Wikipèdia ocwiki https://oc.wikipedia.org/wiki/Acu%C3%A8lh MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Mèdia Especial Discutir Utilizaire Discussion Utilizaire Wikipèdia Discussion Wikipèdia Fichièr Discussion Fichièr MediaWiki Discussion MediaWiki Modèl Discussion Modèl Ajuda Discussion Ajuda Categoria Discussion Categoria Portal Discussion Portal Projècte Discussion Projècte TimedText TimedText talk Mòdul Mòdul Discussió 0 3051 2473959 2473814 2025-06-09T10:36:24Z Jfblanc 104 2473959 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta=oc }} {|class="infobox_v2" |- | colspan="2" class="entete" align="center" style="background:#b2dbd8 " |'''Institut d’Estudis Occitans''' |- | align="center" colspan="2" style="background:#f9f9f9;" | [[Fichièr:logoIEO.png|250px]] |- | align="center" colspan="2" style="border-bottom:3px solid gray;" | <font size="-1">Devisa: «La fe sens òbras, mòrt es»</font> |- | colspan="2" align="center" style="background:#b2dbd8 " |'''Informacions generalas''' |- | '''Sigla'''|| IEO |- | '''Region'''|| [[Espanha]], [[França]], [[Itàlia]] |- | '''Tipe'''|| associacion segon la lei francesa de 1901 |- | colspan="2" align="center" style="background:#b2dbd8 " |'''Istòria''' |- |'''Creacion''' |1945 |- |'''Fondadors''' |[[Fèlix Castanh]], [[Max Roqueta]], [[Ismaèl Girard]] |----- | colspan="2" align="center" style="background:#b2dbd8 " |'''Organizacion''' |- | '''Presidéncia''' | [[Patrici Pojada]] |- | '''Site web''' |[https://ieo-oc.org/ ieo-oc.org] |} L''''Institut d'Estudis Occitans''' (IEO) es una associacion culturala segon la lei de [[1901]], creada en [[1945]] a [[Tolosa]], reconeguda d'utilitat publica ([[1949]]) e joinessa e educacion populara ([[1986]]). Faguèt seguida a la [[Societat d'Estudis Occitans|Societat d'Estudis Occitans (SEO)]], que foguèt dissolguda en [[1946]]. A per tòca lo manten e lo desvolopament de la [[lenga]] e de la [[cultura]] [[occitan|occitana]]s per la direccion, l'armonizacion e la normalizacion de totes los trabalhs que pertòcan la cultura occitana dins son ensemble. ==Presidents de l'IEO== [[Imatge:Lògo-ancian-IEO-net.png|300px|thumb|right|Lògo ancian de l'IEO e sa devisa.]] * [[1945]] - [[1952]]: [[Joan Casso]] * [[1952]] - [[1957]]: [[Max Roqueta]] * [[1957]] - [[1959]]: [[Pèire Azéma]] * [[1959]] - [[1962]]: [[Robèrt Lafont]] * [[1962]] - [[1980]]: [[Pèire Bèc]] * [[1980]] - [[1981]]: [[Patric Choffrut]] * [[1981]] - [[1986]]: [[Bernat Giacomo]] * [[1986]] - [[1997]]: [[Robèrt Martí]] * [[1997]] - [[2001]]: [[Felip Carbona]] * [[2001]] - [[2010]]: [[Dàvid Grosclaude]] * [[2010]] - [[2022]]: [[Pèire Brechet]] * [[2022]] - [[2025]]: presidéncia collectiva, 5 copresidents ([[Miquèu Arnaud]], [[Cristian Bonnet]], [[Esteve Ros]], [[Eliana Tortet]], [[Tederic Cahuzac]]) * 2025 - ... : [[Patrici Pojada]]<ref>[https://www.jornalet.com/nova/23350/ieo-lo-president-patrici-pojada-presenta-las-linhas-magers-del-mandat IEO: lo president Patrici Pojada presenta las linhas màgers del mandat.] [[Jornalet|''Jornalet'']]. 6-6-2025.</ref> ==Organizacion de l'IEO : sièti e associacions afiliadas== L'IEO, en mai del sièti istoric, es una federacion organizada en seccions regionalas, seccions departamentalas o cercles locals que s'espandisson dins l'ensemble d'Occitània, mas unicament en França. === Sièti de l'IEO === Lo sièti a Tolosa organiza la federacion en mai d'accions especificas en favor de la lenga e de la cultura occitanas. Organiza la revendicacion cap als podèrs publics en participant a d'associacions francesas e europèanas qui militan per la reconeiguda e lo desvolopament de la lenga occitana. L'IEO es membre d'EBLUL ''(ELEN França)'', dels RIRLC ''(Rescontres interregionals de las lengas e culturas regionalas)'', d'ELEN ''(European Language Equality Network)'', e del Collectiu ''Pour Que Vivent Nos Langues''. Al nivèl europenc, participa al NPLD ''(Network to Promote Language Diversity)''. L'IEO participèt a l'organizacion de las maniftestacions pan-occitanas de 2005 (Carcassona), 2007 (Besièrs), 2009 (Carcassona), Tolosa (2012) e Montpelhièr (2015) en cò del collecitu ''Anem Per la Lenga Occitana''. Interpela regularament los poders publics a l'escasença de las campanhas electoralas. L'IEO anima d'accions especificas : * Transmission de la lenga occitana als petitons : Campanhas de comunicacion, comunicacion gestuala, personatge de l'orsonet Patonet, edicion d'istòrias... * Collècta e valorizacion dels toponimes e microtoponimes occitans : Mapa occitana amb [[OpenStreetMap]]. L'IEO publiquèt tanben un obratge de normalizacion dels toponimes a l'usatge dels collectors. * Trabalh de lexicologia e de socializacion ** [[Rugbi]] ** [[Fotbòl]] ** Corsa landesa, en partenariat amb la Federacion francesa de la corsa landesa e la DASEN 40 ** [[Corsa camarguenca]] ** [[Ajustas lengadocianas]] ** [[Matematicas]] ** [[Fisica]] ** [[Informatica]] * ''L'occitan... qu'es aquò?'' libreton de presentacion e de vulgarizacion de la cultura occitan disponible en francés, alemand, anglés, castelhan, italian e catalan. * Ensenhament de l'occitan de cap als adultes : l'IEO que recampa dins una mapa interactiva l'ensemble dels corses pels adultes disponibles en Occitània e en defòra. * Observatòri de la lenga occitana e de la politica publica : l'IEO seguís e analisa las politicas publicas e las accions menadas en favor de la lenga occitana per presentar una analisi independenta de la situacion. * Ofèrtas d'emplecs e d'estagis qui demandan una competéncia en occitan son recampadas dins un site Web, ''emplec.com''. * L'IEO desvolopa d'accions en favor de la presa en compte del torisme en occitan e/o amb una presa en compte de la cultura occitana. Desvolopa audiio-visitas guidadas amb izi.TRAVEL. * Enfin desvolopa una marca de territòri, Oc Occitània, per marcar e identificar los actors de la societat civila qui se volon engatjar per l'occitan dins la Cultura, la Lenga, lo Torisme e l'Economia. ===[[IEO-IDECO]] edicion-difusion de l'IEO=== L'IEO-IDECO es un establiment secondari de l'Institut d'Estudis Occitans gerit pel sièti de l'associacion. <br>Basat a [[Puèglaurenç]], l'IEO-IDECO assegura d'un costat l'edicion de libres en occitan o sus la lenga e la cultura occitanas (IEO Edicions) - e la difusion/distribucion de sa produccion e de la de mai d'un ostal d'edicion (IEO Difusion), de la federacion o non. IEO Edicions publica a l'entorn de 12 libres per an. === Las seccions regionalas e las seccions departamentalas === *L'estructuracion regionala de l'IEO foguèt modificada per la fusion de las regions en seguida de la Lei NoTRE **En Novèla-Aquitania : [[IEO Aquitània]] e [[IEO Lemosin]] **En Occitània-Pirenèus-Mediterranèa : L'[[IEO Lengadòc]] e l'[[IEO Miègjorn-Pirenèus]] an fusionat : IEO Occitània-Pirenèus-Mediterranèa **En Provença-Aups-Còsta d'Azur : [[IEO Provença|IEO - CREO Provença]] **En Auvèrnhe Ròse-Aups : L'[[IEO Ròse-Aups]] e l'IEO Auvèrnhe an fusionat en 2021 per crear l'IEO Auvèrnhe-Ròse-Aups *L'IEO es present dins l'ensemble dels departaments occitans e a París, manca en Bearn/Baish-Ador (Pirenèus Atlantics). Las seccions departamentalas menan d'accions especificas de terrenh (cors pels adultes, festivals, edicion, balètis...). L'[[Escòla Occitana d'Estiu]] fusionèt amb l'IEO 47 dins las annadas 2010. ==Controvèrsias e estructuracion de l'occitanisme== L'IEO patiguèt qualques crisis long de son istòria. La pus aguda se passèt a la fin dels ans 1970 e a l'inici dels ans 1980, quand s'afrontèron doas tendéncias: una qualificada de "populista", menada per [[Ives Roqueta]] e qu'aviá accedit al poder, e una qualificada d'"universitària" menada per [[Robèrt Lafont]]. En [[1981]], la tendéncia "universitària", amb Robèrt Lafont en tèsta, foguèt obligada de quitar l'IEO. Aquò faguèt desaparéisser gaireben completament las activitats de recèrca scientifica a l'IEO, que migrèron cap a d'organismes distints coma las universitats e l'[[Associacion Internacionala d'Estudis Occitans]] e, especialament en [[lingüistica]], cap al [[Gidilòc]] e al [[Conselh de la Lenga Occitana]]. Totun, l'IEO a conservat fins a uèi un ròtle essencial dins lo domeni de l'animacion culturala e dins l'aculhença d'un grand nombre dels militants de la cultura occitana. L'IEO participèt a la creacion del [[Congrès permanent de la lenga occitana|Congrès Permanent de la Lenga Occitana]] e militèt per la creacion de l'Ofici Public per la Lenga Occitana. Milita per l'apropriacion e l'usatge generalizats de Lenga occitana (per designar lo nom de la lenga, qual que siague lo dialècte) e d'Occitània (per designar lo territòri en França, Espanha e Italia ont se parla la lenga occitana). En 2015, l'IEO mandèt a l'ensemble dels conselhèrs regionals de las regions Aquitània, Lengadòc-Rosselhon, Miègjorn-Pirenèus, Peitau-Charanta, Auvèrnhe, Ròse-Aups, Provença Aups Còsta d'Azur, Lemosin per presentar l'Occitània culturala e criticar la volontat de las regions Lengadòc-Rosselhon-Miègjorn-Pirenèus de s'apropriar lo nom Occitània. == Coordenadas == Institut d'Estudis Occitans - IEO<br> 11, carrièra Malcosinat<br> 31000 Tolosa == Referéncias == <references /> == Ligams == * {{oc}} {{fr}} [http://ieo-oc.org/ Sit oficial de l'IEO] *(oc) (fr) Sit de l'[https://www.ieo-difusion.com IEO Difusion] e de l'[https://www.ieo-edicions.com IEO Edicions] *(oc) [https://openstreetmap-oc.org/ Sit de la carta Openstreemap en occitan] *(oc) [https://emplec.com Sit de l'emplec en occitan] * (oc) (fr) [https://www.bilinguisme-occitan.org/ Sit del bilinguisme français/occitan] *(oc) (fr) [https://web.archive.org/web/20210430100216/https://www.mediateca-ieo.org/ Sit de la mediateca de l'IEO] *(fr) [https://www.aprenemloccitan.com/ Sit aprenem l'occitan de l'IEO] {{Associacions occitanas}} [[categoria:IEO|*]] [[Categoria:Associacion occitana]] [[Categoria:Sòci de Convergéncia Occitana]] [[Categoria:Membre del collectiu Anem Òc]] [[Categoria:Associacion francesa reconeguda d'utilitat publica]] [[Categoria:Institucion per la lenga e la cultura occitanas]] 50nihm1a1fyv8o5ceukybw35r18hx90 0 3350 2473924 2473849 2025-06-08T16:29:06Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei monuments */ 2473924 wikitext text/x-wiki {{omon|Santa Sieu}} {{1000 fondamentals}} {{Infobox País | lengas_oficialas = [[italian]] e [[latin]] | capitala = Cap | tipe_govèrn = Monarquia teocratica electiva | títols_dirigents = Pontife | noms_dirigents = [[Leon XIV]] | densitat = 1800 | data_independéncia = 7 junh de [[1929]] | país_independéncia = Reialme d'Itàlia | superfícia_totala=0,49 | mapa = Vatican Europe Location.svg | còde_país = VA, VAT, 336 | populacion_totala = 882 | imne_nacional = ''Inno Pontificio'' | imne audio=United States Navy Band - Inno e Marcia Pontificale.ogg | domeni_internet =.va | indicatiu_telefonic=379 (de jure) +39 (de facto) | fus_orari = UTC+1 | moneda = [[Èuro]] | organizacions_internacionalas = Estat non membre (observator permanent), representat internacionalament per la Santa Sieu de l'[[ONU]] | ligam_bandièra = [[Bandièra de Vatican|Bandièra]]<ref name="VA">{{Ref-web |url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/documents/insigne/sp_ss_scv_stemma-bandiera-sigillo_it.html |títol=Bandiera, Stemma e Sigillo della Santa Sede e dello Stato della Città del Vaticano |lenga=it |site=Site de la Santa Sieu |consulta=2 de febrièr de 2025}}</ref> | ligam_blason = [[Escut d'armas de Vatican|Escut d'armas]]<ref name="VA"/> }} La '''Ciutat de Vatican''', o simplament '''Vatican''',<ref>{{P-CLO|p=123}}</ref> oficialament l''''Estat de la Ciutat de Vatican''' (en [[italian]]: ''Stato della Città del Vaticano'';<ref>{{Ref-libre|títol=Ordinamento giuridico dello stato della Città del Vaticano|an=1932|cognòm=Cammeo|nom=Federico|pagina=27|editor=R. Bemporad & Figlio|url=https://www.google.com/books/edition/Ordinamento_giuridico_dello_stato_della/kpV3upfCo5kC?hl=oc&gbpv=0}}</ref> en [[latin]]: ''Status Civitatis Vaticanæ''), es l'[[estat sobeiran]] mai pichon e lo mens poblat del mond. Es un enclavament d'una [[Aira|superfícia]] de 0,44 km² dins la [[comuna]] [[Itàlia|italiana]] de [[Roma]]. La [[Santa Sieu]] es la catèdra<ref>La catèdra (del latin: ''cathĕdra'') es lo sèti del culte d'un [[evesque]].</ref> del [[Papa]], lo cap de la [[Glèisa Catolica Romana]]. La Ciutat de Vatican es compausada del puèg de Vatican (''Mons Vaticanus'', nom d'origina pre[[cristianisme|crestiana]]), e los Camps de Vatican, ont i a la [[Basilica de Sant Pèire]], la [[Capèla Sixtina]] e los Musèus de Vatican. Tanben apertenon a l'Estat pontifical d'autres edificis romans extèrnes a la Ciutat de Vatican. == Geografia == L'Estat de la Ciutat de Vatican s'estend sus una superficia de 44 [[ectara]]s e es totalament enclavat dins la vila de [[Roma]]. Segon leis acòrdis de Latran, sei limits son marcats per un [[barri (arquitectura)|barri]]. L'unica excepcion es la [[plaça de Sant Pèire]] qu'es dubèrta. Un tèrç dau territòri es ocupat per de construccions e dos tèrç per d'espacis dubèrts (plaças, corts, jardins, etc.). La populacion es febla, generalament situada entre 400 e 600 abitants permanents (personaus eclesiastics, gardas soís, familhas dei personaus permanents), mai {{formatnum:3000}} trabalhaires intran cada jorn dins la Ciutat per assegurar son foncionament. Fòrça lengas son utilizadas au sen de l'Estat. Lo [[latin]] es la [[lenga oficiala]] e [[drech|juridica]] de la [[Glèisa Catolica]], lo [[francés]] es la lenga utilizada per la [[diplomacia]] pontificala e l'[[alemand]] es emplegada dins la [[Gàrdia Soïssa Pontificala|Gàrdia Soïssa]]. Pasmens, dins la vida vidanta, s'utiliza fòrça l'[[italian]] qu'es tanben la lenga de la Ciutat de Vatican ela meteissa. Fòrça eclesiastics parlan egalament d'autrei lengas. == Istòria == {{veire|Estats Pontificaus}} === La formacion deis Estats de la Glèisa === {{veire|Carolingians}} Après lo transferiment de la capitala imperiala a [[Constantinòble]] en [[330]], leis emperaires [[Empèri Bizantin|romans]] gardèron un representant oficiau en [[Itàlia]], l'[[Exarcat de Ravenna|exarca de Ravenna]]. Destinat a facilitar e de melhorar la defensa de la peninsula, aqueu govèrn militar s'afondrèt en [[751]] amb la presa de [[Ravenna]] per lei [[Lombards]] d'[[Aistolf]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gianluigi Barni, ''La conquête de l'Italie par les Lombards — VIe siècle — Les Événements'', París, Éditions Albin Michel, coll. « Le Mémorial des Siècles », 1975.</ref>. Pasmens, leis invasions lombardas inquietèron la papautat que demandèt l'ajuda militara dei rèis [[Carolingians|carolingians]]. En [[754]] e en [[756]], doas campanhas permetèron ai [[Francs]] de sometre lei Lombards. L'intervencion franca es a l'origina d'un important acòrdi politic. Lei papas sostenguèron desenant lo poder carolingian en legitimant la presa dau poder per [[Pepin lo Brèu]] puei en coronant emperaire d'Occident [[Carlesmanhe]] e sei successors. En cambi, lei Francs protegiguèron la [[Glèisa Catolica|Glèisa]] còntra seis adversaris. De mai, lei Carolingians donèron una partida de sei conquistas a la papautat per formar un Estat apartenent dirèctament au sobeiran pontife. Un faus juridic, la [[donacion de Constantin]], foguèt establit per justificar aquelei transformacions territòrialas car la region èra teoricament totjorn una part de l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Huyghebaert, « Une légende de fondation : le Constitutum Constantini », ''Le Moyen Âge'', n° 85, 1979.</ref>. Aquò permetèt ai papas d'estendre son autoritat nominala en [[Latium]], en [[Sabina]] e en [[Ómbria]]. Dins la realitat, un ensemble de [[baron]]s romans prenguèt lo contraròtle efectiu de la màger part de la region. En [[774]], après una victòria novèla còntra lei [[Lombards]], [[Carlesmanhe]] apondiguèt lo [[ducat de Benevent]] e de drechs sus divèrsei bens de la vau de [[Pò]] ai domenis pontificaus. === De l'Edat Mejana a la disparicion deis Estats Pontificaus === ==== Lo periòde medievau ==== [[Fichièr:Itàlia - Division de la Peninsula vèrs 1250.png|thumb|[[Itàlia]] vèrs [[1250]].]] Durant lo [[sègle IX]], lo poder carolingian declinèt. Una causa e consequéncia d'aquel afebliment foguèt lo desvolopament de la [[feudalitat]], movement que toquèt egalament leis Estats de la Glèisa. Lei papas venguèron ansin de senhors italians e lei pus ambiciós assaièron d'estendre sei possessions territòrialas. En [[1077]], aquò menèt a una extension considerabla dei domenis pontificaus en direccion de la vau de Pò a l'eissida d'una ensemble de donacions realizadas per la comtessa [[Matilda de Toscana]]. Pasmens, en s'integrant dins lo jòc feudau, lei papas deguèron egalament faciar leis ambicions de rivaus pus poderós coma leis [[Sant Empèri Roman Germanic|emperaires germanics]] e lei [[França|rèis de França]]. La populacion romana se revoutèt tanben còntra mai d'un papa. Durant l'[[Edat Mejana]], lei papas foguèron implicats dins plusors conflictes importants. Lo premier es aqueu còntra leis emperaires germanics. Fragmentèt la societat italiana entre partisans de l'emperaire e partisans dau papa ([[Guelfs e Gibelins]]). Lei papas tenguèron ansin una plaça centrala dins l'afebliment dau [[Sant Empèri Roman Germanic|Sant Empèri]] en [[Itàlia]], especialament en combatent leis ambicions de [[Frederic Barbarossa]] ([[1155]]-[[1190]]) e de [[Frederic II Hohenstaufen]] ([[1220]]-[[1250]]). Pasmens, a la mòrt de Frederic II, son bastard [[Manfred (rèi de Sicília)|Manfred]] capitèt de prendre lo contraròtle dau [[reiaume de Sicília]]. Per defugir la restauracion d'un estat poderós dins lo sud d'Itàlia, lei papas [[Urban IV]] e [[Clement IV]] demandèron l'ajuda dau fraire de [[Loís IX de França|Sant Loís]], [[Carles Ièr d'Anjau|Carles d'Anjau]]. L'intervencion francesa entraïnèt plusors guèrras que s'acabèron per la disparicion de la dinastia Hohenstaufen en [[1268]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' John Julius Norwich, ''Histoire de la Sicile : De l'Antiquité à Cosa Nostra'', París, Tallandier, 2018, p. 180.</ref>. Dins aquò, [[Itàlia]] s'afonsèt dins l'anarquia e lei papas acceptèron la proteccion dei rèis de França de [[1309]] a [[1378]]. I obtenguèron lo [[Comtat Venaicin]] e [[Avinhon]]. ==== La Renaissença ==== [[Fichièr:Itàlia - Fin dei Guèrras d'Itàlia (1559).png|thumb|right|[[Itàlia]] en [[1559]] a l'eissida dei [[Guèrras d'Itàlia]].]] Durant la [[Renaissença]], lei papas venguèron tornarmai de princes italians fòrça implicats dins leis afaires temporaus de la peninsula. Revendicant l'ensemble dei vilas aguent apartengut ai domenis pontificaus durant lei sègles precedents, s'engatjèron dins plusors conflictes en [[Romanha]] e dins lei marchas d'[[Ancona]]. La temptativa pus famosa es probable aquela dau papa [[Alexandre VI|Alexandre VI Borgia]] ([[1492]]-[[1503]]). Mai interessat per la [[politica]] que per la [[teologia]], laissèt son fiu [[Cesar Borgia]] organizar la conquista de plusors vilas gràcias a una armada ben organizada<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Ivan Cloulas, ''Les Borgia'', Fayard, 1987.</ref>. Pasmens, la formacion d'un estat pontificau fòrt èra pas dins l'interès deis autrei poissanças italianas. De mai, a partir de [[1498]], Itàlia foguèt tanben l'enjòc d'una [[Guèrras d'Itàlia|tiera de conflictes]] entre [[França]] e [[Espanha]]. Ansin, lei temptativas d'extension dei possessions dau papa s'acabèron per de reviradas. A partir dau sègle XVI, sei frontieras s'estabilizèron e leis extensions ulterioras foguèron mai que mai lo resultat de l'integracion de vilas enclavadas : [[Ferrara]] en [[1598]], [[Urbino]] en [[1631]], [[Castro]] en [[1649]] e [[Ronciglione]] en [[1649]]. ==== La premiera disparicion deis Estats Pontificaus ==== Lei periòdes [[Revolucion Francesa|revolucionari]] e [[Napoleon Bonaparte|napoleonenc]] menacèron la subrevida deis Estats Pontificaus. D'efiech, per lei [[republican]]s, la [[teocracia]] romana èra un regime monarquic absolutista opausat ai principis novèus. Tre [[1791]], la populacion dau Comtat se revoutèt e demandèt son integracion au sen de [[França]]. En [[Itàlia]], l'armada revolucionària ataquèt leis [[Estats Pontificaus]] en [[1797]] e lo papa [[Piu VI]] deguèt cedir [[Romanha]] a la [[Republica Cisalpina]] après de negociacions amb lo [[generau]] [[Napoleon Bonaparte|Bonaparte]]. Pasmens, lo [[Directòri (França)|Directòri]] insistiguèt per abatre lo poder temporau de la papautat. Un an pus tard, leis Estats Pontificaus foguèron donc tornarmai envaïts amb l'ajuda dei patriotas italians. Expulsat, lo papa s'exilièt en [[Espanha]] e una [[Premiera Republica Romana|Republica Romana]] foguèt proclamada. Après sa presa dau poder, [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] restaurèt leis [[Estats Pontificaus]] (mens [[Romanha]]), mai assaièt tanben de vassalizar lo papa. [[Piu VII]] s'opausant a aquelei temptativas, Napoleon tornèt ocupar lei territòris pontificaus e leis incorporèt dins l'Empèri Francés ò dins lo [[Reiaume d'Itàlia]]. Gardat sota susvelhança, lo papa foguèt exiliat a [[Savona]] puei a [[Fontainebleau]]. Pasmens, la desfacha francesa e lo [[congrès de Viena]] li permetèron de recuperar sei possessions italianas en [[1814]]-[[1815]]. ==== L'unificacion italiana e la disparicion deis Estats Pontificaus ==== [[File:Itàlia - Unificacion.png|thumb|Unificacion e expansion d'[[Itàlia]] entre [[1859]] e [[1919]].]] Durant lo sègle XIX, leis Estats Pontificaus conoguèron un lòng periòde d'immobilisme durant lei pontificats de [[Leon XII]] ([[1823]]-[[1829]]), de [[Piu VIII]] ([[1829]]-[[1830]]), de [[Gregòri XVI]] ([[1831]]-[[1846]]) e de [[Piu IX]] ([[1846]]-[[1878]]). En [[1831]], una premiera revòuta necessitèt una intervencion militara [[Àustria|austriana]] per restablir l'òrdre. En novembre de [[1848]], [[Piu IX]] deguèt s'enfugir de [[Roma]] en causa d'una insureccion novèla. La populacion proclamèt la [[Segonda Republica Romana|II{{a}} Republica Romana]] que foguèt destrucha per un [[còrs expedicionari]] [[França|francés]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Laurent Reverso, ''La République romaine de 1849 et la France'', Anzio, L'Harmattan, 2008, 208 p.</ref>. Lo mantenement d'una [[garnison]] [[França|francesa]] per protegir [[Roma]] empediguèt pas la perseguida dei revòutas dins lei regions perifericas. En abriu de [[1860]], [[Romanha]] s'insurgiguèt e votèt son integracion dins lo [[Reiaume de Sardenha|Reiaume de Piemont-Sardenha]]. En setembre, lei fòrças piemontesas ocupèron lei Marchas e [[Ómbria]] per intrar lo [[Reiaume de Nàpols]]. Organizèron un plebiscit en novembre per leis annexar. Lo poder temporau de la papautat foguèt alora reduch a la region de Roma onte foguèt defendut per lei [[França|Francés]] fins a la casuda dau Segond Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean Guenel, ''La Dernière Guerre du pape, les Zouaves pontificaux au secours du Saint-Siège 1860-1870'', Rènnas, Presses universitaires de Rennes, 1998, 195 p.</ref>. [[Roma]] foguèt presa per leis [[Itàlia|Italians]] lo 20 de setembre de [[1870]] après lo retirament de la garnison francesa e una brèva guèrra de nòu jorns. Un [[plebiscit]] permetèt de legitimar l'annexion e establiguèt la capitala italiana dins la vila. Una lèi d'Asseguranças foguèt votada en mai de [[1871]] per assegurar lei prerogativas sobeiranas dau papa (drech de representacion [[diplomacia|diplomatica]], [[proprietat]] dau palais de Vatican, de [[Latran]] e dei [[Castelli Romani]]). [[Piu IX]] refusèt aquel acòrdi e se considerèt presonier. === La question romana e la creacion de l'Estat de la Ciutat de Vatican === {{veire|Question romana|Acòrdis de Latran}} [[Leon XIII]] ([[1878]]-[[1903]]) e [[Piu X]] ([[1903]]-[[1914]]) gardèron la meteissa linha que [[Piu IX]]. Per aver causa ganhada, aquelei papas assaièron de trebolar lo foncionament deis institucions italianas [[Non expedit|en enebissent]] ai [[catolicisme|catolics]] d'i participar plenament<ref>'''[[italian|(it)]]''' Saretta Marotta, « L'evoluzione del dibattito sul "non expedit" all'interno della Curia romana tra il 1860 e il 1889 », ''Rivista di storia della Chiesa in Italia'', vol. 68, nº 1, Gennaio-Giugno, 2014, p. 120.</ref><ref>'''[[italian|(it)]]''' Giacomo Martina, ''Pio IX: 1851-1866'', Roma, Università gregoriana, 1986, pp. 105-106.</ref><ref>'''[[italian|(it)]]''' Giacomo Martina, ''Pio IX: 1851-1866'', Roma, Università gregoriana, 1990, pp. 273-277.</ref>. Pasmens, aquela politica donèt ges de resultat e foguèt abandonada per [[Beneset XV]] ([[1914]]-[[1922]]). La question foguèt finalament reglada per de negociacions entre [[Piu XI]] ([[1922]]-[[1939]]) e [[Benito Mussolini]]. Signats lo 11 de febrier de [[1929]], leis [[acòrdis de Latran]] fondèron l'Estat de la Ciutat de Vatican actuau. La papautat abandonèt sei revendicacions territòrialas e se contentèt d'una aparéncia de poder temporau : * la sobeiranetat pontificala foguèt reconeguda per [[Itàlia]] sus la Ciutat de Vatican. * la proprietat pontificala de plusors bastiments (palais de Castel Gandolfo, lei basilicas de [[Sant Joan de Latran]], de [[Santa Maria Majora]] e de [[Sant Pau Fòra lei Muralhas]], divèrsei bastiments administratius de la [[Glèisa Catolica|Glèisa]], etc) foguèt reconeguda. Un estatut d'immunitat diplomatica similara a aqueu d'una ambaissada li foguèt acordat. Leis acòrdis preveguèron tanben d'autrei mesuras coma una compensacion financiera per la pèrda deis Estats Pontificaus e la signatura d'un [[concordat]] relativament avantatjós per la Glèisa. Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], la Republica Italiana mantenguèt lo tèxte en plaça fins a una reforma en [[1984]] per suprimir l'estatut de [[religion d'Estat]] dau [[catolicisme]] en [[Itàlia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-Philippe Gaudemet, « L'Accord du 16 février 1984 entre l'Italie et le Saint Siège », ''Annuaire Français de Droit International'', vol. 30, n° 1,‎ 1984, pp. 209–220.</ref>. Aquò cambièt pas lei limits e lei prerogativas de Vatican. == Organizacion politica == {{veire|Papa|Lèi Fondamentala de l'Estat de la Ciutat de Vatican}} Vatican es una [[monarquia]] [[Monarquia absoluda|absoluda]] [[Monarquia electiva|electiva]] e [[teocracia|teocratica]] que son foncionament es actualament definit per la [[Lèi Fondamentala de l'Estat de la Ciutat de Vatican|lèi fondamentala]] dau 26 de novembre de [[2000]]. Lo [[papa]] dispausa dei poders [[poder executiu|executiu]], [[poder legislatiu|legislatiu]] e [[justícia|judiciària]]. Pasmens, dins lei fachs, lei poders son largament delegats a de prelats de la [[Glèisa Catolica|Glèisa]]. Lo [[poder executiu]] es ansin generalemnt delegat a un governaire qu'es egalament encargat de la representacion [[diplomacia|diplomatic]]<ref>Article 2 de la Lèi Fondamentala de l'Estat de la Ciutat de Vatican.</ref>. Lo [[poder legislatiu]] es exercit per una comission de cinc a sèt cardenaus. De mai, l'eleccion dau sobeiran pontife es l'òbra d'un collègi de cardenaus que dèvon se prononciar a la majoritat dei dos tèrç, çò que permet d'elegit un candidat consensuau. Lo papa es elegit a vida, mai pòu abdicar. La [[diplomacia]] ocupa una plaça importanta dins leis activitats internacionalas de Vatican<ref>'''[[francés|(fr)]]''' « Dossier : La politique étrangère du Vatican », ''Diplomatie'', n° 4,‎ julhet-aost de 2003.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Paul Jean-Baptiste Noé, ''Géopolitique du Vatican'', PUF, 2015, 254 p.</ref>. Aquò es l'eiretatge d'una lònga tradicion d'intervencion que data l'[[Antiquitat]]. Foguèt a l'origina de plusors conflictes amb lei sobeirans e leis estats europèus regardant lei relacions entre la Glèisa e l'Estat, l'autonòmia dei clergats locaus ò divèrsei questions socialas. La [[Reforma]] e lo desvolopament de la [[filosofia]] dei [[Sègle de las luses|Lutz]] la fragilizèron, mai la papautat demòra una autoritat morala reconeguda au nivèu internacionau. En particular, dempuei la fin dau sègle XX, la papautat es fòrça engatjada dins la defensa de la [[patz]], dei valors de la Glèisa, dins la defensa dei catolics e dins la proteccion de l'environament. == Cultura == Coma sèti de la [[Glèisa Catolica]], la Ciutat de Vatican a una influéncia culturala fòrça importanta dins lo monde entier. === Lei monuments === La Ciutat de Vatican es classada au [[Patrimòni Mondiau de l'Umanitat]] de l'[[UNESCO]] dempuei [[1984]]. D'efiech, la màger part de sei bastiments son de caps d'òbra de l'arquitectura de la [[Renaissença]] ò dau periòde [[barròc]]. Lei pus coneguts son probable la [[plaça de Sant Pèire|plaça]] e la [[basilica de Sant Pèire]], lo [[Palais Apostolitic]] e la [[Pinacotèca de Vatican|Pinacotèca]]. La [[plaça de Sant Pèire|plaça]] e la [[basilica de Sant Pèire]] tènon un ròtle centrau dins la [[Glèisa Catolica]] car es lo luòc d'acamp de la fòga durant plusors ceremònias importantas (en particular, la benediccion ''[[urbi et orbi]]'' dau papa). La plaça es una granda esplanada d'estil barròc que constituís lo pòrge de la basilica. D'una superficia de 2,3 ectaras, pòu acuelhir {{formatnum:300000}} personas. La [[basilica de Sant Pèire]] es la glèisa dau [[papa]] e de la Ciutat de Vatican<ref>En revènge, la [[basilica de Sant Pèire]] es pas la catedrala de l'evesque de Roma. Lo sèti de la [[diocèsi]] es la [[basilica de Sant Joan de Latran]].</ref>. Es actualament l'edifici pus important de la [[Glèisa Catolica]]. Sa construccion se debanèt entre [[1506]] e [[1626]] e foguèt dirigida per d'[[arquitectura|arquitèctes]] e d'[[art|artistas]] prestigiós coma [[Bramante]] ([[1444]]-[[1514]]), [[Michelangelo Buonarroti|Miquèl Àngel]] ([[1475]]-[[1564]]), [[Carlo Maderno]] ([[1556]]-[[1629]]) ò [[Lo Bernin]] ([[1598]]-[[1680]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Linda Murray, ''La Haute Renaissance et le maniérisme'', París, Editions Thames & Hudson, 1995, 287 p.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Lees-Milne, ''Saint Peter's — the story of Saint Peter's Basilica in Rome'', Londres, Hamish Hamilton, 1967.</ref>. <gallery> Fichièr:2018-01-04 12-04-48 IMG 4120.jpg|{{center|Vista de la [[plaça de Sant Pèire]] dempuei la basilica}} Fichièr:Řím, Svatopetrské náměstí, fontána.jpg|{{center|Una [[Fònts de la plaça de Sant Pèire|fònt]] de la plaça de Sant Pèire}} Fichièr:Obelisque Saint Peter's square Vatican City.jpg|{{center|[[Obelisc de Vatican|Obelisc]] de la plaça de Sant Pèire}} Fichièr:Basilica di San Pietro in Vaticano September 2015-1a.jpg|{{center|Vista de la [[basilica de Sant Pèire]] dempuei la plaça}} Fichièr:Basílica de San Pedro, Ciudad del Vaticano low light.jpg|{{center|Nau de la basilica de Sant Pèire}} Fichièr:Basílica de San Pedro, Ciudad del Vaticano, 2022-09-17, DD 15-17 HDR.jpg|{{center|Vista interiora dau [[dòma (arquitectura)|dòma]] de la basilica de Sant Pèire}} Fichièr:Saint Peter's Square - Vatican City - DSC00638.jpg|{{center|Vista dau [[Palais Apostolitic]] dempuei la plaça de Sant Pèire}} Fichièr:Rome Sistine Chapel 01.jpg|{{center|[[Capèla Sixtina]]}} Fichièr:VaticanMuseumStaircase.jpg|{{center|[[Escaliers de Bramante]] dins lei [[musèus de Vatican]]}} Fichièr:Museums in the Vatican City.jpg|{{center|[[Musèus de Vatican]]}} </gallery> === Lei musèus === {{veire|Musèus de Vatican}} === Lei centres d'estudis === === Radiò Vatican === {{veire|Radiò Vatican}} == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Acòrdis de Latran]]. * [[Basilica de Sant Pèire]]. * [[Catolicisme]]. * [[Estats Pontificaus]]. * [[Gàrdia Soïssa Pontificala]]. * [[Glèisa Catolica Romana|Glèsia Catolica Romana]]. * [[Lèi Fondamentala de l'Estat de la Ciutat de Vatican]]. * [[Musèus de Vatican]]. * [[Papa]]. * [[Plaça de Sant Pèire]]. * [[Roma]]. * [[Santa Ses]]. </div> === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Francesco Margiotta Broglio e Philippe Levillain (dir.), ''Dictionnaire historique de la papauté'', París, Fayard, 2003. * '''[[francés|(fr)]]''' Joël-Benoît d'Onorio, ''Le Saint-Siège dans les relations internationales'', París, Éditions du Cerf / Éditions Cujas, 1989. * '''[[francés|(fr)]]''' Paul Poupard, ''Le Vatican'', coll. « Que sais-je ? », PUF, 1981. * '''[[francés|(fr)]]''' Sergio Romano, ''La Foi et le Pouvoir : Le Vatican et l'Italie de Pie IX à Benoît XVI'', Buchet-Chastel, 2007. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{Commons|Vatican|Vatican}} {{païses d'Euròpa (COE)}} [[Categoria:Vatican]] [[Categoria:1000 articles fondamentals]] 4obktd160jjc1tw68o05bmqr8pc47fq 2473925 2473924 2025-06-08T16:37:19Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei monuments */ 2473925 wikitext text/x-wiki {{omon|Santa Sieu}} {{1000 fondamentals}} {{Infobox País | lengas_oficialas = [[italian]] e [[latin]] | capitala = Cap | tipe_govèrn = Monarquia teocratica electiva | títols_dirigents = Pontife | noms_dirigents = [[Leon XIV]] | densitat = 1800 | data_independéncia = 7 junh de [[1929]] | país_independéncia = Reialme d'Itàlia | superfícia_totala=0,49 | mapa = Vatican Europe Location.svg | còde_país = VA, VAT, 336 | populacion_totala = 882 | imne_nacional = ''Inno Pontificio'' | imne audio=United States Navy Band - Inno e Marcia Pontificale.ogg | domeni_internet =.va | indicatiu_telefonic=379 (de jure) +39 (de facto) | fus_orari = UTC+1 | moneda = [[Èuro]] | organizacions_internacionalas = Estat non membre (observator permanent), representat internacionalament per la Santa Sieu de l'[[ONU]] | ligam_bandièra = [[Bandièra de Vatican|Bandièra]]<ref name="VA">{{Ref-web |url=https://www.vatican.va/roman_curia/secretariat_state/documents/insigne/sp_ss_scv_stemma-bandiera-sigillo_it.html |títol=Bandiera, Stemma e Sigillo della Santa Sede e dello Stato della Città del Vaticano |lenga=it |site=Site de la Santa Sieu |consulta=2 de febrièr de 2025}}</ref> | ligam_blason = [[Escut d'armas de Vatican|Escut d'armas]]<ref name="VA"/> }} La '''Ciutat de Vatican''', o simplament '''Vatican''',<ref>{{P-CLO|p=123}}</ref> oficialament l''''Estat de la Ciutat de Vatican''' (en [[italian]]: ''Stato della Città del Vaticano'';<ref>{{Ref-libre|títol=Ordinamento giuridico dello stato della Città del Vaticano|an=1932|cognòm=Cammeo|nom=Federico|pagina=27|editor=R. Bemporad & Figlio|url=https://www.google.com/books/edition/Ordinamento_giuridico_dello_stato_della/kpV3upfCo5kC?hl=oc&gbpv=0}}</ref> en [[latin]]: ''Status Civitatis Vaticanæ''), es l'[[estat sobeiran]] mai pichon e lo mens poblat del mond. Es un enclavament d'una [[Aira|superfícia]] de 0,44 km² dins la [[comuna]] [[Itàlia|italiana]] de [[Roma]]. La [[Santa Sieu]] es la catèdra<ref>La catèdra (del latin: ''cathĕdra'') es lo sèti del culte d'un [[evesque]].</ref> del [[Papa]], lo cap de la [[Glèisa Catolica Romana]]. La Ciutat de Vatican es compausada del puèg de Vatican (''Mons Vaticanus'', nom d'origina pre[[cristianisme|crestiana]]), e los Camps de Vatican, ont i a la [[Basilica de Sant Pèire]], la [[Capèla Sixtina]] e los Musèus de Vatican. Tanben apertenon a l'Estat pontifical d'autres edificis romans extèrnes a la Ciutat de Vatican. == Geografia == L'Estat de la Ciutat de Vatican s'estend sus una superficia de 44 [[ectara]]s e es totalament enclavat dins la vila de [[Roma]]. Segon leis acòrdis de Latran, sei limits son marcats per un [[barri (arquitectura)|barri]]. L'unica excepcion es la [[plaça de Sant Pèire]] qu'es dubèrta. Un tèrç dau territòri es ocupat per de construccions e dos tèrç per d'espacis dubèrts (plaças, corts, jardins, etc.). La populacion es febla, generalament situada entre 400 e 600 abitants permanents (personaus eclesiastics, gardas soís, familhas dei personaus permanents), mai {{formatnum:3000}} trabalhaires intran cada jorn dins la Ciutat per assegurar son foncionament. Fòrça lengas son utilizadas au sen de l'Estat. Lo [[latin]] es la [[lenga oficiala]] e [[drech|juridica]] de la [[Glèisa Catolica]], lo [[francés]] es la lenga utilizada per la [[diplomacia]] pontificala e l'[[alemand]] es emplegada dins la [[Gàrdia Soïssa Pontificala|Gàrdia Soïssa]]. Pasmens, dins la vida vidanta, s'utiliza fòrça l'[[italian]] qu'es tanben la lenga de la Ciutat de Vatican ela meteissa. Fòrça eclesiastics parlan egalament d'autrei lengas. == Istòria == {{veire|Estats Pontificaus}} === La formacion deis Estats de la Glèisa === {{veire|Carolingians}} Après lo transferiment de la capitala imperiala a [[Constantinòble]] en [[330]], leis emperaires [[Empèri Bizantin|romans]] gardèron un representant oficiau en [[Itàlia]], l'[[Exarcat de Ravenna|exarca de Ravenna]]. Destinat a facilitar e de melhorar la defensa de la peninsula, aqueu govèrn militar s'afondrèt en [[751]] amb la presa de [[Ravenna]] per lei [[Lombards]] d'[[Aistolf]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gianluigi Barni, ''La conquête de l'Italie par les Lombards — VIe siècle — Les Événements'', París, Éditions Albin Michel, coll. « Le Mémorial des Siècles », 1975.</ref>. Pasmens, leis invasions lombardas inquietèron la papautat que demandèt l'ajuda militara dei rèis [[Carolingians|carolingians]]. En [[754]] e en [[756]], doas campanhas permetèron ai [[Francs]] de sometre lei Lombards. L'intervencion franca es a l'origina d'un important acòrdi politic. Lei papas sostenguèron desenant lo poder carolingian en legitimant la presa dau poder per [[Pepin lo Brèu]] puei en coronant emperaire d'Occident [[Carlesmanhe]] e sei successors. En cambi, lei Francs protegiguèron la [[Glèisa Catolica|Glèisa]] còntra seis adversaris. De mai, lei Carolingians donèron una partida de sei conquistas a la papautat per formar un Estat apartenent dirèctament au sobeiran pontife. Un faus juridic, la [[donacion de Constantin]], foguèt establit per justificar aquelei transformacions territòrialas car la region èra teoricament totjorn una part de l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Huyghebaert, « Une légende de fondation : le Constitutum Constantini », ''Le Moyen Âge'', n° 85, 1979.</ref>. Aquò permetèt ai papas d'estendre son autoritat nominala en [[Latium]], en [[Sabina]] e en [[Ómbria]]. Dins la realitat, un ensemble de [[baron]]s romans prenguèt lo contraròtle efectiu de la màger part de la region. En [[774]], après una victòria novèla còntra lei [[Lombards]], [[Carlesmanhe]] apondiguèt lo [[ducat de Benevent]] e de drechs sus divèrsei bens de la vau de [[Pò]] ai domenis pontificaus. === De l'Edat Mejana a la disparicion deis Estats Pontificaus === ==== Lo periòde medievau ==== [[Fichièr:Itàlia - Division de la Peninsula vèrs 1250.png|thumb|[[Itàlia]] vèrs [[1250]].]] Durant lo [[sègle IX]], lo poder carolingian declinèt. Una causa e consequéncia d'aquel afebliment foguèt lo desvolopament de la [[feudalitat]], movement que toquèt egalament leis Estats de la Glèisa. Lei papas venguèron ansin de senhors italians e lei pus ambiciós assaièron d'estendre sei possessions territòrialas. En [[1077]], aquò menèt a una extension considerabla dei domenis pontificaus en direccion de la vau de Pò a l'eissida d'una ensemble de donacions realizadas per la comtessa [[Matilda de Toscana]]. Pasmens, en s'integrant dins lo jòc feudau, lei papas deguèron egalament faciar leis ambicions de rivaus pus poderós coma leis [[Sant Empèri Roman Germanic|emperaires germanics]] e lei [[França|rèis de França]]. La populacion romana se revoutèt tanben còntra mai d'un papa. Durant l'[[Edat Mejana]], lei papas foguèron implicats dins plusors conflictes importants. Lo premier es aqueu còntra leis emperaires germanics. Fragmentèt la societat italiana entre partisans de l'emperaire e partisans dau papa ([[Guelfs e Gibelins]]). Lei papas tenguèron ansin una plaça centrala dins l'afebliment dau [[Sant Empèri Roman Germanic|Sant Empèri]] en [[Itàlia]], especialament en combatent leis ambicions de [[Frederic Barbarossa]] ([[1155]]-[[1190]]) e de [[Frederic II Hohenstaufen]] ([[1220]]-[[1250]]). Pasmens, a la mòrt de Frederic II, son bastard [[Manfred (rèi de Sicília)|Manfred]] capitèt de prendre lo contraròtle dau [[reiaume de Sicília]]. Per defugir la restauracion d'un estat poderós dins lo sud d'Itàlia, lei papas [[Urban IV]] e [[Clement IV]] demandèron l'ajuda dau fraire de [[Loís IX de França|Sant Loís]], [[Carles Ièr d'Anjau|Carles d'Anjau]]. L'intervencion francesa entraïnèt plusors guèrras que s'acabèron per la disparicion de la dinastia Hohenstaufen en [[1268]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' John Julius Norwich, ''Histoire de la Sicile : De l'Antiquité à Cosa Nostra'', París, Tallandier, 2018, p. 180.</ref>. Dins aquò, [[Itàlia]] s'afonsèt dins l'anarquia e lei papas acceptèron la proteccion dei rèis de França de [[1309]] a [[1378]]. I obtenguèron lo [[Comtat Venaicin]] e [[Avinhon]]. ==== La Renaissença ==== [[Fichièr:Itàlia - Fin dei Guèrras d'Itàlia (1559).png|thumb|right|[[Itàlia]] en [[1559]] a l'eissida dei [[Guèrras d'Itàlia]].]] Durant la [[Renaissença]], lei papas venguèron tornarmai de princes italians fòrça implicats dins leis afaires temporaus de la peninsula. Revendicant l'ensemble dei vilas aguent apartengut ai domenis pontificaus durant lei sègles precedents, s'engatjèron dins plusors conflictes en [[Romanha]] e dins lei marchas d'[[Ancona]]. La temptativa pus famosa es probable aquela dau papa [[Alexandre VI|Alexandre VI Borgia]] ([[1492]]-[[1503]]). Mai interessat per la [[politica]] que per la [[teologia]], laissèt son fiu [[Cesar Borgia]] organizar la conquista de plusors vilas gràcias a una armada ben organizada<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Ivan Cloulas, ''Les Borgia'', Fayard, 1987.</ref>. Pasmens, la formacion d'un estat pontificau fòrt èra pas dins l'interès deis autrei poissanças italianas. De mai, a partir de [[1498]], Itàlia foguèt tanben l'enjòc d'una [[Guèrras d'Itàlia|tiera de conflictes]] entre [[França]] e [[Espanha]]. Ansin, lei temptativas d'extension dei possessions dau papa s'acabèron per de reviradas. A partir dau sègle XVI, sei frontieras s'estabilizèron e leis extensions ulterioras foguèron mai que mai lo resultat de l'integracion de vilas enclavadas : [[Ferrara]] en [[1598]], [[Urbino]] en [[1631]], [[Castro]] en [[1649]] e [[Ronciglione]] en [[1649]]. ==== La premiera disparicion deis Estats Pontificaus ==== Lei periòdes [[Revolucion Francesa|revolucionari]] e [[Napoleon Bonaparte|napoleonenc]] menacèron la subrevida deis Estats Pontificaus. D'efiech, per lei [[republican]]s, la [[teocracia]] romana èra un regime monarquic absolutista opausat ai principis novèus. Tre [[1791]], la populacion dau Comtat se revoutèt e demandèt son integracion au sen de [[França]]. En [[Itàlia]], l'armada revolucionària ataquèt leis [[Estats Pontificaus]] en [[1797]] e lo papa [[Piu VI]] deguèt cedir [[Romanha]] a la [[Republica Cisalpina]] après de negociacions amb lo [[generau]] [[Napoleon Bonaparte|Bonaparte]]. Pasmens, lo [[Directòri (França)|Directòri]] insistiguèt per abatre lo poder temporau de la papautat. Un an pus tard, leis Estats Pontificaus foguèron donc tornarmai envaïts amb l'ajuda dei patriotas italians. Expulsat, lo papa s'exilièt en [[Espanha]] e una [[Premiera Republica Romana|Republica Romana]] foguèt proclamada. Après sa presa dau poder, [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] restaurèt leis [[Estats Pontificaus]] (mens [[Romanha]]), mai assaièt tanben de vassalizar lo papa. [[Piu VII]] s'opausant a aquelei temptativas, Napoleon tornèt ocupar lei territòris pontificaus e leis incorporèt dins l'Empèri Francés ò dins lo [[Reiaume d'Itàlia]]. Gardat sota susvelhança, lo papa foguèt exiliat a [[Savona]] puei a [[Fontainebleau]]. Pasmens, la desfacha francesa e lo [[congrès de Viena]] li permetèron de recuperar sei possessions italianas en [[1814]]-[[1815]]. ==== L'unificacion italiana e la disparicion deis Estats Pontificaus ==== [[File:Itàlia - Unificacion.png|thumb|Unificacion e expansion d'[[Itàlia]] entre [[1859]] e [[1919]].]] Durant lo sègle XIX, leis Estats Pontificaus conoguèron un lòng periòde d'immobilisme durant lei pontificats de [[Leon XII]] ([[1823]]-[[1829]]), de [[Piu VIII]] ([[1829]]-[[1830]]), de [[Gregòri XVI]] ([[1831]]-[[1846]]) e de [[Piu IX]] ([[1846]]-[[1878]]). En [[1831]], una premiera revòuta necessitèt una intervencion militara [[Àustria|austriana]] per restablir l'òrdre. En novembre de [[1848]], [[Piu IX]] deguèt s'enfugir de [[Roma]] en causa d'una insureccion novèla. La populacion proclamèt la [[Segonda Republica Romana|II{{a}} Republica Romana]] que foguèt destrucha per un [[còrs expedicionari]] [[França|francés]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Laurent Reverso, ''La République romaine de 1849 et la France'', Anzio, L'Harmattan, 2008, 208 p.</ref>. Lo mantenement d'una [[garnison]] [[França|francesa]] per protegir [[Roma]] empediguèt pas la perseguida dei revòutas dins lei regions perifericas. En abriu de [[1860]], [[Romanha]] s'insurgiguèt e votèt son integracion dins lo [[Reiaume de Sardenha|Reiaume de Piemont-Sardenha]]. En setembre, lei fòrças piemontesas ocupèron lei Marchas e [[Ómbria]] per intrar lo [[Reiaume de Nàpols]]. Organizèron un plebiscit en novembre per leis annexar. Lo poder temporau de la papautat foguèt alora reduch a la region de Roma onte foguèt defendut per lei [[França|Francés]] fins a la casuda dau Segond Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean Guenel, ''La Dernière Guerre du pape, les Zouaves pontificaux au secours du Saint-Siège 1860-1870'', Rènnas, Presses universitaires de Rennes, 1998, 195 p.</ref>. [[Roma]] foguèt presa per leis [[Itàlia|Italians]] lo 20 de setembre de [[1870]] après lo retirament de la garnison francesa e una brèva guèrra de nòu jorns. Un [[plebiscit]] permetèt de legitimar l'annexion e establiguèt la capitala italiana dins la vila. Una lèi d'Asseguranças foguèt votada en mai de [[1871]] per assegurar lei prerogativas sobeiranas dau papa (drech de representacion [[diplomacia|diplomatica]], [[proprietat]] dau palais de Vatican, de [[Latran]] e dei [[Castelli Romani]]). [[Piu IX]] refusèt aquel acòrdi e se considerèt presonier. === La question romana e la creacion de l'Estat de la Ciutat de Vatican === {{veire|Question romana|Acòrdis de Latran}} [[Leon XIII]] ([[1878]]-[[1903]]) e [[Piu X]] ([[1903]]-[[1914]]) gardèron la meteissa linha que [[Piu IX]]. Per aver causa ganhada, aquelei papas assaièron de trebolar lo foncionament deis institucions italianas [[Non expedit|en enebissent]] ai [[catolicisme|catolics]] d'i participar plenament<ref>'''[[italian|(it)]]''' Saretta Marotta, « L'evoluzione del dibattito sul "non expedit" all'interno della Curia romana tra il 1860 e il 1889 », ''Rivista di storia della Chiesa in Italia'', vol. 68, nº 1, Gennaio-Giugno, 2014, p. 120.</ref><ref>'''[[italian|(it)]]''' Giacomo Martina, ''Pio IX: 1851-1866'', Roma, Università gregoriana, 1986, pp. 105-106.</ref><ref>'''[[italian|(it)]]''' Giacomo Martina, ''Pio IX: 1851-1866'', Roma, Università gregoriana, 1990, pp. 273-277.</ref>. Pasmens, aquela politica donèt ges de resultat e foguèt abandonada per [[Beneset XV]] ([[1914]]-[[1922]]). La question foguèt finalament reglada per de negociacions entre [[Piu XI]] ([[1922]]-[[1939]]) e [[Benito Mussolini]]. Signats lo 11 de febrier de [[1929]], leis [[acòrdis de Latran]] fondèron l'Estat de la Ciutat de Vatican actuau. La papautat abandonèt sei revendicacions territòrialas e se contentèt d'una aparéncia de poder temporau : * la sobeiranetat pontificala foguèt reconeguda per [[Itàlia]] sus la Ciutat de Vatican. * la proprietat pontificala de plusors bastiments (palais de Castel Gandolfo, lei basilicas de [[Sant Joan de Latran]], de [[Santa Maria Majora]] e de [[Sant Pau Fòra lei Muralhas]], divèrsei bastiments administratius de la [[Glèisa Catolica|Glèisa]], etc) foguèt reconeguda. Un estatut d'immunitat diplomatica similara a aqueu d'una ambaissada li foguèt acordat. Leis acòrdis preveguèron tanben d'autrei mesuras coma una compensacion financiera per la pèrda deis Estats Pontificaus e la signatura d'un [[concordat]] relativament avantatjós per la Glèisa. Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], la Republica Italiana mantenguèt lo tèxte en plaça fins a una reforma en [[1984]] per suprimir l'estatut de [[religion d'Estat]] dau [[catolicisme]] en [[Itàlia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-Philippe Gaudemet, « L'Accord du 16 février 1984 entre l'Italie et le Saint Siège », ''Annuaire Français de Droit International'', vol. 30, n° 1,‎ 1984, pp. 209–220.</ref>. Aquò cambièt pas lei limits e lei prerogativas de Vatican. == Organizacion politica == {{veire|Papa|Lèi Fondamentala de l'Estat de la Ciutat de Vatican}} Vatican es una [[monarquia]] [[Monarquia absoluda|absoluda]] [[Monarquia electiva|electiva]] e [[teocracia|teocratica]] que son foncionament es actualament definit per la [[Lèi Fondamentala de l'Estat de la Ciutat de Vatican|lèi fondamentala]] dau 26 de novembre de [[2000]]. Lo [[papa]] dispausa dei poders [[poder executiu|executiu]], [[poder legislatiu|legislatiu]] e [[justícia|judiciària]]. Pasmens, dins lei fachs, lei poders son largament delegats a de prelats de la [[Glèisa Catolica|Glèisa]]. Lo [[poder executiu]] es ansin generalemnt delegat a un governaire qu'es egalament encargat de la representacion [[diplomacia|diplomatic]]<ref>Article 2 de la Lèi Fondamentala de l'Estat de la Ciutat de Vatican.</ref>. Lo [[poder legislatiu]] es exercit per una comission de cinc a sèt cardenaus. De mai, l'eleccion dau sobeiran pontife es l'òbra d'un collègi de cardenaus que dèvon se prononciar a la majoritat dei dos tèrç, çò que permet d'elegit un candidat consensuau. Lo papa es elegit a vida, mai pòu abdicar. La [[diplomacia]] ocupa una plaça importanta dins leis activitats internacionalas de Vatican<ref>'''[[francés|(fr)]]''' « Dossier : La politique étrangère du Vatican », ''Diplomatie'', n° 4,‎ julhet-aost de 2003.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Paul Jean-Baptiste Noé, ''Géopolitique du Vatican'', PUF, 2015, 254 p.</ref>. Aquò es l'eiretatge d'una lònga tradicion d'intervencion que data l'[[Antiquitat]]. Foguèt a l'origina de plusors conflictes amb lei sobeirans e leis estats europèus regardant lei relacions entre la Glèisa e l'Estat, l'autonòmia dei clergats locaus ò divèrsei questions socialas. La [[Reforma]] e lo desvolopament de la [[filosofia]] dei [[Sègle de las luses|Lutz]] la fragilizèron, mai la papautat demòra una autoritat morala reconeguda au nivèu internacionau. En particular, dempuei la fin dau sègle XX, la papautat es fòrça engatjada dins la defensa de la [[patz]], dei valors de la Glèisa, dins la defensa dei catolics e dins la proteccion de l'environament. == Cultura == Coma sèti de la [[Glèisa Catolica]], la Ciutat de Vatican a una influéncia culturala fòrça importanta dins lo monde entier. === Lei monuments === La Ciutat de Vatican es classada au [[Patrimòni Mondiau de l'Umanitat]] de l'[[UNESCO]] dempuei [[1984]]. D'efiech, la màger part de sei bastiments son de caps d'òbra de l'arquitectura de la [[Renaissença]] ò dau periòde [[barròc]]. Lei pus coneguts son probable la [[plaça de Sant Pèire|plaça]] e la [[basilica de Sant Pèire]], lo [[Palais Apostolitic]] e la [[Pinacotèca de Vatican|Pinacotèca]]. La [[plaça de Sant Pèire|plaça]] e la [[basilica de Sant Pèire]] tènon un ròtle centrau dins la [[Glèisa Catolica]] car es lo luòc d'acamp de la fòga durant plusors ceremònias importantas (en particular, la benediccion ''[[urbi et orbi]]'' dau papa). La plaça es una granda esplanada d'estil barròc que constituís lo pòrge de la basilica. D'una superficia de 2,3 ectaras, pòu acuelhir {{formatnum:300000}} personas. La [[basilica de Sant Pèire]] es la glèisa dau [[papa]] e de la Ciutat de Vatican<ref>En revènge, la [[basilica de Sant Pèire]] es pas la catedrala de l'evesque de Roma. Lo sèti de la [[diocèsi]] es la [[basilica de Sant Joan de Latran]].</ref>. Es actualament l'edifici pus important de la [[Glèisa Catolica]]. Sa construccion se debanèt entre [[1506]] e [[1626]] e foguèt dirigida per d'[[arquitectura|arquitèctes]] e d'[[art|artistas]] prestigiós coma [[Bramante]] ([[1444]]-[[1514]]), [[Michelangelo Buonarroti|Miquèl Àngel]] ([[1475]]-[[1564]]), [[Carlo Maderno]] ([[1556]]-[[1629]]) ò [[Lo Bernin]] ([[1598]]-[[1680]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Linda Murray, ''La Haute Renaissance et le maniérisme'', París, Editions Thames & Hudson, 1995, 287 p.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Lees-Milne, ''Saint Peter's — the story of Saint Peter's Basilica in Rome'', Londres, Hamish Hamilton, 1967.</ref>. Lo [[Palais Apostolitic]] es un important complèxe palatin que data de la [[Renaissença]]. S'i tròban leis apartaments oficiaus dau papa, lei burèus de la [[Curia Romana]], la [[Bibliotèca Apostolitica Vaticana]] e una partida dei [[musèus de Vatican]]. Plusors caps d'òbra de l'art de la [[Renaissença]] ([[capèla Sixtina]], [[capèla Nicolina]], [[apartaments Borgia]], etc.) se tròban tanben dins aqueu palais<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Ufficio Pubblicazioni Musei Vaticani, ''Les Musées du Vatican'', Edizioni Musei Vaticani, 2010.</ref>. <gallery> Fichièr:2018-01-04 12-04-48 IMG 4120.jpg|{{center|Vista de la [[plaça de Sant Pèire]] dempuei la basilica}} Fichièr:Řím, Svatopetrské náměstí, fontána.jpg|{{center|Una [[Fònts de la plaça de Sant Pèire|fònt]] de la plaça de Sant Pèire}} Fichièr:Obelisque Saint Peter's square Vatican City.jpg|{{center|[[Obelisc de Vatican|Obelisc]] de la plaça de Sant Pèire}} Fichièr:Basilica di San Pietro in Vaticano September 2015-1a.jpg|{{center|Vista de la [[basilica de Sant Pèire]] dempuei la plaça}} Fichièr:Basílica de San Pedro, Ciudad del Vaticano low light.jpg|{{center|Nau de la basilica de Sant Pèire}} Fichièr:Basílica de San Pedro, Ciudad del Vaticano, 2022-09-17, DD 15-17 HDR.jpg|{{center|Vista interiora dau [[dòma (arquitectura)|dòma]] de la basilica de Sant Pèire}} Fichièr:Saint Peter's Square - Vatican City - DSC00638.jpg|{{center|Vista dau [[Palais Apostolitic]] dempuei la plaça de Sant Pèire}} Fichièr:Rome Sistine Chapel 01.jpg|{{center|[[Capèla Sixtina]]}} Fichièr:VaticanMuseumStaircase.jpg|{{center|[[Escaliers de Bramante]] dins lei [[musèus de Vatican]]}} Fichièr:Museums in the Vatican City.jpg|{{center|[[Musèus de Vatican]]}} </gallery> === Lei musèus === {{veire|Musèus de Vatican}} === Lei centres d'estudis === === Radiò Vatican === {{veire|Radiò Vatican}} == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Acòrdis de Latran]]. * [[Basilica de Sant Pèire]]. * [[Catolicisme]]. * [[Estats Pontificaus]]. * [[Gàrdia Soïssa Pontificala]]. * [[Glèisa Catolica Romana|Glèsia Catolica Romana]]. * [[Lèi Fondamentala de l'Estat de la Ciutat de Vatican]]. * [[Musèus de Vatican]]. * [[Papa]]. * [[Plaça de Sant Pèire]]. * [[Roma]]. * [[Santa Ses]]. </div> === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Francesco Margiotta Broglio e Philippe Levillain (dir.), ''Dictionnaire historique de la papauté'', París, Fayard, 2003. * '''[[francés|(fr)]]''' Joël-Benoît d'Onorio, ''Le Saint-Siège dans les relations internationales'', París, Éditions du Cerf / Éditions Cujas, 1989. * '''[[francés|(fr)]]''' Paul Poupard, ''Le Vatican'', coll. « Que sais-je ? », PUF, 1981. * '''[[francés|(fr)]]''' Sergio Romano, ''La Foi et le Pouvoir : Le Vatican et l'Italie de Pie IX à Benoît XVI'', Buchet-Chastel, 2007. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{Commons|Vatican|Vatican}} {{païses d'Euròpa (COE)}} [[Categoria:Vatican]] [[Categoria:1000 articles fondamentals]] i3ulzr7ejugv0r5zqfvgjau37p8dy3u 0 4526 2473944 2459726 2025-06-09T01:10:17Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2473944 wikitext text/x-wiki {{Dialecte Lemosin}} {{Veire omonims|Lemosin}} {{Infobox Lenga |Lenga=Lemosin |País=[[França]] |Regions= [[Lemosin (region)]] |personas=400.000 |n=? |tipologia={{SVO}}<br /> {{Lenga sillabica}} |status= |academia= |iso1=oc |iso2=oci |iso3=oci |iso6=lms |iso-6P=oci |ietf=oc-lemosin |carta=lengas indoeuropèas |glottolog=limo1246 |mòstra= |espandida=I (lenga individuala)|grop=L (lenga viva)|en occitan=Lemosin|imatge=Carta occitan lemosin.svg|lenga=Occitan lemosin|fam1=[[Lengas indoeuropèas]]|fam3=[[Lengas romanicas]]|fam2=[[Lengas italicas]]|fam4=[[occitanoromanic|Lengas occitanoromanicas]]|fam5=[[Occitan]]|fam6=[[Nòrdoccitan]]|imatge-legenda=Espaci dialectal de l'occitan lemosin, e sas vilas.}} Lo '''lemosin''' es un dialecte [[nòrd-occitan]] que s'espandís en defòra daus limits actuaus de la region de [[Lemosin (region)|Lemosin]] dins la meitat nòrd dau departament de [[Dordonha (departament)|Dordonha]] (24) e la meitat est de la [[Charanta (departament)|Charanta]] lemosina (16) a l'est d'[[Engoleime]]<ref>Peir Desrozier, Joan Ros, ''L'ortografia occitana. Lo lemosin''. Montpelhièr, Centre d'Estudis Occitans. Universitat de Montpelhièr III, 1974. pp 9-14.</ref>. Es estat rarament<ref>La darriera version de l'[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?pg=00206 Atlàs de las lengas menaçadas de l'UNESCO] es quasiben la sola excepcion aura.</ref> classificat coma lenga independenta, mas lo [[ISO 639|còde ISO 639-3]]<ref>[https://web.archive.org/web/20081002093608/http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=lms Pagina sul còde ''lms'']</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080924170438/http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=oci Pagina sus lo còde ''oci'']</ref> e l'enciclopèdia de las lengas ''Ethnologue''<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=oci Pagina de l'edicion actuala sus l'occitan, emb lo lemosin coma dialècte]</ref> an abandonat lo còde ''lms''<ref>[http://www.ethnologue.com/15/show_language.asp?code=lms Pagina de la quinzena edicion sus lo lemosin]</ref>, uei utilizat coma còde [[ISO 639-6]] per lo dialècte lemosin. == Espaci == Lo lemosin es limitat au nòrd e a l'oest per los dialectes d'oïl —[[francés]] o [[peitavin-santongés|peitavin-santongés]]—, au miegjorn per l'isoglòssa ''ca~cha, ga~ja'' que definís los limits entre los parlars de l'occitan meridionau e los parlars dau [[nòrd-occitan]]. La separacion entre lemosin e auvernhat au levant es mens segura, se fai tant sus daus criteris fonetics coma lexicaus. Per çò qu'es de la fonetica, lo lemosin consèrva mielhs las vocalas e palataliza mens las consonantas.[[File:Dialectes et sos-dialectes ALMC segond Enric Guiter.png|thumb|242x242px|Dialectes e sosdialectes dins l'Atlas linguistic e etnografic dau Massís Centrau segond Enric Guiter. Henri Guiter. "Sur l'Atlas Linguistique de l'Auvergne et du Limousin". Revue de Linguistique Romane n°55, 1991, pp. 101-118.]]Sus lo terren, lo lemosin es parlat dins cinc departaments: la quasi-totalitat de [[Cruesa]] (au sud-oèst, [[Borgon Nuòu]], [[Benavent]]), la [[Nauta Vinhana]], [[Corresa]], dins la partida de [[Dordonha]] au nòrd d'una linha que passa un pauc au dessús de [[Salanhac]], de [[Las Aisiás de Taiac e Siruèlh|Las Eisiás]], entre [[Brageirac]] e [[Moissida]] per rejúnher la separacion òc-oïl a [[Puei Narmand]] (çò qu'inclutz una pita partida de [[Gironda]]) e enfin las contradas de [[Confolent]] e [[Montberol]] en Charanta. Una pita partida entre [[Bòrt]] e [[Ausança]] aperten au domeni auvernhat, l'apartenéncia d'[[Ussèl]] a un o autre domeni es contestada<ref>A Lanly, ''Enquête linguistique sur le plateau d'Ussel''</ref>. Après [[Borgon Nuòu]] a l'est, un basculament pro franc vèrs l'[[auvernhat]], que s'accentua a mesura qu'òm s'aluenha de [[Borgon Nuòu]] e que aprueismam d'[[Aubuçon]]. A partir de [[Pont a Riom]], lo parlar es fortament influençat per lo dialècte auvernhat. L'apartenéncia d'[[Ussèl]] a l'un o l'autre domeni es contestada<ref>A Lanly, ''Enquête linguistique sur le plateau d'Ussel''</ref>. Lo limit entre la parladura lemosina e lo [[lengadocian]] passa, amb zònas onte se barrejan, traversant d'èst en oèst los cantons de [[Vilafrancha de Lopchac]], [[La Fòrça (Perigòrd)]], [[Vila Amblard]], [[Vern|Vergt]], [[Albuga]], [[Sent Cibran]], [[Sarlat]], [[Carluç]]. Adonc lo lemosin se pòt caracterizar de dos biais: modificacion de l'importància relativa entre los sistemas consonantics e vocalics en favor dau darrier per eliminacion de las consonantas finalas emb de las [[palatalizacion]]s moderadas. D'un autre pan, especificitat relativa que, dins quauques cas, lo restacha aus parlars [[Peitavin-santongés|peitavins]] o aumens a un grop “atlantic”. == Variacion intèrna == Lo lemosin se pòt partir en tres zònas dialectalas plan diferenciadas: lo bas lemosin (o miegjornau) d'un costat, lo naut lemosin e lo marchés de l'autre. === Bas lemosin === Lo bas lemosin es mai pròpche foneticament de l'occitan meridionau. Son sistema consonantic es bèucòp mens afectat; se las palatalizacions son nombrosas e variadas, a una relativa conservacion de las consonantas finalas: l’''s'' demòra davant consonanta (quitament dins un grop sintactic) emb una realizacion que vai de [s] a [h] (aspiracion) en passar per un son que sembla la “jota” espanhòla, sonat constrictiva velara [x], l’''l'' finala es pas vocalizada, au limit s'amudís simplament (prononciada se realiza [l] o [r]). Per consequéncia lo sistèma vocalic es maitot mens perturbat qu'en naut lemosin. Lo bas lemosin fai un triangle e recuebre la quasi totalitat de [[Corresa]] e, en [[Peiregòrd]], la contrada de [[Montinhac (Perigòrd)|Montinhac]]. === Marcha === La [[Marcha]] es una region d'interferéncia entre los parlars occitans e francés, mas l'estructura de la lenga demòra tot parier occitana (vejatz [[Creissent]]). Quò es un parlar de mau definir, considerablament atomizat onte n'òm pòt trobar daus conservatismes curiós au mitan de mots peitavins. Se caracteriza per un grand nombre de palatalizacions e la reduccion daus diftongs. Dau ponch de veüda linguistic consideram que la Marcha ocupa la rasa nòrd de la [[Nauta Vinhana]] (contrada de [[Manhac-Laval]]) e una bona part de [[Cruesa]] (contradas de [[Dun]], [[Garait]]). === Naut lemosin === Lo demorat dau domeni constituís lo naut lemosin qu'es lo pus espandut e intermediari entre lo bas lemosin e lo marchés. A la diferéncia daus autres dialèctes, en lo naut lemosin lo comportament de las èssas en posicion de còda sillabica sembla dependre mai dels fonèmas precedents que daus seguents. Aprèp una consonanta amb realizacion fonetica o una semivocala, las èssas s’amudisson totjorn: * fòrts: [fòR] * vers: [vèR] * enfants: [èfõm] * solelhs: [shulej] * verais: [vRaj] o [Raj] * rius: [riw] * piaus: [pjaw] Es de notar que Peiregòrd a quauques particularitats per comparason aus ranvèrs de [[Lemòtges]], subretot dins sa partida oest. Es sovent pus conservator mas, tot parier, foneticament pus pròpche dau naut lemosin que non pas dau bas lemosin. === Influéncias === Las evolucions divergentas (es a dire au còp las influéncias exterioras e las evolucions comparablas a certanas especificitats d'un domeni vesin) per las pus importantas an doas originas: una francesa, l'autra auvernhata. Lo lemosin es bordat de dos costats per un dialecte d'oïl (francés, peitavin-santongés), n'òm pòt esperar per consequent de las interferéncias importantas. De fach, sus tota la partida oest de [[Puei Narmand]] a [[Confolent]] lo limit es ben trenchat, i a mas un petit endrech onte las doas lengas interferissen: [[Chanaur]] (rasís [[Senta Eulàlia]]). Per contra au nòrd, la Marcha constituís la zòna d'interferéncia. Se quauques trachs fonetics se semblan en lemosin e en peitavin, se n'òm pòt comparar una partida daus lexics, s'agís bèucòp mai de particularitats comunas que non pas d'influéncias d'un parlar sus l'autre. L'influéncia dins la lenga parlada dau francés oficiau es benleu un pauc mai marcada en lemosin que dins los autres parlars occitans, mas de tot biais l'accion se fai subretot sus lo vocabulari, gaire sus la fonetica. L'influéncia de l'auvernhat en [[Cruesa]] e lo nòrd-est de [[Corresa]] es benleu pus sensibla. Se traduís per una creissença de las palatalizacions, una frequéncia mai granda de [œ] coma evolucion de diftongs o de vocalas e daus passatges de ''-er-'' a [ar]. Una influéncia meridionala se tròba maitot. Fòra los trachs que constituissen lo bas lemosin fau notar una remontada, tre qu'a [[Lemòtges]], de la realizacion de /v/ en [b] per quauques mots isolats e maitot de quauques ''ca'' o ''ga'' per ''cha'' o ''ja''. Podem maitot observar un espaci dich de l'''occitan en "è"'' dins una zòna que vai dau sud dau Confolentés ([[Manot]]) a [[Nontronh]], pensent per [[Sent Iriès]], [[Chasluç]] e [[Rechoard]]. Los [a] tonics venen [ɛ] (è) coma los [as]. ''Pala'' ven [pɛlɔ], ''bujada'' fai [bydzɛdɔ], ''Chaba d'entrar'' fai [tsɛbɔ d'ɛntra] ; ''Chasluç'' fai [tsɛlu], ''vachas'' fai [vatsɛ], ''placa / placas'' fan [plɛkɔ / plakɛ]. Los [er] coma (o emb l'influència) lo [[peitavin-santongés|peitavin-sentongés]] pòt se tranformar en [ar]. ''Sernada'' fai 'donc [sarnɛdɔ], ''lo ser'' fai [lu/le sar], ''per'' ven [par]... == Istòria == Los estats de la lenga escricha en Lemosin an segut l'evolucion e los accidents que coneguèt l'ensemble de la comunitat occitana. Coma dins l'ensemble dau domeni occitan, l'unitat e la coeréncia relativas de 'queu sistema se mantenen en lemosin, après la deschasença literària que seguet la [[Crosada daus Albigés]], dins los escrichs de las ciutats, mas comencen de s'alterar a mesura que lo francés fai son aparicion dins los tèxtes juridics e administratius. 'Quela reculada de l'occitan escrich debuta en Lemosin per lo nòrd dau domeni au mitan dau segle XV. Dau mesme còp, sa grafia subís de mai en mai l'influéncia dau francés. La francizacion de l'escrich oficiau, ’chabada dins lo prumier quart dau sègle XVI, entraïna la desparicion de tota grafia especificament occitana. Es interessant a 'queu perpaus de comparar, en Peiregòrd, las grafias dau ''Libre Negre de Peireguers'' (començament dau [[segle XV]]) e dau rituau de 'quela diocesi (environs de 1500). D'aura enavans, la notacion de la lenga se fai en utilizar lo sistèma fonografic dau francés, chascun trobant son biais de solucion a las dificultats presentadas per son aplicacion a la fonologia dau lemosin, en defòra de tota nòrma comuna. Entau s'establís una situacion que durará d'aicí au sègle XIX. En perdre la tradicion escricha, Lemosin a perdut dau còp lo sentiment d'unitat linguistica e de comunitat culturala, e benleu mai que dins d'autras parts dau domeni occitan. Es plan remirable qu'après estre estat lo centre prumier de l'espandida poetica daus segles XII e XIII e aver donat sa marca e mai son nom a la koinè literària occitana, Lemosin se ten a l'escart de las renaissenças daus segles XVI e XVII, e presenta pas gaire d'òbras escrichas avans la debuta dau sègle XIX. Dins la segonda meitat dau segle XVIII, lo movement d'interès que se desvolopa dins los mitans letrats per la poesia daus trobadors e s'acompanha d'una curiositat per los dialèctes contemporaneus se manifesta en Lemosin per lo trabalh de Dom [[Leonard Duclou]], monge benedictin de [[Sent Maur]], que faguet un ''Dictionnaire de la langue limousine, et parallèle ou comparaison de cette langue avec plusieurs langues tant anciennes que modernes, ouvrage qui peut servir à l'intelligence des anciens auteurs français''. Dins quel obratge, Dom Duclou se preocupa d'establir una ortografia fondada sus l'etimologia. Mas 'queu sistema repausa sus de las concepcions plan fantasiosas de l'etimologia, en defòra de tota pensada de comunitat linguistica occitana, e demoret lo fach de son autor. L'alienacion de la consciéncia linguistica es pro marcada dins lo títol e dins los termes dau permés d'estampar: “...considérant que ce dictionnaire a été composé dans la vue d'accélérer les progrès de la langue française et de la rendre familière dans la province.” D'aicí a l'espandida en Lemosin dau movement felibrenc, los autors contunhan de se farjar una grafia personala en utilizar lo sistema dau francés. L'espelida felibrenca tòrna balhar en Lemosin, emb lo sentiment de dignitat e d'unitat de la lenga, la consciéncia dau besuenh de nòrma ortografica. L'adaptacion daus principis de la grafia dicha “mistralenca” au lemosin es facha per [[Camil Chabaneu|Camille Chabaneau]] dins sa ''Grammaire limousine'' de 1876. Mas las dificultats d'aplicacion d'un sistema concebut per lo provençau rodanenc a d'autras formas dialectalas apareissen. 'Quò es en Lemosin que la recercha ortografica fuguet represa a quela epòca per l'abat [[Josep Ros]], Majorau dau [[Felibritge]] en 1876. Dins sa comunicacion a la Societat Arqueologica de [[Besièrs]], en 1876, e dins sa ''Grammaire limousine'' de 1895, Josep Ros perpausa de tornar a la fonografia “classica” de l'Edat Mejana: en notar ''-a'' la finala atòna femenina, ''nh'' la palatalizacion d’''n'', en restituir ''-r'' a l'infinitiu. Mas 'quela reforma fuguet mau aculhida dins lo Felibritge. En Lemosin mesme, Josep Ros ne será pas segut pertot e en Peiregòrd, Benoit e Lavaud, presentan lor ''Abrégé de grammaire périgourdine'' en 1932 dins la grafia de Chabaneu. Los escrivans seguen una o autra emb mai o mens de coeréncia e d'unitat. Lo poeta [[A. Pestor]] chausís de las solucions personalas. La recercha dins los sens qu'aviá indicat Josep Ros, represa en Lengadòc per [[Prospèr Estieu]] e [[Antonin Perbòsc]], tròba son abotiment dins lo sistema establit dins sa ''Gramatica occitana'' (1935) per lo lengadocian [[Loís Alibèrt]] e dins l'accion de la [[Societat d'Estudis Occitans]] puei de l'[[Institut d'Estudis Occitans]] que, dempuei 1945, a entreprés l'adaptacion de la reforma d'[[Alibèrt]] aus autres dialectes: provençau en 1951 per [[Robèrt Lafont]], gascon en 1952 per Alibèrt, [[Pèire Bèc]] e [[J. Bozet]]. Lemosin, que fuguet mens tocat per las polemicas que faguet nàisser quela reforma dins lo Felibritge, fuguèt pus long a se drubir a l'influéncia de l'IEO. 'Quò fuguèt d'en prumier l'òbra de [[Josep Migòt]], per sos trabalhs de recercha linguistica e d'adaptacion de la reforma d'Alibèrt au nòrd-occitan e per son accion personala pres d'escrivans coma [[Marcela Delpastre]] e de la revista corresiana [[Lemouzi]]. ''Lemosin [Lemouzi]'', en Corresa, e l'escòla felibrenca ''lo Bornat'', de Peiregòrd, adòptan los principis de la grafia de l'IEO. 'Quo es la qu'es seguda aura per tots los que se botan a escriure en occitan e qu'es aplicada dins l'ensenhament oficiau de la lenga. == Fonetica e fonologia == Inventari de las vocalas dau lemosin: {| class="wikitable" !''VOCALAS'' ! colspan="4" |anterioras ! colspan="4" |posterioras |- ! ! colspan="2" |non arredondidas ! colspan="2" |arredondidas ! colspan="2" |non arredondidas ! colspan="2" |arredondidas |- ! !cortas / laxas !lonjas / tensas !cortas / laxas !lonjas / tensas !cortas / laxas !lonjas / tensas !cortas / laxas !lonjas / tensas |- |'''barradas''' |/i/ |/i(:)/ |/y/ |/y(:)/ | | |/u/ |/u:/ |- |'''semibarradas''' | |/e:/ | |/ø:/ | | | |/o:/ |- |'''semidobèrtas''' |/ɛ/ | |/œ/ | | | |/ɔ/ | |- |'''dobèrtas''' | | | | | |/a:/ | | |} La vocala posteriora semidobèrta es sovent realizada [ɒ] en posicion atòna. Dins tota un franja dau naut lemosin, entre lo Nòrd dau Peiregòrd, Charanta e lo Sud de la Nauta Vinhana, lo fonèma /a:/ es realizat /æ:/. I a de las vocalas intrinsècament lonjas (que la lonjor lor ven d'una consonanta desapareguda coma /a:/ venent de /a/+/s/ dins « nastre » [na:tre]), de las vocalas ocasionalament lonjas (que s’eslongen en posicion tonica coma [e:] dins « lebre » [‘le:bre]). Tot parier, lo trach de quantitat jòga pas de ròtle fonologic (permet pas de diferenciar dos mots entre ilhs solament sus 'queu critèri) dins lo sistèma vocalic lemosin, manca dins un petit nombre de cas isolats. Un daus fenomèns pus particuliers dau sistèma fonologic dau lemosin es son sistèma accentuau, que dins una granda part dau domeni, es diferent dau sistèma generau occitan. Coma dins lo restant dau domeni occitan, l'accent pòrta sus la penultima sillaba o sus la darriera. Mas la distribucion de l'accent en lemosin se fai en foncion de la quantitat vocalica (lonjor), definida entau: * Las sillabas o las vocalas lonjas apèlan l’accent dau temps que las sillabas o vocalas brevas lo rebuten. * Si las doas sillabas son de lonjors egalas, quò es a dire que totas doas son lonjas o brevas, l’accent pòrta sus la finala. La dificultat de reparar clarament la tonica dins quauques enonciats es tala que quò es fòrça malaisat de dire per « vachas » si òm auva [‘va:sa:] o ben [va’sa:] dins tau o tau jos-dialècte. * L'accent pòrta sus la penultima sillaba quand la vocala finala es breva e que la penultima es: ** a) siá intrinsècament lonja, una vocala nasala, un diftong davalant, una vocala + [r], ** b) siá ocasionalament lonja; * Autrament, generalament, l’accent es finau. Aquò permet de comprene mielhs en lemosin d’una part la frequéncia daus oxitòns (mots accentuats sus la finala) e d’autra part las remontadas d’accent sus la penultima dins daus mots que son accentuats sus la darriera dins d'autres dialèctes. Aquesta descripcion s’aplica pas a tot l’ensemble dau domeni dialectau lemosin mas nonmàs a una larja partida centrala, laissant las tauveras dialectalas mai confòrmas emb l’accentuacion generala occitana. Lo naut lemosin e lo bas lemosin son larjament tocats per queu fenomen, quand lo peiregòrd (coma jos-dialecte) sembla i eschapar. Labializacion de las vocalas nautas /i, u/ en [y] a proximitat d'una consonanta labiala: A proximitat d'una consonanta labiala (/p, b, m, f, v/), las vocalas nautas /u/ e /i/ son sovent labializadas en [y] en posicion pretonica. Per exemple: primier [pry'mje], crivèu [kry'vew]~[kry'vœw]. Quò pòt tanben afectar la vocala dau radicau de vèrbs quoras passa en posicion atòna, en particular dins los infinitius en -ir, ont la vocala grafiada "o" se pronóncia sovent [y] en posicion pretonica quand es adjacenta a una consonanta labiala: morir [my'ri], cobrir [ky'bri], fornir [fyr'ni]. Quò es particularament lo cas en naut lemosin. Los mots començant per un I- subissen plan sovent una diftongacion en Ei-, prononçat [ɛj] e generalament francizada en Ey- en toponimia: ideia > eideia, innocent > einnocent, insolent > eissolent, Ilhac > [[Eilhac]], Itier > Eitier, etc. Tanben pòt afectar d'A o E inicialas: anonçar > einonçar, ensajar > eissaiar, imajar > eimajar (imaginar)... Inventari de las consonantas dau lemosin: {| class="wikitable" !''CONSONANTAS<br> EN GENERAL'' ! colspan="2" |labialas ! colspan="2" |dentalas e<br> alveolaras ! colspan="2" |palatalas ! colspan="2" |velaras |- ! !'''sordas''' !'''sonòras''' !'''sordas''' !'''sonòras''' !'''sordas''' !'''sonòras''' !'''sordas''' !'''sonòras''' |- |'''oclusivas''' |/p/ |/b/ |/t/ |/d/ | | |/k/ |/g/ |- |'''fricativas''' |/f/ |/v/ |/s/ |/z/ | | | | |- |'''africadas''' | | | | |/tʃ/ |/dʒ/ | | |- |'''nasalas''' | |/m/ | |/n/ | |/ɲ/ | | |- |'''lateralas''' | | | |/l/ | |(/ʎ/) | | |- |'''batudas''' | | | |/r/ | | | | |- |'''glides''' | |/w/, /ɥ/ | | | |/j/ | | |} Las fricativas alveolaras /s, z/ son sovent realizadas pòstalveolaras o quitament palatalas [<span>ʃ, ʒ</span>] dins fòrça parlars. Las consonantas presentadas dins lo tablèu coma africadas /tʃ, dʒ/ presenten fòrça variacion entre jos-dialèctes. Pòden èsser <span>realizadas pòstalveolaras</span><span> o alveolaras [ts, dz]. </span>Dins daus parlars que i a, son reduchas a de las fricativas, que pòden èsser palatalas [ʃ, ʒ] (dins la Marcha, per exemple), alveolaras [s, z] (dins fòrça parlars dau Peiregòrd) o interdentalas [θ, ð] (coma dins la Dobla, en Peiregòrd). Maugrat tot, se manten en generau l'oposicion de <span>ponch d'articulacion </span>entre las fricativas originalas (/s, z/) e las eissudas de la desafricacion de <span>/tʃ, dʒ/</span>. Dins quauques parlars (coma dins la valada de l'Eila, en Peiregòrd), s'obsèrva una inversion de ponch d'articulacion: /s, z/ son realizadas palatalas (<span>[</span><span class="">ʃ, ʒ</span><span>]</span>) e <span>/tʃ, dʒ/) coma de las fricativas coronalas ([s, z] o </span><span>[θ, ð]</span><span>).</span> Las nasalas s'opausen nonmàs en posicion d'ataca sillabica. En posicion de còda, [m], [n] e [ŋ] son allofòns. En lemosin, coma en generau en nòrd-occitan, i a nonmàs un fonèma rotic, generalament realizat coma una batuda (simpla), maugrat l'implantacion creissenta de l'R uvulara francesa. Las -r finalas son mantengudas dins fòrça sufixes (en -or, -ador, per exemple), amudidas dins los infinitius en -ar e -ir, mas generalament vocalizadas en [j] après E: lo ser [sej], valer [vɔlej], èsser [essej]. Tractament de las ''-s-'' (graficas) en posicion de còda: * Quand l’èssa sèc una A, en general l'S s'amudís. La vocala adòpta sa forma tensa e s’eslonja en [a:]: ''bastir'' [ba:'ti], ''nascut'' [na:'ky], ''las belas filhas'' [la: 'bɛla: 'fija:], ''chantas'' ['sɔ̃nta:]. [a:] parteja fòrça caracteristicas emb la vocala a tonica: timbre tens e lonjor. Alaidonc pòt atirar tanben los autres correlats de l’accent tonic: ''bastir'' ['ba(:)ti], ''nascut'' ['na(:)ky], ''las belas filhas'' [la(:) be'la(:) fi'ja(:)], ''chantas'' [sõn'ta(:)]. Quand [a:] pòrta l’accent tonic, pòt perdre en lonjor. * Las consonantas nasalas son instablas en posicion de còda. Quand s’amudissen, la vocala precedenta pòt demorar dins sa forma nasala o se desnasalizar e se retrobar dins sa forma laxa. Après una a nasala o desnasalizada, l’S s’amudís simplament e la vocala demòra inchamjada: plans [plo], [plõ], [plõŋ] o [plõm]. Lo lemosin nasaliza tanben quand la finala latina s'es mantenguda (resultat de geminadas per exemple) mas ajosta [m], e non [ñ], coma sufix fonetic : (un) ''an'' [ãm], ''antan'' [ãntãm], ''lapin'' [lapĩm], ''dedins'' [dedĩm] mas tanben ''font'' [fũm]... * Darrièr E e É, l’èssa se semivocaliza normalament en iòd [j], e se forma un diftong [ej]: estiu [ej'tiw], escòla [ej'kolɔ], cranes dròlles [kranej drolej], vòles [vɔlej], francés [frõn'ʃej]. Quand i a una consonanta amudida a la fin dau mot, tot se passa coma se i èra pas: un piquet [ym pi'kɛ] / dos piquets [du: pi'kej]. Quand s’agís d’una consonanta nasala, se pòt passar coma se i èra pas o se pòt amudir simplament: lo fen [lu 'fɛ] / los fens: [lu: 'fej] o [lu: 'fɛ] * Fau remarcar qu’en lemosin, lo diftong [aj] en posicion tonica altèrna emb [ej] en posicion atòna. Aquò a entraïnat daus cas de confusion dins las formas conjugadas de vèrbs que presenten lo diftong [ej] eissut dau grop –es– en posicion atòna, e lo diftong [aj] pòt i aparéisser en posicion tonica: espiar [ej'pja] > éspia ['ajpjɔ], peschar [pej'sa] > pescha ['pajsɔ]. * Darrièr È, dins lo cas generau, l’èssa s’amudís e la vocala adòpta sa forma tensa e s’eslonja en [e:]: tèsta [te:tɔ], estestar [ejte:'ta], arrèsta [ɔ're:tɔ], arrestès [ɔre:'te:], un pè [ym 'pɛ], dos pès [du: pe:], mèsme ['me:mɛ]. Remarcarem que lo grop se manten [e:] quitament en posicion atòna. * Darrièr Ò tonica, dins lo cas generau, i a amudiment de l’èssa e la vocala adòpta sa forma tensa e s’eslonja en [o:]: còsta [ko:tɔ], gròs [gro:]. Dins quauques cas, pòt i aver diftongason de [o:] en [ow]: nòstre [no:trɛ] o [nowtrɛ]. * Darrièr O tonica o atòna, i a normalament amudiment de l’èssa e eslonjament compensatòri de la vocala: dos [du:], dosta ['du:tɔ], dostar [du:'ta], dostat [du:'ta] * Darrièr las vocalas nautas anterioras I e U, l’èssa s’amudís generalament, mas las vocalas nautas anterioras an pauc tendéncia a s’eslongar, alaidonc es rar de ne trobar de lonjas. L’alonjament compensatòri de l’amudiment de l’èssa se fai sentir nonmàs quand las condicions d’elocucion son favorablas, es a dire subretot a de las vistessas d'elocucion bassas: vist ['vi:], fust ['fy:], disnar [di:'na], puslèu [py:'lew]. * Dins los mots manlevats e los cultismes, o per de rasons de clartat lexicala, i pòt aver conservacion de l’èssa en posicion de còda aprèp una vocala: casqueta [kɔs'ketɔ] o [kas'ketɔ], Espanha [ɛs'paŋɔ], question [kɛs'tiw], esperar [ɛspɛ'ra] (« desirar ») / [ejpɛ'ra] (« atendre »), pòsta ['pɔstɔ], pòste ['pɔstɛ]. *Prononciacion de las vocalas en contacte: ligasons Se fa la ligason fonetica entre "La Marieta 'ribava au prat" /ri'bavowpra/ o "Perqué pas beure un còp ?" /perkepabëyrỹko/ mas se ditz "Sirá oblijat" /siro ublidza/ amb [[iatus]] (per causa de la tonica) o "(Nos) vam a [[Obasina]]" /a owbazino/ o ben amb una /d/ per eschivar l'iatus, /ad owbazino/, segon los parlars. == Pronoms == Com en [[auvernhat (dialècte)|auvernhat]], lo pronom masculin de tresena persona ''el'' es remplaçat per ''se'', mas sonque coma sistèma de preposicion: * ''Ieu parle per se'' (Ieu parli per el) e coma atribut: * ''Qu'es se'' (Qu'es el) * ''Que èra se'' (Qu'èra el) Ara, al feminin e al plural dels dos genres, non s'emplega ''se'', e atal non se ditz pas que ''per ela'' o ''per els/eus'' e non pas: *"per se". == Formas verbalas == === Present de l'indicatiu === 1a sg.: -e 2a sg.: normalament -as per los vèrbs en -ar e -es per los autres, mas tendéncia a generalizar -es a totas las conjugasons 3a sg.: -a per los vèrbs en -ar, Ø o -e per los autres 1a pl.: -am [am] per los vèrbs en -ar, -em [em] per los autres, mas tendéncia a generalizar -em a totas las conjugasons (tendéncia a la remontada de l'accent sus la penultima dins quauques parlars) 2a pl.: -atz per los vèrbs en -ar, -etz per los autres 3a pl.: -en === Imperfach === - verbs en ar: 1a sg.: -ave / -ava 2a sg.: -aves / -avas 3a sg.: -ava 1a pl.: -àvem / -avam [a'vam] (TDF) 2a pl.: -àvetz / -avatz [a'va] (TDF) / -aviatz 3a pl.: -aven / -avan (TDF) - autres verbs: 1a sg.: -iá (tendéncia a la remontada de l'accent sus la penultima dins quauques parlars) 2a sg.: -iàs (tendéncia a la remontada de l'accent sus la penultima dins quauques parlars) 3a sg.: -iá (tendéncia a la remontada de l'accent sus la penultima dins quauques parlars) 1a pl.: -iam (tendéncia a la remontada de l'accent sus la penultima dins quauques parlars) 2a pl.: -iatz 3a pl.: -ián (tendéncia a la remontada de l'accent sus la penultima dins quauques parlars) === Preterit === 1a sg.: -í-<ref> ''(...) Ces formes affaiblies, ou originairement faibles, en ''ii=-i(v)i'' (...) La prononciation actuelle ne fait, dans ces formes et les pareilles, sentir qu'un i, mais très allongé: ''dissí'', ''venguí'', ''tenguí'', ''saubí'', etc., et peut-être en était-il déjà ainsi autrefois.'' [[Camil Chabaneu]], '''Grammaire limousine'''</ref> / -ei / -ère 2a sg.: -ères / -èras 3a sg.: -èt 1a pl.: -èrem / -èram 2a pl.: -èretz 3a pl.: -èren === Futur === 1a sg.: -rai 2a sg.: -ràs 3a sg.: -rá 1a pl.: -rem (-ram) 2a pl.: -retz (-ratz) 3a pl.: -rán === Condicionau === 1a sg.: -riá (tendéncia a emmudir l'-r- intervocalica) 2a sg.: -riàs (tendéncia a emmudir l'-r- intervocalica) 3a sg.: -riá (tendéncia a emmudir l'-r- intervocalica) 1a pl.: -riam (tendéncia a emmudir l'-r- intervocalica) 2a pl.: -riatz (tendéncia a emmudir l'-r- intervocalica) 3a pl.: -rián (tendéncia a emmudir l'-r- intervocalica) === Subjontiu === Present: 1a sg.: -e / -a 2a sg.: normalament -es per los vèrbs en -ar e -as per los autres, mas tendéncia a generalizar -es o -as a totas las conjugasons segon los parlars 3a sg.: -e per los vèrbs en -ar, -a per los autres 1a pl.: -em per los vèrbs en -ar, -am per los autres, mas tendéncia a generalizar -am a totas las conjugasons (tendéncia a la remontada de l'accent sus la penultima dins quauques parlars) 2a pl.: -etz per los vèrbs en -ar, -atz per los autres 3a pl.: -en / -an Imperfach: 1a sg.: -èssa / -èsse 2a sg.: -èssas / -èsses 3a sg.: -ès / -èssa / -èsse 1a pl.: -èssem / -èssam / -essiam 2a pl.: -èssetz / -èssatz / -essiatz 3a pl.: -èssen === Imperatiu === 2a sg.: -a per los vèrbs en -ar, Ø per los autres 1a pl.: -em per los vèrbs en -ar, -am per los autres, mas tendéncia a generalizar -em a totas las conjugasons (tendéncia a la remontada de l'accent sus la penultima dins quauques parlars) 2a pl.: -atz per los vèrbs en -ar, -etz per los autres (mas tendéncia a generalizar -atz a totas las conjugasons dins quauques parlars) autras personas: que + subjontiu L'imperatiu negatiu (o defensa), a la diferéncia daus autres parlars occitans, se fai pas emb lo subjontiu, mas emb l'imperatiu segut de "pas". Quauques vèrbs de la segonda e de la tresena conjugason an una forma particulara per la defensa. === Participi Passat === -at(s) / -ada(s) per los vèrbs en -ar (i a esitacion pel vèrb ''faire'' entre ''fait'' e ''fach'', s'emplega lo plus sovent ''fait'' al masculin, mas ''facha'' al femenin) -it(s) / -ida(s) per certans vèrbs en -ir -ut(s) / -uda(s) per certans vèrbs en -ir, en -er e en -re -és / -esa(s) per certans vèrbs en -er e en -re === Participi Present === -ant per los vèrbs en -ar -(iss)ent per los vèrbs en -ir -ent per los vèrbs en -er e en -re 'Quelas formas son raras. Lo gerondiu se fai pus sovent de la faiçon seguenta: "en" + infinitiu === Conjugason dels vèrbs ÈSSER-ÈSTRE-ESTAR / FAR === Indicatiu: - Present: sei, sès, es, som (sem), sètz, son - Imperfach: ère, ères, èra, èram, èratz/èretz, èren/èran - Preterit: fugu- o sigu-<ref> ''(...) environs de Limoges, sinon à Limoges même. Ruben, dans la préface de son édition de Foucaud, a côté de 'fuguei' et 'fuguesso', mentionne 'siguei' et 'siguesso' , et, en effet, j'ai rencontré ces dernières formes dans de récentes chansons limousines.'' [[Camil Chabaneu]], '''Grammaire limousine'''</ref> + terminasons regularas - Futur e condicionau: se- o si- + terminasons regularas Subjontiu: - Present: siá/saie, siàs/saias, siá/saie, siam, siatz, sián/saien *far: fase (faga) - Imperfach: fugu- o sigu--<ref> ''(...) environs de Limoges, sinon à Limoges même. Ruben, dans la préface de son édition de Foucaud, a côté de 'fuguei' et 'fuguesso', mentionne 'siguei' et 'siguesso' , et, en effet, j'ai rencontré ces dernières formes dans de récentes chansons limousines.'' [[Camil Chabaneu]], '''Grammaire limousine'''</ref> + terminasons regularas Imperatiu: coma lo subjontiu present Participi passat: estat(s) / estada(s) Participi present: essent / estent / estant Lo vèrb èsser/èstre/estar se conjuga totjorn emb eu mèsme dins la lenga literària, mas la lenga populara tend a far la diferéncia entre "èsser estat (dins un endrech)" e "aver estat" per las autras accepcions tipicas dau vèrb. === Conjugason del vèrb AVER === AVER: [o'vej] o [o'jej] (tendéncia a far tombar la -v- intervocalica dins totas las formas e a la remplaçar per una [j] antiiatica) Dins las formas que comencen per una a- atòna son sovent subjèctas a l'aferesi (ex: aguèram ~ 'guèram) Indicatiu: - Present: ai, as, a, avem/am, avetz, an - Imperfach: aviá, aviàs, aviá, aviam/atz, aviatz, avián - Preterit: agu- + terminasons regularas - Futur e condicionau: au- terminasons regularas Subjontiu: - Present: aia/aja, aias/ajas, aia/aja, aiam/ajam, aiatz/ajatz, aian/ajan - Imperfach: agu- + terminasons regularas Imperatiu: coma lo subjontiu present Participi passat: agut(s) / aguda(s) o 'gut(s) / 'guda(s) Participi present: avent / aguent === Conjugason de quauques autres vèrbs irregulars === Indicatiu present: - Veire: vese, veses, vei/ved, vesem, vesetz, vesen - Creire: crese, creses, crei/cred, cresem, cresetz, cresen - Anar ('nar): vau, vas, vai, vam, vatz*, van *o 'atz' (desparicion de v inicial): aqueste trach es plan frequent en lemosin sustot al sud de Lemotges, en particular del ranvèrs de Sent Iriés la Percha: " 'autres 'atz 'os permenar? " per "vautres vatz vos permenar?" O encara " las fa'as 'erdas " per "las favas verdas". - Dire: dise, dises/ditz (interrogatiu)<ref>Outre ''disei'' (dises), nous avons encore à la 2.° personne du sing. de l'ind. prés. la forme forte ''di'' (= <dis<ditz), usitée uniquement dans la formule interrogative ''Qu'en di?'' — A l'impératif, nous avons aussi, outre ''dijo'', une seconde forme, ''di'' (cf. fr. dis) qu'on peut employer isolément, mais que l'on joint volontiers à la première d'une façon pléonastique : ''dijo, di!<nowiki>''</nowiki>'' [[Camil Chabaneu]], '''Grammaire limousine'''</ref>, ditz, disem, disetz, disen - Faire/Far: fatz (fasètz) Subjontiu present: - Poder: puèscha, puèschas, puèscha, puescham, pueschatz, puèschan - Voler: vuelha, vuelhas, vuelha, vuelham, vuelhatz, vuelhan - Prene: prenha, prenhas, prenha, prenham, prenhatz, prenhan Imperatiu: - Dire: dija/dis<ref>Outre ''disei'' (dises), nous avons encore à la 2.° personne du sing. de l'ind. prés. la forme forte ''di'' (= <dis<ditz), usitée uniquement dans la formule interrogative ''Qu'en di?'' — A l'impératif, nous avons aussi, outre ''dijo'', une seconde forme, ''di'' (cf. fr. dis) qu'on peut employer isolément, mais que l'on joint volontiers à la première d'une façon pléonastique : ''dijo, di!<nowiki>''</nowiki>'' [[Camil Chabaneu|Camille Chabaneau]], '''Grammaire limousine'''</ref>, ditz, disem, disetz, disen Morir: - Condicionau: moririá [mej'rjo] - Participi passat: muèrt(a) / mòrt(a) == Expression de l'ora == Com en [[Auvernhat (dialècte)|auvernhat]] e [[Gascon (dialècte)|gascon]] seguís siá lo sistèma meridional de la Romània: ''Son las tres'', ''Son las dotze'', siá lo sistèma general occitan: ''Es una ora'', ''Son cinc oras e dietz/diètz'', ''Son sieis oras manca sèt''. Çai que delai, lo sistèma pus frequent es lo seguent. Per las fraccions d’òra: - Xh00: ‘quò es [kej]/[kwej] X ora(s) [ex: 5h, 17h: '''‘quò es cinc oras'' (dau matin, de l'après-miègjorn); 1h, 13h: ''’quò es una ora'' (dau matin, de l'après-miègjorn). Per las òras exactas: - entre Xh01 e Xh29: 'quò es X ora(s) (passada(s) de/d') + nombre de minutas [ex: 17h20: '''quò es cinc oras'' (passadas de) ''vint'' (de l'après-miègjorn). - Xh15: 'quò es X ora(s) (passada(s) d') un quart. - Xh30: 'quò es X oras e demiá. - entre Xh31 e Xh59: 'quò es X+1 oras manca + nombre de minutas [ex: 10h50: '''quò es onze oras manca diètz'' (dau matin/mandin). - Xh45: quò es X+1 oras manca un quart. Per demandar l'ora: ''Quant es d'ora?'' == Parabòla de l'enfant prodig == En plusors versions lemosinas http://books.google.fr/books?id=gKlkW2OJNhQC&pg=PA494&lpg=PA494&dq=%22patois+limousin%22&source=bl&ots=RN99Z7GPsl&sig=pApSgDMd7oAuJzfqS-JlkV1ze2E&hl=ca&sa=X&ei=MrodU9asCoap7Qb1xYGQBA&redir_esc=y#v=onepage&q=%22patois%20limousin%22&f=false ==Lexic== {{article detalhat|Lexic lemosin}} == Bibliografia == * Dictionnaire d'usage occitan-français - Limousin, Marche, Périgord, Yves Lavalade [3ena ed. revista e aumentada] * Dictionnaire de la langue limousine - Diciounàri de lo lingo limousino, Léon Dheralde, Société d'ethnographie de la Marche et du Limousin, 1968. * [https://web.archive.org/web/20140216032426/http://www.bn-limousin.fr/items/show/109 Dictionnaire de langue limousine, Léonard Duclou, manuscrit de la bibliotèca numerica dau lemosin] * La Conjugaison Occitane (Limousin), Yves Lavalade, ed. Escòla 'Chabatz d'Entrar, 2012. * Abrégé pratique de Grammaire limousine, Michel Tintou, ed. Lemouzi. * Dictionnaire français - limousin, Michel Tintou, ed. Lemouzi. * Parler limousin - Parlar limousi, Ethnologia, Revue d'ethnologie et d'ethnoécologie des pays occitans, Etudes Rurales n.85, S.E.L.M., 1977 o n.62-63 del Bulletin de la société d'ethnographie du Limousin, de la Marche et des régions voisines, 3en e 4rt trimestre, S.E.L.M., 1976 * Parler Limousin" (Parlar Limousi), Maurice Robert n.62-63 Bulletin de la société d'ethnographie du Limousin, de la Marche et des régions voisines, 3en e 4rt trimestres 1976 * Les mots du limousin, Maurice Robert, S.E.L.M., 1996. * Les Parlers de la Creuse, patrimoine de la Creuse (langue et mémoire du pays de Guéret), Conseil Général de la Creuse (libre + CD) * [https://web.archive.org/web/20200302211744/http://www.bn-limousin.fr/archive/files/095c25361f3aa9583c3280ce8d85df3d.pdf Contribution à l'étude du parler de la Creuse : le patois de la région de Chavanat : grammaire et folklore, Louis Queyrat, 1927] * [Expressions et dictons du Périgord limousin, [[Michel Chadeuil]], ed. Christine Bonneton] * Tournures limousines, viradas lemosinas, nouvelle édition revue et augmentée, Yves Lavalade Jacques Peyramaure, Institut d'Estudis Occitans dau Lemosin, colleccion Lop-Rainard-Lebre, 2011. * [https://web.archive.org/web/20150402224805/http://jeanpas.goudounesque.pagesperso-orange.fr/diccionari%20dordonhenc.htm Lexic carcinòl dordonhenc (segond lo parlar de Sant Seren), Joan-Pascal Godonesca] * [http://books.google.fr/books?id=zjyopOnCw2gC&printsec=frontcover&dq=Dictionnaire+de+saint-privaçois:+Parler+Occitan+de+la+Xaintrie+Blanche++Per+Jacques+Rongier&hl=ca&sa=X&ei=zeomU4KkA6jA0QXQtIGACA&ved=0CCgQ6AEwAA Dictionnaire de saint-privaçois: Parler Occitan de la Xaintrie Blanche, Jacques Rongier] *[http://books.google.fr/books?id=yF-SAwAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=fr&output=html_text L'occitan tel qu'on le parle, Jacques Rongier, 2014] * [http://limousin87.canalblog.com/archives/2007/05/08/16157516.html Dictionnaire Patois de Chateauneuf la Forêt, Fables de la Fontaine et Poésies, Société Historique de Châteauneuf-la-Forêt n°10, 2002] * [https://archive.org/details/dictionnairedupa00bruoft Dictionnaire du patois du Bas-Limousin (Correze), et plus particulierement des environs de Tulle, Joseph-Anne Vialle, 1824] * [http://blisetborn.free.fr/racines/notre_patois/patois-avantpropos.html Le patois dans le canton de Saint-Pierre de Chignac, Charles Mespoulède et Henri Lamy d’après une étude publiée en 1927 par Gaston Guillaumie] * [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/noroi_0029-182x_1966_num_51_1_1818 Termes de géographie agraire limousine relatifs à l'eau, P. Perrier, 1996] * [http://books.google.fr/books?id=fe5YCq5SiHYC&pg=PA363&lpg=PA365&ots=A5keQZnF2t&focus=viewport&dq=ganhon+porc+occitan&hl=fr&output=html_text Quelques traits lexicaux limousins facteurs d'identité linguistique", Guyane Brun-Trigaud in Le Limousin, pays et identités: enquêtes d'histoire, de l'antiquité au XXIe] * [https://la-biaca.org/files/original/13/13490/Occitanredde-D.Decomps.pdf ''L'occitan redde e ben: lo lemosin'', Dominique Decomps, Gérard Gonfroy, S.I.R.S.-Omnivox, 1979] * Vocabulari Lemosin, Bernat Gana, Yves Lavalade, Cléo, 1976 * Glossaire des dialectes marchois et haut limousin de la Creuse, Gilbert Pasty, 1999 * [https://archive.org/details/larevuescientifi911lege La botanique du patois Bas-Limousin, in Bulletin de la Société des lettres, sciences..., Crauffon Emmanuel, Lacombe Oscar, p. 429-440, La revue scientifique du Limousin, 1893] * [https://archive.org/stream/bulletindelasoc97unkngoog#page/n167/mode/1up ''Noms patois ou vulgaires des plantes de la Corrèze'', Gaston Godin de l'Épinay, Bulletin de la Société scientifique, historique et archéologique de la Corrèze, 1908] * [https://archive.org/details/larevuescientifi911lege Le Plateau de Millevaches — Introduction — Limites — Topographie et Hydrologie - Agrologie — Flore fourragère..., J-B Pedon, in Bulletin de la Société des lettres, sciences... La revue scientifique du Limousin, 1893] * "La végétation spontanée aux environs d'Eymoutiers" M. Duris, inedit? * [https://web.archive.org/web/20140216032426/http://www.bn-limousin.fr/items/show/109 Dictionnaire de langue limousine, Léonard Duflo, manuscrit inedit, 1779] * [https://web.archive.org/web/20140723063555/http://issuu.com/canton-chateauneuf/docs/patois Recueil et essai de traduction des mots et expressions de Châteauneuf-la-Forêt, André Deleger, Société Historique de Châteauneuf-la-Forêt n°10, 2002] * [https://web.archive.org/web/20150402132750/http://www.perigordoccitan.fr/Paleographie/Livre_Noir/LN%20Glossaire/Livre%20Noir%20Glos.htm Glossaire du Livre noir (Registre consular de [[Periguers]], 1360 - 1449, [[Joan Ros]] ] * [http://books.google.fr/books?id=DccFAAAAQAAJ&pg=PR66&focus=viewport&hl=fr&output=html Poésies en patois limousin: édition philologique..., Emile M. Ruben] * [https://www.academia.edu/3604536/Estudi_comparatiu_de_las_realizacions_de_las_èssas_en_posicion_de_còda_sillabica_en_occitan_lemosin_e_lengadocian_e_en_catalan_central_e_balear “Estudi comparatiu de las realizacions de las èssas en posicion de còda sillabica en occitan lemosin e lengadocian e en catalan central e balear", Rafèu Sichel-Bazin, in: Camps, Christian (Ed.): Les relacions catalano-occitanes al llindar del segle XXI. Péronnas: Association Française des Catalanistes, Editions de la Tour Gile. (2009)] == Referéncias == <references/> == Ligams extèrnes== * [https://fr.m.wikiversity.org/wiki/Limousin/Vocabulaire Vocabulari Lemosin - francés sus Wikiversity] * [https://web.archive.org/web/20200920201422/https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/2509/las-grafias-arcaizantas-e-modernas-en-lemosin ''Las grafias arcaïzantas e modernas en lemosin'', Domergue Sumien] * [https://web.archive.org/web/20130818030442/http://parlam-lemosin.net/ "Parlam lemosin" Metòde d'occitan lemosin amb d'extraches sonòrs per Ives Lavalada e Piare Vinhau] * [http://assit.urroz.org/?page_id=2215 Lo vocabulari occitan d'un vilatge Lemosin] * [https://lu-chapeu.jimdo.com/lexics/occitan-lemosin/ ''L'occitan lemosin per començar'', L'occitan au bale'' (lexics lemosins, amb versions en espanhòl e italian), ''L'occitan marchés per començar'' (lexic marchés)] * [https://web.archive.org/web/20150819154950/http://chateletdejayac.com/miladiou/ Tèxtes en occitan lemosin amb d'extraches sonòrs de lor lectura per l'autora del sit] * [http://gallica.bnf.fr/Search?adva=1&t_relation=cb413012180&q=dialecte&adv=1&tri=&n=15&p=1&pageNumber=3&isSearch=false Lista de totes los enregistraments en lemosin dins las ''archives de la parole'', 1913] * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k128067k.r=archives+de+la+parole+corr%C3%A8ze.langFR enregistrament masculin en lemosin a Argentat dins las ''archives de la parole'', 1913] * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k128064f.r=dialecte.langFR enregistrament femenin en lemosin a Argentat dins las ''archives de la parole'', 1913] * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k128060x.r=dialecte.langFR enregistrament sus la rusclada en lemosin a la Chapèla de Sent Geraud dins las ''archives de la parole'', 1913] * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1280619.r=dialecte.langFR enregistrament en lemosin a la Chapèla de Sent Geraud dins las ''archives de la parole'', 1913] * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k128068z.r=dialecte.langFR ''Proverbes limousins'' transcrits e comentats enregistrament en lemosin a la Chaunac dins las ''archives de la parole'', 1913] * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k128170k.r=dialecte.langFR ''Un mariage au Saillant'' enregistrament en lemosin al Salhant dins las ''archives de la parole'', 1913] * [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k128143p.r=dialecte.langFR enregistrament en lemosin a Votesac dins las ''archives de la parole'', 1913] * [http://storage.canalblog.com/05/33/677878/87419266.pdf Lexique trilingue Occitan (limousin) Français Anglais de Jean-Pierre Reydi] * [http://arrilemosin.free.fr/beus/ Lo lemosin per los beus, pitit lexic a l'usatge dels parents que volen parlar occitan a lors pitits] * [http://arrilemosin.free.fr/cafe/cafe-1.html Guida de conversacion e vocabulari "Lo cafè en occitan" amb d'extraches sonòrs] * [http://arrilemosin.free.fr/index.php?post%2F2013%2F02%2F04%2FPer-parlar-occitan-au-bale-Pour-parler-occitan-en-bal-trad Guida de conversacion e vocabulari per parlar Occitan al "bar trad"] * [http://jpreydy.canalblog.com/ Cors d'occitan de Jean-Pierre Reydy] * [https://web.archive.org/web/20160305132813/http://www.terradoc.net/pajas/delasleicons/delasleicons.htm Leiçons de lemosin] * [http://ujan.free.fr/minjanet/lex.htm Lexic de la cozina lemosin - francés in ''Minjar autras vetz: enquesta a Assit de Manòc'', Danisa Urròz, 1984] * [http://w3.erss.univ-tlse2.fr/clid/occitan/textes/textes%20graphiques/oc4%20Limousin/t_ROUX1883_PROV_LIM.RTF Provèrbis lemosins de [[Josèp Ros]]] * [https://www.sites.google.com/site/botanique24/botanique-occitane/la-clau-lemosina Los vegetaus, plantas e flors, segond lo Vocabulari lemosin d'Ives Lavalada] * [http://www.poulouzat.fr/herbier/occitan.htm Lexic latin occitan francés de l'ortalalha e plantas comestibles, segond lo Vocabulari lemosin d'Ives Lavalada] * [https://web.archive.org/web/20150529055637/http://www.bn-limousin.fr/items/show/300 Dictionnaire des locutions vicieuses, usitées dans le Midi de la France, et particulièrement dans la ci-devant province du Limousin, François Sauger-Préneuf, chez Ardilier, Lemòtges, 1825] * [http://p0.storage.canalblog.com/07/95/677878/74576527.doc Prononciacion daus pluraus del lemosin] * [http://p5.storage.canalblog.com/59/88/677878/55949731.doc Dificultats graficas dau lemosin] * [http://projetbabel.org/forum/viewtopic.php?t=15523 ''La graphie alibertine en limousin : contradictions et écarts''] * [http://www.ieo-limousin.org/picatau/glossaire.htm Glossari de las òbras de Picatau] * [http://lavitaenoc.blogs.dordognelibre.fr/apps/m/ Blòg en lemosin ''La vita en òc''] * [https://web.archive.org/web/20140830223438/http://www.nama24.com/jeanganiayre/?cat=11 Tèxtes en occitan lemosin de Jan Ganhaire amb traduccion francesa] * [https://groups.google.com/forum/m/#!topic/soc.culture.occitan/6bi5nkL8eE0 Lexic del bestiam Bestiaire Occitan, Yves Lavalade, ed. de la Veytizou, 1997] * [https://archive.org/details/dictionnairedupa00bruoft Dictionnaire du patois du Bas-Limousin (Correze), et plus particulierement des environs de Tulle, Joseph-Anne Vialle, 1824] * [http://books.google.fr/books?id=rH73m3jiPj0C&pg=PA17&lpg=PA17&dq=barginhar&source=bl&ots=RFAU8oh4rq&sig=aAjFF7JXhNBgsN2iRhtAg2LclgI&hl=ca&sa=X&ei=-E8UU_TwMsrX7Aa38YGYBA&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false ''Lexique Limousin d'après les œuvres de Joseph Roux'', Raymond Laborde] * [https://web.archive.org/web/20160324105928/http://www.pingrieux.com/fichiers/Chapitre7.pdf Lexic e gramatica del parlar de Pingrieu(?) en [[Corresa]]] * [http://losarmoneir.unblog.fr/2014/01/28/lexic-de-patoes-de-sta-fe-la-granda/comment-page-1/#comment-350 Lexic pichon occitan-francés de [[Santa Fe la Granda]], [[Brajairagués]] ] * [http://al.deliquet.free.fr/Occitan/Joan-Pau_VERDIER/Joan-Paul_VERDIER_01.html Extraits del "Dict'OC" de Joan Pau Verdier] * [https://web.archive.org/web/20160304213645/http://w3.letmod.univ-tlse2.fr/occitan/Archives/doc/jornada_ganhaire.pdf Punts de lenga dins 'Lo darrier daus Lobaterras' de Joan Ganhaire, in 'Jornada d’estudi CAPES Universitats Tolosa II – Montpelhièr III', C.R.O.M, Tolosa, decembre 2008] * [http://www.pays-de-bergerac.com/pages/occitan/toponymie/Quand-nos-ancetres.asp ''Quand nos ancêtres défrichaient, des Artigues aux Essarts… - La toponymie et la conquête des bonnes terres'' vèrbs e noms occitans lemosins sus aqueste subjècte] * [https://www.persee.fr/doc/rgpso_0035-3221_1962_num_33_3_2075?q="Vocabulaire+de+Géographie+agraire" ''Vocabulaire de géographie agraire du Limousin''] * [http://www.jlnony.fr/CHP/Toponymie_canton_Eymoutiers.pdf Toponimia dau canton d'Aimostier, Jean-Louis Nony] * [http://expograpy.blogspot.fr/ Expausicion de muebles e objèctes lemosins en occitan] * [http://occitan.blogs.sudouest.fr/apps/m/archive/2013/01/11/noms-de-luocs-dau-canton-de-nontronh-per-jan-peire-reidi.html ''Noms de luòcs dau canton de Nontronh'', Joan-Pèire Reidí] * [http://m.7alimoges.tv/tags/occitan%20limousin Reportatges de la tele 7ALimoges en occitan lemosin] * [http://issuu.com/ieoparis/docs/henri-gilbert---la-covisada Libre ''La convisada'' seguida de Nòtas etimologicas, Henri Gilbert, reedicion IEO] * [https://web.archive.org/web/20130202144401/http://ieo-lemosin.org/?lang=oc IEO dau Lemosin] * [https://m.youtube.com/channel/UC8uANbluFeGEq9NmIN5LcIA canal de vidèos de l'IEO del Lemosin] * [http://la-biaca.org/index.php 'La Biaça' portal de referéncia la memòria occitana lemosina] * [http://www.chanson-limousine.net Cançons, contes, faulas e nhòrlas lemosinas amb tèxtes, traduccions en francés e vocabulari comentat] * [http://arrilemosin.free.fr Collectiu Arri!] * [http://bartavel.com/tresor/3.Lexique.pdf ''Trésor des parlers occitans du Velay oriental et du Sud-Forez'', Jean-Yves Rideau] * [https://www.marraire.eu/Telecharjar.php?fic=Lexic.pdf ''Lexique de l'occitan nord-est du Velay'', Didier Grange] * [http://bartavel.com/dicoc.html ''Lexic Vivarés-Naut'' de Bartavel.com] * [https://www.marraire.eu/Telecharjar.php?fic=LexicSegolenes.pdf ''Lexique occitan sigolénois''] * [https://web.archive.org/web/20160621074231/http://www.octele.com/video-oc/conta.88/monica.html poèmas de Bernat Lesfarga legits per Monica Burg lo 19/03/2015 a Brajairac al D'ÒC Show d'Òc Tele] == Ligams audio-visuals == * [http://al.deliquet.free.fr/Occitan/Joan-Pau_VERDIER/Joan-Paul_VERDIER_01.html Lexic occitan e lemosin (extraches del Dict'òc de [[Joan-Pau Verdier]])] * [https://www.francebleu.fr/emissions/le-dict-oc/perigord ''L'òc express'' per [Laurent Labadie]] * [http://al.deliquet.free.fr/Occitan/COMBI/proverbial.html Dichas e aforismes lemosins per [[Bernard Combi]]] == Vejatz tanben == * [[Occitan]] ** [[Creissent]] * [[Lingüistica]] ** [[Dialectologia]] [[Categoria:Lenga de França]] [[Categoria:Lemosin (region)]] [[Categoria:Lemosin (Occitània)]] [[Categoria:Dialècte occitan]] eofo5qabrn4hkrzc2hzvmmhre0xtdk4 0 6815 2473950 2470243 2025-06-09T09:29:56Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2473950 wikitext text/x-wiki {{Dialecte Vivaroaupenc}} {{Dialecte Cisalpenc}} {{Ortografia}} {{Infobox País d'Occitània |nom auto=Valadas Occitanas |dialècte=[[occitan]] ([[vivaroaupenc]] e [[Roiasc (parlar)|roiasc]]), [[piemontés]] |panorama=2012_06_26_beaulard_da_strada_per_puys.jpg |Estat=[[Itàlia]] |principalas_vilas=[[Lo Borg Sant Dalmatz]] - [[Buscha]] - [[Bueves]] - [[Draonier]] |Gentilici=''Cap'' |capitala=''Cap'' |localizacion=Valladas Occitanas en Occitània.png }} Las '''Valadas Occitanas''' son la [[Païses occitans|partia]] d'[[Occitània]] situadas en [[Itàlia]].<ref>{{Ref-libre|títol=Encyclopedia of the World's Minorities|pagina=398|editor=Taylor & Francis|isbn=9781135193881|an=2013}}</ref><ref>{{Ref-libre|títol=Petit Magistère de Cuisine Occitane : 145 préparations, miscellanées et interventions gourmandes|pagina=398|cognòm=Delouis|nom=Olivier-Marie|an=2022|isbn=9782492979057}}</ref> Al es un territòri montanhós alpenc amb de valadas que an esquasi totas la direccion Èst-Oèst e calan vèrs la [[Piemont|plana piemontesa]]. {{Referéncia necessària|Sa populacion es estimaa a 183 702 estatjants (2022, ISTAT).|data=19-10-2023}} Las vilas principalas son [[Lo Borg Sant Dalmatz]], [[Buscha]], Barge, [[Bueves]] e [[Draonier]]. L'enclava lingüistica occitana de [[La Gàrdia]] ([[Calàbria]], [[Itàlia]]) fai pas partia de las Valadas Occitanas. == Bandieras == Existís pas una bandiera officiala de las Valadas Occitanas. Maugrat aquò, la [[Bandièra d'Occitània|Bandiera d'Occitània]] es en usatge actual. <gallery mode="packed"> Flag of Occitania.svg|Bandiera d'Occitània sense l'estela. Flag of Occitania (with star).svg|Bandiera d'Occitània ambe l'estela. </gallery> ==Ciutat Metropolitana de Turin== [[File:Map_of_Occitan_Valleys_-_Italy_-_according_to_Law_482-1999_declarations.svg|thumb|538x538px|'''Mapa de las Valadas occitanas''' <br>A. Comunas declaraas de lenga occitana segond la lei 482/99<ref>{{it}}[https://web.archive.org/web/20150822013903/http://www.regione.piemonte.it/cultura/cms/minoranze-linguistiche/loccitano.html "La minoranza linguistica occitana"], site de la Region du Piémont.</ref> <br>B. Comunas declaraas parcialament de lenga occitana segond la lei 482/99 <br>C. Comunas de las valadas '''pas''' declaraas de lenga occitana segond la lei 482/99 <br>D. Comunas declaraas de lenga arpitana segond la lei 482/99<ref>{{it}}[https://web.archive.org/web/20180513223811/http://www.regione.piemonte.it/cultura/cms/minoranze-linguistiche/il-francese-e-il-francoprovenzale.html "La minoranza linguistica francoprovenzale"], site de la Region de Piemont.</ref> <br>E. Comunas declaraas de lenga francesa segond la lei 482/99<ref>{{it}}[https://web.archive.org/web/20180514064830/http://www.regione.piemonte.it/cultura/cms/minoranze-linguistiche/francese.html "La minoranza linguistica francese"], site de la Region de Piemont.</ref> <br>''Autres limits'' <br>F. Comunas italianas del [[Marquesat de Doçaiga]] e autras dependéncias dau Comtat de Niça<ref>Girolamo Rossi. ''Storia del marchesato di Dolceacqua e dei comuni di Pigna e Castelfranco.'' Oneglia: Tipografia di Giovanni Grilini. 1862. [https://archive.org/embed/bub_gb_DZ4PNhPwZYwC Legir en linha].</ref> <br>G. Limit approximatiu de las valadas occitanas<ref name="AMLPPI">Segond l’[http://www.chambradoc.it/n.1ComunitaMontanaDelleAlpiDelMare/Atlante-delle-Minoranze-Linguistiche-del-Piemonte-e-della-Pr.1.page ''Atlante delle Minoranze Linguistiche del Piemonte e della Provincia di Imperia''].</ref> <br>H. Limit de la lenga occitana segond l’IRES de Piemont, ont se destria d’aicèsta<ref>Enrico Allasino, Consuelo Ferrier, Sergio Scamuzzi, Tullio Telmon. [http://archive.digibess.eu/islandora/object/librib:349979/datastream/PDF/content/librib_349979.pdf ''Le lingue del Piemonte''].</ref> <br>I. Limit de la lenga occitana segond l’[[Institut d'estudis occitans]], ont se destria d’aicèsta<ref>{{oc}}[[Institut d'estudis occitans]]. [http://bdtopoc.org/valadasItalianas250318.php "Comunas occitanas d'Itàlia"], site ''Luòcs''.</ref> <br>J. Limit nòrd de l’airal linguistic [[brigasc]]-[[roiasc]] <br>K. Limit approximatiu de la lenga occitana <br>L. Limit approximatiu de la lenga occitana anciana<ref>Ernst Hirsch. Provenzalische Mundarttexte aus Piemont. Tübingen: Niemeyer Max Verlag GmbH, 1978.</ref> <br>M. Limit dau [[Comtat de Niça]] <br>N. Limit de l'ancian departement daus [[Aups Maritims]] (1793-1814) <br>O. Limit de l'anciana [[província de Niça]] (1859-1860) <br />P. Limit oriental de la non-diftongason <ref name="bronzat">{{it}} Franco Bronzat. "Lingua “valdese” e occitano alpino: parentele morfo-fonetiche e lessicali". ''Bolletino della Società di Studi Valdesi''. N°197. Dicembre 2005. pp 69-112.</ref> <br />Q. Limit oriental de /bew/ vs /biw/ <ref name="bronzat" />]] [[Província de Turin]] abans lo 1èr de genièr de 2015. * Populacion: {{formatnum:{{popitpoc|001}}}} estatjants. Las '''comunas''' occitanas de la ciutat metropolitana de Turin son [entre parentèsis cairadas, nom italian]:<br> [[L'Abaia‎]] [Abbadia Alpina] (comuna de Pineròl), [[Angruenha]] [Angrogna], [[Bardonescha]] [Bardonecchia], [[Bibiana]] [Bibiana], [[Bricairàs]] [Bricherasio], [[Buebi]] [Bobbio Pellice], [[Campilhon e Fenil]] [Campiglione Fenile], [[Cesana]] [Cesana Torinese], [[Chantaloba]] [Cantalupa], [[Chaumont]] [Chiomonte], [[Las Clavieras]] [Claviere], [[L'Envèrs de Pinascha]] [Inverso Pinasca], [[Exilhas]] [Exilles], [[Finistrèlas]] [Fenestrelle], [[Frussasc]] [Frossasco], [[Lo Grand Sause]] [Sause d'Oulx],[[Lusèrna e Sant Joan]] [Luserna San Giovanni], [[Luserneta]] [Lusernetta], [[Massèl]] [Massello],[[Ors (comuna)|Ors]] (Ols, classicizant) [Oulx],[[Peirosa]] [Perosa Argentina],[[Perier (comuna)|Perier]] [Perrero],[[Pinascha]] [Pinasca],[[Pomaret]] [Pomaretto],[[Las Pòrtas]] [Porte],[[Praal]] [Prali],[[Praamòl]] [Pramollo],[[Prajalats]] [Pragelato],[[Prarustin]] [Prarostino],[[Rolei]] [Roletto],[[Roraa]] [Rorà],[[Roure]] [Roure], [[Salbertrand]] [Salbertrand],[[Salsa (comuna)]] [Salza di Pinerolo],[[Sant German de Cluson]] [San Germano Chisone],[[Sant Pèire (Val Lemina)|Sant Pèire]] [San Pietro Val Lemina],[[Sant Second]] [San Secondo di Pinerolo], [[Sestrieras]] [Sestriere],[[Taluc (comuna de Pineròl)]] [Talucco] (comuna de Pineròl),[[La Torre de Pèlis]] [Torre Pellice],[[Usseaus]] [Usseaux],[[Lhi Vialars]] [Villar Perosa],[[Lo Vilar de Pèlis]] [Villar Pellice] '''[[Val d'Ors]]''' o '''Auta Val Doira''' (''Val di Susa'') *[[Bardonescha]]¹ (''Bardonecchia'') *[[Cesana]]¹ (''Cesana Torinese'') *[[Chaumont]]¹ (''Chiomonte'') *[[Las Clavieras]]¹ (''Claviere'') *[[Exilhas]]¹ (''Exilles'') *[[Ors (comuna)|Ors]] (antigament ''Ols'')^1,2 (''Oulx'') *[[Salbertrand]]¹ (''Salbertrand'') *[[Lo Grand Sause]]¹ (''Sauze di Cesana'') *[[Lo Sause d'Ors|Lo Sause]]¹ (''Sauze d'Oulx'') *[[Sestrieras]]¹ (''Sestriere'') '''[[Val Cluson]]''' (''Val Chisone'') *[[Finistrèlas]]^1,2 (''Fenestrelle'') *[[l'Envèrs de Pinascha]]^1,2 (''Inverso Pinasca'') *[[Peirosa]]^1,2 (''Perosa Argentina'') *[[Pinascha]]^1,2 (''Pinasca'') *[[Pomaret]]^1,2 (''Pomaretto'') *[[las Pòrtas]]¹ (''Porte'') *[[Praamòl]]^1,2 (''Pramollo'') *[[Prajalats]]¹ (''Pragelato'') *[[Roure]]^1,2 (''Roure'') *[[Sant German de Cluson]]^1,2 (''San Germano Chisone'') *[[Ussiau]]^1,2 (''Usseaux'') *[[Lhi Vialars]]^1,2 (''Villar Perosa'') '''[[Val Germanasca]]''' o '''Val Sant Martin''' (''Val Germanasca'') *[[Massèl]]¹ (''Massello'') *[[Perier]]^1,2 (''Perrero'') *[[Praal]]¹ (''Prali'') *[[Salsa (comuna)|Salsa]]¹ (''Salza di Pinerolo'') '''[[Pè de Montanha]]''' *[[Campilhon e Fenil]] (''Campiglione-Fenile'') *[[Chantaloba]] (''Cantalupa'') *[[Frussasc]] (''Frossasco'') *[[Pineròl]] (''Pinerolo'') (a [[Taluc (comuna de Pineròl)]] ''Talucco'' e [[L'Abaia (comuna de Pineròl)‎]] ''Abbadia Alpina'') *[[Prarustin]]¹ (''Prarostino'') *[[Rolei]] (''Roletto'') *[[Sant Pèire (Val Lemina)|Sant Pèire]] (''Sampietro Bonollo Vallemina'') *[[Sant Second]]¹ (''San Secondo di Pinerolo'') '''[[Val Pèlis]]''' (''Val Pellice'') *[[Angruenha]]^1,2 (''Angrogna'') *[[Bibiana]] (''Bibiana'') *[[Bricairàs]] (''Bricherasio'') *[[Buebi]]^1,2 (''Bobbio Pellice'') *[[Lusèrna e Sant Joan]]^1,2 (''Luserna San Giovanni'') *[[Luserneta]]¹ (''Lusernetta'') *[[Roraa]]¹ (''Roranno'') *[[la Torre de Pèlis]]^1,2 (''Torre Pellice'') *[[lo Vilar de Pèlis]]^1,2 (''Villar Pellice'') ==Província de Coni== Populacion: {{formatnum:{{popitpoc|004}}}} estatjants. * (las [[Valadas de la Besimauda]]) * las '''[[Valadas dal Quiè]]''' Las '''comunas''' occitanas de la província de Coni son [entre parentèsis cairadas, nom italian]:<br>[[Acelh]] [Acceglio],[[Aison]] [Aisone],[[L'Argentiera]] [Argentiera],[[L'Arma]] [Macra],[[Banhòl]] [Bagnolo Piemonte],[[Barge]] [Barge],[[Bernès]] [Bernezzo], [[Blins]] (/Belins) [Bellino],[[Lo Borg Sant Dalmatz]] [Borgo San Dalmazzo],[[Brondèl]] [Brondello],[[Brossasc]] [Brossasco],[[Bueves]] [Boves],[[Buscha]] [Busca],[[Caralh]] [Caraglio],[[Cartinhan]] [Cartignano],[[Castelar]] [Castellar],[[Cèlas (Valadas Occitanas)|Cèlas]] [Celle di Macra],[[Cervasca]] [Cervasca],[[Chanuelhas]] [Canosio],[[Chastèldalfin]] [Casteldelfino],[[Chastèlmanh]] [Castelmagno],[[La Clusa (Valadas Occitanas)|La Clusa]] [Chiusa di Pesio],[[Criçòl]] [Crissolo],[[Demont]] [Demonte],[[Draonier]] [Dronero],[[Elva]] [Elva],[[Entraigas]] [Entracque],[[Envie]] [Envie],[[Estròp]] [Stroppo],[[Frabosa Sobrana]] [Frabosa Soprana],[[Frabosa Sotana]] [Frabosa Sottana],[[Fraisse (Valadas Occitanas)|Fraisse]] [Frassino],[[Gaiòla]] [Gaiola],[[Gambasca]] [Gambasca],[[Isascha]] [Isasca],[[Limon]] [Limone Piemonte],[[La Màrmol]] [Marmora],[[Martinhana]] [Martiniana Po],[[Lo Mèl]] [Melle],[[Moiòla]] [Moiola],[[Montomal]] [Montemale di Cuneo],[[Montrós]] [Monterosso Grana],[[Oncin]] [Oncino],[[Ostana]] [Ostana],[[Paisana]] [Paesana],[[Panh]] [Pagno],[[Peasc]] [Piasco],[[Pèirapuerc]] [Pietraporzio],[[Pont e la Chanal]] [Pontechianale],[[Poranh]] [Peveragno],[[Pradievi]] [Pradleves],[[Prats]] [Prazzo],[[Revèl (Valadas Occitanas)|Revèl]] [Revello],[[Rifred]] [Rifreddo],[[Ritana]] [Rittana],[[Roascha]] [Roaschia],[[Robilant]] [Robilante],[[La Ròca (Valadas Occitanas)|La Ròca]] [Roccasparvera],[[Ròcafòrt (Valadas Occitanas)|Ròcafòrt]] [Roccaforte Mondovì],[[Rocavion]] [Roccavione],[[La Ròcha (Valadas Occitanas)|La Ròcha]] [Roccabruna],[[Rossana]] [Rossana],[[Sambuc]] [Sambuco],[[Sant Damian]] [San Damiano Macra],[[Sant Frònt]] [Sanfront],[[Sant Pèire (Valadas Occitanas)|Sant Pèire]] [Sampeyre],[[Valàuria (Valadas Occitanas)|Valàuria]] [Valloriate],[[Valgrana]] [Valgrana],[[Valmala (Val Varacha)|Valmala]] [Valmala],[[Vaudier]] [Valdieri],[[Venascha]] (/Venaissa) [Venasca],[[Lo Vernant]] [Vernante],[[Vilanòva (Valadas Occitanas)|Vilanòva]] [Villanova Mondovì],[[Lo Vilar (Valadas Occitanas)|Lo Vilar]] [Villar San Costanzo],[[Vinai]] [Vinadio],[[Vinhòl]] [Vignolo], <br />[[La Viosèna (comuna d'Ormea)|La Viosèna]] [Viozene] (comuna d'[[Ormea]]; oficialament dins la [[Província de Coni]] mas connectada mai que mai amb la [[Província d'Impèria]]) '''[[Val Infernotto]]''' (''Valle Infernotto e pianura padana'') *[[Barge]]¹ (''Barge'') *[[Banhòl]] (''Bagnollo Piemontese'') *[[Envie]]¹ (''Envie'') *[[Revèl (Valadas Occitanas)|Revèl]]¹ (''Revello'') '''[[Val Pò]]''' (''Val Po'') *[[Brondèl]]¹ (''Brondello'') *[[Castelar]]¹ (''Castellar'') *[[Criçòl]]¹ (''Crissolo'') *[[Gambasca]]¹ (''Gambasca'') *[[Martinhana]] (''Martiniana Po'') *[[Oncin]]¹ (''Oncino'') *[[Ostana]]¹ (''Ostana'') *[[Paisana]]¹ (''Paesana'') *[[Panh]] (''Pagno'') *[[Rifred]] (''Rifreddo'') *[[Sant Frònt]]¹ (''Sanfront'') '''[[Val Varacha]]''' (''Val Varaita'') *[[Blins]]¹ (''Bellino'') *[[Brossasc]] (''Brossasco'') *[[Chastèldalfin]]¹ (''Casteldelfino'') *[[Fraisse]]¹ (''Frassino'') *[[Isascha]]¹ (''Isasca'') *[[Lo Mèl]]¹ (''Melle'') *[[Peasc]] (''Piasco'') *[[Pont e la Chanal]]¹ (''Pontechianale'') *[[Rossana]] (''Rossana'') *[[Sant Pèire (Valadas Occitanas)|Sant Pèire]]¹ (''Sampietro Bonollo Valvaraita'') *[[Valmala (Val Varacha)|Valmala]]¹ (''Valmala'') *[[Venascha|Venascha o Venaissa]]¹ (''Venasca'') '''[[Val Maira]]''' (''Val Maira'') *[[Acelh]]¹ (''Acceglio'') *[[Buscha]] (''Busca'') *[[Chanuelhas]]¹ (''Canoglias'') *[[Cartinhan]]¹ (''Cartignano'') *[[Cèlas (Valadas Occitanas)|Cèlas]]¹ (''Celle di Macra'') *[[Draonier]]¹ (''Dronero'') *[[Elva]]¹ (''Elva'') *[[l'Arma]]¹ (''Macra'') *[[la Màrmol]]¹ (''Marmora'') *[[Prats]]¹ (''Prazzo'') *[[La Ròcha (Valadas Occitanas)|La Ròcha]]¹ (''Roccabruna'') *[[Sant Damian]]¹ (''San Damiano Macra'') *[[Estròp]]¹ (''Stroppo'') *[[Lo Vilar (Valadas Occitanas)|Lo Vilar]]¹ (''Villar San Constanzo'') '''[[Val Grana]]''' (''Val Grana'') *[[Bernès]]¹ (''Bernezzo'') *[[Caralh]]¹ (''Caraglio'') *[[Chastèlmanh]]¹ (''Castelmagno'') *[[Cervasca]]¹ (''Cervasca'') *[[Montomal]]¹ (''Monte-Malédy-Counéaux-Valgrâne'') *[[Montrós]]¹ (''Monterosso Grana'') *[[Pradievi]] ???¹ (''Pradleves'') *[[Valgrana]]¹ (''Valgrana'') *[[Vinhòl]]¹ (''Vignolo'') '''[[Val d'Estura]]''' (''Valle Stura'') *[[Aison]]¹ (''Aisone'') *[[l'Argentiera]]¹ (''Argentera'') *[[Demont]]¹ (''Demonte'') *[[Gaiòla]]¹ (''Gaiola'') *[[Moiòla]]¹ (''Moiola'') *[[Pèirapuerc]]¹ (''Pietraporzio'') *[[Ritana]]¹ (''Rittana'') *[[La Ròca (Valadas Occitanas)|La Ròca]]¹ (''Roccasparvera'') *[[Sambuc]]¹ (''Sambuco'') *[[Valàuria]]¹ (''Valliorate'') *[[Vinai]]¹ (''Vinadio'') '''[[Val Ges]]''' (''Val Gesso'') *[[Lo Borg Sant Dalmatz]]¹ (''Borgo San Dalmazzo'') *[[Entraigas (Val de Ges)|Entraigas]]¹ (''Entracque'') *[[Roascha]]¹ (''Roaschia'') *[[Rocavion]]¹ (''Roccavione'') *[[Vaudier]]¹ (''Valdieri'') '''[[Val Vermenanha]]''' (''Val Vermenagna'') *[[Limon]]¹ (''Limone Piemonte'') *[[Robilant]]¹ (''Robilante'') *[[Lo Vernant]]¹ (''Vernante'') '''[[Valadas dau Quiè]]''' ('''Val Tàner''' (''Val Tanaro'')) *[[Frabosa Sobrana]]¹ (''Frabosa Soprana'') *[[Frabosa Sotana]]¹ (''Frabosa Sottana'') *[[Roburent]]¹ (''Roburent'') *[[Ròcafòrt (Valadas Occitanas)|Ròcafòrt]]¹ (''Roccaforte Mondovì'') *[[Vilanòva (Valadas Occitanas)|Vilanòva]]¹ (''Villanova Mondovì'') '''[[Val Pes]]''' (''Val Pesio'') *[[Bueves]]¹ (''Boves'') *[[la Clusa (Valadas Occitanas)|la Clusa]]¹ (''Chiusa di Pesio'') *[[Poranh]]¹ (''Peveragno'') ==Províncias d'Impèria e de Coni== Zòna dal parlar [[roiasc]], liada a l'Auta Val de Ròia que travèrsa la frontiera francoitaliana: '''[[Tèrra Brigasca]]'''. '''[[Val de Ròia]]''' (''Val Roia'') *[[La Briga Auta]]¹ (''La Briga Auta'') *[[La Viosèna (comuna d'Ormea)|La Viosèna]] (''Viozene'') (comuna d'[[Ormea]]; oficialament dins la [[província de Coni]] mas connectada mai que mai amb la província d'Impèria), *[[Reaud (comuna de Triueira)|Reaud]] (''Realdo'') (comuna de [[Triueira]]) *[[Verdeja (comuna de Triueira)|Verdeja]]¹ (''Verdeggia'') (comuna de [[Triueira]], [[província d'Impèria]]) *[[Auriveta]] (''Olivetta San Michele'') {{formatnum:{{popitpoc|008}}}} abitants País de Niça istoric, [[marquesat de Doçaiga]] e Pinha: * [[Avrigar]] (''Apricale'') * [[Doçaiga]] (''Dolceacqua'') * [[Isòra Bòna]] (''Isolabona'') * [[Perinaud]] (''Perinaldo'') * [[Pinha]] (''Pigna'') * [[A Roqueta]] (''Rochetta Nervina'') * [[Sebòrga]] (''Seborga'') == Bibliografia == * Silvia Chiarini, [http://belgeo.revues.org/11446 "La construction d'un territoire de minorité entre revendications, conflits et institutionnalisation. Le cas des Vallées occitanes d'Italie"], ''Belgeo. Revue belge de géographie'', 3-2013 <en linha> * Servizio Beni e attività culturali della Provincia di Torino, [http://www.chambradoc.it/commons/layout/partUploaderView.jsp?CM=FILEVIEW&FILE_TO_UPLOAD=WF_8385_atlante24pp5Definitiv.pdf%2B%2B%2Bapplications%5Cwebwork%5Csite_chambra%5Clocal%5Cdocument%5C008385.atlante24pp5Definitiv.pdf&TREATASATTACH=yes ''Atlante delle minoranze linguistiche storiche del Piemonte e della provincia di Imperia''], 2013 ([http://www.chambradoc.it/laProvinciaDiImperiaELeMinoranze/Atlante-delle-Minoranze-Linguistiche-del-Piemonte-e-della-Pr.page presentacion sul sit de Chambra d'Oc]). * Enrico Allasino, Consuelo Ferrier, Sergio Scamuzzi, Tullio Telmon, [https://web.archive.org/web/20110810173222/http://213.254.4.222/cataloghi/pdfires/697.pdf ''Le lingue del Piemonte''], Istituto di Ricerche Economico Sociali del Piemonte, 2007, ISBN 88-87276-70-6. == Nòtas == Lo numèro 1 indica qu'an declarat la lora pertinença a la minoritat lingüistica occitana, e lo 2 a la minoritat lingüistica francesa, en virtut de la Lèi 482/99 de minoritats lingüisticas istoricas. == Referéncias == <references /> == Articles connèxes == * [[La Gàrdia]] * [[Nòbla leiçon]] * [[Païses occitans]] == Ligams extèrnes == * [https://web.archive.org/web/20160811055946/https://issuu.com/costantino_t/docs/linguemadri ''Le Lingue Madri della Provincia di Torino'', [[Carlo Zoli]] ] {{Comunas de las Valadas Occitanas}} {{RegOc}} [[Categoria:Província de Turin]] [[Categoria:Província de Coni]] [[Categoria:Valadas Occitanas]] 4my9vii1qvoajp90mo7wauil013fsjz 10 7797 2473946 2473803 2025-06-09T07:31:12Z Sovenhic 36254 /* Resultat sus la pagina d’acuèlh */ 2473946 wikitext text/x-wiki <noinclude><!-- === Avertiments (invisibles dins l'acuèlh) === -->{{Acuèlh actualitat/instruccions}} == Resultat sus la pagina d’acuèlh == </noinclude><div><!-- Inseriscatz pas aicí QUE las informacions e eveniments que se prèstan a una cobertura enciclopedica e qu'an provocat la CREACION D'UN ARTICLE o que n'an pregondament modificat un. == Lista visibla de tèmas generics non datats (periòde long, sens mesa a jorn jornalièra) == ==== EDITAR EN DEJÓS D'AQUESTA LINHA ! ==== --> </div><!--== un desenat d'informacions brèvas datadas al mai == --> <imagemap>Fichièr:Lee_Jae-myung_presidential_candidate_portrait.jpg|right|150px</imagemap> * [[5 de junh]]: [[Philippe Mettoux]] ven ministre d’estat de [[Mónegue]]. * [[3 de junh]]: [[I Chemiòn]] es elegit president de la republica de [[Corèa del Sud|Corèa]]. (imatge) * [[31 de mai]]: [[Josep-Lluís Serrano Penchenat]] ven evesque d'Urgel e coprince d'[[Andòrra]]. * [[25 de mai]]: acòrdi del [[Reialme Unit]] pel retorn de las [[archipèla de Chagos|illas Chagos]] a [[Maurici]]. * [[18 de mai]]: [[Nicușor Dan]] es elegit president de [[Romania]]. * [[13 de mai]]: morís l’ancian president d’[[Uruguai]] [[José Mujica]]. * [[8 de mai]]: [[Leon XIV]] es elegit papa. * [[3 de mai]]: [[Jean-Lucien Savi de Tové]] es eligit president de [[Togo]]. * [[2 de mai]]: [[Lee Ju Ho]] es nomenat primièr ministre e president per interim de [[Corèa del Sud]]. * [[21 d'abril]]: morís lo papa [[Francés I (papa)|Francés]]. * [[1èr d'abril]]: [[Denise Bronzetti]] e [[Italo Righi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de març]]: [[Mike Eman]] ven primièr ministre d'[[Aruba|Aroba]]. * [[28 de març]]: [[Jens-Frederik Nielsen]] ven primièr ministre de [[Groenlàndia]]. * [[21 de març]]: [[Netumbo Nandi-Ndaitwah]] ven presidenta de [[Namibia]]. * [[17 de març]]: [[Stuart Young]] ven cap del govèrn de [[Trinitat e Tobago]]. * [[14 de març]]: [[Mark Carney]] ven cap del govèrn de [[Canadà]]. * [[13 de març]]: [[Konstantinos Tasoulas]] ven president de [[Grècia]]. * [[3 de març]]: [[Christian Stocker]] ven cap del govèrn d’[[Àustria]]. * [[1 de març]]: [[Yamandú Orsi]] ven president d’[[Uruguai]]. * [[23 de febrièr]]: la drecha se ganha las eleccions legislativas en [[Alemanha]]. * [[20 de febrièr]]: l’[[Soïssa|estat soís]] reconeis que son programa ''[[Hilfswerk für die Kinder der Landstrasse]]'' foguèt un crimi contra l’umanitat. * [[14 de febrièr]]: morís l’occitanista [[Gustau Aliròl]]. (imatge) * [[12 de febrièr]]: après la demission de [[Klaus Iohannis]], [[Ilie Bolojan]] ven president de [[Romania]] per interim. * [[11 de febrièr]]: morís [[Andrieu Neyton]]. * [[6 de febrièr]]: morís l'escrivan e jornalista asturian [[Damián Barreiro]]. * [[5 de febrièr]]: lo prince Rahim ven lo cinquen [[Aga Khan V|Aga Khan]]. * [[3 de febrièr]]: [[Bart De Wever]] ven cap del govèrn de [[Belgica]]. * [[30 de genièr]]: [[Rosario Murillo]] ven copresidenta de [[Nicaragua]]. * [[26 de genièr]]: moreish [[Nicolas Florian]] ancian maire de [[Bordèu]]. * [[23 de genièr]]: [[Micheál Martin]] ven tornar primièr ministre d’[[Irlanda]]. * [[20 de genièr]]: comença lo segond mandat presidencial de [[Donald Trump]]. * [[17 de genièr]]: morís lo ministre d'estat del [[Mónegue]] [[Didier Guillaume]]. * [[15 de genièr]]: [[Daniel Chapo]] ven president de [[Moçambic]]. * [[10 de genièr]]: [[Alexander Schallenberg]] ven cancelièr interimari d’[[Àustria]]. * [[9 de genièr]]: [[Joseph Aoun]] ven president de [[Liban]]. * [[8 de genièr]]: [[Alcide Ponga]] es elegit cap del govèrn de [[Canaquia]]. * [[7 de genièr]]: [[John Mahama]] ven president de [[Ghana]]. * [[3 de genièr]]: morís [[La Chunga]]. * [[2 de genièr]]: [[Jenniffer González]] ven governadora de [[Boriquen]]. * [[1 de genièr]]: [[Karin Keller-Sutter]] ven presidenta de [[Soïssa]]. * [[29 de decembre]] de [[2024]]: morís lo rèirepresident american [[Jimmy Carter]]. * [[13 de decembre]]: [[Francés Vairon]] que vad purmèr ministre de l’[[estat francés]]. * [[12 de decembre]]: [[Cabdiraxmaan Maxamed Cabdillaahi Cirro]] ven president de [[Somaliland]]. * [[8 de decembre]]: tomba lo regim [[Siria|sirian]]. * [[6 de decembre]]: morís l'istorian [[Jean-Pierre Rioux]], un especialista de [[Joan Jaurés]]. * [[5 de decembre]]: morís lo poèta [[Jacques Roubaud]], afogat dels trobadors. * [[19 de novembre]]: Demissiona lo president d'[[Abcazia]] [[Aslan Bzhania]]. [[Badra Gunba]] fa l'interim. * [[12 de novembre]]: [[Naiqama Lalabalavu]] ven president de [[Fiji]]. * [[6 de novembre]]: [[Marco Bucci (1959)|Marco Bucci]] ven president de [[Ligúria]]. * [[4 de novembre]]: morís lo pintre e escalpraire [[Louis Cane]]. * [[3 de novembre]]: morís l'òme politic marselhés [[Marcel Tassy]]. * [[21 d'octobre]]: lo generau [[Lương Cường]] qu’es elegit president de [[Vietnam]]. * [[20 d'octobre]]: [[Prabowo Subianto]] ven president d’[[Indonesia]]. <noinclude><!-- Après 12 informacions, metètz la 13ena jos aquesta linha. * [[15 d'octobre]]: morís l’escrivan chilenc [[Antonio Skármeta]]. * [[11 d'octobre]]: lo prèmi Nobel de la Patz es atribuït a l’associacion japonesa [[Nihon Hidankyo]]. * [[10 d'octobre]]: l’escrivan sud-coreana [[Han Kang]] se ganha lo prèmi Nobel de literatura. * [[8 d'octobre]]: [[John Hopfield]] e [[Geoffrey Hinton]] son premiats del Nobel de fisica per lors trabalhs sus l'[[aprendissatge automatic]]. * [[7 d'octobre]]: [[Taye Atske Selassie]] es elegit president d'Etiopia. * [[1 d'octobre]]: [[Francesca Civerchia]] e [[Dalibor Riccardi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[7 de setembre]]: l’[[Arés|aresés]] [[Mickaël Miguez]], lo [[Liborna|libornés]] [[Alessandro Bartolomucci]] e lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Frédéric Villeroux]] se guanhan una medalha d’aur en fotbòl per òrbs aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha ’na tresena medalha d’aur en ciclisme per equipas; lo [[Tarba|tarbés]] [[Hélios Latchoumanaya]] que’s guanha ua medalha d’argent en judo; lo [[Murèth|murethin]] [[Thomas Peyroton-Dartet]] se guanha ua medalha d’argent en ciclisme; l’[[Aimostier|aimostier]] [[Cyril Jonard]] se ganha ’na medalha de bronze en judo. * [[5 de setembre]]: [[Ngā Wai Hono e te Pō]] ven reina dels maòris d’[[Aotearoa]]. * [[5 de setembre]]: lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha una segonda medalha d’aur en ciclisme H3 aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Clarmont-Ferrand|clarmontés]] [[Damien Tokatlian]] e lo [[Tolosa|tolzan]] [[Maxime Valet]] se ganhan una medalha de bronze en escrima. * [[5 de setembre]]: [[Fabrice Pannecoucke]] ven president del conselh general d’[[Auvèrnhe Ròse Aups]]. * [[4 de setembre]]: lo [[Murèth|murethin]] [[Thomas Peyroton-Dartet]] se guanha ua medalha d’aur en ciclisme C3 aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha una medalha d’aur en ciclisme H3; lo [[Milhau|milhavés]] [[Elie de Carvalho]] se ganha una medalha d'argent en ciclisme B. * [[2 de setembre]]: [[Didier Guillaume]] ven ministre d’estat de [[Mónegue]]. * [[1 de setembre]]: la [[Pau|paulina]] [[Émeline Pierre]] que’s guanha ua medalha d’aur en natacion aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; la [[Ais de Provença|sestiana]] [[Nathalie Benoit]] se ganha una medalha de bronze en aviron; la [[Canas|canenca]] [[Candyce Chafa]], lo [[Marselha|marselhés]] [[Rémy Taranto]], e lo [[Bordèu|bordalés]] [[Grégoire Bireau]] se ganhan una medalha de bronze en aviron. * [[11 d'agost]]: L’[[Agen|agenesa]] [[Romane Bernies]], la [[Bordèu|bordalesa]] [[Valériane Ayayi]], la [[Pau|paulina]] [[Marine Fauthoux]] e la [[Rodés|rodanesa]] [[Leïla Lacan]] se ganhan una medalha d’argent en basquetbòl als [[Jòcs Olimpics d'estiu de 2024|jòcs olimpics de París]]. * [[10 d'agost]]: lo [[Canas|canenc]] [[Kévin Tillie]], lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Jean Patry]], lo [[Peçac|peçagués]] [[Théo Faure]] e lo [[Sant Rafèu|rafelenc]] [[Earvin Ngapeth]] se ganhan una medalha d’aur en voleibòl. La [[Marselha|marselhesa]] [[Lucie Granier]] se ganha una medalha d’argent en handball. * [[9 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolzan]] [[Guillaume Restes]] e l’[[Aurenja|aurengenc]] [[Joris Chotard]] se ganhan una medalha d’argent en fotbòl. Lo [[Tolosa|tolzan]] [[Simon Gausit]] e los [[Montpelhièr|montpelhierencs]] [[Alexis Lebrun|Alexis]] e [[Félix Lebrun]] se ganhan una medalha de bronze per equipa en tennis de taula. * [[9 d'agost]]: [[Salvador Illa]] ven president del govèrn regional de [[Catalonha]]. * [[8 d'agost]]: lo [[La Vaur (Lengadòc)|vaurés]] [[Benjamin Thomas]] se ganha una medalha d’aur en omnium. L’[[Albi|albigés]] [[Billal Bennama]] se ganha una medalha d’argent en bòxa. La [[Tolon|tolonenca]] [[Lauriane Nolot]] se ganha una medalha d’argent en kitesurf. * [[7 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolzan]] [[Sofiane Oumiha]] se ganha una medalha d’argent en bòxa. * [[6 d'agost]]: la [[Lo Puèi de Velai|ponòta]] [[Johanne Defay]] se ganha una medalha de bronze en surf. * [[5 d'agost]]: la marselhesa [[Noemie Fox]] se ganha la medalha d’aur e l’[[Las Olièras|olierenca]] [[Angèle Hug]] se ganha la medalha d’argent en [[caiac]] cross. Lo [[Liborna|libornés]] [[Lucas Dussoulier]] se ganha una medalha d’argent en basquet 3x3. * [[4 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] e lo sestian [[Clément Secchi]] se ganhan una medalha de bronze en relais de natacion. Lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Félix Lebrun]] se ganha una medalha de bronze en tennis de taula. * [[3 d'agost]]: la nimesenca [[Shirine Boukli]] se ganha una medalha d'aur amb l'equipa de França de judo. Lo [[La Sanha|sanhenc]] [[Christophe Laporte]] se ganha una medalha de bronze en ciclisme. * [[2 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha una quatrena medalha d'aur en natacion. La [[Bordèu|bordalesa]] [[Sarah Steyaert]] se ganha una medalha de bronze en vela. Lo [[Cavalhon|cavalhonenc]] [[Sylvain André]] se ganhan una medalha d'argent en BMX. * [[31 de julhet]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha doas autras medalhas d'aur en natacion. La [[Marselha|marselhesa]] [[Jessica Fox]] se ganha una medalha d'aur en canoè. Lo besierenc [[Anthony Jeanjean]] se ganha una medalha de bronze en BMX. Los [[Marselha|marselhés]] [[Jean-Philippe Patrice|Jean-Philippe]] e [[Sébastien Patrice]] e lo [[Tarba|tarbés]] [[Maxime Pianfetti]] se ganhan una medalha de bronze en sabre per equipa. * [[29 de julhet]]: lo besierenc [[Victor Koretzky]] se ganha una medalha d'argent en VTT. * [[29 de julhet]] de [[2024]]: lo nimesenc [[Baptiste Addis]] se ganha una medalha d'argent en tir a l'arc per equips. * [[28 de julhet]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha l'aur olimpic en natacion. La [[Marselha|marselhesa]] [[Jessica Fox]] se ganha una medalha d'aur en caiac. * [[27 de julhet]]: l'[[Equipa de França de rugbi de 7|equipa de França]] de [[Rugbi de 7]] amb 5 occitans se ganha la medalha d'aur. * [[27 de julhet]]: la nimesenca [[Shirine Boukli]] se ganha una medalha d'argent en judò. * [[7 de julhet]]: la coalicion presidenciala se pèrd las [[Eleccions_legislativas_francesas_de_2024_en_Occitània_Granda|eleccions legislativas francesas]]. * [[6 de julhet]]: l’[[Equipa nacionala d’Occitània de fotbòl]] es vicecampiona de l’[[Europeada de 2024]]. * [[6 de julhet]]: [[Massod Pezeishquian]] es elegit president d’[[Iran]]. * [[5 de julhet]]: [[Keir Starmer]] ven primièr ministre del [[Reialme Unit]]. * [[2 de julhet]]: [[Dick Schoof]] ven primièr ministre dels [[Païses Basses]]. * [[27 de junh]]: l'[[occitan]] es ara disponible sus Google Translate, amb lo [[breton]]. * [[5 de junh]]: morís a [[Niça]] l'artista [[Benjamin Vautier|Ben]]. * [[2 de junh]]: [[Claudia Sheinbaum Pardo]] se ganha l'eleccion presidenciala de [[Mexic]]. * [[1 de junh]]: los bombardaments sus la [[Lista de Gaza]] non an cessat malgrat la presentacion d'un alta-al-fuòc. * [[31 de mai]]: l'èx-president [[Donald Trump]] es condemnat per la justícia penala estatsunidenca. * [[30 de mai]]: lo president polonés, [[Andrzej Duda]], s'opausa a la lei qu'auriá reconegut oficialament lo [[silesian]] coma lenga. * [[12 d'abril]]: un [[Conselh presidenciau de transicion (Haití)|Conselh presidencial de transicion]] es installat al cap de l'Estat d'[[Haití]]. * [[9 d'abril]]: [[Simon Harris]] ven cap del govèrn d'[[Irlanda]]. * [[6 d'abril]]: [[Peter Pellegrini]] ganha las eleccions presidencialas en [[Eslovaquia]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Rossi]] e [[Milena Gasperoni]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[27 de març]]: [[Myriam Spiteri Debono]] es elegida presidenta de [[Malta]]. * [[25 de març]]: [[Alessandra Todde]] ven presidenta de [[Sardenha]]. * [[24 de març]]: [[Bassirou Diomaye Faye]] se ganha l'eleccion presidenciala de [[Senegal]]. * [[21 de març]]: lo president vietnamian [[Võ Văn Thưởng]] es estat destituit. [[Võ Thị Ánh Xuân]] assegura l'interim. * [[14 de març]]: l'Oscar del film melhor va a ''Oppenheimer''. * [[10 de març]]: Las eleccions legislativas portuguesas son anticipadas en rason de la demission del primièr ministre [[António Costa]] après un escandal de corrupcion. * [[1èr de març]]: [[Akira Toriyama]], l'autor del manga ''Dragon Ball'', es mòrt a l'edat de 68 ans. * [[16 de febrièr]]: Es assassinat l'opausant rus [[Aleksei Navalni]]. * [[6 de febrièr]]: morís l'ex-president de [[Chile]] [[Sebastián Piñera]]. * [[4 de febrièr]]: [[Nangolo Mbumba]] ven president de [[Namibia]]. * [[22 de genièr]]: [[Joseph Boakai]] ven president de [[Libèria]]. * [[18 de genièr]] – actual: [[Movement dels agricultors de 2024]]. * [[14 de genièr]]: [[Frederic X de Danemarc|Frederic X de La Bòrda de Montpesat]] ven rei de [[Danemarc]]. * [[13 de genièr]]: [[Lai Ching-te]] es elegit president de [[Taiwan]]. * [[9 de genièr]]: [[Gabriel Attal]] ven primièr ministre de l’[[Estat francés]]. * [[8 de genièr]]: morís lo cantaire occitan [[Gui Bonnet]]. * [[2 de genièr]]: [[Hilda Heine]] es elegida presidenta de las [[Illas Marshall]]. * [[1 de genièr]]: [[Viola Amherd]] ven presidenta de [[Soïssa]] per l'annada. * [[16 de decembre]] de [[2023]]: morís lo sobeiran de [[Kowait]], [[Navaf Ièr de Covait|Navaf]]. * [[13 de decembre]]: [[Donald Tusk]] ven primièr ministre de [[Polonha]]. * [[1èr de decembre]]: [[Claudia Rodríguez de Guevara]] ven presidenta del [[Lo Salvador|Salvador]]. * [[27 de novembre]]: [[Christopher Luxon]] ven primièr ministre d’[[Aotearoa]]. * [[23 de novembre]]: [[Daniel Noboa]] ven president d’[[Eqüator]]. * [[19 de novembre]]: [[Javier Milei]] es elegit president d’[[Argentina]]. * [[17 de novembre]]: [[Mohamed Muizzu]] ven president de las [[Maldivas]]. * [[30 d'octobre]]: [[David Adeang]] ven president de [[Nauru]]. * [[3 d'octobre]]: morís l'ancian president del consèlh regional d'Aquitània [[Jacques Valade]]. * [[2 d'octobre]]: [[Sylvanie Burton]] ven presidenta de [[Dominica]]. * [[2 d'octobre]]: [[Sylvanie Burton]] ven presidenta de [[Dominica]]. * [[1 d'octobre]]: [[Filippo Tamagnini]] e [[Gaetano Troina]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[3 de setembre]]: morís la lingüista catalana [[Carme Junyent]]. * [[1 de setembre]]: [[Tharman Shanmugaratnam]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Singapor]]. * [[30 d'agost]]: còp d'estat al [[Gabon]]. * [[20 d'agost]]: [[Bernardo Arévalo]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Güatemala]]. * [[15 d'agost]]: [[Santiago Peña]] ven president de [[Paraguai]]. * [[26 de julhet]]: còp d'estat al [[Nigèr (país)|Nigèr]]. * [[15 de julhet]]: [[Carlos Arturo Mazón Guixot|Carlos Mazón Guixot]] ven president de la [[Comunautat Valenciana]]. * [[6 de julhet]]: [[Margalida Prohens Rigo]] ven presidenta del govèrn de las [[Illas Balearas]]. * [[19 de junh]]: [[Mae de la Concha]] ven presidenta interimària del govèrn de las [[Illas Balearas]]. * [[12 de junh]]: morís lo rèire-president del conselh [[Itàlia|italian]] [[Silvio Berlusconi]]. * [[10 de junh]]: l'[[Estadi Bordalés (rugbi de XV)|Estadi bordalés]] se guanha lo campionat de França de rugbi femenin. * [[26 de mai]]: moreish l'escrivan occitan [[Eric Gonzales]]. * [[19 de mai]]: lo [[Rugbi Club Tolonenc]] se ganha lo Challenge Europèu de rugbí. * [[3 de mai]]: [[John Timothy Dunlap]] ven grandmèstre de l’[[Òrdre de Malta]]. * [[1 de mai]]: [[Movement social contra la reforma de las retiradas en França de 2023|Movement social contra la reforma de las retiradas en França]] * [[30 d'abril]]: lo partit [[Servir lo pòble maori - Front de liberacion de la Polinesia]] se ganha las eleccions de [[Polinesia francesa]]. * [[30 d'abril]]: lo [[Tolosa Fotbòl Club]] se ganha la copa de França de [[Fotbòl]]. * [[30 d'abril]]: [[Santiago Peña]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Paraguai]]. * [[24 d'abril]]: [[Mohammad Shahabuddin Chuppu]] ven president de [[Bangladesh]]. * [[19 d'abril]]: [[Josée Massi]] ven cònsol de [[Tolon]] en seguida de la destitucion d'[[Hubert Falco|Ubèrt Falco]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Scarano]] e [[Adele Tonnini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[29 de març]]: [[Humza Yousaf]] ven primièr ministre d’[[Escòcia|Escot]]. * [[8 de març]]: [[Christine Kangaloo]] ven presidenta de [[Trinitat e Tobago]]. * [[8 de març]]: moreish lo cantaire occitan [[Marcèu Amont]]. * [[5 de març]]: [[Võ Văn Thưởng]] es elegit president de [[Vietnam]]. * [[28 de genièr]]: [[Petr Pavel]] es elegit president de [[Chequia]]. * [[25 de genièr]]: [[Chris Hipkins]] ven primièr ministre d’[[Aotearoa]]. * [[23 de genièr]]: morís [[Álvaro Colom]], rèire-president de [[Guatemala]]. * [[20 de genièr]]: [[Brahim Ghali]] es tornar elegit president del [[Sahara Occidental]]. * [[18 de genièr]]: [[Võ Thị Ánh Xuân]] ven presidenta de [[Vietnam]] ''ad interim''. * [[10 de genièr]]: morís lo darrièr rei de [[Grècia]], [[Constantin II (Grècia)|Constantin II]]. * [[9 de genièr]]: morís lo cantaire [[La Sauze]]. [[Rose Christiane Ossouka Raponda]] es nommada vice-presidenta de [[Gabon]]. * [[4 de genièr|4 de gèr]]: moreish l'occitanista [[Joan Pèire Birabent]]. * [[4 de genièr]]: morís l'arquitècta [[Renée Gailhoustet]]. * [[1èr de genièr]]: [[Luiz Inácio Lula da Silva|Lula]] torna èsser lo president de [[Brasil]]; [[Alain Berset]] ven president de [[Soïssa]] per 2023. * [[1èr de genièr]]: [[Croàcia]] adòpta l’[[èuro]] e dintra dins l’espaci Schengen. * [[31 de decembre]] de [[2022]]: morís lo rèire-papa [[Beneset XVI]]. * [[23 de decembre]]: [[Nataša Pirc Musar]] ven presidenta d’[[Eslovènia]]. * [[8 de decembre]]: [[Alain Berset]] es elegit president de [[Soïssa]] per 2023. * [[16 de novembre]]: [[Željka Cvijanović]] ven presidenta de [[Bòsnia e Ercegovina]]. * [[30 d'octobre]]: [[Luiz Inácio Lula da Silva|Lula]] se ganha las elections presidencialas [[Brasil|brasilièras]]. * [[26 d'octobre]]: morís l’artista occitan [[Pèire Solatges]]. * [[24 d'octobre]]: [[Rishi Sunak]] ven primièr ministre del [[Reialme Unit]]. * [[22 d'octobre]]: [[Giorgia Meloni]] ven presidenta del govèrn d'[[Itàlia]]. * [[22 d'octobre]]: [[Ulf Kristersson]] ven primièr ministre de [[Suècia]]. * [[29 de setembre]]: [[Russ Kun]] ven president de [[Nauru|Nauro]]. * [[13 de setembre]]: [[William arap Ruto]] ven president de [[Kenya|Quenha]]. * [[6 de setembre|6]]-[[11 de setembre]]: l'armada [[Ucraïna|ucraïnesa]] recaptura mai de 2 000 [[quilomètre|km]] de territòri prèp de [[Khàrkiv]]. * [[8 de setembre]]: moreish l’arreina [[Elisabèt II del Reialme Unit|Elisabèt II]] deu [[Reiaume Unit]]. * [[6 de setembre]]: [[Liz Truss]] que vad purmèra ministra deu [[Reiaume Unit]]. * [[6 d'agost]]: [[Terrance Drew]] ven primièr ministre de [[Sant Cristòl e Nevis]]. * [[25 de julhet]]: [[Droupadi Murmu]] ven presidenta d’[[Índia]]. * [[23 de julhet]]: [[Nikenike Vurobaravu]] es elegit president de [[Vanuatu]]. * [[15 de julhet]]: [[Ranil Wickremesinghe]] ven president d’[[Sri Lanka]]. * [[12 de julhet]]: Huecs deus hòrts destruseishen las [[Lanas]] a l'entorn de [[Landirans]] e de [[La Tèsta]]. * [[7 de julhet]]: Lo rèire primièr ministre de [[Japon]] [[Shinzo Abe]] es assassinat. * [[3 de julhet]]: L'esboldrament del [[glacièr]] de la [[Marmolada]] dins las [[Dolomitas]] italianas fa mantun mòrt e nafrats. * [[4 de junh]]: [[Bajram Begaj]] es elegit president d’[[Albania]]. * [[31 de mai]]: [[Boris Rhein]] ven ministre president d’[[Èssa]]. * [[25 de mai]]: [[Robert Golob]] ven primièr ministre d’[[Eslovènia]]. * [[23 de mai]]: [[Anthony Albanese]] ven primièr ministre d’[[Austràlia]]. * [[20 de mai]]: [[José Ramos-Horta]] torna venir president de [[Timòr Èst]]. * [[14 de mai]] : [[Mohamed bin Zaied Al Nahian]] ven president dels [[Emirats Arabs Units]]. * [[10 de mai]]: [[Katalin Novák]] ven presidenta de l’[[Ongria|estat ongarés]]. * [[24 d'abril]]: [[Emmanuel Macron]] es tornar elegit al cap de l’[[França|estat francés]]. * [[7 d'abril]]: moreish [[Carles Barrera]] rèire sindic d’[[Val d'Aran|Aran]]. * [[7 d'abril]]: [[Rashad al-Alimi]] ven cap d’estat de [[Iemèn]]. * [[1 d'abril]]: [[Oscar Mina]] e [[Paolo Rondelli]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de març]]: [[Robert Abela]] ven primièr ministre de [[Malta]]. * [[20 de març]]: l'[[equipa de França de rugbi de XV]] (amb 14 jogaires occitans) se ganha lo [[Torneg de las Sièis Nacions]]. * [[13 de març]]: l'occitan [[Arthur Bauchet]] se ganha tres medalhas d'aur als [[Jòcs Paralimpics d'ivèrn de Beijing|Jòcs paralimpics d'ivèrn]]. * [[24 de febrièr]]: l'armada russa envasís [[Ucraïna]]. * [[15 de genièr]]: Dins las illas [[Tònga]], erupcion del [[volcan]] Hunga Tonga que provòca un [[tsunami]] dins tot lo [[Ocean Pacific|Pacific]]. * [[1èr de genièr]]: [[Ignazio Cassis]] ven president de [[Soïssa]]. * [[25 de decembre]] de [[2021]]: lançament del [[James Webb (telescòpi espacial)|telescòpi espacial ''James-Webb'']] ''(fòto)'' al centre espacial de [[Kourou]]. * [[19 de decembre]]: [[Gabriel Borić]] es elegit president de [[Chile]]. * [[17 de decembre]]: [[Petr Fiala]] ven president del govèrn [[Chequia|chèc]]. * [[8 de decembre]]: [[Olaf Scholz]] ven cancelièr d'[[Alemanha]]. * [[30 de novembre]]: [[Barbados]] ven una republica. * [[21 de novembre]]: [[Rumen Radev]] es tornar elegit president de [[Bulgaria]]. * [[12 de novembre]]: [[Wiliame Katonivere]] ven president de [[Fiji]]. * [[9 de novembre]]: [[José Maria Neves]] ven president del [[Cap Verd]]. * [[20 d'octobre]]: [[Sandra Mason]] es elegida primièra presidenta de [[Barbados]]. * [[14 d'octobre]]: [[Jonas Gahr Støre]] ven primièr ministre de [[Norvègia]]. * [[4 d'octobre]]: [[Fumio Kishida]] ven primièr ministre de [[Japon]]. * [[5 de setembre]]: cop d'estat militar en [[Guinèa]]. * [[1èr de setembre]]: Carlos Vila Nova es elegit president de [[São Tomé e Príncipe]]. * [[19 d'agost]]: [[Julhet]] de [[2021]] es lo mes de julhet pus caud jamai enregistrat sus Tèrra. * [[15 d'agost]]: Lo governament [[Afganistan|afgan]] abandona lo poder mentre que la capitala [[Kabol|Cabol]] tomba dins las mans dels [[taliban]]s. * [[14 d'agost]]: Un [[tèrratrem]] de [[Magnitud d'un tèrratremol|magnitud]] 7.2 fa 2100 mòrts en [[Haití (estat)|Aïtí]]. * [[12 d'agost]]: [[Hakainde Hichilema]] es elegit President de [[Zambia]]. * [[9 d'agost]]: Lo [[Grop Intergovernamental sul Cambiament Climatic]] sortís la primièra partida de son sesen rapòrt d'evaluacion sul [[rescalfament climatic]] e sos efièches. * [[5 d'agost]]: [[Ebrahim Raisi]] ven president d'[[Iran]]. * [[28 de julhet]]: [[Pedro Castillo]] ven president de [[Peró]]. * [[7 de julhet]]: Lo president d'[[Haití (estat)|Aïtí]] [[Jovenel Moïse]] es tuat per de mercenaris. * [[8 de julhet]]: [[Louis Mapou]] es elegit president del govèrn de [[Nòva Caledònia|Canaquia]]. * [[29 de junh]]: Una onda de calor extrèma afecta la region del [[Nòrd-oèst Pacific]] en [[America del Nòrd]], fasent mai de 450 mòrts. * [[20 de junh|20]] e [[27 de junh]]: [[Eleccions_regionalas_de_2021_en_França|eleccions regionalas]] e [[Eleccions_departamentalas_de_2021_en_França|departamentalas]] en Occitània granda. Pas de cambiament al cap de las regions, la drecha se ganha qualques departaments. * [[25 de junh]]: l’[[Estadi Tolosenc|Estadi Tolzan]] se ganha lo campionat de Rugbi de XV. * [[21 de junh]]: los [[FC Lesinhan XIII|singlars de Lesinhan]] se ganhan lo campionat de Rugbi de XIII. * [[13 de junh]]: [[Naftali Bennett]] ven primièr ministre d'[[Israèl]]. * [[9 de junh]]: [[Ukhnaagiin Khürelsükh]] es elegit president de [[Mongolia]]. * [[2 de junh]]: [[Isaac Herzog]] es elegit president d’[[Israèl]]. Un (1) imatge al còp, se vos plai --> * [[22 de mai]]: l’[[Estadi Tolosenc|Estadi Tolzan]] se ganha la ''Champions Cup''. * [[21 de mai]]: lo [[Club de Rugbi de Montpelhièr Erau]] se ganha la ''Challenge Cup''. * [[5 de mai]]: morís [[Robèrt Martí]] escrivan e umorista (Padena). * [[20 d'abril]]: morís [[Idriss Déby]] lo president de [[Chad]]. * [[5 d'abril]]: [[Nguyễn Xuân Phúc]] ven president de [[Vietnam]]. * [[4 d'abril]]: [[Vjosa Osmani]] ven presidenta de [[Cossòva]]. * [[1èr d'abril]]: [[Gian Carlo Venturini]] e [[Marco Nicolini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[22 de març]]: [[Thongloun Sisoulith]] ven president de [[Laos]]. * [[19 de març]]: [[Samia Suluhu Hassan]] ven presidenta de [[Tanzania]]. * [[13 de febrièr]]: Per 10 vòtes, lo [[Senat dels Estats Units d'America|Senat dels Estats Units]] arriba pas a la majoritat qualificada necessària per condemnar [[Donald Trump]] e l’empachar d’exercir fonccions publicas a l'avenir. * [[20 de genièr]]: [[Joe Biden]] ven president dels [[Estats Units d'America|Estats Units]]. * [[6 de genièr]]: milièrs d'insurgents pro-[[Donald Trump|Trump]] envasisson lo [[Capitòli dels Estats Units]], ensajant d'arrestar la certificacion de la victòria electorala de [[Joe Biden]]. * [[24 de decembre]] de [[2020]]: [[Maia Sandu]] ven presidenta de [[Moldàvia (estat)|Moldàvia]]. * [[21 de decembre]]: [[Benoît Payan]] es elegit a la comuna de [[Marselha]].* [[9 de decembre]]: [[Guy Parmelin]] es elegit president de [[Soïssa]] per [[2021]]. * [[6 de decembre]]: morís lo rèirepresident d'[[Uruguai]] [[Tabaré Vázquez]]. * [[2 de decembre]]: morís lo rèirepresident d'[[Auvèrnhe]] e de [[França]] [[Valéry Giscard d'Estaing|Valèri Giscard]]. * [[3 de novembre]]: [[Joe Biden]] es elegit [[Lista_dels_presidents_dels_Estats_Units_d'America|President]] dels [[Estats Units d'America]]. * [[29 d'octobre]]: [[Maria Vergés Pérez|Maria Vergés]] es elejuda [[Sindic d'Aran|sindica]] d'[[Val d'Aran|Aran]]. * [[15 d'octobre]]: morís [[Jole Santelli]], presidenta de [[Calàbria]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Alessandro Cardelli]] e [[Mirko Dolcini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[30 de setembre]]: lo tribunal suprèm d’Espanha destituís lo president [[Quim Torra]]. * [[29 de setembre]]: en seguida de la mòrt de l’emir Sabah, lo cosin [[Navaf Ièr de Covait|Navaf]] li succedís a [[Kowait|Covait]]. * [[27 de setembre]]: [[Eleccions senatorialas de 2020 en França|eleccions senatorialas]] dins 28 departaments d’[[Occitània Granda]]. * [[25 de setembre]]: [[Ishmael Toroama]] ven president de [[Bougainville]]. * [[25 de setembre]]: [[Ba N'Daou]] ven president de transicion al [[Mali]]. * [[20 de setembre|20]] e [[21 de setembre]]: [[Eleccions localas de 2020 en Itàlia|eleccions localas]] (regionalas e municipalas) en [[Itàlia]]. La drecha se garda la region de [[Ligúria]]. * [[16 de setembre]]: [[Yoshihide Suga]] ven primièr ministre de [[Japon]]. * [[1èr de setembre]]: [[Peire D'Artol]] ven ministre d'estat de [[Mónegue]]. * [[Agost]] e [[setembre]]: de [[Califòrnia]] a [[Colómbia Britanica]] e las [[Montanhas Rocosas]], [[Encendi de bòsc|encendis de bòsc]] creman mai de 18 000 km² en [[America del Nòrd]]. * [[18 d'agost]]: Còp d'estat al [[Mali]]. [[Lista dels presidents de Mali|Ibrahim Boubacar Keïta]] daissa lo poder. * [[17 d'agost]]: La [[val de la Mòrt]] atenh 54 a 56 [[gra Celsius|gras Celsius]], las temperaturas mai nautas enregistradas de manièra fisabla sus [[Tèrra]].* [[9 d'agost]]: Eleccion presidenciala en [[Bielorussia]]. [[Aleksandr Lokashenko]], al poder dempuèi 1994 es reelegit per un sesen mandat. * [[7 d'agost]]: Un [[Boeing 737]] NG de la companhiá Air India Express se bresa en dos à l'aterratge sus la pista de l'aeropòrt de Calicut, en [[Kerala]] ([[Índia]]), en tuant 18 personas.* [[6 d'agost]]: Una bèrca dins la còca de l'MV Wakashio encalat dempuèi lo 25 de julhet provòca marèa negra per las còstas de l'[[Illa Maurici]] * [[4 d'agost]]: Doas explosions sul pòrt de [[Beirot]] en [[Liban]] fan mai de 200 mòrts e 7000 nafrats. * [[3 d'agost]]: Morís lo poèta e universitari [[Joan Maria Petit]]. * [[28 de junh]]: Dusau torn de las eleccions municipaus en Occitània Granda. Son reelegits [[Joan Luc Moudenc]] a [[Tolosa]], e [[Cristian Estrosi]] a [[Niça]]. [[Michèle Rubirola]] se ganha la comuna a [[Marselha]], [[Pierre Hurmic]] a [[Bordèu]], e [[Michaël Delafosse]] a [[Montpelhièr]]. * [[30 de mai]]: La societat privada [[SpaceX]] amb la fusada [[Falcon 9]] e lo vaissèl [[Crew Dragon]] fan son primièr lancement d'un equipatge per [[NASA]] cap a l'[[Estacion Espaciala Internacionala]]. * [[27 de mai]]: Als [[Estats Units d'America|Estats Units]], òm denombra mai de 100 000 mòrts deguts al [[COVID-19|coronavirus]]. * [[11 de mai]]: Lançament oficial de l'[[Internacionala Progressista]], una organizacion mondiala d'[[Esquèrra (politica)|esquèrra]], per contrar lo [[nacionalisme]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Mancini]] e [[Grazia Zafferani]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[26 de març]]: morís lo lingüista e matematician [[Bernat Molin]]. * [[11 de març]]: l’[[Organizacion Mondiala de la Santat]] declara pandemica la [[malautiá de coronavirus de 2019]]. * [[19 de febrièr]]: [[Zoran Milanović]] (imatge) ven president de [[Croàcia]]. * [[9 de febrièr]]: [[Cyril Ramaphosa]] ven president de l’[[Union Africana]]. * [[31 de genièr]]: lo [[Reialme Unit]] daissa l’[[Union Europèa]] e comença un periòde de transicion d’onze meses. * [[30 de genièr]]: l’[[Organizacion Mondiala de la Santat]] declara l’epidemia de coronavirus coma una urgéncia de santat publica de portada internacionala. * [[26 de genièr]]: la drecha se ganha las eleccions regionalas en [[Calàbria]]. * [[24 de genièr]]: [[Fiona Kilpatrick]] ven administradora de [[Tristan da Cunha (Archipèla)|Tristan da Cunha]]. * [[22 de genièr]]: [[Ekaterini Sakellaropoulou]] es elegida presidenta de [[Grècia]] * [[11 de genièr]]: après la mòrt dau soudan [[Qaboos bin Said Al Said|Qaboos]], son cosin [[Haitham bin Tariq|Haitham]] ven soudan d’[[Oman]]. * [[6 de genièr]]: [[David Kabua]] es elegit president de las [[Illas Marshall]]. * [[1èr de genièr]] de [[2020]]: [[Simonetta Sommaruga]] ven presidenta de [[Soïssa]]. * [[1èr d'octobre]] de [[2019]]: [[Luca Boschi]] e [[Mariella Mularoni]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[20 de setembre]]: De caumas mondialas pel clima an agut luòc dins mai de 150 païses del mond dins l'encastre de las [[Cauma estudianta pel clima|Caumas pel Clima]] (imatge). * [[Agost]]: L'Institut [[Brasil|brasilièr]] per la recèrca espaciala anóncia mai de 75 000 incèndis dins lo país dempuèi genièr, qu'al mens 40 000 pertòcan [[Seuva Amazonica|Amazonia]]. *[[4 de julhet|4]] e [[5 de julhet]]: Dos tèrratrems an agut luòc pròche de la vila de [[Riverside (Califòrnia)|Riverside]], en [[Califòrnia]], als [[Estats Units]], de magnituds respectivas de 6,4 e 7,1 sus l'[[Magnitud d'un tèrratremol|Escala de Richter]]. *[[26 de mai]]: eleccions localas en [[Aran]] e [[Piemont]], e europèas en [[Occitània]]. *[[30 d'abril]]: S'acaba l’èra [[Heisei]] e comença l'èra [[Reiwa]] (imatge) au [[Japon]]. *[[15 d'abril]]: Un incendi degalha lo fustatge de la [[Catedrau de Nosta Dauna de París|Catedrala de Nòstra Dòna de París]]. *[[10 d'abril]]: L'Event Horizon Telescope presenta lo primièr imatge d'un [[trauc negre]], a saber M87*, lo [[trauc negre supermassís]] situat al centre de la galaxia [[Messier 87|M87]] . *[[20 de març]]: [[Cassim-Jomart Tocaiev]] ven president de [[Cazacstan]] que la capitala n'es renomenada [[Norsoltan]]. *[[14 de genièr]]: lo cònsol de Gdanhsc, [[Paweł Adamowicz]] morís escotelat. *[[1èr de genièr]]: [[Ueli Maurer]] ven president de [[Soïssa]]. *[[1èr de genièr]]: [[Jair Bolsonaro]] ven president de [[Brasil]]. *[[22 de decembre]] de [[2018]]: en [[Indonesia]], un [[tsunami]] dins l'[[Estrech de la Sonda]] fa 429 mòrts e mai d’un milièr de nafrats. * [[26 de novembre]]: La sonda espaciala de la [[NASA]], [[InSight]] aterra amb succès sus [[Mart (planeta)|Mart]]. * [[26 de novembre]]: Lo president [[Ucraïna|ucraïnés]] [[Petrò Poroshenko]] declara la lei marciala après l'arrasonament per la marina [[Russia|russa]] de tres naus ucraïnesas dins l'[[estrech de Kerch]] pròche de [[Crimèa]]. * [[2 d'octobre]]: lo jornalista saudian [[Jamāl Khāshuqjī]] es assassinat. * [[2 d'octobre]]: [[Barham Salih]] ven president d’[[Irac]]. * [[1 d'octobre]]: [[Mirko Tomassoni]] e [[Luca Santolini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[24 d'agost]]: [[Scott Morrison]] ven primièr ministre d’[[Austràlia]]. * [[18 d'agost]]: Morís [[Kofi Annan]]. * [[14 d'agost]]: l’afondrament d’una porcion del pont autorotièr ''Morandi'' a [[Gènoa]], en [[Itàlia]], fa al mens 39 tuats. * [[12 d'agost]]: la [[NASA]] lança la sonda espaciala Parker, primièr observatòri concebut per aténher la [[corona solara]] per fin de l’estudiar. * [[23 de junh]]: l’[[occitan]] ven oficiau suu territòri sancèr de la [[Comunautat d'aglomeracion deu Bascoat]]. * [[1 de junh]]: [[Pedro Sánchez]] es encargat de formar lo govèrn d’[[Espanha]]. * [[31 de mai]]: [[Giuseppe Conte]] es encargat de formar lo govèrn d’[[Itàlia]]. * [[14 de mai]]: [[Joaquim Torra]] ven president de la Generalitat de [[Catalonha]]. * [[19 d'abril]]: Swaziland torna prene lo nom precolonial [[eSwatini]]. * [[19 d'abril]]: [[Miguel Díaz-Canel]] ven president de [[Cuba]]. * [[4 d'abril]]: [[Julius Maada Bio]] ven president de [[Sierra Leone]]. * [[1 d'abril]]: [[Mokgweetsi Masisi]] ven president de [[Botswana]]. * [[1 d'abril]]: Stefano Palmieri e Matteo Ciacci venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[30 de març]]: [[Win Myint]] ven president de [[Birmania]]. * [[21 de març]]: seguida de la demission de [[Pedro Pablo Kuczynski|Kuczynski]], lo vicepresident [[Martín Vizcarra]] ven president de [[Peró]]. * [[19 de març]]: [[Paula-Mae Weekes]] ven presidenta de [[Trinitat e Tobago]]. * [[18 de març]]: a las [[eleccion presidenciala russa de 2018|eleccions presidencialas russas]] [[Vladímir Pótin]] es reelegit.* [[17 de març]]: moreish l’enciclopedista [[Andrieu Dupuy]].* [[14 de març]]: morís l’astrofisician [[Stephen Hawking]]. * [[10 de març|11]]-[[17 de març]]: l’esquiaire occitan [[Arthur Bauchet]] se ganha 4 medalhas d’argent als jòcs paralimpics. * [[23 de febrièr]]: morís l’escrivan e traductor [[Bernat Lesfargas]]. * [[16 de febrièr]]: morís l’escrivan [[Jòrgi Gròs]]. * [[15 de febrièr]]: [[Pierre Vaultier]] se ganha una medalha d'òr en taula de nèu a Pyeongchang. * [[15 de febrièr]]: après la demission de [[Jacob Zuma]], [[Cyril Rampahosa]] ven president de l’[[Africa del Sud]]. * [[13 de febrièr]]: Moreish lo princi [[Enric de Montpesat|Enric]] de [[Danemarc]]. * [[11 de febrièr]]: [[Perrine Laffont]] se ganha una medalha d'òr en esquí de bonhas a Pyeongchang. * [[6 de febrièr]]: La fusada [[Falcon Heavy]] de la societat [[SpaceX]] es lançada amb succès e plaça en orbita eliocentrica la [[Rooadster Tesla]] d'[[Elon Musk]]. * [[22 de genièr]]: [[George Weah]] ven president de [[Libèria]]. * [[17 de genièr]]: [[Roger Torrent]] es elegit president del parlament de [[Catalonha]]. * [[4 de genièr]]: [[María Alejandra Vicuña]] ven vicepresidenta d’[[Eqüator]]. * [[1 de genièr]]: [[Alain Berset]] ven president de [[Soïssa]]. * [[21 de decembre]] de [[2017]]: los partits republicans ganhan las eleccions en [[Catalonha]]. * [[19 de decembre]]: [[Mark Brantley]] ven cap del govèrn de l’illa de las [[Nèus]]. * [[18 de decembre]]: [[Sebastian Kurz]] ven cap del govèrn d’[[Austria]]. * [[15 de decembre]]: lo conselh regional de [[Provença-Aups-Còsta d'Azur]] causís d’apondre [[Region Sud]] al nom de la region. * [[13 de decembre]]: [[Muuse Bixi Cabdi]] ven president de [[Somaliland]]. ''(imatge)'' * [[13 de decembre]]: [[Andrej Babiš]] ven cap del govèrn [[Chequia|chèc]]. * [[11 de decembre]]: [[Mateusz Morawiecki]] ven cap del govèrn [[Polonha|polonés]]. * [[27 de novembre]]: 100 000 personas evacuadas a [[Bali]] après l'erupcion del mont [[Agung]]. * [[24 de novembre]]: [[Sooronbay Jeenbekov]] ven president de [[Quirguizstan]]. * [[24 de novembre]]: [[Emmerson Mnangagwa]] ven president de [[Zimbabwe]]. * [[27 d'octobre]]: Lo [[Parlament de Catalonha]] proclama la [[Republica Catalana]] amb 70 vòts per, 10 contra, dos blanc e la retirada de 53 deputats coma protestacion. * [[16 d'octobre]]: [[Jordi Cuixart i Navarro|Jordi Cuixart]] e [[Jordi Sànchez i Picanyol|Jordi Sànchez]] son empresonats per l’[[Espanha|estat espanhòl]]. * [[10 d'octobre]]: L’independéncia de [[Catalonha]] es suspenduda per ajudar la negociacion. * [[1èr d'octobre]]: [[Enrico Carattoni]] e [[Matteo Fiorini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Referendum sus l'independéncia de Catalonha]], 90% de òc. * [[26 de setembre]]: [[João Lourenço]] ven president d’[[Angòla]]. * [[20 de setembre]]: Lo Govèrn espanhòl prend lo contraròtle de las finanças de la [[Generalitat de Catalonha]] per ensajar d'evitar l'organizacion del [[Referendum sus l'independéncia de Catalonha]]. La Garda civila interven en diverses departaments de la Generalitat, fa 41 perquisicions e 12 arrestacions de membres del Govèrn catalan. Mobilizacions pacificas. * [[19 de setembre]]: Un [[Tèrratremol de Puebla de 2017|tèrratrem]] dins l'[[Puebla (estat)|estat de Puebla]] en [[Mexic]] fa mai de 200 mòrts. *[[6 de setembre]]: L'auragan Irma classat en categoria 5 tòca las [[Antilhas|Pichòtas Antilhas]]. *[[25 de julhet]]: [[Ram Nath Kovind]] ven president d’[[Índia]]. *[[24 de julhet]]: [[Ilir Meta]] ven president d’[[Albania]]. *[[19 de julhet]]: [[David Burt]] ven primièr ministre de las [[Bermudas]]. *[[14 de julhet]]: Morís la matematiciana [[Maryam Mirzakhani]]. *[[13 de julhet]]: Morís lo dissident chinés [[Liu Xiaobo]]. *[[10 de julhet]]: [[Khaltmaagiin Battulga]] ven president de [[Mongolia]]. *[[6 de julhet]]: [[Tallis Obed Moses]] es elegit president de [[Vanuatu]]. *[[5 de julhet]]: [[Va'aletoa Sualauvi II]] es elegit cap de l’estat de [[Samoa]]. *[[4 de julhet]]: [[Manuela Schwesig]] ven ministra-presidenta de [[Meclemborg-Cispomerània]]. *[[1 de julhet]]: [[Nuria Gorrite]] ven presidenta del conselh d’estat de [[Vaud]]; [[Sabine Pegoraro]] ven presidenta del govèrn de [[Canton de Basilèa-Campanha|Basilèa-Campanha]]; [[Guido Graf]] ven president del govèrn de [[Canton de Lucèrna|Lucèrna]]; [[Maya Büchi-Kaiser]] ven ''Frau Landamann'' de [[Canton d'Obwald|Sursilvània]]; [[Yvonne von Deschwanden]] ven ''Frau Landamann'' de [[Canton de Nidwald|Sutsilvània]]. *[[1 de julhet]]: [[Carrie Lam]] ven lo cap de l’executiu de [[Hong Kong]]. *[[17 de junh]]: morís lo president [[Baldwin Lonsdale|Lonsdale]] de [[Vanuatu]].*[[11 de junh|11]] e [[25 de junh]]: eleccions localas dins l’[[Itàlia|estat italian]]. *[[11 de junh|11]] e [[18 de junh]]: eleccions legislativas dins l’[[França|estat francés]].*[[1èr de junh]]: [[Donald Trump]] anóncia que los [[Estats Units]] se retiraràn dels [[Acòrd de París|Acòrds de París]], qu'an per objectiu de reduire las emissions de gases d'efèit de sèrra. *[[28 de mai]]: [[Kilian Jornet]] fa la cima de l'[[Mont Everest|Everest]] pel segond còp en una setmana, en 17 oras a partir del camp de basa avançat. * [[24 de mai]]: [[Lenín Moreno Garcés|Lenín Moreno]] ven president d’[[Eqüator_(país)|Equator]]. * [[20 de mai]]: [[Francisco Guterres]] ven president del [[Timòr Èst|Timòr de l'Èst]]. * [[9 de mai]]: [[Moon Jae-in]] es elegit president de la [[Corèa del Sud]]. * [[7 de mai]]: [[Emmanuel Macron]] es elegit president de l’[[França|estat francés]]. * [[1 d'abril]]: [[Mimma Zavoli]] e [[Vanessa d'Ambrosio]] venon capitanas regentas de [[Sant Marin]]. * [[2 d'abril]]: [[Lenín Moreno Garcés|Lenín Moreno]] es elegit president d’[[Eqüator (país)|Eqüator]]. * [[23 de març]]: Creacion per l’educacion nacionala francesa de l’[[Agregacion d’occitan|agregacion de lengas de França, opcion occitan-lenga d’òc]]. * [[19 de març]]: [[Frank-Walter Steinmeier]] ven president d’[[Alemanha]]. * [[22 de febrièr]]: La '''[[NASA]]''' comunica la descobrèrta de tres '''[[exoplaneta|exoplanetas]]''' semblantas a la '''[[Tèrra]]''' e potencialament abitablas, a l'entorn de '''[[TRAPPIST-1]]''' * [[8 de febrièr]]: [[Maxamed Cabdulaahi Maxamed]] es elegit president de [[Somalia]]. * [[7 de febrièr]]: [[Jovenel Moïse]] ven president d’[[Haití (estat)|Aïtí]]. * [[30 de genièr]]: [[Alpha Condé]] ven president de l’[[Union Africana]]. * [[21 de genièr]]: après lo depart de [[Yahya Jammeh]], [[Adama Barrow]] ven president de [[Gàmbia]]. * [[21 de genièr]]: [[Donald Trump]] ven president dels [[Estats Units]]. * [[17 de genièr]]: [[Antonio Tajani]] es elegit [[president del Parlament Europèu]]. * [[17 de genièr]]: la Primièra ministre britanica [[Theresa Brasier May|Theresa May]] anóncia que dins l'encastre del ''[[Brexit]]'' son país daisserà lo [[Mercat interior (Union Europèa)|mercat interior]]. * [[7 de genièr]]: [[Nana Akufo-Addo]] ven president de [[Ghana]]. * [[1èr de genièr]]: [[Doris Leuthard]] ven presidenta de [[Soïssa]] per l’annada. * [[9 de decembre]] de [[2016]]: [[Paolo Gentiloni]] ven president de conselh d’[[Itàlia]]. * [[9 de decembre]]: la presidenta de [[Corèa del Sud]], [[Park Geun-hye]] es suspenduda pel p]arlament. * [[5 de decembre]]: demission de [[Manuel Valls]]. [[Bernard Cazeneuve]] ven primièr ministre de [[França]]. * [[5 de decembre]]: demission de [[Matteo Renzi]] e [[John Key]]. * [[4 de decembre]]: [[Shavcat Mirziïaiev]] es elegit president d’[[Ozbequistan]]. * [[1 de decembre]]: [[Rama X|Mahawachiralongkon]] es proclamat rei de [[Tailàndia]]. * [[25 de novembre]]: morís l’òme d’estat [[Cuba|cuban]] [[Fidel Castro]]. * [[16 de novembre]]: morís l’escrivan e editor occitan [[Han Schook]]. * [[13 de novembre]]: moreish [[Maria Pilar Busquet Medan|Pilar Busquet]], era purmèra sindica d’[[Val d'Aran|Aran]] dempús era restauracion der’institucion. * [[13 de novembre]]: [[Rumen Radev]] es elegit president de [[Bulgaria]]. [[Igor Dodon]] es elegit president de [[Moldàvia]]. * [[8 de novembre]]: [[Donald Trump]] es elegit president dels [[Estats Units]]. * [[7 de novembre]]: morís lo poèta canadenc [[Leonard Cohen]]. * [[31 d'octobre]]: [[Michel Aoun]] ven president de [[Liban]], après 2 ans e mièg de blocatge institucional. * [[16 d'octobre]]: [[Danny Faure]] ven president de las [[Seichèlas]]. * [[13 d'octobre]]: morís lo rei [[Rama IX|Phumiphon]] de [[Tailàndia]]. * [[13 d'octobre]]: [[Bob Dylan]] reçaup lo [[Prèmi Nobel de Literatura]]. * [[10 d'octobre]]: [[Kersti Kaljulaid]] ven presidenta d’[[Estonia]]. * [[7 d'octobre]]: lo [[Prèmi Nobel de la Patz]] per [[Juan Manuel Santos]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Marino Riccardi]] e [[Fabio Berardi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de setembre]]: morís [[Shimon Peres]]. * [[17 de setembre]]: l’aupenc [[Damien Seguin]] se ganha una medalha d'aur en vela ais juecs paralimpics de Rio. * [[17 de setembre]]: lo lemosin [[Jean-François Ducay]] se ganha una medalha d'aur en tennis de taula per equipas aus jòcs paralimpics de Rio. * [[16 de setembre]]: l’auvernhat [[Damien Tokatlian]] se ganha ua medalha de bronze en escrima per equipas (amb [[Maxime Valet]] que se ganha sa segonda medalha) aus jòcs paralimpics de Rio. * [[15 de setembre]]: lo bordalés [[Romain Noble]] se guanha ua medalha d'aur en escrima per equipas aus jòcs paralimpics de Rio. * [[14 de setembre]]: lo tolosan [[Maxime Valet]] se ganha una medalha de bronze al floret als jòcs paralimpics de Rio. [[Élodie Lorandi]] se ganha una segonda medalha de bronze. * [[7 de setembre]]: la provençala [[Élodie Lorandi]] se ganha una medalha de bronze en natacion ais juecs paralimpics de Rio. * [[7 de setembre]]: pel 44^en còp lo parlament de [[Liban]] capita mal a elegir lo president per manca de quorum. * [[3 de setembre]]: [[Evaristo Carvalho]] ven president de [[São Tomé e Príncipe]]. * Fin d’[[agost]]: morís lo president d’[[Ozbequistan]] [[Islam Karimov]]. * [[31 d'agost]]: lo Senat de Brasil destituís la presidenta [[Dilma Rousseff]]. * [[24 d'agost]]: morís [[Walter Scheel]] rèirepresident d’[[Alemanha]]. * [[21 d'agost]]: l'occitan [[Michaël Guigou]] se ganha la medalha d'argent en handbal amb la seleccion francesa als Jòcs de Rio. * [[20 d'agost]]: las occitanas [[Camille Ayglon-Saurina]], [[Alexandra Lacrabère]] e [[Amandine Leynaud]] se ganhan la medalha d'argent en handbal amb la seleccion francesa als Jòcs de Rio.* [[16 d'agost]]: l’occitan [[Sofiane Oumiha]] se ganha la medalha d'argent en bòxa (pes leugièrs) als Jòcs de Rio. * [[14 d'agost]]: l’occitan [[Alexis Raynaud]] se ganha la medalha de bronze au tir a la carabina deis 3 posicions a 50 m. * [[12 d'agost]]: la judocata gascona [[Émilie Andéol]] se ganha la medalha d'aur en +78 kg als Jòcs de Rio. Los provençals [[Erwann Le Péchoux]] e [[Jérémie Azou]] se ganhan l'argent amb l'equipa de floret e lo dus de parelh pes leugièrs (rem). * [[9 d'agost]]: los cavalièrs occitans [[Astier Nicolas]] e Mathieu Lemoine ajudan l'equipa de França a se ganhar la medalha d'aur del concors complèt d'equitacion als Jòcs Olimpics d'estiu de Rio. Astier Nicolas se ganha tanben una medalha d'argent individuala. * [[9 d'agost]]: lo canoïsta occitan [[Denis Gargaud Chanut]] se ganha la medalha d'aur en eslalòm als Jòcs de Rio. * [[7 d'agost]]: los nadaires occitans William Meynard e Clément Mignon ajudan l'equipa de França a se ganhar la medalha d'argent del 4x100 m nada liura als Jòcs de Rio. * [[7 d'agost]]: [[Evaristo Carvalho]] es elegit president de [[São Tomé e Príncipe]]. * [[1 d'agost]]: [[Guðni Jóhannesson]] ven president d’[[Islàndia]]. * [[14 de julhet]]: [[Niça]] es macada per l’[[Ataca de Niça (2016)|ataca]] d’un menaire de camion. * [[13 de julhet]]: [[Theresa Brasier May]] ven primièra ministra del [[Reialme Unit]]. * [[9 de julhet]]: [[Brahim Ghali]] es elegit president del [[Sahara Occidental]]. * [[8 de julhet]]: fin del mandat presidencial de [[Heinz Fischer]] en [[Àustria]]. Presidéncia colegiala provisòria. * [[2 de julhet]]: morís [[Michel Rocard]] que denoncièt la destruccion de la cultura [[Occitània|occitana]] per [[França]]. * [[1èr de julhet]]: la cort constitucionala anulla lo segond torn de las eleccions presidencialas en [[Àustria]]. * [[1èr de julhet]]: l’[[illa de Norfolk]] se pèrd l’autonomia e es annexada a la [[Nòva Galas del Sud]]. * [[1èr de julhet]]: [[Thomas Weber]] ven president del govèrn de [[Canton de Basilèa-Campanha|Basilèa Campanha]], [[Marcel Schwerzmann]] president del govèrn de [[Canton de Lucèrna|Lucèrna]], [[Ueli Amstad]] Landammann de [[Canton de Nidwald|Nidwald]], [[Franz Enderli]] Landammann d’[[Canton d'Obwald|Obwald]] e [[Othmar Reichmuth]] Landammann de [[Canton de Schwyz|Schwyz]]. * [[30 de junh]]: [[Rodrigo Duterte]] ven president de las [[Filipinas]]. * [[27 de junh]]: eleccions generalas de l’[[Espanha|estat espanhòl]], sens majoritat absoluda. * [[26 de junh]]: eth conselh regionau d’[[Aquitània Lemosin Peitau e Charantas]] que’s causeish [[Aquitània Nava]] com nom dera grana region. * [[24 de junh|24]] e [[25 de junh]]: finalas de l’[[Europeada]], las seleccions occitanas son segondas a cada còp contra los locals. * [[24 de junh]]: lo conselh regional de [[Lengadòc Rosselhon Miègjorn Pirenèus]] se causís [[Occitanie]] coma nom de la granda region. * [[23 de junh]]: lo [[Reialme Unit]] vòta per sortir de l’[[Union Europèa]]. * [[19 de junh]]: [[Chiara Appendino]] es elegida cònse de [[Turin]]. * [[7 de junh]]: [[Allen Michael Chastanet]] ven primièr ministre de [[Santa Lúcia]]. * [[5 de junh]]: [[Pedro Pablo Kuczynski]] es elegit president de [[Peró]]. * [[5 de junh]]: [[Vincenzo Rocchetti]] es tornar elegit cònse de [[La Gàrdia]] tre lo primièr torn de las eleccions localas en [[Itàlia]]. * [[2 de junh]]: Pel 40en còp lo parlament de [[Liban]] pòt pas far l'eleccion del president per manca de quòrum. * [[1 de junh]]: [[Beatrice Simon]] ven presidenta del govèrn de [[Bèrna]]; [[Jean-Nathanaël Karakash]] prend la presidéncia del conselh d'estat de [[Canton de Neuchâtel|Neuchâtel]]; [[Martin Klöti]] ven president de [[Canton de Sant Galh|Sant Galh]]; [[Monika Knill-Kradolfer]] ven presidenta del govèrn de [[Canton de Turgòvia|Turgòvia]]; [[Beat Jörg]] ven Landammann d’[[Canton d'Uri|Uri]]. * [[26 de mai]]: [[Nadia Sàvchenko]] es desliurada en seguida d'un escambi de presonièrs entre [[Russia]] e [[Ucraïna]]. * [[22 de mai]]: [[Alexander Van der Bellen]] es elegit president federal d’[[Austria]]. * [[20 de mai]]: [[Tsai Ing-wen]] (蔡英文) ven presidenta de la [[Taiwan|Republica de China]] a Taiwan. * 12 de [[mai]]: lo senat de [[Brasil]] suspend la presidéncia de [[Dilma Rousseff]]. Lo vicepresident [[Michel Temer]] n’assumís l’interim. * [[10 de mai]]: lo quincaire [[Antoine Deltour]] a l'origina de l'escandal financièr LuxLeaks qu'implicava l'actual president de la Comission Europèa [[Jean-Claude Juncker]] es condemnat a 18 meses de preson condicionala a [[Luxemborg]]. * [[mai]]: un incendi forestièr en [[Canadà]] desplaça 88.000 personas e destrutz mai de 1.600 bastiments a Fort McMurray, dins l'estat d'[[Albèrta]]. * [[26 d'abril]]: lo rei d’[[Espanha]] convòca de novèlas eleccions generalas pel 26 de junh. * [[26 d'abril]]: [[Riek Machar]] torna venir vicepresident del [[Sodan del Sud]]. * [[25 d'abril]]: [[Lisa Phillips]] ven governadora de [[Santa Elena, Ascension e Tristan da Cunha]]. * [[19 d'abril]]: [[Boungnang Vorachith]] es elegit president de [[Laos]]. * [[10 d'abril]]: [[Idriss Déby Itno]] es reelegit president de [[Chad]]. * [[10 d'abril]]: [[Azali Assomani]] es elegit president de l'Union de las [[Comòras]]. * [[8 d'abril]]: [[Ismail Omar Guelleh]] es reelegit president de [[Jiboti]]. * [[2 d'abril]]: [[Trần Đại Quang]] es elegit president de [[Vietnam]]. * [[1 d'abril]]: Gian Nicola Berti e Massimo Andrea Ugolini venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[31 de març]]: Morís l'escrivan [[Imre Kertész]], un dels autors ongreses mai famoses mondialament. * [[17 de març]]: [[Bakir Izetbegović]] (imatge) ven president de [[Bòsnia e Ercegovina]]. * [[15 de març]]: [[Htin Kyaw]] es elegit president de [[Birmania]]. * [[11 de març]]: [[Taneti Maamau]] ven president de [[Kiribati]]. * [[7 de març]]: La jogaira de tennis [[Russia|russa]] [[Maria Sharàpova]], aprèp un contraròtle antidopatge, anóncia que pren dempuèi d'annadas de meldòni, un medicament inventat pel quimista leton [[Ivars Kalviņš]] e classificat coma substància dopanta dempuèi 2016. * [[20 de febrièr]] de [[2016]]: [[Yoweri Kaguta Museveni|Yoweri Museveni]] es reelegit president d’[[Oganda]]. * [[19 de febrièr]]: [[Faustin-Archange Touadéra]] es proclamat elegit president de [[Centrafrica]]. * [[14 de febrièr]]: [[Jocelerme Privert]] es elegit president provisòri d’[[Aïtí]]. * [[11 de febrièr]]: Los dos observatòris del [[LIGO]] anóncian la primièra observacion dirècta d'[[ondas gravitacionalas]]. * [[7 de febrièr]]: a l’expiracion del mandat del president Martelly, [[Evans Paul]] ven president provisòri d’[[Aïtí]]. * [[1èr de febrièr]]: [[Serge Telle]] ven ministre d’estat dau [[Mónegue]]. * [[28 de genièr]]: [[Hilda Heine]] ven presidenta de las [[Illas Marshall]]. * [[24 de genièr]]: [[Marcelo Rebelo de Sousa]] es elegit president de [[Portugal]]. * [[15 de genièr]]: [[Tsai Ing-wen]] (蔡英文) es elegida presidenta de [[Taiwan|Republica de China]] a Taiwan. * [[13 de genièr]]: [[Māris Kučinskis]] es nommat primièr ministre de [[Letònia]]. * [[10 de genièr]]: [[Carles Puigdemont]] es investit president de la [[Generalitat de Catalonha]]. * [[4 de genièr]]: [[Carole Delga]] ven presidenta del conselh regional de [[Lengadòc Rosselhon Miègjorn Pirenèus]]. [[Laurent Wauquiez]] ven president del conselh regional d’[[Auvèrnhe Ròse Aups]]. [[Alain Rousset]] ven president del conselh regional d’[[Aquitània Lemosin Peitau e Charantas]]. * [[1 de genièr]]: [[Johann Schneider-Ammann]] ven president de [[Soïssa]]. * [[29 de decembre]] de [[2015]]: [[Roch Marc Christian Kaboré]] ven president de [[Burkina Faso]]. * [[20 de decembre]]: lo Partit Popular pèrd la majoritat a las eleccions generalas de l’[[Espanha|Estat espanhòl]]. I aurà de negociacions per un govèrn de coalicion. * [[17 de decembre]]: [[Cristian Estrosi]] es elegit president de la region [[Provença-Aups-Còsta d'Azur|PACA]]. [[François Bonneau]] es tornar elegit president de la region [[Centre e Vau de Léger]]. * 6 e [[13 de decembre]]: Eleccions dels conselhs regionals e de las amassadas de las collectivitats unicas dins l’[[França|estat francés]]. Lo Partit Socialista se ganha 3 regions occitanas, los Republicans, las autras doas. * [[9 de decembre]]: La revista informatica ''[[Wired]]'' indica que lo creador del [[Bitcoin]] podriá èsser [[Craig Steven Wright]], un informatician e entrepreneire australian. * [[1èr de decembre]]: er [[Unesco]] proclame patrimòni der’umanitat es [[Hèstes deth huec deth solstici d'estiu enes Pirinèus]]. * [[29 de novembre]]: [[Roch Marc Christian Kaboré]] es elegit president de [[Burkina Faso|Borquina]]. * [[22 de novembre]]: [[Mauricio Macri]] es elegit president d’[[Argentina]].* [[13 de novembre]]: d’[[Atemptats de novembre de 2015 en Illa de França|atemptats]] tuan mai de 130 personas en [[Illa de França]]. * [[12 de novembre]]: d’[[Atemptats de novembre de 2015 a Beirot|atemptats]] tuan mai de 40 personas a [[Beirot]]. * [[12 de novembre]]: [[Jioji Konrote]] ven president de [[Fiji]]. * [[10 de novembre]]: cai lo govèrn minoritari de drechas impausat pel president de [[Portugal]].* [[9 de novembre]]: [[Beata Szydło]] ven primièra ministra de [[Polonha]]. * [[5 de novembre]]: John Magufuli ven president de [[Tanzania]]. * [[28 d'octobre]]: [[Bidhya Devi Bhandari]] es elegida presidenta de [[Nepal]]. * [[26 d'octobre]]: [[Carme Forcadell]] es elegida presidenta del parlament de [[Catalonha]]. * [[25 d'octobre]]: Jimmy Morales se ganha las eleccions presidencialas de [[Guatemala]]. * [[25 d'octobre]]: [[Alassane Ouattara]] es tornar elegit president de [[Còsta d'Evòri]]. * [[24 d'octobre]]: la [[Manifestacion per l'occitan del 24 d'octobre de 2015|manifestacion]] per l’occitan de [[Montpelhièr]] recampa aperaquí 15 000 personas. * [[11 d'octobre]]: [[Alpha Condé]] es tornar elegit president de [[Guinèa]]. * [[11 d'octobre]]: [[Aliaksandar Łukašenka|Aliaxandar Locashenca]] es tornar elegit president de [[Bielorussia|Bielaros]]. * [[7 d'octobre]]: la region Lengadòc-Rosselhon pren per 18 meses la presidéncia de l’[[Gropament Europèu de Cooperacion Territoriala Pirenèus-Mediterranèa|euroregion Pirenèus-Mediterranèa]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Lorella Stefanelli]] e [[Nicola Renzi]] venon capitanis regents a [[Sant Marin]]. * [[27 de setembre]]: los partits per l’independéncia se ganhan las eleccions en [[Catalonha]]. {{clr}} <!-- ==== EDITAR AL DESSÚS D'AQUESTA LINHA ! ==== == Totas las categorias per aqueste modèl gropadas aicí (de daissar a la fin) == --> [[Categoria:Modèl per las paginas d'acuèlh|Acuelh]] [[Categoria:Actualitat]] [[Categoria:Cronologia]] <!-- == Ligams vèrs los modèls d’autres projèctes Wikipèdia (de daissar a la fin) == --> </noinclude> di50if7wa3286j5r6t3o3u2rbcnsl9u 2473951 2473946 2025-06-09T09:54:15Z Ziv 56933 → File has been renamed on Commons ([[:c:GR]]) 2473951 wikitext text/x-wiki <noinclude><!-- === Avertiments (invisibles dins l'acuèlh) === -->{{Acuèlh actualitat/instruccions}} == Resultat sus la pagina d’acuèlh == </noinclude><div><!-- Inseriscatz pas aicí QUE las informacions e eveniments que se prèstan a una cobertura enciclopedica e qu'an provocat la CREACION D'UN ARTICLE o que n'an pregondament modificat un. == Lista visibla de tèmas generics non datats (periòde long, sens mesa a jorn jornalièra) == ==== EDITAR EN DEJÓS D'AQUESTA LINHA ! ==== --> </div><!--== un desenat d'informacions brèvas datadas al mai == --> <imagemap>Fichièr:Lee Jae-myung, 2021 (cropped 1).jpg|right|150px</imagemap> * [[5 de junh]]: [[Philippe Mettoux]] ven ministre d’estat de [[Mónegue]]. * [[3 de junh]]: [[I Chemiòn]] es elegit president de la republica de [[Corèa del Sud|Corèa]]. (imatge) * [[31 de mai]]: [[Josep-Lluís Serrano Penchenat]] ven evesque d'Urgel e coprince d'[[Andòrra]]. * [[25 de mai]]: acòrdi del [[Reialme Unit]] pel retorn de las [[archipèla de Chagos|illas Chagos]] a [[Maurici]]. * [[18 de mai]]: [[Nicușor Dan]] es elegit president de [[Romania]]. * [[13 de mai]]: morís l’ancian president d’[[Uruguai]] [[José Mujica]]. * [[8 de mai]]: [[Leon XIV]] es elegit papa. * [[3 de mai]]: [[Jean-Lucien Savi de Tové]] es eligit president de [[Togo]]. * [[2 de mai]]: [[Lee Ju Ho]] es nomenat primièr ministre e president per interim de [[Corèa del Sud]]. * [[21 d'abril]]: morís lo papa [[Francés I (papa)|Francés]]. * [[1èr d'abril]]: [[Denise Bronzetti]] e [[Italo Righi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de març]]: [[Mike Eman]] ven primièr ministre d'[[Aruba|Aroba]]. * [[28 de març]]: [[Jens-Frederik Nielsen]] ven primièr ministre de [[Groenlàndia]]. * [[21 de març]]: [[Netumbo Nandi-Ndaitwah]] ven presidenta de [[Namibia]]. * [[17 de març]]: [[Stuart Young]] ven cap del govèrn de [[Trinitat e Tobago]]. * [[14 de març]]: [[Mark Carney]] ven cap del govèrn de [[Canadà]]. * [[13 de març]]: [[Konstantinos Tasoulas]] ven president de [[Grècia]]. * [[3 de març]]: [[Christian Stocker]] ven cap del govèrn d’[[Àustria]]. * [[1 de març]]: [[Yamandú Orsi]] ven president d’[[Uruguai]]. * [[23 de febrièr]]: la drecha se ganha las eleccions legislativas en [[Alemanha]]. * [[20 de febrièr]]: l’[[Soïssa|estat soís]] reconeis que son programa ''[[Hilfswerk für die Kinder der Landstrasse]]'' foguèt un crimi contra l’umanitat. * [[14 de febrièr]]: morís l’occitanista [[Gustau Aliròl]]. (imatge) * [[12 de febrièr]]: après la demission de [[Klaus Iohannis]], [[Ilie Bolojan]] ven president de [[Romania]] per interim. * [[11 de febrièr]]: morís [[Andrieu Neyton]]. * [[6 de febrièr]]: morís l'escrivan e jornalista asturian [[Damián Barreiro]]. * [[5 de febrièr]]: lo prince Rahim ven lo cinquen [[Aga Khan V|Aga Khan]]. * [[3 de febrièr]]: [[Bart De Wever]] ven cap del govèrn de [[Belgica]]. * [[30 de genièr]]: [[Rosario Murillo]] ven copresidenta de [[Nicaragua]]. * [[26 de genièr]]: moreish [[Nicolas Florian]] ancian maire de [[Bordèu]]. * [[23 de genièr]]: [[Micheál Martin]] ven tornar primièr ministre d’[[Irlanda]]. * [[20 de genièr]]: comença lo segond mandat presidencial de [[Donald Trump]]. * [[17 de genièr]]: morís lo ministre d'estat del [[Mónegue]] [[Didier Guillaume]]. * [[15 de genièr]]: [[Daniel Chapo]] ven president de [[Moçambic]]. * [[10 de genièr]]: [[Alexander Schallenberg]] ven cancelièr interimari d’[[Àustria]]. * [[9 de genièr]]: [[Joseph Aoun]] ven president de [[Liban]]. * [[8 de genièr]]: [[Alcide Ponga]] es elegit cap del govèrn de [[Canaquia]]. * [[7 de genièr]]: [[John Mahama]] ven president de [[Ghana]]. * [[3 de genièr]]: morís [[La Chunga]]. * [[2 de genièr]]: [[Jenniffer González]] ven governadora de [[Boriquen]]. * [[1 de genièr]]: [[Karin Keller-Sutter]] ven presidenta de [[Soïssa]]. * [[29 de decembre]] de [[2024]]: morís lo rèirepresident american [[Jimmy Carter]]. * [[13 de decembre]]: [[Francés Vairon]] que vad purmèr ministre de l’[[estat francés]]. * [[12 de decembre]]: [[Cabdiraxmaan Maxamed Cabdillaahi Cirro]] ven president de [[Somaliland]]. * [[8 de decembre]]: tomba lo regim [[Siria|sirian]]. * [[6 de decembre]]: morís l'istorian [[Jean-Pierre Rioux]], un especialista de [[Joan Jaurés]]. * [[5 de decembre]]: morís lo poèta [[Jacques Roubaud]], afogat dels trobadors. * [[19 de novembre]]: Demissiona lo president d'[[Abcazia]] [[Aslan Bzhania]]. [[Badra Gunba]] fa l'interim. * [[12 de novembre]]: [[Naiqama Lalabalavu]] ven president de [[Fiji]]. * [[6 de novembre]]: [[Marco Bucci (1959)|Marco Bucci]] ven president de [[Ligúria]]. * [[4 de novembre]]: morís lo pintre e escalpraire [[Louis Cane]]. * [[3 de novembre]]: morís l'òme politic marselhés [[Marcel Tassy]]. * [[21 d'octobre]]: lo generau [[Lương Cường]] qu’es elegit president de [[Vietnam]]. * [[20 d'octobre]]: [[Prabowo Subianto]] ven president d’[[Indonesia]]. <noinclude><!-- Après 12 informacions, metètz la 13ena jos aquesta linha. * [[15 d'octobre]]: morís l’escrivan chilenc [[Antonio Skármeta]]. * [[11 d'octobre]]: lo prèmi Nobel de la Patz es atribuït a l’associacion japonesa [[Nihon Hidankyo]]. * [[10 d'octobre]]: l’escrivan sud-coreana [[Han Kang]] se ganha lo prèmi Nobel de literatura. * [[8 d'octobre]]: [[John Hopfield]] e [[Geoffrey Hinton]] son premiats del Nobel de fisica per lors trabalhs sus l'[[aprendissatge automatic]]. * [[7 d'octobre]]: [[Taye Atske Selassie]] es elegit president d'Etiopia. * [[1 d'octobre]]: [[Francesca Civerchia]] e [[Dalibor Riccardi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[7 de setembre]]: l’[[Arés|aresés]] [[Mickaël Miguez]], lo [[Liborna|libornés]] [[Alessandro Bartolomucci]] e lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Frédéric Villeroux]] se guanhan una medalha d’aur en fotbòl per òrbs aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha ’na tresena medalha d’aur en ciclisme per equipas; lo [[Tarba|tarbés]] [[Hélios Latchoumanaya]] que’s guanha ua medalha d’argent en judo; lo [[Murèth|murethin]] [[Thomas Peyroton-Dartet]] se guanha ua medalha d’argent en ciclisme; l’[[Aimostier|aimostier]] [[Cyril Jonard]] se ganha ’na medalha de bronze en judo. * [[5 de setembre]]: [[Ngā Wai Hono e te Pō]] ven reina dels maòris d’[[Aotearoa]]. * [[5 de setembre]]: lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha una segonda medalha d’aur en ciclisme H3 aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Clarmont-Ferrand|clarmontés]] [[Damien Tokatlian]] e lo [[Tolosa|tolzan]] [[Maxime Valet]] se ganhan una medalha de bronze en escrima. * [[5 de setembre]]: [[Fabrice Pannecoucke]] ven president del conselh general d’[[Auvèrnhe Ròse Aups]]. * [[4 de setembre]]: lo [[Murèth|murethin]] [[Thomas Peyroton-Dartet]] se guanha ua medalha d’aur en ciclisme C3 aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha una medalha d’aur en ciclisme H3; lo [[Milhau|milhavés]] [[Elie de Carvalho]] se ganha una medalha d'argent en ciclisme B. * [[2 de setembre]]: [[Didier Guillaume]] ven ministre d’estat de [[Mónegue]]. * [[1 de setembre]]: la [[Pau|paulina]] [[Émeline Pierre]] que’s guanha ua medalha d’aur en natacion aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; la [[Ais de Provença|sestiana]] [[Nathalie Benoit]] se ganha una medalha de bronze en aviron; la [[Canas|canenca]] [[Candyce Chafa]], lo [[Marselha|marselhés]] [[Rémy Taranto]], e lo [[Bordèu|bordalés]] [[Grégoire Bireau]] se ganhan una medalha de bronze en aviron. * [[11 d'agost]]: L’[[Agen|agenesa]] [[Romane Bernies]], la [[Bordèu|bordalesa]] [[Valériane Ayayi]], la [[Pau|paulina]] [[Marine Fauthoux]] e la [[Rodés|rodanesa]] [[Leïla Lacan]] se ganhan una medalha d’argent en basquetbòl als [[Jòcs Olimpics d'estiu de 2024|jòcs olimpics de París]]. * [[10 d'agost]]: lo [[Canas|canenc]] [[Kévin Tillie]], lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Jean Patry]], lo [[Peçac|peçagués]] [[Théo Faure]] e lo [[Sant Rafèu|rafelenc]] [[Earvin Ngapeth]] se ganhan una medalha d’aur en voleibòl. La [[Marselha|marselhesa]] [[Lucie Granier]] se ganha una medalha d’argent en handball. * [[9 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolzan]] [[Guillaume Restes]] e l’[[Aurenja|aurengenc]] [[Joris Chotard]] se ganhan una medalha d’argent en fotbòl. Lo [[Tolosa|tolzan]] [[Simon Gausit]] e los [[Montpelhièr|montpelhierencs]] [[Alexis Lebrun|Alexis]] e [[Félix Lebrun]] se ganhan una medalha de bronze per equipa en tennis de taula. * [[9 d'agost]]: [[Salvador Illa]] ven president del govèrn regional de [[Catalonha]]. * [[8 d'agost]]: lo [[La Vaur (Lengadòc)|vaurés]] [[Benjamin Thomas]] se ganha una medalha d’aur en omnium. L’[[Albi|albigés]] [[Billal Bennama]] se ganha una medalha d’argent en bòxa. La [[Tolon|tolonenca]] [[Lauriane Nolot]] se ganha una medalha d’argent en kitesurf. * [[7 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolzan]] [[Sofiane Oumiha]] se ganha una medalha d’argent en bòxa. * [[6 d'agost]]: la [[Lo Puèi de Velai|ponòta]] [[Johanne Defay]] se ganha una medalha de bronze en surf. * [[5 d'agost]]: la marselhesa [[Noemie Fox]] se ganha la medalha d’aur e l’[[Las Olièras|olierenca]] [[Angèle Hug]] se ganha la medalha d’argent en [[caiac]] cross. Lo [[Liborna|libornés]] [[Lucas Dussoulier]] se ganha una medalha d’argent en basquet 3x3. * [[4 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] e lo sestian [[Clément Secchi]] se ganhan una medalha de bronze en relais de natacion. Lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Félix Lebrun]] se ganha una medalha de bronze en tennis de taula. * [[3 d'agost]]: la nimesenca [[Shirine Boukli]] se ganha una medalha d'aur amb l'equipa de França de judo. Lo [[La Sanha|sanhenc]] [[Christophe Laporte]] se ganha una medalha de bronze en ciclisme. * [[2 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha una quatrena medalha d'aur en natacion. La [[Bordèu|bordalesa]] [[Sarah Steyaert]] se ganha una medalha de bronze en vela. Lo [[Cavalhon|cavalhonenc]] [[Sylvain André]] se ganhan una medalha d'argent en BMX. * [[31 de julhet]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha doas autras medalhas d'aur en natacion. La [[Marselha|marselhesa]] [[Jessica Fox]] se ganha una medalha d'aur en canoè. Lo besierenc [[Anthony Jeanjean]] se ganha una medalha de bronze en BMX. Los [[Marselha|marselhés]] [[Jean-Philippe Patrice|Jean-Philippe]] e [[Sébastien Patrice]] e lo [[Tarba|tarbés]] [[Maxime Pianfetti]] se ganhan una medalha de bronze en sabre per equipa. * [[29 de julhet]]: lo besierenc [[Victor Koretzky]] se ganha una medalha d'argent en VTT. * [[29 de julhet]] de [[2024]]: lo nimesenc [[Baptiste Addis]] se ganha una medalha d'argent en tir a l'arc per equips. * [[28 de julhet]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha l'aur olimpic en natacion. La [[Marselha|marselhesa]] [[Jessica Fox]] se ganha una medalha d'aur en caiac. * [[27 de julhet]]: l'[[Equipa de França de rugbi de 7|equipa de França]] de [[Rugbi de 7]] amb 5 occitans se ganha la medalha d'aur. * [[27 de julhet]]: la nimesenca [[Shirine Boukli]] se ganha una medalha d'argent en judò. * [[7 de julhet]]: la coalicion presidenciala se pèrd las [[Eleccions_legislativas_francesas_de_2024_en_Occitània_Granda|eleccions legislativas francesas]]. * [[6 de julhet]]: l’[[Equipa nacionala d’Occitània de fotbòl]] es vicecampiona de l’[[Europeada de 2024]]. * [[6 de julhet]]: [[Massod Pezeishquian]] es elegit president d’[[Iran]]. * [[5 de julhet]]: [[Keir Starmer]] ven primièr ministre del [[Reialme Unit]]. * [[2 de julhet]]: [[Dick Schoof]] ven primièr ministre dels [[Païses Basses]]. * [[27 de junh]]: l'[[occitan]] es ara disponible sus Google Translate, amb lo [[breton]]. * [[5 de junh]]: morís a [[Niça]] l'artista [[Benjamin Vautier|Ben]]. * [[2 de junh]]: [[Claudia Sheinbaum Pardo]] se ganha l'eleccion presidenciala de [[Mexic]]. * [[1 de junh]]: los bombardaments sus la [[Lista de Gaza]] non an cessat malgrat la presentacion d'un alta-al-fuòc. * [[31 de mai]]: l'èx-president [[Donald Trump]] es condemnat per la justícia penala estatsunidenca. * [[30 de mai]]: lo president polonés, [[Andrzej Duda]], s'opausa a la lei qu'auriá reconegut oficialament lo [[silesian]] coma lenga. * [[12 d'abril]]: un [[Conselh presidenciau de transicion (Haití)|Conselh presidencial de transicion]] es installat al cap de l'Estat d'[[Haití]]. * [[9 d'abril]]: [[Simon Harris]] ven cap del govèrn d'[[Irlanda]]. * [[6 d'abril]]: [[Peter Pellegrini]] ganha las eleccions presidencialas en [[Eslovaquia]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Rossi]] e [[Milena Gasperoni]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[27 de març]]: [[Myriam Spiteri Debono]] es elegida presidenta de [[Malta]]. * [[25 de març]]: [[Alessandra Todde]] ven presidenta de [[Sardenha]]. * [[24 de març]]: [[Bassirou Diomaye Faye]] se ganha l'eleccion presidenciala de [[Senegal]]. * [[21 de març]]: lo president vietnamian [[Võ Văn Thưởng]] es estat destituit. [[Võ Thị Ánh Xuân]] assegura l'interim. * [[14 de març]]: l'Oscar del film melhor va a ''Oppenheimer''. * [[10 de març]]: Las eleccions legislativas portuguesas son anticipadas en rason de la demission del primièr ministre [[António Costa]] après un escandal de corrupcion. * [[1èr de març]]: [[Akira Toriyama]], l'autor del manga ''Dragon Ball'', es mòrt a l'edat de 68 ans. * [[16 de febrièr]]: Es assassinat l'opausant rus [[Aleksei Navalni]]. * [[6 de febrièr]]: morís l'ex-president de [[Chile]] [[Sebastián Piñera]]. * [[4 de febrièr]]: [[Nangolo Mbumba]] ven president de [[Namibia]]. * [[22 de genièr]]: [[Joseph Boakai]] ven president de [[Libèria]]. * [[18 de genièr]] – actual: [[Movement dels agricultors de 2024]]. * [[14 de genièr]]: [[Frederic X de Danemarc|Frederic X de La Bòrda de Montpesat]] ven rei de [[Danemarc]]. * [[13 de genièr]]: [[Lai Ching-te]] es elegit president de [[Taiwan]]. * [[9 de genièr]]: [[Gabriel Attal]] ven primièr ministre de l’[[Estat francés]]. * [[8 de genièr]]: morís lo cantaire occitan [[Gui Bonnet]]. * [[2 de genièr]]: [[Hilda Heine]] es elegida presidenta de las [[Illas Marshall]]. * [[1 de genièr]]: [[Viola Amherd]] ven presidenta de [[Soïssa]] per l'annada. * [[16 de decembre]] de [[2023]]: morís lo sobeiran de [[Kowait]], [[Navaf Ièr de Covait|Navaf]]. * [[13 de decembre]]: [[Donald Tusk]] ven primièr ministre de [[Polonha]]. * [[1èr de decembre]]: [[Claudia Rodríguez de Guevara]] ven presidenta del [[Lo Salvador|Salvador]]. * [[27 de novembre]]: [[Christopher Luxon]] ven primièr ministre d’[[Aotearoa]]. * [[23 de novembre]]: [[Daniel Noboa]] ven president d’[[Eqüator]]. * [[19 de novembre]]: [[Javier Milei]] es elegit president d’[[Argentina]]. * [[17 de novembre]]: [[Mohamed Muizzu]] ven president de las [[Maldivas]]. * [[30 d'octobre]]: [[David Adeang]] ven president de [[Nauru]]. * [[3 d'octobre]]: morís l'ancian president del consèlh regional d'Aquitània [[Jacques Valade]]. * [[2 d'octobre]]: [[Sylvanie Burton]] ven presidenta de [[Dominica]]. * [[2 d'octobre]]: [[Sylvanie Burton]] ven presidenta de [[Dominica]]. * [[1 d'octobre]]: [[Filippo Tamagnini]] e [[Gaetano Troina]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[3 de setembre]]: morís la lingüista catalana [[Carme Junyent]]. * [[1 de setembre]]: [[Tharman Shanmugaratnam]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Singapor]]. * [[30 d'agost]]: còp d'estat al [[Gabon]]. * [[20 d'agost]]: [[Bernardo Arévalo]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Güatemala]]. * [[15 d'agost]]: [[Santiago Peña]] ven president de [[Paraguai]]. * [[26 de julhet]]: còp d'estat al [[Nigèr (país)|Nigèr]]. * [[15 de julhet]]: [[Carlos Arturo Mazón Guixot|Carlos Mazón Guixot]] ven president de la [[Comunautat Valenciana]]. * [[6 de julhet]]: [[Margalida Prohens Rigo]] ven presidenta del govèrn de las [[Illas Balearas]]. * [[19 de junh]]: [[Mae de la Concha]] ven presidenta interimària del govèrn de las [[Illas Balearas]]. * [[12 de junh]]: morís lo rèire-president del conselh [[Itàlia|italian]] [[Silvio Berlusconi]]. * [[10 de junh]]: l'[[Estadi Bordalés (rugbi de XV)|Estadi bordalés]] se guanha lo campionat de França de rugbi femenin. * [[26 de mai]]: moreish l'escrivan occitan [[Eric Gonzales]]. * [[19 de mai]]: lo [[Rugbi Club Tolonenc]] se ganha lo Challenge Europèu de rugbí. * [[3 de mai]]: [[John Timothy Dunlap]] ven grandmèstre de l’[[Òrdre de Malta]]. * [[1 de mai]]: [[Movement social contra la reforma de las retiradas en França de 2023|Movement social contra la reforma de las retiradas en França]] * [[30 d'abril]]: lo partit [[Servir lo pòble maori - Front de liberacion de la Polinesia]] se ganha las eleccions de [[Polinesia francesa]]. * [[30 d'abril]]: lo [[Tolosa Fotbòl Club]] se ganha la copa de França de [[Fotbòl]]. * [[30 d'abril]]: [[Santiago Peña]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Paraguai]]. * [[24 d'abril]]: [[Mohammad Shahabuddin Chuppu]] ven president de [[Bangladesh]]. * [[19 d'abril]]: [[Josée Massi]] ven cònsol de [[Tolon]] en seguida de la destitucion d'[[Hubert Falco|Ubèrt Falco]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Scarano]] e [[Adele Tonnini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[29 de març]]: [[Humza Yousaf]] ven primièr ministre d’[[Escòcia|Escot]]. * [[8 de març]]: [[Christine Kangaloo]] ven presidenta de [[Trinitat e Tobago]]. * [[8 de març]]: moreish lo cantaire occitan [[Marcèu Amont]]. * [[5 de març]]: [[Võ Văn Thưởng]] es elegit president de [[Vietnam]]. * [[28 de genièr]]: [[Petr Pavel]] es elegit president de [[Chequia]]. * [[25 de genièr]]: [[Chris Hipkins]] ven primièr ministre d’[[Aotearoa]]. * [[23 de genièr]]: morís [[Álvaro Colom]], rèire-president de [[Guatemala]]. * [[20 de genièr]]: [[Brahim Ghali]] es tornar elegit president del [[Sahara Occidental]]. * [[18 de genièr]]: [[Võ Thị Ánh Xuân]] ven presidenta de [[Vietnam]] ''ad interim''. * [[10 de genièr]]: morís lo darrièr rei de [[Grècia]], [[Constantin II (Grècia)|Constantin II]]. * [[9 de genièr]]: morís lo cantaire [[La Sauze]]. [[Rose Christiane Ossouka Raponda]] es nommada vice-presidenta de [[Gabon]]. * [[4 de genièr|4 de gèr]]: moreish l'occitanista [[Joan Pèire Birabent]]. * [[4 de genièr]]: morís l'arquitècta [[Renée Gailhoustet]]. * [[1èr de genièr]]: [[Luiz Inácio Lula da Silva|Lula]] torna èsser lo president de [[Brasil]]; [[Alain Berset]] ven president de [[Soïssa]] per 2023. * [[1èr de genièr]]: [[Croàcia]] adòpta l’[[èuro]] e dintra dins l’espaci Schengen. * [[31 de decembre]] de [[2022]]: morís lo rèire-papa [[Beneset XVI]]. * [[23 de decembre]]: [[Nataša Pirc Musar]] ven presidenta d’[[Eslovènia]]. * [[8 de decembre]]: [[Alain Berset]] es elegit president de [[Soïssa]] per 2023. * [[16 de novembre]]: [[Željka Cvijanović]] ven presidenta de [[Bòsnia e Ercegovina]]. * [[30 d'octobre]]: [[Luiz Inácio Lula da Silva|Lula]] se ganha las elections presidencialas [[Brasil|brasilièras]]. * [[26 d'octobre]]: morís l’artista occitan [[Pèire Solatges]]. * [[24 d'octobre]]: [[Rishi Sunak]] ven primièr ministre del [[Reialme Unit]]. * [[22 d'octobre]]: [[Giorgia Meloni]] ven presidenta del govèrn d'[[Itàlia]]. * [[22 d'octobre]]: [[Ulf Kristersson]] ven primièr ministre de [[Suècia]]. * [[29 de setembre]]: [[Russ Kun]] ven president de [[Nauru|Nauro]]. * [[13 de setembre]]: [[William arap Ruto]] ven president de [[Kenya|Quenha]]. * [[6 de setembre|6]]-[[11 de setembre]]: l'armada [[Ucraïna|ucraïnesa]] recaptura mai de 2 000 [[quilomètre|km]] de territòri prèp de [[Khàrkiv]]. * [[8 de setembre]]: moreish l’arreina [[Elisabèt II del Reialme Unit|Elisabèt II]] deu [[Reiaume Unit]]. * [[6 de setembre]]: [[Liz Truss]] que vad purmèra ministra deu [[Reiaume Unit]]. * [[6 d'agost]]: [[Terrance Drew]] ven primièr ministre de [[Sant Cristòl e Nevis]]. * [[25 de julhet]]: [[Droupadi Murmu]] ven presidenta d’[[Índia]]. * [[23 de julhet]]: [[Nikenike Vurobaravu]] es elegit president de [[Vanuatu]]. * [[15 de julhet]]: [[Ranil Wickremesinghe]] ven president d’[[Sri Lanka]]. * [[12 de julhet]]: Huecs deus hòrts destruseishen las [[Lanas]] a l'entorn de [[Landirans]] e de [[La Tèsta]]. * [[7 de julhet]]: Lo rèire primièr ministre de [[Japon]] [[Shinzo Abe]] es assassinat. * [[3 de julhet]]: L'esboldrament del [[glacièr]] de la [[Marmolada]] dins las [[Dolomitas]] italianas fa mantun mòrt e nafrats. * [[4 de junh]]: [[Bajram Begaj]] es elegit president d’[[Albania]]. * [[31 de mai]]: [[Boris Rhein]] ven ministre president d’[[Èssa]]. * [[25 de mai]]: [[Robert Golob]] ven primièr ministre d’[[Eslovènia]]. * [[23 de mai]]: [[Anthony Albanese]] ven primièr ministre d’[[Austràlia]]. * [[20 de mai]]: [[José Ramos-Horta]] torna venir president de [[Timòr Èst]]. * [[14 de mai]] : [[Mohamed bin Zaied Al Nahian]] ven president dels [[Emirats Arabs Units]]. * [[10 de mai]]: [[Katalin Novák]] ven presidenta de l’[[Ongria|estat ongarés]]. * [[24 d'abril]]: [[Emmanuel Macron]] es tornar elegit al cap de l’[[França|estat francés]]. * [[7 d'abril]]: moreish [[Carles Barrera]] rèire sindic d’[[Val d'Aran|Aran]]. * [[7 d'abril]]: [[Rashad al-Alimi]] ven cap d’estat de [[Iemèn]]. * [[1 d'abril]]: [[Oscar Mina]] e [[Paolo Rondelli]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de març]]: [[Robert Abela]] ven primièr ministre de [[Malta]]. * [[20 de març]]: l'[[equipa de França de rugbi de XV]] (amb 14 jogaires occitans) se ganha lo [[Torneg de las Sièis Nacions]]. * [[13 de març]]: l'occitan [[Arthur Bauchet]] se ganha tres medalhas d'aur als [[Jòcs Paralimpics d'ivèrn de Beijing|Jòcs paralimpics d'ivèrn]]. * [[24 de febrièr]]: l'armada russa envasís [[Ucraïna]]. * [[15 de genièr]]: Dins las illas [[Tònga]], erupcion del [[volcan]] Hunga Tonga que provòca un [[tsunami]] dins tot lo [[Ocean Pacific|Pacific]]. * [[1èr de genièr]]: [[Ignazio Cassis]] ven president de [[Soïssa]]. * [[25 de decembre]] de [[2021]]: lançament del [[James Webb (telescòpi espacial)|telescòpi espacial ''James-Webb'']] ''(fòto)'' al centre espacial de [[Kourou]]. * [[19 de decembre]]: [[Gabriel Borić]] es elegit president de [[Chile]]. * [[17 de decembre]]: [[Petr Fiala]] ven president del govèrn [[Chequia|chèc]]. * [[8 de decembre]]: [[Olaf Scholz]] ven cancelièr d'[[Alemanha]]. * [[30 de novembre]]: [[Barbados]] ven una republica. * [[21 de novembre]]: [[Rumen Radev]] es tornar elegit president de [[Bulgaria]]. * [[12 de novembre]]: [[Wiliame Katonivere]] ven president de [[Fiji]]. * [[9 de novembre]]: [[José Maria Neves]] ven president del [[Cap Verd]]. * [[20 d'octobre]]: [[Sandra Mason]] es elegida primièra presidenta de [[Barbados]]. * [[14 d'octobre]]: [[Jonas Gahr Støre]] ven primièr ministre de [[Norvègia]]. * [[4 d'octobre]]: [[Fumio Kishida]] ven primièr ministre de [[Japon]]. * [[5 de setembre]]: cop d'estat militar en [[Guinèa]]. * [[1èr de setembre]]: Carlos Vila Nova es elegit president de [[São Tomé e Príncipe]]. * [[19 d'agost]]: [[Julhet]] de [[2021]] es lo mes de julhet pus caud jamai enregistrat sus Tèrra. * [[15 d'agost]]: Lo governament [[Afganistan|afgan]] abandona lo poder mentre que la capitala [[Kabol|Cabol]] tomba dins las mans dels [[taliban]]s. * [[14 d'agost]]: Un [[tèrratrem]] de [[Magnitud d'un tèrratremol|magnitud]] 7.2 fa 2100 mòrts en [[Haití (estat)|Aïtí]]. * [[12 d'agost]]: [[Hakainde Hichilema]] es elegit President de [[Zambia]]. * [[9 d'agost]]: Lo [[Grop Intergovernamental sul Cambiament Climatic]] sortís la primièra partida de son sesen rapòrt d'evaluacion sul [[rescalfament climatic]] e sos efièches. * [[5 d'agost]]: [[Ebrahim Raisi]] ven president d'[[Iran]]. * [[28 de julhet]]: [[Pedro Castillo]] ven president de [[Peró]]. * [[7 de julhet]]: Lo president d'[[Haití (estat)|Aïtí]] [[Jovenel Moïse]] es tuat per de mercenaris. * [[8 de julhet]]: [[Louis Mapou]] es elegit president del govèrn de [[Nòva Caledònia|Canaquia]]. * [[29 de junh]]: Una onda de calor extrèma afecta la region del [[Nòrd-oèst Pacific]] en [[America del Nòrd]], fasent mai de 450 mòrts. * [[20 de junh|20]] e [[27 de junh]]: [[Eleccions_regionalas_de_2021_en_França|eleccions regionalas]] e [[Eleccions_departamentalas_de_2021_en_França|departamentalas]] en Occitània granda. Pas de cambiament al cap de las regions, la drecha se ganha qualques departaments. * [[25 de junh]]: l’[[Estadi Tolosenc|Estadi Tolzan]] se ganha lo campionat de Rugbi de XV. * [[21 de junh]]: los [[FC Lesinhan XIII|singlars de Lesinhan]] se ganhan lo campionat de Rugbi de XIII. * [[13 de junh]]: [[Naftali Bennett]] ven primièr ministre d'[[Israèl]]. * [[9 de junh]]: [[Ukhnaagiin Khürelsükh]] es elegit president de [[Mongolia]]. * [[2 de junh]]: [[Isaac Herzog]] es elegit president d’[[Israèl]]. Un (1) imatge al còp, se vos plai --> * [[22 de mai]]: l’[[Estadi Tolosenc|Estadi Tolzan]] se ganha la ''Champions Cup''. * [[21 de mai]]: lo [[Club de Rugbi de Montpelhièr Erau]] se ganha la ''Challenge Cup''. * [[5 de mai]]: morís [[Robèrt Martí]] escrivan e umorista (Padena). * [[20 d'abril]]: morís [[Idriss Déby]] lo president de [[Chad]]. * [[5 d'abril]]: [[Nguyễn Xuân Phúc]] ven president de [[Vietnam]]. * [[4 d'abril]]: [[Vjosa Osmani]] ven presidenta de [[Cossòva]]. * [[1èr d'abril]]: [[Gian Carlo Venturini]] e [[Marco Nicolini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[22 de març]]: [[Thongloun Sisoulith]] ven president de [[Laos]]. * [[19 de març]]: [[Samia Suluhu Hassan]] ven presidenta de [[Tanzania]]. * [[13 de febrièr]]: Per 10 vòtes, lo [[Senat dels Estats Units d'America|Senat dels Estats Units]] arriba pas a la majoritat qualificada necessària per condemnar [[Donald Trump]] e l’empachar d’exercir fonccions publicas a l'avenir. * [[20 de genièr]]: [[Joe Biden]] ven president dels [[Estats Units d'America|Estats Units]]. * [[6 de genièr]]: milièrs d'insurgents pro-[[Donald Trump|Trump]] envasisson lo [[Capitòli dels Estats Units]], ensajant d'arrestar la certificacion de la victòria electorala de [[Joe Biden]]. * [[24 de decembre]] de [[2020]]: [[Maia Sandu]] ven presidenta de [[Moldàvia (estat)|Moldàvia]]. * [[21 de decembre]]: [[Benoît Payan]] es elegit a la comuna de [[Marselha]].* [[9 de decembre]]: [[Guy Parmelin]] es elegit president de [[Soïssa]] per [[2021]]. * [[6 de decembre]]: morís lo rèirepresident d'[[Uruguai]] [[Tabaré Vázquez]]. * [[2 de decembre]]: morís lo rèirepresident d'[[Auvèrnhe]] e de [[França]] [[Valéry Giscard d'Estaing|Valèri Giscard]]. * [[3 de novembre]]: [[Joe Biden]] es elegit [[Lista_dels_presidents_dels_Estats_Units_d'America|President]] dels [[Estats Units d'America]]. * [[29 d'octobre]]: [[Maria Vergés Pérez|Maria Vergés]] es elejuda [[Sindic d'Aran|sindica]] d'[[Val d'Aran|Aran]]. * [[15 d'octobre]]: morís [[Jole Santelli]], presidenta de [[Calàbria]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Alessandro Cardelli]] e [[Mirko Dolcini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[30 de setembre]]: lo tribunal suprèm d’Espanha destituís lo president [[Quim Torra]]. * [[29 de setembre]]: en seguida de la mòrt de l’emir Sabah, lo cosin [[Navaf Ièr de Covait|Navaf]] li succedís a [[Kowait|Covait]]. * [[27 de setembre]]: [[Eleccions senatorialas de 2020 en França|eleccions senatorialas]] dins 28 departaments d’[[Occitània Granda]]. * [[25 de setembre]]: [[Ishmael Toroama]] ven president de [[Bougainville]]. * [[25 de setembre]]: [[Ba N'Daou]] ven president de transicion al [[Mali]]. * [[20 de setembre|20]] e [[21 de setembre]]: [[Eleccions localas de 2020 en Itàlia|eleccions localas]] (regionalas e municipalas) en [[Itàlia]]. La drecha se garda la region de [[Ligúria]]. * [[16 de setembre]]: [[Yoshihide Suga]] ven primièr ministre de [[Japon]]. * [[1èr de setembre]]: [[Peire D'Artol]] ven ministre d'estat de [[Mónegue]]. * [[Agost]] e [[setembre]]: de [[Califòrnia]] a [[Colómbia Britanica]] e las [[Montanhas Rocosas]], [[Encendi de bòsc|encendis de bòsc]] creman mai de 18 000 km² en [[America del Nòrd]]. * [[18 d'agost]]: Còp d'estat al [[Mali]]. [[Lista dels presidents de Mali|Ibrahim Boubacar Keïta]] daissa lo poder. * [[17 d'agost]]: La [[val de la Mòrt]] atenh 54 a 56 [[gra Celsius|gras Celsius]], las temperaturas mai nautas enregistradas de manièra fisabla sus [[Tèrra]].* [[9 d'agost]]: Eleccion presidenciala en [[Bielorussia]]. [[Aleksandr Lokashenko]], al poder dempuèi 1994 es reelegit per un sesen mandat. * [[7 d'agost]]: Un [[Boeing 737]] NG de la companhiá Air India Express se bresa en dos à l'aterratge sus la pista de l'aeropòrt de Calicut, en [[Kerala]] ([[Índia]]), en tuant 18 personas.* [[6 d'agost]]: Una bèrca dins la còca de l'MV Wakashio encalat dempuèi lo 25 de julhet provòca marèa negra per las còstas de l'[[Illa Maurici]] * [[4 d'agost]]: Doas explosions sul pòrt de [[Beirot]] en [[Liban]] fan mai de 200 mòrts e 7000 nafrats. * [[3 d'agost]]: Morís lo poèta e universitari [[Joan Maria Petit]]. * [[28 de junh]]: Dusau torn de las eleccions municipaus en Occitània Granda. Son reelegits [[Joan Luc Moudenc]] a [[Tolosa]], e [[Cristian Estrosi]] a [[Niça]]. [[Michèle Rubirola]] se ganha la comuna a [[Marselha]], [[Pierre Hurmic]] a [[Bordèu]], e [[Michaël Delafosse]] a [[Montpelhièr]]. * [[30 de mai]]: La societat privada [[SpaceX]] amb la fusada [[Falcon 9]] e lo vaissèl [[Crew Dragon]] fan son primièr lancement d'un equipatge per [[NASA]] cap a l'[[Estacion Espaciala Internacionala]]. * [[27 de mai]]: Als [[Estats Units d'America|Estats Units]], òm denombra mai de 100 000 mòrts deguts al [[COVID-19|coronavirus]]. * [[11 de mai]]: Lançament oficial de l'[[Internacionala Progressista]], una organizacion mondiala d'[[Esquèrra (politica)|esquèrra]], per contrar lo [[nacionalisme]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Mancini]] e [[Grazia Zafferani]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[26 de març]]: morís lo lingüista e matematician [[Bernat Molin]]. * [[11 de març]]: l’[[Organizacion Mondiala de la Santat]] declara pandemica la [[malautiá de coronavirus de 2019]]. * [[19 de febrièr]]: [[Zoran Milanović]] (imatge) ven president de [[Croàcia]]. * [[9 de febrièr]]: [[Cyril Ramaphosa]] ven president de l’[[Union Africana]]. * [[31 de genièr]]: lo [[Reialme Unit]] daissa l’[[Union Europèa]] e comença un periòde de transicion d’onze meses. * [[30 de genièr]]: l’[[Organizacion Mondiala de la Santat]] declara l’epidemia de coronavirus coma una urgéncia de santat publica de portada internacionala. * [[26 de genièr]]: la drecha se ganha las eleccions regionalas en [[Calàbria]]. * [[24 de genièr]]: [[Fiona Kilpatrick]] ven administradora de [[Tristan da Cunha (Archipèla)|Tristan da Cunha]]. * [[22 de genièr]]: [[Ekaterini Sakellaropoulou]] es elegida presidenta de [[Grècia]] * [[11 de genièr]]: après la mòrt dau soudan [[Qaboos bin Said Al Said|Qaboos]], son cosin [[Haitham bin Tariq|Haitham]] ven soudan d’[[Oman]]. * [[6 de genièr]]: [[David Kabua]] es elegit president de las [[Illas Marshall]]. * [[1èr de genièr]] de [[2020]]: [[Simonetta Sommaruga]] ven presidenta de [[Soïssa]]. * [[1èr d'octobre]] de [[2019]]: [[Luca Boschi]] e [[Mariella Mularoni]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[20 de setembre]]: De caumas mondialas pel clima an agut luòc dins mai de 150 païses del mond dins l'encastre de las [[Cauma estudianta pel clima|Caumas pel Clima]] (imatge). * [[Agost]]: L'Institut [[Brasil|brasilièr]] per la recèrca espaciala anóncia mai de 75 000 incèndis dins lo país dempuèi genièr, qu'al mens 40 000 pertòcan [[Seuva Amazonica|Amazonia]]. *[[4 de julhet|4]] e [[5 de julhet]]: Dos tèrratrems an agut luòc pròche de la vila de [[Riverside (Califòrnia)|Riverside]], en [[Califòrnia]], als [[Estats Units]], de magnituds respectivas de 6,4 e 7,1 sus l'[[Magnitud d'un tèrratremol|Escala de Richter]]. *[[26 de mai]]: eleccions localas en [[Aran]] e [[Piemont]], e europèas en [[Occitània]]. *[[30 d'abril]]: S'acaba l’èra [[Heisei]] e comença l'èra [[Reiwa]] (imatge) au [[Japon]]. *[[15 d'abril]]: Un incendi degalha lo fustatge de la [[Catedrau de Nosta Dauna de París|Catedrala de Nòstra Dòna de París]]. *[[10 d'abril]]: L'Event Horizon Telescope presenta lo primièr imatge d'un [[trauc negre]], a saber M87*, lo [[trauc negre supermassís]] situat al centre de la galaxia [[Messier 87|M87]] . *[[20 de març]]: [[Cassim-Jomart Tocaiev]] ven president de [[Cazacstan]] que la capitala n'es renomenada [[Norsoltan]]. *[[14 de genièr]]: lo cònsol de Gdanhsc, [[Paweł Adamowicz]] morís escotelat. *[[1èr de genièr]]: [[Ueli Maurer]] ven president de [[Soïssa]]. *[[1èr de genièr]]: [[Jair Bolsonaro]] ven president de [[Brasil]]. *[[22 de decembre]] de [[2018]]: en [[Indonesia]], un [[tsunami]] dins l'[[Estrech de la Sonda]] fa 429 mòrts e mai d’un milièr de nafrats. * [[26 de novembre]]: La sonda espaciala de la [[NASA]], [[InSight]] aterra amb succès sus [[Mart (planeta)|Mart]]. * [[26 de novembre]]: Lo president [[Ucraïna|ucraïnés]] [[Petrò Poroshenko]] declara la lei marciala après l'arrasonament per la marina [[Russia|russa]] de tres naus ucraïnesas dins l'[[estrech de Kerch]] pròche de [[Crimèa]]. * [[2 d'octobre]]: lo jornalista saudian [[Jamāl Khāshuqjī]] es assassinat. * [[2 d'octobre]]: [[Barham Salih]] ven president d’[[Irac]]. * [[1 d'octobre]]: [[Mirko Tomassoni]] e [[Luca Santolini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[24 d'agost]]: [[Scott Morrison]] ven primièr ministre d’[[Austràlia]]. * [[18 d'agost]]: Morís [[Kofi Annan]]. * [[14 d'agost]]: l’afondrament d’una porcion del pont autorotièr ''Morandi'' a [[Gènoa]], en [[Itàlia]], fa al mens 39 tuats. * [[12 d'agost]]: la [[NASA]] lança la sonda espaciala Parker, primièr observatòri concebut per aténher la [[corona solara]] per fin de l’estudiar. * [[23 de junh]]: l’[[occitan]] ven oficiau suu territòri sancèr de la [[Comunautat d'aglomeracion deu Bascoat]]. * [[1 de junh]]: [[Pedro Sánchez]] es encargat de formar lo govèrn d’[[Espanha]]. * [[31 de mai]]: [[Giuseppe Conte]] es encargat de formar lo govèrn d’[[Itàlia]]. * [[14 de mai]]: [[Joaquim Torra]] ven president de la Generalitat de [[Catalonha]]. * [[19 d'abril]]: Swaziland torna prene lo nom precolonial [[eSwatini]]. * [[19 d'abril]]: [[Miguel Díaz-Canel]] ven president de [[Cuba]]. * [[4 d'abril]]: [[Julius Maada Bio]] ven president de [[Sierra Leone]]. * [[1 d'abril]]: [[Mokgweetsi Masisi]] ven president de [[Botswana]]. * [[1 d'abril]]: Stefano Palmieri e Matteo Ciacci venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[30 de març]]: [[Win Myint]] ven president de [[Birmania]]. * [[21 de març]]: seguida de la demission de [[Pedro Pablo Kuczynski|Kuczynski]], lo vicepresident [[Martín Vizcarra]] ven president de [[Peró]]. * [[19 de març]]: [[Paula-Mae Weekes]] ven presidenta de [[Trinitat e Tobago]]. * [[18 de març]]: a las [[eleccion presidenciala russa de 2018|eleccions presidencialas russas]] [[Vladímir Pótin]] es reelegit.* [[17 de març]]: moreish l’enciclopedista [[Andrieu Dupuy]].* [[14 de març]]: morís l’astrofisician [[Stephen Hawking]]. * [[10 de març|11]]-[[17 de març]]: l’esquiaire occitan [[Arthur Bauchet]] se ganha 4 medalhas d’argent als jòcs paralimpics. * [[23 de febrièr]]: morís l’escrivan e traductor [[Bernat Lesfargas]]. * [[16 de febrièr]]: morís l’escrivan [[Jòrgi Gròs]]. * [[15 de febrièr]]: [[Pierre Vaultier]] se ganha una medalha d'òr en taula de nèu a Pyeongchang. * [[15 de febrièr]]: après la demission de [[Jacob Zuma]], [[Cyril Rampahosa]] ven president de l’[[Africa del Sud]]. * [[13 de febrièr]]: Moreish lo princi [[Enric de Montpesat|Enric]] de [[Danemarc]]. * [[11 de febrièr]]: [[Perrine Laffont]] se ganha una medalha d'òr en esquí de bonhas a Pyeongchang. * [[6 de febrièr]]: La fusada [[Falcon Heavy]] de la societat [[SpaceX]] es lançada amb succès e plaça en orbita eliocentrica la [[Rooadster Tesla]] d'[[Elon Musk]]. * [[22 de genièr]]: [[George Weah]] ven president de [[Libèria]]. * [[17 de genièr]]: [[Roger Torrent]] es elegit president del parlament de [[Catalonha]]. * [[4 de genièr]]: [[María Alejandra Vicuña]] ven vicepresidenta d’[[Eqüator]]. * [[1 de genièr]]: [[Alain Berset]] ven president de [[Soïssa]]. * [[21 de decembre]] de [[2017]]: los partits republicans ganhan las eleccions en [[Catalonha]]. * [[19 de decembre]]: [[Mark Brantley]] ven cap del govèrn de l’illa de las [[Nèus]]. * [[18 de decembre]]: [[Sebastian Kurz]] ven cap del govèrn d’[[Austria]]. * [[15 de decembre]]: lo conselh regional de [[Provença-Aups-Còsta d'Azur]] causís d’apondre [[Region Sud]] al nom de la region. * [[13 de decembre]]: [[Muuse Bixi Cabdi]] ven president de [[Somaliland]]. ''(imatge)'' * [[13 de decembre]]: [[Andrej Babiš]] ven cap del govèrn [[Chequia|chèc]]. * [[11 de decembre]]: [[Mateusz Morawiecki]] ven cap del govèrn [[Polonha|polonés]]. * [[27 de novembre]]: 100 000 personas evacuadas a [[Bali]] après l'erupcion del mont [[Agung]]. * [[24 de novembre]]: [[Sooronbay Jeenbekov]] ven president de [[Quirguizstan]]. * [[24 de novembre]]: [[Emmerson Mnangagwa]] ven president de [[Zimbabwe]]. * [[27 d'octobre]]: Lo [[Parlament de Catalonha]] proclama la [[Republica Catalana]] amb 70 vòts per, 10 contra, dos blanc e la retirada de 53 deputats coma protestacion. * [[16 d'octobre]]: [[Jordi Cuixart i Navarro|Jordi Cuixart]] e [[Jordi Sànchez i Picanyol|Jordi Sànchez]] son empresonats per l’[[Espanha|estat espanhòl]]. * [[10 d'octobre]]: L’independéncia de [[Catalonha]] es suspenduda per ajudar la negociacion. * [[1èr d'octobre]]: [[Enrico Carattoni]] e [[Matteo Fiorini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Referendum sus l'independéncia de Catalonha]], 90% de òc. * [[26 de setembre]]: [[João Lourenço]] ven president d’[[Angòla]]. * [[20 de setembre]]: Lo Govèrn espanhòl prend lo contraròtle de las finanças de la [[Generalitat de Catalonha]] per ensajar d'evitar l'organizacion del [[Referendum sus l'independéncia de Catalonha]]. La Garda civila interven en diverses departaments de la Generalitat, fa 41 perquisicions e 12 arrestacions de membres del Govèrn catalan. Mobilizacions pacificas. * [[19 de setembre]]: Un [[Tèrratremol de Puebla de 2017|tèrratrem]] dins l'[[Puebla (estat)|estat de Puebla]] en [[Mexic]] fa mai de 200 mòrts. *[[6 de setembre]]: L'auragan Irma classat en categoria 5 tòca las [[Antilhas|Pichòtas Antilhas]]. *[[25 de julhet]]: [[Ram Nath Kovind]] ven president d’[[Índia]]. *[[24 de julhet]]: [[Ilir Meta]] ven president d’[[Albania]]. *[[19 de julhet]]: [[David Burt]] ven primièr ministre de las [[Bermudas]]. *[[14 de julhet]]: Morís la matematiciana [[Maryam Mirzakhani]]. *[[13 de julhet]]: Morís lo dissident chinés [[Liu Xiaobo]]. *[[10 de julhet]]: [[Khaltmaagiin Battulga]] ven president de [[Mongolia]]. *[[6 de julhet]]: [[Tallis Obed Moses]] es elegit president de [[Vanuatu]]. *[[5 de julhet]]: [[Va'aletoa Sualauvi II]] es elegit cap de l’estat de [[Samoa]]. *[[4 de julhet]]: [[Manuela Schwesig]] ven ministra-presidenta de [[Meclemborg-Cispomerània]]. *[[1 de julhet]]: [[Nuria Gorrite]] ven presidenta del conselh d’estat de [[Vaud]]; [[Sabine Pegoraro]] ven presidenta del govèrn de [[Canton de Basilèa-Campanha|Basilèa-Campanha]]; [[Guido Graf]] ven president del govèrn de [[Canton de Lucèrna|Lucèrna]]; [[Maya Büchi-Kaiser]] ven ''Frau Landamann'' de [[Canton d'Obwald|Sursilvània]]; [[Yvonne von Deschwanden]] ven ''Frau Landamann'' de [[Canton de Nidwald|Sutsilvània]]. *[[1 de julhet]]: [[Carrie Lam]] ven lo cap de l’executiu de [[Hong Kong]]. *[[17 de junh]]: morís lo president [[Baldwin Lonsdale|Lonsdale]] de [[Vanuatu]].*[[11 de junh|11]] e [[25 de junh]]: eleccions localas dins l’[[Itàlia|estat italian]]. *[[11 de junh|11]] e [[18 de junh]]: eleccions legislativas dins l’[[França|estat francés]].*[[1èr de junh]]: [[Donald Trump]] anóncia que los [[Estats Units]] se retiraràn dels [[Acòrd de París|Acòrds de París]], qu'an per objectiu de reduire las emissions de gases d'efèit de sèrra. *[[28 de mai]]: [[Kilian Jornet]] fa la cima de l'[[Mont Everest|Everest]] pel segond còp en una setmana, en 17 oras a partir del camp de basa avançat. * [[24 de mai]]: [[Lenín Moreno Garcés|Lenín Moreno]] ven president d’[[Eqüator_(país)|Equator]]. * [[20 de mai]]: [[Francisco Guterres]] ven president del [[Timòr Èst|Timòr de l'Èst]]. * [[9 de mai]]: [[Moon Jae-in]] es elegit president de la [[Corèa del Sud]]. * [[7 de mai]]: [[Emmanuel Macron]] es elegit president de l’[[França|estat francés]]. * [[1 d'abril]]: [[Mimma Zavoli]] e [[Vanessa d'Ambrosio]] venon capitanas regentas de [[Sant Marin]]. * [[2 d'abril]]: [[Lenín Moreno Garcés|Lenín Moreno]] es elegit president d’[[Eqüator (país)|Eqüator]]. * [[23 de març]]: Creacion per l’educacion nacionala francesa de l’[[Agregacion d’occitan|agregacion de lengas de França, opcion occitan-lenga d’òc]]. * [[19 de març]]: [[Frank-Walter Steinmeier]] ven president d’[[Alemanha]]. * [[22 de febrièr]]: La '''[[NASA]]''' comunica la descobrèrta de tres '''[[exoplaneta|exoplanetas]]''' semblantas a la '''[[Tèrra]]''' e potencialament abitablas, a l'entorn de '''[[TRAPPIST-1]]''' * [[8 de febrièr]]: [[Maxamed Cabdulaahi Maxamed]] es elegit president de [[Somalia]]. * [[7 de febrièr]]: [[Jovenel Moïse]] ven president d’[[Haití (estat)|Aïtí]]. * [[30 de genièr]]: [[Alpha Condé]] ven president de l’[[Union Africana]]. * [[21 de genièr]]: après lo depart de [[Yahya Jammeh]], [[Adama Barrow]] ven president de [[Gàmbia]]. * [[21 de genièr]]: [[Donald Trump]] ven president dels [[Estats Units]]. * [[17 de genièr]]: [[Antonio Tajani]] es elegit [[president del Parlament Europèu]]. * [[17 de genièr]]: la Primièra ministre britanica [[Theresa Brasier May|Theresa May]] anóncia que dins l'encastre del ''[[Brexit]]'' son país daisserà lo [[Mercat interior (Union Europèa)|mercat interior]]. * [[7 de genièr]]: [[Nana Akufo-Addo]] ven president de [[Ghana]]. * [[1èr de genièr]]: [[Doris Leuthard]] ven presidenta de [[Soïssa]] per l’annada. * [[9 de decembre]] de [[2016]]: [[Paolo Gentiloni]] ven president de conselh d’[[Itàlia]]. * [[9 de decembre]]: la presidenta de [[Corèa del Sud]], [[Park Geun-hye]] es suspenduda pel p]arlament. * [[5 de decembre]]: demission de [[Manuel Valls]]. [[Bernard Cazeneuve]] ven primièr ministre de [[França]]. * [[5 de decembre]]: demission de [[Matteo Renzi]] e [[John Key]]. * [[4 de decembre]]: [[Shavcat Mirziïaiev]] es elegit president d’[[Ozbequistan]]. * [[1 de decembre]]: [[Rama X|Mahawachiralongkon]] es proclamat rei de [[Tailàndia]]. * [[25 de novembre]]: morís l’òme d’estat [[Cuba|cuban]] [[Fidel Castro]]. * [[16 de novembre]]: morís l’escrivan e editor occitan [[Han Schook]]. * [[13 de novembre]]: moreish [[Maria Pilar Busquet Medan|Pilar Busquet]], era purmèra sindica d’[[Val d'Aran|Aran]] dempús era restauracion der’institucion. * [[13 de novembre]]: [[Rumen Radev]] es elegit president de [[Bulgaria]]. [[Igor Dodon]] es elegit president de [[Moldàvia]]. * [[8 de novembre]]: [[Donald Trump]] es elegit president dels [[Estats Units]]. * [[7 de novembre]]: morís lo poèta canadenc [[Leonard Cohen]]. * [[31 d'octobre]]: [[Michel Aoun]] ven president de [[Liban]], après 2 ans e mièg de blocatge institucional. * [[16 d'octobre]]: [[Danny Faure]] ven president de las [[Seichèlas]]. * [[13 d'octobre]]: morís lo rei [[Rama IX|Phumiphon]] de [[Tailàndia]]. * [[13 d'octobre]]: [[Bob Dylan]] reçaup lo [[Prèmi Nobel de Literatura]]. * [[10 d'octobre]]: [[Kersti Kaljulaid]] ven presidenta d’[[Estonia]]. * [[7 d'octobre]]: lo [[Prèmi Nobel de la Patz]] per [[Juan Manuel Santos]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Marino Riccardi]] e [[Fabio Berardi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de setembre]]: morís [[Shimon Peres]]. * [[17 de setembre]]: l’aupenc [[Damien Seguin]] se ganha una medalha d'aur en vela ais juecs paralimpics de Rio. * [[17 de setembre]]: lo lemosin [[Jean-François Ducay]] se ganha una medalha d'aur en tennis de taula per equipas aus jòcs paralimpics de Rio. * [[16 de setembre]]: l’auvernhat [[Damien Tokatlian]] se ganha ua medalha de bronze en escrima per equipas (amb [[Maxime Valet]] que se ganha sa segonda medalha) aus jòcs paralimpics de Rio. * [[15 de setembre]]: lo bordalés [[Romain Noble]] se guanha ua medalha d'aur en escrima per equipas aus jòcs paralimpics de Rio. * [[14 de setembre]]: lo tolosan [[Maxime Valet]] se ganha una medalha de bronze al floret als jòcs paralimpics de Rio. [[Élodie Lorandi]] se ganha una segonda medalha de bronze. * [[7 de setembre]]: la provençala [[Élodie Lorandi]] se ganha una medalha de bronze en natacion ais juecs paralimpics de Rio. * [[7 de setembre]]: pel 44^en còp lo parlament de [[Liban]] capita mal a elegir lo president per manca de quorum. * [[3 de setembre]]: [[Evaristo Carvalho]] ven president de [[São Tomé e Príncipe]]. * Fin d’[[agost]]: morís lo president d’[[Ozbequistan]] [[Islam Karimov]]. * [[31 d'agost]]: lo Senat de Brasil destituís la presidenta [[Dilma Rousseff]]. * [[24 d'agost]]: morís [[Walter Scheel]] rèirepresident d’[[Alemanha]]. * [[21 d'agost]]: l'occitan [[Michaël Guigou]] se ganha la medalha d'argent en handbal amb la seleccion francesa als Jòcs de Rio. * [[20 d'agost]]: las occitanas [[Camille Ayglon-Saurina]], [[Alexandra Lacrabère]] e [[Amandine Leynaud]] se ganhan la medalha d'argent en handbal amb la seleccion francesa als Jòcs de Rio.* [[16 d'agost]]: l’occitan [[Sofiane Oumiha]] se ganha la medalha d'argent en bòxa (pes leugièrs) als Jòcs de Rio. * [[14 d'agost]]: l’occitan [[Alexis Raynaud]] se ganha la medalha de bronze au tir a la carabina deis 3 posicions a 50 m. * [[12 d'agost]]: la judocata gascona [[Émilie Andéol]] se ganha la medalha d'aur en +78 kg als Jòcs de Rio. Los provençals [[Erwann Le Péchoux]] e [[Jérémie Azou]] se ganhan l'argent amb l'equipa de floret e lo dus de parelh pes leugièrs (rem). * [[9 d'agost]]: los cavalièrs occitans [[Astier Nicolas]] e Mathieu Lemoine ajudan l'equipa de França a se ganhar la medalha d'aur del concors complèt d'equitacion als Jòcs Olimpics d'estiu de Rio. Astier Nicolas se ganha tanben una medalha d'argent individuala. * [[9 d'agost]]: lo canoïsta occitan [[Denis Gargaud Chanut]] se ganha la medalha d'aur en eslalòm als Jòcs de Rio. * [[7 d'agost]]: los nadaires occitans William Meynard e Clément Mignon ajudan l'equipa de França a se ganhar la medalha d'argent del 4x100 m nada liura als Jòcs de Rio. * [[7 d'agost]]: [[Evaristo Carvalho]] es elegit president de [[São Tomé e Príncipe]]. * [[1 d'agost]]: [[Guðni Jóhannesson]] ven president d’[[Islàndia]]. * [[14 de julhet]]: [[Niça]] es macada per l’[[Ataca de Niça (2016)|ataca]] d’un menaire de camion. * [[13 de julhet]]: [[Theresa Brasier May]] ven primièra ministra del [[Reialme Unit]]. * [[9 de julhet]]: [[Brahim Ghali]] es elegit president del [[Sahara Occidental]]. * [[8 de julhet]]: fin del mandat presidencial de [[Heinz Fischer]] en [[Àustria]]. Presidéncia colegiala provisòria. * [[2 de julhet]]: morís [[Michel Rocard]] que denoncièt la destruccion de la cultura [[Occitània|occitana]] per [[França]]. * [[1èr de julhet]]: la cort constitucionala anulla lo segond torn de las eleccions presidencialas en [[Àustria]]. * [[1èr de julhet]]: l’[[illa de Norfolk]] se pèrd l’autonomia e es annexada a la [[Nòva Galas del Sud]]. * [[1èr de julhet]]: [[Thomas Weber]] ven president del govèrn de [[Canton de Basilèa-Campanha|Basilèa Campanha]], [[Marcel Schwerzmann]] president del govèrn de [[Canton de Lucèrna|Lucèrna]], [[Ueli Amstad]] Landammann de [[Canton de Nidwald|Nidwald]], [[Franz Enderli]] Landammann d’[[Canton d'Obwald|Obwald]] e [[Othmar Reichmuth]] Landammann de [[Canton de Schwyz|Schwyz]]. * [[30 de junh]]: [[Rodrigo Duterte]] ven president de las [[Filipinas]]. * [[27 de junh]]: eleccions generalas de l’[[Espanha|estat espanhòl]], sens majoritat absoluda. * [[26 de junh]]: eth conselh regionau d’[[Aquitània Lemosin Peitau e Charantas]] que’s causeish [[Aquitània Nava]] com nom dera grana region. * [[24 de junh|24]] e [[25 de junh]]: finalas de l’[[Europeada]], las seleccions occitanas son segondas a cada còp contra los locals. * [[24 de junh]]: lo conselh regional de [[Lengadòc Rosselhon Miègjorn Pirenèus]] se causís [[Occitanie]] coma nom de la granda region. * [[23 de junh]]: lo [[Reialme Unit]] vòta per sortir de l’[[Union Europèa]]. * [[19 de junh]]: [[Chiara Appendino]] es elegida cònse de [[Turin]]. * [[7 de junh]]: [[Allen Michael Chastanet]] ven primièr ministre de [[Santa Lúcia]]. * [[5 de junh]]: [[Pedro Pablo Kuczynski]] es elegit president de [[Peró]]. * [[5 de junh]]: [[Vincenzo Rocchetti]] es tornar elegit cònse de [[La Gàrdia]] tre lo primièr torn de las eleccions localas en [[Itàlia]]. * [[2 de junh]]: Pel 40en còp lo parlament de [[Liban]] pòt pas far l'eleccion del president per manca de quòrum. * [[1 de junh]]: [[Beatrice Simon]] ven presidenta del govèrn de [[Bèrna]]; [[Jean-Nathanaël Karakash]] prend la presidéncia del conselh d'estat de [[Canton de Neuchâtel|Neuchâtel]]; [[Martin Klöti]] ven president de [[Canton de Sant Galh|Sant Galh]]; [[Monika Knill-Kradolfer]] ven presidenta del govèrn de [[Canton de Turgòvia|Turgòvia]]; [[Beat Jörg]] ven Landammann d’[[Canton d'Uri|Uri]]. * [[26 de mai]]: [[Nadia Sàvchenko]] es desliurada en seguida d'un escambi de presonièrs entre [[Russia]] e [[Ucraïna]]. * [[22 de mai]]: [[Alexander Van der Bellen]] es elegit president federal d’[[Austria]]. * [[20 de mai]]: [[Tsai Ing-wen]] (蔡英文) ven presidenta de la [[Taiwan|Republica de China]] a Taiwan. * 12 de [[mai]]: lo senat de [[Brasil]] suspend la presidéncia de [[Dilma Rousseff]]. Lo vicepresident [[Michel Temer]] n’assumís l’interim. * [[10 de mai]]: lo quincaire [[Antoine Deltour]] a l'origina de l'escandal financièr LuxLeaks qu'implicava l'actual president de la Comission Europèa [[Jean-Claude Juncker]] es condemnat a 18 meses de preson condicionala a [[Luxemborg]]. * [[mai]]: un incendi forestièr en [[Canadà]] desplaça 88.000 personas e destrutz mai de 1.600 bastiments a Fort McMurray, dins l'estat d'[[Albèrta]]. * [[26 d'abril]]: lo rei d’[[Espanha]] convòca de novèlas eleccions generalas pel 26 de junh. * [[26 d'abril]]: [[Riek Machar]] torna venir vicepresident del [[Sodan del Sud]]. * [[25 d'abril]]: [[Lisa Phillips]] ven governadora de [[Santa Elena, Ascension e Tristan da Cunha]]. * [[19 d'abril]]: [[Boungnang Vorachith]] es elegit president de [[Laos]]. * [[10 d'abril]]: [[Idriss Déby Itno]] es reelegit president de [[Chad]]. * [[10 d'abril]]: [[Azali Assomani]] es elegit president de l'Union de las [[Comòras]]. * [[8 d'abril]]: [[Ismail Omar Guelleh]] es reelegit president de [[Jiboti]]. * [[2 d'abril]]: [[Trần Đại Quang]] es elegit president de [[Vietnam]]. * [[1 d'abril]]: Gian Nicola Berti e Massimo Andrea Ugolini venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[31 de març]]: Morís l'escrivan [[Imre Kertész]], un dels autors ongreses mai famoses mondialament. * [[17 de març]]: [[Bakir Izetbegović]] (imatge) ven president de [[Bòsnia e Ercegovina]]. * [[15 de març]]: [[Htin Kyaw]] es elegit president de [[Birmania]]. * [[11 de març]]: [[Taneti Maamau]] ven president de [[Kiribati]]. * [[7 de març]]: La jogaira de tennis [[Russia|russa]] [[Maria Sharàpova]], aprèp un contraròtle antidopatge, anóncia que pren dempuèi d'annadas de meldòni, un medicament inventat pel quimista leton [[Ivars Kalviņš]] e classificat coma substància dopanta dempuèi 2016. * [[20 de febrièr]] de [[2016]]: [[Yoweri Kaguta Museveni|Yoweri Museveni]] es reelegit president d’[[Oganda]]. * [[19 de febrièr]]: [[Faustin-Archange Touadéra]] es proclamat elegit president de [[Centrafrica]]. * [[14 de febrièr]]: [[Jocelerme Privert]] es elegit president provisòri d’[[Aïtí]]. * [[11 de febrièr]]: Los dos observatòris del [[LIGO]] anóncian la primièra observacion dirècta d'[[ondas gravitacionalas]]. * [[7 de febrièr]]: a l’expiracion del mandat del president Martelly, [[Evans Paul]] ven president provisòri d’[[Aïtí]]. * [[1èr de febrièr]]: [[Serge Telle]] ven ministre d’estat dau [[Mónegue]]. * [[28 de genièr]]: [[Hilda Heine]] ven presidenta de las [[Illas Marshall]]. * [[24 de genièr]]: [[Marcelo Rebelo de Sousa]] es elegit president de [[Portugal]]. * [[15 de genièr]]: [[Tsai Ing-wen]] (蔡英文) es elegida presidenta de [[Taiwan|Republica de China]] a Taiwan. * [[13 de genièr]]: [[Māris Kučinskis]] es nommat primièr ministre de [[Letònia]]. * [[10 de genièr]]: [[Carles Puigdemont]] es investit president de la [[Generalitat de Catalonha]]. * [[4 de genièr]]: [[Carole Delga]] ven presidenta del conselh regional de [[Lengadòc Rosselhon Miègjorn Pirenèus]]. [[Laurent Wauquiez]] ven president del conselh regional d’[[Auvèrnhe Ròse Aups]]. [[Alain Rousset]] ven president del conselh regional d’[[Aquitània Lemosin Peitau e Charantas]]. * [[1 de genièr]]: [[Johann Schneider-Ammann]] ven president de [[Soïssa]]. * [[29 de decembre]] de [[2015]]: [[Roch Marc Christian Kaboré]] ven president de [[Burkina Faso]]. * [[20 de decembre]]: lo Partit Popular pèrd la majoritat a las eleccions generalas de l’[[Espanha|Estat espanhòl]]. I aurà de negociacions per un govèrn de coalicion. * [[17 de decembre]]: [[Cristian Estrosi]] es elegit president de la region [[Provença-Aups-Còsta d'Azur|PACA]]. [[François Bonneau]] es tornar elegit president de la region [[Centre e Vau de Léger]]. * 6 e [[13 de decembre]]: Eleccions dels conselhs regionals e de las amassadas de las collectivitats unicas dins l’[[França|estat francés]]. Lo Partit Socialista se ganha 3 regions occitanas, los Republicans, las autras doas. * [[9 de decembre]]: La revista informatica ''[[Wired]]'' indica que lo creador del [[Bitcoin]] podriá èsser [[Craig Steven Wright]], un informatician e entrepreneire australian. * [[1èr de decembre]]: er [[Unesco]] proclame patrimòni der’umanitat es [[Hèstes deth huec deth solstici d'estiu enes Pirinèus]]. * [[29 de novembre]]: [[Roch Marc Christian Kaboré]] es elegit president de [[Burkina Faso|Borquina]]. * [[22 de novembre]]: [[Mauricio Macri]] es elegit president d’[[Argentina]].* [[13 de novembre]]: d’[[Atemptats de novembre de 2015 en Illa de França|atemptats]] tuan mai de 130 personas en [[Illa de França]]. * [[12 de novembre]]: d’[[Atemptats de novembre de 2015 a Beirot|atemptats]] tuan mai de 40 personas a [[Beirot]]. * [[12 de novembre]]: [[Jioji Konrote]] ven president de [[Fiji]]. * [[10 de novembre]]: cai lo govèrn minoritari de drechas impausat pel president de [[Portugal]].* [[9 de novembre]]: [[Beata Szydło]] ven primièra ministra de [[Polonha]]. * [[5 de novembre]]: John Magufuli ven president de [[Tanzania]]. * [[28 d'octobre]]: [[Bidhya Devi Bhandari]] es elegida presidenta de [[Nepal]]. * [[26 d'octobre]]: [[Carme Forcadell]] es elegida presidenta del parlament de [[Catalonha]]. * [[25 d'octobre]]: Jimmy Morales se ganha las eleccions presidencialas de [[Guatemala]]. * [[25 d'octobre]]: [[Alassane Ouattara]] es tornar elegit president de [[Còsta d'Evòri]]. * [[24 d'octobre]]: la [[Manifestacion per l'occitan del 24 d'octobre de 2015|manifestacion]] per l’occitan de [[Montpelhièr]] recampa aperaquí 15 000 personas. * [[11 d'octobre]]: [[Alpha Condé]] es tornar elegit president de [[Guinèa]]. * [[11 d'octobre]]: [[Aliaksandar Łukašenka|Aliaxandar Locashenca]] es tornar elegit president de [[Bielorussia|Bielaros]]. * [[7 d'octobre]]: la region Lengadòc-Rosselhon pren per 18 meses la presidéncia de l’[[Gropament Europèu de Cooperacion Territoriala Pirenèus-Mediterranèa|euroregion Pirenèus-Mediterranèa]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Lorella Stefanelli]] e [[Nicola Renzi]] venon capitanis regents a [[Sant Marin]]. * [[27 de setembre]]: los partits per l’independéncia se ganhan las eleccions en [[Catalonha]]. {{clr}} <!-- ==== EDITAR AL DESSÚS D'AQUESTA LINHA ! ==== == Totas las categorias per aqueste modèl gropadas aicí (de daissar a la fin) == --> [[Categoria:Modèl per las paginas d'acuèlh|Acuelh]] [[Categoria:Actualitat]] [[Categoria:Cronologia]] <!-- == Ligams vèrs los modèls d’autres projèctes Wikipèdia (de daissar a la fin) == --> </noinclude> e27tviem5ate55089hnilt8e92nt4ht 2473962 2473951 2025-06-09T11:25:54Z Jfblanc 104 /* Resultat sus la pagina d’acuèlh */ 2473962 wikitext text/x-wiki <noinclude><!-- === Avertiments (invisibles dins l'acuèlh) === -->{{Acuèlh actualitat/instruccions}} == Resultat sus la pagina d’acuèlh == </noinclude><div><!-- Inseriscatz pas aicí QUE las informacions e eveniments que se prèstan a una cobertura enciclopedica e qu'an provocat la CREACION D'UN ARTICLE o que n'an pregondament modificat un. == Lista visibla de tèmas generics non datats (periòde long, sens mesa a jorn jornalièra) == ==== EDITAR EN DEJÓS D'AQUESTA LINHA ! ==== --> </div><!--== un desenat d'informacions brèvas datadas al mai == --> <imagemap>Fichièr:Patrici_Pojada_(Patrice_Poujade).jpg|right|150px</imagemap> * [[5 de junh]]: [[Philippe Mettoux]] ven ministre d’estat de [[Mónegue]]. * [[3 de junh]]: [[I Chemiòn]] es elegit president de la republica de [[Corèa del Sud|Corèa]]. * [[31 de mai]]: [[Josep-Lluís Serrano Penchenat]] ven evesque d'Urgel e coprince d'[[Andòrra]]. * [[27 de mai]]: [[Patrici Pojada]] es elegit president de l’[[Institut d'Estudis Occitans]]. (imatge) * [[25 de mai]]: acòrdi del [[Reialme Unit]] pel retorn de las [[archipèla de Chagos|illas Chagos]] a [[Maurici]]. * [[18 de mai]]: [[Nicușor Dan]] es elegit president de [[Romania]]. * [[13 de mai]]: morís l’ancian president d’[[Uruguai]] [[José Mujica]]. * [[8 de mai]]: [[Leon XIV]] es elegit papa. * [[3 de mai]]: [[Jean-Lucien Savi de Tové]] es eligit president de [[Togo]]. * [[2 de mai]]: [[Lee Ju Ho]] es nomenat primièr ministre e president per interim de [[Corèa del Sud]]. * [[21 d'abril]]: morís lo papa [[Francés I (papa)|Francés]]. * [[1èr d'abril]]: [[Denise Bronzetti]] e [[Italo Righi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de març]]: [[Mike Eman]] ven primièr ministre d'[[Aruba|Aroba]]. * [[28 de març]]: [[Jens-Frederik Nielsen]] ven primièr ministre de [[Groenlàndia]]. * [[21 de març]]: [[Netumbo Nandi-Ndaitwah]] ven presidenta de [[Namibia]]. * [[17 de març]]: [[Stuart Young]] ven cap del govèrn de [[Trinitat e Tobago]]. * [[14 de març]]: [[Mark Carney]] ven cap del govèrn de [[Canadà]]. * [[13 de març]]: [[Konstantinos Tasoulas]] ven president de [[Grècia]]. * [[3 de març]]: [[Christian Stocker]] ven cap del govèrn d’[[Àustria]]. * [[1 de març]]: [[Yamandú Orsi]] ven president d’[[Uruguai]]. * [[23 de febrièr]]: la drecha se ganha las eleccions legislativas en [[Alemanha]]. * [[20 de febrièr]]: l’[[Soïssa|estat soís]] reconeis que son programa ''[[Hilfswerk für die Kinder der Landstrasse]]'' foguèt un crimi contra l’umanitat. * [[14 de febrièr]]: morís l’occitanista [[Gustau Aliròl]]. (imatge) * [[12 de febrièr]]: après la demission de [[Klaus Iohannis]], [[Ilie Bolojan]] ven president de [[Romania]] per interim. * [[11 de febrièr]]: morís [[Andrieu Neyton]]. * [[6 de febrièr]]: morís l'escrivan e jornalista asturian [[Damián Barreiro]]. * [[5 de febrièr]]: lo prince Rahim ven lo cinquen [[Aga Khan V|Aga Khan]]. * [[3 de febrièr]]: [[Bart De Wever]] ven cap del govèrn de [[Belgica]]. * [[30 de genièr]]: [[Rosario Murillo]] ven copresidenta de [[Nicaragua]]. * [[26 de genièr]]: moreish [[Nicolas Florian]] ancian maire de [[Bordèu]]. * [[23 de genièr]]: [[Micheál Martin]] ven tornar primièr ministre d’[[Irlanda]]. * [[20 de genièr]]: comença lo segond mandat presidencial de [[Donald Trump]]. * [[17 de genièr]]: morís lo ministre d'estat del [[Mónegue]] [[Didier Guillaume]]. * [[15 de genièr]]: [[Daniel Chapo]] ven president de [[Moçambic]]. * [[10 de genièr]]: [[Alexander Schallenberg]] ven cancelièr interimari d’[[Àustria]]. * [[9 de genièr]]: [[Joseph Aoun]] ven president de [[Liban]]. * [[8 de genièr]]: [[Alcide Ponga]] es elegit cap del govèrn de [[Canaquia]]. * [[7 de genièr]]: [[John Mahama]] ven president de [[Ghana]]. * [[3 de genièr]]: morís [[La Chunga]]. * [[2 de genièr]]: [[Jenniffer González]] ven governadora de [[Boriquen]]. * [[1 de genièr]]: [[Karin Keller-Sutter]] ven presidenta de [[Soïssa]]. * [[29 de decembre]] de [[2024]]: morís lo rèirepresident american [[Jimmy Carter]]. * [[13 de decembre]]: [[Francés Vairon]] que vad purmèr ministre de l’[[estat francés]]. * [[12 de decembre]]: [[Cabdiraxmaan Maxamed Cabdillaahi Cirro]] ven president de [[Somaliland]]. * [[8 de decembre]]: tomba lo regim [[Siria|sirian]]. * [[6 de decembre]]: morís l'istorian [[Jean-Pierre Rioux]], un especialista de [[Joan Jaurés]]. * [[5 de decembre]]: morís lo poèta [[Jacques Roubaud]], afogat dels trobadors. * [[19 de novembre]]: Demissiona lo president d'[[Abcazia]] [[Aslan Bzhania]]. [[Badra Gunba]] fa l'interim. * [[12 de novembre]]: [[Naiqama Lalabalavu]] ven president de [[Fiji]]. * [[6 de novembre]]: [[Marco Bucci (1959)|Marco Bucci]] ven president de [[Ligúria]]. * [[4 de novembre]]: morís lo pintre e escalpraire [[Louis Cane]]. * [[3 de novembre]]: morís l'òme politic marselhés [[Marcel Tassy]]. * [[21 d'octobre]]: lo generau [[Lương Cường]] qu’es elegit president de [[Vietnam]]. * [[20 d'octobre]]: [[Prabowo Subianto]] ven president d’[[Indonesia]]. <noinclude><!-- Après 12 informacions, metètz la 13ena jos aquesta linha. * [[15 d'octobre]]: morís l’escrivan chilenc [[Antonio Skármeta]]. * [[11 d'octobre]]: lo prèmi Nobel de la Patz es atribuït a l’associacion japonesa [[Nihon Hidankyo]]. * [[10 d'octobre]]: l’escrivan sud-coreana [[Han Kang]] se ganha lo prèmi Nobel de literatura. * [[8 d'octobre]]: [[John Hopfield]] e [[Geoffrey Hinton]] son premiats del Nobel de fisica per lors trabalhs sus l'[[aprendissatge automatic]]. * [[7 d'octobre]]: [[Taye Atske Selassie]] es elegit president d'Etiopia. * [[1 d'octobre]]: [[Francesca Civerchia]] e [[Dalibor Riccardi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[7 de setembre]]: l’[[Arés|aresés]] [[Mickaël Miguez]], lo [[Liborna|libornés]] [[Alessandro Bartolomucci]] e lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Frédéric Villeroux]] se guanhan una medalha d’aur en fotbòl per òrbs aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha ’na tresena medalha d’aur en ciclisme per equipas; lo [[Tarba|tarbés]] [[Hélios Latchoumanaya]] que’s guanha ua medalha d’argent en judo; lo [[Murèth|murethin]] [[Thomas Peyroton-Dartet]] se guanha ua medalha d’argent en ciclisme; l’[[Aimostier|aimostier]] [[Cyril Jonard]] se ganha ’na medalha de bronze en judo. * [[5 de setembre]]: [[Ngā Wai Hono e te Pō]] ven reina dels maòris d’[[Aotearoa]]. * [[5 de setembre]]: lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha una segonda medalha d’aur en ciclisme H3 aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Clarmont-Ferrand|clarmontés]] [[Damien Tokatlian]] e lo [[Tolosa|tolzan]] [[Maxime Valet]] se ganhan una medalha de bronze en escrima. * [[5 de setembre]]: [[Fabrice Pannecoucke]] ven president del conselh general d’[[Auvèrnhe Ròse Aups]]. * [[4 de setembre]]: lo [[Murèth|murethin]] [[Thomas Peyroton-Dartet]] se guanha ua medalha d’aur en ciclisme C3 aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha una medalha d’aur en ciclisme H3; lo [[Milhau|milhavés]] [[Elie de Carvalho]] se ganha una medalha d'argent en ciclisme B. * [[2 de setembre]]: [[Didier Guillaume]] ven ministre d’estat de [[Mónegue]]. * [[1 de setembre]]: la [[Pau|paulina]] [[Émeline Pierre]] que’s guanha ua medalha d’aur en natacion aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; la [[Ais de Provença|sestiana]] [[Nathalie Benoit]] se ganha una medalha de bronze en aviron; la [[Canas|canenca]] [[Candyce Chafa]], lo [[Marselha|marselhés]] [[Rémy Taranto]], e lo [[Bordèu|bordalés]] [[Grégoire Bireau]] se ganhan una medalha de bronze en aviron. * [[11 d'agost]]: L’[[Agen|agenesa]] [[Romane Bernies]], la [[Bordèu|bordalesa]] [[Valériane Ayayi]], la [[Pau|paulina]] [[Marine Fauthoux]] e la [[Rodés|rodanesa]] [[Leïla Lacan]] se ganhan una medalha d’argent en basquetbòl als [[Jòcs Olimpics d'estiu de 2024|jòcs olimpics de París]]. * [[10 d'agost]]: lo [[Canas|canenc]] [[Kévin Tillie]], lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Jean Patry]], lo [[Peçac|peçagués]] [[Théo Faure]] e lo [[Sant Rafèu|rafelenc]] [[Earvin Ngapeth]] se ganhan una medalha d’aur en voleibòl. La [[Marselha|marselhesa]] [[Lucie Granier]] se ganha una medalha d’argent en handball. * [[9 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolzan]] [[Guillaume Restes]] e l’[[Aurenja|aurengenc]] [[Joris Chotard]] se ganhan una medalha d’argent en fotbòl. Lo [[Tolosa|tolzan]] [[Simon Gausit]] e los [[Montpelhièr|montpelhierencs]] [[Alexis Lebrun|Alexis]] e [[Félix Lebrun]] se ganhan una medalha de bronze per equipa en tennis de taula. * [[9 d'agost]]: [[Salvador Illa]] ven president del govèrn regional de [[Catalonha]]. * [[8 d'agost]]: lo [[La Vaur (Lengadòc)|vaurés]] [[Benjamin Thomas]] se ganha una medalha d’aur en omnium. L’[[Albi|albigés]] [[Billal Bennama]] se ganha una medalha d’argent en bòxa. La [[Tolon|tolonenca]] [[Lauriane Nolot]] se ganha una medalha d’argent en kitesurf. * [[7 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolzan]] [[Sofiane Oumiha]] se ganha una medalha d’argent en bòxa. * [[6 d'agost]]: la [[Lo Puèi de Velai|ponòta]] [[Johanne Defay]] se ganha una medalha de bronze en surf. * [[5 d'agost]]: la marselhesa [[Noemie Fox]] se ganha la medalha d’aur e l’[[Las Olièras|olierenca]] [[Angèle Hug]] se ganha la medalha d’argent en [[caiac]] cross. Lo [[Liborna|libornés]] [[Lucas Dussoulier]] se ganha una medalha d’argent en basquet 3x3. * [[4 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] e lo sestian [[Clément Secchi]] se ganhan una medalha de bronze en relais de natacion. Lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Félix Lebrun]] se ganha una medalha de bronze en tennis de taula. * [[3 d'agost]]: la nimesenca [[Shirine Boukli]] se ganha una medalha d'aur amb l'equipa de França de judo. Lo [[La Sanha|sanhenc]] [[Christophe Laporte]] se ganha una medalha de bronze en ciclisme. * [[2 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha una quatrena medalha d'aur en natacion. La [[Bordèu|bordalesa]] [[Sarah Steyaert]] se ganha una medalha de bronze en vela. Lo [[Cavalhon|cavalhonenc]] [[Sylvain André]] se ganhan una medalha d'argent en BMX. * [[31 de julhet]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha doas autras medalhas d'aur en natacion. La [[Marselha|marselhesa]] [[Jessica Fox]] se ganha una medalha d'aur en canoè. Lo besierenc [[Anthony Jeanjean]] se ganha una medalha de bronze en BMX. Los [[Marselha|marselhés]] [[Jean-Philippe Patrice|Jean-Philippe]] e [[Sébastien Patrice]] e lo [[Tarba|tarbés]] [[Maxime Pianfetti]] se ganhan una medalha de bronze en sabre per equipa. * [[29 de julhet]]: lo besierenc [[Victor Koretzky]] se ganha una medalha d'argent en VTT. * [[29 de julhet]] de [[2024]]: lo nimesenc [[Baptiste Addis]] se ganha una medalha d'argent en tir a l'arc per equips. * [[28 de julhet]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha l'aur olimpic en natacion. La [[Marselha|marselhesa]] [[Jessica Fox]] se ganha una medalha d'aur en caiac. * [[27 de julhet]]: l'[[Equipa de França de rugbi de 7|equipa de França]] de [[Rugbi de 7]] amb 5 occitans se ganha la medalha d'aur. * [[27 de julhet]]: la nimesenca [[Shirine Boukli]] se ganha una medalha d'argent en judò. * [[7 de julhet]]: la coalicion presidenciala se pèrd las [[Eleccions_legislativas_francesas_de_2024_en_Occitània_Granda|eleccions legislativas francesas]]. * [[6 de julhet]]: l’[[Equipa nacionala d’Occitània de fotbòl]] es vicecampiona de l’[[Europeada de 2024]]. * [[6 de julhet]]: [[Massod Pezeishquian]] es elegit president d’[[Iran]]. * [[5 de julhet]]: [[Keir Starmer]] ven primièr ministre del [[Reialme Unit]]. * [[2 de julhet]]: [[Dick Schoof]] ven primièr ministre dels [[Païses Basses]]. * [[27 de junh]]: l'[[occitan]] es ara disponible sus Google Translate, amb lo [[breton]]. * [[5 de junh]]: morís a [[Niça]] l'artista [[Benjamin Vautier|Ben]]. * [[2 de junh]]: [[Claudia Sheinbaum Pardo]] se ganha l'eleccion presidenciala de [[Mexic]]. * [[1 de junh]]: los bombardaments sus la [[Lista de Gaza]] non an cessat malgrat la presentacion d'un alta-al-fuòc. * [[31 de mai]]: l'èx-president [[Donald Trump]] es condemnat per la justícia penala estatsunidenca. * [[30 de mai]]: lo president polonés, [[Andrzej Duda]], s'opausa a la lei qu'auriá reconegut oficialament lo [[silesian]] coma lenga. * [[12 d'abril]]: un [[Conselh presidenciau de transicion (Haití)|Conselh presidencial de transicion]] es installat al cap de l'Estat d'[[Haití]]. * [[9 d'abril]]: [[Simon Harris]] ven cap del govèrn d'[[Irlanda]]. * [[6 d'abril]]: [[Peter Pellegrini]] ganha las eleccions presidencialas en [[Eslovaquia]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Rossi]] e [[Milena Gasperoni]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[27 de març]]: [[Myriam Spiteri Debono]] es elegida presidenta de [[Malta]]. * [[25 de març]]: [[Alessandra Todde]] ven presidenta de [[Sardenha]]. * [[24 de març]]: [[Bassirou Diomaye Faye]] se ganha l'eleccion presidenciala de [[Senegal]]. * [[21 de març]]: lo president vietnamian [[Võ Văn Thưởng]] es estat destituit. [[Võ Thị Ánh Xuân]] assegura l'interim. * [[14 de març]]: l'Oscar del film melhor va a ''Oppenheimer''. * [[10 de març]]: Las eleccions legislativas portuguesas son anticipadas en rason de la demission del primièr ministre [[António Costa]] après un escandal de corrupcion. * [[1èr de març]]: [[Akira Toriyama]], l'autor del manga ''Dragon Ball'', es mòrt a l'edat de 68 ans. * [[16 de febrièr]]: Es assassinat l'opausant rus [[Aleksei Navalni]]. * [[6 de febrièr]]: morís l'ex-president de [[Chile]] [[Sebastián Piñera]]. * [[4 de febrièr]]: [[Nangolo Mbumba]] ven president de [[Namibia]]. * [[22 de genièr]]: [[Joseph Boakai]] ven president de [[Libèria]]. * [[18 de genièr]] – actual: [[Movement dels agricultors de 2024]]. * [[14 de genièr]]: [[Frederic X de Danemarc|Frederic X de La Bòrda de Montpesat]] ven rei de [[Danemarc]]. * [[13 de genièr]]: [[Lai Ching-te]] es elegit president de [[Taiwan]]. * [[9 de genièr]]: [[Gabriel Attal]] ven primièr ministre de l’[[Estat francés]]. * [[8 de genièr]]: morís lo cantaire occitan [[Gui Bonnet]]. * [[2 de genièr]]: [[Hilda Heine]] es elegida presidenta de las [[Illas Marshall]]. * [[1 de genièr]]: [[Viola Amherd]] ven presidenta de [[Soïssa]] per l'annada. * [[16 de decembre]] de [[2023]]: morís lo sobeiran de [[Kowait]], [[Navaf Ièr de Covait|Navaf]]. * [[13 de decembre]]: [[Donald Tusk]] ven primièr ministre de [[Polonha]]. * [[1èr de decembre]]: [[Claudia Rodríguez de Guevara]] ven presidenta del [[Lo Salvador|Salvador]]. * [[27 de novembre]]: [[Christopher Luxon]] ven primièr ministre d’[[Aotearoa]]. * [[23 de novembre]]: [[Daniel Noboa]] ven president d’[[Eqüator]]. * [[19 de novembre]]: [[Javier Milei]] es elegit president d’[[Argentina]]. * [[17 de novembre]]: [[Mohamed Muizzu]] ven president de las [[Maldivas]]. * [[30 d'octobre]]: [[David Adeang]] ven president de [[Nauru]]. * [[3 d'octobre]]: morís l'ancian president del consèlh regional d'Aquitània [[Jacques Valade]]. * [[2 d'octobre]]: [[Sylvanie Burton]] ven presidenta de [[Dominica]]. * [[2 d'octobre]]: [[Sylvanie Burton]] ven presidenta de [[Dominica]]. * [[1 d'octobre]]: [[Filippo Tamagnini]] e [[Gaetano Troina]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[3 de setembre]]: morís la lingüista catalana [[Carme Junyent]]. * [[1 de setembre]]: [[Tharman Shanmugaratnam]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Singapor]]. * [[30 d'agost]]: còp d'estat al [[Gabon]]. * [[20 d'agost]]: [[Bernardo Arévalo]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Güatemala]]. * [[15 d'agost]]: [[Santiago Peña]] ven president de [[Paraguai]]. * [[26 de julhet]]: còp d'estat al [[Nigèr (país)|Nigèr]]. * [[15 de julhet]]: [[Carlos Arturo Mazón Guixot|Carlos Mazón Guixot]] ven president de la [[Comunautat Valenciana]]. * [[6 de julhet]]: [[Margalida Prohens Rigo]] ven presidenta del govèrn de las [[Illas Balearas]]. * [[19 de junh]]: [[Mae de la Concha]] ven presidenta interimària del govèrn de las [[Illas Balearas]]. * [[12 de junh]]: morís lo rèire-president del conselh [[Itàlia|italian]] [[Silvio Berlusconi]]. * [[10 de junh]]: l'[[Estadi Bordalés (rugbi de XV)|Estadi bordalés]] se guanha lo campionat de França de rugbi femenin. * [[26 de mai]]: moreish l'escrivan occitan [[Eric Gonzales]]. * [[19 de mai]]: lo [[Rugbi Club Tolonenc]] se ganha lo Challenge Europèu de rugbí. * [[3 de mai]]: [[John Timothy Dunlap]] ven grandmèstre de l’[[Òrdre de Malta]]. * [[1 de mai]]: [[Movement social contra la reforma de las retiradas en França de 2023|Movement social contra la reforma de las retiradas en França]] * [[30 d'abril]]: lo partit [[Servir lo pòble maori - Front de liberacion de la Polinesia]] se ganha las eleccions de [[Polinesia francesa]]. * [[30 d'abril]]: lo [[Tolosa Fotbòl Club]] se ganha la copa de França de [[Fotbòl]]. * [[30 d'abril]]: [[Santiago Peña]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Paraguai]]. * [[24 d'abril]]: [[Mohammad Shahabuddin Chuppu]] ven president de [[Bangladesh]]. * [[19 d'abril]]: [[Josée Massi]] ven cònsol de [[Tolon]] en seguida de la destitucion d'[[Hubert Falco|Ubèrt Falco]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Scarano]] e [[Adele Tonnini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[29 de març]]: [[Humza Yousaf]] ven primièr ministre d’[[Escòcia|Escot]]. * [[8 de març]]: [[Christine Kangaloo]] ven presidenta de [[Trinitat e Tobago]]. * [[8 de març]]: moreish lo cantaire occitan [[Marcèu Amont]]. * [[5 de març]]: [[Võ Văn Thưởng]] es elegit president de [[Vietnam]]. * [[28 de genièr]]: [[Petr Pavel]] es elegit president de [[Chequia]]. * [[25 de genièr]]: [[Chris Hipkins]] ven primièr ministre d’[[Aotearoa]]. * [[23 de genièr]]: morís [[Álvaro Colom]], rèire-president de [[Guatemala]]. * [[20 de genièr]]: [[Brahim Ghali]] es tornar elegit president del [[Sahara Occidental]]. * [[18 de genièr]]: [[Võ Thị Ánh Xuân]] ven presidenta de [[Vietnam]] ''ad interim''. * [[10 de genièr]]: morís lo darrièr rei de [[Grècia]], [[Constantin II (Grècia)|Constantin II]]. * [[9 de genièr]]: morís lo cantaire [[La Sauze]]. [[Rose Christiane Ossouka Raponda]] es nommada vice-presidenta de [[Gabon]]. * [[4 de genièr|4 de gèr]]: moreish l'occitanista [[Joan Pèire Birabent]]. * [[4 de genièr]]: morís l'arquitècta [[Renée Gailhoustet]]. * [[1èr de genièr]]: [[Luiz Inácio Lula da Silva|Lula]] torna èsser lo president de [[Brasil]]; [[Alain Berset]] ven president de [[Soïssa]] per 2023. * [[1èr de genièr]]: [[Croàcia]] adòpta l’[[èuro]] e dintra dins l’espaci Schengen. * [[31 de decembre]] de [[2022]]: morís lo rèire-papa [[Beneset XVI]]. * [[23 de decembre]]: [[Nataša Pirc Musar]] ven presidenta d’[[Eslovènia]]. * [[8 de decembre]]: [[Alain Berset]] es elegit president de [[Soïssa]] per 2023. * [[16 de novembre]]: [[Željka Cvijanović]] ven presidenta de [[Bòsnia e Ercegovina]]. * [[30 d'octobre]]: [[Luiz Inácio Lula da Silva|Lula]] se ganha las elections presidencialas [[Brasil|brasilièras]]. * [[26 d'octobre]]: morís l’artista occitan [[Pèire Solatges]]. * [[24 d'octobre]]: [[Rishi Sunak]] ven primièr ministre del [[Reialme Unit]]. * [[22 d'octobre]]: [[Giorgia Meloni]] ven presidenta del govèrn d'[[Itàlia]]. * [[22 d'octobre]]: [[Ulf Kristersson]] ven primièr ministre de [[Suècia]]. * [[29 de setembre]]: [[Russ Kun]] ven president de [[Nauru|Nauro]]. * [[13 de setembre]]: [[William arap Ruto]] ven president de [[Kenya|Quenha]]. * [[6 de setembre|6]]-[[11 de setembre]]: l'armada [[Ucraïna|ucraïnesa]] recaptura mai de 2 000 [[quilomètre|km]] de territòri prèp de [[Khàrkiv]]. * [[8 de setembre]]: moreish l’arreina [[Elisabèt II del Reialme Unit|Elisabèt II]] deu [[Reiaume Unit]]. * [[6 de setembre]]: [[Liz Truss]] que vad purmèra ministra deu [[Reiaume Unit]]. * [[6 d'agost]]: [[Terrance Drew]] ven primièr ministre de [[Sant Cristòl e Nevis]]. * [[25 de julhet]]: [[Droupadi Murmu]] ven presidenta d’[[Índia]]. * [[23 de julhet]]: [[Nikenike Vurobaravu]] es elegit president de [[Vanuatu]]. * [[15 de julhet]]: [[Ranil Wickremesinghe]] ven president d’[[Sri Lanka]]. * [[12 de julhet]]: Huecs deus hòrts destruseishen las [[Lanas]] a l'entorn de [[Landirans]] e de [[La Tèsta]]. * [[7 de julhet]]: Lo rèire primièr ministre de [[Japon]] [[Shinzo Abe]] es assassinat. * [[3 de julhet]]: L'esboldrament del [[glacièr]] de la [[Marmolada]] dins las [[Dolomitas]] italianas fa mantun mòrt e nafrats. * [[4 de junh]]: [[Bajram Begaj]] es elegit president d’[[Albania]]. * [[31 de mai]]: [[Boris Rhein]] ven ministre president d’[[Èssa]]. * [[25 de mai]]: [[Robert Golob]] ven primièr ministre d’[[Eslovènia]]. * [[23 de mai]]: [[Anthony Albanese]] ven primièr ministre d’[[Austràlia]]. * [[20 de mai]]: [[José Ramos-Horta]] torna venir president de [[Timòr Èst]]. * [[14 de mai]] : [[Mohamed bin Zaied Al Nahian]] ven president dels [[Emirats Arabs Units]]. * [[10 de mai]]: [[Katalin Novák]] ven presidenta de l’[[Ongria|estat ongarés]]. * [[24 d'abril]]: [[Emmanuel Macron]] es tornar elegit al cap de l’[[França|estat francés]]. * [[7 d'abril]]: moreish [[Carles Barrera]] rèire sindic d’[[Val d'Aran|Aran]]. * [[7 d'abril]]: [[Rashad al-Alimi]] ven cap d’estat de [[Iemèn]]. * [[1 d'abril]]: [[Oscar Mina]] e [[Paolo Rondelli]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de març]]: [[Robert Abela]] ven primièr ministre de [[Malta]]. * [[20 de març]]: l'[[equipa de França de rugbi de XV]] (amb 14 jogaires occitans) se ganha lo [[Torneg de las Sièis Nacions]]. * [[13 de març]]: l'occitan [[Arthur Bauchet]] se ganha tres medalhas d'aur als [[Jòcs Paralimpics d'ivèrn de Beijing|Jòcs paralimpics d'ivèrn]]. * [[24 de febrièr]]: l'armada russa envasís [[Ucraïna]]. * [[15 de genièr]]: Dins las illas [[Tònga]], erupcion del [[volcan]] Hunga Tonga que provòca un [[tsunami]] dins tot lo [[Ocean Pacific|Pacific]]. * [[1èr de genièr]]: [[Ignazio Cassis]] ven president de [[Soïssa]]. * [[25 de decembre]] de [[2021]]: lançament del [[James Webb (telescòpi espacial)|telescòpi espacial ''James-Webb'']] ''(fòto)'' al centre espacial de [[Kourou]]. * [[19 de decembre]]: [[Gabriel Borić]] es elegit president de [[Chile]]. * [[17 de decembre]]: [[Petr Fiala]] ven president del govèrn [[Chequia|chèc]]. * [[8 de decembre]]: [[Olaf Scholz]] ven cancelièr d'[[Alemanha]]. * [[30 de novembre]]: [[Barbados]] ven una republica. * [[21 de novembre]]: [[Rumen Radev]] es tornar elegit president de [[Bulgaria]]. * [[12 de novembre]]: [[Wiliame Katonivere]] ven president de [[Fiji]]. * [[9 de novembre]]: [[José Maria Neves]] ven president del [[Cap Verd]]. * [[20 d'octobre]]: [[Sandra Mason]] es elegida primièra presidenta de [[Barbados]]. * [[14 d'octobre]]: [[Jonas Gahr Støre]] ven primièr ministre de [[Norvègia]]. * [[4 d'octobre]]: [[Fumio Kishida]] ven primièr ministre de [[Japon]]. * [[5 de setembre]]: cop d'estat militar en [[Guinèa]]. * [[1èr de setembre]]: Carlos Vila Nova es elegit president de [[São Tomé e Príncipe]]. * [[19 d'agost]]: [[Julhet]] de [[2021]] es lo mes de julhet pus caud jamai enregistrat sus Tèrra. * [[15 d'agost]]: Lo governament [[Afganistan|afgan]] abandona lo poder mentre que la capitala [[Kabol|Cabol]] tomba dins las mans dels [[taliban]]s. * [[14 d'agost]]: Un [[tèrratrem]] de [[Magnitud d'un tèrratremol|magnitud]] 7.2 fa 2100 mòrts en [[Haití (estat)|Aïtí]]. * [[12 d'agost]]: [[Hakainde Hichilema]] es elegit President de [[Zambia]]. * [[9 d'agost]]: Lo [[Grop Intergovernamental sul Cambiament Climatic]] sortís la primièra partida de son sesen rapòrt d'evaluacion sul [[rescalfament climatic]] e sos efièches. * [[5 d'agost]]: [[Ebrahim Raisi]] ven president d'[[Iran]]. * [[28 de julhet]]: [[Pedro Castillo]] ven president de [[Peró]]. * [[7 de julhet]]: Lo president d'[[Haití (estat)|Aïtí]] [[Jovenel Moïse]] es tuat per de mercenaris. * [[8 de julhet]]: [[Louis Mapou]] es elegit president del govèrn de [[Nòva Caledònia|Canaquia]]. * [[29 de junh]]: Una onda de calor extrèma afecta la region del [[Nòrd-oèst Pacific]] en [[America del Nòrd]], fasent mai de 450 mòrts. * [[20 de junh|20]] e [[27 de junh]]: [[Eleccions_regionalas_de_2021_en_França|eleccions regionalas]] e [[Eleccions_departamentalas_de_2021_en_França|departamentalas]] en Occitània granda. Pas de cambiament al cap de las regions, la drecha se ganha qualques departaments. * [[25 de junh]]: l’[[Estadi Tolosenc|Estadi Tolzan]] se ganha lo campionat de Rugbi de XV. * [[21 de junh]]: los [[FC Lesinhan XIII|singlars de Lesinhan]] se ganhan lo campionat de Rugbi de XIII. * [[13 de junh]]: [[Naftali Bennett]] ven primièr ministre d'[[Israèl]]. * [[9 de junh]]: [[Ukhnaagiin Khürelsükh]] es elegit president de [[Mongolia]]. * [[2 de junh]]: [[Isaac Herzog]] es elegit president d’[[Israèl]]. Un (1) imatge al còp, se vos plai --> * [[22 de mai]]: l’[[Estadi Tolosenc|Estadi Tolzan]] se ganha la ''Champions Cup''. * [[21 de mai]]: lo [[Club de Rugbi de Montpelhièr Erau]] se ganha la ''Challenge Cup''. * [[5 de mai]]: morís [[Robèrt Martí]] escrivan e umorista (Padena). * [[20 d'abril]]: morís [[Idriss Déby]] lo president de [[Chad]]. * [[5 d'abril]]: [[Nguyễn Xuân Phúc]] ven president de [[Vietnam]]. * [[4 d'abril]]: [[Vjosa Osmani]] ven presidenta de [[Cossòva]]. * [[1èr d'abril]]: [[Gian Carlo Venturini]] e [[Marco Nicolini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[22 de març]]: [[Thongloun Sisoulith]] ven president de [[Laos]]. * [[19 de març]]: [[Samia Suluhu Hassan]] ven presidenta de [[Tanzania]]. * [[13 de febrièr]]: Per 10 vòtes, lo [[Senat dels Estats Units d'America|Senat dels Estats Units]] arriba pas a la majoritat qualificada necessària per condemnar [[Donald Trump]] e l’empachar d’exercir fonccions publicas a l'avenir. * [[20 de genièr]]: [[Joe Biden]] ven president dels [[Estats Units d'America|Estats Units]]. * [[6 de genièr]]: milièrs d'insurgents pro-[[Donald Trump|Trump]] envasisson lo [[Capitòli dels Estats Units]], ensajant d'arrestar la certificacion de la victòria electorala de [[Joe Biden]]. * [[24 de decembre]] de [[2020]]: [[Maia Sandu]] ven presidenta de [[Moldàvia (estat)|Moldàvia]]. * [[21 de decembre]]: [[Benoît Payan]] es elegit a la comuna de [[Marselha]].* [[9 de decembre]]: [[Guy Parmelin]] es elegit president de [[Soïssa]] per [[2021]]. * [[6 de decembre]]: morís lo rèirepresident d'[[Uruguai]] [[Tabaré Vázquez]]. * [[2 de decembre]]: morís lo rèirepresident d'[[Auvèrnhe]] e de [[França]] [[Valéry Giscard d'Estaing|Valèri Giscard]]. * [[3 de novembre]]: [[Joe Biden]] es elegit [[Lista_dels_presidents_dels_Estats_Units_d'America|President]] dels [[Estats Units d'America]]. * [[29 d'octobre]]: [[Maria Vergés Pérez|Maria Vergés]] es elejuda [[Sindic d'Aran|sindica]] d'[[Val d'Aran|Aran]]. * [[15 d'octobre]]: morís [[Jole Santelli]], presidenta de [[Calàbria]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Alessandro Cardelli]] e [[Mirko Dolcini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[30 de setembre]]: lo tribunal suprèm d’Espanha destituís lo president [[Quim Torra]]. * [[29 de setembre]]: en seguida de la mòrt de l’emir Sabah, lo cosin [[Navaf Ièr de Covait|Navaf]] li succedís a [[Kowait|Covait]]. * [[27 de setembre]]: [[Eleccions senatorialas de 2020 en França|eleccions senatorialas]] dins 28 departaments d’[[Occitània Granda]]. * [[25 de setembre]]: [[Ishmael Toroama]] ven president de [[Bougainville]]. * [[25 de setembre]]: [[Ba N'Daou]] ven president de transicion al [[Mali]]. * [[20 de setembre|20]] e [[21 de setembre]]: [[Eleccions localas de 2020 en Itàlia|eleccions localas]] (regionalas e municipalas) en [[Itàlia]]. La drecha se garda la region de [[Ligúria]]. * [[16 de setembre]]: [[Yoshihide Suga]] ven primièr ministre de [[Japon]]. * [[1èr de setembre]]: [[Peire D'Artol]] ven ministre d'estat de [[Mónegue]]. * [[Agost]] e [[setembre]]: de [[Califòrnia]] a [[Colómbia Britanica]] e las [[Montanhas Rocosas]], [[Encendi de bòsc|encendis de bòsc]] creman mai de 18 000 km² en [[America del Nòrd]]. * [[18 d'agost]]: Còp d'estat al [[Mali]]. [[Lista dels presidents de Mali|Ibrahim Boubacar Keïta]] daissa lo poder. * [[17 d'agost]]: La [[val de la Mòrt]] atenh 54 a 56 [[gra Celsius|gras Celsius]], las temperaturas mai nautas enregistradas de manièra fisabla sus [[Tèrra]].* [[9 d'agost]]: Eleccion presidenciala en [[Bielorussia]]. [[Aleksandr Lokashenko]], al poder dempuèi 1994 es reelegit per un sesen mandat. * [[7 d'agost]]: Un [[Boeing 737]] NG de la companhiá Air India Express se bresa en dos à l'aterratge sus la pista de l'aeropòrt de Calicut, en [[Kerala]] ([[Índia]]), en tuant 18 personas.* [[6 d'agost]]: Una bèrca dins la còca de l'MV Wakashio encalat dempuèi lo 25 de julhet provòca marèa negra per las còstas de l'[[Illa Maurici]] * [[4 d'agost]]: Doas explosions sul pòrt de [[Beirot]] en [[Liban]] fan mai de 200 mòrts e 7000 nafrats. * [[3 d'agost]]: Morís lo poèta e universitari [[Joan Maria Petit]]. * [[28 de junh]]: Dusau torn de las eleccions municipaus en Occitània Granda. Son reelegits [[Joan Luc Moudenc]] a [[Tolosa]], e [[Cristian Estrosi]] a [[Niça]]. [[Michèle Rubirola]] se ganha la comuna a [[Marselha]], [[Pierre Hurmic]] a [[Bordèu]], e [[Michaël Delafosse]] a [[Montpelhièr]]. * [[30 de mai]]: La societat privada [[SpaceX]] amb la fusada [[Falcon 9]] e lo vaissèl [[Crew Dragon]] fan son primièr lancement d'un equipatge per [[NASA]] cap a l'[[Estacion Espaciala Internacionala]]. * [[27 de mai]]: Als [[Estats Units d'America|Estats Units]], òm denombra mai de 100 000 mòrts deguts al [[COVID-19|coronavirus]]. * [[11 de mai]]: Lançament oficial de l'[[Internacionala Progressista]], una organizacion mondiala d'[[Esquèrra (politica)|esquèrra]], per contrar lo [[nacionalisme]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Mancini]] e [[Grazia Zafferani]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[26 de març]]: morís lo lingüista e matematician [[Bernat Molin]]. * [[11 de març]]: l’[[Organizacion Mondiala de la Santat]] declara pandemica la [[malautiá de coronavirus de 2019]]. * [[19 de febrièr]]: [[Zoran Milanović]] (imatge) ven president de [[Croàcia]]. * [[9 de febrièr]]: [[Cyril Ramaphosa]] ven president de l’[[Union Africana]]. * [[31 de genièr]]: lo [[Reialme Unit]] daissa l’[[Union Europèa]] e comença un periòde de transicion d’onze meses. * [[30 de genièr]]: l’[[Organizacion Mondiala de la Santat]] declara l’epidemia de coronavirus coma una urgéncia de santat publica de portada internacionala. * [[26 de genièr]]: la drecha se ganha las eleccions regionalas en [[Calàbria]]. * [[24 de genièr]]: [[Fiona Kilpatrick]] ven administradora de [[Tristan da Cunha (Archipèla)|Tristan da Cunha]]. * [[22 de genièr]]: [[Ekaterini Sakellaropoulou]] es elegida presidenta de [[Grècia]] * [[11 de genièr]]: après la mòrt dau soudan [[Qaboos bin Said Al Said|Qaboos]], son cosin [[Haitham bin Tariq|Haitham]] ven soudan d’[[Oman]]. * [[6 de genièr]]: [[David Kabua]] es elegit president de las [[Illas Marshall]]. * [[1èr de genièr]] de [[2020]]: [[Simonetta Sommaruga]] ven presidenta de [[Soïssa]]. * [[1èr d'octobre]] de [[2019]]: [[Luca Boschi]] e [[Mariella Mularoni]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[20 de setembre]]: De caumas mondialas pel clima an agut luòc dins mai de 150 païses del mond dins l'encastre de las [[Cauma estudianta pel clima|Caumas pel Clima]] (imatge). * [[Agost]]: L'Institut [[Brasil|brasilièr]] per la recèrca espaciala anóncia mai de 75 000 incèndis dins lo país dempuèi genièr, qu'al mens 40 000 pertòcan [[Seuva Amazonica|Amazonia]]. *[[4 de julhet|4]] e [[5 de julhet]]: Dos tèrratrems an agut luòc pròche de la vila de [[Riverside (Califòrnia)|Riverside]], en [[Califòrnia]], als [[Estats Units]], de magnituds respectivas de 6,4 e 7,1 sus l'[[Magnitud d'un tèrratremol|Escala de Richter]]. *[[26 de mai]]: eleccions localas en [[Aran]] e [[Piemont]], e europèas en [[Occitània]]. *[[30 d'abril]]: S'acaba l’èra [[Heisei]] e comença l'èra [[Reiwa]] (imatge) au [[Japon]]. *[[15 d'abril]]: Un incendi degalha lo fustatge de la [[Catedrau de Nosta Dauna de París|Catedrala de Nòstra Dòna de París]]. *[[10 d'abril]]: L'Event Horizon Telescope presenta lo primièr imatge d'un [[trauc negre]], a saber M87*, lo [[trauc negre supermassís]] situat al centre de la galaxia [[Messier 87|M87]] . *[[20 de març]]: [[Cassim-Jomart Tocaiev]] ven president de [[Cazacstan]] que la capitala n'es renomenada [[Norsoltan]]. *[[14 de genièr]]: lo cònsol de Gdanhsc, [[Paweł Adamowicz]] morís escotelat. *[[1èr de genièr]]: [[Ueli Maurer]] ven president de [[Soïssa]]. *[[1èr de genièr]]: [[Jair Bolsonaro]] ven president de [[Brasil]]. *[[22 de decembre]] de [[2018]]: en [[Indonesia]], un [[tsunami]] dins l'[[Estrech de la Sonda]] fa 429 mòrts e mai d’un milièr de nafrats. * [[26 de novembre]]: La sonda espaciala de la [[NASA]], [[InSight]] aterra amb succès sus [[Mart (planeta)|Mart]]. * [[26 de novembre]]: Lo president [[Ucraïna|ucraïnés]] [[Petrò Poroshenko]] declara la lei marciala après l'arrasonament per la marina [[Russia|russa]] de tres naus ucraïnesas dins l'[[estrech de Kerch]] pròche de [[Crimèa]]. * [[2 d'octobre]]: lo jornalista saudian [[Jamāl Khāshuqjī]] es assassinat. * [[2 d'octobre]]: [[Barham Salih]] ven president d’[[Irac]]. * [[1 d'octobre]]: [[Mirko Tomassoni]] e [[Luca Santolini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[24 d'agost]]: [[Scott Morrison]] ven primièr ministre d’[[Austràlia]]. * [[18 d'agost]]: Morís [[Kofi Annan]]. * [[14 d'agost]]: l’afondrament d’una porcion del pont autorotièr ''Morandi'' a [[Gènoa]], en [[Itàlia]], fa al mens 39 tuats. * [[12 d'agost]]: la [[NASA]] lança la sonda espaciala Parker, primièr observatòri concebut per aténher la [[corona solara]] per fin de l’estudiar. * [[23 de junh]]: l’[[occitan]] ven oficiau suu territòri sancèr de la [[Comunautat d'aglomeracion deu Bascoat]]. * [[1 de junh]]: [[Pedro Sánchez]] es encargat de formar lo govèrn d’[[Espanha]]. * [[31 de mai]]: [[Giuseppe Conte]] es encargat de formar lo govèrn d’[[Itàlia]]. * [[14 de mai]]: [[Joaquim Torra]] ven president de la Generalitat de [[Catalonha]]. * [[19 d'abril]]: Swaziland torna prene lo nom precolonial [[eSwatini]]. * [[19 d'abril]]: [[Miguel Díaz-Canel]] ven president de [[Cuba]]. * [[4 d'abril]]: [[Julius Maada Bio]] ven president de [[Sierra Leone]]. * [[1 d'abril]]: [[Mokgweetsi Masisi]] ven president de [[Botswana]]. * [[1 d'abril]]: Stefano Palmieri e Matteo Ciacci venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[30 de març]]: [[Win Myint]] ven president de [[Birmania]]. * [[21 de març]]: seguida de la demission de [[Pedro Pablo Kuczynski|Kuczynski]], lo vicepresident [[Martín Vizcarra]] ven president de [[Peró]]. * [[19 de març]]: [[Paula-Mae Weekes]] ven presidenta de [[Trinitat e Tobago]]. * [[18 de març]]: a las [[eleccion presidenciala russa de 2018|eleccions presidencialas russas]] [[Vladímir Pótin]] es reelegit.* [[17 de març]]: moreish l’enciclopedista [[Andrieu Dupuy]].* [[14 de març]]: morís l’astrofisician [[Stephen Hawking]]. * [[10 de març|11]]-[[17 de març]]: l’esquiaire occitan [[Arthur Bauchet]] se ganha 4 medalhas d’argent als jòcs paralimpics. * [[23 de febrièr]]: morís l’escrivan e traductor [[Bernat Lesfargas]]. * [[16 de febrièr]]: morís l’escrivan [[Jòrgi Gròs]]. * [[15 de febrièr]]: [[Pierre Vaultier]] se ganha una medalha d'òr en taula de nèu a Pyeongchang. * [[15 de febrièr]]: après la demission de [[Jacob Zuma]], [[Cyril Rampahosa]] ven president de l’[[Africa del Sud]]. * [[13 de febrièr]]: Moreish lo princi [[Enric de Montpesat|Enric]] de [[Danemarc]]. * [[11 de febrièr]]: [[Perrine Laffont]] se ganha una medalha d'òr en esquí de bonhas a Pyeongchang. * [[6 de febrièr]]: La fusada [[Falcon Heavy]] de la societat [[SpaceX]] es lançada amb succès e plaça en orbita eliocentrica la [[Rooadster Tesla]] d'[[Elon Musk]]. * [[22 de genièr]]: [[George Weah]] ven president de [[Libèria]]. * [[17 de genièr]]: [[Roger Torrent]] es elegit president del parlament de [[Catalonha]]. * [[4 de genièr]]: [[María Alejandra Vicuña]] ven vicepresidenta d’[[Eqüator]]. * [[1 de genièr]]: [[Alain Berset]] ven president de [[Soïssa]]. * [[21 de decembre]] de [[2017]]: los partits republicans ganhan las eleccions en [[Catalonha]]. * [[19 de decembre]]: [[Mark Brantley]] ven cap del govèrn de l’illa de las [[Nèus]]. * [[18 de decembre]]: [[Sebastian Kurz]] ven cap del govèrn d’[[Austria]]. * [[15 de decembre]]: lo conselh regional de [[Provença-Aups-Còsta d'Azur]] causís d’apondre [[Region Sud]] al nom de la region. * [[13 de decembre]]: [[Muuse Bixi Cabdi]] ven president de [[Somaliland]]. ''(imatge)'' * [[13 de decembre]]: [[Andrej Babiš]] ven cap del govèrn [[Chequia|chèc]]. * [[11 de decembre]]: [[Mateusz Morawiecki]] ven cap del govèrn [[Polonha|polonés]]. * [[27 de novembre]]: 100 000 personas evacuadas a [[Bali]] après l'erupcion del mont [[Agung]]. * [[24 de novembre]]: [[Sooronbay Jeenbekov]] ven president de [[Quirguizstan]]. * [[24 de novembre]]: [[Emmerson Mnangagwa]] ven president de [[Zimbabwe]]. * [[27 d'octobre]]: Lo [[Parlament de Catalonha]] proclama la [[Republica Catalana]] amb 70 vòts per, 10 contra, dos blanc e la retirada de 53 deputats coma protestacion. * [[16 d'octobre]]: [[Jordi Cuixart i Navarro|Jordi Cuixart]] e [[Jordi Sànchez i Picanyol|Jordi Sànchez]] son empresonats per l’[[Espanha|estat espanhòl]]. * [[10 d'octobre]]: L’independéncia de [[Catalonha]] es suspenduda per ajudar la negociacion. * [[1èr d'octobre]]: [[Enrico Carattoni]] e [[Matteo Fiorini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Referendum sus l'independéncia de Catalonha]], 90% de òc. * [[26 de setembre]]: [[João Lourenço]] ven president d’[[Angòla]]. * [[20 de setembre]]: Lo Govèrn espanhòl prend lo contraròtle de las finanças de la [[Generalitat de Catalonha]] per ensajar d'evitar l'organizacion del [[Referendum sus l'independéncia de Catalonha]]. La Garda civila interven en diverses departaments de la Generalitat, fa 41 perquisicions e 12 arrestacions de membres del Govèrn catalan. Mobilizacions pacificas. * [[19 de setembre]]: Un [[Tèrratremol de Puebla de 2017|tèrratrem]] dins l'[[Puebla (estat)|estat de Puebla]] en [[Mexic]] fa mai de 200 mòrts. *[[6 de setembre]]: L'auragan Irma classat en categoria 5 tòca las [[Antilhas|Pichòtas Antilhas]]. *[[25 de julhet]]: [[Ram Nath Kovind]] ven president d’[[Índia]]. *[[24 de julhet]]: [[Ilir Meta]] ven president d’[[Albania]]. *[[19 de julhet]]: [[David Burt]] ven primièr ministre de las [[Bermudas]]. *[[14 de julhet]]: Morís la matematiciana [[Maryam Mirzakhani]]. *[[13 de julhet]]: Morís lo dissident chinés [[Liu Xiaobo]]. *[[10 de julhet]]: [[Khaltmaagiin Battulga]] ven president de [[Mongolia]]. *[[6 de julhet]]: [[Tallis Obed Moses]] es elegit president de [[Vanuatu]]. *[[5 de julhet]]: [[Va'aletoa Sualauvi II]] es elegit cap de l’estat de [[Samoa]]. *[[4 de julhet]]: [[Manuela Schwesig]] ven ministra-presidenta de [[Meclemborg-Cispomerània]]. *[[1 de julhet]]: [[Nuria Gorrite]] ven presidenta del conselh d’estat de [[Vaud]]; [[Sabine Pegoraro]] ven presidenta del govèrn de [[Canton de Basilèa-Campanha|Basilèa-Campanha]]; [[Guido Graf]] ven president del govèrn de [[Canton de Lucèrna|Lucèrna]]; [[Maya Büchi-Kaiser]] ven ''Frau Landamann'' de [[Canton d'Obwald|Sursilvània]]; [[Yvonne von Deschwanden]] ven ''Frau Landamann'' de [[Canton de Nidwald|Sutsilvània]]. *[[1 de julhet]]: [[Carrie Lam]] ven lo cap de l’executiu de [[Hong Kong]]. *[[17 de junh]]: morís lo president [[Baldwin Lonsdale|Lonsdale]] de [[Vanuatu]].*[[11 de junh|11]] e [[25 de junh]]: eleccions localas dins l’[[Itàlia|estat italian]]. *[[11 de junh|11]] e [[18 de junh]]: eleccions legislativas dins l’[[França|estat francés]].*[[1èr de junh]]: [[Donald Trump]] anóncia que los [[Estats Units]] se retiraràn dels [[Acòrd de París|Acòrds de París]], qu'an per objectiu de reduire las emissions de gases d'efèit de sèrra. *[[28 de mai]]: [[Kilian Jornet]] fa la cima de l'[[Mont Everest|Everest]] pel segond còp en una setmana, en 17 oras a partir del camp de basa avançat. * [[24 de mai]]: [[Lenín Moreno Garcés|Lenín Moreno]] ven president d’[[Eqüator_(país)|Equator]]. * [[20 de mai]]: [[Francisco Guterres]] ven president del [[Timòr Èst|Timòr de l'Èst]]. * [[9 de mai]]: [[Moon Jae-in]] es elegit president de la [[Corèa del Sud]]. * [[7 de mai]]: [[Emmanuel Macron]] es elegit president de l’[[França|estat francés]]. * [[1 d'abril]]: [[Mimma Zavoli]] e [[Vanessa d'Ambrosio]] venon capitanas regentas de [[Sant Marin]]. * [[2 d'abril]]: [[Lenín Moreno Garcés|Lenín Moreno]] es elegit president d’[[Eqüator (país)|Eqüator]]. * [[23 de març]]: Creacion per l’educacion nacionala francesa de l’[[Agregacion d’occitan|agregacion de lengas de França, opcion occitan-lenga d’òc]]. * [[19 de març]]: [[Frank-Walter Steinmeier]] ven president d’[[Alemanha]]. * [[22 de febrièr]]: La '''[[NASA]]''' comunica la descobrèrta de tres '''[[exoplaneta|exoplanetas]]''' semblantas a la '''[[Tèrra]]''' e potencialament abitablas, a l'entorn de '''[[TRAPPIST-1]]''' * [[8 de febrièr]]: [[Maxamed Cabdulaahi Maxamed]] es elegit president de [[Somalia]]. * [[7 de febrièr]]: [[Jovenel Moïse]] ven president d’[[Haití (estat)|Aïtí]]. * [[30 de genièr]]: [[Alpha Condé]] ven president de l’[[Union Africana]]. * [[21 de genièr]]: après lo depart de [[Yahya Jammeh]], [[Adama Barrow]] ven president de [[Gàmbia]]. * [[21 de genièr]]: [[Donald Trump]] ven president dels [[Estats Units]]. * [[17 de genièr]]: [[Antonio Tajani]] es elegit [[president del Parlament Europèu]]. * [[17 de genièr]]: la Primièra ministre britanica [[Theresa Brasier May|Theresa May]] anóncia que dins l'encastre del ''[[Brexit]]'' son país daisserà lo [[Mercat interior (Union Europèa)|mercat interior]]. * [[7 de genièr]]: [[Nana Akufo-Addo]] ven president de [[Ghana]]. * [[1èr de genièr]]: [[Doris Leuthard]] ven presidenta de [[Soïssa]] per l’annada. * [[9 de decembre]] de [[2016]]: [[Paolo Gentiloni]] ven president de conselh d’[[Itàlia]]. * [[9 de decembre]]: la presidenta de [[Corèa del Sud]], [[Park Geun-hye]] es suspenduda pel p]arlament. * [[5 de decembre]]: demission de [[Manuel Valls]]. [[Bernard Cazeneuve]] ven primièr ministre de [[França]]. * [[5 de decembre]]: demission de [[Matteo Renzi]] e [[John Key]]. * [[4 de decembre]]: [[Shavcat Mirziïaiev]] es elegit president d’[[Ozbequistan]]. * [[1 de decembre]]: [[Rama X|Mahawachiralongkon]] es proclamat rei de [[Tailàndia]]. * [[25 de novembre]]: morís l’òme d’estat [[Cuba|cuban]] [[Fidel Castro]]. * [[16 de novembre]]: morís l’escrivan e editor occitan [[Han Schook]]. * [[13 de novembre]]: moreish [[Maria Pilar Busquet Medan|Pilar Busquet]], era purmèra sindica d’[[Val d'Aran|Aran]] dempús era restauracion der’institucion. * [[13 de novembre]]: [[Rumen Radev]] es elegit president de [[Bulgaria]]. [[Igor Dodon]] es elegit president de [[Moldàvia]]. * [[8 de novembre]]: [[Donald Trump]] es elegit president dels [[Estats Units]]. * [[7 de novembre]]: morís lo poèta canadenc [[Leonard Cohen]]. * [[31 d'octobre]]: [[Michel Aoun]] ven president de [[Liban]], après 2 ans e mièg de blocatge institucional. * [[16 d'octobre]]: [[Danny Faure]] ven president de las [[Seichèlas]]. * [[13 d'octobre]]: morís lo rei [[Rama IX|Phumiphon]] de [[Tailàndia]]. * [[13 d'octobre]]: [[Bob Dylan]] reçaup lo [[Prèmi Nobel de Literatura]]. * [[10 d'octobre]]: [[Kersti Kaljulaid]] ven presidenta d’[[Estonia]]. * [[7 d'octobre]]: lo [[Prèmi Nobel de la Patz]] per [[Juan Manuel Santos]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Marino Riccardi]] e [[Fabio Berardi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de setembre]]: morís [[Shimon Peres]]. * [[17 de setembre]]: l’aupenc [[Damien Seguin]] se ganha una medalha d'aur en vela ais juecs paralimpics de Rio. * [[17 de setembre]]: lo lemosin [[Jean-François Ducay]] se ganha una medalha d'aur en tennis de taula per equipas aus jòcs paralimpics de Rio. * [[16 de setembre]]: l’auvernhat [[Damien Tokatlian]] se ganha ua medalha de bronze en escrima per equipas (amb [[Maxime Valet]] que se ganha sa segonda medalha) aus jòcs paralimpics de Rio. * [[15 de setembre]]: lo bordalés [[Romain Noble]] se guanha ua medalha d'aur en escrima per equipas aus jòcs paralimpics de Rio. * [[14 de setembre]]: lo tolosan [[Maxime Valet]] se ganha una medalha de bronze al floret als jòcs paralimpics de Rio. [[Élodie Lorandi]] se ganha una segonda medalha de bronze. * [[7 de setembre]]: la provençala [[Élodie Lorandi]] se ganha una medalha de bronze en natacion ais juecs paralimpics de Rio. * [[7 de setembre]]: pel 44^en còp lo parlament de [[Liban]] capita mal a elegir lo president per manca de quorum. * [[3 de setembre]]: [[Evaristo Carvalho]] ven president de [[São Tomé e Príncipe]]. * Fin d’[[agost]]: morís lo president d’[[Ozbequistan]] [[Islam Karimov]]. * [[31 d'agost]]: lo Senat de Brasil destituís la presidenta [[Dilma Rousseff]]. * [[24 d'agost]]: morís [[Walter Scheel]] rèirepresident d’[[Alemanha]]. * [[21 d'agost]]: l'occitan [[Michaël Guigou]] se ganha la medalha d'argent en handbal amb la seleccion francesa als Jòcs de Rio. * [[20 d'agost]]: las occitanas [[Camille Ayglon-Saurina]], [[Alexandra Lacrabère]] e [[Amandine Leynaud]] se ganhan la medalha d'argent en handbal amb la seleccion francesa als Jòcs de Rio.* [[16 d'agost]]: l’occitan [[Sofiane Oumiha]] se ganha la medalha d'argent en bòxa (pes leugièrs) als Jòcs de Rio. * [[14 d'agost]]: l’occitan [[Alexis Raynaud]] se ganha la medalha de bronze au tir a la carabina deis 3 posicions a 50 m. * [[12 d'agost]]: la judocata gascona [[Émilie Andéol]] se ganha la medalha d'aur en +78 kg als Jòcs de Rio. Los provençals [[Erwann Le Péchoux]] e [[Jérémie Azou]] se ganhan l'argent amb l'equipa de floret e lo dus de parelh pes leugièrs (rem). * [[9 d'agost]]: los cavalièrs occitans [[Astier Nicolas]] e Mathieu Lemoine ajudan l'equipa de França a se ganhar la medalha d'aur del concors complèt d'equitacion als Jòcs Olimpics d'estiu de Rio. Astier Nicolas se ganha tanben una medalha d'argent individuala. * [[9 d'agost]]: lo canoïsta occitan [[Denis Gargaud Chanut]] se ganha la medalha d'aur en eslalòm als Jòcs de Rio. * [[7 d'agost]]: los nadaires occitans William Meynard e Clément Mignon ajudan l'equipa de França a se ganhar la medalha d'argent del 4x100 m nada liura als Jòcs de Rio. * [[7 d'agost]]: [[Evaristo Carvalho]] es elegit president de [[São Tomé e Príncipe]]. * [[1 d'agost]]: [[Guðni Jóhannesson]] ven president d’[[Islàndia]]. * [[14 de julhet]]: [[Niça]] es macada per l’[[Ataca de Niça (2016)|ataca]] d’un menaire de camion. * [[13 de julhet]]: [[Theresa Brasier May]] ven primièra ministra del [[Reialme Unit]]. * [[9 de julhet]]: [[Brahim Ghali]] es elegit president del [[Sahara Occidental]]. * [[8 de julhet]]: fin del mandat presidencial de [[Heinz Fischer]] en [[Àustria]]. Presidéncia colegiala provisòria. * [[2 de julhet]]: morís [[Michel Rocard]] que denoncièt la destruccion de la cultura [[Occitània|occitana]] per [[França]]. * [[1èr de julhet]]: la cort constitucionala anulla lo segond torn de las eleccions presidencialas en [[Àustria]]. * [[1èr de julhet]]: l’[[illa de Norfolk]] se pèrd l’autonomia e es annexada a la [[Nòva Galas del Sud]]. * [[1èr de julhet]]: [[Thomas Weber]] ven president del govèrn de [[Canton de Basilèa-Campanha|Basilèa Campanha]], [[Marcel Schwerzmann]] president del govèrn de [[Canton de Lucèrna|Lucèrna]], [[Ueli Amstad]] Landammann de [[Canton de Nidwald|Nidwald]], [[Franz Enderli]] Landammann d’[[Canton d'Obwald|Obwald]] e [[Othmar Reichmuth]] Landammann de [[Canton de Schwyz|Schwyz]]. * [[30 de junh]]: [[Rodrigo Duterte]] ven president de las [[Filipinas]]. * [[27 de junh]]: eleccions generalas de l’[[Espanha|estat espanhòl]], sens majoritat absoluda. * [[26 de junh]]: eth conselh regionau d’[[Aquitània Lemosin Peitau e Charantas]] que’s causeish [[Aquitània Nava]] com nom dera grana region. * [[24 de junh|24]] e [[25 de junh]]: finalas de l’[[Europeada]], las seleccions occitanas son segondas a cada còp contra los locals. * [[24 de junh]]: lo conselh regional de [[Lengadòc Rosselhon Miègjorn Pirenèus]] se causís [[Occitanie]] coma nom de la granda region. * [[23 de junh]]: lo [[Reialme Unit]] vòta per sortir de l’[[Union Europèa]]. * [[19 de junh]]: [[Chiara Appendino]] es elegida cònse de [[Turin]]. * [[7 de junh]]: [[Allen Michael Chastanet]] ven primièr ministre de [[Santa Lúcia]]. * [[5 de junh]]: [[Pedro Pablo Kuczynski]] es elegit president de [[Peró]]. * [[5 de junh]]: [[Vincenzo Rocchetti]] es tornar elegit cònse de [[La Gàrdia]] tre lo primièr torn de las eleccions localas en [[Itàlia]]. * [[2 de junh]]: Pel 40en còp lo parlament de [[Liban]] pòt pas far l'eleccion del president per manca de quòrum. * [[1 de junh]]: [[Beatrice Simon]] ven presidenta del govèrn de [[Bèrna]]; [[Jean-Nathanaël Karakash]] prend la presidéncia del conselh d'estat de [[Canton de Neuchâtel|Neuchâtel]]; [[Martin Klöti]] ven president de [[Canton de Sant Galh|Sant Galh]]; [[Monika Knill-Kradolfer]] ven presidenta del govèrn de [[Canton de Turgòvia|Turgòvia]]; [[Beat Jörg]] ven Landammann d’[[Canton d'Uri|Uri]]. * [[26 de mai]]: [[Nadia Sàvchenko]] es desliurada en seguida d'un escambi de presonièrs entre [[Russia]] e [[Ucraïna]]. * [[22 de mai]]: [[Alexander Van der Bellen]] es elegit president federal d’[[Austria]]. * [[20 de mai]]: [[Tsai Ing-wen]] (蔡英文) ven presidenta de la [[Taiwan|Republica de China]] a Taiwan. * 12 de [[mai]]: lo senat de [[Brasil]] suspend la presidéncia de [[Dilma Rousseff]]. Lo vicepresident [[Michel Temer]] n’assumís l’interim. * [[10 de mai]]: lo quincaire [[Antoine Deltour]] a l'origina de l'escandal financièr LuxLeaks qu'implicava l'actual president de la Comission Europèa [[Jean-Claude Juncker]] es condemnat a 18 meses de preson condicionala a [[Luxemborg]]. * [[mai]]: un incendi forestièr en [[Canadà]] desplaça 88.000 personas e destrutz mai de 1.600 bastiments a Fort McMurray, dins l'estat d'[[Albèrta]]. * [[26 d'abril]]: lo rei d’[[Espanha]] convòca de novèlas eleccions generalas pel 26 de junh. * [[26 d'abril]]: [[Riek Machar]] torna venir vicepresident del [[Sodan del Sud]]. * [[25 d'abril]]: [[Lisa Phillips]] ven governadora de [[Santa Elena, Ascension e Tristan da Cunha]]. * [[19 d'abril]]: [[Boungnang Vorachith]] es elegit president de [[Laos]]. * [[10 d'abril]]: [[Idriss Déby Itno]] es reelegit president de [[Chad]]. * [[10 d'abril]]: [[Azali Assomani]] es elegit president de l'Union de las [[Comòras]]. * [[8 d'abril]]: [[Ismail Omar Guelleh]] es reelegit president de [[Jiboti]]. * [[2 d'abril]]: [[Trần Đại Quang]] es elegit president de [[Vietnam]]. * [[1 d'abril]]: Gian Nicola Berti e Massimo Andrea Ugolini venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[31 de març]]: Morís l'escrivan [[Imre Kertész]], un dels autors ongreses mai famoses mondialament. * [[17 de març]]: [[Bakir Izetbegović]] (imatge) ven president de [[Bòsnia e Ercegovina]]. * [[15 de març]]: [[Htin Kyaw]] es elegit president de [[Birmania]]. * [[11 de març]]: [[Taneti Maamau]] ven president de [[Kiribati]]. * [[7 de març]]: La jogaira de tennis [[Russia|russa]] [[Maria Sharàpova]], aprèp un contraròtle antidopatge, anóncia que pren dempuèi d'annadas de meldòni, un medicament inventat pel quimista leton [[Ivars Kalviņš]] e classificat coma substància dopanta dempuèi 2016. * [[20 de febrièr]] de [[2016]]: [[Yoweri Kaguta Museveni|Yoweri Museveni]] es reelegit president d’[[Oganda]]. * [[19 de febrièr]]: [[Faustin-Archange Touadéra]] es proclamat elegit president de [[Centrafrica]]. * [[14 de febrièr]]: [[Jocelerme Privert]] es elegit president provisòri d’[[Aïtí]]. * [[11 de febrièr]]: Los dos observatòris del [[LIGO]] anóncian la primièra observacion dirècta d'[[ondas gravitacionalas]]. * [[7 de febrièr]]: a l’expiracion del mandat del president Martelly, [[Evans Paul]] ven president provisòri d’[[Aïtí]]. * [[1èr de febrièr]]: [[Serge Telle]] ven ministre d’estat dau [[Mónegue]]. * [[28 de genièr]]: [[Hilda Heine]] ven presidenta de las [[Illas Marshall]]. * [[24 de genièr]]: [[Marcelo Rebelo de Sousa]] es elegit president de [[Portugal]]. * [[15 de genièr]]: [[Tsai Ing-wen]] (蔡英文) es elegida presidenta de [[Taiwan|Republica de China]] a Taiwan. * [[13 de genièr]]: [[Māris Kučinskis]] es nommat primièr ministre de [[Letònia]]. * [[10 de genièr]]: [[Carles Puigdemont]] es investit president de la [[Generalitat de Catalonha]]. * [[4 de genièr]]: [[Carole Delga]] ven presidenta del conselh regional de [[Lengadòc Rosselhon Miègjorn Pirenèus]]. [[Laurent Wauquiez]] ven president del conselh regional d’[[Auvèrnhe Ròse Aups]]. [[Alain Rousset]] ven president del conselh regional d’[[Aquitània Lemosin Peitau e Charantas]]. * [[1 de genièr]]: [[Johann Schneider-Ammann]] ven president de [[Soïssa]]. * [[29 de decembre]] de [[2015]]: [[Roch Marc Christian Kaboré]] ven president de [[Burkina Faso]]. * [[20 de decembre]]: lo Partit Popular pèrd la majoritat a las eleccions generalas de l’[[Espanha|Estat espanhòl]]. I aurà de negociacions per un govèrn de coalicion. * [[17 de decembre]]: [[Cristian Estrosi]] es elegit president de la region [[Provença-Aups-Còsta d'Azur|PACA]]. [[François Bonneau]] es tornar elegit president de la region [[Centre e Vau de Léger]]. * 6 e [[13 de decembre]]: Eleccions dels conselhs regionals e de las amassadas de las collectivitats unicas dins l’[[França|estat francés]]. Lo Partit Socialista se ganha 3 regions occitanas, los Republicans, las autras doas. * [[9 de decembre]]: La revista informatica ''[[Wired]]'' indica que lo creador del [[Bitcoin]] podriá èsser [[Craig Steven Wright]], un informatician e entrepreneire australian. * [[1èr de decembre]]: er [[Unesco]] proclame patrimòni der’umanitat es [[Hèstes deth huec deth solstici d'estiu enes Pirinèus]]. * [[29 de novembre]]: [[Roch Marc Christian Kaboré]] es elegit president de [[Burkina Faso|Borquina]]. * [[22 de novembre]]: [[Mauricio Macri]] es elegit president d’[[Argentina]].* [[13 de novembre]]: d’[[Atemptats de novembre de 2015 en Illa de França|atemptats]] tuan mai de 130 personas en [[Illa de França]]. * [[12 de novembre]]: d’[[Atemptats de novembre de 2015 a Beirot|atemptats]] tuan mai de 40 personas a [[Beirot]]. * [[12 de novembre]]: [[Jioji Konrote]] ven president de [[Fiji]]. * [[10 de novembre]]: cai lo govèrn minoritari de drechas impausat pel president de [[Portugal]].* [[9 de novembre]]: [[Beata Szydło]] ven primièra ministra de [[Polonha]]. * [[5 de novembre]]: John Magufuli ven president de [[Tanzania]]. * [[28 d'octobre]]: [[Bidhya Devi Bhandari]] es elegida presidenta de [[Nepal]]. * [[26 d'octobre]]: [[Carme Forcadell]] es elegida presidenta del parlament de [[Catalonha]]. * [[25 d'octobre]]: Jimmy Morales se ganha las eleccions presidencialas de [[Guatemala]]. * [[25 d'octobre]]: [[Alassane Ouattara]] es tornar elegit president de [[Còsta d'Evòri]]. * [[24 d'octobre]]: la [[Manifestacion per l'occitan del 24 d'octobre de 2015|manifestacion]] per l’occitan de [[Montpelhièr]] recampa aperaquí 15 000 personas. * [[11 d'octobre]]: [[Alpha Condé]] es tornar elegit president de [[Guinèa]]. * [[11 d'octobre]]: [[Aliaksandar Łukašenka|Aliaxandar Locashenca]] es tornar elegit president de [[Bielorussia|Bielaros]]. * [[7 d'octobre]]: la region Lengadòc-Rosselhon pren per 18 meses la presidéncia de l’[[Gropament Europèu de Cooperacion Territoriala Pirenèus-Mediterranèa|euroregion Pirenèus-Mediterranèa]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Lorella Stefanelli]] e [[Nicola Renzi]] venon capitanis regents a [[Sant Marin]]. * [[27 de setembre]]: los partits per l’independéncia se ganhan las eleccions en [[Catalonha]]. {{clr}} <!-- ==== EDITAR AL DESSÚS D'AQUESTA LINHA ! ==== == Totas las categorias per aqueste modèl gropadas aicí (de daissar a la fin) == --> [[Categoria:Modèl per las paginas d'acuèlh|Acuelh]] [[Categoria:Actualitat]] [[Categoria:Cronologia]] <!-- == Ligams vèrs los modèls d’autres projèctes Wikipèdia (de daissar a la fin) == --> </noinclude> 6qqli5n7b5jm539izxh7b02zoqq6jfa 2473963 2473962 2025-06-09T11:26:19Z Jfblanc 104 /* Resultat sus la pagina d’acuèlh */ 2473963 wikitext text/x-wiki <noinclude><!-- === Avertiments (invisibles dins l'acuèlh) === -->{{Acuèlh actualitat/instruccions}} == Resultat sus la pagina d’acuèlh == </noinclude><div><!-- Inseriscatz pas aicí QUE las informacions e eveniments que se prèstan a una cobertura enciclopedica e qu'an provocat la CREACION D'UN ARTICLE o que n'an pregondament modificat un. == Lista visibla de tèmas generics non datats (periòde long, sens mesa a jorn jornalièra) == ==== EDITAR EN DEJÓS D'AQUESTA LINHA ! ==== --> </div><!--== un desenat d'informacions brèvas datadas al mai == --> <imagemap>Fichièr:Patrici_Pojada_(Patrice_Poujade).jpg|right|150px</imagemap> * [[5 de junh]]: [[Philippe Mettoux]] ven ministre d’estat de [[Mónegue]]. * [[3 de junh]]: [[I Chemiòn]] es elegit president de la republica de [[Corèa del Sud|Corèa]]. * [[31 de mai]]: [[Josep-Lluís Serrano Penchenat]] ven evesque d'Urgel e coprince d'[[Andòrra]]. * [[27 de mai]]: [[Patrici Pojada]] es elegit president de l’[[Institut d'Estudis Occitans]]. (imatge) * [[25 de mai]]: acòrdi del [[Reialme Unit]] pel retorn de las [[archipèla de Chagas|illas Chagas]] a [[Maurici]]. * [[18 de mai]]: [[Nicușor Dan]] es elegit president de [[Romania]]. * [[13 de mai]]: morís l’ancian president d’[[Uruguai]] [[José Mujica]]. * [[8 de mai]]: [[Leon XIV]] es elegit papa. * [[3 de mai]]: [[Jean-Lucien Savi de Tové]] es eligit president de [[Togo]]. * [[2 de mai]]: [[Lee Ju Ho]] es nomenat primièr ministre e president per interim de [[Corèa del Sud]]. * [[21 d'abril]]: morís lo papa [[Francés I (papa)|Francés]]. * [[1èr d'abril]]: [[Denise Bronzetti]] e [[Italo Righi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de març]]: [[Mike Eman]] ven primièr ministre d'[[Aruba|Aroba]]. * [[28 de març]]: [[Jens-Frederik Nielsen]] ven primièr ministre de [[Groenlàndia]]. * [[21 de març]]: [[Netumbo Nandi-Ndaitwah]] ven presidenta de [[Namibia]]. * [[17 de març]]: [[Stuart Young]] ven cap del govèrn de [[Trinitat e Tobago]]. * [[14 de març]]: [[Mark Carney]] ven cap del govèrn de [[Canadà]]. * [[13 de març]]: [[Konstantinos Tasoulas]] ven president de [[Grècia]]. * [[3 de març]]: [[Christian Stocker]] ven cap del govèrn d’[[Àustria]]. * [[1 de març]]: [[Yamandú Orsi]] ven president d’[[Uruguai]]. * [[23 de febrièr]]: la drecha se ganha las eleccions legislativas en [[Alemanha]]. * [[20 de febrièr]]: l’[[Soïssa|estat soís]] reconeis que son programa ''[[Hilfswerk für die Kinder der Landstrasse]]'' foguèt un crimi contra l’umanitat. * [[14 de febrièr]]: morís l’occitanista [[Gustau Aliròl]]. (imatge) * [[12 de febrièr]]: après la demission de [[Klaus Iohannis]], [[Ilie Bolojan]] ven president de [[Romania]] per interim. * [[11 de febrièr]]: morís [[Andrieu Neyton]]. * [[6 de febrièr]]: morís l'escrivan e jornalista asturian [[Damián Barreiro]]. * [[5 de febrièr]]: lo prince Rahim ven lo cinquen [[Aga Khan V|Aga Khan]]. * [[3 de febrièr]]: [[Bart De Wever]] ven cap del govèrn de [[Belgica]]. * [[30 de genièr]]: [[Rosario Murillo]] ven copresidenta de [[Nicaragua]]. * [[26 de genièr]]: moreish [[Nicolas Florian]] ancian maire de [[Bordèu]]. * [[23 de genièr]]: [[Micheál Martin]] ven tornar primièr ministre d’[[Irlanda]]. * [[20 de genièr]]: comença lo segond mandat presidencial de [[Donald Trump]]. * [[17 de genièr]]: morís lo ministre d'estat del [[Mónegue]] [[Didier Guillaume]]. * [[15 de genièr]]: [[Daniel Chapo]] ven president de [[Moçambic]]. * [[10 de genièr]]: [[Alexander Schallenberg]] ven cancelièr interimari d’[[Àustria]]. * [[9 de genièr]]: [[Joseph Aoun]] ven president de [[Liban]]. * [[8 de genièr]]: [[Alcide Ponga]] es elegit cap del govèrn de [[Canaquia]]. * [[7 de genièr]]: [[John Mahama]] ven president de [[Ghana]]. * [[3 de genièr]]: morís [[La Chunga]]. * [[2 de genièr]]: [[Jenniffer González]] ven governadora de [[Boriquen]]. * [[1 de genièr]]: [[Karin Keller-Sutter]] ven presidenta de [[Soïssa]]. * [[29 de decembre]] de [[2024]]: morís lo rèirepresident american [[Jimmy Carter]]. * [[13 de decembre]]: [[Francés Vairon]] que vad purmèr ministre de l’[[estat francés]]. * [[12 de decembre]]: [[Cabdiraxmaan Maxamed Cabdillaahi Cirro]] ven president de [[Somaliland]]. * [[8 de decembre]]: tomba lo regim [[Siria|sirian]]. * [[6 de decembre]]: morís l'istorian [[Jean-Pierre Rioux]], un especialista de [[Joan Jaurés]]. * [[5 de decembre]]: morís lo poèta [[Jacques Roubaud]], afogat dels trobadors. * [[19 de novembre]]: Demissiona lo president d'[[Abcazia]] [[Aslan Bzhania]]. [[Badra Gunba]] fa l'interim. * [[12 de novembre]]: [[Naiqama Lalabalavu]] ven president de [[Fiji]]. * [[6 de novembre]]: [[Marco Bucci (1959)|Marco Bucci]] ven president de [[Ligúria]]. * [[4 de novembre]]: morís lo pintre e escalpraire [[Louis Cane]]. * [[3 de novembre]]: morís l'òme politic marselhés [[Marcel Tassy]]. * [[21 d'octobre]]: lo generau [[Lương Cường]] qu’es elegit president de [[Vietnam]]. * [[20 d'octobre]]: [[Prabowo Subianto]] ven president d’[[Indonesia]]. <noinclude><!-- Après 12 informacions, metètz la 13ena jos aquesta linha. * [[15 d'octobre]]: morís l’escrivan chilenc [[Antonio Skármeta]]. * [[11 d'octobre]]: lo prèmi Nobel de la Patz es atribuït a l’associacion japonesa [[Nihon Hidankyo]]. * [[10 d'octobre]]: l’escrivan sud-coreana [[Han Kang]] se ganha lo prèmi Nobel de literatura. * [[8 d'octobre]]: [[John Hopfield]] e [[Geoffrey Hinton]] son premiats del Nobel de fisica per lors trabalhs sus l'[[aprendissatge automatic]]. * [[7 d'octobre]]: [[Taye Atske Selassie]] es elegit president d'Etiopia. * [[1 d'octobre]]: [[Francesca Civerchia]] e [[Dalibor Riccardi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[7 de setembre]]: l’[[Arés|aresés]] [[Mickaël Miguez]], lo [[Liborna|libornés]] [[Alessandro Bartolomucci]] e lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Frédéric Villeroux]] se guanhan una medalha d’aur en fotbòl per òrbs aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha ’na tresena medalha d’aur en ciclisme per equipas; lo [[Tarba|tarbés]] [[Hélios Latchoumanaya]] que’s guanha ua medalha d’argent en judo; lo [[Murèth|murethin]] [[Thomas Peyroton-Dartet]] se guanha ua medalha d’argent en ciclisme; l’[[Aimostier|aimostier]] [[Cyril Jonard]] se ganha ’na medalha de bronze en judo. * [[5 de setembre]]: [[Ngā Wai Hono e te Pō]] ven reina dels maòris d’[[Aotearoa]]. * [[5 de setembre]]: lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha una segonda medalha d’aur en ciclisme H3 aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Clarmont-Ferrand|clarmontés]] [[Damien Tokatlian]] e lo [[Tolosa|tolzan]] [[Maxime Valet]] se ganhan una medalha de bronze en escrima. * [[5 de setembre]]: [[Fabrice Pannecoucke]] ven president del conselh general d’[[Auvèrnhe Ròse Aups]]. * [[4 de setembre]]: lo [[Murèth|murethin]] [[Thomas Peyroton-Dartet]] se guanha ua medalha d’aur en ciclisme C3 aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; lo [[Briva|brivista]] [[Mathieu Bosredon]] se ganha una medalha d’aur en ciclisme H3; lo [[Milhau|milhavés]] [[Elie de Carvalho]] se ganha una medalha d'argent en ciclisme B. * [[2 de setembre]]: [[Didier Guillaume]] ven ministre d’estat de [[Mónegue]]. * [[1 de setembre]]: la [[Pau|paulina]] [[Émeline Pierre]] que’s guanha ua medalha d’aur en natacion aus [[Jòcs Paralimpics d'estiu de 2024|jòcs paralimpics de París]]; la [[Ais de Provença|sestiana]] [[Nathalie Benoit]] se ganha una medalha de bronze en aviron; la [[Canas|canenca]] [[Candyce Chafa]], lo [[Marselha|marselhés]] [[Rémy Taranto]], e lo [[Bordèu|bordalés]] [[Grégoire Bireau]] se ganhan una medalha de bronze en aviron. * [[11 d'agost]]: L’[[Agen|agenesa]] [[Romane Bernies]], la [[Bordèu|bordalesa]] [[Valériane Ayayi]], la [[Pau|paulina]] [[Marine Fauthoux]] e la [[Rodés|rodanesa]] [[Leïla Lacan]] se ganhan una medalha d’argent en basquetbòl als [[Jòcs Olimpics d'estiu de 2024|jòcs olimpics de París]]. * [[10 d'agost]]: lo [[Canas|canenc]] [[Kévin Tillie]], lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Jean Patry]], lo [[Peçac|peçagués]] [[Théo Faure]] e lo [[Sant Rafèu|rafelenc]] [[Earvin Ngapeth]] se ganhan una medalha d’aur en voleibòl. La [[Marselha|marselhesa]] [[Lucie Granier]] se ganha una medalha d’argent en handball. * [[9 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolzan]] [[Guillaume Restes]] e l’[[Aurenja|aurengenc]] [[Joris Chotard]] se ganhan una medalha d’argent en fotbòl. Lo [[Tolosa|tolzan]] [[Simon Gausit]] e los [[Montpelhièr|montpelhierencs]] [[Alexis Lebrun|Alexis]] e [[Félix Lebrun]] se ganhan una medalha de bronze per equipa en tennis de taula. * [[9 d'agost]]: [[Salvador Illa]] ven president del govèrn regional de [[Catalonha]]. * [[8 d'agost]]: lo [[La Vaur (Lengadòc)|vaurés]] [[Benjamin Thomas]] se ganha una medalha d’aur en omnium. L’[[Albi|albigés]] [[Billal Bennama]] se ganha una medalha d’argent en bòxa. La [[Tolon|tolonenca]] [[Lauriane Nolot]] se ganha una medalha d’argent en kitesurf. * [[7 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolzan]] [[Sofiane Oumiha]] se ganha una medalha d’argent en bòxa. * [[6 d'agost]]: la [[Lo Puèi de Velai|ponòta]] [[Johanne Defay]] se ganha una medalha de bronze en surf. * [[5 d'agost]]: la marselhesa [[Noemie Fox]] se ganha la medalha d’aur e l’[[Las Olièras|olierenca]] [[Angèle Hug]] se ganha la medalha d’argent en [[caiac]] cross. Lo [[Liborna|libornés]] [[Lucas Dussoulier]] se ganha una medalha d’argent en basquet 3x3. * [[4 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] e lo sestian [[Clément Secchi]] se ganhan una medalha de bronze en relais de natacion. Lo [[Montpelhièr|montpelhierenc]] [[Félix Lebrun]] se ganha una medalha de bronze en tennis de taula. * [[3 d'agost]]: la nimesenca [[Shirine Boukli]] se ganha una medalha d'aur amb l'equipa de França de judo. Lo [[La Sanha|sanhenc]] [[Christophe Laporte]] se ganha una medalha de bronze en ciclisme. * [[2 d'agost]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha una quatrena medalha d'aur en natacion. La [[Bordèu|bordalesa]] [[Sarah Steyaert]] se ganha una medalha de bronze en vela. Lo [[Cavalhon|cavalhonenc]] [[Sylvain André]] se ganhan una medalha d'argent en BMX. * [[31 de julhet]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha doas autras medalhas d'aur en natacion. La [[Marselha|marselhesa]] [[Jessica Fox]] se ganha una medalha d'aur en canoè. Lo besierenc [[Anthony Jeanjean]] se ganha una medalha de bronze en BMX. Los [[Marselha|marselhés]] [[Jean-Philippe Patrice|Jean-Philippe]] e [[Sébastien Patrice]] e lo [[Tarba|tarbés]] [[Maxime Pianfetti]] se ganhan una medalha de bronze en sabre per equipa. * [[29 de julhet]]: lo besierenc [[Victor Koretzky]] se ganha una medalha d'argent en VTT. * [[29 de julhet]] de [[2024]]: lo nimesenc [[Baptiste Addis]] se ganha una medalha d'argent en tir a l'arc per equips. * [[28 de julhet]]: lo [[Tolosa|tolosan]] [[Léon Marchand]] se ganha l'aur olimpic en natacion. La [[Marselha|marselhesa]] [[Jessica Fox]] se ganha una medalha d'aur en caiac. * [[27 de julhet]]: l'[[Equipa de França de rugbi de 7|equipa de França]] de [[Rugbi de 7]] amb 5 occitans se ganha la medalha d'aur. * [[27 de julhet]]: la nimesenca [[Shirine Boukli]] se ganha una medalha d'argent en judò. * [[7 de julhet]]: la coalicion presidenciala se pèrd las [[Eleccions_legislativas_francesas_de_2024_en_Occitània_Granda|eleccions legislativas francesas]]. * [[6 de julhet]]: l’[[Equipa nacionala d’Occitània de fotbòl]] es vicecampiona de l’[[Europeada de 2024]]. * [[6 de julhet]]: [[Massod Pezeishquian]] es elegit president d’[[Iran]]. * [[5 de julhet]]: [[Keir Starmer]] ven primièr ministre del [[Reialme Unit]]. * [[2 de julhet]]: [[Dick Schoof]] ven primièr ministre dels [[Païses Basses]]. * [[27 de junh]]: l'[[occitan]] es ara disponible sus Google Translate, amb lo [[breton]]. * [[5 de junh]]: morís a [[Niça]] l'artista [[Benjamin Vautier|Ben]]. * [[2 de junh]]: [[Claudia Sheinbaum Pardo]] se ganha l'eleccion presidenciala de [[Mexic]]. * [[1 de junh]]: los bombardaments sus la [[Lista de Gaza]] non an cessat malgrat la presentacion d'un alta-al-fuòc. * [[31 de mai]]: l'èx-president [[Donald Trump]] es condemnat per la justícia penala estatsunidenca. * [[30 de mai]]: lo president polonés, [[Andrzej Duda]], s'opausa a la lei qu'auriá reconegut oficialament lo [[silesian]] coma lenga. * [[12 d'abril]]: un [[Conselh presidenciau de transicion (Haití)|Conselh presidencial de transicion]] es installat al cap de l'Estat d'[[Haití]]. * [[9 d'abril]]: [[Simon Harris]] ven cap del govèrn d'[[Irlanda]]. * [[6 d'abril]]: [[Peter Pellegrini]] ganha las eleccions presidencialas en [[Eslovaquia]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Rossi]] e [[Milena Gasperoni]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[27 de març]]: [[Myriam Spiteri Debono]] es elegida presidenta de [[Malta]]. * [[25 de març]]: [[Alessandra Todde]] ven presidenta de [[Sardenha]]. * [[24 de març]]: [[Bassirou Diomaye Faye]] se ganha l'eleccion presidenciala de [[Senegal]]. * [[21 de març]]: lo president vietnamian [[Võ Văn Thưởng]] es estat destituit. [[Võ Thị Ánh Xuân]] assegura l'interim. * [[14 de març]]: l'Oscar del film melhor va a ''Oppenheimer''. * [[10 de març]]: Las eleccions legislativas portuguesas son anticipadas en rason de la demission del primièr ministre [[António Costa]] après un escandal de corrupcion. * [[1èr de març]]: [[Akira Toriyama]], l'autor del manga ''Dragon Ball'', es mòrt a l'edat de 68 ans. * [[16 de febrièr]]: Es assassinat l'opausant rus [[Aleksei Navalni]]. * [[6 de febrièr]]: morís l'ex-president de [[Chile]] [[Sebastián Piñera]]. * [[4 de febrièr]]: [[Nangolo Mbumba]] ven president de [[Namibia]]. * [[22 de genièr]]: [[Joseph Boakai]] ven president de [[Libèria]]. * [[18 de genièr]] – actual: [[Movement dels agricultors de 2024]]. * [[14 de genièr]]: [[Frederic X de Danemarc|Frederic X de La Bòrda de Montpesat]] ven rei de [[Danemarc]]. * [[13 de genièr]]: [[Lai Ching-te]] es elegit president de [[Taiwan]]. * [[9 de genièr]]: [[Gabriel Attal]] ven primièr ministre de l’[[Estat francés]]. * [[8 de genièr]]: morís lo cantaire occitan [[Gui Bonnet]]. * [[2 de genièr]]: [[Hilda Heine]] es elegida presidenta de las [[Illas Marshall]]. * [[1 de genièr]]: [[Viola Amherd]] ven presidenta de [[Soïssa]] per l'annada. * [[16 de decembre]] de [[2023]]: morís lo sobeiran de [[Kowait]], [[Navaf Ièr de Covait|Navaf]]. * [[13 de decembre]]: [[Donald Tusk]] ven primièr ministre de [[Polonha]]. * [[1èr de decembre]]: [[Claudia Rodríguez de Guevara]] ven presidenta del [[Lo Salvador|Salvador]]. * [[27 de novembre]]: [[Christopher Luxon]] ven primièr ministre d’[[Aotearoa]]. * [[23 de novembre]]: [[Daniel Noboa]] ven president d’[[Eqüator]]. * [[19 de novembre]]: [[Javier Milei]] es elegit president d’[[Argentina]]. * [[17 de novembre]]: [[Mohamed Muizzu]] ven president de las [[Maldivas]]. * [[30 d'octobre]]: [[David Adeang]] ven president de [[Nauru]]. * [[3 d'octobre]]: morís l'ancian president del consèlh regional d'Aquitània [[Jacques Valade]]. * [[2 d'octobre]]: [[Sylvanie Burton]] ven presidenta de [[Dominica]]. * [[2 d'octobre]]: [[Sylvanie Burton]] ven presidenta de [[Dominica]]. * [[1 d'octobre]]: [[Filippo Tamagnini]] e [[Gaetano Troina]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[3 de setembre]]: morís la lingüista catalana [[Carme Junyent]]. * [[1 de setembre]]: [[Tharman Shanmugaratnam]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Singapor]]. * [[30 d'agost]]: còp d'estat al [[Gabon]]. * [[20 d'agost]]: [[Bernardo Arévalo]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Güatemala]]. * [[15 d'agost]]: [[Santiago Peña]] ven president de [[Paraguai]]. * [[26 de julhet]]: còp d'estat al [[Nigèr (país)|Nigèr]]. * [[15 de julhet]]: [[Carlos Arturo Mazón Guixot|Carlos Mazón Guixot]] ven president de la [[Comunautat Valenciana]]. * [[6 de julhet]]: [[Margalida Prohens Rigo]] ven presidenta del govèrn de las [[Illas Balearas]]. * [[19 de junh]]: [[Mae de la Concha]] ven presidenta interimària del govèrn de las [[Illas Balearas]]. * [[12 de junh]]: morís lo rèire-president del conselh [[Itàlia|italian]] [[Silvio Berlusconi]]. * [[10 de junh]]: l'[[Estadi Bordalés (rugbi de XV)|Estadi bordalés]] se guanha lo campionat de França de rugbi femenin. * [[26 de mai]]: moreish l'escrivan occitan [[Eric Gonzales]]. * [[19 de mai]]: lo [[Rugbi Club Tolonenc]] se ganha lo Challenge Europèu de rugbí. * [[3 de mai]]: [[John Timothy Dunlap]] ven grandmèstre de l’[[Òrdre de Malta]]. * [[1 de mai]]: [[Movement social contra la reforma de las retiradas en França de 2023|Movement social contra la reforma de las retiradas en França]] * [[30 d'abril]]: lo partit [[Servir lo pòble maori - Front de liberacion de la Polinesia]] se ganha las eleccions de [[Polinesia francesa]]. * [[30 d'abril]]: lo [[Tolosa Fotbòl Club]] se ganha la copa de França de [[Fotbòl]]. * [[30 d'abril]]: [[Santiago Peña]] se ganha las eleccions presidencialas de [[Paraguai]]. * [[24 d'abril]]: [[Mohammad Shahabuddin Chuppu]] ven president de [[Bangladesh]]. * [[19 d'abril]]: [[Josée Massi]] ven cònsol de [[Tolon]] en seguida de la destitucion d'[[Hubert Falco|Ubèrt Falco]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Scarano]] e [[Adele Tonnini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[29 de març]]: [[Humza Yousaf]] ven primièr ministre d’[[Escòcia|Escot]]. * [[8 de març]]: [[Christine Kangaloo]] ven presidenta de [[Trinitat e Tobago]]. * [[8 de març]]: moreish lo cantaire occitan [[Marcèu Amont]]. * [[5 de març]]: [[Võ Văn Thưởng]] es elegit president de [[Vietnam]]. * [[28 de genièr]]: [[Petr Pavel]] es elegit president de [[Chequia]]. * [[25 de genièr]]: [[Chris Hipkins]] ven primièr ministre d’[[Aotearoa]]. * [[23 de genièr]]: morís [[Álvaro Colom]], rèire-president de [[Guatemala]]. * [[20 de genièr]]: [[Brahim Ghali]] es tornar elegit president del [[Sahara Occidental]]. * [[18 de genièr]]: [[Võ Thị Ánh Xuân]] ven presidenta de [[Vietnam]] ''ad interim''. * [[10 de genièr]]: morís lo darrièr rei de [[Grècia]], [[Constantin II (Grècia)|Constantin II]]. * [[9 de genièr]]: morís lo cantaire [[La Sauze]]. [[Rose Christiane Ossouka Raponda]] es nommada vice-presidenta de [[Gabon]]. * [[4 de genièr|4 de gèr]]: moreish l'occitanista [[Joan Pèire Birabent]]. * [[4 de genièr]]: morís l'arquitècta [[Renée Gailhoustet]]. * [[1èr de genièr]]: [[Luiz Inácio Lula da Silva|Lula]] torna èsser lo president de [[Brasil]]; [[Alain Berset]] ven president de [[Soïssa]] per 2023. * [[1èr de genièr]]: [[Croàcia]] adòpta l’[[èuro]] e dintra dins l’espaci Schengen. * [[31 de decembre]] de [[2022]]: morís lo rèire-papa [[Beneset XVI]]. * [[23 de decembre]]: [[Nataša Pirc Musar]] ven presidenta d’[[Eslovènia]]. * [[8 de decembre]]: [[Alain Berset]] es elegit president de [[Soïssa]] per 2023. * [[16 de novembre]]: [[Željka Cvijanović]] ven presidenta de [[Bòsnia e Ercegovina]]. * [[30 d'octobre]]: [[Luiz Inácio Lula da Silva|Lula]] se ganha las elections presidencialas [[Brasil|brasilièras]]. * [[26 d'octobre]]: morís l’artista occitan [[Pèire Solatges]]. * [[24 d'octobre]]: [[Rishi Sunak]] ven primièr ministre del [[Reialme Unit]]. * [[22 d'octobre]]: [[Giorgia Meloni]] ven presidenta del govèrn d'[[Itàlia]]. * [[22 d'octobre]]: [[Ulf Kristersson]] ven primièr ministre de [[Suècia]]. * [[29 de setembre]]: [[Russ Kun]] ven president de [[Nauru|Nauro]]. * [[13 de setembre]]: [[William arap Ruto]] ven president de [[Kenya|Quenha]]. * [[6 de setembre|6]]-[[11 de setembre]]: l'armada [[Ucraïna|ucraïnesa]] recaptura mai de 2 000 [[quilomètre|km]] de territòri prèp de [[Khàrkiv]]. * [[8 de setembre]]: moreish l’arreina [[Elisabèt II del Reialme Unit|Elisabèt II]] deu [[Reiaume Unit]]. * [[6 de setembre]]: [[Liz Truss]] que vad purmèra ministra deu [[Reiaume Unit]]. * [[6 d'agost]]: [[Terrance Drew]] ven primièr ministre de [[Sant Cristòl e Nevis]]. * [[25 de julhet]]: [[Droupadi Murmu]] ven presidenta d’[[Índia]]. * [[23 de julhet]]: [[Nikenike Vurobaravu]] es elegit president de [[Vanuatu]]. * [[15 de julhet]]: [[Ranil Wickremesinghe]] ven president d’[[Sri Lanka]]. * [[12 de julhet]]: Huecs deus hòrts destruseishen las [[Lanas]] a l'entorn de [[Landirans]] e de [[La Tèsta]]. * [[7 de julhet]]: Lo rèire primièr ministre de [[Japon]] [[Shinzo Abe]] es assassinat. * [[3 de julhet]]: L'esboldrament del [[glacièr]] de la [[Marmolada]] dins las [[Dolomitas]] italianas fa mantun mòrt e nafrats. * [[4 de junh]]: [[Bajram Begaj]] es elegit president d’[[Albania]]. * [[31 de mai]]: [[Boris Rhein]] ven ministre president d’[[Èssa]]. * [[25 de mai]]: [[Robert Golob]] ven primièr ministre d’[[Eslovènia]]. * [[23 de mai]]: [[Anthony Albanese]] ven primièr ministre d’[[Austràlia]]. * [[20 de mai]]: [[José Ramos-Horta]] torna venir president de [[Timòr Èst]]. * [[14 de mai]] : [[Mohamed bin Zaied Al Nahian]] ven president dels [[Emirats Arabs Units]]. * [[10 de mai]]: [[Katalin Novák]] ven presidenta de l’[[Ongria|estat ongarés]]. * [[24 d'abril]]: [[Emmanuel Macron]] es tornar elegit al cap de l’[[França|estat francés]]. * [[7 d'abril]]: moreish [[Carles Barrera]] rèire sindic d’[[Val d'Aran|Aran]]. * [[7 d'abril]]: [[Rashad al-Alimi]] ven cap d’estat de [[Iemèn]]. * [[1 d'abril]]: [[Oscar Mina]] e [[Paolo Rondelli]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de març]]: [[Robert Abela]] ven primièr ministre de [[Malta]]. * [[20 de març]]: l'[[equipa de França de rugbi de XV]] (amb 14 jogaires occitans) se ganha lo [[Torneg de las Sièis Nacions]]. * [[13 de març]]: l'occitan [[Arthur Bauchet]] se ganha tres medalhas d'aur als [[Jòcs Paralimpics d'ivèrn de Beijing|Jòcs paralimpics d'ivèrn]]. * [[24 de febrièr]]: l'armada russa envasís [[Ucraïna]]. * [[15 de genièr]]: Dins las illas [[Tònga]], erupcion del [[volcan]] Hunga Tonga que provòca un [[tsunami]] dins tot lo [[Ocean Pacific|Pacific]]. * [[1èr de genièr]]: [[Ignazio Cassis]] ven president de [[Soïssa]]. * [[25 de decembre]] de [[2021]]: lançament del [[James Webb (telescòpi espacial)|telescòpi espacial ''James-Webb'']] ''(fòto)'' al centre espacial de [[Kourou]]. * [[19 de decembre]]: [[Gabriel Borić]] es elegit president de [[Chile]]. * [[17 de decembre]]: [[Petr Fiala]] ven president del govèrn [[Chequia|chèc]]. * [[8 de decembre]]: [[Olaf Scholz]] ven cancelièr d'[[Alemanha]]. * [[30 de novembre]]: [[Barbados]] ven una republica. * [[21 de novembre]]: [[Rumen Radev]] es tornar elegit president de [[Bulgaria]]. * [[12 de novembre]]: [[Wiliame Katonivere]] ven president de [[Fiji]]. * [[9 de novembre]]: [[José Maria Neves]] ven president del [[Cap Verd]]. * [[20 d'octobre]]: [[Sandra Mason]] es elegida primièra presidenta de [[Barbados]]. * [[14 d'octobre]]: [[Jonas Gahr Støre]] ven primièr ministre de [[Norvègia]]. * [[4 d'octobre]]: [[Fumio Kishida]] ven primièr ministre de [[Japon]]. * [[5 de setembre]]: cop d'estat militar en [[Guinèa]]. * [[1èr de setembre]]: Carlos Vila Nova es elegit president de [[São Tomé e Príncipe]]. * [[19 d'agost]]: [[Julhet]] de [[2021]] es lo mes de julhet pus caud jamai enregistrat sus Tèrra. * [[15 d'agost]]: Lo governament [[Afganistan|afgan]] abandona lo poder mentre que la capitala [[Kabol|Cabol]] tomba dins las mans dels [[taliban]]s. * [[14 d'agost]]: Un [[tèrratrem]] de [[Magnitud d'un tèrratremol|magnitud]] 7.2 fa 2100 mòrts en [[Haití (estat)|Aïtí]]. * [[12 d'agost]]: [[Hakainde Hichilema]] es elegit President de [[Zambia]]. * [[9 d'agost]]: Lo [[Grop Intergovernamental sul Cambiament Climatic]] sortís la primièra partida de son sesen rapòrt d'evaluacion sul [[rescalfament climatic]] e sos efièches. * [[5 d'agost]]: [[Ebrahim Raisi]] ven president d'[[Iran]]. * [[28 de julhet]]: [[Pedro Castillo]] ven president de [[Peró]]. * [[7 de julhet]]: Lo president d'[[Haití (estat)|Aïtí]] [[Jovenel Moïse]] es tuat per de mercenaris. * [[8 de julhet]]: [[Louis Mapou]] es elegit president del govèrn de [[Nòva Caledònia|Canaquia]]. * [[29 de junh]]: Una onda de calor extrèma afecta la region del [[Nòrd-oèst Pacific]] en [[America del Nòrd]], fasent mai de 450 mòrts. * [[20 de junh|20]] e [[27 de junh]]: [[Eleccions_regionalas_de_2021_en_França|eleccions regionalas]] e [[Eleccions_departamentalas_de_2021_en_França|departamentalas]] en Occitània granda. Pas de cambiament al cap de las regions, la drecha se ganha qualques departaments. * [[25 de junh]]: l’[[Estadi Tolosenc|Estadi Tolzan]] se ganha lo campionat de Rugbi de XV. * [[21 de junh]]: los [[FC Lesinhan XIII|singlars de Lesinhan]] se ganhan lo campionat de Rugbi de XIII. * [[13 de junh]]: [[Naftali Bennett]] ven primièr ministre d'[[Israèl]]. * [[9 de junh]]: [[Ukhnaagiin Khürelsükh]] es elegit president de [[Mongolia]]. * [[2 de junh]]: [[Isaac Herzog]] es elegit president d’[[Israèl]]. Un (1) imatge al còp, se vos plai --> * [[22 de mai]]: l’[[Estadi Tolosenc|Estadi Tolzan]] se ganha la ''Champions Cup''. * [[21 de mai]]: lo [[Club de Rugbi de Montpelhièr Erau]] se ganha la ''Challenge Cup''. * [[5 de mai]]: morís [[Robèrt Martí]] escrivan e umorista (Padena). * [[20 d'abril]]: morís [[Idriss Déby]] lo president de [[Chad]]. * [[5 d'abril]]: [[Nguyễn Xuân Phúc]] ven president de [[Vietnam]]. * [[4 d'abril]]: [[Vjosa Osmani]] ven presidenta de [[Cossòva]]. * [[1èr d'abril]]: [[Gian Carlo Venturini]] e [[Marco Nicolini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[22 de març]]: [[Thongloun Sisoulith]] ven president de [[Laos]]. * [[19 de març]]: [[Samia Suluhu Hassan]] ven presidenta de [[Tanzania]]. * [[13 de febrièr]]: Per 10 vòtes, lo [[Senat dels Estats Units d'America|Senat dels Estats Units]] arriba pas a la majoritat qualificada necessària per condemnar [[Donald Trump]] e l’empachar d’exercir fonccions publicas a l'avenir. * [[20 de genièr]]: [[Joe Biden]] ven president dels [[Estats Units d'America|Estats Units]]. * [[6 de genièr]]: milièrs d'insurgents pro-[[Donald Trump|Trump]] envasisson lo [[Capitòli dels Estats Units]], ensajant d'arrestar la certificacion de la victòria electorala de [[Joe Biden]]. * [[24 de decembre]] de [[2020]]: [[Maia Sandu]] ven presidenta de [[Moldàvia (estat)|Moldàvia]]. * [[21 de decembre]]: [[Benoît Payan]] es elegit a la comuna de [[Marselha]].* [[9 de decembre]]: [[Guy Parmelin]] es elegit president de [[Soïssa]] per [[2021]]. * [[6 de decembre]]: morís lo rèirepresident d'[[Uruguai]] [[Tabaré Vázquez]]. * [[2 de decembre]]: morís lo rèirepresident d'[[Auvèrnhe]] e de [[França]] [[Valéry Giscard d'Estaing|Valèri Giscard]]. * [[3 de novembre]]: [[Joe Biden]] es elegit [[Lista_dels_presidents_dels_Estats_Units_d'America|President]] dels [[Estats Units d'America]]. * [[29 d'octobre]]: [[Maria Vergés Pérez|Maria Vergés]] es elejuda [[Sindic d'Aran|sindica]] d'[[Val d'Aran|Aran]]. * [[15 d'octobre]]: morís [[Jole Santelli]], presidenta de [[Calàbria]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Alessandro Cardelli]] e [[Mirko Dolcini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[30 de setembre]]: lo tribunal suprèm d’Espanha destituís lo president [[Quim Torra]]. * [[29 de setembre]]: en seguida de la mòrt de l’emir Sabah, lo cosin [[Navaf Ièr de Covait|Navaf]] li succedís a [[Kowait|Covait]]. * [[27 de setembre]]: [[Eleccions senatorialas de 2020 en França|eleccions senatorialas]] dins 28 departaments d’[[Occitània Granda]]. * [[25 de setembre]]: [[Ishmael Toroama]] ven president de [[Bougainville]]. * [[25 de setembre]]: [[Ba N'Daou]] ven president de transicion al [[Mali]]. * [[20 de setembre|20]] e [[21 de setembre]]: [[Eleccions localas de 2020 en Itàlia|eleccions localas]] (regionalas e municipalas) en [[Itàlia]]. La drecha se garda la region de [[Ligúria]]. * [[16 de setembre]]: [[Yoshihide Suga]] ven primièr ministre de [[Japon]]. * [[1èr de setembre]]: [[Peire D'Artol]] ven ministre d'estat de [[Mónegue]]. * [[Agost]] e [[setembre]]: de [[Califòrnia]] a [[Colómbia Britanica]] e las [[Montanhas Rocosas]], [[Encendi de bòsc|encendis de bòsc]] creman mai de 18 000 km² en [[America del Nòrd]]. * [[18 d'agost]]: Còp d'estat al [[Mali]]. [[Lista dels presidents de Mali|Ibrahim Boubacar Keïta]] daissa lo poder. * [[17 d'agost]]: La [[val de la Mòrt]] atenh 54 a 56 [[gra Celsius|gras Celsius]], las temperaturas mai nautas enregistradas de manièra fisabla sus [[Tèrra]].* [[9 d'agost]]: Eleccion presidenciala en [[Bielorussia]]. [[Aleksandr Lokashenko]], al poder dempuèi 1994 es reelegit per un sesen mandat. * [[7 d'agost]]: Un [[Boeing 737]] NG de la companhiá Air India Express se bresa en dos à l'aterratge sus la pista de l'aeropòrt de Calicut, en [[Kerala]] ([[Índia]]), en tuant 18 personas.* [[6 d'agost]]: Una bèrca dins la còca de l'MV Wakashio encalat dempuèi lo 25 de julhet provòca marèa negra per las còstas de l'[[Illa Maurici]] * [[4 d'agost]]: Doas explosions sul pòrt de [[Beirot]] en [[Liban]] fan mai de 200 mòrts e 7000 nafrats. * [[3 d'agost]]: Morís lo poèta e universitari [[Joan Maria Petit]]. * [[28 de junh]]: Dusau torn de las eleccions municipaus en Occitània Granda. Son reelegits [[Joan Luc Moudenc]] a [[Tolosa]], e [[Cristian Estrosi]] a [[Niça]]. [[Michèle Rubirola]] se ganha la comuna a [[Marselha]], [[Pierre Hurmic]] a [[Bordèu]], e [[Michaël Delafosse]] a [[Montpelhièr]]. * [[30 de mai]]: La societat privada [[SpaceX]] amb la fusada [[Falcon 9]] e lo vaissèl [[Crew Dragon]] fan son primièr lancement d'un equipatge per [[NASA]] cap a l'[[Estacion Espaciala Internacionala]]. * [[27 de mai]]: Als [[Estats Units d'America|Estats Units]], òm denombra mai de 100 000 mòrts deguts al [[COVID-19|coronavirus]]. * [[11 de mai]]: Lançament oficial de l'[[Internacionala Progressista]], una organizacion mondiala d'[[Esquèrra (politica)|esquèrra]], per contrar lo [[nacionalisme]]. * [[1 d'abril]]: [[Alessandro Mancini]] e [[Grazia Zafferani]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[26 de març]]: morís lo lingüista e matematician [[Bernat Molin]]. * [[11 de març]]: l’[[Organizacion Mondiala de la Santat]] declara pandemica la [[malautiá de coronavirus de 2019]]. * [[19 de febrièr]]: [[Zoran Milanović]] (imatge) ven president de [[Croàcia]]. * [[9 de febrièr]]: [[Cyril Ramaphosa]] ven president de l’[[Union Africana]]. * [[31 de genièr]]: lo [[Reialme Unit]] daissa l’[[Union Europèa]] e comença un periòde de transicion d’onze meses. * [[30 de genièr]]: l’[[Organizacion Mondiala de la Santat]] declara l’epidemia de coronavirus coma una urgéncia de santat publica de portada internacionala. * [[26 de genièr]]: la drecha se ganha las eleccions regionalas en [[Calàbria]]. * [[24 de genièr]]: [[Fiona Kilpatrick]] ven administradora de [[Tristan da Cunha (Archipèla)|Tristan da Cunha]]. * [[22 de genièr]]: [[Ekaterini Sakellaropoulou]] es elegida presidenta de [[Grècia]] * [[11 de genièr]]: après la mòrt dau soudan [[Qaboos bin Said Al Said|Qaboos]], son cosin [[Haitham bin Tariq|Haitham]] ven soudan d’[[Oman]]. * [[6 de genièr]]: [[David Kabua]] es elegit president de las [[Illas Marshall]]. * [[1èr de genièr]] de [[2020]]: [[Simonetta Sommaruga]] ven presidenta de [[Soïssa]]. * [[1èr d'octobre]] de [[2019]]: [[Luca Boschi]] e [[Mariella Mularoni]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[20 de setembre]]: De caumas mondialas pel clima an agut luòc dins mai de 150 païses del mond dins l'encastre de las [[Cauma estudianta pel clima|Caumas pel Clima]] (imatge). * [[Agost]]: L'Institut [[Brasil|brasilièr]] per la recèrca espaciala anóncia mai de 75 000 incèndis dins lo país dempuèi genièr, qu'al mens 40 000 pertòcan [[Seuva Amazonica|Amazonia]]. *[[4 de julhet|4]] e [[5 de julhet]]: Dos tèrratrems an agut luòc pròche de la vila de [[Riverside (Califòrnia)|Riverside]], en [[Califòrnia]], als [[Estats Units]], de magnituds respectivas de 6,4 e 7,1 sus l'[[Magnitud d'un tèrratremol|Escala de Richter]]. *[[26 de mai]]: eleccions localas en [[Aran]] e [[Piemont]], e europèas en [[Occitània]]. *[[30 d'abril]]: S'acaba l’èra [[Heisei]] e comença l'èra [[Reiwa]] (imatge) au [[Japon]]. *[[15 d'abril]]: Un incendi degalha lo fustatge de la [[Catedrau de Nosta Dauna de París|Catedrala de Nòstra Dòna de París]]. *[[10 d'abril]]: L'Event Horizon Telescope presenta lo primièr imatge d'un [[trauc negre]], a saber M87*, lo [[trauc negre supermassís]] situat al centre de la galaxia [[Messier 87|M87]] . *[[20 de març]]: [[Cassim-Jomart Tocaiev]] ven president de [[Cazacstan]] que la capitala n'es renomenada [[Norsoltan]]. *[[14 de genièr]]: lo cònsol de Gdanhsc, [[Paweł Adamowicz]] morís escotelat. *[[1èr de genièr]]: [[Ueli Maurer]] ven president de [[Soïssa]]. *[[1èr de genièr]]: [[Jair Bolsonaro]] ven president de [[Brasil]]. *[[22 de decembre]] de [[2018]]: en [[Indonesia]], un [[tsunami]] dins l'[[Estrech de la Sonda]] fa 429 mòrts e mai d’un milièr de nafrats. * [[26 de novembre]]: La sonda espaciala de la [[NASA]], [[InSight]] aterra amb succès sus [[Mart (planeta)|Mart]]. * [[26 de novembre]]: Lo president [[Ucraïna|ucraïnés]] [[Petrò Poroshenko]] declara la lei marciala après l'arrasonament per la marina [[Russia|russa]] de tres naus ucraïnesas dins l'[[estrech de Kerch]] pròche de [[Crimèa]]. * [[2 d'octobre]]: lo jornalista saudian [[Jamāl Khāshuqjī]] es assassinat. * [[2 d'octobre]]: [[Barham Salih]] ven president d’[[Irac]]. * [[1 d'octobre]]: [[Mirko Tomassoni]] e [[Luca Santolini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[24 d'agost]]: [[Scott Morrison]] ven primièr ministre d’[[Austràlia]]. * [[18 d'agost]]: Morís [[Kofi Annan]]. * [[14 d'agost]]: l’afondrament d’una porcion del pont autorotièr ''Morandi'' a [[Gènoa]], en [[Itàlia]], fa al mens 39 tuats. * [[12 d'agost]]: la [[NASA]] lança la sonda espaciala Parker, primièr observatòri concebut per aténher la [[corona solara]] per fin de l’estudiar. * [[23 de junh]]: l’[[occitan]] ven oficiau suu territòri sancèr de la [[Comunautat d'aglomeracion deu Bascoat]]. * [[1 de junh]]: [[Pedro Sánchez]] es encargat de formar lo govèrn d’[[Espanha]]. * [[31 de mai]]: [[Giuseppe Conte]] es encargat de formar lo govèrn d’[[Itàlia]]. * [[14 de mai]]: [[Joaquim Torra]] ven president de la Generalitat de [[Catalonha]]. * [[19 d'abril]]: Swaziland torna prene lo nom precolonial [[eSwatini]]. * [[19 d'abril]]: [[Miguel Díaz-Canel]] ven president de [[Cuba]]. * [[4 d'abril]]: [[Julius Maada Bio]] ven president de [[Sierra Leone]]. * [[1 d'abril]]: [[Mokgweetsi Masisi]] ven president de [[Botswana]]. * [[1 d'abril]]: Stefano Palmieri e Matteo Ciacci venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[30 de març]]: [[Win Myint]] ven president de [[Birmania]]. * [[21 de març]]: seguida de la demission de [[Pedro Pablo Kuczynski|Kuczynski]], lo vicepresident [[Martín Vizcarra]] ven president de [[Peró]]. * [[19 de març]]: [[Paula-Mae Weekes]] ven presidenta de [[Trinitat e Tobago]]. * [[18 de març]]: a las [[eleccion presidenciala russa de 2018|eleccions presidencialas russas]] [[Vladímir Pótin]] es reelegit.* [[17 de març]]: moreish l’enciclopedista [[Andrieu Dupuy]].* [[14 de març]]: morís l’astrofisician [[Stephen Hawking]]. * [[10 de març|11]]-[[17 de març]]: l’esquiaire occitan [[Arthur Bauchet]] se ganha 4 medalhas d’argent als jòcs paralimpics. * [[23 de febrièr]]: morís l’escrivan e traductor [[Bernat Lesfargas]]. * [[16 de febrièr]]: morís l’escrivan [[Jòrgi Gròs]]. * [[15 de febrièr]]: [[Pierre Vaultier]] se ganha una medalha d'òr en taula de nèu a Pyeongchang. * [[15 de febrièr]]: après la demission de [[Jacob Zuma]], [[Cyril Rampahosa]] ven president de l’[[Africa del Sud]]. * [[13 de febrièr]]: Moreish lo princi [[Enric de Montpesat|Enric]] de [[Danemarc]]. * [[11 de febrièr]]: [[Perrine Laffont]] se ganha una medalha d'òr en esquí de bonhas a Pyeongchang. * [[6 de febrièr]]: La fusada [[Falcon Heavy]] de la societat [[SpaceX]] es lançada amb succès e plaça en orbita eliocentrica la [[Rooadster Tesla]] d'[[Elon Musk]]. * [[22 de genièr]]: [[George Weah]] ven president de [[Libèria]]. * [[17 de genièr]]: [[Roger Torrent]] es elegit president del parlament de [[Catalonha]]. * [[4 de genièr]]: [[María Alejandra Vicuña]] ven vicepresidenta d’[[Eqüator]]. * [[1 de genièr]]: [[Alain Berset]] ven president de [[Soïssa]]. * [[21 de decembre]] de [[2017]]: los partits republicans ganhan las eleccions en [[Catalonha]]. * [[19 de decembre]]: [[Mark Brantley]] ven cap del govèrn de l’illa de las [[Nèus]]. * [[18 de decembre]]: [[Sebastian Kurz]] ven cap del govèrn d’[[Austria]]. * [[15 de decembre]]: lo conselh regional de [[Provença-Aups-Còsta d'Azur]] causís d’apondre [[Region Sud]] al nom de la region. * [[13 de decembre]]: [[Muuse Bixi Cabdi]] ven president de [[Somaliland]]. ''(imatge)'' * [[13 de decembre]]: [[Andrej Babiš]] ven cap del govèrn [[Chequia|chèc]]. * [[11 de decembre]]: [[Mateusz Morawiecki]] ven cap del govèrn [[Polonha|polonés]]. * [[27 de novembre]]: 100 000 personas evacuadas a [[Bali]] après l'erupcion del mont [[Agung]]. * [[24 de novembre]]: [[Sooronbay Jeenbekov]] ven president de [[Quirguizstan]]. * [[24 de novembre]]: [[Emmerson Mnangagwa]] ven president de [[Zimbabwe]]. * [[27 d'octobre]]: Lo [[Parlament de Catalonha]] proclama la [[Republica Catalana]] amb 70 vòts per, 10 contra, dos blanc e la retirada de 53 deputats coma protestacion. * [[16 d'octobre]]: [[Jordi Cuixart i Navarro|Jordi Cuixart]] e [[Jordi Sànchez i Picanyol|Jordi Sànchez]] son empresonats per l’[[Espanha|estat espanhòl]]. * [[10 d'octobre]]: L’independéncia de [[Catalonha]] es suspenduda per ajudar la negociacion. * [[1èr d'octobre]]: [[Enrico Carattoni]] e [[Matteo Fiorini]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Referendum sus l'independéncia de Catalonha]], 90% de òc. * [[26 de setembre]]: [[João Lourenço]] ven president d’[[Angòla]]. * [[20 de setembre]]: Lo Govèrn espanhòl prend lo contraròtle de las finanças de la [[Generalitat de Catalonha]] per ensajar d'evitar l'organizacion del [[Referendum sus l'independéncia de Catalonha]]. La Garda civila interven en diverses departaments de la Generalitat, fa 41 perquisicions e 12 arrestacions de membres del Govèrn catalan. Mobilizacions pacificas. * [[19 de setembre]]: Un [[Tèrratremol de Puebla de 2017|tèrratrem]] dins l'[[Puebla (estat)|estat de Puebla]] en [[Mexic]] fa mai de 200 mòrts. *[[6 de setembre]]: L'auragan Irma classat en categoria 5 tòca las [[Antilhas|Pichòtas Antilhas]]. *[[25 de julhet]]: [[Ram Nath Kovind]] ven president d’[[Índia]]. *[[24 de julhet]]: [[Ilir Meta]] ven president d’[[Albania]]. *[[19 de julhet]]: [[David Burt]] ven primièr ministre de las [[Bermudas]]. *[[14 de julhet]]: Morís la matematiciana [[Maryam Mirzakhani]]. *[[13 de julhet]]: Morís lo dissident chinés [[Liu Xiaobo]]. *[[10 de julhet]]: [[Khaltmaagiin Battulga]] ven president de [[Mongolia]]. *[[6 de julhet]]: [[Tallis Obed Moses]] es elegit president de [[Vanuatu]]. *[[5 de julhet]]: [[Va'aletoa Sualauvi II]] es elegit cap de l’estat de [[Samoa]]. *[[4 de julhet]]: [[Manuela Schwesig]] ven ministra-presidenta de [[Meclemborg-Cispomerània]]. *[[1 de julhet]]: [[Nuria Gorrite]] ven presidenta del conselh d’estat de [[Vaud]]; [[Sabine Pegoraro]] ven presidenta del govèrn de [[Canton de Basilèa-Campanha|Basilèa-Campanha]]; [[Guido Graf]] ven president del govèrn de [[Canton de Lucèrna|Lucèrna]]; [[Maya Büchi-Kaiser]] ven ''Frau Landamann'' de [[Canton d'Obwald|Sursilvània]]; [[Yvonne von Deschwanden]] ven ''Frau Landamann'' de [[Canton de Nidwald|Sutsilvània]]. *[[1 de julhet]]: [[Carrie Lam]] ven lo cap de l’executiu de [[Hong Kong]]. *[[17 de junh]]: morís lo president [[Baldwin Lonsdale|Lonsdale]] de [[Vanuatu]].*[[11 de junh|11]] e [[25 de junh]]: eleccions localas dins l’[[Itàlia|estat italian]]. *[[11 de junh|11]] e [[18 de junh]]: eleccions legislativas dins l’[[França|estat francés]].*[[1èr de junh]]: [[Donald Trump]] anóncia que los [[Estats Units]] se retiraràn dels [[Acòrd de París|Acòrds de París]], qu'an per objectiu de reduire las emissions de gases d'efèit de sèrra. *[[28 de mai]]: [[Kilian Jornet]] fa la cima de l'[[Mont Everest|Everest]] pel segond còp en una setmana, en 17 oras a partir del camp de basa avançat. * [[24 de mai]]: [[Lenín Moreno Garcés|Lenín Moreno]] ven president d’[[Eqüator_(país)|Equator]]. * [[20 de mai]]: [[Francisco Guterres]] ven president del [[Timòr Èst|Timòr de l'Èst]]. * [[9 de mai]]: [[Moon Jae-in]] es elegit president de la [[Corèa del Sud]]. * [[7 de mai]]: [[Emmanuel Macron]] es elegit president de l’[[França|estat francés]]. * [[1 d'abril]]: [[Mimma Zavoli]] e [[Vanessa d'Ambrosio]] venon capitanas regentas de [[Sant Marin]]. * [[2 d'abril]]: [[Lenín Moreno Garcés|Lenín Moreno]] es elegit president d’[[Eqüator (país)|Eqüator]]. * [[23 de març]]: Creacion per l’educacion nacionala francesa de l’[[Agregacion d’occitan|agregacion de lengas de França, opcion occitan-lenga d’òc]]. * [[19 de març]]: [[Frank-Walter Steinmeier]] ven president d’[[Alemanha]]. * [[22 de febrièr]]: La '''[[NASA]]''' comunica la descobrèrta de tres '''[[exoplaneta|exoplanetas]]''' semblantas a la '''[[Tèrra]]''' e potencialament abitablas, a l'entorn de '''[[TRAPPIST-1]]''' * [[8 de febrièr]]: [[Maxamed Cabdulaahi Maxamed]] es elegit president de [[Somalia]]. * [[7 de febrièr]]: [[Jovenel Moïse]] ven president d’[[Haití (estat)|Aïtí]]. * [[30 de genièr]]: [[Alpha Condé]] ven president de l’[[Union Africana]]. * [[21 de genièr]]: après lo depart de [[Yahya Jammeh]], [[Adama Barrow]] ven president de [[Gàmbia]]. * [[21 de genièr]]: [[Donald Trump]] ven president dels [[Estats Units]]. * [[17 de genièr]]: [[Antonio Tajani]] es elegit [[president del Parlament Europèu]]. * [[17 de genièr]]: la Primièra ministre britanica [[Theresa Brasier May|Theresa May]] anóncia que dins l'encastre del ''[[Brexit]]'' son país daisserà lo [[Mercat interior (Union Europèa)|mercat interior]]. * [[7 de genièr]]: [[Nana Akufo-Addo]] ven president de [[Ghana]]. * [[1èr de genièr]]: [[Doris Leuthard]] ven presidenta de [[Soïssa]] per l’annada. * [[9 de decembre]] de [[2016]]: [[Paolo Gentiloni]] ven president de conselh d’[[Itàlia]]. * [[9 de decembre]]: la presidenta de [[Corèa del Sud]], [[Park Geun-hye]] es suspenduda pel p]arlament. * [[5 de decembre]]: demission de [[Manuel Valls]]. [[Bernard Cazeneuve]] ven primièr ministre de [[França]]. * [[5 de decembre]]: demission de [[Matteo Renzi]] e [[John Key]]. * [[4 de decembre]]: [[Shavcat Mirziïaiev]] es elegit president d’[[Ozbequistan]]. * [[1 de decembre]]: [[Rama X|Mahawachiralongkon]] es proclamat rei de [[Tailàndia]]. * [[25 de novembre]]: morís l’òme d’estat [[Cuba|cuban]] [[Fidel Castro]]. * [[16 de novembre]]: morís l’escrivan e editor occitan [[Han Schook]]. * [[13 de novembre]]: moreish [[Maria Pilar Busquet Medan|Pilar Busquet]], era purmèra sindica d’[[Val d'Aran|Aran]] dempús era restauracion der’institucion. * [[13 de novembre]]: [[Rumen Radev]] es elegit president de [[Bulgaria]]. [[Igor Dodon]] es elegit president de [[Moldàvia]]. * [[8 de novembre]]: [[Donald Trump]] es elegit president dels [[Estats Units]]. * [[7 de novembre]]: morís lo poèta canadenc [[Leonard Cohen]]. * [[31 d'octobre]]: [[Michel Aoun]] ven president de [[Liban]], après 2 ans e mièg de blocatge institucional. * [[16 d'octobre]]: [[Danny Faure]] ven president de las [[Seichèlas]]. * [[13 d'octobre]]: morís lo rei [[Rama IX|Phumiphon]] de [[Tailàndia]]. * [[13 d'octobre]]: [[Bob Dylan]] reçaup lo [[Prèmi Nobel de Literatura]]. * [[10 d'octobre]]: [[Kersti Kaljulaid]] ven presidenta d’[[Estonia]]. * [[7 d'octobre]]: lo [[Prèmi Nobel de la Patz]] per [[Juan Manuel Santos]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Marino Riccardi]] e [[Fabio Berardi]] venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[28 de setembre]]: morís [[Shimon Peres]]. * [[17 de setembre]]: l’aupenc [[Damien Seguin]] se ganha una medalha d'aur en vela ais juecs paralimpics de Rio. * [[17 de setembre]]: lo lemosin [[Jean-François Ducay]] se ganha una medalha d'aur en tennis de taula per equipas aus jòcs paralimpics de Rio. * [[16 de setembre]]: l’auvernhat [[Damien Tokatlian]] se ganha ua medalha de bronze en escrima per equipas (amb [[Maxime Valet]] que se ganha sa segonda medalha) aus jòcs paralimpics de Rio. * [[15 de setembre]]: lo bordalés [[Romain Noble]] se guanha ua medalha d'aur en escrima per equipas aus jòcs paralimpics de Rio. * [[14 de setembre]]: lo tolosan [[Maxime Valet]] se ganha una medalha de bronze al floret als jòcs paralimpics de Rio. [[Élodie Lorandi]] se ganha una segonda medalha de bronze. * [[7 de setembre]]: la provençala [[Élodie Lorandi]] se ganha una medalha de bronze en natacion ais juecs paralimpics de Rio. * [[7 de setembre]]: pel 44^en còp lo parlament de [[Liban]] capita mal a elegir lo president per manca de quorum. * [[3 de setembre]]: [[Evaristo Carvalho]] ven president de [[São Tomé e Príncipe]]. * Fin d’[[agost]]: morís lo president d’[[Ozbequistan]] [[Islam Karimov]]. * [[31 d'agost]]: lo Senat de Brasil destituís la presidenta [[Dilma Rousseff]]. * [[24 d'agost]]: morís [[Walter Scheel]] rèirepresident d’[[Alemanha]]. * [[21 d'agost]]: l'occitan [[Michaël Guigou]] se ganha la medalha d'argent en handbal amb la seleccion francesa als Jòcs de Rio. * [[20 d'agost]]: las occitanas [[Camille Ayglon-Saurina]], [[Alexandra Lacrabère]] e [[Amandine Leynaud]] se ganhan la medalha d'argent en handbal amb la seleccion francesa als Jòcs de Rio.* [[16 d'agost]]: l’occitan [[Sofiane Oumiha]] se ganha la medalha d'argent en bòxa (pes leugièrs) als Jòcs de Rio. * [[14 d'agost]]: l’occitan [[Alexis Raynaud]] se ganha la medalha de bronze au tir a la carabina deis 3 posicions a 50 m. * [[12 d'agost]]: la judocata gascona [[Émilie Andéol]] se ganha la medalha d'aur en +78 kg als Jòcs de Rio. Los provençals [[Erwann Le Péchoux]] e [[Jérémie Azou]] se ganhan l'argent amb l'equipa de floret e lo dus de parelh pes leugièrs (rem). * [[9 d'agost]]: los cavalièrs occitans [[Astier Nicolas]] e Mathieu Lemoine ajudan l'equipa de França a se ganhar la medalha d'aur del concors complèt d'equitacion als Jòcs Olimpics d'estiu de Rio. Astier Nicolas se ganha tanben una medalha d'argent individuala. * [[9 d'agost]]: lo canoïsta occitan [[Denis Gargaud Chanut]] se ganha la medalha d'aur en eslalòm als Jòcs de Rio. * [[7 d'agost]]: los nadaires occitans William Meynard e Clément Mignon ajudan l'equipa de França a se ganhar la medalha d'argent del 4x100 m nada liura als Jòcs de Rio. * [[7 d'agost]]: [[Evaristo Carvalho]] es elegit president de [[São Tomé e Príncipe]]. * [[1 d'agost]]: [[Guðni Jóhannesson]] ven president d’[[Islàndia]]. * [[14 de julhet]]: [[Niça]] es macada per l’[[Ataca de Niça (2016)|ataca]] d’un menaire de camion. * [[13 de julhet]]: [[Theresa Brasier May]] ven primièra ministra del [[Reialme Unit]]. * [[9 de julhet]]: [[Brahim Ghali]] es elegit president del [[Sahara Occidental]]. * [[8 de julhet]]: fin del mandat presidencial de [[Heinz Fischer]] en [[Àustria]]. Presidéncia colegiala provisòria. * [[2 de julhet]]: morís [[Michel Rocard]] que denoncièt la destruccion de la cultura [[Occitània|occitana]] per [[França]]. * [[1èr de julhet]]: la cort constitucionala anulla lo segond torn de las eleccions presidencialas en [[Àustria]]. * [[1èr de julhet]]: l’[[illa de Norfolk]] se pèrd l’autonomia e es annexada a la [[Nòva Galas del Sud]]. * [[1èr de julhet]]: [[Thomas Weber]] ven president del govèrn de [[Canton de Basilèa-Campanha|Basilèa Campanha]], [[Marcel Schwerzmann]] president del govèrn de [[Canton de Lucèrna|Lucèrna]], [[Ueli Amstad]] Landammann de [[Canton de Nidwald|Nidwald]], [[Franz Enderli]] Landammann d’[[Canton d'Obwald|Obwald]] e [[Othmar Reichmuth]] Landammann de [[Canton de Schwyz|Schwyz]]. * [[30 de junh]]: [[Rodrigo Duterte]] ven president de las [[Filipinas]]. * [[27 de junh]]: eleccions generalas de l’[[Espanha|estat espanhòl]], sens majoritat absoluda. * [[26 de junh]]: eth conselh regionau d’[[Aquitània Lemosin Peitau e Charantas]] que’s causeish [[Aquitània Nava]] com nom dera grana region. * [[24 de junh|24]] e [[25 de junh]]: finalas de l’[[Europeada]], las seleccions occitanas son segondas a cada còp contra los locals. * [[24 de junh]]: lo conselh regional de [[Lengadòc Rosselhon Miègjorn Pirenèus]] se causís [[Occitanie]] coma nom de la granda region. * [[23 de junh]]: lo [[Reialme Unit]] vòta per sortir de l’[[Union Europèa]]. * [[19 de junh]]: [[Chiara Appendino]] es elegida cònse de [[Turin]]. * [[7 de junh]]: [[Allen Michael Chastanet]] ven primièr ministre de [[Santa Lúcia]]. * [[5 de junh]]: [[Pedro Pablo Kuczynski]] es elegit president de [[Peró]]. * [[5 de junh]]: [[Vincenzo Rocchetti]] es tornar elegit cònse de [[La Gàrdia]] tre lo primièr torn de las eleccions localas en [[Itàlia]]. * [[2 de junh]]: Pel 40en còp lo parlament de [[Liban]] pòt pas far l'eleccion del president per manca de quòrum. * [[1 de junh]]: [[Beatrice Simon]] ven presidenta del govèrn de [[Bèrna]]; [[Jean-Nathanaël Karakash]] prend la presidéncia del conselh d'estat de [[Canton de Neuchâtel|Neuchâtel]]; [[Martin Klöti]] ven president de [[Canton de Sant Galh|Sant Galh]]; [[Monika Knill-Kradolfer]] ven presidenta del govèrn de [[Canton de Turgòvia|Turgòvia]]; [[Beat Jörg]] ven Landammann d’[[Canton d'Uri|Uri]]. * [[26 de mai]]: [[Nadia Sàvchenko]] es desliurada en seguida d'un escambi de presonièrs entre [[Russia]] e [[Ucraïna]]. * [[22 de mai]]: [[Alexander Van der Bellen]] es elegit president federal d’[[Austria]]. * [[20 de mai]]: [[Tsai Ing-wen]] (蔡英文) ven presidenta de la [[Taiwan|Republica de China]] a Taiwan. * 12 de [[mai]]: lo senat de [[Brasil]] suspend la presidéncia de [[Dilma Rousseff]]. Lo vicepresident [[Michel Temer]] n’assumís l’interim. * [[10 de mai]]: lo quincaire [[Antoine Deltour]] a l'origina de l'escandal financièr LuxLeaks qu'implicava l'actual president de la Comission Europèa [[Jean-Claude Juncker]] es condemnat a 18 meses de preson condicionala a [[Luxemborg]]. * [[mai]]: un incendi forestièr en [[Canadà]] desplaça 88.000 personas e destrutz mai de 1.600 bastiments a Fort McMurray, dins l'estat d'[[Albèrta]]. * [[26 d'abril]]: lo rei d’[[Espanha]] convòca de novèlas eleccions generalas pel 26 de junh. * [[26 d'abril]]: [[Riek Machar]] torna venir vicepresident del [[Sodan del Sud]]. * [[25 d'abril]]: [[Lisa Phillips]] ven governadora de [[Santa Elena, Ascension e Tristan da Cunha]]. * [[19 d'abril]]: [[Boungnang Vorachith]] es elegit president de [[Laos]]. * [[10 d'abril]]: [[Idriss Déby Itno]] es reelegit president de [[Chad]]. * [[10 d'abril]]: [[Azali Assomani]] es elegit president de l'Union de las [[Comòras]]. * [[8 d'abril]]: [[Ismail Omar Guelleh]] es reelegit president de [[Jiboti]]. * [[2 d'abril]]: [[Trần Đại Quang]] es elegit president de [[Vietnam]]. * [[1 d'abril]]: Gian Nicola Berti e Massimo Andrea Ugolini venon capitanis regents de [[Sant Marin]]. * [[31 de març]]: Morís l'escrivan [[Imre Kertész]], un dels autors ongreses mai famoses mondialament. * [[17 de març]]: [[Bakir Izetbegović]] (imatge) ven president de [[Bòsnia e Ercegovina]]. * [[15 de març]]: [[Htin Kyaw]] es elegit president de [[Birmania]]. * [[11 de març]]: [[Taneti Maamau]] ven president de [[Kiribati]]. * [[7 de març]]: La jogaira de tennis [[Russia|russa]] [[Maria Sharàpova]], aprèp un contraròtle antidopatge, anóncia que pren dempuèi d'annadas de meldòni, un medicament inventat pel quimista leton [[Ivars Kalviņš]] e classificat coma substància dopanta dempuèi 2016. * [[20 de febrièr]] de [[2016]]: [[Yoweri Kaguta Museveni|Yoweri Museveni]] es reelegit president d’[[Oganda]]. * [[19 de febrièr]]: [[Faustin-Archange Touadéra]] es proclamat elegit president de [[Centrafrica]]. * [[14 de febrièr]]: [[Jocelerme Privert]] es elegit president provisòri d’[[Aïtí]]. * [[11 de febrièr]]: Los dos observatòris del [[LIGO]] anóncian la primièra observacion dirècta d'[[ondas gravitacionalas]]. * [[7 de febrièr]]: a l’expiracion del mandat del president Martelly, [[Evans Paul]] ven president provisòri d’[[Aïtí]]. * [[1èr de febrièr]]: [[Serge Telle]] ven ministre d’estat dau [[Mónegue]]. * [[28 de genièr]]: [[Hilda Heine]] ven presidenta de las [[Illas Marshall]]. * [[24 de genièr]]: [[Marcelo Rebelo de Sousa]] es elegit president de [[Portugal]]. * [[15 de genièr]]: [[Tsai Ing-wen]] (蔡英文) es elegida presidenta de [[Taiwan|Republica de China]] a Taiwan. * [[13 de genièr]]: [[Māris Kučinskis]] es nommat primièr ministre de [[Letònia]]. * [[10 de genièr]]: [[Carles Puigdemont]] es investit president de la [[Generalitat de Catalonha]]. * [[4 de genièr]]: [[Carole Delga]] ven presidenta del conselh regional de [[Lengadòc Rosselhon Miègjorn Pirenèus]]. [[Laurent Wauquiez]] ven president del conselh regional d’[[Auvèrnhe Ròse Aups]]. [[Alain Rousset]] ven president del conselh regional d’[[Aquitània Lemosin Peitau e Charantas]]. * [[1 de genièr]]: [[Johann Schneider-Ammann]] ven president de [[Soïssa]]. * [[29 de decembre]] de [[2015]]: [[Roch Marc Christian Kaboré]] ven president de [[Burkina Faso]]. * [[20 de decembre]]: lo Partit Popular pèrd la majoritat a las eleccions generalas de l’[[Espanha|Estat espanhòl]]. I aurà de negociacions per un govèrn de coalicion. * [[17 de decembre]]: [[Cristian Estrosi]] es elegit president de la region [[Provença-Aups-Còsta d'Azur|PACA]]. [[François Bonneau]] es tornar elegit president de la region [[Centre e Vau de Léger]]. * 6 e [[13 de decembre]]: Eleccions dels conselhs regionals e de las amassadas de las collectivitats unicas dins l’[[França|estat francés]]. Lo Partit Socialista se ganha 3 regions occitanas, los Republicans, las autras doas. * [[9 de decembre]]: La revista informatica ''[[Wired]]'' indica que lo creador del [[Bitcoin]] podriá èsser [[Craig Steven Wright]], un informatician e entrepreneire australian. * [[1èr de decembre]]: er [[Unesco]] proclame patrimòni der’umanitat es [[Hèstes deth huec deth solstici d'estiu enes Pirinèus]]. * [[29 de novembre]]: [[Roch Marc Christian Kaboré]] es elegit president de [[Burkina Faso|Borquina]]. * [[22 de novembre]]: [[Mauricio Macri]] es elegit president d’[[Argentina]].* [[13 de novembre]]: d’[[Atemptats de novembre de 2015 en Illa de França|atemptats]] tuan mai de 130 personas en [[Illa de França]]. * [[12 de novembre]]: d’[[Atemptats de novembre de 2015 a Beirot|atemptats]] tuan mai de 40 personas a [[Beirot]]. * [[12 de novembre]]: [[Jioji Konrote]] ven president de [[Fiji]]. * [[10 de novembre]]: cai lo govèrn minoritari de drechas impausat pel president de [[Portugal]].* [[9 de novembre]]: [[Beata Szydło]] ven primièra ministra de [[Polonha]]. * [[5 de novembre]]: John Magufuli ven president de [[Tanzania]]. * [[28 d'octobre]]: [[Bidhya Devi Bhandari]] es elegida presidenta de [[Nepal]]. * [[26 d'octobre]]: [[Carme Forcadell]] es elegida presidenta del parlament de [[Catalonha]]. * [[25 d'octobre]]: Jimmy Morales se ganha las eleccions presidencialas de [[Guatemala]]. * [[25 d'octobre]]: [[Alassane Ouattara]] es tornar elegit president de [[Còsta d'Evòri]]. * [[24 d'octobre]]: la [[Manifestacion per l'occitan del 24 d'octobre de 2015|manifestacion]] per l’occitan de [[Montpelhièr]] recampa aperaquí 15 000 personas. * [[11 d'octobre]]: [[Alpha Condé]] es tornar elegit president de [[Guinèa]]. * [[11 d'octobre]]: [[Aliaksandar Łukašenka|Aliaxandar Locashenca]] es tornar elegit president de [[Bielorussia|Bielaros]]. * [[7 d'octobre]]: la region Lengadòc-Rosselhon pren per 18 meses la presidéncia de l’[[Gropament Europèu de Cooperacion Territoriala Pirenèus-Mediterranèa|euroregion Pirenèus-Mediterranèa]]. * [[1èr d'octobre]]: [[Lorella Stefanelli]] e [[Nicola Renzi]] venon capitanis regents a [[Sant Marin]]. * [[27 de setembre]]: los partits per l’independéncia se ganhan las eleccions en [[Catalonha]]. {{clr}} <!-- ==== EDITAR AL DESSÚS D'AQUESTA LINHA ! ==== == Totas las categorias per aqueste modèl gropadas aicí (de daissar a la fin) == --> [[Categoria:Modèl per las paginas d'acuèlh|Acuelh]] [[Categoria:Actualitat]] [[Categoria:Cronologia]] <!-- == Ligams vèrs los modèls d’autres projèctes Wikipèdia (de daissar a la fin) == --> </noinclude> gg97b2vh97tqgxfj6ghg93yo5mxneu1 0 11417 2473952 2447805 2025-06-09T09:58:58Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2473952 wikitext text/x-wiki {{Dialecte Vivaroaupenc}} {{Infobox Lenga |carta=lengas indoeuropèas |país=[[França]], [[Itàlia]] {{infodata|item=Q1649613}} |regions=[[Daufinat]], [[Léger]], [[Valadas Occitanas]], [[Velai]], [[Vivarés]] |familha= |imatge=Distribucion del dialècte vivaroalpenc.png |lenga=Vivaroaupenc, Vivaroalpenc |fam1=[[Lengas indoeuropèas]] |fam2=[[Lengas italicas]] |fam3=[[occitanoromanic|Lengas occitanoromanicas]] |fam4=[[Occitan]] |fam5=[[Nòrdoccitan]] }} [[File:Isoglòssas constitutivas dau vivaroaupenc.svg|thumb|Isoglòssas de delimitacion dau vivaroaupenc.1, 2, 3: intèrnas a l'occitan (ca/cha; susar/suar, c(h)antada/chanta(i)a; 6: delimitacion amb lo padan; 4, 5, 7: delimitacion amb l'arpitan]] [[Fichièr:Drapeau de la Vivaralpie.png|vinheta|Bandièra propausada per lo vivaroaupenc.]] [[File:Lo vivaroaupenc dins lo mond.svg|thumb|Mapa dau vivaroaupenc dins lo mond: roge- se parla o s'ensenha;irange: se parlèt entrò lo s.XX ; jaune: colonias valdesas o "provençalas" desoccitanizadas.]] [[File:Dialectes de l'occitan selon Frederic Mistral.jpg|thumb|right|'''Daufinenc''' segon [[Frederic Mistral]].]] [[File:Dialectes de l'occitan selon Jules Ronjat.jpg|thumb|right|'''Aupenc-daufinenc''' segond [[Juli Ronjat]].]] [[File:Dialectes de l'occitan selon Pierre Bec.jpg|thumb|right|'''Vivaroaupenc''' segond [[Pèir Bèc]].]] Lo '''vivaroaupenc''' (var. '''vivaroalpenc'''), '''vivaroalpin''',<ref>{{Obratge|autor=[[Academia Occitana-Consistòri del Gai Saber]]|títol=Occitan vivaroalpin {{!}} Diccionari General de la Lenga Occitana|url=https://www.academiaoccitana.eu/diccionari/DGLO.pdf|url_accès=pdf|pagina=474}}</ref> o '''rodanoalpenc''',<ref>{{Ref-libre|títol=Grammaire provençale-gramatica provençala|nom=Guy|cognòm=Martin|nom2= Bernard|cognòm2=Moulin|editor=Institut d'Estudis Occitans|an=2007}}</ref> es lo dialècte [[nòrd-occitan]] parlat en [[França]] dins lo nòrd-èst de [[Velai]], de franjas au sud de [[Léger]], lo nòrd de [[Vivarés]], lo [[Daufinat]] meridional, aital coma en [[Itàlia]], dins las [[Valadas Occitanas]] e a [[la Gàrdia]] en [[Calàbria]] (lo [[bas-vivarés (parlar)|bas-vivarés]], nòrd-occitan el tanben, es pas de vivaroaupenc, mas la varietat nòrd-cevenòla dau lengadocian). == Denominacions == La denominacion de ''vivaroaupenc'' la devèm au lingüista [[Pèire Bèc]] dempuei los ans 1970, es lo nom que mai s'utiliza encuei. D'unes especialistas an donat tanben d'autres noms au vivaroaupenc: ''aupenc-daufinenc'' ([[Juli Ronjat]]), ''nòrd-provençal'' ([[Joan Glaudi Bouvier]]), ''anfizonic'' e lo domeni dialectau essent l'''Anfizòna'' ([[Pèire Nauton]]); o encara ''aupenc'', ''provençal aupenc'', ''gavòt'' dins un sens alarjat (normalament l'aupenc e lo gavòt son de subdivisions dau vivaroaupenc, vejatz [[vivaroaupenc#Sosdialèctes|çai sota]]). == Dinamica == [[Imatge:Linguae in Galloromania.svg|vinheta|Frontieras ancianas dialectalas en [[Gàllia]].]] Ancianament, lo vivaroaupenc s'estendiá fins a [[Mauriana]]<ref group="nt">"Mauriana" e non "Mauriena". http://linguistica-oc.com/wp-content/uploads/2013/07/Linguistica-occitana-6-CLO.pdf p 95.</ref> au nòrd-èst, mai a l'èst en [[Piemont]], mai au sud en [[Provença]], e mai au sud-oèst dins lo [[País Niçard]]<ref>https://ontsacaba.blogspot.com/2018/07/</ref><ref>https://web.archive.org/web/20210627234620/https://opinion.jornalet.com/laurenc-revest/blog/2957/tracas-de-reculaa-dal-vivaroalpenc-dins-var</ref><ref>https://web.archive.org/web/20210627200759/https://opinion.jornalet.com/laurenc-revest/blog/1912/tracas-de-reculaa-totala-o-parciala-dal-vivaroalpenc-entorn-de-nica</ref><ref>https://web.archive.org/web/20210627232811/https://opinion.jornalet.com/laurenc-revest/blog/3173/tracas-de-reculaa-possibla-de-loccitan-en-lo-sud-de-savoia-e-consideracions-linguisticas</ref><ref>https://web.archive.org/web/20210628160042/https://opinion.jornalet.com/laurenc-revest/blog/3182/tracas-de-reculaa-possibla-de-loccitan-en-isera</ref><ref>https://books.google.com/books?id=x31iAAAAMAAJ&dq=Terres+et+langages%2C+peuples+et+r%C3%A9gions%3A+Atlas+et+annexes+bonnaud&focus=searchwithinvolume&q=pi%C3%A9montais</ref>. Perdiguèt sas frontieras ancianas au profièch de l'[[arpitan]], dau [[piemontés]], dau [[ligur]], e dau [[provençau]]. == Caracteristicas == Sa caracteristica principala es la chaüta de las dentalas intervocalicas latinas simplas : ''chantaa'' (o ''chantaia'') per ''c(h)antada'', ''monea'' per ''moneda'', ''bastia'' (o ''bastiá'') per ''bastida'', ''maür'' per ''madur''. Lo vivaroaupenc, tocant a las T finalas tonicas representa un estat intermediari entre la situacion dels autres dialèctes occitans e la dau [[francés]] (E dau [[francoprovençal]]) : non i a convergéncia de fòrma entre d’una part los mots de formacion populara eissits d’un etimon que presenta una T simple intervocalica en sillaba finala (ex. [[latin]] {{Romanas|GRATU, PRATU, BONITATE, CIVITATE, FORTUNATU, LAXATU, STATU, MARITU, PARTITU, BATTUTU}}; en vivaroaupenc: ''grat, prat, bontat, ciutat, fortunat, laissat, estat, marit, partit, batut), ''e d’autra part los mots de formacion populara venguts d’un etimon ''en ''{{Romanas|TT}} ''(o {{Romanas|PT}}), ''o los mots que provenon d'un manlèu sabent au latin ''(''{{Romanas|CATTU, PLATTU, *RATTU, *PETTITTU, SEPTE, SOLU+ITTU }}; en vivaroaupenc: ''status, discretus, spiritus > ''c(h)at, plat, rat, petit, sèt, solet; ''estat, discret, esperit'') ; quand lo vivaroaupenc presenta, coma lo francés, doas serias distintas : 1) /gra/, /pra/, /buntˈa/, /siwt'a/, /furtyn'a/, /lejs'a/, /est'a/, /mar'i/, /part'i/, /bat' y/ ; 2) /ʧat/, /plat/, /rat/, /pet'it/, /sɛt/, /sul'et/ ; /est'at/, /diskr'et/, /esper'it/. ''-tz'' se pronóncia [s] levat per las formas verbalas, dins las qualas s'amudís completament. Un trach frequent mas non sistematic es lo rotacisme de '''l''' (passatge a '''r'''): ''barma'' per ''balma'' o ''bauma'', ''escòra'' per ''escòla'', ''saraa'' (o ''saraia'') per ''salada''. Los parlars aupencs (''stricto sensu'') an mantengut la prononciacion de la '''r''' finala dels infinitius (çò qu'es excepcional en occitan modèrne) e la '''m''' finala dels noms prononciada "-mp". Las combinacions de ''a'' e ''de'' + article que divergisson dau lengadocian son: *a + lo : ''au'' *a + las : ''a las'' o ''as'' *de + lo : ''dau'' *de + las : ''de las'' o ''das'' La desinéncia verbala de primiera persona i es '''-o''' au present de l'indicatiu (coma en francoprovençal, italian, catalan central e nòrd-occidental, castelhan, galego e portugués): ''parlo'' per ''parli'' o ''parle'', mas tanben a l'imperfait. == Article== L'article masculin ''lo'' ja au sègle XX èra en via de substitucion per ''le'', coma en [[auvernhat]], benlèu per influéncia de l'[[arpitan]] e de dialèctes francés. == Lexic == Lo vivaroaupenc ten en general lo vocabulari de l'occitan amb los eventuals cambiaments fonetics dau [[nòrd-occitan]], mas a tanben de formas lexicalas especificas (arcaïsmes e mots diferents de la rèsta de l'occitan) que plan sovent son comunas amb los dialèctes [[lemosin]] e [[auvernhat]]. Aqueste lexic conten de tèrmes tanben emplegats endacòm mai, pasmens los avèm pas exclus per l'amor de donar una mòstra dau vocabulari vivaroaupenc. * afiquet: àbit, vestit, pelha, guelha * arlèri: original, babòi * as [a] : v. Vès * ateirar: recaptar, arranjar, adaptar * aüra : ara * aure: autre ; autra causa * barraiar: ?? * brisa (una) : momenton * chalaa: traça en la nèu * chamin: camin. sobre chamin: pel camin * chavalh, chavau: caval * chorma: grope, còlha * daube: ambe * d'ès: v. Vès * demiea: mièg, mièja * dimencha f. : dimenge * dintre: dins (tanben emplegat) * dissande(s): dissabte * divèrt: disavèrt; dolent, marrit * entalabordir: estordir * eissubliar: oblidar * embabiolar, embabiaular: enfaitilhar amb de mots * endarrier: autom, tardor * enlojar(s'): obstruir * enquesiam (mai): endacòm (mai) * entrapar: plantar, atrapar * esgrasar: gratar * esmaiar: inquietar, estonar; ocupar, afarar * eüra: v. Aüra * fachina : nina, patòta, popada, popèia * fesclard: embuc * fuèc: fuòc * galar (se) : s’amusar * gangalhar (se) : brandar * garçon: filh * garna: branca de conifèr amb las agulhas * gibar: secotir * golalhon: gargalhon * guinhar: bolegar * jarri: buòu, brau * laïns: dedins, lahens/laguens gasc. * liéger: legir, léger * lucar: gaitar (tanben emplegat) * marrit, marria: enfant, manit, filh, -a * mièijorn o miegjorn: miègjorn * nèça: neboda * nipat: original (persona estranha) * ordi(lh?)s: otilhs * paniòu: nesci, pauc desgordit * paparòt: pureia, sopa * patir: suportar * pechon: pichon, dròlle, mainat (tanben emplegats) * pechon-marrit, pechona-marria: pichon-filh, pichona-filha * pereu: tanben * pialar: escorçar * piana: pantofla * pifraire: golut * pom m. : poma * quesar (/se ~) : (se) calhar, (se) tàiser * quistar: recampar (d'argent, de causas) * rata penaa, rata pena, rata plena, rata pen(n)ata, rata penada, rata penat, rata bòrnha, rata voloira [voroira] («soritz que pana») * recèure: recebre * recordari: pensada, tèsta (al figurat) * remieutar : murmurar * ren: res. quauque ren aure: quauque ren mai * repuar: reprendre, recomençar * saule, -a : sadol, -a * soca: còlha * tabalòri: nesci * taravèla: foradoira, traucadoira * tege: fart * totaüra: totara * uau [jaw] : uèlh (tanben emplegat) * varalh : tap (trafec rotièr) * varalhar: agitar; forfolhar; vagabondar, rodar * vès, v-ès [ves/be], [vas], d'ès : en/a; a cò de. ex: ''Vès Clarmont'' ([[Marcha]], Lengadòc, Provença, [[Forés]], [[vivaro-aupenc|vivaro-alpin]]) (la poténcia e omnipreséncia del francés bota a identificar ''v-ès'' a ''vèrs'', mas las doas proposicions non an pas ren a veire) == Sosdialèctes == I a dos grands sosdialèctes. * L''''aupenc''' (vivaroaupenc de l'èst) se parla dins los [[Aups]], çò es dins las [[Valadas Occitanas]] (estat italian), los [[Auts Aups]], lo nòrd e lo centre dels [[Aups Maritims]] e lo nòrd e lo centre dels [[Aups d'Auta Provença]]. Se caracteriza per una fonetica fòrça conservatritz, ont sovent se pronóncia totas las consonantas finalas coma en occitan medieval, en particular la ''-r'' finala dels vèrbs a l'infinitiu e de las terminasons ''-ier, -aor, -ior'' (per ''-ador, -idor''). Tanben se pòt auvir, dins certans parlars, las finalas intactas ''-m'' {{IPA|[m]}}, ''-rn'' {{IPA|[rn]}}, ''-rm'' {{IPA|[rm]}}, ''-lm'' {{IPA|[lm]}}. Se subdividís en doas sosvarietats segon [[Robèrt Lafont]]: ** Lo '''[[cisaupenc]]''' o '''aupenc oriental''' dins las [[Valadas Occitanas]] (estat italian). Una autra classificacion, segon [[Felip Martèl]], parla de l''''inaupenc''', que correspònd aproximativament au cisaupenc, mas en exclusent las Valadas Occitanas dau nòrd e en apondent Cairàs. ** Lo '''gavòt''' subre lo pendís occidentau dels Alps (estat francés). Una autra classificacion, segon [[Felip Martèl]], parla de l''''intraaupenc''', que correspònd aproximativament au gavòt, mas en exclusent Cairàs e en inclusent lo nòrd de las Valadas Occitanas. * Lo '''vivarodaufinenc''' (vivaroaupenc de l'oèst) se parla dins lo sud d'[[Isèra (departament)|Isèra]], [[Droma (departament)|Droma]], lo nòrd de [[Vivarés]] ([[Ardecha (departament)|Ardecha]]), lo nòrd-èst de [[Velai]] o dau [[Naut Léger]] (vèrs [[Sinjau]]) e dins de franjas au sud de [[Léger (departament)|Léger]] (vèrs [[Sant Bonet dau Chastèl]] e [[Lo Borg d'Argentau]]). Se caracteriza per una fonetica mai evolutiva, pròcha de las tendéncias de l'[[auvernhat]] e dau [[Lemosin (dialècte)|lemosin]], en amudissent las consonantas finalas. Segon [[Felip Martèl]], i a doas sosvarietats: ** Lo '''vivarovelaiés''' a l'oèst de Ròse (nòrd-èst de Velai, franjas de Léger e nòrd de Vivarés : Naut Vivarés, Botèiras). ** Lo '''[[rodanodaufinenc]]''' en Droma e dins lo sud d'Isèra. Chal ben precisar que lo '''[[bas-vivarés (parlar)|bas-vivarés]]''' (o '''sud-vivarés''') es un parlar lengadocian e non pas vivaroaupenc. == Comparason de las nòrmas == En [[cisaupenc]] (varietat de vivaroaupenc de las [[Valadas Occitanas]]), doas nòrmas se fan concurréncia, la [[nòrma classica]] e la [[nòrma de l'Escòla dau Pò]]. <center> {| class="wikitable" celpadding="4" align="center" |- ! colspan="2"| Comparason entre las doas nòrmas existentas en occitan cisaupenc (extrach de la Declaracion Universala dels Dreches Umans) <small>Un tablèu mai complet de totas las nòrmas de l'occitan se pòt consultar a l'article [[occitan#Grafia|occitan]].</small> |- ! [[Nòrma classica]] ! [[Nòrma de l'Escòla dau Pò]] |- |style="background: #f9f9f9; "|Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotaas de rason e de consciéncia e lor chal agir entre elas amb un esperit de frairesa. |style="background: #f9f9f9; "|Toutes les persounes naisoun liures e egales en dignità e en drech. Soun douta de razoun e de counsiensio e lour chal agir entre eles amb (/bou) un esperit de freireso. |} </center> == Bibliografia == * [http://books.google.fr/books?id=mBJ0IAJG6ZcC&pg=PA194&lpg=PA194&dq=enracar+occitan&source=bl&ots=n0I2-LBzBg&sig=A7nQqat5eXwpg-Y639g9DzIBty8&hl=ca&sa=X&ei=_8UWVN73DdXVauqPgYAL&ved=0CEEQ6AEwBA#v=onepage&q&f=false Mots du Champsaur, Hautes-Alpes, Claudette Germ] *Alibert L., 1976, Gramatica occitana segond los parlars lengadocians, Montpellier, CEO, 2a edicion. *Anghilante D. & Bianco G., 2002, Parlar, lèser, escriure en occitan alpenc oriental, Regione Piemonte / Chambra d’òc. * [[Franc Bronzat|BRONZAT Franc]], [[Felip Martèl|MARTÈL Felip]] (1983), ''L'espandi dialectau aupenc, assag de descripcion'', Revista ''Novel temp''. *Carrera A. 2007, Gramatica aranesa, Lleida, Pagès Editor. *Comission internacionala per la normalizacion linguística de l’occitan alpin 2008, Nòrmas ortogràficas, chausias morfològicas e vocabulari de l’occitan alpin oriental, Coni, Espaci occitan / Regione Piemonte. *Chambon J.-P., 2003, « La déclinaison en ancien occitan ou : comment s’en débarrasser ? Une réanalyse descriptive non orthodoxe de la flexion substantivale », RLiR, n° 67. * DALBERA Jean Philippe, 1994. Les parlers des Alpes- Maritimes, étude comparative, essai de recontruction, ed. Association Internationale d’Etudes Occitanes, Londras (Anglaterra), 1984, 750 p. *Deledar J., 1995, Grammaire des parlers Couserannais, IEO-Arièja, Loubières (09). *Deledar J. &t Poujade P., 2001, L’occitan parlé en Ariège, Pamiers, Cercle Occitan Prosper Estieu. *Desrozier P. & Ros J., 1974, L’ortografia occitana, lo lemosin, CEO, Université de Montpellier III. *De Stefano A. 1909, La Noble leçon des vaudois du Piémont, Paris, Honoré Champion. *Di Lizan P. 1986, Occitano Alpino. Cenni storici, grammatica, vangelo di S. Marco, Cuneo, Primalpe. *Griset I. 1966, La parlata provenzaleggiante di Inverso Pinasca (Torino) e la penetrazione del piemontese in Val Perosa e val San Martino, Giappichelli Editore, Torino, 182 p. *Hirsch, E., 1978, Provenzalische Mundarttexte aus Piemont, Tübingen, Max Niemeyer Verlag. *L’occitano dell’alta Val Pellice, studio morfologico, 2007, Provincia di Torino / Comunità montana Val Pellice - Società di studi valdesi. *Lafont R., 1971, L’ortografia occitana, sos principis, CEO, Université de Montpellier III. *Lafont R., 1972, L’ortografia occitana, lo provençau, CEO, Université de Montpellier III, 74 p. *Morosi G. 1890, L’odierno linguaggio dei Valdesi del Piemonte, AGI, t. XI, pp. 309416. *Pons T. 1968, « Georges Morel, prosateur occitan du XVIème siècle », Annales de l’Institut d’Etudes Occitanes, 4ème série, n° 3 pp. 341-347. *Pons T. & Genre A., 2003, Prontuario morfologico del dialetto occitano-provenzale alpino della Val Germanasca, Pinerolo, Alzani editore. * REVEST Laurenç, 2002. Lingüística sincrònica, lo parlar vivaroalpin de Berra (Alps Maritimas), airal trivalent entre vivaroalpin maritime, creissent e meian. 4 p. trabalh presentat a la universitat de Niça, facultat de Letras. * REVEST Laurenç, 2003. Le vivaroalpin maritime (dit gavot) et la zone au contact du niçois et du provençal dans les Alpes Maritimes, 135 p. Memòria de Mestritge. *Sibille J., 2003, La Passion de saint André, drame religieux de 1512 en occitan briançonnais : édition critique, étude linguistique comparée, thèse de l’Université de Lyon II. *Sibille Jean 2008, « Les formes en -i issues du nominatif pluriel de la 2ème déclinaison latine, en occitan : essai d’approche panchronique », in Fréchet C. (dir.), Langues et cultures de France et d’ailleurs. Hommage à Jean-Baptiste Martin, Lyon, PUL, pp. 233-250. *Telmon T. & Canobbio S., 2004-..., Atlante linguistico del Piemonte occidentale, Torino Priuli & Verluca editori. (http://www.alepo.unito.it). == Liams == * [https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01015995 ''De l’adaptation de la graphie dite classique de l’occitan aux variétés les plus atypiques : Le cas de -t final en vivaro-alpin et de -s du pluriel en cisalpin méridional'', [[Jean Sibille]] ] * [http://www.marraire.com Sit sus l'occitan vivaroaupenc de Velai e Vivarés] * [http://www.bartavel.com Sit sus l'occitan vivaroaupenc dau] [[Naut Vivarés|Vivarés]] [[Naut Vivarés|Naut]] * [http://ccocpaisnissart.chez-alice.fr/ccocpn/La_lenga_alpina_de_Berra_Las_Alps.htm Presentacion del gavòt berrenc o palhonenc pel lingüista Laurenç Revèst] * [http://en.calameo.com/read/000047076bd93d49b3c3a Imatgièr italian - occitan aupenc per la mainada] * [http://en.calameo.com/read/002111882f5664a24b650?authid=pduXhOLo56PM Pechon lexic d'alpin d'òc, Hardryan e Pénélope Devirieux sus Calameo] * [http://chateau-de-lyon.forumactif.com/t21023-pechon-lexic-d-alpin-d-oc Pechon lexic d'alpin d'òc, Hardryan e Pénélope Devirieux] * [https://web.archive.org/web/20111109134719/http://www.marraire.com/Ressour/Lexique.pdf Lexic del vivaroaupenc e del vivarés, Didier Grange, 2008] * [http://www.espaci-occitan.com/asso/file/diccionari_alpin_oc.pdf Lexic francés - occitan aupenc, Andrieu Faure, 2009] * [http://occitan.vivaro.alpin.free.fr Apréner la lenga e lo vocabulari occitan vivaroaupenc] * [http://www.mollieres.fr/index.php?rub=9&ssrub=26&sssrub=0&lettre= Lexic del gavòt] * [http://www.mollieres.fr/?rub=9&ssrub=47 Presentacion e caracteristicas del gavòt] * [http://www.mollieres.fr/index.php?rub=9&ssrub=46 Gramatica del gavòt de Molièras] * [http://www.mollieres.fr/index.php?rub=11&ssrub=42 Provèrbes e dichas de Molièras] * [http://www.mollieres.fr/index.php?rub=11&ssrub=55 Comptinas de Molièras] * [http://www.mollieres.fr/index.php?rub=9&ssrub=45&sssrub=21 Lexic del b♫sc e las plantas de Molièras] * [https://web.archive.org/web/20160729062048/https://issuu.com/costantino_t/docs/vern_ital_final/26 Lexic plurilingüe de [[Lo Vernant]] (Valadas)] == Voses connèxas == * [[lengas indoeuropèas]] ** [[lengas italicas]] *** [[lengas romanicas]] **** [[Occitanoromanic|lengas occitanoromanicas]] ***** [[occitan]] ****** [[nòrdoccitan]] ******* '''vivaroaupenc''' * [[Lingüistica]] * [[Lenga]] == Nòtas == [[Categoria:Vivaroaupenc (dialècte)|*]] <references group="nt" /> == Referéncias == nqcmcm7pne9pl1hjvn80y8r9y9mfr84 0 21330 2473941 2360685 2025-06-08T22:39:58Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2473941 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Image:Gloria Estefan.jpg|thumb|Gloria Estefan]] '''Gloria Estefan''', lo pseudonim de '''Gloria Maria Milagrosa Fajardo''' ([[L'Avana]] ([[Cuba]]), [[1 de setembre]] de [[1957]]), es una cantaira famosa que uèi viu als [[Estats Units]]. Sa familha fugiguèt de [[Cuba]] quand Gloria aviá pas qu'un an, vist que son paire aviá participat a la dictatura sanguinària de [[Fulgencio Batista]], e recercat per divèrses crimes contra la populacion. Aprèp un an a [[Miami]], la familha càmbia de vila un còp mai, cap a [[Tèxas]], ont lo paire de Gloria es transferit per de rasons de trabalh coma militar de l'armada dels Estats Units. Gloria cultivèt dempuèi qu'èra pichòta son amor per la musica. Amb lo pas dels ans, e amb l'idèa d'organizar un grop musical, coneguèt Emilio Estefan, que se maridarà amb el mai tard. Lo jove Emilio animava de fèstas e los maridatges amb son grop: lo "Miami Latin Boys", que Gloria ne vendrà far partida qualque temps aprèp. Aprèp maites concèrts, lo nom del grop cambièt per "[[Miami Sound Machine]]". Gloria e Emilio se maridèron en 1978. En 1980 nasquèt lo primièr filh del parelh, Nayib. Aquela meteissa annada se moriguèt lo paire de Gloria. Encara en 1980, comencèron a publicar sos primièrs trabalhs: 'Renacer', Miami Sound Machine', 'Imported'... Se mesclan dins aqueles disques las sonoritats latinas a las paraulas en espanhòl e en anglés. En 1981 la cadena CBS faguèt un contracte al Miami Sound Machine que permetèt de sortir los disques seguents. En 1993 Gloria obtenguèt un Grammy pel disc 'Mi tierra'. En 1995 capitèt de recebre un autre Grammy pel disc 'Abriendo puertas'. [[Image:GloriaEstefan.jpg|thumb|right|250px|Gloria Estefan]] ==Discografia== ''Amb lo Miami Sound Machine:'' * '''''Renacer''''' ([[1977]]) * '''''Miami Sound Machine''''' ([[1978]]) * '''''Imported''''' ([[1979]]) * '''''MSM''''' ([[1980]]) * '''''Otra Vez''''' ([[1981]]) * '''''Rio''''' ([[1982]]) * '''''A Toda Maquina''''' ([[1984]]) * '''''Eyes of Innocence''''' ([[1984]]) US: Disc d'aur * '''''Primitive Love''''' ([[1986]]) US: 3 disques de platina * '''''Let It Loose''''' ([[1987]]) US: 4 disques de platina * '''''Anything For You''''' (Let It Loose, en version pel mercat britannic) ([[1988]]) ''Coma solista:'' * '''''Cuts Both Ways''''' ([[1989]]) US: 3 disques de platina * '''''Exitos de Gloria Estefan'''''' ([[1990]]) * '''''Into the Light''''' ([[1991]]) US: 2 disques de platina * '''''Greatest Hits''''' ([[1992]]) US: 4 disques de platina * '''''Mi Tierra''''' ([[1993]]) US: 1 disc de platina * '''''Christmas Through Your Eyes''''' ([[1993]]) US: 1 disc de platina * '''''Hold Me, Thrill Me, Kiss Me''''' ([[1994]]) US: 2 disques de platina * '''''Abriendo Puertas''''' ([[1995]]) US: Disc d'aur * '''''Destiny''''' ([[1996]]) US: Disc d'aur * '''''Gloria!''''' ([[1998]]) US: Disc d'aur * '''''Alma Caribeña''''' ([[2000]]) US: Disc d'aur * '''''Greatest Hits, Vol. II''''' ([[2001]]) * '''''Unwrapped''''' ([[2003]]) * '''''Amor y Suerte: Exitos Romanticos''''' ([[2004]]) ==Ligams extèrnes== *[https://web.archive.org/web/20110725090618/http://www.gloriaestefan.com/ Sit oficial de Gloria Estefan] *[http://www.facebook.com/#!/pages/Official-GloriaEstefan-Site/138069967462?ref=ts Gloria Estefan Official Facebook] *[http://www.youtube.com/GloriaEstefanMusic Gloria Estefan Official Fan TV] *[https://web.archive.org/web/20100612063052/http://congaonline.net/ Conga OnLine Fans] *[https://web.archive.org/web/20070630091822/http://www.gloriaestefanmexico.com/ Fan Club Gloria Estefan de Mexic] *[http://www.nndb.com/people/117/000023048/ perfil de Gloria Estefan al NNDB] *[https://web.archive.org/web/20051019171959/http://www.gloriaonline.com/ Sit oficial de SONY Music sus Gloria Estefan] {{portal musica}} {{ORDENA:Estefan, Gloria}} [[Categoria:Cantaira americana|Estefan, Gloria]] [[Categoria:Compositor american|Estefan, Gloria]] [[Categoria:Naissença en 1957|Estefan, Gloria]] [[Categoria:Musica latina|Estefan, Gloria]] [[Categoria:Salsa|Estefan, Gloria]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990|Estefan, Gloria]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2000]] 1dhsgqad2k8zl8u9xxbxfjgtyhsc6rb 0 22695 2473900 2473869 2025-06-08T14:55:08Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473900 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Ligams extèrnes == * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] [[Categoria:Mar]] joluyumanzg5bvvzfsarksml8yfrh7d 2473903 2473900 2025-06-08T15:28:42Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473903 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de la estèpa eurasiatica e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. Lo tèrç central es constituït per la depression de Derbent, un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m. Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Ligams extèrnes == * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] [[Categoria:Mar]] 20wfohuc1dwdj7x7y69w1h6uwp1r8t2 2473905 2473903 2025-06-08T15:33:10Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473905 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin endoreïc que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de la estèpa eurasiatica e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la depression de Derbent, un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m. Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Ligams extèrnes == * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] [[Categoria:Mar]] hzxyna0xhvexjesnl1v7n66pqc1a1fo 2473906 2473905 2025-06-08T15:36:26Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473906 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin endoreïc que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de la estèpa eurasiatica e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la depression de Derbent, un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m. Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Ligams extèrnes == * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] [[Categoria:Mar]] gdpgc6c86gtl2l97cub7kezp25q5scy 2473907 2473906 2025-06-08T15:36:47Z Toku 7678 /* Geografia */ 2473907 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin endoreïc que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de la estèpa eurasiatica e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la depression de Derbent, un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m. Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Ligams extèrnes == * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] [[Categoria:Mar]] ojr0xuhybvq2ilfszm7lnndmvhwrd7w 2473908 2473907 2025-06-08T15:40:46Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473908 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin endoreïc que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de la estèpa eurasiatica e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la depression de Derbent, un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m. Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Ligams extèrnes == * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] [[Categoria:Mar]] f0u5714ghbr8qpd5q367a1htzwhzb0l 2473909 2473908 2025-06-08T15:41:23Z Toku 7678 /* Ligams extèrnes */ 2473909 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin endoreïc que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de la estèpa eurasiatica e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la depression de Derbent, un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m. Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] ao4silscg6arwc3uzlwmtn3hjzwp755 2473910 2473909 2025-06-08T15:41:49Z Toku 7678 /* Transpòrts */ 2473910 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin endoreïc que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de la estèpa eurasiatica e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la depression de Derbent, un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m. Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] t1xsk0dp2c2cscfz9b7vhwh1gqjaj5e 2473911 2473910 2025-06-08T15:43:20Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473911 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] 7npnc7xridv5zgjzlm3rm08d44cw0ou 2473912 2473911 2025-06-08T15:49:56Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473912 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. A l'èst, la lòna de [[Karabogazgöl]] comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 7 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] 145k9xv3lpxg568anrfqt2zwz2v2vor 2473913 2473912 2025-06-08T15:50:10Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473913 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. A l'èst, la lòna de [[Karabogazgöl]] comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 10 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] 7xjhjm8llvrryvjhsvitoyq1kta339x 2473914 2473913 2025-06-08T15:57:57Z Toku 7678 /* Geologia */ 2473914 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt<ref>[[anglés|'''(en)''']] Christiaan G. C. van Baak, Arjen Grothe, Keith Richards, Marius Stoica, Elmira Aliyeva, Gareth R. Davies, Klaudia F. Kuiper e Wout Krijgsman, « Flooding of the Caspian Sea at the intensification of Northern Hemisphere Glaciations », ''Global and Planetary Change'', n° 174, 2019, pp. 153-163.</ref>. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. E. Khain, A. N. Gadjiev e T. N. Kengerli, « Tectonic origin of the Apsheron Threshold in the Caspian Sea », ''Doklady Earth Sciences'', vol. 414, n° 1, 2007, pp. 552-556.</ref>. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. A l'èst, la lòna de [[Karabogazgöl]] comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 10 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] 4mz4bmji7ufdibeeivm97ykztb5oozc 2473915 2473914 2025-06-08T15:58:36Z Toku 7678 /* Ligams intèrnes */ 2473915 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt<ref>[[anglés|'''(en)''']] Christiaan G. C. van Baak, Arjen Grothe, Keith Richards, Marius Stoica, Elmira Aliyeva, Gareth R. Davies, Klaudia F. Kuiper e Wout Krijgsman, « Flooding of the Caspian Sea at the intensification of Northern Hemisphere Glaciations », ''Global and Planetary Change'', n° 174, 2019, pp. 153-163.</ref>. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. E. Khain, A. N. Gadjiev e T. N. Kengerli, « Tectonic origin of the Apsheron Threshold in the Caspian Sea », ''Doklady Earth Sciences'', vol. 414, n° 1, 2007, pp. 552-556.</ref>. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. A l'èst, la lòna de [[Karabogazgöl]] comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 10 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Bibliografia === * {{en}} A. G. Kostianoi e A. Kosarev, ''The Caspian Sea Environment'', Birkhäuser, 2005. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] m064yrexdwe6e2l317br0kwrt4uowtk 2473916 2473915 2025-06-08T15:59:08Z Toku 7678 /* Ligams intèrnes */ 2473916 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[Canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt<ref>[[anglés|'''(en)''']] Christiaan G. C. van Baak, Arjen Grothe, Keith Richards, Marius Stoica, Elmira Aliyeva, Gareth R. Davies, Klaudia F. Kuiper e Wout Krijgsman, « Flooding of the Caspian Sea at the intensification of Northern Hemisphere Glaciations », ''Global and Planetary Change'', n° 174, 2019, pp. 153-163.</ref>. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. E. Khain, A. N. Gadjiev e T. N. Kengerli, « Tectonic origin of the Apsheron Threshold in the Caspian Sea », ''Doklady Earth Sciences'', vol. 414, n° 1, 2007, pp. 552-556.</ref>. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. A l'èst, la lòna de [[Karabogazgöl]] comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 10 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Karabogazgöl]]. * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Bibliografia === * {{en}} A. G. Kostianoi e A. Kosarev, ''The Caspian Sea Environment'', Birkhäuser, 2005. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] 5ik6kcgyktpdavw15qz2inty970y2re 2473917 2473916 2025-06-08T16:00:46Z Toku 7678 /* Geografia */ 2473917 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana a una superficia totala de {{formatnum:371000}} km². Es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. Es religada a la [[mar d'Azov]] pel [[canal de Manitx]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt<ref>[[anglés|'''(en)''']] Christiaan G. C. van Baak, Arjen Grothe, Keith Richards, Marius Stoica, Elmira Aliyeva, Gareth R. Davies, Klaudia F. Kuiper e Wout Krijgsman, « Flooding of the Caspian Sea at the intensification of Northern Hemisphere Glaciations », ''Global and Planetary Change'', n° 174, 2019, pp. 153-163.</ref>. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. E. Khain, A. N. Gadjiev e T. N. Kengerli, « Tectonic origin of the Apsheron Threshold in the Caspian Sea », ''Doklady Earth Sciences'', vol. 414, n° 1, 2007, pp. 552-556.</ref>. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. A l'èst, la lòna de [[Karabogazgöl]] comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 10 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Karabogazgöl]]. * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Bibliografia === * {{en}} A. G. Kostianoi e A. Kosarev, ''The Caspian Sea Environment'', Birkhäuser, 2005. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] phutg7je45dot95o44hln9j6x3y2r2h 2473918 2473917 2025-06-08T16:02:14Z Toku 7678 Aqueu canal existís pas encara. 2473918 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana a una superficia totala de {{formatnum:371000}} km². Es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga dintrada en forma de golf nomenada Karabogazgöl. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt<ref>[[anglés|'''(en)''']] Christiaan G. C. van Baak, Arjen Grothe, Keith Richards, Marius Stoica, Elmira Aliyeva, Gareth R. Davies, Klaudia F. Kuiper e Wout Krijgsman, « Flooding of the Caspian Sea at the intensification of Northern Hemisphere Glaciations », ''Global and Planetary Change'', n° 174, 2019, pp. 153-163.</ref>. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. E. Khain, A. N. Gadjiev e T. N. Kengerli, « Tectonic origin of the Apsheron Threshold in the Caspian Sea », ''Doklady Earth Sciences'', vol. 414, n° 1, 2007, pp. 552-556.</ref>. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. A l'èst, la lòna de [[Karabogazgöl]] comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 10 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Karabogazgöl]]. * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Bibliografia === * {{en}} A. G. Kostianoi e A. Kosarev, ''The Caspian Sea Environment'', Birkhäuser, 2005. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] 0lk1osb9067t2ksrp73pe618fm4lvkx 2473919 2473918 2025-06-08T16:02:57Z Toku 7678 /* Geografia */ 2473919 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana a una superficia totala de {{formatnum:371000}} km². Es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga lòna en forma de golf nomenada [[Karabogazgöl]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt<ref>[[anglés|'''(en)''']] Christiaan G. C. van Baak, Arjen Grothe, Keith Richards, Marius Stoica, Elmira Aliyeva, Gareth R. Davies, Klaudia F. Kuiper e Wout Krijgsman, « Flooding of the Caspian Sea at the intensification of Northern Hemisphere Glaciations », ''Global and Planetary Change'', n° 174, 2019, pp. 153-163.</ref>. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. E. Khain, A. N. Gadjiev e T. N. Kengerli, « Tectonic origin of the Apsheron Threshold in the Caspian Sea », ''Doklady Earth Sciences'', vol. 414, n° 1, 2007, pp. 552-556.</ref>. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. A l'èst, la lòna de [[Karabogazgöl]] comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 10 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada. === Vilas costièiras === Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Karabogazgöl]]. * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Bibliografia === * {{en}} A. G. Kostianoi e A. Kosarev, ''The Caspian Sea Environment'', Birkhäuser, 2005. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] 0i9xig6tdzuujzybsaq0eq6pq10oi8e 2473920 2473919 2025-06-08T16:07:39Z Toku 7678 /* Vilas costièiras */ 2473920 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!-- Article redigit en lengadocian --> {{1000 fondamentals}} [[Fichièr:Caspian Sea from orbit.jpg|thumb|right|Mar Caspiana, vista per satellit ([[NASA]])]] La '''mar Caspiana''' es una [[mar]] tancada situada entre [[Asia]] e [[Euròpa]]. Es la massa d'aiga interiora mai granda del mond, amb una superficia de {{unitat|371000|km²}} e un volum de {{unitat|78200|km³}} ; a de caracteristicas comunas tan amb las mars coma amb los [[lac]]s. Sovent es considerada coma lo lac pus grand del mond, emai que contenga pas d'aiga doça mas salada. == Geografia == La mar Caspiana a una superficia totala de {{formatnum:371000}} km². Es bordada per [[Russia]] a l'oèst, per [[Azerbaitjan]] al sud-oèst, per [[Iran]] al sud, per [[Turcmenistan]] al sud-èst e per [[Cazacstan]] al nòrd e a l'èst, ont se trapan las estèpas de l'[[Asia Centrala]]. Al sud-oèst de la Caspiana se tròban las montanhas de [[Caucàs]], e al sud lo massís d'[[Elborz]]. Sus la còsta orientala, en Turcmenistan, ten una larga lòna en forma de golf nomenada [[Karabogazgöl]]. === Geologia === Coma la [[mar Negra]] o la [[mar d'Aral]], la mar Caspiana es [[geologia|geologicament]] una mar residuala de la [[mar Paratètis]]. Durant lo [[Pliocèn]] (5,3-2,6 Ma), aquela mar se subdividiguèt en divèrsas mars interioras. La màger part d'aquelas estendudas d'[[aiga]] s'assequèron lentament e desapareguèron abans la fin del [[Plèistocèn]] (2,58-0,011 Ma). Totun, la mar Caspiana subrevisquèt malgrat de periòdes d'assecament mai o mens complèt<ref>[[anglés|'''(en)''']] Christiaan G. C. van Baak, Arjen Grothe, Keith Richards, Marius Stoica, Elmira Aliyeva, Gareth R. Davies, Klaudia F. Kuiper e Wout Krijgsman, « Flooding of the Caspian Sea at the intensification of Northern Hemisphere Glaciations », ''Global and Planetary Change'', n° 174, 2019, pp. 153-163.</ref>. Al jorn de uèi, ocupa lo fons d'un important bacin [[Endoreïsme|endoreïc]] que s'espandís sus una partida importanta de l'[[Asia Centrala]]. A causa d'aquela particularitat, son nivèl es pas connectat al nivèl de l'[[ocean mondial]] e la superficia de la mar Caspiana se tròba donc a 27,6 m en dejós del nivèl mejan dels [[ocean|oceans]]. La mar actuala es organizada al torn de tres regions diferentas. Lo tèrç nòrd es ocupat per una zòna pauc prigonda (de 0 a 15 m) que recep las aigas e los sediments dels fluvis [[Vòlga]] e [[Oral (flume)|Oral]]. Dins aquela region, s'espandís en realitat sus una partida de l'[[estèpa]] [[Eurasia|eurasiatica]] e la superficia ocupada pòu variar rapidament en foncion de l'umiditat. L'[[aiga]] i es quasi doça pr'amor que los apòrts dels dos cors d'aiga alunhan las aigas saladas. D'ivèrn, lo nòrd pòt aital facilament gelar. Lo tèrç central es constituït per la [[depression de Derbent]], un vestigi de l'ocean Paratètis que sa prigondor pòt passar 700 m. Geologicament, son sòl es aital compausat pels restes d'una [[placa oceanica]] [[basalt|basaltica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. G. Kaz'min e E. V. Verzhbitskii, « Age and origin of the South Caspian Basin », ''Oceanology'', vol. 51, n° 1, 2011, pp. 131-140.</ref>. Enfin, lo tèrç ocupa la depression dau sud de la Caspiana qu'es la region mai prigonda de la mar ({{formatnum:1025}} m). Es tanben un vestigi oceanic. Los dos bacins son separats per un pas oceanic d'origina [[tectonica de las placas|tectonica]]<ref>[[anglés|'''(en)''']] V. E. Khain, A. N. Gadjiev e T. N. Kengerli, « Tectonic origin of the Apsheron Threshold in the Caspian Sea », ''Doklady Earth Sciences'', vol. 414, n° 1, 2007, pp. 552-556.</ref>. L'aiga i es [[aiga saumastra|saumastra]] pr'amor que la prigondor permet de concentrar la [[sal alimentària|sal]]. A l'èst, la lòna de [[Karabogazgöl]] comunica amb la mar Caspiana per un pichon estrech. Pauc prigonda (de 4 a 10 m segon las sasons), es una estenduda d'aiga fòrça salada. === Demografia e vilas costièiras === La demografia de la mar Caspiana es largament dictada pel climat. Las regions deserticas del nòrd e de l'èst son pauc pobladas e las ribas oèst e sud, que benefician de condicions mai temperadas son mai pobladas. Las principalas vilas a la broa de la mar Caspiana son: * [[Astrakhan]], [[Derbent]] e [[Makhatxkalà]], en Russia * [[Bakó]], en Azerbaitjan * [[Astara]], [[Bandar-e Anzali]] e [[Chalus]], en Iran * [[Türkmenbaşy]] (l'anciana Krasnovodsk), en Turcmenistan * [[Aktau]] (l'anciana Xevtxenko) e [[Atyrau]] (l'anciana Guriev), en Cazacstan == Istòria == [[Fichièr:Stenka Razin by Vasily Surikov 1906.jpg|thumb|right|[[Stenka Razin]] en la Mar Caspiana ([[Vasily Surikov]])]] Dins l'[[antiquitat]], la mar Caspiana èra nomenada l'''ocean [[Ircània|Ircan]]''. Puèi foguèt tanben nomenada ''mar de [[Mazandaran]]'', ''mar [[Khàzars|Khàzar]]'' e ''mar Khvalissian''. A la broa de la Caspiana i aguèt las ciutats istoricas d'[[Ircània]], [[Tamisheh]], [[Atil]] e [[Khazaran]]. == Fauna == La mar Caspiana conten un grand nombre d'[[esturion]]s, que lors uòus son transformats en [[caviar]]. Çaquelà, la subrepesca afècta talament la populacion d'esturions que los ecologistas ne reclaman l'interdiccion totala fins que la populacion d'aqueste peis se recobre. == Petròli == La region es rica en fonts d'[[energia]]. En mai dels camps [[petròli|petrolifèrs]] descobèrts recentament, i a tanben las pròvas de l'existéncia de grandas resèrvas de gas natural. Pasmens caldriá una exploracion a fons per ne definir lo futur potencial. Los estats que costejan la mar Caspiana an obtengut una granda importància geopolitica, especialament a causa de l'inestabilitat de l'[[Orient Mejan]], que pòt afectar las politicas energeticas de fòrça païses occidentals. Un autre factor que cal prendre en compte es lo novèl desplegament militar [[Estats Units|nòrd-american]] dins la region centreasiatica. [[imatge:caspienne.jpg|thumb|250px|La mar Caspiana e los Estats ribairencs]] Un problèma clau es l'estatut de la mar Caspiana e l'establiment de las frontièiras maritimas entre los cinc estats del litoral. Russia, Azerbaitjan e Cazacstan an signat un acòrd en [[2003]] per se partejar la Caspiana septentrionala (64%), malgrat que los autres dos païses ribairencs, Iran e Turcmenistan, s'i foguèsson pas aponduts. L'acòrd entre los tres estats, qu'a influït la produccion de petròli, segurament influirà lo sieu desenvolopament futur, que pòt demorar atudat dins los cas iranian e turcmèn. A l'ora d'ara, Azerbaitjan e Cazacstan an experimentat lo màger acreissement dins la produccion petrolièra (+70%) dempuèi [[1992]]. Malgrat aquò, la region produtz pas encara tot son potencial, que la produccion regionala totala es de 1,6 milions de barrils ({{unitat|250000|m|3}}) jornalièrs, çò qu'es mens que la produccion de [[Brasil]]. S'estima qu'aquesta produccion se triplarà cap a 2010. == Caracteristicas e ecologia == [[Vòlga]] (que i pòrta 80% de l'aiga de riu) e [[Oral]] s'escampan dins la Caspiana, qu'es [[endoreïc]]a, çò es qu'a pas d'[[emissari]] (las pèrdas naturalas d'aiga son degudas unicament a l'[[evaporacion]]). D'aqueste biais, l'[[ecosistèma]] caspian es lo d'una conca tancada, amb lo sieu pròpri nivèl de mar, independent del nivèl [[eustatisme|eustatic]] dels oceans del mond. La mar Caspiana se tanquèt fa {{formatnum:5500000}} ans. Son nivèl es anat baissant e pujant, sovent rapidament, mantun còp al cors dels sègles. D'istorians rus sostenon qu'una de las butadas medievalas de la mar Caspiana ocasionèt l'aigat de cèrtas ciutats costièiras dels [[khàzars]], coma [[Atil]]. En [[2004]], lo nivèl de las aigas èra de {{unitat|-28|m}}, es a dire {{unitat|28|m}} jos lo [[nivèl de la mar]]. Al cors dels sègles, lo nivèl de la Caspiana a variat en relacion amb la quantitat d'aiga regetada per Vòlga, que depend del sieu costat de las precipitacions que tomban dins sa vasta conca idrografica. Las precipitacions son en relacion amb las depressions de l'Atlantic Nòrd qu'arriban a l'interior, que son afectadas elas meteissas pels divèrses cicles de l'[[oscillacion de l'Atlantic Nòrd]]. Lo nivèl de la Caspiana es doncas en relacion amb las condicions [[atmosfèra (Tèrra)|atmosfericas]] de l'Atlantic Nòrd, a qualques milierats de quilomètres al nòrd e a l'oèst enlà. Aquestes factors fan de la mar Caspiana un endrech important per l'estudi de las causas e dels efièches del cambiament climatic global. Lo darrièr cicle a tèrme cort del nivèl de la mar a començat amb una baissa de {{unitat|3|m}} entre [[1929]] e [[1977]], seguida per una pujada de {{unitat|3|m}} de 1977 fins a [[1995]]. Puèi se son succedidas d'oscillacions pichonas. Aquestes cambiaments an causat de problèmas environamentals serioses. == Transpòrts == I a divèrses servicis de [[transbordador]] qu'opèran sus la mar Caspiana, comprés la linha entre [[Türkmenbaşy]] e [[Bakó]]. == Annèxas == === Ligams intèrnes === * [[Karabogazgöl]]. * [[Mar d'Aral]]. * [[Mar Negra]]. === Bibliografia === * {{en}} A. G. Kostianoi e A. Kosarev, ''The Caspian Sea Environment'', Birkhäuser, 2005. === Ligams extèrnes === * {{en}} [http://www.netiran.com/?fn=artd(2277) Informacion sus l'istòria e los noms de la mar Caspiana] * {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/ Programa environamental de la Caspiana] ** {{en}} [http://www.caspianenvironment.org/reports/Framework_Convention.zip Convencion Marc per la Proteccion de l'environament maritim de la Caspiana] (2003) * {{en}} [https://web.archive.org/web/20090828084055/http://globalguerrillas.typepad.com/globalguerrillas/2004/07/long_term_gg_ta.html Objectiu: lo petròli de la mar Caspiana] John Robb, 2004 * {{en}} [https://web.archive.org/web/20110724171008/http://www.caspage.citg.tudelft.nl/project.html Los cambiaments de nivèls de la mar Caspiana] === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Mar]] 4e9wno25jo6wxfnlc35lj1twkw3ts15 0 28806 2473931 2218554 2025-06-08T18:28:38Z François Fontan 58351 Tramecourt per François Fontan ! 2473931 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | nomcomuna = Tramecourt |carta=fr | nomcomuna2 = Tramecourt | lògo= | imatge=Tramecourt église2.jpg | descripcion= |escut= |escais= | region = {{Nòrd-Pas de Calais}} | region ist = |parçan= | departament = {{Pas de Calais}} | arrondiment= [[Arrondiment de Montreuil|Montreuil-sur-Mer]] | canton= [[Canton du Parcq|Parcq]] | insee = 62828 | sitweb= | cp = 62310 | cònsol = Marie-Josée Lavisse | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = | latitud = 50.4647222222 | longitud = 2.15138888889 |alt mej= | alt mini = 110 | alt maxi = 142 | ectaras = | km² = 2.22 }} '''{{PAGENAME}}''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] del [[Pas de Calais (departament)|Pas de Calais]] e la [[regions francesas|region]] del [[Nòrd-Pas de Calais]]. ==Geografia== ===Comunas vesinas=== <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Tramecourt]]'''Tramecourt'''}} {{Image label|x=0.454432355097|y=0.688216658064|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 114 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Maisoncelle]] (1,6km)}}}} {{Image label|x=0.319979369839|y=0.508678382657|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 291 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Azincourt]] (1,7km)}}}} {{Image label|x=0.721060160966|y=0.403595878398|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 114 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Ambricourt]] (2,0km)}}}} {{Image label|x=0.427523598762|y=0.255899993882|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 187 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Canlers]] (2,3km)}}}} {{Image label|x=0.278534932551|y=0.272304838122|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 146 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Ruisseauville]] (2,9km)}}}} {{Image label|x=0.911905975452|y=0.383164984735|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 149 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Crépy (Pas de Calais)|Crépy]] (3,5km)}}}} {{Image label|x=0.25989690439|y=0.868343154977|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 117 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Béalencourt]] (3,8km)}}}} {{Image label|x=0.912987278237|y=0.735431237661|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 168 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Tilly-Capelle]] (3,9km)}}}} </div>{{clear|left}} ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 62828 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Marie-Josée Lavisse|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 62828 |1793=265 |1800=158 |1806=154 |1821=152 |1831=171 |1836=163 |1841=172 |1846=161 |1851=166 |1856=167 |1861=192 |1866=188 |1872=179 |1876=183 |1881=163 |1886=173 |1891=179 |1896=167 |1901=165 |1906=160 |1911=151 |1921=140 |1926=152 |1931=133 |1936=129 |1946=129 |1954=132 |1962=127 |1968=113 |1975=99 |1982=76 |1990=67 |1999=66 |2004= |2005= |2006=57 |2007=56 |2008=54 |2009=56 |cassini=37975 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Veire tanben== ==Véser tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas del Pas de Calais}} [[Categoria:Comuna del Pas de Calais]] 8en8irlnd9qqpknddd50a6jmjxjhao3 0 32258 2473942 2065180 2025-06-08T22:54:36Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2473942 wikitext text/x-wiki <!--Article redigit en lengadocian--> {{Cap d'estat o govèrn | Nom= Helen Elizabeth Clark | Imatge= [[Fichièr:Helen Clark 2.jpg|180px]] |Títol_politic= Primièra ministra | Nacion= de {{Nòva Zelanda}} |Periòde_govèrn1= [[5 de decembre]] de [[1999]] - [[19 de novembre]] de [[2008]] |Predecessor1= [[Jenny Shipley]] |Successor1 = [[John Key|John Phillip Key]] | Periòde_govèrn2= |Jorn_Naissença= [[26 de febrièr]] de [[1950]] |Luòc_Naissença= [[Hamilton, Nòva Zelanda|Hamilton]], [[Nòva Zelanda]] | Maridat_amb= Peter Davis | Profession= femna politica | Partit= ''New Zealand Labour Party'' }} '''Helen Elizabeth Clark''' (nascuda lo [[20 de febrièr]] de [[1950]], professora de tèmas politics) foguèt la [[Lista dels primièrs ministres de Nòva Zelanda|primièra ministra]] de [[Nòva Zelanda]] dempuèi lo [[5 de decembre]] de [[1999]] fins al [[18 de novembre]] de [[2008]]. Es la segonda femna a èsser [[primièr ministre]] de Nòva Zelanda, après ganhar l'eleccion de [[1999]]. Anteriorament, [[Jenny Shipley]] foguèt tanben primièra ministra. A ganhat tres eleccions seguidas. Foguèt fòrta opausanta a la [[Invasion de l'Iraq de 2003|invasion de l'Iraq]], liderada pels [[Estats Units]]. Jos lo sieu mandat s'envièron de tropas a [[Afganistan]] per ajudar a la siá reconstruccion. Apieja las politicas antinuclears de Nòva Zelanda dels darrièrs 20 ans. Helen Clark es membre onorari de de la [https://web.archive.org/web/20140831043155/http://www.raoulwallenberg.net/ Fundacion Internacional Raoul Wallenberg]. Es actualament la directora del Programa de las Nacions Units pel Desvolopament. {{Clr}} {{dinastia|color1=|color2=lightblue|abans= [[Jenny Shipley]]|aprèp=[[John Key]]|nom=[[Fichièr:Coat of arms of New Zealand.svg|40px]] <br /> [[Lista dels primièrs ministres de Nòva Zelanda|Primièra ministra de Nòva Zelanda]] <br /> [[5 de decembre]] [[1999]] - [[19 de novembre]] de [[2008]]}} [[Categoria:Primièr ministre de Nòva Zelanda|Clark, Helen]] [[Categoria:Naissença en 1950|Clark, Helen]] tum9famm76edy3476lj2yaj0iw4aaod 0 33569 2473949 1878906 2025-06-09T08:39:03Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2473949 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="290px" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+<font size="+1">'''Município de Taubaté'''</font> |- | style="background:#efefef;" align="center" colspan="2" | {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" |- | align="center" width="140px" | [[Image:Bandeirataubate.png|140px]] | align="center" width="140px" | [[Image:Brasaotaubate.png|90px]] |- |} |- | [[Estats de Brasil|Estat]] | [[São Paulo (estat)|São Paulo]] |- | [[Aira|Superfícia]] | 626 km² |- | [[Populacion]]<br>[[Densitat de populacion|Densitat]] | 273 426 <small>([[2010]])</small><br>436,8 ab/km² |- | [[Latitud]] |23° 01' 33" S |- | [[Longitud]] | 45° 33' 18" W |- | [[Altitud]] | 560 m |- | Distància de [[São Paulo (ciutat)|São Paulo]] | 123 km |- | Còde postal | 12000-000 |- | Administracion | Prefeitura Municipal de Taubaté - Avenida Tiradentes, 520 |- | Prefècte de la vila | Roberto de Alvarenga Peixoto |- | Internet | https://web.archive.org/web/20180531084951/http://www.camarataubate.sp.gov.br/ |- ! colspan="2" bgcolor="#FFDEAD" | Localizacion de la vila dins l'estat de [[São Paulo (estat)|São Paulo]] |- ! colspan="2" bgcolor="#FFFFFF" | [[image:SaoPaulo Municip Taubate.svg|290px]] |} '''Taubaté''' es una vila de l'[[estats de Brasil|estat]] [[brasil]]ièr de [[São Paulo (estat)|São Paulo]]. Sa populacion totala èra 273&nbsp;426 abitants en [[2010]]. Sa [[Aira|superfícia]] totala es 626&nbsp;km². == Ligams == [[Imatge:Panorama Taubaté.jpg|thumb|left|255px|Panorama de Taubaté.]] {{commonscat|Taubaté}} [[Categoria:Vila de l'estat de São Paulo|Taubate]] rtajaj464mzgdtqudgyves5dwl30m78 0 49913 2473964 2459113 2025-06-09T11:30:08Z Jfblanc 104 2473964 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} {{DebutaBio}} es un istorian, lingüista e cercaire [[Occitània|occitan]] del [[país de Fois]]. Especialista de las relacions occitanocatalanas e de las migracions occitanas, es professor d'istòria a l'[[Universitat de Perpinhan]]. Es tanben membre del conselh lingüistic del [[Congrès Permanent de la Lenga Occitana]], de l'[[Institut d'Estudis Araneses-Acadèmia Aranesa de la Lenga Occitana]] e foguèt president del [[Grop de Lingüistica Occitana]]. Es tanben dempuèi novembre de 2018 membre de la seccion istorico-arqueologica de l'[[Institut d'Estudis Catalans]] (IEC). == Biografia == == Òbras == === Lenga === * ''Los vèrbs conjugats'', IEO Arièja, 1993, 1996, 2005 * ''Diccionari occitan-catalan/català-occità'' (2005), coescrich amb C. Balaguer === Istòria === * ''Une vallée frontière dans le Grand Siècle. Le Val d'Aran entre deux monarchies'' (1998) * ''Identité et solidarités dans les Pyrénées. Essai sur les relations humaines (XVIe-XIXe siècle)'' (2000) * ''Une société marchande. Le commerce et ses acteurs dans les Pyrénées modernes (haut Pays de Foix, vers 1550-1700)'' (2008) * ''Le Voisin et le Migrant. Hommes et circulations dans les Pyrénées modernes (XVIe–XIXesiècle)'' (2011) * ''Viure com a bons veïns. Identitats i solidaritats als Pirineus (segles XVI-XIX)'' (2017) {{Clr}} {{dinastia|carta=oc|abans= [[Institut d'Estudis Occitans|Presidéncia collectiva]] |aprèp=en foncions|nom=[[Imatge:logoIEO.png|30px]] <br />[[Institut d'Estudis Occitans|President de l'IEO]] <br /> [[2025]] - }} == Referéncias == {{Referéncias}} [[Categoria:Lingüista occitan]] [[Categoria:Istorian occitan]] [[Categoria:Naissença en 1965]] bl06926v29lu4kcj9arkzg80ud5itwi 2473965 2473964 2025-06-09T11:32:28Z Jfblanc 104 2473965 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} {{DebutaBio}} es un istorian, lingüista e cercaire [[Occitània|occitan]] del [[país de Fois]]. Especialista de las relacions occitanocatalanas e de las migracions occitanas, es professor d'istòria a l'[[Universitat de Perpinhan]]. Es tanben membre del conselh lingüistic del [[Congrès Permanent de la Lenga Occitana]], de l'[[Institut d'Estudis Araneses-Acadèmia Aranesa de la Lenga Occitana]] e foguèt president del [[Grop de Lingüistica Occitana]]. Es tanben dempuèi novembre de 2018 membre de la seccion istorico-arqueologica de l'[[Institut d'Estudis Catalans]] (IEC). == Biografia == == Òbras == === Lenga === * ''Los vèrbs conjugats'', IEO Arièja, 1993, 1996, 2005 * ''Diccionari occitan-catalan/català-occità'' (2005), coescrich amb C. Balaguer === Istòria === * ''Une vallée frontière dans le Grand Siècle. Le Val d'Aran entre deux monarchies'' (1998) * ''Identité et solidarités dans les Pyrénées. Essai sur les relations humaines (XVIe-XIXe siècle)'' (2000) * ''Une société marchande. Le commerce et ses acteurs dans les Pyrénées modernes (haut Pays de Foix, vers 1550-1700)'' (2008) * ''Le Voisin et le Migrant. Hommes et circulations dans les Pyrénées modernes (XVIe–XIXesiècle)'' (2011) * ''Viure com a bons veïns. Identitats i solidaritats als Pirineus (segles XVI-XIX)'' (2017) {{Clr}} {{dinastia|carta=oc|abans= [[Miquèu Arnaud]], [[Cristian Bonnet]], [[Esteve Ros]], [[Eliana Tortet]], [[Tederic Cahuzac]] |aprèp=en foncions|nom=[[Imatge:logoIEO.png|30px]] <br />[[Institut d'Estudis Occitans|President de l'IEO]] <br /> [[2025]] - }} == Referéncias == {{Referéncias}} [[Categoria:Lingüista occitan]] [[Categoria:Istorian occitan]] [[Categoria:Naissença en 1965]] 8w9jppiad0n55uhcakqktf5omysbbn0 0 70039 2473940 2473820 2025-06-08T21:57:21Z 77.152.53.218 divèrs 2473940 wikitext text/x-wiki {{omon|Vernet (omonimia)}} {{Infobox vila occitana |carta=oc | nom2= Le Vernet |nom=Vernet | lògo= | imatge= vernet31 mairie.JPG | descripcion= |escut= Blason ville fr Le Vernet (Haute-Garonne).svg | ist = {{Lengadòc}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[canton de Portèth|Portèth]] ([[Canton d'Autariba|Autariba]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] |insee= 31574 |cp= 31810 |cònsol=Serge Demange |mandat=2020-2026 |longitud= 1.4328 |latitud= 43.4339 |alt mej=166 |alt mini= 279 |alt maxi= 504 |ectaras=1007 |km²= 10.07 |gentilici= Vernetois (en [[francés]]) }} '''Vernet'''{{RepTopMP}} (''Vernet'' en [[francés]], mès ''Le Vernet'' es usual) es una comuna [[Lengadòc|lengadociana]] istoricament, mès probablament [[Gascon|gascoa]] lingüisticament, situada dens lo [[departament francés]] de la [[Nauta Garona]] e de la [[region francesa]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Comuna situada dins l'[[airal urban de Tolosa]] sus la Rota nacionala 20 a {{unitat|10|km}} a l'Èst de [[Murèth]].</br> Accès pel tren [[Gara de Venèrca-Vernet]] [[Imatge:Map commune FR insee code 31574.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Vernet | nòrd = [[La Barta de Lesat]] | nòrd-èst = [[Clarmont (Nauta Garona)|Clarmont]] | èst = [[Venèrca]] | sud-èst = [[Grepiac]] | sud = [[Miramont (Nauta Garona)|Miramont]] | sud-oèst = | oèst = [[La Gardèla de Lesa]] | nòrd-oèst = }} ==Toponimia== Le nom qu'es atestat en 1428, ''Lo Bernet'' <ref>Raymond Corraze, ''Le diocèse civil de Toulouse en 1428 : géographie et onomastique'', in ''Annales du Midi'', 1953, p. 128 [https://www.persee.fr/doc/anami_0003-4398_1953_num_65_21_5900]</ref>. </br> Les noms de tipe ''Vernet'' que son compausats deu gallic ''verno-'', ''verna'', « vèrn, vèrne, vèrnhe » e deu sufixe collectiu (latin) ''-etum'' (Dauzat e Rostaing) <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 693</ref> o que venon deu gallés ''uerneton'', « verneda, vernheda, vernet, vèrnha » ([[Xavier Delamarre|Delamarre]]) <ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 266 e 372</ref>. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, (Le) Vernet èra de la diocèsi civila de [[Tolosa]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de Tolosa, de l'[[archidiocèsi de Tolosa]] e de la senescaucia de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa, annèxa de [[Venèrca]], es Sent ''Lupercus'' (Lobèrc ?). Tanlèu 1790, (Le) Vernet èra del [[canton d'Autariba]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 51 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ==Administracion== Comuna que fa partida de la [[setena circonscripcion de la Nauta Garona]] {{ElegitDebuta|insee= 31574 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Serge Demange |Partit= divèrs esquèrra|Qualitat= retirat foncion publica, segond vice president de la CC}} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2008 |Identitat= Jean Bocognani |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1964]] |Fin= 1995 |Identitat= Rémi Balard |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin = 1964 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del [[canton d'Autariba]]; es ara del [[canton de Portèth]]. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31574 |1793=452 |1800=330 |1806=414 |1821=526 |1831=554 |1836=607 |1841=615 |1846=628 |1851=628 |1856=612 |1861=626 |1866=651 |1872=649 |1876=602 |1881=611 |1886=598 |1891=580 |1896=560 |1901=559 |1906=548 |1911=532 |1921=486 |1926=485 |1931=504 |1936=564 |1946=573 |1954=748 |1962=842 |1968=1023 |1975=1272 |1982=1715 |1990=2015 |1999=1895 |2006=2031 |cassini=39470 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|574}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|574}}/10.07) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personnalitats ligadas a la comuna== * [[Marcel Doret]], pilòt d'ensag de la marca [[Dewoitine]], e grand resistant creèt un grop de caça en [[1944]] a [[Tolosa]]. ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== * [https://web.archive.org/web/20161009232513/http://vernet31.net/ Leo site de la vila] == Notes et références == <references /> {{Portal Lengadòc }} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] a1imkdg0v48xw7reo5susrv3ts9o0f2 2473960 2473940 2025-06-09T10:38:01Z 77.152.53.218 fin de toponimia 2473960 wikitext text/x-wiki {{omon|Vernet (omonimia)}} {{Infobox vila occitana |carta=oc | nom2= Le Vernet |nom=Vernet | lògo= | imatge= vernet31 mairie.JPG | descripcion= |escut= Blason ville fr Le Vernet (Haute-Garonne).svg | ist = {{Lengadòc}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[canton de Portèth|Portèth]] ([[Canton d'Autariba|Autariba]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] |insee= 31574 |cp= 31810 |cònsol=Serge Demange |mandat=2020-2026 |longitud= 1.4328 |latitud= 43.4339 |alt mej=166 |alt mini= 279 |alt maxi= 504 |ectaras=1007 |km²= 10.07 |gentilici= Vernetois (en [[francés]]) }} '''Vernet'''{{RepTopMP}} (''Vernet'' en [[francés]], mès ''Le Vernet'' es usual) es una comuna [[Lengadòc|lengadociana]] istoricament, mès probablament [[Gascon|gascoa]] lingüisticament, situada dens lo [[departament francés]] de la [[Nauta Garona]] e de la [[region francesa]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Comuna situada dins l'[[airal urban de Tolosa]] sus la Rota nacionala 20 a {{unitat|10|km}} a l'Èst de [[Murèth]].</br> Accès pel tren [[Gara de Venèrca-Vernet]] [[Imatge:Map commune FR insee code 31574.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Vernet | nòrd = [[La Barta de Lesat]] | nòrd-èst = [[Clarmont (Nauta Garona)|Clarmont]] | èst = [[Venèrca]] | sud-èst = [[Grepiac]] | sud = [[Miramont (Nauta Garona)|Miramont]] | sud-oèst = | oèst = [[La Gardèla de Lesa]] | nòrd-oèst = }} ==Toponimia== Le nom qu'es atestat en 1428, ''Lo Bernet'' <ref>Raymond Corraze, ''Le diocèse civil de Toulouse en 1428 : géographie et onomastique'', in ''Annales du Midi'', 1953, p. 128 [https://www.persee.fr/doc/anami_0003-4398_1953_num_65_21_5900]</ref>. </br> Les noms de tipe ''Vernet'' que son compausats deu gallic ''verno-'', ''verna'', « vèrn, vèrne, vèrnhe » e deu sufixe collectiu (latin) ''-etum'' ([[Albèrt Dauzat|Dauzat]] e Rostaing) <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 693</ref> o que venon deu gallic ''uerneton'', « verneda, vernheda, vernet, vèrnha » ([[Xavier Delamarre|Delamarre]]) <ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 266 e 372</ref>.<br [[Ernèst Negre|Negre]] se contenta de dire que l'occitan ''vernet'' a per sens « verneda, vernheda, vernièra » <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume I, n° 4010</ref>. I aviá l'article al sègle XV e benlèu i es encara. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, (Le) Vernet èra de la diocèsi civila de [[Tolosa]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de Tolosa, de l'[[archidiocèsi de Tolosa]] e de la senescaucia de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa, annèxa de [[Venèrca]], es Sent ''Lupercus'' (Lobèrc ?). Tanlèu 1790, (Le) Vernet èra del [[canton d'Autariba]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 51 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ==Administracion== Comuna que fa partida de la [[setena circonscripcion de la Nauta Garona]] {{ElegitDebuta|insee= 31574 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Serge Demange |Partit= divèrs esquèrra|Qualitat= retirat foncion publica, segond vice president de la CC}} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2008 |Identitat= Jean Bocognani |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1964]] |Fin= 1995 |Identitat= Rémi Balard |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin = 1964 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del [[canton d'Autariba]]; es ara del [[canton de Portèth]]. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31574 |1793=452 |1800=330 |1806=414 |1821=526 |1831=554 |1836=607 |1841=615 |1846=628 |1851=628 |1856=612 |1861=626 |1866=651 |1872=649 |1876=602 |1881=611 |1886=598 |1891=580 |1896=560 |1901=559 |1906=548 |1911=532 |1921=486 |1926=485 |1931=504 |1936=564 |1946=573 |1954=748 |1962=842 |1968=1023 |1975=1272 |1982=1715 |1990=2015 |1999=1895 |2006=2031 |cassini=39470 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|574}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|574}}/10.07) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personnalitats ligadas a la comuna== * [[Marcel Doret]], pilòt d'ensag de la marca [[Dewoitine]], e grand resistant creèt un grop de caça en [[1944]] a [[Tolosa]]. ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== * [https://web.archive.org/web/20161009232513/http://vernet31.net/ Leo site de la vila] == Notes et références == <references /> {{Portal Lengadòc }} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] e4p482vg1eqpp4ssn7lcjc9zzas0wuh 0 72309 2473935 2473821 2025-06-08T18:33:00Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2473935 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Venèrca | nom2 = ''Venerque'' | imatge = Mairie de Venerque.jpg | descripcion = L'ostal de comuna. | lògo = cap | escut = Blason ville fr Venerque (Haute-Garonne).svg | gentilici = Venerquois, Venerquoises (en [[francés]]) | ist = {{Lengadòc}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[canton de Portèth|Portèth]] ([[Canton d'Autariba|Autariba]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas del Bacin Autaribenc Naut Garonés|CC del Bacin Autaribenc Naut Garonés]] | insee = 31572 | cp = 31810 | cònsol = Michel Courtiade | mandat = [[2020]]-[[2026]] | latitud = 43.4341666667 | longitud = 1.44444444444 | alt mini = 157 | alt mej = | alt maxi = 272 | ectaras = 1457 | km² = 14.57 |}} '''Venèrca''' (''Venerque'' en [[francés]]) qu'es ua [[comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]] istoricament, benlèu mai o mens [[Gascon|gascona]] lingüisticament, situada dens lo [[departaments franceses|departament]] de la [[Hauta Garona]] e la [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Mieidia-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Es una comuna de l'[[Airal urban de Tolosa]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 31572.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Venèrca | nòrd = | nòrd-èst = [[Espanés]] | èst = [[Aissús|Issús]] | sud-èst = | sud = [[Grepiac]] | sud-oèst = | oèst = [[Vernet (Comenge)|Vernet]] | nòrd-oèst = [[Clarmont (Nauta Garona)|Clarmont]] }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son ''Sancti Petri Vermercensis'' cap a 960 (legir ''Verinercensis''), ''terminio de Venercha'' en 1080 <ref name = erne>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 15 400</ref>, ''Venerqua'' en 1428 <ref>Raymond Corraze, ''Le diocèse civil de Toulouse en 1428 : géographie et onomastique'', in ''Annales du Midi'', 1953, p. 127 [https://www.persee.fr/doc/anami_0003-4398_1953_num_65_21_5900]</ref>. I cal ajustar l'atestacion ''[monasterium] Venercha'' de 1817 <ref>Emile Lesne, ''Les origines du droit de régale : évêché et abbaye en régale à l'époque carolingienne'', 1870, p. 493</ref> (identica a la de 1080). </br> Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]] e Rostaing, ''Venèrca'' ven del nom de la divessa romana ''[[Vènus (mitologia)|Vènus)]]'', ambe'l sufixe ''-ica'' <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 704, a ''Vendres''</ref>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Venèrca'' ven benlèu del nom germanic d'òme ''Bernico'', tractat coma ''Benirco'' [metatèsi], sufixat en ''-a'' (''villa'') <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 15 400</ref>. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Venèrca èra de la diocèsi civila de [[Tolosa]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de Tolosa, de l'[[archidiocèsi de Tolosa]] e de la senescauciá de [[Lauragués]]. Le vocable de la glèisa es Sent Pèir(e). Tanlèu 1790, Venèrca èra del [[canton d'Autariba]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 50 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta |insee= 31572 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2020]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Michel Courtiade |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta=març de [[2008]] |Fin= 2020 |Identitat= Michel Duviel |Partit=[[PS]] |Qualitat= quadre, president de l'anciana comunautat de comunas Lesa Arièja Garòna e vicepresident deu País deu Sud Tolosan }} {{Elegit |Debuta=març de [[1989]] |Fin= [[2008]] |Identitat= Hélène Breton |Partit= [[PS]] |Qualitat= Vicepresidenta deu conselh regionau }} {{Elegit |Debuta= març de [[1977]] |Fin= 1989 |Identitat= Jean-Jacques Arnaud |Partit= PS|Qualitat= }} {{Elegit |Debuta=març de [[1971]] |Fin= 1977 |Identitat= Jean Desclaux |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta=mai de [[1953]] |Fin= 1971 |Identitat=Roger Francazal |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1944]] |Fin= 1953 |Identitat=Germain Méric |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1923]] |Fin= 1944 |Identitat= Auguste Pourciel |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1923 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del [[canton d'Autariba]]; es ara del [[canton de Portèth]]. == Demografia == {{Demografia |insee= 31572 |1793=818 |1800=750 |1806=796 |1821=900 |1831=941 |1836=954 |1841=986 |1846=1009 |1851=1008 |1856=996 |1861=988 |1866=963 |1872=933 |1876=900 |1881=913 |1886=897 |1891=910 |1896=862 |1901=786 |1906=757 |1911=729 |1921=703 |1926=680 |1931=736 |1936=837 |1946=894 |1954=965 |1962=1022 |1968=1274 |1975=1510 |1982=1907 |1990=2158 |1999=2328 |cassini=39614 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|572}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|572}}/14.57) round 2}}}} ab/km². == Lòcs e monuments == <gallery mode=packed> Église Saint-Pierre-et-Saint-Phébade de Venerque.jpg Église Saint-Pierre-et-Saint-Phébade de Venerque Abside.jpg La halle de Venerque.jpg </gallery> == Personalitats ligadas amb la comuna == <gallery mode=packed> NOULET Jean-Baptiste.jpg|[[Joan Baptista Nolet]] Venerque - Tombe Noulet.jpg| </gallery> ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] == Ligams extèrnes == == Nòtas e referéncias == <references/> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] 1p2rfdu52spltabql2886ep8hh9nzfh 0 73493 2473923 2451832 2025-06-08T16:22:02Z Sylvain lasco 56662 changement image de l'infobox 2473923 wikitext text/x-wiki {{Infobox Musica (artista) |carta = vocal |NomArtista = Camelia Jordana |nom naissença = Camélia Jordana Aliouane |imatge = Camélia Jordana. 2011.jpg |legenda = Camélia Jordana. Festival Face & Si. 2011. |naissença = [[15 de setembre]] de [[1992]]<br />[[Tolon]] {{França}} |decès = |país origina = {{França}} |instrument = Piano |profession = [[Cantaire]] |annadas activas = [[2009]] |genre = Folk |labèl = Sony Music (Jive/Epic) |entoratge = |sit oficial = http://wonderfulcamelia.com }} '''Camelia Jordana''' (naissuda '''Camélia Jordana Aliouane'''; [[Tolon]], lo [[15 de setembre]] de [[1992]]) es una cantaira [[provença]]la de lenga [[francés|francesa]] e d'origina [[cabil]]a [[argeria|argeriana]]; foguèt revelada per l'emission de television ''[[Nouvelle Star]]'' en [[2009]] avans de signar un contracte ambé lo companhiá [[Sony Music]] la mesma annada. En [[2010]] sortiguèt son premier album que pòrta simplament son nom. == Ligams extèrnes == * [https://web.archive.org/web/20161021082431/http://wonderfulcamelia.com/ Site oficiau] {{DEFAULTSORT:Jordana, Camelia}} {{multibendèl|musica|Portal Provença}} [[Categoria:Cantaire provençau]] [[Categoria:Naissença en 1992]] [[categoria:Cantaira francesa]] [[Categoria:grops e cantaires d'Occitània]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2000]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2010]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2020]] [[Categoria:Naissença a Tolon]] 869w1d9dtbfp02clq0uovvm2u90ap4y 0 84976 2473932 2220383 2025-06-08T18:29:58Z François Fontan 58351 2473932 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | carta=fr | nomcomuna= Mainvillers | nomcomuna2=Mainvillers | imatge=cap | descripcion= | lògo= | escut= | escais= | region ist = | parçan= | arrondiment= [[Arrondiment de Boulay-Moselle|Boulay-Moselle]] | canton= [[Canton de Faulquemont|Faulquemont]] | insee = 57430 | sitweb= | cp = 57380 | cònsol = Lucien Poinsignon | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = (en [[francés]]) | longitud= 6.5444 | latitud= 49.0208 | alt mini = 248 | alt mej = | alt maxi = 296 | km² = 6.7 }} '''Mainvillers''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] de [[Mosèla (departament)|Mosèla]] e la [[regions francesas|region]] de [[Lorena (region)|Lorena]]. ==Geografia== {{Apertium|fr}} Mainvillers Es una municipalitat #que se situa al n&ograve;rd-es de la Fran&ccedil;a, mai justament en lo departament de Moselle (57) en Lorraine. ===Comunas vesinas=== <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Mainvillers]]'''Mainvillers'''}} {{Image label|x=0.396181345012|y=0.663568009404|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 250 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Many]] (2,5km)}}}} {{Image label|x=0.25564108339|y=0.517786486323|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 229 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Arriance]] (3,4km)}}}} {{Image label|x=0.583209352594|y=0.776748417361|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 151 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Thicourt]] (3,6km)}}}} {{Image label|x=0.620604750727|y=0.821834139105|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 42 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Thonville]] (4,2km)}}}} {{Image label|x=0.546363803425|y=0.160968936611|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 374 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Elvange (Mosèla)|Elvange]] (4,4km)}}}} {{Image label|x=0.82547198459|y=0.299319471131|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|16px|Comuna amb 5502 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Faulquemont]] (4,8km)}}}} {{Image label|x=0.613737936459|y=0.131065230264|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 857 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Flétrange]] (4,9km)}}}} {{Image label|x=0.17362289094|y=0.686019392|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 461 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Herny]] (5,0km)}}}} {{Image label|x=0.721320324939|y=0.152940183513|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|14px|Comuna amb 3974 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Créhange]] (5,2km)}}}} {{Image label|x=0.465626702377|y=0.911857474909|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 123 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Arraincourt]] (5,2km)}}}} {{Image label|x=0.918073040533|y=0.620852010619|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 230 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Adelange]] (5,4km)}}}} {{Image label|x=0.552871294263|y=0.93572023662|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 109 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Brulange]] (5,5km)}}}} {{Image label|x=0.285871439346|y=0.139275516874|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 146 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Hémilly]] (5,6km)}}}} {{Image label|x=0.360968337099|y=0.915499181515|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 60 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Holacourt]] (5,6km)}}}} </div>{{clear|left}} ==Istòria== {{Apertium|fr}} * D&eacute;pendait De l'anciana prov&iacute;ncia de Lorraine. {{Original|fr}} * Dépendait de l'ancienne province de Lorraine. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 57430 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Lucien Poinsignon|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 57430 |1793=401 |1800=374 |1806=422 |1821=420 |1831= |1836=427 |1841=435 |1846= |1851= |1856= |1861=442 |1866=412 |1872=406 |1876=346 |1881=334 |1886=312 |1891=315 |1896=291 |1901=291 |1906=276 |1911=264 |1921=234 |1926=210 |1931=228 |1936=219 |1946=200 |1954=198 |1962=213 |1968=197 |1975=187 |1982=230 |1990=238 |1999=278 |2004= |2005= |2006=271 |2007= 273 |2008=272 |2009=270 |cassini=20671 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas de| insee = 57430 }} [[Categoria:Comuna de Mosèla]] cob685ppwd2525e1k82k2dqvs7hgb35 2473933 2473932 2025-06-08T18:30:43Z François Fontan 58351 foto 2473933 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | carta=fr | nomcomuna= Mainvillers | nomcomuna2=Mainvillers | imatge=Eglise Mainvillers.JPG | descripcion= | lògo= | escut= | escais= | region ist = | parçan= | arrondiment= [[Arrondiment de Boulay-Moselle|Boulay-Moselle]] | canton= [[Canton de Faulquemont|Faulquemont]] | insee = 57430 | sitweb= | cp = 57380 | cònsol = Lucien Poinsignon | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = (en [[francés]]) | longitud= 6.5444 | latitud= 49.0208 | alt mini = 248 | alt mej = | alt maxi = 296 | km² = 6.7 }} '''Mainvillers''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] de [[Mosèla (departament)|Mosèla]] e la [[regions francesas|region]] de [[Lorena (region)|Lorena]]. ==Geografia== {{Apertium|fr}} Mainvillers Es una municipalitat #que se situa al n&ograve;rd-es de la Fran&ccedil;a, mai justament en lo departament de Moselle (57) en Lorraine. ===Comunas vesinas=== <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Mainvillers]]'''Mainvillers'''}} {{Image label|x=0.396181345012|y=0.663568009404|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 250 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Many]] (2,5km)}}}} {{Image label|x=0.25564108339|y=0.517786486323|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 229 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Arriance]] (3,4km)}}}} {{Image label|x=0.583209352594|y=0.776748417361|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 151 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Thicourt]] (3,6km)}}}} {{Image label|x=0.620604750727|y=0.821834139105|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 42 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Thonville]] (4,2km)}}}} {{Image label|x=0.546363803425|y=0.160968936611|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 374 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Elvange (Mosèla)|Elvange]] (4,4km)}}}} {{Image label|x=0.82547198459|y=0.299319471131|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|16px|Comuna amb 5502 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Faulquemont]] (4,8km)}}}} {{Image label|x=0.613737936459|y=0.131065230264|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 857 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Flétrange]] (4,9km)}}}} {{Image label|x=0.17362289094|y=0.686019392|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 461 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Herny]] (5,0km)}}}} {{Image label|x=0.721320324939|y=0.152940183513|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|14px|Comuna amb 3974 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Créhange]] (5,2km)}}}} {{Image label|x=0.465626702377|y=0.911857474909|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 123 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Arraincourt]] (5,2km)}}}} {{Image label|x=0.918073040533|y=0.620852010619|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 230 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Adelange]] (5,4km)}}}} {{Image label|x=0.552871294263|y=0.93572023662|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 109 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Brulange]] (5,5km)}}}} {{Image label|x=0.285871439346|y=0.139275516874|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 146 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Hémilly]] (5,6km)}}}} {{Image label|x=0.360968337099|y=0.915499181515|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 60 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Holacourt]] (5,6km)}}}} </div>{{clear|left}} ==Istòria== {{Apertium|fr}} * D&eacute;pendait De l'anciana prov&iacute;ncia de Lorraine. {{Original|fr}} * Dépendait de l'ancienne province de Lorraine. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 57430 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Lucien Poinsignon|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 57430 |1793=401 |1800=374 |1806=422 |1821=420 |1831= |1836=427 |1841=435 |1846= |1851= |1856= |1861=442 |1866=412 |1872=406 |1876=346 |1881=334 |1886=312 |1891=315 |1896=291 |1901=291 |1906=276 |1911=264 |1921=234 |1926=210 |1931=228 |1936=219 |1946=200 |1954=198 |1962=213 |1968=197 |1975=187 |1982=230 |1990=238 |1999=278 |2004= |2005= |2006=271 |2007= 273 |2008=272 |2009=270 |cassini=20671 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas de| insee = 57430 }} [[Categoria:Comuna de Mosèla]] sbpofh7kft003i2akyrsfgg51ylxsjn 2473934 2473933 2025-06-08T18:31:33Z François Fontan 58351 blason d'escut per FRANÇOIS FONTAN 2473934 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | carta=fr | nomcomuna= Mainvillers | nomcomuna2=Mainvillers | imatge=Eglise Mainvillers.JPG | descripcion= | lògo= | escut=Blason Mainvillers.png | escais= | region ist = | parçan= | arrondiment= [[Arrondiment de Boulay-Moselle|Boulay-Moselle]] | canton= [[Canton de Faulquemont|Faulquemont]] | insee = 57430 | sitweb= | cp = 57380 | cònsol = Lucien Poinsignon | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = (en [[francés]]) | longitud= 6.5444 | latitud= 49.0208 | alt mini = 248 | alt mej = | alt maxi = 296 | km² = 6.7 }} '''Mainvillers''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] de [[Mosèla (departament)|Mosèla]] e la [[regions francesas|region]] de [[Lorena (region)|Lorena]]. ==Geografia== {{Apertium|fr}} Mainvillers Es una municipalitat #que se situa al n&ograve;rd-es de la Fran&ccedil;a, mai justament en lo departament de Moselle (57) en Lorraine. ===Comunas vesinas=== <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Mainvillers]]'''Mainvillers'''}} {{Image label|x=0.396181345012|y=0.663568009404|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 250 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Many]] (2,5km)}}}} {{Image label|x=0.25564108339|y=0.517786486323|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 229 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Arriance]] (3,4km)}}}} {{Image label|x=0.583209352594|y=0.776748417361|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 151 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Thicourt]] (3,6km)}}}} {{Image label|x=0.620604750727|y=0.821834139105|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 42 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Thonville]] (4,2km)}}}} {{Image label|x=0.546363803425|y=0.160968936611|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 374 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Elvange (Mosèla)|Elvange]] (4,4km)}}}} {{Image label|x=0.82547198459|y=0.299319471131|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|16px|Comuna amb 5502 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Faulquemont]] (4,8km)}}}} {{Image label|x=0.613737936459|y=0.131065230264|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 857 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Flétrange]] (4,9km)}}}} {{Image label|x=0.17362289094|y=0.686019392|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 461 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Herny]] (5,0km)}}}} {{Image label|x=0.721320324939|y=0.152940183513|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|14px|Comuna amb 3974 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Créhange]] (5,2km)}}}} {{Image label|x=0.465626702377|y=0.911857474909|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 123 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Arraincourt]] (5,2km)}}}} {{Image label|x=0.918073040533|y=0.620852010619|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 230 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Adelange]] (5,4km)}}}} {{Image label|x=0.552871294263|y=0.93572023662|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 109 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Brulange]] (5,5km)}}}} {{Image label|x=0.285871439346|y=0.139275516874|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 146 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Hémilly]] (5,6km)}}}} {{Image label|x=0.360968337099|y=0.915499181515|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 60 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Holacourt]] (5,6km)}}}} </div>{{clear|left}} ==Istòria== {{Apertium|fr}} * D&eacute;pendait De l'anciana prov&iacute;ncia de Lorraine. {{Original|fr}} * Dépendait de l'ancienne province de Lorraine. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 57430 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Lucien Poinsignon|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 57430 |1793=401 |1800=374 |1806=422 |1821=420 |1831= |1836=427 |1841=435 |1846= |1851= |1856= |1861=442 |1866=412 |1872=406 |1876=346 |1881=334 |1886=312 |1891=315 |1896=291 |1901=291 |1906=276 |1911=264 |1921=234 |1926=210 |1931=228 |1936=219 |1946=200 |1954=198 |1962=213 |1968=197 |1975=187 |1982=230 |1990=238 |1999=278 |2004= |2005= |2006=271 |2007= 273 |2008=272 |2009=270 |cassini=20671 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas de| insee = 57430 }} [[Categoria:Comuna de Mosèla]] cf825dev2vmmbca7z2bhsexk2ld47h7 0 94053 2473936 2208259 2025-06-08T18:37:37Z François Fontan 58351 fotografia 2473936 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | carta=fr | nomcomuna= Norges-la-Ville | nomcomuna2=Norges-la-Ville | imatge=NORGES-CLOCHERS1.jpg | descripcion= | lògo= | escut= | escais= | region ist = | parçan= | arrondiment= [[Arrondiment de Dijon|Dijon]] | canton= [[Canton de Fontaine-lès-Dijon|Fontaine-lès-Dijon]] | insee = 21462 | sitweb= | cp = 21490 | cònsol = M. Emmanuel Clochet | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = (en [[francés]]) | longitud= 5.0775 | latitud= 47.4083333333 | alt mini = 257 | alt mej = | alt maxi = 351 | km² = 11 }} '''Norges-la-Ville''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] de [[Còsta d'Aur]] e la [[regions francesas|region]] de [[Borgonha (region)|Borgonha]]. == Geografia == === Comunas vesinas === <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Norges-la-Ville]]'''Norges-la-Ville'''}} {{Image label|x=0.711098302133|y=0.608748327919|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 869 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Bretigny]] (1,9km)}}}} {{Image label|x=0.459026184038|y=0.855095355335|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 812 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Bellefond (Còsta d'Aur)|Bellefond]] (3,0km)}}}} {{Image label|x=0.303899481128|y=0.19529137116|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 818 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Savigny-le-Sec]] (3,2km)}}}} {{Image label|x=0.899066591525|y=0.53984536745|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 817 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Clénay]] (3,3km)}}}} {{Image label|x=0.229516479393|y=0.777238945041|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|10px|Comuna amb 1191 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Asnières-lès-Dijon]] (3,4km)}}}} {{Image label|x=0.645581837731|y=0.0603335437727|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 725 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Marsannay-le-Bois]] (3,9km)}}}} </div>{{clear|left}} == Istòria == == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 21462 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= M. Emmanuel Clochet|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 21462 |1793=238 |1800=202 |1806=226 |1821=190 |1831=200 |1836=235 |1841=233 |1846=249 |1851=215 |1856=232 |1861=241 |1866=241 |1872=234 |1876=279 |1881=234 |1886=230 |1891=209 |1896=190 |1901=184 |1906=189 |1911=193 |1921=165 |1926=158 |1931=157 |1936=142 |1946=163 |1954=165 |1962=203 |1968=224 |1975=424 |1982=554 |1990=605 |1999=839 |2004= |2005= |2006=934 |2007= 922 |2008=905 |2009=887 |cassini=25196 |senscomptesdobles=1962}} == Luòcs e monuments == == Personalitats ligadas amb la comuna == == Véser tanben == == Ligams extèrnes == == Nòtas == <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas de| insee = 21462 }} [[Categoria:Comuna de Còsta d'Aur]] mhnslt2khq8p2lgqjhpjnw3wykgiknr 2473937 2473936 2025-06-08T18:38:10Z François Fontan 58351 Escut per François Fontan ! 2473937 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | carta=fr | nomcomuna= Norges-la-Ville | nomcomuna2=Norges-la-Ville | imatge=NORGES-CLOCHERS1.jpg | descripcion= | lògo= | escut=Blason de la ville de Norges-la-Ville (21).svg | escais= | region ist = | parçan= | arrondiment= [[Arrondiment de Dijon|Dijon]] | canton= [[Canton de Fontaine-lès-Dijon|Fontaine-lès-Dijon]] | insee = 21462 | sitweb= | cp = 21490 | cònsol = M. Emmanuel Clochet | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = (en [[francés]]) | longitud= 5.0775 | latitud= 47.4083333333 | alt mini = 257 | alt mej = | alt maxi = 351 | km² = 11 }} '''Norges-la-Ville''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] de [[Còsta d'Aur]] e la [[regions francesas|region]] de [[Borgonha (region)|Borgonha]]. == Geografia == === Comunas vesinas === <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Norges-la-Ville]]'''Norges-la-Ville'''}} {{Image label|x=0.711098302133|y=0.608748327919|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 869 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Bretigny]] (1,9km)}}}} {{Image label|x=0.459026184038|y=0.855095355335|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 812 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Bellefond (Còsta d'Aur)|Bellefond]] (3,0km)}}}} {{Image label|x=0.303899481128|y=0.19529137116|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 818 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Savigny-le-Sec]] (3,2km)}}}} {{Image label|x=0.899066591525|y=0.53984536745|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 817 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Clénay]] (3,3km)}}}} {{Image label|x=0.229516479393|y=0.777238945041|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|10px|Comuna amb 1191 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Asnières-lès-Dijon]] (3,4km)}}}} {{Image label|x=0.645581837731|y=0.0603335437727|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 725 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Marsannay-le-Bois]] (3,9km)}}}} </div>{{clear|left}} == Istòria == == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 21462 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= M. Emmanuel Clochet|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 21462 |1793=238 |1800=202 |1806=226 |1821=190 |1831=200 |1836=235 |1841=233 |1846=249 |1851=215 |1856=232 |1861=241 |1866=241 |1872=234 |1876=279 |1881=234 |1886=230 |1891=209 |1896=190 |1901=184 |1906=189 |1911=193 |1921=165 |1926=158 |1931=157 |1936=142 |1946=163 |1954=165 |1962=203 |1968=224 |1975=424 |1982=554 |1990=605 |1999=839 |2004= |2005= |2006=934 |2007= 922 |2008=905 |2009=887 |cassini=25196 |senscomptesdobles=1962}} == Luòcs e monuments == == Personalitats ligadas amb la comuna == == Véser tanben == == Ligams extèrnes == == Nòtas == <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas de| insee = 21462 }} [[Categoria:Comuna de Còsta d'Aur]] 898yhhtdumyic1h9eo3qfolyvra7ai1 0 104075 2473945 2315622 2025-06-09T05:55:00Z Pdbdt 1104 /* Toponimia */ ne pensi pas qu'i agi confusion ; qu'es Negre qui ditz "causa remarcabla per sa grandor" e donc, que se vei de luènh. 2473945 wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Puègmiròl | nom2 = ''Puymirol'' | imatge = Puymirol_-3.JPG | descripcion = Lo centre de Puègmiròl. | lògo = cap | escut = Blason_ville_fr_Puymirol_(Lot-et-Garonne).svg | escais = | region ist = {{Guiana}} [[Agenés]] | parçan = | region = [[Novèla Aquitània]] | departament = {{Òut e Garona}} | arrondiment = [[Arrondiment d'Agen|Agen]] | canton = Lo Sud-èst Agenés ([[caplòc|capluèc]] del [[Canton de Puègmiròl]] avant 2015) | intercom = [[Aglomeracion d'Agen]] | insee = 47217 | cp = 47270 | cònsol = Jean-Louis Coureau | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | latitud = 44.1877777778 | longitud = 0.798333333333 | alt mini = 57 | alt mej = 144 | alt maxi = 191 | km² = 19.54 |}} '''Puègmiròl''' (''Puymirol'' en [[francés]]) es una [[comuna francesa|comuna]] [[Agenés|agenesa]] situada dins lo [[departaments franceses|departament]] d'[[Òut e Garona]] e la [[regions francesas|region]] de [[Novèla Aquitània]], <small>ancianament d'[[Aquitània (region)|Aquitània]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 47217.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== La prononciacion es [pemi'rɔl]. Las fòrmas ancianas son : ''Puech Mirol'' en 1246, ''Grande castrum, grande castellum''en latin, en 1271, ''de Grandi Castro'', en latin, en 1281, ''ad ecclesiam Grandis Castris'', en latin, en 1293, ''Puimirol'' en 1294, ''parrochia Sancti Severini Podii Miralhii sive Grandis Castri'', en latin, en 1300, ''Grande Castrum'', en latin, en 1307-1317, ''Pumirou'', ''Puymyrol'' en 1307-1317, ''capella de Grand Castel'', en 1326, ''parrochia Sancti Severini Grandis Castri alias Puymirol'' en 1501, ''r. Sancti Severini Grandis Castri et Sancti Petri de Fraysses'', en latin, en 1520<ref name = bbf>Bénédicte Boyrie-Fénié, ''Dictionnaire toponymique des communes. Lot-et-Garonne'', ed. CAIRN e Institut Occitan, Pau, 2012, p. 211-212</ref>. Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]] e Rostaing, ''Puègmiròl'' ven de ''podium'' « puèg, mai o mens arredondit », e d'un mot en relacion damb un caractèr topografic, aiciu un derivat probable del vèrbe ''mirare''<ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 523</ref>. [[Ernèst Negre|Negre]], citat per Bénédicte Boyrie-Fénié, explica lo nom per lo mot [pɛt] e l'equivalent del lemosin ''miròla'', « causa remarcabla per sa grandor, sa beutat ». Segon Astor, tanben citat per B. Boyrie-Fénié, lo determinant ''miròl'' representa una gaita<ref name = bbf/>. Segon Bénédicte Boyrie-Fénié, ''Puègmiròl'' es un lòc que se vei de luènh e que vei luènh, çò que dona rason a Astor e a Negre. Lo site es ocupat dempuèi l'[[Antiquitat]]. Lo mot ''puèg'' es prononciat localament [pɛt] o [pɛts]. Dins lo mot compausat, la finala s'assimila a ''m'' per venir ''mm'', puèi ''m''. Dins las comunas vesinas lo [ɛ] dobèrt s'es conservat, mes a la quita vila de Puègmirol s'es barrat, donc [pemi'rɔl]<ref name = bbf/> contra una prononciacion pus regulara [pɛmirɔl]. ==Istòria== Puègmiròl es la bastida pus anciana del departament, que [[Ramon VII de Tolosa|Ramon VII]] creèt en 1246 per d'un castèl preexistent. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee=47217 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Jean-Louis Coureau |Partit=[[PS]] |Qualitat= president de la CC}} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2001|Identitat=André Cabrol |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1966]] |Fin= 1995 |Identitat=Michel Fauré |Partit=divèrs dreta puèi RPR |Qualitat= conselhièr general (1970-1994)}} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1966 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee=47217 |1793=4647 |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=1635 |1846=1602 |1851=1601 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=1430 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=944 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962=820 |1968= |1975= |1982= |1990= |1999=864 |2005=920 |2006= |2007= |2008= |2009= |cassini=34336 |senscomptesdobles= 1962}} * En 1793, la municipalitat èra '' Puymirol, Saint Caprais Saint Jean de Thurac, Saint Pierre de Clarac, Saint Romain le Noble et Saint Urcisse'', donc Puègmiròl, [[Sent Grapasi de l'Èrm]], [[Sent Joan de Turac]], [[Sent Pèir de Clairac]], [[Sant Roman lo Nòble|Sent Romans e lo Nòble]] e [[Sent Orsisi (Òut e Garona)|Sent Orsisi]]. * En {{popfr47|0}} la populacion èra de {{popfr47|217}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr47|217}}/19.54) round 2}}}} ab/km². ==Luècs e monuments== ==Personalitats ligadas damb la comuna== ==Veire tanben== * [[Comunas d'Òut e Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Guiana}} {{Comunas de| insee =47217 }} [[Categoria:Comuna de Guiana]] [[Categoria:Comuna d'Agenés]] [[Categoria:Comuna d'Òlt e Garona]] gvs6fbfqnzdpnp4zqwtsm99i4eu8g9u 0 115846 2473943 2251888 2025-06-09T00:01:00Z François Fontan 58351 2473943 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | carta=fr | nomcomuna= Saint-Médard | nomcomuna2= Saint-Médard | imatge=36203-Saint-Médard-Sols.png | descripcion= | lògo= | escut= | escais= | region ist = | parçan= | arrondiment= [[Arrondiment de Chasteurós|Chasteurós]] | canton= [[Canton de Châtillon-sur-Indre|Châtillon-sur-Indre]] | insee = 36203 | sitweb= [http://www.saint-medard-indre.fr/ wsaint-medard-indre.fr] | cp = 36700 | cònsol = Martine Lutgen | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = Marsiens (en [[francés]]) | longitud= 1.24750 | latitud= 47.0005 | alt mini = 108 | alt mej = | alt maxi = 174 | km² = 12.6 }} '''Saint-Médard''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]] administrada per lo [[departaments franceses|departament]] d'[[Endre (departament)|Endre]] de la [[regions francesas|region]] dau [[Centre (region)|Centre]]. ==Geografia== ===Comunas vesinas=== {{Comunas limitròfas |elision = de |comuna = {{PAGENAME}} |nòrd = |nòrd-est = |est = |sud-est = |sud = |sud-oest = |oest = |nòrd-oest = }} <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|gaucha||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Saint-Médard]]'''Saint-Médard'''}} {{Image label|x=0.720532394329|y=0.362670492636|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 166 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Préaux (Endre)|Préaux]] (4,3km)}}}} {{Image label|x=0.488759918482|y=0.781414892821|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 181 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Le Tranger]] (4,7km)}}}} {{Image label|x=0.194222701486|y=0.575008126938|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|12px|Comuna amb 2885 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Châtillon-sur-Indre]] (5,6km)}}}} {{Image label|x=0.565318927727|y=0.148138124139|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 114 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Villedômain]] (6,2km)}}}} {{Image label|x=0.450083507357|y=0.877313445801|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|10px|Comuna amb 1132 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Clion-sur-Indre]] (6,5km)}}}} {{Image label|x=0.805455994608|y=0.865906653039|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 792 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Palluau-sur-Indre]] (7,9km)}}}} </div>{{clear|left}} ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 36203 |Títol= Lista daus maires successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Martine Lutgen|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 36203 |1793=175 |1800=187 |1806=173 |1821=201 |1831=187 |1836=208 |1841=198 |1846=194 |1851=204 |1856=195 |1861=190 |1866=204 |1872=214 |1876=218 |1881=194 |1886=228 |1891=217 |1896=211 |1901=220 |1906=201 |1911=205 |1921=184 |1926=181 |1931=179 |1936=185 |1946=156 |1954=148 |1962=128 |1968=105 |1975=101 |1982=90 |1990=84 |1999=73 |2004= |2005= |2006= 49 |2007= 43 |2008= 44 |2009=44 |cassini=33614 |senscomptesdobles=1962}} ==Luecs e monuments== ==Personalitats liadas a la comuna== ==Veire tanben== ==Liams externes== ==Nòtas e referéncias== {{reflist}} {{Multibendèl | Portal Endre | Portal Comunas de França }} {{Comunas d'Indre}} [[Categoria:Comuna d'Endre]] ohemuf0z86q1z4o25jrbdnl17eklorz 0 131350 2473921 1879102 2025-06-08T16:12:13Z Toku 7678 2473921 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[File:Panthera tigris virgata.jpg|thumb|right|Tigre de la Caspiana.]] [[File:Panthera tigris virgata dis.png|thumb|right|Reparticion mondiala dau tigre de la Caspiana vèrs [[1900]].]] Lo '''tigre de la Caspiana''' o '''tigre persan''' (''Panthera tigris virgata'') èra una sosespècia de [[Panthera tigris|tigre]] dispareguda dins lo corrent deis [[ans 1970]]. [[Categoria:tigre]] lbjjgro5ttvbavq5z9djqc46bzsv60v 2473922 2473921 2025-06-08T16:14:35Z Toku 7678 2473922 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[File:Panthera tigris virgata.jpg|thumb|right|Tigre de la Caspiana.]] [[File:Panthera tigris virgata dis.png|thumb|right|Reparticion mondiala dau tigre de la Caspiana vèrs [[1900]].]] Lo '''tigre de la Caspiana''' o '''tigre persan''' (''Panthera tigris virgata'') èra una sosespècia de [[Panthera tigris|tigre]] dispareguda dins lo corrent deis [[ans 1970]]. == Liames intèrnes == * [[Tigre]]. == Bibliografia == * A. Schnitzler e L. Hermann, « Chronological distribution of the tiger Panthera tigris and the Asiatic lion Panthera leo persica in their common range in Asia », ''Mammal Review'', vol. 49, n° 4, 2019, pp. 340-353. == Nòtas e referéncias == <references/> [[Categoria:tigre]] o7dau914ut0sw0oq3ba6lysiczy0a8p 0 171913 2473961 2471987 2025-06-09T10:54:50Z 77.152.53.218 Fichas Banatic e INSEE oblidadas 2473961 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox Gropament de comunas |nom={{PAGENAME}} |pais=França|lenga=oc |imatges= |reg= {{Occitània (Region)}} |dept={{Nauta Garona}} |créacion=1èr de genièr [[2017]] |nbcom=58 |caplòc=[[Vilafranca de Lauragués]] |president= Christian Portet [[PS]] ([[Cònsol]] de [[Calmont (Lauragués)|Calmont]]) |pop=41 864 |datapop=[[2021]] |superf= 617.36 km2 |ectaras=61 736 |dens= 68 |budget= |sitweb= http://www.terres-du-lauragais.fr/fr/index.html |imatgesfin= |}} La '''Comunautat de comunas de las Tèrras de Lauragués''' es una intercomunalitat [[França|de la Republica Francesa]], situada dins lo [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}},<small> ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. Son còdi SIREN es 200071298. * Ficha Banatic : [https://www.banatic.interieur.gouv.fr/intercommunalite/200071298-cc-des-terres-du-lauragais] * Ficha INSEE : [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=EPCI-200071298]. ==Istòria== Lo 1èr de genièr 2017, de la comunautat de comunas resultèc de la fusion de la CC de Cap Lauragués (a '''Vilafranca de Lauragués'''), las 21 comunas), de la CC de Còr Lauragués (a '''[[Caramanh (Lauragués)|Caramanh]]''', las 27 comunas) e de la CC de las Costièras del Lauragués sud (a '''[[Nalhós]]''', las 10 comunas). La residéncia es a [[Vilafranca de Lauragués]].</br> <gallery mode packed> Localisation EPCI Cap lauragais dans la Haute-Garonne, France.svg|Localizacion CC Cap Lauragués Localisation EPCI Cœur lauragais dans la Haute-Garonne, France.svg|Localizacion CC Còr Lauragués Localisation EPCI Coteaux du Lauragais sud dans la Haute-Garonne, France.svg|Localizacion CC de las Costièras del Lauragués sud </gallery> {{messatge galariá}} ==Composicion== Le nom de la comuna es seguit del nom de l'[[intercomunalitat]] precedenta. Per defècte, l'òrdre alfabetic dels agionimes es en ''Sant(a)''. ==Composicion== {|class= "wikitable" !Nom !Width="135"|Còdi INSEE !Superficia (<small>km²</small>) !Populacion !Densitat (<small>ab/km²</small>) ! Anciana intercomunalitat |- |[[Albiac (Lauragués)|Albiac]] |31006 |4,71 | {{popfr31|006}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|006}}/4.71) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Anhas]] |31002 |21,81 | {{popfr31|002}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|002}}/21.81) round 2}}}} | CC de de las Costièras del Lauragués sud |- |[[Auriac de Vendinèla]] |31026 |30,71 | {{popfr31|026}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|026}}/30.71) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Aurinh]] |31029 |7,49 |{{popfr31|029}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|029}}/7.49) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Avinhonet de Lauragués]] |31037 |40,66 | {{popfr31|037}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|037}}/40.66) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Bautevila]] |31054 |4,49 | {{popfr31|054}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|054}}/4.49) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Bauvila]] |31055 |6,06 | {{popfr31|055}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|055}}/6.06) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Bèlasvilas]] |31567 |8,16 |{{popfr31|567}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|567}}/8.16) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Le Borg de Sant Bernat]] |31082 |16,60 |{{popfr31|082}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|082}}/16.6) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Le Cabanial]] |31097 |8,47 | {{popfr31|097}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|097}}/8.47) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Calmont (Lauragués)|Calmont]] |31100 |40,27 | {{popfr31|100}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|100}}/40.27) round 2}}}} | CC de las Costièras del Lauragués sud |- |[[Cambiac]] |31102 |7,74 | {{popfr31|102}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|102}}/7.74) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Canhac (Lauragués)|Canhac]] |31099 |9,36 | {{popfr31|099}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|099}}/9.36) round 2}}}} | CC de las Costièras del Lauragués sud |- |[[Caragodas]] |31105 |8,31 | {{popfr31|105}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|105}}/8.31) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |'''''[[Caramanh (Lauragués)|Caramanh]]''''' |31106 |30,19 | {{popfr31|106}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|106}}/30.19) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués (residéncia) |- |[[Cessalas]] |31137 |3,34 | {{popfr31|137}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|137}}/3.34) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Le Faget]] |31179 |11,31 | {{popfr31|179}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|179}}/11.31) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Fòlcarda]] |31185 |2,33 | {{popfr31|185}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|185}}/2.33) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Francarvila]] |31194 |7,0 | {{popfr31|194}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|194}}/7.) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[La Garda de Lauragués]] |31262 |11,69 | {{popfr31|262}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|262}}/11.69) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Gardog]] |31210 |16,31 | {{popfr31|210}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|210}}/16.31) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Gibèl]] |31220 |19,40 | {{popfr31|220}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|220}}/19.4) round 2}}}} | CC de las Costièras del Lauragués sud |- | [[Lantar]] |31271 |30,12 |{{popfr31|271}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|271}}/30.12) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Lobens de Lauragués]] |31304 |6,47 | {{popfr31|304}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|304}}/6.47) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Lutz (Lauragués)|Lutz]] |31310 |7,59 | {{popfr31|310}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|310}}/7.59) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Malvesin]] |31332 |11,05 | {{popfr31|332}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|332}}/11.05) round 2}}}} | CC de las Costièras del Lauragués sud |- |[[Mascarvila]] |31325 |5,27 | {{popfr31|325}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|325}}/5.27) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Mauremont]] |31328 |5,63 | {{popfr31|328}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|328}}/5.63) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Maurevila]] |31331 |9,9 | {{popfr31|331}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|331}}/9.9) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Monestròl]] |31354 |5,23 | {{popfr31|354}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|354}}/5.23) round 2}}}} | CC de las Costièras del Lauragués sud |- |[[Montclar de Lauragués]] |31368 |3,62 | {{popfr31|368}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|368}}/3.62) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Montesquiu de Lauragués]] |31374 |24,75 | {{popfr31|374}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|374}}/24.75) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Montgalhard de Lauragués]] |31377 |11,12 | {{popfr31|377}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|377}}/11.12) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Montjard]] |31380 |9,32 | {{popfr31|380}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|380}}/9.32) round 2}}}} | CC de las Costièras del Lauragués sud |- |[[Morvilas Bassas]] |31392 |4,58 | {{popfr31|392}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|392}}/4.58) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |'''''[[Nalhós]]''''' |31396 |18,55 | {{popfr31|396}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|396}}/18.55) round 2}}}} | CC de las Costièras del Lauragués sud (residéncia) |- |[[Preservila]] |31439 |12,19 |{{popfr31|439}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|439}}/12.19) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Prunet (Lauragués)|Prunet]] |31441 |4,66 | {{popfr31|441}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|441}}/4.66) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Renevila (Lauragués)|Renevila]] |31450 |8,42 | {{popfr31|450}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|450}}/8.42) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Riumajor]] |31453 |3,77 | {{popfr31|453}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|453}}/3.77) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[La Salvetat de Lauragués]] |31527 |3,66 | {{popfr31|527}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|527}}/3.66) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Santa Fe de Grefuèlha]] |31480 |9,68 |{{popfr31|480}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|480}}/9.68) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Sant Germièr (Lauragués)|Sent Germièr]] |31485 |3,74 | {{popfr31|485}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|485}}/3.74) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Sent Lon (Nauta Garona)|Sent Lon]] |31495 |24,21 | {{popfr31|495}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|495}}/24.21) round 2}}}} | CC de las Costièras del Lauragués sud |- |[[Sant Pèire de Latge]] |31512 |7,2 |{{popfr31|512}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|512}}/7.2) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Sent Roma (Lauragués)|Sent Roma]] |31514 |3,63 | {{popfr31|514}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|514}}/3.63) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Sent Vincenç (Lauragués)|Sent Vincenç]] |31519 |3,07 | {{popfr31|519}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|519}}/3.07) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Saussens]] |31534 |3,02 | {{popfr31|534}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|534}}/3.02) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Sèira]] |31546 |3,89 | {{popfr31|546}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|546}}/3.89) round 2}}}} | CC de las Costièras del Lauragués sud |- |[[Segrevila]] |31540 |4,98 | {{popfr31|540}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|540}}/4.98) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Tarabèl]] |31551 |7,42 | {{popfr31|551}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|551}}/7.42) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Totens]] |31558 |4,86 | {{popfr31|558}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|558}}/4.86) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Trebons de la Grassa]] |31560 |10,87 | {{popfr31|560}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|560}}/10.87) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Valèga]] |31566 |4,18 | {{popfr31|566}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|566}}/4.18) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |[[Vendina]] |31571 |2,87 | {{popfr31|571}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|571}}/2.87) round 2}}}} | CC de Còr Lauragués |- |[[Vièlhavinha]] |31576 |3,14 | {{popfr31|576}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|576}}/3.14) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |'''[[Vilafranca de Lauragués]]''' (residéncia) |31582 |10,35 | {{popfr31|582}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|582}}/10.35) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués (residéncia) |- |[[Vilanovèla]] |31589 |7,95 | {{popfr31|589}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|589}}/7.95) round 2}}}} | CC de Cap Lauragués |- |} ==Las intercomunalitats en Nauta Garona== [[Imatge:31-Haute-Garonne-intercos-2019.png|thumb|left|750px|Mapa de las intercomunalitats de Nauta Garona]] {{clr}} ==Nòtas e referéncias== <references/> * Ficha sus la basa estatala : https://web.archive.org/web/20200611185521/https://www.banatic.interieur.gouv.fr/V5/recherche-de-groupements/fiche-raison-sociale.php?siren=200071298 * Ficha INSEE https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=EPCI-200071298 {{Portal Lengadòc}} ftu0x1i37aoxl5uaosmwplbfmpsvpx2 0 175619 2473938 2473817 2025-06-08T20:22:40Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2473938 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox Gropament de comunas |nom={{PAGENAME}} |pais=França|lenga=oc |imatges= |reg= {{Occitània (Region)}} |dept={{Nauta Garona}} |créacion=26 de decembre de [[2001]] |nbcom=28 |caplòc=[[Revèl]] |president= Laurent Hourquet (centrista) ([[Cònsol]] de [[Revèl]]) |pop= 21 703 |datapop=[[2021]] |superf= 351.70 km2 |ectaras= 35 170 |dens= 62 |budget= |sitweb= https://www.revel-lauragais.com/ |imatgesfin= |}} [[File:Localisation EPCI Lauragais Revel Sorèzois dans la Haute-Garonne, France.svg|thumb|right|250px|Localizacion dins lo departament de Nauta Garona.]] La '''Comunautat de comunas de Lauragués Revèl Soresan''', venguda en 2023 '''Comunautat de comunas A las Fonts del Canal del Mègjorn''', es una [[Intercomunalitat|comunautat de comunas]] [[França|francesa]], situada dins los [[Departament francés|departaments]] d'[[Aude (departament)|Aude]], de [[Nauta Garona]] e de [[Tarn (departament)|Tarn]] dins la [[Region francesa|region]] [[Occitània (region administrativa)|Occitània]]. Foguèt creada lo [[26 de decembre]] de [[2001]]. Amassa 28 comunas e 21 703 abitants en 2021. Las comunas concernidas meton en comun un certan nombre de competéncias. Son caplòc es [[Revèl]]. Le n° SIREN es 243100567. * Ficha Banatic : [https://www.banatic.interieur.gouv.fr/intercommunalite/243100567-cc-aux-sources-du-canal-du-midi] * Ficha INSEE : [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=EPCI-243100567]. ==Istòria== Le Districte de Lauragués Revèl Montanha Negra creat le 12 de julhet de 1999 se mudèc en Comunautat de comunas de Lauragués Revèl Sorezan le 26 de decembre de 2001. </br> Les còssols que tenián pel districte èran menats pel còssol de Revèl, Sénher Chatillon, mès d'autres còssols èran inquiets que las pichonas comunas perdèsson d'autonomia. </br> Le districte se constituïguèt al començament sense doás comunas : Romens e Montagut de Lauragués, que fin finala dintrèron en 2003.</br> Le 1er de genièr de 2010, pr'amor de la dissolucion de la Comunautat de comunas del País de Dornha, las comunas [[Tarn (departament)|tarnesas]] d'[[Arfonts]], [[Sanch Amauç]], de [[Caüsac (Montanha negra)|Caüsac]] e de [[Bèlasèrra]] aderiguèron a la comunautat de comunas. A la meteissa data, tres comunas de la Nauta Garona dintrèron tanben : [[Jusas]], [[Maurens (Lauragués)|Maurens]] e [[Morvilas Nautas]].</br> Le 1er de genièr de 2017, la comuna dels [[Les Capmases]] quitèt la [[Comunautat de comunas de la Montanha Negra]] per aderir a la comunautat de comunas de Lauragués Revèl Soresan <ref>Recueil des actes administratifs https://web.archive.org/web/20170317143454/http://www.haute-garonne.gouv.fr/content/download/20415/147623/file/recueil-31-2016-233-recueil-des-actes-administratifs-special.pdf, site Préfecture de la Haute-Garonne, 27/12/2016</ref>.</br> En 2023, la Comunautat de comunas de Lauragués Revèl Soresan cambièc de nom e venguèc : A las Fonts del Canal del Miègjorn <ref>Procès verbal de la réunion du conseil communautaire du mercredi 31 mai 2023, https://www.revel-lauragais.com/app/uploads/2023/06/PV-conseil-communautaire-du-31-05-2023.pdf</ref>. ==Composicion== {|class= "wikitable" !Nom !Width="135"|Còdi INSEE !Superficia (<small>km²</small>) !Populacion !Densitat (<small>ab/km²</small>) |- |[[Arfonts]] |81016 |40,71 | {{popfr81|016}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|016}}/40.71) round 2}}}} |- |[[Le Bauç]] |31570 |10,41 | {{popfr31|570}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|570}}/10.41) round 2}}}} |- |[[Bèlasèrra]] |81027 |4,76 | {{popfr81|027}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|027}}/4.76) round 2}}}} |- |[[Belestar de Lauragués]] |31060 |5,59 | {{popfr31|060}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|060}}/5.59) round 2}}}} |- |[[Blan]] |81032 |13,3 | {{popfr81|032}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|032}}/13.3) round 2}}}} |- |[[Les Brunèls]] |11054 |11,97 | {{popfr11|054}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr11|054}}/11.97) round 2}}}} |- |[[Les Capmases]] |81055 |7,68 | {{popfr81|055}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|055}}/7.68) round 2}}}} |- | [[Caüsac (Montanha negra)|Caüsac]] |81049 |5,69 | {{popfr81|049}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|049}}/5.69) round 2}}}} |- |[[Durfòrt (Montanha Negra)|Durfòrt]] |81083 |4,54 | {{popfr81|083}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|083}}/4.54) round 2}}}} |- |[[L'Empèut]] |81142 |14,18 | {{popfr81|142}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|142}}/14.18) round 2}}}} |- |[[Le Falgar]] |31180 |5,38 | {{popfr31|180}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|180}}/5.38) round 2}}}} |- |[[En Garravacas]] |81100 |6,86 | {{popfr81|100}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|100}}/6.86) round 2}}}} |- |[[Jusas]] |31243 |3,75 | {{popfr31|243}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|243}}/3.75) round 2}}}} |- |[[Maurens (Lauragués)|Maurens]] |31329 |6,6 | {{popfr31|329}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|329}}/6.6) round 2}}}} |- |[[Montagut de Lauragués]] |31371 |7,72 | {{popfr31|371}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|371}}/7.72) round 2}}}} |- |[[Montjuèi]] |81179 |9,91 | {{popfr81|179}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|179}}/9.91) round 2}}}} |- |[[Morvilas Nautas]] |31393 |6,59 | {{popfr31|393}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|393}}/6.59) round 2}}}} |- |[[Nogaret]] |31400 |4 | {{popfr31|400}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|400}}/4) round 2}}}} |- |[[Palavila]] |81200 |6,44 | {{popfr81|200}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|200}}/6.44) round 2}}}} |- |[[Puèjorsin]] |81214 |3,55 | {{popfr81|214}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|214}}/3.55) round 2}}}} |- |[[Podiç]] |81210 |4,62 | {{popfr81|210}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|210}}/4.62) round 2}}}} |- |'''[[Revèl]]''' |31451 |35,31 | {{popfr31|451}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|451}}/35.31) round 2}}}} |- |[[Romens]] |31463 |3,57 | {{popfr31|463}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|463}}/3.57) round 2}}}} |- |[[Sanch Amauç]] |81237 |12,33 | {{popfr81|237}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|237}}/12.33) round 2}}}} |- |[[Sant Felitz de Lauragués|Sant Felitz de Caramanh]] |31478 |51,88 | {{popfr31|478}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|478}}/51.88) round 2}}}} |- |[[Sent Julian]] |31491 |11,46 | {{popfr31|491}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|491}}/11.46) round 2}}}} |- |[[Sorese]] |81288 |41,64 | {{popfr81|288}} ({{popfr81|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr81|288}}/41.64) round 2}}}} |- |[[Vaudrulha]] |31569 |11,3 | {{popfr31|569}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|569}}/11.3) round 2}}}} |- |} ==Las intercomunalitats en Nauta Garona, Tarn e Aude== [[Imatge:31-Haute-Garonne-intercos-2019.png|thumb|left|550px|Mapa de las intercomunalitats de Nauta Garona]] [[Imatge:81-Tarn-intercos-2019.png|thumb|left|450px|Mapa de las intercomunalitats de Tarn]] [[Imatge:11-Intercos-2019.png|thumb|right|430px|Mapa de las intercomunalitats d'Aude]] {{clr}} ==Nòtas== <references/> [[Categoria:Comunautat de comunas d'Aude]] [[Categoria:Comunautat de comunas de Nauta Garona]] [[Categoria:Comunautat de comunas de Tarn]] 8ks6hd03k5yf39y3jkh00dz0xiy1tr6 0 184888 2473958 2468758 2025-06-09T10:35:46Z Jfblanc 104 2473958 wikitext text/x-wiki '''Miquèu Arnaud''' (n. a [[Marselha]] lo [[24 d'octobre]] de [[1952]]<ref>[http://ark.bnf.fr/ark:/12148/cb17166095h Ficha BNF]</ref>, en francés ''Michel Arnaud'') es un escrivan e un militant occitan que foguèt copresident de l’[[Institut d'Estudis Occitans|Institut d’Estudis Occitans]] de 2021 a 2025. ==Òbras== * ''Amontanhatge''. Puèglaurenç: IEO-IDECO & CREO Provença. 2021. ISBN: 9782490663071. * ''Quora la matèria...'' Puèglaurenç: IEO-IDECO. 2017. ISBN: 9782953071290. {{Clr}} {{dinastia|carta=oc|abans= [[Pèire Brechet]]|aprèp=[[Patrici Pojada]]|nom=[[Imatge:logoIEO.png|30px]] <br />[[Institut d'Estudis Occitans|Copresident de l'IEO]] <br /> [[2021]] - [[2025]]}} {{ref}} {{O|Arbaud}} {{nais|1952}} [[Categoria:President de l'IEO]] 6wn43od5z4zaxjol3m7lk97kx33bwz3 0 184889 2473956 2309977 2025-06-09T10:34:53Z Jfblanc 104 2473956 wikitext text/x-wiki '''Esteve Ros''' (n. lo [[13 de setembre]] de [[1960]]<ref>[http://ark.bnf.fr/ark:/12148/cb450864351 Ficha BNF].</ref>) es un universitari e militant occitan. Es mèstre de conferéncias a l’Universitat de Bordèu, ont trabalha sus la biologia de las malautiás cardiovascularas, e los concèptes de foncion, normalitat e autoorganizacion dels sistèmas biologics. De 2021 a 2025 es copresident de l’[[Institut d'Estudis Occitans|Institut d’Estudis Occitans]]. ==Òbras== * ''Les subsistances à Périgueux au temps de la guerre de Cent Ans : commerce, aumônes publiques, vols et brigandage'' Periguers: Novelum 1997. {{ref}} {{Clr}} Foguèt copresident de l'IEO de 2021 a 2025. {{O|Ros,Esteve}} {{nais|1960}} [[Categoria:President de l'IEO]] rmt8vkcip4v59g6usnat6hcuc99kqu0 2473966 2473956 2025-06-09T11:33:15Z Jfblanc 104 2473966 wikitext text/x-wiki '''Esteve Ros''' (n. lo [[13 de setembre]] de [[1960]]<ref>[http://ark.bnf.fr/ark:/12148/cb450864351 Ficha BNF].</ref>) es un universitari e militant occitan. Es mèstre de conferéncias a l’Universitat de Bordèu, ont trabalha sus la biologia de las malautiás cardiovascularas, e los concèptes de foncion, normalitat e autoorganizacion dels sistèmas biologics. De 2021 a 2025 es copresident de l’[[Institut d'Estudis Occitans|Institut d’Estudis Occitans]]. ==Òbras== * ''Les subsistances à Périgueux au temps de la guerre de Cent Ans : commerce, aumônes publiques, vols et brigandage'' Periguers: Novelum 1997. {{ref}} {{Clr}} {{dinastia|carta=oc|abans= [[Pèire Brechet]]|aprèp=[[Patrici Pojada]]|nom=[[Imatge:logoIEO.png|30px]] <br />[[Institut d'Estudis Occitans|Copresident de l'IEO]] <br /> [[2021]] - [[2025]]}} {{O|Ros,Esteve}} {{nais|1960}} [[Categoria:President de l'IEO]] tubjcwgkafrk1w7cjqquxppcvz50bm9 0 184890 2473954 2415769 2025-06-09T10:34:26Z Jfblanc 104 2473954 wikitext text/x-wiki '''Eliana Tortet''' es una jornalista e militanta occitana. Es jornalista per França 3, per l’emission Vaquí e d’autras emissions de magazine. Es dempuèi longtemps animatritz de las seccions alpencas de l'IEO. Foguèt copresidenta de l’[[Institut d'Estudis Occitans|Institut d’Estudis Occitans]] de 2021 a 2025. {{Clr}} {{dinastia|carta=oc|abans= [[Pèire Brechet]]|aprèp=[[Patrici Pojada]]|nom=[[Imatge:logoIEO.png|30px]] <br />[[Institut d'Estudis Occitans|Copresident de l'IEO]] <br /> [[2021]] - [[2025]]}} {{O|Tortet}} [[Categoria:President de l'IEO]] c8xjf9jtb4ifap9igd21a5t24gs7el1 2473955 2473954 2025-06-09T10:34:37Z Jfblanc 104 2473955 wikitext text/x-wiki '''Eliana Tortet''' es una jornalista e militanta occitana. Es jornalista per França 3, per l’emission Vaquí e d’autras emissions de magazine. Es dempuèi longtemps animatritz de las seccions alpencas de l'IEO. Foguèt copresidenta de l’[[Institut d'Estudis Occitans|Institut d’Estudis Occitans]] de 2021 a 2025. {{Clr}} {{dinastia|carta=oc|abans= [[Pèire Brechet]]|aprèp=[[Patrici Pojada]]|nom=[[Imatge:logoIEO.png|30px]] <br />[[Institut d'Estudis Occitans|Copresidenta de l'IEO]] <br /> [[2021]] - [[2025]]}} {{O|Tortet}} [[Categoria:President de l'IEO]] 65rgdnqlzmcycnp8fhhuqn98272r9r7 0 184891 2473953 2452703 2025-06-09T10:34:09Z Jfblanc 104 2473953 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Tederic Cahuzac''' (n. a [[Dacs]], en francés ''Thierry Cahuzac'') es un psicològ de formacion (al Miralh a Tolosa), encargat de mission de lengas regionalas en Gironda. Estacat a las practicas socialas que permeton un usatge de la lenga (“cantèras”, çò es las coralas espontanèas en gascon, tauromaquia gascona, quilhas, danças gasconas amb especialament l’emplec d’ua boha especifica de las Landas de Gasconha), es un ancian regent bilingüe en lengadocian d’Agenés. Foguèt copresident de l'IEO de 2021 a 2025. {{Clr}} {{dinastia|carta=oc|abans= [[Pèire Brechet]]|aprèp=[[Patrici Pojada]]|nom=[[Imatge:logoIEO.png|30px]] <br />[[Institut d'Estudis Occitans|Copresident de l'IEO]] <br /> [[2021]] - [[2025]]}} {{O|Cahuzac}} [[Categoria:President de l'IEO]] 05vzyttyh0o0q6flrgu2rte3ztudvh5 0 184892 2473957 2310007 2025-06-09T10:35:20Z Jfblanc 104 2473957 wikitext text/x-wiki '''Cristian Bonnet''' es un universitari e un militant occitan. Istorian de la literatura d’òc, recèrca e publica de tèxtes desconeguts. Trabalhèt coma mèstre de conferéncias a l’Universitat de Clarmont-Ferrand e venguèt president de l’IEO, region Auvèrnhe. De 2021 a 2025 es copresident de l’[[Institut d'Estudis Occitans|Institut d’Estudis Occitans]]. {{Clr}} {{dinastia|carta=oc|abans= [[Pèire Brechet]]|aprèp=[[Patrici Pojada]]|nom=[[Imatge:logoIEO.png|30px]] <br />[[Institut d'Estudis Occitans|Copresident de l'IEO]] <br /> [[2021]] - [[2025]]}} {{ref}} {{O|Bonnet}} [[Categoria:President de l'IEO]] ptd526oel3j6e2td5n9x794q10x4qhw 0 188688 2473892 2461397 2025-06-08T12:35:47Z Raymond Trencavel 26125 /* Biografia */ 2473892 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Jean-Patrick Capdevielle (cropped).jpg|thumb|right|200px|Jean-Patrick Capdevielle en 2016]] '''Jean-Patrick Capdevielle''' (nascut lo 19 de decembre de [[1945]] a [[Levallois-Perret]]), es un cantaire e compositor [[francés]] de [[París (França)|París]]. Au començament, fasiá sustot de [[Musica Rock|rock]] [[francés]] (los tres primièrs albums), puèi s'es virat cap a la cançon francesa e, de còps, la [[New wave (musica)|new wave]] (''40° à l'ombre'', ''Halloween'', ''Double aller simple pour Pékin''...) a la mitat de las annadas 80. == Biografia == Abans de cantar, '''Jean-Patrick Capdevielle''' es estat jornalista, e aquò li balhèt l'escadença de se sarrar per exemple del rocker anglés [[Eric Clapton]]. En 1978, enregistra sas primièras maquetas e las manda a una maison de disques. Lo [[45 torns]] ''Solitude'' l'obrís la pòrta de [https://fr.wikipedia.org/wiki/CBS_Disques CBS]. Aital, i enregistra son primièr album [[Musica Rock|rock]] ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'', e sortís per lo promòure un [[45 torns]], ''Tout au bout de la ville / Quand t'es dans le desert''. Es una capitada : lo dit 45 torns es plan recebut, passa fòrça a la ràdio, en particular ''Quand t'es dans le desert'' qu'es la preferida, la mai difusida, quitament se ''Tout au bout de la ville'' es la presentada coma primièra sul dich [[45 torns]]. Aital, ''Quand t'es dans le désert'' ven en [[França]] un gròs tube al debut de l'annada 1980, e demòra encara uèi sa cançon mai coneguda<ref>https://hit-parade.net/titre/2802/jean-patrick-capdevielle-quand-t-es-dans-le-desert</ref>. Còp-sèc, '''Jean-Patrick Capdevielle''' enregistra en 1980 un segond disc, simplament titolat ''/2'', album totjorn tan rock coma lo primièr e que conten dos autres tubes, ''C'est dur d'être un héros'' e ''Oh, Chiquita''<ref>https://web.archive.org/web/20220811021634/https://www.melody.tv/jean-patrick-capdevielle-propose-un-nouveau-live/</ref>. Lo fenomèn '''Capdevielle''' pr'aquò s'aflaquís. Lo tresen disc, ''Le Long de la jetée'', sortit en 1981, es de mal vendre, malgrat un pauc de resson per la cançoneta ''Señorita''. E es çò meteis ambe lo quatren disc de 1982, ''L'Ennemi public'' se vend chic, a un pauc de resson sonque per i aver dedins un tròç rock que capita un pauc a l'epòca, ''Qu'est-ce qui va rester''. Alavetz, en 1983, Jean-Patrick Capdevielle comença de s'aluenhar del rock per se virar artisticament cap a d'autras influéncias, coma la cançon francesa e la ''new wave'' (''Halloween''), çaquelà, l'arcuèlh es encara piri pel cinquen album ''Mauvaises fréquentacions''. En 1985 sortís son sieisen album ''Planète X'', que conten ''40° à l'ombre'', cançon qu'a un pauc de resson, mès sens comparason ambe las del començament de sa carrièra. Dincas a l'annada de 2018, a seguit ambe mai o mens de succès una carrièra de cantaire [[francés]], ambe orientacions artisticas divèrsas segon los disques. == Discografia == * ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'' (1979) * ''/2'' (1980) * ''Le Long de la jetée'' (1981) * ''L'Ennemi public'' (1982) * ''Mauvaises Fréquentations'' (1983) * ''Planète X'' (1985) * ''Nouvel Âge'' (1988) * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Vertigo'' (1992) * ''Hérétique 13'' (2007) * ''Bienvenue au Paradis'' (2016) == Cançons las mai conegudas == * ''Tout au bout de la ville'' (1979) * ''Quand t'es dans le désert'' (1979) * ''Salomé'' (1980) * ''C'est dur d'être un héros'' (1980) * ''Oh, Chiquita'' (1980) * ''Señorita'' (1981) * ''Qu'est-ce qui va rester (Quand le rock'n'roll aura cessé d'exister)'' (1982) * ''Halloween'' (1983) * ''40° à l'ombre'' (1985) * ''Double aller simple pour Pékin'' (1988)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/2524485-Jean-Patrick-Capdevielle-Double-Aller-Simple-Pour-P%C3%A9kin</ref> * ''Black bone'' (1993)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/7194198-Jean-Patrick-Capdevielle-Black-Bone</ref> * ''Politiquement correct'' (1995) == Ligams extèrnes == * [https://www.jpcapdevielle.com/ Site oficial de Jean-Patrick Capdevielle] == Referéncias == [[Categoria:Cantaire francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Compositor francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Naissença en 1945|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1970|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990|Capdevielle, Jean-Patrick]] pgkdcmk2tf4nii344epasu21segtem6 2473893 2473892 2025-06-08T12:37:37Z Raymond Trencavel 26125 /* Cançons las mai conegudas */ 2473893 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Jean-Patrick Capdevielle (cropped).jpg|thumb|right|200px|Jean-Patrick Capdevielle en 2016]] '''Jean-Patrick Capdevielle''' (nascut lo 19 de decembre de [[1945]] a [[Levallois-Perret]]), es un cantaire e compositor [[francés]] de [[París (França)|París]]. Au començament, fasiá sustot de [[Musica Rock|rock]] [[francés]] (los tres primièrs albums), puèi s'es virat cap a la cançon francesa e, de còps, la [[New wave (musica)|new wave]] (''40° à l'ombre'', ''Halloween'', ''Double aller simple pour Pékin''...) a la mitat de las annadas 80. == Biografia == Abans de cantar, '''Jean-Patrick Capdevielle''' es estat jornalista, e aquò li balhèt l'escadença de se sarrar per exemple del rocker anglés [[Eric Clapton]]. En 1978, enregistra sas primièras maquetas e las manda a una maison de disques. Lo [[45 torns]] ''Solitude'' l'obrís la pòrta de [https://fr.wikipedia.org/wiki/CBS_Disques CBS]. Aital, i enregistra son primièr album [[Musica Rock|rock]] ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'', e sortís per lo promòure un [[45 torns]], ''Tout au bout de la ville / Quand t'es dans le desert''. Es una capitada : lo dit 45 torns es plan recebut, passa fòrça a la ràdio, en particular ''Quand t'es dans le desert'' qu'es la preferida, la mai difusida, quitament se ''Tout au bout de la ville'' es la presentada coma primièra sul dich [[45 torns]]. Aital, ''Quand t'es dans le désert'' ven en [[França]] un gròs tube al debut de l'annada 1980, e demòra encara uèi sa cançon mai coneguda<ref>https://hit-parade.net/titre/2802/jean-patrick-capdevielle-quand-t-es-dans-le-desert</ref>. Còp-sèc, '''Jean-Patrick Capdevielle''' enregistra en 1980 un segond disc, simplament titolat ''/2'', album totjorn tan rock coma lo primièr e que conten dos autres tubes, ''C'est dur d'être un héros'' e ''Oh, Chiquita''<ref>https://web.archive.org/web/20220811021634/https://www.melody.tv/jean-patrick-capdevielle-propose-un-nouveau-live/</ref>. Lo fenomèn '''Capdevielle''' pr'aquò s'aflaquís. Lo tresen disc, ''Le Long de la jetée'', sortit en 1981, es de mal vendre, malgrat un pauc de resson per la cançoneta ''Señorita''. E es çò meteis ambe lo quatren disc de 1982, ''L'Ennemi public'' se vend chic, a un pauc de resson sonque per i aver dedins un tròç rock que capita un pauc a l'epòca, ''Qu'est-ce qui va rester''. Alavetz, en 1983, Jean-Patrick Capdevielle comença de s'aluenhar del rock per se virar artisticament cap a d'autras influéncias, coma la cançon francesa e la ''new wave'' (''Halloween''), çaquelà, l'arcuèlh es encara piri pel cinquen album ''Mauvaises fréquentacions''. En 1985 sortís son sieisen album ''Planète X'', que conten ''40° à l'ombre'', cançon qu'a un pauc de resson, mès sens comparason ambe las del començament de sa carrièra. Dincas a l'annada de 2018, a seguit ambe mai o mens de succès una carrièra de cantaire [[francés]], ambe orientacions artisticas divèrsas segon los disques. == Discografia == * ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'' (1979) * ''/2'' (1980) * ''Le Long de la jetée'' (1981) * ''L'Ennemi public'' (1982) * ''Mauvaises Fréquentations'' (1983) * ''Planète X'' (1985) * ''Nouvel Âge'' (1988) * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Vertigo'' (1992) * ''Hérétique 13'' (2007) * ''Bienvenue au Paradis'' (2016) == Cançons las mai conegudas == * ''Tout au bout de la ville'' (1979) * ''Quand t'es dans le désert'' (1979) * ''Salomé'' (1980) * ''C'est dur d'être un héros'' (1980) * ''Oh, Chiquita'' (1980) * ''Señorita'' (1981) * ''Qu'est-ce qui va rester (Quand le rock'n'roll aura cessé d'exister)'' (1982) * ''Halloween'' (1983) * ''40° à l'ombre'' (1985) * ''Double aller simple pour Pékin'' (1988)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/2524485-Jean-Patrick-Capdevielle-Double-Aller-Simple-Pour-P%C3%A9kin</ref> * ''Black bone'' (1992)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/7194198-Jean-Patrick-Capdevielle-Black-Bone</ref> * ''Politiquement correct'' (1995) == Ligams extèrnes == * [https://www.jpcapdevielle.com/ Site oficial de Jean-Patrick Capdevielle] == Referéncias == [[Categoria:Cantaire francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Compositor francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Naissença en 1945|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1970|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990|Capdevielle, Jean-Patrick]] 0r8c3lk106qok2gpyy0gb3yrl0feg3j 2473894 2473893 2025-06-08T12:38:59Z Raymond Trencavel 26125 /* Cançons las mai conegudas */ 2473894 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Jean-Patrick Capdevielle (cropped).jpg|thumb|right|200px|Jean-Patrick Capdevielle en 2016]] '''Jean-Patrick Capdevielle''' (nascut lo 19 de decembre de [[1945]] a [[Levallois-Perret]]), es un cantaire e compositor [[francés]] de [[París (França)|París]]. Au començament, fasiá sustot de [[Musica Rock|rock]] [[francés]] (los tres primièrs albums), puèi s'es virat cap a la cançon francesa e, de còps, la [[New wave (musica)|new wave]] (''40° à l'ombre'', ''Halloween'', ''Double aller simple pour Pékin''...) a la mitat de las annadas 80. == Biografia == Abans de cantar, '''Jean-Patrick Capdevielle''' es estat jornalista, e aquò li balhèt l'escadença de se sarrar per exemple del rocker anglés [[Eric Clapton]]. En 1978, enregistra sas primièras maquetas e las manda a una maison de disques. Lo [[45 torns]] ''Solitude'' l'obrís la pòrta de [https://fr.wikipedia.org/wiki/CBS_Disques CBS]. Aital, i enregistra son primièr album [[Musica Rock|rock]] ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'', e sortís per lo promòure un [[45 torns]], ''Tout au bout de la ville / Quand t'es dans le desert''. Es una capitada : lo dit 45 torns es plan recebut, passa fòrça a la ràdio, en particular ''Quand t'es dans le desert'' qu'es la preferida, la mai difusida, quitament se ''Tout au bout de la ville'' es la presentada coma primièra sul dich [[45 torns]]. Aital, ''Quand t'es dans le désert'' ven en [[França]] un gròs tube al debut de l'annada 1980, e demòra encara uèi sa cançon mai coneguda<ref>https://hit-parade.net/titre/2802/jean-patrick-capdevielle-quand-t-es-dans-le-desert</ref>. Còp-sèc, '''Jean-Patrick Capdevielle''' enregistra en 1980 un segond disc, simplament titolat ''/2'', album totjorn tan rock coma lo primièr e que conten dos autres tubes, ''C'est dur d'être un héros'' e ''Oh, Chiquita''<ref>https://web.archive.org/web/20220811021634/https://www.melody.tv/jean-patrick-capdevielle-propose-un-nouveau-live/</ref>. Lo fenomèn '''Capdevielle''' pr'aquò s'aflaquís. Lo tresen disc, ''Le Long de la jetée'', sortit en 1981, es de mal vendre, malgrat un pauc de resson per la cançoneta ''Señorita''. E es çò meteis ambe lo quatren disc de 1982, ''L'Ennemi public'' se vend chic, a un pauc de resson sonque per i aver dedins un tròç rock que capita un pauc a l'epòca, ''Qu'est-ce qui va rester''. Alavetz, en 1983, Jean-Patrick Capdevielle comença de s'aluenhar del rock per se virar artisticament cap a d'autras influéncias, coma la cançon francesa e la ''new wave'' (''Halloween''), çaquelà, l'arcuèlh es encara piri pel cinquen album ''Mauvaises fréquentacions''. En 1985 sortís son sieisen album ''Planète X'', que conten ''40° à l'ombre'', cançon qu'a un pauc de resson, mès sens comparason ambe las del començament de sa carrièra. Dincas a l'annada de 2018, a seguit ambe mai o mens de succès una carrièra de cantaire [[francés]], ambe orientacions artisticas divèrsas segon los disques. == Discografia == * ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'' (1979) * ''/2'' (1980) * ''Le Long de la jetée'' (1981) * ''L'Ennemi public'' (1982) * ''Mauvaises Fréquentations'' (1983) * ''Planète X'' (1985) * ''Nouvel Âge'' (1988) * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Vertigo'' (1992) * ''Hérétique 13'' (2007) * ''Bienvenue au Paradis'' (2016) == Cançons las mai conegudas == * ''Tout au bout de la ville'' (1979) * ''Quand t'es dans le désert'' (1979) * ''Salomé'' (1980) * ''C'est dur d'être un héros'' (1980) * ''Oh, Chiquita'' (1981) * ''Señorita'' (1981) * ''Qu'est-ce qui va rester (Quand le rock'n'roll aura cessé d'exister)'' (1982) * ''Halloween'' (1983) * ''40° à l'ombre'' (1985) * ''Double aller simple pour Pékin'' (1988)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/2524485-Jean-Patrick-Capdevielle-Double-Aller-Simple-Pour-P%C3%A9kin</ref> * ''Black bone'' (1992)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/7194198-Jean-Patrick-Capdevielle-Black-Bone</ref> * ''Politiquement correct'' (1995) == Ligams extèrnes == * [https://www.jpcapdevielle.com/ Site oficial de Jean-Patrick Capdevielle] == Referéncias == [[Categoria:Cantaire francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Compositor francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Naissença en 1945|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1970|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990|Capdevielle, Jean-Patrick]] btj55d87mtg6abgy366lvfzhego99in 2473895 2473894 2025-06-08T12:45:15Z Raymond Trencavel 26125 /* Cançons las mai conegudas */ 2473895 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Jean-Patrick Capdevielle (cropped).jpg|thumb|right|200px|Jean-Patrick Capdevielle en 2016]] '''Jean-Patrick Capdevielle''' (nascut lo 19 de decembre de [[1945]] a [[Levallois-Perret]]), es un cantaire e compositor [[francés]] de [[París (França)|París]]. Au començament, fasiá sustot de [[Musica Rock|rock]] [[francés]] (los tres primièrs albums), puèi s'es virat cap a la cançon francesa e, de còps, la [[New wave (musica)|new wave]] (''40° à l'ombre'', ''Halloween'', ''Double aller simple pour Pékin''...) a la mitat de las annadas 80. == Biografia == Abans de cantar, '''Jean-Patrick Capdevielle''' es estat jornalista, e aquò li balhèt l'escadença de se sarrar per exemple del rocker anglés [[Eric Clapton]]. En 1978, enregistra sas primièras maquetas e las manda a una maison de disques. Lo [[45 torns]] ''Solitude'' l'obrís la pòrta de [https://fr.wikipedia.org/wiki/CBS_Disques CBS]. Aital, i enregistra son primièr album [[Musica Rock|rock]] ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'', e sortís per lo promòure un [[45 torns]], ''Tout au bout de la ville / Quand t'es dans le desert''. Es una capitada : lo dit 45 torns es plan recebut, passa fòrça a la ràdio, en particular ''Quand t'es dans le desert'' qu'es la preferida, la mai difusida, quitament se ''Tout au bout de la ville'' es la presentada coma primièra sul dich [[45 torns]]. Aital, ''Quand t'es dans le désert'' ven en [[França]] un gròs tube al debut de l'annada 1980, e demòra encara uèi sa cançon mai coneguda<ref>https://hit-parade.net/titre/2802/jean-patrick-capdevielle-quand-t-es-dans-le-desert</ref>. Còp-sèc, '''Jean-Patrick Capdevielle''' enregistra en 1980 un segond disc, simplament titolat ''/2'', album totjorn tan rock coma lo primièr e que conten dos autres tubes, ''C'est dur d'être un héros'' e ''Oh, Chiquita''<ref>https://web.archive.org/web/20220811021634/https://www.melody.tv/jean-patrick-capdevielle-propose-un-nouveau-live/</ref>. Lo fenomèn '''Capdevielle''' pr'aquò s'aflaquís. Lo tresen disc, ''Le Long de la jetée'', sortit en 1981, es de mal vendre, malgrat un pauc de resson per la cançoneta ''Señorita''. E es çò meteis ambe lo quatren disc de 1982, ''L'Ennemi public'' se vend chic, a un pauc de resson sonque per i aver dedins un tròç rock que capita un pauc a l'epòca, ''Qu'est-ce qui va rester''. Alavetz, en 1983, Jean-Patrick Capdevielle comença de s'aluenhar del rock per se virar artisticament cap a d'autras influéncias, coma la cançon francesa e la ''new wave'' (''Halloween''), çaquelà, l'arcuèlh es encara piri pel cinquen album ''Mauvaises fréquentacions''. En 1985 sortís son sieisen album ''Planète X'', que conten ''40° à l'ombre'', cançon qu'a un pauc de resson, mès sens comparason ambe las del començament de sa carrièra. Dincas a l'annada de 2018, a seguit ambe mai o mens de succès una carrièra de cantaire [[francés]], ambe orientacions artisticas divèrsas segon los disques. == Discografia == * ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'' (1979) * ''/2'' (1980) * ''Le Long de la jetée'' (1981) * ''L'Ennemi public'' (1982) * ''Mauvaises Fréquentations'' (1983) * ''Planète X'' (1985) * ''Nouvel Âge'' (1988) * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Vertigo'' (1992) * ''Hérétique 13'' (2007) * ''Bienvenue au Paradis'' (2016) == Cançons las mai conegudas == * ''Tout au bout de la ville'' (1979) * ''Quand t'es dans le désert'' (1979) * ''Salomé'' (1980) * ''C'est dur d'être un héros'' (1980) * ''Oh, Chiquita'' (1981) * ''Señorita'' (1981) * ''Qu'est-ce qui va rester (Quand le rock'n'roll aura cessé d'exister)'' (1982) * ''Halloween'' (1983) * ''40° à l'ombre'' (1985) * ''Double aller simple pour Pékin'' (1988)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/2524485-Jean-Patrick-Capdevielle-Double-Aller-Simple-Pour-P%C3%A9kin</ref> * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Black bone'' (1992)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/7194198-Jean-Patrick-Capdevielle-Black-Bone</ref> * ''Politiquement correct'' (1995) == Ligams extèrnes == * [https://www.jpcapdevielle.com/ Site oficial de Jean-Patrick Capdevielle] == Referéncias == [[Categoria:Cantaire francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Compositor francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Naissença en 1945|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1970|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990|Capdevielle, Jean-Patrick]] arfb802up3exty8ayt0pv50ivdzltvp 2473896 2473895 2025-06-08T12:50:48Z Raymond Trencavel 26125 /* Cançons las mai conegudas */ 2473896 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Jean-Patrick Capdevielle (cropped).jpg|thumb|right|200px|Jean-Patrick Capdevielle en 2016]] '''Jean-Patrick Capdevielle''' (nascut lo 19 de decembre de [[1945]] a [[Levallois-Perret]]), es un cantaire e compositor [[francés]] de [[París (França)|París]]. Au començament, fasiá sustot de [[Musica Rock|rock]] [[francés]] (los tres primièrs albums), puèi s'es virat cap a la cançon francesa e, de còps, la [[New wave (musica)|new wave]] (''40° à l'ombre'', ''Halloween'', ''Double aller simple pour Pékin''...) a la mitat de las annadas 80. == Biografia == Abans de cantar, '''Jean-Patrick Capdevielle''' es estat jornalista, e aquò li balhèt l'escadença de se sarrar per exemple del rocker anglés [[Eric Clapton]]. En 1978, enregistra sas primièras maquetas e las manda a una maison de disques. Lo [[45 torns]] ''Solitude'' l'obrís la pòrta de [https://fr.wikipedia.org/wiki/CBS_Disques CBS]. Aital, i enregistra son primièr album [[Musica Rock|rock]] ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'', e sortís per lo promòure un [[45 torns]], ''Tout au bout de la ville / Quand t'es dans le desert''. Es una capitada : lo dit 45 torns es plan recebut, passa fòrça a la ràdio, en particular ''Quand t'es dans le desert'' qu'es la preferida, la mai difusida, quitament se ''Tout au bout de la ville'' es la presentada coma primièra sul dich [[45 torns]]. Aital, ''Quand t'es dans le désert'' ven en [[França]] un gròs tube al debut de l'annada 1980, e demòra encara uèi sa cançon mai coneguda<ref>https://hit-parade.net/titre/2802/jean-patrick-capdevielle-quand-t-es-dans-le-desert</ref>. Còp-sèc, '''Jean-Patrick Capdevielle''' enregistra en 1980 un segond disc, simplament titolat ''/2'', album totjorn tan rock coma lo primièr e que conten dos autres tubes, ''C'est dur d'être un héros'' e ''Oh, Chiquita''<ref>https://web.archive.org/web/20220811021634/https://www.melody.tv/jean-patrick-capdevielle-propose-un-nouveau-live/</ref>. Lo fenomèn '''Capdevielle''' pr'aquò s'aflaquís. Lo tresen disc, ''Le Long de la jetée'', sortit en 1981, es de mal vendre, malgrat un pauc de resson per la cançoneta ''Señorita''. E es çò meteis ambe lo quatren disc de 1982, ''L'Ennemi public'' se vend chic, a un pauc de resson sonque per i aver dedins un tròç rock que capita un pauc a l'epòca, ''Qu'est-ce qui va rester''. Alavetz, en 1983, Jean-Patrick Capdevielle comença de s'aluenhar del rock per se virar artisticament cap a d'autras influéncias, coma la cançon francesa e la ''new wave'' (''Halloween''), çaquelà, l'arcuèlh es encara piri pel cinquen album ''Mauvaises fréquentacions''. En 1985 sortís son sieisen album ''Planète X'', que conten ''40° à l'ombre'', cançon qu'a un pauc de resson, mès sens comparason ambe las del començament de sa carrièra. Dincas a l'annada de 2018, a seguit ambe mai o mens de succès una carrièra de cantaire [[francés]], ambe orientacions artisticas divèrsas segon los disques. == Discografia == * ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'' (1979) * ''/2'' (1980) * ''Le Long de la jetée'' (1981) * ''L'Ennemi public'' (1982) * ''Mauvaises Fréquentations'' (1983) * ''Planète X'' (1985) * ''Nouvel Âge'' (1988) * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Vertigo'' (1992) * ''Hérétique 13'' (2007) * ''Bienvenue au Paradis'' (2016) == Cançons las mai conegudas == * ''Tout au bout de la ville'' (1979) * ''Quand t'es dans le désert'' (1979) * ''Salomé'' (1980) * ''C'est dur d'être un héros'' (1980) * ''Oh, Chiquita'' (1981) * ''Señorita'' (1981) * ''Qu'est-ce qui va rester (Quand le rock'n'roll aura cessé d'exister)'' (1982) * ''Halloween'' (1983) * ''Caricature (danse pour moi)'' (1984) * ''40° à l'ombre'' (1985) * ''Double aller simple pour Pékin'' (1988)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/2524485-Jean-Patrick-Capdevielle-Double-Aller-Simple-Pour-P%C3%A9kin</ref> * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Black bone'' (1992)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/7194198-Jean-Patrick-Capdevielle-Black-Bone</ref> * ''Politiquement correct'' (1995) == Ligams extèrnes == * [https://www.jpcapdevielle.com/ Site oficial de Jean-Patrick Capdevielle] == Referéncias == [[Categoria:Cantaire francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Compositor francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Naissença en 1945|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1970|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990|Capdevielle, Jean-Patrick]] kyxpdc8dr7gn60r7aaxym4hxhxu7guh 2473897 2473896 2025-06-08T12:52:27Z Raymond Trencavel 26125 /* Cançons las mai conegudas */ 2473897 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Jean-Patrick Capdevielle (cropped).jpg|thumb|right|200px|Jean-Patrick Capdevielle en 2016]] '''Jean-Patrick Capdevielle''' (nascut lo 19 de decembre de [[1945]] a [[Levallois-Perret]]), es un cantaire e compositor [[francés]] de [[París (França)|París]]. Au començament, fasiá sustot de [[Musica Rock|rock]] [[francés]] (los tres primièrs albums), puèi s'es virat cap a la cançon francesa e, de còps, la [[New wave (musica)|new wave]] (''40° à l'ombre'', ''Halloween'', ''Double aller simple pour Pékin''...) a la mitat de las annadas 80. == Biografia == Abans de cantar, '''Jean-Patrick Capdevielle''' es estat jornalista, e aquò li balhèt l'escadença de se sarrar per exemple del rocker anglés [[Eric Clapton]]. En 1978, enregistra sas primièras maquetas e las manda a una maison de disques. Lo [[45 torns]] ''Solitude'' l'obrís la pòrta de [https://fr.wikipedia.org/wiki/CBS_Disques CBS]. Aital, i enregistra son primièr album [[Musica Rock|rock]] ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'', e sortís per lo promòure un [[45 torns]], ''Tout au bout de la ville / Quand t'es dans le desert''. Es una capitada : lo dit 45 torns es plan recebut, passa fòrça a la ràdio, en particular ''Quand t'es dans le desert'' qu'es la preferida, la mai difusida, quitament se ''Tout au bout de la ville'' es la presentada coma primièra sul dich [[45 torns]]. Aital, ''Quand t'es dans le désert'' ven en [[França]] un gròs tube al debut de l'annada 1980, e demòra encara uèi sa cançon mai coneguda<ref>https://hit-parade.net/titre/2802/jean-patrick-capdevielle-quand-t-es-dans-le-desert</ref>. Còp-sèc, '''Jean-Patrick Capdevielle''' enregistra en 1980 un segond disc, simplament titolat ''/2'', album totjorn tan rock coma lo primièr e que conten dos autres tubes, ''C'est dur d'être un héros'' e ''Oh, Chiquita''<ref>https://web.archive.org/web/20220811021634/https://www.melody.tv/jean-patrick-capdevielle-propose-un-nouveau-live/</ref>. Lo fenomèn '''Capdevielle''' pr'aquò s'aflaquís. Lo tresen disc, ''Le Long de la jetée'', sortit en 1981, es de mal vendre, malgrat un pauc de resson per la cançoneta ''Señorita''. E es çò meteis ambe lo quatren disc de 1982, ''L'Ennemi public'' se vend chic, a un pauc de resson sonque per i aver dedins un tròç rock que capita un pauc a l'epòca, ''Qu'est-ce qui va rester''. Alavetz, en 1983, Jean-Patrick Capdevielle comença de s'aluenhar del rock per se virar artisticament cap a d'autras influéncias, coma la cançon francesa e la ''new wave'' (''Halloween''), çaquelà, l'arcuèlh es encara piri pel cinquen album ''Mauvaises fréquentacions''. En 1985 sortís son sieisen album ''Planète X'', que conten ''40° à l'ombre'', cançon qu'a un pauc de resson, mès sens comparason ambe las del començament de sa carrièra. Dincas a l'annada de 2018, a seguit ambe mai o mens de succès una carrièra de cantaire [[francés]], ambe orientacions artisticas divèrsas segon los disques. == Discografia == * ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'' (1979) * ''/2'' (1980) * ''Le Long de la jetée'' (1981) * ''L'Ennemi public'' (1982) * ''Mauvaises Fréquentations'' (1983) * ''Planète X'' (1985) * ''Nouvel Âge'' (1988) * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Vertigo'' (1992) * ''Hérétique 13'' (2007) * ''Bienvenue au Paradis'' (2016) == Cançons las mai conegudas == * ''Tout au bout de la ville'' (1979) * ''Quand t'es dans le désert'' (1979) * ''Salomé'' (1980) * ''Elle est comme personne'' (1980) * ''C'est dur d'être un héros'' (1980) * ''Oh, Chiquita'' (1981) * ''Señorita'' (1981) * ''Qu'est-ce qui va rester (Quand le rock'n'roll aura cessé d'exister)'' (1982) * ''Halloween'' (1983) * ''Caricature (danse pour moi)'' (1984) * ''40° à l'ombre'' (1985) * ''Double aller simple pour Pékin'' (1988)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/2524485-Jean-Patrick-Capdevielle-Double-Aller-Simple-Pour-P%C3%A9kin</ref> * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Black bone'' (1992)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/7194198-Jean-Patrick-Capdevielle-Black-Bone</ref> * ''Politiquement correct'' (1995) == Ligams extèrnes == * [https://www.jpcapdevielle.com/ Site oficial de Jean-Patrick Capdevielle] == Referéncias == [[Categoria:Cantaire francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Compositor francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Naissença en 1945|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1970|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990|Capdevielle, Jean-Patrick]] 08wwnq1cnrbhp5hh9ppsfnhe3x0pwtj 2473898 2473897 2025-06-08T13:06:45Z Raymond Trencavel 26125 2473898 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Jean-Patrick Capdevielle (cropped).jpg|thumb|right|200px|Jean-Patrick Capdevielle en 2016]] '''Jean-Patrick Capdevielle''' (nascut lo 19 de decembre de [[1945]] a [[Levallois-Perret]]), es un cantaire e compositor [[francés]] de [[París (França)|París]]. Au començament, fasiá sustot de [[Musica Rock|rock]] [[francés]] (los tres primièrs albums), puèi s'es virat cap a la cançon francesa e, de còps, la [[New wave (musica)|new wave]] (''40° à l'ombre'', ''Halloween'', ''Double aller simple pour Pékin''...) a la mitat de las annadas 80. == Biografia == Abans de cantar, '''Jean-Patrick Capdevielle''' es estat jornalista, e aquò li balhèt l'escadença de se sarrar per exemple del rocker anglés [[Eric Clapton]]. En 1978, enregistra sas primièras maquetas e las manda a una maison de disques. Lo [[45 torns]] ''Solitude'' l'obrís la pòrta de [https://fr.wikipedia.org/wiki/CBS_Disques CBS]. Aital, i enregistra son primièr album [[Musica Rock|rock]] ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'', e sortís per lo promòure un [[45 torns]], ''Tout au bout de la ville / Quand t'es dans le desert''. Es una capitada : lo dit 45 torns es plan recebut, passa fòrça a la ràdio, en particular ''Quand t'es dans le desert'' qu'es la preferida, la mai difusida, quitament se ''Tout au bout de la ville'' es la presentada coma primièra sul dich [[45 torns]]. Aital, ''Quand t'es dans le désert'' ven en [[França]] un gròs tube al debut de l'annada 1980, e demòra encara uèi sa cançon mai coneguda<ref>https://hit-parade.net/titre/2802/jean-patrick-capdevielle-quand-t-es-dans-le-desert</ref>. Còp-sèc, '''Jean-Patrick Capdevielle''' enregistra en 1980 un segond disc, simplament titolat ''/2'', album totjorn tan rock coma lo primièr e que conten dos autres tubes, ''C'est dur d'être un héros'' e ''Oh, Chiquita''<ref>https://web.archive.org/web/20220811021634/https://www.melody.tv/jean-patrick-capdevielle-propose-un-nouveau-live/</ref>. Lo fenomèn '''Capdevielle''' pr'aquò s'aflaquís. Lo tresen disc, ''Le Long de la jetée'', sortit en 1981, es de mal vendre, malgrat un pauc de resson per la cançoneta ''Señorita''. E es çò meteis ambe lo quatren disc de 1982, ''L'Ennemi public'' se vend chic, a un pauc de resson sonque per i aver dedins un tròç rock que capita un pauc a l'epòca, ''Qu'est-ce qui va rester''. Alavetz, en 1983, Jean-Patrick Capdevielle comença de s'aluenhar del rock per se virar artisticament cap a d'autras influéncias, coma la cançon francesa e la [[Synthpop|new wave]] (''Halloween''), çaquelà, l'arcuèlh es encara piri pel cinquen album ''Mauvaises fréquentacions''. En 1985 sortís son sieisen album ''Planète X'', que conten ''40° à l'ombre'', cançon qu'a un pauc de resson, mès sens comparason ambe las del començament de sa carrièra. Dincas a l'annada de 2018, a seguit ambe mai o mens de succès una carrièra de cantaire [[francés]], ambe orientacions artisticas divèrsas segon los disques. == Discografia == * ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'' (1979) * ''/2'' (1980) * ''Le Long de la jetée'' (1981) * ''L'Ennemi public'' (1982) * ''Mauvaises Fréquentations'' (1983) * ''Planète X'' (1985) * ''Nouvel Âge'' (1988) * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Vertigo'' (1992) * ''Hérétique 13'' (2007) * ''Bienvenue au Paradis'' (2016) == Cançons las mai conegudas == * ''Tout au bout de la ville'' (1979) * ''Quand t'es dans le désert'' (1979) * ''Salomé'' (1980) * ''Elle est comme personne'' (1980) * ''C'est dur d'être un héros'' (1980) * ''Oh, Chiquita'' (1981) * ''Señorita'' (1981) * ''Qu'est-ce qui va rester (Quand le rock'n'roll aura cessé d'exister)'' (1982) * ''Halloween'' (1983) * ''Caricature (danse pour moi)'' (1984) * ''40° à l'ombre'' (1985) * ''Double aller simple pour Pékin'' (1988)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/2524485-Jean-Patrick-Capdevielle-Double-Aller-Simple-Pour-P%C3%A9kin</ref> * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Black bone'' (1992)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/7194198-Jean-Patrick-Capdevielle-Black-Bone</ref> * ''Politiquement correct'' (1995) == Ligams extèrnes == * [https://www.jpcapdevielle.com/ Site oficial de Jean-Patrick Capdevielle] == Referéncias == [[Categoria:Cantaire francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Compositor francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Naissença en 1945|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1970|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990|Capdevielle, Jean-Patrick]] 04sdx4auv98dj3ji13rbuw1nl3bqm6p 2473899 2473898 2025-06-08T13:07:18Z Raymond Trencavel 26125 /* Biografia */ 2473899 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Jean-Patrick Capdevielle (cropped).jpg|thumb|right|200px|Jean-Patrick Capdevielle en 2016]] '''Jean-Patrick Capdevielle''' (nascut lo 19 de decembre de [[1945]] a [[Levallois-Perret]]), es un cantaire e compositor [[francés]] de [[París (França)|París]]. Au començament, fasiá sustot de [[Musica Rock|rock]] [[francés]] (los tres primièrs albums), puèi s'es virat cap a la cançon francesa e, de còps, la [[New wave (musica)|new wave]] (''40° à l'ombre'', ''Halloween'', ''Double aller simple pour Pékin''...) a la mitat de las annadas 80. == Biografia == Abans de cantar, '''Jean-Patrick Capdevielle''' es estat jornalista, e aquò li balhèt l'escadença de se sarrar per exemple del rocker anglés [[Eric Clapton]]. En 1978, enregistra sas primièras maquetas e las manda a una maison de disques. Lo [[45 torns]] ''Solitude'' l'obrís la pòrta de [https://fr.wikipedia.org/wiki/CBS_Disques CBS]. Aital, i enregistra son primièr album [[Musica Rock|rock]] ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'', e sortís per lo promòure un [[45 torns]], ''Tout au bout de la ville / Quand t'es dans le desert''. Es una capitada : lo dit 45 torns es plan recebut, passa fòrça a la ràdio, en particular ''Quand t'es dans le desert'' qu'es la preferida, la mai difusida, quitament se ''Tout au bout de la ville'' es la presentada coma primièra sul dich [[45 torns]]. Aital, ''Quand t'es dans le désert'' ven en [[França]] un gròs tube al debut de l'annada 1980, e demòra encara uèi sa cançon mai coneguda<ref>https://hit-parade.net/titre/2802/jean-patrick-capdevielle-quand-t-es-dans-le-desert</ref>. Còp-sèc, '''Jean-Patrick Capdevielle''' enregistra en 1980 un segond disc, simplament titolat ''/2'', album totjorn tan rock coma lo primièr e que conten dos autres tubes, ''C'est dur d'être un héros'' e ''Oh, Chiquita''<ref>https://web.archive.org/web/20220811021634/https://www.melody.tv/jean-patrick-capdevielle-propose-un-nouveau-live/</ref>. Lo fenomèn '''Capdevielle''' pr'aquò s'aflaquís. Lo tresen disc, ''Le Long de la jetée'', sortit en 1981, es de mal vendre, malgrat un pauc de resson per la cançoneta ''Señorita''. E es çò meteis ambe lo quatren disc de 1982, ''L'Ennemi public'' se vend chic, a un pauc de resson sonque per i aver dedins un tròç rock que capita un pauc a l'epòca, ''Qu'est-ce qui va rester''. Alavetz, en 1983, Jean-Patrick Capdevielle comença de s'aluenhar del rock per se virar artisticament cap a d'autras influéncias, coma la cançon francesa e la [[Synthpop|new wave]] (''Halloween''), çaquelà, l'arcuèlh es encara piri pel cinquen album ''Mauvaises fréquentations''. En 1985 sortís son sieisen album ''Planète X'', que conten ''40° à l'ombre'', cançon qu'a un pauc de resson, mès sens comparason ambe las del començament de sa carrièra. Dincas a l'annada de 2018, a seguit ambe mai o mens de succès una carrièra de cantaire [[francés]], ambe orientacions artisticas divèrsas segon los disques. == Discografia == * ''Les Enfants des ténèbres et les Anges de la rue'' (1979) * ''/2'' (1980) * ''Le Long de la jetée'' (1981) * ''L'Ennemi public'' (1982) * ''Mauvaises Fréquentations'' (1983) * ''Planète X'' (1985) * ''Nouvel Âge'' (1988) * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Vertigo'' (1992) * ''Hérétique 13'' (2007) * ''Bienvenue au Paradis'' (2016) == Cançons las mai conegudas == * ''Tout au bout de la ville'' (1979) * ''Quand t'es dans le désert'' (1979) * ''Salomé'' (1980) * ''Elle est comme personne'' (1980) * ''C'est dur d'être un héros'' (1980) * ''Oh, Chiquita'' (1981) * ''Señorita'' (1981) * ''Qu'est-ce qui va rester (Quand le rock'n'roll aura cessé d'exister)'' (1982) * ''Halloween'' (1983) * ''Caricature (danse pour moi)'' (1984) * ''40° à l'ombre'' (1985) * ''Double aller simple pour Pékin'' (1988)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/2524485-Jean-Patrick-Capdevielle-Double-Aller-Simple-Pour-P%C3%A9kin</ref> * ''Vue sur cour'' (1990) * ''Black bone'' (1992)<ref>https://www.discogs.com/fr/release/7194198-Jean-Patrick-Capdevielle-Black-Bone</ref> * ''Politiquement correct'' (1995) == Ligams extèrnes == * [https://www.jpcapdevielle.com/ Site oficial de Jean-Patrick Capdevielle] == Referéncias == [[Categoria:Cantaire francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Compositor francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Naissença en 1945|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire de rock francés|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1970|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980|Capdevielle, Jean-Patrick]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1990|Capdevielle, Jean-Patrick]] if68elcaxul8mc9m2iuuu5oazaw05i5 10 191467 2473926 2438285 2025-06-08T18:17:03Z Jfblanc 104 Jfblanc a desplaçat la pagina [[Modèl:Popmc]] cap a [[Modèl:Popmc2023]] 2438285 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |1=38367 |20=38367 |0=2023 }}</includeonly><noinclude>{{popmcfont2023}}</noinclude> tamh5vsuv3on30h9dmf0ldcmgr4vnlp 0 197800 2473947 2457517 2025-06-09T07:44:58Z Raymond Trencavel 26125 2473947 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Anne-Thaïs du Tertre d'Escœuffant''', dicha '''Thaïs d'Escufon''' ([[Tolosa]], [[Lengadòc]], 28 d'agost de 1999), es una politiciana, entrepreneira e militanta [[França|francesa]] d'extrèma drecha. Es estada pòrtaparaula del movement [[Generacion identitària]] entre 2018 e 2021. Aderís a la [[teoria del Grand Remplaçament]], teoria segon la quala los politicians al poder serián responsables (quitament complicis actius) de la negada demografica de la populacion europèa indigèna per una èrsa migratòria venguda subretot d'Africa, en particular la arabo-berbèr del Magrèb ; afirma alavetz voler defendre la ''raça blanca''. Masculinista e antifeminista, reivindica apartenir al movement [[tradwife]] estacat a la vision tradicionala de ''la femna al fogal''. Cibla sus sa cadena [[YouTube]] un public de celibataris masculins. Son nom de familha, ''du Tertre d'Escœuffant'', mòstra qu'es probablament eissida d'un linhatge d'aristocratas [[França|franceses]] de [[Picardia (region)|Picardia]] : es [[Glèisa Catolica Romana|catolica]] tradicionalista, e foguèt de'n primièr membre del movement [[Monarquia|monarquic]] [[Accion Francesa|l'Accion Francesa]]. A viscut son enfància a [[Dremil e La Faja]] dins la banlèga èst de [[Tolosa]]. Lo 5 d'octobre de 2018, a participat ambe lo movement d'extrèma drecha [[Generacion Identitària]] a una accion en [[Occitània]] contra lo local [[Marselha|marselhés]] de l'organizacion non governamentala d'ajuda als migrants [[SOS Mediterranèa]].<ref>Garde à vue prolongée pour 22 identitaires qui ont envahi le siège de SOS Méditerranée https://www.parismatch.com/Actu/Societe/Garde-a-vue-prolongee-pour-22-identitaires-qui-ont-envahi-le-siege-de-SOS-Mediterranee-1579162</ref> Lo 13 de junh de 2020, aqueste còp a [[París (França)|París]] ([[França]]), participa a una contramanifestacion contra la del comitat [[Justice pour Adama]] (manifestacion contra ''las discriminacions'' e las violéncias policièras) : ven a n'aquel moment la pòrtaparaula de [[Generacion identitària]]. De setembre de 2020 a genièr de 2021, es la ''responsabla executiva'' del ''community manager'' per [[Sébastien Chenu]] del [[Rassemblament Nacional]]. Lo 19 de genièr de 2021, participa en [[Occitània]] entre [[Banhèras de Luishon|Luishon]] e la [[Val d'Aran]] ambe sos militants de [[Generacion identitària]] a una operacion ''contra l'immigracion'' dicha ''Mission Pirenèus'' de blocatge de la frontièra administrativa entre la [[França|Republica francesa]] e lo [[Espanha|Reialme d'Espanha]] al nivèl del còl del Portilhon.<ref>Génération Identitaire lance une nouvelle opération antimigrants dans les Pyrénées. C’est le deuxième coup médiatique de ce type que l’organisation d’extrême droite lance aux frontières du pays. La présidente de la région Occitanie, Carole Delga, demande à la préfecture d'y mettre fin. https://www.leparisien.fr/faits-divers/generation-identitaire-lance-une-nouvelle-operation-antimigrants-dans-les-pyrenees-19-01-2021-8420004.php</ref> En abril de 2021, après la dissolucion de [[Generacion identitària]] pel governament [[França|francés]], ambe d'ancians sòcis d'aquela organizacion fonda alavetz l'ASLA, una associacion avent per tòca la proteccion dels ''lançaires d'alèrta''. En decembre de 2021, a depausat planh per agression sexuala e sequestracion. A declarat que l'òme l'avent agarrit a son domicili se seriá presentat coma un immigrat [[Tunisia|tunisian]]. Pendent l'eleccion presidenciala francesa de 2022, sosten lo candidat d'extrèma drecha [[Éric Zemmour]]. Lo 26 d'agost de 2024, recrutada per [[Cyril Hanouna]], participa a la ràdio francesa [[Euròpa 1]] coma cronicaira per l'emission ''On marche sur la tête''; pasmens, serà sa sola emission, [[Constance Benqué]], directritz generala de ''Lagardère Ràdio'', avent decidit de perlongar pas l'ensag.<ref>"On marche sur la tête" : militante d’extrême droite, antiféministe… L’influenceuse Thaïs d’Escufon rejoint Cyril Hanouna sur Europe 1 https://www.ladepeche.fr/2024/08/28/on-marche-sur-la-tete-militante-dextreme-droite-antifeministe-linfluenceuse-thais-descufon-rejoint-cyril-hanouna-sur-europe-1-12162341.php</ref> == Retirament del militantisme public d'extrèma drecha == Revelada coma militanta politica d'extrèma drecha, pasmens a partit de 2022 s'aluènha progressivament d'aquel engatjament e comença alavetz de publicar sul malhum puslèu de videos analisant las relacions complèxas entre los òmes e las femnas de nòstra epòca. ==Referéncias== {{ORDENA:Escufon, Thais d'}} [[Categoria:Extrèma drecha francesa]] [[Categoria:Naissença en 1999]] [[Categoria:Naissença a Tolosa]] [[Categoria:Noblesa francesa]] kwxvpizri95b6yrx4excpt8ht50lrdo 2473948 2473947 2025-06-09T07:47:05Z Raymond Trencavel 26125 /* Retirament del militantisme public d'extrèma drecha */ 2473948 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Anne-Thaïs du Tertre d'Escœuffant''', dicha '''Thaïs d'Escufon''' ([[Tolosa]], [[Lengadòc]], 28 d'agost de 1999), es una politiciana, entrepreneira e militanta [[França|francesa]] d'extrèma drecha. Es estada pòrtaparaula del movement [[Generacion identitària]] entre 2018 e 2021. Aderís a la [[teoria del Grand Remplaçament]], teoria segon la quala los politicians al poder serián responsables (quitament complicis actius) de la negada demografica de la populacion europèa indigèna per una èrsa migratòria venguda subretot d'Africa, en particular la arabo-berbèr del Magrèb ; afirma alavetz voler defendre la ''raça blanca''. Masculinista e antifeminista, reivindica apartenir al movement [[tradwife]] estacat a la vision tradicionala de ''la femna al fogal''. Cibla sus sa cadena [[YouTube]] un public de celibataris masculins. Son nom de familha, ''du Tertre d'Escœuffant'', mòstra qu'es probablament eissida d'un linhatge d'aristocratas [[França|franceses]] de [[Picardia (region)|Picardia]] : es [[Glèisa Catolica Romana|catolica]] tradicionalista, e foguèt de'n primièr membre del movement [[Monarquia|monarquic]] [[Accion Francesa|l'Accion Francesa]]. A viscut son enfància a [[Dremil e La Faja]] dins la banlèga èst de [[Tolosa]]. Lo 5 d'octobre de 2018, a participat ambe lo movement d'extrèma drecha [[Generacion Identitària]] a una accion en [[Occitània]] contra lo local [[Marselha|marselhés]] de l'organizacion non governamentala d'ajuda als migrants [[SOS Mediterranèa]].<ref>Garde à vue prolongée pour 22 identitaires qui ont envahi le siège de SOS Méditerranée https://www.parismatch.com/Actu/Societe/Garde-a-vue-prolongee-pour-22-identitaires-qui-ont-envahi-le-siege-de-SOS-Mediterranee-1579162</ref> Lo 13 de junh de 2020, aqueste còp a [[París (França)|París]] ([[França]]), participa a una contramanifestacion contra la del comitat [[Justice pour Adama]] (manifestacion contra ''las discriminacions'' e las violéncias policièras) : ven a n'aquel moment la pòrtaparaula de [[Generacion identitària]]. De setembre de 2020 a genièr de 2021, es la ''responsabla executiva'' del ''community manager'' per [[Sébastien Chenu]] del [[Rassemblament Nacional]]. Lo 19 de genièr de 2021, participa en [[Occitània]] entre [[Banhèras de Luishon|Luishon]] e la [[Val d'Aran]] ambe sos militants de [[Generacion identitària]] a una operacion ''contra l'immigracion'' dicha ''Mission Pirenèus'' de blocatge de la frontièra administrativa entre la [[França|Republica francesa]] e lo [[Espanha|Reialme d'Espanha]] al nivèl del còl del Portilhon.<ref>Génération Identitaire lance une nouvelle opération antimigrants dans les Pyrénées. C’est le deuxième coup médiatique de ce type que l’organisation d’extrême droite lance aux frontières du pays. La présidente de la région Occitanie, Carole Delga, demande à la préfecture d'y mettre fin. https://www.leparisien.fr/faits-divers/generation-identitaire-lance-une-nouvelle-operation-antimigrants-dans-les-pyrenees-19-01-2021-8420004.php</ref> En abril de 2021, après la dissolucion de [[Generacion identitària]] pel governament [[França|francés]], ambe d'ancians sòcis d'aquela organizacion fonda alavetz l'ASLA, una associacion avent per tòca la proteccion dels ''lançaires d'alèrta''. En decembre de 2021, a depausat planh per agression sexuala e sequestracion. A declarat que l'òme l'avent agarrit a son domicili se seriá presentat coma un immigrat [[Tunisia|tunisian]]. Pendent l'eleccion presidenciala francesa de 2022, sosten lo candidat d'extrèma drecha [[Éric Zemmour]]. Lo 26 d'agost de 2024, recrutada per [[Cyril Hanouna]], participa a la ràdio francesa [[Euròpa 1]] coma cronicaira per l'emission ''On marche sur la tête''; pasmens, serà sa sola emission, [[Constance Benqué]], directritz generala de ''Lagardère Ràdio'', avent decidit de perlongar pas l'ensag.<ref>"On marche sur la tête" : militante d’extrême droite, antiféministe… L’influenceuse Thaïs d’Escufon rejoint Cyril Hanouna sur Europe 1 https://www.ladepeche.fr/2024/08/28/on-marche-sur-la-tete-militante-dextreme-droite-antifeministe-linfluenceuse-thais-descufon-rejoint-cyril-hanouna-sur-europe-1-12162341.php</ref> == Retirament del militantisme public d'extrèma drecha == Revelada coma militanta politica d'extrèma drecha, pasmens a partit de 2022 s'aluènha progressivament d'aquel engatjament e comença alavetz de publicar sus internet puslèu de videos analisant las relacions complèxas entre los òmes e las femnas de nòstra epòca. ==Referéncias== {{ORDENA:Escufon, Thais d'}} [[Categoria:Extrèma drecha francesa]] [[Categoria:Naissença en 1999]] [[Categoria:Naissença a Tolosa]] [[Categoria:Noblesa francesa]] m3m13mqgsc2nmicawttxpsy1sx1vdzx 0 199422 2473901 2473808 2025-06-08T15:19:07Z Jfblanc 104 2473901 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Philippe Mettoux''' (n. a Garait lo 5 de setembre de 1958) es un magistrat e òme d'estat occitan al servici de [[Estat francés|França]] puèi dau [[Mónegue]]. == Biografia == Nascut dins la Marcha, Philippe Mettoux fa d'estudis de drech<ref>https://www.lesbiographies.com/#/Biographie/METTOUX-Philippe,131297|site=lesbiographies.com</ref> puèi fa charriera dins la magistratura. Fuguet tanben conselhièr de Dominique de Villepin. En 2007, ven conselhièr d'estat<ref>https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000000649684.</ref>, puèi es director juridic a l'[[SNCF]].<ref name="nicematin">Cedric Verany, https://www.nicematin.com/vie-locale/philippe-mettoux-nomme-ministre-d-etat-988832</ref> Es nommat [[Ministre d'Estat (Mónegue)|ministre d'État de Monaco]] per lo prince [[Albèrt II de Mónegue|Albèrt II]] lo 4 de junh de 2025. == Referéncias == {{Referéncias}} {{O|Mettoux}} {{nais|1958}} fh0bempylw7uz7b48eyahzqswjf8poa 2473902 2473901 2025-06-08T15:24:35Z Jfblanc 104 2473902 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Philippe Mettoux''' (n. a Garait lo 5 de setembre de 1958) es un magistrat e òme d'estat occitan al servici de [[Estat francés|França]] puèi dau [[Mónegue]]. == Biografia == Nascut dins la Marcha, Philippe Mettoux fa d'estudis de drech<ref>https://www.lesbiographies.com/#/Biographie/METTOUX-Philippe,131297|site=lesbiographies.com</ref> puèi fa charriera dins la magistratura. Fuguet tanben conselhièr de Dominique de Villepin. En 2007, ven conselhièr d'estat<ref>https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000000649684.</ref>, puèi es director juridic a l'[[SNCF]].<ref name="nicematin">Cedric Verany, https://www.nicematin.com/vie-locale/philippe-mettoux-nomme-ministre-d-etat-988832</ref> Es nommat [[Ministre d'Estat (Mónegue)|ministre d'État de Monaco]] per lo prince [[Albèrt II de Mónegue|Albèrt II]] lo 4 de junh de 2025. Deu dintrar en foncions lo 4 de julhet. == Referéncias == {{Referéncias}} {{O|Mettoux}} {{nais|1958}} e272z6453ls5fcke776c98o2l1fbh5v 2473904 2473902 2025-06-08T15:28:44Z Jfblanc 104 2473904 wikitext text/x-wiki {{Infobox Persona}} '''Philippe Mettoux''' (n. a Garait lo 5 de setembre de 1958) es un magistrat e òme d'estat occitan al servici de [[Estat francés|França]] puèi dau [[Mónegue]]. == Biografia == Nascut dins la Marcha, Philippe Mettoux fa d'estudis de drech<ref>https://www.lesbiographies.com/#/Biographie/METTOUX-Philippe,131297|site=lesbiographies.com</ref> puèi fa charriera dins la magistratura. Fuguet tanben conselhièr de Dominique de Villepin. En 2007, ven conselhièr d'estat<ref>https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000000649684.</ref>, puèi es director juridic a l'[[SNCF]].<ref name="nicematin">Cedric Verany, https://www.nicematin.com/vie-locale/philippe-mettoux-nomme-ministre-d-etat-988832</ref> Es nommat [[Ministre d'Estat (Mónegue)|ministre d'État de Monaco]] per lo prince [[Albèrt II de Mónegue|Albèrt II]] lo 4 de junh de 2025. Deu dintrar en foncions lo 4 de julhet.<ref>Mélicia Poitiers, [https://lobservateurdemonaco.com/infos/philippe-mettoux-officiellement-nomme-ministre-detat-a-monaco/ "Philippe Mettoux officiellement nommé Ministre d'État à Monaco"], ''L’Observateur de Monaco'', 5 de junh de 2025.</ref> == Referéncias == {{Referéncias}} {{O|Mettoux}} {{nais|1958}} j6x0v1f6xj00nc2zbxpqs3wokvkmx64 0 199426 2473888 2025-06-08T12:01:45Z Raymond Trencavel 26125 Creacion de la pagina amb « '''Linda William''', nascuda lo 20 de novembre de 1964 a [[París]] ([[França]]) e mòrta lo 28 de març de 2010 a [[Orvieto]] ([[Itàlia]]), èra una modèla e una cantaira [[francés|francesa]], mai que mai coneguda en [[Occitània]] per son tube ''Traces'' en 1989. Son títol ''Traces'' es estat escrich pel [[rock|rocker]] [[francés]] [[Jean-Patrick Capdevielle]]. La musica, ela, es del compositor [[Itàlia|italian]] [[Romano Musumarra]], ambe qui aur... » 2473888 wikitext text/x-wiki '''Linda William''', nascuda lo 20 de novembre de 1964 a [[París]] ([[França]]) e mòrta lo 28 de març de 2010 a [[Orvieto]] ([[Itàlia]]), èra una modèla e una cantaira [[francés|francesa]], mai que mai coneguda en [[Occitània]] per son tube ''Traces'' en 1989. Son títol ''Traces'' es estat escrich pel [[rock|rocker]] [[francés]] [[Jean-Patrick Capdevielle]]. La musica, ela, es del compositor [[Itàlia|italian]] [[Romano Musumarra]], ambe qui aurà quitament un mainatge en 1994 : es en 1988 que '''Linda William''' encontra [[Romano Musumarra]] que dins las annadas 1980 a agut de fòrça gròssas capitadas en [[França]] ambe sas musicas, vist qu'es el qu'a compausat totes los tubrs de Stéphanie de Monaco (''Ouragan'', ''Flash''...) e de [[Jeanne Mas]] (''Toute première fois'', ''Johnny, Johnny'', ''Rouge et noir'' etc) ; es d'alhors justament pr'amor que [[Romano Musumarra]] ven d'arrestar de collaborar ambe Jeanne Mas en 1988 que pòt trabalhar alavetz sus l'album ''Traces'' de '''Linda William'''. {{Datas|1964|2010}} {{ORDENA:William, Linda}} [[Categoria:cantaira francesa]] dqygy8ze2yi6wnr6va6r8d0oz7yd2kl 2473889 2473888 2025-06-08T12:04:28Z Raymond Trencavel 26125 2473889 wikitext text/x-wiki '''Linda William''', nascuda lo 20 de novembre de 1964 a [[París]] ([[França]]) e mòrta lo 28 de març de 2010 a [[Orvieto]] ([[Itàlia]]), èra una modèla e una cantaira [[francés|francesa]], mai que mai coneguda en [[Occitània]] per son tube ''Traces'' en 1989. Son títol ''Traces'' es estat escrich pel [[rock|rocker]] [[francés]] [[Jean-Patrick Capdevielle]]. La musica, ela, es del compositor [[Itàlia|italian]] [[Romano Musumarra]], ambe qui aurà quitament un mainatge en 1994 : es en 1988 que '''Linda William''' encontra [[Romano Musumarra]] que dins las annadas 1980 a agut de fòrça gròssas capitadas en [[França]] ambe sas musicas, vist qu'es el qu'a compausat totes los tubes de [[Stéphanie de Monaco]] (''Ouragan'', ''Flash''...) e de [[Jeanne Mas]] (''Toute première fois'', ''Johnny, Johnny'', ''Rouge et noir'' etc) ; es d'alhors justament pr'amor que [[Romano Musumarra]] ven d'arrestar de collaborar ambe Jeanne Mas en 1988 que pòt trabalhar alavetz sus l'album ''Traces'' de '''Linda William'''. {{Datas|1964|2010}} {{ORDENA:William, Linda}} [[Categoria:cantaira francesa]] l3534o3x8cnfnatt7niwptqys46fl7m 2473890 2473889 2025-06-08T12:05:14Z Raymond Trencavel 26125 2473890 wikitext text/x-wiki '''Linda William''', nascuda lo 20 de novembre de 1964 a [[París]] ([[França]]) e mòrta lo 28 de març de 2010 a [[Orvieto]] ([[Itàlia]]), èra una modèla e una cantaira [[francés|francesa]], mai que mai coneguda en [[Occitània]] per son tube ''Traces'' en 1989. Son títol ''Traces'' es estat escrich pel [[rock|rocker]] [[francés]] [[Jean-Patrick Capdevielle]]. La musica, ela, es del compositor [[Itàlia|italian]] [[Romano Musumarra]], ambe qui aurà quitament un mainatge en 1994 : es en 1988 que '''Linda William''' encontra [[Romano Musumarra]] que dins las annadas 1980 a agut de fòrça gròssas capitadas en [[França]] ambe sas musicas, vist qu'es el qu'a compausat totes los tubes de [[Stéphanie de Monaco]] (''Ouragan'', ''Flash''...) e de [[Jeanne Mas]] (''Toute première fois'', ''Johnny, Johnny'', ''Rouge et noir'' etc) ; es d'alhors justament pr'amor que [[Romano Musumarra]] ven d'arrestar de collaborar ambe Jeanne Mas en 1988 que pòt trabalhar alavetz sus l'album ''Traces'' de '''Linda William'''. {{Datas|1964|2010}} {{ORDENA:William, Linda}} [[Categoria:cantaira francesa]] [[Categoria:Naissença a París]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980]] j7ll7dxnukqa84xxstymbrb1szoz0g1 2473891 2473890 2025-06-08T12:26:27Z Raymond Trencavel 26125 2473891 wikitext text/x-wiki '''Linda William''', nascuda lo 20 de novembre de 1964 a [[París]] ([[França]]) e mòrta lo 28 de març de 2010 a [[Orvieto]] ([[Itàlia]]), èra una modèla e una cantaira [[francés|francesa]], mai que mai coneguda en [[Occitània]] per son tube ''Traces'' en 1989. Son títol ''Traces'' es estat escrich pel [[rock|rocker]] [[francés]] [[Jean-Patrick Capdevielle]]. La musica, ela, es del compositor [[Itàlia|italian]] [[Romano Musumarra]], ambe qui aurà quitament un mainatge en 1994 : es en 1988 que '''Linda William''' encontra [[Romano Musumarra]] que dins las annadas 1980 a agut fòrça succès en [[França]] ambe sas musicas, vist qu'es el qu'a compausat totes los tubes de [[Stéphanie de Monaco]] (''Ouragan'', ''Flash''...) e de [[Jeanne Mas]] (''Toute première fois'', ''Johnny, Johnny'', ''Rouge et noir'' etc) ; es d'alhors justament pr'amor que [[Romano Musumarra]] ven d'arrestar de collaborar ambe Jeanne Mas en 1988 que pòt trabalhar alavetz sus l'album ''Traces'' de '''Linda William'''. {{Datas|1964|2010}} {{ORDENA:William, Linda}} [[Categoria:cantaira francesa]] [[Categoria:Naissença a París]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980]] p945894n30g4hdxqd47hotrtl1c4cns 10 199427 2473927 2025-06-08T18:17:03Z Jfblanc 104 Jfblanc a desplaçat la pagina [[Modèl:Popmc]] cap a [[Modèl:Popmc2023]] 2473927 wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Modèl:Popmc2023]] hup2wk8sofm0pl9q1z8pnpr68iv0wrp 2473928 2473927 2025-06-08T18:17:33Z Jfblanc 104 Resumit automatic : blanquiment. 2473928 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 2473929 2473928 2025-06-08T18:18:37Z Jfblanc 104 2473929 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |1=38423 |20=38423 |0=2024 }}</includeonly><noinclude>{{popmcfont2024}}</noinclude> skl812h9mzwjfzdrwtguzcal72f21ov 10 199428 2473930 2025-06-08T18:19:28Z Jfblanc 104 Creacion de la pagina amb « populacion de Mónegue lo 31 de decembre de 2024.<ref>Institut Monégasque de la Statistique et des Études Économiques. [https://www.imsee.mc/Actualites/Recensement-de-la-population-2024 "Recensement 2024"].</ref> » 2473930 wikitext text/x-wiki populacion de Mónegue lo 31 de decembre de 2024.<ref>Institut Monégasque de la Statistique et des Études Économiques. [https://www.imsee.mc/Actualites/Recensement-de-la-population-2024 "Recensement 2024"].</ref> 9ncth9na56brijb6ryrmelbd0ck7qg4 0 199429 2473939 2025-06-08T21:39:06Z Litame2 58707 Créé en traduisant la section d'ouverture de la page « [[:fr:Special:Redirect/revision/226178963|Le Chant du loup (film, 2019)]] » 2473939 wikitext text/x-wiki {{Infobox Cinèma (filme)|genre=[[Thriller (genre)|Thriller]]<br/>[[Filme d'accion|Accion]]<br/>[[Anticipacion (ficcion)|Anticipacion]]<br/>[[filme de guèrra|Guèrra]]}} '''''Le Chant du loup (Lo Cant del lop)''''' es un film francés escrich e realizat per Antonin Baudry, sortit en 2019. Es lo primièr long metratge del realizator. Lo film seguís Chanteraide, una de las "Aurelhas d'aur" de la Marina nacionala, especialista de la guèrra acostica. Ocupa un ròtle essencial a bòrd del [[sosmarin]] ''Titane'' mas del temps d'una mission, fa una error d'analisi que met en perilh tot l'equipatge. A lor retorn de mission, ensaja d'en aprene mai sus la traça sonòra e descobrís una informacion cruciala que deven la clau per evitar un conflicte nuclear mondial. abr59vtwbmxpj4800gq4p35wduw2mb3