Wikipèdia ocwiki https://oc.wikipedia.org/wiki/Acu%C3%A8lh MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Mèdia Especial Discutir Utilizaire Discussion Utilizaire Wikipèdia Discussion Wikipèdia Fichièr Discussion Fichièr MediaWiki Discussion MediaWiki Modèl Discussion Modèl Ajuda Discussion Ajuda Categoria Discussion Categoria Portal Discussion Portal Projècte Discussion Projècte TimedText TimedText talk Mòdul Mòdul Discussió 0 427 2473881 2440097 2025-06-07T23:59:45Z Dostojewskij 20932 /* Naissenças */ + [[Deborah Compagnoni]] + [[Bar Refaeli]] 2473881 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} {{junh}} Lo '''20 de març''' es lo 155{{e}} [[jorn]] de l'[[annada]] (156{{e}} en cas d'[[annada bissextila]]) del [[calendièr gregorian]]. == Eveniments == * [[1970]] - independéncia de l'archipèla de [[Tònga]]. == Naissenças == * [[1867]]: [[Carl Gustaf Emil Mannerheim]], militar e politician finlandés (d. [[1951]]) * [[1970]]: [[Deborah Compagnoni]], esquiaira alpina italiana * [[1975]]: [[Angelina Jolie]], actritz americana de cinèma * [[1985]]: [[Bar Refaeli]], modèla israeliana == Decèsses == * [[1798]]: [[Giacomo Casanova]] * [[1843]]: [[Ippolito Rosellini]], egiptològ italian (n. [[1800]]) * [[1971]]: [[Georg Lukács]], filosòf marxista ongrian (n. [[1885]]) ---- Vejatz tanben: * [[3 de junh]] | [[5 de junh]] * [[genièr]] | [[febrièr]] | [[març]] | [[abril]] | [[mai]] | [[junh]] | [[julhet]] | [[agost]] | [[setembre]] | [[octobre]] | [[novembre]] | [[decembre]] * [[Calendièr d'eveniments]] (los 366 jorns de l'an). [[Categoria:Jorns]] jysca8pay17dwt86p5txhx9bnai3g9u 0 546 2473876 2008255 2025-06-07T22:25:08Z Dostojewskij 20932 /* Naissenças */ + [[Pancho Villa]] 2473876 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} {{Junh}} == Eveniments == * [[1561]] - Chaple daus [[Vaudés]] en [[Calàbria]] ([[La Gàrdia]]). * [[1561]] - En la ciutat de [[Cavour]], lo duc de [[Savòia]] autreja la libertat de culte aus Vaudés de son territòri. * [[1967]] - Començament de la [[Guèrra dels 6 Jorns]], amb atacs d'[[Israèl]] a l'[[Egipte]], [[Siria]] e [[Jordania]]. == Naissenças == * [[1760]] - [[Johan Gadolin]], scientific finés, que descobriguèt l'element quimic [[itri]] (m. [[1852]]) * [[1878]] - [[Pancho Villa]], revolucionari mexican (m. [[1923]]) * [[1883]] - [[John Maynard Keynes]], economista ([[Reialme Unit]]) * [[1898]] - [[Federico García Lorca]], escrivan e autor de teatre espanhòl (m. [[1936]]) * [[1956]] - [[Kenny G]], musician dels Estats Units == Decèsses == * [[1900]] - [[Stephen Crane]], novelista american (n.[[1871]]) * [[2004]] - [[Ronald Reagan]], èx-president dels [[Estats Units]] (n.[[1911]]) ---- Vejatz tanben: * [[4 de junh]] | [[6 de junh]] * [[genièr]] | [[febrièr]] | [[març]] | [[abril]] | [[mai]] | [[junh]] | [[julhet]] | [[agost]] | [[setembre]] | [[octobre]] | [[novembre]] | [[decembre]] * [[Calendièr d'eveniments]] (los 366 jorns de l'an). [[categoria:Jorns]] ba4n9ac9usd09yifnjecczpwc9sxv9w 2473877 2473876 2025-06-07T23:46:03Z Dostojewskij 20932 /* Naissenças */ + [[John Couch Adams]] + [[Carl Swartz]] + [[Edmund Vance Cooke]] + [[Estelle Reiner]] + [[Martha Argerich]] + [[Angelica Costello]] 2473877 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} {{Junh}} == Eveniments == * [[1561]] - Chaple daus [[Vaudés]] en [[Calàbria]] ([[La Gàrdia]]). * [[1561]] - En la ciutat de [[Cavour]], lo duc de [[Savòia]] autreja la libertat de culte aus Vaudés de son territòri. * [[1967]] - Començament de la [[Guèrra dels 6 Jorns]], amb atacs d'[[Israèl]] a l'[[Egipte]], [[Siria]] e [[Jordania]]. == Naissenças == * [[1760]] - [[Johan Gadolin]], scientific finés, que descobriguèt l'element quimic [[itri]] (m. [[1852]]) * [[1819]] - [[John Couch Adams]], astronòm britanic (m. [[1892]]) * [[1858]] - [[Carl Swartz]], primièr ministre de Suècia entre 30 de març e 19 d'octobre de 1917 (m. [[1926]]) * [[1866]] - [[Edmund Vance Cooke]], poèta canadianoamerican (m. [[1932]]) * [[1878]] - [[Pancho Villa]], revolucionari mexican (m. [[1923]]) * [[1883]] - [[John Maynard Keynes]], economista ([[Reialme Unit]]) * [[1898]] - [[Federico García Lorca]], escrivan e autor de teatre espanhòl (m. [[1936]]) * [[1914]] - [[Estelle Reiner]], actritz americana (m. [[2008]]) * [[1941]] - [[Martha Argerich]], pianista virtuòse argentina * [[1956]] - [[Kenny G]], musician dels Estats Units * [[1978]] - [[Angelica Costello]], actritz pornografica americana == Decèsses == * [[1900]] - [[Stephen Crane]], novelista american (n.[[1871]]) * [[2004]] - [[Ronald Reagan]], èx-president dels [[Estats Units]] (n.[[1911]]) ---- Vejatz tanben: * [[4 de junh]] | [[6 de junh]] * [[genièr]] | [[febrièr]] | [[març]] | [[abril]] | [[mai]] | [[junh]] | [[julhet]] | [[agost]] | [[setembre]] | [[octobre]] | [[novembre]] | [[decembre]] * [[Calendièr d'eveniments]] (los 366 jorns de l'an). [[categoria:Jorns]] qpxk6z5yrmyk8h5b1omh04abdod7yqz 0 22695 2473865 2397899 2025-06-07T17:18:41Z Toku 7678 /* Geografia */ 2473865 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Ligams extèrnes == * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] [[Categoria:Mar]] 3861wloav5iol0239pq7cr41v0d036p 2473869 2473865 2025-06-07T18:36:17Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473869 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Ligams extèrnes == * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] [[Categoria:Mar]] 83tvqulilzoazdncmdfv6wq4d7hpk4k 0 25339 2473864 2440219 2025-06-07T16:50:09Z R. Henrik Nilsson 57504 Fichièr : Adventtoppen Hiorthfjellet from SE side of Adventfjorden Longyearbyen Svalbard on May 23 2025.jpg | Las montanhas Adventtoppen e Hiorthfjellet a Adventfjorden, just al nòrd de Longyearbyen 2473864 wikitext text/x-wiki {{Territòri | nom_local=Svalbard | imatge_bandièra=[[Fichièr:Flag_of_Norway.svg|125px|Bandièra de Svalbard]] | ligam_bandièra=[[Drapeau de la Norvège|Bandièra]] | imatge_mapa=[[Fichièr:LocationSvalbard.png|290px]] | devisa= | lengas=[[Norvegian]] | estatut=Territòri de [[Norvègia]] | capitala=[[Longyearbyen]]<br /><small>{{coor dm|78|13|N|15|33|È}}</small> | tipe_govèrn= | títols_dirigents=Cap de l'Estat<br />&nbsp;- Governador | noms_dirigents=[[Harald V de Norvège|Harald V]]<br />[[Odd Olsen Ingerø]] | superfícia=62 049 | populacion_totala=2 811 | populacion_annada=2002 | densitat=0,04 | pib= | pib_annada= | pib_ab= | moneda=[[Corona norvegiana]] (<code>NOK</code>) | fus_orari=+1&nbsp;{{refl|1}} | domeni_internet=.no&nbsp;{{refl|2}} | indicatiu_telefonic=47 | imne= | nòtas={{refa|1}} UTC+2 a l'[[ora d'estiu]]<br />{{refa|2}} Lo domeni .sj, especific a [[Svalbard e Jan Mayen]], es atribuit mas pas utilizat [http://www.norid.no/domenenavnbaser/bv-sj.html] }} '''Svalbard''' es un [[archipèla]] situat dins l'[[ocean Artic]] aperaquí 1000 km al nòrd d'[[Escandinàvia]]. Es sovent nomenat incorrectament ''Spitzberg'' o ''Spitsberg'' qu'es lo nom de la pus granda [[illa]] de l'archipèla. Es un territòri de [[Norvègia]] de l’estatut especial. Tres de las illas son abitadas: Spitsbergen, Bjja e Hopen. Es considerat coma lo territòri abitat pus septentrional del mond levat las basas militaras o de recèrca scientifica. ==Imatges== <gallery mode="packed"> Fichièr:Longyearbyen4.jpg|Vista sus Longyearbyen Fichièr:Adventtoppen Hiorthfjellet from SE side of Adventfjorden Longyearbyen Svalbard on May 23 2025.jpg|Las montanhas Adventtoppen e Hiorthfjellet a Adventfjorden, just al nòrd de Longyearbyen Fichièr:Polar bear warning sign at north eastern perimeter of Longyearbyen Svalbard on May 23 2025.jpg|Un panèu d'avertiment d'ors polaire a la frontièra nòrd-èst de Longyearbyen </gallery> [[Categoria:Svalbard|*]] 3b1tpnl1zk2be5ri87ax24cmjzhq0j7 0 28574 2473875 2215639 2025-06-07T20:49:59Z François Fontan 58351 u'a revirada per lo François ! 2473875 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França |carta=fr | nomcomuna= Beaumetz-lès-Loges | nomcomuna2= Beaumetz-lès-Loges | imatge= Beaumetz-lès-Loges mairie 1 •K5•.jpg | descripcion= La comuna | lògo= | escut= | escais= | region ist = | parçan= | arrondiment= [[Arrondiment d'Arras|Arras]] | canton= [[Canton de Beaumetz-lès-Loges|Beaumetz-lès-Loges]] | insee = 62097 | sitweb= http://www.beaumetzlesloges.fr/ | cp = 62123 | cònsol = Aimé Bruneau | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = (en [[francés]]) |alt mej= |longitud= 2.65694444444 |latitud= 50.2436111111 | alt mini = 94 | alt mej = | alt maxi = 142 | km² = 4.98 }} '''Beaumetz-lès-Loges''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] del [[Pas de Calais (departament)|Pas de Calais]] e la [[regions francesas|region]] del [[Nòrd-Pas de Calais]]. ==Geografia== {{Apertium|fr}} Situada al sud del departament del [[-Calava]], la municipalitat de Beaumetz-l&egrave;s-Porterias a compr&eacute;s en la region istorica de la [[Art&eacute;s]]. {{clr|left}}[[Fichièr:Beaumetz les loges.svg|thumb|left|{{PAGENAME}} En lo sieu costat e en lo arrondissement de Arras]] {{clr|left}} ===Comunas vesinas=== <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Beaumetz-lès-Loges]]'''Beaumetz-lès-Loges'''}} {{Image label|x=0.326547384122|y=0.548427492534|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 97 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Monchiet]] (1,7km)}}}} {{Image label|x=0.442109854784|y=0.300792879206|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 544 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Simencourt]] (1,8km)}}}} {{Image label|x=0.452263451273|y=0.718377823135|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 145 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Basseux]] (1,9km)}}}} {{Image label|x=0.774855953326|y=0.627462809458|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|10px|Comuna amb 1124 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Rivière (Pas de Calais)|Rivière]] (2,5km)}}}} {{Image label|x=0.381809380923|y=0.768257107981|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 269 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Bailleulval]] (2,5km)}}}} {{Image label|x=0.657124250937|y=0.18203172903|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 434 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Berneville]] (3,0km)}}}} {{Image label|x=0.653193550684|y=0.0782603342717|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 364 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Warlus (Pas de Calais)|Warlus]] (3,8km)}}}} {{Image label|x=0.204115193132|y=0.851336965026|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 242 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Bailleulmont]] (4,0km)}}}} </div>{{clear|left}} ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 62097 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Aimé Bruneau|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 62097 |1793=340 |1800=297 |1806=356 |1821=360 |1831=411 |1836=445 |1841=468 |1846=450 |1851=477 |1856=484 |1861=538 |1866=558 |1872=557 |1876=553 |1881=627 |1886=584 |1891=547 |1896=550 |1901=559 |1906=588 |1911=611 |1921=575 |1926=561 |1931=576 |1936=623 |1946=581 |1954=653 |1962=561 |1968=570 |1975=805 |1982=954 |1990=940 |1999=909 |2004= |2005= |2006=1019 |2007=1 001 |2008=982 |2009=964 |cassini=3221 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas de| insee = 62097 }} [[Categoria:Comuna del Pas de Calais]] 2ohisbiwps6k7c2kdjg0mkcbqncj59a 0 28786 2473873 2466807 2025-06-07T20:46:27Z François Fontan 58351 imatge de la vila 2473873 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | nomcomuna = Senlecques |carta=fr | nomcomuna2 = Senlecques | lògo= | imatge=Senlecques église.jpg | descripcion= |escut= Blason Senlecques.svg |escais= | region = {{Nòrd-Pas de Calais}} | region ist = |parçan= | departament = {{Pas de Calais}} | arrondiment= [[Arrondiment de Boulogne-sur-Mer|Boulogne-sur-Mer]] | canton= [[Canton de Desvres|Desvres]] | insee = 62789 | sitweb= | cp = 62240 | cònsol = Christophe Fourcroy | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = (en [[francés]]) | latitud = 50.6472222222 | longitud = 1.93638888889 |alt mej= | alt mini = 170 | alt maxi = 206 | ectaras = | km² = 2.01 }} '''{{PAGENAME}}''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] del [[Pas de Calais (departament)|Pas de Calais]] e la [[regions francesas|region]] del [[Nòrd-Pas de Calais]]. ==Geografia== ===Comunas vesinas=== <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Senlecques]]'''Senlecques'''}} {{Image label|x=0.37413851477|y=0.605537670536|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 280 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Bécourt]] (2,2km)}}}} {{Image label|x=0.392779976474|y=0.320951343661|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 386 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Vieil-Moutier]] (2,9km)}}}} {{Image label|x=0.489238372034|y=0.202830089878|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 511 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Lottinghen]] (3,9km)}}}} {{Image label|x=0.800206360301|y=0.387766733425|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 343 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Bléquin]] (3,9km)}}}} {{Image label|x=0.860329322204|y=0.44815940997|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 250 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Ledinghem]] (4,5km)}}}} {{Image label|x=0.205263644113|y=0.306345553489|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 440 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Saint-Martin-Choquel]] (4,8km)}}}} {{Image label|x=0.498709835081|y=0.878156162529|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 661 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Bourthes]] (4,8km)}}}} {{Image label|x=0.830150748868|y=0.805423510518|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 566 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Campagne-lès-Boulonnais]] (5,6km)}}}} {{Image label|x=0.201251427127|y=0.839944916379|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 483 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Zoteux]] (5,9km)}}}} </div>{{clear|left}} ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta |insee= 62789 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= David Flahaut|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 62789 |1793=251 |1800=239 |1806=238 |1821=581 |1831=277 |1836=277 |1841=285 |1846=256 |1851=220 |1856=218 |1861=217 |1866=217 |1872=194 |1876=190 |1881=196 |1886=177 |1891=199 |1896=212 |1901=231 |1906=241 |1911=250 |1921=189 |1926=179 |1931=195 |1936=211 |1946=185 |1954=193 |1962=219 |1968=222 |1975=235 |1982=213 |1990=226 |1999=199 |2004= |2005= |2006=233 |2007=233 |2008=237 |2009=244 |max=600 |cassini=35986 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Veire tanben== ==Véser tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas del Pas de Calais}} [[Categoria:Comuna del Pas de Calais]] hgupomw7lwx6l7fdfzbz8z0bf5antmv 0 55432 2473870 2472737 2025-06-07T18:45:03Z Raymond Trencavel 26125 /* Cançons las mai conegudas */ 2473870 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!--Article redigit en lengadocian--> [[Fichièr:Jean-Louis Murat, Villiers-sur-Marne.jpg|thumb|right|200px|Jean-Louis Murat]] '''Jean-Louis Murat''' ([[28 de genièr]] de [[1952]], [[La Borbola]]-[[25 de mai]] de [[2023]]), de son nom d'ostal Jean-Louis Bergheaud, es un cantaire e compositor [[francés]]. Jean-Louis Murat pren son nom de "[[Murat e lo Caire]]" dins Lo [[Puèi de Doma]] qu'èra lo vilatge de sos grands. L'agrada fòrça [[Auvèrnhe]]. '''Jean-Louis Murat''' a tanben escrit los tèxtes de las cançons ''Un singe en hiver'' (2002) e ''Karma Girls'' (tube en 2019 en [[França]]) pel grop francés [[Indochine]]. == Discografia == === Albums estudiò === * ''[[Murat]]'' ([[:Categoria:1982 en musica|1982]]) * ''[[Passions privées]]'' ([[:Categoria:1984 en musica|1984]]) * ''[[Cheyenne autumn]]'' ([[:Categoria:1989 en musica|1989]]) * ''[[Le manteau de pluie]]'' ([[:Categoria:1991 en musica|1991]]) * ''[[Murat 82...84]]'' ([[:Categoria:1991 en musica|1991]]) * ''[[Vénus (album musical)|Vénus]]'' ([[:Categoria:1993 en musica|1993]]) * ''[[Face Nord]]'' ([[:Categoria:1994 en musica|1994]]) * ''B.O de "[[mademoiselle personne]]"'' ([[:Categoria:1995 en musica|1995]]) * ''[[Mustango]]'' ([[:Categoria:1999 en musica|1999]]) * ''[[Madame Deshoulières]]'' ([[:Categoria:2001 en musica|2001]]) * ''[[Le moujik et sa femme]]'' ([[:Categoria:2002 en musica|2002]]) * ''[[Lilith]]'' ([[:Categoria:2003 en musica|2003]]) * ''[[A Bird on a Poire|A bird on a poire]]'' ([[:Categoria:2005 en musica|2004]]) * ''[[Moscou]]'' (Москва) ([[:Categoria:2005 en musica|2005]]) * ''[[1829 (album)]]'' ([[:Categoria:2005 en musica|2005]]) * ''[[Taormina]]'' ([[:Categoria:2006 en musica|2006]]) * ''[[Charles & Léo]]'' ([[:Categoria:2007 en musica|2007]]) * ''[[Tristan]]'' ([[:Categoria:2008 en musica|2008]]) * ''[[Le Cours ordinaire des choses]]'' ([[:Categoria:2009 en musica|2009]]) * ''[[Grand Lièvre]]'' ([[:Categoria:2011 en musica|2011]]) * ''[[Toboggan]]'' ([[:Categoria:2013 en musica|2013]]) * ''[[Babel]]'' (acompanhat per ''The Delano Orchestra'') ([[:Categoria:2014 en musica|2014]]) * ''[[Morituri]]'' ([[:Categoria:2016 en musica|2016]]) * ''[[Travaux sur la N89]]'' ([[:Categoria:2017 en musica|2017]]) * ''[[Il Francés]]'' ([[:Categoria:2018 en musica|2018]]) * ''[[Baby Love]]'' ([[:Categoria:2020 en musica|2020]]) * ''[[Baby Love D.C.]]'' ([[:Categoria:2021 en musica|2021]]) * ''[[La Vraie Vie de Buck John]]'' ([[:Categoria:2021 en musica|2021]]) === Albums live === * ''[[Murat Live]]'' ([[:Categoria:1995 en musica|1995]]) * ''[[Live in Dolorès]]'' ([[:Categoria:1998 en musica|1998]]) * ''[[Muragostang]] '' ([[:Categoria:2000 en musica|2000]]) * ''[[Parfum d'acacia au jardin]]'' ([[:Categoria:2004 en musica|2004]]) * ''[[Jean-Louis Murat et The Delano Orchestra Live aux (PIAS) Nites]]'' ([[:Categoria:2015 en musica|2015]]) * ''[[Innamorato]]'' ([[:Categoria:2019 en musica|2019]]) ==Cançons las mai conegudas== * ''Si je devais manquer de toi'' (1987) * ''L'ange déchu'' (1989) * ''Te garder près de moi'' (1989) * ''Regrets'' (1991, duo ambe [[Mylène Farmer]]) * ''Col de la Croix-Morand'' (1991) * ''Sentiment nouveau'' (1992) * ''Tout est dit'' (1993) * ''Par mégarde'' (1994) * ''Fort Alamo'' (1996) * ''Jim - L'Héritier des Flynn'' (1999, ambe Jennifer Charles) * ''Au mont Sans-souci'' (2000) * ''L'Au-delà'' (2002) * ''Foule romaine'' (2002) * ''L'amour qui passe'' (2002) * ''Le Cri du papillon'' (2003) * ''Ce que tu désires'' (2005, duo ambe [[Carla Bruni]]) * ''Caillou'' (2006) == Ligams extèrnes == * [https://web.archive.org/web/20110303031122/http://www.jlmurat.com/ Site oficial de Jean-Louis Murat] * [http://www.lehall.com/conferences/murat Jean-Louis Murat : Le Moujik] * [http://www.musikafrance.com/new/pages/artiste.php?id_artist=361 Discographia] {{Multi bendèl|portal musica|Portal Auvèrnhe}} {{O|Murat, Jean-Louis}} [[Categoria:Cantaire francés]] [[Categoria:Compositor francés]] {{datas|1952|2023}} [[Categoria:grops e cantaires d'Occitània]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2000]] idipt7sdlz1s6lqfvhjv3b3vq8icbul 0 66198 2473868 2470076 2025-06-07T17:56:32Z 2A02:8440:F503:2188:0:0:2178:2680 2473868 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Imatge:Di stefano river plate.png|thumb|left|200px|Alfredo di Stéfano-Laulhèr (1947)]][[Imatge:Distafanomillonarios.JPG|thumb|200px|Malhòts de River e deus Millonarios portats per Di Stafano-Laulhèr]]'''Alfredo di Stéfano-[[pastre|Laulhèr]]''' - ''Laulhé'' per l'estat civiu e en grafia [[França|francesa]] - ([[Buenos Aires]], lo [[4 de julh]] de [[1926]]) que ho un fotbolaire deus màgers dens l'istòria d'aqueth [[espòrt]]. Sa mair qu'èra d'origina [[bearn]]esa, mes qu'èra vadut [[Argentina|argentin]] e nacionalizat (en tot demorar argentin) [[espanha|espanhòl]]. Que joguè entà las seleccion d'ambdos país e que marquè mei que mei l'istòria de tres clubs : [[River Plate]] (lo club de la soa origina), lo [[Millonarios]] de [[Colómbia]] e lo [[Real Madrid]]. == Carrièra e clubs == {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #F9F9F9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50% |- bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="240"|Club !width="200"|País !width="120"|Annada |- |[[River Plate]] |{{Argentina}} |[[1945]] |- |[[Club Atlético Huracán|Huracán]] |{{Argentina}} |[[1946]] |- |[[River Plate]] |{{Argentina}} |[[1947]]-[[1949]] |- |[[Club Deportivo Los Millonarios|Millonarios]] |{{Colómbia}} |[[1949]]-[[1952]] |- |[[Real Madrid]] |{{Espnazi}} |[[1953]]-[[1963]] |- |[[Real Club Deportivo Español]] |{{Espnazi}} |[[1963]]-[[1965]] |} {{River}} {{multibendèl|Portal Argentina|Portal Bearn}} [[Categoria:Occitan d'Argentina e d'Uruguai]] [[Categoria:Fotbolaire bearnés]] [[Categoria:Fotbolaire argentin]] [[Categoria:Fotbolaire espanhòl]] [[Categoria:Jogador de River]] [[Categoria:Fotbolaire occitan]] [[Categoria:Esportiu Occitan]] 0rjn3qipbbzr520j8u9jzew2lrevs51 0 69696 2473859 2445559 2025-06-07T15:29:10Z Toku 7678 2473859 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Mt.fuji & bullet train - panoramio.jpg|vinheta|240x240px|Tren (Japon).]] Un '''tren''' (var. '''traïn''', '''trèn''', '''trin''') es una seguida de veïculs destinats al transpòrt de merças o de personas sus una linha de [[camin de fèrre]]. La propulsion o la traccion es assegurada per al mens una [[locomotiva]] e las cargas o los passatgièrs son transportadas dins de [[vagon]]s. Las formas e las caracteristicas son generalament dictadas per las caracteristicas dels ralhs. Los trens mai ancians èran propulsats per de [[maquina de vapor|maquinas de vapor]], mas los mai recents son moguts per un [[motor]] [[motor diesel|diesel]] o [[motor electric|electric]]. Lo tren foguèt un actor major de las primièras [[Revolucion Industriala|revolucions industrialas]] en [[Euròpa]] e als [[USA|Estats Units]]. En efèit, a aquela epòca, permetèt una creissença sens precedents del transpòrt de matèrias primièras, de merças e de bens. Lo transpòrt de passatgièrs se desvolopèt tanben rapidament e malgrat l'aparicion de l'[[aeronau|aviacion]] e del [[camion]], lo tren gardèt un ròtle central dins los rets de transpòrt mondials. De recèrcas son aital totjorn en cors per concebre de sistèmas ferroviaris novèls coma los [[maglav]]. == Istòria == === Etimologia === [[Fichièr:Pasajeros al tren.jpg| left | 150px | thumb | Passatgers pujant al [[Arc (Renfe)|Arco García Lorca]]]] Lo mot «tren» es uèi ligat al camin de fèrre. Pasmens la siá origina es fluviala, perque qu'existissiá dejà longtemps abans l'invencion del camin de fèrre. Aquel mot o son equivalent es gaireben lo meteis en [[anglés]], [[olandés]], [[castelhan]], [[catalan]] o [[italian]] que ven del [[francés]] ''trainer''. Quauquas lengas germanicas, mai que mai l'[[alemand]] e las lengas escandinavas, utilizan ''zug'', ''tåg'' e ''tog'', aparentat al [[vèrb]] anglés ''to tug'', que vòl dire traïnar. === Desvolopament tecnologic del tren dins l'istòria === Aquel faguèt mai per la transformacion del monde e de l'umanitat que tot autre mejan de transpòrt, dempuèi que la [[barca]] venguèt la [[nau]]. Foguèt pels continents çò que foguèt la [[nau]] pels oceans. Ara se pòt veire l'[[automobila]] e l'[[avion]] coma mejans de transpòrt de granda velocitat pertot sus la tèrra e dins lo cèl a, mas abans, la nau e lo tren permetèron a l'òme de conéisser e dominar lo monde. En un cort espaci de temps s'inventèt la [[ròda]] pauc abans la descobèrta que se podiá guidar un veïcul. Ambedós eveniments se passèron, segurament, en [[Mesopotamia]]. ==== Origina possibla ==== [[Fichièr:5051 Earl Bathurst Cocklewood Harbour.jpg|thumb|300px|Locomotritz de vapor d'un tren de passatgièrs (Earl Bathurst)]] Los [[carri]]s anavan per de canèlas parallèlas cavadas dins los camins d'[[Ur (vila)|Ur]]. Los abitants lèu se mainèron qu'aquelas rainadas, quand èran prigondas, mantenián los veïculs sens sortir d'una senda e sens damejar los ostals al costat d'ont passavan, dins las estrechas carrièras de las vilas regadas per [[Tigre (riu)|Tigre]] e [[Eufrates]]. Mas tard cobriguèron las carrièras poscosas o enfangadas amb de lausas, daissant, exprès, las regas necessàrias perque los carris seguiscan un camin fixe. Cal pas oblidar que la [[carreta]] de quatre ròdas èra alavetz una invencion recenta, e que son [[ais]] posterior èra pas orientable. Foguèt l'epòca del veïcul guidat, mas pas encara aquela del camin munit de [[ralh]]s. Aquela idèa venguèt aprèp quand dins las vias rainada prigondament se pausèt, tot lo long, de troncs d'arbre partits per la mitat per evitar que las ròdas de las carretas s'enfanguen. Foguèron los primièrs ralhs. Sens dobte, aquel sistèma s'espandiguèt ont ploviá fòrça e ont la pèira mancava. [[Fichièr:Berninabahn zwischen Lagalb und Ospizio Bernina im Winter.jpg | 225px | thumb | Los trens nos pòdon facilament portar a luòcs alunhats, çai la linha de [[Bernina]] Express en [[Soïssa]]]] En sa forma primitiva la ròda d'aquel sistèma semblava un rotlament, e, los troncs d'arbre en escaire ([[avet]]s o [[Melze]]s) clavats sus d'autres troncs pus corts en formant d'angles dreches constituissián la via de ralhs montats sus travèrsas. E mai se trobèt d'agulhas rudimentàrias. ==== A la Revolucion Industriala ==== Al {{Sègle|XIX|òc}}, en fòrça païses europèus comencèron a descobrir los vestigis d'aquel extraordinari [[Empèri Roman]] e apreissèron ciutats perfèitament traçadas amb sas fortificacions, espandits ostals de camp amb una espècia de calfatge central e aiga correnta, carrièras plan pavimentadas e tanben camins de pèiras dedicats per la circulacion de carretas amb de regas. Un d'aqueles camins se trobèt dins les Illas Britanicas, precisament ont s'enauçarà ben mas tard la gara de tren d'Abbeydore, a la frontièra d'[[Anglatèrra]] amb lo [[País de Galas]]. Lo camin de fèrre arribèt amb la Revolucion Industriala apareissent en Anglatèrra durant los sègles {{Romanas|XVIII}} e {{Romanas|XIX}}. Lo constructor de la primièra locomotiz lo 25 de julhet de 1814, que condiguèt mas tard en un tren, foguèt [[George Stephenson]]. Lo destin inicial de la locomotiz se passèt dins las minas de carbon. En sa primièra demostracion capitèt arrossegar una carga de quaranta tonas a una velocitat de sièis quilomètres per ora. En 1823, lo Parlament anglés aprovèt l'acte qu'assegurava a George Stephenson l'exclusivitat d'un projècte, que sa finalitat èra d'unir los vilatges de [[Stockton]] e [[Darlington]] per mejan d'una via ferrada. == Tipes de trens == [[Fichièr:TGV Marseille-Strasbourg à Bourg-en-Bresse.JPG|thumb|right|240px|Tren de granda velocitat.]] I a divèrses tipes de trens dessenhats per diferents usatges. Un tren pòt consistir en una combinason d'una o mas locomotoritz amb un o mas vagons i cada tren. Las [[via ferrada|vias ferradas]] pòdon èsser de diferentas largor. I a diferents tipes de trens: atmosferic, [[monorailh]], [[linha de granda velocitat|LGV]], [[maglev]], [[mètro pneumatic]], [[funicular]] e [[cremalhièra]]. Los trens pòdon transportar passatgièrs, marchandisas o èsser mixtes. === Trens de passatgièrs === [[Fichièr:InterCity2 - passenger car interior.jpg|thumb|Interior d'un vagon de tren de passatgièrs en [[Finlàndia]].]] Un tren de passatgièrs es un veïcul de transports de viatjaires. Lo tren pòt èsser una unitat multipla autopropulsada, o una combinason de locomotritz amb vagons o veituras. Los trens viatjan entre estacions o garas, ont los passatgièrs embarcan e desembarcan. Dins la majoritat dels cases, los trens de viatjaires an en un orari establit e dreches d'ocupacion privilegiat de via suls dels trens de marchandisa. ==== Trens de longa distància ==== Los trens de longa distància viatjan entre diferentas [[vila]]s o [[region]]s e a vegadas entre diferents [[país|païses]]. A vegadas an un vagon restaurant per permetre als passatgièrs de manjar durant lo viatge. Lo tren de nuèch a vagons previst per dormir. ===== Tren de granda velocitat ===== [[Fichièr:Shinkansen 500 Kyoto 2005-03-19.jpg|thumb|right|Tren [[Shinkansen]] de la seria 500.]] {{article detalhat|Tren de Granda Velocitat}} Los trens de granda velocitat (TGV) son de trens que circulan a de velocitats mejanas superioras a 200&nbsp;km/h. Uèi ara lo material mobil pus modèrne pòt capiter lo 350 o 400&nbsp;km/h amb granda seguretat. Lo primièr tren de granda velocitat foguèt lo [[Japon|japonés]] [[Shinkansen]] (''tren bala'') que comencèt de foncionar en [[1964]]. Aqueles tipes de trens son competitius amb l'avion se la distància excedís pas 500 o 600&nbsp;km. Per causa de seguretat aquel tipes de trens pòdon pas circular per vias convencionalas, mas sus de [[linha de granda velocitat|linhas de grandas velocitat]]. ===== Maglev ===== {{Article detalhat|Maglev}} Lo maglev es lo nom d'un tren que fonciona amb la tecnologia de la [[levitacion|levitacion magnetica]], e la principala diferéncia amb los trens convencionals es qu'existís pas de contacte entre lo veïcul e la via e aquò es possible amb l'usatge de camps magnetics. Per poder atenher la velocitat de 500&nbsp;km/h fa longtemps que i a de recèrcas en la tecnologia [[maglev]]. ===== Tren interurban ===== Los trens interurbans son de trens qu'efectuan servici de connexion entre vilas. Pòdon èsser omnibus (arrèst dins totas las garas), express (arrèts dins las vilas pus grandas) o dirèctes (sens arrèst intermèdi). ===== Tren regional ===== Un tren regional es un tren que connècta vilatges e vilas, lo parcors es pus grans que aquel dels trens interurbans e es pas solament lo ligam entre los principals centres de populacion mas tanben servís el transit local. ==== Trens de corta distància ==== ===== Tren de banlèga ===== Qualques vilas an de malhums de trens de banlèga que servisson una vila e son entorn. Aquel sistèma es utilizat en airals metropolitans per satisfar la nauta demanda. Qualques vagons an zònas sens sètis, per demorar de pè, cargar bicicletas. En qualques cases los trens pòdon èsser de doble estatge. ===== Mètro ===== [[Fichièr:M3000.JPG|thumb|230px|Tren de la serie 3000 del [[mètro de Barcelona]].]] {{article detalhat|Mètro}} Los trens metropolitans, de transit rapid o mètro son de trens amb una granda frequéncia de passatge e son separats dels autres mòdes de transpòrt e i a pas de passatges de meteis nivèl. Los mètros poden èsser sosterrats a travèrs de tunèls per tota la ciutat, mas tanben pòdon èsser totalament en superficia, en viaducte o mixte. ===== Tramvia ===== [[Fichièr:London Tramways Horse tram.jpg|thumb|230px|Un tramvia tirat per cavals en 1890 a [[Londres]].]] {{article detalhat|Tramvai}} Un tramvai es un tipe de tren de mendre capacitat, es un veïcul unic o mai d'un connectats. Circulan per las carrièras de la vila, a vegadas separats d'autres modes de transpòrt o d'autres partejan l'espaci amb la circulacion automobila. Actualament la granda majoritat de tramvais utilizan cables aèris amb font electrica mas qualques vilas (coma [[Bordèu]]) començan de far circular tramvias electrics sens cables. ===== Tren leugièr ===== {{article detalhat|Tren leugièr}} Un tren leugièr es un tren qu'es a mièg camin entre un tramvia e un tren. A grandas frequéncias de passatge coma los mètros e a diferéncia d'aquel pòdon aver passatges de nivèl. ===== Monoralh ===== {{article detalhat|Monorail}} === Trens de merças === [[Fichièr:WCML freight train.jpg|thumb|Un tren electric al [[Reialme Unit]]]] [[Fichièr:BNSF 5350 20040808 Prairie du Chien WI.jpg|thumb|Un servici als [[Estats Units d'America]]]] Es un tipe de tren destinat al transport de [[merça]]s o de materials. Uèi en Euròpa la majoritat de las merças son transportadas per transpòrt rotièr, mentre qu'als [[Estats Units d'America]] lo tren fa un usatge mai grans del trens de merças que de passatgièrs. Lo transpòrt de merças per tren es fòrça economic, subretot quand cal transportar material a forra borra de grandas distàncias, e tanben es mas eficaç energeticament que lo transpòrt per rota. A partir de 32&nbsp;km los còstes del transport poirián èsser ja efectiu. Lo principal desavantatge del transpòrt ferroviari de merças es lo manca de flexibilitat. Per aquela rason, lo tren perdèt los clients qu'utilizavan aquel tipe de transpòrt per passar al transpòrt per rotaa, alara que los govèrns encoratjan l'utilizacion dels trens de merças. === Autres tipes de trens === En mai dels trens de passatgièrs e de merças, i a d'autres tipes de tren que s'utilizan per la construccion, mantenença e ensag pendent la construccion de las linhas de camin de fèrre. En [[Soïssa]] existís de trens d'urgéncias que s'utilizan en cas d'encendis dins los tunèls. Los trens de trabalh consistisson en trens equipats amb motors per capitar operacions coma manipular, tractar, ensajar catenàrias, qualques uns son equipats de gruas, etc. == Cronologia dels recòrds de velocitat == * 1{{er}} octobre del 1964: inauguracion de la linha Tokaido [[Shinkansen]], en [[Japon]] comença l'èra de la granda velocitat ferroviària. Creacion dels legendari ''trens bala'' que unís [[Tòquio]] a [[Osaka]]. * 6 de març de 1974: [[Jòrdi Pompidor]] decidís dins son darrièr conselh dels ministres de crear un tren de granda velocitat en [[França]]. * 26 de febrièr de 1981: lo [[TGV]] despassa la velocitat de 380&nbsp;km/h, batent lo recòrd de velocitat sus linha ferrada. * 22 de setembre de 1981: [[François Mitterrand]] inaugurèt los 417 km de la linha [[TGV]] entre [[París]] e [[Lion]]. * 18 de mai de 1990: Una unitat del [[TGV]]-Atlantic circula a 515&nbsp;km/h, fixant un nòu recòrd mondial de velocitat que demorèt pendent 17 ans. * 2 de junh de 1991: Alemanha inaugura lo primièr servici regular de l'[[InterCityExpress]] (ICE) entre [[Hamburg (estat)|Hamburg]] e [[Munic]]. * 13 d'abril de 1992: [[Espanha]] inaugura sa primièra linha de granda velocitat de [[Sevilha]] a [[Madrid]] amb los trens [[AVE]], derivats del TGV francés. * 14 de novembre de 1994: Lo primièr [[Eurostar]] percorrís l'[[Eurotunèl]] jos la [[Marga (mar)|Marga]] i realiza en tres oras son primièr viatge comercial entre [[París]] e [[Londres]]. * 3 de Junh de 1998: Accident amb victimas mortalas dins un tren de granda velocitat. Un [[ICE]] alemand tusta a 200&nbsp;km/h un pont: 101 mòrts e 88 ferits. * 29 de genièr del 2001: [[Itàlia]] e [[França]]signan un acòrdi per unir [[Lion]] amb [[Turin]] amb una linha de granda velocitat. Circulacion prevista en 2015 e per aquò far cal construir un tunèl internacional de 52 km jols [[Alps]]. * 3 d'abril de 2007: Una unitat V-150 (de dos estatges) del [[TGV]] francés capita 574&nbsp;km/h sus la linha [[París]]-[[Estrasborg]], batent lo recòrd de velocitat sus ralh. == Galariá == <center><gallery caption="Tren" widths="180px" heights="120px" perrow="3"> File:ID_diesel_loco_CC_201-05_060327_4217_kta.jpg|GE U20C in [[Indonèsia]], #CC201-05 File:Diesel locomotive CC 203 22 at Gambir Station.jpg|GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 File:ID_diesel_loco_CC_204-06_060403_2512_mri.jpg|GE U20C full computer control locomotive in Indonesia, #CC204-06 [...] </gallery></center> == Annèxas == === Bibliografia === * {{ca}} {{Cite book|títol=Quan el vapor movia els trens: la fabricació de locomotores per la Maquinista Terrestre i Marítim|cognòm=Riera i Tuèbols|nom=Santiago|editor=Marcombo, S.A|an=1998|isbn=84-267-1160-X}} * {{Es}} {{Cite book|títol=Historia del levantamiento, guerray revolucion de España|volum=2|an=1836|autor1=Jose Maria Queypo de Llano Ruiz de Saravia Conde de Toreno|autor2=José María Queipo de Llano Ruiz de Saravía|editorial=Bibliotèca Nacionala d'Austria}} * {{Fr}} {{Cite book|nom1=Hanitra|cognòm1=Randrianasolo-Rakotobe|cognòm2=Ledjou|nom2=Jean-Michel|títol=Des réseaux et des hommes : les Suds à l'heure des technologies de l'information et de la communication|editor=Karthala|isbn=9782811108205|an=2013}} === Ligams extèrnes === * {{Ligam web|lenga=ca|títol=Federació Catalana d'Amics del Ferrocarril|url=https://www.fcaf.cat/portal/}} * {{Ligam web|url=http://www.aafcb.org|lenga=ca|títol=Associació d'Amics del Ferrocarril de Barcelona}} === Articles connèxes === * [[Mètro]] * [[Tramvai]] {{1000 fondamentals}} [[Categoria:Tren| ]] 39onjvxeasjvvmkglz9gn69lwuglp3h 2473860 2473859 2025-06-07T15:29:41Z Toku 7678 /* Articles connèxes */ 2473860 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Mt.fuji & bullet train - panoramio.jpg|vinheta|240x240px|Tren (Japon).]] Un '''tren''' (var. '''traïn''', '''trèn''', '''trin''') es una seguida de veïculs destinats al transpòrt de merças o de personas sus una linha de [[camin de fèrre]]. La propulsion o la traccion es assegurada per al mens una [[locomotiva]] e las cargas o los passatgièrs son transportadas dins de [[vagon]]s. Las formas e las caracteristicas son generalament dictadas per las caracteristicas dels ralhs. Los trens mai ancians èran propulsats per de [[maquina de vapor|maquinas de vapor]], mas los mai recents son moguts per un [[motor]] [[motor diesel|diesel]] o [[motor electric|electric]]. Lo tren foguèt un actor major de las primièras [[Revolucion Industriala|revolucions industrialas]] en [[Euròpa]] e als [[USA|Estats Units]]. En efèit, a aquela epòca, permetèt una creissença sens precedents del transpòrt de matèrias primièras, de merças e de bens. Lo transpòrt de passatgièrs se desvolopèt tanben rapidament e malgrat l'aparicion de l'[[aeronau|aviacion]] e del [[camion]], lo tren gardèt un ròtle central dins los rets de transpòrt mondials. De recèrcas son aital totjorn en cors per concebre de sistèmas ferroviaris novèls coma los [[maglav]]. == Istòria == === Etimologia === [[Fichièr:Pasajeros al tren.jpg| left | 150px | thumb | Passatgers pujant al [[Arc (Renfe)|Arco García Lorca]]]] Lo mot «tren» es uèi ligat al camin de fèrre. Pasmens la siá origina es fluviala, perque qu'existissiá dejà longtemps abans l'invencion del camin de fèrre. Aquel mot o son equivalent es gaireben lo meteis en [[anglés]], [[olandés]], [[castelhan]], [[catalan]] o [[italian]] que ven del [[francés]] ''trainer''. Quauquas lengas germanicas, mai que mai l'[[alemand]] e las lengas escandinavas, utilizan ''zug'', ''tåg'' e ''tog'', aparentat al [[vèrb]] anglés ''to tug'', que vòl dire traïnar. === Desvolopament tecnologic del tren dins l'istòria === Aquel faguèt mai per la transformacion del monde e de l'umanitat que tot autre mejan de transpòrt, dempuèi que la [[barca]] venguèt la [[nau]]. Foguèt pels continents çò que foguèt la [[nau]] pels oceans. Ara se pòt veire l'[[automobila]] e l'[[avion]] coma mejans de transpòrt de granda velocitat pertot sus la tèrra e dins lo cèl a, mas abans, la nau e lo tren permetèron a l'òme de conéisser e dominar lo monde. En un cort espaci de temps s'inventèt la [[ròda]] pauc abans la descobèrta que se podiá guidar un veïcul. Ambedós eveniments se passèron, segurament, en [[Mesopotamia]]. ==== Origina possibla ==== [[Fichièr:5051 Earl Bathurst Cocklewood Harbour.jpg|thumb|300px|Locomotritz de vapor d'un tren de passatgièrs (Earl Bathurst)]] Los [[carri]]s anavan per de canèlas parallèlas cavadas dins los camins d'[[Ur (vila)|Ur]]. Los abitants lèu se mainèron qu'aquelas rainadas, quand èran prigondas, mantenián los veïculs sens sortir d'una senda e sens damejar los ostals al costat d'ont passavan, dins las estrechas carrièras de las vilas regadas per [[Tigre (riu)|Tigre]] e [[Eufrates]]. Mas tard cobriguèron las carrièras poscosas o enfangadas amb de lausas, daissant, exprès, las regas necessàrias perque los carris seguiscan un camin fixe. Cal pas oblidar que la [[carreta]] de quatre ròdas èra alavetz una invencion recenta, e que son [[ais]] posterior èra pas orientable. Foguèt l'epòca del veïcul guidat, mas pas encara aquela del camin munit de [[ralh]]s. Aquela idèa venguèt aprèp quand dins las vias rainada prigondament se pausèt, tot lo long, de troncs d'arbre partits per la mitat per evitar que las ròdas de las carretas s'enfanguen. Foguèron los primièrs ralhs. Sens dobte, aquel sistèma s'espandiguèt ont ploviá fòrça e ont la pèira mancava. [[Fichièr:Berninabahn zwischen Lagalb und Ospizio Bernina im Winter.jpg | 225px | thumb | Los trens nos pòdon facilament portar a luòcs alunhats, çai la linha de [[Bernina]] Express en [[Soïssa]]]] En sa forma primitiva la ròda d'aquel sistèma semblava un rotlament, e, los troncs d'arbre en escaire ([[avet]]s o [[Melze]]s) clavats sus d'autres troncs pus corts en formant d'angles dreches constituissián la via de ralhs montats sus travèrsas. E mai se trobèt d'agulhas rudimentàrias. ==== A la Revolucion Industriala ==== Al {{Sègle|XIX|òc}}, en fòrça païses europèus comencèron a descobrir los vestigis d'aquel extraordinari [[Empèri Roman]] e apreissèron ciutats perfèitament traçadas amb sas fortificacions, espandits ostals de camp amb una espècia de calfatge central e aiga correnta, carrièras plan pavimentadas e tanben camins de pèiras dedicats per la circulacion de carretas amb de regas. Un d'aqueles camins se trobèt dins les Illas Britanicas, precisament ont s'enauçarà ben mas tard la gara de tren d'Abbeydore, a la frontièra d'[[Anglatèrra]] amb lo [[País de Galas]]. Lo camin de fèrre arribèt amb la Revolucion Industriala apareissent en Anglatèrra durant los sègles {{Romanas|XVIII}} e {{Romanas|XIX}}. Lo constructor de la primièra locomotiz lo 25 de julhet de 1814, que condiguèt mas tard en un tren, foguèt [[George Stephenson]]. Lo destin inicial de la locomotiz se passèt dins las minas de carbon. En sa primièra demostracion capitèt arrossegar una carga de quaranta tonas a una velocitat de sièis quilomètres per ora. En 1823, lo Parlament anglés aprovèt l'acte qu'assegurava a George Stephenson l'exclusivitat d'un projècte, que sa finalitat èra d'unir los vilatges de [[Stockton]] e [[Darlington]] per mejan d'una via ferrada. == Tipes de trens == [[Fichièr:TGV Marseille-Strasbourg à Bourg-en-Bresse.JPG|thumb|right|240px|Tren de granda velocitat.]] I a divèrses tipes de trens dessenhats per diferents usatges. Un tren pòt consistir en una combinason d'una o mas locomotoritz amb un o mas vagons i cada tren. Las [[via ferrada|vias ferradas]] pòdon èsser de diferentas largor. I a diferents tipes de trens: atmosferic, [[monorailh]], [[linha de granda velocitat|LGV]], [[maglev]], [[mètro pneumatic]], [[funicular]] e [[cremalhièra]]. Los trens pòdon transportar passatgièrs, marchandisas o èsser mixtes. === Trens de passatgièrs === [[Fichièr:InterCity2 - passenger car interior.jpg|thumb|Interior d'un vagon de tren de passatgièrs en [[Finlàndia]].]] Un tren de passatgièrs es un veïcul de transports de viatjaires. Lo tren pòt èsser una unitat multipla autopropulsada, o una combinason de locomotritz amb vagons o veituras. Los trens viatjan entre estacions o garas, ont los passatgièrs embarcan e desembarcan. Dins la majoritat dels cases, los trens de viatjaires an en un orari establit e dreches d'ocupacion privilegiat de via suls dels trens de marchandisa. ==== Trens de longa distància ==== Los trens de longa distància viatjan entre diferentas [[vila]]s o [[region]]s e a vegadas entre diferents [[país|païses]]. A vegadas an un vagon restaurant per permetre als passatgièrs de manjar durant lo viatge. Lo tren de nuèch a vagons previst per dormir. ===== Tren de granda velocitat ===== [[Fichièr:Shinkansen 500 Kyoto 2005-03-19.jpg|thumb|right|Tren [[Shinkansen]] de la seria 500.]] {{article detalhat|Tren de Granda Velocitat}} Los trens de granda velocitat (TGV) son de trens que circulan a de velocitats mejanas superioras a 200&nbsp;km/h. Uèi ara lo material mobil pus modèrne pòt capiter lo 350 o 400&nbsp;km/h amb granda seguretat. Lo primièr tren de granda velocitat foguèt lo [[Japon|japonés]] [[Shinkansen]] (''tren bala'') que comencèt de foncionar en [[1964]]. Aqueles tipes de trens son competitius amb l'avion se la distància excedís pas 500 o 600&nbsp;km. Per causa de seguretat aquel tipes de trens pòdon pas circular per vias convencionalas, mas sus de [[linha de granda velocitat|linhas de grandas velocitat]]. ===== Maglev ===== {{Article detalhat|Maglev}} Lo maglev es lo nom d'un tren que fonciona amb la tecnologia de la [[levitacion|levitacion magnetica]], e la principala diferéncia amb los trens convencionals es qu'existís pas de contacte entre lo veïcul e la via e aquò es possible amb l'usatge de camps magnetics. Per poder atenher la velocitat de 500&nbsp;km/h fa longtemps que i a de recèrcas en la tecnologia [[maglev]]. ===== Tren interurban ===== Los trens interurbans son de trens qu'efectuan servici de connexion entre vilas. Pòdon èsser omnibus (arrèst dins totas las garas), express (arrèts dins las vilas pus grandas) o dirèctes (sens arrèst intermèdi). ===== Tren regional ===== Un tren regional es un tren que connècta vilatges e vilas, lo parcors es pus grans que aquel dels trens interurbans e es pas solament lo ligam entre los principals centres de populacion mas tanben servís el transit local. ==== Trens de corta distància ==== ===== Tren de banlèga ===== Qualques vilas an de malhums de trens de banlèga que servisson una vila e son entorn. Aquel sistèma es utilizat en airals metropolitans per satisfar la nauta demanda. Qualques vagons an zònas sens sètis, per demorar de pè, cargar bicicletas. En qualques cases los trens pòdon èsser de doble estatge. ===== Mètro ===== [[Fichièr:M3000.JPG|thumb|230px|Tren de la serie 3000 del [[mètro de Barcelona]].]] {{article detalhat|Mètro}} Los trens metropolitans, de transit rapid o mètro son de trens amb una granda frequéncia de passatge e son separats dels autres mòdes de transpòrt e i a pas de passatges de meteis nivèl. Los mètros poden èsser sosterrats a travèrs de tunèls per tota la ciutat, mas tanben pòdon èsser totalament en superficia, en viaducte o mixte. ===== Tramvia ===== [[Fichièr:London Tramways Horse tram.jpg|thumb|230px|Un tramvia tirat per cavals en 1890 a [[Londres]].]] {{article detalhat|Tramvai}} Un tramvai es un tipe de tren de mendre capacitat, es un veïcul unic o mai d'un connectats. Circulan per las carrièras de la vila, a vegadas separats d'autres modes de transpòrt o d'autres partejan l'espaci amb la circulacion automobila. Actualament la granda majoritat de tramvais utilizan cables aèris amb font electrica mas qualques vilas (coma [[Bordèu]]) començan de far circular tramvias electrics sens cables. ===== Tren leugièr ===== {{article detalhat|Tren leugièr}} Un tren leugièr es un tren qu'es a mièg camin entre un tramvia e un tren. A grandas frequéncias de passatge coma los mètros e a diferéncia d'aquel pòdon aver passatges de nivèl. ===== Monoralh ===== {{article detalhat|Monorail}} === Trens de merças === [[Fichièr:WCML freight train.jpg|thumb|Un tren electric al [[Reialme Unit]]]] [[Fichièr:BNSF 5350 20040808 Prairie du Chien WI.jpg|thumb|Un servici als [[Estats Units d'America]]]] Es un tipe de tren destinat al transport de [[merça]]s o de materials. Uèi en Euròpa la majoritat de las merças son transportadas per transpòrt rotièr, mentre qu'als [[Estats Units d'America]] lo tren fa un usatge mai grans del trens de merças que de passatgièrs. Lo transpòrt de merças per tren es fòrça economic, subretot quand cal transportar material a forra borra de grandas distàncias, e tanben es mas eficaç energeticament que lo transpòrt per rota. A partir de 32&nbsp;km los còstes del transport poirián èsser ja efectiu. Lo principal desavantatge del transpòrt ferroviari de merças es lo manca de flexibilitat. Per aquela rason, lo tren perdèt los clients qu'utilizavan aquel tipe de transpòrt per passar al transpòrt per rotaa, alara que los govèrns encoratjan l'utilizacion dels trens de merças. === Autres tipes de trens === En mai dels trens de passatgièrs e de merças, i a d'autres tipes de tren que s'utilizan per la construccion, mantenença e ensag pendent la construccion de las linhas de camin de fèrre. En [[Soïssa]] existís de trens d'urgéncias que s'utilizan en cas d'encendis dins los tunèls. Los trens de trabalh consistisson en trens equipats amb motors per capitar operacions coma manipular, tractar, ensajar catenàrias, qualques uns son equipats de gruas, etc. == Cronologia dels recòrds de velocitat == * 1{{er}} octobre del 1964: inauguracion de la linha Tokaido [[Shinkansen]], en [[Japon]] comença l'èra de la granda velocitat ferroviària. Creacion dels legendari ''trens bala'' que unís [[Tòquio]] a [[Osaka]]. * 6 de març de 1974: [[Jòrdi Pompidor]] decidís dins son darrièr conselh dels ministres de crear un tren de granda velocitat en [[França]]. * 26 de febrièr de 1981: lo [[TGV]] despassa la velocitat de 380&nbsp;km/h, batent lo recòrd de velocitat sus linha ferrada. * 22 de setembre de 1981: [[François Mitterrand]] inaugurèt los 417 km de la linha [[TGV]] entre [[París]] e [[Lion]]. * 18 de mai de 1990: Una unitat del [[TGV]]-Atlantic circula a 515&nbsp;km/h, fixant un nòu recòrd mondial de velocitat que demorèt pendent 17 ans. * 2 de junh de 1991: Alemanha inaugura lo primièr servici regular de l'[[InterCityExpress]] (ICE) entre [[Hamburg (estat)|Hamburg]] e [[Munic]]. * 13 d'abril de 1992: [[Espanha]] inaugura sa primièra linha de granda velocitat de [[Sevilha]] a [[Madrid]] amb los trens [[AVE]], derivats del TGV francés. * 14 de novembre de 1994: Lo primièr [[Eurostar]] percorrís l'[[Eurotunèl]] jos la [[Marga (mar)|Marga]] i realiza en tres oras son primièr viatge comercial entre [[París]] e [[Londres]]. * 3 de Junh de 1998: Accident amb victimas mortalas dins un tren de granda velocitat. Un [[ICE]] alemand tusta a 200&nbsp;km/h un pont: 101 mòrts e 88 ferits. * 29 de genièr del 2001: [[Itàlia]] e [[França]]signan un acòrdi per unir [[Lion]] amb [[Turin]] amb una linha de granda velocitat. Circulacion prevista en 2015 e per aquò far cal construir un tunèl internacional de 52 km jols [[Alps]]. * 3 d'abril de 2007: Una unitat V-150 (de dos estatges) del [[TGV]] francés capita 574&nbsp;km/h sus la linha [[París]]-[[Estrasborg]], batent lo recòrd de velocitat sus ralh. == Galariá == <center><gallery caption="Tren" widths="180px" heights="120px" perrow="3"> File:ID_diesel_loco_CC_201-05_060327_4217_kta.jpg|GE U20C in [[Indonèsia]], #CC201-05 File:Diesel locomotive CC 203 22 at Gambir Station.jpg|GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 File:ID_diesel_loco_CC_204-06_060403_2512_mri.jpg|GE U20C full computer control locomotive in Indonesia, #CC204-06 [...] </gallery></center> == Annèxas == === Bibliografia === * {{ca}} {{Cite book|títol=Quan el vapor movia els trens: la fabricació de locomotores per la Maquinista Terrestre i Marítim|cognòm=Riera i Tuèbols|nom=Santiago|editor=Marcombo, S.A|an=1998|isbn=84-267-1160-X}} * {{Es}} {{Cite book|títol=Historia del levantamiento, guerray revolucion de España|volum=2|an=1836|autor1=Jose Maria Queypo de Llano Ruiz de Saravia Conde de Toreno|autor2=José María Queipo de Llano Ruiz de Saravía|editorial=Bibliotèca Nacionala d'Austria}} * {{Fr}} {{Cite book|nom1=Hanitra|cognòm1=Randrianasolo-Rakotobe|cognòm2=Ledjou|nom2=Jean-Michel|títol=Des réseaux et des hommes : les Suds à l'heure des technologies de l'information et de la communication|editor=Karthala|isbn=9782811108205|an=2013}} === Ligams extèrnes === * {{Ligam web|lenga=ca|títol=Federació Catalana d'Amics del Ferrocarril|url=https://www.fcaf.cat/portal/}} * {{Ligam web|url=http://www.aafcb.org|lenga=ca|títol=Associació d'Amics del Ferrocarril de Barcelona}} === Articles connèxes === * [[Locomotiva]] * [[Mètro]] * [[Tramvai]] * [[Vagon]] [[Categoria:Tren| ]] g1fwb3mf6tvtobdcvphbrzhyatmnu7o 2473861 2473860 2025-06-07T15:30:49Z Toku 7678 2473861 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Mt.fuji & bullet train - panoramio.jpg|vinheta|240x240px|Tren (Japon).]] Un '''tren''' (var. '''traïn''', '''trèn''', '''trin'''<ref>Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, ''Dicod'Òc'', cèrca « train », consultat lo 7 de junh de 2025, [https://dicodoc.eu/fr/dictionnaires?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=683&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=train&q2=&submit=Rechercher].</ref>) es una seguida de veïculs destinats al transpòrt de merças o de personas sus una linha de [[camin de fèrre]]. La propulsion o la traccion es assegurada per al mens una [[locomotiva]] e las cargas o los passatgièrs son transportadas dins de [[vagon]]s. Las formas e las caracteristicas son generalament dictadas per las caracteristicas dels ralhs. Los trens mai ancians èran propulsats per de [[maquina de vapor|maquinas de vapor]], mas los mai recents son moguts per un [[motor]] [[motor diesel|diesel]] o [[motor electric|electric]]. Lo tren foguèt un actor major de las primièras [[Revolucion Industriala|revolucions industrialas]] en [[Euròpa]] e als [[USA|Estats Units]]. En efèit, a aquela epòca, permetèt una creissença sens precedents del transpòrt de matèrias primièras, de merças e de bens. Lo transpòrt de passatgièrs se desvolopèt tanben rapidament e malgrat l'aparicion de l'[[aeronau|aviacion]] e del [[camion]], lo tren gardèt un ròtle central dins los rets de transpòrt mondials. De recèrcas son aital totjorn en cors per concebre de sistèmas ferroviaris novèls coma los [[maglav]]. == Istòria == === Etimologia === [[Fichièr:Pasajeros al tren.jpg| left | 150px | thumb | Passatgers pujant al [[Arc (Renfe)|Arco García Lorca]]]] Lo mot «tren» es uèi ligat al camin de fèrre. Pasmens la siá origina es fluviala, perque qu'existissiá dejà longtemps abans l'invencion del camin de fèrre. Aquel mot o son equivalent es gaireben lo meteis en [[anglés]], [[olandés]], [[castelhan]], [[catalan]] o [[italian]] que ven del [[francés]] ''trainer''. Quauquas lengas germanicas, mai que mai l'[[alemand]] e las lengas escandinavas, utilizan ''zug'', ''tåg'' e ''tog'', aparentat al [[vèrb]] anglés ''to tug'', que vòl dire traïnar. === Desvolopament tecnologic del tren dins l'istòria === Aquel faguèt mai per la transformacion del monde e de l'umanitat que tot autre mejan de transpòrt, dempuèi que la [[barca]] venguèt la [[nau]]. Foguèt pels continents çò que foguèt la [[nau]] pels oceans. Ara se pòt veire l'[[automobila]] e l'[[avion]] coma mejans de transpòrt de granda velocitat pertot sus la tèrra e dins lo cèl a, mas abans, la nau e lo tren permetèron a l'òme de conéisser e dominar lo monde. En un cort espaci de temps s'inventèt la [[ròda]] pauc abans la descobèrta que se podiá guidar un veïcul. Ambedós eveniments se passèron, segurament, en [[Mesopotamia]]. ==== Origina possibla ==== [[Fichièr:5051 Earl Bathurst Cocklewood Harbour.jpg|thumb|300px|Locomotritz de vapor d'un tren de passatgièrs (Earl Bathurst)]] Los [[carri]]s anavan per de canèlas parallèlas cavadas dins los camins d'[[Ur (vila)|Ur]]. Los abitants lèu se mainèron qu'aquelas rainadas, quand èran prigondas, mantenián los veïculs sens sortir d'una senda e sens damejar los ostals al costat d'ont passavan, dins las estrechas carrièras de las vilas regadas per [[Tigre (riu)|Tigre]] e [[Eufrates]]. Mas tard cobriguèron las carrièras poscosas o enfangadas amb de lausas, daissant, exprès, las regas necessàrias perque los carris seguiscan un camin fixe. Cal pas oblidar que la [[carreta]] de quatre ròdas èra alavetz una invencion recenta, e que son [[ais]] posterior èra pas orientable. Foguèt l'epòca del veïcul guidat, mas pas encara aquela del camin munit de [[ralh]]s. Aquela idèa venguèt aprèp quand dins las vias rainada prigondament se pausèt, tot lo long, de troncs d'arbre partits per la mitat per evitar que las ròdas de las carretas s'enfanguen. Foguèron los primièrs ralhs. Sens dobte, aquel sistèma s'espandiguèt ont ploviá fòrça e ont la pèira mancava. [[Fichièr:Berninabahn zwischen Lagalb und Ospizio Bernina im Winter.jpg | 225px | thumb | Los trens nos pòdon facilament portar a luòcs alunhats, çai la linha de [[Bernina]] Express en [[Soïssa]]]] En sa forma primitiva la ròda d'aquel sistèma semblava un rotlament, e, los troncs d'arbre en escaire ([[avet]]s o [[Melze]]s) clavats sus d'autres troncs pus corts en formant d'angles dreches constituissián la via de ralhs montats sus travèrsas. E mai se trobèt d'agulhas rudimentàrias. ==== A la Revolucion Industriala ==== Al {{Sègle|XIX|òc}}, en fòrça païses europèus comencèron a descobrir los vestigis d'aquel extraordinari [[Empèri Roman]] e apreissèron ciutats perfèitament traçadas amb sas fortificacions, espandits ostals de camp amb una espècia de calfatge central e aiga correnta, carrièras plan pavimentadas e tanben camins de pèiras dedicats per la circulacion de carretas amb de regas. Un d'aqueles camins se trobèt dins les Illas Britanicas, precisament ont s'enauçarà ben mas tard la gara de tren d'Abbeydore, a la frontièra d'[[Anglatèrra]] amb lo [[País de Galas]]. Lo camin de fèrre arribèt amb la Revolucion Industriala apareissent en Anglatèrra durant los sègles {{Romanas|XVIII}} e {{Romanas|XIX}}. Lo constructor de la primièra locomotiz lo 25 de julhet de 1814, que condiguèt mas tard en un tren, foguèt [[George Stephenson]]. Lo destin inicial de la locomotiz se passèt dins las minas de carbon. En sa primièra demostracion capitèt arrossegar una carga de quaranta tonas a una velocitat de sièis quilomètres per ora. En 1823, lo Parlament anglés aprovèt l'acte qu'assegurava a George Stephenson l'exclusivitat d'un projècte, que sa finalitat èra d'unir los vilatges de [[Stockton]] e [[Darlington]] per mejan d'una via ferrada. == Tipes de trens == [[Fichièr:TGV Marseille-Strasbourg à Bourg-en-Bresse.JPG|thumb|right|240px|Tren de granda velocitat.]] I a divèrses tipes de trens dessenhats per diferents usatges. Un tren pòt consistir en una combinason d'una o mas locomotoritz amb un o mas vagons i cada tren. Las [[via ferrada|vias ferradas]] pòdon èsser de diferentas largor. I a diferents tipes de trens: atmosferic, [[monorailh]], [[linha de granda velocitat|LGV]], [[maglev]], [[mètro pneumatic]], [[funicular]] e [[cremalhièra]]. Los trens pòdon transportar passatgièrs, marchandisas o èsser mixtes. === Trens de passatgièrs === [[Fichièr:InterCity2 - passenger car interior.jpg|thumb|Interior d'un vagon de tren de passatgièrs en [[Finlàndia]].]] Un tren de passatgièrs es un veïcul de transports de viatjaires. Lo tren pòt èsser una unitat multipla autopropulsada, o una combinason de locomotritz amb vagons o veituras. Los trens viatjan entre estacions o garas, ont los passatgièrs embarcan e desembarcan. Dins la majoritat dels cases, los trens de viatjaires an en un orari establit e dreches d'ocupacion privilegiat de via suls dels trens de marchandisa. ==== Trens de longa distància ==== Los trens de longa distància viatjan entre diferentas [[vila]]s o [[region]]s e a vegadas entre diferents [[país|païses]]. A vegadas an un vagon restaurant per permetre als passatgièrs de manjar durant lo viatge. Lo tren de nuèch a vagons previst per dormir. ===== Tren de granda velocitat ===== [[Fichièr:Shinkansen 500 Kyoto 2005-03-19.jpg|thumb|right|Tren [[Shinkansen]] de la seria 500.]] {{article detalhat|Tren de Granda Velocitat}} Los trens de granda velocitat (TGV) son de trens que circulan a de velocitats mejanas superioras a 200&nbsp;km/h. Uèi ara lo material mobil pus modèrne pòt capiter lo 350 o 400&nbsp;km/h amb granda seguretat. Lo primièr tren de granda velocitat foguèt lo [[Japon|japonés]] [[Shinkansen]] (''tren bala'') que comencèt de foncionar en [[1964]]. Aqueles tipes de trens son competitius amb l'avion se la distància excedís pas 500 o 600&nbsp;km. Per causa de seguretat aquel tipes de trens pòdon pas circular per vias convencionalas, mas sus de [[linha de granda velocitat|linhas de grandas velocitat]]. ===== Maglev ===== {{Article detalhat|Maglev}} Lo maglev es lo nom d'un tren que fonciona amb la tecnologia de la [[levitacion|levitacion magnetica]], e la principala diferéncia amb los trens convencionals es qu'existís pas de contacte entre lo veïcul e la via e aquò es possible amb l'usatge de camps magnetics. Per poder atenher la velocitat de 500&nbsp;km/h fa longtemps que i a de recèrcas en la tecnologia [[maglev]]. ===== Tren interurban ===== Los trens interurbans son de trens qu'efectuan servici de connexion entre vilas. Pòdon èsser omnibus (arrèst dins totas las garas), express (arrèts dins las vilas pus grandas) o dirèctes (sens arrèst intermèdi). ===== Tren regional ===== Un tren regional es un tren que connècta vilatges e vilas, lo parcors es pus grans que aquel dels trens interurbans e es pas solament lo ligam entre los principals centres de populacion mas tanben servís el transit local. ==== Trens de corta distància ==== ===== Tren de banlèga ===== Qualques vilas an de malhums de trens de banlèga que servisson una vila e son entorn. Aquel sistèma es utilizat en airals metropolitans per satisfar la nauta demanda. Qualques vagons an zònas sens sètis, per demorar de pè, cargar bicicletas. En qualques cases los trens pòdon èsser de doble estatge. ===== Mètro ===== [[Fichièr:M3000.JPG|thumb|230px|Tren de la serie 3000 del [[mètro de Barcelona]].]] {{article detalhat|Mètro}} Los trens metropolitans, de transit rapid o mètro son de trens amb una granda frequéncia de passatge e son separats dels autres mòdes de transpòrt e i a pas de passatges de meteis nivèl. Los mètros poden èsser sosterrats a travèrs de tunèls per tota la ciutat, mas tanben pòdon èsser totalament en superficia, en viaducte o mixte. ===== Tramvia ===== [[Fichièr:London Tramways Horse tram.jpg|thumb|230px|Un tramvia tirat per cavals en 1890 a [[Londres]].]] {{article detalhat|Tramvai}} Un tramvai es un tipe de tren de mendre capacitat, es un veïcul unic o mai d'un connectats. Circulan per las carrièras de la vila, a vegadas separats d'autres modes de transpòrt o d'autres partejan l'espaci amb la circulacion automobila. Actualament la granda majoritat de tramvais utilizan cables aèris amb font electrica mas qualques vilas (coma [[Bordèu]]) començan de far circular tramvias electrics sens cables. ===== Tren leugièr ===== {{article detalhat|Tren leugièr}} Un tren leugièr es un tren qu'es a mièg camin entre un tramvia e un tren. A grandas frequéncias de passatge coma los mètros e a diferéncia d'aquel pòdon aver passatges de nivèl. ===== Monoralh ===== {{article detalhat|Monorail}} === Trens de merças === [[Fichièr:WCML freight train.jpg|thumb|Un tren electric al [[Reialme Unit]]]] [[Fichièr:BNSF 5350 20040808 Prairie du Chien WI.jpg|thumb|Un servici als [[Estats Units d'America]]]] Es un tipe de tren destinat al transport de [[merça]]s o de materials. Uèi en Euròpa la majoritat de las merças son transportadas per transpòrt rotièr, mentre qu'als [[Estats Units d'America]] lo tren fa un usatge mai grans del trens de merças que de passatgièrs. Lo transpòrt de merças per tren es fòrça economic, subretot quand cal transportar material a forra borra de grandas distàncias, e tanben es mas eficaç energeticament que lo transpòrt per rota. A partir de 32&nbsp;km los còstes del transport poirián èsser ja efectiu. Lo principal desavantatge del transpòrt ferroviari de merças es lo manca de flexibilitat. Per aquela rason, lo tren perdèt los clients qu'utilizavan aquel tipe de transpòrt per passar al transpòrt per rotaa, alara que los govèrns encoratjan l'utilizacion dels trens de merças. === Autres tipes de trens === En mai dels trens de passatgièrs e de merças, i a d'autres tipes de tren que s'utilizan per la construccion, mantenença e ensag pendent la construccion de las linhas de camin de fèrre. En [[Soïssa]] existís de trens d'urgéncias que s'utilizan en cas d'encendis dins los tunèls. Los trens de trabalh consistisson en trens equipats amb motors per capitar operacions coma manipular, tractar, ensajar catenàrias, qualques uns son equipats de gruas, etc. == Cronologia dels recòrds de velocitat == * 1{{er}} octobre del 1964: inauguracion de la linha Tokaido [[Shinkansen]], en [[Japon]] comença l'èra de la granda velocitat ferroviària. Creacion dels legendari ''trens bala'' que unís [[Tòquio]] a [[Osaka]]. * 6 de març de 1974: [[Jòrdi Pompidor]] decidís dins son darrièr conselh dels ministres de crear un tren de granda velocitat en [[França]]. * 26 de febrièr de 1981: lo [[TGV]] despassa la velocitat de 380&nbsp;km/h, batent lo recòrd de velocitat sus linha ferrada. * 22 de setembre de 1981: [[François Mitterrand]] inaugurèt los 417 km de la linha [[TGV]] entre [[París]] e [[Lion]]. * 18 de mai de 1990: Una unitat del [[TGV]]-Atlantic circula a 515&nbsp;km/h, fixant un nòu recòrd mondial de velocitat que demorèt pendent 17 ans. * 2 de junh de 1991: Alemanha inaugura lo primièr servici regular de l'[[InterCityExpress]] (ICE) entre [[Hamburg (estat)|Hamburg]] e [[Munic]]. * 13 d'abril de 1992: [[Espanha]] inaugura sa primièra linha de granda velocitat de [[Sevilha]] a [[Madrid]] amb los trens [[AVE]], derivats del TGV francés. * 14 de novembre de 1994: Lo primièr [[Eurostar]] percorrís l'[[Eurotunèl]] jos la [[Marga (mar)|Marga]] i realiza en tres oras son primièr viatge comercial entre [[París]] e [[Londres]]. * 3 de Junh de 1998: Accident amb victimas mortalas dins un tren de granda velocitat. Un [[ICE]] alemand tusta a 200&nbsp;km/h un pont: 101 mòrts e 88 ferits. * 29 de genièr del 2001: [[Itàlia]] e [[França]]signan un acòrdi per unir [[Lion]] amb [[Turin]] amb una linha de granda velocitat. Circulacion prevista en 2015 e per aquò far cal construir un tunèl internacional de 52 km jols [[Alps]]. * 3 d'abril de 2007: Una unitat V-150 (de dos estatges) del [[TGV]] francés capita 574&nbsp;km/h sus la linha [[París]]-[[Estrasborg]], batent lo recòrd de velocitat sus ralh. == Galariá == <center><gallery caption="Tren" widths="180px" heights="120px" perrow="3"> File:ID_diesel_loco_CC_201-05_060327_4217_kta.jpg|GE U20C in [[Indonèsia]], #CC201-05 File:Diesel locomotive CC 203 22 at Gambir Station.jpg|GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 File:ID_diesel_loco_CC_204-06_060403_2512_mri.jpg|GE U20C full computer control locomotive in Indonesia, #CC204-06 [...] </gallery></center> == Annèxas == === Bibliografia === * {{ca}} {{Cite book|títol=Quan el vapor movia els trens: la fabricació de locomotores per la Maquinista Terrestre i Marítim|cognòm=Riera i Tuèbols|nom=Santiago|editor=Marcombo, S.A|an=1998|isbn=84-267-1160-X}} * {{Es}} {{Cite book|títol=Historia del levantamiento, guerray revolucion de España|volum=2|an=1836|autor1=Jose Maria Queypo de Llano Ruiz de Saravia Conde de Toreno|autor2=José María Queipo de Llano Ruiz de Saravía|editorial=Bibliotèca Nacionala d'Austria}} * {{Fr}} {{Cite book|nom1=Hanitra|cognòm1=Randrianasolo-Rakotobe|cognòm2=Ledjou|nom2=Jean-Michel|títol=Des réseaux et des hommes : les Suds à l'heure des technologies de l'information et de la communication|editor=Karthala|isbn=9782811108205|an=2013}} === Ligams extèrnes === * {{Ligam web|lenga=ca|títol=Federació Catalana d'Amics del Ferrocarril|url=https://www.fcaf.cat/portal/}} * {{Ligam web|url=http://www.aafcb.org|lenga=ca|títol=Associació d'Amics del Ferrocarril de Barcelona}} === Articles connèxes === * [[Locomotiva]] * [[Mètro]] * [[Tramvai]] * [[Vagon]] [[Categoria:Tren| ]] gw36wpom1hzp0qbmz39dzk0liw001fh 2473862 2473861 2025-06-07T15:31:23Z Toku 7678 /* Annèxas */ 2473862 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Mt.fuji & bullet train - panoramio.jpg|vinheta|240x240px|Tren (Japon).]] Un '''tren''' (var. '''traïn''', '''trèn''', '''trin'''<ref>Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, ''Dicod'Òc'', cèrca « train », consultat lo 7 de junh de 2025, [https://dicodoc.eu/fr/dictionnaires?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=683&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=train&q2=&submit=Rechercher].</ref>) es una seguida de veïculs destinats al transpòrt de merças o de personas sus una linha de [[camin de fèrre]]. La propulsion o la traccion es assegurada per al mens una [[locomotiva]] e las cargas o los passatgièrs son transportadas dins de [[vagon]]s. Las formas e las caracteristicas son generalament dictadas per las caracteristicas dels ralhs. Los trens mai ancians èran propulsats per de [[maquina de vapor|maquinas de vapor]], mas los mai recents son moguts per un [[motor]] [[motor diesel|diesel]] o [[motor electric|electric]]. Lo tren foguèt un actor major de las primièras [[Revolucion Industriala|revolucions industrialas]] en [[Euròpa]] e als [[USA|Estats Units]]. En efèit, a aquela epòca, permetèt una creissença sens precedents del transpòrt de matèrias primièras, de merças e de bens. Lo transpòrt de passatgièrs se desvolopèt tanben rapidament e malgrat l'aparicion de l'[[aeronau|aviacion]] e del [[camion]], lo tren gardèt un ròtle central dins los rets de transpòrt mondials. De recèrcas son aital totjorn en cors per concebre de sistèmas ferroviaris novèls coma los [[maglav]]. == Istòria == === Etimologia === [[Fichièr:Pasajeros al tren.jpg| left | 150px | thumb | Passatgers pujant al [[Arc (Renfe)|Arco García Lorca]]]] Lo mot «tren» es uèi ligat al camin de fèrre. Pasmens la siá origina es fluviala, perque qu'existissiá dejà longtemps abans l'invencion del camin de fèrre. Aquel mot o son equivalent es gaireben lo meteis en [[anglés]], [[olandés]], [[castelhan]], [[catalan]] o [[italian]] que ven del [[francés]] ''trainer''. Quauquas lengas germanicas, mai que mai l'[[alemand]] e las lengas escandinavas, utilizan ''zug'', ''tåg'' e ''tog'', aparentat al [[vèrb]] anglés ''to tug'', que vòl dire traïnar. === Desvolopament tecnologic del tren dins l'istòria === Aquel faguèt mai per la transformacion del monde e de l'umanitat que tot autre mejan de transpòrt, dempuèi que la [[barca]] venguèt la [[nau]]. Foguèt pels continents çò que foguèt la [[nau]] pels oceans. Ara se pòt veire l'[[automobila]] e l'[[avion]] coma mejans de transpòrt de granda velocitat pertot sus la tèrra e dins lo cèl a, mas abans, la nau e lo tren permetèron a l'òme de conéisser e dominar lo monde. En un cort espaci de temps s'inventèt la [[ròda]] pauc abans la descobèrta que se podiá guidar un veïcul. Ambedós eveniments se passèron, segurament, en [[Mesopotamia]]. ==== Origina possibla ==== [[Fichièr:5051 Earl Bathurst Cocklewood Harbour.jpg|thumb|300px|Locomotritz de vapor d'un tren de passatgièrs (Earl Bathurst)]] Los [[carri]]s anavan per de canèlas parallèlas cavadas dins los camins d'[[Ur (vila)|Ur]]. Los abitants lèu se mainèron qu'aquelas rainadas, quand èran prigondas, mantenián los veïculs sens sortir d'una senda e sens damejar los ostals al costat d'ont passavan, dins las estrechas carrièras de las vilas regadas per [[Tigre (riu)|Tigre]] e [[Eufrates]]. Mas tard cobriguèron las carrièras poscosas o enfangadas amb de lausas, daissant, exprès, las regas necessàrias perque los carris seguiscan un camin fixe. Cal pas oblidar que la [[carreta]] de quatre ròdas èra alavetz una invencion recenta, e que son [[ais]] posterior èra pas orientable. Foguèt l'epòca del veïcul guidat, mas pas encara aquela del camin munit de [[ralh]]s. Aquela idèa venguèt aprèp quand dins las vias rainada prigondament se pausèt, tot lo long, de troncs d'arbre partits per la mitat per evitar que las ròdas de las carretas s'enfanguen. Foguèron los primièrs ralhs. Sens dobte, aquel sistèma s'espandiguèt ont ploviá fòrça e ont la pèira mancava. [[Fichièr:Berninabahn zwischen Lagalb und Ospizio Bernina im Winter.jpg | 225px | thumb | Los trens nos pòdon facilament portar a luòcs alunhats, çai la linha de [[Bernina]] Express en [[Soïssa]]]] En sa forma primitiva la ròda d'aquel sistèma semblava un rotlament, e, los troncs d'arbre en escaire ([[avet]]s o [[Melze]]s) clavats sus d'autres troncs pus corts en formant d'angles dreches constituissián la via de ralhs montats sus travèrsas. E mai se trobèt d'agulhas rudimentàrias. ==== A la Revolucion Industriala ==== Al {{Sègle|XIX|òc}}, en fòrça païses europèus comencèron a descobrir los vestigis d'aquel extraordinari [[Empèri Roman]] e apreissèron ciutats perfèitament traçadas amb sas fortificacions, espandits ostals de camp amb una espècia de calfatge central e aiga correnta, carrièras plan pavimentadas e tanben camins de pèiras dedicats per la circulacion de carretas amb de regas. Un d'aqueles camins se trobèt dins les Illas Britanicas, precisament ont s'enauçarà ben mas tard la gara de tren d'Abbeydore, a la frontièra d'[[Anglatèrra]] amb lo [[País de Galas]]. Lo camin de fèrre arribèt amb la Revolucion Industriala apareissent en Anglatèrra durant los sègles {{Romanas|XVIII}} e {{Romanas|XIX}}. Lo constructor de la primièra locomotiz lo 25 de julhet de 1814, que condiguèt mas tard en un tren, foguèt [[George Stephenson]]. Lo destin inicial de la locomotiz se passèt dins las minas de carbon. En sa primièra demostracion capitèt arrossegar una carga de quaranta tonas a una velocitat de sièis quilomètres per ora. En 1823, lo Parlament anglés aprovèt l'acte qu'assegurava a George Stephenson l'exclusivitat d'un projècte, que sa finalitat èra d'unir los vilatges de [[Stockton]] e [[Darlington]] per mejan d'una via ferrada. == Tipes de trens == [[Fichièr:TGV Marseille-Strasbourg à Bourg-en-Bresse.JPG|thumb|right|240px|Tren de granda velocitat.]] I a divèrses tipes de trens dessenhats per diferents usatges. Un tren pòt consistir en una combinason d'una o mas locomotoritz amb un o mas vagons i cada tren. Las [[via ferrada|vias ferradas]] pòdon èsser de diferentas largor. I a diferents tipes de trens: atmosferic, [[monorailh]], [[linha de granda velocitat|LGV]], [[maglev]], [[mètro pneumatic]], [[funicular]] e [[cremalhièra]]. Los trens pòdon transportar passatgièrs, marchandisas o èsser mixtes. === Trens de passatgièrs === [[Fichièr:InterCity2 - passenger car interior.jpg|thumb|Interior d'un vagon de tren de passatgièrs en [[Finlàndia]].]] Un tren de passatgièrs es un veïcul de transports de viatjaires. Lo tren pòt èsser una unitat multipla autopropulsada, o una combinason de locomotritz amb vagons o veituras. Los trens viatjan entre estacions o garas, ont los passatgièrs embarcan e desembarcan. Dins la majoritat dels cases, los trens de viatjaires an en un orari establit e dreches d'ocupacion privilegiat de via suls dels trens de marchandisa. ==== Trens de longa distància ==== Los trens de longa distància viatjan entre diferentas [[vila]]s o [[region]]s e a vegadas entre diferents [[país|païses]]. A vegadas an un vagon restaurant per permetre als passatgièrs de manjar durant lo viatge. Lo tren de nuèch a vagons previst per dormir. ===== Tren de granda velocitat ===== [[Fichièr:Shinkansen 500 Kyoto 2005-03-19.jpg|thumb|right|Tren [[Shinkansen]] de la seria 500.]] {{article detalhat|Tren de Granda Velocitat}} Los trens de granda velocitat (TGV) son de trens que circulan a de velocitats mejanas superioras a 200&nbsp;km/h. Uèi ara lo material mobil pus modèrne pòt capiter lo 350 o 400&nbsp;km/h amb granda seguretat. Lo primièr tren de granda velocitat foguèt lo [[Japon|japonés]] [[Shinkansen]] (''tren bala'') que comencèt de foncionar en [[1964]]. Aqueles tipes de trens son competitius amb l'avion se la distància excedís pas 500 o 600&nbsp;km. Per causa de seguretat aquel tipes de trens pòdon pas circular per vias convencionalas, mas sus de [[linha de granda velocitat|linhas de grandas velocitat]]. ===== Maglev ===== {{Article detalhat|Maglev}} Lo maglev es lo nom d'un tren que fonciona amb la tecnologia de la [[levitacion|levitacion magnetica]], e la principala diferéncia amb los trens convencionals es qu'existís pas de contacte entre lo veïcul e la via e aquò es possible amb l'usatge de camps magnetics. Per poder atenher la velocitat de 500&nbsp;km/h fa longtemps que i a de recèrcas en la tecnologia [[maglev]]. ===== Tren interurban ===== Los trens interurbans son de trens qu'efectuan servici de connexion entre vilas. Pòdon èsser omnibus (arrèst dins totas las garas), express (arrèts dins las vilas pus grandas) o dirèctes (sens arrèst intermèdi). ===== Tren regional ===== Un tren regional es un tren que connècta vilatges e vilas, lo parcors es pus grans que aquel dels trens interurbans e es pas solament lo ligam entre los principals centres de populacion mas tanben servís el transit local. ==== Trens de corta distància ==== ===== Tren de banlèga ===== Qualques vilas an de malhums de trens de banlèga que servisson una vila e son entorn. Aquel sistèma es utilizat en airals metropolitans per satisfar la nauta demanda. Qualques vagons an zònas sens sètis, per demorar de pè, cargar bicicletas. En qualques cases los trens pòdon èsser de doble estatge. ===== Mètro ===== [[Fichièr:M3000.JPG|thumb|230px|Tren de la serie 3000 del [[mètro de Barcelona]].]] {{article detalhat|Mètro}} Los trens metropolitans, de transit rapid o mètro son de trens amb una granda frequéncia de passatge e son separats dels autres mòdes de transpòrt e i a pas de passatges de meteis nivèl. Los mètros poden èsser sosterrats a travèrs de tunèls per tota la ciutat, mas tanben pòdon èsser totalament en superficia, en viaducte o mixte. ===== Tramvia ===== [[Fichièr:London Tramways Horse tram.jpg|thumb|230px|Un tramvia tirat per cavals en 1890 a [[Londres]].]] {{article detalhat|Tramvai}} Un tramvai es un tipe de tren de mendre capacitat, es un veïcul unic o mai d'un connectats. Circulan per las carrièras de la vila, a vegadas separats d'autres modes de transpòrt o d'autres partejan l'espaci amb la circulacion automobila. Actualament la granda majoritat de tramvais utilizan cables aèris amb font electrica mas qualques vilas (coma [[Bordèu]]) començan de far circular tramvias electrics sens cables. ===== Tren leugièr ===== {{article detalhat|Tren leugièr}} Un tren leugièr es un tren qu'es a mièg camin entre un tramvia e un tren. A grandas frequéncias de passatge coma los mètros e a diferéncia d'aquel pòdon aver passatges de nivèl. ===== Monoralh ===== {{article detalhat|Monorail}} === Trens de merças === [[Fichièr:WCML freight train.jpg|thumb|Un tren electric al [[Reialme Unit]]]] [[Fichièr:BNSF 5350 20040808 Prairie du Chien WI.jpg|thumb|Un servici als [[Estats Units d'America]]]] Es un tipe de tren destinat al transport de [[merça]]s o de materials. Uèi en Euròpa la majoritat de las merças son transportadas per transpòrt rotièr, mentre qu'als [[Estats Units d'America]] lo tren fa un usatge mai grans del trens de merças que de passatgièrs. Lo transpòrt de merças per tren es fòrça economic, subretot quand cal transportar material a forra borra de grandas distàncias, e tanben es mas eficaç energeticament que lo transpòrt per rota. A partir de 32&nbsp;km los còstes del transport poirián èsser ja efectiu. Lo principal desavantatge del transpòrt ferroviari de merças es lo manca de flexibilitat. Per aquela rason, lo tren perdèt los clients qu'utilizavan aquel tipe de transpòrt per passar al transpòrt per rotaa, alara que los govèrns encoratjan l'utilizacion dels trens de merças. === Autres tipes de trens === En mai dels trens de passatgièrs e de merças, i a d'autres tipes de tren que s'utilizan per la construccion, mantenença e ensag pendent la construccion de las linhas de camin de fèrre. En [[Soïssa]] existís de trens d'urgéncias que s'utilizan en cas d'encendis dins los tunèls. Los trens de trabalh consistisson en trens equipats amb motors per capitar operacions coma manipular, tractar, ensajar catenàrias, qualques uns son equipats de gruas, etc. == Cronologia dels recòrds de velocitat == * 1{{er}} octobre del 1964: inauguracion de la linha Tokaido [[Shinkansen]], en [[Japon]] comença l'èra de la granda velocitat ferroviària. Creacion dels legendari ''trens bala'' que unís [[Tòquio]] a [[Osaka]]. * 6 de març de 1974: [[Jòrdi Pompidor]] decidís dins son darrièr conselh dels ministres de crear un tren de granda velocitat en [[França]]. * 26 de febrièr de 1981: lo [[TGV]] despassa la velocitat de 380&nbsp;km/h, batent lo recòrd de velocitat sus linha ferrada. * 22 de setembre de 1981: [[François Mitterrand]] inaugurèt los 417 km de la linha [[TGV]] entre [[París]] e [[Lion]]. * 18 de mai de 1990: Una unitat del [[TGV]]-Atlantic circula a 515&nbsp;km/h, fixant un nòu recòrd mondial de velocitat que demorèt pendent 17 ans. * 2 de junh de 1991: Alemanha inaugura lo primièr servici regular de l'[[InterCityExpress]] (ICE) entre [[Hamburg (estat)|Hamburg]] e [[Munic]]. * 13 d'abril de 1992: [[Espanha]] inaugura sa primièra linha de granda velocitat de [[Sevilha]] a [[Madrid]] amb los trens [[AVE]], derivats del TGV francés. * 14 de novembre de 1994: Lo primièr [[Eurostar]] percorrís l'[[Eurotunèl]] jos la [[Marga (mar)|Marga]] i realiza en tres oras son primièr viatge comercial entre [[París]] e [[Londres]]. * 3 de Junh de 1998: Accident amb victimas mortalas dins un tren de granda velocitat. Un [[ICE]] alemand tusta a 200&nbsp;km/h un pont: 101 mòrts e 88 ferits. * 29 de genièr del 2001: [[Itàlia]] e [[França]]signan un acòrdi per unir [[Lion]] amb [[Turin]] amb una linha de granda velocitat. Circulacion prevista en 2015 e per aquò far cal construir un tunèl internacional de 52 km jols [[Alps]]. * 3 d'abril de 2007: Una unitat V-150 (de dos estatges) del [[TGV]] francés capita 574&nbsp;km/h sus la linha [[París]]-[[Estrasborg]], batent lo recòrd de velocitat sus ralh. == Galariá == <center><gallery caption="Tren" widths="180px" heights="120px" perrow="3"> File:ID_diesel_loco_CC_201-05_060327_4217_kta.jpg|GE U20C in [[Indonèsia]], #CC201-05 File:Diesel locomotive CC 203 22 at Gambir Station.jpg|GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 File:ID_diesel_loco_CC_204-06_060403_2512_mri.jpg|GE U20C full computer control locomotive in Indonesia, #CC204-06 [...] </gallery></center> == Annèxas == === Articles connèxes === * [[Locomotiva]] * [[Mètro]] * [[Tramvai]] * [[Vagon]] === Bibliografia === * {{ca}} {{Cite book|títol=Quan el vapor movia els trens: la fabricació de locomotores per la Maquinista Terrestre i Marítim|cognòm=Riera i Tuèbols|nom=Santiago|editor=Marcombo, S.A|an=1998|isbn=84-267-1160-X}} * {{Es}} {{Cite book|títol=Historia del levantamiento, guerray revolucion de España|volum=2|an=1836|autor1=Jose Maria Queypo de Llano Ruiz de Saravia Conde de Toreno|autor2=José María Queipo de Llano Ruiz de Saravía|editorial=Bibliotèca Nacionala d'Austria}} * {{Fr}} {{Cite book|nom1=Hanitra|cognòm1=Randrianasolo-Rakotobe|cognòm2=Ledjou|nom2=Jean-Michel|títol=Des réseaux et des hommes : les Suds à l'heure des technologies de l'information et de la communication|editor=Karthala|isbn=9782811108205|an=2013}} === Ligams extèrnes === * {{Ligam web|lenga=ca|títol=Federació Catalana d'Amics del Ferrocarril|url=https://www.fcaf.cat/portal/}} * {{Ligam web|url=http://www.aafcb.org|lenga=ca|títol=Associació d'Amics del Ferrocarril de Barcelona}} === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Tren| ]] amosw3gqxc93u5a62akgrjlxeeme16b 2473863 2473862 2025-06-07T15:32:02Z Toku 7678 2473863 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Mt.fuji & bullet train - panoramio.jpg|vinheta|240x240px|Tren (Japon).]] Un '''tren''' (var. '''traïn''', '''trèn''', '''trin'''<ref>Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, ''Dicod'Òc'', cèrca « train », consultat lo 7 de junh de 2025, [https://dicodoc.eu/fr/dictionnaires?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=683&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=train&q2=&submit=Rechercher].</ref>) es una seguida de veïculs destinats al transpòrt de merças o de personas sus una linha de [[camin de fèrre]]. La propulsion o la traccion es assegurada per al mens una [[locomotiva]] e las cargas o los passatgièrs son transportadas dins de [[vagon]]s. Las formas e las caracteristicas son generalament dictadas per las caracteristicas dels ralhs. Los trens mai ancians èran propulsats per de [[maquina de vapor|maquinas de vapor]], mas los mai recents son moguts per un [[motor]] [[motor diesel|diesel]] o [[motor electric|electric]]. Lo tren foguèt un actor major de las primièras [[Revolucion Industriala|revolucions industrialas]] en [[Euròpa]] e als [[USA|Estats Units]]. En efèit, a aquela epòca, permetèt una creissença sens precedents del transpòrt de matèrias primièras, de merças e de bens. Lo transpòrt de passatgièrs se desvolopèt tanben rapidament e malgrat l'aparicion de l'[[aeronau|aviacion]] e del [[camion]], lo tren gardèt un ròtle central dins los rets de transpòrt mondials. De recèrcas son aital totjorn en cors per concebre de sistèmas ferroviaris novèls coma los [[maglev]]. == Istòria == === Etimologia === [[Fichièr:Pasajeros al tren.jpg| left | 150px | thumb | Passatgers pujant al [[Arc (Renfe)|Arco García Lorca]]]] Lo mot «tren» es uèi ligat al camin de fèrre. Pasmens la siá origina es fluviala, perque qu'existissiá dejà longtemps abans l'invencion del camin de fèrre. Aquel mot o son equivalent es gaireben lo meteis en [[anglés]], [[olandés]], [[castelhan]], [[catalan]] o [[italian]] que ven del [[francés]] ''trainer''. Quauquas lengas germanicas, mai que mai l'[[alemand]] e las lengas escandinavas, utilizan ''zug'', ''tåg'' e ''tog'', aparentat al [[vèrb]] anglés ''to tug'', que vòl dire traïnar. === Desvolopament tecnologic del tren dins l'istòria === Aquel faguèt mai per la transformacion del monde e de l'umanitat que tot autre mejan de transpòrt, dempuèi que la [[barca]] venguèt la [[nau]]. Foguèt pels continents çò que foguèt la [[nau]] pels oceans. Ara se pòt veire l'[[automobila]] e l'[[avion]] coma mejans de transpòrt de granda velocitat pertot sus la tèrra e dins lo cèl a, mas abans, la nau e lo tren permetèron a l'òme de conéisser e dominar lo monde. En un cort espaci de temps s'inventèt la [[ròda]] pauc abans la descobèrta que se podiá guidar un veïcul. Ambedós eveniments se passèron, segurament, en [[Mesopotamia]]. ==== Origina possibla ==== [[Fichièr:5051 Earl Bathurst Cocklewood Harbour.jpg|thumb|300px|Locomotritz de vapor d'un tren de passatgièrs (Earl Bathurst)]] Los [[carri]]s anavan per de canèlas parallèlas cavadas dins los camins d'[[Ur (vila)|Ur]]. Los abitants lèu se mainèron qu'aquelas rainadas, quand èran prigondas, mantenián los veïculs sens sortir d'una senda e sens damejar los ostals al costat d'ont passavan, dins las estrechas carrièras de las vilas regadas per [[Tigre (riu)|Tigre]] e [[Eufrates]]. Mas tard cobriguèron las carrièras poscosas o enfangadas amb de lausas, daissant, exprès, las regas necessàrias perque los carris seguiscan un camin fixe. Cal pas oblidar que la [[carreta]] de quatre ròdas èra alavetz una invencion recenta, e que son [[ais]] posterior èra pas orientable. Foguèt l'epòca del veïcul guidat, mas pas encara aquela del camin munit de [[ralh]]s. Aquela idèa venguèt aprèp quand dins las vias rainada prigondament se pausèt, tot lo long, de troncs d'arbre partits per la mitat per evitar que las ròdas de las carretas s'enfanguen. Foguèron los primièrs ralhs. Sens dobte, aquel sistèma s'espandiguèt ont ploviá fòrça e ont la pèira mancava. [[Fichièr:Berninabahn zwischen Lagalb und Ospizio Bernina im Winter.jpg | 225px | thumb | Los trens nos pòdon facilament portar a luòcs alunhats, çai la linha de [[Bernina]] Express en [[Soïssa]]]] En sa forma primitiva la ròda d'aquel sistèma semblava un rotlament, e, los troncs d'arbre en escaire ([[avet]]s o [[Melze]]s) clavats sus d'autres troncs pus corts en formant d'angles dreches constituissián la via de ralhs montats sus travèrsas. E mai se trobèt d'agulhas rudimentàrias. ==== A la Revolucion Industriala ==== Al {{Sègle|XIX|òc}}, en fòrça païses europèus comencèron a descobrir los vestigis d'aquel extraordinari [[Empèri Roman]] e apreissèron ciutats perfèitament traçadas amb sas fortificacions, espandits ostals de camp amb una espècia de calfatge central e aiga correnta, carrièras plan pavimentadas e tanben camins de pèiras dedicats per la circulacion de carretas amb de regas. Un d'aqueles camins se trobèt dins les Illas Britanicas, precisament ont s'enauçarà ben mas tard la gara de tren d'Abbeydore, a la frontièra d'[[Anglatèrra]] amb lo [[País de Galas]]. Lo camin de fèrre arribèt amb la Revolucion Industriala apareissent en Anglatèrra durant los sègles {{Romanas|XVIII}} e {{Romanas|XIX}}. Lo constructor de la primièra locomotiz lo 25 de julhet de 1814, que condiguèt mas tard en un tren, foguèt [[George Stephenson]]. Lo destin inicial de la locomotiz se passèt dins las minas de carbon. En sa primièra demostracion capitèt arrossegar una carga de quaranta tonas a una velocitat de sièis quilomètres per ora. En 1823, lo Parlament anglés aprovèt l'acte qu'assegurava a George Stephenson l'exclusivitat d'un projècte, que sa finalitat èra d'unir los vilatges de [[Stockton]] e [[Darlington]] per mejan d'una via ferrada. == Tipes de trens == [[Fichièr:TGV Marseille-Strasbourg à Bourg-en-Bresse.JPG|thumb|right|240px|Tren de granda velocitat.]] I a divèrses tipes de trens dessenhats per diferents usatges. Un tren pòt consistir en una combinason d'una o mas locomotoritz amb un o mas vagons i cada tren. Las [[via ferrada|vias ferradas]] pòdon èsser de diferentas largor. I a diferents tipes de trens: atmosferic, [[monorailh]], [[linha de granda velocitat|LGV]], [[maglev]], [[mètro pneumatic]], [[funicular]] e [[cremalhièra]]. Los trens pòdon transportar passatgièrs, marchandisas o èsser mixtes. === Trens de passatgièrs === [[Fichièr:InterCity2 - passenger car interior.jpg|thumb|Interior d'un vagon de tren de passatgièrs en [[Finlàndia]].]] Un tren de passatgièrs es un veïcul de transports de viatjaires. Lo tren pòt èsser una unitat multipla autopropulsada, o una combinason de locomotritz amb vagons o veituras. Los trens viatjan entre estacions o garas, ont los passatgièrs embarcan e desembarcan. Dins la majoritat dels cases, los trens de viatjaires an en un orari establit e dreches d'ocupacion privilegiat de via suls dels trens de marchandisa. ==== Trens de longa distància ==== Los trens de longa distància viatjan entre diferentas [[vila]]s o [[region]]s e a vegadas entre diferents [[país|païses]]. A vegadas an un vagon restaurant per permetre als passatgièrs de manjar durant lo viatge. Lo tren de nuèch a vagons previst per dormir. ===== Tren de granda velocitat ===== [[Fichièr:Shinkansen 500 Kyoto 2005-03-19.jpg|thumb|right|Tren [[Shinkansen]] de la seria 500.]] {{article detalhat|Tren de Granda Velocitat}} Los trens de granda velocitat (TGV) son de trens que circulan a de velocitats mejanas superioras a 200&nbsp;km/h. Uèi ara lo material mobil pus modèrne pòt capiter lo 350 o 400&nbsp;km/h amb granda seguretat. Lo primièr tren de granda velocitat foguèt lo [[Japon|japonés]] [[Shinkansen]] (''tren bala'') que comencèt de foncionar en [[1964]]. Aqueles tipes de trens son competitius amb l'avion se la distància excedís pas 500 o 600&nbsp;km. Per causa de seguretat aquel tipes de trens pòdon pas circular per vias convencionalas, mas sus de [[linha de granda velocitat|linhas de grandas velocitat]]. ===== Maglev ===== {{Article detalhat|Maglev}} Lo maglev es lo nom d'un tren que fonciona amb la tecnologia de la [[levitacion|levitacion magnetica]], e la principala diferéncia amb los trens convencionals es qu'existís pas de contacte entre lo veïcul e la via e aquò es possible amb l'usatge de camps magnetics. Per poder atenher la velocitat de 500&nbsp;km/h fa longtemps que i a de recèrcas en la tecnologia [[maglev]]. ===== Tren interurban ===== Los trens interurbans son de trens qu'efectuan servici de connexion entre vilas. Pòdon èsser omnibus (arrèst dins totas las garas), express (arrèts dins las vilas pus grandas) o dirèctes (sens arrèst intermèdi). ===== Tren regional ===== Un tren regional es un tren que connècta vilatges e vilas, lo parcors es pus grans que aquel dels trens interurbans e es pas solament lo ligam entre los principals centres de populacion mas tanben servís el transit local. ==== Trens de corta distància ==== ===== Tren de banlèga ===== Qualques vilas an de malhums de trens de banlèga que servisson una vila e son entorn. Aquel sistèma es utilizat en airals metropolitans per satisfar la nauta demanda. Qualques vagons an zònas sens sètis, per demorar de pè, cargar bicicletas. En qualques cases los trens pòdon èsser de doble estatge. ===== Mètro ===== [[Fichièr:M3000.JPG|thumb|230px|Tren de la serie 3000 del [[mètro de Barcelona]].]] {{article detalhat|Mètro}} Los trens metropolitans, de transit rapid o mètro son de trens amb una granda frequéncia de passatge e son separats dels autres mòdes de transpòrt e i a pas de passatges de meteis nivèl. Los mètros poden èsser sosterrats a travèrs de tunèls per tota la ciutat, mas tanben pòdon èsser totalament en superficia, en viaducte o mixte. ===== Tramvia ===== [[Fichièr:London Tramways Horse tram.jpg|thumb|230px|Un tramvia tirat per cavals en 1890 a [[Londres]].]] {{article detalhat|Tramvai}} Un tramvai es un tipe de tren de mendre capacitat, es un veïcul unic o mai d'un connectats. Circulan per las carrièras de la vila, a vegadas separats d'autres modes de transpòrt o d'autres partejan l'espaci amb la circulacion automobila. Actualament la granda majoritat de tramvais utilizan cables aèris amb font electrica mas qualques vilas (coma [[Bordèu]]) començan de far circular tramvias electrics sens cables. ===== Tren leugièr ===== {{article detalhat|Tren leugièr}} Un tren leugièr es un tren qu'es a mièg camin entre un tramvia e un tren. A grandas frequéncias de passatge coma los mètros e a diferéncia d'aquel pòdon aver passatges de nivèl. ===== Monoralh ===== {{article detalhat|Monorail}} === Trens de merças === [[Fichièr:WCML freight train.jpg|thumb|Un tren electric al [[Reialme Unit]]]] [[Fichièr:BNSF 5350 20040808 Prairie du Chien WI.jpg|thumb|Un servici als [[Estats Units d'America]]]] Es un tipe de tren destinat al transport de [[merça]]s o de materials. Uèi en Euròpa la majoritat de las merças son transportadas per transpòrt rotièr, mentre qu'als [[Estats Units d'America]] lo tren fa un usatge mai grans del trens de merças que de passatgièrs. Lo transpòrt de merças per tren es fòrça economic, subretot quand cal transportar material a forra borra de grandas distàncias, e tanben es mas eficaç energeticament que lo transpòrt per rota. A partir de 32&nbsp;km los còstes del transport poirián èsser ja efectiu. Lo principal desavantatge del transpòrt ferroviari de merças es lo manca de flexibilitat. Per aquela rason, lo tren perdèt los clients qu'utilizavan aquel tipe de transpòrt per passar al transpòrt per rotaa, alara que los govèrns encoratjan l'utilizacion dels trens de merças. === Autres tipes de trens === En mai dels trens de passatgièrs e de merças, i a d'autres tipes de tren que s'utilizan per la construccion, mantenença e ensag pendent la construccion de las linhas de camin de fèrre. En [[Soïssa]] existís de trens d'urgéncias que s'utilizan en cas d'encendis dins los tunèls. Los trens de trabalh consistisson en trens equipats amb motors per capitar operacions coma manipular, tractar, ensajar catenàrias, qualques uns son equipats de gruas, etc. == Cronologia dels recòrds de velocitat == * 1{{er}} octobre del 1964: inauguracion de la linha Tokaido [[Shinkansen]], en [[Japon]] comença l'èra de la granda velocitat ferroviària. Creacion dels legendari ''trens bala'' que unís [[Tòquio]] a [[Osaka]]. * 6 de març de 1974: [[Jòrdi Pompidor]] decidís dins son darrièr conselh dels ministres de crear un tren de granda velocitat en [[França]]. * 26 de febrièr de 1981: lo [[TGV]] despassa la velocitat de 380&nbsp;km/h, batent lo recòrd de velocitat sus linha ferrada. * 22 de setembre de 1981: [[François Mitterrand]] inaugurèt los 417 km de la linha [[TGV]] entre [[París]] e [[Lion]]. * 18 de mai de 1990: Una unitat del [[TGV]]-Atlantic circula a 515&nbsp;km/h, fixant un nòu recòrd mondial de velocitat que demorèt pendent 17 ans. * 2 de junh de 1991: Alemanha inaugura lo primièr servici regular de l'[[InterCityExpress]] (ICE) entre [[Hamburg (estat)|Hamburg]] e [[Munic]]. * 13 d'abril de 1992: [[Espanha]] inaugura sa primièra linha de granda velocitat de [[Sevilha]] a [[Madrid]] amb los trens [[AVE]], derivats del TGV francés. * 14 de novembre de 1994: Lo primièr [[Eurostar]] percorrís l'[[Eurotunèl]] jos la [[Marga (mar)|Marga]] i realiza en tres oras son primièr viatge comercial entre [[París]] e [[Londres]]. * 3 de Junh de 1998: Accident amb victimas mortalas dins un tren de granda velocitat. Un [[ICE]] alemand tusta a 200&nbsp;km/h un pont: 101 mòrts e 88 ferits. * 29 de genièr del 2001: [[Itàlia]] e [[França]]signan un acòrdi per unir [[Lion]] amb [[Turin]] amb una linha de granda velocitat. Circulacion prevista en 2015 e per aquò far cal construir un tunèl internacional de 52 km jols [[Alps]]. * 3 d'abril de 2007: Una unitat V-150 (de dos estatges) del [[TGV]] francés capita 574&nbsp;km/h sus la linha [[París]]-[[Estrasborg]], batent lo recòrd de velocitat sus ralh. == Galariá == <center><gallery caption="Tren" widths="180px" heights="120px" perrow="3"> File:ID_diesel_loco_CC_201-05_060327_4217_kta.jpg|GE U20C in [[Indonèsia]], #CC201-05 File:Diesel locomotive CC 203 22 at Gambir Station.jpg|GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 File:ID_diesel_loco_CC_204-06_060403_2512_mri.jpg|GE U20C full computer control locomotive in Indonesia, #CC204-06 [...] </gallery></center> == Annèxas == === Articles connèxes === * [[Locomotiva]] * [[Mètro]] * [[Tramvai]] * [[Vagon]] === Bibliografia === * {{ca}} {{Cite book|títol=Quan el vapor movia els trens: la fabricació de locomotores per la Maquinista Terrestre i Marítim|cognòm=Riera i Tuèbols|nom=Santiago|editor=Marcombo, S.A|an=1998|isbn=84-267-1160-X}} * {{Es}} {{Cite book|títol=Historia del levantamiento, guerray revolucion de España|volum=2|an=1836|autor1=Jose Maria Queypo de Llano Ruiz de Saravia Conde de Toreno|autor2=José María Queipo de Llano Ruiz de Saravía|editorial=Bibliotèca Nacionala d'Austria}} * {{Fr}} {{Cite book|nom1=Hanitra|cognòm1=Randrianasolo-Rakotobe|cognòm2=Ledjou|nom2=Jean-Michel|títol=Des réseaux et des hommes : les Suds à l'heure des technologies de l'information et de la communication|editor=Karthala|isbn=9782811108205|an=2013}} === Ligams extèrnes === * {{Ligam web|lenga=ca|títol=Federació Catalana d'Amics del Ferrocarril|url=https://www.fcaf.cat/portal/}} * {{Ligam web|url=http://www.aafcb.org|lenga=ca|títol=Associació d'Amics del Ferrocarril de Barcelona}} === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Tren| ]] 3doh2t4dhr96njyjm5vuaf4194u8fi5 0 73589 2473858 2473825 2025-06-07T13:57:14Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2473858 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox vila occitana |carta=oc | nom2= Grépiac |nom=Grepiac | lògo=cap | imatge=Gpvillage.JPG | descripcion=La glèisa parroquiala Sant Martin. | escut= | ist = {{Lengadòc}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[Canton d'Autariba|Autariba]] | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] |insee= 31233 |cp= 31190 |cònsol= Céline Gabriel |mandat=[[2020]]-[[2026]] |longitud= 1.44916666667 |latitud= 43.4058333333 |alt mini= 163 |alt mej=185 |alt maxi= 243 |ectars=818 |km²= 8.18 | gentilici = }} '''Grepiac'''{{RepTopMP}} (''Grépiac'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]], situada dins lo [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. == Geografia == Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada a 15 km al Sud-Èst de [[Murèth]] e a 25 km de [[Tolosa]]. Accès pel nòrd-oèst de la comuna (1,5 km) per l'[[A64]] per un camin que passa per la comuna de [[Vernet (Comenge)|Vernet]]. Comuna traversada per [[Arièja (riu)|Arièja]], important [[afluent]] de [[Garona]]. [[Imatge :Map commune FR insee code 31233.png|vignette|upright=1.6|centre|Mapa de la comuna de Grepiac e de las comunas prèpas.]] ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Grepiac | nòrd = [[Venèrca]] | nòrd-èst = [[Aissús]] | èst = [[La Bruguièra Dorçan]] | sud-èst = | sud = [[Autariba (Nauta Garona)|Autariba]] | sud-oèst = [[Miramont (Nauta Garona)|Miramont]] | oèst = | nòrd-oèst = [[Vernet (Comenge)|Le Vernet]] }} ==Toponimia== ''Grepiac'' vendriá d'un nom germanic d'òme ''Grippo'' dambe'l sufixe ''-acum'' <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 332</ref>{{,}}<ref name = erne/>, latinizacion del sufixe gallic ''-ācon''. Grepiac èra doncas probablament una anciana granda proprietat antica qu'aviá per mèstre ''Grippo''. La fòrma del nom supausa de segur un nom declinat en ''Grippius'' ([[Ernèst Negre|Negre]], d'acòrdi dambe [[Albèrt Dauzat|Dauzat]] sul nom de persona, parla d'un sufixe ''-iacum'')<ref name = erne>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 12 659</ref>. ==Istòria== Preséncia d'un "talhièr [[paleolitic]]" sus las ribas d'[[Aisa]] (-5000 a - 1800 ab. C.). Rèstas de preséncia romana. La vila visquèt un sègle d'aur al sègle XV, coma l'agricultura de [[Lauragués]] amb la cultura del [[pastèl]]. Lo 9 d'abril de [[1944]], passèron a Grepiac la tropas alemandas que de signes se veson encara sul balcon del campanar. Arièja foguèt longtemps utilizada coma via de navegacion, que serviá al transpòrt de merças. Pendent l'Ancian Regime, Grepiac èra de la diocèsi civila de [[Tolosa]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de [[Tolosa]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescauciá de [[Tolosa]]. Èra del [[canton d'Autariba]] tanlèu 1790. Le vocable de la glèisa es Sent Martin <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 20 e 1</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31233 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2017]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Céline Gabriel |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= 2017 |Identitat= Alain Rivella|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2008 |Identitat= Charles-Noël Tournié |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1983]] |Fin= 1995 |Identitat= Roger Vidal |Partit= [[PS]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1977]] |Fin= 1983 |Identitat= Jean-Robert Rouanne |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1945]] |Fin= 1977 |Identitat= Joseph Gorgues |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1945 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * A la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna, qu'èra del [[canton d'Autariba]], i demorèt. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31233 |1793=467 |1800=414 |1806=473 |1821=524 |1831=499 |1836=582 |1841=584 |1846=603 |1851=598 |1856=605 |1861=616 |1866=565 |1872=576 |1876=541 |1881=468 |1886=449 |1891=459 |1896=413 |1901=409 |1906=385 |1911=336 |1921=317 |1926=321 |1931=281 |1936=285 |1946=298 |1954=285 |1962=350 |1968=432 |1975=588 |1982=647 |1990=681 |1999=791 |2005=968 |cassini=16156 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|233}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|233}}/8.18) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== [[Fichièr:Blason jean de mansencal a grepiac.jpg|thumb|Escut de [[Joan de Mansencal]] posat sus l'entrada de la glèisa de Grepiac. Las alas son abaissadas sus aquela version.]] * [[Teulariá]] capèla: ([[musèu]] de l'entrepresa familiala). * Zona verda naturala aparada: "L'illòt" o "Lo Ramièr" – Site de lesir. * Glèisa Sant Martin, de la fin del sègle XIX ([[1872]]) amb de [[vitratge]] remarcables, d'un [[relòtge]] mecanic monumental ([[1893]]) e [[campanar]] original. * En [[1727]], lo senhor Estève de Polastron de Lailhièra faguèt construire un [[molin]] sus un canal de derivat alimentat per Arièja. * [[Font]] de [[brica (material)|bricas]]. * Rèstas de 3 pilars d'un ancian [[pont]] de bricas de peatge (Epòca de [[Loís Felipe I]]), emportat per l'ariejada del 23 de junh de 1875. * Construccion d'un mercat en [[1906]] (Actuala sala de las fèstas). ==Personas ligadas a la comuna== [[Fichièr:Blason jean de mansencal.png|thumb|Escut de Joan de Mansencal]] * [[Familha de Polastron]] * [[Joan de Mansencal]] * [[Germièr de Tolosa]] (Sant Germièr) ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] == Ligams extèrnes == * [http://mairiedegrepiac.unblog.fr Site de la vila] == Nòtas e referéncias == <references/> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Comenge]] 1m42a4on0sqse6d4ewhvm3bnkpmahgm 0 75119 2473885 2473822 2025-06-08T09:52:55Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2473885 wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Puègdanièl | nom2 = ''Puydaniel'' | imatge = Puydaniel.jpg | descripcion = La glèisa al fons | lògo = cap | escut = Blason ville fr Puydaniel (Haute-Garonne).svg | escais = | ist = {{Lengadòc}} | parçan = {{Volvèstre}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[Canton d'Autariba|Autariba]] | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] | insee = 31442 | cp = 31190 | cònsol = Jean-Claude Blanc | mandat = [[2020]]-[[2026]] | latitud = 43.3369444444 | longitud = 1.43333333333 | alt mej = 205 | alt mini = 187 | alt maxi = 322 | km² = 7.38 | gentilici = <br/> Puydaniélains en [[francés]] |}} '''Puègdanièl'''{{RepTopMP}} (''Puydaniel'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]] istoricament, benlèu [[Gascon|gascona]] lingüisticament, situada dins le [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e de la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Puègdanièl se situa a 30 km al Sud de [[Tolosa]], dins son [[airal urban de Tolosa|airal urban]] e a 15 km al Sud-Èst de [[Murèth]]. Es un pichon vilatge de prèp de 400 abitants que domina la val d'[[Arièja (riu)|Arièja]], a 230 m d'altitud, sul tèrme de la primièra laissa que susplomba la [[plana alluviala]]. Los ostals s'implantan uèi alentorn, sul planòl de la laissa, la costièra o la planura d'Arièja qu'es a prèp de 185 m d'altitud. La pichona [[rota]] departamentala [[Savardun]]-[[Murèth]] seguís lo bòrd inferior de la laissa; la circulacion i es plan importanta. Pasmens, la partida del vilatge situada sul planòl gausís de calme e d'una bèla exposicion. Lo territòri de la comuna s'espandís doncas a l'encòp sus la planura d'Arièja e sus las costièras del [[Volvèstre]] doncas lo relèu compòrta una partida plana ([[laissa]]) e una granda partida penjada, sovent cobèrta de bosques ont lo garric domina. [[Imatge:Map commune FR insee code 31442.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Puègdanièl | nòrd = | nòrd-èst = [[Autariba (Nauta Garona)|Autariba]] | èst = | sud-èst = [[Mauressac|Moreçac]] | sud = | sud-oèst = [[Espèrça]] | oèst = | nòrd-oèst = [[La Gràcia de Dieu]] }} ==Toponimia== Puègdanièl ven de l'occitan ''puèg'' [pɛtʃ], « tuca, mai o mens arredondida, lòc naut », del latin ''podium'' e del nom de persona ''Danièl'' <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 521-522</ref>{{,}}<ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume III, n° 29 465</ref>. ==Istòria== L'origina del nom del vilatge ven del sègle X ont un [[abat]] de [[Lesat]] nomenat Daniel n'èra lo possessor. A l'[[Edat Mejana]], sul territòri del vilatge i aviá tres glèisas e una [[capèla]] del camps bastida sul pichon relèu dich "La Mòta". Al sègle XV, Puègdanièl èra de l'ostal del Montauts, al sègle XVII e XVIII, a la familha Brettes de Turin. La [[parròquia]] èra dependenta de la [[diocèsi]] de [[Rius (Volvèstre)|Rius]]. La glèisa parroquiala de Sant Blasi, (Monument istoric), amb un [[campanar]]-mur bordat de doas torretas agudas ne fasiá un pòrt majestuós. Coma fòrça glèisas de la region, foguèt destruida pendent las [[guèrras de religion]] e tornèt èsser bastida al sègle XVII. Demòran de l'epòca lo mèstre altar, un [[retable]] de fusta ornat e una [[campana]]. Pendent l'Ancian Regime, Puègdanièl èra de la diocèsi civila de [[Tolosa]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de Tolosa, de la [[diocèsi de Rius]] e de la senescauciá de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa es Sent Blasi. En 1790, Puègdanièl èra del canton de ''Saint-Sulpice-Lezadois'' ([[Sent Somplesi]]), en l'an VIII del [[canton d'Autariba|canton d'Autariba]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 37 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta |insee= 31442 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Jean-Claude Blanc |Partit= |Qualitat= emplegat }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= Bernard Malaret |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31442 |1793=349 |1800=400 |1806=365 |1821=380 |1831=380 |1836=392 |1841=358 |1846=385 |1851=322 |1856=323 |1861=318 |1866=303 |1872=266 |1876=241 |1881=233 |1886=262 |1891=238 |1896=246 |1901=239 |1906=241 |1911=211 |1921=201 |1926=191 |1931=197 |1936=185 |1946=174 |1954=144 |1962=180 |1968=192 |1975=231 |1982=273 |1990=294 |1999=318 |cassini=28305 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|442}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|442}}/7.38) round 2}}}} ab/km² (573 abitants en 2022). == Economia == Puègdanièl que l'economia es subretot basada sus l'[[agricultura]], i a una bèla escòla bordada per un espaci de jòcs amb terren de [[tennis]] e una granda sala de las fèstas, de camins d'excurcion. ==Lòcs e monuments== * Glèisa Sant Joan e Sant Blasi: monument istoric dempuèi 1971. ==Personas ligadas a la comuna== * [[Casimir Barrière-Flavy]] == Véser tanben == * [[Comunas de la Nauta Garona]] == Ligams extèrnes == == Nòtas e referéncias == <references/> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de Volvèstre]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] frtdqmt0f3euwcz8anic7ft4vw5ak9c 0 75124 2473856 2473826 2025-06-07T12:59:58Z 77.152.53.218 divèrs 2473856 wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana |nom=La Gràcia de Dieu |carta=oc |nom2= Lagrâce-Dieu | lògo = cap | imatge= Eglise de Lagrâce-Dieu (31).JPG | descripcion=La glèisa Sent Joan Baptista. | escut= | ist = {{Lengadòc}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[Canton d'Autariba|Autariba]] | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] |insee= 31264 |cp= 31190 |cònsol=Joël Cazajus |mandat=[[2020]]-[[2026]] |longitud= 1.42166666667 |latitud= 43.3402777778 |alt mej=225 |alt mini= 181 |alt maxi= 321 |ectars=852 |km²= 8.52 |gentilici= }} '''La Gràcia de Dieu'''{{RepTopMP}} (''Lagrâce-Dieu'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]] istoricament, mès benlèu lingüisticament gascona mai o mens, situada dins lo [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada sus l'anciana [[RN622]] a 18 km al Sud-Èst de [[Murèth]]. [[Imatge :Map commune FR insee code 31264.png|vignette|upright=1.6|centre|Mapa de la comuna de La Gràcia de Dieu e de las comunas prèpas.]] ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = La Gràcia de Dieu | nòrd = [[Miramont (Nauta Garona)|Miramont]] | nòrd-èst = | èst = [[Autariba (Nauta Garona)|Autariba]] | sud-èst = | sud = [[Puègdanièl]] | sud-oèst = [[Espèrça]] | oèst = [[Sent Somplesi]] | nòrd-oèst = [[Aurivalh]] }} ==Toponimia== Le nom vendriá d'una capèla del vocable de Nòstra Dòna de Gràcia <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 327</ref>. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, La Gràcia de Dieu èra de la diocèsi civila de [[Rius (Volvèstre)|Rius]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de [[Tolosa]], de la [[diocèsi de Rius]], de la senescauciá de [[Tolosa]]. Tanlèu 1790, La Gràcia de Dieu èra deu canton d'[[Autariba]]. La glèisa es jol patronatge de Sent Joan Baptista. ''Magrens'' o ''Magrin'' (meteissas apertenéncias) foguèt annexat a La Gràcia en l'an X; le vocable de la glèisa de Magrens, annèxa de [[Mauressac]], es Sent Jòrdi <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 23, 27 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. La parròquia de ''Sainte-Colombe-[sur-Lèze]'' èra de la [[diocèsi de Rius]] e de la senescauciá de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa, annèxa d'[[Aurivalh]], èra Senta Colomba (o Senta Coloma). La glèisa e lo lòc an desparegut <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 46 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Mès ''Sainte-Colombe-[sur-Lèze]'' es probablament dens [[Sent Somplesi]] <ref>https://archives.haute-garonne.fr/ark:/44805/vta46ddd09f571b0397</ref>{{,}}<ref>https://www.annuaire-mairie.fr/rue-saint-sulpice-sur-leze.html</ref> e pas dens La Gràcia de Dieu <ref>https://www.annuaire-mairie.fr/rue-lagrace-dieu.html</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31264 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2014]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat=Joël Cazajus |Partit= |Qualitat=quadre }} {{Elegit |Debuta= [[1992]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Claire Gilabert|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta=març de [[1989]] |Fin= 1992 |Identitat=Roger Dejean |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1977]] |Fin= 1989 |Identitat=Célestin Dussol |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1967]] |Fin= 1977 |Identitat= Roger Troy |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1944]] |Fin= 1967 |Identitat=B. Dussert-Vidalet |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1925]] |Fin= 1944 |Identitat=Jules Julien |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1925 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * A la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna, qu'èra del [[canton d'Autariba]], i demorèt. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31264 |1793=272 |1800=355 |1806=389 |1821=397 |1831=443 |1836=462 |1841=468 |1846=520 |1851=515 |1856=531 |1861=514 |1866=501 |1872=504 |1876=456 |1881=437 |1886=436 |1891=430 |1896=336 |1901=350 |1906=349 |1911=310 |1921=309 |1926=344 |1931=350 |1936=345 |1946=249 |1954=262 |1962=212 |1968=205 |1975=207 |1982=201 |1990=247 |1999=270 |2004=326 |2006=361 |cassini=15899 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|264}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|264}}/8.52) round 2}}}} ab/km². ===Magrens=== 56 abitants en 1793 e 308 en 1800 (probablament sus un perimètre diferent, mès las comunas vesinas non mòstran res entre 1793 e 1800). == Lòcs e monuments == * Glèisa Sant Joan Baptiste. ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes == ==Nòtas e references== <references /> {{Portal Lengadòc }} {{Comunas de| insee = 31264 }} [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] bg7y0hdc7hxp1w0tr3s32er5drjx9ni 0 75131 2473871 2473824 2025-06-07T18:55:19Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2473871 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Moreçac ? Moressac ? | nom2 = ''Mauressac'' | imatge = Mauressac.jpg | descripcion = Lo centre de Moressac. | lògo = cap | escut= | ist = {{Lengadòc}} | parçan = {{Volvèstre}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[Canton d'Autariba|Autariba]] | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] |insee= 31330 |cp= 31190 |cònsol=Wilfrid Pasquet |mandat=[[2020]]-[[2026]] |longitud= 1.43583333333 |latitud= 43.325 |alt mini= 191 |alt mej = 230 |alt maxi= 312 |km²= 4.52 |gentilici= }} '''Moressac''' <ref>Patrici Pojada, ''Répertòri toponimic de las Comunas de la Region Miègjorn-Pirenèus'', ed. Loubatières, Portèth de Garona, 2009, p. 58</ref>{{,}}<ref>https://web.archive.org/web/20170919200819/http://www.locongres.org/oc/aplicacions/top-oc/topoc-recerca/</ref> o '''Moreçac''' <ref>http://bdtopoc.org/?city_selected=Mauressac</ref>{{,}}<ref>https://web.archive.org/web/20190827124201/https://toponimiaoc.webs.com/31garonanauta.htm</ref> (''Mauressac'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]], benlèu lingüisticament [[Gascon|gascona]] de transicion, situada dins lo [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]. ==Geografia== Moressac es una comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada a 35 km al Sud de [[Tolosa|la vila]]. Lo vilatge es bastit al jonhent de la val d'un pichon [[riu]], (lo Daurus que talhèt las costièras de [[Volvèstre]]) e de la planura alluviala d'[[Arièja (riu)|Arièja]]. Es pas al fons de la val mas sul penjal expausat al Sud que lo relèu, aquí, a penjals flacs. Fòrça ostals sont alinhats al bord d'una carrièra que travèrsa le vilatge, religa la val d'Arièja a la de [[Lesa (riu)|Lesa]] (ligason [[Autariba (Nauta Garona)|Autariba]]-[[Lesat]]). Dos masatges sont a l'escart e de novèlas construccions sont bastidas alentorn pròche, boscats subretot de [[garric]]s. L'aspècte de la comuna es variat puèi que compren una partida de la planura de l'Arièja, los penjals del pichon [[riu]] cultivats al nivèl del vilatge e las costièras de Volvèstre, tanben cultivadas, mas gaireben boscats. Lo bòsc de Moressac a une particularitat per la region, es plantat de fòrça [[Fagus sylvatica|faus]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 31330.png|vignette|upright=1.6|centre|Mapa de la comuna de Moressac e de las comunas prèpas.]] ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Moreçac | nòrd = | nòrd-èst = [[Autariba (Nauta Garona)|Autariba]] | èst = | sud-èst = [[Grasac (Nauta Garona)|Grasac]] | sud = | sud-oèst = [[Espèrça]] | oèst = | nòrd-oèst = [[Puègdanièl]] }} ==Toponimia== Per informacion, Cassini (sègle XVIII) e quitament la mapa d'Estat-Major (sègle XIX) escrivon ''Moressac''; ''Mauressac'' ven sus las mapas pus recentas <ref>https://www.geoportail.gouv.fr/carte cercar a ''Mauressac''</ref>. Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Moreçac'' vendriá d'un nom latin d'òme ''Mauricius'' o ''Maurentius'', ambe'l sufixe ''-acum'' <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 442 e 479</ref>, latinizacion del sufixe gallés ''-ācon''. L'evolucion ''Maur-'' > ''Mor-'', quitament dins una sillaba pretonica, es irregulara mès pas impossibla. Mès [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], e Rostaing coneissián que lo nom oficial ''Mauressac''. </br> [[Ernèst Negre|Negre]] fornís las fòrmas ancianas que mancavan : ''in Modeirago'' cap a 1015, ''Modratag'' cap a 1025 (legir probablament ''Modreçag''), ''Modercaquo'' cap a 1080, ''de Morecag'' en 1122. ''Moreçac'' vendriá del nom germanic d'òme ''Modericus'' ambe'l sufixe ''-iacum'' <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 12 669</ref>. </br> ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Moreçac èra de la diocèsi civila de [[Rius (Volvèstre)|Rius]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de [[Tolosa]], de la [[diocèsi de Rius]], de la senescauciá de [[Tolosa]]. En 1790, Moreçac èra del canton de [[Sent Somplesi]], en 1801 èra del [[canton d'Autariba]]. La glèisa es jol patronatge de Sent Bertomiu <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 28 e 1</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31330 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2014]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Wilfrid Pasquet |Partit= sense etiqueta |Qualitat= foncionari}} {{Elegit |Debuta= març de [[1983]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Alain Maran |Partit= [[PS]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1983 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna, qu'èra del [[canton d'Autariba]], i demorèt. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31330 |1793=129 |1800=136 |1806=174 |1821=206 |1831=206 |1836=219 |1841=225 |1846=281 |1851=286 |1856=283 |1861=301 |1866=317 |1872=281 |1876=255 |1881=238 |1886=219 |1891=225 |1896=215 |1901=204 |1906=209 |1911=230 |1921=204 |1926=205 |1931=203 |1936=187 |1946=169 |1954=142 |1962=135 |1968=107 |1975=91 |1982=120 |1990=184 |1999=240 |2005=326 |cassini=23966 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|330}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|330}}/4.52) round 2}}}} ab/km². ==Personas ligadas a la comuna== * [[Yann Vincent]], actor nascut en [[Corresa (departament)|Corresa]], demòra a Mauressac dempuèi 2005 ==Véser tanben == * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Nòtas e referéncias== <references /> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas de| insee = 31330 }} [[Categoria:Comuna de Volvèstre]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] nosh75vqmbq2t1tf9vqgguecywo7fj2 0 75162 2473857 2473848 2025-06-07T13:21:56Z 77.152.53.218 /* Toponimia */ reflexions tròp especulativas : atenuacion 2473857 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Aurivalh | nom2 = ''Auribail'' | imatge = Salle des fêtes d'Auribail.jpg | descripcion = La sala de las fèstas. | lògo = cap | escut = | escais = | ist = {{Lengadòc}} | parçan = {{Volvèstre}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[Canton d'Autariba|Autariba]] | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] | insee = 31027 | cp = 31190 | cònsol = Serge Marquier | mandat = [[2020]]-[[2026]] | latitud = 43.3527777778 | longitud = 1.38305555556 | alt mini = 209 | alt mej = 280 | alt maxi = 312 | km² = 8.94 | gentilici = |}} '''Aurivalh'''{{RepTopMP}} (''Auribail'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]] en [[Lauragués]], benlèu lingüisticament [[gascon]]a, situada dins lo [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] de 200 habitants suls nauts de las costièras de [[Volvèstre]] a 3,5 km de [[Miramont de Comenge|Miramont]], a 35 km al sud de [[Tolosa]] e a 18 km al Sud-Èst de [[Murèth]]. Una pichona plana situada a 285 m d'[[altitud]] sus una cresta se lòtja qualques abitacions, la glèisa, un [[castèl]], l'ostal de comuna e lo cementèri, las autras abitacions son dispersadas, subretot dins los [[masatge]]s de Chiolet e de Cròtz d'Armand. Lo lòc beneficia d'una situacion amb un punt de vista sus las costièras e la sèrra dels [[Pirenèus]]. Lo vilatge es environat per de puèges e de vals cultivats o boscats. Aurivalh es situat dins las costièras de Volvèstre, a mièg camin entre val de [[Lèsa]] e val d'[[Arièja (riu)|Arièja]] ([[afluent]] de [[Garona]]), que son separadas de prèp de 4 km. [[Imatge:Map commune FR insee code 31027.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | commune = Aurivalh | nord = [[Bèumont de Lesat]] | nord-est = | est = [[Miramont (Nauta Garona)|Miramont]] | sud-est = [[La Gràcia de Dieu]] | sud = | sud-ouest = [[Sent Somplesi]] | ouest = [[Montaut (Nauta Garona)|Montaut]] | nord-ouest = }} ==Toponimia== ''Aurivalh'' es format del genitiu latin de ''aureum'', « aur » e de ''valh'' (alteracion del mot ''val''), « val d'aur ». ''Aurivalh'' es plaçat dins le meteis paragrafe que les [[Auribèu de Sianha|Auribèu]], [[Duias Autas|Auribèu]], [[Auribèu]], ont, segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''bèl'' s'explica mal <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 38</ref>. </br> [[Ernèst Negre|Negre]] evòca, sense certitud, un latin ''auri pellem'' « auripel, pelhòfa d'aur, objècte daurat », ambe una finala ''bel'' atirada per ''-al''<ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume I, n° 5360</ref>. </br> Aurivalh es pas al contacte del lengadocian e del catalan, mès del lengadocian e del gascon; en aplicacion del principi del conservatisme de las airas perifericas, l'espandiment de ''ll'' > [ʎ] èra benlèu pus vaste, dins los parlars del marge oriental del gascon. ==Istòria== A l'epòca galloromana, las tèrras agricòlas del lòc èran regropadas en ''villas''. Al sègle XI, l'[[abadiá]] [[benedictin]]a de [[Lesat]] aviá son poder sus aquel vilatge e aviá doas glèisas. Aurivalh foguèt al sègle XIV jos la dominacion de Bernat de Durfòrt. Lo [[castèl]] foguèt bastit al sègle XV; la glèisa de Sant Breç, en primièr [[capèla]] del castèl, patiguèt de destruccions pendent las guèrras de religion. Foguèt restaurada e agrandida als sègles XVII e XIX. Pendent l'Ancian Regime, Aurivalh èra de la diocèsi civila de [[Rius (Volvèstre)|Rius]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de [[Tolosa]], de la [[diocèsi de Rius]], de la senescauciá de [[Tolosa]]. En 1790, Aurivalh èra del canton de [[Sent Somplesi]] e en 1801, passèt a lo d'Autariba <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 3 e 1</ref>. La comuna conten l'anciana parròquia de ''Saint-Saturnin de Beville''. La glèisa a desparegut <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 6</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31027 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta=març de [[2001]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Serge Marquier |Partit= divèrs dreta |Qualitat=agricultor }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * A la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna, qu'èra del canton d'[[Autariba (Nauta Garona)|Autariba]], i demorèt. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31027 |1793=285 |1800=345 |1806=273 |1821=332 |1831=266 |1836=341 |1841=398 |1846=384 |1851=407 |1856=400 |1861=397 |1866=370 |1872=356 |1876=316 |1881=329 |1886=334 |1891=324 |1896=295 |1901=300 |1906=306 |1911=284 |1921=215 |1926=245 |1931=211 |1936=209 |1946=181 |1954=205 |1962=160 |1968=156 |1975=138 |1982=120 |1990=137 |1999=162 |2005=214 |cassini=1924 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|027}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|027}}/8.94) round 2}}}} ab/km². ==Economia== L'economia d'aquel vilatge es subretot basada sus l'[[agricultura]]. ==Lòcs e monuments== * [[Glèisa]] * [[Castèl]] * Ostal de comuna ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben == * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas e referéncias== <references/> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de Volvèstre]] [[Categoria:Comuna de Lauragués]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] mjq7pfs6kkbgzhxgu82oue7a3k5laed 0 78981 2473872 2219262 2025-06-07T20:42:10Z François Fontan 58351 era escrich en françes ... 2473872 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França |carta=aus | nom2= Flaxlanden | nomcomuna =Flaxlanden | lògo= | imatge= Flaxlanden, Mairie.jpg | descripcion= | escut= Blason de la ville de Flaxlanden (68).svg | escais= | region ist ={{Alsacia}} | parçan= | arrondiment= [[Arrondiment de Mulhouse|Mulhouse]] | canton= [[Canton de Mulhouse-Sud|Mulhouse-Sud]] | cp= 68720 | insee = 68093 | cònsol = Claude Frey | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = (en [[francés]]) | alt mej= | longitud= 7.3161 | latitud= 47.6967 | alt mini = 257 | alt maxi = 403 | km² = 4.33 }} '''Flaxlanden''' en [[alemannisch]] ('' Flaxlanden'' en [[francés]]) qu'ei ua comuna [[França|francesa]] deu departament deu [[Naut Ren|Haut Ren]] e de la region d'[[Alsàcia]]. ==Geografia== ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 68093 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Claude Frey|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 68093 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841= |1846= |1851= |1856= |1861= |1866= |1872= |1876= |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911= |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= 570 |1968= 804 |1975= 1 084 |1982= 1 144 |1990= 1 101 |1999= 1 254 |2005= |2006= 1 448 |2007= 1 465 |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Veire tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Alsacia}} {{Comunas deu Haut Ren}} {{DEFAULTSORT:{{PAGENAME}}}} [[Categoria:Comuna de Alsacia]] [[Categoria:Comuna deu Haut Ren]] 61cfp1wagfqm1ud0izdirea4xypqb87 0 85217 2473866 2466503 2025-06-07T17:34:13Z 2A01:E0A:55D:9C40:5844:41FB:5782:DCA4 redaccion non nèutra > redaccion nèutra 2473866 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | carta=fr | nomcomuna= Tionvila | nomcomuna2= ''Thionville'' | nomcomuna3= ''Diddenuewen'' | imatge= thionville-place-du-marché.jpg | descripcion= Mercadial | lògo= | escut=Blason ville fr Thionville (Moselle).svg | escais= | region ist = | parçan= | arrondiment= | canton=[[Canton de |Canton de]] | insee = 57672 | sitweb= [http://www.thionville.fr/ www.thionville.fr] | cp = 57100 | cònsol = [[Pierre Cuny]] | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = Thionvillois, Thionvilloise (en [[francés]]) | longitud= 6.16916666667 | latitud= 49.3588888889 | alt mini = 147 | alt mej = | alt maxi = 423 | km² = 49.86 }} '''Dienhenhofen'''<ref name="CLO">{{Ref-web|url=https://clo-occitan.com/wp-content/uploads/2021/08/CLO-preconizacions-2007.pdf|títol=Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana|pagina=124|lenga=oc}}</ref> (en [[alemand]]: ''Diedenhofen''; en [[luxemborgés]] estandard: ''Diddenuewen'', localament ''Diddenowen'') o '''Thionville'''<ref name="CLO" /> (en [[francés]]: ''Thionville'') es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] de [[Mosèla (departament)|Mosèla]] e la [[regions francesas|region]] del [[Grand Èst]]. == Geografia == {{...}} == Istòria == {{...}} == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 57672 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= [[Bertrand Mertz]]|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 57672 |1793=5010 |1800=5011 |1806=4907 |1821=5739 |1831= |1836=5680 |1841=5712 |1846= |1851= |1856= |1861=7818 |1866=7376 |1872=7207 |1876=7168 |1881=7155 |1886=8111 |1891=8923 |1896=9167 |1901=10062 |1906=11948 |1911=11656 |1921=13464 |1926=13040 |1931=17395 |1936=18934 |1946=17596 |1954=23054 |1962=31811 |1968=37079 |1975=43020 |1982=40573 |1990=39712 |1999=40907 |2004= |2005= |2006=41127 |2007=40 910 |2008=41 129 |2009=41564 |cassini=37479 |senscomptesdobles=1962}} == Luòcs e monuments == == Personalitats ligadas amb la comuna == == Véser tanben == == Ligams extèrnes == == Nòtas e referéncias == === Nòtas === <references group=Nòta/> === Referéncias === <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas de| insee = 57672 }} [[Categoria:Comuna de Mosèla]] iozaucbal508urjdrjdlajn4nrx4fnx 0 131572 2473874 2473823 2025-06-07T20:49:23Z 77.152.53.218 inacabat 2473874 wikitext text/x-wiki {{Omon|Miramont}} {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Miramont | nom2 = ''Miremont'' | imatge = Eglise miremont.jpg | descripcion = Glèisa Sent Estròpi. | lògo = | escut = Blason ville fr Miremont (Haute-Garonne).svg | escais = | gentilici = | ist = {{Lengadòc}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[Canton d'Autariba|Autariba]] | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] | insee = 31345 | cp = 31190 | cònsol = Serge Baurens | mandat = [[2020]]-[[2026]] | latitud = 43.3711111111 | longitud = 1.41805555556 | alt mej = 185 | alt mini = 167 | alt maxi = 291 | ectaras = 3654 | km² = 22.4 |}} '''Miramont'''{{RepTopMP}} (''Miremont'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] d'[[Occitània]], situada dens lo [[departaments franceses|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. == Geografia == [[Imatge:Map commune FR insee code 31345.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] === Perimètre deu territòri=== {{Comunas limitrophes | comuna = Miramont | nòrd = [[Vernet (Comenge)|Vernet]] | nòrd-èst = [[Grepiac]] | èst = [[Autariba (Nauta Garona)|Autariba]] | sud-èst = | sud = [[La Gràcia de Dieu]] | sud-oèst = [[Aurivalh]] | oèst = [[Bèumont de Lesat]] | nòrd-oèst = [[La Gardèla de Lesa]] }} ==Toponimia== Le nom es atestat en 1428, ''Miramont'' <ref>Raymond Corraze, ''Le diocèse civil de Toulouse en 1428 : géographie et onomastique'', in ''Annales du Midi'', 1953, p. 128 [https://www.persee.fr/doc/anami_0003-4398_1953_num_65_21_5900]</ref>. </br> Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]] e Rostaing, ''Miramont'' ven del vèrbe ''mirar'', en ancian provençal, e del latin ''mons'', « montanha » <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 458, a ''Mirabeau''</ref>. </br> == Istòria == Pendent l'Ancian Regime, Miramont èra de la diocèsi civila de [[Tolosa]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de Tolosa, de l'[[archidiocèsi de Tolosa]] e de la senescauciá de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa es Sent Estròpi. Tanlèu 1790, Miramont èra del [[canton d'Autariba]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 29 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Las apertenéncias de la parròquia Sent Martin èran identicas <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 43 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. == Administracion == {{ElegitDebuta |insee= 31345 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Serge Baurens|Partit=aparentat [[PCF]] |Qualitat= retirat, president de la CC dempuèi 2017 }} {{Elegit |Debuta= ? |Fin= 2001 |Identitat=Daniel Régnier |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna, qu'èra del [[canton d'Autariba]], i demorèt. == Demografia == {{Demografia |insee= 31345 |1793=827 |1800=1006 |1806=1036 |1821=1176 |1831=1248 |1836=1217 |1841=1252 |1846=1250 |1851=1350 |1856=1385 |1861=1386 |1866=1323 |1872=1323 |1876=1265 |1881=1221 |1886=1157 |1891=1175 |1896=1110 |1901=1080 |1906=1059 |1911=1025 |1921=935 |1926=916 |1931=913 |1936=878 |1946=858 |1954=881 |1962=821 |1968=811 |1975=866 |1982=1078 |1990=1217 |1999=1445 |2005=1776 |cassini=22594 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|345}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|345}}/22.4) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] e7bmy02bffnoc6do4rfm3o7g6d61v75 2473884 2473874 2025-06-08T05:15:21Z 77.152.53.218 toponimia 2473884 wikitext text/x-wiki {{Omon|Miramont}} {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Miramont | nom2 = ''Miremont'' | imatge = Eglise miremont.jpg | descripcion = Glèisa Sent Estròpi. | lògo = | escut = Blason ville fr Miremont (Haute-Garonne).svg | escais = | gentilici = | ist = {{Lengadòc}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[Canton d'Autariba|Autariba]] | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] | insee = 31345 | cp = 31190 | cònsol = Serge Baurens | mandat = [[2020]]-[[2026]] | latitud = 43.3711111111 | longitud = 1.41805555556 | alt mej = 185 | alt mini = 167 | alt maxi = 291 | ectaras = 3654 | km² = 22.4 |}} '''Miramont'''{{RepTopMP}} (''Miremont'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] d'[[Occitània]], situada dens lo [[departaments franceses|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. == Geografia == [[Imatge:Map commune FR insee code 31345.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] === Perimètre deu territòri=== {{Comunas limitrophes | comuna = Miramont | nòrd = [[Vernet (Comenge)|Vernet]] | nòrd-èst = [[Grepiac]] | èst = [[Autariba (Nauta Garona)|Autariba]] | sud-èst = | sud = [[La Gràcia de Dieu]] | sud-oèst = [[Aurivalh]] | oèst = [[Bèumont de Lesat]] | nòrd-oèst = [[La Gardèla de Lesa]] }} ==Toponimia== Le nom es atestat en 1428, ''Miramont'' <ref>Raymond Corraze, ''Le diocèse civil de Toulouse en 1428 : géographie et onomastique'', in ''Annales du Midi'', 1953, p. 128 [https://www.persee.fr/doc/anami_0003-4398_1953_num_65_21_5900]</ref>. </br> Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]] e Rostaing, ''Miramont'' ven del vèrbe ''mirar'', en ancian provençal, e del latin ''mons'', « montanha » <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 458, a ''Mirabeau''</ref>. Notem que totis les ''Miramonts'' citats son occitans. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Miramont'' s'explica per l'occitan ''mira !'', « gaita, admira ! », e ''mont'' (admira le mont !) a l'imperatiu. Designa un lòc naut, que se vei plan. <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 21 098</ref>. Mès, a prepaus de [[Miramont de Guiana]], Bénédicte Boyrie-Fénié considèra qu'una formacion que associa un nom e un vèrbe a l'imperatiu es de mal acceptar<ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, ''Dictionnaire toponymique des communes. Lot-et-Garonne'', ed. CAIRN e Institut Occitan, Pau, 2012, p. 172</ref>. </br> Segon J. Astor, ''Miramont'' fa partida de las formacions qu'exprimisson la beutat e la grandor : le mont, associat generalament al castèl, es supausat gaitat e admirat <ref>Jacques Astor, ''Dictionnaire des Noms de Familles et Noms de Lieux du Midi de la France'', ed. du Beffroi, 2002, p. 513</ref>. Mès i a de cases que l'aglomeracion, coma per exemple Miramont de Guiana, es en posicion bassa : dins aquel cas, es le lòc que gaita le mont, e non pas al revèrs. Per aqueste Miramont, sembla la meteissa causa, mès i a un dobte : Miramont es situat en plana, al pè d'un mont, doncas un castèl ancian es pas impossible. == Istòria == Pendent l'Ancian Regime, Miramont èra de la diocèsi civila de [[Tolosa]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de Tolosa, de l'[[archidiocèsi de Tolosa]] e de la senescauciá de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa es Sent Estròpi. Tanlèu 1790, Miramont èra del [[canton d'Autariba]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 29 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Las apertenéncias de la parròquia Sent Martin èran identicas <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 43 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. == Administracion == {{ElegitDebuta |insee= 31345 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Serge Baurens|Partit=aparentat [[PCF]] |Qualitat= retirat, president de la CC dempuèi 2017 }} {{Elegit |Debuta= ? |Fin= 2001 |Identitat=Daniel Régnier |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna, qu'èra del [[canton d'Autariba]], i demorèt. == Demografia == {{Demografia |insee= 31345 |1793=827 |1800=1006 |1806=1036 |1821=1176 |1831=1248 |1836=1217 |1841=1252 |1846=1250 |1851=1350 |1856=1385 |1861=1386 |1866=1323 |1872=1323 |1876=1265 |1881=1221 |1886=1157 |1891=1175 |1896=1110 |1901=1080 |1906=1059 |1911=1025 |1921=935 |1926=916 |1931=913 |1936=878 |1946=858 |1954=881 |1962=821 |1968=811 |1975=866 |1982=1078 |1990=1217 |1999=1445 |2005=1776 |cassini=22594 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|345}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|345}}/22.4) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] 7kwuxr5a10ao6yr043elnd316zo831d 0 134794 2473878 1920068 2025-06-07T23:51:09Z Dostojewskij 20932 + Fichièr:Deborah Compagnoni (cropped).jpg + Categoria:Naissença en 1970 2473878 wikitext text/x-wiki {{Infobox|tematica=esquiaira italiana|carta=}} [[Fichièr:Deborah Compagnoni (cropped).jpg|thumb|Deborah Compagnoni]] '''Deborah Compagnoni''' ([[Burmi]], [[Valtelina]], [[4 de junh]] de [[1970]]) es una anciana esquiaira alpina [[Itàlia|italiana]]. {{ORDENA:Compagnoni, Deborah}} [[Categoria:Naissença en 1970]] rh54kgrktv7xenwln39cjs3o2hp3hic 0 150380 2473867 2407604 2025-06-07T17:38:14Z 2A01:E0A:55D:9C40:5844:41FB:5782:DCA4 ref 2473867 wikitext text/x-wiki [[File:Chateau de Versailles 1668 Pierre Patel.jpg|thumb|right|Pintura representant lo [[Castèth de Versalhas|palais de Versalhas]] que foguèt lo sèti de la monarquia absoluda francesa.]] Un '''palais''' (arc. '''palatz'''<ref>Segon [[Joan Coromines]] (1990: 604), ''palai'' es «apatuesament d’un francesisme». [[Loís Alibèrt]], totun, admet certans manlèus medievals de l'occitan al francés coma ''palais''.</ref><ref>{{Dicodòc|Palais}}</ref>) es una residéncia de talha fòrça importanta qu'èra generalament utilizada coma residéncia d'un senhor de reng superior ò d'un sobeiran. Dempuei la fin dei regimes aristocratics ancians, lei palais son d'ara endavant utilizats coma sètis d'institucions (presidéncia, ministèri, parlament...), de musèus, d'ostalariás ò d'immòbles de burèu (ex. Palai (sic) de Gèu de Vielha, en Aran). == Nòtas e referéncias == <references/> d29kojngq0q2wuif5fx3zxhyzardnhw 0 152709 2473880 1972673 2025-06-07T23:57:59Z Dostojewskij 20932 + Categoria:Naissença en 1985 2473880 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Bar Refaeli 2011.jpg|thumb|250px|Bar Refaeli en 2011]] '''Bar Refaeli''' (en [[ebrèu]]: בר רפאלי; [[Hod HaSharon]], [[Districte Central]], [[4 de junh]] de [[1985]]) es una modèla [[Israèl|israeliana]]. E mai s'èra ja coneguda dins los mitans de la mòda, se faguèt famosa internacionalament en 2005 quand venguèt la companha de l'actor american [[Leonardo DiCaprio]]. == Ligams extèrns == * [http://www.barrefaeliofficial.com/ Sit oficial de Bar Refaeli] {{ORDENA:Refaeli, Bar}} [[Categoria:Modèla israeliana]] [[Categoria:Naissença en 1985]] jf3fdotqn18u4p6cwesvy277lzlqbv0 0 159499 2473879 2009221 2025-06-07T23:53:26Z Dostojewskij 20932 + Categoria:Naissença en 1965 2473879 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Stéphanie Gibaud.jpg|thumb|250px|Stéphanie Gibaud en 2015]] '''Stéphanie Gibaud''' ([[Lille]], [[França]], [[6 de junh]] de [[1965]]) es una especialista de relacions publicas e de marketing evenimencial [[França|francesa]]. Es famosa per son ròtle de [[quincaire|quincaira]] a partir de sa denonciacion de las practicas de frau e d'evasion fiscals de la [[banca UBS]]. Malgrat sas revelacions que permetèron al fisc francés de recuperar de milions d'[[èuro]]s, se tròba sens emplec dempuèi 2012 e a mand de pèrdre son apartament. {{ORDENA:Gibaud, Stephanie}} [[Categoria:Quincaira]] [[Categoria:Naissença en 1965]] j6q3kmt6kgy5xgww3l573kjzg0f0yl2 0 164389 2473883 2366114 2025-06-08T00:02:11Z Dostojewskij 20932 + Categoria:Naissença a París 2473883 wikitext text/x-wiki [[Imatge:Maurice Ravel & Lily Laskine 1935.jpg|thumb|Lily Laskine dab [[Maurice Ravel]]]]'''Lily Laskine''' (de son nom vertadèr ''Aimée Émilie Laskine'', [[París]], lo [[31 d'agost]] de [[1893]] e lo [[3 de març]] de [[1988]]) que ho ua [[arpa|arpista]] [[frança|francesa]] d'origina [[Russia|russa]] e [[ashkenazim]]. Que ho la mestressa d'un heish d'arpistas dens las generacions seguentas. Que comencè joena a estudiar l'arpa e qu'entrè au [[Conservatòri de París]] en [[1904]], be i ho escolana d'[[Alphonse Hasselmans]] e qu'arrecebó purmèrs prèmi aus 11 ans 13 ans. A 16 ans qu'entrè dens l'[[Orquèstra de l'Opera de París]] e que vadó solista de l'[[Orquèstra Nacionau de França]]. Qu'espocè en [[1936]] lo violonista [[Roland Charmy]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiau]], com judiva, qu'avó (com d'autes artistas judius) de s'escóner en [[Provença]] en çò de [[Lily Pastré]] dens lo son castèth de familha : lo [[Castèth de Pastré]]. Après la guèrra, qu'enregistrè hèra, en particular entà [[Erato (label)|Erato]] e dab lo [[flaüta traversièra|flaütista]] [[Jean-Pierre Rampal]] que hè gravè ua version deu [[Concerto per flaüta e arpa]] de [[Wolfgang Amadeus Mozart]]. Que ho la mestressa, enter d'autes arpistas deus grans, de : [[Marielle Nordmann]], [[Denise Mégevand]], [[Lucie Gascon]] e [[Annie Challan]]. {{ORDENA:Laskine, Lily}} [[Categoria:Arpista francés]] [[Categoria:Naissença a París]] [[Categoria:Naissença en 1893]] [[Categoria:Decès en 1988]] p0dq56h3tywbr6hrakrbpu2diuc1g9b 0 164423 2473882 2048109 2025-06-08T00:00:56Z Dostojewskij 20932 + Categoria:Naissença en 1879 + Categoria:Decès en 1951 2473882 wikitext text/x-wiki [[Imatge:Marcel Tournier.jpg|thumb|Marcel Tournier de cap a 1912]]'''Marcel Tournier''' ([[París]], lo [[5 de junh]] de [[1879]] e lo [[18 de mai]] de [[1951]]) que ho un [[arpa|arpista]], un mèste d'arpa e un compositor [[França|francés]]. Que vadó dens ua familha banhada dens un mitan musicau e son quite pair qu'èra [[factor d'instruments]]. Que comencè mainatge a estudiar au [[Conservatòri de París]], com tots los sons hrairs e sòrs, pish que causí l'arpa, escolan d'[[Alphonse Hasselmans]], qu'arrecebó lo purmèr prèmi en [[1899]]. Que remportè tanben [[Prèmi de Roma]] en [[1909]]. Que ho arpista de l'[[Opèra de París]] e tanben de la [[Société des Concerts Lamoureux]]. En [[1912]] [[Gabriel Fauré]] que'u causí entà remplaçar lo son mèste Hasselmans com professor au Conservatòri de París e a la soa mort, que ho la soa escolana [[Lily Laskine]] la qui prengó la soa seguida dens aquesta institucion en [[1948]]. Enter los sons escolans qu'avó [[Nicanor Zabaleta]]. {{ORDENA:Tournier, Marcel}} [[Categoria:Arpista francés]] [[Categoria:Naissença en 1879]] [[Categoria:Decès en 1951]] p19r0n69pfvlnclasjlsbwus9adbqu0