lt;!-- Vul in 'ja' als het gewas op de lijst staat van de beschermde gewassen --&gt;
|nieuw= &lt;!-- Vul in 'ja' als het gewas op de (wacht)lijst staat van nieuwe gewassen --&gt;
|wortel= &lt;!-- Omschrijving van de/het wortel/gestel --&gt;
|stengel= &lt;!-- Idem over de stengel --&gt;
|blad= &lt;!-- Idem over het blad --&gt;
|groenblijvend= &lt;!--Vul in 'ja' als de plant winterhard/groenblijvend is --&gt;
|bloei= &lt;!-- Periode waarin de plant in bloei staat --&gt;
|kleur= &lt;!-- Kleur van de bloem en (eventuele) andere omschrijving --&gt;
|vrucht= &lt;!-- Omschrijving van de vrucht of zaad --&gt;
|hoog= &lt;!-- Hoogte van de plant --&gt;
|grond1= &lt;!-- Voorkeur van de grondsoort waarin de plant het best groeit --&gt;
|compost1= &lt;!-- Hoeveelheid compost die bij grond1 moet worden toegevoegd: veel/matig/geen --&gt;
|kali1= &lt;!-- Idem voor de hoeveelheid kali: veel/matig/geen --&gt;
|grond2= &lt;!-- Hier de grondsoort waarin de plant verder ook groeit --&gt;
|compost2= &lt;!-- Zie compost1 --&gt;
|kali2= &lt;!-- Zie kali1 --&gt;
|zon= &lt;!-- Wis de symbolen die niet van toepassing zijn:
&lt;span style=&quot;color:orange;&quot;&gt;●&lt;/span&gt; Volle zon
&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;◔&lt;/span&gt; Licht beschaduwd
&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;◑&lt;/span&gt; Halfschaduw
&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;◕&lt;/span&gt; Zwaar beschaduwd
● Schaduw --&gt;
|water= &lt;!-- Wis de symbolen die niet van toepassing zijn:
'''&lt;span style=&quot;font-size:small; color:blue;&quot;&gt;≋&lt;/span&gt;''' Zeer nat (waterplanten)
&lt;span style=&quot;font-size:small; color:blue;&quot;&gt;≈&lt;/span&gt; Nat (oevers, moerassen)
'''&lt;span style=&quot;font-size:small; color:blue;&quot;&gt;∼&lt;/span&gt;''' Vochtig/Normaal
&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;≁&lt;/span&gt; Vrij droog
&lt;span style=&quot;font-size: small;&quot;&gt;–&lt;/span&gt; Droog (rotstuinen) --&gt;
|goede buren= &lt;!-- Gewassen die de (groei van de) plant ondersteunen of mooi staan bij elkaar --&gt;
|slechte buren= &lt;!-- Gewassen die de (groei van de) plant belemmeren --&gt;
|weert= &lt;!-- Dieren of ziektes die de door de plant worden geweerd --&gt;
|lokt= &lt;!-- Dieren of ziektes die door de plant worden gelokt --&gt;
|keuken= &lt;!--Omschrijving waar de plant eventueel voor wordt gebruikt (niet alleen in de keuken) --&gt;
|kookboek= &lt;!-- Naam van de plant (hoofdletter) voor een eventuele link naar recepten in het kookboek --&gt;
|genees= &lt;!-- Omschrijving van de event. geneeskracht van de plant. Er komt automatisch te staan 'Wordt als geneeskrachtig gezien bij' vul dit verder aan --&gt;
|vitamine= &lt;!-- Omschrijving van vitamine in het gewas --&gt;
|waarschuwing= &lt;!-- Omschrijving van bijvoorbeeld de giftigheid van de plant --&gt;
|zaaimaand= 
|zaaiomschrijf= &lt;!-- Maand(en) waarin gezaaid wordt en een omschrijving daarvan --&gt;
|kk= &lt;!-- Kiemkracht --&gt;
|kt= &lt;!-- Kiemtijd --&gt;
|lt= &lt;!-- Leeftijd --&gt;
|zd= &lt;!-- Zaaidiepte --&gt;
|plantmaand= 
|plantomschrijf= &lt;!-- (uit/ver)plant maand(en) en omschrijving --&gt;
|pa= &lt;!-- Plantafstand --&gt;
|ra= &lt;!-- Rijafstand --&gt;
|verzorgmaand= 
|verzorgomschrijf= &lt;!-- Maand(en) van verzorging en omschrijving --&gt;
|oogstmaand= 
|oogstomschrijf= &lt;!-- Maand(en) van het oogsten en omschrijving (ook hoe te bewaren) --&gt;
|vermeermaand= 
|vermeeromschrijf= &lt;!-- Maand(en) voor het vermeerderen van de plant en de omschrijving --&gt;
|vw= &lt;!-- Vermeerderwijze (A=afleggen, S=scheuren of stekken, Z=zaaien of planten, E=enten) --&gt;
}}

{{sub}}</text>
      <sha1>o0di38hxp202eotgu9yjy4ll6s3dzos</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Organische chemie/Weergave moleculen</title>
    <ns>10</ns>
    <id>42605</id>
    <revision>
      <id>397155</id>
      <parentid>396944</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T21:43:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>~ null-edit</comment>
      <origin>397155</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4856" sha1="m94lz5lyoo64nr9uw9iddfmt5q5nmae" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt; 
{{Sjablooninfo | 1 =
== Doel van het sjabloon ==
Dit sjabloon is bedoeld om de tekst in verschillende boeken beschikbaar te maken. Op welke pagina's dat is kan met behulp van de knop &quot;Links naar deze pagina&quot; worden nagegaan.

== Invoegtekst ==
&lt;pre&gt;
{{Organische chemie/Weergave moleculen}}
&lt;/pre&gt;

== Voorbeeld ==
}}

{{Organische chemie/Weergave moleculen}}

[[Categorie:Organische chemie|Weergave moleculen]]
&lt;/noinclude&gt;&lt;includeonly&gt;
{{Kolommen2 (variabel)
| Anker = chemische stenografie
| Kop = Weergeven van organische moleculen
| KopLevel = 2
| Kol1 = In organische moleculen is niet alleen belangrijk welke atomen in het molecuul voorkomen. Ook het aantal en de manier waarop de atomen met elkaar verbonden zijn speelt een belangrijke rol. Een tekening hoe de atomen precies met elkaar verbonden zijn is dan belangrijk. Zo'n tekening heet een '''structuurformule'''.
| Kol2 = Structuurformule
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kol1 = Omdat het, ook bij kleinere organische moleculen al snel om tientallen atomen gaat is het bijna geen doen om alle atomen netjes te tekenen. De volgende afspraken zijn gemaakt:
* Koolstof-atomen worden niet getekend, alleen de bindingen tussen de koolstofatomen. Waar een binding &quot;de hoek omgaat&quot; zit een koolstofatoom.
* Waterstof-atomen worden meestal niet getekend als ze aan koolstof zitten. Een waterstof-atoom aan een ander atoom dan koolstof wordt altijd getekend. Het aantal waterstof-atomen aan een koolstof-atoom bepaal je door te kijken naar het aantal bindingen dat wel al aan het koolstof-atoom is aangegeven. Koolstof heeft altijd vier bindingen. Staat er maar een binding aangegeven dan betekent het dat er nog 3 waterstof-atomen aanwezig zijn.
* Andere elementen worden met hun symbool aangegeven.
Koolstof en de waterstof-atomen die daar aan vast zitten worden niet getekend, ze zitten er uiteraard wel. Bij het omzetten van de de structuurformule naar een formule moet je ze dus ook opgeven. Bij het berekenen van de molaire massa moet je ze wel meetellen.
| Kol2 = Afspraken
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kol1 = Hieronder staan twee organische moleculen (kleintjes!) op verschillende manieren beschreven en getekend.
&lt;table class=&quot;wikitable&quot;&gt;
&lt;tr align=&quot;center&quot; valign=&quot;top&quot;&gt;
&lt;th&gt;Brutoformule&lt;/th&gt;&lt;th&gt;Model van het molecuul&lt;/th&gt;&lt;th&gt;Structuurformule met alle atomen getekend&lt;/th&gt;&lt;th&gt;Structuurformule volgens de afspraken&lt;/th&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;td&gt;&lt;chem&gt;C5H10O5&lt;/chem&gt;&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Ribose spacefilling model.jpg|200px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Ribose all atoms drawns.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Beta-D-Ribofuranose.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;td&gt;&lt;chem&gt;C19H28O2&lt;/chem&gt;&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Testosterone-from-xtal-3D-balls.png|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Testostrone_all_atoms_drawn.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Testosteron.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;/table&gt;
| Kol2 = Voorbeelden
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kol1 = Bij bovenstaande tabel kun je de volgende dingen opmerken:
* De '''brutoformule''' geeft duidelijk informatie over de aantallen atomen, maar zeker niet hoe de verschillende atomen met elkaar verbonden zijn.
* De '''modellen van de moleculen''' geven wel een idee hoe het molecuul er ruimtelijk uit ziet, maar in het bovenste plaatje is heel moeilijk te zien of er achter de kluit atomen misschien nog een of twee waterstof-atomen verstopt zitten. In deze twee plaatjes stellen de zwarte bollen koolstof-atomen voor, rode staan voor zuurstof en de witte geven waterstof weer.
* Als je '''alle atomen tekent''' bevat het plaatje dezelfde informatie als het model in de kolom links ervan. In de bovenste structuurformule is hier nog wel goed te zien welke atomen er in zitten en hoe die aan elkaar zitten. In de onderste is het vrijwel onmogelijk te zien welke atomen er allemaal in het molecuul zitten en ook hoe ze aan elkaar zitten is een aardige puzzel. Wel valt, in tegenstelling tot het model de dubbele binding in de linker ring nu beter op.
* In de rechter kolom zijn de '''afspraken''' over het weergeven van organische moleculen toegepast. Je ziet dat de tekeningen veel overzichtelijker zijn geworden. Ook valt nu de OH-groep in de onderste structoorformule goed op. In de formule met alle atomen getekend is het je waarschijnlijk niet eens opgevallen.
De linker kolom geeft helemaal geen informatie over de bouw van het molecuul en wordt in de organische chemie en ook in de (bio)modische wetenschappen zelden gebruikt. De twee middelste kolommen worden door beginners in de organische chemie vaak beter &quot;gelezen&quot;. Ze hebben echter wel een aantal nadelen:
* het tekenen ervan is vrij arbeidsintensief.
* 'leesfouten' worden door het grote aantal herhalingen snel gemaakt.
* bij grotere moleculen wordt de hoeveelheid weergegeven informatie al snel erg groot. De belangrijke informatie verdrinkt in de grote hoeveelheid triviale zaken.
| Kol2 = Voor- en nadelen
| Anker = 
}}</text>
      <sha1>m94lz5lyoo64nr9uw9iddfmt5q5nmae</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397156</id>
      <parentid>397155</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T21:49:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>test</comment>
      <origin>397156</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4856" sha1="4musq618j33gavh5l3rqa0c5ps3wd1m" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt; 
{{Sjablooninfo | 1 =
== Doel van het sjabloon ==
Dit sjabloon is bedoeld om de tekst in verschillende boeken beschikbaar te maken. Op welke pagina's dat is kan met behulp van de knop &quot;Links naar deze pagina&quot; worden nagegaan.

== Invoegtekst ==
&lt;pre&gt;
{{Organische chemie/Weergave moleculen}}
&lt;/pre&gt;

== Voorbeeld ==
}}

{{Organische chemie/Weergave moleculen}}

[[Categorie:Organische chemie|Weergave moleculen]]
&lt;/noinclude&gt;&lt;includeonly&gt;
{{Kolommen2 (variabel)
| Anker = chemische_stenografie
| Kop = Weergeven van organische moleculen
| KopLevel = 2
| Kol1 = In organische moleculen is niet alleen belangrijk welke atomen in het molecuul voorkomen. Ook het aantal en de manier waarop de atomen met elkaar verbonden zijn speelt een belangrijke rol. Een tekening hoe de atomen precies met elkaar verbonden zijn is dan belangrijk. Zo'n tekening heet een '''structuurformule'''.
| Kol2 = Structuurformule
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kol1 = Omdat het, ook bij kleinere organische moleculen al snel om tientallen atomen gaat is het bijna geen doen om alle atomen netjes te tekenen. De volgende afspraken zijn gemaakt:
* Koolstof-atomen worden niet getekend, alleen de bindingen tussen de koolstofatomen. Waar een binding &quot;de hoek omgaat&quot; zit een koolstofatoom.
* Waterstof-atomen worden meestal niet getekend als ze aan koolstof zitten. Een waterstof-atoom aan een ander atoom dan koolstof wordt altijd getekend. Het aantal waterstof-atomen aan een koolstof-atoom bepaal je door te kijken naar het aantal bindingen dat wel al aan het koolstof-atoom is aangegeven. Koolstof heeft altijd vier bindingen. Staat er maar een binding aangegeven dan betekent het dat er nog 3 waterstof-atomen aanwezig zijn.
* Andere elementen worden met hun symbool aangegeven.
Koolstof en de waterstof-atomen die daar aan vast zitten worden niet getekend, ze zitten er uiteraard wel. Bij het omzetten van de de structuurformule naar een formule moet je ze dus ook opgeven. Bij het berekenen van de molaire massa moet je ze wel meetellen.
| Kol2 = Afspraken
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kol1 = Hieronder staan twee organische moleculen (kleintjes!) op verschillende manieren beschreven en getekend.
&lt;table class=&quot;wikitable&quot;&gt;
&lt;tr align=&quot;center&quot; valign=&quot;top&quot;&gt;
&lt;th&gt;Brutoformule&lt;/th&gt;&lt;th&gt;Model van het molecuul&lt;/th&gt;&lt;th&gt;Structuurformule met alle atomen getekend&lt;/th&gt;&lt;th&gt;Structuurformule volgens de afspraken&lt;/th&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;td&gt;&lt;chem&gt;C5H10O5&lt;/chem&gt;&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Ribose spacefilling model.jpg|200px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Ribose all atoms drawns.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Beta-D-Ribofuranose.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;td&gt;&lt;chem&gt;C19H28O2&lt;/chem&gt;&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Testosterone-from-xtal-3D-balls.png|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Testostrone_all_atoms_drawn.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Testosteron.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;/table&gt;
| Kol2 = Voorbeelden
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kol1 = Bij bovenstaande tabel kun je de volgende dingen opmerken:
* De '''brutoformule''' geeft duidelijk informatie over de aantallen atomen, maar zeker niet hoe de verschillende atomen met elkaar verbonden zijn.
* De '''modellen van de moleculen''' geven wel een idee hoe het molecuul er ruimtelijk uit ziet, maar in het bovenste plaatje is heel moeilijk te zien of er achter de kluit atomen misschien nog een of twee waterstof-atomen verstopt zitten. In deze twee plaatjes stellen de zwarte bollen koolstof-atomen voor, rode staan voor zuurstof en de witte geven waterstof weer.
* Als je '''alle atomen tekent''' bevat het plaatje dezelfde informatie als het model in de kolom links ervan. In de bovenste structuurformule is hier nog wel goed te zien welke atomen er in zitten en hoe die aan elkaar zitten. In de onderste is het vrijwel onmogelijk te zien welke atomen er allemaal in het molecuul zitten en ook hoe ze aan elkaar zitten is een aardige puzzel. Wel valt, in tegenstelling tot het model de dubbele binding in de linker ring nu beter op.
* In de rechter kolom zijn de '''afspraken''' over het weergeven van organische moleculen toegepast. Je ziet dat de tekeningen veel overzichtelijker zijn geworden. Ook valt nu de OH-groep in de onderste structoorformule goed op. In de formule met alle atomen getekend is het je waarschijnlijk niet eens opgevallen.
De linker kolom geeft helemaal geen informatie over de bouw van het molecuul en wordt in de organische chemie en ook in de (bio)modische wetenschappen zelden gebruikt. De twee middelste kolommen worden door beginners in de organische chemie vaak beter &quot;gelezen&quot;. Ze hebben echter wel een aantal nadelen:
* het tekenen ervan is vrij arbeidsintensief.
* 'leesfouten' worden door het grote aantal herhalingen snel gemaakt.
* bij grotere moleculen wordt de hoeveelheid weergegeven informatie al snel erg groot. De belangrijke informatie verdrinkt in de grote hoeveelheid triviale zaken.
| Kol2 = Voor- en nadelen
| Anker = 
}}</text>
      <sha1>4musq618j33gavh5l3rqa0c5ps3wd1m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397157</id>
      <parentid>397156</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T21:49:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Versie [[Special:Diff/397156|397156]] van [[Special:Contributions/Erik Baas|Erik Baas]] ([[User talk:Erik Baas|overleg]]) ongedaan gemaakt</comment>
      <origin>397157</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4856" sha1="m94lz5lyoo64nr9uw9iddfmt5q5nmae" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt; 
{{Sjablooninfo | 1 =
== Doel van het sjabloon ==
Dit sjabloon is bedoeld om de tekst in verschillende boeken beschikbaar te maken. Op welke pagina's dat is kan met behulp van de knop &quot;Links naar deze pagina&quot; worden nagegaan.

== Invoegtekst ==
&lt;pre&gt;
{{Organische chemie/Weergave moleculen}}
&lt;/pre&gt;

== Voorbeeld ==
}}

{{Organische chemie/Weergave moleculen}}

[[Categorie:Organische chemie|Weergave moleculen]]
&lt;/noinclude&gt;&lt;includeonly&gt;
{{Kolommen2 (variabel)
| Anker = chemische stenografie
| Kop = Weergeven van organische moleculen
| KopLevel = 2
| Kol1 = In organische moleculen is niet alleen belangrijk welke atomen in het molecuul voorkomen. Ook het aantal en de manier waarop de atomen met elkaar verbonden zijn speelt een belangrijke rol. Een tekening hoe de atomen precies met elkaar verbonden zijn is dan belangrijk. Zo'n tekening heet een '''structuurformule'''.
| Kol2 = Structuurformule
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kol1 = Omdat het, ook bij kleinere organische moleculen al snel om tientallen atomen gaat is het bijna geen doen om alle atomen netjes te tekenen. De volgende afspraken zijn gemaakt:
* Koolstof-atomen worden niet getekend, alleen de bindingen tussen de koolstofatomen. Waar een binding &quot;de hoek omgaat&quot; zit een koolstofatoom.
* Waterstof-atomen worden meestal niet getekend als ze aan koolstof zitten. Een waterstof-atoom aan een ander atoom dan koolstof wordt altijd getekend. Het aantal waterstof-atomen aan een koolstof-atoom bepaal je door te kijken naar het aantal bindingen dat wel al aan het koolstof-atoom is aangegeven. Koolstof heeft altijd vier bindingen. Staat er maar een binding aangegeven dan betekent het dat er nog 3 waterstof-atomen aanwezig zijn.
* Andere elementen worden met hun symbool aangegeven.
Koolstof en de waterstof-atomen die daar aan vast zitten worden niet getekend, ze zitten er uiteraard wel. Bij het omzetten van de de structuurformule naar een formule moet je ze dus ook opgeven. Bij het berekenen van de molaire massa moet je ze wel meetellen.
| Kol2 = Afspraken
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kol1 = Hieronder staan twee organische moleculen (kleintjes!) op verschillende manieren beschreven en getekend.
&lt;table class=&quot;wikitable&quot;&gt;
&lt;tr align=&quot;center&quot; valign=&quot;top&quot;&gt;
&lt;th&gt;Brutoformule&lt;/th&gt;&lt;th&gt;Model van het molecuul&lt;/th&gt;&lt;th&gt;Structuurformule met alle atomen getekend&lt;/th&gt;&lt;th&gt;Structuurformule volgens de afspraken&lt;/th&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;td&gt;&lt;chem&gt;C5H10O5&lt;/chem&gt;&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Ribose spacefilling model.jpg|200px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Ribose all atoms drawns.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Beta-D-Ribofuranose.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;
&lt;td&gt;&lt;chem&gt;C19H28O2&lt;/chem&gt;&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Testosterone-from-xtal-3D-balls.png|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Testostrone_all_atoms_drawn.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;td&gt;[[bestand:Testosteron.svg|150px]]&lt;/td&gt;
&lt;/tr&gt;
&lt;/table&gt;
| Kol2 = Voorbeelden
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kol1 = Bij bovenstaande tabel kun je de volgende dingen opmerken:
* De '''brutoformule''' geeft duidelijk informatie over de aantallen atomen, maar zeker niet hoe de verschillende atomen met elkaar verbonden zijn.
* De '''modellen van de moleculen''' geven wel een idee hoe het molecuul er ruimtelijk uit ziet, maar in het bovenste plaatje is heel moeilijk te zien of er achter de kluit atomen misschien nog een of twee waterstof-atomen verstopt zitten. In deze twee plaatjes stellen de zwarte bollen koolstof-atomen voor, rode staan voor zuurstof en de witte geven waterstof weer.
* Als je '''alle atomen tekent''' bevat het plaatje dezelfde informatie als het model in de kolom links ervan. In de bovenste structuurformule is hier nog wel goed te zien welke atomen er in zitten en hoe die aan elkaar zitten. In de onderste is het vrijwel onmogelijk te zien welke atomen er allemaal in het molecuul zitten en ook hoe ze aan elkaar zitten is een aardige puzzel. Wel valt, in tegenstelling tot het model de dubbele binding in de linker ring nu beter op.
* In de rechter kolom zijn de '''afspraken''' over het weergeven van organische moleculen toegepast. Je ziet dat de tekeningen veel overzichtelijker zijn geworden. Ook valt nu de OH-groep in de onderste structoorformule goed op. In de formule met alle atomen getekend is het je waarschijnlijk niet eens opgevallen.
De linker kolom geeft helemaal geen informatie over de bouw van het molecuul en wordt in de organische chemie en ook in de (bio)modische wetenschappen zelden gebruikt. De twee middelste kolommen worden door beginners in de organische chemie vaak beter &quot;gelezen&quot;. Ze hebben echter wel een aantal nadelen:
* het tekenen ervan is vrij arbeidsintensief.
* 'leesfouten' worden door het grote aantal herhalingen snel gemaakt.
* bij grotere moleculen wordt de hoeveelheid weergegeven informatie al snel erg groot. De belangrijke informatie verdrinkt in de grote hoeveelheid triviale zaken.
| Kol2 = Voor- en nadelen
| Anker = 
}}</text>
      <sha1>m94lz5lyoo64nr9uw9iddfmt5q5nmae</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sjabloon:Periodiek Systeem 50 koloms/sub</title>
    <ns>10</ns>
    <id>42824</id>
    <revision>
      <id>397171</id>
      <parentid>381904</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T23:10:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>Lintfouten: Ingebedde stijlregel voor de achtergrondkleur zonder bijbehorende tekstkleur</comment>
      <origin>397171</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="616" sha1="o5fxy2po1z80d2bw7mubal98jari1h8" xml:space="preserve">&lt;includeonly&gt;&lt;td style=&quot;width:14px; height:30px; padding:0px; text-align:center; font-size: 60%; background-color:#{{#If:{{{2|}}}|{{{2|}}}|eeeeee}}; color: black; border:solid 1px black;&quot;&gt;{{{1|}}}&lt;/td&gt;&lt;/includeonly&gt;
&lt;noinclude&gt;
== Doel van het sjabloon ==
De code voor een tabelcel in &quot;Sjabloon:Periodiek Systeem 50 koloms&quot; bevat veel herhalingen, dit sjabloon vervangt die code.
== Voorbeeld ==
&lt;table style=&quot;border-collapse:collapse;&quot;&gt;
&lt;tr&gt;
{{Periodiek Systeem 50 koloms/sub|H}}
{{Periodiek Systeem 50 koloms/sub|H|00ffff|}}
&lt;/tr&gt;
&lt;/table&gt;
[[Categorie:Periodiek Systeem]]
[[Categorie:Tabellen Chemie]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>o5fxy2po1z80d2bw7mubal98jari1h8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gebruiker:T.vanschaik/Kladblok</title>
    <ns>2</ns>
    <id>43670</id>
    <revision>
      <id>397190</id>
      <parentid>390166</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T00:45:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>fix: dubbele sjabloonparameters</comment>
      <origin>397190</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3907" sha1="rezg00h6n38xv201zf2mrox2jqmylhs" xml:space="preserve">&lt;!--

Kladblok in Wikibooks. Het Wikipediakladblok werkt niet om sjablonen in Wikibooks uit te zoeken.

--&gt;{{Kolommen2 (variabel)
| Kop = Een metaal in water
| KopLevel = 2
| Kol1 = De potentiometrie is een breed onderwerp binnen de analytische chemie, maar kan klein begonnen worden. Als eerste kijk je naar wat er gebeurt als je een metaal met water in contact brengt. In het vervolg van deze pagina wordt koper als voorbeeld genomen. Koper is een metaal dat zowel als metaal als als ion bekend is, en dan met  name het blauwe, gehydrateerde tweewaardige ion. Oplossingen van koperzouten worden veel intenser blauw als er ammonia aan wordt toegevoegd.dit komt door de vorming van het hexaamoniacupraat(II).
| Formule = [[bestand:Kupfermuseum Fischen - Hofküchen Objekte im Festsaal.jpg|200px]]
| Nummer = Koper in de keuken
| Kol2 = Metaal in water
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kop = Een metaal in water
| KopLevel = 2
| Kol1 = De potentiometrie is een breed onderwerp binnen de analytische chemie, maar kan klein begonnen worden. Als eerste kijk je naar wat er gebeurt als je een metaal met water in contact brengt. In het vervolg van deze pagina wordt koper als voorbeeld genomen. Koper is een metaal dat zowel als metaal als als ion bekend is, en dan met  name het blauwe, gehydrateerde tweewaardige ion. Oplossingen van koperzouten worden veel intenser blauw als er ammonia aan wordt toegevoegd.dit komt door de vorming van het hexaamoniacupraat(II).
| Nummer = Koper in de keuken
| Formule = Kupfermuseum Fischen - Hofküchen Objekte im Festsaal.jpg
| Wfrm = 200px
| Pfrm = LinksTxtBoven
| Kol2 = LinksTxtBoven
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kop = Een metaal in water
| KopLevel = 2
| Kol1 = De potentiometrie is een breed onderwerp binnen de analytische chemie, maar kan klein begonnen worden. Als eerste kijk je naar wat er gebeurt als je een metaal met water in contact brengt. In het vervolg van deze pagina wordt koper als voorbeeld genomen. Koper is een metaal dat zowel als metaal als als ion bekend is, en dan met  name het blauwe, gehydrateerde tweewaardige ion. Oplossingen van koperzouten worden veel intenser blauw als er ammonia aan wordt toegevoegd.dit komt door de vorming van het hexaamoniacupraat(II).
| Nummer = Koper in de keuken
| Formule = Kupfermuseum Fischen - Hofküchen Objekte im Festsaal.jpg
| Wfrm = 200px
| Pfrm = LinksTxtOnder
| Kol2 = LinksTxtOnder
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kop = Een metaal in water
| KopLevel = 2
| Kol1 = De potentiometrie is een breed onderwerp binnen de analytische chemie, maar kan klein begonnen worden. Als eerste kijk je naar wat er gebeurt als je een metaal met water in contact brengt. In het vervolg van deze pagina wordt koper als voorbeeld genomen. Koper is een metaal dat zowel als metaal als als ion bekend is, en dan met  name het blauwe, gehydrateerde tweewaardige ion. Oplossingen van koperzouten worden veel intenser blauw als er ammonia aan wordt toegevoegd.dit komt door de vorming van het hexaamoniacupraat(II).
| Nummer = Koper in de keuken
| Formule = Kupfermuseum Fischen - Hofküchen Objekte im Festsaal.jpg
| Wfrm = 200px
| Pfrm = RechtsTxtBoven
| Kol2 = RechtsTxtBoven
}}
{{Kolommen2 (variabel)
| Kop = Een metaal in water
| KopLevel = 2
| Kol1 = De potentiometrie is een breed onderwerp binnen de analytische chemie, maar kan klein begonnen worden. Als eerste kijk je naar wat er gebeurt als je een metaal met water in contact brengt. In het vervolg van deze pagina wordt koper als voorbeeld genomen. Koper is een metaal dat zowel als metaal als als ion bekend is, en dan met  name het blauwe, gehydrateerde tweewaardige ion. Oplossingen van koperzouten worden veel intenser blauw als er ammonia aan wordt toegevoegd.dit komt door de vorming van het hexaamoniacupraat(II).
| Nummer = Koper in de keuken
| Formule = Kupfermuseum Fischen - Hofküchen Objekte im Festsaal.jpg
| Pfrm = RechtsTxtOnder
| Kol2 = RechtsTxtOnder
}}</text>
      <sha1>rezg00h6n38xv201zf2mrox2jqmylhs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Bruine bonen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43951</id>
    <revision>
      <id>397199</id>
      <parentid>396996</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T06:16:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>Correctie</comment>
      <origin>397199</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2226" sha1="i4nji1i53umnnhko9me24b7n0wlot8d" xml:space="preserve">{{Groente
| Naam = Bruine boon
| Afb1 = [[File:Bruine boon Noordhollandse Bruine (Phaseolus vulgaris).jpg|300px]]
| Afb1Omschr = Gedroogde bruine bonen
| Oorsprong = 
| Latijnsenaam = 
| Altnaam =
| Meekoken = Ja
| Invriezen = Ja, gekookt
| Wikipedialink =Bruine boon
}}

'''Bruine bonen''' zijn [[Kookboek/Peulvrucht|peulvruchten]] met een bruine kleur. Ze worden van oudsher gedroogd bewaard, maar in de moderne tijd ook gekookt en vervolgens geconserveerd in blik of glas, kant-en-klaar voor gebruik. 

Gare bruine bonen kunnen zowel warm als koud worden gebruikt, bijvoorbeeld in soepen, stoofpotten en in salades.

== Bereiding ==
* Reken zo'n 100 g gedroogde {{Kb|bruine bonen}} per persoon.
* Week de bruine bonen een nacht (minstens 8 uur) in ruim water (ze zwellen nog op en mogen niet droog komen te staan).
* Kook ze 1 uur met 1 {{Kb|laurier|laurierblaadje}} en een theelepel {{Kb|bonenkruid}} per 100 g gedroogde bruine bonen; of kook ze ± 20 minuten in de [[Kookboek/Hogedrukpan|hogedrukpan]].
* Hierna kunnen ze in een recept worden verwerkt.

=== Suggesties voor toevoegingen ===
Voeg voor een complete maaltijd groenten, zilvervliesrijs/volkorenbrood en een zuivelproduct of vlees toe.

Lekker bij bruine bonen:
* Smaakmakers:
** Tuinkruiden: bonenkruid , laurier, tijm, bladselderij, verse koriander
** Specerijen: kerrie, paprikapoeder, chilipoeder, peper, kruidnagel, karwijzaad
** Chilipeper, knoflook, sambal, ketjap
* Fruit: ananas, banaan, appel/appelmoes
* Groente: ui/bosui, paprika, prei, tomaten, wortel, bleekselderij, knolselderij, champignons, taugé, venkel
* Maïs, rijst, boekweitgrutten, aardappelpuree (met blokjes kaas)
* Gehakt, stoofvlees, spek, kip
* Kaas, yoghurt(saus)

== Fotogalerij ==
&lt;gallery widths=&quot;180&quot; heights=&quot;140&quot;&gt;
Guernsey Bean Jar.jpg|Bruine bonensoep
Blackbeanstew.jpg|Stoofpot met bruine bonen
Chili with garnishes and tortilla chips.jpg|Chili con carne met garnering
Red Beans and Rice.jpg|Bruine bonen met rijst
&lt;/gallery&gt;

== Recepten met bruine bonen==
&lt;DynamicPageList&gt;
category= KB-bruine bonen
mode=unordered
order=ascending
suppresserrors = true
ordermethod = sortkey
&lt;/DynamicPageList&gt;

[[Categorie:Kookboek/Ingrediënt/Groente/Peulvrucht|Bruine bonen]]
{{Sub}}</text>
      <sha1>i4nji1i53umnnhko9me24b7n0wlot8d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Witte bonenschotel</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44166</id>
    <revision>
      <id>397210</id>
      <parentid>396288</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T10:25:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>Varianten</comment>
      <origin>397210</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2471" sha1="hno3umr3ef53n1811icgzwgacsmc79l" xml:space="preserve">{{Recept
| Afbeelding = [[File:Fasolada, 2006.jpg|300px]]
| Categorie = Peulvruchtrecept
| Porties = 4
| Energie = 
| Tijd = 1 nacht + 40 min bereiding
| Stippen = 3
}}
Deze witte bonenschotel biedt een volledige maaltijd, met groente en salami.

==Benodigdheden==
===Ingrediënten===
* 400 g gedroogde {{Kb|witte bonen}} (of 800-1000 g gekookte, nettogewicht, d.w.z. uitgelekt)
* 4 laurierblaadjes
* 1 eetlepel {{Kb|bonenkruid}}
* 150-200 g {{Kb|salami}}
* 1 eetlepel {{Kb|rozemarijn}} (gerist of gedroogd)
* 1 eetlepel {{Kb|kerrie}}
* 1 eetlepel plantaardige olie
* 1 grote ui
* ± 800 g {{Kb|groente}}, bijvoorbeeld: rode paprika, tomaat, courgette, wortel, bleekselderij en/of venkel
* 4 theelepels {{Kb|p=marjolein|majoraan}}
* 3 theelepels sambal
* ketjap naar smaak

===Keukengereedschap===
* [[Kookboek/Hogedrukpan|Hogedrukpan]]
* Grote braadpan
* Kookpan of steelpan

==Bereidingswijze==
* Laat de witte bonen een nacht weken.
* Doe de witte bonen in de hogedrukpan, zorg dat ze net onder water staan en voeg laurierblaadjes en bonenkruid toe. Kook ze in 20 minuten gaar. Bereid intussen de rest van het gerecht:
* Snijd de salami in blokjes of snippers. 
* Zet een droge braadpan op het vuur, voeg de salami toe en laat die op een zacht vuur uitbakken. Af en toe roeren.
* Voeg de rozemarijn en de kerrie toe.
* Snipper de ui en voeg die toe. Roer alles door elkaar. 
* Maak de rest van de groenten schoon en snijd die klein. 
* Het is verstandig om groenten als wortel, bleekselderij en venkel apart te koken, met een klein laagje water, omdat die moeilijker gaar worden als ze gesmoord worden.
* Voeg de andere groenten en het majoraan toe aan de uien, zet het vuur even hoog en roer ze goed door. Als er te weinig vet is: voeg wat olie toe. Doe dan het deksel op de pan en zet het vuur laag. Laat ze in ± 15 minuten gaar worden. Roer af en toe.
* Als de witte bonen gaar zijn: laat ze zoveel afkoelen dat het deksel van de snelkookpan kan worden gehaald. Giet het water af (vang het vocht op) en doe de bonen in de braadpan.
* Giet ook het water van de harde groenten af als ze gaar zijn en bewaar het vocht. Voeg ze bij de rest.
* Voeg de sambal en de ketjap toe. Roer alles door elkaar. Als het gerecht te droog is: voeg wat kookvocht toe. 
Serveer met volkorenbrood.

== Varianten ==
* Voor een vegetarisch gerecht: vervang de salami door blokjes kaas.


{{Recepten}} 
[[Categorie:Peulvruchtrecept|Witte bonen]]
[[Categorie:Stoofpot|Witte bonen]]
{{Sub}}</text>
      <sha1>hno3umr3ef53n1811icgzwgacsmc79l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gebruiker:Erik Baas/Speciale sjablonen</title>
    <ns>2</ns>
    <id>44213</id>
    <revision>
      <id>397212</id>
      <parentid>397070</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:44:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>* Test 22 jun 2025: {{Tl|Test - niet in gebruik}}</comment>
      <origin>397212</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="826" sha1="bamrj7r9wa8qpfy7oqfiqjltycnl4fm" xml:space="preserve">Lijst van speciale sjablonen, om te voorkomen dat deze op de lijst van [https://nl.wikibooks.org/w/index.php?title=Speciaal:OngebruikteSjablonen&amp;limit=500&amp;offset=0 ongebruikte sjablonen] terechtkomen, en om tzt. om te werken naar een index. ''Nog niet compleet!''

{{Kolommen automatisch
|columns   = 4
|min-width = 150px
|inhoud=
*{{Tl|C}}
*{{Tl|L}}
*{{Tl|R}}


*{{Tl|!}}
*{{Tl|!!}}
*{{Tl|?}}
*{{Tl|+}}
*{{Tl|-}}
*{{Tl|@}}
*{{Tl|Dot}}
*{{=}} &amp;nbsp; &lt;span style=&quot;font-size: smaller;&quot;&gt;([[Sjabloon:=]])&lt;/span&gt;
*{{Tl|Hekje}}


*{{Tl|Max}}
*{{Tl|Min}}


*{{Tl|And}}
*{{Tl|Or}}
*{{Tl|Xor}}
*{{Tl|Not}}
*{{Tl|True}}
*{{Tl|False}}
*{{Tl|1}}
*{{Tl|0}}


*{{Tl|Pi}}
*{{Tl|Sin}}
*{{Tl|Cos}}
*{{Tl|Tan}}
*{{Tl|Cot}}
*{{Tl|Atan}}
*{{Tl|Deg2Rad}}
*{{Tl|Rad2Deg}}


*{{Tl|Nieuw recept}}
}}

* Test 22 jun 2025: {{Tl|Test - niet in gebruik}}</text>
      <sha1>bamrj7r9wa8qpfy7oqfiqjltycnl4fm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397213</id>
      <parentid>397212</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:46:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Erik Baas</username>
        <id>2193</id>
      </contributor>
      <comment>-/- {{Tl}}</comment>
      <origin>397213</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="734" sha1="4nohun9mf11wy4iv6q2lg9eipgqaa0e" xml:space="preserve">Lijst van speciale sjablonen, om te voorkomen dat deze op de lijst van [https://nl.wikibooks.org/w/index.php?title=Speciaal:OngebruikteSjablonen&amp;limit=500&amp;offset=0 ongebruikte sjablonen] terechtkomen, en om tzt. om te werken naar een index. ''Nog niet compleet!''

{{Kolommen automatisch
|columns   = 4
|min-width = 150px
|inhoud=
*{{C}}
*{{L}}
*{{R}}


*{{!}}
*{{!!}}
*{{?}}
*{{+}}
*{{-}}
*{{@}}
*{{Dot}}
*{{=}} &amp;nbsp; &lt;span style=&quot;font-size: smaller;&quot;&gt;([[Sjabloon:=]])&lt;/span&gt;
*{{Hekje}}


*{{Max}}
*{{Min}}


*{{And}}
*{{Or}}
*{{Xor}}
*{{Not}}
*{{True}}
*{{False}}
*{{1}}
*{{0}}


*{{Pi}}
*{{Sin}}
*{{Cos}}
*{{Tan}}
*{{Cot}}
*{{Atan}}
*{{Deg2Rad}}
*{{Rad2Deg}}


*{{Nieuw recept}}
}}


* Test 22 jun 2025: {{Test - niet in gebruik}}</text>
      <sha1>4nohun9mf11wy4iv6q2lg9eipgqaa0e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Vegetarische nasi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44237</id>
    <revision>
      <id>397153</id>
      <parentid>397142</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T14:11:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>397153</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2924" sha1="nnf7cdmzucmmo6m6ikad4db8ydqxmiw" xml:space="preserve">{{Recept
| Afbeelding = [[Bestand:Butter chicken rice bowl - chaiiwala 2024-02-10.jpg|300px]]
| Categorie = Vegetarisch recept
| Porties = 4
| Energie = 
| Tijd = 1 nacht weken + ± 45 minuten bereiden
| Stippen = 3
}}

==Ingrediënten==
* 200 g gedroogde {{Kb|p=kikkererwt|kikkererwten}} of ± 450 g gekookte (netto, uitgelekt; al of niet uit blik of pot)
* 350 g {{Kb|p=rijst|zilvervliesrijst}}
* bij elkaar 1 kg rauwe {{Kb|p=groente|groenten}}; maak een keuze uit: 
** sperziebonen, wortelen, bleekselderij: meekoken met de rijst
** uien, prei, paprika, spitskool: stoven
** taugé: niet koken, pas 1 minuut voor het einde toevoegen
* 4 eetlepels plantaardige olie
* 3 eetlepels [[Kookboek/Nasikruiden|nasikruiden]]
* 4 teentjes knoflook
* 1 eetlepel bladselderij
* 1 eetlepel platte peterselie
* 2-3 {{Kb|p=ei|eieren}}
* 8 {{Kb|p=augurk|augurken}}
* 0,5 liter (of meer) [[Kookboek/Satésaus|pindasaus]]
* 4 theelepels {{kb|p=sambal|sambal goreng}}
* ketjap

==Keukengereedschap==
* 1 kookpan voor de kikkererwten
* 1 (grotere) kookpan voor de rijst en groenten
* 1 grote braadpan
* 1 steelpan voor de pindasaus
* 1 koekenpan voor de omelet

==Bereidingswijze==
* Bereid gedroogde kikkererwten volgens de aanwijzingen op [[Kookboek/Kikkererwt]]; NB: zet ze 1 nacht vantevoren in de week.
* Kook de rijst volgens de aanwijzingen op de verpakking. Kook de laatste 10-15 minuten de schoongemaakte en in stukjes gesneden sperziebonen, wortelen en/of bleekselderij mee.
* Laat in de braadpan de olie op een laag vuur warm worden, tezamen met de nasikruiden.
* Snipper de ui en snijd de knoflook fijn of gebruik daarvoor een knoflookpers. Fruit ze zachtjes in de olie.
* Maak de rest van de groenten schoon en snijd ze klein. Voeg ze toe in de braadpan, maar niet de taugé. Zet het vuur even hoog, roer alles gedurende ± 2 minuten goed door elkaar. Doe dan het deksel op de pan en zet het vuur laag. Laat de groenten zo in ± 10 minuten gaar stoven. Roer af en toe.
* Maak onderwijl de pindasaus en bak een [[Kookboek/Omelet|omelet]] van de eieren; snijd de omelet in kleine reepjes.
* Snijd de bladselderij, peterselie en augurken in stukjes. Doe de augurken in een schaaltje met een lepeltje en zet die op tafel.
* Giet de rijst met groenten en de kikkererwten af. Voeg ze bij de groenten in de braadpan en roer door elkaar. Zet het vuur uit. 
* Voeg sambal, omeletreepjes, taugé en tuinkruiden toe. 
* Zet de pindasaus, ketjap en de braadpan op tafel en laat iedereen zelf opscheppen.

==Varianten==
* Serveer er ook een schaaltje seroendeng of pinda's bij. 
* Serveer er ook een schaaltje [[Kookboek/Atjar tjampoer|atjar tjampoer]] bij, al of niet in plaats van de augurken.
* Serveer er ook een schaal vegetarische kroepoek bij.
* Vervang de rijst door {{Kb|mie}} voor een vegetarische bami.


{{Recepten}}
[[Categorie:Vegetarisch recept|Nasi]]
[[Categorie:Rijstrecept|Nasi]]
[[Categorie:Peulvruchtrecept|Nasi]]
{{Sub}}</text>
      <sha1>nnf7cdmzucmmo6m6ikad4db8ydqxmiw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397205</id>
      <parentid>397153</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T07:19:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>397205</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2940" sha1="tui8o7hehw4foro3pdnj8n6fg71wnyu" xml:space="preserve">{{Recept
| Afbeelding = [[Bestand:Butter chicken rice bowl - chaiiwala 2024-02-10.jpg|300px]]
| Categorie = Vegetarisch recept
| Porties = 4
| Energie = 
| Tijd = 1 nacht weken + ± 45 minuten bereiden
| Stippen = 3
}}

==Ingrediënten==
* 200 g gedroogde {{Kb|p=kikkererwt|kikkererwten}} of ± 450 g gekookte (netto, uitgelekt; al of niet uit blik of pot)
* 350 g {{Kb|p=rijst|zilvervliesrijst}}
* bij elkaar 1 kg rauwe {{Kb|p=groente|groenten}}; maak een keuze uit: 
** sperziebonen, wortelen, bleekselderij of knolselderij: meekoken met de rijst
** uien, prei, paprika, spitskool: stoven
** taugé: niet koken, pas 1 minuut voor het einde toevoegen
* 4 eetlepels plantaardige olie
* 3 eetlepels [[Kookboek/Nasikruiden|nasikruiden]]
* 4 teentjes knoflook
* 1 eetlepel bladselderij
* 1 eetlepel platte peterselie
* 2-3 {{Kb|p=ei|eieren}}
* 8 {{Kb|p=augurk|augurken}}
* 0,5 liter (of meer) [[Kookboek/Satésaus|pindasaus]]
* 4 theelepels {{kb|p=sambal|sambal goreng}}
* ketjap

==Keukengereedschap==
* 1 kookpan voor de kikkererwten
* 1 (grotere) kookpan voor de rijst en groenten
* 1 grote braadpan
* 1 steelpan voor de pindasaus
* 1 koekenpan voor de omelet

==Bereidingswijze==
* Bereid gedroogde kikkererwten volgens de aanwijzingen op [[Kookboek/Kikkererwt]]; NB: zet ze 1 nacht vantevoren in de week.
* Kook de rijst volgens de aanwijzingen op de verpakking. Kook de laatste 10-15 minuten de schoongemaakte en in stukjes gesneden sperziebonen, wortelen en/of bleekselderij mee.
* Laat in de braadpan de olie op een laag vuur warm worden, tezamen met de nasikruiden.
* Snipper de ui en snijd de knoflook fijn of gebruik daarvoor een knoflookpers. Fruit ze zachtjes in de olie.
* Maak de rest van de groenten schoon en snijd ze klein. Voeg ze toe in de braadpan, maar niet de taugé. Zet het vuur even hoog, roer alles gedurende ± 2 minuten goed door elkaar. Doe dan het deksel op de pan en zet het vuur laag. Laat de groenten zo in ± 10 minuten gaar stoven. Roer af en toe.
* Maak onderwijl de pindasaus en bak een [[Kookboek/Omelet|omelet]] van de eieren; snijd de omelet in kleine reepjes.
* Snijd de bladselderij, peterselie en augurken in stukjes. Doe de augurken in een schaaltje met een lepeltje en zet die op tafel.
* Giet de rijst met groenten en de kikkererwten af. Voeg ze bij de groenten in de braadpan en roer door elkaar. Zet het vuur uit. 
* Voeg sambal, omeletreepjes, taugé en tuinkruiden toe. 
* Zet de pindasaus, ketjap en de braadpan op tafel en laat iedereen zelf opscheppen.

==Varianten==
* Serveer er ook een schaaltje seroendeng of pinda's bij. 
* Serveer er ook een schaaltje [[Kookboek/Atjar tjampoer|atjar tjampoer]] bij, al of niet in plaats van de augurken.
* Serveer er ook een schaal vegetarische kroepoek bij.
* Vervang de rijst door {{Kb|mie}} voor een vegetarische bami.


{{Recepten}}
[[Categorie:Vegetarisch recept|Nasi]]
[[Categorie:Rijstrecept|Nasi]]
[[Categorie:Peulvruchtrecept|Nasi]]
{{Sub}}</text>
      <sha1>tui8o7hehw4foro3pdnj8n6fg71wnyu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Linzen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44238</id>
    <revision>
      <id>397200</id>
      <timestamp>2025-06-22T06:29:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>Nieuwe pagina aangemaakt met '{{Groente | Naam = Linze | Afb1 = [[File:3 types of lentil.jpg|300px]] | Afb1Omschr = 3 soorten linzen | Oorsprong =  | Latijnsenaam = Lens culinaris | Altnaam =Vicia culinaris | Meekoken = Ja | Invriezen = Ja, gekookt | Wikipedialink = Linze }}  '''Linzen''' zijn [[Kookboek/Peulvrucht|peulvruchten]] met een bruine kleur. De eigenlijke linze is het zaad van de plant, dat gedroogd wordt verhandeld, in verscheidene kleuren en groottes. In de moderne tijd worden…'</comment>
      <origin>397200</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1191" sha1="oed0bep511mk0ygui7uxlhwhcs95fm1" xml:space="preserve">{{Groente
| Naam = Linze
| Afb1 = [[File:3 types of lentil.jpg|300px]]
| Afb1Omschr = 3 soorten linzen
| Oorsprong = 
| Latijnsenaam = Lens culinaris
| Altnaam =Vicia culinaris
| Meekoken = Ja
| Invriezen = Ja, gekookt
| Wikipedialink = Linze
}}

'''Linzen''' zijn [[Kookboek/Peulvrucht|peulvruchten]] met een bruine kleur. De eigenlijke linze is het zaad van de plant, dat gedroogd wordt verhandeld, in verscheidene kleuren en groottes. In de moderne tijd worden ze ook in gekookte vorm in blik en glas te koop aangeboden, kant-en-klaar voor gebruik. 

Gare linzen kunnen zowel warm als koud worden gebruikt, bijvoorbeeld in soepen, stoofpotten en in salades.

== Bereiding ==
* Reken zo'n 100 g gedroogde linzen per persoon.
* Week de linzen zo'n 4 uur in ruim water (ze zwellen nog op en mogen niet droog komen te staan).
* Kook ze ± 20 minuten met 1 {{Kb|laurier|laurierblaadje}} en een theelepel {{Kb|bonenkruid}} per 100 g gedroogde linzen.
* Hierna kunnen ze in een recept worden verwerkt.

== Recepten met linzen ==
&lt;DynamicPageList&gt;
category= KB-linzen
mode=unordered
order=ascending
suppresserrors = true
ordermethod = sortkey
&lt;/DynamicPageList&gt;

[[Categorie:KB-linzen| ]]
{{Sub}}</text>
      <sha1>oed0bep511mk0ygui7uxlhwhcs95fm1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397203</id>
      <parentid>397200</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T07:15:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Categorie toegevoegd + correctie</comment>
      <origin>397203</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1229" sha1="mroif3r7m51p2hqvxdrw88map2u0cz8" xml:space="preserve">{{Groente
| Naam = Linze
| Afb1 = [[File:3 types of lentil.jpg|300px]]
| Afb1Omschr = 3 soorten linzen
| Oorsprong = 
| Latijnsenaam = Lens culinaris
| Altnaam =Vicia culinaris
| Meekoken = Ja
| Invriezen = Ja, gekookt
| Wikipedialink = Linze
}}

'''Linzen''' zijn [[Kookboek/Peulvrucht|peulvruchten]] met een bruine kleur. De eigenlijke linze is het zaad van de plant, dat gedroogd wordt verhandeld, in verscheidene kleuren en groottes. In de moderne tijd worden ze ook in gekookte vorm in blik en glas te koop aangeboden, kant-en-klaar voor gebruik. 

Gare linzen kunnen zowel warm als koud worden gebruikt, bijvoorbeeld in soepen, stoofpotten en in salades.

== Bereiding ==
* Reken zo'n 100 g gedroogde linzen per persoon.
* Week de linzen zo'n 4 uur in ruim water (ze zwellen nog op en mogen niet droog komen te staan).
* Kook ze ± 20 minuten met 1 {{Kb|p=laurier|laurierblaadje}} en een theelepel {{Kb|bonenkruid}} per 100 g gedroogde linzen.
* Hierna kunnen ze in een recept worden verwerkt.

== Recepten met linzen ==
&lt;DynamicPageList&gt;
category= KB-linzen
mode=unordered
order=ascending
suppresserrors = true
ordermethod = sortkey
&lt;/DynamicPageList&gt;

[[Categorie: Kookboek/Ingrediënt/Groente/Peulvrucht|Linzen]]
{{Sub}}</text>
      <sha1>mroif3r7m51p2hqvxdrw88map2u0cz8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kookboek/Linzenschotel met rijst</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44239</id>
    <revision>
      <id>397201</id>
      <timestamp>2025-06-22T07:05:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>Nieuwe pagina aangemaakt met '{{Recept | Afbeelding =  | Categorie = Peulvruchtrecept | Porties = 4 | Energie =  | Tijd = 4 uur linzen weken + 45 minuten bereiden | Stippen = 3 }}  Dit is een pittig gekruide, vegetarische maaltijd,   ==Ingrediënten== * 350 g gedroogde {{Kb|linzen}} * 350 g {{Kb|p=rijst|zilvervliesrijst}} * 150 g bloemkoolroosjes * 4 eetlepels plantaardige olie * 1 eetlepel {{Kb|sambal}} * 3 eetlepels [[Kookboek/Bamikruiden|bamikruiden]] * stukje {{Kb|gember}} of 4 theelep…'</comment>
      <origin>397201</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2419" sha1="lgh6ztdub11a6a0sq1sw010qsp3rflu" xml:space="preserve">{{Recept
| Afbeelding = 
| Categorie = Peulvruchtrecept
| Porties = 4
| Energie = 
| Tijd = 4 uur linzen weken + 45 minuten bereiden
| Stippen = 3
}}

Dit is een pittig gekruide, vegetarische maaltijd, 

==Ingrediënten==
* 350 g gedroogde {{Kb|linzen}}
* 350 g {{Kb|p=rijst|zilvervliesrijst}}
* 150 g bloemkoolroosjes
* 4 eetlepels plantaardige olie
* 1 eetlepel {{Kb|sambal}}
* 3 eetlepels [[Kookboek/Bamikruiden|bamikruiden]]
* stukje {{Kb|gember}} of 4 theelepels gemberpoeder
* 2 uien
* 250 g {{Kb|prei}}
* 200 g wortel
* 200 g tomaten
* 4 eetlepels naturel [[Kookboek/Pindakaas|pindakaas]] zonder zout
* 3 eetlepels {{Kb|ketjap}}

== Keukengereedschap ==
* 2 kookpannen
* 1 braadpan of hapjespan

==Bereidingswijze==
# Bereid de linzen volgens de aanwijzingen op [[Kookboek/Linzen]]. Bewaar het kookvocht.
# Zet 7,5 dl water op het vuur en kook de rijst volgens de aanwijzingen op de verpakking. Voeg de in roosjes gesneden bloemkool erbij. Bewaar het kookvocht. Bereid intussen de rest van het gerecht:
# Week de bamikruiden in een klein beetje water (ze moeten net onder water staan).
# Schil de gember en rasp ze. 
# Snipper de uien.
# Doe de olie met de bamikruiden, sambal en gember in de braadpan, roer goed door elkaar en warm ze even op.
# Doe de uien erbij en fruit ze 5 minuten zachtjes in de olie.
# Maak de prei schoon (zie [[Kookboek/Prei#Schoonmaken|Prei schoonmaken]] en snijd ze in ringetjes. Voeg ze bij de uien, zet het vuur even hoog, roer alles goed door elkaar, zet het vuur laag en doe het deksel op de pan.
# Rasp de wortel en voeg die toe in de braadpan. Roer goed door elkaar en doe het deksel weer op de pan. Laat het gerecht 10 minuten stoven op een laag vuur.
# Snijd de tomaten in stukken en voeg die in de braadpan. Zet het vuur even hoog, roer goed door elkaar, doe het deksel op de pan, zet het vuur weer laag en laat het gerecht verder gaar worden.
# Voeg de pindakaas en ketjap toe, met 4 dl kookvocht (van de linzen en/of rijst) of bouillon toe. Roer goed, zodat er een saus ontstaat. Als de saus nog te dik is: voeg extra vocht toe en roer die er goed doorheen.
# Voeg de linzen en bloemkool toe en roer goed door elkaar.
# Serveer met de gekookte rijst.

==Varianten==
* Voeg op het laatst 80 g geraspte kaas of 4 eetlepels {{Kb|roomkaas}} toe aan de linzen.


{{Recepten}} 

[[Categorie:Peulvruchtrecept|Linzenschotel]]
[[Categorie:Vegetarisch recept|Linzenschotel]]

{{Sub}}</text>
      <sha1>lgh6ztdub11a6a0sq1sw010qsp3rflu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>397202</id>
      <parentid>397201</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T07:15:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>397202</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2403" sha1="rkya4ni0dt3fs4yka4l19u3n6hadf3e" xml:space="preserve">{{Recept
| Afbeelding = 
| Categorie = Peulvruchtrecept
| Porties = 4
| Energie = 
| Tijd = 4 uur linzen weken + 45 minuten bereiden
| Stippen = 3
}}

Dit is een pittig gekruide, vegetarische maaltijd, 

==Ingrediënten==
* 350 g gedroogde {{Kb|linzen}}
* 350 g {{Kb|p=rijst|zilvervliesrijst}}
* 150 g bloemkoolroosjes
* 4 eetlepels plantaardige olie
* 1 eetlepel {{Kb|sambal}}
* 3 eetlepels [[Kookboek/Bamikruiden|bamikruiden]]
* stukje {{Kb|gember}} of 4 theelepels gemberpoeder
* 2 uien
* 250 g {{Kb|prei}}
* 200 g wortel
* 200 g tomaten
* 4 eetlepels naturel {{Kb|pindakaas}} zonder zout
* 3 eetlepels {{Kb|ketjap}}

== Keukengereedschap ==
* 2 kookpannen
* 1 braadpan of hapjespan

==Bereidingswijze==
# Bereid de linzen volgens de aanwijzingen op [[Kookboek/Linzen]]. Bewaar het kookvocht.
# Zet 7,5 dl water op het vuur en kook de rijst volgens de aanwijzingen op de verpakking. Voeg de in roosjes gesneden bloemkool erbij. Bewaar het kookvocht. Bereid intussen de rest van het gerecht:
# Week de bamikruiden in een klein beetje water (ze moeten net onder water staan).
# Schil de gember en rasp ze. 
# Snipper de uien.
# Doe de olie met de bamikruiden, sambal en gember in de braadpan, roer goed door elkaar en warm ze even op.
# Doe de uien erbij en fruit ze 5 minuten zachtjes in de olie.
# Maak de prei schoon (zie [[Kookboek/Prei#Schoonmaken|Prei schoonmaken]] en snijd ze in ringetjes. Voeg ze bij de uien, zet het vuur even hoog, roer alles goed door elkaar, zet het vuur laag en doe het deksel op de pan.
# Rasp de wortel en voeg die toe in de braadpan. Roer goed door elkaar en doe het deksel weer op de pan. Laat het gerecht 10 minuten stoven op een laag vuur.
# Snijd de tomaten in stukken en voeg die in de braadpan. Zet het vuur even hoog, roer goed door elkaar, doe het deksel op de pan, zet het vuur weer laag en laat het gerecht verder gaar worden.
# Voeg de pindakaas en ketjap toe, met 4 dl kookvocht (van de linzen en/of rijst) of bouillon toe. Roer goed, zodat er een saus ontstaat. Als de saus nog te dik is: voeg extra vocht toe en roer die er goed doorheen.
# Voeg de linzen en bloemkool toe en roer goed door elkaar.
# Serveer met de gekookte rijst.

==Varianten==
* Voeg op het laatst 80 g geraspte kaas of 4 eetlepels {{Kb|roomkaas}} toe aan de linzen.


{{Recepten}} 

[[Categorie:Peulvruchtrecept|Linzenschotel]]
[[Categorie:Vegetarisch recept|Linzenschotel]]

{{Sub}}</text>
      <sha1>rkya4ni0dt3fs4yka4l19u3n6hadf3e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Leer jezelf ecologisch tuinieren/Schorenkruid</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44240</id>
    <redirect title="Leer jezelf ecologisch tuinieren/Schorrenkruid" />
    <revision>
      <id>397208</id>
      <timestamp>2025-06-22T09:23:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JopkeB</username>
        <id>18060</id>
      </contributor>
      <comment>JopkeB heeft pagina [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Schorenkruid]] hernoemd tot [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Schorrenkruid]]: Schrijffout</comment>
      <origin>397208</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" sha1="30uqijpyhb1j7yi8s1ehnm7nwjbrpbn" xml:space="preserve">#DOORVERWIJZING [[Leer jezelf ecologisch tuinieren/Schorrenkruid]]</text>
      <sha1>30uqijpyhb1j7yi8s1ehnm7nwjbrpbn</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>