Wikipèdia ocwiki https://oc.wikipedia.org/wiki/Acu%C3%A8lh MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Mèdia Especial Discutir Utilizaire Discussion Utilizaire Wikipèdia Discussion Wikipèdia Fichièr Discussion Fichièr MediaWiki Discussion MediaWiki Modèl Discussion Modèl Ajuda Discussion Ajuda Categoria Discussion Categoria Portal Discussion Portal Projècte Discussion Projècte TimedText TimedText talk Mòdul Mòdul Discussió 0 3538 2475893 2296798 2025-06-22T10:40:39Z 2A02:578:85E8:900:35B8:678A:F68C:CF62 2475893 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Draguinhan | nom2 = ''Draguignan'' | imatge = Couvent et Chapelle des Minimes - Draguignan (2).jpg | descripcion = | lògo = cap | escut = Blason Draguignan.svg | escais = | ist = {{Provença}} | parçan = [[Draguinhanenc]] | region = {{Provença-Aups-Còsta d'Azur}} | departament ={{Var}} | arrondiment = [[Arrondiment de Draguinhan|Draguinhan]] <br />([[capluòc]]) | canton = [[Canton de Draguinhan|Draguinhan]] <br />([[capluòc]] puèi burèu centralizator) | insee = 83050 | cp = 83300 | cònsol = Richard Strambio | mandat = [[2020]]-[[2026]] | intercom = [[Draguinhanenc Provènça Verdon Aglomeracion]] (residéncia) | longitud = 6.46666667 | latitud = 43.54027778 | alt mini = 153 | alt maxi = 603 | km² = 53.7 | aire-urbaine = | gentilici = draguinhanenc, -a | sitweb = http://www.ville-draguignan.fr ||mapa2=<mapframe text="Mapa occitana de Draguinhan (provençau)-(Geoccitania:IEO-BdTopoc)."latitude="43.54027778" longitude="6.46666667" zoom="12" width="336" height="296" align="right" />}} [[Fichièr:Draguignan-tour-horloge-hiver.jpg|200px|left|thumb|La torre dau relòtge.]] '''Draguinhan''' ({{AFI|[dragiˈɲaŋ]|lenga=occitan provençau}}; en [[francés]]: ''Draguignan'') es una [[comuna francesa|comuna]] [[Provença|provençala]] situada dins lo [[departament francés|departament]] de [[Var (departament)|Var]] e la [[region francesa|region]] de [[Provença-Aups-Còsta d'Azur]]. Foguèt la prefectura de [[Var (departament)|Var]] fins a 1974. La sònan ''Capitala de l'artilhariá'' e ''Pòrta de Verdon''. A {{popfr83|050}} estatjants. Lo gentilici es ''draguinhanenc -a''. == Geografia == Draguinhan es situada a 200 m d'altitud sus la vau de la ribiera de [[Nartubi]]. Lo ponch culminant es lo Malmont (en francés) que culmina a 600 m d'altitud au dessús de la vila e delimita l'Aut Var dau Centre Var. == Istòria == Lo nom de Draguinhan vendriá dau [[latin]] ''*Draconius + anum''. Mai segon la legenda escricha per [[Frederic Mistral]], vendriá dau [[latin]] ''Draco'': lo dragon. En [[1795]], Draguinhan devenguèt la [[prefectura]] de [[Var (departament)|Var]], après la traïson de [[Tolon]] sus lei republicans per sa resisténcia federalista. En [[1974]], lo govèrn decidiguèt de transferir la prefectura de Var a [[Tolon]]. Aiçò provoquèt l'ira de la populacion e una revòlta que foguèt arrestada per l'intervencion dei CRS. Leis Archius e la Cort d'Assisas rèstan a Draguinhan. La vila devenguèt una sosprefectura. L'Escòla d'Artilhariá s'installèt en vila. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 83050 |Títol= Lista dei cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2014]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Richard Strambio |Partit=divèrs drecha |Qualitat= President de la Commission regionala dau patrimòni et de l'arquitectura (CRPA) de la region PACA, president de [[Draguinhanenc Provènça Verdon Aglomeracion]] (2020-)}} {{Elegit |Debuta=març de [[2001]] |Fin= 2014 |Identitat= Max Piselli |Partit=[[UMP]] |Qualitat= retirat de cap d'entrepresa, jutge dau tribunau dau comèrci, conselhier generau (1988-2015), president de la CA Draguinhanenca (2001-2008)}} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2001 |Identitat= Christian Martin |Partit=[[PS]] |Qualitat= conselhier mèstre de la Cort daus Comptes, conselhier regionau, president de la CA (2000-2001)}} {{Elegit |Debuta=novembre de [[1986]] |Fin= 1995 |Identitat= Max Piselli|Partit=[[UDF]] |Qualitat= conselhier generau (1988-2015)}} {{Elegit |Debuta=març de [[1984]] |Fin=novembre de 1986 |Identitat= Jean-Paul Claustres|Partit= RPR |Qualitat= director de cabinet de Jacques Médecin}} {{Elegit |Debuta=genier de [[1984]] |Fin=març de 1984 |Identitat= Georges Carlini |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta=març de [[1975]] |Fin=genier de 1984 (invalidacion) |Identitat=Édouard Soldani |Partit= [[PS]] |Qualitat= senator (1959-1986), conselhier generau dau [[canton de Lòrgas]] (1945-1992), president dau Conseu Generau (1956-1985)}} {{Elegit |Debuta= decembre de [[1974]] |Fin=març de 1975 |Identitat=André Gayrard |Partit= [[PS]] |Qualitat= mètge, conselhier generau dau [[canton de Draguinhan]] (1970-1988)}} {{Elegit |Debuta=març de [[1959]] |Fin= decembre de 1974 |Identitat= Édouard Soldani |Partit= [[SFIO]] puèi [[PS]] |Qualitat= senator (1959-1986), conselhier generau dau [[canton de Lòrgas]] (1945-1992), president dau Conseu Generau (1956-1985)}} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1959 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 83050 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=8588 |1846=9876 |1851=8972 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=9223 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=9974 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962=14522 |1968= |1975= |1982= |1990= |1999=32829 |2005= |2006=37088 |2007= |2008= |2009= |cassini=2256 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr83|0}} la populacion èra de {{popfr83|050}} abitants. ==Luòcs e monuments== ==Personalitats liadas ambé la comuna== ==Vèire tanben== * [[Comunas de Var]] ==Liames extèrnes== ==Nòtas== {{reflist}} {{Portal Provença}} {{Comunas de Var}} [[Categoria:Comuna de Var]] [[Categoria:Comuna de Draguinhanenc]] [[Categoria:Sosprefectura]] fbgo9fcjr7b89wt2sfekq889jp0pkyr 0 16845 2475855 2474977 2025-06-22T08:21:25Z Raymond Trencavel 26125 /* Regionalas e europèas de 2004 (França) */ 2475855 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Partit de la Nacion Occitana.svg|vinheta|Logo oficial del partit.]] {{Infobox |tematica= |carta=oc |legenda=Barcelona, 11/09/2012 }} [[image:Ben Vautier holding a cactus.jpg|200px|thumb|rigght|L'artista niçard [[Benjamin Vautier|Ben]] foguet politicament influençat per [[Francés Fontan]] e a defendut tota sa vida las ideas etnistas.]] Lo '''Partit de la Nacion Occitana''' o '''PNO''' es un movement politic occitan, de tendéncia independentista, fondat a [[Niça]] en [[1959]] per [[Francés Fontan]]. Se disiá fins en [[2004]] '''Partit Nacionalista Occitan'''. Los presidents successius del PNO son estats [[Francés Fontan]] (de [[1959]] a [[1979]]), [[Jaume Ressaire]] (de [[1979]] a [[2009]]) e [[Felip Bonet]] ([[2009]]-[[2011]]). Dempuèi la demission d'aqueste, la presidéncia es veguda collegiala entre Pèire Barral,<ref> Calandreta Lemosina a été fondée par Pierre Barral qui était en 2011 le vice-président de cette association et le co-président du Parti de la Nation Occcitane. https://www.agoravox.fr/tribune-libre/article/la-mairie-de-limoges-le-conseil-120668</ref> Gèli Grande (defuntat en 2022)<ref>Gèli Grande s’en est aussi allé https://www.petitbleu.fr/2022/01/11/geli-grande-sen-est-aussi-alle-10038987.php</ref> e Joan-Pèire Alari.<ref>Parti de la nation occitane : une conférence-débat et un repas pour commémorer 60 ans de lutte https://www.ladepeche.fr/2019/07/19/parti-de-la-nation-occitane-une-conference-debat-et-un-repas-pour-commemorer-60-ans-de-lutte,8320606.php</ref> Lo PNO publica dempuèi 1971 una revista trimestrala, ''Lo Lugarn''. ==Eleccions== ====Presidencialas de 1974 ([[França]])==== En 1974, lo '''Partit Nacionalista Occitan''' sosten la candidatura del federalista [[Guy Héraud]] vist qu'es l'un dels pensaires de l'etnisme ambe [[Francés Fontan]]. ====Municipalas de 1978 ([[Itàlia]])==== En 1978, jos l'etiqueta '''MAO''' (Movement per l'Autonomia d'Occitània), lo '''Partit Nacionalista Occitan''' obten una capitada electorala a [[Fraisse (Val Varacha)|Fraisse]], un vilatge de las [[Valadas Occitanas|valadas occitanas]] del [[Piemont]]. ====Regionalas e europèas de 2004 ([[França]])==== En 2004, lo '''Partit de la nacion occitana''' a fach aliança ambe d'autras formacions occitanistas ([[País Nòstre]], [[Movement Regionalista Lengadocian]]) e de catalanistas a las eleccions regionalas en [[Lengadòc-Rosselhon]] sus la lista « Les Régionalistes » menada per [[Christian Lacour]], lista qu'a obtengut al mes de març 1,27 % de las voses.<ref>Communiqué de presse du parti des Régionalistes Languedociens et Catalans https://www.occitania-oc.com/occitan/partenariats/</ref> [[Christian Lacour]] foguèt tornamai lo cap de lista « Les régionalistes : Occitanie, Catalogne, Euskadi » aquesta meteissa annada de 2004 (12 e 13 de junh) a las eleccions europèas dins la circonscripcion Sud-Oèst de [[França]]. ====Legislativas de 2007==== En 2007, lo '''PNO''' presenta la candidatura de [[Felip Bonnet]] a las eleccions legislativas dins la 8na circonscripcion ''[[Comenge]]-[[Savés]]'' de [[Nauta Garona]].<ref>Haute-Garonne. 8e circonscription https://www.ladepeche.fr/article/2007/06/08/21812-haute-garonne-8e-circonscription-le-sud-ancre-a-gauche.html</ref> ====Cantonalas de 2011==== En 2011, lo '''PNO''' presentèt un candidat a las eleccions cantonalas de 2011 dins lo canton de [[Preishàs]], dins [[Agenés]].<ref>Un candidat du PNO https://www.sudouest.fr/lot-et-garonne/madaillan/un-candidat-du-pno-10012017.php</ref> ====Municipalas de 2014==== Lo '''Partit de la nacion occitana''' a participat activament al movement [[Bastir!]] pendent las eleccions municipalas de 2014 en [[França]].<ref>Municipales et occitan : de que ne cal pensar? 31/03/2014 https://france3-regions.blog.franceinfo.fr/le-blog-de-viure-al-pais-france3/2014/03/31/municipales-et-occitan-de-que-ne-cal-pensar.html</ref> Jos aquela etiqueta, lo '''PNO''' a obtengut dos conselhièrs municipals, un a [[Luceram]] en [[Provença]], e [[Felip Bonnet]] a [[Marinhac (Nauta Garona)|Marinhac]] dins lo [[Comenge]]. [[Imatge:Occitan farmers from the Rural Coordination and the PNO demonstrate on November 20, 2024.jpg|200px|thumb|right|Manifestant del '''PNO''' pendent l'Acte 2 del [[Movement dels agricultors de 2024|movement dels agricultors]] (novembre de 2024).]] [[Imatge:Bastir Occitanie, Puylaurens, 13 juin 2021.jpg|300px|thumb|right|Las eleccions regionalas de 2021 en [[Occitània (region administrativa)|Occitània centrala]] : "Bastir Occitanie" aquí a [[Puèglaurenç]]. Al centre : Patrice Castel e Laurence Taillade ([[Partit republican solidariste]]), Joan-Luc Davezac ([[Occitània País Nòstre]] / [[Bastir!|Bastir Occitània]]), [[Sèrgi Viaule]] ('''PNO'''), Stéphane Albert ([[Occitània País Nòstre]]).]] ====Europèas de 2014==== Còp-sec après las eleccions municipalas en França, lo '''PNO''' monta una lista simbolica « Occitània, per una Euròpa dels pòbles » a las eleccions europèas del 25 de mai de 2014.<ref>Eleccions europèas: Occitània per una Euròpa dels Pòbles https://www.jornalet.com/nova/3480/eleccions-europeas-occitania-per-una-europa-dels-pobles</ref> ====Cantonalas (departamentalas) de 2015==== Encara dins l'encastre del movement [[Bastir!]], e en aliança ambe d'ecologistas, lo '''PNO''' a presentat de candidats a las eleccions departamentalas de 2015 dins 6 cantons del [[Departament de Gers|Gers]] jos l'etiqueta « Libres et Indépendants pour le Gers » (LIG, ''Liures e Independents pel Gers'').<ref>ÉLECTIONS DÉPARTEMENTALES - COMMUNIQUÉ DU PARTI DE LA NATION OCCITANE - 17 mars 2015 https://abp.bzh/elections-departementales-36793</ref> ====Regionalas de 2015==== Al mes de decembre de 2015, lo '''PNO''' participa a la lista « Le Bien Commun » menada pel deputat ecologista [[Christophe Cavard]].<ref>Le Parti de la Nation Occitane adhère à la démarche du Bien Commun https://lejournaldugers.fr/article/3129-le-parti-de-la-nation-occitane-pno-adhre-la-dmarche-du-bien-commun</ref><ref>Valence (82) : le PNO sur le marché https://www.ladepeche.fr/article/2015/11/11/2214983-valence-le-pno-sur-le-marche.html</ref> ====Legislativas de 2017==== En 2017, un còp de mai lo '''PNO''' presenta una candidatura a las eleccions legislativas dins la 8na circonscripcion ''[[Comenge]]-[[Savés]]'' de [[Nauta Garona]], aqueste còp comuna ambe [[Bastir!|Bastir Occitània]].<ref>Dans le cadre de la campagne des Législatives, Jérôme Piques, candidat du PNO (Parti de la Nation Occitane) a reçu un bon accueil en ce jeudi de l’ascension sur le marché de Saint-Gaudens https://www.lepetitjournal.net/31-haute-garonne/e31c-saint-gaudinois/2017/05/29/jerome-piques-sur-le-marche/</ref> ====Municipalas de 2020==== Lo '''PNO''' a tanben agut qualques aderents candidats dins l'encastre del front occitanista [[Occitània País Nòstre]] a las eleccions municipalas de 2020 en [[França]].<ref>"Occitanie País Nòstre" labellise une vingtaine de listes pour le deuxième tour des municipales https://lo-lugarn-pno.over-blog.org/2020/06/occitanie-pais-nostre-labellise-une-vingtaine-de-listes.html</ref> ====Regionalas de 2021==== En 2021, lo '''PNO''' participa en [[Occitània (region administrativa)|Occitània Centrala]] a la lista « Bastir Occitanie 2021 » menada per Joan-Luc Davezac, una lista d'aliança d'[[Occitània País Nòstre]] ambe en particular [[Résistons !|Resistim]], lo partit de [[Joan de Lassala]]. ====Legislativas de 2022 e de 2024==== A las eleccions legislativas de 2022 en [[França]], lo '''PNO''' s'èra contentat de sosténguer las candidaturas de [[Bastir!|Bastir Occitània]] (11 en [[Occitània (region administrativa)|Occitània centrala]], e una de la diaspora occitana a [[París]]), e tres candidaturas de [[Résistons !|Resistim]], lo partit de [[Joan de Lassala]] (sus las 5na e 6na circonscripcions de [[Departament de la Nauta Garona|Nauta Garona]], e la de Gérard Lenfant<ref>Législatives2022 : Gérard Lenfant et Coralie Malric, candidats de "la Narbonnaise authentique" https://www.lindependant.fr/2022/05/05/narbonne-legislatives-gerard-lenfant-et-coralie-malric-candidats-de-la-narbonnaise-authentique-10277041.php</ref> dins la segonda circonscripcion d'[[Departament d'Aude|Aude]]).<ref>27/05/2022 : Le Parti de la Nation Occitane et les législatives du 12/06/2022 https://lo-lugarn-pno.over-blog.org/2022/05/le-parti-de-la-nation-occitane-et-les-legislatives-du-12/06/2022.html</ref> Per contra, en 2024, lo '''PNO''' presenta oficialament tres candidaturas a las eleccions legislativas, doas comunas ambe [[Bastir!|Bastir Occitània]] (primièra circonscripcion d'Òlt e Garona e 8na circonscripcion ''[[Comenge]]-[[Savés]]'' de [[Nauta Garona]]), e una sostenguda per [[Joan de Lassala]] sus la 5na circonscripcion de [[Nauta Garona]].<ref>Le Petit Journal, 18 juin 2024 https://www.lepetitjournal.net/31-haute-garonne/2024/06/18/jean-lassalle-apporte-son-soutien-a-la-candidature-de-sylvie-bonnemaison/</ref> ==Ligams extèrnes== * [https://web.archive.org/web/20061108110043/http://www.p-n-o.org/entrada.php Site oficiau dau PNO]. ==Vejatz tanben== * [[Francés Fontan]] * [[Benjamin Vautier]] * [[Movement Regionalista Lengadocian]] * [[Bastir!]] [[Categoria:Partit politic occitan]] [[Categoria:Partit politic francés]] [[Categoria:Partit politic nacionalista]] {{Movements politics occitans}} ==Referéncias== mvbw81kq1ege46a01gu0p28d6fqb9hm 0 19148 2475843 2429519 2025-06-21T18:47:05Z Tegest Vonis 50715 /* La question dei tèrras australi */ 2475843 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Dialècte Niçard}} [[Imatge:Antarctica-Region.png|thumb|Posicion generala de la [[convergéncia antartica]] que marca lo limit de l'ocean Antartic.]] L’'''ocean Antartic''', finda dich '''ocean Glacial Antartic''' ò '''ocean Austral''', es l'[[ocean]] qu'enviròuta lo [[Antartida|continent antartic]]. Quatren ocean pus estendut dau monde, es definit per lo limit constituit per la [[convergéncia antartica]] qu'es lo luèc de rescòntre entre li [[Aiga|aigas]] frèii dau [[Pòl Sud|pòle]] e li aigas pus caudi dei regions septentrionali. Globalament situat au sud de 60° S de [[Latitud|latituda]], es d’accès dificile en causa de [[Temps (meteorologia)|condicions meteoroliqui]] extremi ([[Vent|vents]] violents, [[Temperatura|temperaturas]] glaciali, preséncia de [[Barriera de glaç|barrieras de glaça]] e d'[[Icebèrg|icebergs]]...). La sieua exploracion comencèt donc unicament au sègle XVII e foguèt longtemps alentida per lu limits [[Tecnica|tecnics]] dei [[Naviri|naus]]. S'accelerèt a partir dau sègle XIX dins l'encastre de l'exploracion d'Antartic e de la recèrca dau [[pòle Sud]]. Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], mai d'un país establissèt de basas permanenti sus lo sieu [[Litorau|litoral]] per sostenir li sieui revendicacions territoriali en Antartic. Totun, aquò s'acabèt en lo 1959 emb la signatura dau [[Tractat d'Antartida|Tractat Antartica]] que gelèt toti li revendicacions e limitèt li activitats en Antartic a la recèrca [[Sciéncia|scientifica]]. L'ocean Austral es un [[Mar|espaci maritime]] d'environ 20 milions de quilomètres cairats. Relativament prefond per un [[ocean]] en causa de la pichina talha de la [[Plan continental|plataforma continentala]] antartica, es un centre de la [[biodiversitat]] oceanica actuala. D'efècte, li aigas frèii de la region contènon de quantitats importanti d'[[Alga|algas]] e de [[Crustacèu|crustacèus]] que permèton d'alimentar mai d'un [[ecosistèma]]. L'ocean Austral assosta encara de populacions importanti de [[Mamifèr marin|mamifèrs marins]], d'[[Ausèl|auceus]] e de [[peis]]. Totun, aquela biodiversitat es menaçada per lo [[Rescalfament climatic|rescaufament climatic]], la [[pollucion]] e la [[sobrepesca]]. == Geografia == === Definicion === En lo 2024, li avia pas encara de definicion consensuala de l'ocean Austral. D'un ponch de vista [[oceanografia|oceanografic]], correspònde ai aigas dau [[corrent circompolar antartic]], un [[corrent marin]] que circula de l'oèst vèrs l'èst a l'entorn dau [[Antartida|continent antartic]]. Au mitan d'aqueu corrent, si tròba la [[convergéncia antartica]] qu'es lo luèlc de rescòntre entre li [[Aiga|aigas]] frèii dei regions polari e li aigas pus caudi dei regions subantartiqui. Aqueu limit de [[temperatura]] es finda adoptada coma definicion de l'ocean Austral car a un ròtle important d'un ponch de vista [[Ecologia|ecologic]]. D'efècte, es una zòna [[Biologia|biologicament]] fòrça activa, en particular per lo [[krill antartic]] qu'es a la basa de mai d'un [[ecosistèma]] antartic. Enfin, lo Tractat Antartic adòpta la latituda 60 °S coma limit [[Geografia|geografic]] de l'ocean Austral. Relativament simpla, aquela definicion a un [[Drech|estatut juridic]] e es sovent citada dins la literatura. Correspònde mai ò mens a la [[Latitud|latituda]] de la convergéncia antartica. Totun, aqueli definicions non son universali. Per exemple, per lu [[Austràlia|Australians]], l'ocean Austral s'estende fins ai còstas dau sud d'[[Austràlia]] e es ensinda representat sus li cartas. === Geologia e morfologia === {{article principal|Corrent circompolar antartic}} L'ocean Austral si formèt fa 33 milions d'ans après la separacion de l'[[Amèrica dau Sud]] e de la [[peninsula Antartica]]. D'efècte, aquò entraïnèt la formacion dau [[pas de Drake]] e permetèt la formacion dau [[corrent circompolar antartic]]<ref>M. Renard, Y. Lagabrielle, E. Martin e M. de Rafélies, ''Éléments de géologie - 15e édition du "Pomerol"'', Dunod, 2015, p. 721.</ref>. Es donc l'[[ocean]] pus recent de la [[Tèrra]] actuala. Es constituit per una [[plataforma continentala]] estrecha qu'aganta frequentament de prefondors importanti (entre 400 e 800 m<ref>Còntra un niveu mejan de 133 m dins lo rèsta dau monde.</ref>) e per de [[Plana abissala|planas abissali]] egalament prefondi (generalament entre {{formatnum:4000}} e {{formatnum:5000}} m). La prefondor de la plataforma continentala es la consequéncia de l'enfonsament de la massa [[Continent|continentala]] antartica dins la [[crosta terrèstra]] sota l'efècte dau [[pes]] de la [[Indlandsis|calòta glaciària]]. L'ocean Austral contèn mai d'una [[mar]] e [[baia]]s importanti coma la [[mar d'Amundsen]], la [[mar de Bellingshausen]], la [[mar de Scotia]], la [[mar de Weddell]], la [[mar dau Rèi Haakon VII]], la [[mar de Lazarev]], la [[mar de Riiser Larsen]], la [[mar dei Cosmonautas]], la [[mar de l'Entenduda]], la [[mar de Davis]], la [[mar de Mawson]], la [[mar Dumont d'Urville]], la [[mar de Somov]] e la [[mar de Ross]]. Una particularitat d'aqueli mars es la preséncia de [[barriera de glaça|barrieras de glaça]] permanenti dins li regions litorali. Aqueli barrieras son de prolongaments de la calòta polara sus la mar. D'una espessor de 100 a {{formatnum:1000}} m, avançan gràcias a la [[pression]] exercida per lo rèsta dau [[glacièr|glacier]]. Pi, si dislocan lentament per formar d'[[iceberg]]s. === Clima === L'ocean Austral es somés a un [[clima polar]] marcat per de [[temperatura]]s fòrça frèii e de [[vent]]s violents e frequents. La temperatura de l'[[aiga]] varia de -2 a 10 °C e la [[banquisa]] pòu s'estendre fins a la latituda 65° S dins l'[[ocean Pacific]] e 50° S dins l'[[ocean Atlantic]]. La temperatura de l'aire pòu venir fòrça negativa emb de valors frequentament compresi entre -30 e 60 °C. Lu [[vent]]s an doi originas diferenti e d'efèctes variables. A proximitat dau continent, lu vents catabatics que davalan la calòta glaciària pòrtan un aire frèi, mas desgatjan lu icebergs vèrs l'ocean. Au larg, l'abséncia d'obstacles continentals importants entre li latitudas 40° e 70° S permet ai vents d'agantar de [[Velocitat|velocitats]] impressionanti. Lu marins parlan ensinda dei [[Quarentens Udolants]] e dei [[Cinquantens Rugissents]] per descriure la violéncia dei vents e dei tempèstas rescontrats dins aqueli regions. Aquelu fenomènes extrèmes, sovent de tipe ciclonic, son causats per lo rescòntre entre li aigas frèii dau sud e li aigas pus caudi en provenença dau nòrd. === Demografia === Li ribas de l'ocean Austral son un espaci pauc poblat en causa dau clima rigorós. La populacion es limitada a quaucu miliers de personals ocupant li basas scientifiqui antartiqui. Avant la signatura dau [[Tractat Antartic]], li avia finda de basas militari e d'estacions de caça. La [[peninsula Antartica]] es tradicionalament l'endrech pus poblat de l'ocean car la sieua posicion, pus septentrionala, ofrisse un clima mens frèi. == Istòria == {{article principal|Istòria d'Antartic}} === La question dei tèrras australi === [[Imatge:Map-heart-054.jpg|thumb|right|Planisfèri dau 1531 emb una representacion dei ''[[Terra Australis]]''.]] {{article principal|Terra Australis}} L'exploracion de l'ocean Austral foguèt iniciada per la cresença de l'existéncia d'un [[continent]] austral, dich ''[[Terra Australis]]'', per equilibrar li massas [[continent|continentali]] de l'emisfèra nòrd. Imaginat per [[Claudi Ptolemèu|Ptolemeu]], aqueu continent èra frequentament representat sus lu planisfèris [[Edat Mejana|medievaus]], enviroutat per un [[ocean]] inconoissut. Totun, fins au sègle XV, aquelu espacis èran unicament [[ipotèsi|ipotetics]]. Aquò cambièt en lo 1487 emb lo passatge dau [[cap de Bòna Esperança]] per [[Bartolomeu Dias]] (v. 1450-1500) e la descubèrta d'aigas frèii au sud d'[[Àfrica]]<ref name="Mill 1911 pp. 961-972">Hugh Robert Mill, « Polar Regions », dins Hugh Chisholm, ''Encyclopædia Britannica'', vol. 21, Cambridge University Press, 1911, pp. 961-972.</ref>. Pi, en lo 1520, [[Ferrand Magellan]] (1480-1521) descrivèt li islas de la [[Tèrra del Fuòc|Tèrra dau Fuèc]] coma una poncha dau continent austral. En lo 1603, l'explorator espanhòu [[Gabriel de Castilla]] (1577-1620) raportèt l'observacion de [[Montanha|montanhas]] cubèrti de neu a la [[Latitud|latituda]] 64° S. Aquò es sovent considerat coma la primiera observacion dirècta dau continent antartic, mas la sieua importància non foguèt compresa a aquela epòca<ref>Jorge Berguño, « El descubrimiento de las islas Shetland del Sur », ''Boletín Antártico Chileno'', vol. 9, n°2, 1989, p. 30.</ref>. Li recèrcas si concentrèron sus la [[Tèrra dau Fuèc]] e [[Austràlia]] qu'èran, per mai d'un marin, li regions pus septentrionali dei ''Terra Australis''. Totun, en lo 1615, [[Willem Schouten]] (1567-1625) e [[Jacob Le Maire]] (1566-1616) descubrèron lo [[cap Horn]]. Pi, en lo 1642, [[Abel Tasman]] (1603-1659) reconoissèt lo litoral dau sud d'Austràlia<ref name="Mill 1911 pp. 961-972"/>. Lo continent austral èra donc mai au sud e comencèt ensinda l'exploracion vertadiera de l'ocean Austral. === L'exploracion de l'ocean Austral === ==== L'exploracion de la convergéncia antartica ==== [[Imatge:Geography world map.jpeg|thumb|right|Planisfèri dau 1771 emb una mencion dei ''[[Terra Australis]]'' sensa traçat continental.]] A partir dau 1650, d'expedicions navali comencèron d'explorar li aigas situadi au sud de la [[convergéncia antartica]]. En lo 1675, l'Anglés [[Anthony de la Roché]] († sègle XVIII ?) descubrèt la [[Georgia dau Sud]], primier territòri conoissut au sud de la convergéncia<ref>Alexander Dalrymple, ''A Collection of Voyages Chiefly in The Southern Atlantick Ocean'', Londres, 1775, pp. 85-88.</ref><ref>Robert K. Headland, ''The Island of South Georgia'', Cambridge University Press, 1984.</ref>. Pendent lo sègle XVIII, mai d'una expedicion foguèt mandada dins la region, cen que permetèt de'n melhorar la [[Coneissença|conoissença]]. Per exemple, en lo 1700, un viatge embarcant l'astronòme [[Edmond Halley]] (1656-1742) per estudiar lu fenomènes [[magnetisme|magnetics]] dins la region foguèt blocat per la [[banquisa]] vèrs 52° S. En lo 1739, [[Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier|Jean-Baptiste Bouvet de Lozier]] (1706-1788) descubrèt l'[[Illa Bouvet|isla que pòrta lo sieu nom]]. Una autra descubèrta importanta si debanèt en lo 1772 emb l'arribada d'[[Yves Joseph de Kerguelen de Trémarec|Yves de Kerguelen]] (1737-1797) dins l'archipèl dei [[islas Kerguelen]]<ref>Yves de Kerguelen de Trémarec, ''Relation de deux voyages dans les mers australes et des Indes, faits en 1771, 1772, 1773 et 1774'', reedicion Le Serpent de mer, 2000.</ref><ref>Gracie Delépine, ''L'Amiral de Kerguelen et les mythes de son temps'', L'Harmattan, 1998.</ref>. Totun, aqueli missions mostrèron mai que mai l'abséncia de [[Continent|continents]] dins la region de la convergéncia. ==== L'exploracion dau cercle antartic ==== En lo 1767 e lo 1768, lo [[geografia|geografe]] escocés [[Alexander Dalrymple]] (1737-1808) publiquèt d'obratge sus li sieui observacions dins l'[[ocean Pacific]]. Li parlèt de l'existéncia d'un important continent austral inconoissut e, en lo 1769, prepausèt un plan per estendre lo comèrci britanic dins la region. En lo 1772, aquò motivèt l'organizacion de l'expedicion [[James Cook|Cook]] destinada a explorar li mars australi. Li naus passèron lo [[cercle antartic]] lo 17 de genier dau 1773<ref name="Mill 1911 pp. 961-972"/>. Temptèron mai d'un còp de trobar lo continent misteriós, mas foguèron sistematicament blocadi per la banquisa ò per de barrieras de glaça. Pi, dau 1822 au 1824, [[James Weddell]] (1787-1834) arribèt a 74°15' S de latituda e 34°16'45″ O de longituda. Li trobèt quaucu icebergs mas ges de tèrras e concluguèt a l'inexisténcia dei ''Terra Australis''. Totun, en realitat, èra a doi jorns de navigacion de la [[Tèrra de Coat]]<ref>James Weddel, ''A voyage towards the South Pole: performed in the years 1822–24, containing an examination of the Antarctic Sea'', United States Naval Institute, reedicion de 1970, p. 44.</ref>. ==== La descubèrta dei tèrras antartiqui ==== En lo 1819, una expedicion comandada per [[William Smith (explorator)|William Smith]] (1790-1847) arribèt ai [[Islas Shetland dau Sud]]<ref>L. Ivanov, « General Geography and History of Livingston Island », dins C. Pimpirev e N. Chipev (dir.) ''Bulgarian Antarctic Research: A Synthesis'', Sòfia, St. Kliment Ohridski University Press, 2015, pp. 17-28.</ref>. Aquò èra la primiera descubèrta de tèrras au sud de la latituda 60 °S. La primiera observacion confirmada dau continent si debanèt en lo 1820, mas non es possible de determinar lo sieu autor. D'efècte, l'[[amiral]] rus [[Fabian Gottlieb von Bellingshausen]] (1778-1852), lo marin irlandés [[Edward Bransfield]] (v. 1785-1852) e lo capitani american [[Nathaniel Palmer]] (1799-1877) raportèron de testimoniatges ben atestats. A priori, [[Fabian Gottlieb von Bellingshausen|von Bellingshausen]] observèt la [[barriera de glaça]] de [[barriera de Fimbul|Fimbul]] e la [[còsta de la Princessa-Marta]] lo 27 de genier<ref>Ф. Ф. Беллинсгаузен, ''Двукратные изыскания в Южном Ледовитом океане и плавание вокруг света в продолжение 1819, 20 и 21 годов, совершенные на шлюпах "Востоке" и "Мирном" под начальством капитана Беллинсгаузена командира шлюпа "Восток". Шлюпом "Мирным" начальствовал лейтенант Лазарев'', Moscòu, Географгиз, 1949.</ref>. [[Edward Bransfield|Bransfield]] auria vist la poncha de la [[peninsula de la Trinitat]] lo 30 de genier<ref>John Hanessian, ''Antarctica'', 1963, p. 23.</ref>. Enfin, [[Nathaniel Palmer|Palmer]] arribèt en vista de la [[peninsula Antartica]] en novembre<ref>John Randolph Spears, ''Captain Nathaniel Brown Palmer: an old-time sailor of the sea'', Nòva York, The Macmillan Co., 1922. </ref>. ==== Lo periòde de l'exploracion antartica ==== A partir dau 1839, d'expedicions foguèron organizadi per explorar l'ocean Austral, reperir lo [[litoral]] e sostenir l'exploracion dau continent. Aquò permetèt pauc a pauc de precisar lo traçat dau continent e dei barrieras de glaça. En lo 1841, permetèt finda la descubèrta dau [[mont Erebus]] qu'es lo [[volcan]] en activitat pus austral dau monde actual. Pi, de regions foguèron revendicadi per li poissanças [[colonialisme|coloniali]] e de basas foguèron establidi per sostenir li activitats dei caçaires e dei explorators. Per exemple, [[França]] revendiquèt la [[Tèrra d'Adelia]] en lo 1840. Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], fòrça país establissèron de basas permanenti per sostenir li sieui revendicacions. Per de rasons logistiqui, la màger part d'aqueli estacions foguèron lo lòng de l'ocean. Totun, en lo 1959, la signatura dau [[Tractat Antartic]] gelèt toti li revendicacions territoriali. Intrèt en vigor doi ans pus tard. === L'ocean Austral actual === {{article principal|Tractat Antartic}} Despí lo 1961, l'ocean Austral es regit per lo [[Tractat Antartic]] que gèla toti li revendicacions territoriali dins la region. Li enebisse finda li activitats militari<ref>Totun, l'utilizacion de mejans militars es totjorn possibla per avitalhar li basas scientifiqui.</ref>, l'esplecha miniera e l'entrepauament de produchs [[radioactivitat|radioactius]] e l'installacion d'una basa es unicament autorizada per realizar d'activitats [[sciéncia|scientifiqui]]. Segon li darrieri discussions entre lu país signataris, aquela situacion non cambiara avant lo 2048. Totun, lo tractat non empacha la pesca dins li aigas australi. De mai, en despièch dei anóncias oficiali, l'installacion dei basas antartiqui es largament destinat a sostenir li revendicacions dei [[Estat]]s. == Economia == [[Imatge:Manganknolle.jpg|thumb|[[Nodule de manganèsi]].]] Lo [[clima polar]] e l'abséncia de [[pòrt (marina)|pòrts]] vertadiers en [[Antartic]] limitan la recèrca e l'esplecha dei ressorsas de l'ocean Austral. La [[pesca]] es l'activitat principala car l'autonomia dei [[naviri|naus]] li permèton de restar un moment dins la region sensa assisténcia exteriora. Es enquadrada per un ensemble de tractats internacionals, mas la pesca illegala demòra fòrça importanta dins la region. Lo [[krill]] constituisse l'essencial dei presas (85 % en lo 1999). Pendent lo sègle XIX, li colonias de [[Fòca|fòcas]] èran l'objècte de campanhas de caça intensiva per produrre d'[[òli]]<ref>Arthur Mangin (ill. W. Freeman e Jules Noël), ''Les mystères de l'océan'', Tours, Alfred Mame et fils, 1865, p. 436.</ref><ref>Gracie Delépine, ''Les îles australes françaises : Kerguelen, Crozet, Saint-Paul, Amsterdam'', Rennes, Éditions Ouest-France, 1995, pp. 64-66.</ref>. Totun, tre la fin dau sègle XIX, aquela activitat foguèt concurrenciada per la [[caça a la balena]] que permetiá de recuperar de quantitats pus importanti d'òli. Après un apogèu durant lu ans 1950-1960, aquela [[caça]] declinèt egalament en causa de la rarefaccion dei predas e de l'oposicion creissenta de l'opinion publica. Despí l'interdiccion decidida en lo 1982 per la [[Comission Baleniera Internacionala]], es limitada dins l'ocean Austral au programa de « pesca scientifica » de [[Japon]]<ref>La realitat scientifica d'aquelu programas de recèrca es fòrça criticada. D'efècte, lu Japonés realizan quaucu prelevaments de teissuts sus li balenas pescadi e commercializan la carn. En lo 2014, la [[Cort Internacionala de Justícia]] ordonèt l'arrèst d'aqueli pescas en constatant l'abséncia de recèrcas scientiqui vertadieri. Totun, tre lo 2015, Japon comencèt d'operacions novèli de « recèrca » sus li balenas antartiqui.</ref>. Despí la fin dau sègle XX, la disparicion progressiva de la banquisa fai nàisser d'interès noveus per l'ocean Austral. D'efècte, la region poiria recelar de ressorsas minieri importanti (jaças de [[petròli]], de [[gas natural|gas]] e de [[minerau|mineraus]], [[nodule de manganèsi|nodules de manganèsi]], [[Arena|sabla]], [[grava]], etc.)<ref>CIA World Factbook, « Southern Ocean », consultat lo 27 de febrier dau 2024, [https://www.cia.gov/the-world-factbook/oceans/southern-ocean/].</ref>. Lu [[iceberg|icebergs]] son finda considerats coma una fònt d'[[aiga potabla]]. Totun, l'esplecha dei ressorsas eventuali es actualament blocada per lo [[Tractat d'Antartida|Tractat Antartic]]. == Ecologia == La [[Fauna (biologia)|fauna]] e la [[Flòra (biologia)|flòra]] de l'ocean Austral es adaptada ai [[clima polar|condicions polari]] e a la diversitat dei zònas oceaniqui de la region (litoral, plataforma continentala, plana abissala, dorsala, etc.). La sieua basa es lo [[krill antartic]], un ensèms de pichins [[crustacèu|crustacèus]] que constituisse l'essencial dau manjar dei [[animau|animaus]] pus importants, comprés li [[balena blava|balenas blavi]] (''Balænoptera musculus''). En lo 2009, la sieua [[biomassa]] èra estimada entre 300 e 500 milions de tonas<ref>A. Atkinson, V. Siegel, E.A. Pakhomov e M.J. Jessopp, « A re-appraisal of the total biomass and annual production of Antarctic krill », ''Deep Sea Research Part I: Oceanographic Research Papers'', vol. 56, n° 5,‎ mai dau 2009, pp. 727–740.</ref>. Aquò es una valor fòrça importanta, comparabla a la biomassa de l'umanitat. Alimenta donc mai d'un [[ecosistèma]], cen qu'a favorizat una importanta [[biodiversitat]] ([[mamifèr|mamifèrs]], [[peis]], [[auceu|auceus]], [[invertebrat|invertebrats]], etc.). Per una rason inconoissuda, lu cas de [[gigantisme abissal]] son finda pus nombrós dins l'ocean Austral. Totun, lu ecosistèmas antartics son menaçats. La causa principala d'inquietuda per l'avenir dei populacions animali es lo rescaufament climatic que menaça la reproduccion dau krill<ref>L. Gross, « As the Antarctic Ice Pack Recedes, a Fragile Ecosystem hangs in the Balance », ''PLoS Biology'',‎ 2005, p. 127.</ref>. Mas l'aumentacion de la [[temperatura]] dei aigas non es l'unic factor de declin dau krill car la [[sobrepesca]], l'[[acidificacion dei oceans]] e lu efèctes dau trauc de la jaça d'[[ozòne]] agravan lo fenomène<ref>ACE CRC, ''Position analysis : CO2 emissions and climate change : OCEAN impacts and adaptation issues'', 2008.</ref><ref>C. James, « Anthropogenic ocean acidification over the twenty-first century and its impact on calcifying organisms », ''Nature'',‎ 2005.</ref>. Encuèi, de migracions dei bancs de krill son observats vèrs lo sud, mas li possibilitats de trobar d'aigas frèii son limitadi per la preséncia dau continent antartic. <gallery mode="packed"> Imatge:Antarctic krill (Euphausia superba).jpg|{{center|[[Krill antartic]] (''Euphausia superba'')}} Imatge:Onykia ingens 384 mm ML.jpg|{{center|''Onykia ingens''}} Imatge:Diomedea exulans in flight - SE Tasmania.jpg|{{center|[[Albatròs]] (''Diomedea exulans'')}} Imatge:Bébé Phoque de Weddell - Baby Weddell Seal.jpg|{{center|[[Fòca de Weddell]] (''Leptonychotes weddellii'')}} Imatge:Killer Whale Tipe B.jpg|{{center|[[Òrca]] (''Orcinus orca'')}} </gallery> == Annèxas == === Ligams intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Antartic]]. * [[Barriera de glaça]]. * [[Convergéncia antartica]]. * [[Corrent circompolar antartic]]. * [[Pòle Sud]]. * ''[[Terra Australis]]''. </div> === Bibliografia === * Hugh Robert Mill, « Polar Regions », dins Hugh Chisholm, ''Encyclopædia Britannica'', vol. 21, Cambridge University Press, 1911, pp. 961-972. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{oceans}} [[Categoria:Ocean]] 223w86lu8myarpdx2r6nmvo1d87gq9q 0 21489 2475875 2470257 2025-06-22T09:41:23Z Nicolas Eynaud 6858 2475875 wikitext text/x-wiki {{Ortografia}} Las '''lengas turquesas''' o '''turquicas''' son una [[familha lingüistica]] que compren un trentenat de lengas repartidas dins una region ampla que va de l'[[Euròpa Orientala]] a la [[Siberia]] e a l'oèst de la [[Republica Populara de China|China]]. Òm estima que 140 milions de personas practican una lenga turca per lenga mairala, e maites desenats de milions suplementaris per segonda lenga. == Classificacion == === Classificacion externa === Las lengas turquesas son compresas dins la familha ipotetica de las [[lengas altaïcas]]. === Classificacion interna === [[Fichièr:Lenguas túrquicas.png|upright=2|thumb|Reparticion geographica dels grops de las lengas turquesas : {{Legende|#E90013|lengas oghoz}} {{Legende|#FF690E|lengas quipchac}} {{Legende|#1BA837|lengas oigoras}} {{Legende|#000092|lengas turquesas siberianas}} {{Legende|#902D94|lengas oghoras}} {{Legende|#F9D000|lengas arghu}} ]] # Grop de las [[lengas oghoz]] #* [[pechenèg]] #* Grop oghoz occidental #** [[turc]] #** [[azèri]] #** [[gagauz (lenga)|gagauz]] #* Grop oghoz oriental #** [[turcmèn]] #** [[turk de Khorassan]] #* Grop oghoz meridional #** [[afshar (lenga)|afshar]] #** [[kachkai]] e ainallu, [[sonqor]], etc # Grop de las [[lengas quipchac]] #* Grop quipchac occidental #** [[coman]] #** [[armenoquipchac]] #** [[quipchac mameloc]] #** [[karachai-balkar]] #** [[comoc]] #** [[krymchak (lenga)|krymchak]] #** [[karaim]] #** [[tatar de Crimèa]] #** [[orom (lenga)|orom]] #* Grop quipchac septentrional (Volga-Oral) #** [[bashquir]] #** [[tatar]] #** [[tatar de Siberia]] : [[baraba]], [[tatar de Tobol-Irtysh]] #* Grop quipchac meridional (aralocaspian) #** [[caracalpac]] #** [[cazac]] #** [[quirguiz]] #** [[nogai]] # Grop de las lengas oigoras #* Grop occidental #** [[ozbèc]] #* Grop oriental #** [[turc ancian]] o ''oigor ancian'' #** [[chagatai]] #** [[oigor]] #** [[Yugur occidental|sarï-yugur]] o ''oigor jaune'' #** [[Salar (lenga)|salar]] # Grop de las [[lengas turquesas siberianas]] #* Lengas siberianas del nòrd #** [[dolgan]] #** [[iacot]] #* Lengas siberianas del sud #** Turk de Sayan #*** [[tovan]] #*** [[tofalar]] o ''tofa'' #** Turk altai : [[altai (lenga)|altai]] #*** dialèctes altai del sud : [[teleut]], [[telenguit]] #*** dialèctes altai del nòrd : [[tuba-kiji]], [[chalkan|chalqandu]], [[qumanda]] #** Turk de l'Ienisseï #*** [[khakàs]] #*** [[shòr]] #*** [[quirguiz de Fu-Yu]] #** [[cholim (lenga)|cholim]] #*** [[cholim inferior]] #*** [[tchoulym metjan]] # Grop de las [[lengas oghoras]] #* [[Avar (Turcs)|avar]] #* [[hunic]] #* [[khazar]] #* [[protobulgar]] #* [[chovash]] # Grop arghu #* [[khalaj]] {{Paleta lengas turquesas}} {{Portal lengas}} [[Categoria:Familha de lengas|turques]] [[Categoria:lenga turquesa|*]] 25poitkrdae5ry3jwdb7yhpitonodmf 0 21712 2475844 2466310 2025-06-21T18:49:53Z Tegest Vonis 50715 /* Descubèrta */ 2475844 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} <div style="float: right; margin: 0 0 1em 2em; width: 25em; text-align: right; font-size: 0.86em; line-height: normal;"><!-- start of floated right section --> <div style="border: 1px solid #ccd2d9; background: #f0f6fa; text-align: left; padding: 0.5em 1em; text-align: center;"><!-- start of slate grey box --> {{mida|larger|'''Antartida'''}} <div style="text-align:center;"> [[File:Antarctica (orthographic projection).svg|230px|Localizacion de l'Antartida]] <br /> {{mida|1=Aquesta mapa utiliza una projeccion azimutala ortografica, gaireben d'aspècte polar. Lo [[Pòl Sud]] es aproximadament al centre, ont las linhas [[Longitud|longitudinalas]] convergisson.}} </div> {| style="background:none; text-align:left; table-layout:auto; border-collapse:collapse; padding:0; font-size:100%;" cellspacing="0" cellpadding="0" ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: .4em 1em .4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Superfícia (Totala) <br /> (glaç liure) <br /> <br /> (glaç sus tèrra) <br /> | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|14.000.000 km² <br /><br /> 280.000 km² <br /><br /> 13.720.000 km² |- ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Populacion <br /> (permanenta) <br /> (non permanenta) | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|[[Continent#Populacion|7na]]<br /> cap <br /> ≈1.000 |- ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Territòris dependents | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|[[Illa Bouvet]]; [[Tèrras Australas e Antarticas Francesas|Territòris Franceses del Sud]]; [[Illas Heard e McDonald]]; [[Illas Georgia del Sud e Sandwich del Sud|Georgia del Sud]] |- ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Reclamacions territorialas oficialas | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|[[Tractat Antartic]]; [[Tèrra d'Adelia]]; [[Territòri Antartic Chilen]]; [[Antartida Argentina]]; [[Territòri Antartic Australian]]; [[Territòri Antartic Britanic]]; [[Tèrra de la rèina Maud]]; [[Illa Pèire I]]|; [[Dependéncia Ross]] |- ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Reclamacions territorialas non oficialas | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|[[Antartida Brasilièra]] |- ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Sens reclamacion territoriala | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|[[Antartida centrala]], [[Tèrra de Marie Byrd]] |- ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Se reservan lo dreit de reclamar | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|[[Russia]] ; [[Estats Units d'America]] |- ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Zona orària | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|Cap<br /> [[UTC-3]] (solament en [[Tèrra de Graham]]) |- ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Internet [[domeni de primièr nivèl]] | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|[[.aq]] |- ! style="border-top: solid 1px #ccd2d9; padding: 0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align: top; text-align: left;"|Còdi Telefonic | style="border-top:solid 1px #ccd2d9; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"|Dependent del país d'origina de cada basa |} </div></div> {{1000 fondamentals}} '''Antartida''' ò '''Antartic''' es lo [[continent]] pus meridionau de la [[Tèrra]]. Situat a l'entorn dau [[Pòl Sud]], es enviroutat per l'[[Ocean Antartic]] e per lei [[mar de Ross|mars de Ross]] e de [[Mar de Weddell|Weddell]]. Son nom es d'origina [[grèc|grèga]] e significa « opposaut a l'Artic ». Postulada tre l'[[Antiquitat]], son existéncia foguèt pas demostrada avans [[1820]] en causa dei perilhs fòrça importants de la navegacion dins lei mars australas. A una superficia de 14 milions de [[quilomètre carrat|quilomètres carrats]] qu'es quasi totalament cubèrta per un jaç fòrça espés de [[glaç]]. [[Continent]] pus freg de la [[planeta]], es un [[desèrt]] gelat onte lei precipitacions son feblas, especialament dins lei regions interioras. I existís pas de populacions indigènas mai dempuei lo sègle XX, de pichonei populacions [[Homo sapiens|umanas]] permanentas son installadas dins de basas [[sciéncia|scientificas]]. La fauna e la flòra son principalament concentradas dins lei regions maritimas e son fòrça despendentas de la [[mar]] ([[aucèu]]s [[mar]]ins, [[mamifèr]]s marins, [[crustacèu]]s... etc.). D'efiech, la vegetacion terrèstra es limitada a de [[liquen]]s ò de [[mossa]]s. Après sa descubèrta en [[1820]], l'Antartic suscitèt gaire d'interès fins a la fin dau sègle XIX. Puei, venguèt l'objècte de plusors expedicions d'exploracion e de recèrca. Lo [[Pòl Sud]] foguèt agantat per lo premier còp en [[1911]]. En [[1959]], lei principalei poissanças mondialas e lei país vesins dau continent austrau signèron lo [[Tractat d'Antartida]] que donèt un estatut particular a la region. Completat en [[1991]], aqueu tractat enebís leis activitats militaras e l'esplecha dei ressorsas minieras, gela lei revendicacions territòrialas e donan la prioritat ais activitats de recèrca scientifica. En [[2016]], 53 [[estat]]s l'avián signat e ratificat. == Geografia == === Geografia fisica === [[File:Antartic - Topografia.png|thumb|Topografia d’Antartida.]] Antartida a una superficia d'aperaquí 14,1 milions de [[quilomètre carrat|quilomètres carrats]] e es lo quatren [[continent]] pus grand. 98% de sa superficia es cubèrt de glaç permanent. Son relèu pus important es la [[Cadena Transantartica]] que va de la [[Mar de Ross]] a la [[Mar de Weddell]]. Dessepara doas regions que son dichas Antartic Occidentau e Antartic Orientau. ==== L’indlandsis d’Antartida ==== [[File:Corp2400 - Flickr - NOAA Photo Library.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] dau limit de la [[Barriera de Ross]].]] {{veire|Indlandsis d'Antartida}} La màger part dei tèrras es cubèrta per un jaç de glaç d'una espessor mejana de 1,6 km. Dich [[Indlandsis d'Antartida]], aqueu jaç gropa aperaquí 90% dei resèrvas d'[[aiga]] terrèstras (e 70% dei resèrvas d'aiga doça). Dins lei regions maritimas, aquel [[indlandsis]] s'estend tanben en mar. I prèn la forma d'un jaç espés flotant de 100 a {{formatnum:1000}} m d'espessor. Aquò es a l'origina de [[barriera de glaç|barrieras de glaç]] que pòdon agantar de talha fòrça importanta. Ansin, per exemple, la [[Barriera de Ross]] aviá en [[2016]] una superficia de mai de {{formatnum:420000}} km², siá mai que lo doble de la superficia d'[[Occitània]]. Lei regions non cubèrtas d'un biais permanent per de glaç se troban principalament dins la [[Peninsula Antartica]]. Situada en [[Antartic Occidentau]], es una lònga peninsula que remonta vèrs lo [[nòrd]] e que sòrt dau [[Ceucle Antartic]]. Es un endrech [[montanha|montanhós]] qu'es probablament la continuacion deis [[Andes]]. ==== La Cadena Transantartica ==== {{veire|Monts Transantartics}} La Cadena Transantartica es una cordilhèra que s'estend sensa interrupcion dau [[Cap Adare]] a la [[Tèrra de Coats]]. A una longor d'aperaquí {{formatnum:3500}} km e una espessor mejana de 300 km. Es la cadena montanhosa pus anciana dau contient. Es d'origina [[volcan]]ica e sa formacion acomencèt i a 65 milions d'annadas. Plusors cimas i passan {{formatnum:4000}} m d'altitud coma lo [[Mont Kirkpatrick]] ({{formatnum:4528}} m), lo [[Mont Markham]] ({{formatnum:4351}} m), lo [[Mont Kaplan]] ({{formatnum:4230}} m) ò lo [[Mont Minto]] ({{formatnum:4165}} m). ==== L’Antartida Occidentala ==== {{veire|Antartic Occidentau}} L’[[Antartic Occidentau]] es una region relativament bassa que son sòcle rocassós es en partida situat en dessota dau nivèu de l'[[ocean]]. Dins aquò, maugrat aquela altitud generala febla, l'[[Antartic Occidentau]] assosta la montanha pus auta dau continent ([[Massís Vinson]], {{formatnum:4892}} m) que se situa dins lei [[Monts Ellsworth]]. Cubèrt per una calòta polara fòrça importanta, es un país de banquisa que retratz ai regions articas. En causa dau [[Escalfament global|rescaufament climatic mondiau]], conoís de transformacions importantas amb una fonda rapida de la calòta polara qu'entraïna de dislocacions au sen dei banquisas e dei [[glacièr|glaciers]]. ==== L’Antartida Orientala ==== [[File:AntarcticaDomeCSnow.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] de la superficia de l'indlandsis de l'[[Antartic Orientau]].]] {{veire|Antartic Orientau}} L’[[Antartic Orientau]] es una region fòrça freja que retratz a un platèu format de glaç. Lo sòcle rocassós i es tanben esquichat per lo pes de la calòta polara e passa rarament lei {{formatnum:1000}} [[mètre]]s d'[[altitud]]. En revènge, lo jaç de glaç i es fòrça espés e pòu agantar mai de 4 quilomètres dins certanei regions. Aquò dona una autor relativament importanta ai regions centralas de l'Antartic Orientau e l'altitud pòu i passar lei {{formatnum:4000}} [[mètre]]s. === Idrografia === L'Antartic a una [[idrografia]] complèxa qu'es liada au movement de [[glacièr|glaciers]] e de rius ò de lacs subglaciaris. Lei [[glacièr|glaciers]] se forman a partir de la calòta polara que cuerb la superficia. Localament deformada per lei relèus dau sòcle continentau, se devesís per formar de [[glacièr|glaciers]] de tipe [[Aups|aupenc]]. Lo glaç se forma lentament a partir dei jaçs de [[nèu]] superficiaus. Compactada per lei depaus successius, la nèu se transforma en nevier puei en glaç quauquei desenaus de [[mètre]]s en dessota de la superficia. La [[temperatura]] dau glaç demenís per agantar un minimom vèrs 800 mètres de prefondor (-28°C). Puei, sa [[temperatura]] aumenta lentament. De [[foratge]]s an trobat mai d'un còp d'[[aiga]] liquida au nivèu dau sòcle [[Ròca|rocassós]] que se forma benlèu en causa de l'importanta [[pression]] mesurada dins lei regions prefondas de l'[[indlandsis]]. La preséncia d'aiga liquida dins lei jaç bas de la calòta polara es a l'origina d'un ret de rius e de lacs subglaciaris. Descubèrt en [[1970]], aqueu sistèma idrografic es encara mau conegut e lo recensament dei lacs subglaciaris es totjorn en cors (145 identificats en [[2005]], mai de 400 quatre ans pus tard). Lo pus grand, lo [[Lac Vostok]], a una superficia de {{formatnum:15690}} km² e se situa en dessota de {{formatnum:4000}} mètres de glaç. Lo foncionament d'aquelei lacs es desconegut e mai d'una ipotèsi existís per lo descriure. Certanei imaginan dei lacs isolats dau mitan exterior dempuei de milions d'[[annada]]s e d'autrei supausan de comunicacions periòdicas entre lei diferents bacins. === Clima e evolucions climaticas recentas === ==== Generalitats ==== [[File:Vent catabatique - Catabatic Wind.jpg|thumb|right|[[Fotografia]] deis efiechs dei vents catabatics dau litorau de l'Antartic.]] L'Antartic es la region pus freja dau glòbe terrèstre e son clima es de tipe polar. Lo recòrd de la [[temperatura]] pus freja enregistrada sus la [[Tèrra]] (-89,2 °C) i foguèt mesurat lo 21 de julhet de [[1983]] sus la basa [[URSS|sovietica]] [[Basa antartica Vostok|Vostok]]. Lo 10 d'aost de [[2010]], d'observacions satellitas dau [[Dòma Argus]] an notat una [[temperatura]] de -93,2 °C. L'Antartic es un [[desèrt]] glaçat onte lei precipitacions anualas son inferioras a 200 mm. Mai d'una region, compres lo [[Pòl Sud]], ne'n recebon mens de 100 mm. La [[temperatura]] i es sovent negativa en causa de l'[[altitud]] auta de la calòta polara e dei [[vent]]s violents que bofan dei regions interioras vèrs lo [[litorau]]. Lei regions pus frejas son lei zònas d'altitud dau continent onte lei temperaturas minimalas pòdon demenir fins a -80 °C ò -90 °C. Lei regions pus caudas se troban lòng dau [[litorau]] e la [[temperatura]] pòu de còps i agantar entre 5 °C e 15 °C. L'[[Antartic Occidentau]] es mens freg que l'[[Antartic Orientau]]. Lei vents son relativament importants e frequents. Son d'origina [[vent catabatic|catabatica]] : lo refrejament dei jaçs d'èr continentaus entraïna una aumentacion de son pes e son desplaçament en direccion dei regions [[litorau|litoralas]]. L'abséncia de relèus importants a la superficia de la calòta polara permet ai vents d'agantar una velocitat auta, especialament dins lei regions [[mar]]itimas. ==== Efiechs dau rescaufament climatic ==== Leis efiechs dau [[Escalfament global|rescaufament climatic]] sus l'Antartic son mau coneguts en causa de la dificultat per lei [[sciéncia|scienticas]] d'i realizar d'observacions e d'i collectar d'informacions<ref>Leis installacions [[Meteorologia|meteorologicas]] son generalament situadas lòng dau [[litorau]] e lei satellits pòdon pas mesurar una temperatura en preséncia d'un cubèrt nivolós.</ref>. Pasmens, divèrseis estudis realizats dins lo corrent deis annadas 2000 concluson a l'existéncia d'efiechs liats au [[Escalfament global|rescaufament climatic]] coma una fonda dei [[glacièr|glaciers]] e una aumentacion de la temperatura mejana (+0,5°C entre [[1960]] e [[2010]]). Aqueleis evolucions semblan subretot concentradas en [[Antartic Occidentau]]. Aquela region sembla tocada per un rescaufament important, especialament dins la [[Peninsula Antartica]]. Dins lei regions litoralas, aquò entraïna una fonda relativament rapida dei [[glacièr|glaciers]] e dei barrieras de glaç situats a l'entorn dau [[continent]]. En particular, lei glaç sosmarins son victimes dei modificacions dei corrents [[ocean]]ics que menan dins l'[[Ocean Antartic]] dei massas d'[[aiga]] cauda. En revènge, l'[[Antartic Orientau]] sembla relativament esparnhat. D'efiech, l'empauriment dau jaç d'ozòn i causa una demenicion de la [[temperatura]] que s'opausa au rescaufament. Puei, l'aumentacion generala de la temperatura mondiala favoriza la penetracion de massas d'èr pus caudas, e donc pus umidas, dins lei regions continentalas. Aquò es a l'origina de precipitacions pus importantas que permèton de compensar lei pèrdas liadas a la fonda dau glaç. ==== Pèrda d'ozòn ==== [[File:NASA and NOAA Announce Ozone Hole is a Double Record Breaker.png|thumb|right|Imatge [[satellit]] dau trauc dau jaç d'[[ozòn]] au dessús de l'Antartic en [[2006]].]] Cada [[annada]] dempuei lo començament dau sègle XX<ref>L'existéncia dau « trauc » foguèt descubèrta en [[1913]] per lei [[França|Francés]] [[Henri Buisson]] ([[1873]]-[[1944]]) e [[Charles Fabry]] ([[1867]]-[[1945]]).</ref>, se forma un « trauc » dins lo jaç d'[[ozòn]] [[estratosfèra|estratosferic]] au dessús de l'Antartic. La formacion d'aqueu trauc — en realitat una demenicion de la concentracion d'ozòn atmosferic — es causada per la preséncia de gas CFC e per lei temperaturas frejas dei regions polaras que catalisan la destruccion dei [[molecula]]s d'[[ozòn]]. Aquela demenicion dau jaç d'[[ozòn]] entraïna un refrejament locau de l'estratosfera car lei moleculas d'ozòn absorbisson normalament una quantitat importanta de la calor eissida dau raionament [[Solelh|solar]]. Aquò aumenta alora l'intensitat de la circulacion dei vents a l'entorn de l'Antartic e limita la difusion dei massas d'èr polar au rèsta de la planeta, çò que permet de limitar — e benlèu d'anullar — leis efiechs dau rescaufament climatic en Antartic Orientau e dins certanei regions interioras de l'Antartic Occidentau. En revènge, entraïna una aumentacion dau raionament [[ultraviolet]] qu'aganta la superficia terrèstra, çò que pòu aver de consequéncias negativas per leis [[organisme]]s vivents de la region. === Fauna e flòra === La màger part de la fauna e de la flòra antarticas viu dins lei regions [[mar]]itimas car lo [[continent]], cubèrt per un [[desèrt]] de glaç, es esteril. La [[flòra]] es principalament formada de [[liquen]]s, de [[mossa]]s e de [[fitoplancton]] (dins lei [[lac]]s e lei [[riu]]s). La [[fauna]] es pus rica. Leis [[insècte]]s forman lo premier grop d'animaus recensats. Pasmens, existís tanben una fauna marina ben desvolopada ambé d'[[aucèu]]s ([[albatròs]], [[gabian]]s, [[estèrna]]s, [[pingoïn]]s... etc.), de [[mamifèr]]s marins ([[fòca]]s, [[Cetacea|catecèus]]... etc.), de [[crustacèu]]s ò de [[cefalopòde]]s ([[tautena]]s, [[porpre]]s... etc.). Lo [[krill]], un ensems de crustacèus e de vegetaus pichons, es la basa de la màger part dei cadenas alimentàrias de la region. Plusors convencions internacionalas asseguran la proteccion de la fauna e de la flòra de l'Antartic. Son eissidas dau [[Tractat d'Antartida]] ò de decisions especificas regardant certaneis [[espècia (biologia)|espècias]]. De programas de recensament son en cors per classificar la fauna e la flòra e estimar la talha dei diferentei populacions. == Istòria == {{veire|Istòria d'Antartida}} === Premiereis ipotèsis === [[File:Claudius Ptolemy- The World.jpg|thumb|right|Carta dau mond realizada a partir dei trabalhs de [[Ptolemèu]]. Un continent austrau i ocupa tot lo sud.]] L'existéncia d'un [[continent]] austrau foguèt postulada dins lo corrent de l'[[Antiquitat]] per lei [[Grècia antica|Grècs]] a partir de la teoria de « l'equilibri de la [[Tèrra]] ». Postulava una [[Tèrra]] esferica amb un ponch d'equilibri : un [[continent]] [[simetria|simetric]] d'Artic deviá donc necessariament existir. Aquò foguèt a l'origina de l'apelacion Antartic que vèn dau [[grèc]] ancian ἀνταρκτικός (antarktikós) format dei tèrmes ἀντί- (anti-, prefix designant una causa contrària) e άρκτος (arktos, [[ors]] en [[occitan]]). Au sègle II ap. JC, l'existéncia de l'Antartic èra largament acceptada per lei sabents pus importants ([[Ptolemèu]]... etc.). Se lei premiers viatges d'exploracion [[Euròpa|europèus]] ([[Bartolomeu Dias]] e [[Vasco de Gama]] au sègle XV) trobèron pas de continent austrau, l'expedicion de [[Ferrand Magellan]] raportèt d'observacions regardant un espés mantèu nevós situat au sud dau [[continent]] [[america]]n. Per lei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]], aquò confirmèt l'existéncia d'un continent que foguèt dich « Continent Austrau » sus lei cartas dau periòde. === Descubèrta === [[File:Cook in Antarctica.jpg|thumb|right|Illustracion de la segonda mitat dau sègle XVIII depintant l'expedicion de [[James Cook]] dins lei mars australas.]] La descubèrta de l'Antartic foguèt lònga e malaisada en causa dei perilhs liats a la navegacion dins lei [[latitud]]s australas. En decembre de [[1577]], una expedicion [[Anglatèrra|anglesa]] dirigida per [[Francis Drake]] foguèt cargada d'explorar l'[[Ocean Pacific]]. Pasmens, durant son passatge de l'[[Estrech de Magellan]], lei marins [[Anglatèrra|anglés]] trobèron ges de [[continent]]. Après aquela revirada, lei missions d'exploracion dei [[latitud]]s australas foguèron raras. Pasmens, en 1603, lo marin espanhòu observèt de montanhas cubèrtas de nèu au latitud 64 °S, mai son testimoniatge foguèt lèu oblidat<ref>'''[[Espanhòu|(es)]]''' Jorge Berguño, « El descubrimiento de las islas Shetland del Sur », ''Boletín Antártico Chileno'', vol. 9, n°2, 1989, p. 30.</ref>. En [[1739]], lo [[França|Francés]] [[Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier]] descurbiguèt l'[[Illa Bouvet]] situada a {{formatnum:1500}} km de l'Antartic<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Étienne Taillemite, ''Dictionnaire des marins français (nouvelle édition revue et augmentée)'', Éditions Tallandier, 2002.</ref>. En [[1772]], una autra expedicion [[França|francesa]] descurbiguèt dos autreis archipèlas austraus ([[Archipèla dau Prince Edoard]] e leis [[Illas Crozet]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Conrad Keller, « XXII – The Prince Edward Isles », ''Madagascar, Mauritius and the other East-African islands'', S. Sonnenschein & Co, 1901, pp. 224–225.</ref>. Aquò renforcèt l'interès per la recèrca de l'Antartic e lo govèrn [[Anglatèrra|anglés]] ordonèt a [[James Cook]] de descubrir lo [[Pòl Sud]]. L'explorator [[Anglatèrra|anglés]] passèt lo [[Ceucle Antartic]] lo 17 de genier de [[1773]] mai sei naviris foguèron blocats per la [[banquisa]] a 130 [[quilomètre|km]] dau [[litorau]]. Una segonda temptativa s'acabèt per una revirada novèla lo 30 de genier seguent, totjorn en causa de la [[banquisa]]. Pasmens, aqueu viatge permetèt de depintar lei condicions [[clima]]ticas polaras de la region<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Cook, ''The Journals of Captain James Cook on His Voyages of Discovery'', University of California, 1974, p. 365.</ref>. Durant la segonda mitat dau sègle XVIII e au començament dau sègle XIX, lei progrès de la navegacion permetèron ai [[naviri]]s de s'aprochar mai de l'Antartic. En [[1820]], tres naviris foguèron capables d'observar lo litorau e de confirmar definitivament l'existéncia dau continent austrau. Lo premier, dirigit per lo [[Russia|Rus]] [[Fabian Gottlieb von Bellingshausen]], lo trobèt lo 27 de genier tres jorns avans l'expedicion [[Reialme Unit|britanica]] comandada per [[Edward Bransfield]]. Enfin, en novembre, foguèt lo torn d'un [[naviri]] [[USA|estatsunidenc]]. === L'exploracion dau continent === [[File:Nla.pic-an23814300.jpeg|thumb|right|[[Fotografia]] de l'expedicion de [[Roald Amundsen]] après son installacion au [[Pòl Sud]] en [[1911]].]] Après sa descubèrta, l'Antartic foguèt regularament frequentat per de caçaires de [[fòca]]s. En [[1839]], una expedicion [[sciéncia|scientifica]] d'origina [[Reialme Unit|britanic]] descurbiguèt lei [[Mont Erebus|Monts Erebus]] e [[Mont Terror|Terror]]. Puei, explorèt la [[Mar de Ross]]. Lei premiereis expedicions d'exploracion oficialas destinadas a prendre possession de territòris aguèron luòc en [[1840]] ambé [[Jules Dumont d'Urville]] per [[França]] e [[Charles Wilkes]] per leis [[USA|Estats Units d'America]]. A partir de [[1895]], l'exploracion se concentrèt sus l'exploracion dei regions interioras e sus de missions scientificas ambiciosas. Per exemple, de [[1897]] a [[1898]], la mission [[Belgica|bèlga]] ''Belgica'', comandada per [[Adrien de Gerlache de Gomery]], realizèt lo premier ivernatge complèt en Antartic. Lo [[Polonha|Polonés]] [[Henryk Arctowski]] e lo [[Romania|Romanés]] [[Emil Racovita]] i realizèron lei premierei descripcions detalhadas de la fauna locala<ref>'''[[romanés|(ro)]]''' Alexandru Marinescu, ''O expeditie numita Belgica'', Ion Creangă, 1991.</ref>. Puei, acomencèt la corsa au [[Pòl Sud]] qu'impliquèt principalament lo [[Norvègia|Norvegian]] [[Roald Amundsen]] e lo [[Reialme Unit|Britanic]] [[Robert Falcon Scott]]. Lo premier agantèt lo Pòl lo 14 de decembre de [[1911]]. Lo segond l'agantèt lo 17 de genier de [[1912]] e moriguèt durant lo trajèct de retorn. En [[1928]], l'[[Austràlia|Australian]] [[George Hubert Wilkins]] e l'[[USA|Estatsunidenc]] [[Carl Ben Eielson]] realizèron lo premier subrevòl dau [[continent]]. Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], divèrsei missions scientificas e militaras d'amplor foguèron organizadas per explorar la region e i realizar de mesuras (sismologia, gravitat... etc.). Pasmens, suscitèron de questions sus l'estatut e l'utilizacion dau [[continent]] que menèron a la signatura dau [[Tractat d'Antartida]]. === Lo Tractat Antartic === [[File:GISP2 team photo core37.jpeg|thumb|right|Còla de [[sciéncia|scientifics]] [[França|francés]], [[URSS|sovietics]] e [[USA|estatsunidencs]] sus la [[basa Vostok]] ambé de carròtas de glaç.]] {{veire|Tractat d'Antartida}} Lo [[Tractat d'Antartida]] foguèt signat lo 1{{èr}} de decembre de [[1959]] per lei principalei poissanças mondialas ([[USA|Estats Units d'America]], [[URSS|Union Sovietica]]<ref>Après l'afondrament de l'[[URSS|Union Sovietica]], [[Russia]] prenguèt sa plaça.</ref>, [[França]] e [[Reialme Unit|Reiaume Unit]]), per leis estats vesins de l'Antartic ([[Sud-Africa]], [[Argentina]], [[Austràlia]], [[Chile]], [[Nòva Zelanda]]) e per divèrseis estats interessats per la region ([[Norvègia]], [[Belgica]] e [[Japon]]). Puei, plusors estats jonhèron aquelei país e lo Tractat es uei ratificat per 52 país. Completat per divèrsei convencions e protocòls addicionaus regardant la proteccion de la fauna, de la flòra e de l'environament, lo [[Tractat d'Antartida]] enebís l'utilizacion militara dau [[continent]], gela provisòriament lei revendicacions territòrialas e autoriza solament leis activitats [[pacifisme|pacificas]]. En [[2016]], aquò aviá pres la forma de 43 basas [[sciéncia|scientificas]] permanentas e d'un quarantenau que son unicament ocupadas d'[[estiu]]. == Organizacions politica e territòriala == === Organizacion politica === [[File:Tractat Antartic (2016).png|thumb|Estats signataris dau Tractat Antartic en 2016.]] Antartida es regit per un estatut pròpri que foguèt definit en [[1959]] amb la conclusion dau [[Tractat d'Antartida]]. Aqueu tèxte gela lei revendicacions territòrialas formuladas per plusors [[estat]]s. Lo [[continent]] es considerat coma una resèrva naturala onte leis activitats militaras, l'esplecha miniera e l'estocatge de produchs [[radioactivitat|radioactius]] i son enebits. Un sistèma d'inspeccion permet ai signataris a a d'observators de se gandir dins cada basa antartida per verificar la bòna aplicacion dau Tractat. En [[2016]], 53 [[Estat]]s avián signat e ratificat lo Tractat. Son gropats entre tres categorias principalas que son : * lei partidas consultativas originalas : [[Sud-Africa|Africa dau Sud]], [[Argentina]], [[Austràlia]], [[Belgica]], [[Chile]], [[USA|Estats Units d'America]], [[França]], [[Japon]], [[Norvègia]], [[Nòva Zelanda]], [[URSS|Union Sovietica]] (remplaçada per la [[Russia|Federacion de Russia]]) e [[Reialme Unit|Reiaume Unit]]. * lei partidas consultativas aderentas : [[Polonha]] ([[1961]]), [[Checoslovaquia]] ([[1962]]) remplaçada per la [[Republica Chèca]]<ref>Après la disparicion de [[Checoslovaquia]], la [[Republica Chèca]] foguèt partida non consultativa de [[1993]] a [[2014]] avans de venir partida consultativa aderenta.</ref>, [[Païses Basses|País Bas]] ([[1967]]), [[Brasil]] ([[1975]]), [[Corèa del Sud|Corèa dau Sud]] ([[1976]]), [[Bulgaria]] ([[1978]]), [[Alemanha|Alemanha Federala]] ([[1979]]), [[Uruguai]] ([[1980]]), [[Itàlia]] ([[1981]]), [[Peró]] ([[1981]]), [[Espanha]] ([[1982]]), [[Republica Populara de China|China]] ([[1983]]), [[Índia]] ([[1983]]), [[Finlàndia]] ([[1984]]), [[Suècia]] ([[1984]]), [[Eqüator (país)|Eqüator]] ([[1987]]) e [[Ucraïna]] ([[1992]]). * lei partidas non consultativas : [[Danemarc]] ([[1965]]), [[Romania]] ([[1971]]), [[Papoa-Nòva Guinèa]] ([[1981]]), [[Ongria]] ([[1984]], [[Cuba]] ([[1984]]), [[Grècia]] ([[1987]]), [[Corèa del Nòrd|Corèa dau Nòrd]] ([[1987]]), [[Àustria]] ([[1987]]), [[Canadà]] ([[1988]]), [[Colómbia]] ([[1989]]), [[Soïssa]] ([[1990]]), [[Guatemala]] ([[1991]]), [[Eslovaquia]] ([[1993]]), [[Turquia]] ([[1996]]), [[Veneçuèla]] ([[1999]]), [[Estònia]] ([[2001]]), [[Bielorussia]] ([[2006]]), [[Mónegue]] ([[2008]]), [[Portugal|Portugau]] ([[2010]]), [[Malàisia]] ([[2011]]), [[Paquistan]] ([[2012]]), [[Cazacstan]] ([[2015]]), [[Mongolia]] ([[2015]]) e [[Islàndia]] ([[2015]]). Una reünion gropant lei diferents país signataris an luòc cada annada. Dins lo cas d'una presa de decision, lei partidas non consultativas i an pas lo drech de vòte. Per venir una partida consultativa dau Tractat, un estat dèu demostrar son interès per Antartida e i menar d'activitats substancialas de recèrca scientifica. === Revendicacions territòrialas === [[File:Antartic - Revendicacions territòrialas.png|thumb|Revendicacions territòrialas sus lo continent austrau.]] Dempuei l'intrada en vigor dau [[Tractat d'Antartida]] en [[1961]], lei revendicacions territòrialas son geladas e cada país pòu liurament installar una basa scientifica dins un sector revendicat. Pasmens, avans la signatura dau Tractat, sèt estats avián formulat de revendicacions sus una partida dau continent austrau e son considerats coma « poissanças possessionadas » per lo tèxte : * [[Argentina]] revendica dempuei [[1943]] la [[Tèrra de Graham]], leis [[Illas Shetland dau Sud]], leis [[Illas Orcadas dau Sud]] e la [[Peninsula Antartica]]. L'endrech es considerat coma una comuna argentina. * [[Austràlia]] revendica dempuei [[1933]] lo [[continent]] entre lei meridians 160°E e 44°E franc de la [[Tèrra d'Adelia]]. Aqueu territòri es devesit en nòu districtes. * [[Chile]] revendica dempuei [[1940]] leis [[Illas Shetland dau Sud]], la [[Peninsula Antartica]] e leis archipèlas vesins, l'[[Illa Alexandre Ièr|Illa Alexandre I{{èr}}]] e l'[[Illa Charcot]]. Aquelei regions son consideradas coma una província chilena. * [[França]] revendica dempuei [[1924]] la [[Tèrra d'Adelia]] qu'es considerada coma un districte dei [[Tèrras Australas e Antarticas Francesas]]. * [[Norvègia]] revendica l'[[Illa Pèire Ièr|Illa Pèira I{{èr}}]] dempuei [[1929]] e la [[Tèrra de la Rèina Maud]] dempuei [[1939]]. Revendica pas la part pus pròcha dau pòl ([[Antartida centrala]]). * [[Nòva Zelanda]] revendica dempuei [[1923]] la [[Dependéncia de Ross]]. * lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] revendica dempuei [[1908]] la [[Tèrra de Graham]], leis [[Illas Shetland dau Sud]], leis [[Illas Orcadas dau Sud]] e la [[Peninsula Antartica]]. Aqueu sector es considerat coma un territòri britanic d'otramar per [[Londres]]. [[Austràlia]], [[França]], [[Norvègia]], [[Nòva Zelanda]] e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] reconoisson mutualament la validitat de sei revendicacions e an signat plusors tractats entre [[1938]] e [[1948]] per ne'n definir lei limits. En revènge, i a de tensions entre [[Argentina]], [[Chile]] e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] que revendican de sectors quasi identics. Ges de país revendica la [[Tèrra de Marie Byrd]]. Leis [[USA|Estats Units d'America]] e [[Russia]] an pas formulat de revendicacions mai se son reservats lo drech de lo faire. Enfin, d'autreis [[Estat|Estats]] ([[Belgica]], [[Brasil]], [[Espanha]], [[Peró]] e [[Sud-Africa]]) an declarat son intencion de revendicar una partida dau continent se lo Tractat d'Antartida èra anullat. ==Galariá== <gallery> File: 061212-nordkapp.jpg|Illa Petermann. File:GletscherMM.jpg|Glacièr pròche de l'estacion McMurdo. File:Fryxellsee Opt.jpg|Lac Fryxell. File:Mount Erebus Aerial 2.jpg|Mont Erebus, illa de Ross. File:Aurore australe - Aurora australis.jpg|Auròra polara. </gallery> == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Barriera de glaç]]. * [[Indlandsis|Calòta polara]]. * [[Indlandsis d'Antartida]]. * [[Lista dei basas antarticas]]. * [[Monts Transantartics]]. * [[Tractat d'Antartida]]. </div> === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' André Cailleux, ''L'Antarctique'', Presses universitaires de France,‎ 1967. * '''[[francés|(fr)]]''' Éric Canobbio, ''Atlas des pôles'', Autrement,‎ 2007. * '''[[francés|(fr)]]''' Paul-Émile Victor e Jean-Christophe Victor, ''Adieu l'Antarctique'', Éditions Robert Laffont,‎ 2007. * '''[[francés|(fr)]]''' Claude Lorius, ''Antarctique : continent de l'extrême'', Éditions Denoël,‎ 1991. * '''[[anglés|(en)]]''' David MC Gonigal e Dr Lynn Woodworth, ''Antarctica : the blue continent'', The Five Mile Press,‎ 2002. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Stonehouse, ''Encyclopedia of Antarctica and the Southern Oceans'', John Wiley & Sons,‎ 2002. * '''[[anglés|(en)]]''' Mary Trewby, ''Antarctica : An Encyclopia from Abbott Ice Shelf to Zooplancton'', Firefly Books,‎ 2002. * '''[[anglés|(en)]]''' Michael H. Rosove, ''Let Heroes Speak : Antarctic Explorers : 1772-1922'', Berkley Books,‎ 2000. * '''[[anglés|(en)]]''' Hadoram Shirihai, ''The Complete Guide to Antarctic Wildlife : Second Edition'', Princeton University Press,‎ 2008. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{Commons|Antarctica|Antartida}} {{Clr}} {{continent}} [[Categoria:Antartida|*]] [[Categoria:Ecozòna]] [[Categoria:Territòri contestat o ocupat]] 1z2z1siargf699ys49i5s70okrzxu6v 0 25993 2475822 2125680 2025-06-21T16:21:37Z Tegest Vonis 50715 2475822 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] 0f104zmqr4papl7r3qiennm0x36rkgp 2475823 2475822 2025-06-21T16:40:30Z Tegest Vonis 50715 2475823 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha fasiá donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un cosin alunhat de Franklin. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]]. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] ltdles06tz1vd02r6f44ihaaobebhb7 2475824 2475823 2025-06-21T16:43:42Z Tegest Vonis 50715 /* Originas e formacion */ 2475824 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un cosin alunhat de Franklin. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]]. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] i6bznfnw0jmekl617cfbz9blhljhi0m 2475825 2475824 2025-06-21T16:44:38Z Tegest Vonis 50715 /* Originas e formacion */ 2475825 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un cosin alunhat de Franklin. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]]. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] 3adh1hpced4g2i47zve1o1yzycikipv 2475826 2475825 2025-06-21T16:44:52Z Tegest Vonis 50715 /* Bibliografia */ 2475826 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un cosin alunhat de Franklin. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]]. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === * André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988 === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] faw37xwcsiu309ndn01h4q6xs6a1m4h 2475827 2475826 2025-06-21T16:45:15Z Tegest Vonis 50715 /* Bibliografia */ 2475827 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un cosin alunhat de Franklin. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]]. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === * André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, 647 p. === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] 9ehyspncwdwr3mvhrxvu0l1wgiobzl8 2475828 2475827 2025-06-21T16:57:54Z Tegest Vonis 50715 /* Originas e formacion */ 2475828 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un cosin alunhat de Franklin. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]] en lo 1908. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. En lo 1905, si maridèt emb Anna Eleanor (1884-1962), una cosina alunhada. Lo pareu aguèt sieis enfants : Anna Eleanor (1906-1975), James (1907-1991), Franklin Delano Jr. (3 de març dau 1909 - 7 de novembre dau 1909), Elliott (1910-1990), [[Franklin Delano Roosevelt Jr.|Franklin Delano Jr.]] (1914-1988) e John Aspinwall (1916-1981). La mema annada, s'engatjèt en politica emb lo [[partit democrata]]<ref>Jeffrey W. Coker, ''Franklin D. Roosevelt: A Biography'', Greenwood Publishing Group, 2005, pp. 15-16.</ref>. Abandonèt lu sieus estudis en lo 1907, mas foguèt admés au concors d'avocat de l'Estat de New York un an mai tard. Comencèt ensinda de travalhar dins un gabinet d'avocats de la vila. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === * André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, 647 p. === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] m6pguffw9hs9ho4wkotst9r70pswidn 2475829 2475828 2025-06-21T16:58:50Z Tegest Vonis 50715 /* Originas e formacion */ 2475829 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un cosin alunhat de Franklin. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]] en lo 1908. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. En lo 1905, si maridèt emb Anna Eleanor (1884-1962), una cosina alunhada. Lo pareu aguèt sieis enfants : Anna Eleanor (1906-1975), James (1907-1991), Franklin Delano Jr. (3 de març dau 1909 - 7 de novembre dau 1909), Elliott (1910-1990), [[Franklin Delano Roosevelt Jr.|Franklin Delano Jr.]] (1914-1988) e John Aspinwall (1916-1981). La mema annada, s'engatjèt en politica emb lo [[partit democrata]]<ref>Jeffrey W. Coker, ''Franklin D. Roosevelt: A Biography'', Greenwood Publishing Group, 2005, pp. 15-16.</ref>. Abandonèt lu sieus estudis en lo 1907. Totun, foguèt admés au concors d'avocat de l'Estat de New York un an mai tard e comencèt de travalhar dins un prestigiós gabinet d'avocats de la vila. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === * André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, 647 p. === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] ntmvx61vyhgme42xu6pk43j1gv0vu09 2475830 2475829 2025-06-21T16:59:30Z Tegest Vonis 50715 /* Originas e formacion */ 2475830 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un cosin alunhat de Franklin<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 43.</ref>. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]] en lo 1908. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. En lo 1905, si maridèt emb Anna Eleanor (1884-1962), una cosina alunhada. Lo pareu aguèt sieis enfants : Anna Eleanor (1906-1975), James (1907-1991), Franklin Delano Jr. (3 de març dau 1909 - 7 de novembre dau 1909), Elliott (1910-1990), [[Franklin Delano Roosevelt Jr.|Franklin Delano Jr.]] (1914-1988) e John Aspinwall (1916-1981). La mema annada, s'engatjèt en politica emb lo [[partit democrata]]<ref>Jeffrey W. Coker, ''Franklin D. Roosevelt: A Biography'', Greenwood Publishing Group, 2005, pp. 15-16.</ref>. Abandonèt lu sieus estudis en lo 1907. Totun, foguèt admés au concors d'avocat de l'Estat de New York un an mai tard e comencèt de travalhar dins un prestigiós gabinet d'avocats de la vila. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === * André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, 647 p. === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] tseepwqty31cbb02w4iwdsyoy9kfbgm 2475831 2475830 2025-06-21T16:59:58Z Tegest Vonis 50715 /* Originas e formacion */ 2475831 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un rèirecosin de Franklin<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 43.</ref>. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]] en lo 1908. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. En lo 1905, si maridèt emb Anna Eleanor (1884-1962), una cosina alunhada. Lo pareu aguèt sieis enfants : Anna Eleanor (1906-1975), James (1907-1991), Franklin Delano Jr. (3 de març dau 1909 - 7 de novembre dau 1909), Elliott (1910-1990), [[Franklin Delano Roosevelt Jr.|Franklin Delano Jr.]] (1914-1988) e John Aspinwall (1916-1981). La mema annada, s'engatjèt en politica emb lo [[partit democrata]]<ref>Jeffrey W. Coker, ''Franklin D. Roosevelt: A Biography'', Greenwood Publishing Group, 2005, pp. 15-16.</ref>. Abandonèt lu sieus estudis en lo 1907. Totun, foguèt admés au concors d'avocat de l'Estat de New York un an mai tard e comencèt de travalhar dins un prestigiós gabinet d'avocats de la vila. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === * André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, 647 p. === Nòtas e referéncias === <references/> {{clr}} {{commons|category:Franklin Delano Roosevelt|Franklin Delano Roosevelt}} {{Debuta dinastia|carta=usa}} {{Inserir dinastia|carta=usa |abans= [[Herbert Hoover]] | aprèp = [[Harry Truman]] | nom=[[Fichièr:Seal Of The President Of The United States Of America.svg|50px]]<br />[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|President dels Estats Units]]<br />1933-1945}} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:US-GreatSeal-Obverse.svg|50px]] <br /> [[Lista dels candidats democratas a la presidéncia dels Estats Units d'America|Candidat democrata a la presidéncia dels Estats Units]] <br /> 1932 | aprèp = [[Harry Truman]] }} {{Inserir dinastia|carta=usa | abans = [[Al Smith]] | nom = [[Fichièr:Flag of New York.svg|60px]] <br /> [[Governador de l'Estat de Nòva York]] <br /> 1929-1932 | aprèp = [[Herbert Lehman]] }} {{Fin dinastia}} {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] 1lkjsk6jp4vh2tgm8yw357hte30k4vk 2475832 2475831 2025-06-21T17:01:25Z Tegest Vonis 50715 2475832 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un rèirecosin de Franklin<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 43.</ref>. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]] en lo 1908. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. En lo 1905, si maridèt emb Anna Eleanor (1884-1962), una cosina alunhada. Lo pareu aguèt sieis enfants : Anna Eleanor (1906-1975), James (1907-1991), Franklin Delano Jr. (3 de març dau 1909 - 7 de novembre dau 1909), Elliott (1910-1990), [[Franklin Delano Roosevelt Jr.|Franklin Delano Jr.]] (1914-1988) e John Aspinwall (1916-1981). La mema annada, s'engatjèt en politica emb lo [[partit democrata]]<ref>Jeffrey W. Coker, ''Franklin D. Roosevelt: A Biography'', Greenwood Publishing Group, 2005, pp. 15-16.</ref>. Abandonèt lu sieus estudis en lo 1907. Totun, foguèt admés au concors d'avocat de l'Estat de New York un an mai tard e comencèt de travalhar dins un prestigiós gabinet d'avocats de la vila. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === === Bibliografia === * André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, 647 p. === Nòtas e referéncias === <references/> {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] s7x0x6vuo1rw9xu5dx5olt49b46myky 2475833 2475832 2025-06-21T17:02:21Z Tegest Vonis 50715 /* Ligams intèrnes */ 2475833 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un rèirecosin de Franklin<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 43.</ref>. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]] en lo 1908. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. En lo 1905, si maridèt emb Anna Eleanor (1884-1962), una cosina alunhada. Lo pareu aguèt sieis enfants : Anna Eleanor (1906-1975), James (1907-1991), Franklin Delano Jr. (3 de març dau 1909 - 7 de novembre dau 1909), Elliott (1910-1990), [[Franklin Delano Roosevelt Jr.|Franklin Delano Jr.]] (1914-1988) e John Aspinwall (1916-1981). La mema annada, s'engatjèt en politica emb lo [[partit democrata]]<ref>Jeffrey W. Coker, ''Franklin D. Roosevelt: A Biography'', Greenwood Publishing Group, 2005, pp. 15-16.</ref>. Abandonèt lu sieus estudis en lo 1907. Totun, foguèt admés au concors d'avocat de l'Estat de New York un an mai tard e comencèt de travalhar dins un prestigiós gabinet d'avocats de la vila. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === * ''New Deal'' * Partit democrata * Segonda Guèrra Mondiala === Bibliografia === * André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, 647 p. === Nòtas e referéncias === <references/> {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] j0ixi2ica6nk4xcz2yj7phqv8dewptj 2475834 2475833 2025-06-21T17:03:06Z Tegest Vonis 50715 /* Ligams intèrnes */ 2475834 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Infobox Politician |carta=usa | nom=Franklin Delano Roosevelt | imatge = FDR_1944_Color_Portrait.jpg | legenda = Una fotografia de Roosevelt en 1944, per Leon Perskie. | foncion1 = 32{{E}} [[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|president dels Estats Units d'America]] | a partir del foncion1 = [[4 de març]] de [[1933]] | fins al foncion1 = [[12 d'abril]] de [[1945]] | eleccion1 =[[8 de novembre]] de [[1932]] | reeleccion1 = 1936, 1940 e 1944. | vicepresident 1 = [[John Garner|John Nance Garner]] (1933-1941)<br>[[Henry Wallace|Henry A. Wallace]] (1941-1945)<br>Harry S. Truman (genièr-april de 1945) | predecessor 1= [[Herbert Hoover]] | successor 1= [[Harry Truman]] | foncion2 = 44{{e}} [[Governador de Nòva York]] | a partir del foncion2= [[1 de genièr]] de [[1929]] | fins al foncion2= [[31 de decembre]] de [[1932]] | predecessor 2= [[Al Smith]] | successor 2= [[Herbert Lehman]] | nom naissença= Franklin Delano Roosevelt | naissença=[[30 de genièr]] de [[1882]] | luòc de naissença= [[Hyde Park]], [[Nòva York (estat)|Nòva York]] | decès=[[12 d'abril]] de [[1945]] | luòc de decès= [[Warm Springs]], [[Georgia (Estats Units)|Georgia]] | nacionalitat=[[Estats Units|Americana]] | profession= jurista e [[Personalitat politica|Òme politic]] | partit politic=[[Partit Democrata (Estats Units)|Partit Democrata]] | conjunt=[[Eleanor Roosevelt]] | enfants= 6 | universitat= [[Universitat Harvard]];<br />[[Universitat Columbia]] (postum) | religion= | signatura=Franklin_Roosevelt_Signature.svg | lista=[[Lista dels presidents dels Estats Units d'America|Presidents dels Estats Units d'America]] | emblèma=Seal Of The President Of The United States Of America.svg }} '''Franklin Delano Roosevelt''' foguèt president dels [[Estats Units d'America]] entre 1933 e 1945. Sol president que siá estat elegit quatre còps, Roosevelt metèt en òbra la politica del [[New Deal]] per lutar contra la [[Granda Depression]] e tanben foguèt president pendent la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Marquèt l'istòria de son país. == Biografia == === Originas e formacion === Franklin Delano Roosevelt es lo fiu de James Roosevelt (1828-1900), òme d'afaires devengut ric gràcias a d'investiments dins lo sector [[mina (jaç)|minier]] e dins lu transpòrts, e de Sarah Ann Delano (1854-1941), filha d'un armator. La sieua familha faía donc partida de l'eleit de la societat [[USA|estatsunidenca]]<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 39.</ref>. Per exemple, [[Theodore Roosevelt]], president dei Estats Units dau 1901 au 1909, èra un rèirecosin de Franklin<ref>André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, p. 43.</ref>. Aquela darrier aguèt ensinda accès a una [[educacion]] de tria (Harvard, Columbia...) que li permetèt d'obtenir un diplòma d'[[avocat]] en lo 1908. Durant aqueu periòde, non foguèt considerat coma un estudiant brilhant, mas èra popular demièg lu sieus cambaradas. En lo 1905, si maridèt emb Anna Eleanor (1884-1962), una cosina alunhada. Lo pareu aguèt sieis enfants : Anna Eleanor (1906-1975), James (1907-1991), Franklin Delano Jr. (3 de març dau 1909 - 7 de novembre dau 1909), Elliott (1910-1990), [[Franklin Delano Roosevelt Jr.|Franklin Delano Jr.]] (1914-1988) e John Aspinwall (1916-1981). La mema annada, s'engatjèt en politica emb lo [[Partit Democrata (Estats Units)|partit democrata]]<ref>Jeffrey W. Coker, ''Franklin D. Roosevelt: A Biography'', Greenwood Publishing Group, 2005, pp. 15-16.</ref>. Abandonèt lu sieus estudis en lo 1907. Totun, foguèt admés au concors d'avocat de l'Estat de New York un an mai tard e comencèt de travalhar dins un prestigiós gabinet d'avocats de la vila. === L'ascension politica de Roosevelt === === La presidéncia Roosevelt === == Annèxas == === Ligams intèrnes === * ''[[New Deal]]'' * [[Partit Democrata (Estats Units)|Partit democrata]] * [[Segonda Guèrra Mondiala]] * [[Theodore Roosevelt]] === Bibliografia === * André Kaspi, ''Franklin Roosevelt'', Fayard, 1988, 647 p. === Nòtas e referéncias === <references/> {{President dels Estats Units d'America}} {{Portal politica}} {{DEFAULTSORT:Roosevelt, Franklin Delano}} [[Categoria:Cap d'Estat o de govèrn de la Segonda Guèrra Mondiala]] [[Categoria:Candidat a la presidéncia dels Estats Units designat pel Partit Democrata]] [[Categoria:Governador de Nòva York]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Francmaçon]] [[Categoria:Filatelista]] [[Categoria:President dels Estats Units d'America|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Naissença en 1882|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Decès en 1945|Roosevelt, Franklin]] [[Categoria:Familha Roosevelt|Roosvelt, Franklin]] 62rbvapf4b9tdw1kp63m3sq5wuyub6y 0 29799 2475894 2474629 2025-06-22T10:46:47Z Nicolas Eynaud 6858 /* La reorganizacion politica */ 2475894 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] dc6wmeqrzqrl52whh6byumwrs1qqry1 2475895 2475894 2025-06-22T11:31:38Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei mutacions socialas */ 2475895 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions. En revènge, la vida intellectuala apauriguèt. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] j9u2fjld0c1w7qs7fxww0w89ttsip88 2475896 2475895 2025-06-22T11:34:55Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei mutacions socialas */ 2475896 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] s8sq5news8ix4lnee1m7ov0kin1hilm 2475897 2475896 2025-06-22T11:35:19Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei mutacions socialas */ 2475897 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] pjt5eabvt04vmlvl9lwa5ndw7dofkgq 2475898 2475897 2025-06-22T11:36:03Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei mutacions socialas */ 2475898 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] t6zsverq11eha3xo5ozjrd0mqs8e06w 2475902 2475898 2025-06-22T11:43:17Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei mutacions socialas */ 2475902 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] a25nc52qrbjl09rzomlypbe3h19drrk 2475903 2475902 2025-06-22T11:49:47Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei mutacions socialas */ 2475903 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] sma42rnlj6u6mbfprbytk2pp9jmwyuz 2475904 2475903 2025-06-22T11:54:00Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lo declin otoman e la « question d'Orient » */ 2475904 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] nnd3qu1z82lcabjtqmsgufi8umcao40 2475905 2475904 2025-06-22T11:55:59Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lo declin otoman e la « question d'Orient » */ 2475905 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò es la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] 92l74ldnlpmbrla7gu0urwa9dkmuvbp 2475906 2475905 2025-06-22T11:56:51Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lo declin otoman e la « question d'Orient » */ 2475906 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] nw7focxa33o67wzquigfolou4yjz7ak 0 30531 2475900 2223648 2025-06-22T11:39:39Z 37.61.126.100 2475900 wikitext text/x-wiki {{Cap d'estat o govèrn | Nom = Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев<br />Nursultan Äbişulı Nazarbayev<br />Norsoltan Ebisholy Nazarbaev | Imatge= [[Fichièr:Nursultan Nazarbayev (2020-03-10) (cropped).jpg|180px]] | Títol_politic=President | Nacion= de {{Cazacstan}} | Periòde_govèrn1=[[24 d'abril]] de [[1990]]-[[20 de març]] de [[2019]] | Predecessor1= | Successor1= [[Cassim-Jomart Tocaiev]] | Periòde_govèrn2= | Jorn_Naissença= [[6 de julhet]] de [[1940]] | Luòc_Naissença= Chemolgan, [[Cazacstan]] | Maridat_amb= Sara Nazarbaieva | Profession= engenhaire òme politic | Partit= Nur-Otan }} '''Norsoltan Ebisholy Nazarbaiev''' (''Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев'' - ''Nursultan Äbişulı Nazarbayev'' en [[cazac]]), engenhaire e òme politic n. [[1930]], foguèt lo primièr president de [[Cazacstan]] de la creacion del país en 1990 entrò 2019. Se donèt son prenom a la capitala del país, Astana, que venguèt [[Norsoltan]] en 2019. {{Clr}} {{dinastia|color1=|color2=lightblue|abans=Institucion de la foncion |aprèp=[[Cassim-Jomart Tocaiev]]|nom=[[Fichièr:Coat_of_arms_of_Kazakhstan.svg‎|50px]] <br /> [[Lista dels presidents de Cazacstan|President de Cazacstan]] <br /> [[24 d'abril]] de [[1990]] -<br />[[20 de març]] de [[2019]]}} {{DEFAULTSORT:Nazarbaiev, Norsoltan}} [[Categoria:Personalitat politica cazaca]] [[Categoria:Naissença en 1940]] t1n2eligg261wzxd8c1bsi18ly1m49d 0 36032 2475847 2451878 2025-06-21T19:44:41Z Bernieyrou 44598 /* Occitània del sègle XIV al sègle XVII */L'aviái oblidat. 2475847 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} {{esbòs}} '''Istòria d'[[Occitània]]''' === Preïstòria === ==== Paleolitic ==== Se tròban en Occitània de sits arqueologics nombroses tre lo periòde [[Paleolitic]]. Lo poblament dins aquela zona foguèt fòrça aboriu e prospèr. A la fin del Paleolitic, comprenguèt d'òmes de Neandertal e pus tard, tanben, d'òmes modèrnes (Homo sapeins sapiens). Los ocupants dels luòcs i beneficiavan d'un micro[[clima]] favorable comparat a la rèsta d'Euròpa. La màger part de las grandas civilizacions preïstoricas d'Euròpa penetrèron Occitània. Lo poblament original d'òmes modèrnes al Paleolitic se modifiquèt amb l'arribada de pòbles ulteriors al [[Neolitic]]. Se parla d'un grand airal de civilizacion aquitanocantabrica. [[Roergue]] es la region occitana ont i a lo mai de [[megalit]]s. * [[Mosterian]] (-38 000 - 28 000 abC): la civilizacion mosteriana que li es especifica e diferenta de la França del nòrd ont se desvolopa la civilizacion acheuleana. * [[Chastèlperronian]] (-36 000 -28 000 abC): lo Chastèlperronian es conegut dins l'Oèst, lo Massís Central, lo Bascoat e al nòrd d'Espanha. [http://ma.prehistoire.free.fr/chatelperroniencarte5.gif Mapa d'extension del Chastèlperronian] * [[Aurinhacian]] (-36 000 -27 000 abC): l'origina de la cultura aurignaciana sembla asiatica. A laissat de traças artisticas importantas, coma la [[Bauma de Chauvet]] (Vivarés) [http://ma.prehistoire.free.fr/aurignaciencarte.gif mapa d'extension de l'Aurignacian] * [[Gravetian]] (-27 000 -20 000 abC): a laissat de traças artisticas remirablas coma l'estatueta de la Vènus dera Espuga (Gasconha), la Vènus de la Bana (Peiregòrd). La pichona [[dauna deu Capulet|dauna de Brassempoi]], estatueta trobada en [[Gasconha]], se consèrva al musèu de [[Saint-Germain-en-Laye]]. [http://ma.prehistoire.free.fr/gravettiencarte.gif Mapa d'extension del Gravetian] * [[Solutrean]] (-20 000 -15 000 abC): Aqueste periòde se limita a la [[Peninsula Iberica]] e a l'Occitània fins a Léger. Endacòm mai en Euròpa, lo clima es polar. Los Solutreans an inventat l'agulha amb uèlh e lo propulsor. <br /> Art: Lo forn del diable (Dordonha) La cauna de Cougnac (Lot) [http://ma.prehistoire.free.fr/solutreencarte2.gif carte d'extension del Solutréen] * [[Badegolian]] (-17 000 -15 000 abC): lo badegolian a pauc marcat lo Sud-Oèst, Lengadòc e lo Nòrd Occitan. S'es trobat pas que fòrça pauc de produccions artisticas d'aquela civilizacion. * [[Magdalenian]] (-15 000 -8 000 abC): los magdalenians caçan la [[cabra salvatja]], mentre qu'al nòrd de França es encara lo [[rèn]]. En art, es un periòde prospèr que permet d'explorar l'expression religiosa e artistica: [[Bauma de Las Caus]], [[Las Igas]] (Peiregòrd), lo Tuc d'Audobèrt (Arièja). [http://ma.prehistoire.free.fr/magdaleniencarte2.gif Mapa d'extension del Magdalenian] ==== Neolitic ==== * Vèrs -7000 abC. se tròban los primièrs signes de l'agricultura. * De –5 000 a -2 000 abC, Occitània e la França del Nòrd èran separadas per una zona forestièra impenetrabla. Aquò representava una vertadièra paret entre las populacions, perque, en mai d'aquò, aqueles massisses forestièrs èran per la màger part palunoses e impròpris a l'agricultura. === Antiquitat === Lo mond mediterranèu a faiçonat en granda part Occitània. ==== Los mercadièrs mediterranèus ==== * En -4500 abC, de [[fenicians]] (còstas de Liban) abordèron las còstas mediterranèas occitanas. * En –xxx abC, d'[[etrusques]] (Itàlia) venguèron far comèrci sus las còstas de Provenca e de Lengadòc. * Vèrs -4000 abC se produguèt la colonizacion [[Grècia|grèga]]. Los grècs fondèron las vilas de [[Marselha]], d'[[Antíbol]], d'[[Agde]] e de [[Niça]]. Al començament foguèron pas que d'establiments comercials. Los primièrs elements de cultura antica s'introduguèron pus tard: monuments, temples e esculturas. * Vèrs -2000 abC apareguèron las primièras fabricacions autoctònas de coire. * Vèrs -1800 abC, [[Medoc]] devenguèt una zona industriala de fabricacion de bronze. Aquela region recebèt l'estam d'[[Armorica]] e lo coire iberic. * Puèi venguèt lo temps de las grandas migracions. ==== Los Ibèrs ==== Los [[Ibèrs]] / los [[Iberoaquitans]] Los Ibèrs, aperats atau per los Grècs, èran los pòbles purmièrs de la Peninsula Iberica e benlèu d'Euròpa. Forman benlèu un grop de pòbles preceltics e non pas una familha de pòbles; de heit, es dificil d'establir la lor parentat. Dens los pòbles ibèrs i a los Cinesians, los Turdetans, los Mastinis, los Vascons, los Aquitans, los Ibero-Ligurs; mei tard, après las migracions deths pòbles cèltas, se trobarà tanben los Celtibèrs. La lengua deths pòbles ibèrs èra hòrt diferenta de las lenguas deths gallés com ac atesta [[Juli Cesar|Cesar]] dens lo son libre "De Bello Gallico". Demoran fòrça pròvas toponimicas d'aquesta preséncia dens los nomis de luòcs en Gasconha. '''Quauques pòbles Aquitans''' (d'après "De Bello Gallico" Julius Caius Caesar) ''Ausques'': pòble aquitan que viuava dens lo departament actual de Gers. La sua ciutat principala èra Elimberrum ([[Aush]]). ''Bigerions'': pòble aquitan establit en Bigorra. La sua ciutat principala èra Turba (actuala [[Tarba]], dens lo departament deths [[Hauts Pirenèus]]). ''Bituriges Vibisques'' : pòble aquitan celtibèr establit sus la riba esquèrra de Garona près de la ciutat de Burdigala ([[Bordèu]]). ''Cocosates'': pòble aquitan establit sus lo [[golf de Gasconha]] entre las Lanas e la Gironda. ''Elusates'': pòble aquitan dont lo territòri correspondava a l’entorn d'[[Eusa]] a l'oest deth departament de [[Gers (departament)|Gers]]. ''Garunnes'': pòble aquitan installat au sud deth departament actual de [[Nauta Garona]]. ''Gates'': pòble aquitan installat au confluent de [[Gers (riu)|Gers]] e de [[Garona]]. ''Nitiobriges'': pòble aquitan deths bòrds de Garona. La sua ciutat principala èra Agennum ([[Agen]] dens lo departament d'[[Òlt e Garona]]). ''Ptianiens'': pòble aquitan, entre [[Pau]] e [[Ortès]] dens lo departament actual deths [[Pirenèus Atlantics]]. ''Sibuzates'': pòble aquitan dont lo territòri ocupava ua partida deth [[Bascoat|país basc]] francés actual. ''[[Sotiats]]'': pòble aquitan que viuva sus lo territòri de [[Sòs]] [[Òlt e Garona]]. ''[[Tarbèls]]'': pòble aquitan de la còsta atlantica. La sua ciutat principala èra l’actuala [[Dacs]], dens lo departament de las [[Lanas (departament)|Lanas]]. ''Tarusates'': pòble aquitan. La sua ciutat principala èra Atura ([[Aira (Lanas)|Aira]], dens lo departament actual de las Lanas). ==== Los Cèltas ==== Los [[Cèltas]] seràn relativament pauc nombroses en Occitània, mas la van influenciar pregondament. Li an menat las tecnicas del [[fèrre]] e de la daurariá. Es a eles tanben que se deu un estil de vida que se prolonga encara (ex : art de la siesta de miègjorn en çò los Nitiobriges, tradicions actualas de la caça e de la pesca, o encara l'usatge dins la musica de las [[cabreta]]s e de las [[boha]]s.) Malgrat lor inferioritat numerica, l'implantacion de la cultura cèlta es estada pus durabla en Occitània que dins d'autras regions d'[[Euròpa]] (en comparason : de-celtizacion dins lo nòrd de la [[França]] per las populacions germanicas). Se tròba dos tipes de pòblament cèltas : los protocèltas e los Galleses. * de -700 a - 600 ab. JC (benlèu abans dins lo nòrd d'Occitània) los protocèltas de la civilizacion Allstaciana introduson l'utilizacion del fèrre. Es a eles qu'òm deu los noms en -os (Seignosse, Hossegor, ...). Lors practicas de l'incineracion dels mòrts son incorporadas a la cultura locala. * - 400 ab. J.-C. : los Cèltas son davant [[Marselha]]. * - 300 ab. J.-C.: los Galleses de la civilizacion de [[Cultura de La Tène|La Tène]] II conquistan Occitània. Los Galleses trionfan a Clusium (- 299 av. J.-C.), mas son batuts a Sentinum (- 295 av. J.-C.). De pòbles novèls s'installan : los Pictonnes ([[Peitieus]]), los Cadurcs ([[Carcin]]), los Petrocors ([[Peiregòrd]]), los Nitiobriges ([[Agen]]), ... Los Bituriges (creators de [[Bordèu]]) fan partida dels rares Galleses en èstre en majoritat dins un luòc, pagan pas de tribut a las populacions localas. Exceptat dins lo nòrd ([[Peitau]], [[Santonge]], [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]], [[Auvèrnha]]), los Galleses son minoritaris quitament pertot en Occitània. Lor pòblament es feble en Lengadòc ont se fondràn demest los Ibèrs. Es quasi inexistent en [[Gasconha]] çò los protoaquitans, al sud de Garona. S'installan pas tanpauc en [[Provença]] e dins lo Sud-èst : de populacions [[ligur]]as se son ja implantadas dins las tèrras, mentre que de [[Grècia|grècs]] son sus la còsta. Pus tard, de cèltas passaràn sul territòri occitan e s'implantaràn dins la [[Peninsula Iberica]]. Mesclats amb los [[Ibèr]]s, donaràn naissença al pòble celtibèr. Se supausa que d'incursions celtibèras aguèron luòc en Occitània. ==== Los Romans ==== [[File:Occitània - Organizacion administrativa entre lei sègles I e III.png|thumb|Organizacion administrativa d'Occitània entre lei sègles I e III ap. JC.]] Los Romans, per se defendre, entre autres, dels [[Cèltas]], van metre en plaça una organizacion sociala e politica desconeguda. Son los creators del concepte d'Estat. Per paur dels envasidors, van espandir lor autoritat suls autres pòbles. Conquistèron Occitània en doas etapas. * -125 a - 118 ab. J.-C. : Los Massaliòtas apèlan Roma a l'ajuda, s'inquietan dels movements dels [[Salians]]. Los Romans penetran en Cisalpina. Los [[Allobròges]] son batuts en -122. [[Bituitos]], rei dels [[Arvèrnes]] subís una desfacha en -121. Vencedors, los Romans crèan la « Provincia » romana en – 120 ab. J.-C. (Occitània del Sud : Provença e Lengadòc fins als Pirenèus). * {{-s-|I|èr}} : dos caps militars romans travèrsan lo territòri aquitan. Seràn vençuts e umiliats. Per assegurar la seguritat de las comunicacions a travèrs los Pirenèus centrals, Pompèu transfòrma [[Sant Bertrand de Comenge]] en basa militara. * - 58 a -51 ab. J.-C. Los [[Elvèts]] projèctan de venir s'installar vèrs las ribas de Garona e la Santonge, prèp d'Aquitània e de la rica « Provincia » (futura Narbonesa). Es una ocasion d'intervenir en Aquitània per [[Juli Cesar|Cesar]]. Comença sa campanha en automne -56 ab. J.-C. Se mesfisant dels [[Aquitans]] reputats bon guerrièrs, fa apèl a de veterans d'eleit de Tolosa e de Narbona. Rebutan los Elvèts e conquistan Aquitània. Puèi, quand [[Vercingetorix]] prepara son solèvament general foguèt lo torn de l'Occitània del Nòrd. Los [[Arvèrnes]] e los [[Rutèns]] foguèron vençuts ([[Auvèrnha]] e [[Carcin]] en 52 abans J.-C.) Los Aquitans (e mai los Cèltas de Bordèu) e los Galleses s'entreajudèron pas fàcia a lor enemic comun. Cesar nòta que « los Galleses son separats dels Aquitans per Garona ». Los Romans menèron als Occitans lors saber-far e lors concèptes. En particular l'administracion, l'organizacion sociala fins dins los detalhs dels uses e costumas de la familha. Aportèron tanben las leis escrichas. La civilizacion de drech escrich diferenciarà pendent longtemps los Occitans dels Franceses. E puèi, plan segur los Romans aportaràn lo [[latin]] qu'es a l'origina de la creacion de la lenga occitana.<br /> Mai tard, los Romans organizan l'esplecha intensiva de las ressorsas agricòlas e mineralas. Lo [[vin]] es estat aduch per eles a Bordèu. Traçan una ret de rotas que fa créisser l'activitat economica e l'urbanizacion. La romanitat sedutz la classa aisida mas es puslèu mal acceptada al començament pel pòble. De revòltas contunhèron pendent qualques temps puèi las regions finiguèron per èstre pacificadas. Fins al sègle V, Occitània coneis gaireben pas de guèrras. === Nauta Edat Mejana === '''L'epòca de las invasions barbaras''' pòt èsser considerada coma una continuacion de l'Antiquitat romana dins las regions occitanas. Los atacs dels Escandinaus e dels Francs austrasians an destruch la màger part de las traças de cultura antica. Es atal que los occitans an daissat de se nomenar eles-meteisses de "Romans" fàcia als barbars. ==== Los primièrs barbars ==== Los [[Vandals]], los [[Alans]] e los [[Suèvis]] ==== Los Gòts ==== [[Visigòts]] [[Fichièr:Reino de los visigodos-ca.svg|thumb|250px|Reialme dels Visigòts]] [[Ostrogòts]] * [[Reialme visigòt de Tolosa]] * [[Septimània Visigotica]] ==== Los Burgondis ==== ==== Los Francs epòca merovingiana ==== [[Francs]] [[Salians]] ==== Los Francs epòca carolingiana ==== [[Francs]] [[Austrasia]]ns ==== Los Escandinaus ==== [[Normands]] , [[Vikings]] ==== Los Vascons ==== [[Vascons]] La [[Gasconha#La Vasconia|Vasconia]] ==== Los Araboberbèrs ==== [[Maure]]s === Edat Mejana classica e bassa === [[File:Occitània - Division territòriala vèrs 1030.png|thumb|Division territòriala de l'espaci occitan vèrs 1030.]] [[File:Occitània - Crosada deis Albigés.png|thumb|Esquèma generau de la Crosada deis Albigés.]] [[File:Map France 1180-fr.svg|thumb|Division territòriala de França e Occitània vèrs 1180.]] [[File:Map France 1477-fr sovereign Béarn.svg|thumb|Division territòriala de França e Occitània vèrs 1477.]] Occitània a pas jamai conegut d'unitat territoriala, ça que la mai d'una familha renhanta se son afrontadas o sostengudas dins la tòca d'una unificacion. Pr'aquò, de reialmes vesins se son desvolopats rapidament al detriment dels primièrs embrions d'estat occitan. * [[Ducat d'Aquitània]] e [[Gasconha#Lo Reialme d’Aquitània|Reialme d'Aquitània]] * [[Comtat de Tolosa]] * [[Septimània|Marquesat de Gòtia]] * [[Comtat de Provença]] * [[Comtat de Barcelona]] Datas de '''restacament definitiu de las províncias occitanoromanicas als païses actuals''' (en prenent en compte las regions desoccitanizadas e las províncias pas entièrament occitanoromanicas): * 1213 [[Auvèrnha]] - França * 1223 [[Aunis]] - França * 1223 [[Peitau]] - França * 1224 [[Santonge]] - França * 1229 [[Bas Lengadòc]] - França * 1271 Naut [[Lengadòc]] - França * 1271 [[Carcin]] e [[Peirigòrd]] meridional - França * 1306 [[Sola]] - França * 1308 [[Engolmés]] - França * 1308 [[Vivarés]]- França * 1308/1527 [[Marcha (Lemosin)|Marcha]] - França * 1322 [[Bigòrra]] - França * 1325 [[Agenés]] e [[Vasadés]] - França * 1349 [[Daufinat|Daufinat de Vianés]] - França * 1371 [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]] oriental - França * 1453 [[Gasconha]] ([[Bordèu]], [[Shalòssa]] e [[Labord]]) - França * 1469 [[Aragon]] - Espanha * 1469 [[Catalonha]] - Espanha * 1469 Gasconha ([[Val d'Aran]]) - Espanha * 1469 [[Valéncia]] - Espanha * 1481 [[Provença]] - França * 1607 [[Comtat de Fois]] - França * 1607 [[Peirigòrd]] - França * 1607 [[Vescomtat de Lemòtges|Lemosin occidental]] - França * 1607 [[Comtat de Rodés]] - França * 1620 [[Bearn]] ([[Bassa Navarra]]) - França * 1659 Catalonha ([[Rosselhon]] e [[Cerdanha]] septentrionala) - França * 1713 [[Principat d'Aurenja]] - França * 1783 [[Balearas]] - Espanha * 1791 [[Comtat Venaicin]] e [[Avinhon]] - França * 1802 [[Menòrca]] - Espanha * 1860 [[Comtat de Niça]] - França * 1860 [[Piemont]] - Itàlia [[Andòrra]] e [[Mónegue]] son independents d'autres païses. Vejatz tanben: [[Lista de las províncias istoricas occitanas]] === Occitània del sègle XIV al sègle XVII === Fòra del reialme de França, mas [[Sant Empèri Roman Germanic|tèrra d'empèri]], lo [[comtat de Provença]] passèt en [[1246]] jos la sobeiranetat del darrièr filh de [[Loís VIII de França]], [[Carles Ièr d'Anjau|Carles Ièr de Sicília]]. El quitament e sos descendents, coma reis de [[Nàpols]], permetèron a Provença de conservar son autonomia de cap a sos vesins. Sens cap de mainatge, la [[Joana I de Nàpols|Reina Joana]] adoptèt en [[1380]] lo segond filh del rei [[Joan II de França]], Loís Ièr d'Anjau, e se moriguèt assassinada en [[1382]]. Sa succession entrainèt en Provença la [[Guèrra de l'Union d'Ais]] entre los partisans de Loís e los de Carles de Duras. Aquela guèrra s'acabèt en [[1388]], lo filh de Loís d'Anjau, Loís II d'Anjau venguèt [[Lista dei dirigents de Provença#Còmtes de Provença|comte de Provença]] mas [[Niça]] se ''donèt'' a [[Savòia]]. A partir d'aquela data, Provença perdèt de poténcia e dintrèt pauc a cha pauc dins la zòna d'influéncia de la monarquia francesa.<br /> Al sègle XV, lo long regne del [[Rei Rainier]] ([[1434]]-[[1480]]) foguèt pasmens remarcable. Cultivat, volontari e eficaç, relancèt l'economia d'[[Anjau]] dont èra Duc. Dins lo comtat de Provença, reduguèt lo ròtle de la noblesa e sostenguèt las òbras d'irrigacion del [[Leberon]]. Interessat per las sciéncias e las arts, es demorat dins las memòrias dels Provençals coma lo ''Bòn Rei Rainier''. A sa mòrt, son nebot [[Carles III de Provença]] reculhiguèt sos títols que conservèt pas que dètz e sèt meses abans de se morir a son torn.<br /> Lo rei [[Loís XI de França]] foguèt donataire del comtat en [[1481]] que demorèt temporàriament separat del reialme. L'union perpetuala del reialme e del comtat foguèt prononciada oficialament per letras patentas als Estats de Provença en [[1487]] e entrainèt la sortida de Provença de l'empèri. Un parlament foguèt metut en plaça a [[Ais]] en [[1501]] acabant de far de Provença una província del reialme de França coma las autres malgrat que comtat e reialme demorèsson distints ''de jure'' fins a la [[Revolucion Francesa]] de [[1789]]. Prèp de 300 ans, de [[1347]] a [[1620]], lo [[Bearn|vescomtat de Bearn]] a constituït un pro important estat sobeiran occitan ''de facto'', mas per lors possessions al nòrd dels [[Pirenèus]] coma lo [[País de Fois|comtat de Fois]], sos senhors son demorats infeudats als [[Lista dels monarcas de França|reis de França]]. La montada del [[Reiaume de Navarra|rei de Navarra]] [[Enric de Borbon]] sul [[Reiaume de França|tròne de França]] en [[1589]] a barrada la pòrta a la constitucion d'un estat occitan modèrn e mai espandit, governat dempuèi lo [[Castèth de Pau|castèl de Pau]]. === Occitània pendent la [[Revolucion Francesa]] e l'Empèri === [[File:Occitania_Departaments_numerotats_(1812).png|620px|thumb|center|Occitània dins l'Empèri francés en 1812]] === Istòria contemporanèa === * Lo [[Felibritge]] * [[Regionalisme occitan]] (1870-1890) * [[Occitània 1900-1940]] * [[Occitània pendent lo regim de Vichèi]] * [[Occitània fins a las annadas 1970]] * [[Manifestacion per l'occitan]] ==Veire tanben== *[[Lista istorica dels vescomtats occitans]] *[[Lista istorica dels comtats occitans]] *[[Lista istorica dels marquesats occitans]] *[[Lista istorica dels ducats occitans]] [[Categoria:Istòria d'Occitània|*]] mqjih129r5d6rcdgr9ch5gjwmt6zuv1 2 66581 2475891 2468284 2025-06-22T10:33:09Z Nicolas Eynaud 6858 /* Organizacion tematicas */ 2475891 wikitext text/x-wiki {{Utilizaire administrator}} {{Babel-4|fr|en-4|oc-2|ca-1|es-1}} {{Boita d'utilizaire|Wikipedian d'Occitània|Wikipedian provençau|occitan lenga oficiala|demòra Provença|OM}} {{Boita d'utilizaire|Participant au Portal de l'Astronomia}} == Administracion == * [[Utilizaire:Jfblanc/Lo trabalh d'administrator]]. * [[Wikipèdia:Administrator]]. * [[Wikipèdia:Requèsta als administrators]]. * [[Wikipèdia:Paginas de suprimir]]. == Autrei còmptes == * [[Utilizaire:Nicolas Eynaud - WikiCecilia]] : còmpte partejat amb [[Utilisatritz:WikiCecilia|WikiCecilia]]. == Organizacion tematicas == {| class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ '''Ensembles tematics d'articles''' |- | '''Tematica''' | '''Articles fachs''' |- | '''Zònas geograficas''' | [[Antartida]] – [[Mont Everest|Everest]] – [[Mar Baltica]] – [[Mar Mediterranèa]] – [[Sahara]]. |- | '''País''' | [[Afganistan]] — [[Alemanha]] — [[Argeria]] — [[Austràlia]] – [[Àustria]] — [[Bangladèsh]] — [[Republica Populara de China|China]] — [[Espanha]] — [[Etiopia]] — [[França]] — [[Índia]] — [[Indonesia]] — [[Iran]] — [[Iraq]] — [[Itàlia]] — [[Mexic]] — [[Peró]] — [[Polonha]] – [[Reiaume Unit]] — [[Russia]] — [[Sodan]] — [[Tailàndia]] – [[Turquia]]. |- |'''Istòria de la Mesopotamia Antica''' | [[Empèri d'Akkad|Akkad]] – [[Akkadian]] – [[Amorritas]] – [[Assiria]] – [[Cir II lo Gran|Cir II]] – [[Ebla]] – [[Epopèia de Gilgamesh|Gilgamesh (epopèia de)]] – [[Mesopotamia]] – [[Mitani]] – [[Ur (vila)|Ur]] |- |'''Istòria de la Grèca Antica''' | [[Aristòtel]] – Democracia atenenca – [[Demostèn]] – [[Epaminondas]] – [[Esparta]] – [[Felip II de Macedònia|Felip II]] – [[Grècia antica]] – [[Guèrras de Macedònia|Macedònia (guèrras de)]] – [[Partenon]] – [[Platon]] – [[Batalha de Queronèa|Queronèa (batalha de)]] – [[Guèrras de Siria|Siria (guèrras de)]] – [[Socrates]] - [[Solon]] – Tebas |- |'''Istòria de la Roma Antica''' | [[Batalha d'Andrinòple (378)|Andrinòple (batalha d')]] – [[August]] – [[Juli Cesar|Cesar (Juli)]] – [[Constantin I lo Grand‎]] – [[Crisi dau sègle III]] – Dioclecian – [[Empèri Roman]] – [[Julioclaudians]] – [[Literatura latina]] – [[Guèrras de Macedònia|Macedònia (guèrras de)]] – [[Guèrras Persoromanas|Persoromanas (guèrras)]] – [[Guèrras Punicas|Punicas (guèrras)]] – Teodòsi I{{èr}} |- |'''Istòria de Mesoamerica''' | [[Civilizacion astèca]] – [[Civilizacion maia]] – [[Cristòl Colomb|Colomb (Cristòl)]] – [[Hernán Cortés|Cortés (Hernán)]] – [[Empèri Inca]] |- |'''Istòria de l'Empèri Bizantin''' | [[Crosada]] – [[Quatrena Crosada|Crosada (4{{a}})]] – [[Empèri Bizantin]] – [[Empèri Latin]] – [[Literatura bizantina]] – [[Manual Ièr Comnèn|Manual I{{èr}} Comnèn]] – [[Empèri de Nicèa|Nicèa (empèri de)]] – [[Guèrras Persoromanas|Persoromanas (guèrras)]] – [[Seldjokidas]] – [[Sètge de Constantinòble (1453)]] |- |'''Auta Edat Mejana (sègle V - sègle IX/X''' | [[Califat abbassida|Abbassidas]] – [[Carlesmanhe]] – [[Dinastia Sui]] – [[Edat Mejana]] – [[Dinastia Tang]] – [[Guèrras Arabobizantinas]] – [[Maomet]] – Nauta Edat Mejana – [[Califat Omeia|Omeias]] – [[Dinastia Sui|Sui (dinastia)]] – [[Viking]]. |- |'''Edat Mejana Centrala (sègle X - sègle XIII)''' | [[Comèrci transsaharian]] – [[Crosada]] (1{{a}} – 2{{a}} – [[Quatrena Crosada|4{{a}}]]) – [[Crosada dels albigeses|Crosada deis Albigés]] – [[Edat Mejana]] – [[Empèri Mongòl]] – [[Estats latins]] – [[Genghis Khan]] – [[Guèrra de Cent Ans]] – [[Guèrra dei Doas Ròsas]] – [[Joana d'Arc]] – [[Marco Polo]] – [[Cultura de Mississipí|Mississipí (cultura de)]] – [[Empèri de Nicèa|Nicèa (empèri de)]] – [[Ogedei]] – [[Pechenegs]] – [[Rus' de Kiev]] – [[Saladin]] – [[Sant Empèri Roman Germanic]] – [[Seldjokidas]] – [[Sètge de Montsegur (1243-1244)]] – [[Dinastia Song|Song (dinastia)]]. |- |'''Bas Edat Mejana (sègle XIV - sègle XV)''' | [[Dinastia Ming]] – [[Edat Mejana]] – [[Empèri Otoman]] – [[Loís XI de França|Loís XI]] – [[Cultura de Mississipí|Mississipí (cultura de)]] – [[Turcomans dau Moton Blanc|Moton Blanc]] – [[Turcomans dau Moton Negre|Moton Negre]] – [[Khanat de Sibir|Sibir (khanat)]] – [[Empèri de Vijayanagar|Vijayanagar (empèri de)]]. |- |'''Renaissença''' | [[Johannes Gutenberg|Gutenberg (Johannes)‎]] – [[Loís XI de França|Loís XI]] – [[Reforma]] — [[Renaissença]] |- |'''Istòria dau « periòde dei revolucions » (1775-1815)''' | [[Drechs de l'Òme]] – [[Guèrra de 1812]] – [[Guèrras napoleonencas]] – [[Guèrra d'Independéncia dels Estats Units d'America|Independéncia deis Estats Units d'America (guèrra d')]] – [[Napoleon Bonaparte|Napoleon I{{èr}}]] – [[Revolucion Francesa]] – [[Sègle dei Lutz]] |- |'''Istòria dau sègle XIX (1815-1914)''' | [[Guèrras Balcanicas|Balcanicas (guèrras)]] – [[Otto von Bismarck|Bismarck]] – [[Segonda Guèrra dei Boers|Boers (segonda guèrra dei)]] – [[Capitalisme]] – [[Colonialisme]] – [[Comuna de París (1871)|Comuna de París]] – [[Comunisme]] – [[Guèrra francoalemanda de 1870|Guèrra de 1870]] – Impressionisme – [[Karl Marx|Marx]] – [[Premiera guèrra de l'òpi|Òpi (premiera guèrra de l')]] – [[Dinastia Qing|Qing (dinastia)]] – [[Restauracion Meiji]] – Revolucion Industriala – [[Guèrra Russojaponesa|Russojaponesa (guèrra)]] – [[Guèrra de Secession|Secession (guèrra de)]] – [[Premiera Guèrra Sinojaponesa|Sinojaponesa (premiera guèrra)]] |- |'''Istòria de la Premiera Guèrra Mondiala (1905-1922)''' | [[Afaire dau 15en còrs]] – [[Carri Renault FT]] – [[Mitralhièra]] – [[Premiera Guèrra Mondiala]] – [[Revolucion Russa]] – [[Tractat de Trianon]] – [[Tractat de Versalhas]] |- |'''Istòria de la Guèrra Freja''' (1917-1991) | [[Apartheid]] – [[Conflicte araboisraelian|Araboisraelian (conflicte)]] – [[Arma nucleara]] – [[Capitalisme]] – [[Comunisme]] – [[Crisi dei missils de Cuba|Crisi de Cuba]] – [[Iòssif Stàlin|Estalin]] – [[Guèrra Civila Chinesa]] – [[Guèrra Freja]] – [[Charles de Gaulle|de Gaulle]] – [[Drechs de l'Òme]] – [[Guèrra d'Indochina|Indochina (guèrra)]] – [[Lenin]] – [[OTAN]] – [[Revolucion Culturala]] – [[Revolucion Russa]] – [[Revolucions de 1988-1989]] – [[URSS]] – [[Guèrra de Vietnam|Vietnam (guèrra de)]] |- |'''Istòria actuala''' (1991-) | [[Apartheid]] – [[Conflicte araboisraelian|Araboisraelian (conflicte)]] – [[Arma nucleara]] – [[Capitalisme]] – [[Drechs de l'Òme]] – [[OMC]] – [[OTAN]] – [[OMC]] – [[Revolucions de 1988-1989]] – [[UNESCO]] |- |'''Politica''' | [[Armada]] – [[Capitalisme]] – [[Comunisme]] – [[Conservatisme]] – [[Drechs de l'Òme]] – [[Faissisme]] – [[Feminisme]] – [[Guèrra]] – [[Impòst]] – [[Moneda]] – [[Republica]]. |- |'''Filosofia''' | [[Aristòtel]] – [[Ateïsme]] – [[Confuci]] – [[René Descartes|Descartes (René)]] – [[Filosofia]] – [[Karl Marx|Marx (Karl)]] – [[Platon]] – [[Adam Smith|Smith (Adam)]] – [[Socrates]] – [[Vida]] – [[Voltaire]]. |- |'''Matematicas''' | [[Algèbra]] – [[Analisi matematica]] – Aplicacion – [[Aritmetica]] – [[Carl Friedrich Gauss|Gauss (Carl Friedrich)]] – [[Logaritme]] – Matematicas – Nombre – Nombre complèxe – Probabilitat |- |'''Fisica''' | [[Big Bang]] – Color – [[Conservacion de l'energia]] – [[Energia]] – [[Estat de la matèria]] – [[Fisica]] – [[Fòrça]] – [[Gas]] – [[Gravitacion]] – [[Infraroge]] – [[Fòrça nucleara febla|Interaccion febla]] – [[Fòrça nucleara fòrta|Interaccion fòrta]] – [[Liquid]] – [[Mecanica classica]] – [[Mecanica quantica]] – [[Radioactivitat]] – [[Relativitat especiala]] – [[Relativitat generala]] – [[Solid]] – [[Temperatura]] – [[Termodinamica]] – [[Ultraviolet]] – [[Vuege]]. |- |'''Astronomia''' | [[Asteroïde]] — [[Big Bang]] – [[Io (luna)|Io]] — [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]] — [[Luna|Luna]] — Mart – [[Mercuri (planeta)|Mercuri]] — [[Neptun (planeta)|Neptun]] — [[Planeta]] – [[Saturne (planeta)|Saturne]] — [[Sistèma Solar]] — [[Solelh|Soleu]] — [[Tèrra|Tèrra]] — [[Trauc negre|Trauc negre]] — [[Triton (luna)|Triton]] — [[Uranus (planeta)|Uranus]] — [[Univèrs]] – [[Vènus (planeta)|Vènus]] – [[Vòl espaciau]]. |- |'''Quimia''' | [[Acid]] – [[Alcòl]] – [[Alumini]] – [[Antimòni]] – [[Argent]] – [[Aur]] – [[Azòt]] – [[Bioquimia]] – [[Carbòni]] – [[Coire]] – [[Marie Curie|Curie (Marie)]] – [[Element quimic]] – [[Estanh (element)|Estanh]] – [[Euròpi]] – [[Fèrre]] – [[Gas]] – [[Liquid]] – [[Dmitrii Mendeleiev|Mendeleiev (Dmitrii)]] – [[Metallurgia]] – [[Metau]] – [[Molecula]] – [[Oxigèn]] – [[Louis Pasteur|Pasteur (Louis)]] – [[Quimia]] – [[Quimia analitica]] – [[Quimia fisica]] – [[Quimia inorganica]] – [[Quimia organica]] – [[Solid]] – [[Soupre]]. |- |'''Geologia''' | [[Basalt]] – [[Caldera]] – [[Cicle de l'aiga]] – [[Geologia]] – [[Ròca]] – [[Estructura de la Tèrra|Tèrra (estructura intèrna)]] – [[Tectonica dei placas]] – [[Tèrratrem]] – [[Volcan]] |- |'''Geografia''' | [[Geografia]] |- |'''Istòria''' | [[Ibn Khaldun]] – [[Istòria]] – [[Sima Qian]] |- |'''Guèrra e art militar''' | [[Arma (guèrra)|Arma]] – [[Armada]] – [[Arma de fuòc]] – [[Arma nucleara]] – [[Carri de combat]] – [[Coctèl Molotov]] – Crosaire – Cuirassat – Destroièr – [[Division (militar)|Division]] – [[Dreadnought]] – [[Emboscada]] – [[Flanc-gàrdia]] – [[Fuòc grèc]] – [[Fusiu d'assaut]] – [[Galèra]] – [[Guèrra]] – [[Guèrra blindada]] – [[Guèrra dei minas]] – [[Guèrra navala]] – Infantariá – [[Lucha anticarri]] – Missil – [[Mitralhièra]] – [[Moton (arma)]] – Patz – Pòrta-avions – [[Pouvera]] – [[Retirada (tactica)|Retirada]] – [[Sosmarin]] – [[Tactica militara]] |- |'''Arquitectura''' | [[Arquitectura]] – Art romanic – [[Canau de Panamà]] – [[Granda Muralha de China]] – [[Hagia Sophia]] – [[Partenon]] |- |'''Literatura''' | [[Jane Austen|Austen (Jane)]] – [[Epopèia de Gilgamesh]] – [[Literatura]] – [[Literatura bizantina]] – [[Literatura latina]] – [[Literatura occitana]] – [[Roman]]. |- |'''Cinèma''' | [[Citizen Kane]] – [[Walt Disney|Disney (Walt)]] – [[Stanley Kubrick|Kubrick (Stanley)]] – [[Marilyn Monroe|Monroe (Marilyn)]]. |- |'''Cosina/gastronomia''' | [[Chocolat]] – [[Fromatge]] – [[Mèu]] – [[Vin]]. |} === Articles === * '''Biologia''' : [[Anatomia]] – [[Bioquimia]] – [[Cancèr]] – [[Diabèta sucrat]] – [[Esquelèt]] – [[Extremofil]] – [[Gripa]] – [[Malautiá de transmission sexuala]] – [[Odontologia]] – [[Paludisme]] – [[Pandemia]] – [[Louis Pasteur|Pasteur (Louis)]] – [[Poliomieliti]] – [[SIDA]] – [[Sistèma digestiu uman]] – [[Sistèma immunitari]] – [[Tuberculòsi]] – [[Vaccin]] – [[Variòla]] – [[Vida]] – [[Virús]]. * '''Espòrt e jòcs''' : [[Escacs]] – [[Go]] – [[Gòlf]] – [[Jòcs Olimpics]] – [[Judo]] – [[Rugbi]] – [[Tennis]] – [[Videojòc]]. * '''Istòria antica''' : [[Cir II lo Gran]] – [[Dinastia Han]] — [[Edat dau Bronze]] – [[Cultura de Nok|Nok (cultura de)]] – [[Preïstòria]]. * '''Istòria modèrna''' : [[Adolf Hitler]] – [[Campanha de Polonha (1939)]] – [[Empèri Britanic]] – [[Guèrra de Succession d'Espanha]] – [[Guèrra d'Etiopia]] – [[Guèrra de Trenta Ans]] – [[Loís XIV de França]] – [[Mustafa Kemal Atatürk]] – [[Olocaust]] – [[OMC]] – [[Guèrra de Kuwait (1990-1991)|Segonda Guèrra dau Golf]] – [[Segonda Guèrra Mondiala]] – [[Tresen Reich]] – [[URSS]]. * '''Lengas''' : [[Anglés]] – [[Arabi]] – [[Ebrèu]] – [[Francés]] – [[Japonés]]. * '''Meteorologia''' : [[Ciclòn tropicau]] – [[Clima]] – [[Nèu]] – [[Nívol]] – [[Pluèja|Plueja]] – [[Tornado]] – [[Vent]]. * '''Pintura''' : [[Albrecht Dürer]]. * '''Religions''' : [[Cristianisme]] – [[Dieu]] – [[Glèisa dei tres concilis]] – [[Judaïsme]] – [[Mitologia]] – [[Politeïsme]] – [[Protestantisme]] – [[Religion dei Cèltas]] – [[Sintoïsme]]. * '''Sciéncias naturalas''' : [[Abelha]] – [[Aranha]] – [[Arbre|Aubre]] – [[Aucèu]] – [[Blat]] – [[Cafè]] – [[Cavau]] — [[Dinosaure]] – [[Ecologia]] – [[Formiga]] — [[Gat]] – [[Insècte]]. * '''Tecnologias''' : [[Agricultura]] – [[Arma nucleara]] – [[Carri de combat]] – [[Combustible fossil]] – [[Diòde]] – [[Domesticacion]] – [[Energia renovelabla]] – [[Espasa]] – [[Fotografia]] — [[Mitralhièra]] – [[Naviri]] – [[Papièr]] – [[Pònt]] – [[Pouvera]] – [[Relòtge]] – [[Ròda]] – [[Semiconductor]] – [[Sosmarin]] – [[Tecnologia]] – [[Transistor]] – [[Vòl espaciau]]. * '''Vilas''' : [[Atenas]] – [[Bagdad]] – [[Nòva York]]. === Illustracions === ==== Astronomia ==== <gallery> Asteroïdes troians.png Cefeida.png Cères - Estructura intèrna.png Cometa.png Constellacion - Aquarius.png Constellacion - Boötes.png Constellacion - Cancer.png Constellacion - Canis Major.png Constellacion - Centaurus.png Constellacion - Cepheus.png Constellacion - Cetus.png Constellacion - Crux.png Constellacion - Cygnus.png Constellacion - Draco.png Constellacion - Eridanus.png Constellacion - Hercules.png Constellacion - Hydra.png Constellacion - Leo.png Constellacion - Lyra.png Constellacion - Ophiuchus.png Constellacion - Orion.png Constellacion - Pegàs.png Constellacion - Sagittari.png Constellacion - Pisces.png Constellacion - Scutum.png Constellacion - Taurus.png Constellacion - Triangulum.png Constellacion - Ursa Major.png Constellacion - Virgo.png Constellacion - Vulpecula.png Diagrama Hertzsprung-Russell.png Estèla - Evolucion deis estèlas supergigantas.png Evolucion dau Sistèma Solar.png Jupitèr e lei satellits galileans.png Mart - Estructura intèrna.png Mercuri - Estructura intèrna.png Ponchs de Lagrange.png Planeta - Aisse de rotacion.png Tèrra - Estructura intèrna 2.png Vènus - Estructura intèrna.png </gallery> ==== Biologia ==== <gallery> Blennoragia - EVCI 2004.png Clamídia - EVCI 2004.png Epatiti B - EVCI 2004.png Esquelèt uman - Descripcion anatomica.png SIDA - EVCI 2004.png SIDA - Evolucion de la malautiá.png SIDA - Ipotèsi dau caçaire de brossa.png Sifílis - EVCI 2004.png Sistèma digestiu uman - Cellula bordanta.png Sistèma digestiu uman - Estomac.png Sistèma digestiu uman - Organizacion generala.png Sistèma immunitari - Activacion dei linfocits B dins l'òme.png Sistèma immunitari - Activacion dei linfocits T dins l'òme.png Sistèma immunitari - Memòria immunitària de tèrme lòng.png Sistèma immunitari - Esquèma de la fagocitosi.png Sistèma immunitari - Esquèma simplificat dau foncionament d'una barriera fisica (exemple de l'intestin uman)..png Sistèma immunitari - Sistèma immunitari innat uman (esquèma generau).png Vairòla - Periòde d'eradicacion de la malautiá.png VIU - Esquèma simplificat de l'estructura dau virüs.png| VIU - Esquèma simplificat de l'estacament dau VIU a un linfocit T4.png VIU - Raprochament deis envolopas lipidicas.png VIU - Fusion e disparicion de la capsida.png VIU - Esquèma simplificat de la transcripcion.png VIU - Esquèma simplificat de l'intrada de l'ADN dau VIU dins lo nuclèu d'un linfocit.png VIU - Esquèma simplificat de l'integracion de l'ADN virau dins l'ADN cellular.png VIU - Esquèma simplificat de la produccion de proteïnas viralas per la cellula contaminada.png VIU - Borronament d'un virüs novèu.png VIU - Sortida d'un virüs VIU en fòra d'un linfocit contaminat.png </gallery> ==== Espòrt ==== <gallery> Backgammon - Descripcion dau faudau.png Gòlf - Esquèma generau d'un trauc.png Rugbi - Composicion classica d'una equipa de rugbi de XIII.png Rugbi - Composicion classica d'una equipa de rugbi de XV.png Rugbi - Prat.png Rugbi - Clubs principaus d'Occitània.png Rugbi de XV - Part de jogaires dins la populacion (2018).png </gallery> ==== Geografia ==== <gallery> Afganistan - Clima.png Afganistan - Lengas (esquèma simplificat).png Afghanistan - Religions - oc.png Afganistan - Agricultura.png Afganistan - Ressorsas naturalas.png Topografia dau continent african.png Anatolia anciana.png Antartic - Topografia.png Aups - Topografia.png Austràlia - Clima.png Austràlia - Topografia.png Bagdad - Plan generau (2022).png Canau de Panamà - Esquèma generau.png China - Carta lingüistica.png China - Clima.png China - Subdivisions.png Cuba - Topografia.png Espanha - Agricultura.png Espanha - Clima.png Espanha - Densitat de populacion e vilas principalas.png Espanha - Industria & Energia.png Spanish dialects in Spain-oc.png Estats Units d'America - Lengas.png Etiopia - Clima.png Etiopia - Densitat de populacion.png Etiopia - Lengas.png Etiopia - Religion.png Etiopia - Topografia.png Everest - Plan simplificat.png Finlàndia - Clima.png Finlàndia - Lengas.png Fluvi Jaune - Topografia dau bacin.png Francés - Dialèctes principaus dau francés.png Golf Persic - Idrocarburs.png Lengas d'India.png Índia - Clima.png Índia - Industria e ressorsas naturalas principalas.png Indonesia - Clima.png Indonesia - Ressorsas naturalas.png Iran Geografia fisica.png Iran - Clima.png Iran - Ressorsas naturalas.png Iran - Religions.png Iraq - Clima.png Iraq - Lengas.png Iraq - Religion.png Iraq - Topografia.png Israèl - Topografia.png Itàlia - Demografia.png Itàlia - Agricultura.png Industria e Energia.png Itàlia - Lengas.png Mar Baltica.png Mar Mediterranèa - Agricultura e ressorsas naturalas.png Mar Mediterranèa - Clima.png Mar Mediterranèa - Demografia.png Mar Mediterranèa - Industria.png Mar Mediterranèa - Inegalitats entre lo Nòrd e lo Sud.png Mar Mediterranèa - Religions.png Mar Mediterranèa - Topografia.png Lo Martegue - Esquèma simplificat de l'economia locala.png Nairòbi - Esquèma generau de l'aglomeracion.png Occitània - Demografia - Carta ambé vilas.png Occitània - Topografia.png Ocean Artic - Clima.png Ocean Artic - Topografia.png Peninsula Aràbia - Clima segon la classificacion de Köppen.png Peninsula Aràbia - Religions.png Peninsula Aràbia - Topografia.png Peró - Clima.png Peró - Lengas.png Peró - Ressorsas naturalas.png Peró - Topografia.png Polonha - Agricultura.png Polonha - Clima.png Polonha - Demografia.png Polonha - Lengas.png Polonha - Ressorsas naturalas.png Sahara - Demografia.png Sodan - Clima.png Sodan - Topografia.png Tailàndia - Topografia.png Turquia - Clima.png Turquia - Lengas.png Zimbabwe - Ressorsas naturalas.png </gallery> ==== Geologia ==== <gallery> Cicle dei ròcas.png Cicle de l'aiga - Cicle naturau de l'aiga.png Diagrama de Streckeisen - Ròcas effusivas.png Diagrama de Streckeisen - Ròcas effusivas (simplificat).png Diagrama de Streckeisen - Ròcas intrusivas.png Diagrama de Streckeisen - Ròcas intrusivas (simplificat).png Esquèma generau dau volcanisme terrèstre.png Formacion d'un pingo.png Mar Mediterranèa - Tectonica generala.png Metamorfisme de contacte.png Metamorfisme - Diagrama pression-temperatura.png Occitània - Carta sismica.png Sediments detritics ambé transpòrt per lei rius.png Sediments detritics dei zònas de convergéncia.png Tèrratrem - Esquèma generau.png Volcan - Formacion d'una caldera.png </gallery> ==== Istòria ==== <gallery> Cronologia de la Preïstoria.jpg Dau Neolitic au Temps dau Fèrre.png Cultura de la terralha cardiala.png Civilizacion de l'Indus.png Empèri d'Akkad.png Civilizacion dei Terramare.png Centres de la civilizacion micenèa 2.jpg Itàlia - Cultura de Villanova.png Pòbles de la Mar - Esquèma generau.png Colonizacion antica de Mediterranèa.png Urartu.png Expansion e declin de l'Empèri NeoAssirian.png Orient Mejan (vèrs 600 avC).png Orient Mejan (vèrs 540 avC).png Reiaume de Kush (periòde Napata-Meroe).png Empèri Pèrs a l'apogèu de Cir II.png Periòde dei Primas e deis Autonas (sègle V avC).png Grècia - Guèrras Medicas.png Guèrra dau Peloponès.jpg Guèrra de Peloponès.png Grècia - Santuaris principaus de Grècia antica.png Formacion de l'Empèri d'Alexandre lo Grand.png Alexandre lo Grand - Partiment de l'Empèri après la batalha d'Ipsos (301 avC).png Empèri Maurya (265 avC).png Estat Kalinga (vèrs 265 avC).png Premiera Guèrra Punica.png Reiaumes Combatents vèrs 260 avC.png Itàlia - Extension Romana (500-240 avC).png Empèri Roman - Formacion.png Segonda Guèrra Punica - Esquèma generau.png Grècia - Situacion generala en 200 avC.png Reiaumes Indogrècs.png Reiaume de Pònt durant lo rèine de Mitridat VI.png Empèri Roman sota August.png China - Començament dau sègle I.png Illas Britanicas - Conquista romana.png Orient Mejan vèrs 100.png Occitània - Organizacion administrativa entre lei sègles I e III.png India - Division de la peninsula indiana au sègle I.png China - Tres Reiaumes (vèrs 250).png Reiaume d'Aksum.png India - Empèri Gupta vèrs 400.png China vèrs 440.png Indochina - Sègle V.png Empèri Bizantin - Periòde de Justinian 2.png Exil musulman.png Orient Pròche en 632 (a la mòrt de Maomet).png Reiaumes nubians de l'Edat Mejana Auta.png Orient Mejan (premiera mitat dau sègle VII).png Partiment d'Itàlia entre Lombards e Bizantins.png Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png Peninsula Iberica vèrs 750.png Empèri Tang.png Peninsula Iberica vèrs 790.png Extension de l'Empèri Franc durant lo rèine de Carlesmanhe.png Indonesia - Srivijaya (sègles VII-IX).png Magrèb (sègle IX).png Illas Britanicas (vèrs la fin dau sègle IX).png Catalonha - Territòris de Guifré lo Pilós e de Miron de Rossilhon (fin dau sègle IX).png Empèri Carolingian - Partiment vèrs 880.png India - Empèri Pratihara vèrs 900.png Eslaus Occidentaus - Sègles IX-X.png Orient Mejan vèrs 970.png Armenia - Periòde Bagratida.png Territòris de Cnut lo Grand.png Occitània - Division territòriala vèrs 1030.png Empèri Bizantin (1025-1204) e Khanat Bulgar (996).png Rus' de Kiev - Periòde 1054-1132.png Illas Britanicas - Conquista normanda d'Anglatèrra.png Orient Mejan - Fin de la Premiera Crosada.png Seldjokidas - Esquèma generau.png Magrèb en 1100.png Eresia dualista en Euròpa vèrs lo sègle XII.png França-Aragon-Principats occitans 1180.svg França-Aragon-Principats occitans 1180.png Cambòtja - Empèri Khmer dins lo corrent dau sègle XII.png Tresena Crosada.png Magrèb - Almohades (fin dau sègle XII).png China vèrs 1200.png Empèri Bizantin - Partiment après la Quatrena Crosada.png Indochina - Division territoriala (sègle XIII).png Reconquista - Sègle XIII.png Reiaume d'Aragon - Expansion en Mediterranèa.png Territòris dau còmte de Tolosa en 1209 v2.png Territòris dau còmte de Fois 2.png Territòris dau reiaume d'Aragon.png Territòris dau vescòmte Trencavel 2.png Imperi Pirenenc.png Occitània - Crosada deis Albigés.png Cultura de Mississipí - Sites principaus.png Empèri Mongòl - Extension durant lo rèine de Genghis Khan.png Empèri de Mali.png Itàlia - Division de la Peninsula vèrs 1250.png India - Sultanat de Delhi vèrs 1310.png Serbia - Empèri de Stefan Dusan.png Orient Mejan (sègles XIII-XIV).png Empèri Timurida.png Guèrra de Cent Ans (1420).png Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1490.png File:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png Guèrra de Cent Ans (1337-1453).png Union de Kalmar.png Confederacion dei VIII Cantons.png Laos - Reiaume de Lan Xang.png Constantinòble - Sètge de 1453.png Itàlia - Patz de Lodi (1454).png Guèrra dei Doas Ròsas - Esquèma generau.png Cristòl Colomb - Premiera expedicion.png Cristòl Colomb - Segonda expedicion.png Cristòl Colomb - Tresena expedicion.png Cristòl Colomb - Quatrena expedicion.png Etiopia - Sègle XV.png Polonha - Dinastia Jagellon.png Mesoamerica - Esquèma generau.png India - Division de la peninsula indiana vèrs 1520.png Sri Lanka - Division territòriala en 1520.png Empèri Inca.png Indochina - Division territoriala vèrs 1540.png Itàlia - Fin dei Guèrras d'Itàlia (1559).png Vietnam - Expansion entre lei sègles XI e XVIII.png Itàlia - Expansion e declin dei Republicas de Venècia e de Gènoa.png Euròpa - Reforma.png Empèri Songai.png Japon - Periòde d'Oda Nobunaga e de Toyotomi Hideyoshi.png Magrèb (sègle XVI).png Indonesia - Periòde dei Sultanats.png Mar Baltica - Expansion suedesa (sègles XVI-XVII).png India - Empèri Mogòl au sègle XVII.png Polonha - Sègle XVII.png America dau Nòrd - Familha de lengas a l'arribada deis Europèus.png Etiopia - Sègle XVII.png Guèrra Ibericas de 1640 a 1668.png Illas Britanicas - Guèrra Civila Anglesa (1642-1651).png Magrèb en 1670.png America dau Sud Espanhòla (1690).png Brasil - Colonizacion vèrs 1690.png Empèri Safavida.png Vau de Nil au començament dau sègle XVIII.png Esclavatge - Comèrci mondiau sègle XVIII.png Laos - Division territòriala vèrs 1750.png Romania - Division territòriala vèrs 1750.png Guèrra de Sèt Ans (1756-1763) - Teatre d'America dau Nòrd.png India - Division de la peninsula vèrs 1765.png Polonha - Partiments de Polonha.png Itàlia - Division de la Peninsula en 1789.png Brasil - Periòde coloniau vèrs 1790.png Antilhas - Periòde coloniau vèrs 1790.png Soïssa - Sègle XVIII.png Indonesia - Implantacion de la VOC en 1790.png Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America - Teatre estatsunidenc.png Africa de l'Oèst (fin sègle XVIII).png Itàlia - Periòde francés.png Asia Centrala - Expansion russa de 1725 a 1914.png Polonha - Grand Ducat de Varsòvia.png Euròpa après lo Congrès de Viena (1815).png Romania - Principats de Valaquia e de Moldàvia en 1815.png Itàlia - Division politica en 1815 (Congrès de Viena).png Escandinàvia en 1815.png Nepal - Tractat de Sugauli.png Mexic - Pèrda territòriala dau sègle XIX.png Empèri Qing (sègle XIX).png Tailàndia - Annadas 1830.png Soïssa - Guèrra Civila de 1847.png Etiopia - Temps dei Princes vèrs 1850.png India - Division de la peninsula indiana en 1858.png Indonesia - Conquista neerlandesa après 1824.png Itàlia - Unificacion.png Grècia - Evolucions territòrialas.png Mexic - Intervencion francesa.png Guèrra de Secession - Estats esclavagistas e Estats liures.png Guèrra de Secession - Formacion de la Confederacion.png Guèrra de Secession - Operacions principalas de 1861-1862.png Guèrra de Secession - Operacions principalas de 1863.png Guèrra de Secession - Operacions principalas de 1864.png Guèrra de Secession - Campanha de Richmond-Petersburg.png Danemarc - Pèrda dei Ducats (1866).png Canadà - Territòri canadenc en 1867.png Guèrra Boshin.jpg Deutsches Reich (1871-1918)-oc.png Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png Iran - Frontieras ai sègles XIX e XX.png Africa de l'Oèst en 1875.png Serbia - Territòri en 1878.png Romania - Romania en 1878.png Sistèmas de Bismarck.png Etiopia - Territòri en 1889.png Empèri Turcoegipcian.png Tailàndia - Pèrdas territòrialas dins lo corrent dau periòde coloniau.png Colonizacion de l'Africa Occidentala.png Brasil - Evolucion territòriala.png Etiopia - Partiment d'Africa Orientala (1889-1914).png Malàisia - Colonizacion dau nòrd de Bornèo.png Indochina Francesa - Organizacion territòriala.png Malàisia - Periòde coloniau.png Africa dau Sud - Segonda Guèrra dei Boers.png Canadà - Territòri canadenc en 1905.png Marròc - Partiment dau país entre França e Espanha.png Cameron - Colonizacion alemanda.png Libia - Formacion territòriala.png Balcans - Cambiaments territòriaus en 1912-1913.png Premiera Batalha de Marna e Corsa a la Mar (1914).png Armenia - Genocidi armèni.png Ofensiva dei Cent Jorns.png Partiment de l'Empèri d'Àustria-Ongria.png Cameron - Partiment francobritanic.png Guèrra civila russa.png Guèrra Sovietopolonesa (1919-1921).png Iogoslavia - Formacion dau país.png Danemarc - Modificacion territòriala de 1920.png Sodan - Periòde coloniau (1920).png Turquia - Tractat de Sèvres (1920).png Peró - Evolucions territòrialas.png Turquia - Tractat de Laussana (1923).png Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png Euròpa en 1924.png Romania - Romania en 1925.png Union Sovietica - Intensitat de la famina de 1932-1933.png URSS - Produccion d'acier de 1913 a 1955.png Arabia Saudita - Expansion entre 1914 e 1934.png Segonda Guèrra Italo-Etiopiana.png Cambiaments territòriaus d'Euròpa Centrala de 1935 a 1939.png Guèrra d'Espanha.png Asia Centrala Sovietica en 1936.png Paraguai - Evolucion territòriala.png Segonda Guèrra Mondiala - Teatre chinés.png India - Division de la peninsula indiana en 1939.png Partiment Germanosovietic d'Euròpa Orientala.png Campanha de Polonha (1939).png Romania - Romania en 1940.png Segonda Guèrra Mondiala - Teatre asiatic - 1937-1942.png Segonda Guèrra Mondiala - Teatre europu - 1939-1942.png Segonda Guèrra Mondiala - Euròpa (1942-1945).png Segonda Guèrra Mondiala - Teatre europu - 1942-1945.png Itàlia - Segonda Guèrra Mondiala.png Cambiaments territòriaus europèus de 1937 a 1945.png Polonha - Cambiaments territòriaus de Polonha en 1945.png Romania - Romania après la Segonda Guèrra Mondiala.png Guèrra Civila Chinesa (1946-1950).png India - Partiment de la peninsula indiana en 1947.png Esquèma generau de la Guèrra de Corèa.png Guèrra Freja - Euròpa (1945-1955).png Descolonizacion d'Africa (1945-1991).png Crisi de Suez (1956).png Antartic - Revendicacions territòrialas.png Cameron - Evolucion territòriala durant lo procès d'independéncia.png OPEP - País membres.png URSS - Crisi dei Missiles de Cuba (teatre turc).png Estats Units - Crisi de Cuba (teatre american).png Cachemire - Situacion en 1963.png Guèrra de Vietnam (1965).png Guèrra dei Sièis Jorns.png Tresena Guèrra Indopaquistanesa - Teatre orientau.png Guèrra de Kippor.png Premiera Guèrra d'Afganistan.png Organizacion de l'Unitat Africana - Extension territòriala.png Guèrra Freja - Monde (1980).png Guèrra de la Frontiera Sud-Africana.png Etiopia - Guèrras dau periòde Mengistu.png Bantostans sudafricans (annadas 1980).png Guèrra Freja - Euròpa (1983) - Crisi deis euròmissils.png Guèrra Iran Iraq (1980-1988).png Guèrra dau Golf (25-28 febrier de 1991).png Question dau Sahara Occidentau.png Armenia - Guèrra d'Aut Karabagh.png Guèrras de Iogoslavia - Mai de 1993.png Sodan - Segonda Guèrra Civila (1997-1998).png Guèrra d'Afganistan (1992-2001).png Afganistan - Division territòriala entre 2005 e 2009.png Sri Lanka - Guèrra Civila (situacion en 2007).png Segonda Guèrra d'Ossetia (2008).png Afganistan - Segonda Guèrra d'Afganistan - 2008.png Arsenaus nuclears en 2011.png Union Africana - Extension territòriala de l'OUA e de l'UA de 1963 a 2023.png Esquèma generau de la diplomacia polonesa (2014).png Peró - Sendier Luminós.png Tractat Antartic (2016).png Libia - Segonda Guèrra Civila (30 d'abriu de 2016).png OTAN - Partenariats principaus de l'OTAN.png Ocean Artic - Situation politica en 2021.png </gallery> ==== Musica ==== <gallery> Musica - Estructura d'una nòta de musica.png Musica - Representacion dei nòtas e dei silencis.png Musica - Nòtas de musica e claus principalas.png Wikipèdia - Interval (musica).png </gallery> ==== Politica ==== <gallery> File:Drech a l'avortament.png Avortament - Estatut legau dins lo mond en 2020.png File:Inegalitats salarialas entre òmes et fremas en 2016.png File:Part de fremas elegidas dins lei parlaments nacionaus en 2016.png File:Taus d'emplec dei fremas en 2014.png File:Evolucion dau taus d'emplec dei fremas entre 1990 e 2014.png Fichièr:Fòrças armadas - Budgets militars 2018.png Fichièr:Fòrças armadas - Efectius militars actius (2018).png Fichièr:Fòrças armadas - Nombre d'avions militars (2018).png Fichièr:Fòrças armadas - Nombre de pòrta-aeronaus en servici (2018).png Fichièr:Fòrças armadas - Nombre de sosmarins nuclears en servici (2018).png Fichièr:Fòrças armadas - Arsenaus nuclears (2018).png </gallery> ==== Sciéncias ==== <gallery> Univèrs - modèl mesopotamian.png Aristòtel - Cosmologia.png Aristòtel - Quatre elements.png Catastròfa ultravioleta - Esquèma generau.png Sillogisme.png Univèrs - Modèl de Copernic.png Astronomia - Opacitat de l'atmosfèra terrèstra en foncion de la longor d'onda.png Electronegativitat - Escala de Pauling.png Classificacion periodica deis elements - 2017.png Estat de la matèria - Transicion entre lei quatre estats de la matèria principaus.png Experiéncia de Rutherford.png Efiech tunèu.png Gat de Schrödinger.png Fisica - Domenis d'aplicacion dei diferentei teorias.png Fission nucleara espontanèa - Exemple de l'urani-235.png Fission nucleara inducha - Exemple de l'urani-235.png Fission nucleara - Reaccion en cadena.png Osmòsi.png Platon - Analogia de la linha.png Matèria sorna - Reparticion dei velocitats de rotacion dins una galaxia espirala.png Relativitat especiala - Relativitat de la simultaneïtat.png Relativitat especiala - Sistèmas de referenciaus S e S'.png Relativitat generala - Ascensor d'Einstein.png Relativitat generala - Marcatge d'un ponch sus una superficia 2D.png Semiconductor - Esquèma simplificat dei bendas de valéncia e de conduccion.png Semiconductor - Representacion dei dopatges de tipe N e P.png Semiconductor - Esquèma simplificat d'una joncion P-N.png Transistor - Esquèma generau transistor bipolar NPN.png </gallery> ==== Sciéncias naturalas ==== <gallery> Aucèu - Aspècte generau.png Chivau - Aspèct generau.png Ciclòn tropical.png Ciclòn tropicau - Bacins de formacion ciclonic.png Tornado - Esquèma generau de formacion - Cisailhament dei vents.png Tornado - Esquèma generau de formacion - Rotation a l'entorn d'un corrent ascendent.png Tornado - Esquèma generau dau revolum.png Tornado - Esquèma generau.png Tornados en Occitània - Periòde 1999-2018.png </gallery> ==== Tactica militara ==== <gallery> Tactica militara - Emboscada.png Tactica militara - Flanc-gàrdia (esquèma teoric).png </gallery> ==== Tecnologia ==== <gallery> Arma de fuòc - Pistolet.png Arma de fuòc - Revòuver.png Destruccion Mutuala Assegurada.png Disc dur - Esquèma generau.png Energia renovelabla - Consumacion d'energia mondiala 1994-2019.png Energia renovelabla - Esquèma generau d'una eoliana.png Energia renovelabla - Esquèma generau dau foncionament d'una restanca idroelectrica.png Maquina simple - Principi de la ròda.png Ròda - Utilizacion de bilhons per desplaçar una carga pesuca.png Temps dau Bronze - Ponchs de fusion de diferents metaus e aliatges.png Videojòc - Consòlas de salon.png </gallery> === Concors === <gallery> File:Barnstar senyera.png|[[:en:Wikipedia:Catalan culture challenge/Participants 2014|Catalan culture challenge 2014]] (16{{e}}/55). File:Wikiproject Galicia-Occitania Barnstar.png|[[:en:Wikipedia:Galicia 20 - 20 Challenge/Participants|Galicia 20 - 20 Challenge]] (7{{e}}/23). File:Barnstar senyera.png|[[:en:Wikipedia:Catalan culture challenge/Participants 2016|Catalan culture challenge 2016]] (7{{e}}/22). File:Editors Barnstar Hires.png|[[:en:Wikipedia:Translating Ibero-America|Wikipedia:Translating Ibero-America 2016]] (6{{e}}/93). File:Peace in art Challenge badge.png|[[:en:Wikipedia:Peace Treaties in Art 30 x 30 Challenge/Participants and points|Peace Treaties in Art 30 x 30 Challenge]] (5{{e}}/23). File:Barnstar senyera.png|[[:en:Wikipedia:Catalan_culture_challenge/Participants_2017|Catalan culture challenge 2017]] (1{{èr}}/7) File:Editors Barnstar Hires.png|[[:meta:Translating Ibero-America 2017/Participants 2017|Wikipedia:Translating Ibero-America 2017]] (7{{e}}/18). File:Hirvensydän kupari.jpg|[[:fi:Wikiprojekti:Suomi 100/International Challenge|Suomi 100 International Challenge]] (4{{e}}/79). Fichièr:Wiki Project Med Foundation logo.svg|[[m:Wiki Project Med/Projects|The 2019 Cure Award]] </gallery> == Utilitari == === Modèls === {{Infobox Conflicte militar |imatge = |legenda = |conflicte = |guèrra = |data = |luòc = |casus = |territòris = |eissida = |comandant1 = |combatents1 = |combatents2 = |combatents3 = |fòrças1 = |pèrdas1 = |comandant2 = |fòrças2 = |pèrdas2 = |comandant3 = |fòrças3 = |pèrdas3 = |batalhas = |nòtas = }} {{Infobox Lenga | lenga = | país = | regions = | personas = | tipologia = | familha = | status = | academia = | ISO-1 = | ISO-2 = | iso-3 = | iso-6 = | iso-6P = | mòstra = | grop = }} === Correccions === ==== Gramatica ==== * *Nom pròpri + adj —> Article + Nom pròpri + adj (ex : l'Afganistan modèrne). * Règla de formacion dei mots sabents, cf. Gramatica d'Alibèrt, p. 433. ==== Vocabulari ==== * *extèrn —> extèrne. * *interés —> interès. * *intèrn —> intèrne. * *Kelvin —> kelvin (NB : a prepaus de l'unitat). * *monarquiá —> monarquia. * *mosquèa —> mosqueta. * *nomad —> nomada (mf). [[en:User:Nicolas Eynaud]] [[fr:Utilisateur:Nicolas Eynaud]] lw6mv05kml7qx7lhoitxa1we5d5sme4 0 84780 2475850 2186408 2025-06-22T00:05:55Z François Fontan 58351 Fossieux 2475850 wikitext text/x-wiki {{Infobox Comuna de França | carta=fr | nomcomuna= Fossieux | nomcomuna2=Fossieux | imatge= Fossieux l'église Sainte-Marguerite.JPG | descripcion= | lògo= cap | escut= cap | escais= | region ist = | parçan= | arrondiment= [[Arrondiment de Château-Salins|Château-Salins]] | canton= [[Canton de Delme|Delme]] | insee = 57228 | sitweb= | cp = 57590 | cònsol = Alain Tharon | mandat = [[2008]]-[[2014]] | gentilici = (en [[francés]]) | longitud= 6.3267 | latitud= 48.8522 | alt mini = 189 | alt mej = | alt maxi = 258 | km² = 5.06 }} '''Fossieux''' es una [[Comuna francesa|comuna]] [[frança|francesa]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] de [[Mosèla (departament)|Mosèla]] e la [[regions francesas|region]] de [[Lorena (region)|Lorena]]. ==Geografia== ===Comunas vesinas=== <div style="position: relative; float:left; width:450px;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.506|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Fossieux]]'''Fossieux'''}} {{Image label|x=0.43466076198|y=0.27792407426|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 250 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Aulnois-sur-Seille]] (2,1km)}}}} {{Image label|x=0.53537484149|y=0.757399952386|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 333 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Arraye-et-Han]] (2,1km)}}}} {{Image label|x=0.233334980678|y=0.429473003388|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 220 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Chenicourt]] (2,5km)}}}} {{Image label|x=0.208986146885|y=0.587438292281|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 105 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Ajoncourt]] (2,7km)}}}} {{Image label|x=0.813748386626|y=0.632679509203|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 125 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Malaucourt-sur-Seille]] (2,8km)}}}} {{Image label|x=0.471465551392|y=0.160874513322|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 265 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Craincourt]] (3,0km)}}}} {{Image label|x=0.658134256151|y=0.836696227453|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 135 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Manhoué]] (3,1km)}}}} {{Image label|x=0.246294293407|y=0.193413690137|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 223 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Létricourt]] (3,5km)}}}} </div>{{clear|left}} ==Istòria== {{Apertium|fr}} Vilatge del ban de Delme, dividit en doas distincions : Lorraine e évêché, amassadas a {{la s|XV|e}} . En 1347, Liétard de Fossieux #far aumenatge al pòrti de Lorraine per lo sieu ostal fòrt. La distincion levava Gournay a {{la s|XV|e}} , de contunh del Grand-Faulx. {{Original|fr}} Village du ban de Delme, divisé en deux seigneuries : Lorraine et évêché, réunies au {{s|XV|e}} . En 1347, Liétard de Fossieux fit hommage au duc de Lorraine pour sa maison forte. La seigneurie relevait des Gournay au {{s|XV|e}} , puis des Grand-Faulx. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 57228 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2014]] |Identitat= Alain Tharon|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 57228 |1793=253 |1800=272 |1806=341 |1821=319 |1831=334 |1836=338 |1841=355 |1846=332 |1851=341 |1856=337 |1861=295 |1866= |1872=272 |1876=264 |1881=259 |1886=251 |1891=232 |1896=223 |1901=204 |1906=198 |1911=196 |1921=114 |1926=157 |1931=147 |1936=144 |1946=121 |1954=124 |1962=121 |1968=118 |1975=118 |1982=113 |1990=141 |1999=149 |2004= |2005= |2006=163 |2007= 162 |2008=161 |2009=161 |cassini=14425 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Comunas}} {{Comunas de| insee = 57228 }} [[Categoria:Comuna de Mosèla]] 6gtqncvdgaohijioi610z6h8hhe0r0b 0 104851 2475848 2474291 2025-06-21T23:21:46Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2475848 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana | carta=oc | nom=Tilh | nom2= Thil | imatge= Thil_-_Mairie_et_halle.jpg | descripcion= L'ostau de comuna dempèi le mercat cobèrt. | lògo= cap | escut= Blason ville fr Thil 31.svg | escais= | ist = {{Gasconha}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] | canton = [[canton de Legavin|Legavin]] ([[Canton de Granada (Nauta Garona)|Granada]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] | insee = 31553 | cp = 31530 | cònsol = Céline Frayard | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = Thilois, Thiloises (en [[francés]]) | longitud= 1.16138888889 | latitud= 43.7130555556 | alt mini = 149 | alt mej = | alt maxi = 275 | km² = 23.68 }} {{omon|Tilh}} '''Tilh '''{{RepTopMP}} (''Thil'' en [[francés]]) es ua [[comuna]] [[Gasconha|gascona]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 31553.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Tilh | nòrd = [[Launac]] | nòrd-èst = [[Larran]] | èst = [[Bretz]] | sud-èst = [[Menvila]] | sud = [[Le Casterar]] | sud-oèst = [[Garac]] </br> [[Bèragarda e Senta Maria]] | oèst = [[Le Gres]] | nòrd-oèst = [[Pelapòrc (Nauta Garona)|Pelapòrc]] }} ==Toponimia== Le nom es atestat en 1200, ''de Tilio''<ref name = dauz>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 671, a ''Teil''</ref>.</br> ''Tilh'' ven deu resultat del latin vulgar ''*tilium'', per ''tilia'' en latin classic, autrament dit [es un ahar d'epòca] representa le gascon ''tilh'', que designava un arbe caracteristic d'un bordalat <ref name = dauz/>{{,}}<ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 23 598</ref>{{,}}<ref>Jacques Astor, ''Dictionnaire des Noms de Familles et Noms de Lieux du Midi de la France'', ed. du Beffroi, 2002, p. 763</ref>. ===Marnac=== ''Marnac'' ven del nom latin d'òme ''Marinus'', dambe'u sufixe ''-acum''. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Tilh èra de l'eleccion de [[Lomanha]], donc de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[L'Isla de Baish]]. Lo vocable de la glèisa es Sent Martin. Tanlèu 1790, Tilh èra deu canton de [[canton de Granada (Nauta Garona)|canton de Granada]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 49 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Marnac, au sud de Tilh, èra ua parròpia de la diocèsi de Tolosa e de la senescaucia de [[L'Isla de Baish]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 28 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31553 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2015]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat=Céline Frayard |Partit= divèrs esquèrra |Qualitat= professora d'educacion fisica e esportiva }} {{Elegit |Debuta= [[2009]] |Fin=octobre de 2015 (demission) |Identitat= Jean Léonard|Partit= divèrs esquèrra |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= 2009 (demission) |Identitat=Claude Gohon |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat=Henri Lézat |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31553 |1793=900 |1800=685 |1806=704 |1821=797 |1831=796 |1836=903 |1841=808 |1846=888 |1851=973 |1856=914 |1861=953 |1866=940 |1872=929 |1876=883 |1881=815 |1886=782 |1891=778 |1896=773 |1901=750 |1906=724 |1911=671 |1921=557 |1926=639 |1931=602 |1936=592 |1946=523 |1954=535 |1962=491 |1968=441 |1975=425 |1982=563 |1990=735 |1999=831 |2004=902 |cassini=37487 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|553}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|533}}/23.68) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas damb la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de| insee = 31553 }} [[Categoria:Comuna de Gasconha]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] akehih1akuksiw26d6iriiucxdxmcnv 0 149164 2475808 2084623 2025-06-21T13:09:38Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475808 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 150664 2475821 1921860 2025-06-21T13:12:13Z Toku 7678 2475821 wikitext text/x-wiki '''A Bordèu que i a nau damas''' es un [[Cançon tradicionala en occitan|cant tradicional occitan]] : [[Categoria:Cant tradicional occitan]] 413irj5nmgxibrmm666hw3zcmw1f9nx 0 150782 2475892 2371374 2025-06-22T10:34:33Z Nicolas Eynaud 6858 2475892 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat bulgar de Vòlga''' èra un [[estat]] [[Edat Mejana|medievau]] qu'existiguèt dau sègle VII a [[1236]]. S'installèron dins la region de confluéncia de [[Vòlga]] e de [[Kama]] dins lo corrent dei migracions [[Empèris nomadas|nomadas]] dau pòble bulgar acomençadas vèrs [[650]]. Au sègle VIII, lei Bulgars èran venguts majoritaris dins la region mai i foguèron probablament sota lo dominacion dei [[Cazar]]s, un autre [[Empèris nomadas|pòble nomada]] d'origina turca. Après l'afondrament de la poissança dei Khazars en [[965]], lo Khanat venguèt independent e aprofichèt sa posicion sus una crosiera comerciala importanta per se renfòrçar. Pasmens, deguèt faciar uneis incursions de pilhatge menadas per lei principats rus. Au sègle XII, aquò entraïnèt lo desplaçament de la [[capitala]] de Bolghar a Bilar. Enfin, au sègle XIII, lei Bulgars de Vòlga jonhèron la coalicion formada per la màger part deis estats de la region per resistir ais [[Empèri Mongòl|invasions mongòlas]]. Dins aquò, maugrat una victòria iniciala dei coalizats a [[Batalha de Kernek|Kernek]] ([[1223]]), lei Mongòls foguèron venceires en [[1229]]. Annexèron definitivament lo Khanat en [[1236]]. == Liames intèrnes == * [[Empèris nomadas]]. == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> {{DEFAULTSORT:Bulgar de Vòlga, Khanat}} kji7u1y0yhnnllhs5m7dgu0y6hhiscb 0 153412 2475845 2474613 2025-06-21T19:29:37Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475845 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[turc]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament. == Organizacion politica == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la religion de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} lgkvsj0z27oc1yo4ul782g78rqdhemp 2475846 2475845 2025-06-21T19:30:18Z Nicolas Eynaud 6858 /* Bibliografia */ 2475846 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[turc]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament. == Organizacion politica == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la religion de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} g7fmyrisuhx5js58hl6tpvz2xfwkvy7 2475853 2475846 2025-06-22T08:13:32Z Nicolas Eynaud 6858 /* Organizacion politica */ 2475853 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[turc]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la religion de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} c8tdv8xlidq8e3vlp7lqztsp2duz1u7 2475854 2475853 2025-06-22T08:18:43Z Nicolas Eynaud 6858 /* Societat */ 2475854 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[turc]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la religion de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} a88xes9t06b4vtrv38qhyyadng530k2 2475856 2475854 2025-06-22T08:22:38Z Nicolas Eynaud 6858 /* Liames intèrnes */ 2475856 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[turc]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la religion de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} nb0e6qb3xav9jjim317by4lpis8x9hy 2475857 2475856 2025-06-22T08:23:32Z Nicolas Eynaud 6858 2475857 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la religion de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 2vzmxd35j0j8pnv2yt7agx6bkgy5ygc 2475858 2475857 2025-06-22T08:26:21Z Nicolas Eynaud 6858 /* Societat */ 2475858 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 6g8bshims7pg2yayjrpp8xqclbqjhro 2475859 2475858 2025-06-22T08:30:48Z Nicolas Eynaud 6858 /* Societat */ 2475859 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} op6ok5ett99zzbai0m2tcghrpwhtz34 2475860 2475859 2025-06-22T08:34:46Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475860 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. Formèron l'[[Ostau de Siberia]] (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} llex0vppv8vdta37hfeaaxosj9yemcl 2475861 2475860 2025-06-22T08:35:38Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475861 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 2jpsp4x6pbdy0uvc8qgw07fzz3y40dr 2475862 2475861 2025-06-22T08:36:02Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475862 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} dmpqb35b70vm96oretl1irwu4cwkhlw 2475863 2475862 2025-06-22T08:39:58Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475863 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 2ip3en0bvd350if0nr8k34yx5tir96m 2475864 2475863 2025-06-22T08:41:48Z Nicolas Eynaud 6858 /* Liames intèrnes */ 2475864 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <references/> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} sgu2dyblzgrvwxty5qymrdoia2a4o46 2475865 2475864 2025-06-22T08:42:29Z Nicolas Eynaud 6858 /* Annèxas */ 2475865 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} dhft8572g6z7zdnvx8sbc4kqdc5cala 2475866 2475865 2025-06-22T08:43:38Z Nicolas Eynaud 6858 /* Bibliografia */ 2475866 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} cthueysjuth469v62w4az6ta2unyu5b 2475867 2475866 2025-06-22T08:48:49Z Nicolas Eynaud 6858 /* Bibliografia */ 2475867 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} ehce6z3n39ywcgak6q6pt8f89tugiwy 2475868 2475867 2025-06-22T08:49:54Z Nicolas Eynaud 6858 /* Bibliografia */ 2475868 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 44q252058pb6zay6ogqw7xmj11a0u0i 2475873 2475868 2025-06-22T09:35:46Z Nicolas Eynaud 6858 2475873 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'Irtych. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} s6hrgj6nfuoy65q5d5xlczt19qnm69w 2475874 2475873 2025-06-22T09:40:57Z Nicolas Eynaud 6858 2475874 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 6128qtwm5as7exf9zoymiq0r6taexq4 2475877 2475874 2025-06-22T09:49:22Z Nicolas Eynaud 6858 2475877 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 2w824ltrt0nzghkuxbu0pw788m1374p 2475878 2475877 2025-06-22T09:51:34Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475878 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Yermak Timofeyevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} ibwb5bxvlek2h7cs0kyo6ncuxaa04l2 2475879 2475878 2025-06-22T09:54:46Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475879 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeevich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} t9bsi4itfr5zf8ml8nqffioxmfbs1tb 2475880 2475879 2025-06-22T09:55:18Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475880 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]]. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 94u4xheae4zn9ge2ygecfaqs31bmene 2475881 2475880 2025-06-22T09:59:36Z Nicolas Eynaud 6858 2475881 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision entraïnèt un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} ad79wg7wim6qqqvhndklhdx593vdwcp 2475882 2475881 2025-06-22T10:07:59Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475882 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision e de tensions comercialas amb lei marchands liats a la familha Stroganovy entraïnèron un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. En [[1582]], lei tropas dau Khanat foguèt batudas e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 7icnw480eivf2q95lald9b1qoq2xcx7 2475883 2475882 2025-06-22T10:09:44Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475883 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision e de tensions comercialas amb lei marchands liats a la [[familha Stroganovy]] entraïnèron un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]], probablament dins lo quadre d'una guèrra privada autorizada per lo tsar [[Ivan lo Terrible]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. Pasmens, lo Khanat aviá pas lei ressorsas par faciar un conflicte. Sei tropas dau Khanat foguèt batudas en [[Ans 1580|1582]] e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} tcu5ipizh91wcffjbc7bdq759qr2vvx 2475884 2475883 2025-06-22T10:11:38Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475884 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision e de tensions comercialas amb lei marchands liats a la [[familha Stroganov]] entraïnèron un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]], probablament dins lo quadre d'una guèrra privada autorizada per lo tsar [[Ivan lo Terrible]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. Pasmens, lo Khanat aviá pas lei ressorsas par faciar un conflicte. Sei tropas dau Khanat foguèt batudas en [[Ans 1580|1582]] e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha en [[1598]] durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} jdw93yjszgqsel8q2ql5ycshik6qgr7 2475885 2475884 2025-06-22T10:16:56Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475885 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision e de tensions comercialas amb lei marchands liats a la [[familha Stroganov]] entraïnèron un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]], probablament dins lo quadre d'una guèrra privada autorizada per lo tsar [[Ivan lo Terrible]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. Pasmens, lo Khanat aviá pas lei ressorsas par faciar un conflicte. Sei tropas dau Khanat foguèt batudas en [[Ans 1580|1582]] e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. J. Haywood, ''Siberia: A Cultural History'', Oxford University Press, 2010, p. 18.</ref>. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. D'efiech, plusors tribús avián acceptat la senhoriá de [[Iermak Timofeievich|Timofeievich]], çò que menèt a una desintegracion dei liames personaus a la basa dau Khanat. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]] en [[1598]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 93rs1ryu4j5ohutzkwgy7fqvvxlfo3y 2475886 2475885 2025-06-22T10:17:44Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475886 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision e de tensions comercialas amb lei marchands liats a la [[familha Stroganov]] entraïnèron un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]], probablament dins lo quadre d'una guèrra privada autorizada per lo tsar [[Ivan lo Terrible]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. Pasmens, lo Khanat aviá pas lei ressorsas par faciar un conflicte. Sei tropas dau Khanat foguèt batudas en [[Ans 1580|1582]] e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. J. Haywood, ''Siberia: A Cultural History'', Oxford University Press, 2010, p. 18.</ref>. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. D'efiech, plusors tribús avián acceptat la senhoriá de [[Iermak Timofeievich|Timofeievich]], çò que menèt a una desintegracion dei liames personaus a la basa dau Khanat. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]] en [[1598]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum capturats durant la guèrra foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 44oktfm7oymwanaxwptz9wsbu5y7ixb 2475887 2475886 2025-06-22T10:18:12Z Nicolas Eynaud 6858 /* Istòria */ 2475887 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision e de tensions comercialas amb lei marchands liats a la [[familha Stroganov]] entraïnèron un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]], probablament dins lo quadre d'una guèrra privada autorizada per lo tsar [[Ivan lo Terrible]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. Pasmens, lo Khanat aviá pas lei ressorsas par faciar un conflicte. Sei tropas dau Khanat foguèt batudas en [[Ans 1580|1582]] e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. J. Haywood, ''Siberia: A Cultural History'', Oxford University Press, 2010, p. 18.</ref>. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. D'efiech, plusors tribús avián acceptat la senhoriá de [[Iermak Timofeievich|Timofeievich]], çò que menèt a una desintegracion dei liames personaus a la basa dau Khanat. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]] en [[1598]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum capturats durant la guèrra foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} dnyk33r3t55gwsoxdla0njojnwe6xa9 2475888 2475887 2025-06-22T10:21:18Z Nicolas Eynaud 6858 /* Bibliografia */ 2475888 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision e de tensions comercialas amb lei marchands liats a la [[familha Stroganov]] entraïnèron un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]], probablament dins lo quadre d'una guèrra privada autorizada per lo tsar [[Ivan lo Terrible]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. Pasmens, lo Khanat aviá pas lei ressorsas par faciar un conflicte. Sei tropas dau Khanat foguèt batudas en [[Ans 1580|1582]] e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. J. Haywood, ''Siberia: A Cultural History'', Oxford University Press, 2010, p. 18.</ref>. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. D'efiech, plusors tribús avián acceptat la senhoriá de [[Iermak Timofeievich|Timofeievich]], çò que menèt a una desintegracion dei liames personaus a la basa dau Khanat. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]] en [[1598]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum capturats durant la guèrra foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' Raymond H. Fisher, ''The Russian Fur Trade, 1550-1700'', Literary Licensing, LLC, 2011, 294 p. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 2tuf1st3r7hc3ixdw4tl08enaprw2lg 2475889 2475888 2025-06-22T10:22:08Z Nicolas Eynaud 6858 /* Societat */ 2475889 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision e de tensions comercialas amb lei marchands liats a la [[familha Stroganov]] entraïnèron un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]], probablament dins lo quadre d'una guèrra privada autorizada per lo tsar [[Ivan lo Terrible]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. Pasmens, lo Khanat aviá pas lei ressorsas par faciar un conflicte. Sei tropas dau Khanat foguèt batudas en [[Ans 1580|1582]] e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. J. Haywood, ''Siberia: A Cultural History'', Oxford University Press, 2010, p. 18.</ref>. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. D'efiech, plusors tribús avián acceptat la senhoriá de [[Iermak Timofeievich|Timofeievich]], çò que menèt a una desintegracion dei liames personaus a la basa dau Khanat. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]] en [[1598]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum capturats durant la guèrra foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. En particular, lo Khanat èra una importanta fònt de [[pelissa]]s. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' Raymond H. Fisher, ''The Russian Fur Trade, 1550-1700'', Literary Licensing, LLC, 2011, 294 p. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} rui35nujmu5l64gasg5jmpj1nmgyx3p 2475890 2475889 2025-06-22T10:23:48Z Nicolas Eynaud 6858 /* Bibliografia */ 2475890 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Khanate of Sibir.png|thumb|right|Extension ipotetica dau Khanat de Sibir.]] Lo '''Khanat de Sibir''' es un [[estat]] [[tatar]] de [[Siberia]] Occidentala qu'existiguèt de [[1428]] a [[1598]] lòng de la vau bassa d'[[Irtysh]]. Eissit de l'afondrament dau [[Khanat de l'Òrda d'Aur]], venguèt independent en [[1450]] e foguèt a l'origina dau nom [[Siberia]]. Important exportator de [[pelissa]]s, èra ben integrat dins lei rets comercialas [[asia]]ticas. A partir deis [[ans 1550]], foguèt menaçat per l'expansionisme [[Russia|rus]]. Après la revirada d'una temptativa per establir de relacions pacificas, s'alièt amb lo [[Khanat de Crimèa]] per assaiar de contenir l'avançada russa vèrs l'èst. Pasmens, aquò empachèt pas lei Rus d'organizar d'expedicions còntra Sibir e, entre [[1582]] e [[1598]], una tiera de campanhas complèxas menèt a la disparicion dau Khanat. == Istòria == [[Fichièr:Бегство Кучума из города Кашлык.jpg|thumb|right|Miniatura representant la fugida de Kuchum après sa desfacha dins una [[cronica]] dau sègle XVII.]] Segon lei [[conoissença]]s actualas, lo territòri dau Khanat èra inicialament poblat per de [[Lengas samoièdas|populacions samoièdas]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Durant lo [[sègle XI]], de [[Turcs]] [[Kipchaks]] migrèron vèrs la region que foguèt conquistada per lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] dos sègles pus tard<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Après la division de l'empèri de [[Genghis Khan]], lo territòri foguèt integrat dins lo [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]<ref name="Mote 2018 p.38">'''[[anglés|(en)]]''' Victor L. Mote, ''Siberia: Worlds Apart'', Westview Press, 2018, p. 38.</ref>. Lo premier khan foguèt [[Taibuga]] que visquèt durant lo [[sègle XIII]]. Eissit dei [[Borjigin]], installèt sa capitala a [[Chimgi-Tura]], mai deguèt reconóisser la senhoriá dei khans de l'Òrda d'Aur. Seis eiretiers ne'n demorèron vassaus fins a [[1428]]. Aprofichant lo declin de l'Òrda d'Aur, lo Khanat de Sibir prenguèt lo contraròtle d'una importanta partida de la [[Siberia|Siberia Occidentala]]. A la fin dau sègle XV, la capitala foguèt transferida a [[Iskar]]. En [[1552]], lo Khanat intrèt en contacte dirècte amb [[Russia]] après la presa de [[Kazan]] per lei fòrças d'[[Ivan lo Terrible]] ([[1547]]-[[1584]]). Lo khan [[Yadigar]] assaièt d'establir de relacions pacificas amb lei Rus, mai foguèt reversat en [[1563]] a l'eissida d'una lònga guèrra dinastica. Lo khan novèu, [[Kuchum]], assaièt de convertir lei Tatars de Siberia a l'[[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ravil Bukharaev, ''Islam in Russia: The Four Seasons'', Routledge, 2014, p. 256.</ref>. Aquela decision e de tensions comercialas amb lei marchands liats a la [[familha Stroganov]] entraïnèron un conflicte còntra lei cosacs d'[[Iermak Timofeievich]], probablament dins lo quadre d'una guèrra privada autorizada per lo tsar [[Ivan lo Terrible]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994, pp. 42-43.</ref>. Pasmens, lo Khanat aviá pas lei ressorsas par faciar un conflicte. Sei tropas dau Khanat foguèt batudas en [[Ans 1580|1582]] e lei cosacs ocupèron [[Iskar]]. Kuchum capitèt de tornar organizar sei fòrças, de tuar son adversari e de reconquistar la vila en [[1584]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. J. Haywood, ''Siberia: A Cultural History'', Oxford University Press, 2010, p. 18.</ref>. Pasmens, aqueu succès empachèt pas la perseguida deis incursions russas en [[Sibir]]. D'efiech, plusors tribús avián acceptat la senhoriá de [[Iermak Timofeievich|Timofeievich]], çò que menèt a una desintegracion dei liames personaus a la basa dau Khanat. Kucham perdiguèt ansin pauc a cha pauc lo contraròtle efectiu de la region e, finalament, son armada foguèt destrucha durant un combat menat lòng dei ribas d'[[Òb]] en [[1598]]. Capitèt de s'enfugir, mai foguèt jamai en mesura de restaurar son poder e lo Khanat dispareguèt definitivament<ref>De descendents de Kuchum capturats durant la guèrra foguèron integrats a la noblesa russa. I formèron l'[[Ostau de Siberia]] e lo cap de la familha aviá l'estatut de tsarevich puei, après una revòuta mancada, de prince (Michael Khodarkovsky, ''Russia's Steppe Frontier'', Indiana University Press, 2002, p. 265).</ref>. == Societat == Lo Khanat èra dirigit per un khan eissit dei dinastias [[taibugidas]] ò [[shaybanidas]]. Lei doas dinastias se liurèron plusors guèrras, çò que foguèt un factor d'afebliment progressiu. Lei Taibugidas dirigiguèron pus frequentament lo khanat, mai foguèron de còps reversats per sei rivaus. Lo conflicte entre [[Yadigar]], un Taibugida, e [[Kuchum]], un Shaybanida, es un exemple dei tòrts fachs au Khanat per aqueu conflicte. En dessota dau khan, i aviá una aristocracia guerrier menada per lei ''mirzas'', de nòbles aguent un títol inspirat per leis emirs araboturcs. Eissit dei diferentei tribús que compausavan la populacion dau Khanat, aviá una autonòmia importanta dins la gestion de seis afaires intèrnes. D'efiech, en mai dei [[tribú (etnia)|tribús]] tataras, i aviá plusors pòples oralics que vivián dins lo Khanat ([[Khantys]], [[Mansis]], [[Selkups]], etc.). Dins mai d'un cas, l'autoritat entre lo khan e lei ''mirzas'' èra unicament assegurada per de relacions interpersonalas. L'[[islam]] èra la [[religion]] de la màger part de l'eleit gràcias a d'escòlas islamicas. En revènge, lo [[tengrisme]], e pus generalament lei crèires [[animisme|animistas]], demorèron la [[Religions|religion]] de la màger part de la populacion. Quauquei grops desvolopèron tanben de crèires intermediaris mesclant [[animisme]] e [[islam]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994, pp. 24-27.</ref>. Lo Khanat èra fòrça ben integrat ai rets marchandas [[asia]]ticas, especialament en direccion de l'[[Asia Centrala]] e dau [[Khanat de Kazan]]<ref>'''[[Iacot|(sah)]]''' « Сибирское ханство », ''Большая советская энциклопедия'', 3{{a}} edicion, 1969-1978.</ref>. En particular, lo Khanat èra una importanta fònt de [[pelissa]]s. == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conquista russa de Siberia]]. * [[Empèri Mongòl]]. * [[Empèris nomadas|Empèri nomada]]. * [[Khanat de l'Òrda d'Aur]]. * [[Lista dei khans dau Khanat de Sibir]]. * [[Siberia]]. </div> === Bibliografia === * '''[[anglés|(en)]]''' Terence Armstrong (dir.), ''Yermak's Campaign in Siberia. A selection of documents translated from the Russian by Tatiana Minorsky and David Wileman'', Londres, Hakluyt Society, 1975. * '''[[francés|(fr)]]''' J. J. P. Desmaisons (dir.), ''Histoire des Mogols et des Tatares'', 2 vol., Sant Petersborg, Imprimerie de l'Académie impériale des sciences, 1871-1874. * '''[[anglés|(en)]]''' B. Dmytryshyn, E. A. Crownhart-Vaughan e T. Vaughan (dir.), ''Russia's Conquest of Siberia 1558–1700'', Portland, Oregon Historical Society Press, 1985. * '''[[anglés|(en)]]''' Raymond H. Fisher, ''The Russian Fur Trade, 1550-1700'', Literary Licensing, LLC, 2011, 294 p. * '''[[anglés|(en)]]''' James Forsyth, ''A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990'', Cambridge University Press, 1994. * '''[[francés|(fr)]]''' René Grousset, ''L’Empire des steppes : Attila, Gengis-Khan, Tamerlan'', Payot, 1939. * '''[[anglés|(en)]]''' W. B. Lincoln, ''The Conquest of a Continent: Siberia and the Russians'', Nòva York, Random House, 1994. * '''[[angléés|(en)]]''' Igor Naumov, ''The History of Siberia'', Londres, Routledge, 2006, 256 p. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> {{DEFAULTSORT:Sibir, Khanat de}} 01qwi7i2fthzw3xw2364uvwwzt0cb9k 0 160865 2475269 2319252 2025-06-21T12:05:10Z Toku 7678 2475269 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} [[File:5Astraea (Lightcurve Inversion).png|thumb|right|250px|Modèl tridimensional de (5) Astraea]] '''(5) Astraea''' (vièlh simbòl: [[file:Astraea symbol (fixed width).svg|16px]]) es un grand [[asteroïde]]<ref>[http://www.minorplanetcenter.net/db_search/show_object?utf8=%E2%9C%93&object_id=5 Ficha de (5) Astraea sul sit Minor Planet Center].</ref>de la [[cencha d'asteroïdes|cencha principala]]. Sa superfícia es fòrça brilhanta e sa composicion es probablement una mescla de [[niquèl]]-[[fèrre]] amb de [[silicat]]s de [[magnesi]] e de [[fèrre]]. Ten son nom d'après d'[[Astrea (mitologia)|Astrea]], [[mitologia grega|divessa grèga]] de la [[justícia]] amb sa maire [[Temis (mitologia)|Temis]]. Foguèt lo cinquen [[asteroïde]] descobèrt, lo [[8 de decembre]] de [[1845]] per [[Karl Ludwig Hencke]] a [[Driesen]] ([[Alemanha]]). Foguèt lo primièr dels dos asteroïdes que descobriguèt (lo segond essent [[(6) Hebe]]). (5) Astrea es notable principalament perque durant 38 ans (dempuèi la descobèrta de [[(4) Vesta]] en [[1807]]) s'èra cregut qu'existissiá sonque quatre asteroides. Dempuèi, se son trobat de milièrs d'asteroïdes de mai. == Dimensions == [[Imatge:Moon and Asteroids 1 to 10.svg|thumb|left|Talhas dels dètz primièrs astéroïdes de la [[cencha d'asteroïdes|cencha principala]] comparats a la de la Luna (en gris). Astrea es la cenquena a partir d'esquèrra.]] [[Fichièr:5-Astraea-Size.svg|vignette|centre|Astrea comparada a [[(1) Ceres|Ceres]], mai gròs asteroïde, uèi classificat [[planeta nana]].]] == Referéncias == <references /> * <div id="Krasinsky">[[G. A. Krasinsky]] et al ''Hidden Mass in the Asteroid Belt'', Icarus, Vol. 158, p. 98 (2002). {{en}}</div> == Ligams extèrns == {{Commonscat|(5) Astrea}} * [https://web.archive.org/web/20050914035303/http://www.hohmanntransfer.com/cgi-bin/get.cgi?num=5 Catàleg de objectes menors de Catchall: 5 Astraea] {{en}} [[Categoria:Asteroïde de la cencha principala|Astrea]] mwybt4xfclisydcvegdi509ivzxde5r 0 160866 2475378 2433612 2025-06-21T12:18:17Z Toku 7678 2475378 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[File:6hebe.png|thumb|right|Imatge realizat per lo VLT en 2017]] '''(6) Hebe''' (vièlh simbòl: [[file:Hebe symbol (fixed width).svg|16px]]) es un [[asteroïde]] de la cencha principala dau [[Sistèma Solar]]. Descubèrt per [[Karl Ludwig Hencke]] (1793-1866) lo 1{{èr}} de julhet de 1847, contèn aperaquí 0,5 % de la massa totala de la cencha principala. Fa partida dei « gròs » asteroïdes d'aquela region. Sa caracteristica principala es sa densitat auta que s'explica probablament per una concentracion auta de [[fèrre]] e de [[niquèl]], compres dins sei jaç extèrnes. Es lo cinquen asteroïde pus lusent dau Sistèma Solar. En 1977, Paul D. Maley declarèt aver observat un satellit pichon en orbita a l'entorn d'Hebe. Pasmens, l'existéncia d'aquela luna es pas encara demostrada. == Caracteristicas == [[File:Moon and Asteroids 1 to 10.svg|thumb|right|Comparason dei talhas dei dètz premiereis asteroïdes]] Hebe sembla d'aver una forma angulara e sei dimensions generalas son estimadas a 205 km × 185 km × 170 km<ref>J. Torppa et al. "Shapes and rotational properties of thirty asteroids from photometric data", ''Icarus'', vol. 164, p. 346 (2003).</ref>. Sa [[massa volumica]], estimada entre 3,18<ref>P. Vernazza et al. (2021) "VLT/SPHERE imaging survey of the largest main-belt asteroids: Final results and synthesis". ''Astronomy & Astrophysics'', 54, A56.</ref> e 3,76<ref>James Baer, Steven Chesley & Robert Matson (2011) "Astrometric masses of 26 asteroids and observations on asteroid porosity." ''The Astronomical Journal'', Volume 141, Number 5.</ref>, es relativament importanta per un asteroïde. Sa superficia es lusenta e Hebe es lo cinquen asteroïde pus visible dau [[Sistèma Solar]]. Aquela superficia seriá facha de [[silicat]]s mesclats amb de [[metau]]s ([[fèrre]] e [[niquèl]]). Segon lei conoissenças actualas, la formacion d'Hebe auriá seguit tres etapas : * d'impactes importants aurián modelat sa forma generala e entraïna sa [[fusion]]. La màger part dau [[metau]] seriá tombada au centre mai una part significativa se seriá mesclada amb de silicats a la superficia. * d'impactes importants aurián fracturat e mesclat lei jaç geologics eissits dau refrajament d'Hebe. * d'impactes pus febles aurián tocat la superficia entraïnant la partença d'una part dei silicats. En consequéncia, la part metallica seriá venguda pus importanta. En 2017, d'observacions menadas per lo [[VLT]] mostrèron l'existéncia de dos cratèrs importants a la superficia de l'asteroïde. == Orbita == [[File:HebeOrbit.png|thumb|right|Orbita d'Hebe entre Mart e Jupitèr]] Hebe orbita dins la [[cencha principala]] d'[[asteroïde]]s entre [[Mart (planeta)|Mart]] e [[Jupitèr (planeta)|Jupitèr]]. Seguís una trajectòria relativament excentrica (0,202) que li permet de virar a l'entorn dau [[Soleu]] en 3,78 ans. Son perièli (1,938 ua) se situa a proximitat de Mart es son afèli (2,914 ua) es pus alunchat. == Observacion == La [[magnitud aparenta]] d'Hebe se situa entre 7,5 e 11,5. Un instrument de poissança mejana permet donc de l'observar mai son identificacion pòt necessitar mai d'una nuech d'observacion per lo diferenciar gràcias a son movement pròpri diferent deis [[estela]]s. Es pas possible d'observar de detalhs precís de sa superficia amb leis instruments actuaus. == Liames intèrnes == * [[Asteroïde]] * [[Cencha principala]] == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> {{DEFAULTSORT:Hebe}} [[Categoria:Asteroïde]] np6n52zpgconkqsxphv92jy1e7gul6j 0 160869 2475709 2319243 2025-06-21T12:58:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475709 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160882 2475820 2022792 2025-06-21T13:10:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475820 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160883 2475819 2022791 2025-06-21T13:10:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475819 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160884 2475818 2022790 2025-06-21T13:10:40Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475818 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160885 2475817 2022789 2025-06-21T13:10:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475817 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160886 2475816 2245390 2025-06-21T13:10:34Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475816 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160887 2475815 2022787 2025-06-21T13:10:31Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475815 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160888 2475814 2022786 2025-06-21T13:10:27Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475814 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160889 2475813 2022785 2025-06-21T13:10:24Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475813 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160890 2475812 2022784 2025-06-21T13:10:22Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475812 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160895 2475500 2022782 2025-06-21T12:33:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475500 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160896 2475511 2022781 2025-06-21T12:34:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475511 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160897 2475522 2022780 2025-06-21T12:37:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475522 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160898 2475533 2022779 2025-06-21T12:39:27Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475533 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160899 2475543 2022778 2025-06-21T12:40:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475543 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160900 2475555 2022777 2025-06-21T12:41:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475555 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160901 2475566 2022776 2025-06-21T12:43:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475566 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160902 2475577 2022775 2025-06-21T12:44:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475577 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160903 2475588 2022774 2025-06-21T12:45:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475588 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160904 2475599 2022773 2025-06-21T12:46:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475599 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160905 2475610 2022772 2025-06-21T12:48:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475610 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160906 2475621 2022771 2025-06-21T12:49:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475621 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160907 2475632 2022770 2025-06-21T12:50:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475632 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160908 2475643 2022769 2025-06-21T12:51:17Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475643 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160909 2475654 2022768 2025-06-21T12:52:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475654 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160910 2475665 2022767 2025-06-21T12:53:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475665 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160911 2475676 2022766 2025-06-21T12:55:16Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475676 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160912 2475687 2022765 2025-06-21T12:55:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475687 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160913 2475698 2022764 2025-06-21T12:57:01Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475698 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160914 2475710 2022763 2025-06-21T12:58:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475710 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160915 2475721 2022762 2025-06-21T12:59:16Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475721 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160916 2475732 2022761 2025-06-21T13:00:54Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475732 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160917 2475743 2284265 2025-06-21T13:03:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475743 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160918 2475754 2022759 2025-06-21T13:04:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475754 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160919 2475765 2022758 2025-06-21T13:05:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475765 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160920 2475776 2022757 2025-06-21T13:06:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475776 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160921 2475787 2022756 2025-06-21T13:07:22Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475787 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160922 2475798 2022755 2025-06-21T13:08:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475798 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160923 2475810 2022754 2025-06-21T13:09:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475810 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160951 2475215 2022727 2025-06-21T11:59:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475215 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160952 2475236 2022726 2025-06-21T12:00:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475236 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160953 2475247 2022725 2025-06-21T12:02:22Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475247 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160954 2475258 2022724 2025-06-21T12:04:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475258 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160955 2475270 2022723 2025-06-21T12:05:15Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475270 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160956 2475281 2022722 2025-06-21T12:06:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475281 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160957 2475292 2022721 2025-06-21T12:08:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475292 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160958 2475302 2022720 2025-06-21T12:09:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475302 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160959 2475313 2022719 2025-06-21T12:10:28Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475313 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160960 2475324 2022718 2025-06-21T12:11:52Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475324 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160961 2475335 2022717 2025-06-21T12:12:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475335 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160962 2475346 2022716 2025-06-21T12:13:57Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475346 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160963 2475357 2022715 2025-06-21T12:16:00Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475357 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160964 2475367 2022714 2025-06-21T12:17:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475367 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160965 2475379 2022713 2025-06-21T12:18:22Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475379 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160966 2475390 2022712 2025-06-21T12:19:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475390 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160967 2475401 2022711 2025-06-21T12:22:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475401 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160968 2475412 2022710 2025-06-21T12:23:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475412 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160969 2475423 2084901 2025-06-21T12:24:31Z Toku 7678 2475423 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} '''(64) Angelina''' es un [[asteroïde]]<ref>[http://www.minorplanetcenter.net/db_search/show_object?utf8=%E2%9C%93&object_id=64 Ficha de (64) Angelina sul sit Minor Planet Center]</ref>de talha mejana de [[Cencha principala]] descobèrt per [[Ernst Wilhelm Tempel]] lo [[4 de març]] de [[1861]] a l'[[Observatòri de Marselha]]. Foguèt lo primièr dels cinc asteroïdes que descobriguèt. {{ref}} {{DEFAULTSORT:Angelina}} [[Categoria:Asteroïde]] 653u2oau0vqkj6597cceyif7bg5bqa8 0 160970 2475434 2022708 2025-06-21T12:26:02Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475434 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160971 2475445 2022707 2025-06-21T12:26:52Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475445 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160972 2475456 2022706 2025-06-21T12:28:12Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475456 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160973 2475467 2022705 2025-06-21T12:29:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475467 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160974 2475478 2022704 2025-06-21T12:30:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475478 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 160975 2475489 2022703 2025-06-21T12:32:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475489 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161410 2475213 2024154 2025-06-21T11:59:16Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475213 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161411 2475214 2024153 2025-06-21T11:59:20Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475214 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161412 2475216 2024152 2025-06-21T11:59:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475216 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161444 2475217 2024465 2025-06-21T11:59:28Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475217 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161445 2475218 2024464 2025-06-21T11:59:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475218 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161446 2475219 2024463 2025-06-21T11:59:36Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475219 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161447 2475220 2024462 2025-06-21T11:59:38Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475220 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161448 2475221 2024461 2025-06-21T11:59:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475221 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161449 2475222 2345913 2025-06-21T11:59:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475222 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161450 2475223 2024459 2025-06-21T11:59:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475223 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161451 2475224 2024458 2025-06-21T11:59:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475224 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161452 2475225 2024457 2025-06-21T11:59:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475225 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161453 2475226 2024456 2025-06-21T12:00:19Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475226 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161454 2475227 2024455 2025-06-21T12:00:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475227 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161455 2475228 2024454 2025-06-21T12:00:27Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475228 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161456 2475229 2024453 2025-06-21T12:00:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475229 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161457 2475230 2024452 2025-06-21T12:00:34Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475230 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161458 2475231 2024451 2025-06-21T12:00:38Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475231 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161459 2475232 2024450 2025-06-21T12:00:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475232 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161460 2475233 2024449 2025-06-21T12:00:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475233 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161461 2475234 2024448 2025-06-21T12:00:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475234 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161462 2475235 2024447 2025-06-21T12:00:54Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475235 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161463 2475237 2024446 2025-06-21T12:01:02Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475237 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161464 2475238 2024445 2025-06-21T12:01:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475238 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161465 2475239 2067260 2025-06-21T12:01:29Z Toku 7678 2475239 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} '''(472) Roma''' (de nom provisòri ''1901 GP'') es un [[asteroïde]].<ref>[http://www.minorplanetcenter.net/db_search/show_object?utf8=%E2%9C%93&object_id=472 Ficha de (472) Roma sul sit Minor Planet Center].</ref> Foguèt descobèrt per l'astronòm italian [[Luigi Carnera]] l'11 de julh de 1901. {{ref}} {{O|Roma}} [[Categoria:Asteroïde]] pb2x0elvpndrc6oznmd2wr1rtp6bnh8 0 161466 2475240 2024443 2025-06-21T12:01:34Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475240 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161467 2475241 2024442 2025-06-21T12:01:59Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475241 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161468 2475242 2024441 2025-06-21T12:02:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475242 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161469 2475243 2024440 2025-06-21T12:02:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475243 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161470 2475244 2024439 2025-06-21T12:02:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475244 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161471 2475245 2024438 2025-06-21T12:02:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475245 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161472 2475246 2024437 2025-06-21T12:02:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475246 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161473 2475248 2024436 2025-06-21T12:02:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475248 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161474 2475249 2024435 2025-06-21T12:02:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475249 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161475 2475250 2024434 2025-06-21T12:02:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475250 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161476 2475251 2024433 2025-06-21T12:02:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475251 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161477 2475252 2024432 2025-06-21T12:02:44Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475252 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161478 2475253 2024431 2025-06-21T12:02:48Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475253 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161479 2475254 2024430 2025-06-21T12:02:51Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475254 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161480 2475255 2024429 2025-06-21T12:03:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475255 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161481 2475256 2024428 2025-06-21T12:04:01Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475256 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161482 2475257 2024427 2025-06-21T12:04:04Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475257 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161483 2475259 2345932 2025-06-21T12:04:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475259 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161484 2475260 2024425 2025-06-21T12:04:12Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475260 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161485 2475261 2024424 2025-06-21T12:04:15Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475261 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161486 2475262 2024423 2025-06-21T12:04:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475262 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161487 2475263 2024422 2025-06-21T12:04:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475263 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161488 2475264 2024421 2025-06-21T12:04:24Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475264 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161489 2475265 2024420 2025-06-21T12:04:27Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475265 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161490 2475266 2024419 2025-06-21T12:04:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475266 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161491 2475267 2024418 2025-06-21T12:04:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475267 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161492 2475268 2024417 2025-06-21T12:04:36Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475268 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161493 2475271 2024416 2025-06-21T12:05:19Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475271 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161502 2475272 2024467 2025-06-21T12:06:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475272 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161503 2475273 2024468 2025-06-21T12:06:22Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475273 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161511 2475274 2024522 2025-06-21T12:06:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475274 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161512 2475275 2024523 2025-06-21T12:06:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475275 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161513 2475276 2346065 2025-06-21T12:06:34Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475276 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161529 2475277 2024737 2025-06-21T12:06:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475277 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161530 2475278 2024738 2025-06-21T12:06:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475278 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161531 2475279 2345934 2025-06-21T12:06:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475279 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161532 2475280 2024740 2025-06-21T12:06:49Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475280 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161533 2475282 2024741 2025-06-21T12:06:57Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475282 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161534 2475283 2247850 2025-06-21T12:07:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475283 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161535 2475284 2024743 2025-06-21T12:07:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475284 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161536 2475285 2024744 2025-06-21T12:07:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475285 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161537 2475286 2345941 2025-06-21T12:07:16Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475286 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161538 2475287 2024746 2025-06-21T12:07:20Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475287 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161539 2475288 2024747 2025-06-21T12:07:24Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475288 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161540 2475289 2024748 2025-06-21T12:07:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475289 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161541 2475290 2345190 2025-06-21T12:07:59Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475290 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161542 2475291 2024750 2025-06-21T12:08:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475291 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161543 2475293 2024751 2025-06-21T12:08:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475293 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161544 2475294 2024752 2025-06-21T12:08:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475294 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161545 2475296 2024754 2025-06-21T12:08:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475296 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161546 2475295 2024753 2025-06-21T12:08:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475295 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161547 2475297 2024755 2025-06-21T12:08:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475297 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161548 2475298 2024756 2025-06-21T12:08:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475298 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161553 2475299 2024758 2025-06-21T12:08:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475299 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161554 2475300 2024759 2025-06-21T12:08:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475300 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161555 2475301 2067190 2025-06-21T12:09:04Z Toku 7678 2475301 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} '''(529) Preziosa''' es un [[asteroïde]].<ref>[http://www.minorplanetcenter.net/db_search/show_object?utf8=%E2%9C%93&object_id=529 Ficha de (529) Preziosa sul sit Minor Planet Center].</ref> Foguèt descobèrt per l'astronòm alemand [[Max Wolf]] lo 20 de març de 1904 dempuèi l'[[observatòri de Heidelberg-Königstuhl]]. {{ref}} {{O|Preziosa}} [[Categoria:Asteroïde]] nbiaf86zj4vp3f8uxwdh2roao3j382l 0 161556 2475303 2024761 2025-06-21T12:09:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475303 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161557 2475304 2024762 2025-06-21T12:09:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475304 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161558 2475305 2024763 2025-06-21T12:09:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475305 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161559 2475306 2024764 2025-06-21T12:09:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475306 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161560 2475307 2024765 2025-06-21T12:10:00Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475307 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161561 2475308 2024766 2025-06-21T12:10:04Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475308 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161562 2475309 2024767 2025-06-21T12:10:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475309 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161563 2475310 2024768 2025-06-21T12:10:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475310 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161564 2475311 2024769 2025-06-21T12:10:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475311 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161565 2475312 2024770 2025-06-21T12:10:22Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475312 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161566 2475314 2024771 2025-06-21T12:10:32Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475314 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161567 2475315 2024772 2025-06-21T12:10:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475315 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161568 2475316 2024773 2025-06-21T12:10:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475316 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161569 2475317 2024774 2025-06-21T12:10:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475317 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161570 2475318 2024775 2025-06-21T12:10:52Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475318 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161571 2475319 2024776 2025-06-21T12:11:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475319 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161572 2475320 2380029 2025-06-21T12:11:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475320 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161573 2475321 2024778 2025-06-21T12:11:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475321 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161574 2475322 2024779 2025-06-21T12:11:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475322 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161575 2475323 2024780 2025-06-21T12:11:48Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475323 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161576 2475325 2024781 2025-06-21T12:11:56Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475325 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161640 2475326 2025484 2025-06-21T12:12:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475326 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161641 2475327 2025483 2025-06-21T12:12:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475327 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161642 2475328 2025482 2025-06-21T12:12:15Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475328 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161643 2475329 2025481 2025-06-21T12:12:19Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475329 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161644 2475330 2025480 2025-06-21T12:12:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475330 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161645 2475331 2025479 2025-06-21T12:12:38Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475331 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161646 2475332 2025478 2025-06-21T12:12:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475332 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161647 2475333 2025477 2025-06-21T12:12:44Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475333 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161648 2475334 2025476 2025-06-21T12:12:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475334 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161649 2475336 2025475 2025-06-21T12:13:17Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475336 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161650 2475337 2025474 2025-06-21T12:13:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475337 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161651 2475338 2025473 2025-06-21T12:13:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475338 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161652 2475339 2025472 2025-06-21T12:13:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475339 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161653 2475340 2025471 2025-06-21T12:13:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475340 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161654 2475341 2025470 2025-06-21T12:13:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475341 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161655 2475342 2025469 2025-06-21T12:13:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475342 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161656 2475343 2025468 2025-06-21T12:13:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475343 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161657 2475344 2025467 2025-06-21T12:13:49Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475344 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161658 2475345 2025466 2025-06-21T12:13:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475345 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161659 2475347 2025465 2025-06-21T12:14:02Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475347 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161660 2475348 2025464 2025-06-21T12:14:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475348 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161661 2475349 2025463 2025-06-21T12:14:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475349 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161662 2475350 2025462 2025-06-21T12:14:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475350 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161663 2475351 2025461 2025-06-21T12:14:19Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475351 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161664 2475352 2025460 2025-06-21T12:15:38Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475352 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161665 2475353 2025459 2025-06-21T12:15:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475353 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161673 2475354 2344010 2025-06-21T12:15:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475354 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161674 2475355 2025890 2025-06-21T12:15:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475355 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161675 2475356 2025889 2025-06-21T12:15:56Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475356 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161676 2475358 2346064 2025-06-21T12:16:05Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475358 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161677 2475359 2025887 2025-06-21T12:16:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475359 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161678 2475360 2025886 2025-06-21T12:16:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475360 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161679 2475361 2025885 2025-06-21T12:16:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475361 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161680 2475362 2025884 2025-06-21T12:16:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475362 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161681 2475363 2025883 2025-06-21T12:16:27Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475363 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161682 2475364 2025882 2025-06-21T12:16:31Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475364 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161683 2475365 2025881 2025-06-21T12:16:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475365 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161685 2475366 2025879 2025-06-21T12:16:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475366 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161686 2475368 2025878 2025-06-21T12:17:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475368 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161687 2475369 2025877 2025-06-21T12:17:15Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475369 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161688 2475370 2025876 2025-06-21T12:17:19Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475370 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161689 2475371 2025875 2025-06-21T12:17:22Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475371 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161690 2475372 2025874 2025-06-21T12:17:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475372 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161691 2475373 2025873 2025-06-21T12:17:34Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475373 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161692 2475374 2025872 2025-06-21T12:17:38Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475374 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161693 2475375 2025871 2025-06-21T12:17:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475375 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161694 2475376 2025870 2025-06-21T12:17:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475376 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161695 2475377 2025869 2025-06-21T12:17:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475377 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161696 2475380 2025868 2025-06-21T12:18:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475380 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161697 2475381 2025867 2025-06-21T12:19:01Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475381 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161698 2475382 2025866 2025-06-21T12:19:04Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475382 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161699 2475383 2025865 2025-06-21T12:19:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475383 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161700 2475384 2025864 2025-06-21T12:19:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475384 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161701 2475385 2025863 2025-06-21T12:19:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475385 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161702 2475386 2025862 2025-06-21T12:19:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475386 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161703 2475387 2025861 2025-06-21T12:19:17Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475387 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161704 2475388 2025860 2025-06-21T12:19:19Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475388 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161705 2475389 2025859 2025-06-21T12:19:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475389 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161706 2475391 2025858 2025-06-21T12:19:28Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475391 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161707 2475392 2025857 2025-06-21T12:21:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475392 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161708 2475393 2025856 2025-06-21T12:21:48Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475393 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161709 2475394 2025855 2025-06-21T12:21:52Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475394 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161710 2475395 2025854 2025-06-21T12:21:56Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475395 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161711 2475396 2025853 2025-06-21T12:21:59Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475396 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161712 2475397 2025852 2025-06-21T12:22:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475397 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161713 2475398 2025851 2025-06-21T12:22:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475398 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161714 2475399 2346123 2025-06-21T12:22:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475399 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161715 2475400 2025849 2025-06-21T12:22:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475400 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161716 2475402 2025848 2025-06-21T12:22:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475402 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161717 2475403 2025847 2025-06-21T12:22:27Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475403 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161718 2475404 2025846 2025-06-21T12:22:31Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475404 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161719 2475405 2025845 2025-06-21T12:22:36Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475405 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161720 2475406 2025844 2025-06-21T12:22:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475406 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161721 2475407 2345925 2025-06-21T12:22:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475407 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161722 2475408 2025842 2025-06-21T12:23:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475408 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161723 2475409 2025841 2025-06-21T12:23:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475409 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161724 2475410 2025840 2025-06-21T12:23:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475410 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161725 2475411 2025839 2025-06-21T12:23:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475411 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161726 2475413 2025838 2025-06-21T12:23:31Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475413 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161727 2475414 2025837 2025-06-21T12:23:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475414 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161728 2475415 2025836 2025-06-21T12:23:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475415 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161729 2475416 2025835 2025-06-21T12:23:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475416 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161730 2475417 2025834 2025-06-21T12:23:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475417 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161731 2475418 2025833 2025-06-21T12:23:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475418 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161732 2475419 2244090 2025-06-21T12:24:05Z Toku 7678 2475419 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} '''(636) Erika''' es un [[asteroïde]]<ref>[http://www.minorplanetcenter.net/db_search/show_object?utf8=%E2%9C%93&object_id=636 Ficha de (636) Erika sul sit Minor Planet Center].</ref> de la [[cencha principala]] descobèrt lo [[8 de febrièr]] de [[1907]] per l'astronòm american [[Joel Metcalf]] a [[Taunton]] al [[Massachusetts]]. Sa designacion provisòria èra 1907 XP. L'origina de son apellacion es desconeguda. {{ref}} {{O|Erika}} [[Categoria:Asteroïde]] d22gqengz029v432qarkcwclpvsu781 0 161733 2475420 2025831 2025-06-21T12:24:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475420 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161734 2475421 2025830 2025-06-21T12:24:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475421 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161735 2475424 2025829 2025-06-21T12:25:20Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475424 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161736 2475422 2025828 2025-06-21T12:24:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475422 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161737 2475426 2025827 2025-06-21T12:25:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475426 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161738 2475425 2025826 2025-06-21T12:25:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475425 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161739 2475428 2025825 2025-06-21T12:25:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475428 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161740 2475427 2025824 2025-06-21T12:25:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475427 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161741 2475429 2025823 2025-06-21T12:25:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475429 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161742 2475430 2025822 2025-06-21T12:25:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475430 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161743 2475431 2025821 2025-06-21T12:25:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475431 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161744 2475432 2025820 2025-06-21T12:25:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475432 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161745 2475433 2025819 2025-06-21T12:25:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475433 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161746 2475435 2025818 2025-06-21T12:26:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475435 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161761 2475436 2245027 2025-06-21T12:26:16Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475436 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161762 2475437 2025816 2025-06-21T12:26:20Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475437 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161763 2475438 2025815 2025-06-21T12:26:24Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475438 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161764 2475439 2025814 2025-06-21T12:26:28Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475439 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161765 2475440 2025813 2025-06-21T12:26:32Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475440 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161766 2475441 2025812 2025-06-21T12:26:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475441 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161767 2475442 2025811 2025-06-21T12:26:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475442 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161768 2475443 2025810 2025-06-21T12:26:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475443 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161769 2475444 2025809 2025-06-21T12:26:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475444 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161770 2475446 2025808 2025-06-21T12:27:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475446 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161771 2475447 2025807 2025-06-21T12:27:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475447 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161772 2475448 2025806 2025-06-21T12:27:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475448 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161773 2475449 2025805 2025-06-21T12:27:48Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475449 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161774 2475450 2025804 2025-06-21T12:27:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475450 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161775 2475451 2025803 2025-06-21T12:27:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475451 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161776 2475452 2025802 2025-06-21T12:27:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475452 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161777 2475453 2025801 2025-06-21T12:28:02Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475453 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161778 2475454 2025800 2025-06-21T12:28:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475454 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161779 2475455 2025799 2025-06-21T12:28:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475455 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161780 2475457 2025798 2025-06-21T12:28:15Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475457 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161781 2475458 2025797 2025-06-21T12:28:44Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475458 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161782 2475459 2025796 2025-06-21T12:29:12Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475459 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161783 2475460 2025795 2025-06-21T12:29:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475460 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161784 2475461 2025794 2025-06-21T12:29:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475461 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161785 2475462 2025793 2025-06-21T12:29:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475462 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161786 2475463 2025792 2025-06-21T12:29:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475463 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161787 2475464 2345910 2025-06-21T12:29:27Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475464 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161788 2475465 2025790 2025-06-21T12:29:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475465 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161789 2475466 2025789 2025-06-21T12:29:34Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475466 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161790 2475468 2025788 2025-06-21T12:29:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475468 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161791 2475469 2025787 2025-06-21T12:29:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475469 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161792 2475470 2025786 2025-06-21T12:30:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475470 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161793 2475471 2025785 2025-06-21T12:30:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475471 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161794 2475472 2025784 2025-06-21T12:30:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475472 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161795 2475473 2025783 2025-06-21T12:30:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475473 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161796 2475475 2025782 2025-06-21T12:30:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475475 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161797 2475476 2025781 2025-06-21T12:30:49Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475476 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161798 2475477 2025780 2025-06-21T12:30:54Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475477 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161799 2475479 2025779 2025-06-21T12:31:02Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475479 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161800 2475480 2025778 2025-06-21T12:31:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475480 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161801 2475481 2025777 2025-06-21T12:31:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475481 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161802 2475482 2025776 2025-06-21T12:31:15Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475482 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161803 2475483 2025775 2025-06-21T12:31:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475483 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161804 2475484 2025774 2025-06-21T12:31:27Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475484 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161805 2475487 2025773 2025-06-21T12:31:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475487 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161806 2475488 2025772 2025-06-21T12:31:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475488 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161807 2475485 2025771 2025-06-21T12:31:31Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475485 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161808 2475486 2025770 2025-06-21T12:31:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475486 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161809 2475490 2025769 2025-06-21T12:32:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475490 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161810 2475474 2025768 2025-06-21T12:30:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475474 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161814 2475491 2025767 2025-06-21T12:32:34Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475491 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161815 2475492 2025766 2025-06-21T12:32:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475492 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161816 2475493 2025765 2025-06-21T12:32:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475493 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161817 2475494 2299047 2025-06-21T12:32:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475494 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161818 2475495 2025763 2025-06-21T12:32:51Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475495 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161819 2475496 2025762 2025-06-21T12:32:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475496 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161820 2475497 2025761 2025-06-21T12:33:00Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475497 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161821 2475498 2025760 2025-06-21T12:33:04Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475498 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161822 2475499 2025759 2025-06-21T12:33:08Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475499 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161823 2475501 2025758 2025-06-21T12:33:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475501 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161824 2475502 2025757 2025-06-21T12:34:04Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475502 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161825 2475503 2025756 2025-06-21T12:34:08Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475503 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161826 2475504 2025755 2025-06-21T12:34:12Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475504 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161827 2475505 2025754 2025-06-21T12:34:15Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475505 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161828 2475506 2025753 2025-06-21T12:34:20Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475506 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161829 2475507 2025752 2025-06-21T12:34:24Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475507 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161830 2475508 2025751 2025-06-21T12:34:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475508 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161831 2475509 2025750 2025-06-21T12:34:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475509 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161832 2475510 2025749 2025-06-21T12:34:36Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475510 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161833 2475512 2025748 2025-06-21T12:34:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475512 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161834 2475513 2025747 2025-06-21T12:34:51Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475513 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161835 2475514 2025746 2025-06-21T12:37:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475514 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161836 2475515 2025745 2025-06-21T12:37:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475515 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161837 2475516 2025744 2025-06-21T12:37:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475516 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161838 2475517 2025743 2025-06-21T12:37:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475517 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161839 2475518 2025742 2025-06-21T12:37:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475518 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161840 2475519 2025741 2025-06-21T12:37:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475519 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161841 2475520 2345174 2025-06-21T12:37:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475520 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161842 2475521 2025739 2025-06-21T12:37:51Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475521 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161843 2475523 2025738 2025-06-21T12:38:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475523 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161844 2475524 2025737 2025-06-21T12:38:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475524 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161845 2475525 2025736 2025-06-21T12:39:00Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475525 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161846 2475526 2025735 2025-06-21T12:39:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475526 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161847 2475527 2025734 2025-06-21T12:39:05Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475527 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161848 2475528 2025733 2025-06-21T12:39:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475528 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161849 2475529 2025732 2025-06-21T12:39:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475529 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161850 2475530 2025731 2025-06-21T12:39:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475530 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161851 2475531 2025730 2025-06-21T12:39:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475531 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161852 2475532 2025729 2025-06-21T12:39:24Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475532 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161853 2475534 2025728 2025-06-21T12:39:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475534 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161854 2475546 2025727 2025-06-21T12:40:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475546 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161855 2475535 2025726 2025-06-21T12:40:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475535 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161856 2475536 2025725 2025-06-21T12:40:28Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475536 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161857 2475537 2025724 2025-06-21T12:40:30Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475537 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161858 2475538 2025723 2025-06-21T12:40:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475538 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161859 2475539 2025722 2025-06-21T12:40:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475539 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161860 2475540 2025721 2025-06-21T12:40:38Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475540 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161861 2475541 2025720 2025-06-21T12:40:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475541 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161862 2475542 2025719 2025-06-21T12:40:44Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475542 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161863 2475544 2025718 2025-06-21T12:40:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475544 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161864 2475545 2025717 2025-06-21T12:40:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475545 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161865 2475547 2025716 2025-06-21T12:41:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475547 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161866 2475548 2025715 2025-06-21T12:41:40Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475548 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161867 2475549 2025714 2025-06-21T12:41:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475549 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161868 2475550 2345918 2025-06-21T12:41:44Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475550 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161869 2475551 2025712 2025-06-21T12:41:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475551 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161874 2475552 2026095 2025-06-21T12:41:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475552 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161875 2475553 2026094 2025-06-21T12:41:52Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475553 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161876 2475554 2026093 2025-06-21T12:41:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475554 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161877 2475556 2026092 2025-06-21T12:42:01Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475556 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161878 2475557 2026091 2025-06-21T12:42:04Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475557 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161879 2475558 2026090 2025-06-21T12:42:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475558 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161880 2475559 2026089 2025-06-21T12:42:24Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475559 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161881 2475560 2026088 2025-06-21T12:42:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475560 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161882 2475561 2241964 2025-06-21T12:42:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475561 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161883 2475562 2026086 2025-06-21T12:42:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475562 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161884 2475563 2026085 2025-06-21T12:42:51Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475563 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161885 2475564 2026084 2025-06-21T12:42:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475564 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161886 2475565 2026083 2025-06-21T12:42:59Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475565 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161887 2475567 2026082 2025-06-21T12:43:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475567 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161888 2475568 2026081 2025-06-21T12:43:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475568 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161889 2475569 2026080 2025-06-21T12:43:15Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475569 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161890 2475570 2026079 2025-06-21T12:43:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475570 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161891 2475571 2026078 2025-06-21T12:43:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475571 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161892 2475572 2026077 2025-06-21T12:44:04Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475572 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161893 2475573 2026076 2025-06-21T12:44:08Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475573 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161894 2475574 2026075 2025-06-21T12:44:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475574 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161895 2475575 2026074 2025-06-21T12:44:17Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475575 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161896 2475576 2026073 2025-06-21T12:44:22Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475576 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161897 2475578 2026072 2025-06-21T12:44:32Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475578 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161898 2475579 2026071 2025-06-21T12:44:36Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475579 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161899 2475580 2026070 2025-06-21T12:44:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475580 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161900 2475581 2026069 2025-06-21T12:44:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475581 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161901 2475582 2026068 2025-06-21T12:44:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475582 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161902 2475583 2026067 2025-06-21T12:44:51Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475583 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161903 2475584 2026066 2025-06-21T12:44:57Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475584 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161904 2475585 2026065 2025-06-21T12:45:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475585 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161905 2475586 2345938 2025-06-21T12:45:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475586 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161906 2475587 2110071 2025-06-21T12:45:12Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475587 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161907 2475589 2026062 2025-06-21T12:45:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475589 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161908 2475590 2026061 2025-06-21T12:45:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475590 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161909 2475591 2026060 2025-06-21T12:45:51Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475591 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161910 2475592 2026059 2025-06-21T12:45:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475592 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161911 2475593 2026058 2025-06-21T12:45:59Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475593 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161912 2475594 2026057 2025-06-21T12:46:05Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475594 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161913 2475595 2026056 2025-06-21T12:46:08Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475595 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161914 2475596 2026055 2025-06-21T12:46:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475596 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161915 2475597 2026054 2025-06-21T12:46:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475597 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161916 2475598 2026053 2025-06-21T12:46:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475598 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161917 2475600 2026052 2025-06-21T12:46:32Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475600 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161920 2475601 2026439 2025-06-21T12:46:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475601 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161921 2475602 2026438 2025-06-21T12:46:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475602 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161922 2475603 2026437 2025-06-21T12:47:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475603 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161923 2475604 2026436 2025-06-21T12:47:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475604 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161924 2475605 2026435 2025-06-21T12:47:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475605 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161925 2475606 2026434 2025-06-21T12:47:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475606 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161926 2475607 2026433 2025-06-21T12:47:56Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475607 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161927 2475608 2026432 2025-06-21T12:48:00Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475608 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161928 2475609 2026431 2025-06-21T12:48:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475609 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161929 2475611 2026430 2025-06-21T12:48:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475611 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161930 2475612 2026429 2025-06-21T12:48:17Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475612 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161931 2475613 2026428 2025-06-21T12:48:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475613 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161932 2475614 2026427 2025-06-21T12:48:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475614 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161933 2475615 2026426 2025-06-21T12:48:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475615 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161934 2475616 2026425 2025-06-21T12:48:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475616 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161935 2475617 2026424 2025-06-21T12:49:12Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475617 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161936 2475618 2026423 2025-06-21T12:49:16Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475618 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161937 2475619 2026121 2025-06-21T12:49:20Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475619 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161938 2475620 2026422 2025-06-21T12:49:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475620 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161939 2475622 2026421 2025-06-21T12:49:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475622 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161940 2475623 2026420 2025-06-21T12:49:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475623 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161941 2475624 2026419 2025-06-21T12:49:40Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475624 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161942 2475625 2026418 2025-06-21T12:49:44Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475625 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161943 2475626 2026417 2025-06-21T12:49:48Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475626 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161944 2475627 2026416 2025-06-21T12:49:52Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475627 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161945 2475628 2026415 2025-06-21T12:49:56Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475628 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161946 2475629 2026414 2025-06-21T12:50:00Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475629 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161947 2475630 2026413 2025-06-21T12:50:05Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475630 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161948 2475631 2026412 2025-06-21T12:50:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475631 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161949 2475633 2026411 2025-06-21T12:50:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475633 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161950 2475634 2026410 2025-06-21T12:50:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475634 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161951 2475635 2026409 2025-06-21T12:50:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475635 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161952 2475636 2026408 2025-06-21T12:50:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475636 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161953 2475637 2026407 2025-06-21T12:50:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475637 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161954 2475638 2026406 2025-06-21T12:50:54Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475638 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161955 2475639 2026405 2025-06-21T12:50:59Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475639 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161956 2475640 2177724 2025-06-21T12:51:05Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475640 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161957 2475641 2026403 2025-06-21T12:51:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475641 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161958 2475642 2026402 2025-06-21T12:51:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475642 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161959 2475644 2026401 2025-06-21T12:51:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475644 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161960 2475645 2026400 2025-06-21T12:52:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475645 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161961 2475646 2026399 2025-06-21T12:52:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475646 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161962 2475647 2026398 2025-06-21T12:52:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475647 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161963 2475648 2026397 2025-06-21T12:52:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475648 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161964 2475649 2026396 2025-06-21T12:52:17Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475649 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161965 2475650 2026395 2025-06-21T12:52:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475650 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161966 2475652 2026394 2025-06-21T12:52:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475652 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161967 2475653 2026393 2025-06-21T12:52:32Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475653 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161968 2475655 2026392 2025-06-21T12:52:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475655 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161969 2475656 2026391 2025-06-21T12:52:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475656 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161970 2475657 2026390 2025-06-21T12:53:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475657 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161971 2475658 2026389 2025-06-21T12:53:17Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475658 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161972 2475659 2026388 2025-06-21T12:53:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475659 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161973 2475660 2026387 2025-06-21T12:53:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475660 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161974 2475661 2026386 2025-06-21T12:53:28Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475661 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161975 2475662 2026385 2025-06-21T12:53:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475662 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161976 2475663 2026384 2025-06-21T12:53:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475663 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161977 2475664 2026383 2025-06-21T12:53:56Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475664 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161978 2475666 2026382 2025-06-21T12:54:01Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475666 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161979 2475667 2026381 2025-06-21T12:54:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475667 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161980 2475668 2026380 2025-06-21T12:54:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475668 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161981 2475669 2026379 2025-06-21T12:54:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475669 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161982 2475670 2345911 2025-06-21T12:54:12Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475670 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161983 2475671 2026377 2025-06-21T12:54:15Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475671 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161984 2475672 2026376 2025-06-21T12:54:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475672 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161985 2475673 2026375 2025-06-21T12:55:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475673 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161986 2475674 2026374 2025-06-21T12:55:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475674 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161987 2475675 2026373 2025-06-21T12:55:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475675 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161988 2475677 2026372 2025-06-21T12:55:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475677 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161989 2475678 2026371 2025-06-21T12:55:20Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475678 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161990 2475679 2026370 2025-06-21T12:55:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475679 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161991 2475680 2026369 2025-06-21T12:55:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475680 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161992 2475681 2026368 2025-06-21T12:55:28Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475681 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161993 2475682 2026367 2025-06-21T12:55:31Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475682 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161994 2475683 2026366 2025-06-21T12:55:34Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475683 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161995 2475684 2026365 2025-06-21T12:55:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475684 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161996 2475685 2026364 2025-06-21T12:55:40Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475685 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161997 2475686 2026363 2025-06-21T12:55:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475686 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161998 2475688 2026362 2025-06-21T12:56:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475688 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 161999 2475689 2345504 2025-06-21T12:56:32Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475689 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162000 2475690 2380970 2025-06-21T12:56:35Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475690 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162001 2475691 2026359 2025-06-21T12:56:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475691 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162002 2475692 2026358 2025-06-21T12:56:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475692 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162003 2475693 2026357 2025-06-21T12:56:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475693 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162004 2475694 2026356 2025-06-21T12:56:49Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475694 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162005 2475695 2026355 2025-06-21T12:56:52Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475695 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162006 2475696 2026354 2025-06-21T12:56:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475696 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162007 2475697 2026353 2025-06-21T12:56:57Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475697 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162008 2475699 2026352 2025-06-21T12:57:04Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475699 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162009 2475651 2026351 2025-06-21T12:52:24Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475651 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162010 2475700 2026350 2025-06-21T12:57:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475700 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162011 2475701 2026349 2025-06-21T12:57:46Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475701 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162012 2475702 2026348 2025-06-21T12:57:48Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475702 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162013 2475703 2026347 2025-06-21T12:57:51Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475703 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162014 2475704 2026346 2025-06-21T12:57:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475704 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162015 2475705 2345479 2025-06-21T12:57:56Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475705 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162016 2475706 2026344 2025-06-21T12:57:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475706 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162017 2475707 2026343 2025-06-21T12:58:05Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475707 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162018 2475708 2026342 2025-06-21T12:58:08Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475708 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162019 2475711 2026341 2025-06-21T12:58:48Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475711 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162020 2475712 2026340 2025-06-21T12:58:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475712 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162021 2475713 2026339 2025-06-21T12:58:56Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475713 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162022 2475714 2026338 2025-06-21T12:58:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475714 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162023 2475715 2026337 2025-06-21T12:59:01Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475715 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162024 2475716 2026336 2025-06-21T12:59:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475716 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162025 2475717 2026335 2025-06-21T12:59:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475717 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162026 2475718 2026334 2025-06-21T12:59:08Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475718 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162027 2475719 2026333 2025-06-21T12:59:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475719 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162028 2475720 2026332 2025-06-21T12:59:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475720 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162029 2475722 2026331 2025-06-21T13:00:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475722 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162030 2475723 2026330 2025-06-21T13:00:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475723 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162031 2475724 2026329 2025-06-21T13:00:31Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475724 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162032 2475725 2026328 2025-06-21T13:00:34Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475725 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162033 2475726 2026327 2025-06-21T13:00:37Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475726 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162034 2475727 2026326 2025-06-21T13:00:39Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475727 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162035 2475728 2026325 2025-06-21T13:00:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475728 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162036 2475729 2026324 2025-06-21T13:00:44Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475729 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162037 2475730 2026323 2025-06-21T13:00:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475730 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162038 2475731 2026322 2025-06-21T13:00:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475731 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162039 2475733 2026321 2025-06-21T13:00:56Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475733 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162042 2475735 2026541 2025-06-21T13:02:36Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475735 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162043 2475736 2026540 2025-06-21T13:02:38Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475736 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162044 2475737 2026539 2025-06-21T13:02:41Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475737 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162045 2475738 2026538 2025-06-21T13:02:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475738 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162046 2475739 2026537 2025-06-21T13:02:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475739 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162047 2475740 2026536 2025-06-21T13:02:50Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475740 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162048 2475741 2026535 2025-06-21T13:02:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475741 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162049 2475742 2026534 2025-06-21T13:02:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475742 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162050 2475734 2026533 2025-06-21T13:02:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475734 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162051 2475744 2026532 2025-06-21T13:03:38Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475744 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162052 2475745 2026531 2025-06-21T13:03:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475745 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162053 2475746 2026530 2025-06-21T13:03:47Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475746 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162054 2475747 2026529 2025-06-21T13:03:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475747 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162055 2475748 2026528 2025-06-21T13:03:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475748 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162056 2475749 2026527 2025-06-21T13:03:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475749 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162057 2475750 2026526 2025-06-21T13:04:00Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475750 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162058 2475751 2026525 2025-06-21T13:04:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475751 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162059 2475752 2026524 2025-06-21T13:04:06Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475752 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162060 2475753 2026523 2025-06-21T13:04:08Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475753 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162061 2475755 2026522 2025-06-21T13:04:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475755 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162062 2475756 2026521 2025-06-21T13:04:57Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475756 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162063 2475757 2026520 2025-06-21T13:05:00Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475757 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162064 2475758 2026519 2025-06-21T13:05:02Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475758 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162065 2475759 2026518 2025-06-21T13:05:05Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475759 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162066 2475760 2026517 2025-06-21T13:05:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475760 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162067 2475761 2026516 2025-06-21T13:05:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475761 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162068 2475762 2026515 2025-06-21T13:05:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475762 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162069 2475763 2026514 2025-06-21T13:05:16Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475763 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162070 2475764 2026513 2025-06-21T13:05:19Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475764 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162071 2475766 2026512 2025-06-21T13:05:24Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475766 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162072 2475767 2026511 2025-06-21T13:05:42Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475767 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162073 2475768 2085350 2025-06-21T13:05:45Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475768 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162074 2475769 2026510 2025-06-21T13:05:49Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475769 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162075 2475770 2026509 2025-06-21T13:05:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475770 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162076 2475771 2026508 2025-06-21T13:05:57Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475771 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162077 2475772 2026507 2025-06-21T13:06:00Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475772 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162078 2475773 2254059 2025-06-21T13:06:04Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475773 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162079 2475774 2026505 2025-06-21T13:06:08Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475774 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162080 2475775 2026504 2025-06-21T13:06:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475775 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162081 2475777 2026503 2025-06-21T13:06:53Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475777 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162082 2475778 2026502 2025-06-21T13:06:55Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475778 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162083 2475779 2345192 2025-06-21T13:06:58Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475779 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162084 2475780 2026500 2025-06-21T13:07:02Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475780 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162085 2475781 2026499 2025-06-21T13:07:05Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475781 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162086 2475782 2026498 2025-06-21T13:07:08Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475782 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162087 2475783 2026497 2025-06-21T13:07:11Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475783 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162088 2475784 2026496 2025-06-21T13:07:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475784 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162089 2475785 2026495 2025-06-21T13:07:16Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475785 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162090 2475786 2026494 2025-06-21T13:07:19Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475786 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162091 2475788 2026493 2025-06-21T13:07:52Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475788 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162092 2475789 2026492 2025-06-21T13:07:57Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475789 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162093 2475790 2026491 2025-06-21T13:08:01Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475790 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162094 2475791 2026490 2025-06-21T13:08:05Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475791 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162095 2475792 2026489 2025-06-21T13:08:09Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475792 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162096 2475793 2026488 2025-06-21T13:08:13Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475793 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162097 2475794 2026487 2025-06-21T13:08:18Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475794 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162098 2475795 2026486 2025-06-21T13:08:23Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475795 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162099 2475796 2026485 2025-06-21T13:08:26Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475796 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162100 2475797 2026484 2025-06-21T13:08:31Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475797 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162101 2475799 2026483 2025-06-21T13:09:03Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475799 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162102 2475800 2026482 2025-06-21T13:09:07Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475800 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162103 2475801 2026481 2025-06-21T13:09:10Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475801 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162104 2475802 2026480 2025-06-21T13:09:14Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475802 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162105 2475803 2026479 2025-06-21T13:09:17Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475803 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162106 2475804 2026478 2025-06-21T13:09:21Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475804 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162107 2475805 2026477 2025-06-21T13:09:25Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475805 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162108 2475806 2026476 2025-06-21T13:09:29Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475806 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162109 2475807 2026475 2025-06-21T13:09:33Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475807 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162110 2475809 2026474 2025-06-21T13:09:43Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475809 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 162111 2475811 2345922 2025-06-21T13:10:19Z Toku 7678 Redireccion cap a [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 2475811 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Lista de las planetas menoras (1-1000)]] 19yty60lm75f12oj35sen4u2swkawr5 0 163514 2475899 2273839 2025-06-22T11:37:48Z 37.61.126.100 2475899 wikitext text/x-wiki {{Infobox Cap d'Estat |nom = Shavcat Mirziïòiev |imatge = Fichièr:Shavkat Mirziyoyev.jpg | títol = President d'{{Ozbequistan}} | debuta mandat1 = [[8 de setembre]] de [[2016]] | fin mandat1 = uèi | predecessor1 = [[Nigmatilla Yuldashev]] | successor1 = | títol2 = Primièr ministre d'{{Ozbequistan}} | Periòde_govèrn2 = entre lo [[12 de decembre]] de [[2003]] e lo [[14 de decembre]] de [[2016]] | Predecessor2 = [[Oʻtkir Sultonov]] | Successor2 = [[Abdulla Aripov]] | naissença = [[24 de julhet]] de [[1943]] | luòc naissença = Jizzakh, [[Ozbequistan]] | decès = | luòc decès = | nacionalitat = ozbec | religion = | conjunt = Ziroatkhon Hoshimova | profession = òme politic | partit = ''Oʻzbekiston Liberal Demokratik Partiyasi'' | emblèma = [[Fichièr:Emblem_of_Uzbekistan.svg|30px]] | lista = [[Lista dels presidents d'Ozbequistan|Presidents d'Ozbequistan]] }} '''Shavcat Mirziïòiev''' (n. 24 de julhet de 1943) es un òme politic [[Ozbequistan|ozbec]]. Primièr ministre dempuèi 2003, ven president per interim a la mòrt del president Ioldashev en setembre de 2016. Es elegit lo [[4 de decembre]] de [[2016]]. {{O|Mirziïòïev}} {{nais|1957}} ez1y3glhr0tw39px2d7xj52tvv785r3 0 170404 2475901 2116447 2025-06-22T11:40:31Z 37.61.126.100 2475901 wikitext text/x-wiki {{Cap d'estat o govèrn | Nom = Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев<br />Qasım-Jomart Kemelulı Toqayev<br />Cassim-Jomart Quemeloli Tocaiev | Imatge= [[Fichièr:Kassym-Jomart_Tokayev,_2005.jpg|180px]] | Títol_politic=President | Nacion= de {{Cazacstan}} | Periòde_govèrn1=Dempuèi lo [[20 de març]] de [[2019]] | Predecessor1= [[Norsoltan Nazarbaiev]] | Successor1= | Periòde_govèrn2= | Jorn_Naissença= [[17 de mai]] de [[1953]] | Luòc_Naissença= Almati, [[Cazacstan]] | Maridat_amb= | Profession= òme politic | Partit= Nur-Otan }} '''Cassim-Jomart Tocaiev''' (''Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев'' - ''Qasım-Jomart Kemelulı Toqayev'' en [[cazac]]), òme politic n. [[1945]], es lo president actual de [[Cazacstan]]. {{Clr}} {{dinastia|color1=|color2=lightblue|abans=[[Norsoltan Nazarbaiev]]|aprèp=en foncion|nom=[[Fichièr:Coat_of_arms_of_Kazakhstan.svg‎|50px]] <br /> [[Lista dels presidents de Cazacstan|President de Cazacstan]] <br /> [[20 de març]] de [[2019]] -<br />actualitat}} {{DEFAULTSORT:Tocaiev}} [[Categoria:Personalitat politica cazaca]] [[Categoria:Naissença en 1953]] lujv5ecq01l1uf1iuul5t8449424hka 0 171601 2475851 2131968 2025-06-22T08:01:36Z 77.152.53.218 Istòria, actualizacion demografia 2475851 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox Canton de França |carta=oc |nom=Canton de Cadors |imatge = Map canton code 31 07.svg | reg= [[Miègjorn-Pirenèus]] | dept={{Hauta Garona}} | arrt= [[Arrondiment de Tolosa]] |vila= [[Cadors]] |nbcom= 16 |canton=3107 |km²= 158.11 |cons=Alain Julian |datas= [[2011]]-[[2015]] |}} Le '''canton de Cadors ''' es ua anciana division administrativa de [[Gasconha]], situada dens l'[[arrondiment de Tolosa]], le [[departaments franceses|departament]] de [[Hauta Garona]] e la [[regions francesas|region]] de [[Miègjorn-Pirenèus]], ara d'{{Ocreg}}. Las 16 comunas son dempèi [[2015]] dens le [[canton de Legavin]] e son tanben de la [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas]] (residéncia : [[Granada (Nauta Garona)|Granada]]). La lenga autoctòna es l'occitan [[gascon]], dens sa varianta orientala. ==Composicion== {|class= "wikitable" !Nom !Width="135"|Còdi INSEE !Superficia (<small>km²</small>) !Populacion !Densitat (<small>ab/km²</small>) !Intercomunalitat |- |[[L'Agraulet Sent Nicolau]] |31265 |16,11 | {{popfr31|265}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|265}}/16.11) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Bèragarda e Senta Maria]] |31061 |11,66 | {{popfr31|061}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|061}}/11.66) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Bèrasèrra]] |31062 |3,39 | {{popfr31|062}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|062}}/3.39) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Brinhemont]] |31090 |21,96 | {{popfr31|090}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|090}}/21.96) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Cabanac e Seguenvila]] |31096 |10,18 | {{popfr31|096}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|096}}/10.18) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |'''[[Cadors]]''' |31098 |10,58 | {{popfr31|098}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|098}}/10.58) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Le Casterar]] |31120 |16,71 | {{popfr31|120}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|120}}/16.71) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Caubiac|Cauviac]] |31126 |7,99 | {{popfr31|126}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|126}}/7.99) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Còths]] |31156 |4,07 | {{popfr31|156}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|156}}/4.07) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Drudàs]] |31164 |11,17 | {{popfr31|164}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|164}}/11.17) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Garac]] |31209 |6,05 | {{popfr31|209}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|209}}/6.05) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Le Gres]] |31234 |8,13 | {{popfr31|234}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|234}}/8.13) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Pelapòrc (Nauta Garona)|Pelapòrc]] |31413 |10,38 | {{popfr31|413}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|413}}/10.38) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Poisigur]] |31444 |5,44 | {{popfr31|444}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|444}}/5.44) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[La Reula (Nauta Garona)|La Reula]] |31275 |8,88 | {{popfr31|275}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|275}}/8.88) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Vinhaus]] |31577 |4,04 | {{popfr31|577}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|577}}/4.04) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |} ==Istòria== Le canton de Cadors se creèc en 1790 <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 9 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 1801, quan le nombre deus cantons estoc demingat, le canton de Cadors se conservèc, gardèc las 15 comunas d'origina e ganhèc la comuna deu [[Le Casterar|Casterar]], deu [[canton de Granada (Nauta Garona)|Granada]] (le Casterar es plan lonh de Granada) <ref>fichas Cassini-EHESS de las comunas concernidas</ref>.</br> En 2014, quan hascón ua refòrma cantonala, le canton de Cadors estoc suprimit per las eleccions departamentalas de 2015, en aplicacion deu decret deu 13 de febrièr de 2014, e passèc dens le [[canton de Legavin]] per totas las comunas <ref>Légifrance https://www.legifrance.gouv.fr/loda/id/JORFTEXT000028621951 Decret n° 2014-152 del 13 de febrièr de 2014, que delimita les cantons dens le departament de la Hauta Garòna </ref>, en seguida de las leis deu 17 de mai de 2013 (lei organica 2013-402 e lei 2013-403)<ref> http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000027414225&categorieLien=id Lei n° 2013-403 deu 17 mai de 2013 relativa a l'eleccion deus conselhèrs departamentaus, deus conselhèrs municipaus e deus conselhièrs comunautaris, e que modifica le calendèr electorau, 17 de mai de 2013, site Journal officiel de la République française n° 0114 deu 18 de mai de 2013, p. 8242</ref>. ==Nòtas e referéncias== <references/> p4p9t853vuy6udg4nnifh1nd059k9ff 2475872 2475851 2025-06-22T09:34:00Z 77.152.53.218 2475872 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox Canton de França |carta=oc |nom=Canton de Cadors |imatge = Map canton code 31 07.svg | reg= [[Miègjorn-Pirenèus]] | dept={{Hauta Garona}} | arrt= [[Arrondiment de Tolosa]] |vila= [[Cadors]] |nbcom= 16 |canton=3107 |km²= 158.11 |cons=Alain Julian |datas= [[2011]]-[[2015]] |}} Le '''canton de Cadors ''' es ua anciana division administrativa de [[Gasconha]], situada dens l'[[arrondiment de Tolosa]], le [[departaments franceses|departament]] de [[Hauta Garona]] e la [[regions francesas|region]] de [[Miègjorn-Pirenèus]], ara d'{{Ocreg}}. Las 16 comunas son dempèi [[2015]] dens le [[canton de Legavin]] e son tanben de la [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas]] (residéncia : [[Granada (Nauta Garona)|Granada]]). La lenga autoctòna es l'occitan [[gascon]], dens sa varianta orientala. ==Composicion== {|class= "wikitable" !Nom !Width="135"|Còdi INSEE !Superficia (<small>km²</small>) !Populacion !Densitat (<small>ab/km²</small>) !Intercomunalitat |- |[[L'Agraulet Sent Nicolau]] |31265 |16,11 | {{popfr31|265}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|265}}/16.11) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Bèragarda e Senta Maria]] |31061 |11,66 | {{popfr31|061}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|061}}/11.66) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Bèrasèrra]] |31062 |3,39 | {{popfr31|062}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|062}}/3.39) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Brinhemont]] |31090 |21,96 | {{popfr31|090}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|090}}/21.96) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Cabanac e Seguenvila]] |31096 |10,18 | {{popfr31|096}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|096}}/10.18) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |'''[[Cadors]]''' |31098 |10,58 | {{popfr31|098}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|098}}/10.58) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Le Casterar]] |31120 |16,71 | {{popfr31|120}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|120}}/16.71) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Caubiac|Cauviac]] |31126 |7,99 | {{popfr31|126}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|126}}/7.99) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Còths]] |31156 |4,07 | {{popfr31|156}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|156}}/4.07) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Drudàs]] |31164 |11,17 | {{popfr31|164}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|164}}/11.17) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Garac]] |31209 |6,05 | {{popfr31|209}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|209}}/6.05) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Le Gres]] |31234 |8,13 | {{popfr31|234}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|234}}/8.13) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Pelapòrc (Nauta Garona)|Pelapòrc]] |31413 |10,38 | {{popfr31|413}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|413}}/10.38) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Poisigur]] |31444 |5,44 | {{popfr31|444}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|444}}/5.44) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[La Reula (Nauta Garona)|La Reula]] |31275 |8,88 | {{popfr31|275}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|275}}/8.88) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Vinhaus]] |31577 |4,04 | {{popfr31|577}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|577}}/4.04) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |} ==Istòria== Le canton de Cadors se creèc en 1790 <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 9 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 1801, quan le nombre deus cantons estoc demingat, le canton de Cadors se conservèc, gardèc las 15 comunas d'origina e ganhèc la comuna deu [[Le Casterar|Casterar]], deu [[canton de Granada (Nauta Garona)|canton de Granada]] (le Casterar es plan lonh de Granada, èra benlèu la rason) <ref>fichas Cassini-EHESS de las comunas concernidas</ref>.</br> En 2014, quan hascón ua refòrma cantonala, le canton de Cadors estoc suprimit per las eleccions departamentalas de 2015, en aplicacion deu decret deu 13 de febrièr de 2014, e passèc dens le [[canton de Legavin]] per totas las comunas <ref>Légifrance https://www.legifrance.gouv.fr/loda/id/JORFTEXT000028621951 Decret n° 2014-152 del 13 de febrièr de 2014, que delimita les cantons dens le departament de la Hauta Garòna </ref>, en seguida de las leis deu 17 de mai de 2013 (lei organica 2013-402 e lei 2013-403)<ref> http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000027414225&categorieLien=id Lei n° 2013-403 deu 17 mai de 2013 relativa a l'eleccion deus conselhèrs departamentaus, deus conselhèrs municipaus e deus conselhièrs comunautaris, e que modifica le calendèr electorau, 17 de mai de 2013, site Journal officiel de la République française n° 0114 deu 18 de mai de 2013, p. 8242</ref>. ==Nòtas e referéncias== <references/> {{Portal Gasconha}} c1415ewmp2dnlr9s1iuzb5cetxv9a6u 0 171716 2475852 2474279 2025-06-22T08:02:30Z 77.152.53.218 /* Istòria */ 2475852 wikitext text/x-wiki {{Infobox Canton de França |carta=oc |nom=Canton de Granada |imatge = Map canton code 31 15.svg | reg= [[Miègjorn-Pirenèus]] | dept={{Hauta Garona}} | arrt= [[Arrondiment de Tolosa]] |vila= [[Granada (Nauta Garona)|Granada]] |nbcom= 15 |canton= 3115 |km²= 237.7 |cons= Véronique Volto |datas= [[2008]]-[[2015]] |}} Lo '''canton de Granada''' es ua anciana division administrativa de [[Gasconha]] e de [[Lengadòc]], situada dens l'[[arrondiment de Tolosa]], le [[departaments franceses|departament]] de [[Hauta Garona]] e la [[regions francesas|region]] de [[Miègjorn-Pirenèus]], ara d'{{Ocreg}}. 13 de las 15 comunas son despuish [[2015]] dens le [[canton de Legavin]] e la [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas]] (SIREN 200071314) e las autas duas son dens le [[canton de Blanhac]] e [[Tolosa Metropòli]]. La lenga autoctòna es l'occitan [[gascon]], dens sa varianta orientala, o l'occitan [[lengadocian]], dens sa varianta meridionala, le tot mei o mens de transicion. ==Composicion== {|class= "wikitable" !Nom !Width="135"|Còdi INSEE !Superficia (<small>km²</small>) !Populacion !Densitat (<small>ab/km²</small>) !Intercomunalitat |- |[[Aussona]] |31032 |13,76 | {{popfr31|032}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|032}}/13.76) round 2}}}} |[[Tolosa Metropòli]] |- |[[Bretz]] |31089 |8,41 | {{popfr31|089}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|089}}/8.41) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Le Burgau]] |31093 |24,18 | {{popfr31|093}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|093}}/24.18) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Daus]] |31160 |16,88 | {{popfr31|160}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|160}}/16.88) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |'''[[Granada (Nauta Garona)|Granada]]''' |31232 |37,01 | {{popfr31|232}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|232}}/37.01) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Larran]] |31592 |16,36 | {{popfr31|592}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|592}}/16.36) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Launac]] |31281 |22,32 | {{popfr31|281}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|281}}/22.32) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Menvila]] |31338 |5,07 | {{popfr31|338}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|338}}/5.07) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Mervila]] |31341 |30,68 | {{popfr31|341}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|341}}/30.68) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Montagut de Sava]] |31356 |12,65 | {{popfr31|356}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|356}}/12.65) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Ondas]] |31403 |6,57 | {{popfr31|403}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|403}}/6.57) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Selh]] |31541 |6,16 | {{popfr31|541}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|541}}/6.16) round 2}}}} |[[Tolosa Metropòli]] |- |[[Sent Cesèrt]] |31473 |8,94 | {{popfr31|473}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|473}}/8.94) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Sent Pau de Sava]] |31507 |5,07 | {{popfr31|507}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|507}}/5.07) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |[[Tilh (Nauta Garona)|Tilh]] |31553 |23,68 | {{popfr31|553}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|553}}/23.68) round 2}}}} |[[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |- |} ==Istòria== Le canton de Granada se creèc en 1790 <ref name = locng>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 20 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 1801, quand le nombre deus cantons estoc demingat, le canton de Granada se conservèc e ganhèc las comunas d'[[Aussona]] e de [[Selh]], deu [[canton de Blanhac]], suprimit, de [[Daus]] e de [[Montagut de Sava]], deu canton de [[Levinhac (Savés)|Levinhac]], suprimit <ref>fichas Cassini-EHESS de las comunas concernidas</ref>. La comuna d'[[Ondas]] èra en 1790 deu canton de Granada, en l'an VIII deu canton de [[Castèlnau d'Estretasfonts]], en l'an IX (1801), de [[Frontonh]]; tornèc au canton de Granada peu decret deu 5 de mai de 1947 <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 34 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. La comuna de [[Larran]] se creèc en se destacar de Granada peu decret deu 18 de junh de 1955 <ref name = locng/>. </br> En 2014, quan hascón ua refòrma cantonala, le canton de Granada estoc suprimit per las eleccions departamentalas de 2015, en aplicacion deu decret deu 13 de febrièr de 2014, e passèc dens le [[canton de Blanhac]] per Aussona e Selh (que i èran dejà abans 1801) e dens le [[canton de Legavin]] per las autas tretze comunas <ref>Légifrance https://www.legifrance.gouv.fr/loda/id/JORFTEXT000028621951 Decret n° 2014-152 del 13 de febrièr de 2014, que delimita les cantons dens le departament de la Hauta Garòna </ref>, en seguida de las leis deu 17 de mai de 2013 (lei organica 2013-402 e lei 2013-403)<ref> http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000027414225&categorieLien=id Lei n° 2013-403 deu 17 mai de 2013 relativa a l'eleccion deus conselhèrs departamentaus, deus conselhèrs municipaus e deus conselhièrs comunautaris, e que modifica le calendèr electorau, 17 de mai de 2013, site Journal officiel de la République française n° 0114 deu 18 de mai de 2013, p. 8242</ref>. ==Nòtas e referéncias== <references/> qfds4uawdtl7d1oh1n4khgk0f6f7t9h 0 174487 2475871 2446135 2025-06-22T09:24:21Z Ziv 56933 - Copyvio 2475871 wikitext text/x-wiki {{Unicode chinés}} {{Infobox Malhum de transpòrt en comun | carta = mètro | logo = | legenda-logo = Logo del mètro de Wuhan | talha-logo = 100 | imatge = Rolling stock NO. A62 of Wuhan Metro Line 1.jpg | legenda = | mapa = Wuhan Metro bilingual map.png | legenda-mapa = Mapa del malhum en 2019. | nom = Mètro de Wuhan<br><small>{{zh}} ''武漢地鐵''</small> | situacion = [[Wuhan]],<br>{{China}} | tipe = [[Mètro]] | debut = [[2004]] | longor = {{Unitat|334.3|km}} | linhas = 9 | estacions = 225<ref>{{en}} [http://www.urbanrail.net/as/cn/wuhan/wuhan.htm UrbanRail.Net – Wuhan]</ref> | trens = | frequentacion = {{Unitat|73000000|passatgièrs}} per an<small> (2011)</small> | escartament_ralhs = {{Unitat|1435|mm}} | proprietari = | espleitador = | vitessa_mejana = | vitessa_maximala = | linhas_del_malhum = 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 11, Yangluo }} Lo '''mètro de Wuhan''' (en [[chinés]] : 武漢地鐵) es un dels sistèmas de [[transpòrt en comun]] de [[Wuhan]], capitala de la província de [[Hubei]], al centre de la [[Republica Populara de China]]. Dempuèi 2018, lo malhum compta 9 linhas. == Istòria == {{...}} La circulacion foguèt temporàriament completament ininterrompuda pendent 65 jorns<ref name=":0">{{Fr}} [http://french.xinhuanet.com/2020-03/28/c_138926493.htm Chine : reprise des services de métro dans la ville de Wuhan], ''[[Xinhua]]'', 28 de març de 2020.</ref> del [[23 de genièr]] de [[2020]]<ref>{{Fr}} François Duclos, [https://www.air-journal.fr/2020-01-23-coronavirus-laeroport-de-wuhan-presque-ferme-5217741.html Coronavirus : l’aéroport de Wuhan presque fermé], ''Air Journal'', 23 de genièr de 2020.</ref><ref>{{Fr}} [http://french.xinhuanet.com/photo/2020-03/30/c_138930344.htm Chine : réouverture du métro à Wuhan], ''[[Xinhua]]'', 30 de març de 2020.</ref> al [[27 de març]] de [[2020]]<ref name=":0" /> en rason de la [[pandèmia de Covid-19]]. == Material rotlant == {{Article detalhat|Material rotlant del mètro de Wuhan}} <gallery> Rolling stock NO. A62 of Wuhan Metro Line 1.jpg|Linha 1 Rolling Stock of Wuhan Metro Line 2 2018-02-13 (2).jpg|Linha 2 Rolling Stock of Wuhan Metro Line 3 2018-02-13.jpg|Linha 3 NO. D51 train of Wuhan Metro Line 4.jpg|Linha 4 Rolling stock of Wuhan Metro Line 6.jpg|Linha 6 NO.G03 Train of Wuhan Metro Line 7.jpg|Linha 7 武汉地铁8号线列车(3).jpg|Linha 8 Rolling Stock of Wuhan Metro Line 11 02APR2018 (05).jpg|Linha 11 Rolling Stock of Wuhan Metro Yangluo Line (3).jpg|Linha Yangluo Train Interior of Wuhan Metro Line 7 (1).jpg|Interior d'un tren de la linha 7 武汉轨道交通11号线车厢内部 (2).jpg|Interior d'un tren de la linha 11 武汉地铁8号线三金潭车辆段.jpg|Depaus Sanjintan de la linha 8 </gallery> == Nòtas e referéncias == <references /> == Vejatz tanben == {{Sisterlinks|commons=Category:Wuhan Metro}} === Articles ligats === * [[Wuhan]] * [[Tramvai de Wuhan]] [[Categoria:Mètro de China|Wuhan]] ezo2zn7p9cbho86ganevuspz111zw7r 0 192495 2475876 2383807 2025-06-22T09:41:46Z Nicolas Eynaud 6858 2475876 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} [[Fichièr:Cumania (1200) eng.png|thumb|right|Extension dau territòri coman a son apogèu vèrs [[1200]].]] Lei '''Comans''' (tanben dichs '''Kipchaks''' ò '''Polovtses''') son un [[pòble]] [[Empèris nomadas|nomada]] de l'[[estèpa]] [[eurasia]]tica que visquèt de la vau de [[Danubi]] au [[Lac Balkhash]] entre lei sègles [[sègle IX|IX]] e [[sègle XIII|XIII]]. Participèron ai guèrras còntra lei [[Pechenègs]] avans de menar d'incursions còntra lei reiaumes sedentaris d'[[Euròpa Orientala]] e d'[[Asia Centrala]]. Desvolopèron tanben d'activitats comercialas amb lei marchands italians a partir dei comptadors de [[Crimèa]]. Agantèron son apogèu au començament dau [[sègle XIII]] après la presa e lo pilhatge de [[Kiev]] mai se dispersèron rapidament après aquela victòria, victimas deis invasions [[Empèri Mongòl|mongòlas]]. Lei subrevivents foguèron integrats e pauc a pauc assimilats ai pòbles d'[[Euròpa Orientala]] e d'[[Asia Centrala]], especialament en [[Ongria]] e en [[Romania]]. == Istòria == [[Fichièr:Kraskovo21FotoThalerTamas.JPG|thumb|right|Pintura murala representant un combat entre [[Ongria|Magiars]] e Comans.]] Lei Comans serián originaris de la [[Siberia|Siberia Orientala]] e aurián migrat, dins lo corrent dau [[sègle IX]], en direccion de l'[[oèst]] vèrs la vau bassa de [[Vòlga]]. Puei, serián arribats en [[Euròpa Orientala]] durant lo [[sègle XI]]. Durant aqueu periòde, èran associats ai [[Khanat Kimek|Kimeks]], un [[pòble]] [[Turcs|turc]] installat entre [[Ob]] e [[Irtysh]]. Pasmens, se separèron vèrs [[1050]] e lei Comans ataquèron lei [[Pechenègs]], un autre [[pòble]] [[Empèris nomadas|nomada]], per s'installar sus un territòri anant de la [[Mar Negra]] a [[Irtysh]]. A la diferéncia d'autrei pòbles de l'[[estèpa]], fondèron pas un khanat unificat mai gardèron au contrari una organizacion tribala mantenent l'autonòmia dei khans locaus. De la fin dau [[sègle XI]] au començament dau [[sègle XII]], intrèron en guèrra còntra [[Kwarezm]], la dinastia dei Karakhanidas, la [[Rus' de Kiev]] e lei [[Ongria|Magiars]]. Segon un mecanisme frequent dins l'[[istòria]] dei [[pòbles]] [[Empèris nomadas|nomadas]], adoptèron pauc a pauc de trachs [[cultura]]us eissits deis [[Estat]]s sedentaris atacats e se convertiguèron a l'[[islam]] ò au [[cristianisme]] au contacte dei pòbles d'[[Asia Centrala]] e d'[[Euròpa Orientala]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Iaroslav Lebedynsky, ''Les Nomades, Les peuples nomades de la steppe des origines aux invasions mongoles (IXe siècle av. J.-C. - XIIIe siècle après J.-C.)'', Éditions Errance, 2017, pp. 256-260.</ref>. Puei, lei tribüs occidentalas participèron largament ai [[guèrra civila|guèrras civilas]] que minèron la [[Rus' de Kiev]]. En particular, en [[1203]], participèron a la presa e au pilhatge de [[Kiev]]. Lei Comans agantèron alora son apogèu amb una extension fins a la vau bassa de [[Danubi]]. Dins aquò, tre leis [[ans 1220]], deguèron faciar l'avançada dei [[Empèri Mongòl|Mongòls]]. En fàcia de l'amplor de la menaça, lei Comans s'alièron amb de principats [[Russia|rus]] mai foguèron batuts mai foguèron esquichats a la [[batalha de Kalka]] en [[1223]] per leis armadas de [[Jebe]] e [[Subotai]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' David Nicolle e Viacheslav Shpakovsky, ''Kalka River 1223 : Genghiz Khan’s Mongols invade Russia'', vol. 98, Osprey Publishing, coll. « Campaign », 2001.</ref>. Puei, entre [[1238]] e [[1241]], lei Comans foguèron vencuts per leis òrdas de [[Batu]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Florin Curta, ''Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250'', Cambridge University Press, 2006, p. 409.</ref>. Après la pèrda de son territòri, se dispersèron dins plusors regions d'[[Euròpa Orientala]] e d'[[Asia Centrala]]. En particular, de grops importants se mesclèron amb lei [[Tatars de Crimèa]], lei Nogaïs, lei [[Bachkirs]] e lei [[Cazacstan|Cazacs]]. A l'oèst, foguèron invitats per lo rèi d'[[Ongria]] dins lei regions dau nòrd-èst dei [[Balcans]]. I participèron a la fondacion dei principats de [[Moldàvia (estat)|Moldàvia]] e de [[Valaquia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' László Rásonyi, « Contributions à l’histoire des premières cristallisations d’état des Roumains : L’origine des Basarab » dins ''Archivum Europae Centro Orientalis'', I, 1935, pp. 240, 242 e 253.</ref>. == Organizacion == [[Fichièr:0925 Kipchak style helmet 13th c.JPG|thumb|right|Masca de combat coman.]] Lei Comans son mau coneguts e èran probablament pauc nombrós. De mai, après sa desfacha còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]], foguèron rapidament assimilats per d'autrei pòbles. Per aquelei rasons, an laissat pauc de vestigis [[arqueologia|arqueologics]]. Segon lei tèxtes per d'autors dau periòde, èran relativament similars ais autrei pòbles de l'[[estèpa]]. Lei [[cavau]]s, lei [[tenda]]s de [[feutre (textil)|feutre]] e una importanta activitat de [[norrigatge]] permetent de produrre de [[carn]], de [[lach]] e de [[fromatge]]s èran lo centre de lor societat. A la [[guèrra]], lei [[cavalariá|cavaliers]] armats d'un [[arc composit]] tenián un ròtle important. De particularitats culturalas notadas èran lo pòrt de [[masca]]s de proteccion durant lei combats e de la [[mostacha]] per leis òmes. La [[lenga]] parlada per lei Comans es descricha coma una mena de [[turc]]. Foguèt fòrça utilizada en [[Crimèa]] per lei cambis amb lei [[comèrci|marchands]] [[Itàlia|italians]]. En particular, un document escrich dins aquela [[lenga]], lo ''[[Codex Cumanicus]]'', es conservada a la [[Bibliotèca Marciana de Venècia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Sévérien Salaville, « Un manuscrit chrétien en dialecte turc : le « Codex cumanicus » », ''Échos d’Orient'', vol. 14, n° 90, 1911, pp. 278-286.</ref>. De mai, aquela influéncia [[economia|economica]] s'obsèrva dins la [[toponomia]] dei país d'Euròpa de l'Èst<ref>Per exemple, una origina comana es atestada per lei noms de [[Kumanovo]] en [[Macedònia del Nòrd|Macedònia dau Nòrd]], [[Comanesti]] e [[Comana (Romania)|Comana]] en [[Romania]], [[Kumane (Novi Becej)|Kumane]] en [[Serbia]], Polovtsy en [[Bielorussia]], Polovtsy en [[Russia]], [[Kumanite]] en [[Bulgaria]], etc. Dins d'autrei regions dau mond, se pòu citar Kuman en [[Xinjiang]].</ref>. Pasmens, lo coman dispareguèt au començament dau sègle XX<ref>D'un biais curiós, lei darriers locutors foguèron de [[judaïsme|judieus]] e d'[[Armenia|Armèni]]s eissits de comunautat aguent adoptat lo coman coma lenga après aver abandonat [[Anatolia]] au [[sègle XI]] en causa deis invasions turcas.</ref>. == Religion == Lei Comans se convertiguèron a l'[[islam]] e au [[cristianisme]] en causa de la multiplicacion dei contactes amb leis [[Estat]]s sedentaris e de sei [[comèrci|marchands]]. Lo [[cristianisme]] se difusèt ainsi dins lei [[tribü]]s occidentalas a partir dau [[sègle XI]] e un [[clergat]] important existiá en [[1120]]. L'[[islam]]izacion dei Comans d'[[Asia Centrala]] comencèt au [[sègle XII]]. Pasmens, la conversion dei Comans au [[monoteïsme]] èra pas acabat coma o mòstran lei funeralhas [[paganisme|paganas]] celebradas en [[1241]] en onor d'un cap coman au servici de l'[[Estat latin de Constantinòble]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Geoffroy de Ville-Hardouin (trad. du Cange), « Mémoires de Geoffroy de Ville-Hardouin », dins ''Décadence de l’Empire latin'', 1824, pp. 499–500.</ref>. == Annèxas == === Liames intèrnes === * ''[[Codex Cumanicus]]''. * [[Empèris nomadas]]. * [[Estèpa]]. === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Michel Balard e Alain Ducellier, ''Migrations et diasporas méditerranéennes (Xe -XVIe siècles)'', Actes du Colloque de Conques (octòbre de 1999), Publications de la Sorbonne, 2002. * '''[[francés|(fr)]]''' Bernard Le Calloc'h, ''Des asiatiques en Hongrie : Khazars, Kabars et Alains'', L'Harmattan, 2013. * '''[[francés|(fr)]]''' Robert de Clari, ''La Conquête de Constantinople'', Bibliothèque de la Pléiade, « Historiens et Chroniqueurs du Moyen Age », Gallimard, 1952. * '''[[anglés|(en)]]''' Peter B. Golden, ''Nomads and their Neighbours in the Russian Steppe : Turks, Khazars and Quipchaqs'', Ashgate, 2003. * '''[[anglés|(en)]]''' András Pálóczi-Horváth, ''Pechenegs, Cumans, Iasians : steppe peoples in medieval Hungary'', Corvina, 1989. * '''[[anglés|(en)]]''' István Vásáry, ''Cumans and Tatars : Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185–1365'', Cambridge University Press, 2005. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> hqqo9yjkl3416esn10rs4vaqai0tgzt 0 199284 2475849 2471213 2025-06-22T00:01:02Z François Fontan 58351 Gap 2475849 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Entrainement rapaces marseille.jpg|vinheta|<bdi>'''Gap''', equipa amb la quala a jogat e a tanben entrainada.</bdi>]] '''Philippe Comba''', nascut lo [[19 de febrièr]] de 1960 a [[Gap]], en França es un jogaire professional francés d'origina [[Occitan|occitana]] de [[Oquei sus glaç|òquei sus glaç]] vengut entrainaire. == Carrièra == === Coma jogaire === Philippe Comba debuta pendent la sason 1977-1978 a tot escàs 17 ans. Entre sortir de la sason, coneis son primièr títol de Champion de França. Demòra en tot 19 sasons sus lo malhòt [[blau]], coneissent la Division 1 pendent sas darrièras annadas a la ''[[Blâche]]''. Empòrta la ''Copa dels As'' en 1986 e lo campionat de Division 1 pendent la sason 1995-1996. De 1996 a 1998, jòga pel club d'[[Ais de Provença]] en Division 3 puèi en Division 2. Acaba sa carrièra en 2000 amb los [[Bocanièrs de Tolon]]. Es uèi educator esportiu a la vila de [[Gap]]. === Coma entrainaire === En 1989, pren las comandas de l'equipa de [[Rapaces de Gap|Gap]] mentre que n'es egalament jogaire. A la fin de la sason, es remplaçat per [[Daniel Galland]]. Es tornarmai entrainaire entre 1992 e 1995 e entre 2001 e 2003, un còp sa carrièra de jogaire acabada. Pendent l'auton 2003, es brèvament nommat entrainaire dels [[Dracs Rogs de Briançon]] en remplaçament de [[Juha Jokiharju]] abans qu'[[Antoine Lucien Basile]] o remplace pas a far un trabalh de sason. [[Categoria:Jogaire occitan de òquei]] [[Categoria:Gap]] aou33328vw29g0bug2ohcy1d5pnn9jr 0 199467 2475835 2025-06-21T17:15:42Z Tegest Vonis 50715 Redireccion cap a [[Tèrra rara]] 2475835 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Tèrra rara]] sig27wxji754lx0osi6kfdd2pz91ark 0 199468 2475836 2025-06-21T18:37:58Z Tegest Vonis 50715 Creacion de la pagina amb « {{Dialècte Niçard}} [[Imatge:Globe terrestre de Jacques Vau de Claye (1583).gif|thumb|Carta dei ''Terra Australis'' publicada en lo 1583.]] '''''Terra Australis''''' es un [[continent]] imaginari dins l'emisfèri sud entre [[Austràlia]] e [[Patagònia]] per lu cartografes europèus entre lu sègles XV e XVIII. En efècte, li teorias de l'equilibri dau periòde permetián de conjecturar la preséncia d'un important continent au [[pòle Sud]] en rason de l... » 2475836 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Niçard}} [[Imatge:Globe terrestre de Jacques Vau de Claye (1583).gif|thumb|Carta dei ''Terra Australis'' publicada en lo 1583.]] '''''Terra Australis''''' es un [[continent]] imaginari dins l'emisfèri sud entre [[Austràlia]] e [[Patagònia]] per lu cartografes europèus entre lu sègles XV e XVIII. En efècte, li teorias de l'equilibri dau periòde permetián de conjecturar la preséncia d'un important continent au [[pòle Sud]] en rason de la proporcion relativament febla de tèrras emergidis dins lo rèsta de l'emisfèri sud<ref>John Noble Wilford, ''The Mapmakers, the Story of the Great Pioneers in Cartography from Antiquity to Space Age'', Vintage Books, Random House, 1982, p. 139.</ref>. La quista per trobar aqueli tèrras menèt a la descobèrta dau [[Antartida|continent antartic]]. == Ligams intèrnes == * [[Antartida]] == Bibliografia == * L. Ivanov e N. Ivanova, ''The World of Antarctica'', Generis Publishing, 2022, pp. 65–68. g2qxjy3yofr9p5hgt370zg7or0iponz 2475837 2475836 2025-06-21T18:38:37Z Tegest Vonis 50715 2475837 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Niçard}} [[Imatge:Globe terrestre de Jacques Vau de Claye (1583).gif|thumb|Carta dei ''Terra Australis'' publicada en lo 1583.]] '''''Terra Australis''''' es un [[continent]] imaginari dins l'emisfèri sud entre [[Austràlia]] e [[Patagònia]] per lu cartografes europèus entre lu sègles XV e XVIII. En efècte, li teorias de l'equilibri dau periòde permetián de conjecturar la preséncia d'un important continent au [[pòle Sud]] en rason de la proporcion relativament febla de tèrras emergidis dins lo rèsta de l'emisfèri sud<ref>John Noble Wilford, ''The Mapmakers, the Story of the Great Pioneers in Cartography from Antiquity to Space Age'', Vintage Books, Random House, 1982, p. 139.</ref>. La quista per trobar aqueli tèrras menèt a la descobèrta dau [[Antartida|continent antartic]]. == Ligams intèrnes == * [[Antartida]] == Bibliografia == * L. Ivanov e N. Ivanova, ''The World of Antarctica'', Generis Publishing, 2022, pp. 65–68. == Nòtas e referéncias == <references/> 6rrjb0r9bpkrrb9a2p8abw1ux3f4dqm 2475838 2475837 2025-06-21T18:39:04Z Tegest Vonis 50715 2475838 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Niçard}} [[Imatge:Globe terrestre de Jacques Vau de Claye (1583).gif|thumb|Carta dei ''Terra Australis'' publicada en lo 1583.]] '''''Terra Australis''''' es un [[continent]] imaginari dins l'emisfèri sud entre [[Austràlia]] e [[Patagònia]] per lu [[Cartografia|cartografes]] [[Euròpa|europèus]] entre lu sègles XV e XVIII. En efècte, li teorias de l'equilibri dau periòde permetián de conjecturar la preséncia d'un important continent au [[pòle Sud]] en rason de la proporcion relativament febla de tèrras emergidi dins lo rèsta de l'emisfèri sud<ref>John Noble Wilford, ''The Mapmakers, the Story of the Great Pioneers in Cartography from Antiquity to Space Age'', Vintage Books, Random House, 1982, p. 139.</ref>. La quista per trobar aqueli tèrras menèt a la descobèrta dau [[Antartida|continent antartic]]. == Ligams intèrnes == * [[Antartida]] == Bibliografia == * L. Ivanov e N. Ivanova, ''The World of Antarctica'', Generis Publishing, 2022, pp. 65–68. == Nòtas e referéncias == <references/> hv11uzteuecd6bc6gab9cesifamkgdl 0 199469 2475839 2025-06-21T18:42:07Z Tegest Vonis 50715 Creacion de la pagina amb « {{Dialècte Niçard}} '''Gabriel de Castilla''' (1577, [[Palencia]] - 1620, [[Lima]]) es un explorator e navegaire espanhòu. == Ligams intèrnes == * [[Antartida]]. == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> » 2475839 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Niçard}} '''Gabriel de Castilla''' (1577, [[Palencia]] - 1620, [[Lima]]) es un explorator e navegaire espanhòu. == Ligams intèrnes == * [[Antartida]]. == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> saorz2v4bkuow2mfb8tj5g57mynu875 2475840 2475839 2025-06-21T18:44:37Z Tegest Vonis 50715 2475840 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Niçard}} '''Gabriel de Castilla''' (1577, [[Palencia]] - 1620, [[Lima]]) es un explorator e navigator espanhòu. En lo 1603, menèt un viatge d'exploracion au sud d'[[America]] e raportèt l'observacion de [[Montanha|montanhas]] cubèrti de [[Nèu|neu]] a la [[Latitud|latituda]] 64° S. Aquò es sovent considerat coma la primiera observacion dirècta dau [[Antartida|continent antartic]], mas la sieua importància non foguèt compresa a aquela epòca. == Ligams intèrnes == * [[Antartida]]. == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> 3c0apzetm34g405isd9chauu072n34o 2475841 2475840 2025-06-21T18:45:57Z Tegest Vonis 50715 2475841 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Niçard}} '''Gabriel de Castilla''' (1577, [[Palencia]] - 1620, [[Lima]]) es un explorator e navigator espanhòu. En lo 1603, menèt un viatge d'exploracion au sud d'[[America]] e raportèt l'observacion de [[Montanha|montanhas]] cubèrti de [[Nèu|neu]] a la [[Latitud|latituda]] 64° S. Aquò es sovent considerat coma la primiera observacion dirècta dau [[Antartida|continent antartic]], mas la sieua importància non foguèt compresa a aquela epòca. == Ligams intèrnes == * [[Antartida]]. == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> {{DEFAULTSORT:Castilla, Gabriel de}} ist6cvijh76joeqwjizwaby2sgghng6 2475842 2475841 2025-06-21T18:46:44Z Tegest Vonis 50715 /* Bibliografia */ 2475842 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Niçard}} '''Gabriel de Castilla''' (1577, [[Palencia]] - 1620, [[Lima]]) es un explorator e navigator espanhòu. En lo 1603, menèt un viatge d'exploracion au sud d'[[America]] e raportèt l'observacion de [[Montanha|montanhas]] cubèrti de [[Nèu|neu]] a la [[Latitud|latituda]] 64° S. Aquò es sovent considerat coma la primiera observacion dirècta dau [[Antartida|continent antartic]], mas la sieua importància non foguèt compresa a aquela epòca. == Ligams intèrnes == * [[Antartida]]. == Bibliografia == * Jorge Berguño, « El descubrimiento de las islas Shetland del Sur », ''Boletín Antártico Chileno'', vol. 9, n°2, 1989, p. 30. == Nòtas e referéncias == <references/> {{DEFAULTSORT:Castilla, Gabriel de}} sy6acggae9nylkxb5ajlce3aseobfqe 0 199470 2475869 2025-06-22T08:55:10Z 77.152.53.218 Creacion de la pagina amb « {{Dialècte Gascon}} {{Infobox Gropament de comunas |nom={{PAGENAME}} |pais=França|lenga=oc |imatges= |reg= {{Occitània (Region)}} |dept={{Nauta Garona}} |créacion=1èr de gèr de [[2017]] |nbcom=29 |caplòc=[[Granada (Nauta Garona)|Granada]] |president= Jean-Paul Delmas (divèrs esquèrra), [[cònsol]] de [[Granada (Nauta Garona)|Granada]] |pop=35 414 |datapop=[[2021]] |superf= 374.60 km2 |ectaras=37 460 |dens= 95 |budget= |sitweb= https://www.hautstolo... » 2475869 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox Gropament de comunas |nom={{PAGENAME}} |pais=França|lenga=oc |imatges= |reg= {{Occitània (Region)}} |dept={{Nauta Garona}} |créacion=1èr de gèr de [[2017]] |nbcom=29 |caplòc=[[Granada (Nauta Garona)|Granada]] |president= Jean-Paul Delmas (divèrs esquèrra), [[cònsol]] de [[Granada (Nauta Garona)|Granada]] |pop=35 414 |datapop=[[2021]] |superf= 374.60 km2 |ectaras=37 460 |dens= 95 |budget= |sitweb= https://www.hautstolosans.fr/ |imatgesfin= |}} La '''Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas''' es una intercomunalitat [[França|de la Republica Francesa]], situada dens lo [[departament francés|departament]] de la [[Hauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}},<small> ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. Son còdi SIREN es 200071314. * Ficha Banatic : [https://www.banatic.interieur.gouv.fr/intercommunalite/200071314-cc-des-hauts-tolosans] * Ficha INSEE : [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=EPCI-200071314]. ==Istòria== Lo 1èr de genièr 2017, la comunautat de comunas resultèc de la fusion de la CC deus Tuquets de Cadors (residéncia [[Cadors]]) e de la CC de Sava e Garòna (residéncia [[Granada (Nauta Garona)|Granada]]) <ref>pdf ''Arrêté portant fusion de la communauté de communes de Save et Garonne et de la communauté de communes des Coteaux de Cadours.'' https://www.haute-garonne.gouv.fr/content/download/20357/147326/file/recueil-31-2016-226-recueil-des-actes-administratifs-special.pdf, site Prefectura de la Hauta Garòna, 14/12/2016, paginas 10-26</ref>. Le nom èra au començament ''Comunautat de comunas de Sava Garòna e Tuquets de Cadors'' e vengóc le 1er de gèr de 2018 ''Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas''. ==Composicion== Esquematicament, le territòri de l'intercomunalitat correspond aus ancians cantons de [[canton de Granada (Nauta Garona)|Granada]] e de [[canton de Cadors|Cadors]], mès duas comunas deu canton de Granada i son pas : [[Aussona]] e [[Selh|Sèlh]], de [[Tolosa Metropòli]]. </br> Le nom de la comuna es seguit deu nom de l'[[intercomunalitat]] precedenta. {|class= "wikitable" !Nom !Width="135"|Còdi INSEE !Superficia (<small>km²</small>) !Populacion !Densitat (<small>ab/km²</small>) ! Anciana intercomunalitat |- |[[L'Agraulet Sent Nicolau]] |31265 |16,11 | {{popfr31|265}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|265}}/16.11) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Bèragarda e Senta Maria]] |31061 |11,66 | {{popfr31|061}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|061}}/11.66) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Bèrasèrra]] |31062 |3,39 | {{popfr31|062}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|062}}/3.39) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Brinhemont]] |31090 |21,96 | {{popfr31|090}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|090}}/21.96) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Cabanac e Seguenvila]] |31096 |10,18 | {{popfr31|096}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|096}}/10.18) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |'''''[[Cadors]]''''' |31098 |10,58 | {{popfr31|098}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|098}}/10.58) round 2}}}} | Tuquets de Cadors (residéncia) |- |[[Le Casterar]] |31120 |16,71 | {{popfr31|120}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|120}}/16.71) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Caubiac|Cauviac]] |31126 |7,99 | {{popfr31|126}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|126}}/7.99) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Còths]] |31156 |4,07 | {{popfr31|156}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|156}}/4.07) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Drudàs]] |31164 |11,17 | {{popfr31|164}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|164}}/11.17) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Garac]] |31209 |6,05 | {{popfr31|209}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|209}}/6.05) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Le Gres]] |31234 |8,13 | {{popfr31|234}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|234}}/8.13) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Pelapòrc (Nauta Garona)|Pelapòrc]] |31413 |10,38 | {{popfr31|413}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|413}}/10.38) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Poisigur]] |31444 |5,44 | {{popfr31|444}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|444}}/5.44) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[La Reula (Nauta Garona)|La Reula]] |31275 |8,88 | {{popfr31|275}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|275}}/8.88) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Vinhaus]] |31577 |4,04 | {{popfr31|577}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|577}}/4.04) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Bretz]] |31089 |8,41 | {{popfr31|089}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|089}}/8.41) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Le Burgau]] |31093 |24,18 | {{popfr31|093}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|093}}/24.18) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Daus]] |31160 |16,88 | {{popfr31|160}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|160}}/16.88) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |'''[[Granada (Nauta Garona)|Granada]]''' (residéncia) |31232 |37,01 | {{popfr31|232}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|232}}/37.01) round 2}}}} | Sava e Garòna (residéncia) |- |[[Larran]] |31592 |16,36 | {{popfr31|592}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|592}}/16.36) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Launac]] |31281 |22,32 | {{popfr31|281}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|281}}/22.32) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Menvila]] |31338 |5,07 | {{popfr31|338}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|338}}/5.07) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Mervila]] |31341 |30,68 | {{popfr31|341}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|341}}/30.68) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Montagut de Sava]] |31356 |12,65 | {{popfr31|356}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|356}}/12.65) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Ondas]] |31403 |6,57 | {{popfr31|403}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|403}}/6.57) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Sent Cesèrt]] |31473 |8,94 | {{popfr31|473}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|473}}/8.94) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Sent Pau de Sava]] |31507 |5,07 | {{popfr31|507}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|507}}/5.07) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Tilh (Nauta Garona)|Tilh]] |31553 |23,68 | {{popfr31|553}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|553}}/23.68) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |} ==Las intercomunalitats en Nauta Garona== [[Imatge:31-Haute-Garonne-intercos-2019.png|thumb|left|750px|Mapa de las intercomunalitats de Nauta Garona]] {{clr}} ==Nòtas e referéncias== <references/> {{Portal Gasconha}} lkhswq4sl4x8svrvgqfqfmccqujynas 2475870 2475869 2025-06-22T09:15:59Z 77.152.53.218 2475870 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox Gropament de comunas |nom={{PAGENAME}} |pais=França|lenga=oc |imatges= |reg= {{Occitània (Region)}} |dept={{Nauta Garona}} |créacion=1èr de gèr de [[2017]] |nbcom=29 |caplòc=[[Granada (Nauta Garona)|Granada]] |president= Jean-Paul Delmas (divèrs esquèrra), [[cònsol]] de [[Granada (Nauta Garona)|Granada]] |pop=35 414 |datapop= [[2021]] |superf= 374.60 |ectaras=37 460 |dens= 95 |budget= |sitweb= https://www.hautstolosans.fr/ |imatgesfin= |}} La '''Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas''' es una intercomunalitat [[França|de la Republica Francesa]], situada dens lo [[departament francés|departament]] de la [[Hauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}},<small> ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. Son còdi SIREN es 200071314. * Ficha Banatic : [https://www.banatic.interieur.gouv.fr/intercommunalite/200071314-cc-des-hauts-tolosans] * Ficha INSEE : [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=EPCI-200071314]. ==Istòria== Le 1èr de gèr de 2017, la comunautat de comunas resultèc de la fusion de la CC deus Tuquets de Cadors, creada le 1èr de gèr de 2003 (residéncia [[Cadors]]), e de la CC de Sava e Garòna, creada tanben le 1èr de gèr de 2003 (residéncia [[Granada (Nauta Garona)|Granada]]) <ref>pdf ''Arrêté portant fusion de la communauté de communes de Save et Garonne et de la communauté de communes des Coteaux de Cadours.'' https://www.haute-garonne.gouv.fr/content/download/20357/147326/file/recueil-31-2016-226-recueil-des-actes-administratifs-special.pdf, site Prefectura de la Hauta Garòna, 14/12/2016, paginas 10-26</ref>. Le nom èra au començament ''Comunautat de comunas de Sava Garòna e Tuquets de Cadors'' e vengóc le 1er de gèr de 2018 ''Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas''. ==Composicion== Esquematicament, le territòri de l'intercomunalitat correspond aus ancians cantons de [[canton de Granada (Nauta Garona)|Granada]] e de [[canton de Cadors|Cadors]], mès duas comunas deu canton de Granada i son pas : [[Aussona]] e [[Selh|Sèlh]], de [[Tolosa Metropòli]]. </br> Le nom de la comuna es seguit deu nom de l'[[intercomunalitat]] precedenta. {|class= "wikitable" !Nom !Width="135"|Còdi INSEE !Superficia (<small>km²</small>) !Populacion !Densitat (<small>ab/km²</small>) ! Anciana intercomunalitat |- |[[L'Agraulet Sent Nicolau]] |31265 |16,11 | {{popfr31|265}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|265}}/16.11) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Bèragarda e Senta Maria]] |31061 |11,66 | {{popfr31|061}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|061}}/11.66) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Bèrasèrra]] |31062 |3,39 | {{popfr31|062}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|062}}/3.39) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Bretz]] |31089 |8,41 | {{popfr31|089}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|089}}/8.41) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Brinhemont]] |31090 |21,96 | {{popfr31|090}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|090}}/21.96) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Le Burgau]] |31093 |24,18 | {{popfr31|093}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|093}}/24.18) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Cabanac e Seguenvila]] |31096 |10,18 | {{popfr31|096}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|096}}/10.18) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |'''''[[Cadors]]''''' |31098 |10,58 | {{popfr31|098}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|098}}/10.58) round 2}}}} | Tuquets de Cadors (residéncia) |- |[[Le Casterar]] |31120 |16,71 | {{popfr31|120}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|120}}/16.71) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Caubiac|Cauviac]] |31126 |7,99 | {{popfr31|126}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|126}}/7.99) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Còths]] |31156 |4,07 | {{popfr31|156}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|156}}/4.07) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Daus]] |31160 |16,88 | {{popfr31|160}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|160}}/16.88) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Drudàs]] |31164 |11,17 | {{popfr31|164}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|164}}/11.17) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Garac]] |31209 |6,05 | {{popfr31|209}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|209}}/6.05) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |'''[[Granada (Nauta Garona)|Granada]]''' (residéncia) |31232 |37,01 | {{popfr31|232}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|232}}/37.01) round 2}}}} | Sava e Garòna (residéncia) |- |[[Le Gres]] |31234 |8,13 | {{popfr31|234}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|234}}/8.13) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Larran]] |31592 |16,36 | {{popfr31|592}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|592}}/16.36) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Launac]] |31281 |22,32 | {{popfr31|281}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|281}}/22.32) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Menvila]] |31338 |5,07 | {{popfr31|338}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|338}}/5.07) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Mervila]] |31341 |30,68 | {{popfr31|341}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|341}}/30.68) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Montagut de Sava]] |31356 |12,65 | {{popfr31|356}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|356}}/12.65) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Ondas]] |31403 |6,57 | {{popfr31|403}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|403}}/6.57) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Pelapòrc (Nauta Garona)|Pelapòrc]] |31413 |10,38 | {{popfr31|413}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|413}}/10.38) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Poisigur]] |31444 |5,44 | {{popfr31|444}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|444}}/5.44) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[La Reula (Nauta Garona)|La Reula]] |31275 |8,88 | {{popfr31|275}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|275}}/8.88) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |[[Sent Cesèrt]] |31473 |8,94 | {{popfr31|473}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|473}}/8.94) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Sent Pau de Sava]] |31507 |5,07 | {{popfr31|507}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|507}}/5.07) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Tilh (Nauta Garona)|Tilh]] |31553 |23,68 | {{popfr31|553}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|553}}/23.68) round 2}}}} | Sava e Garòna |- |[[Vinhaus]] |31577 |4,04 | {{popfr31|577}} ({{popfr31|0}}) | {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|577}}/4.04) round 2}}}} | Tuquets de Cadors |- |} ==Las intercomunalitats en Hauta Garona== [[Imatge:31-Haute-Garonne-intercos-2019.png|thumb|left|750px|Mapa de las intercomunalitats de Hauta Garona]] {{clr}} ==Nòtas e referéncias== <references/> {{Portal Gasconha}} ayg5ujf35bqvr6503icp06tu5cz3080