Wikipèdia ocwiki https://oc.wikipedia.org/wiki/Acu%C3%A8lh MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter Mèdia Especial Discutir Utilizaire Discussion Utilizaire Wikipèdia Discussion Wikipèdia Fichièr Discussion Fichièr MediaWiki Discussion MediaWiki Modèl Discussion Modèl Ajuda Discussion Ajuda Categoria Discussion Categoria Portal Discussion Portal Projècte Discussion Projècte TimedText TimedText talk Mòdul Mòdul Discussió 10 10189 2476258 2457516 2025-06-26T04:51:22Z Minorax 38088 2476258 wikitext text/x-wiki <includeonly><nowiki />{{#tag:indicator |[[File:{{{imatge|Fairytale bookmark.png}}}|{{{talha|20}}}px|{{#if:{{{ligam|}}}|link={{{ligam}}}{{!}}}}{{#if:{{{alt|}}}|alt={{{alt}}}{{!}}}}{{{tèxte|}}}]]|name = {{#if:{{{nom|}}}|{{{nom}}}|{{#if:{{{id|}}}|{{{id}}}|{{{imatge|}}} }} }} }}<!-- -->{{#if:{{{id|}}}||[[Categoria:Pagina utilizant una icòna de títol sens identificant]]}}</includeonly><noinclude>{{Documentacion}}</noinclude> iythfpfg9sl48uvnycvoo7cuxoshxhk 10 10620 2476256 2419660 2025-06-26T04:49:31Z Minorax 38088 2476256 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = dialecte-gascon | ligam = Gascon | tèxte = Aqueth article qu{{'}}ei redigit en gascon. | imatge = Union_gascona.png{{!}}border | talha = 20 }}<includeonly>[[Categoria:Article redigit en gascon]]</includeonly><noinclude> {{Documentacion}} [[Categoria:Modèl apondent una icòna de títol]] [[Categoria:Modèl d'icònas de dialècte occitan|gsc]] </noinclude> dslqyfcyjb9120zi5y5sb85erua75ca 10 10621 2476260 2417931 2025-06-26T04:51:43Z Minorax 38088 2476260 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = dialecte-lemosin | ligam = Lemosin (dialècte) | tèxte = Quest article es redigit en lemosin. | imatge = Limousin (alternate flag).svg{{!}}border | talha = 20 }}<includeonly>[[Categoria:Article redigit en lemosin]]</includeonly><noinclude>[[Categoria:Modèl apondent una icòna de títol]][[Categoria:Modèl d'icònas de dialècte occitan|lem]] ;Usatge : Inserís un simbòl qu'indica que l'informacion es en [[Lemosin (dialècte)|lemosin]], dialècte de l'[[occitan]]. ;Sintaxi : <nowiki>{{Dialecte Lemosin}}</nowiki> </noinclude> 774p3zno7ppwx097i6a93tgk0s74yhl 10 10622 2476255 2453308 2025-06-26T04:49:20Z Minorax 38088 2476255 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = dialecte-lengadocian | ligam = Lengadocian | tèxte = Aqueste article es redigit en lengadocian. | imatge = Flag of Midi-Pyrénées.svg{{!}}border | talha = 20 }}<includeonly>[[Categoria:Article redigit en lengadocian]]</includeonly><noinclude>[[Categoria:Modèl apondent una icòna de títol]][[Categoria:Modèl d'icònas de dialècte occitan|len]] ;Usatge : Inserís un simbòl qu'indica que l'informacion es en [[lengadocian]], dialècte de l'[[occitan]]. ;Sintaxi : <nowiki>{{Dialècte Lengadocian}}</nowiki> </noinclude> f924tyh37ztw11798mcuopmhues0hfy 10 10623 2476257 2436644 2025-06-26T04:49:32Z Minorax 38088 2476257 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = dialecte-provençau | ligam = Provençau | tèxte = Aqueste article es redigit en provençau. | imatge = Flag of Provence.svg{{!}}border | talha = 20 }}<includeonly>[[Categoria:Article redigit en provençau]]</includeonly><noinclude>[[Categoria:Modèl apondent una icòna de títol]][[Categoria:Modèl d'icònas de dialècte occitan|prv]] ;Usatge : Inserís un simbòl qu'indica que l'informacion es en [[provençau]], dialècte de l'[[occitan]]. ;Sintaxi : <nowiki>{{Dialècte Provençau}}</nowiki> </noinclude> 70vpeq9r67jdeyzzhq8bw5b4vuuja1s 10 10624 2476262 2414802 2025-06-26T04:51:54Z Minorax 38088 2476262 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = dialecte-auvernhat | ligam = Auvernhat | tèxte = Aqueste article es redigit en auvernhat. | imatge = Flag of Auvergne.svg{{!}}border | talha = 20 }}<includeonly>[[Categoria:Article redigit en auvernhat]]</includeonly><noinclude>[[Categoria:Modèl apondent una icòna de títol]][[Categoria:Modèl d'icònas de dialècte occitan|auv]] ;Usatge : Inserís un simbòl qu'indica que l'informacion es en [[auvernhat]], dialècte de l'[[occitan]]. ;Sintaxi : <nowiki>{{Dialècte Auvernhat}}</nowiki> </noinclude> o5xtux939g5au5xcplxs9h9x5pkxfof 10 10625 2476259 2414799 2025-06-26T04:51:42Z Minorax 38088 2476259 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = dialecte-vivaroaupenc | ligam = Vivaroaupenc | tèxte = Aqueste article es redigit en vivaroaupenc. | imatge = Bandièra del vivaroaupenc.svg{{!}}border | talha = 20 }}<includeonly>[[Categoria:Article redigit en vivaroaupenc]]</includeonly><noinclude>[[Categoria:Modèl apondent una icòna de títol]][[Categoria:Modèl d'icònas de dialècte occitan|vivaup]] ;Usatge : Inserís un simbòl qu'indica que l'informacion es en [[vivaroaupenc]], dialècte de l'[[occitan]]. ;Sintaxi : <nowiki>{{Dialecte Vivaroaupenc}}</nowiki> </noinclude> l2pcnyp40y41ku0qo8wja5148uqu9fb 10 10626 2476263 2414809 2025-06-26T04:52:02Z Minorax 38088 2476263 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = dialecte-niçard | ligam = Niçard | tèxte = Aquest article es redigit en niçard. | imatge = Bandièra de Niça.svg{{!}}border | talha = 20 }}<includeonly>[[Categoria:Article redigit en niçard]]</includeonly><noinclude>[[Categoria:Modèl apondent una icòna de títol]][[Categoria:Modèl d'icònas de dialècte occitan|niç]] ;Usatge : Inserís un simbòl qu'indica que l'informacion es en [[niçard]], varietat de l'[[occitan]]. ;Sintaxi : <nowiki>{{Dialècte Niçard}}</nowiki> </noinclude> dawyf6qcb3fi0lv86pizqnuph3i8o31 10 12573 2476254 2442406 2025-06-26T04:48:41Z Minorax 38088 fix lint 2476254 wikitext text/x-wiki {{Indicacion de lenga|oc}}<noinclude>{{Documentacion}}</noinclude> 2k6nv3tjt9eh9sosmvj85bw875aigjx 10 16162 2476246 462852 2025-06-26T03:58:58Z Minorax 38088 fix lint 2476246 wikitext text/x-wiki <table> <div class="center">Listas de [[sobeiran]]s de las ''[[Espanhas medievalas]]'' <br /> [[Lista dels reis d'Espanha|reis d'Espanha]] | [[Lista dels emperaires d'Espanha|emperaires d'Espanha]] | [[Lista dels reis de Portugal|reis de Portugal]]</div> ---- {| align=center | valign="top" | <tr><td>[[Fichièr:Reconquista-rendicion-granada.jpg|220px|left]]</td><td> | valign="top" | * [[Lista dels sobeirans visigòts|reis visigòts en Ispània]] * [[Lista dels sobeirans d'Al Andalós|sobeirans d'Al Andalós]] * ''[[Lista dels sobeirans de la corona de Castelha|sobeirans de la corona de Castelha]]'' ** [[Lista dels reis d'Astúrias|reis d'Astúrias]] ** [[Lista dels reis de Leon|reis de Leon]] ** [[Lista dels comtes de Castelha|comtes de Castelha]] ** [[Reis de Castelha e de Leon]] ** [[Lista dels reis de Castelha|reis de Castelha]] * [[Lista dels reis de Galícia|reis de Galícia]] | valign="top" | * [[Lista dels reis de Sobrarb|reis de Sobrarb]] * [[Lista dels reis de Navarra|reis de Navarra]] * ''[[Corona d'Aragon]]'' ** [[Lista dels comtes de Barcelona|comtes de Barcelona]] ** [[Lista dels comtes d'Aragon|comtes d'Aragon]] ** [[Lista dels reis d'Aragon|reis d'Aragon]] ** [[Lista dels reis de Malhòrca|reis de Malhòrca]] ** [[Reialme de Valéncia|reis de Valéncia]] ** [[Lista dels reis de Sardenha|reis de Sardenha]] | valign="top" | |} </td></tr></table> <noinclude> [[Categoria:Lista de succession]] [[Categoria:Paleta de navigacion]] </noinclude> p9yih8ggioobxuy5r6jk8or4oh9axl3 10 17513 2476252 1434997 2025-06-26T04:47:32Z Minorax 38088 2476252 wikitext text/x-wiki {{Metapaleta de navigacion | tematica =geografia | carta =de | modèl = Arrondiments alemands en Renania-Palatinat<!-- de modificar pas --> | títol = [[Fichièr:Flag of Rhineland-Palatinate.svg|48px|Bandièra de la Renània-Palatinat]] {{Títolcolor|de|Lista dels arrondiments d'Alemanha|Arrondiments alemands}} en {{Títolcolor|de|Renània-Palatinat}} | estillista = text-align:center | lista1 = [[Ahrweiler]]{{·}} [[Altenkirchen (arrondiment)|Altenkirchen]]{{·}} [[Alzey-Worms]]{{·}} [[Bad Dürkheim (arrondiment)|Bad Dürkheim]]{{·}} [[Bad Kreuznach (arrondiment)|Bad Kreuznach]]{{·}} [[Bernkastel-Wittlich]]{{·}} [[Birkenfeld (arrondiment)|Birkenfeld]]{{·}} [[Bitburg-Prüm]]{{·}} [[Coblença]]&nbsp;(''Koblenz''){{·}} [[Cochem-Zell]]{{·}} [[Daun (arrondiment)|Daun]]{{·}} [[Deux-Ponts]] (''Zweibrücken''){{·}} [[Frankenthal (Palatinat)|Frankenthal]]{{·}} [[Germersheim (arrondiment)|Germersheim]]{{·}}[[Kaiserslautern]]&nbsp;(ciutat){{·}} [[Kaiserslautern (arrondiment)|Kaiserslautern]]{{·}} [[Kusel (arrondiment)|Kusel]]{{·}} [[Landau (ciutat)|Landau]]&nbsp;(''Landau in der Pfalz''){{·}} [[Ludwigshafen]]{{·}} [[Maiança]]&nbsp;(''Mainz''){{·}} [[Maiança-Bingen]]{{·}} [[Maiança-Coblença]]&nbsp;(''Mayen-Koblenz''){{·}} [[Mont-Tonnerre (arrondiment)|Mont-Tonnerre]]&nbsp;(Donnersberg){{·}} [[Neustadt an der Weinstraße]]{{·}} [[Neuwied (arrondiment)|Neuwied]]{{·}} [[Pirmasens]]{{·}} [[Rhin-Hunsrück]]{{·}} [[Rhin-Lahn]]{{·}} [[Rhin-Palatinat (arrondiment)|Rhin-Palatinat]]&nbsp;(''Rhein-Palz''){{·}} [[Südliche Weinstrasse|Südliche Weinstraße]]{{·}} [[Palatinat-Sud-Oèst]]&nbsp;(''Südwestpfalz''){{·}} [[Spire]]&nbsp;(''Speyer''){{·}} [[Trevèri]]&nbsp;(''Trier''){{·}} [[Trevèri-Sarreborg]]&nbsp;(''Trier-Saarburg''){{·}} [[Westerwald (arrondiment)|Westerwald]]{{·}} [[Worms (ciutat)|Worms]] }} gfdmau1qh2yn8froxl7nzfraul6z9fj 10 25379 2476243 2466588 2025-06-26T03:58:11Z Minorax 38088 fix lint 2476243 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{ucfirst:{{{activitat|}}}}}|En erupcion={{Volcan en erupcion}}|En cors={{Volcan en erupcion}}|}} {| class="infobox_v2" cellspacing="7" border="0" |- |colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiltítol}} {{Carta grafica|colorilla}}" | '''{{{nom}}}'''{{#if:{{{nom2|}}}|<br /><big style="font-size:90%">{{{nom2|}}}</big>{{#if:{{{còde_lenga|}}}|&nbsp;{{{{{còde_lenga|}}}}}}}|}}</big> {{#if:{{{imatge|}}}| {{!}}- {{!}} colspan=2 class="infoboximatge" {{!}} <div class="center">[[Fichièr:{{{imatge|}}}{{!}}280px{{!}}{{ucfirst:{{{legenda|}}}}}]]<br /><small>{{ucfirst:{{{legenda|}}}}}</small></div> }} |- ! colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiljostítol}} {{Carta grafica|colorilla}}" {{!}} Geografia |- {{#if: {{{{país1|}}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''País''' {{!}} {{{{{país1|}}}}}{{#if:{{{país2|}}}|<br />{{{{{país2|}}}}}}}{{#if:{{{país3|}}}|<br />{{{{{país3|}}}}}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{archipèla|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Archipèla''' {{!}} {{{archipèla|}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{localizacion|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Localizacion''' {{!}} {{{localizacion|}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{latitud|}}}|1|0}} and {{#if:{{{longitud|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Coordenadas''' {{!}} <small>{{Coord|{{{latitud|}}}|{{{longitud|}}}|type:isle_scale:{{#if:{{{escala|}}}|{{{escala|}}}|300000}}|format=dms|display=inline{{#if:{{NAMESPACE}}||}}}}</small> {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{superfícia|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''[[Aira|Superfícia]]''' {{!}} {{unitat|{{{superfícia|}}}|km|2}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{còstas|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Còstas''' {{!}} {{unitat|{{{còstas|}}}|km}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{nombre_d'illas|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Nombre d'illas''' {{!}} {{{nombre_d'illas|}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{illas_principalas|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Illas principalas''' {{!}} {{{illas_principalas|}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{punt_culminant|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Punt culminant''' {{!}} {{{punt_culminant|}}}{{#if:{{{altitud|}}}|&nbsp;({{unitat|{{{altitud|}}}|m}}{{#if:{{{illa_del_punt_culminant|}}}|{{nobr| sus }}{{{illa_del_punt_culminant|}}}|}})}} {{!-}} |}} {{#ifexpr:{{#if:{{{tipe|}}}|1|0}} or {{#if:{{{activitat|}}}|1|0}} or {{#if:{{{identificant|}}}|1|0}} or {{#if:{{{erupcion|}}}|1|0}} or {{#if:{{{observatòri|}}}|1|0}}| ! colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiljostítol}} {{Carta grafica|colorilla}}" {{!}} Geologia {{!-}} }} {{#ifexpr: {{#if:{{{geologia|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Geologia''' {{!}} {{{geologia|}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{estatut|}}}|1|0}} or {{#if:{{{país1|}}}|1|0}} or {{#if:{{{país2|}}}|1|0}} or {{#if:{{{país3|}}}|1|0}}|! colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiljostítol}} {{Carta grafica|colorilla}}" {{!}} Administracion {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{estatut|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Estatut''' {{!}} {{ucfirst:{{{estatut|}}}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{país1|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país1_subdivision1|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país1_nom_subdivision1|}}}|1|0}}|{{!}} colspan="2" align="center" {{!}} {{#if:{{{estatut|}}}|<hr style="width:80%"/> |}}{{{{{país1|}}}}} {{!}}- {{!}} valign="top" {{!}} '''{{#if:{{{país1_ligam_subdivision1|}}}|[[{{{país1_ligam_subdivision1}}}|{{{país1_subdivision1|}}}]]|{{{país1_subdivision1|}}}}}''' {{!}} {{{país1_nom_subdivision1|}}} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{país1_subdivision2|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país1_nom_subdivision2|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''{{#if:{{{país1_ligam_subdivision2|}}}|[[{{{país1_ligam_subdivision2}}}|{{{país1_subdivision2|}}}]]|{{{país1_subdivision2|}}}}}''' {{!}} {{{país1_nom_subdivision2|}}} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{país1_subdivision3|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país1_nom_subdivision3|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''{{#if:{{{país1_ligam_subdivision3|}}}|[[{{{país1_ligam_subdivision3}}}|{{{país1_subdivision3|}}}]]|{{{país1_subdivision3|}}}}}''' {{!}} {{{país1_nom_subdivision3|}}} }} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{país2|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país2_ligam_subdivision1|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país2_subdivision1|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país2_nom_subdivision1|}}}|1|0}}|{{!}} colspan="2" align="center" {{!}} <hr style="width:80%"/> {{{{{país2|}}}}} {{!}}- {{!}} valign="top" {{!}} '''[[{{{país2_ligam_subdivision1|}}}|{{{país2_subdivision1|}}}]]''' {{!}} {{{país2_nom_subdivision1|}}} }} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{país2_ligam_subdivision2|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país2_subdivision2|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país2_nom_subdivision2|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''[[{{{país2_ligam_subdivision2|}}}|{{{país2_subdivision2|}}}]]''' {{!}} {{{país2_nom_subdivision2|}}} }} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{país2_ligam_subdivision3|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país2_subdivision3|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país2_nom_subdivision3|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''[[{{{país2_ligam_subdivision3|}}}|{{{país2_subdivision3|}}}]]''' {{!}} {{{país2_nom_subdivision3|}}} }} }} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{país3|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país3_ligam_subdivision1|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país3_subdivision1|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país3_nom_subdivision1|}}}|1|0}}|{{!}} colspan="2" align="center" {{!}} <hr style="width:80%"/> {{{{{país3|}}}}} {{!}}- {{!}} valign="top" {{!}} '''[[{{{país3_ligam_subdivision1|}}}|{{{país3_subdivision1|}}}]]''' {{!}} {{{país3_nom_subdivision1|}}} }} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{país3_ligam_subdivision2|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país3_subdivision2|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país3_nom_subdivision2|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''[[{{{país3_ligam_subdivision2|}}}|{{{país3_subdivision2|}}}]]''' {{!}} {{{país3_nom_subdivision2|}}} }} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{país3_ligam_subdivision3|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país3_subdivision3|}}}|1|0}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{país3_nom_subdivision3|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''[[{{{país3_ligam_subdivision3|}}}|{{{país3_subdivision3|}}}]]''' {{!}} {{{país3_nom_subdivision3|}}} }} }} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{populacion|}}}|1|0}} or {{#if:{{{densitat|}}}|1|0}} or {{#if:{{{vila|}}}|1|0}}|! colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiljostítol}} {{Carta grafica|colorilla}}" {{!}} Demografia {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{populacion|}}}|1|0}}|{{#switch:{{{populacion|}}}|0={{!}} valign="top" {{!}} '''Populacion''' {{!}} Pas cap d'abitant {{#if:{{{data_populacion|}}}|&nbsp;({{{data_populacion|}}})}} |#default={{!}} valign="top" {{!}} '''Populacion''' {{!}} {{unitat|{{{populacion|}}}|ab.}}{{#if:{{{data_population|}}}|&nbsp;({{{data_population|}}})}} {{#if:{{{densitat|}}}|{{!-}} {{!}} valign="top" {{!}} '''Densitat''' {{!}} {{{densitat|}}}| {{#ifexpr: {{#if:{{{populacion|}}}|1|0}} and {{#if:{{{superfícia|}}}|1|0}}|{{!-}} {{!}} valign="top" {{!}} '''Densitat''' {{!}} {{unitat|{{#expr:({{{populacion|}}}/{{{superfícia|}}})round 2}}|ab./km|2}} |}} }} }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{vila|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Vila principala''' {{!}} {{ucfirst:{{{vila|}}}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{descobèrta|}}}|1|0}} or {{#if:{{{fus_orari|}}}|1|0}} or {{#if:{{{web|}}}|1|0}} or {{#if:{{{latitud|}}}|1|0}} or {{#if:{{{nòta|}}}|1|0}} or {{#if:{{{categoria|}}}|1|0}}|! colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiljostítol}} {{Carta grafica|colorilla}}" {{!}} Autras informacions {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{descobèrta|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Descobèrta''' {{!}} {{{descobèrta|}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{fus_orari|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Fus orari''' {{!}} {{{fus_orari|}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{web|}}}|1|0}}|{{!}} valign="top" {{!}} '''Site oficial''' {{!}} {{{web|}}} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{latitud|}}}|1|0}} and {{#if:{{{longitud|}}}|1|0}}|{{!}} colspan="2" {{!}}<div class="center"> {{#ifexist:Modèl:Geolocalizacion/{{{mapa|{{{país1}}}<!---->}}}|{{Mapa amb geolocalizacion dins l'infobox |mapa={{{mapa|{{{país1|Mond}}}}}} |latitud={{{latitud|}}} |longitud={{{longitud|}}} |tèxte={{{nom|Illa sens toponim}}} |punt=Illa sens toponim |largor=250}}</div> }} {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{nòta|}}}|1|0}}|{{!}} colspan="2" {{!}} <small>''{{{nòta|}}}''</small> {{!-}} |}} {{#ifexpr: {{#if:{{{categoria|}}}|1|0}}|{{!}} colspan="2" style="text-align:center;" {{!}} {{{categoria|}}} {{!-}} |}} |}<!-- -->{{#if:{{NAMESPACE}}||<!-- -->{{#if:{{{activitat|}}}{{{identificant|}}}{{{erupcion|}}}{{{observatòri|}}}|{{#switch:{{ucfirst:{{lc:{{{activitat|}}}}}}}|Atudat=[[Categoria:Volcan atudat]]|Endormit=[[Categoria:Volcan endormit]]|Actiu=[[Categoria:Volcan actiu]]|En erupcion=[[Categoria:Volcan en erupcion]]|Desconeguda=[[Categoria:Volcan d'activitat desconeguda]]|#default=[[Categoria:Pagina utilizant un modèl amb una sintaxi erronèa|V]]}}|}}<!-- -->{{#if:{{{activitat|}}}{{{identificant|}}}{{{erupcion|}}}{{{observatòri|}}}|{{#switch:{{ucfirst:{{lc:{{{tipe|}}}}}}}|Volcan gris=[[Categoria:Volcan gris]]|Volcan roge=[[Categoria:Volcan roge]]|Volcan de fanga=[[Categoria:Volcan de fanga]]|#default=[[Categoria:Pagina utilizant un modèl amb una sintaxi erronèa|V]]}}|}}<!-- -->}}</includeonly><noinclude>{{Modèl:Infobox Illa/Documentacion}}</noinclude> gpvq7c4riz7wttfvxf8wxectareyqdf 10 25785 2476245 2397586 2025-06-26T03:58:48Z Minorax 38088 fix lint 2476245 wikitext text/x-wiki <table> <div class="center">Listas de [[sobeiranetat|sobeirans]] de l'''[[Ostal capecian de Borbon]]'' </div> ---- {| align=center | valign="top" | <tr><td>[[Image:Coat of arms of France and Navarre (1589-1789).svg|130px|left|<small>D'Enric IV a la Revolucion Francesa, los reis franceses portèron lo títol de ''rei de França e de Navarra''</small>]]</td><td> | valign="top" | * [[Lista dels sénhers puèi ducs de Borbon|Sénhers puèi ducs de Borbon]] [[Fichièr:Blason duche fr Bourbon (moderne).svg|20px|Borbonés]] * [[Lista dels reis de Navarra|Reis de Navarra]] [[Fichièr:Blason Royaume Navarre.svg|20px|Navarra]] * [[Coprinces d'Andòrra]] [[Fichièr:Coat of arms of Andorra.svg|20px|Andòrra]] * [[Lista dels monarcas de França|Monarcas de França]] [[Fichièr:Blason France moderne.svg|20px|França]] ---- * [[Genealogia dels Borbons]] | valign="top" | * [[Lista dels reis d'Espanha|Reis d'Espanha]] [[Fichièr:Coat of Arms of Spanish Monarch.svg|25px|Espanha]] * [[Lista dels reis de Sicília|Reis del reialme de las Doas Sicílias]] [[Fichièr:Coat of arms of the Kingdom of the Two Sicilies.svg|20px|Sicília]] * [[Lista dels ducs de Parma|Ducs de Parma]] [[Fichièr:Coat of arms of Parma.svg|20px|Parma]] * [[Lista dels grands ducs de Luxemborg|Grands ducs de Luxemborg]] [[Fichièr:Coat of arms of Luxembourg (Lesser).svg|20px|Luxemborg]] ---- * [[Armorial des Capetians#L'ostal de Borbon|Armorial de l'ostal capecian]] [[Fichièr:Blason pays fr France ancien.svg|20px|Ostal capecian]] | valign="top" | |} </td></tr></table> <noinclude> [[Categoria:Lista de succession|Borbon]] [[Categoria:Ostal capecian de Borbon|Lista]] [[Categoria:Paleta de navigacion]] </noinclude> q2atvvck3ln655dquec6a1ooclhcip1 0 28463 2476218 1961333 2025-06-25T14:38:21Z Mathis Loiseau 58857 2476218 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Imatge:Car in Oradour-sur-Glane.JPG|thumb]] Lo chaple d'[[Orador de Glana]] designa lo murtre, lo [[10 de junh]] de [[1944]], de la quasi totalitat dels abitants del vilatge lemosin d'[[Orador de Glana]] ([[Occitània]]) per un destacament del 1èr batalhon de la [[2a division SS Das Reich|Panzerdivision Das Reich]]. Lo bilanç foguèt de '''643 victimas'''. Après uèch ans d'instruccion, 21 soldats, demest los quals 14 Alsacians, compareguèron davant lo Tribunal militar de Bordèu en 1953. Lor condemnacion amodèt protèstas vivas en [[Alsàcia]]. Beneficièron d'una amnistia immediata o foguèron lèu liberats, çò que suscitèt de reaccions amaras en [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]]. ==Nom de las 642 victimas== [[Categoria:Chaple]] [[en:Oradour-sur-Glane#History]] ftytoel7df5kmmu7v36pse0w9sdglzn 0 29799 2476219 2476193 2025-06-25T16:44:36Z Nicolas Eynaud 6858 /* L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia */ 2476219 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png|thumb|right|Declin de l'Empèri Otoman de [[1798]] a [[1920]].]] {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Au sen dau poder otoman, plusors òmes d'Estat comprenguèron la necessitat de reformas per s'adaptar ai menaças. Pasmens, rapidament, aquela politica se turtèt a l'oposicion dei faccions [[conservatisme|conservatritz]], especialament a aquela deis eleits provinciaus desirós de conservar son autonòmia. Dins aqueu contèxte, doas regions se destrièron. La premiera foguèt l'[[Egipte]] de [[Mehemet Ali]]. Vice-rèi dau país a partir de [[1905]], menèt un programa autoritari de reformas inspiradas per l'Occident. Prenguèt lo contraròtle de [[Sodan]] e intervenguèt dins la [[peninsula Aràbia]]. Vengut quasi independent, assaièt de conquistar [[Siria]], mai deguèt se retirar après una intervencion anglorussa. Pasmens, en [[1840]], lo [[tractat de Londres (1840)|tractat de Londres]] li reconoguèt la possession d'una vice-reiautat d'Egipte ereditària. ''De facto'', aquò marquèt la restauracion de l'independéncia egipciana e la fondacion de l'Egipte modèrna<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Sourdel, ''Histoire des Arabes'', Presses Universitaires de France, 1976, p. 109.</ref>. La segonda region que concentrèt l'interès dei poissanças foguèt la [[peninsula Aràbia]] onte la dinastia saudita aviá conquistat [[Hasa]] ([[1793]]), obtengut la somission de [[Qatar]] ([[1794]]), pilhat [[Karbala]] ([[1802]]) e ocupat [[La Mèca]] ([[1804]]). A la demanda de [[Constantinòble]], [[Mehemet Ali]] mandèt una armada per restablir l'òrdre dins lei Luòcs Sants de l'[[islam]]. Après doas campanhas ([[1818]]-[[1824]] e [[1837]]-[[1840]]), leis Egipcians destruguèron lo premier reiaume saudita. Dins aquò, la dinastia se mantenguèt dins lo [[desèrt]]. Aquel afebliment de la poissança otomana entraïnèt la mesa en plaça dei [[capitulacions de l'Empèri Otoman|capitulacions]]. Èran un ensemble d'acòrdis destinats a autrejar de drechs e de privilègis ai [[cristianisme|crestians]] e ai [[judaïsme|judieus]] d'Orent. Permetèron ais Europèus de crear de rets d'influéncia au sen de l'Empèri. Durant lo rèsta dau sègle XIX, li permetèron d'intervenir dins leis afaires de l'Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-David Mizrahi, « La France et sa politique de mandat en Syrie et au Liban (1920-1939) », dins ''France, Syrie et Liban 1918-1946 : Les ambiguïtés et les dynamiques de la relation mandataire'', Damasc, Presses de l’Ifpo, 2002.</ref>. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} En [[1839]], l'[[Empèri Otoman]] inicièt lo [[Tanzimat]], un important programa de reformas sistematicas inspiradas per lo modèl occidentau (egalitat sociala, emancipacion dei non-musulmans, restabliment dau poder de l'[[Estat]], etc.). Aquò entraïnèt d'esmogudas saunosas en [[Liban]] e en [[Siria]] onte lei [[França|Francés]] desbarquèron un [[còrs expedicionari]] per protegir lei minoritats crestianas en [[1860]]-[[1861]]. Pasmens, permetèt a [[Constantinòble]] de restablir son autoritat en [[Mesopotamia]] e dins la [[peninsula Aràbia]] en despiech de l'oposicion britanica. Au nivèu economic, d'[[industria]]s modèrnas foguèron desvolopadas, mai l'abséncia d'[[engenhariá|engenhaires]] e d'obriers qualificats necessitèt de demandar una ajuda europèa. L'economia otomana venguèt alora encara pus dependenta deis economias occidentalas. Tanben, la societat otomana foguèt destabilizada per de transformacions importantas. Per exemple, l'industrializacion aguèt mai que mai luòc dins lei vilas portuàrias, çò que marginalizèt plusors vilas de l'interior. Autra evolucion importanta, l'eleit tradicionau, incapable de trobar lei fons necessaris a la construccion deis [[usina]]s, perdiguèt son influéncia economica au profiech de companhiás estragieras. Òr, au nivèu militar, aquelei transformacions empachèron pas la perseguida dau declin territòriau de l'Empèri (independéncia deis estats balcanics, pèrda de [[Tripolitània]], etc.). A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra donc totjorn enfonsat dins una crisi prefonda. Pasmens, lo periòde dau [[Tanzimat]] presidiguèt a una importanta renaissança culturala gràcias a la difusion de l'[[estampariá]]. D'efiech, fins a la fin dau sègle XVIII, la produccion d'obratges estampats èra febla dins l'Empèri. Òr, dins lo corrent dau sègle seguent, se multipliquèron lei [[jornau]]s e lei [[libre]]s imprimits. Aquò entraïnèt premier una presa de consciéncia etnica (egipciana, siriana ò pus generalament aràbia ò turca). Pasmens, una partida deis eleits se ralièt a l'idèa d'otomanisme promouguda per lo poder. Per sei partisans, l'Empèri deviá reünir la comunautat [[islam|musulmana]] sota la direccion dau califa-sultan tot en respectant e en integrant sei minoritats. Aqueu projècte demorèt viu fins a la fin dau rèine d'[[Abdulhamid II]] ([[1879]]-[[1909]]), mai foguèt roïnat per lo còp d'Estat de [[1908]] e lei [[Guèrras Balcanicas]] de [[1912]]-[[1913]]. De mai, foguèt refusat per lei mitans religiós – musulmans ò non – qu'èran fòrça estacats a seis avantatges. === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== [[Fichièr:Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Otoman]] en [[1923]].]] En [[1908]], un grop d'opausants modernizators prenguèt lo poder gràcias a un còp d'Estat menat còntra [[Abdulhamid II]], jutjat tròp autoritari. Partisan d'un [[nacionalisme]] turc pus afiermat, lei caps dau movement trobèron pauc de sostèn dins lei províncias aràbias. Largament descreditats per la desfacha còntra la coalicion balcanica en [[1912]]-[[1913]], engatjèt l'Empèri Otoman dins lo camp austroalemand en novembre de [[1914]]. En despiech dau succès defensiu de la [[batalha dei Dardanèls]], la guèrra foguèt un lòng periòde de problèmas e de catastròfas per l'Empèri. En particular, lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] sostenguèron un movement independentista arabi. Puei, organizèron lo partiment dau territòri otoman ([[acòrdis Sybes-Picot]], acòrdis signats amb [[Itàlia]], etc.). A partir de setembre de [[1918]], l'armada otomana s'afondrèt en [[Siria]] e sei rèstas deguèron se retirar en [[Cilícia]]. En parallèl, la desfacha de [[Bulgaria]] permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta còntra [[Constantinòble]]. Signat lo 30 d'octòbre, l'[[armistici de Mudros]] èra en realitat una capitulacion de l'Empèri. En [[1920]], lo [[tractat de Sèvres]] organizèt lo desmantelament de la poissança, reducha a una part d'[[Anatolia]], mai preservèt l'institucion monarquica. Aquò entraïnèt plusors insureccions que foguèron rapidament unificadas per [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]. Après una tiera de guèrras còntra [[Armenia]], [[França]], [[Itàlia]] e [[Grècia]], capitèt d'obtenir la revision dau tractat de Sèvres amb la signatura dau [[tractat de Lausana]] en [[1923]]. Aqueu tèxte li permetèt de crear un [[Turquia|estat turc]] [[Republica|republican]] centrat sus [[Anatolia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Thobie, « De Constantinople à Ankara : d’un empire piétiné à une république respectée », Relations internationales, n° XXXI, 1982, pp. 263-282.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Benoist-Méchin,'' Mustapha Kémal ou La mort d'un empire'', A. Michel, coll. « Le Loup et le Léopard », 1991 (1{{a}} edicion en 1954).</ref>. ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} Ja important durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lo [[nacionalisme]] arabi prenguèt una amplor novèla dins lo corrent deis [[ans 1920]]. Desirós d'unificar l'ensemble dei populacions aràbias au sen d'un meteis sistèma politic, contestèt lei partiments territòriaus impausats per leis [[Euròpa|Europèus]] e desvolopèt son contengut [[ideologia|ideologic]]. Lèu, [[França|Francés]] e [[Reiaume Unit|Britanics]] deguèron acordar una autonòmia mai e mai importanta a sei territòris arabis en Orient Mejan. En particular, [[Londres]] reconoguèt formalament l'independéncia d'[[Egipte]] en [[1922]] e d'[[Iraq]] en [[1932]]. Se la sobeiranetat d'aquelei país èra en realitat limitada, aqueleis acòrdis foguèron a l'origina d'una reduccion rapida de l'influéncia britanica dins la region après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Per quant a [[França]], afeblida per sa desfacha de 1940, abandonèt sei mandats de [[Siria]] e de [[Liban]] en [[1946]]. En parallèl, leis Ibn Saud capitèron d'unificar la màger part de la [[peninsula Aràbia]] e de fondar l'[[Arabia Saudita]] en [[1931]]. Pasmens, foguèt pas en mesura de conquistar [[Iemèn]], vengut independent après la disparicion de la tutèla otomana sus la region. Lei diferents [[protectorat]]s britanics de la region demorèron tanben inviolables. Rapidament, aqueleis estats monarquics assaièron d'empachar l'emergéncia d'una poissança panaraba egemonica, çò que marquèt una rompedura mai e mai importanta entre lo discors arabi unificator e leis interès pròpris deis [[Estat]]s. ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] sku70eato0djm806bhvc7i3pigqlmhl 2476220 2476219 2025-06-25T17:01:13Z Nicolas Eynaud 6858 /* Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi */ 2476220 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png|thumb|right|Declin de l'Empèri Otoman de [[1798]] a [[1920]].]] {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Au sen dau poder otoman, plusors òmes d'Estat comprenguèron la necessitat de reformas per s'adaptar ai menaças. Pasmens, rapidament, aquela politica se turtèt a l'oposicion dei faccions [[conservatisme|conservatritz]], especialament a aquela deis eleits provinciaus desirós de conservar son autonòmia. Dins aqueu contèxte, doas regions se destrièron. La premiera foguèt l'[[Egipte]] de [[Mehemet Ali]]. Vice-rèi dau país a partir de [[1905]], menèt un programa autoritari de reformas inspiradas per l'Occident. Prenguèt lo contraròtle de [[Sodan]] e intervenguèt dins la [[peninsula Aràbia]]. Vengut quasi independent, assaièt de conquistar [[Siria]], mai deguèt se retirar après una intervencion anglorussa. Pasmens, en [[1840]], lo [[tractat de Londres (1840)|tractat de Londres]] li reconoguèt la possession d'una vice-reiautat d'Egipte ereditària. ''De facto'', aquò marquèt la restauracion de l'independéncia egipciana e la fondacion de l'Egipte modèrna<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Sourdel, ''Histoire des Arabes'', Presses Universitaires de France, 1976, p. 109.</ref>. La segonda region que concentrèt l'interès dei poissanças foguèt la [[peninsula Aràbia]] onte la dinastia saudita aviá conquistat [[Hasa]] ([[1793]]), obtengut la somission de [[Qatar]] ([[1794]]), pilhat [[Karbala]] ([[1802]]) e ocupat [[La Mèca]] ([[1804]]). A la demanda de [[Constantinòble]], [[Mehemet Ali]] mandèt una armada per restablir l'òrdre dins lei Luòcs Sants de l'[[islam]]. Après doas campanhas ([[1818]]-[[1824]] e [[1837]]-[[1840]]), leis Egipcians destruguèron lo premier reiaume saudita. Dins aquò, la dinastia se mantenguèt dins lo [[desèrt]]. Aquel afebliment de la poissança otomana entraïnèt la mesa en plaça dei [[capitulacions de l'Empèri Otoman|capitulacions]]. Èran un ensemble d'acòrdis destinats a autrejar de drechs e de privilègis ai [[cristianisme|crestians]] e ai [[judaïsme|judieus]] d'Orent. Permetèron ais Europèus de crear de rets d'influéncia au sen de l'Empèri. Durant lo rèsta dau sègle XIX, li permetèron d'intervenir dins leis afaires de l'Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-David Mizrahi, « La France et sa politique de mandat en Syrie et au Liban (1920-1939) », dins ''France, Syrie et Liban 1918-1946 : Les ambiguïtés et les dynamiques de la relation mandataire'', Damasc, Presses de l’Ifpo, 2002.</ref>. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} En [[1839]], l'[[Empèri Otoman]] inicièt lo [[Tanzimat]], un important programa de reformas sistematicas inspiradas per lo modèl occidentau (egalitat sociala, emancipacion dei non-musulmans, restabliment dau poder de l'[[Estat]], etc.). Aquò entraïnèt d'esmogudas saunosas en [[Liban]] e en [[Siria]] onte lei [[França|Francés]] desbarquèron un [[còrs expedicionari]] per protegir lei minoritats crestianas en [[1860]]-[[1861]]. Pasmens, permetèt a [[Constantinòble]] de restablir son autoritat en [[Mesopotamia]] e dins la [[peninsula Aràbia]] en despiech de l'oposicion britanica. Au nivèu economic, d'[[industria]]s modèrnas foguèron desvolopadas, mai l'abséncia d'[[engenhariá|engenhaires]] e d'obriers qualificats necessitèt de demandar una ajuda europèa. L'economia otomana venguèt alora encara pus dependenta deis economias occidentalas. Tanben, la societat otomana foguèt destabilizada per de transformacions importantas. Per exemple, l'industrializacion aguèt mai que mai luòc dins lei vilas portuàrias, çò que marginalizèt plusors vilas de l'interior. Autra evolucion importanta, l'eleit tradicionau, incapable de trobar lei fons necessaris a la construccion deis [[usina]]s, perdiguèt son influéncia economica au profiech de companhiás estragieras. Òr, au nivèu militar, aquelei transformacions empachèron pas la perseguida dau declin territòriau de l'Empèri (independéncia deis estats balcanics, pèrda de [[Tripolitània]], etc.). A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra donc totjorn enfonsat dins una crisi prefonda. Pasmens, lo periòde dau [[Tanzimat]] presidiguèt a una importanta renaissança culturala gràcias a la difusion de l'[[estampariá]]. D'efiech, fins a la fin dau sègle XVIII, la produccion d'obratges estampats èra febla dins l'Empèri. Òr, dins lo corrent dau sègle seguent, se multipliquèron lei [[jornau]]s e lei [[libre]]s imprimits. Aquò entraïnèt premier una presa de consciéncia etnica (egipciana, siriana ò pus generalament aràbia ò turca). Pasmens, una partida deis eleits se ralièt a l'idèa d'otomanisme promouguda per lo poder. Per sei partisans, l'Empèri deviá reünir la comunautat [[islam|musulmana]] sota la direccion dau califa-sultan tot en respectant e en integrant sei minoritats. Aqueu projècte demorèt viu fins a la fin dau rèine d'[[Abdulhamid II]] ([[1879]]-[[1909]]), mai foguèt roïnat per lo còp d'Estat de [[1908]] e lei [[Guèrras Balcanicas]] de [[1912]]-[[1913]]. De mai, foguèt refusat per lei mitans religiós – musulmans ò non – qu'èran fòrça estacats a seis avantatges. === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== [[Fichièr:Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Otoman]] en [[1923]].]] En [[1908]], un grop d'opausants modernizators prenguèt lo poder gràcias a un còp d'Estat menat còntra [[Abdulhamid II]], jutjat tròp autoritari. Partisan d'un [[nacionalisme]] turc pus afiermat, lei caps dau movement trobèron pauc de sostèn dins lei províncias aràbias. Largament descreditats per la desfacha còntra la coalicion balcanica en [[1912]]-[[1913]], engatjèt l'Empèri Otoman dins lo camp austroalemand en novembre de [[1914]]. En despiech dau succès defensiu de la [[batalha dei Dardanèls]], la guèrra foguèt un lòng periòde de problèmas e de catastròfas per l'Empèri. En particular, lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] sostenguèron un movement independentista arabi. Puei, organizèron lo partiment dau territòri otoman ([[acòrdis Sybes-Picot]], acòrdis signats amb [[Itàlia]], etc.). A partir de setembre de [[1918]], l'armada otomana s'afondrèt en [[Siria]] e sei rèstas deguèron se retirar en [[Cilícia]]. En parallèl, la desfacha de [[Bulgaria]] permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta còntra [[Constantinòble]]. Signat lo 30 d'octòbre, l'[[armistici de Mudros]] èra en realitat una capitulacion de l'Empèri. En [[1920]], lo [[tractat de Sèvres]] organizèt lo desmantelament de la poissança, reducha a una part d'[[Anatolia]], mai preservèt l'institucion monarquica. Aquò entraïnèt plusors insureccions que foguèron rapidament unificadas per [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]. Après una tiera de guèrras còntra [[Armenia]], [[França]], [[Itàlia]] e [[Grècia]], capitèt d'obtenir la revision dau tractat de Sèvres amb la signatura dau [[tractat de Lausana]] en [[1923]]. Aqueu tèxte li permetèt de crear un [[Turquia|estat turc]] [[Republica|republican]] centrat sus [[Anatolia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Thobie, « De Constantinople à Ankara : d’un empire piétiné à une république respectée », Relations internationales, n° XXXI, 1982, pp. 263-282.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Benoist-Méchin,'' Mustapha Kémal ou La mort d'un empire'', A. Michel, coll. « Le Loup et le Léopard », 1991 (1{{a}} edicion en 1954).</ref>. ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} Ja important durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lo [[nacionalisme]] arabi prenguèt una amplor novèla dins lo corrent deis [[ans 1920]]. Desirós d'unificar l'ensemble dei populacions aràbias au sen d'un meteis sistèma politic, contestèt lei partiments territòriaus impausats per leis [[Euròpa|Europèus]] e desvolopèt son contengut [[ideologia|ideologic]]. Lèu, [[França|Francés]] e [[Reiaume Unit|Britanics]] deguèron acordar una autonòmia mai e mai importanta a sei territòris arabis en Orient Mejan. En particular, [[Londres]] reconoguèt formalament l'independéncia d'[[Egipte]] en [[1922]] e d'[[Iraq]] en [[1932]]. Se la sobeiranetat d'aquelei país èra en realitat limitada, aqueleis acòrdis foguèron a l'origina d'una reduccion rapida de l'influéncia britanica dins la region après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Per quant a [[França]], afeblida per sa desfacha de 1940, abandonèt sei mandats de [[Siria]] e de [[Liban]] en [[1946]]. En parallèl, leis Ibn Saud capitèron d'unificar la màger part de la [[peninsula Aràbia]] e de fondar l'[[Arabia Saudita]] en [[1931]]. Pasmens, foguèt pas en mesura de conquistar [[Iemèn]], vengut independent après la disparicion de la tutèla otomana sus la region. Lei diferents [[protectorat]]s britanics de la region demorèron tanben inviolables. Rapidament, aqueleis estats monarquics assaièron d'empachar l'emergéncia d'una poissança panaraba egemonica, çò que marquèt una rompedura mai e mai importanta entre lo discors arabi unificator e leis interès pròpris deis [[Estat]]s. ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], totei lei país dau [[Creissent Fertil]] venguèron independents franc de [[Palestina]]. Leis estats arabis fondèron la [[Liga Aràbia]] en [[1945]] per donar còrs a la solidaritat aràbia. Tre [[1948]], se turtèt a la creacion de l'Estat d'[[Israèl]]. Après una [[Premiera Guèrra Israeloaràbia|premiera guèrra]] mau conducha per lei monarquias aràbias, lo movement nacionalista arabi prenguèt una dimension revolucionària e antiimperialista. L'[[Egipte]] revolucionària e socialista de [[Gamal Abdèl Nassèr|Nassèr]] ne'n foguèt lo motor. L'islamisme se desvolopèt egalament, mai foguèt durament reprimit per lei govèrns d'inspiracion socialista ò laïc. Pasmens, leis estats arabis mantenguèron una certana unitat gràcias a l'ostilitat comuna còntra [[Israèl]]. Aquò entraïnèt plusors guèrras opausant l'estat ebrieu a de coalicions organizadas a l'entorn d'[[Egipte]], de [[Siria]] e de [[Jordània]]. S'acabèron per de succès israelians que permetèron a [[Israèl]] d'ocupar [[Cisjordania]], [[Gaza]], [[Sinaï]] e una partida de [[Golan]]. En cambi d'un acòrdi de patz amb [[Egipte]], Israèl acceptèt de se retirar de [[Sinaï]] en [[1979]]. Dempuei aquela data, la formacion d'una coalicion importanta còntra [[Israèl]] sembla plus possibla. Pasmens, l'armada israeliana dèu luchar còntra plusors movements de resisténcia, çò qu'entraïnèt de conflictes dins plusors estats de la region (mai que mai en [[Liban]]). En parallèl, lo govèrn israelian encoratja la colonizacion dei territòris ocupats. Lo conflicte [[araboisraelian]] demòra ansin un dei ponchs de tensions pus importants dins lo monde actuau amb de crisis militaras relativament frequentas. ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] lg33fcvi22ne8aaymw9c4iukjf5w2te 2476221 2476220 2025-06-25T17:41:32Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei divisions intèrnas dau monde arabi */ 2476221 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png|thumb|right|Declin de l'Empèri Otoman de [[1798]] a [[1920]].]] {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Au sen dau poder otoman, plusors òmes d'Estat comprenguèron la necessitat de reformas per s'adaptar ai menaças. Pasmens, rapidament, aquela politica se turtèt a l'oposicion dei faccions [[conservatisme|conservatritz]], especialament a aquela deis eleits provinciaus desirós de conservar son autonòmia. Dins aqueu contèxte, doas regions se destrièron. La premiera foguèt l'[[Egipte]] de [[Mehemet Ali]]. Vice-rèi dau país a partir de [[1905]], menèt un programa autoritari de reformas inspiradas per l'Occident. Prenguèt lo contraròtle de [[Sodan]] e intervenguèt dins la [[peninsula Aràbia]]. Vengut quasi independent, assaièt de conquistar [[Siria]], mai deguèt se retirar après una intervencion anglorussa. Pasmens, en [[1840]], lo [[tractat de Londres (1840)|tractat de Londres]] li reconoguèt la possession d'una vice-reiautat d'Egipte ereditària. ''De facto'', aquò marquèt la restauracion de l'independéncia egipciana e la fondacion de l'Egipte modèrna<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Sourdel, ''Histoire des Arabes'', Presses Universitaires de France, 1976, p. 109.</ref>. La segonda region que concentrèt l'interès dei poissanças foguèt la [[peninsula Aràbia]] onte la dinastia saudita aviá conquistat [[Hasa]] ([[1793]]), obtengut la somission de [[Qatar]] ([[1794]]), pilhat [[Karbala]] ([[1802]]) e ocupat [[La Mèca]] ([[1804]]). A la demanda de [[Constantinòble]], [[Mehemet Ali]] mandèt una armada per restablir l'òrdre dins lei Luòcs Sants de l'[[islam]]. Après doas campanhas ([[1818]]-[[1824]] e [[1837]]-[[1840]]), leis Egipcians destruguèron lo premier reiaume saudita. Dins aquò, la dinastia se mantenguèt dins lo [[desèrt]]. Aquel afebliment de la poissança otomana entraïnèt la mesa en plaça dei [[capitulacions de l'Empèri Otoman|capitulacions]]. Èran un ensemble d'acòrdis destinats a autrejar de drechs e de privilègis ai [[cristianisme|crestians]] e ai [[judaïsme|judieus]] d'Orent. Permetèron ais Europèus de crear de rets d'influéncia au sen de l'Empèri. Durant lo rèsta dau sègle XIX, li permetèron d'intervenir dins leis afaires de l'Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-David Mizrahi, « La France et sa politique de mandat en Syrie et au Liban (1920-1939) », dins ''France, Syrie et Liban 1918-1946 : Les ambiguïtés et les dynamiques de la relation mandataire'', Damasc, Presses de l’Ifpo, 2002.</ref>. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} En [[1839]], l'[[Empèri Otoman]] inicièt lo [[Tanzimat]], un important programa de reformas sistematicas inspiradas per lo modèl occidentau (egalitat sociala, emancipacion dei non-musulmans, restabliment dau poder de l'[[Estat]], etc.). Aquò entraïnèt d'esmogudas saunosas en [[Liban]] e en [[Siria]] onte lei [[França|Francés]] desbarquèron un [[còrs expedicionari]] per protegir lei minoritats crestianas en [[1860]]-[[1861]]. Pasmens, permetèt a [[Constantinòble]] de restablir son autoritat en [[Mesopotamia]] e dins la [[peninsula Aràbia]] en despiech de l'oposicion britanica. Au nivèu economic, d'[[industria]]s modèrnas foguèron desvolopadas, mai l'abséncia d'[[engenhariá|engenhaires]] e d'obriers qualificats necessitèt de demandar una ajuda europèa. L'economia otomana venguèt alora encara pus dependenta deis economias occidentalas. Tanben, la societat otomana foguèt destabilizada per de transformacions importantas. Per exemple, l'industrializacion aguèt mai que mai luòc dins lei vilas portuàrias, çò que marginalizèt plusors vilas de l'interior. Autra evolucion importanta, l'eleit tradicionau, incapable de trobar lei fons necessaris a la construccion deis [[usina]]s, perdiguèt son influéncia economica au profiech de companhiás estragieras. Òr, au nivèu militar, aquelei transformacions empachèron pas la perseguida dau declin territòriau de l'Empèri (independéncia deis estats balcanics, pèrda de [[Tripolitània]], etc.). A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra donc totjorn enfonsat dins una crisi prefonda. Pasmens, lo periòde dau [[Tanzimat]] presidiguèt a una importanta renaissança culturala gràcias a la difusion de l'[[estampariá]]. D'efiech, fins a la fin dau sègle XVIII, la produccion d'obratges estampats èra febla dins l'Empèri. Òr, dins lo corrent dau sègle seguent, se multipliquèron lei [[jornau]]s e lei [[libre]]s imprimits. Aquò entraïnèt premier una presa de consciéncia etnica (egipciana, siriana ò pus generalament aràbia ò turca). Pasmens, una partida deis eleits se ralièt a l'idèa d'otomanisme promouguda per lo poder. Per sei partisans, l'Empèri deviá reünir la comunautat [[islam|musulmana]] sota la direccion dau califa-sultan tot en respectant e en integrant sei minoritats. Aqueu projècte demorèt viu fins a la fin dau rèine d'[[Abdulhamid II]] ([[1879]]-[[1909]]), mai foguèt roïnat per lo còp d'Estat de [[1908]] e lei [[Guèrras Balcanicas]] de [[1912]]-[[1913]]. De mai, foguèt refusat per lei mitans religiós – musulmans ò non – qu'èran fòrça estacats a seis avantatges. === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== [[Fichièr:Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Otoman]] en [[1923]].]] En [[1908]], un grop d'opausants modernizators prenguèt lo poder gràcias a un còp d'Estat menat còntra [[Abdulhamid II]], jutjat tròp autoritari. Partisan d'un [[nacionalisme]] turc pus afiermat, lei caps dau movement trobèron pauc de sostèn dins lei províncias aràbias. Largament descreditats per la desfacha còntra la coalicion balcanica en [[1912]]-[[1913]], engatjèt l'Empèri Otoman dins lo camp austroalemand en novembre de [[1914]]. En despiech dau succès defensiu de la [[batalha dei Dardanèls]], la guèrra foguèt un lòng periòde de problèmas e de catastròfas per l'Empèri. En particular, lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] sostenguèron un movement independentista arabi. Puei, organizèron lo partiment dau territòri otoman ([[acòrdis Sybes-Picot]], acòrdis signats amb [[Itàlia]], etc.). A partir de setembre de [[1918]], l'armada otomana s'afondrèt en [[Siria]] e sei rèstas deguèron se retirar en [[Cilícia]]. En parallèl, la desfacha de [[Bulgaria]] permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta còntra [[Constantinòble]]. Signat lo 30 d'octòbre, l'[[armistici de Mudros]] èra en realitat una capitulacion de l'Empèri. En [[1920]], lo [[tractat de Sèvres]] organizèt lo desmantelament de la poissança, reducha a una part d'[[Anatolia]], mai preservèt l'institucion monarquica. Aquò entraïnèt plusors insureccions que foguèron rapidament unificadas per [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]. Après una tiera de guèrras còntra [[Armenia]], [[França]], [[Itàlia]] e [[Grècia]], capitèt d'obtenir la revision dau tractat de Sèvres amb la signatura dau [[tractat de Lausana]] en [[1923]]. Aqueu tèxte li permetèt de crear un [[Turquia|estat turc]] [[Republica|republican]] centrat sus [[Anatolia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Thobie, « De Constantinople à Ankara : d’un empire piétiné à une république respectée », Relations internationales, n° XXXI, 1982, pp. 263-282.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Benoist-Méchin,'' Mustapha Kémal ou La mort d'un empire'', A. Michel, coll. « Le Loup et le Léopard », 1991 (1{{a}} edicion en 1954).</ref>. ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} Ja important durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lo [[nacionalisme]] arabi prenguèt una amplor novèla dins lo corrent deis [[ans 1920]]. Desirós d'unificar l'ensemble dei populacions aràbias au sen d'un meteis sistèma politic, contestèt lei partiments territòriaus impausats per leis [[Euròpa|Europèus]] e desvolopèt son contengut [[ideologia|ideologic]]. Lèu, [[França|Francés]] e [[Reiaume Unit|Britanics]] deguèron acordar una autonòmia mai e mai importanta a sei territòris arabis en Orient Mejan. En particular, [[Londres]] reconoguèt formalament l'independéncia d'[[Egipte]] en [[1922]] e d'[[Iraq]] en [[1932]]. Se la sobeiranetat d'aquelei país èra en realitat limitada, aqueleis acòrdis foguèron a l'origina d'una reduccion rapida de l'influéncia britanica dins la region après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Per quant a [[França]], afeblida per sa desfacha de 1940, abandonèt sei mandats de [[Siria]] e de [[Liban]] en [[1946]]. En parallèl, leis Ibn Saud capitèron d'unificar la màger part de la [[peninsula Aràbia]] e de fondar l'[[Arabia Saudita]] en [[1931]]. Pasmens, foguèt pas en mesura de conquistar [[Iemèn]], vengut independent après la disparicion de la tutèla otomana sus la region. Lei diferents [[protectorat]]s britanics de la region demorèron tanben inviolables. Rapidament, aqueleis estats monarquics assaièron d'empachar l'emergéncia d'una poissança panaraba egemonica, çò que marquèt una rompedura mai e mai importanta entre lo discors arabi unificator e leis interès pròpris deis [[Estat]]s. ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], totei lei país dau [[Creissent Fertil]] venguèron independents franc de [[Palestina]]. Leis estats arabis fondèron la [[Liga Aràbia]] en [[1945]] per donar còrs a la solidaritat aràbia. Tre [[1948]], se turtèt a la creacion de l'Estat d'[[Israèl]]. Après una [[Premiera Guèrra Israeloaràbia|premiera guèrra]] mau conducha per lei monarquias aràbias, lo movement nacionalista arabi prenguèt una dimension revolucionària e antiimperialista. L'[[Egipte]] revolucionària e socialista de [[Gamal Abdèl Nassèr|Nassèr]] ne'n foguèt lo motor. L'islamisme se desvolopèt egalament, mai foguèt durament reprimit per lei govèrns d'inspiracion socialista ò laïc. Pasmens, leis estats arabis mantenguèron una certana unitat gràcias a l'ostilitat comuna còntra [[Israèl]]. Aquò entraïnèt plusors guèrras opausant l'estat ebrieu a de coalicions organizadas a l'entorn d'[[Egipte]], de [[Siria]] e de [[Jordània]]. S'acabèron per de succès israelians que permetèron a [[Israèl]] d'ocupar [[Cisjordania]], [[Gaza]], [[Sinaï]] e una partida de [[Golan]]. En cambi d'un acòrdi de patz amb [[Egipte]], Israèl acceptèt de se retirar de [[Sinaï]] en [[1979]]. Dempuei aquela data, la formacion d'una coalicion importanta còntra [[Israèl]] sembla plus possibla. Pasmens, l'armada israeliana dèu luchar còntra plusors movements de resisténcia, çò qu'entraïnèt de conflictes dins plusors estats de la region (mai que mai en [[Liban]]). En parallèl, lo govèrn israelian encoratja la colonizacion dei territòris ocupats. Lo conflicte [[araboisraelian]] demòra ansin un dei ponchs de tensions pus importants dins lo monde actuau amb de crisis militaras relativament frequentas. ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== Se la lucha còntra [[Israèl]] foguèt un factor de mantenement de l'unitat de la [[Liga Aràbia]], de tensions intèrnas devesiguèron lei país arabis. La pus importanta èra l'oposicion entre leis estats [[comunisme|socialistas]] ò [[revolucion|revolucionaris]] e leis estats [[religion|religiós]] ò [[conservatisme|conservators]]. D'efiech, dins lo quadre de la [[Guèrra Freja]], l'[[URSS]] sostenguèt lo premier blòt e leis [[USA|Estats Units]] lo segond. ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] cott6rwkgb7nzpe7vacin7oz28cnnpc 2476225 2476221 2025-06-25T20:46:18Z Nicolas Eynaud 6858 /* Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi */ 2476225 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png|thumb|right|Declin de l'Empèri Otoman de [[1798]] a [[1920]].]] {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Au sen dau poder otoman, plusors òmes d'Estat comprenguèron la necessitat de reformas per s'adaptar ai menaças. Pasmens, rapidament, aquela politica se turtèt a l'oposicion dei faccions [[conservatisme|conservatritz]], especialament a aquela deis eleits provinciaus desirós de conservar son autonòmia. Dins aqueu contèxte, doas regions se destrièron. La premiera foguèt l'[[Egipte]] de [[Mehemet Ali]]. Vice-rèi dau país a partir de [[1905]], menèt un programa autoritari de reformas inspiradas per l'Occident. Prenguèt lo contraròtle de [[Sodan]] e intervenguèt dins la [[peninsula Aràbia]]. Vengut quasi independent, assaièt de conquistar [[Siria]], mai deguèt se retirar après una intervencion anglorussa. Pasmens, en [[1840]], lo [[tractat de Londres (1840)|tractat de Londres]] li reconoguèt la possession d'una vice-reiautat d'Egipte ereditària. ''De facto'', aquò marquèt la restauracion de l'independéncia egipciana e la fondacion de l'Egipte modèrna<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Sourdel, ''Histoire des Arabes'', Presses Universitaires de France, 1976, p. 109.</ref>. La segonda region que concentrèt l'interès dei poissanças foguèt la [[peninsula Aràbia]] onte la dinastia saudita aviá conquistat [[Hasa]] ([[1793]]), obtengut la somission de [[Qatar]] ([[1794]]), pilhat [[Karbala]] ([[1802]]) e ocupat [[La Mèca]] ([[1804]]). A la demanda de [[Constantinòble]], [[Mehemet Ali]] mandèt una armada per restablir l'òrdre dins lei Luòcs Sants de l'[[islam]]. Après doas campanhas ([[1818]]-[[1824]] e [[1837]]-[[1840]]), leis Egipcians destruguèron lo premier reiaume saudita. Dins aquò, la dinastia se mantenguèt dins lo [[desèrt]]. Aquel afebliment de la poissança otomana entraïnèt la mesa en plaça dei [[capitulacions de l'Empèri Otoman|capitulacions]]. Èran un ensemble d'acòrdis destinats a autrejar de drechs e de privilègis ai [[cristianisme|crestians]] e ai [[judaïsme|judieus]] d'Orent. Permetèron ais Europèus de crear de rets d'influéncia au sen de l'Empèri. Durant lo rèsta dau sègle XIX, li permetèron d'intervenir dins leis afaires de l'Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-David Mizrahi, « La France et sa politique de mandat en Syrie et au Liban (1920-1939) », dins ''France, Syrie et Liban 1918-1946 : Les ambiguïtés et les dynamiques de la relation mandataire'', Damasc, Presses de l’Ifpo, 2002.</ref>. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} En [[1839]], l'[[Empèri Otoman]] inicièt lo [[Tanzimat]], un important programa de reformas sistematicas inspiradas per lo modèl occidentau (egalitat sociala, emancipacion dei non-musulmans, restabliment dau poder de l'[[Estat]], etc.). Aquò entraïnèt d'esmogudas saunosas en [[Liban]] e en [[Siria]] onte lei [[França|Francés]] desbarquèron un [[còrs expedicionari]] per protegir lei minoritats crestianas en [[1860]]-[[1861]]. Pasmens, permetèt a [[Constantinòble]] de restablir son autoritat en [[Mesopotamia]] e dins la [[peninsula Aràbia]] en despiech de l'oposicion britanica. Au nivèu economic, d'[[industria]]s modèrnas foguèron desvolopadas, mai l'abséncia d'[[engenhariá|engenhaires]] e d'obriers qualificats necessitèt de demandar una ajuda europèa. L'economia otomana venguèt alora encara pus dependenta deis economias occidentalas. Tanben, la societat otomana foguèt destabilizada per de transformacions importantas. Per exemple, l'industrializacion aguèt mai que mai luòc dins lei vilas portuàrias, çò que marginalizèt plusors vilas de l'interior. Autra evolucion importanta, l'eleit tradicionau, incapable de trobar lei fons necessaris a la construccion deis [[usina]]s, perdiguèt son influéncia economica au profiech de companhiás estragieras. Òr, au nivèu militar, aquelei transformacions empachèron pas la perseguida dau declin territòriau de l'Empèri (independéncia deis estats balcanics, pèrda de [[Tripolitània]], etc.). A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra donc totjorn enfonsat dins una crisi prefonda. Pasmens, lo periòde dau [[Tanzimat]] presidiguèt a una importanta renaissança culturala gràcias a la difusion de l'[[estampariá]]. D'efiech, fins a la fin dau sègle XVIII, la produccion d'obratges estampats èra febla dins l'Empèri. Òr, dins lo corrent dau sègle seguent, se multipliquèron lei [[jornau]]s e lei [[libre]]s imprimits. Aquò entraïnèt premier una presa de consciéncia etnica (egipciana, siriana ò pus generalament aràbia ò turca). Pasmens, una partida deis eleits se ralièt a l'idèa d'otomanisme promouguda per lo poder. Per sei partisans, l'Empèri deviá reünir la comunautat [[islam|musulmana]] sota la direccion dau califa-sultan tot en respectant e en integrant sei minoritats. Aqueu projècte demorèt viu fins a la fin dau rèine d'[[Abdulhamid II]] ([[1879]]-[[1909]]), mai foguèt roïnat per lo còp d'Estat de [[1908]] e lei [[Guèrras Balcanicas]] de [[1912]]-[[1913]]. De mai, foguèt refusat per lei mitans religiós – musulmans ò non – qu'èran fòrça estacats a seis avantatges. === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== [[Fichièr:Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Otoman]] en [[1923]].]] En [[1908]], un grop d'opausants modernizators prenguèt lo poder gràcias a un còp d'Estat menat còntra [[Abdulhamid II]], jutjat tròp autoritari. Partisan d'un [[nacionalisme]] turc pus afiermat, lei caps dau movement trobèron pauc de sostèn dins lei províncias aràbias. Largament descreditats per la desfacha còntra la coalicion balcanica en [[1912]]-[[1913]], engatjèt l'Empèri Otoman dins lo camp austroalemand en novembre de [[1914]]. En despiech dau succès defensiu de la [[batalha dei Dardanèls]], la guèrra foguèt un lòng periòde de problèmas e de catastròfas per l'Empèri. En particular, lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] sostenguèron un movement independentista arabi. Puei, organizèron lo partiment dau territòri otoman ([[acòrdis Sybes-Picot]], acòrdis signats amb [[Itàlia]], etc.). A partir de setembre de [[1918]], l'armada otomana s'afondrèt en [[Siria]] e sei rèstas deguèron se retirar en [[Cilícia]]. En parallèl, la desfacha de [[Bulgaria]] permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta còntra [[Constantinòble]]. Signat lo 30 d'octòbre, l'[[armistici de Mudros]] èra en realitat una capitulacion de l'Empèri. En [[1920]], lo [[tractat de Sèvres]] organizèt lo desmantelament de la poissança, reducha a una part d'[[Anatolia]], mai preservèt l'institucion monarquica. Aquò entraïnèt plusors insureccions que foguèron rapidament unificadas per [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]. Après una tiera de guèrras còntra [[Armenia]], [[França]], [[Itàlia]] e [[Grècia]], capitèt d'obtenir la revision dau tractat de Sèvres amb la signatura dau [[tractat de Lausana]] en [[1923]]. Aqueu tèxte li permetèt de crear un [[Turquia|estat turc]] [[Republica|republican]] centrat sus [[Anatolia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Thobie, « De Constantinople à Ankara : d’un empire piétiné à une république respectée », Relations internationales, n° XXXI, 1982, pp. 263-282.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Benoist-Méchin,'' Mustapha Kémal ou La mort d'un empire'', A. Michel, coll. « Le Loup et le Léopard », 1991 (1{{a}} edicion en 1954).</ref>. ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} Ja important durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lo [[nacionalisme]] arabi prenguèt una amplor novèla dins lo corrent deis [[ans 1920]]. Desirós d'unificar l'ensemble dei populacions aràbias au sen d'un meteis sistèma politic, contestèt lei partiments territòriaus impausats per leis [[Euròpa|Europèus]] e desvolopèt son contengut [[ideologia|ideologic]]. Lèu, [[França|Francés]] e [[Reiaume Unit|Britanics]] deguèron acordar una autonòmia mai e mai importanta a sei territòris arabis en Orient Mejan. En particular, [[Londres]] reconoguèt formalament l'independéncia d'[[Egipte]] en [[1922]] e d'[[Iraq]] en [[1932]]. Se la sobeiranetat d'aquelei país èra en realitat limitada, aqueleis acòrdis foguèron a l'origina d'una reduccion rapida de l'influéncia britanica dins la region après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Per quant a [[França]], afeblida per sa desfacha de 1940, abandonèt sei mandats de [[Siria]] e de [[Liban]] en [[1946]]. En parallèl, leis Ibn Saud capitèron d'unificar la màger part de la [[peninsula Aràbia]] e de fondar l'[[Arabia Saudita]] en [[1931]]. Pasmens, foguèt pas en mesura de conquistar [[Iemèn]], vengut independent après la disparicion de la tutèla otomana sus la region. Lei diferents [[protectorat]]s britanics de la region demorèron tanben inviolables. Rapidament, aqueleis estats monarquics assaièron d'empachar l'emergéncia d'una poissança panaraba egemonica, çò que marquèt una rompedura mai e mai importanta entre lo discors arabi unificator e leis interès pròpris deis [[Estat]]s. ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], totei lei país dau [[Creissent Fertil]] venguèron independents franc de [[Palestina]]. Leis estats arabis fondèron la [[Liga Aràbia]] en [[1945]] per donar còrs a la solidaritat aràbia. Tre [[1948]], se turtèt a la creacion de l'Estat d'[[Israèl]]. Après una [[Premiera Guèrra Israeloaràbia|premiera guèrra]] mau conducha per lei monarquias aràbias, lo movement nacionalista arabi prenguèt una dimension revolucionària e antiimperialista. L'[[Egipte]] revolucionària e socialista de [[Gamal Abdèl Nassèr|Nassèr]] ne'n foguèt lo motor. L'islamisme se desvolopèt egalament, mai foguèt durament reprimit per lei govèrns d'inspiracion socialista ò laïc. Pasmens, leis estats arabis mantenguèron una certana unitat gràcias a l'ostilitat comuna còntra [[Israèl]]. Aquò entraïnèt plusors guèrras opausant l'estat ebrieu a de coalicions organizadas a l'entorn d'[[Egipte]], de [[Siria]] e de [[Jordania]]. S'acabèron per de succès israelians que permetèron a [[Israèl]] d'ocupar [[Cisjordania]], [[Gaza]], [[Sinaï]] e una partida de [[Golan]]. En cambi d'un acòrdi de patz amb [[Egipte]], Israèl acceptèt de se retirar de [[Sinai]] en [[1979]]. Dempuei aquela data, la formacion d'una coalicion importanta còntra [[Israèl]] sembla plus possibla. Pasmens, l'armada israeliana dèu luchar còntra plusors movements de resisténcia, çò qu'entraïnèt de conflictes dins plusors estats de la region (mai que mai en [[Liban]]). En parallèl, lo govèrn israelian encoratja la colonizacion dei territòris ocupats. Lo conflicte [[araboisraelian]] demòra ansin un dei ponchs de tensions pus importants dins lo monde actuau amb de crisis militaras relativament frequentas. ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== Se la lucha còntra [[Israèl]] foguèt un factor de mantenement de l'unitat de la [[Liga Aràbia]], de tensions intèrnas devesiguèron lei país arabis. La pus importanta èra l'oposicion entre leis estats [[comunisme|socialistas]] ò [[revolucion|revolucionaris]] e leis estats [[religion|religiós]] ò [[conservatisme|conservators]]. D'efiech, dins lo quadre de la [[Guèrra Freja]], l'[[URSS]] sostenguèt lo premier blòt e leis [[USA|Estats Units]] lo segond. ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] 6mfoww07umpp6errx7zx6vqwwz411xr 2476226 2476225 2025-06-25T20:47:16Z Nicolas Eynaud 6858 /* Lei divisions intèrnas dau monde arabi */ 2476226 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png|thumb|right|Declin de l'Empèri Otoman de [[1798]] a [[1920]].]] {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Au sen dau poder otoman, plusors òmes d'Estat comprenguèron la necessitat de reformas per s'adaptar ai menaças. Pasmens, rapidament, aquela politica se turtèt a l'oposicion dei faccions [[conservatisme|conservatritz]], especialament a aquela deis eleits provinciaus desirós de conservar son autonòmia. Dins aqueu contèxte, doas regions se destrièron. La premiera foguèt l'[[Egipte]] de [[Mehemet Ali]]. Vice-rèi dau país a partir de [[1905]], menèt un programa autoritari de reformas inspiradas per l'Occident. Prenguèt lo contraròtle de [[Sodan]] e intervenguèt dins la [[peninsula Aràbia]]. Vengut quasi independent, assaièt de conquistar [[Siria]], mai deguèt se retirar après una intervencion anglorussa. Pasmens, en [[1840]], lo [[tractat de Londres (1840)|tractat de Londres]] li reconoguèt la possession d'una vice-reiautat d'Egipte ereditària. ''De facto'', aquò marquèt la restauracion de l'independéncia egipciana e la fondacion de l'Egipte modèrna<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Sourdel, ''Histoire des Arabes'', Presses Universitaires de France, 1976, p. 109.</ref>. La segonda region que concentrèt l'interès dei poissanças foguèt la [[peninsula Aràbia]] onte la dinastia saudita aviá conquistat [[Hasa]] ([[1793]]), obtengut la somission de [[Qatar]] ([[1794]]), pilhat [[Karbala]] ([[1802]]) e ocupat [[La Mèca]] ([[1804]]). A la demanda de [[Constantinòble]], [[Mehemet Ali]] mandèt una armada per restablir l'òrdre dins lei Luòcs Sants de l'[[islam]]. Après doas campanhas ([[1818]]-[[1824]] e [[1837]]-[[1840]]), leis Egipcians destruguèron lo premier reiaume saudita. Dins aquò, la dinastia se mantenguèt dins lo [[desèrt]]. Aquel afebliment de la poissança otomana entraïnèt la mesa en plaça dei [[capitulacions de l'Empèri Otoman|capitulacions]]. Èran un ensemble d'acòrdis destinats a autrejar de drechs e de privilègis ai [[cristianisme|crestians]] e ai [[judaïsme|judieus]] d'Orent. Permetèron ais Europèus de crear de rets d'influéncia au sen de l'Empèri. Durant lo rèsta dau sègle XIX, li permetèron d'intervenir dins leis afaires de l'Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-David Mizrahi, « La France et sa politique de mandat en Syrie et au Liban (1920-1939) », dins ''France, Syrie et Liban 1918-1946 : Les ambiguïtés et les dynamiques de la relation mandataire'', Damasc, Presses de l’Ifpo, 2002.</ref>. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} En [[1839]], l'[[Empèri Otoman]] inicièt lo [[Tanzimat]], un important programa de reformas sistematicas inspiradas per lo modèl occidentau (egalitat sociala, emancipacion dei non-musulmans, restabliment dau poder de l'[[Estat]], etc.). Aquò entraïnèt d'esmogudas saunosas en [[Liban]] e en [[Siria]] onte lei [[França|Francés]] desbarquèron un [[còrs expedicionari]] per protegir lei minoritats crestianas en [[1860]]-[[1861]]. Pasmens, permetèt a [[Constantinòble]] de restablir son autoritat en [[Mesopotamia]] e dins la [[peninsula Aràbia]] en despiech de l'oposicion britanica. Au nivèu economic, d'[[industria]]s modèrnas foguèron desvolopadas, mai l'abséncia d'[[engenhariá|engenhaires]] e d'obriers qualificats necessitèt de demandar una ajuda europèa. L'economia otomana venguèt alora encara pus dependenta deis economias occidentalas. Tanben, la societat otomana foguèt destabilizada per de transformacions importantas. Per exemple, l'industrializacion aguèt mai que mai luòc dins lei vilas portuàrias, çò que marginalizèt plusors vilas de l'interior. Autra evolucion importanta, l'eleit tradicionau, incapable de trobar lei fons necessaris a la construccion deis [[usina]]s, perdiguèt son influéncia economica au profiech de companhiás estragieras. Òr, au nivèu militar, aquelei transformacions empachèron pas la perseguida dau declin territòriau de l'Empèri (independéncia deis estats balcanics, pèrda de [[Tripolitània]], etc.). A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra donc totjorn enfonsat dins una crisi prefonda. Pasmens, lo periòde dau [[Tanzimat]] presidiguèt a una importanta renaissança culturala gràcias a la difusion de l'[[estampariá]]. D'efiech, fins a la fin dau sègle XVIII, la produccion d'obratges estampats èra febla dins l'Empèri. Òr, dins lo corrent dau sègle seguent, se multipliquèron lei [[jornau]]s e lei [[libre]]s imprimits. Aquò entraïnèt premier una presa de consciéncia etnica (egipciana, siriana ò pus generalament aràbia ò turca). Pasmens, una partida deis eleits se ralièt a l'idèa d'otomanisme promouguda per lo poder. Per sei partisans, l'Empèri deviá reünir la comunautat [[islam|musulmana]] sota la direccion dau califa-sultan tot en respectant e en integrant sei minoritats. Aqueu projècte demorèt viu fins a la fin dau rèine d'[[Abdulhamid II]] ([[1879]]-[[1909]]), mai foguèt roïnat per lo còp d'Estat de [[1908]] e lei [[Guèrras Balcanicas]] de [[1912]]-[[1913]]. De mai, foguèt refusat per lei mitans religiós – musulmans ò non – qu'èran fòrça estacats a seis avantatges. === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== [[Fichièr:Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Otoman]] en [[1923]].]] En [[1908]], un grop d'opausants modernizators prenguèt lo poder gràcias a un còp d'Estat menat còntra [[Abdulhamid II]], jutjat tròp autoritari. Partisan d'un [[nacionalisme]] turc pus afiermat, lei caps dau movement trobèron pauc de sostèn dins lei províncias aràbias. Largament descreditats per la desfacha còntra la coalicion balcanica en [[1912]]-[[1913]], engatjèt l'Empèri Otoman dins lo camp austroalemand en novembre de [[1914]]. En despiech dau succès defensiu de la [[batalha dei Dardanèls]], la guèrra foguèt un lòng periòde de problèmas e de catastròfas per l'Empèri. En particular, lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] sostenguèron un movement independentista arabi. Puei, organizèron lo partiment dau territòri otoman ([[acòrdis Sybes-Picot]], acòrdis signats amb [[Itàlia]], etc.). A partir de setembre de [[1918]], l'armada otomana s'afondrèt en [[Siria]] e sei rèstas deguèron se retirar en [[Cilícia]]. En parallèl, la desfacha de [[Bulgaria]] permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta còntra [[Constantinòble]]. Signat lo 30 d'octòbre, l'[[armistici de Mudros]] èra en realitat una capitulacion de l'Empèri. En [[1920]], lo [[tractat de Sèvres]] organizèt lo desmantelament de la poissança, reducha a una part d'[[Anatolia]], mai preservèt l'institucion monarquica. Aquò entraïnèt plusors insureccions que foguèron rapidament unificadas per [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]. Après una tiera de guèrras còntra [[Armenia]], [[França]], [[Itàlia]] e [[Grècia]], capitèt d'obtenir la revision dau tractat de Sèvres amb la signatura dau [[tractat de Lausana]] en [[1923]]. Aqueu tèxte li permetèt de crear un [[Turquia|estat turc]] [[Republica|republican]] centrat sus [[Anatolia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Thobie, « De Constantinople à Ankara : d’un empire piétiné à une république respectée », Relations internationales, n° XXXI, 1982, pp. 263-282.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Benoist-Méchin,'' Mustapha Kémal ou La mort d'un empire'', A. Michel, coll. « Le Loup et le Léopard », 1991 (1{{a}} edicion en 1954).</ref>. ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} Ja important durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lo [[nacionalisme]] arabi prenguèt una amplor novèla dins lo corrent deis [[ans 1920]]. Desirós d'unificar l'ensemble dei populacions aràbias au sen d'un meteis sistèma politic, contestèt lei partiments territòriaus impausats per leis [[Euròpa|Europèus]] e desvolopèt son contengut [[ideologia|ideologic]]. Lèu, [[França|Francés]] e [[Reiaume Unit|Britanics]] deguèron acordar una autonòmia mai e mai importanta a sei territòris arabis en Orient Mejan. En particular, [[Londres]] reconoguèt formalament l'independéncia d'[[Egipte]] en [[1922]] e d'[[Iraq]] en [[1932]]. Se la sobeiranetat d'aquelei país èra en realitat limitada, aqueleis acòrdis foguèron a l'origina d'una reduccion rapida de l'influéncia britanica dins la region après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Per quant a [[França]], afeblida per sa desfacha de 1940, abandonèt sei mandats de [[Siria]] e de [[Liban]] en [[1946]]. En parallèl, leis Ibn Saud capitèron d'unificar la màger part de la [[peninsula Aràbia]] e de fondar l'[[Arabia Saudita]] en [[1931]]. Pasmens, foguèt pas en mesura de conquistar [[Iemèn]], vengut independent après la disparicion de la tutèla otomana sus la region. Lei diferents [[protectorat]]s britanics de la region demorèron tanben inviolables. Rapidament, aqueleis estats monarquics assaièron d'empachar l'emergéncia d'una poissança panaraba egemonica, çò que marquèt una rompedura mai e mai importanta entre lo discors arabi unificator e leis interès pròpris deis [[Estat]]s. ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], totei lei país dau [[Creissent Fertil]] venguèron independents franc de [[Palestina]]. Leis estats arabis fondèron la [[Liga Aràbia]] en [[1945]] per donar còrs a la solidaritat aràbia. Tre [[1948]], se turtèt a la creacion de l'Estat d'[[Israèl]]. Après una [[Premiera Guèrra Israeloaràbia|premiera guèrra]] mau conducha per lei monarquias aràbias, lo movement nacionalista arabi prenguèt una dimension revolucionària e antiimperialista. L'[[Egipte]] revolucionària e socialista de [[Gamal Abdèl Nassèr|Nassèr]] ne'n foguèt lo motor. L'islamisme se desvolopèt egalament, mai foguèt durament reprimit per lei govèrns d'inspiracion socialista ò laïc. Pasmens, leis estats arabis mantenguèron una certana unitat gràcias a l'ostilitat comuna còntra [[Israèl]]. Aquò entraïnèt plusors guèrras opausant l'estat ebrieu a de coalicions organizadas a l'entorn d'[[Egipte]], de [[Siria]] e de [[Jordania]]. S'acabèron per de succès israelians que permetèron a [[Israèl]] d'ocupar [[Cisjordania]], [[Gaza]], [[Sinaï]] e una partida de [[Golan]]. En cambi d'un acòrdi de patz amb [[Egipte]], Israèl acceptèt de se retirar de [[Sinai]] en [[1979]]. Dempuei aquela data, la formacion d'una coalicion importanta còntra [[Israèl]] sembla plus possibla. Pasmens, l'armada israeliana dèu luchar còntra plusors movements de resisténcia, çò qu'entraïnèt de conflictes dins plusors estats de la region (mai que mai en [[Liban]]). En parallèl, lo govèrn israelian encoratja la colonizacion dei territòris ocupats. Lo conflicte [[araboisraelian]] demòra ansin un dei ponchs de tensions pus importants dins lo monde actuau amb de crisis militaras relativament frequentas. ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== Se la lucha còntra [[Israèl]] foguèt un factor de mantenement de l'unitat de la [[Liga Aràbia]], de tensions intèrnas devesiguèron lei país arabis. La pus importanta èra l'oposicion entre leis estats [[comunisme|socialistas]] ò [[revolucion|revolucionaris]] e leis estats [[religion|religiós]] ò [[conservatisme|conservators]]. D'efiech, dins lo quadre de la [[Guèrra Freja]], l'[[URSS|Union Sovietica]] sostenguèt lo premier blòt e leis [[USA|Estats Units]] lo segond. ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] 7gag750d2ezpdio6fh37ft0d0kzmj9u 2476227 2476226 2025-06-25T20:47:33Z Nicolas Eynaud 6858 /* Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi */ 2476227 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png|thumb|right|Declin de l'Empèri Otoman de [[1798]] a [[1920]].]] {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Au sen dau poder otoman, plusors òmes d'Estat comprenguèron la necessitat de reformas per s'adaptar ai menaças. Pasmens, rapidament, aquela politica se turtèt a l'oposicion dei faccions [[conservatisme|conservatritz]], especialament a aquela deis eleits provinciaus desirós de conservar son autonòmia. Dins aqueu contèxte, doas regions se destrièron. La premiera foguèt l'[[Egipte]] de [[Mehemet Ali]]. Vice-rèi dau país a partir de [[1905]], menèt un programa autoritari de reformas inspiradas per l'Occident. Prenguèt lo contraròtle de [[Sodan]] e intervenguèt dins la [[peninsula Aràbia]]. Vengut quasi independent, assaièt de conquistar [[Siria]], mai deguèt se retirar après una intervencion anglorussa. Pasmens, en [[1840]], lo [[tractat de Londres (1840)|tractat de Londres]] li reconoguèt la possession d'una vice-reiautat d'Egipte ereditària. ''De facto'', aquò marquèt la restauracion de l'independéncia egipciana e la fondacion de l'Egipte modèrna<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Sourdel, ''Histoire des Arabes'', Presses Universitaires de France, 1976, p. 109.</ref>. La segonda region que concentrèt l'interès dei poissanças foguèt la [[peninsula Aràbia]] onte la dinastia saudita aviá conquistat [[Hasa]] ([[1793]]), obtengut la somission de [[Qatar]] ([[1794]]), pilhat [[Karbala]] ([[1802]]) e ocupat [[La Mèca]] ([[1804]]). A la demanda de [[Constantinòble]], [[Mehemet Ali]] mandèt una armada per restablir l'òrdre dins lei Luòcs Sants de l'[[islam]]. Après doas campanhas ([[1818]]-[[1824]] e [[1837]]-[[1840]]), leis Egipcians destruguèron lo premier reiaume saudita. Dins aquò, la dinastia se mantenguèt dins lo [[desèrt]]. Aquel afebliment de la poissança otomana entraïnèt la mesa en plaça dei [[capitulacions de l'Empèri Otoman|capitulacions]]. Èran un ensemble d'acòrdis destinats a autrejar de drechs e de privilègis ai [[cristianisme|crestians]] e ai [[judaïsme|judieus]] d'Orent. Permetèron ais Europèus de crear de rets d'influéncia au sen de l'Empèri. Durant lo rèsta dau sègle XIX, li permetèron d'intervenir dins leis afaires de l'Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-David Mizrahi, « La France et sa politique de mandat en Syrie et au Liban (1920-1939) », dins ''France, Syrie et Liban 1918-1946 : Les ambiguïtés et les dynamiques de la relation mandataire'', Damasc, Presses de l’Ifpo, 2002.</ref>. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} En [[1839]], l'[[Empèri Otoman]] inicièt lo [[Tanzimat]], un important programa de reformas sistematicas inspiradas per lo modèl occidentau (egalitat sociala, emancipacion dei non-musulmans, restabliment dau poder de l'[[Estat]], etc.). Aquò entraïnèt d'esmogudas saunosas en [[Liban]] e en [[Siria]] onte lei [[França|Francés]] desbarquèron un [[còrs expedicionari]] per protegir lei minoritats crestianas en [[1860]]-[[1861]]. Pasmens, permetèt a [[Constantinòble]] de restablir son autoritat en [[Mesopotamia]] e dins la [[peninsula Aràbia]] en despiech de l'oposicion britanica. Au nivèu economic, d'[[industria]]s modèrnas foguèron desvolopadas, mai l'abséncia d'[[engenhariá|engenhaires]] e d'obriers qualificats necessitèt de demandar una ajuda europèa. L'economia otomana venguèt alora encara pus dependenta deis economias occidentalas. Tanben, la societat otomana foguèt destabilizada per de transformacions importantas. Per exemple, l'industrializacion aguèt mai que mai luòc dins lei vilas portuàrias, çò que marginalizèt plusors vilas de l'interior. Autra evolucion importanta, l'eleit tradicionau, incapable de trobar lei fons necessaris a la construccion deis [[usina]]s, perdiguèt son influéncia economica au profiech de companhiás estragieras. Òr, au nivèu militar, aquelei transformacions empachèron pas la perseguida dau declin territòriau de l'Empèri (independéncia deis estats balcanics, pèrda de [[Tripolitània]], etc.). A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra donc totjorn enfonsat dins una crisi prefonda. Pasmens, lo periòde dau [[Tanzimat]] presidiguèt a una importanta renaissança culturala gràcias a la difusion de l'[[estampariá]]. D'efiech, fins a la fin dau sègle XVIII, la produccion d'obratges estampats èra febla dins l'Empèri. Òr, dins lo corrent dau sègle seguent, se multipliquèron lei [[jornau]]s e lei [[libre]]s imprimits. Aquò entraïnèt premier una presa de consciéncia etnica (egipciana, siriana ò pus generalament aràbia ò turca). Pasmens, una partida deis eleits se ralièt a l'idèa d'otomanisme promouguda per lo poder. Per sei partisans, l'Empèri deviá reünir la comunautat [[islam|musulmana]] sota la direccion dau califa-sultan tot en respectant e en integrant sei minoritats. Aqueu projècte demorèt viu fins a la fin dau rèine d'[[Abdulhamid II]] ([[1879]]-[[1909]]), mai foguèt roïnat per lo còp d'Estat de [[1908]] e lei [[Guèrras Balcanicas]] de [[1912]]-[[1913]]. De mai, foguèt refusat per lei mitans religiós – musulmans ò non – qu'èran fòrça estacats a seis avantatges. === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== [[Fichièr:Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Otoman]] en [[1923]].]] En [[1908]], un grop d'opausants modernizators prenguèt lo poder gràcias a un còp d'Estat menat còntra [[Abdulhamid II]], jutjat tròp autoritari. Partisan d'un [[nacionalisme]] turc pus afiermat, lei caps dau movement trobèron pauc de sostèn dins lei províncias aràbias. Largament descreditats per la desfacha còntra la coalicion balcanica en [[1912]]-[[1913]], engatjèt l'Empèri Otoman dins lo camp austroalemand en novembre de [[1914]]. En despiech dau succès defensiu de la [[batalha dei Dardanèls]], la guèrra foguèt un lòng periòde de problèmas e de catastròfas per l'Empèri. En particular, lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] sostenguèron un movement independentista arabi. Puei, organizèron lo partiment dau territòri otoman ([[acòrdis Sybes-Picot]], acòrdis signats amb [[Itàlia]], etc.). A partir de setembre de [[1918]], l'armada otomana s'afondrèt en [[Siria]] e sei rèstas deguèron se retirar en [[Cilícia]]. En parallèl, la desfacha de [[Bulgaria]] permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta còntra [[Constantinòble]]. Signat lo 30 d'octòbre, l'[[armistici de Mudros]] èra en realitat una capitulacion de l'Empèri. En [[1920]], lo [[tractat de Sèvres]] organizèt lo desmantelament de la poissança, reducha a una part d'[[Anatolia]], mai preservèt l'institucion monarquica. Aquò entraïnèt plusors insureccions que foguèron rapidament unificadas per [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]. Après una tiera de guèrras còntra [[Armenia]], [[França]], [[Itàlia]] e [[Grècia]], capitèt d'obtenir la revision dau tractat de Sèvres amb la signatura dau [[tractat de Lausana]] en [[1923]]. Aqueu tèxte li permetèt de crear un [[Turquia|estat turc]] [[Republica|republican]] centrat sus [[Anatolia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Thobie, « De Constantinople à Ankara : d’un empire piétiné à une république respectée », Relations internationales, n° XXXI, 1982, pp. 263-282.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Benoist-Méchin,'' Mustapha Kémal ou La mort d'un empire'', A. Michel, coll. « Le Loup et le Léopard », 1991 (1{{a}} edicion en 1954).</ref>. ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} Ja important durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lo [[nacionalisme]] arabi prenguèt una amplor novèla dins lo corrent deis [[ans 1920]]. Desirós d'unificar l'ensemble dei populacions aràbias au sen d'un meteis sistèma politic, contestèt lei partiments territòriaus impausats per leis [[Euròpa|Europèus]] e desvolopèt son contengut [[ideologia|ideologic]]. Lèu, [[França|Francés]] e [[Reiaume Unit|Britanics]] deguèron acordar una autonòmia mai e mai importanta a sei territòris arabis en Orient Mejan. En particular, [[Londres]] reconoguèt formalament l'independéncia d'[[Egipte]] en [[1922]] e d'[[Iraq]] en [[1932]]. Se la sobeiranetat d'aquelei país èra en realitat limitada, aqueleis acòrdis foguèron a l'origina d'una reduccion rapida de l'influéncia britanica dins la region après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Per quant a [[França]], afeblida per sa desfacha de 1940, abandonèt sei mandats de [[Siria]] e de [[Liban]] en [[1946]]. En parallèl, leis Ibn Saud capitèron d'unificar la màger part de la [[peninsula Aràbia]] e de fondar l'[[Arabia Saudita]] en [[1931]]. Pasmens, foguèt pas en mesura de conquistar [[Iemèn]], vengut independent après la disparicion de la tutèla otomana sus la region. Lei diferents [[protectorat]]s britanics de la region demorèron tanben inviolables. Rapidament, aqueleis estats monarquics assaièron d'empachar l'emergéncia d'una poissança panaraba egemonica, çò que marquèt una rompedura mai e mai importanta entre lo discors arabi unificator e leis interès pròpris deis [[Estat]]s. ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], totei lei país dau [[Creissent Fertil]] venguèron independents franc de [[Palestina]]. Leis estats arabis fondèron la [[Liga Aràbia]] en [[1945]] per donar còrs a la solidaritat aràbia. Tre [[1948]], se turtèt a la creacion de l'Estat d'[[Israèl]]. Après una [[Premiera Guèrra Israeloaràbia|premiera guèrra]] mau conducha per lei monarquias aràbias, lo movement nacionalista arabi prenguèt una dimension revolucionària e antiimperialista. L'[[Egipte]] revolucionària e socialista de [[Gamal Abdèl Nassèr|Nassèr]] ne'n foguèt lo motor. L'islamisme se desvolopèt egalament, mai foguèt durament reprimit per lei govèrns d'inspiracion socialista ò laïc. Pasmens, leis estats arabis mantenguèron una certana unitat gràcias a l'ostilitat comuna còntra [[Israèl]]. Aquò entraïnèt plusors guèrras opausant l'estat ebrieu a de coalicions organizadas a l'entorn d'[[Egipte]], de [[Siria]] e de [[Jordania]]. S'acabèron per de succès israelians que permetèron a [[Israèl]] d'ocupar [[Cisjordania]], [[Gaza]], [[Sinai]] e una partida de [[Golan]]. En cambi d'un acòrdi de patz amb [[Egipte]], Israèl acceptèt de se retirar de [[Sinai]] en [[1979]]. Dempuei aquela data, la formacion d'una coalicion importanta còntra [[Israèl]] sembla plus possibla. Pasmens, l'armada israeliana dèu luchar còntra plusors movements de resisténcia, çò qu'entraïnèt de conflictes dins plusors estats de la region (mai que mai en [[Liban]]). En parallèl, lo govèrn israelian encoratja la colonizacion dei territòris ocupats. Lo conflicte [[araboisraelian]] demòra ansin un dei ponchs de tensions pus importants dins lo monde actuau amb de crisis militaras relativament frequentas. ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== Se la lucha còntra [[Israèl]] foguèt un factor de mantenement de l'unitat de la [[Liga Aràbia]], de tensions intèrnas devesiguèron lei país arabis. La pus importanta èra l'oposicion entre leis estats [[comunisme|socialistas]] ò [[revolucion|revolucionaris]] e leis estats [[religion|religiós]] ò [[conservatisme|conservators]]. D'efiech, dins lo quadre de la [[Guèrra Freja]], l'[[URSS|Union Sovietica]] sostenguèt lo premier blòt e leis [[USA|Estats Units]] lo segond. ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] d88rbb28cqg7kaz8pailosb7imqvxw1 2476228 2476227 2025-06-25T20:47:50Z Nicolas Eynaud 6858 /* La casuda de l'Empèri Otoman */ 2476228 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png|thumb|right|Declin de l'Empèri Otoman de [[1798]] a [[1920]].]] {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Au sen dau poder otoman, plusors òmes d'Estat comprenguèron la necessitat de reformas per s'adaptar ai menaças. Pasmens, rapidament, aquela politica se turtèt a l'oposicion dei faccions [[conservatisme|conservatritz]], especialament a aquela deis eleits provinciaus desirós de conservar son autonòmia. Dins aqueu contèxte, doas regions se destrièron. La premiera foguèt l'[[Egipte]] de [[Mehemet Ali]]. Vice-rèi dau país a partir de [[1905]], menèt un programa autoritari de reformas inspiradas per l'Occident. Prenguèt lo contraròtle de [[Sodan]] e intervenguèt dins la [[peninsula Aràbia]]. Vengut quasi independent, assaièt de conquistar [[Siria]], mai deguèt se retirar après una intervencion anglorussa. Pasmens, en [[1840]], lo [[tractat de Londres (1840)|tractat de Londres]] li reconoguèt la possession d'una vice-reiautat d'Egipte ereditària. ''De facto'', aquò marquèt la restauracion de l'independéncia egipciana e la fondacion de l'Egipte modèrna<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Sourdel, ''Histoire des Arabes'', Presses Universitaires de France, 1976, p. 109.</ref>. La segonda region que concentrèt l'interès dei poissanças foguèt la [[peninsula Aràbia]] onte la dinastia saudita aviá conquistat [[Hasa]] ([[1793]]), obtengut la somission de [[Qatar]] ([[1794]]), pilhat [[Karbala]] ([[1802]]) e ocupat [[La Mèca]] ([[1804]]). A la demanda de [[Constantinòble]], [[Mehemet Ali]] mandèt una armada per restablir l'òrdre dins lei Luòcs Sants de l'[[islam]]. Après doas campanhas ([[1818]]-[[1824]] e [[1837]]-[[1840]]), leis Egipcians destruguèron lo premier reiaume saudita. Dins aquò, la dinastia se mantenguèt dins lo [[desèrt]]. Aquel afebliment de la poissança otomana entraïnèt la mesa en plaça dei [[capitulacions de l'Empèri Otoman|capitulacions]]. Èran un ensemble d'acòrdis destinats a autrejar de drechs e de privilègis ai [[cristianisme|crestians]] e ai [[judaïsme|judieus]] d'Orent. Permetèron ais Europèus de crear de rets d'influéncia au sen de l'Empèri. Durant lo rèsta dau sègle XIX, li permetèron d'intervenir dins leis afaires de l'Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-David Mizrahi, « La France et sa politique de mandat en Syrie et au Liban (1920-1939) », dins ''France, Syrie et Liban 1918-1946 : Les ambiguïtés et les dynamiques de la relation mandataire'', Damasc, Presses de l’Ifpo, 2002.</ref>. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} En [[1839]], l'[[Empèri Otoman]] inicièt lo [[Tanzimat]], un important programa de reformas sistematicas inspiradas per lo modèl occidentau (egalitat sociala, emancipacion dei non-musulmans, restabliment dau poder de l'[[Estat]], etc.). Aquò entraïnèt d'esmogudas saunosas en [[Liban]] e en [[Siria]] onte lei [[França|Francés]] desbarquèron un [[còrs expedicionari]] per protegir lei minoritats crestianas en [[1860]]-[[1861]]. Pasmens, permetèt a [[Constantinòble]] de restablir son autoritat en [[Mesopotamia]] e dins la [[peninsula Aràbia]] en despiech de l'oposicion britanica. Au nivèu economic, d'[[industria]]s modèrnas foguèron desvolopadas, mai l'abséncia d'[[engenhariá|engenhaires]] e d'obriers qualificats necessitèt de demandar una ajuda europèa. L'economia otomana venguèt alora encara pus dependenta deis economias occidentalas. Tanben, la societat otomana foguèt destabilizada per de transformacions importantas. Per exemple, l'industrializacion aguèt mai que mai luòc dins lei vilas portuàrias, çò que marginalizèt plusors vilas de l'interior. Autra evolucion importanta, l'eleit tradicionau, incapable de trobar lei fons necessaris a la construccion deis [[usina]]s, perdiguèt son influéncia economica au profiech de companhiás estragieras. Òr, au nivèu militar, aquelei transformacions empachèron pas la perseguida dau declin territòriau de l'Empèri (independéncia deis estats balcanics, pèrda de [[Tripolitània]], etc.). A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra donc totjorn enfonsat dins una crisi prefonda. Pasmens, lo periòde dau [[Tanzimat]] presidiguèt a una importanta renaissança culturala gràcias a la difusion de l'[[estampariá]]. D'efiech, fins a la fin dau sègle XVIII, la produccion d'obratges estampats èra febla dins l'Empèri. Òr, dins lo corrent dau sègle seguent, se multipliquèron lei [[jornau]]s e lei [[libre]]s imprimits. Aquò entraïnèt premier una presa de consciéncia etnica (egipciana, siriana ò pus generalament aràbia ò turca). Pasmens, una partida deis eleits se ralièt a l'idèa d'otomanisme promouguda per lo poder. Per sei partisans, l'Empèri deviá reünir la comunautat [[islam|musulmana]] sota la direccion dau califa-sultan tot en respectant e en integrant sei minoritats. Aqueu projècte demorèt viu fins a la fin dau rèine d'[[Abdulhamid II]] ([[1879]]-[[1909]]), mai foguèt roïnat per lo còp d'Estat de [[1908]] e lei [[Guèrras Balcanicas]] de [[1912]]-[[1913]]. De mai, foguèt refusat per lei mitans religiós – musulmans ò non – qu'èran fòrça estacats a seis avantatges. === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== [[Fichièr:Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Otoman]] en [[1923]].]] En [[1908]], un grop d'opausants modernizators prenguèt lo poder gràcias a un còp d'Estat menat còntra [[Abdulhamid II]], jutjat tròp autoritari. Partisan d'un [[nacionalisme]] turc pus afiermat, lei caps dau movement trobèron pauc de sostèn dins lei províncias aràbias. Largament descreditats per la desfacha còntra la coalicion balcanica en [[1912]]-[[1913]], engatjèt l'Empèri Otoman dins lo camp austroalemand en novembre de [[1914]]. En despiech dau succès defensiu de la [[batalha dei Dardanèls]], la guèrra foguèt un lòng periòde de problèmas e de catastròfas per l'Empèri. En particular, lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] sostenguèron un movement independentista arabi. Puei, organizèron lo partiment dau territòri otoman ([[acòrdis Sykes-Picot]], acòrdis signats amb [[Itàlia]], etc.). A partir de setembre de [[1918]], l'armada otomana s'afondrèt en [[Siria]] e sei rèstas deguèron se retirar en [[Cilícia]]. En parallèl, la desfacha de [[Bulgaria]] permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta còntra [[Constantinòble]]. Signat lo 30 d'octòbre, l'[[armistici de Mudros]] èra en realitat una capitulacion de l'Empèri. En [[1920]], lo [[tractat de Sèvres]] organizèt lo desmantelament de la poissança, reducha a una part d'[[Anatolia]], mai preservèt l'institucion monarquica. Aquò entraïnèt plusors insureccions que foguèron rapidament unificadas per [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]. Après una tiera de guèrras còntra [[Armenia]], [[França]], [[Itàlia]] e [[Grècia]], capitèt d'obtenir la revision dau tractat de Sèvres amb la signatura dau [[tractat de Lausana]] en [[1923]]. Aqueu tèxte li permetèt de crear un [[Turquia|estat turc]] [[Republica|republican]] centrat sus [[Anatolia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Thobie, « De Constantinople à Ankara : d’un empire piétiné à une république respectée », Relations internationales, n° XXXI, 1982, pp. 263-282.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Benoist-Méchin,'' Mustapha Kémal ou La mort d'un empire'', A. Michel, coll. « Le Loup et le Léopard », 1991 (1{{a}} edicion en 1954).</ref>. ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} Ja important durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lo [[nacionalisme]] arabi prenguèt una amplor novèla dins lo corrent deis [[ans 1920]]. Desirós d'unificar l'ensemble dei populacions aràbias au sen d'un meteis sistèma politic, contestèt lei partiments territòriaus impausats per leis [[Euròpa|Europèus]] e desvolopèt son contengut [[ideologia|ideologic]]. Lèu, [[França|Francés]] e [[Reiaume Unit|Britanics]] deguèron acordar una autonòmia mai e mai importanta a sei territòris arabis en Orient Mejan. En particular, [[Londres]] reconoguèt formalament l'independéncia d'[[Egipte]] en [[1922]] e d'[[Iraq]] en [[1932]]. Se la sobeiranetat d'aquelei país èra en realitat limitada, aqueleis acòrdis foguèron a l'origina d'una reduccion rapida de l'influéncia britanica dins la region après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Per quant a [[França]], afeblida per sa desfacha de 1940, abandonèt sei mandats de [[Siria]] e de [[Liban]] en [[1946]]. En parallèl, leis Ibn Saud capitèron d'unificar la màger part de la [[peninsula Aràbia]] e de fondar l'[[Arabia Saudita]] en [[1931]]. Pasmens, foguèt pas en mesura de conquistar [[Iemèn]], vengut independent après la disparicion de la tutèla otomana sus la region. Lei diferents [[protectorat]]s britanics de la region demorèron tanben inviolables. Rapidament, aqueleis estats monarquics assaièron d'empachar l'emergéncia d'una poissança panaraba egemonica, çò que marquèt una rompedura mai e mai importanta entre lo discors arabi unificator e leis interès pròpris deis [[Estat]]s. ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], totei lei país dau [[Creissent Fertil]] venguèron independents franc de [[Palestina]]. Leis estats arabis fondèron la [[Liga Aràbia]] en [[1945]] per donar còrs a la solidaritat aràbia. Tre [[1948]], se turtèt a la creacion de l'Estat d'[[Israèl]]. Après una [[Premiera Guèrra Israeloaràbia|premiera guèrra]] mau conducha per lei monarquias aràbias, lo movement nacionalista arabi prenguèt una dimension revolucionària e antiimperialista. L'[[Egipte]] revolucionària e socialista de [[Gamal Abdèl Nassèr|Nassèr]] ne'n foguèt lo motor. L'islamisme se desvolopèt egalament, mai foguèt durament reprimit per lei govèrns d'inspiracion socialista ò laïc. Pasmens, leis estats arabis mantenguèron una certana unitat gràcias a l'ostilitat comuna còntra [[Israèl]]. Aquò entraïnèt plusors guèrras opausant l'estat ebrieu a de coalicions organizadas a l'entorn d'[[Egipte]], de [[Siria]] e de [[Jordania]]. S'acabèron per de succès israelians que permetèron a [[Israèl]] d'ocupar [[Cisjordania]], [[Gaza]], [[Sinai]] e una partida de [[Golan]]. En cambi d'un acòrdi de patz amb [[Egipte]], Israèl acceptèt de se retirar de [[Sinai]] en [[1979]]. Dempuei aquela data, la formacion d'una coalicion importanta còntra [[Israèl]] sembla plus possibla. Pasmens, l'armada israeliana dèu luchar còntra plusors movements de resisténcia, çò qu'entraïnèt de conflictes dins plusors estats de la region (mai que mai en [[Liban]]). En parallèl, lo govèrn israelian encoratja la colonizacion dei territòris ocupats. Lo conflicte [[araboisraelian]] demòra ansin un dei ponchs de tensions pus importants dins lo monde actuau amb de crisis militaras relativament frequentas. ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== Se la lucha còntra [[Israèl]] foguèt un factor de mantenement de l'unitat de la [[Liga Aràbia]], de tensions intèrnas devesiguèron lei país arabis. La pus importanta èra l'oposicion entre leis estats [[comunisme|socialistas]] ò [[revolucion|revolucionaris]] e leis estats [[religion|religiós]] ò [[conservatisme|conservators]]. D'efiech, dins lo quadre de la [[Guèrra Freja]], l'[[URSS|Union Sovietica]] sostenguèt lo premier blòt e leis [[USA|Estats Units]] lo segond. ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] 32clb7s71gvjsr0g5ez46hjsoljybdj 2476229 2476228 2025-06-25T20:48:43Z Nicolas Eynaud 6858 /* De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja */ 2476229 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png|thumb|right|Declin de l'Empèri Otoman de [[1798]] a [[1920]].]] {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Au sen dau poder otoman, plusors òmes d'Estat comprenguèron la necessitat de reformas per s'adaptar ai menaças. Pasmens, rapidament, aquela politica se turtèt a l'oposicion dei faccions [[conservatisme|conservatritz]], especialament a aquela deis eleits provinciaus desirós de conservar son autonòmia. Dins aqueu contèxte, doas regions se destrièron. La premiera foguèt l'[[Egipte]] de [[Mehemet Ali]]. Vice-rèi dau país a partir de [[1905]], menèt un programa autoritari de reformas inspiradas per l'Occident. Prenguèt lo contraròtle de [[Sodan]] e intervenguèt dins la [[peninsula Aràbia]]. Vengut quasi independent, assaièt de conquistar [[Siria]], mai deguèt se retirar après una intervencion anglorussa. Pasmens, en [[1840]], lo [[tractat de Londres (1840)|tractat de Londres]] li reconoguèt la possession d'una vice-reiautat d'Egipte ereditària. ''De facto'', aquò marquèt la restauracion de l'independéncia egipciana e la fondacion de l'Egipte modèrna<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Sourdel, ''Histoire des Arabes'', Presses Universitaires de France, 1976, p. 109.</ref>. La segonda region que concentrèt l'interès dei poissanças foguèt la [[peninsula Aràbia]] onte la dinastia saudita aviá conquistat [[Hasa]] ([[1793]]), obtengut la somission de [[Qatar]] ([[1794]]), pilhat [[Karbala]] ([[1802]]) e ocupat [[La Mèca]] ([[1804]]). A la demanda de [[Constantinòble]], [[Mehemet Ali]] mandèt una armada per restablir l'òrdre dins lei Luòcs Sants de l'[[islam]]. Après doas campanhas ([[1818]]-[[1824]] e [[1837]]-[[1840]]), leis Egipcians destruguèron lo premier reiaume saudita. Dins aquò, la dinastia se mantenguèt dins lo [[desèrt]]. Aquel afebliment de la poissança otomana entraïnèt la mesa en plaça dei [[capitulacions de l'Empèri Otoman|capitulacions]]. Èran un ensemble d'acòrdis destinats a autrejar de drechs e de privilègis ai [[cristianisme|crestians]] e ai [[judaïsme|judieus]] d'Orent. Permetèron ais Europèus de crear de rets d'influéncia au sen de l'Empèri. Durant lo rèsta dau sègle XIX, li permetèron d'intervenir dins leis afaires de l'Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-David Mizrahi, « La France et sa politique de mandat en Syrie et au Liban (1920-1939) », dins ''France, Syrie et Liban 1918-1946 : Les ambiguïtés et les dynamiques de la relation mandataire'', Damasc, Presses de l’Ifpo, 2002.</ref>. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} En [[1839]], l'[[Empèri Otoman]] inicièt lo [[Tanzimat]], un important programa de reformas sistematicas inspiradas per lo modèl occidentau (egalitat sociala, emancipacion dei non-musulmans, restabliment dau poder de l'[[Estat]], etc.). Aquò entraïnèt d'esmogudas saunosas en [[Liban]] e en [[Siria]] onte lei [[França|Francés]] desbarquèron un [[còrs expedicionari]] per protegir lei minoritats crestianas en [[1860]]-[[1861]]. Pasmens, permetèt a [[Constantinòble]] de restablir son autoritat en [[Mesopotamia]] e dins la [[peninsula Aràbia]] en despiech de l'oposicion britanica. Au nivèu economic, d'[[industria]]s modèrnas foguèron desvolopadas, mai l'abséncia d'[[engenhariá|engenhaires]] e d'obriers qualificats necessitèt de demandar una ajuda europèa. L'economia otomana venguèt alora encara pus dependenta deis economias occidentalas. Tanben, la societat otomana foguèt destabilizada per de transformacions importantas. Per exemple, l'industrializacion aguèt mai que mai luòc dins lei vilas portuàrias, çò que marginalizèt plusors vilas de l'interior. Autra evolucion importanta, l'eleit tradicionau, incapable de trobar lei fons necessaris a la construccion deis [[usina]]s, perdiguèt son influéncia economica au profiech de companhiás estragieras. Òr, au nivèu militar, aquelei transformacions empachèron pas la perseguida dau declin territòriau de l'Empèri (independéncia deis estats balcanics, pèrda de [[Tripolitània]], etc.). A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra donc totjorn enfonsat dins una crisi prefonda. Pasmens, lo periòde dau [[Tanzimat]] presidiguèt a una importanta renaissança culturala gràcias a la difusion de l'[[estampariá]]. D'efiech, fins a la fin dau sègle XVIII, la produccion d'obratges estampats èra febla dins l'Empèri. Òr, dins lo corrent dau sègle seguent, se multipliquèron lei [[jornau]]s e lei [[libre]]s imprimits. Aquò entraïnèt premier una presa de consciéncia etnica (egipciana, siriana ò pus generalament aràbia ò turca). Pasmens, una partida deis eleits se ralièt a l'idèa d'otomanisme promouguda per lo poder. Per sei partisans, l'Empèri deviá reünir la comunautat [[islam|musulmana]] sota la direccion dau califa-sultan tot en respectant e en integrant sei minoritats. Aqueu projècte demorèt viu fins a la fin dau rèine d'[[Abdulhamid II]] ([[1879]]-[[1909]]), mai foguèt roïnat per lo còp d'Estat de [[1908]] e lei [[Guèrras Balcanicas]] de [[1912]]-[[1913]]. De mai, foguèt refusat per lei mitans religiós – musulmans ò non – qu'èran fòrça estacats a seis avantatges. === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== [[Fichièr:Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Otoman]] en [[1923]].]] En [[1908]], un grop d'opausants modernizators prenguèt lo poder gràcias a un còp d'Estat menat còntra [[Abdulhamid II]], jutjat tròp autoritari. Partisan d'un [[nacionalisme]] turc pus afiermat, lei caps dau movement trobèron pauc de sostèn dins lei províncias aràbias. Largament descreditats per la desfacha còntra la coalicion balcanica en [[1912]]-[[1913]], engatjèt l'Empèri Otoman dins lo camp austroalemand en novembre de [[1914]]. En despiech dau succès defensiu de la [[batalha dei Dardanèls]], la guèrra foguèt un lòng periòde de problèmas e de catastròfas per l'Empèri. En particular, lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] sostenguèron un movement independentista arabi. Puei, organizèron lo partiment dau territòri otoman ([[acòrdis Sykes-Picot]], acòrdis signats amb [[Itàlia]], etc.). A partir de setembre de [[1918]], l'armada otomana s'afondrèt en [[Siria]] e sei rèstas deguèron se retirar en [[Cilícia]]. En parallèl, la desfacha de [[Bulgaria]] permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta còntra [[Constantinòble]]. Signat lo 30 d'octòbre, l'[[armistici de Mudros]] èra en realitat una capitulacion de l'Empèri. En [[1920]], lo [[tractat de Sèvres]] organizèt lo desmantelament de la poissança otomana, reducha a una part d'[[Anatolia]], mai preservèt l'institucion monarquica. Aquò entraïnèt plusors insureccions que foguèron rapidament unificadas per [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]. Après una tiera de guèrras còntra [[Armenia]], [[França]], [[Itàlia]] e [[Grècia]], capitèt d'obtenir la revision dau tractat de Sèvres amb la signatura dau [[tractat de Lausana]] en [[1923]]. Aqueu tèxte li permetèt de crear un [[Turquia|estat turc]] [[Republica|republican]] centrat sus [[Anatolia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Thobie, « De Constantinople à Ankara : d’un empire piétiné à une république respectée », Relations internationales, n° XXXI, 1982, pp. 263-282.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Benoist-Méchin,'' Mustapha Kémal ou La mort d'un empire'', A. Michel, coll. « Le Loup et le Léopard », 1991 (1{{a}} edicion en 1954).</ref>. ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} Ja important durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lo [[nacionalisme]] arabi prenguèt una amplor novèla dins lo corrent deis [[ans 1920]]. Desirós d'unificar l'ensemble dei populacions aràbias au sen d'un meteis sistèma politic, contestèt lei partiments territòriaus impausats per leis [[Euròpa|Europèus]] e desvolopèt son contengut [[ideologia|ideologic]]. Lèu, [[França|Francés]] e [[Reiaume Unit|Britanics]] deguèron acordar una autonòmia mai e mai importanta a sei territòris arabis en Orient Mejan. En particular, [[Londres]] reconoguèt formalament l'independéncia d'[[Egipte]] en [[1922]] e d'[[Iraq]] en [[1932]]. Se la sobeiranetat d'aquelei país èra en realitat limitada, aqueleis acòrdis foguèron a l'origina d'una reduccion rapida de l'influéncia britanica dins la region après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Per quant a [[França]], afeblida per sa desfacha de 1940, abandonèt sei mandats de [[Siria]] e de [[Liban]] en [[1946]]. En parallèl, leis Ibn Saud capitèron d'unificar la màger part de la [[peninsula Aràbia]] e de fondar l'[[Arabia Saudita]] en [[1931]]. Pasmens, foguèt pas en mesura de conquistar [[Iemèn]], vengut independent après la disparicion de la tutèla otomana sus la region. Lei diferents [[protectorat]]s britanics de la region demorèron tanben inviolables. Rapidament, aqueleis estats monarquics assaièron d'empachar l'emergéncia d'una poissança panaraba egemonica, çò que marquèt una rompedura mai e mai importanta entre lo discors arabi unificator e leis interès pròpris deis [[Estat]]s. ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], totei lei país dau [[Creissent Fertil]] venguèron independents franc de [[Palestina]]. Leis estats arabis fondèron la [[Liga Aràbia]] en [[1945]] per donar còrs a la solidaritat aràbia. Tre [[1948]], se turtèt a la creacion de l'Estat d'[[Israèl]]. Après una [[Premiera Guèrra Israeloaràbia|premiera guèrra]] mau conducha per lei monarquias aràbias, lo movement nacionalista arabi prenguèt una dimension revolucionària e antiimperialista. L'[[Egipte]] revolucionària e socialista de [[Gamal Abdèl Nassèr|Nassèr]] ne'n foguèt lo motor. L'islamisme se desvolopèt egalament, mai foguèt durament reprimit per lei govèrns d'inspiracion socialista ò laïc. Pasmens, leis estats arabis mantenguèron una certana unitat gràcias a l'ostilitat comuna còntra [[Israèl]]. Aquò entraïnèt plusors guèrras opausant l'estat ebrieu a de coalicions organizadas a l'entorn d'[[Egipte]], de [[Siria]] e de [[Jordania]]. S'acabèron per de succès israelians que permetèron a [[Israèl]] d'ocupar [[Cisjordania]], [[Gaza]], [[Sinai]] e una partida de [[Golan]]. En cambi d'un acòrdi de patz amb [[Egipte]], Israèl acceptèt de se retirar de [[Sinai]] en [[1979]]. Dempuei aquela data, la formacion d'una coalicion importanta còntra [[Israèl]] sembla plus possibla. Pasmens, l'armada israeliana dèu luchar còntra plusors movements de resisténcia, çò qu'entraïnèt de conflictes dins plusors estats de la region (mai que mai en [[Liban]]). En parallèl, lo govèrn israelian encoratja la colonizacion dei territòris ocupats. Lo conflicte [[araboisraelian]] demòra ansin un dei ponchs de tensions pus importants dins lo monde actuau amb de crisis militaras relativament frequentas. ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== Se la lucha còntra [[Israèl]] foguèt un factor de mantenement de l'unitat de la [[Liga Aràbia]], de tensions intèrnas devesiguèron lei país arabis. La pus importanta èra l'oposicion entre leis estats [[comunisme|socialistas]] ò [[revolucion|revolucionaris]] e leis estats [[religion|religiós]] ò [[conservatisme|conservators]]. D'efiech, dins lo quadre de la [[Guèrra Freja]], l'[[URSS|Union Sovietica]] sostenguèt lo premier blòt e leis [[USA|Estats Units]] lo segond. ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] 91ltyqywqjjyw20rlc8n7j36o3kp8yi 2476230 2476229 2025-06-25T20:49:12Z Nicolas Eynaud 6858 /* Liames intèrnes */ 2476230 wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{article en construccion}} [[Fichièr:Middleeast2.png|thumb|Païses de l'Orient Mejan]] L''''Orient Mejan''' (tanben nomenat '''Pròche Orient''') es constituit pels païses d'[[Orient]] que son lo pus pròches d'[[Euròpa]] ([[Occident]]), per oposicion a l'[[Extrèm Orient]] o Orient Luenchenc. Lo nom d'''Orient Mejan'' s'utiliza per influéncia de l'expression anglesa ''Middle East'', que se referis a una division de l'Orient antic, e qu'après la casuda de l'[[Empèri Otoman]] a començat d'èsser pus utilizada en anglés e traducha dins divèrsas lengas. Fòrça factors an fach qu'aquesta zona es una de las mai conflictualas del mond, e en particular lo despartiment de las possessions otomanas après la [[Primièra Guèrra Mondiala]], moment ont se va predeterminar lo traçat de las frontièras e la naissença de l'Estat d'Israèl. Un autre factor segurament s'auria de trobar dins las sieunas riquesas naturalas, subretot lo [[petròli]]. == Definicion == [[Fichièr:MiddleEast.png||thumbnail|250px|Mapa de l'Orient Mejan]] La nocion « d'Orient Mejan » es eissit dei trabalhs dei [[geografia|geografs]] [[Euròpa|europèus]] de la fin dau sègle XIX e dau començament dau sègle XX. D'aqueu temps, [[Euròpa]] èra vista coma lo centre dau monde e lei diferentei regions [[asia]]ticas definissián ansin un « Pròche Orient », un « Orient Mejan » e un « Extrèm Orient » en foncion de lor alunchament. Se la darriera expression a totjorn designat lei país d'[[Asia Orientala]], lei doas autrei avián de sens diferents segon lo locutor. Per un [[Reialme Unit|Britanic]], lo Pròche Orient designava lei [[Balcans]] e l'[[Empèri Otoman]] e Orient Mejan lei regions situadas entre [[Iran]], [[Caucàs]] e [[Afganistan]]<ref>Aquela concepcion es ben exprimida dins de tèxtes de [[George N. Curzon]] (George N. Curzon, ((Problems of the Far East'', Londres, Longmans, Green and co, 1894, p. XI), de [[William Miller (istorian)|William Miller]] (William Miller, ''Travels and Politics in the Near East'', Nòva York, Frederick A. Stokes Company, 1898, p. XIII) ò de Winston S. Churchill tradutz relativament ben aquela division dins sei memòrias (Winston S. Churchill, ''The Second World War, Volume IV: The Hinge of Fate'', Londres, Cassell & Co., 1951, « Book II : « Africa Redeemed », cap. 26 : « My Journey to Cairo. Changes in Command » », p. 414). Dins aqueu quadre, l'Orient correspònd ais Índias.''</ref>. En revènge, per un [[França|Francés]], lo Pròche Orient èra leugierament mai a l'èst e cubrissiá puslèu la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa Orientala]] entre l'[[Empèri Otoman]] e [[Egipte]] e l'Orient Mejan l'espaci format de [[Iran|Pèrsia]], de [[Mesopotamia]] e de la [[peninsula Aràbia]]. Après la [[Premiera Guèrra Mondiala]], l'influéncia creissenta deis [[USA|Estats Units]] dins lei [[Diplomacia|relacions internacionalas]] entraïnèt una evolucion dei tèrmes. L'expression « Orient Mejan » designèt desenant mai que mai leis estats eissits de la desintegracion de l'[[Empèri Otoman]]. Pasmens, la confusion demorèt au sen dei mitans [[Universitat|universitaris]] que contunièron d'utilizar « Orient Mejan » per designar una region pus granda. En particular, leis [[istòria|istorians]] gardèron l'usatge de l'expression « Orient Mejan Ancian » per parlar dei [[civilizacion]]s [[Antiquitat|anticas]] dau [[Creissent Fertil]] e dei regions vesinas. Ansin, lo tèrme demorèt fosc. En [[Occitània]], aqueu fenomèn foguèt accentuat per l'influéncia dau [[francés]] que considerèt pauc a cha pauc « Pròche Orient » e « Orient Mejan » coma dos sinonims<ref>'''[[francés|(fr)]]''' ''Journal de l’année. 1er juillet 1973-30 juin 1974'', Larousse, p. 182.</ref>. A l'ora d'ara, i a donc plusors definicions diferentas de l'Orient Mejan. La pus reducha designa unicament l'Orient arabi, es a dire [[Liban]], lei [[Territòris Palestinians]], [[Jordania]], [[Siria]], [[Iraq]], [[Egipte]] e la [[peninsula Aràbia]]. Pasmens, per de rasons [[istòria|istoricas]], [[politica]]s, [[economia|economicas]] e [[cultura]]las, de definicions pus largas existisson per i integrar la [[Turquia]] [[Anatolia]]na, [[Chipre]], [[Iran]] e [[Israèl]]. A l'entorn d'aquel ensemble, se tròban plusors espacis de transicion : [[Libia]] a l'èst amb [[Magrèb]], [[Sodan]], [[Eritrèa]] e [[Jiboti]] au sud amb l'[[Africa Negra]] e [[Armenia]] e [[Azerbaitjan]] au nòrd amb l'[[Euròpa Orientala]]. == Geografia == === Geografia fisica === === Clima === === Espacis culturaus === === Organizacion economica === == Istòria == === De la Preïstòria a la conquista otomana === ==== Lo Creissent Fertil ==== {{veire|Creissent Fertil}} Segon lei conoissenças actualas, la region dau [[Creissent Fertil]] foguèt lo premier luòc d'aparicion de l'[[agricultura]] fa {{formatnum:11000}} a {{formatnum:13000}} ans. Conjugat amb leis autreis efiechs de la [[Revolucion Neolitica]], aquò menèt a la formacion dei premierei comunautats agricòlas sedentàrias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' I. Kuijit e B. Finlayson, « Evidence for food storage and predomestication granaries 11,000 years ago in the Jordan Valley », ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America'', vol. 106, n° 27, pp. 10966-10970.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' Steven Mithen, ''After the ice: a global human history, 20,000–5,000 BC'', Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2006, p. 63.</ref>. Pauc a cha pauc, s'i difusèt tanben lo mestritge de la [[metallurgia]] e de progrès en matèria de fabricacion de la [[terralha]]. Aquelei progrès permetèron d'aumentar la produccion [[cereala|cerealieras]] e d'engendrar un demai de [[norridura]]. Una partida mai e mai significativa de la populacion poguèt alora s'especializar dins de pretzfachs non alimentaris coma lo [[comèrci]] ò l'[[artesanat]]. Lei [[vila]]s venguèron ansin mai e mai complèxas e, dins aqueu contèxte, se formèron lei premiereis institucions [[Estat|estatalas]]. La [[cronologia]] d'aquelei transformacions es pas encara ben precisa. Se debanèt probablament entre l'aparicion de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei premierei rets de [[fortificacion]]s. D'efiech, durant lo millenari IV avC, la màger part dei vilas dau Creissent Fertil bastiguèron de [[barri (arquitectura)|barris]] per s'aparar còntra leis atacas exterioras<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Sailhan, ''La fortification : Histoire et dictionnaire'', Éditions Tallandier, 1991, 259 p.</ref>. Aquela complexificacion deis estructuras socialas s'obsèrva amb l'aparicion de culturas pus sofisticadas coma la [[cultura d'Obeïd]] en [[Mesopotamia]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Robert A. Carter e Graham Philip, Beyond the Ubaid : Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, Chicago, The Oriental Institute of the University of Chicago, 2010.</ref> ò lei culturas [[Cultura omariana|omariana]] e [[Cultura badariana|badariana]] en [[Egipte]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, p. 77.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Béatrix Midant-Reynes, ''Aux origines de l'Égypte : Du Néolithique à l'émergence de l'État'', París, Éditions Fayard, 2003, pp. 87-88.</ref>. ==== Lo periòde mesopotamian ==== {{veire|Mesopotamia}} A partir de la fin dau millenari IV avC, de reiaumes vertadiers se formèron dins lo [[Creissent Fertil]]. Lei pus coneguts son aquelei d'[[Egipte]] e de [[Mesopotamia]], mai d'estats poderós èran tanben presents en [[Siria]], en [[Anatolia]] e en [[Elam]]. En [[Egipte]], alternèron lei periòdes d'unificacion ([[Ancian Empèri]], [[Empèri Mejan]] e [[Novèl Empèri]]) durant lei millenaris III e II avC avans un declin progressiu dau país<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Nicolas Grimal, ''Histoire de l'Égypte ancienne'', París, Fayard, 1995, 593 p.</ref>. En [[Mesopotamia]], de poders pus divèrs se formèron coma lo [[Akkad|reiaume akkadian]], la [[Tresena dinastia d'Ur|III{{a}} dinastia d'Ur]] ò lei reiaumes d'[[Isin]] e de [[Larsa]]. Pasmens, [[Babilònia (reialme)|Babilònia]] e [[Assiria]] i ocupèron pus frequentament una posicion importanta dins la region<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Histoire de la Mésopotamie'', París, Gallimard, coll. « Folio Histoire n° 175 », 2010.</ref>. Pauc a cha pauc afeblits per de guèrras e de tensions intèrnas, [[Egipte]] e [[Mesopotamia]] foguèron conquistats per la [[Empèri Aquemenida|Pèrsia Aquemenida]] durant lo [[sègle VI avC]]. A respècte de sei predecessors, l'Empèri Aquemenida laissava mai d'autonòmia ai pòbles vencuts. Aquò permetèt de redurre lo nombre de revòutas, mai la dinastia foguèt destabilizada per de problèmas de succession. Entre [[-334|334]] e [[-330|330]], [[Pèrsia]] foguèt donc envaïda per [[Alexandre lo Grand]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Briant, ''Histoire de l'Empire perse, de Cyrus à Alexandre'', París, Fayard, 1996.</ref>. L'influéncia grèga s'establiguèt alora d'un biais duradís dins la region. En revènge, politicament, lo territòri conquistat per Alexandre se fragmentèt après sa mòrt<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Philippe Clancier, Omar Coloru e Gilles Gorre, ''Les mondes hellénistiques : du Nil à l'Indus'', París, Hachette Supérieur, coll. « Carré Histoire », 2017, 304 p.</ref>. ==== Lo partiment persoroman ==== Lei reiaumes ellenistics eissits de l'epopèia d'[[Alexandre lo Grand|Alexandre]] dominèron [[Grècia]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Pèrsia]], [[Siria]] e [[Egipte]] durant lo [[sègle III avC]]. Pasmens, intrèron en declin a partir dau sègle seguent e foguèron pauc a cha pauc conquistats per sei rivaus. Lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] foguèron lei dos responsables principaus d'aqueu reculament. Lei premiers ocupèron [[Grècia]] e [[Macedònia]] en [[-146|146 avC]], infligiguèron plusors desfachas ai [[Empèri Seleucida|Seleucidas]] e conquistèron l'[[Lagidas|Egipte Lagida]]. Lei segonds prenguèron lo contraròtle de la màger part de l'[[Empèri Seleucida]] e restaurèron [[Pèrsia]]. A partir dau sègle I apC, lei [[Empèri Roman|Romans]] e lei [[Empèri Part|Parts]] intrèron en conflicte per lo contraròtle d'Orient Mejan. Dins aquò, maugrat mai d'una guèrra importanta, la [[frontiera]] entre lei dos empèris demorèt relativament establa. Lo remplaçament dei Parts per lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] en [[224]]-[[226]] ò la casuda de l'[[Empèri Roman d'Occident]] cambièt pas aquela situacion. Pasmens, a partir de la segonda mitat dau [[sègle VI]], l'amplor dei combats entraïnèt un declin dei doas poissanças. Après la [[Granda Guèrra Pèrsa]] de [[602]]-[[628]], foguèron incapablas de s'opausar ais invasions aràbias<ref>'''[[anglés|(en)]]''' George Liska, ''Expanding Realism : The Historical Dimension of World Politics'', Lanham, Rowman & Littlefield, 1998, p. 170.</ref>. ==== Leis empèris araboturcs ==== [[Fichièr:Califat Omeia - Expansion aràbia durant lo periòde omeia.png|thumb|right|Expansion dau [[califat Omeia]].]] Durant la primiera mitat dau sègle VII, l'[[Empèri Bizantin|Empèri Roman d'Orient]] perdiguèt la màger part de sei possessions au profiech deis Arabis venguts de la [[peninsula Aràbia]]. Encara pus afeblits per la guèrra de [[602]]-[[628]], lei [[Empèri Sassanida|Sassanidas]] dispareguèron. Après aver reglat la question de la succession de [[Maomet]], lei venceires fondèron lo [[Califat Omeia]] que foguèt remplaçat en [[750]] per lo [[Califat Abbassida]]. Pasmens, leis Abbassidas aguèron rapidament de problèmas de succession e l'empèri arabi se fragmentèt dins lo corrent dau [[sègle X]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Thierry Bianquis (dir.), Pierre Guichard (dir.) e Mathieu Tillier (dir.), ''Les débuts du monde musulman VIIe – Xe siècle : De Muhammad aux dynasties autonomes'', París, Presses universitaires de France, coll. « Nouvelle Clio », 2012, 647 p.</ref>. En plaça, emergiguèron lo [[Califat Fatimida]] en [[Egipte]], lo [[Seljoquidas|Sultanat Seljoquida]] entre [[Anatolia]] e [[Asia Centrala]] e divèrsei dinastias localas. Sovent, aquela transformacion s'acompanhèt d'un transferiment dau poder de l'aristocracia aràbia a un elèit guerrier turc. La lucha còntra lei [[crosada]]s puei còntra lei [[Empèri Mongòl|Mongòls]] accelerèron aquela transicion car lei [[mamelocs]] turcs tenguèron un ròtle centrau dins lei victòrias [[islam|musulmanas]]. La mesa en plaça de poders musulmans favorizèt la difusion de l'[[islam]] en Orient Mejan mai per de rasons fiscalas, lei conversions foguèron pas totjorn sistematicament encoratjadas<ref>D'efiech, lei musulmans pagavan normalament pas d'[[impòst]]s dirèctes dins leis estats musulmans de l'[[Edat Mejana]].</ref>. L'islam venguèt donc majoritari dins lo corrent dau sègle XII, siá cinc sègles après la conquista. En parallèl, a partir dau sègle XI, lei referéncias etnicas perdiguèron pauc a cha pauc lor importància e l'arabi venguèt la lenga principala de la region. Lo [[turc]] e lo [[persan]] se mantenguèron, mai s'arabizèron. === Lo periòde otoman === {{veire|Empèri Otoman}} ==== La reorganizacion politica ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|right|Expansion territòriala de l'[[Empèri Otoman]] entre [[1307]] e [[1683]].]] Entre lei sègles XIV e XVII, l'[[Empèri Otoman]] conquistèt la màger part de l'Orient Mejan. S'i opausèt a [[Pèrsia]] per lo contraròtle de [[Mesopotamia]] e ai navegaires [[Portugau|portugués]] arribats dins l'[[ocean Indian]] en contornejant [[Africa]]. Aquò entraïnèt un declin dau [[comèrci]] tradicionau d'[[espècia (cosina)|espècias]]. Lo [[cafè]], originari de [[Iemèn]], foguèt un bòn produch de remplaçament fins au desvolopament de sa cultura dins lei [[colonialisme|colonias]] sud-americanas au sègle XVIII. Au nivèu [[politica|politic]], la conquista otomana entraïnèt una importanta reorganizacion politica. Lo territòri foguèt devesit en províncias dirigidas per de governaires assistits per d'administracions fiscalas e judiciàrias e per de [[garnison]]s militaras. En teoria, totei lei foncionaris e lei magistrats de l'Empèri èran totalament dependents dau poder centrau. Dins aquò, lo declin progressiu de l'autoritat dei sultans li permetèron de s'emancipar a partir dau sègle XVIII. Se formèt ansin de poders neomamelocs mai ò mens autonòms en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]]. ==== Lei mutacions socialas ==== La reorganizacion politica de l'Orient Mejan per leis Otomans s'acompanhèt de plusors mutacions socialas. La premiera foguèt l'emergéncia d'un eleit locau constituït dei foncionaris nomats per lo sultan, deis autoritats religiosas e dei captaus (marchands, proprietaris terrencs, etc.). En cambi dau pagament regular deis [[impòst]]s demandants per lo poder centrau, demoravan en plaça e gardavan sei privilègis. En parallèl, lei cambis demografics, culturaus e economics se desvolopèron entre lei diferentei partidas de l'[[Empèri Otoman|Empèri]]. Per exemple, de [[islam|musulmans]] originaris dei [[Balcans]] venguèron s'installar en Orient. Fòrça [[judaïsme|judieus]] leis imitèron après l'expulsion dei judieus espanhòus decidida per lei [[Rèis Catolics]]. Aquò favorizèt una renaissença [[cultura]]la marcada per la multiplicacion dei construccions sofisticadas e elegantas. En revènge, la vida intellectuala s'apauriguèt a respècte dei sègles precedents. Pasmens, lo mantenement deis estructuras agràrias e fiscalas limitèron l'expansion [[demografia|demografica]] dins lei regions tradicionalament pobladas. Leis [[epidemia]]s frequentas e la bedoïnizacion creissenta de territòris mai e mai importantas agravèron lo fenomèn<ref>Leis Otomans esperèron fins a [[1841]] per adoptar lei mesuras de quarantena e de contraròtle sanitari desvolopadas en [[Euròpa Occidentala]] per gerir la [[pèsta]].</ref>. Aquò favorizèt la formacion de fogaus de poblament dins lei zònas [[montanha|montanhosas]] qu'èran pus esparnhadas per aquelei dificultats. ==== Lo declin otoman e la « question d'Orient » ==== [[Fichièr:Empèri Otoman - Declin de 1798 a 1920.png|thumb|right|Declin de l'Empèri Otoman de [[1798]] a [[1920]].]] {{veire|Question d'Orient}} Après un lòng periòde d'estanhacion, l'[[expedicion d'Egipte]] ([[1798]]-[[1799]]) mostrèt la feblessa militara de l'[[Empèri Otoman]]. Durant lo sègle XIX, [[Constantinòble]] perdiguèt plusors territòris e deguèt jogar sus l'equilibri europèu per mantenir son [[independéncia]]. Aquò marca la naissença de la « [[question d'Orient]] » que foguèt un enjòc major de la [[diplomacia]] internacionala fins a la [[Premiera Guèrra Mondiala]]. Au sen dau poder otoman, plusors òmes d'Estat comprenguèron la necessitat de reformas per s'adaptar ai menaças. Pasmens, rapidament, aquela politica se turtèt a l'oposicion dei faccions [[conservatisme|conservatritz]], especialament a aquela deis eleits provinciaus desirós de conservar son autonòmia. Dins aqueu contèxte, doas regions se destrièron. La premiera foguèt l'[[Egipte]] de [[Mehemet Ali]]. Vice-rèi dau país a partir de [[1905]], menèt un programa autoritari de reformas inspiradas per l'Occident. Prenguèt lo contraròtle de [[Sodan]] e intervenguèt dins la [[peninsula Aràbia]]. Vengut quasi independent, assaièt de conquistar [[Siria]], mai deguèt se retirar après una intervencion anglorussa. Pasmens, en [[1840]], lo [[tractat de Londres (1840)|tractat de Londres]] li reconoguèt la possession d'una vice-reiautat d'Egipte ereditària. ''De facto'', aquò marquèt la restauracion de l'independéncia egipciana e la fondacion de l'Egipte modèrna<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Dominique Sourdel, ''Histoire des Arabes'', Presses Universitaires de France, 1976, p. 109.</ref>. La segonda region que concentrèt l'interès dei poissanças foguèt la [[peninsula Aràbia]] onte la dinastia saudita aviá conquistat [[Hasa]] ([[1793]]), obtengut la somission de [[Qatar]] ([[1794]]), pilhat [[Karbala]] ([[1802]]) e ocupat [[La Mèca]] ([[1804]]). A la demanda de [[Constantinòble]], [[Mehemet Ali]] mandèt una armada per restablir l'òrdre dins lei Luòcs Sants de l'[[islam]]. Après doas campanhas ([[1818]]-[[1824]] e [[1837]]-[[1840]]), leis Egipcians destruguèron lo premier reiaume saudita. Dins aquò, la dinastia se mantenguèt dins lo [[desèrt]]. Aquel afebliment de la poissança otomana entraïnèt la mesa en plaça dei [[capitulacions de l'Empèri Otoman|capitulacions]]. Èran un ensemble d'acòrdis destinats a autrejar de drechs e de privilègis ai [[cristianisme|crestians]] e ai [[judaïsme|judieus]] d'Orent. Permetèron ais Europèus de crear de rets d'influéncia au sen de l'Empèri. Durant lo rèsta dau sègle XIX, li permetèron d'intervenir dins leis afaires de l'Empèri<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean-David Mizrahi, « La France et sa politique de mandat en Syrie et au Liban (1920-1939) », dins ''France, Syrie et Liban 1918-1946 : Les ambiguïtés et les dynamiques de la relation mandataire'', Damasc, Presses de l’Ifpo, 2002.</ref>. ==== La revirada dei reformas de l'Empèri ==== {{veire|Tanzimat}} En [[1839]], l'[[Empèri Otoman]] inicièt lo [[Tanzimat]], un important programa de reformas sistematicas inspiradas per lo modèl occidentau (egalitat sociala, emancipacion dei non-musulmans, restabliment dau poder de l'[[Estat]], etc.). Aquò entraïnèt d'esmogudas saunosas en [[Liban]] e en [[Siria]] onte lei [[França|Francés]] desbarquèron un [[còrs expedicionari]] per protegir lei minoritats crestianas en [[1860]]-[[1861]]. Pasmens, permetèt a [[Constantinòble]] de restablir son autoritat en [[Mesopotamia]] e dins la [[peninsula Aràbia]] en despiech de l'oposicion britanica. Au nivèu economic, d'[[industria]]s modèrnas foguèron desvolopadas, mai l'abséncia d'[[engenhariá|engenhaires]] e d'obriers qualificats necessitèt de demandar una ajuda europèa. L'economia otomana venguèt alora encara pus dependenta deis economias occidentalas. Tanben, la societat otomana foguèt destabilizada per de transformacions importantas. Per exemple, l'industrializacion aguèt mai que mai luòc dins lei vilas portuàrias, çò que marginalizèt plusors vilas de l'interior. Autra evolucion importanta, l'eleit tradicionau, incapable de trobar lei fons necessaris a la construccion deis [[usina]]s, perdiguèt son influéncia economica au profiech de companhiás estragieras. Òr, au nivèu militar, aquelei transformacions empachèron pas la perseguida dau declin territòriau de l'Empèri (independéncia deis estats balcanics, pèrda de [[Tripolitània]], etc.). A la fin dau sègle XIX, l'Empèri Otoman èra donc totjorn enfonsat dins una crisi prefonda. Pasmens, lo periòde dau [[Tanzimat]] presidiguèt a una importanta renaissança culturala gràcias a la difusion de l'[[estampariá]]. D'efiech, fins a la fin dau sègle XVIII, la produccion d'obratges estampats èra febla dins l'Empèri. Òr, dins lo corrent dau sègle seguent, se multipliquèron lei [[jornau]]s e lei [[libre]]s imprimits. Aquò entraïnèt premier una presa de consciéncia etnica (egipciana, siriana ò pus generalament aràbia ò turca). Pasmens, una partida deis eleits se ralièt a l'idèa d'otomanisme promouguda per lo poder. Per sei partisans, l'Empèri deviá reünir la comunautat [[islam|musulmana]] sota la direccion dau califa-sultan tot en respectant e en integrant sei minoritats. Aqueu projècte demorèt viu fins a la fin dau rèine d'[[Abdulhamid II]] ([[1879]]-[[1909]]), mai foguèt roïnat per lo còp d'Estat de [[1908]] e lei [[Guèrras Balcanicas]] de [[1912]]-[[1913]]. De mai, foguèt refusat per lei mitans religiós – musulmans ò non – qu'èran fòrça estacats a seis avantatges. === De la Premiera Guèrra Mondiala a la fin de la Guèrra Freja === ==== La casuda de l'Empèri Otoman ==== [[Fichièr:Partiment de l'Empèri Otoman (1923).png|thumb|right|Partiment de l'[[Empèri Otoman]] en [[1923]].]] En [[1908]], un grop d'opausants modernizators prenguèt lo poder gràcias a un còp d'Estat menat còntra [[Abdulhamid II]], jutjat tròp autoritari. Partisan d'un [[nacionalisme]] turc pus afiermat, lei caps dau movement trobèron pauc de sostèn dins lei províncias aràbias. Largament descreditats per la desfacha còntra la coalicion balcanica en [[1912]]-[[1913]], engatjèt l'Empèri Otoman dins lo camp austroalemand en novembre de [[1914]]. En despiech dau succès defensiu de la [[batalha dei Dardanèls]], la guèrra foguèt un lòng periòde de problèmas e de catastròfas per l'Empèri. En particular, lei [[França|Francés]] e lei [[Reialme Unit|Britanics]] sostenguèron un movement independentista arabi. Puei, organizèron lo partiment dau territòri otoman ([[acòrdis Sykes-Picot]], acòrdis signats amb [[Itàlia]], etc.). A partir de setembre de [[1918]], l'armada otomana s'afondrèt en [[Siria]] e sei rèstas deguèron se retirar en [[Cilícia]]. En parallèl, la desfacha de [[Bulgaria]] permetèt ais Aliats de preparar una ataca dirècta còntra [[Constantinòble]]. Signat lo 30 d'octòbre, l'[[armistici de Mudros]] èra en realitat una capitulacion de l'Empèri. En [[1920]], lo [[tractat de Sèvres]] organizèt lo desmantelament de la poissança otomana, reducha a una part d'[[Anatolia]], mai preservèt l'institucion monarquica. Aquò entraïnèt plusors insureccions que foguèron rapidament unificadas per [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]]. Après una tiera de guèrras còntra [[Armenia]], [[França]], [[Itàlia]] e [[Grècia]], capitèt d'obtenir la revision dau tractat de Sèvres amb la signatura dau [[tractat de Lausana]] en [[1923]]. Aqueu tèxte li permetèt de crear un [[Turquia|estat turc]] [[Republica|republican]] centrat sus [[Anatolia]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Thobie, « De Constantinople à Ankara : d’un empire piétiné à une république respectée », Relations internationales, n° XXXI, 1982, pp. 263-282.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jacques Benoist-Méchin,'' Mustapha Kémal ou La mort d'un empire'', A. Michel, coll. « Le Loup et le Léopard », 1991 (1{{a}} edicion en 1954).</ref>. ==== L'emergéncia de l'idèa nacionala aràbia ==== {{veire|Panarabisme}} Ja important durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]], lo [[nacionalisme]] arabi prenguèt una amplor novèla dins lo corrent deis [[ans 1920]]. Desirós d'unificar l'ensemble dei populacions aràbias au sen d'un meteis sistèma politic, contestèt lei partiments territòriaus impausats per leis [[Euròpa|Europèus]] e desvolopèt son contengut [[ideologia|ideologic]]. Lèu, [[França|Francés]] e [[Reiaume Unit|Britanics]] deguèron acordar una autonòmia mai e mai importanta a sei territòris arabis en Orient Mejan. En particular, [[Londres]] reconoguèt formalament l'independéncia d'[[Egipte]] en [[1922]] e d'[[Iraq]] en [[1932]]. Se la sobeiranetat d'aquelei país èra en realitat limitada, aqueleis acòrdis foguèron a l'origina d'una reduccion rapida de l'influéncia britanica dins la region après la [[Segonda Guèrra Mondiala]]. Per quant a [[França]], afeblida per sa desfacha de 1940, abandonèt sei mandats de [[Siria]] e de [[Liban]] en [[1946]]. En parallèl, leis Ibn Saud capitèron d'unificar la màger part de la [[peninsula Aràbia]] e de fondar l'[[Arabia Saudita]] en [[1931]]. Pasmens, foguèt pas en mesura de conquistar [[Iemèn]], vengut independent après la disparicion de la tutèla otomana sus la region. Lei diferents [[protectorat]]s britanics de la region demorèron tanben inviolables. Rapidament, aqueleis estats monarquics assaièron d'empachar l'emergéncia d'una poissança panaraba egemonica, çò que marquèt una rompedura mai e mai importanta entre lo discors arabi unificator e leis interès pròpris deis [[Estat]]s. ==== Leis independéncias e lo conflicte israeloarabi ==== {{veire|Conflicte israeloarabi}} Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], totei lei país dau [[Creissent Fertil]] venguèron independents franc de [[Palestina]]. Leis estats arabis fondèron la [[Liga Aràbia]] en [[1945]] per donar còrs a la solidaritat aràbia. Tre [[1948]], se turtèt a la creacion de l'Estat d'[[Israèl]]. Après una [[Premiera Guèrra Israeloaràbia|premiera guèrra]] mau conducha per lei monarquias aràbias, lo movement nacionalista arabi prenguèt una dimension revolucionària e antiimperialista. L'[[Egipte]] revolucionària e socialista de [[Gamal Abdèl Nassèr|Nassèr]] ne'n foguèt lo motor. L'islamisme se desvolopèt egalament, mai foguèt durament reprimit per lei govèrns d'inspiracion socialista ò laïc. Pasmens, leis estats arabis mantenguèron una certana unitat gràcias a l'ostilitat comuna còntra [[Israèl]]. Aquò entraïnèt plusors guèrras opausant l'estat ebrieu a de coalicions organizadas a l'entorn d'[[Egipte]], de [[Siria]] e de [[Jordania]]. S'acabèron per de succès israelians que permetèron a [[Israèl]] d'ocupar [[Cisjordania]], [[Gaza]], [[Sinai]] e una partida de [[Golan]]. En cambi d'un acòrdi de patz amb [[Egipte]], Israèl acceptèt de se retirar de [[Sinai]] en [[1979]]. Dempuei aquela data, la formacion d'una coalicion importanta còntra [[Israèl]] sembla plus possibla. Pasmens, l'armada israeliana dèu luchar còntra plusors movements de resisténcia, çò qu'entraïnèt de conflictes dins plusors estats de la region (mai que mai en [[Liban]]). En parallèl, lo govèrn israelian encoratja la colonizacion dei territòris ocupats. Lo conflicte [[araboisraelian]] demòra ansin un dei ponchs de tensions pus importants dins lo monde actuau amb de crisis militaras relativament frequentas. ==== Lei divisions intèrnas dau monde arabi ==== Se la lucha còntra [[Israèl]] foguèt un factor de mantenement de l'unitat de la [[Liga Aràbia]], de tensions intèrnas devesiguèron lei país arabis. La pus importanta èra l'oposicion entre leis estats [[comunisme|socialistas]] ò [[revolucion|revolucionaris]] e leis estats [[religion|religiós]] ò [[conservatisme|conservators]]. D'efiech, dins lo quadre de la [[Guèrra Freja]], l'[[URSS|Union Sovietica]] sostenguèt lo premier blòt e leis [[USA|Estats Units]] lo segond. ==== Lo periòde de Saddam Husayn e lei projèctes de patz israeloarabi ==== {{veire|Saddam Husayn|Acòrdis d'Òslo}} === L'Orient Mejan dempuei lo començament dau sègle XXI === ==== La revirada deis acòrdis d'Òslo ==== ==== La Prima Aràbia ==== {{veire|Prima Aràbia}} ==== La crisi regionala dempuei 2023 ==== == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Califat Abbassida]]. * [[Califat Omeia]]. * [[Conflicte israeloarabi]]. * [[Creissent Fertil]]. * [[Empèri Otoman]]. * [[Golf Persic]]. * [[Mar Mediterranèa]]. * [[Mar Roja]]. * [[Mesopotamia]]. </div> === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Orient Mejan|*]] 73ripd9nf4dffm5g3syltb5bg9s3t2e 10 38420 2476247 2371654 2025-06-26T03:59:29Z Minorax 38088 2476247 wikitext text/x-wiki <div class="center"> <table style="width: 50%;font-size:70%"> <caption>[[Taula periodica]]</caption> <tr align="center"> <td>'''[[Grop de la taula periòdica|Grop →]]'''</td> <td>'''[[Metau alcalin|(1)]]'''</td> <td>'''[[Tèrra alcalina|(2)]]'''</td> <td style="vertical-align: top;"><br /> </td> <td>'''[[Grop 3 de la taula periodica|3]]'''</td> <td>'''[[Grop 4 de la taula periodica|4]]'''</td> <td>'''[[Grop 5 de la taula periodica|5]]'''</td> <td>'''[[Grop 6 de la taula periodica|6]]'''</td> <td>'''[[Grop 7 de la taula periodica|7]]'''</td> <td>'''[[Grop 8 de la taula periodica|8]]'''</td> <td>'''[[Grop 9 de la taula periodica|9]]'''</td> <td>'''[[Grop 10 de la taula periodica|10]]'''</td> <td>'''[[Grop 11 de la taula periodica|11]]'''</td> <td>'''[[Grop 12 de la taula periodica|12]]'''</td> <td>'''[[Grop dau bòr|(13)]]'''</td> <td>'''[[Grop dau carbòni|(14)]]'''</td> <td>'''[[Grop de l'azòt|(15)]]'''</td> <td>'''[[Calcogèn|(16)]]'''</td> <td>'''[[Alogèn|(17)]]'''</td> <td>'''[[Gas nòble|(18)]]'''</td> </tr> <tr align="center"> <td>'''[[Periòde de la taula periodica|Periòde<br /> ↓]]'''</td> <td colspan="2"><br /> </td> </tr> <tr align="center"> <td>'''[[Elements dau periòde 1|1]]'''</td> <td bgcolor="#a0ffa0"><span style="color:green;">1</span><br />[[idrogèn]]<br />H</td> <td colspan="2"><br /> </td> <td bgcolor="#c0ffff"><span style="color:green;">2</span><br />[[èli]]<br />He</td> </tr> <tr align="center"> <td>'''[[Elements dau periòde 2|2]]'''</td> <td bgcolor="#ff6666">3<br />[[liti]]<br />Li</td> <td bgcolor="#ffdead">4<br />[[berilli]]<br />Be</td> <td style="vertical-align: top;"><br /> </td> <td colspan="10"><br /> </td> <td bgcolor="#cccc99">5<br />[[bòr]]<br />B</td> <td bgcolor="#a0ffa0">6<br />[[carbòni]]<br />C</td> <td bgcolor="#a0ffa0"><span style="color:green;">7</span><br />[[azòt]]<br />N</td> <td bgcolor="#a0ffa0"><span style="color:green;">8</span><br />[[oxigèn]]<br />O</td> <td bgcolor="#ffff99"><span style="color:green;">9</span><br />[[fluor]]<br />F</td> <td bgcolor="#c0ffff"><span style="color:green;">10</span><br />[[neon]]<br />Ne</td> </tr> <tr align="center"> <td>'''[[Elements dau periòde 3|3]]'''</td> <td bgcolor="#ff6666">11<br />[[sòdi]]<br />Na</td> <td bgcolor="#ffdead">12<br />[[magnèsi]]<br />Mg</td> <td style="vertical-align: top;"><br /> </td> <td colspan="10"><br /> </td> <td bgcolor="#cccccc">13<br />[[alumini]]<br />Al</td> <td bgcolor="#cccc99">14<br />[[silici]]<br />Si</td> <td bgcolor="#a0ffa0">15<br />[[fosfòr]]<br />P</td> <td bgcolor="#a0ffa0">16<br />[[sofre]]<br />S</td> <td bgcolor="#ffff99"><span style="color:green;">17</span><br />[[clòr]]<br />Cl</td> <td bgcolor="#c0ffff"><span style="color:green;">18</span><br />[[argon]]<br />Ar</td> </tr> <tr align="center"> <td>'''[[Elements dau periòde 4|4]]'''</td> <td bgcolor="#ff6666">19<br />[[potassi]]<br />K</td> <td bgcolor="#ffdead">20<br />[[calci]]<br />Ca</td> <td style="vertical-align: top;"><br /> </td> <td bgcolor="#ffc0c0">21<br />[[escandi]]<br />Sc</td> <td bgcolor="#ffc0c0">22<br />[[titani]]<br />Ti</td> <td bgcolor="#ffc0c0">23<br />[[vanadi]]<br />V</td> <td bgcolor="#ffc0c0">24<br />[[cròme]]<br />Cr</td> <td bgcolor="#ffc0c0">25<br />[[manganès]]<br />Mn</td> <td bgcolor="#ffc0c0">26<br />[[fèrre]]<br />Fe</td> <td bgcolor="#ffc0c0">27<br />[[cobalt]]<br />Co</td> <td bgcolor="#ffc0c0">28<br />[[niquèl]]<br />Ni</td> <td bgcolor="#ffc0c0">29<br />[[coire]]<br />Cu</td> <td bgcolor="#ffc0c0">30<br />[[zinc]]<br />Zn</td> <td bgcolor="#cccccc">31<br />[[galli]]<br />Ga</td> <td bgcolor="#cccc99">32<br />[[germani]]<br />Ge</td> <td bgcolor="#cccc99">33<br />[[arsenic]]<br />As</td> <td bgcolor="#a0ffa0">34<br />[[selèni]]<br />Se</td> <td bgcolor="#ffff99"><span style="color:blue;">35</span><br />[[bròme]]<br />Br</td> <td bgcolor="#c0ffff"><span style="color:green;">36</span><br />[[cripton]]<br />Kr</td> </tr> <tr align="center"> <td>'''[[Elements dau periòde 5|5]]'''</td> <td bgcolor="#ff6666">37<br />[[rubidi]]<br />Rb</td> <td bgcolor="#ffdead">38<br />[[estronci]]<br />Sr</td> <td style="vertical-align: top;"><br /> </td> <td bgcolor="#ffc0c0">39<br />[[itri]]<br />Y</td> <td bgcolor="#ffc0c0">40<br />[[zircòni]]<br />Zr</td> <td bgcolor="#ffc0c0">41<br />[[niòbi]]<br />Nb</td> <td bgcolor="#ffc0c0">42<br />[[molibdèn]]<br />Mo</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">43</span><br />[[tecnèci]]<br />Tc</td> <td bgcolor="#ffc0c0">44<br />[[rutèni]]<br />Ru</td> <td bgcolor="#ffc0c0">45<br />[[ròdi]]<br />Rh</td> <td bgcolor="#ffc0c0">46<br />[[palladi]]<br />Pd</td> <td bgcolor="#ffc0c0">47<br />[[argent]]<br />Ag</td> <td bgcolor="#ffc0c0">48<br />[[cadmi]]<br />Cd</td> <td bgcolor="#cccccc">49<br />[[Indi (element)|indi<br />In]]</td> <td bgcolor="#cccccc">50<br />[[estam]]<br />Sn</td> <td bgcolor="#cccc99">51<br />[[antimòni]]<br />Sb</td> <td bgcolor="#cccc99">52<br />[[telluri]]<br />Te</td> <td bgcolor="#ffff99">53<br />[[iòde]]<br />I</td> <td bgcolor="#c0ffff"><span style="color:green;">54</span><br />[[xenon]]<br />Xe</td> </tr> <tr align="center"> <td>'''[[Elements dau periòde 6|6]]'''</td> <td bgcolor="#ff6666">55<br />[[cèsi]]<br />Cs</td> <td bgcolor="#ffdead">56<br />[[Bari (element)|bari<br />Ba]]</td> <td style="background-color: rgb(255, 191, 255);"><br />'''[[Lantanid]]s<br />*'''</td> <td bgcolor="#ffc0c0">72<br />[[afni]]<br />Hf</td> <td bgcolor="#ffc0c0">73<br />[[Tantal (quimia)|tantal<br />Ta]]</td> <td bgcolor="#ffc0c0">74<br />[[tungstèn]]<br />W</td> <td bgcolor="#ffc0c0">75<br />[[rèni]]<br />Re</td> <td bgcolor="#ffc0c0">76<br />[[òsmi]]<br />Os</td> <td bgcolor="#ffc0c0">77<br />[[iridi]]<br />Ir</td> <td bgcolor="#ffc0c0">78<br />[[platin]]<br />Pt</td> <td bgcolor="#ffc0c0">79<br />[[aur]]<br />Au</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:blue;">80</span><br />[[Mercuri (element)|mercuri<br />Hg]]</td> <td bgcolor="#cccccc">81<br />[[talli]]<br />Tl</td> <td bgcolor="#cccccc">82<br />[[plomb]]<br />Pb</td> <td bgcolor="#cccccc">83<br />[[bismut]]<br />Bi</td> <td bgcolor="#cccc99">84<br />[[polòni]]<br />Po</td> <td bgcolor="#ffff99">85<br />[[astat]]<br />At</td> <td bgcolor="#c0ffff"><span style="color:green;">86</span><br />[[radon]]<br />Rn</td> </tr> <tr align="center"> <td>'''[[Elements dau periòde 7|7]]'''</td> <td bgcolor="#ff6666">87<br />&nbsp;[[franci]]<br />Fr&nbsp;</td> <td bgcolor="#ffdead">88<br />[[radi]]<br />Ra</td> <td style="background-color: rgb(255, 153, 204);"><br />'''[[Actinid]]s<br />**'''</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">104</span><br />[[rutherfòrdi]]<br />Rf</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">105</span><br />[[dubni]]<br />Db</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">106</span><br />[[seabòrgi]]<br />Sg</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">107</span><br />[[bòhri]]<br />Bh</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">108</span><br />[[assi]]<br />Hs</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">109</span><br />[[meitnèri]]<br />Mt</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">110</span><br />[[darmstadti]]<br />Ds</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">111</span><br />[[roentgèni]]<br />Rg</td> <td bgcolor="#ffc0c0"><span style="color:red;">112</span><br />[[copernici]]<br />Cn</td> <td bgcolor="#eceaec"><span style="color:#cccccc;">113<br />[[ununtri]]<br />Uut</span></td> <td bgcolor="#cccccc"><span style="color:red;">114</span><br />[[Ununquadi|ununqüadi<br />Uuq]]</td> <td bgcolor="#eceaec"><span style="color:#cccccc;">115<br />[[ununpenti]]<br />Uup</span></td> <td bgcolor="#eceaec"><span style="color:#cccccc;">116<br />[[ununèxi]]<br />Uuh</span></td> <td bgcolor="#fcfecc"><span style="color:#cccccc;">117<br />[[ununsèpti]]<br />Uus</span></td> <td bgcolor="#ecfefc"><span style="color:#cccccc;">118<br />[[ununòcti]]<br />Uuo</span></td> </tr> <tr align="center"> <td colspan="2"><br /> </td> </tr> <tr align="center"> <td colspan="2" align="right">* '''[[Lantanid]]s'''</td> <td bgcolor="#ffbfff">57<br />[[lantani]]<br />La</td> <td bgcolor="#ffbfff">58<br />[[cèri]]<br />Ce</td> <td bgcolor="#ffbfff">59<br />[[praseodimi]]<br />Pr</td> <td bgcolor="#ffbfff">60<br />[[neodimi]]<br />Nd</td> <td bgcolor="#ffbfff"><span style="color:red;">61</span><br />[[promèti]]<br />Pm</td> <td bgcolor="#ffbfff">62<br />[[samari]]<br />Sm</td> <td bgcolor="#ffbfff">63<br />[[euròpi]]<br />Eu</td> <td bgcolor="#ffbfff">64<br />[[gadolini]]<br />Gd</td> <td bgcolor="#ffbfff">65<br />[[tèrbi]]<br />Tb</td> <td bgcolor="#ffbfff">66<br />[[dispròsi]]<br />Dy</td> <td bgcolor="#ffbfff">67<br />[[òlmi]]<br />Ho</td> <td bgcolor="#ffbfff">68<br />[[èrbi]]<br />Er</td> <td bgcolor="#ffbfff">69<br />[[tuli]]<br />Tm</td> <td bgcolor="#ffbfff">70<br />[[itèrbi]]<br />Yb</td> <td bgcolor="#ffbfff">71<br />[[lutèci]]<br />Lu</td> </tr> <tr align="center"> <td colspan="2" align="right">** '''[[Actinid]]s'''</td> <td bgcolor="#ff99cc">89<br />[[actini]]<br />Ac</td> <td bgcolor="#ff99cc">90<br />[[tòri]]<br />Th</td> <td bgcolor="#ff99cc">91<br />[[protactini]]<br />Pa</td> <td bgcolor="#ff99cc">92<br />[[urani]]<br />U</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">93</span><br />[[neptuni]]<br />Np</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">94</span><br />[[plutòni]]<br />Pu</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">95</span><br />[[americi]]<br />Am</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">96</span><br />[[curi]]<br />Cm</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">97</span><br />[[berkèli]]<br />Bk</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">98</span><br />[[califòrni]]<br />Cf</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">99</span><br />[[einsteini]]<br />Es</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">100</span><br />[[fermi]]<br />Fm</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">101</span><br />[[mendelèvi]]<br />Md</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">102</span><br />[[nobèli]]<br />No</td> <td bgcolor="#ff99cc"><span style="color:red;">103</span><br />[[laurenci]]<br />Lr</td> </tr> </table> </div> <table align="center"> <caption>[[Sèria quimica|Sèrias quimicas]]</caption> <tr> <td bgcolor="#ff6666">[[Metau alcalin|Metaus alcalins]]</td> <td bgcolor="#ffdead">[[Tèrra alcalina|Tèrras alcalinas]]</td> <td bgcolor="#ffbfff">[[Lantanid]]s</td> <td bgcolor="#ff99cc">[[Actinid]]s</td> <td bgcolor="#ffc0c0">[[Metau de transicion|Metaus de transicion]]</td> </tr> <tr> <td bgcolor="#cccccc">[[Metau dau blòt p]]</td> <td bgcolor="#cccc99">[[Metalloïde]]s</td> <td bgcolor="#a0ffa0">[[Non-metau]]s</td> <td bgcolor="#ffff99">[[Alogèn]]s</td> <td bgcolor="#c0ffff">[[Gas nòble]]s</td> </tr> <tr><td bgcolor="#cccccc" colspan="5" > Codificacion dei colors per nombre atomic: * Leis elements numerotats en <span style="color:blue;">blau</span> son de liquids en [[condicions normalas de temperatura e de pression]] (CNTP); * Leis elements numerotats en <span style="color:green;">verd</span> son de [[gas]] en CNTP; * Leis elements numerotats en <span style="color:black;">negre</span> son de [[solid]]s en CNTP; * Leis elements numerotats en <span style="color:red;">roge</span> son [[element sintetic|sintetics]] (totei son de solids en CNTP); * Leis elements numerotats en <span style="color:#808080;">gris</span> son pas estats descubèrts. </td></tr> </table> <br /> <noinclude>[[Categoria:Modèl taula periodica]]</noinclude> 7yundyskss1l60yi0c060wo6rvfg9y9 10 40801 2476253 2467936 2025-06-26T04:48:30Z Minorax 38088 fix lint 2476253 wikitext text/x-wiki <includeonly><span class="citation book noarchive" style="font-style:normal" {{ #switch: {{{ref|¬}}} |none|cap= ||¬|CIRDOC|Centre internacional de recèrca e documentacion occitanas - Institut occitan de cultura|harv=id="CITEREF{{anchorencode:{{{cognòm|}}}{{{cognòm2|}}}{{{cognòm3|}}}{{{cognòm4|}}}{{{an|{{{data|}}}}}}}}" |#default=id="{{anchorencode:{{{ref}}}}}" }}>{{ #if: {{{autor|}}}{{{autor1|}}}{{{cognòm|}}}{{{cognòm1|}}} | {{ #if: {{{ligamautor|}}}{{{ligamautor1|}}} | [[{{{ligamautor|{{{ligamautor1|}}}}}}|{{ #if: {{{cognòm|{{{cognòm1|}}}}}} | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm|{{{cognòm1|}}}}}}</span>{{ #if: {{{nom|{{{nom1|}}}}}} |, {{{nom|{{{nom1|}}}}}} }} | {{{autor|{{{autor1|}}}}}} }}]] | {{ #if: {{{cognòm|}}}{{{cognòm1|}}} | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm|{{{cognòm1|}}}}}}</span>{{ #if: {{{nom|{{{nom1|}}}}}} |, {{{nom|{{{nom1|}}}}}} }} | {{{autor|{{{autor1|}}}}}} }} }} }}{{ #if: {{{cognòm2|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor2|}}} | [[{{{ligamautor2}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm2|}}}</span>{{ #if: {{{nom2|}}} |, {{{nom2|}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm2|}}}</span>{{ #if: {{{nom2|}}} |, {{{nom2}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor2|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor2|}}} | [[{{{ligamautor2}}}|{{{autor2|}}}]] | {{{autor2|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm3|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor3|}}} | [[{{{ligamautor3}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm3}}}</span>{{ #if: {{{nom3|}}} |, {{{nom3}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm3}}}</span>{{ #if: {{{nom3|}}} |, {{{nom3}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor3|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor3|}}} | [[{{{ligamautor3}}}|{{{autor3|}}}]] | {{{autor3|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm4|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor4|}}} | [[{{{ligamautor4}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm4}}}</span>{{ #if: {{{nom4|}}} |, {{{nom4}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm4}}}</span>{{ #if: {{{nom4|}}} |, {{{nom4}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor4|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor4|}}} | [[{{{ligamautor4}}}|{{{autor4|}}}]] | {{{autor4|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm5|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor5|}}} | [[{{{ligamautor5}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm5}}}</span>{{ #if: {{{nom5|}}} |, {{{nom5}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm5}}}</span>{{ #if: {{{nom5|}}} |, {{{nom5}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor5|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor5|}}} | [[{{{ligamautor5}}}|{{{autor5|}}}]] | {{{autor5|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm6|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor6|}}} | [[{{{ligamautor6}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm6}}}</span>{{ #if: {{{nom6|}}} |, {{{nom6}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm6}}}</span>{{ #if: {{{nom6|}}} |, {{{nom6}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor6|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor6|}}} | [[{{{ligamautor6}}}|{{{autor6|}}}]] | {{{autor6|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm7|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor7|}}} | [[{{{ligamautor7}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm7}}}</span>{{ #if: {{{nom7|}}} |, {{{nom7}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm7}}}</span>{{ #if: {{{nom7|}}} |, {{{nom7}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor7|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor7|}}} | [[{{{ligamautor7}}}|{{{autor7|}}}]] | {{{autor7|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm8|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor8|}}} | [[{{{ligamautor8}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm8}}}</span>{{ #if: {{{nom8|}}} |, {{{nom8}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm8}}}</span>{{ #if: {{{nom8|}}} |, {{{nom8}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor8|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor8|}}} | [[{{{ligamautor8}}}|{{{autor8|}}}]] | {{{autor8|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm9|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor9|}}} | [[{{{ligamautor9}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm9}}}</span>{{ #if: {{{nom9|}}} |, {{{nom9}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm9}}}</span>{{ #if: {{{nom9|}}} |, {{{nom9}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor9|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor9|}}} | [[{{{ligamautor9}}}|{{{autor9|}}}]] | {{{autor9|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm10|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor10|}}} | [[{{{ligamautor10}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm10}}}</span>{{ #if: {{{nom10|}}} |, {{{nom10}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm10}}}</span>{{ #if: {{{nom10|}}} |, {{{nom10}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor10|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor10|}}} | [[{{{ligamautor10}}}|{{{autor10|}}}]] | {{{autor10|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm11|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor11|}}} | [[{{{ligamautor11}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm11}}}</span>{{ #if: {{{nom11|}}} |, {{{nom11}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm11}}}</span>{{ #if: {{{nom11|}}} |, {{{nom11}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor11|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor11|}}} | [[{{{ligamautor11}}}|{{{autor11|}}}]] | {{{autor11|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm12|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor12|}}} | [[{{{ligamautor12}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm12}}}</span>{{ #if: {{{nom12|}}} |, {{{nom12}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm12}}}</span>{{ #if: {{{nom12|}}} |, {{{nom12}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor12|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor12|}}} | [[{{{ligamautor12}}}|{{{autor12|}}}]] | {{{autor12|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm13|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor13|}}} | [[{{{ligamautor13}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm13}}}</span>{{ #if: {{{nom13|}}} |, {{{nom13}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm13}}}</span>{{ #if: {{{nom13|}}} |, {{{nom13}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor13|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor13|}}} | [[{{{ligamautor13}}}|{{{autor13|}}}]] | {{{autor13|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm14|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor14|}}} | [[{{{ligamautor14}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm14}}}</span>{{ #if: {{{nom14|}}} |, {{{nom14}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm14}}}</span>{{ #if: {{{nom14|}}} |, {{{nom14}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor14|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor14|}}} | [[{{{ligamautor14}}}|{{{autor14|}}}]] | {{{autor14|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm15|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor15|}}} | [[{{{ligamautor15}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm15}}}</span>{{ #if: {{{nom15|}}} |, {{{nom15}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm15}}}</span>{{ #if: {{{nom15|}}} |, {{{nom15}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor15|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor15|}}} | [[{{{ligamautor15}}}|{{{autor15|}}}]] | {{{autor15|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm16|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor16|}}} | [[{{{ligamautor16}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm16}}}</span>{{ #if: {{{nom16|}}} |, {{{nom16}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm16}}}</span>{{ #if: {{{nom16|}}} |, {{{nom16}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor16|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor16|}}} | [[{{{ligamautor16}}}|{{{autor16|}}}]] | {{{autor16|}}} }} }}{{ #if: {{{cognòm17|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor17|}}} | [[{{{ligamautor17}}}|<span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm17}}}</span>{{ #if: {{{nom17|}}} |, {{{nom17}}} }}]] | <span style="font-variant: small-caps;">{{{cognòm17}}}</span>{{ #if: {{{nom17|}}} |, {{{nom17}}} }} }} }}{{ #if: {{{autor17|}}} | <nowiki>;</nowiki>&#32;{{ #if: {{{ligamautor17|}}} | [[{{{ligamautor17}}}|{{{autor17|}}}]] | {{{autor17|}}} }} }}{{ #if: {{{autor|}}}{{{cognòm|}}} | {{ #if: {{{coautors|{{{display-authors|}}}}}} |{{#switch:{{anchorencode:{{formatnum:{{{coautors|{{{display-authors|}}}}}}|R}}}}|et_al|et al|''et al''|et al.|''et al.''|et_alii|et_alia|et_aliae|.26_al|.26al|i_m.C3.A9s|i_altres=&#32;[''et al.''].|#default={{#ifeq:{{{coautors|{{{display-authors|}}}}}}|{{formatnum:{{{coautors|{{{display-authors|}}}}}}|R}}.|<nowiki>;</nowiki>&#32;{{formatnum:{{{coautors|{{{display-authors|}}}}}}|R}}|<nowiki>;</nowiki>&#32;{{{coautors|{{{display-authors|}}}}}}}}}} }} }}{{ #if: {{{data|}}} | &#32;({{#ifeq:{{#invoke:string|find|source={{{data}}}|target=01-01}}|6|{{padleft:|4|{{{data}}}}}|{{{data}}}}}) | {{ #if: {{{an|}}} | {{ #if: {{{mes|}}} | &#32;({{{mes}}} d {{{an}}}) | &#32;({{{an}}}) }} }} }}{{ #if: {{{datarchiu|}}} | &#32;<nowiki>[</nowiki>{{{datarchiu}}}] | {{ #if: {{{anarchiu|}}} | {{ #if: {{{mesarchiu|}}} | &#32;<nowiki>[</nowiki>{{{mesarchiu}}} {{{anarchiu}}}] | &#32;<nowiki>[</nowiki>{{{anarchiu}}}] }} }} }}{{ #if: {{{autor|}}}{{{cognòm|}}}{{{cognòm1|}}} | {{#if:{{{datarchiu|}}}{{{anarchiu|}}}{{{coautors|}}}|.|{{#if:{{{cognòm4|}}}|{{#ifeq:{{{nom4|}}}|{{formatnum:{{{nom4|}}}|R}}.||.}}|{{#if:{{{cognòm3|}}}|{{#ifeq:{{{nom3|}}}|{{formatnum:{{{nom3|}}}|R}}.||.}}|{{#if:{{{cognòm2|}}}|{{#ifeq:{{{nom2|}}}|{{formatnum:{{{nom2|}}}|R}}.||.}}|{{#ifeq:{{{nom}}}|{{formatnum:{{{nom|}}}|R}}.| |.}}}}}}}}}} }}{{ #if: {{{capítol|}}} | &#32;«{{ #if: {{{urlcapítol|}}} | [{{{urlcapítol}}} {{{capítol}}}] | {{{capítol}}} }}». A:}}&nbsp;{{ #if: {{{url|}}}| <templatestyles src="Ligam web/styles.css"/><span class="{{{url_accès|Default}}}"><span class="noarchive">[{{{url}}} {{{títol|}}}]</span></span> |{{{títol}}} }}{{ #if: {{{títoltraduch|}}} | &#32;[<i>{{{títoltraduch}}}</i>] }}{{ #if: {{{format|}}} | &#32;({{{format}}}) }}{{#if: {{{lenga|}}} | {{#switch:{{{lenga|}}} | oc_FR = | oc_IT = | oc-FR = | oc-IT = | occitan = | &#32;(en {{#invoke:lenga/V2|nom|{{lc:{{{lenga|oc}}}}}}}) }} }}{{ #if: {{{traductor|}}} |. Traduccion: {{{traductor}}} }}{{ #if: {{{autres|}}} |. {{{autres}}} }}{{ #if: {{{volum|}}} |. {{{volum}}} }}{{ #if: {{{edicion|}}} |. {{{edicion}}} }}{{ #if: {{{editor|}}} | .&#32; {{ #if: {{{luòc|}}} | {{{luòc}}}:&#32; }}{{{editor}}} }}{{ #if: {{{primièra_edicion|}}} | &nbsp;[1a. ed. {{{primièra_edicion}}}] }}{{ #if: {{{paginas|{{{pagina|}}}}}} |,&#32;{{#ifeq:{{padleft:|1|{{{paginas|{{{pagina}}}}}}}}|p||p.&nbsp;}}{{{paginas|{{{pagina|}}}}}} }}{{ #if: {{{colleccion|}}} | &#32;({{{colleccion}}}) }}{{ #if: {{{doi|}}} |. <span style="font-size:90%;">[[DOI]]&nbsp;[http://dx.doi.org/{{{doi}}} {{{doi}}}]</span> }}{{ #if: {{{id|}}} |. {{{id}}} }}{{ #if: {{{isbn|{{{ISBN|}}}}}} |. <span style="font-size:90%; white-space:nowrap;">[[Special:BookSources/{{{isbn|{{{ISBN|}}}}}}|ISBN {{{isbn|{{{ISBN|}}}}}}]]</span> }}{{ #if: {{{oclc|}}} |. <span style="font-size:90%;">[[OCLC]]&nbsp;[http://worldcat.org/oclc/{{urlencode:{{{oclc}}}}} {{{oclc}}}]</span> }}{{ #if: {{{lccn|}}} |. <span style="font-size:90%;">[[Nombre de Control de la Bibliotèca del Congrès|LCCN]]&nbsp;[http://lccn.loc.gov/{{{lccn|}}} {{#tag:nowiki|{{{lccn|}}}}}]</span> }}{{ #if: {{{bnf|}}} |. <span style="font-size:90%;">[[Bibliotèca Nacionala de França|BNF]]&nbsp;[http://www.bnf.fr/fr/acc/x.accueil.html/{{{bnf|}}} {{#tag:nowiki|{{{bnf|}}}}}]</span> }}{{ #if: {{{consulta|}}} | &#32;[Consulta: {{{consulta}}}] | {{ #if: {{{anaccès|}}} | &#32;[Consulta: {{ #if: {{{mesaccès|}}} | {{{mesaccès}}} {{{anaccès}}} | {{{anaccès}}} }}] }} }}.{{ #if: {{{citacion|{{{cita|}}}}}} | &#32;«{{{citacion|{{{cita}}}}}}» }}</span><span style="display: none;">&nbsp;</span></includeonly><noinclude> {{Documentacion}}[[Categoria:Modèls de referéncias]] </noinclude> ro5czrhpukbq9swsalipqbmhveep7fa 10 44918 2476248 2456387 2025-06-26T04:46:48Z Minorax 38088 2476248 wikitext text/x-wiki {{ Debuta Infobox V2 |tematica=geografia |carta=volcan |nom={{#if:{{{nom|}}}|{{{nom|}}}|{{{nom}}}<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "nom" mancant]]</includeonly>}} |nom2={{{nom2|}}} |nom3={{{nom3|}}} |modèl = Infobox Volcan }}<!---{| class="infobox" width="300px" !! colspan="2" style="background: #F07030; color: white; text-align: center; font-size: 150%; font-weight: bold" | {{#if:{{{nom|}}}|{{{nom|}}}|{{{nom}}}<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "nom" mancant]]</includeonly>}}--> |- | colspan=2 class="infoboximage" | {{#if:{{{imatge|}}}|[[Fichièr:{{{imatge|}}}{{!}}290px{{!}}{{{legenda|}}}]]|[[Fichièr:Volcano schema.svg|290px|Imatge libre benvenguda !]]<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "imatge" mancant]]</includeonly>}}<br /><div class="center"><small>{{#if:{{{legenda|}}}|{{{legenda|}}}|<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "legenda" mancant]]</includeonly>}}</small></div> |- ! colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiljostítol}} {{Carta grafica|colorvolcan}}" {{!}} Geografia |- ! [[Altitud]] | style="background: #f7f8ff" | {{#if:{{{altitud|}}}|{{unitat|{{{altitud|}}}|m}}{{{ref_altitud|}}}|<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "altitud" mancant]]</includeonly>}} |- ! [[:Categoria:Massís de montanha|Massís]] | style="background: #f7f8ff" | {{#if:{{{massís|}}}|{{{massís|}}}|<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "massís" mancant]]</includeonly>}} |- {{#if:{{{arc volcanic|}}}| ! [[Arc volcanic]] {{!}}{{{arc volcanic}}} }} |- <!-- Coordenadas geograficas e geolocalizacion -->{{#if: {{{latitud|}}} |{{#if: {{{longitud|}}} |<tr><th>[[Coordenadas geograficas|Coordenadas geo.]]</th><td align="center" style="background: #f7f8ff"><!-- --><small>{{Coord|{{{latitud}}}|{{{longitud}}}|tipe:mountain|format=dms}}</small></td></tr> {{#ifexist:Modèl:Geolocalizacion/{{{mapa|{{{país|Monde}}}<!---->}}}| {{#if:{{Geolocalizacion/{{{mapa|{{{país|Monde}}}<!---->}}}|iwidth}}<!-- tèst suplementari temporàriament necessari :( --> |<tr><td align=center colspan=2 style="background: #FFFFFF"> {{Debuta de mapa}}[[Image:{{Geolocalizacion/{{{mapa|{{{país|Monde}}}<!---->}}}|imatge}}|290px]]<!-- -->{{Geolocalizacion|{{{mapa|{{{país|Monde}}}<!---->}}}|{{{latitud}}}|{{{longitud}}}|{{{nom}}}|punt=Punt de volcan|largor=290}}<!-- -->{{Fin de mapa}}</td></tr> }} }} |}} |<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "latitud" mancant]][[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "longitud" mancant]]</includeonly> }} ! colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiljostítol}} {{Carta grafica|colorvolcan}}" {{!}} Administracion |- ! [[Lista dels païses del mond|País]] | style="background: #f7f8ff" | {{#if:{{{país|}}}|{{{{{país|}}}}}|<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "país" mancant]]</includeonly>}}{{#if:{{{país2|}}}|<br />{{{{{país2|}}}}}|}}{{#if:{{{país3|}}}|<br />{{{{{país3|}}}}}|}} |- {{#if:{{{region|}}}||class="hiddenStructure"}} {{!}} '''{{{ligam region|[[:Categoria:Subdivision per país|Region]]}}}''' | {{{region|}}} |- {{#if:{{{subdivision|}}}||class="hiddenStructure"}} {{!}} '''{{{ligam subdivision|[[:Categoria:Subdivision per país|Subdivision]]}}}''' | {{{subdivision|}}} |- ! colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiljostítol}} {{Carta grafica|colorvolcan}}" {{!}} Ascension |- {{!-}} {{#if:{{{primièra ascension|}}}||class="hiddenStructure"}} {{!}} '''Primièra ascension''' {{!}} {{{primièra ascension|}}} {{!-}} {{#if:{{{via|}}}||class="hiddenStructure"}} {{!}} '''Via pus aisida''' {{!}} {{{via|}}} |- ! colspan="2" class="{{Carta grafica|geografia}}" style="{{Carta grafica|estiljostítol}} {{Carta grafica|colorvolcan}}" {{!}} Geologia |- {{#if:{{{edat|}}}||class="hiddenStructure"}} {{!}} '''Edat''' | {{{edat|}}} |- {{#if:{{{ròcas|}}}||class="hiddenStructure"}} {{!}} '''[[Ròca]]s''' | {{{ròcas|}}} |- ! Tipe | style="background: #f7f8ff" | {{#if:{{{tipe|}}}|[[{{{tipe|}}}]]|<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "tipe" mancant]]</includeonly>}} |- ! Activitat | style="background: #f7f8ff" | {{#if:{{{activitat|}}}|{{{activitat|}}}|<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "activitat" mancant]]</includeonly>}} |- ! Darrièra [[volcan|erupcion]] | style="background: #f7f8ff" | {{#if:{{{erupcion|}}}|{{{erupcion|}}}|<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "erupcion" mancant]]</includeonly>}} {{#if:{{{identificant|}}}| {{!-}} !Còde&nbsp;<small>[http://volcano.si.edu/volcano.cfm?vn={{{identificant|}}}]</small> {{!}} style="background: #f7f8ff" {{!}} {{{identificant|}}} |<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "identificant" mancant]]</includeonly> }} |- {{#if:{{{observatòri|}}}| ! Observatòri volcanologic {{!}} style="background: #f7f8ff" {{!}} {{{observatòri|}}}|<includeonly>[[Categoria:Projècte:Volcanologia/Paramètre "observatòri" mancant]]</includeonly>}} |- |}<noinclude><!-- Inserrissetz PAS de blanc o de saut de linnh dins la linha precedenta, siquenon aquò faussa los resultats ! --> {{Documentacion modèl complicat}} ; Utilizacion : Aqueste modèl permet de presentar las '''caracteristicas d'un [[volcan]]''' jos forma d'un tablèu vertical qu'apareis sus la drecha d'un article. :Per utilizar lo modèl, copiatz/empegatz la sintaxi e entresenhatz los camps en vos ajudant del guida çaijós. ; Sintaxi <pre><nowiki>{{</nowiki>Infobox Volcan | nom= | imatge= | legenda= | altitud= | ref_altitud= | país= | país2= | país3= | region= | subdivision= | massís= | tipe= | activitat= | erupcion= | identificant= | observatòri= | mapa= | latitud= | longitud= | primièra ascension= | via = | arc volcanic = | edat= | ròcas= <nowiki>}}</nowiki></pre> ; Paramètres <small>Levat vejaire contrari contraire, totes los paramètres, especificats o pas, entraïnan l'aparicion del camp.</small> :* <code>nom</code> : Nom del volcan. :* <code>imatge</code> : Ligam cap a l'imatge jos la forma : « <code><nowiki>Nom de l'imatge.extension</nowiki></code> ». Metre pas « <code><nowiki>Image:</nowiki></code> » davant ni cap autre paramètre (talha, etc). Remplaçatz l'imatge per defaut ([[:Image:Volcano schema.svg]]) se n'avètz una de disponibla. :* <code>legenda</code> : Descripcion de l'imatge (paramètre facultatiu). :* <code>altitud</code> : Altitud en mètres sens l'unitat. :* <code>ref_altitud</code> : Referéncia per l'altitud :* <code>país</code> : Nom del país (wikificacion automatica). :* <code>país2</code> : Nom del país (wikificacion automatica, paramètre facultatiu). :* <code>país3</code> : Nom del país (wikificacion automatica, paramètre facultatiu). :* <code>massís</code> : Nom del massís montanhós / de l'archipèla / del grop de volcans (de wikificar). :* <code>tipe</code> : « [[Volcan gris]] » o « [[Volcan roge]] » (wikificacion automatica). :* <code>activitat</code> : Tres possibilitats : « Actiu », « Endormit » o « Atudat ». :* <code>erupcion</code> : Data de la darrièra erupcion o « En erupcion » s'es lo cas. :* <code>identificant</code> : Numèro d'identification provesit pel sit del [http://www.volcano.si.edu/index.cfm Global Volcanism Program]. [http://www.volcano.si.edu/world/volcanocriteria.cfm#VolcanoNumber Definicion] e [http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0802-08= exemple] : 0802-08= pel [[Sakurajima]] (paramètre facultatiu). ::[[Image:Nuvola apps important.svg|13px]] <small>Atencion, aqueste sit permet pas la reütilizacion comerciala de son contengut, fasetz pas de copiat-empegat.</small> :* <code>observatòri</code> : Nom de l'[[observatòri volcanologic]] del volcan s'existís (paramètre opcional). :* <code>mapa</code> : Nom de la sospagina de [[Modèl:Geolocalizacion/Documentacion]] que correspond a la mapa permetent de localizar lo volcan (paramètre opcional). :* <code>latitud</code> : [[Wikipèdia:Girgon/Paramètre de latitud|latitud]] decimala en grases (paramètre opcional). :* <code>longitud</code> : [[Wikipèdia:Girgon/Paramètre de longitud|longitud]] decimala en grases (paramètre opcional). ; Rendut dins los articles {{Infobox Volcan | nom=Savalan | imatge=Sabalan1.JPG | legenda=Savalan vist a 4 100 mètres d'altitud. | altitud=4811 | país=Iran | massís=[[Elborz]] | tipe=Volcan gris | activitat=Desconeguda | erupcion=Desconeguda | identificant=232002 | observatòri=Cap | latitud=38.25 | longitud=47.92 }} <pre>{{Infobox Volcan | nom = Savalan | imatge = Sabalan1.JPG | legenda = Savalan vist a 4 100 mètres d'altitud. | altitud = 4811 | país = Iran | massís = [[Elborz]] | tipe = Volcan gris | activitat = Desconeguda | erupcion = Desconeguda | identificant = 232002 | observatòri = Cap | latitud = 38.25 | longitud = 47.92 }}</pre> {{clr}} {{Infobox Volcan | nom = Ol Doinyo Lengaï | imatge = Oldoinyolengai.jpg | legenda = Fasa explosiva de l'erupcion de 1966. | altitud = 2960 | país = Tanzania | massís = [[Valada del grand rift]] | tipe = Volcan roge | activitat = Actiu | erupcion = 18 de setembre de 1994 - 21 de junh de 2006 | identificant = 222120 | observatòri = Cap | mapa = Monde | latitud = -2.767222 | longitud = 35.920556 }} <pre>{{Infobox Volcan | nom = Ol Doinyo Lengaï | imatge = Oldoinyolengai.jpg | legenda = Fasa explosiva de l'erupcion de 1966. | altitud = 2960 | país = Tanzania | massís = [[Valada del grand rift]] | tipe = Volcan roge | activitat = Actiu | erupcion = 18 de setembre de 1994 - 21 de junh de 2006 | identificant = 222120 | observatòri = Cap | latitud = -2.767222 | longitud = 35.920556 }}</pre> {{clr}} ; Variantas :* {{M|Infobox Montanha}} :* {{m|Infobox Massís montanhós}} {{Modèl utilizant las ParserFunctions}} [[Categoria:Infotaulas de geografia|*]] [[Categoria:Volcan|*Infobox volcan]] </noinclude> cv08m31532bbz4vf3ozv2ia0ydnlkta 10 52016 2476250 488137 2025-06-26T04:47:09Z Minorax 38088 2476250 wikitext text/x-wiki {{Metaligam categorias |imatge=Flag_of_Occitania_(with_star).svg |talha imatge=30 |tèxt='''[[Projècte:Occitània/Arborescéncia|Arborescéncia d'Occitània]]''' {{CGraph}}<br /><small>[[:Categoria:Occitània|Categoria maire]] - [[Projècte:Occitània|Projècte]] - [[Portal:Occitània|Portal]] - [[Discussion Projècte:Occitània|Cafè]]</small> }}<noinclude> [[Categoria:Ligam tematic per categorias|Occitania]] [[Categoria:Modèl Occitània|{{PAGENAME}}]] </noinclude> ctp684cwa9kdc3z9ygwc37ogwvd5pf5 10 55318 2476240 2460939 2025-06-26T03:55:33Z Minorax 38088 fix lint 2476240 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox País/formatglobal | títol = {{{nom|{{PAGENAME}} }}} {{#if:{{{nom_local|}}}|<div style="padding-top: 0.25em;font-weight:normal">{{{nom_local}}}</div>}} | sostítol2= {{{nom_local|}}} | imatge1 = <div style="display:grid; grid-template-columns:auto {{#if:{{{bandièra|}}}{{#Property:P41}}{{{ligam_bandièra|}}}|{{#if:{{{blason|}}}{{#Property:P94}}{{{legenda_blason|}}}|50%}}}}; align-items:center; text-align:center;"> <div>{{#if:{{{bandièra|}}}{{#Property:P41}} |[[Fichièr:{{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P41 | list=false | value={{{bandièra|}}}}}|bordadura|120x90px]]}} </div> <div>{{#if:{{{blason|}}}{{#Property:P94}} |[[Fichièr:{{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P94 | list=false | value={{{blason|}}}}}|75px]]}} </div> <div>{{#if:{{{ligam_bandièra|}}} | {{{ligam_bandièra|}}} | {{#invoke:Wikidadas | claim| property=P163 |qualifier=/P163| list=false |formatting=table |rowformat=[[$0|$1]] | colformat0=sitelink |editicon=false |rowsubformat1={{GetLabelFix|Q14660|lang={{{lang|}}}|linked=no}} }} }}</div> <div>{{#if:{{{ligam_blason|}}} | {{{ligam_blason|}}} | {{#invoke:Wikidadas | claim| property=P237 |qualifier=/P237| list=false |formatting=table |rowformat=[[$0|$1]] | colformat0=sitelink |editicon=false |rowsubformat1={{GetLabelFix|Q331357|lang={{{lang|}}}|linked=no}} }} }}</div></div> | data1 = {{#if:{{{imne_nacional|}}}|<div class="center">[[Imne nacional|Imne]]: {{{imne_nacional}}}</div>{{#if: {{{imne audio|}}}|<br /> [[Fichièr:{{{imne audio}}}|140px|center]]}}}} | data2 = {{#if:{{{devisa|}}}|<div class="center">[[Devisa nacionala|Devisa]]: {{{devisa}}}</div>}} | data3 = {{#if:{{{autre_simbòl|}}}{{{tèxte_simbòl|}}} |{{#if:{{{autre_simbòl|}}}{{{tèxte_simbòl_tipe|}}} | '''{{if empty|{{{autre_simbòl_tipe|}}}|{{{tèxte_simbòl_tipe|}}}}}'''<br/>}}<!-- -->{{if empty|{{{autre_simbòl|}}}|{{{tèxte_simbòl|}}}}} }} | data4 = {{#if:{{{imatge_mapa|{{{mapa|}}}}}}| <div class="center">[[Imatge:{{{imatge_mapa|{{{mapa}}}}}}|270px|center|link=|{{{descr_mapa|{{{legenda mapa|Localizacion}}}}}}]]}} {{#if:{{{descr_mapa|{{{legenda mapa|}}}}}}|<br>{{{descr_mapa|{{{legenda mapa|}}}}}}</div>}} | label5 = {{#if:{{{etiqueta_capitala|}}} | {{{etiqueta_capitala}}} | Capitala }}{{#ifeq: {{#ifeq:{{{mai_granda_vila|}}}{{{mai_granda_vila|}}}|capitala |capitala<!-- -->|{{#switch:{{{capitala}}} | [[{{{mai_granda_vila|}}}]] = capitala | {{{mai_granda_vila|}}}= capitala | non capitala }}<!-- -->}}|capitala <!-- (#ifeq:)-->|<!------------------------------------------ capitala = ciutat mai granda ------------------------------------------- --><div class="ib-geografia-text">e ciutat mai granda</div> }} | data5 = {{#if:{{{capitala|}}}|{{{capitala|}}}}}{{#if:{{{latitud|}}}{{{longitud|}}}{{#Property:P625}}|<br/>{{#Invoke:Coordinates|coord|{{#invoke: Wikidadas |claim | property=P625 | formatting=latitude | list=false | value={{{latitud|}}}}}|{{#invoke:Wikidadas | claim| property=P625 | formatting=longitude| list=false| value={{{longitud|}}} }} }} }} | label6 = Ciutat mai granda | data6 = {{#ifeq: {{#ifeq:{{{mai_granda_vila|}}}|capitala |capitala<!-- -->|{{#switch:{{{capitala}}} | [[{{{mai_granda_vila|}}}]] = capitala | {{{mai_granda_vila|}}} = capitala | non capitala }}<!-- -->}}|capitala <!-- (#ifeq:)-->|<!-- non apareis ja res çai-sus --> | {{if empty| {{{mai_granda_vila|}}} }} }} | label7 = [[Lenga oficiala|Lengas oficialas]] | data7 = {{{lengas_oficialas|{{{lengas oficialas|}}}}}} | label8 = {{{etiqueta_lengas_regionalas|<div class="ib-geografia-text">• Lengas reconegudas</div>}}} | data8 = {{{lengas_regionalas|{{{lengas reconegudas|}}}}}} | label9 = <div class="ib-geografia-text">'''{{{etiqueta_grops_etnics|[[Grop etnic|Grops&nbsp;etnics]]}}}''' <!-- -->{{#if:{{{grops_etnics_an|}}}|({{{grops_etnics_an}}}){{{grops_etnics_ref|}}}|{{{grops_etnics_ref|}}}}}</div> | data9 = {{{grops_etnics|}}} | label10 = <div class="ib-geografia-text">'''Religion''' <!-- -->{{#if:{{{religion_an|}}}|({{{religion_an}}}){{{religion_ref|}}}|{{{religion_ref|}}}}}</div> | data10 = {{{religion|}}} | label11 = Gentilici | data11 = {{{gentilici|}}} | label12 = Forma de govèrn | data12 = {{{tipe_govèrn|}}} | label13 = <div class="ib-geografia-text">{{Bes|{{{títols_dirigents|}}}|{{{cap_títol1|}}}|{{{cap_títol2|}}}|{{{cap_títol3|}}}|{{{cap_títol4|}}}}}</div> | data13 = {{Bes|{{{noms_dirigents|}}}|{{{cap1|}}}|{{{cap2|}}}|{{{cap3|}}}|{{{cap4|}}}}} | label14 = [[Independéncia]] | data14 = {{{país_independéncia|}}} | label15 = <div class="ib-geografia-text">Data</div> | data15 = {{{data_independéncia|}}} | label16 = {{{tipe_formacion|}}} | data16 = {{{data_formacion|}}} | label17 = [[Superfícia]] | data17 = {{#if:{{{superfícia_reng|}}}|[[Lista dels païses per superfícia| {{{superfícia_reng}}}{{e}}]]}} | label18 = <div class="ib-geografia-text">• Totala <!-- -->{{#if:{{{superfícia_an|}}}|({{{superfícia_an}}}){{{superfícia_ref|}}}|{{{superfícia_ref|}}}}}</div> | data18 = {{#if:{{{superfícia_totala|}}}|{{formatnum:{{{superfícia_totala}}}}}&nbsp;{{km2}}}} | label19 = <div class="ib-geografia-text">• Aiga <!-- -->{{#if:{{{percentatge_aiga_an|}}}|({{{percentatge_aiga_an}}}){{{percentatge_aiga_ref|}}}|{{{percentatge_aiga_ref|}}}}}</div> | data19 = {{#if:{{formatnum:{{{percentatge_aiga|}}}}}|{{formatnum:{{{percentatge_aiga}}}}}&nbsp;%}} | label20 = [[Populacion]] | data20 = {{#if:{{{populacion_reng|}}}|[[Lista dels païses per populacion|{{{populacion_reng}}}{{e}}]]}} | label21 = <div class="ib-geografia-text">• Totala <!-- -->{{#if:{{{populacion_an|{{{populacion_annada|}}}}}}|({{{populacion_an|{{{populacion_annada}}}}}}){{{populacion_ref|}}}|{{{populacion_ref|}}}}}</div> | data21 = {{#if:{{{populacion_totala|}}}|{{formatnum:{{{populacion_totala}}}}} ab.}} | label22 = <div class="ib-geografia-text">• [[Densitat de populacion|Densitat]]</div> | data22 = {{#if:{{{densitat|}}}|{{{densitat}}} ab./{{km2}}}} | label23 = <div class="ib-geografia-text">'''[[Produch interior brut|PIB]]''' <!-- -->{{#if:{{{PIB_an|{{{PIB_annada|}}}}}}|({{{PIB_an|{{{PIB_annada}}}}}}){{{PIB_ref|}}}|{{{PIB_ref|}}}}}</div> | data23 = {{{PIB|}}} | label24 = <div class="ib-geografia-text">'''[[Deta publica|Deta publica bruta]]''' <!-- -->{{#if:{{{deta_publica_an|{{{deta_publica_annada|}}}}}}|({{{deta_publica_an|{{{deta_publica_annada}}}}}}){{{deta_publica_ref|}}}|{{{deta_publica_ref|}}}}}</div> | data24 = {{{deta_publica|}}} | label25 = <div class="ib-geografia-text">'''[[Indici de desvolopament uman|IDH]]''' <!-- -->{{#if:{{{IDH_an|{{{IDH_annada|}}}}}}|({{{IDH_an|{{{IDH_annada}}}}}}){{{IDH_ref|}}}|{{{IDH_ref|}}}}}</div> | data25 = {{{IDH|}}} | label26 = [[Moneda]] | data26 = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P38 |qualifier=P489 | value={{{moneda|}}} |formatting=internallink |list=false |rowformat= $0 $1 |rowsubformat1= ($1)| rowsubformat2=, $2}} {{#if:{{{còde_moneda|}}}|(<code>{{{còde_moneda}}}</code>)}} | label27 = [[Lista dels indicatius telefonics internacionals per país|Indicatiu telefonic]] | data27 = {{{indicatiu_telefonic|}}} | label28 = [[ISO 3166]] | data28 = {{{còde_país|}}} | label29 = [[Fus orari]] | data29 = {{{fus_orari|}}} | label30 = [[Domeni de primièr nivèl|Domeni internet]] | data30 = {{{domeni_internet|}}} | label31 = [[Organizacion internacionala|Membre de]] | data31 = {{{organizacions_internacionalas|}}} | nòtas = {{{nòtas|}}} }}</includeonly><noinclude>{{Documentacion}}</noinclude> c9teti9suxs3dkaig70di2k05q4auz3 10 56000 2476249 2460549 2025-06-26T04:46:58Z Minorax 38088 2476249 wikitext text/x-wiki {{Metaligam categorias| color torn=#AAAAAA| color fons=#EAEAFF| imatge=Nuvola gaim.svg| talha imatge=27px| tèxt='''[[Portal:Lengas/Arborescéncia|Arborescéncia de la lingüistica]]''' {{CGraph}} <br /><small>[[:Categoria:Lenga|Categoria maire]] - [[Projècte:Lengas|Projècte]] - [[Portal:Lengas|Portal]] - [[Portal:Lengas|Portal]] - [[Discussion Projècte:Lengas|Cafè dels lingüistas]]</small> }}<noinclude> [[Categoria:Ligam tematic per categorias|Linguistica]] [[Categoria:Modèl lingüistica|Categoria]] </noinclude> m9f73gsxcj7blqrlu4ey3nnw4e4n3ow 10 56101 2476251 488093 2025-06-26T04:47:14Z Minorax 38088 2476251 wikitext text/x-wiki {{Metaligam categorias| color torn=#AAAAAA| color fons=#EAEAFF| imatge=P vip.svg| talha imatge=42px| tèxt='''[[Portal:Biografia/Arborescéncia|Arborescéncia de las biografias]]''' {{CGraph}}<br /><small>[[:Categoria:Biografia|Categoria maire]] - [[Projècte:Biografia|Projècte]] - [[Portal:Biografia|Portal]] - [[Discussion Projècte:Biografia|Cafè]]</small> }}<noinclude> [[Categoria:Ligam tematic per categorias|Biografia]] </noinclude> 7qcxivpapoahgcunvznqs6fjzc2yu9p 10 69285 2476261 2387407 2025-06-26T04:51:45Z Minorax 38088 2476261 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = 1000 articles fondamentals | ligam = Wikipèdia:Tièra de 1000 articles que totas las Wikipèdias deurián aver | tèxte = Tièra de 1000 articles que totas las Wikipèdias deurián aver. | imatge = 1000F.png{{!}}border | talha = 20 }}<noinclude>{{documentacion}}</noinclude> 0v6ed35xpjauqlajzevy1lk17ovnxph 0 69820 2476267 2146283 2025-06-26T06:24:57Z Eusebiopn 31526 2476267 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} '''Guilhem de Nogaret''' que ho un senhor lengadocian, un professor de dret de l'[[Universitat de Montpelhièr]], un conselhèr deu rei [[Felip IV de França]] e lo son Garda deus Sagèths. Qu'ei mei que mei famós per'mor d'aver participat a la condamnacion deus darrèrs capdaus de l'[[Òrdi deu Temple]], e, en particular, lo lor Gran Mèste [[Jacques de Molay]]. Que's morí en [[1313]], donc abans la mort deu Gran Mèste, e, la soa mort no's pòt donc pas imputar a cap eventuala malediccion. [[Categoria:Personalitat occitana deu sègle XIII]] [[Categoria:Personalitat francesa deu sègle XIII]] [[Categoria:Decès en 1313]] tmq9zyxc0gxph14r8gxx4j8f968jk49 0 72435 2476224 2476046 2025-06-25T20:26:02Z 77.152.53.218 2476224 wikitext text/x-wiki {{omon|Bèlagarda}} {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Bèragarda e Senta Maria | nom2 = ''Bellegarde-Sainte-Marie'' | imatge = Bellegarde-Sainte-Marie_-_Le_village_et_l'église.jpg | descripcion = Le vilatge e la glèisa. | lògo = cap | escut = | escais = | ist = {{Gasconha}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] | canton = [[Canton de Legavin|Legavin]] ([[Canton de Cadors|Cadors]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] | insee = 31061 | cp = 31530 | cònsol = Martine Cazaux-Calvet | mandat = [[2014]]-[[2020]] | gentilici = | latitud = 43.6725 | longitud = 1.11444444444 | alt mej = | alt mini = 139 | alt maxi = 285 | ectaras = | km² = 11.66 |}} '''Bèragarda e Senta Maria'''{{RepTopMP}} (''Bellegarde-Sainte-Marie'' en [[francés]]) es ua [[comuna]] [[Gasconha|gascoa]], situada dens lo departament de la [[Nauta Garona]] e la region d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. == Geografia == Es ua comuna de l'[[Airal urban de Tolosa]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 31061.png|vignette|upright=1.6|centre|Mapa de la comuna de Bèragarda e Senta Maria e de las comunas prèpas.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Bèragarda e Senta Maria | nòrd = [[Garac]] | nòrd-èst = [[Tilh (Nauta Garona)|Tilh]] | èst = [[Le Casterar]] | sud-èst = [[Senta Liurada (Savés)|Senta Liurada]] | sud = [[L'Isla de Baish]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | sud-oèst = [[Montbrun (Gers)|Montbrun]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | oèst = [[Encaussa]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | nòrd-oèst = [[Vinhaus]] }} ==Toponimia== === Bèragarda === ''Garda'' ven deu germanic ''*wardon'', « gardar », ''wart'', « garda », puèi « tor de gaita », puish « hortalessa » en generau; ''bèra'' es simplament un adjectiu valorizant. Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Bèragarda'' vòu díser « bèra tor de gaita » <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume III, n° 26 759</ref>. Los noms deu tipe ''Bèragarda'' que son donc associats a hortalessas, tors de gaita; son presents en [[Occitània]] e gaireben absents en França pròpiament dita. La sola comuna d'aqueth nom qui i es es [[Bellegarde (Loiret)|Bellegarde]], dens lo [[Loiret (departament)|Loiret]] <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 69, ''Bellegarde'' e 310, ''La Garde''</ref>{{,}}<ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, Jean-Jacques Fénié, ''Toponymie des Pays Occitans'', edicions Sud-Ouest, 2007, p. 378 e 301</ref> e lo nom es un transferiment d'un nom occitan francizat : lo vilatge se disè ''Choisy-aux-Loges'' d'aquí au 6 d'agost 1645, quan son senhor, Roger II de Saint-Lary de Bellegarde (~1562-1646), que sa familha sortè de [[Belagarda e Adolins|Belagarda]], dens lo [[Gers (departament)|Gers]] e de [[Sent Lari e Bojan|Sent Lari]], dens la [[Nauta Garona]], instaurèc le nom navèth. === Noïc === Lo nom es semblable a aqueth d'ua comuna de Tarn e Garona, [[Noïc]], cau doncas supausar la medisha explica. Dauzat e Rostaing supausan, dambe plan de dobtes, un ''novus'' + sufixe ''-icum'', per designar un terren desbosigat <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 499</ref>. [[Ernèst Negre|Negre]] (citat per Burgan e Lafon) aima mèi ''novum vicum'', doncas en gròs un vilatge o lòc navèth creat per desbosigar tèrras qu'èran èrmas abans. Burgan e Lafont accèptan ''novum vicum'', dambe ua evolucion en ''*novicum'' [per aplologia]. [Dens lo resultat intermediari ''*nòuvic''], ''-v-'' intervocalic s'es assimilat au ''-u'' precedent <ref>Paul Burgan, André Lafon, ''Toponymie du Tarn-et-Garonne'', Association Antonin Perbosc, 2006, p. 137</ref>, doncas ''*nouic'' >''noïc''. == Istòria == Pendent l'Ancian Regime, Bèragarda èra de l'eleccion de [[Lomanha]], doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[L'Isla de Baish]]. Le vocable de la glèisa es Sent Bertomiu. Tanlèu 1790, Bèragarda èra deu [[canton de Cadors]]. Le nom oficiau passèc de ''Bellegarde'' a ''Bellegarde-Sainte-Marie'' per decret deu 18 de junh 1958 <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 6 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 2015, suprimiscón le canton de Cadors e Bèragarda e Senta Maria passèc au [[canton de Legavin]], largament espandit. Pendent l'Ancian Regime, Noïc èra de la diocèsi civila de [[Tolosa]], doncas de la província de [[Lengadòc]], de la generalitat de Tolosa, de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[L'Isla de Baish]]. Le vocable de la glèisa, annèxa de Bèragarda, es Sent Sarnin. Tanlèu 1790, Noïc èra deu [[canton de Cadors]]. Suprimiscón la comuna de Noïc en l'an II, la restabliscón en l'an IV, puish la tornèn suprimir e l'incorporèn a Bèragarda en l'an VIII <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 34 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Noïc es a l'oèst de la comuna, qu'es doncas gascona e lengadociana au còp; curiosament, la partida lengadociana es a l'oèst. == Administracion == {{ElegitDebuta|insee=31061 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[1989]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat=Martine Cazeaux-Calvet |Partit= divèrs dreta |Qualitat= foncionària }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1989 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 31061 |1793=300 |1800=321 |1806=374 |1821=363 |1831=361 |1836=360 |1841=350 |1846=373 |1851=387 |1856=445 |1861=420 |1866=407 |1872=448 |1876=446 |1881=385 |1886=394 |1891=386 |1896=399 |1901=339 |1906=353 |1911=293 |1921=259 |1926=269 |1931=284 |1936=264 |1946=233 |1954=224 |1962=186 |1968=140 |1975=158 |1982=145 |1990=162 |1999=176 |cassini=3523 |senscomptesdobles= 1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|061}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|061}}/11.66) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== <gallery> Abbaye Sainte-Marie-du-Désert (ancienne entrée).JPG|L'abadia Senta Maria deu Desèrt. Vestiges_de_l'église_de_Bernis_-_En_montant.jpg|Vestigis de la glèisa de Noïc. Bellegarde-Sainte-Marie_-_Mairie.jpg|L'ostau de comuna. Bellegarde-Sainte-Marie_-_Zoom_sur_le_clocher_de_l'église.jpg|Campanèr de la glèisa. Bellegarde-Sainte-Marie_-_Vue_depuis_le_cimetière_du_Castéra.jpg|Bèragarda vista despèi le cementèri deu Casterar. </gallery> {{messatge galariá}} ==Personalitats ligadas dambe la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas e referéncias== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Portal Lengadòc}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] 01jb776u4526126ogy6cp0hpzn98vw9 0 73711 2476216 2476008 2025-06-25T12:40:22Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2476216 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana |nom=Le Casterar |carta=oc |nom2= Le Castéra | lògo=cap | imatge=Le_Castéra_-_Vue_depuis_Bellegarde-Sainte-Marie.jpg | descripcion= Le Casterar vist de [[Bèragarda e Senta Maria]]. |escut=Blason ville fr Le Castéra (Haute-Garonne).svg | ist = {{Gasconha}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] | canton = [[Canton de Legavin|Legavin]] ([[Canton de Cadors|Cadors]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |insee= 31120 |cp= 31530 |cònsol=Yvan Gonzalez |mandat=[[2020]]-[[2026]] |longitud= 1.13833333333 |latitud= 43.6733333333 |alt mej=250 |alt mini= 125 |alt maxi= 284 |ectars=1671 |km²= 16.71 |gentilici= Castérois (en [[francés]])<br/> Castérois, Castéroises en [[francés]] |}} '''Le Casterar'''<ref>[https://web.archive.org/web/20100726153246/http://toponimiaoc.webs.com/ Sit Toponimia occitana]</ref> es una [[comuna]] de [[Gasconha]] situada dins lo [[departaments francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e de la region d'{{Ocreg}}, ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]. == Geografia == [[Fichièr:Aire pic nique.jpg|thumb|center|250px|Vista pròcha de la vila.]] Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada a 30 km al Nòrd-Oèst de la [[Tolosa|vila]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 31120.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Le Casterar | nòrd = [[Tilh (Nauta Garona)|Tilh]] | nòrd-èst = | èst = [[Menvila]] | sud-èst = [[Levinhac (Savés)|Levinhac]] | sud = [[La Sèrra e Pradèra]] | sud-oèst = [[Senta Liurada (Savés)|Senta Liurada]] | oèst = [[Bèragarda e Senta Maria]] | nòrd-oèst = }} ==Toponimia== ===Le Casterar=== Las fòrmas ancianas son ''de Castellare'', abans 1123, ''castellum quod vocatur Casterar'' en 1191, ''castellum de Casteras'' en 1190-91 <ref name = erne>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume III, n° 26 712</ref>. </br> Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Le Casterar'' veng de ''castèl'' [e autas fòrmas], deu latin ''castellum'', dambe'u sufixe ''-are'' (diminutiu) <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 153 e 154, a ''Castels''</ref>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]], le nom veng deu [[gascon]] ''casterà'', « ancian camp o mòta feodala », equivalent deu lengadocian ''castelar'' <ref name = erne/>. </br> Segon les Féniés, le gascon ''casterar'' designa un camp primitiu, pèi ua mòta feodala, ua plaça hòrta. Aqueths castèth primitius èran generalament modèstes, de husta, pèi de pèira, mès pas pertot, installats sus un site naturau defensiu o sus ua hautor artificiala (mòta) <ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, Jean-Jacques Fénié, ''Toponymie des Pays Occitans'', edicions Sud-Ouest, 2007, p. 225</ref>. </br> Segon Astor, ''casterar'' es un derivat de ''castèll-'', dambe passatge de ''-ll-'' a ''-r-'', associat au sufixe ''-ar'', de ''-are'' neutre latin. Le sens deu sufixe es indefinit, pòt designar l'emplaçament deu castèth, o pòt estar diminutiu, o aver le sens de « sòrta de castèth », per designar vestigis de construccions galloromanas o mei ancianas, encara aparentas a l'epòca de la fixacion deu toponime <ref>Jacques Astor, ''Dictionnaire des Noms de Familles et Noms de Lieux du Midi de la France'', ed. du Beffroi, 2002, p. 207</ref>. ===Larmont=== Devèva estar com [[Larmont]] un ancian ''*Laurmont''. ''Larmont'' es l'equivalent de ''Montlaur'', format de ''mont'', deu latin ''montem'', utilizat per un castèth, un lòc fortificat, e de ''Laur'', nom de persona (i a un Sent ''Laurus''), o nom de planta (laur, laurèir) segon [[Ernèst Negre|Negre]]. L'òrde es germanic (determinant-determinat) e marca ua formacion romanica, posteriora a l'arribada deus germans. La prumèra sillaba s'explica per reduccion deu diftongue etimologic ''-au-'' en situacion pretonica <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 412</ref>{{,}}<ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, ''Dictionnaire toponymique des communes. Gironde'', ed. CAIRN e Institut Occitan, Pau, 2008, p. 197-198</ref>associat a ''-r'' que trava la sillaba : ''Laur-'' > ''Lar-''; en posicion tonica ''au'' se consèrva, mès ''-r'' tomba [mun'law]. Larmont es dens ua ribèra, mès un castèth mei haut es ua possibilitat. </br> A prepaus de ''Laur'', citem l'analisi de J. Astor. I a tròp de toponimes ''Montlaur'' per que sia un nom de persona. Una possibilitat es « montanha deu laurèr, mès que mès de laurèrs simbolics. Mès la variacion en genre de ''laur'' (''Ròcalaura'') permet de pensar que ''laur'' a una valeur adjectivala. Le petit Levy cita ''laur'', « color de laurèr ». S'agís vertadèrament de la color deu laurèr ? En pensant a ''Lauret'', nom d'un buòu de color baiarda clara, se pòt atribuïr a ''laur'', ''lauret'' ua origina ''aurum'', « aur », dambe aglutinacion de l'article. ''Laur'', ''Laura'' podèvan aver le sens de « color d'aur, daurat » ? <ref>Jacques Astor, ''Dictionnaire des Noms de Familles et Noms de Lieux du Midi de la France'', ed. du Beffroi, 2002, p. 514, 515</ref> ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Le Casterar, dit en francés ''Le Castéra'' (o ''Le Castéra-las-Neux''), « Le Castéra, Pradère e Larmont », èra de l'eleccion de Ribèra-Verdun, doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa es Sent Estròpi. En 1790, Le Casterar èra deu [[Canton de Granada (Nauta Garona)|canton de Granada]], passèc en l'an VIII au canton de [[Levinhac (Savés)|Levinhac]] e en l'an X (en 1801) au [[canton de Cadors]]<ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 10 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 2015, suprimiscòn le canton de Cadors e Lo Casterar passèc au [[canton de Legavin]], largament espandit. ''Larmont'' (probablament tanben ''Larmont'' en occitan, com [[Larmont|la vila bordalesa]]) èra ua parròpia de l'[[archidiocèsi de Tolosa]] e de la senescaucia de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa èra o es Sent Fabian e Sent Sebastian (ancianament [[Joan Batista|Sent Joan Baptista]]) <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 24 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Lo vilatge es au sud-èst deu Casterar, dens la ribèra de [[Sava (Garona)|Sava]] e Pradèra garda ua capèra sus ua tuca, a l'oèst de Larmont e au sud deu Casterar. L'expression « Le Castéra, Pradère e Larmont » ha supausar que ni Larmont nimèi Pradèra èran pas comunautats d'abitants e avèvan un simple ròtle religiós. ==Administracion== {{ElegitDebuta |insee= 31120 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Yvan Gonzalez|Partit= [[PS]] |Qualitat= retirat}} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= Yvan Vignères|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1989]] |Fin= 2001 |Identitat= Fernand Sacareau |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta=març de [[1971]] |Fin= 1989 |Identitat=Roger Auriol |Partit= [[PS]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= mai de [[1945]] |Fin= 1971 |Identitat=Pierre Courtais |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1945 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31120 |1793=1120 |1800=850 |1806=983 |1821=985 |1831=954 |1836=900 |1841=890 |1846=840 |1851=808 |1856=805 |1861=840 |1866=840 |1872=792 |1876=732 |1881=739 |1886=686 |1891=628 |1896=569 |1901=512 |1906=496 |1911=495 |1921=424 |1926=458 |1931=435 |1936=413 |1946=381 |1954=371 |1962=362 |1968=322 |1975=305 |1982=395 |1990=455 |1999=597 |max=1100 |cassini=7147 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|120}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|120}}/16.71) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== <gallery> Arrivée_village.jpg|L'arribada au Casterar. Hauts_Tolosans.jpg|Paisatge de tèrrahòrt au Casterar. Le_Castéra_-_En_venant_de_Bellegarde-Sainte-Marie.jpg|Le Casterar en venguent de [[Bèragarda e Senta Maria]]. Le_Castéra_-_Mairie_et_croix,_vu_vers_le_sud.jpg|Ostau de comuna e crotz, dambe vista cap au sud, cap a [[Segofièla]]. Le_Castéra_-_Maison_du_village.jpg|Ostau borgés dens lo borg. Le_Castéra_-_Rue_de_l'église.jpg|Carrèra de la glèisa. Le_Castéra_-_Vue_du_sud_zoom.jpg|Le Casterar vist de la rota de [[La Sèrra (Nauta Garona)|La Sèrra]]. Le_Castéra_-_Vue_du_sud.jpg|Idem, non zomat. Moulin_de_Pradère_1.jpg|Molin de Pradèra sus Sava, près de [[Pradèra e les Borguets|Pradèra]]. Moulin_de_Pradère_2.jpg|Idem. Bellegarde-Sainte-Marie_-_Vue_depuis_le_cimetière_du_Castéra.jpg|Bèragarda vista despèi le cementèri deu Casterar. Le_Castéra_-_Chapelle_Saint-Symphorien.jpg|L'anciana glèisa Sent ''Sinforian'' de Pradèra, comuna deu Casterar. Eglise_de_Larmont_-_Ext3.jpg|La glèisa Sent Joan Baptista de Larmont. Le_Castéra_-_Église_Saint-Eutrope_côté_ouest.jpg|La glèisa Sent Estròpi deu Casterar. Le_Castéra_-_Façade_église.jpg|La façada de la glèisa Sent Estròpi. </gallery> {{messatge galariá}} ==Personalitats ligadas dambe la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de Ribèra Verdun]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] t169tl2im1skd6dyzx4fck0s4ahyulj 0 75166 2476235 2476051 2025-06-25T21:13:32Z 77.152.53.218 2476235 wikitext text/x-wiki {{confusion|Bèlasèrra}} {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana |carta=oc | nom2= Bellesserre |nom= Bèrasèrra | lògo= | imatge=cap | descripcion= | escut= | ist = {{Gasconha}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] | canton = [[Canton de Legavin|Legavin]] ([[Canton de Cadors|Cadors]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |insee= 31062 |cp= 31480 |cònsol=Sébastien Noël |mandat= [[2020]]-[[2026]] |longitud= 1.11 |latitud= 43.7911111111 |alt mini= 174 |alt mej=255 |alt maxi= 274 |hectares=339 |km²= 3.39 |gentilici = |}} '''Bèrasèrra'''{{RepTopMP}} (''Bellesserre'' en [[francés]]) es ua [[comuna francesa|comuna]] [[Gasconha|gascona]] de [[Lomanha]], situada dens le [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e de la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada a 42 km al Nòrd-Oèst de [[Tolosa]] [[Imatge:Map commune FR insee code 31062.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Bèrasèrra | nòrd = [[Bèlpuèg (Tarn e Garona)|Bèlpuèg]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> | nòrd-èst = | èst = [[Le Burgau]] | sud-èst = | sud = [[Drudàs]] | sud-oèst = | oèst = [[L'Agraulet Sent Nicolau]] | nòrd-oèst = }} ==Toponimia== ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Bèrasèrra èra de l'eleccion de [[Lomanha]], doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa, qui èra annèxa deu [[Le Burgau|Burgau]], es Senta Magdalena. Tanlèu 1790, Bèrasèrra èra deu [[canton de Cadors]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 6 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 2015, suprimiscón le canton de Cadors e Bèrasèrra passèc au [[canton de Legavin]], largament espandit. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31062 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= julhet de [[2017]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Sébastien Noël |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= junh de 2017 |Identitat= Christian Danihel|Partit= divèrs dreta |Qualitat= retirat }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= Gérard Maigne |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31062 |1793=114 |1800=134 |1806=139 |1821=134 |1831=131 |1836=121 |1841=123 |1846=118 |1851=119 |1856=109 |1861=113 |1866=108 |1872=94 |1876=95 |1881=89 |1886=80 |1891=75 |1896=66 |1901=73 |1906=60 |1911=58 |1921=50 |1926=64 |1931=61 |1936=52 |1946=41 |1954=49 |1962=40 |1968=40 |1975=42 |1982=36 |1990=33 |1999=50 |2005=78 |cassini=3549 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|062}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|062}}/3.39) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Lomanha]] o3rvlthf05h6p4hi123g01sv6cuxha2 2476236 2476235 2025-06-26T01:25:53Z 77.152.53.218 toponimia 2476236 wikitext text/x-wiki {{confusion|Bèlasèrra}} {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana |carta=oc | nom2= Bellesserre |nom= Bèrasèrra | lògo= | imatge=cap | descripcion= | escut= | ist = {{Gasconha}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] | canton = [[Canton de Legavin|Legavin]] ([[Canton de Cadors|Cadors]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] |insee= 31062 |cp= 31480 |cònsol=Sébastien Noël |mandat= [[2020]]-[[2026]] |longitud= 1.11 |latitud= 43.7911111111 |alt mini= 174 |alt mej=255 |alt maxi= 274 |hectares=339 |km²= 3.39 |gentilici = |}} '''Bèrasèrra'''{{RepTopMP}} (''Bellesserre'' en [[francés]]) es ua [[comuna francesa|comuna]] [[Gasconha|gascona]] de [[Lomanha]], situada dens le [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e de la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada a 42 km al Nòrd-Oèst de [[Tolosa]] [[Imatge:Map commune FR insee code 31062.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Bèrasèrra | nòrd = [[Bèlpuèg (Tarn e Garona)|Bèlpuèg]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> | nòrd-èst = | èst = [[Le Burgau]] | sud-èst = | sud = [[Drudàs]] | sud-oèst = | oèst = [[L'Agraulet Sent Nicolau]] | nòrd-oèst = }} ==Toponimia== Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Bèrasèrra'' veng deu latin ''bella'' e deu prelatin ''serra'' « montanha alongada » <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 70, a ''Bellerive''</ref>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Bèrasèrra'' veng de l'adjectiu femenin occitan ''bèra'' e de ''sèrra'', « linha de crestas, hautor alongada » <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 22 289</ref>.</br> Bèrasèrra es sus ua corta sèrra èst-oèst. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Bèrasèrra èra de l'eleccion de [[Lomanha]], doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa, qui èra annèxa deu [[Le Burgau|Burgau]], es Senta Magdalena. Tanlèu 1790, Bèrasèrra èra deu [[canton de Cadors]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 6 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 2015, suprimiscón le canton de Cadors e Bèrasèrra passèc au [[canton de Legavin]], largament espandit. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31062 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= julhet de [[2017]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Sébastien Noël |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= junh de 2017 |Identitat= Christian Danihel|Partit= divèrs dreta |Qualitat= retirat }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= Gérard Maigne |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31062 |1793=114 |1800=134 |1806=139 |1821=134 |1831=131 |1836=121 |1841=123 |1846=118 |1851=119 |1856=109 |1861=113 |1866=108 |1872=94 |1876=95 |1881=89 |1886=80 |1891=75 |1896=66 |1901=73 |1906=60 |1911=58 |1921=50 |1926=64 |1931=61 |1936=52 |1946=41 |1954=49 |1962=40 |1968=40 |1975=42 |1982=36 |1990=33 |1999=50 |2005=78 |cassini=3549 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|062}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|062}}/3.39) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Lomanha]] sgdkxr958m1vg0se50rh7ake28nf1ku 0 76063 2476222 2476011 2025-06-25T18:28:51Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2476222 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = L'Agraulet Sent Nicolau | nom2 = ''Lagraulet-Saint-Nicolas'' | imatge = 82500_Gariès,_France_-_panoramio.jpg | descripcion = Le lac de [[Garièrs]], situat en petita partida dens la comuna | lògo = cap | escut = Blason_ville_FR_Lagraulet-Saint-Nicolas_(Haute_Garonne).svg | ist = {{Gasconha}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] | canton = [[Canton de Legavin|Legavin]] ([[Canton de Cadors|Cadors]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] | insee = 31265 | cp = 31480 | cònsol = Christian Senocq | mandat = [[2020]]-[[2026]] | longitud = 1.07972222222 | latitud = 43.7947222222 | alt mini = 168 | alt mej = 271 | alt maxi = 287 | km² = 16.11 | gentilici = |}} '''L'Agraulet Sent Nicolau'''{{RepTopMP}} (''Lagraulet-Saint-Nicolas'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Gasconha|gascoa]], situada dins lo [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small> ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. == Geografia == Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada a 45 km al Nòrd-Oèst de [[Tolosa|la vila]] sus una costèra expausada al sud. Le vilatge es plan petit, mès son territòri es important. Cobèrt de [[selva|seuva]]s e de camps. Longtemps sofriscoc de l'[[exòde rural]] mès uei s'urbaniza e sa populacion aumenta. [[Imatge:Map commune FR insee code 31265.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = L'Agraulet Sent Nicolau | nòrd = [[Bolhac (Tarn e Garona)|Bolhac]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> | nòrd-èst = [[Bèlpuèg (Tarn e Garona)|Bèlpuèg]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> | èst = [[Bèrasèrra]] | sud-èst = [[Drudàs]] | sud = [[Còths]] </br> [[Poisigur]] | sud-oèst = [[Brinhemont]] | oèst = [[Cabanac e Seguenvila]] | nòrd-oèst = [[Garièrs]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> }} ==Toponimia== Le nom es atestat ''Agreoleto'' en 1271 <ref name = astor>Jacques Astor, ''Dictionnaire des Noms de Familles et Noms de Lieux du Midi de la France'', ed. du Beffroi, 2002, p. 395</ref>. Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''L'Agraulet'' veng deu [[lengadocian]] (?) ''agraula'' (bas latin ''graula'', deu latin ''gracula''), dambe le sufixe collectiu ''-etum'' o diminutiu ''-ittum'' e aglutinacion de l'article <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 378, a ''Lagraulas''</ref>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]] e les Féniés, ''L'Agraulet'' veng deu gascon ''agraulet'', deu latin ''acrifolium'' « agreulet, agreulon, verdboisset ». Les Féniés oblidan pas le sufixe ''-et'', ajustat a ''agreule'', ''agrèu <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 22 777</ref>{{,}}<ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, Jean-Jacques Fénié, ''Toponymie des Pays Occitans'', edicions Sud-Ouest, 2007, p. 213</ref>. </br> Segon Astor, ''L'Agraulet'' (dambe sufixe) veng deu bas latin ''*acrifulon'' (classic ''acrifolium''), dambe afebliment de ''-f-'' intervocalic en ''-v-'' o quitament sa tombada (''agreul'' lengadocian) <ref name = astor/>. En [[gascon]], ''-f-'' se muda en ''-h-'' que despareish encara mei aisidament : ''*agrehol + et'' > ''*agreolet'' > ''*agreulet'' > ''*agraulet'', apondi de l'article a data desconeguda. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, L'Agraulet èra de l'eleccion de [[Lomanha]], doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[L'Isla de Baish]]. Le vocable de la glèisa es Sent Martin. Tanlèu 1790, L'Agraulet èra deu [[canton de Cadors]]. Per decret deu 22 de junh 1921, ''Lagraulet'' prengóc le nom oficiau de ''Lagraulet-Saint-Nicolas'' <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 23 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 2015, suprimiscón le canton de Cadors e L'Agraulet passèc au [[canton de Legavin]], largament espandit. Dens la comuna, la parròpia de ''Magreins'' (nom francés) èra tanben de l'[[archidiocèsi de Tolosa]] e de la senescaucia de [[L'Isla de Baish]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 27 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Le lòc es de mau trobar, quitament sus la mapa de Cassini, e absent de la lista deus lòcs de la comuna. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31265 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta=mai de [[2020]] |Fin= ([[2026]] |Identitat=Christian Senocq |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Gérard Mazel |Partit= |Qualitat= foncionari }} {{Elegit |Debuta= març de [[1983]] |Fin= 2001 |Identitat= Roger Demouix |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1983 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31265 |1793=340 |1800=354 |1806=386 |1821=421 |1831=426 |1836=540 |1841=455 |1846=425 |1851=402 |1856=430 |1861=431 |1866=443 |1872=436 |1876=440 |1881=411 |1886=392 |1891=356 |1896=385 |1901=389 |1906=354 |1911=334 |1921=270 |1926=294 |1931=275 |1936=300 |1946=243 |1954=222 |1962=200 |1968=209 |1975=161 |1982=152 |1990=163 |1999=145 |max=540 |cassini=16083 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|265}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|265}}/16.11) round 2}}}} ab/km². ==Economia== Airal de produccion del [[Sant sardos]] [[vin]] en [[AOVDQS]] ==Lòcs e monuments== * La glèisa es un exemple de las glèisas de la Nauta Garona amb son [[campanar]] mur ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Liens externes== ==Nòtas e referéncias== <references /> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] i7h1a40c56kh5yn4wudqkjh6cnlwpi3 2476223 2476222 2025-06-25T18:56:26Z 77.152.53.218 /* Toponimia */ 2476223 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = L'Agraulet Sent Nicolau | nom2 = ''Lagraulet-Saint-Nicolas'' | imatge = 82500_Gariès,_France_-_panoramio.jpg | descripcion = Le lac de [[Garièrs]], situat en petita partida dens la comuna | lògo = cap | escut = Blason_ville_FR_Lagraulet-Saint-Nicolas_(Haute_Garonne).svg | ist = {{Gasconha}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] | canton = [[Canton de Legavin|Legavin]] ([[Canton de Cadors|Cadors]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] | insee = 31265 | cp = 31480 | cònsol = Christian Senocq | mandat = [[2020]]-[[2026]] | longitud = 1.07972222222 | latitud = 43.7947222222 | alt mini = 168 | alt mej = 271 | alt maxi = 287 | km² = 16.11 | gentilici = |}} '''L'Agraulet Sent Nicolau'''{{RepTopMP}} (''Lagraulet-Saint-Nicolas'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Gasconha|gascoa]], situada dins lo [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small> ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. == Geografia == Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada a 45 km al Nòrd-Oèst de [[Tolosa|la vila]] sus una costèra expausada al sud. Le vilatge es plan petit, mès son territòri es important. Cobèrt de [[selva|seuva]]s e de camps. Longtemps sofriscoc de l'[[exòde rural]] mès uei s'urbaniza e sa populacion aumenta. [[Imatge:Map commune FR insee code 31265.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = L'Agraulet Sent Nicolau | nòrd = [[Bolhac (Tarn e Garona)|Bolhac]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> | nòrd-èst = [[Bèlpuèg (Tarn e Garona)|Bèlpuèg]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> | èst = [[Bèrasèrra]] | sud-èst = [[Drudàs]] | sud = [[Còths]] </br> [[Poisigur]] | sud-oèst = [[Brinhemont]] | oèst = [[Cabanac e Seguenvila]] | nòrd-oèst = [[Garièrs]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> }} ==Toponimia== Le nom es atestat ''Agreoleto'' en 1271 <ref name = astor>Jacques Astor, ''Dictionnaire des Noms de Familles et Noms de Lieux du Midi de la France'', ed. du Beffroi, 2002, p. 395</ref>. Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''L'Agraulet'' veng deu [[lengadocian]] (?) ''agraula'' (bas latin ''graula'', deu latin ''gracula''), dambe le sufixe collectiu ''-etum'' o diminutiu ''-ittum'' e aglutinacion de l'article <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 378, a ''Lagraulas''</ref>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]] e les Féniés, ''L'Agraulet'' veng deu gascon ''agraulet'', deu latin ''acrifolium'' « agreu, agreulon, verdboisset ». Les Féniés oblidan pas le sufixe ''-et'', ajustat a ''agreule'', ''agrèu'' <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 22 777</ref>{{,}}<ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, Jean-Jacques Fénié, ''Toponymie des Pays Occitans'', edicions Sud-Ouest, 2007, p. 213</ref>. </br> Segon Astor, ''L'Agraulet'' (dambe sufixe) veng deu bas latin ''*acrifulon'' (classic ''acrifolium''), dambe afebliment de ''-f-'' intervocalic en ''-v-'' o quitament sa tombada (''agreul'' lengadocian) <ref name = astor/>. En [[gascon]], ''-f-'' se muda en ''-h-'' que despareish encara mei aisidament : ''*agrehol + et'' > ''*agreolet'' > ''*agreulet'' > ''*agraulet'', apondi de l'article a data desconeguda. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, L'Agraulet èra de l'eleccion de [[Lomanha]], doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[L'Isla de Baish]]. Le vocable de la glèisa es Sent Martin. Tanlèu 1790, L'Agraulet èra deu [[canton de Cadors]]. Per decret deu 22 de junh 1921, ''Lagraulet'' prengóc le nom oficiau de ''Lagraulet-Saint-Nicolas'' <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 23 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 2015, suprimiscón le canton de Cadors e L'Agraulet passèc au [[canton de Legavin]], largament espandit. Dens la comuna, la parròpia de ''Magreins'' (nom francés) èra tanben de l'[[archidiocèsi de Tolosa]] e de la senescaucia de [[L'Isla de Baish]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 27 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Le lòc es de mau trobar, quitament sus la mapa de Cassini, e absent de la lista deus lòcs de la comuna. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31265 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta=mai de [[2020]] |Fin= ([[2026]] |Identitat=Christian Senocq |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Gérard Mazel |Partit= |Qualitat= foncionari }} {{Elegit |Debuta= març de [[1983]] |Fin= 2001 |Identitat= Roger Demouix |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1983 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31265 |1793=340 |1800=354 |1806=386 |1821=421 |1831=426 |1836=540 |1841=455 |1846=425 |1851=402 |1856=430 |1861=431 |1866=443 |1872=436 |1876=440 |1881=411 |1886=392 |1891=356 |1896=385 |1901=389 |1906=354 |1911=334 |1921=270 |1926=294 |1931=275 |1936=300 |1946=243 |1954=222 |1962=200 |1968=209 |1975=161 |1982=152 |1990=163 |1999=145 |max=540 |cassini=16083 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|265}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|265}}/16.11) round 2}}}} ab/km². ==Economia== Airal de produccion del [[Sant sardos]] [[vin]] en [[AOVDQS]] ==Lòcs e monuments== * La glèisa es un exemple de las glèisas de la Nauta Garona amb son [[campanar]] mur ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Liens externes== ==Nòtas e referéncias== <references /> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] 6l26mc9dif6g8t1cblgjhgpdsacbq39 0 76759 2476217 2474164 2025-06-25T12:52:44Z 77.152.53.218 /* Istòria */ 2476217 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox Vila |carta=oc |nom= Pradèra e les Borguets |nom2 = <i>''Pradère-les-Bourguets''</i> |imatge = Pradère-les-Bourguets_-_Château_de_Las_Néous.jpg |legenda = Castèth de Las Neus. |blason = |bandièra= |nom de division1 = Region ist |division1 = {{Gasconha}} |nom de division2 = Parçan |division2 = {{Savés}} ? |nom de division3 = Estat |division3 = {{França}} |nom de division4 = Region |division4 = {{Occitània (Region)}} |nom de division5 = Departament |division5 = {{Hauta Garona}} |nom de division6 = Arrondiment |division6 = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] |nom de division7 = Canton |division7 = Canton de Legavin |nom de division8 = Intercom |division8 = [[Le Gran Oèst Tolosan Aglomeracion]] |nom de division9 = Comuna |division9 = [[La Sèrra e Pradèra]] |còda = 31438 |ehess = |cp = 31530 |mapa = |imatge de mapa = | latitud = 43.6416666667 | longitud = 1.16694444444 |estatut = | altmin = 128 | altitud = 140 | altmax = 160 |superfícia = 4.89 |populacion = |annada-pop = |densitat = |sits-toristics = |divèrs = comuna delegada o anciana comuna |gentilici = |url= |imatgeloc= }} '''Pradèra e les Borguets'''<ref>toponim segon P. Pojada, ''LAS COMUNAS DE MIÈGJORN-PIRENÈUS'', Nouvelles Editions Loubatières, 2009,sul site [https://web.archive.org/web/20120303120919/http://toponimiaoc.webs.com/31garonanauta.htm Toponímia occitana]</ref> (''Pradère-les-Bourguets'' en [[francés]]) es ua anciana [[comuna]] [[Gasconha|gascona]] de [[Comenge]], en [[Savés]], situada dens le [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e la region d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. Lo [[1èr de genièr]] de [[2018]], fusionèc damb [[La Sèrra (Nauta Garona)|La Sèrra]] dens la comuna navèra de [[La Sèrra e Pradèra]]. ==Geografia== Comuna situada en [[Savés]] sens l'[[airal urban de Tolosa]] a 27 km à l'oèst de [[Tolosa|la vila]]. La sola aglomeracion es les Borguets. La glèisa de Pradèra, qu'estoc parropiala, es dens la comuna del [[Le Casterar|Casterar]], sola sus una tuca delà [[Sava (Garona)|Sava]] e arroïnada. Probable qu'agoc un aute nom, mei en relacion dambe sa situacion geografica. [[Imatge:Map commune FR insee code 31438.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Pradèra e les Borguets | nòrd = [[Le Casterar]] | nòrd-èst = [[Levinhac (Savés)|Levinhac]] | èst = [[La Sèrra (Nauta Garona)|La Sèrra]] <small>([[La Sèrra e Pradèra]])</small> | sud-èst = | sud = [[Merenvièla]] | sud-oèst = [[Segofièla]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | oèst = [[Senta Liurada (Savés)|Senta Liurada]] | nòrd-oèst = }} ==Toponimia== Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Pradèra'' es formada de ''prada'', deu latin ''prata'', plurau de ''pratum'' « prat », dambe'u sufixe ''-ella'' <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 545-546</ref>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Pradèra'' a le sens de « prada » <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 24 481</ref>. </br> ===Les Borguets=== Semblaré un diminutiu de ''borg'', mès le plurau hè dobtar. Benlèu un nom de persona ''Bourguet'' e le plurau designaré la familha. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Pradèra èra de l'eleccion de Ribèra-Verdun, donc de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa es Sent Simforian. En 1790, Pradèra èra deu canton de [[Levinhac (Savés)|Levinhac]], en l'an IX passèc au [[canton de Legavin]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 37 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. La comuna de Pradèra sembla estar la partida de la parròpia de Pradèra situada delà [[Sava (Garona)|Sava]] e separada atau de sa glèisa; la parròpia de Pradèra èra ua partida d'un ensemble [[Le Casterar]]-Larmont-Pradèra. Les Borguets èran dens Pradèra a l'origina ? Le nom deu vilatge estoc associat au nom de Pradèra tanlèu 1801 <ref>http://cassini.ehess.fr/fr/html/fiche.php?select_resultat=27860</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31438 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2014]] |Fin=31 de deceme de [[2017]] |Identitat=Christian Tauzin |Partit=shens |Qualitat= retirat}} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2014 |Identitat= Jean de La Fage|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1995 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31438 |1793=151 |1800=182 |1806=200 |1821=191 |1831=194 |1836=200 |1841=200 |1846=191 |1851=203 |1856=176 |1861=178 |1866=182 |1872=181 |1876=166 |1881=158 |1886=154 |1891=145 |1896=153 |1901=155 |1906=145 |1911=129 |1921=122 |1926=120 |1931=117 |1936=107 |1946=133 |1954=115 |1962=114 |1968=111 |1975=122 |1982=152 |1990=194 |1999=251 |cassini=27860 |senscomptesdobles=1962}} * 441 abitants en 2015. ==Lòcs e monuments== <gallery> Château_et_pigeonnier_de_Las_Néous_à_Pradère-les-Bourguets.jpg|Castèth e colomèr de Las Neus. Pradère-les-Bourguets_-_Pigeonnier_du_château_de_Las_Néous.jpg|Le colomèr de Las Neus. Moulin_de_Pradère_2.jpg|Molin de Pradèra. Le_Castéra_-_Chapelle_Saint-Symphorien.jpg|L'anciana glèisa Sent ''Sinforian'' de Pradèra, comuna deu Casterar. </gallery> {{messatge galariá}} ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] == Ligams extèrnes == == Nòtas e referéncias == <references /> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de| insee = 31438}} [[Categoria:Anciana Comuna de Savés]] [[Categoria:Anciana comuna de la Nauta Garona]] c1wyeon4sz4fi0zgzqz9yryuvveh774 0 76959 2476237 2275928 2025-06-26T01:43:34Z 77.152.53.218 toponimia 2476237 wikitext text/x-wiki {{Confusion|Bèrasèrra}} {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Bèlasèrra | nom2 = ''Belleserre'' | lògo = cap | imatge = Belleserre - Eglise Saint-Pierre - Le clocher-mur.jpg | descripcion = | escut = Blason ville fr Belleserre (Tarn).svg | region = {{Miègjorn-Pirenèus}} | ist = {{Lengadòc}} | parçan = | departament = {{Tarn}} | arrondiment = [[Arrondiment de Castras|Castras]] | canton = [[Canton de Dornha|Dornha]] | insee = 81027 | cp = 81540 | cònsol = Jean-Marie Petit | mandat = [[2020]]-[[2026]] | intercom = [[Comunautat de comunas de Lauragués Revèl Soresan]] | longitud = 2.05611111111 | latitud = 43.4908333333 | alt mej = 300 | alt mini = 187 | alt maxi = 246 | km² = 4.76 | gentilici = |}} '''Bèlasèrra'''{{RepTopMP}} (''Belleserre'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]] situada dins lo [[departament francés|departament]] de [[Tarn (departament)|Tarn]] e de la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. == Geografia == Comuna situada al pè de la [[Montanha Negra]] ==Toponimia== Lo nom es atestat en 1143, ''Bellaserra'' <ref name = dauz>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 70, a ''Bellerive''</ref>. </br> Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Bèlasèrra'' ven del latin ''bella'' e del prelatin ''serra'' « montanha alongada » <ref name = dauz/>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Bèlasèrra'' ven de l'adjectiu femenin occitan ''bèla'' e de ''sèrra'', « linha d'acrins, autura alongada » <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 22 289</ref>.</br> Dins aquel relèu planièr, la sèrra es pauc caracterizada. ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee=81027 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2026]] |Identitat=Jean-Marie Petit|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= Philippe Marc|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee=81027 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=383 |1846= |1851= |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=261 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=210 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962=128 |1968=109 |1975=99 |1982=101 |1990=100 |1999=103 |2004=136 |cassini=3550 |senscomptesdobles=1962}} == Economia == == Monuments e luòcs == <gallery mode="packed" heights="180px"> Belleserre - La mairie.jpg| Belleserre - Eglise Saint-Pierre.jpg| Belleserre - Le Monument aux Morts.jpg| </gallery> == Veire tanben == * [[Comunas de Tarn]] === Ligams extèrnes === == Nòtas e referéncias == <references /> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas de Tarn}} [[Categoria:Comuna de Tarn]] [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] mwc2xdw1ye4f6wvx3aoj6vgl3k2gela 0 103379 2476238 2476047 2025-06-26T02:02:42Z 77.152.53.218 2476238 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana | carta=oc | nom=Brinhemont | nom2= Brignemont | imatge= Brignemont 03.JPG | descripcion= | lògo= cap | escut= Blason_ville_fr_Brignemont_(Haute-Garonne).svg | escais= | ist = {{Gasconha}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] | canton = [[Canton de Legavin|Legavin]] ([[Canton de Cadors|Cadors]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] | insee = 31090 | cp = 31480 | cònsol = Jérôme Boussarot | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = Brignemontains(-aine) (en [[francés]]) | longitud= 0.99 | latitud= 43.7819444444 | alt mini = 136 | alt mej = 253 | alt maxi = 286 | km² = 21.96 }} '''Brinhemont'''{{RepTopMP}} (''Brignemont'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Gasconha|gascona]], situada dens lo [[departaments franceses|departament]] de la [[Hauta Garona]] e la [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 31090.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Brinhemont | nòrd = [[]] <small>([[a (departament)|a]])</small> | nòrd-èst = [[]] | èst = [[]] | sud-èst = [[]] | sud = [[]] | sud-oèst = [[]] | oèst = [[]] | nòrd-oèst = [[]] }} ==Toponimia== Le nom es atestat en 1266 ''Brugimont'', legir ''*Brugnimont''<ref name = erne>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 16 289</ref>. </br> Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Brinhemont'' veng deu nom germanic d'òme ''*Brunio'' e deu latin ''mons'', « montanha » <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 116</ref>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Brinhemont'' veng deu nom germanic d'òme ''Brunicho'' e deu latin ''montem''. ''*Bruni(ch)o-'' veng ''Brinhe-'' <ref name = erne/>. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Brinhemont èra de l'eleccion de Ribèra-Verdun, doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de la [[diocèsi de Lombèrs]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa es Sent Miquèu. Tanlèu 1790, Brinhemont èra deu [[canton de Cadors]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 8 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 2015, suprimiguèn le canton de Cadors e Brinhemont passèc au [[canton de Legavin]], largament espandit. La parròpia de Sent Pau de Colonha (deu nom de [[Colonha (Gers)|la vilòta prèpa]]), es dens la comuna de Brinhemont, probablament despuish l'origina. La glèisa es (com esperat) devath lo patronatge de [[Pau de Tars|Sent Pau]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 13 e 43 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Sent Pau guarda sa glèisa e son cementèri au sud de Brinhemont. ''Sainte-Menne'', nom francés, (o ''Saint-Menne'', mapa de Cassini, error probabla), èra, com Brinhemont, de l'eleccion de Ribèra-Verdun, doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de la [[diocèsi de Lombèrs]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Tanlèu 1790, la comuna de ''Sainte-Menne'' èra deu [[canton de Cadors]] e l'incorporèn a Brinhemont en l'an II (1793-1794). La glèisa, annèxa de Sent Pau de Colonha, es, de segur, devath le patronatge d'aquera senta francesa <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 46 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>, pauc coneishuda mès documentada pr'aquò <ref>https://nominis.cef.fr/contenus/saint/12532/Sainte-Menne.html</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31090 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Alain Cluzet|Partit= [[PS]] |Qualitat= retirat foncion publica }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31090 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=946 |1846=993 |1851=997 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=803 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=570 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962=390 |1968=324 |1975=330 |1982=338 |1990=314 |1999=317 |2004=328 ||2006=342 |2007= |2008= |2009=393 |2014=392 |2016=393 |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|090}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|090}}/21.96) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de| insee = 31090 }} [[Categoria:Comuna de Gasconha]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] l132ril26lwf8d8y2lknttpwbxjcz4o 2476277 2476238 2025-06-26T08:43:29Z 77.152.53.218 divèrs 2476277 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana | carta=oc | nom=Brinhemont | nom2= Brignemont | imatge= Brignemont 03.JPG | descripcion= | lògo= cap | escut= Blason_ville_fr_Brignemont_(Haute-Garonne).svg | escais= | ist = {{Gasconha}} | parçan = | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Tolosa|Tolosa]] | canton = [[Canton de Legavin|Legavin]] ([[Canton de Cadors|Cadors]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de las Cimas Tolosanas|CC de las Cimas Tolosanas]] | insee = 31090 | cp = 31480 | cònsol = Jérôme Boussarot | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = Brignemontains(-aine) (en [[francés]]) | longitud= 0.99 | latitud= 43.7819444444 | alt mini = 136 | alt mej = 253 | alt maxi = 286 | km² = 21.96 }} '''Brinhemont'''{{RepTopMP}} (''Brignemont'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Gasconha|gascona]], situada dens lo [[departaments franceses|departament]] de la [[Hauta Garona]] e la [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 31090.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Brinhemont | nòrd = [[Le Cause]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> | nòrd-èst = [[Cabanac e Seguenvila]] | èst = [[L'Agraulet Sent Nicolau]] | sud-èst = [[Còths]] | sud = [[La Reula (Lomanha)|La Reula]] | sud-oèst = [[Senta Anna (Gers)|Senta Anna]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | oèst = [[Sarrant]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | nòrd-oèst = [[Maubèc (Tarn e Garona)|Maubèc]] <small>([[Tarn e Garona]])</small> }} ==Toponimia== Le nom es atestat en 1266 ''Brugimont'', legir ''*Brugnimont''<ref name = erne>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 16 289</ref>. </br> Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Brinhemont'' veng deu nom germanic d'òme ''*Brunio'' e deu latin ''mons'', « montanha » <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 116</ref>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Brinhemont'' veng deu nom germanic d'òme ''Brunicho'' e deu latin ''montem''. ''*Bruni(ch)o-'' veng ''Brinhe-'' <ref name = erne/>. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Brinhemont èra de l'eleccion de Ribèra-Verdun, doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de la [[diocèsi de Lombèrs]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Le vocable de la glèisa es Sent Miquèu. Tanlèu 1790, Brinhemont èra deu [[canton de Cadors]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 8 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. En 2015, suprimiscón le canton de Cadors e Brinhemont passèc au [[canton de Legavin]], largament espandit. La parròpia de Sent Pau de Colonha (deu nom de [[Colonha (Gers)|la vilòta prèpa]]), es dens la comuna de Brinhemont, probablament despuish l'origina. La glèisa es (com esperat) devath lo patronatge de [[Pau de Tars|Sent Pau]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 13 e 43 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. Sent Pau guarda sa glèisa e son cementèri au sud de Brinhemont. ''Sainte-Menne'', nom francés, (o ''Saint-Menne'', mapa de Cassini, error probabla), èra, com Brinhemont, de l'eleccion de Ribèra-Verdun, doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de la [[diocèsi de Lombèrs]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Tanlèu 1790, la comuna de ''Sainte-Menne'' èra deu [[canton de Cadors]] e l'incorporèn a Brinhemont en l'an II (1793-1794). La glèisa, annèxa de Sent Pau de Colonha, es, de segur, devath le patronatge d'aquera senta francesa <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 46 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>, pauc coneishuda mès documentada pr'aquò <ref>https://nominis.cef.fr/contenus/saint/12532/Sainte-Menne.html</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31090 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= mai de [[2020]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat=Jérôme Boussarot |Partit= |Qualitat= agricultor }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2020 |Identitat= Alain Cluzet|Partit= [[PS]] |Qualitat= retirat foncion publica }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 31090 |1793=750 |1800=769 |1806=935 |1821=1012 |1831=999 |1836=1003 |1841=946 |1846=993 |1851=997 |1856=921 |1861=881 |1866=882 |1872=833 |1876=803 |1881=786 |1886=734 |1891=758 |1896=719 |1901=635 |1906=612 |1911=570 |1921=482 |1926=494 |1931=489 |1936=499 |1946=482 |1954=485 |1962=390 |1968=324 |1975=330 |1982=338 |1990=314 |1999=317 |2004=328 |cassini=5941 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|090}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|090}}/21.96) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== <gallery> Brignemont-vue_06.jpg|Vilatge e molin de Brinhemont. Brignemont-vue_01.JPG|Dempèi la glèisa. Brinhemont, a mei de 250 m, tresplomba un airau d'altitud inferiora a 200 m. Brignemont-eglise_01.JPG|La glèisa Sent Miquèu. Moulin_de_Brignemont.jpeg|Le molin de Brinhemont. </gallery> {{messatge galariá}} ==Personalitats ligadas damb la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de| insee = 31090 }} [[Categoria:Comuna de Gasconha]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] c5wzsonfew22lolbhiusyea7yq5zsjm 10 120323 2476264 2438664 2025-06-26T04:52:21Z Minorax 38088 2476264 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = mon-icone1 | ligam = Wikipèdia:Tièra de 1000 articles sus la cultura occitana que totas las Wikipèdias deurián aver | imatge = Wikipedia_1000oc.svg | talha = 60 }}[[Categoria:1000 articles fondamentals sus la cultura occitana]]<noinclude> <div class="NavFrame messagebox standard-talk plainlinks" style="width: inherit; margin: 0px; border: 1px solid #00AA00;"> {{Ligam sus icòna|imatge=Wikipedia 1000oc.svg|largor=80px|nautor=80px|ligam=Wikipèdia:Tièra de 1000 articles sus la cultura occitana que totas las Wikipèdias deurián aver}} <div class="NavHead" style="background-color: transparent; margin: 10px;">Aquesta modèl marca los articles que son dens la [[Wikipèdia:Tièra de 1000 articles sus la cultura occitana que totas las Wikipèdias deurián aver]] amb ua icòna sus la linha deu títol.<br/><br/> </div> {{fin quadre}} [[Categoria:Modèl plaçant una icòna dins la barra de títol]] [[Categoria:1000 articles fondamentals sus la cultura occitana]] </noinclude> 01i3cwoendnw0b9l9kf5x56x4m9m8dh 2476265 2476264 2025-06-26T04:52:49Z Minorax 38088 2476265 wikitext text/x-wiki {{Icòna de títol | id = mon-icone1 | ligam = Wikipèdia:Tièra de 1000 articles sus la cultura occitana que totas las Wikipèdias deurián aver | imatge = Wikipedia_1000oc.svg | talha = 60 }} [[Categoria:1000 articles fondamentals sus la cultura occitana]]<noinclude> <div class="NavFrame messagebox standard-talk plainlinks" style="width: inherit; margin: 0px; border: 1px solid #00AA00;"> {{Ligam sus icòna|imatge=Wikipedia 1000oc.svg|largor=80px|nautor=80px|ligam=Wikipèdia:Tièra de 1000 articles sus la cultura occitana que totas las Wikipèdias deurián aver}} <div class="NavHead" style="background-color: transparent; margin: 10px;">Aquesta modèl marca los articles que son dens la [[Wikipèdia:Tièra de 1000 articles sus la cultura occitana que totas las Wikipèdias deurián aver]] amb ua icòna sus la linha deu títol.<br/><br/> </div> {{fin quadre}} [[Categoria:Modèl plaçant una icòna dins la barra de títol]] [[Categoria:1000 articles fondamentals sus la cultura occitana]] </noinclude> 20347uewqhbmpuiomgxzqkjvzs8xyaq 10 164246 2476241 2459179 2025-06-26T03:56:00Z Minorax 38088 2476241 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Metabendèl |foncion = tmpbox |tèxt = La pagina de documentacion non s'aficha pas automaticament per rasons d'eficiéncia de ressorças. Se la vos cal veire, clicatz sus la [[Modèl:Infobox Geografia politica/Documentacion|pagina correspondenta]]. Mercés. }}</noinclude><includeonly>{{Infobox Geografia politica/formatglobal | dialècte = {{{dialècte|}}} | lang = {{{lang|}}} | nom = {{{nom|{{PAGENAME}}}}} | bandiera/escut = <div style="display:grid; grid-template-columns:auto {{#if:{{{bandièra|}}}{{#Property:P41}}{{{ligam_bandièra|}}}|{{#if:{{{blason|}}}{{#Property:P94}}{{{legenda_blason|}}}|50%}}}}; align-items:center; text-align:center;"> <div>{{#if:{{{bandièra|}}}{{#Property:P41}} |[[Fichièr:{{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P41 | list=false | value={{{bandièra|}}}}}|bordadura|120x90px]]}} </div> <div>{{#if:{{{blason|}}}{{#Property:P94}} |[[Fichièr:{{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P94 | list=false | value={{{blason|}}}}}|75px]]}} </div> <div><small>{{#if:{{{ligam_bandièra|}}} | ({{{ligam_bandièra|}}}) | {{#invoke:Wikidadas | claim| property=P163 |qualifier=/P163| list=false |formatting=table |rowformat=([[$0|$1]]) | colformat0=sitelink |editicon=false |rowsubformat1={{GetLabelFix|{{#switch:{{{dialècte|{{{dialecte}}}}}} |#default=Bandièra |auvernhat=Bandèira |gascon=Bandèra |lemosin=Bandiera |provençau=Bandiera |vivaroaupenc=Bandiera |aranés=Bandèra |niçard=Bandiera }}|lang={{{lang|}}}|linked=no}} }} }}</small></div> <div><small>{{#if:{{{ligam_blason|}}} | ({{{ligam_blason|}}}) | {{#invoke:Wikidadas | claim| property=P237 |qualifier=/P237| list=false |formatting=table |rowformat=([[$0|$1]]) | colformat0=sitelink |editicon=false |rowsubformat1={{GetLabelFix|Q331357|lang={{{lang|}}}|linked=no}} }} }}</small></div></div> | imatge = {{#ifeq:{{{imatge|}}} |NONE|<!-- skip -->|{{#ifeq:{{lc:{{{imatgeWD|}}}}} |no|<!-- skip (Version anciana per compatibilitat -->|{{#if:{{{imatge|}}} |{{#invoke:InfoboxImatge|InfoboxImage|image={{{imatge|}}} |size=270x270px|alt={{{imatge_talha|}}} }}{{#if:{{{legenda|}}} |<br>{{{legenda|}}} }} |{{#if:{{#invoke:Wikidadas|validProperty|P18|item={{{item|}}} }} |{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P18 |qualifier=P2096 OR P180 | qualifier2=P585 | formatting = table | list = false | rowsubformat2=&#32;($2) | colformat2=Y | rowformat= [[File:$0|270x270px|lang={{#invoke:Wikidadas|lang|{{{lang|}}}}}]]<br>$1 $2 }} }} }} }} }} <!-- *Informacions d'introduccion* --> | imne = {{#if:{{{imne|{{#property:P85}}}}}<!-- ---------->|{{#invoke:Wikidadas |claim |item={{{item|}}} | property=P85 |list=false |value={{formatnum:{{{imne|}}} | rowformat=$0$R0 }}}}<!-- ----------->{{#if:{{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P85 |qualifier=P580 |qualifier2=P582 | list=false | formatting= [[j xg]] "de" [[Y]] | rowsubformat1= ($1$2) | value={{{annada_imne|}}}}}<!-- ------------>|&nbsp;<small>({{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}}| property=P85 |qualifier=P580 |qualifier2=P582 | list=false | formatting= [[j xg]] "de" [[Y]] | value={{{annada_imne|}}}}})</small><!-- --------->}}}} | audio_imne = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P51 | list=false | formatting=[[Fichièr:$1]] | item={{#invoke:Wikidadas | claim | property=P85 | formatting=raw | list=false }} }} | devisa = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1546 | list=firstrank <!-- devisa --> | separator=<br /> | formatting=table | qualifier = P580 | qualifier2 = P582 | rowformat = «$0» $1 | rowsubformat1= ($1$2) | rowsubformat2= -$2 | value={{{devisa|}}} }} | simbol = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P2238 | list=firstrank | value={{{simbòl|}}} }} | escais = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1449 | list=firstrank | value={{{escais|}}} }} | nom_oficial = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P1448 | separator=<br /> | conjunction=<br /> | list=false | formatting=$text <small>($language)</small> | value={{{nom_oficial|}}} | references=òc |rowformat=$0$R0 }} |toponimia = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1705 | item={{{item|}}} | separator=<br /> | conjunction=<br /> | formatting=$text <small>(<abbr title="lenga">$language</abbr>)</small> | rowformat=$0 | value={{{nom_local|{{{nom2|}}} }}} }}{{#if:{{{nom3|}}}|<br>{{{nom3}}} }}{{#if:{{{nom4|}}}|<br>{{{nom4}}} }}{{#if:{{{nom5|}}}|<br>{{{nom5}}} }} <!-- *Administracion* --> | localizacion_auto = {{#if: {{{division1|}}}{{{division2|}}}{{{division3|}}}{{{division4|}}}{{{division5|}}} |<!-- pas recuperar lista de WD (evitar de modificar manualament -->|{{#invoke:Wikidadas |getParentValues | list=false | uptolabelid=Q7275 Q3624078 | separator=</td></tr> | sorting=-1 | rowformat=<tr><td class="infobox-label">'''$0'''</td><td>$1 }}</td></tr> }} | bloc_localizacion = {{#if:{{{país|{{{país_istoric|{{{ist|}}}}}}}}}{{{parçan|{{{comarca|{{{contrada|}}}}}}}}}{{{division1|}}}{{{nom_de_division1|}}}{{{division2|}}}{{{nom_de_division2|}}}{{{division3|}}}{{{nom_de_division3|}}}{{{division4|}}}{{{nom_de_division4|}}}{{{division5|}}}{{{nom_de_division5|}}}{{{division6|}}}{{{nom_de_division6|}}}{{{division7|}}}{{{nom_de_division7|}}} |{{Infobox Subdivision administrativa/Blòc de localizacion |item={{{item|}}} |lang={{{lang|}}} |admin1 = {{{país|{{{país_istoric|{{{ist|}}}}}}}}} |admin_tipe1 = País |admin2 = {{{parçan|{{{comarca|{{{contrada|}}}}}}}}} |admin_tipe2 = {{#switch:{{{dialècte|}}} |#default=[[Contradas d'Occitània|Contrada]] |auvernhat=[[Contradas d'Occitània|Contrada]] |gascon=[[Contradas d'Occitània|Parçan]] |lemosin=[[Contradas d'Occitània|Cairiá]] |provençau=[[Contradas d'Occitània|Encontrada]] |vivaroaupenc=[[Contradas d'Occitània|Contraa]] |aranés=[[Contradas d'Occitània|Parçan]] |niçard=[[Contradas d'Occitània|Encontrada]] }} |admin3 = {{{division1|}}} |admin_tipe3 = {{{nom_de_division1|}}} |admin4 = {{{division2|}}} |admin_tipe4 = {{{nom_de_division2|}}} |admin5 = {{{division3|}}} |admin_tipe5 = {{{nom_de_division3|}}} |admin6 = {{{division4|}}} |admin_tipe6 = {{{nom_de_division4|}}} |admin7 = {{{division5|}}} |admin_tipe7 = {{{nom_de_division5|}}} |admin8 = {{{division6|}}} |admin_tipe8 = {{{nom_de_division6|}}} |admin9 = {{{division7|}}} |admin_tipe9 = {{{nom_de_division7|}}} }} }} | etiqueta_capitala = {{#switch:{{{dialècte|}}} |#default={{{etiqueta_capitala|[[Capitala]]}}} |gascon={{{etiqueta_capitala|[[Capitala|Capitau]]}}} |aranés={{{etiqueta_capitala|[[Capitala|Capitau]]}}} }} | capitala = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P36 | list=firstrank | value={{{capitala|}}} }} | etiqueta_capitala_de = {{#switch:{{{dialècte|}}} |#default={{{etiqueta_capitala_de|Capitala de}}} |gascon={{{etiqueta_capitala_de|Capitau de}}} |aranés={{{etiqueta_capitala_de|Capitau de}}} }} | capitala_de = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1376 | list=firstrank | value={{{capitala_de|}}} }} | lenga_oficiala = {{if empty|{{{predomeni_lingüistic|}}} |{{{lenga|}}} |{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P37 | qualifier=P3831 | list=firstrank | separator=<br /> | formatting=table| rowformat = $0 $1 | rowsubformat1=($1) }} }} | autras_lengas = {{{autras_lengas|}}} | govern = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P122 | list=firstrank | value={{{forma_govern|}}} }} | etiqueta_cap_estat = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1906 | list=bestrank | formatting=label | case=infoboxlabel | value={{{etiqueta_cap_estat|}}} }} | cap_estat = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P35 | formatting=table | rowformat=$0 | colformat0=internallink | list=false | value={{{cap_estat|}}} }} | cap_titol1 = {{if empty|{{if both|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P1313|formatting=table |editicon=no |rowformat=$1|tablesort=1|sorting=-1|list=bestrank |qualifier=P582 }} |{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim |formatting=table |editicon=no |list=firstrank |property=P31 |whitelist0=Q3024240 |rowformat=$0 }}||itexists}} |<!-- skip, ended position -->|{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P1313 | list=bestrank | formatting=label | case=infoboxlabel | value={{{cap_titol1|}}} | itemgender={{#invoke:Wikidadas | claim | property=P6 | list=false |formatting=raw }} }} }} |{{GetLabelFix|P35|lang={{{lang|}}}}} }} | cap_nom1 = {{if both|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P6|formatting=table |editicon=no |rowformat=$1|tablesort=1|sorting=-1|list=bestrank |qualifier=P582 }} |{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim |formatting=table |editicon=no |list=firstrank |property=P31 |whitelist0=Q3024240 |rowformat=$0 }}||itexists}} |<!-- skip, ended position -->|{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P6 |value={{{cap_nom1|}}} | list=bestrank |formatting=table |tablesort=1 | qualifier =P580 or P582 | rowsubformat1 = <small>($2–$3)</small> | qualifier2=P580 |colformat2=Y |qualifier3=P582 |colformat3=Y | rowformat= $0 $1}} }} | cap_titol2 = {{{cap_titol2|}}} | cap_nom2 = {{{cap_nom2|}}} | cap_titol3 = {{{cap_titol3|}}} | cap_nom3 = {{{cap_nom3|}}} | cap_titol4 = {{{cap_titol4|}}} | cap_nom4 = {{{cap_nom4|}}} <!-- *Geografia* --> | mapa_interactiva = {{#if:{{#Property:P625}}|{{Mapa interactiva |width=135 | height=135 |frameless=s | align=center | geotype2=geoshape | stroke-width2=0.9 |fill2=#a39e9a |opacity2=4 |title2={{PAGENAME}} | geotype3=geomask |ids3={{#invoke:Wikidadas |claim | property=P131 |formatting=raw |list=false}} | fill-opacity3=0.33 | stroke-width3=0.5 | fill3=#FFFFE0 | title={{PAGENAME}} | marker-symbol={{Mapa interactiva/labels}} | marker-color=#1E90FF |geotype4=geoline | ids4={{#invoke:Wikibase|id}} |stroke-width4=2 | stroke4=#555555|latitude={{#invoke:Wikidadas | claim | property=P625 |formatting=latitude |list=false}} |longitude={{#invoke:Wikidadas | claim | property=P625 | formatting=longitude | list=false}} |zoom = {{#if:{{{zoom|}}} | {{{zoom|}}} |{{#ifeq:{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P131|formatting=raw | list=false}}|Q5705 |{{#ifeq:{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P31|formatting=raw | list=false}}|Q8502|11}} }} }}<!-- Còdi ad-hoc per forçar lo zoom sobre montanhas amb P131 = --> }}}} | mapas_multiplas = {{if empty|{{#if:{{{mapa|}}}|[[Fichièr:{{{mapa|}}}|130px]]}}|{{#invoke:Wikidadas | claim | property=P242 OR P1943 | formatting = table | list = false | rowformat=[[Fichièr:$0|130px|center]] | shownovalue=no}} }} | coordenadas = {{#Invoke:Coordinates|coord|{{#invoke: Wikidadas |claim | property=P625 | formatting=latitude | list=false | value={{{latitud|}}}}}|{{#invoke:Wikidadas | claim| property=P625 | formatting=longitude| list=false| value={{{longitud|}}} }} }} | superficia = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P2046 | item={{{item|}}} | separator=- |conjunction=- | list=false | formatting=unitcode |convert=default | references=òc |rowformat=$0$R0 | value={{posaunitat |{{formatnum:{{{superfícia|}}}}}|km² }} }} | percentatge_aiga = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P2927 | item={{{item|}}} | list=false |formatting=unitcode | references=òc |rowformat=$0$R0 | value={{posaunitat |{{formatnum:{{{percentatge_aiga|}}}}}|% }} }} | longor_costa = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P5141 | item={{{item|}}} | references=òc |rowformat=$0$R0 | value={{{longor_costa|}}} }} | altitud_mejana = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P2044 | value={{posaunitat|{{formatnum:{{{altitud_mejana|}}}}}|m}} | list=false |formatting=unitcode | references=òc |rowformat=$0$R0 }} | altitud_minimala = {{#if:{{{altitud_minimala|}}} | {{posaunitat|{{{altitud_minimala}}}|m}} }} | altitud_maximala = {{#if:{{{altitud_maximala|}}} | {{posaunitat|{{{altitud_maximala}}}|m}} }} | punt_culminant = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P610 |qualifier=P2044 OR P610/P2044 | formatting=table |colformat1=unitcode | convert=default1 |rowformat=$0 $1 |list=false | rowsubformat1=($1) | value={{posaunitat |{{formatnum:{{{punt_culminant|}}}}}|m }} }} | punt_mai_bas = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P1589 |qualifier=P2044 OR P1589/P2044 | formatting=table |colformat1=unitcode | convert=default1 |rowformat=$0 $1 |list=false | rowsubformat1=($1) | value={{posaunitat |{{formatnum:{{{punt_mai_bas|}}}}}|m }} }} <!-- *Demografia* --> | populacion = {{#if:{{{populacion|{{#property:P1082}}}}}<!-- ---------->|{{#invoke:Wikidadas | claim | list=false | property=P1082 | references=òc | formatting=$0R0 |value={{formatnum:{{{populacion|}}}}} }} ab.<!-- ----------->{{#if:{{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P1082 |qualifier=P585 | list=false | formatting= [[j xg]] "de" [[Y]] | value={{{populacion_annada|}}}}}<!-- ------------>|&nbsp;<small>({{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}}| property=P1082 | qualifier=P585 | list=false | formatting= [[j xg]] "de" [[Y]] | value={{{populacion_annada|}}}}})</small><!-- --------->}}}} | referencia_populacion = {{{populacion_referencia|}}} | reng_populacion = {{{populacion_reng|}}} | densitat = {{#iferror:{{formatnum:{{#expr:{{#invoke:Wikidadas|claim|property=P1082 |list=false |formatting=raw|editicon=yes|value={{{populacion|}}} }} <!-- Split consistís a ignorar las unitats renviadas per Wikidadas pendent l'utilizacion del paramètre de conversion Es un contournement temporari. --> / {{#invoke:String|split|{{#invoke:Wikidadas |claim |property=P2046 |list=false|formatting=raw|convert=Q712226 |editicon=yes |value={{{superfícia|}}} }}| |1}} round 2}} <small>ab./km²</small> }} }} | entitat_estatistica = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P8138 | separator=<br/> | list=firstrank |formatting=table |tablesort=1 | qualifier =P580 or P582 | rowsubformat1 = <small>($2–$3)</small> | qualifier2=P580 |colformat2=Y |qualifier3=P582 |colformat3=Y | rowformat= $0 $1 | value={{{entitat_estatistica|}}} }} | gentilici = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P1549 | qualifier=P518 | formatting=table | rowformat=$0$1$R0 | rowsubformat1=&nbsp;<small>($1)</small> | list=lang | references=òc | value={{{gentilici|}}} }} <!-- *Economia* --> | PIB_PPA = {{{PIB_PPA|}}} | PIB_PPA_annada = {{{PIB_PPA_annada|}}} | PIB_PPA_reng = {{{PIB_PPA_reng|}}} | PIB_PPA_total = {{{PIB_PPA_total|}}} | PIB_PPA_per_capita = {{{PIB_PPA_per_capita|}}} | PIB_nominal = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P2131 | qualifier =P585 | list=false |formatting=table |rowformat= $0 $1 | rowsubformat1=($1)|colformat0=unitcode | colformat1=Y }} | PIB_nominal_annada = {{{PIB_nominal_annada|}}} | PIB_nominal_reng = {{{PIB_nominal_reng|}}} | PIB_nominal_total = {{{PIB_nominal_total|}}} | PIB_nominal_per_capita = {{{PIB_nominal_per_capita|}}} | coeficient_Gini = {{{coeficient_Gini|}}} | coeficient_Gini_annada = {{{coeficient_Gini_annada|}}} | moneda = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P38 | formatting=internallink | list=false | value={{{moneda|}}} }} | moneda_simbol = {{{moneda_simbol|}}} | moneda_ISO_4217 = {{{moneda_ISO_4217|}}} <!-- *Donadas istoricas* --> | etiqueta_eveniment1 = Fondacion | eveniment1 = {{#if:{{{fondacion_istorica_data|{{{data_fondacion1|}}}}}} |{{{fondacion_istorica_data|{{{data_fondacion1|}}}}}} |{{#iferror:{{#ifexpr:{{#invoke:Wikidadas|numStatements|P571|item={{{item|}}}}} }} }} }} | etiqueta_eveniment2 = {{{etiqueta_eveniment1|}}} | eveniment2 = {{{eveniment1|}}} | etiqueta_eveniment3 = {{{etiqueta_eveniment2|}}} | eveniment3 = {{{eveniment2|}}} | etiqueta_eveniment4 = {{{etiqueta_eveniment3|}}} | eveniment4 = {{{eveniment3|}}} | etiqueta_eveniment5 = {{{etiqueta_eveniment4|}}} | eveniment5 = {{{eveniment4|}}} | etiqueta_eveniment6 = {{{etiqueta_eveniment5|}}} | eveniment6 = {{{eveniment5|}}} | etiqueta_eveniment7 = {{{etiqueta_eveniment6|}}} | eveniment7 = {{{eveniment6|}}} | etiqueta_eveniment8 = {{{etiqueta_eveniment7|}}} | eveniment8 = {{{eveniment7|}}} | etiqueta_eveniment9 = {{#switch:{{{dialècte|}}} |#default=Fèsta màger |gascon=Hèsta major |aranés=Hèsta major }} | eveniment9 = {{{festa_mager|}}} | etiqueta_eveniment10 = {{{etiqueta_sant|{{GetLabelFix|P417|lang={{{lang|}}} }} }}} | eveniment10 = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P417 | list=firstrank | value={{{sant|}}} }} <!-- *Informacions complementàrias* --> | bloc_indicatiu_especial = {{if empty|{{{bloc_indicatiu_especial|}}} |<span class="noarchive">{{Infobox_Subdivision_administrativa/Còdis_geografics| item={{{item|}}} |lang={{{lang|}}} |estat={{#invoke:Wikidadas |claim | property=P17|list=false|formatting=raw|value={{{còdis_geografics|}}} }}</span>}} }} | codi_postal = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P281 | formatting=internallink | value={{{codi_postal|{{{cp|}}}}}} }} | fus_orari = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P421 | qualifier=P1264 | formatting=table | rowformat=$0 $1$R0 | rowsubformat1=($1) |references=1 | colformat0=internallink | value={{{fus_orari|}}} }} | domeni_internet = {{#invoke:Wikidadas | claim |item={{{item|}}} | property=P78 | formatting=internallink | value={{{domeni_internet|}}} }} | indicatiu_telefonic = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P474 | formatting=internallink | value={{{indicatiu_telefonic|}}} }} | prefix_telefonic = {{#invoke:Wikidadas | claim | item={{{item|}}} | property=P473 | formatting=internallink | value={{{prefix_telefonic|}}} }} | codi_ISO = {{#invoke:Wikidadas | claim | property=P300 | item={{{item|}}} | formatting=label | list=false | value={{{ISO|}}} }} | abreviacion = {{{abreviacion|}}} <!-- *Ligams extèrnes* --> | sitweb = {{#invoke:Wikidadas|claim|property=P856|item={{{item|}}}| separator=<br/> | list=firstrank |tablesort=1|formatting=weblink|value={{{web|{{{sitweb|}}}}}} }} | notas = {{{notas|}}} }}<includeonly> h9ajzjqfo4knxevcpt1eikwevpmywtp 0 170464 2476266 2428373 2025-06-26T06:14:09Z Eusebiopn 31526 2476266 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox Escrivan||nom=Féliç Remise|imatge=|talha imatge=|legenda=|nom de naissença=Félix Remize|data de naissença=[[26 d'agost]], [[1865]]|luòc de naissença=[[La Chasa de Peire]]|data de decès=[[2 de març]], [[1941]]|luòc de decès=[[Mende]]|activitat=Istorian, escrivan|lenga=[[occitan]],[[Lengadocian]] de [[Losera]]|genre=Contes|movement=|distincions=|òbra=''Contes del Gevaudan", Armanac de Losera}} '''Feliç Remise''' (1865–1941) dich '''Lo Grelhet''' foguèt un escrivan occitan de [[Losera]]. Istorian, jornalista e contaire, foguèt prèire del diocèsi de [[Mende]] (ordonat en 1888), puèi canonge (1909), e arquivista diocesan . Utilizèt l'escai de ''Lo Grelhet'', e tanben plusors autres : ''Blase, l'Alurat, Janon, l'Ainat, Cascabèl de Jabos, Pèire del Ròc''. == Vida == Nasquèt en Tèrra de Peire dins la masada de Grandvialà, parròquia de [[la Chasa de Peire]]. Èra l'ainat d'una mainada de tretze. Anèt al seminari de [[Mende]]. Ordonat en 1888, començava sa corse coma susvelhant e professor al pichòt seminari de Mende. Puèi venguèt jornalista a la ''Crotz de Losera''. <br /> == Sas òbras == Lo Grelhet foguèt un istorian (mai de cinquanta publicacions, dont ''Los trobadors del Gevaudan'' en 1897) Èra tanben un musicaire (autor de canticas), un arquitècte ( dessenhava los plans d'escòlas, de chapèlas et de cluchiers) e un lexicograf :son amor per la lenga lo faguèt amassar fòrça mots que son pas dins lo [[Lo Tresaur dau Felibritge|Tresaur]] de [[Frederic Mistral|Mistral]]. Aquel trabalh es la fònt principala del diccionari d'occitan [[gevaudanés]] que paraguèt en 1992. Escriguèt dins sa "grafia gevaudanesa", una mescla de [[nòrma mistralenca]] amb qualques emprunts a la novèla [[grafia classica]] qu'espelissiá (nh/lh, accents...).<br /> === ''Armanac de Losera'' === La primièira publicacion foguèt en 1899 <ref>https://occitanica.eu/items/show/300</ref> e i es indicat que ''"marqua las fièiras, las fèstas, las lunas, las sasons,. I a de contes, de provèrbis, de chansons, de farças per far passar lo temps al brave monde de nòstre país"''. Pareguèt sos la direccion de Lo Grelhet cada annada de 1903 a 1914, puèi de 1920 a 1940 e aviá un tondral de succès. Foguèt continuat de 1941 a 1948. Puèi reviscolat en 1970 per "Olivièr del Fabre" e "Milomilon." Es totjorn publicat en 2019 ont n'i a pas gaire d'armanacs occitans valhents. Lo Grelhet escriguèt praticament solet las 64 fuèlhs d'aquel armanac (avià quand mèsme qualques contributors) s'escondent darrièrs forçà escais. === ''Contes del Gevaudan'' === En 1966, Feliç Bufière, nebot del Grelhet e professor à l'Institut Catolic de Tolosa, publicava en tres volums e quicòm de 1200 fuèlhs tots los contes que lo Grelhet escriguèt per l'Armanac sobre lo titol de ''"Contes del Gevaudan"'' amb introducion e revirada en francés. === Virapassadas en occitan === Lo Grelhet es famós per sas reviradas gostosas de las fablas Jan de la Font (''Cent fablas de Jan de la Font reviradas en lenga nòstra,'' publicadas en grafia classica en 2006). A tanben traduit ''las Coquinariás de Scapinon'' de [[Molière]]. <table width="25%" border ="1" cellspacing="1" cellpadding="1"><tr><td><div align=left> La cigala cantèt : « criu-criu »<br> Tot l'estiu.<br> Mès, se trobèt mal plantada,<br> Quand cisampèt la bofada.<br> Trach de ''La cigala e la form'' per Lo Grelhet </div></td><tr></table> == Referéncia == Contes del Gevaudan - Rome 1966 * [[Categoria:Escrivan gavaudanés]] [[Categoria:Naissença en 1865]] [[Categoria:Decès en 1941]] [[Categoria:Religiós francés]] atwuikbwuddb6l4o55vlvqfn0g6c98j 10 175340 2476239 2460996 2025-06-26T03:55:12Z Minorax 38088 fix lint 2476239 wikitext text/x-wiki <!-- ***** Bandièra *****--> {{Infobox Comuna de França/entesta|oc|{{Populacion2||{{{insee}}}}}}} {{Infobox Vila | modèl = Infobox vila occitana | carta = {{{carta|oc}}} | blason = {{{escut|{{{blason|}}}}}} | bandièra = {{{bandièra|}}} | nom = {{{nom|{{{nom comuna|}}}}}} | nom2 = {{{nom2|{{{nomcomuna2|<!--{{Nom francés comunas|{{{insee|}}}}}-->}}}}}} | nom3 = {{{nom3|{{{nom comuna3|}}}}}} | mapa = Occitània | nom de division1 = [[Païses occitans|País]] | division1 = {{{ist|{{{region ist|}}}}}} | nom de division2 = [[Parçans d'Occitània|Parçan]] | division2 = {{{parçan|}}} | nom de division3 = [[Lista dels païses del Mond|Estat]] | division3 = {{#if:{{{estat|}}}|{{{{{estat}}}}}|{{França}}}} | nom de division4 = [[Regions francesas|Region]]<br/><small>[[Modèl:Nmrfr|{{Nrcfr|{{{insee}}}}}]]</small> | division4 = {{{region|{{Nmrfr|{{Nrcfr|{{{insee}}}}}}}}}} | nom de division5 = [[Departaments franceses|Departament]]<br/><small>[[Modèl:dept|{{Ndcfr|{{{insee}}}}}]]</small> | division5 = {{{departament|{{dept|{{{insee}}}}}}}} | nom de division6 = [[Arrondiment|Arrondiment]]<br/><small>[[Modèl:Nmafr|{{Nacfr|{{{insee}}}}}]]</small> | division6 = {{{arrondiment|{{Nmafr|{{Nacfr|{{{insee}}}}}}}}}} | nom de division7 = [[Cantons franceses|Canton]]<br/><small>[[Modèl:Nmcfr|{{Nccfr|{{{insee}}}}}]]</small> | division7 = {{{canton|{{Nmcfr|{{Nccfr|{{{insee}}}}}}}}}} | nom de division8 = [[Intercomunalitat|Intercom]]<br/><small>[[Modèl:NomEPCI|{{CòdeEPCI|{{{insee}}}}}]]</small> | division8 = {{{intercom|{{NomEPCIinsee|{{{insee}}}}}}}} | imatgeloc = {{{mapa|}}} | imatgeloc2 = {{{mapa2|}}} | imatge de mapa = {{{imatge de mapa|}}} | latitud = {{{latitud|<!--{{Latfr|{{{insee|}}}}}-->}}} | longitud = {{{longitud|<!--{{Lonfr|{{{insee|}}}}}-->}}} | estatut = | altmin = <!--{{Altmincom|{{{insee|}}}|-->{{{alt mini|{{{alt min}}}}}}<!--}}--> | altitud = <!--{{{alt mej|-->{{Altmejcom|{{{insee|}}}}}<!--}}}--> | altmax = <!--{{Altmaxcom|{{{insee|}}}|-->{{{alt maxi|{{{alt max}}}}}}<!--}}--> | títol populacion = [[Chifras de populacion en França|Populacion]]<br/><small>Populacion totala</small> | populacion = {{formatnum:{{popfr{{Insee2Dep|{{{insee}}}}}|{{Insee2Com|{{{insee}}}}}}}}} | populacion2 = {{Imatge populacion fr|{{{insee|}}}}}<br/>{{formatnum:{{popfr{{Insee2Dep|{{{insee}}}}}tot|{{Insee2Com|{{{insee}}}}}}}}} ab. | annada-pop = {{popfr{{Insee2Dep|{{{insee}}}}}|0}} | superfícia = <!--{{Supfrcom|{{{insee|}}}}}-->{{{km²|}}} | títol densitat = [[Densitat de populacion|Densitat]] | densitat = {{Densitat | {{{km²|}}} | {{{insee}}} }} | títol autoritat9 = [[Primièr cònsol|Cònsol]] | autoritat9 = {{{cònsol|}}} <br/>({{{mandat|}}}) | escais = {{{escais|}}} | gentilici = {{{gentilici|}}} | títol còde = [[Còde INSEE|Còde <small>INSEE</small>]] | còde = [http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/recherche.asp?nivgeo=commune&search={{{insee}}} {{{insee}}}] | sits-toristics = {{{sits-toristics|}}} | divèrs = {{{divèrs|}}} | imatge = {{{imatge|}}} | talha imatge = {{{talha imatge|}}} | legenda = <div class="center">{{{legenda|{{{descripcion|}}}}}}</div> | url = {{{sitweb|{{{sit|{{{web|<!--{{Sit comuna|{{{insee|}}}}}-->}}}}}}}}} | cp = {{{cp|<!--{{CP|{{{insee|}}}}}-->}}} }}<noinclude>{{documentacion}} [[Categoria:Modèl Occitània|Comuna]] [[Categoria:Modèl comuna|Occitània]]</noinclude> 5zra5dexz2gea7ke3pmfw4s2wcv7vad 0 175608 2476284 2466269 2025-06-26T11:17:27Z 193.55.175.19 2476284 wikitext text/x-wiki '''Eydolon''' qu'ei un projècte musicau monopersonau hèit per [[Florant Mercadier|Florant "Sarg" Mercadièr]]<ref>{{Fr}} Emmanuelle Gayet, [https://france3-regions.francetvinfo.fr/occitanie/emissions/viure-al-pais-0/viure-al-pais-musique-conteur-occitan-florant-mercadier-1592481.html Viure al País tout en musique avec le conteur occitan Florant Mercadier], ''[[France 3|France 3 Occitània]]'', 14 de decembre de 2018.</ref>. Practica una musica infuenciada peu [[trip-hop]] e per la [[Dark wave|dark-wave]]. Las paraulas son totas en [[occitan]], siá tradicionalas, siá d'autors ([[Joan Bodon]], [[Pèire Cardenal]], Sergi Carles...), siá d'el-meteis. Discografia: * 2006: Mai de Mil Ans (LP) * 2009: L'insulta (EP) * 2012: Non-Lèi (EP) * 2018: Lo Libre de l'Escur (LP) == Nòtas e referéncias == <references /> == Vejatz tanben == === Ligams extèrnes === * [https://www.facebook.com/eydolonmusic/ Pagina sus Facebook] [[Categoria:Musica occitana]] [[Categoria:grops e cantaires d'Occitània]] q8ung6735qjst1e4axk3vkt2ijrlg24 10 191199 2476244 2402409 2025-06-26T03:58:31Z Minorax 38088 2476244 wikitext text/x-wiki {|class="infobox_v2" |- | colspan="2" class="entete" align="center" style="background:#5B92E5 " |[[Fichièr:World Heritage Logo global.svg|sens_quadre|32x32px]] {{Blanc|'''Patrimòni Mondial de l'Unesco'''}} |- | colspan="2" align="center" style="background:#5B92E5 " |<b> {{Blanc|{{{nommonument}}}}} </b> |- | align="center" colspan="2"| {{{imatge}}} |- | align="center" colspan="2"| <span style="font-size:small;">{{{Legenda}}}</span> |- | '''Coordonats'''|| {{{coordonats}}} |- | '''Estat'''|| {{{Nomestat}}} |- | '''Subdivision'''||{{{Subdivision}}} |- | '''Tipe'''|| {{{Tipe}}} |- | '''Critèris'''|| {{{Critèris}}} |- | '''Reconeissença'''|| {{{data}}} |- | '''Ficha'''|| {{{ligamficha}}} |} jyhhh0na9lrxo51saz94mktltskc3m3 0 192259 2476279 2469410 2025-06-26T09:55:04Z Raymond Trencavel 26125 2476279 wikitext text/x-wiki [[Imatge:RIE2023Ade_03.jpg|right|200px|thumb|'''Adélaïde Chabannes de Balsac''' en 2023.]] '''Adélaïde Chabannes de Balsac''', dicha '''Adé''', es una cantaira [[francés|francesa]] de [[París (França)|París]] ([[França]]), nascuda lo 20 d'abril de 1995.<ref>https://madame.lefigaro.fr/celebrites/musique/ade-mon-nom-adelaide-chabannes-de-balsac-sonnait-un-peu-pompeux-20230120</ref> Abans sa carrièra en sòlo debutada en 2022, es estada la cantaira del grop [[França|francés]] [[Therapie Taxi]] entre 2013 e 2021. En abril de 2022, publica son primièr [[single]] sòlo, ''Tout savoir'', qu'es estat una capitada. ==Discografia== * 2022 : ''Et alors ?'' * 2024 : ''Inside Out Mvmt'' ==Cançons mai conegudas en Occitània== * ''Tout savoir'' (2022) * ''Sunset'' (2022) * ''J'me barre'' (2023) ==Vejatz tanben== * [[Therapie Taxi]] ==Referéncias== [[Categoria:Cantaira francesa]] [[Categoria:Naissença en 1995]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2020]] gdyrusqtukusjbrvdqnm05cgoisnapp 0 194065 2476274 2468983 2025-06-26T07:49:03Z Raymond Trencavel 26125 /* França */ 2476274 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} [[Imatge:Kraftwerk by Ueli Frey (1976).jpg|right|200px|thumb|Lo grop [[Alemanha|alemand]] [[Kraftwerk]] en 1976. '''L'èrsa novèla''' dels artistas [[Grand Bretanha|britanics]] de la fin de las annadas 1970 aglomèra al [[Musica Rock|ròck]] l'influéncia de la [[punk|mòda punk]] e la [[musica electronica]] de [[Kraftwerk]]]] La '''new wave''' (l'èrsa novèla), que tira son nom de l'Èrsa Novèla del cinèma [[França|francés]] de las annadas 1950, es un genre musical pro larg e imprecís vist que regropa en realitat mantuns estilis de musicas pop ròck apareguts de la fin de las annadas 1970 fins al mièg de las annadas 1980, que la particularitat es d'aver de sonoritats [[Musica electronica|electronicas]] e una filiacion evidenta ambe lo [[punk]]. A l'origina, coma pel [[Pòst-punk|pòst-punk]], la '''new wave''' a servit a definir los grops novèls e artistas [[Pop (musica)|pop]] [[Musica Rock|ròck]] mai que mai [[Grand Bretanha|britanics]] ([[Killing Joke]], [[Joy Division]], [[The Stranglers]], [[Kim Wilde]], [[The Cure]], [[Eurythmics]]) o de còps [[America del Nòrd|americans]] ([[The B-52's]], [[Blondie]], [[Talking Heads]]) apareguts après l'explosion del [[punk]], abans que siá identificada coma un genre musical incorporant de [[musica electronica]] experimentala eredèra de la de [[Kraftwerk]] ([[Depeche Mode]], [[Orchestral Manoeuvres in the Dark]], [[Propaganda (grop)|Propaganda]]), ambe quitament de còps un reliquat d'influéncia [[disco]] ([[Bronski Beat]], [[Dead or Alive]], [[Pet Shop Boys]]). [[Imatge:Depeche Mode 1982.jpg|left|200px|thumb|Lo grop [[Anglatèrra|anglés]] [[Depeche Mode]] (en 1982), l'un dels mai populars de la '''new wave''']] La '''new wave''' a tanben vist lèu aparéisser sosgenres coma la dels [[synthpop|novèls romantics]], a las sonoritats ''sinteticas'' dominantas ([[Visage]], [[A-ha]], [[Soft Cell]], [[Alphaville]], [[Duran Duran]], [[Erasure]], [[Yazoo]], [[Ultravox]]), l'[[EBM]], per "''electronic body music''" ([[Front 242]]), qu'evoluarà en seguida dins las annadas 1990 cap al [[ròck industrial|ròck industrial]] ([[Ministry]]), e enfin lo [[Ròck gotic|ròck gotic]] ([[Bauhaus]], [[The Sisters of Mercy]]). Se los ''novèls romantics'' reprenon a lor compte l'usatge descomplexat del sintetizor popularizat per [[Kraftwerk]] per engendrar doncas la [[Synthpop|synthpop]], los tenents de l'[[EBM]], expression justament inventada per [[Kraftwerk]] per qualificar lor pròpia musica a partir de l'album ''The Man-Machine'' en 1978, an mai especificament per modèl [[Depeche Mode]], mentre que [[The Cure]] es puslèu a partir de 1980 e l'album ''Seventeen Seconds'' (que conten lo títol ''A forest'') lo grop '''new wave''' de referéncia pel [[Ròck gotic|ròck gotic]] (ambe tanben [[Joy Division]] e [[Siouxsie and the Banshees]]). Al mièg de las annadas 1980, en mai dels sosgenres clarament identificats d'ora jà citats (l'[[EBM]] e lo [[Ròck gotic|ròck gotic]]), la '''new wave''' comença de se mesclar ambe d'autres genres musicals contemporanèus coma la ''pop-dance'' ([[Laura Branigan]], [[Samantha Fox]], [[Sandra]]) e lo [[disco]] ([[Jimmy Somerville]], [[Frankie Goes to Hollywood]], [[New Order]], [[Modern Talking]]), generant de còps la confusion entre los tèrmes [[Synthpop|synthpop]], [[hi-NRG]] (importat dels [[Estats Units d'America|Estats Units]]) e quitament [[italo disco]], estili endemic d'[[Itàlia]]. [[Imatge:Jimmy Somerville in Warsaw.jpg|right|250px|thumb|Al mièg de las annadas 1980, [[Jimmy Somerville]], cantaire de [[Bronski Beat]] puèi dels [[The Communards|Communards]], incarna còsta los [[Pet Shop Boys]] o [[Dead or Alive]] la mudason de la '''new wave''' cap a la [[hi-NRG]] importada dels [[Estats Units d'America|Estats-Units]] pel mesclatge ambe d'influéncias [[disco]]]] Aquel mesclatge ambe d'autres genres e l'aparicion de la [[House music|house music]] fa que la '''new wave''' coma estili va lèu-lèu declinar a partir de 1987 fins a quasi desaparéisser en 1990, a l'excepcion notabla de dos grops emblematics, [[The Cure]] e [[Depeche Mode]], vist que, al contrari, gràcias a lor credibilitat artistica, van èsser al som de lor popularitat a n'aquela periòda : atal, [[Depeche Mode]] aurà quatre de sas mai gròssas capitadas entre 1987 e 1990, ''Never let me down again'' (1987), ''Behind the wheel'' (tube a la debuta de 1988), e sustot ''Personal Jesus'' en 1989 e ''Enjoy the silence'' en 1990. [[The Cure]] per lor part auràn encara dos gròsses tubes memorables respectivament a la fin de l'annada de 1987 (''Just like heaven'') e en 1989 (''Lullaby''), a una periòda ont paradoxalament lo genre musical '''new wave''' al qual son associats es demodat. Pasmens, la '''new wave''' reapareisserà mai tard coma influéncia màger, per exemple pel [[Ròck industrial|ròck industrial]] de la fin de las annadas 1990, sustot que que lo dich [[Ròck / metal industrial|ròck / metal industrial]] assumís plenament l'eretatge dels dos jos genres de la '''new wave''' que son lo [[Ròck gotic|ròck gotic]] e l'[[EBM]]. Atal, [[Marilyn Manson]] repren sens susprene dos tubes emblematics de la '''new wave''', ''Sweet dreams'' d'[[Eurythmics]] en 1996, e ''Tainted Love'' (popularizat en version '''new wave''' per [[Soft Cell]]) en 2002. Un reviscòl de la '''new wave''' es tanben clarament perceptibla dins divèrsas produccions, per exemple de caps 2008-2010 en çò de la musica de [[Lady Gaga]] o de [[Light Asylum]], o encara de caps 2019-2021 en çò de la de [[The Weeknd]] e [[Dua Lipa]]. ==Dins lo Monde== ===[[Grand Bretanha]]=== ====[[Anglatèrra]]==== * [[Bauhaus]] * [[Bronski Beat]] * [[The Buggles]] * [[The Communards]] * [[Culture Club]] * [[The Cult]] * [[The Cure]] * [[Dead or Alive]] * [[Depeche Mode]] * [[Dexys Midnight Runners]] * [[Duran Duran]] * [[Erasure]] * [[Eurythmics]] * [[Frankie Goes to Hollywood]] * [[Heaven 17]] (grop fondat per d'ancians sòcis de [[The Human League]]) * [[The Human League]] * [[Joy Division]] * [[Kajagoogoo]] * [[Killing Joke]] * [[King]] * [[Level 42]] * [[New Order]] (grop fondat per d'ancians sòcis de [[Joy Division]]) * [[Orchestral Manoeuvres in the Dark]] * [[Pet Shop Boys]] * [[Robert Palmer]] * [[RAH Band]] * [[Sigue Sigue Sputnik]] * [[Siouxsie and the Banshees]] * [[The Sisters of Mercy]] * [[Soft Cell]] * [[The Stranglers]] * [[Talk Talk]] * [[Tears for Fears]] * [[Ultravox]] * [[Visage]] * [[Wax]] (duò basat en [[Anglatèrra]], pasmens lo cantaire, ''Andrew Gold'', es [[Estats Units d'America|American]]) * [[Kim Wilde]] * [[Yazoo]] ====[[Escòcia]]==== * [[Simple Minds]] * [[Jimmy Somerville]] (foguèt lo cantaire dels grops [[Anglatèrra|angleses]] [[Bronski Beat]] e [[The Communards]]) ===[[America del Nòrd]]=== En [[America del Nòrd]], pòt i aver confusion entre la '''new wave''' e lo genre dich [[ hi-NRG|hi-NRG]] o la [[Pop-dance|pop-dance]] ([[Cyndi Lauper]], [[Kim Carnes]], [[Madonna]]...). ====[[Estats Units d'America|Estats Units]]==== * [[Animotion]] * [[Berlin (grop)|Berlin]] * [[The B-52's]] * [[Blondie]] * [[Laura Branigan]] * [[Al Corley]] * [[Cock Robin]] (grop american, pasmens lor cantaire [[Peter Kingsbery]] es establit en [[França]] dempuèi 1990) * [[Billy Idol]] (establit als [[Estats Units d'America|Estats Units]] dins las annadas 1980, pasmens es un cantaire [[Anglatèrra|anglés]]) * [[Ministry]] * [[Q Lazzarus]] * [[Sparks]] * [[Talking Heads]] ====[[Canadà]]==== * [[Trans-X]] ===[[Austràlia]]=== * [[INXS]] * [[Men at Work]] ===[[Escandinàvia]]=== ====[[Norvègia]]==== * [[A-ha]] * [[Avalanche]] ====[[Suècia]]==== * [[Fake]] * [[Secret Service]] ===[[Alemanha]], [[Àustria]]=== ====[[Alemanha]]==== * [[Alphaville]] * [[Camouflage]] * [[Nina Hagen]] * [[Kraftwerk]] * [[Modern Talking]] * [[Nena]] * [[Off]] * [[Propaganda (grop)|Propaganda]] * [[Sandra]] * [[Peter Schilling]] * [[Trio]] ====[[Àustria]]==== * [[Falco]] ===[[Neerlandés|Neerlanda]]=== * [[Fox the Fox]] * [[Front 242]] (grop establit a [[Brussèlas]], mas fondat en [[Flandra (region administrativa)|Flandra]] [[Belgica|bèlga]]) * [[Time Bandits]] * [[Twee Belgen]] ([[Flandra (region administrativa)|Flandra]] [[Belgica|bèlga]]) ===[[Espanha]]=== * [[Hombres G]] ===[[Itàlia]]=== En [[Itàlia]], pòt i aver confusion entre la '''new wave''' e la scène locala dicha [[italo disco]]. * [[Baltimora]] * [[Finzy Kontini]] * [[Koto (grop)|Koto]] * [[Ken Laszlo]] * [[Moon Ray]], [[Topo & Roby]] * [[Giorgio Moroder]] * [[P. Lion]] * [[Silver Pozzoli]] * [[Raf]] * [[Scotch]] * [[Spagna]] ===[[França]], [[Brussèlas]], [[Valonia]]=== ====[[França]]==== * [[Animo]] (grop [[París (França)|Parisenc]], mas fondat en [[Occitània]], a [[Montpelhièr]]) * [[Annabelle]] * [[Daniel Balavoine]] * [[Axel Bauer]] * [[Buzy (cantaira)|Buzy]] * [[Corynne Charby]] * [[Desireless]] * [[Elli et Jacno]] * [[Indochine]] * [[Kas Product]] * [[Kazino]] * [[Luna Parker]] * [[Jeanne Mas]] * [[Lizzy Mercier Descloux]] * [[Magazine 60]] * [[Monte Kristo]] * [[Jakie Quartz]] * [[Rita Mitsouko]] * [[Taxi Girl]] * [[Arnold Turboust]] * [[Noé Willer]] ====[[Bretanha (istorica)|Bretanha]]==== * [[Étienne Daho]] (establit a [[Rènnas de Bretanha]], pasmens es un cantaire [[francés]]). * [[Goûts de Luxe]] * [[Marquis de Sade (rock francés)|Marquis de Sade]] * [[Niagara (pop francesa)|Niagara]] (''Muriel Laporte'', la cantaira, s'es establida a [[Rènnas de Bretanha]], pasmens es una cantaira [[francés|francesa]]). ====[[Brussèlas]], [[Valonia]]==== * [[Léopold Nord et Vous]] * [[Lio]] * [[Muriel Dacq]] * [[Plastic Bertrand]] ([[Brussèlas]]) ====[[Occitània]]==== * [[Partenaire Particulier]] ([[Bordèu]]) == Vejatz tanben == * [[Synthpop]] * [[Hi-NRG]] * [[EBM]] * [[Ròck gotic]] * [[Italo disco]] [[Categoria:Genre musical]] [[Categoria:Pop]] [[Categoria:Rock]] 3odkg1ouudv20lo9kdq48a4pb5zcl6w 10 196551 2476242 2436072 2025-06-26T03:57:01Z Minorax 38088 fix lint 2476242 wikitext text/x-wiki <templatestyles src="Estatut lenga/styles.css"/> {{#ifeq:{{{1|}}}|no|| {{#ifeq:{{{child|}}}|yes|<div class="center">|<div class="Infobox" style="float:right;margin-left:1em;{{#if:{{{width|}}}|max-width:{{{width|19.5em}}};|max-width:19.5em;}} background:#F8F9FB;border:1px solid #C8CBD0;padding:0.3em;">}} <div class="sk-container" style="justify-content: center;"> <div><span style="font-size:90%;"><div class="center">'''Atudat'''</div><br></span> [[:Categoria:Lenga_mòrta|<div class="EX-hover tooltip" style="display:inline; height:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; width:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; line-height:100%; border:1px solid #C8CBD0; border-radius:50%;padding:0.3em;margin:0.2em; {{#ifeq:{{{1|}}}|EX|background:black;color:white}}">'''EX'''<span class="tooltiptext">''Extinct'' (Atudat)</span></div>]]</div><div><span style="font-size:90%"><div class="center">'''Menaçat'''</div><br></span> <div style="border-top:2px solid black; border-radius:20%;display:inline;padding-top:1em"> <div class="CR-hover tooltip" style="height:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; width:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; line-height:100%; display:inline;border:1px solid #C8CBD0; border-radius:50%;padding:0.3em;margin:0.2em;{{#ifeq:{{{1|}}}|CR|background:red}}">[[:Categoria:Lengas en dangièr critic d'extincion|'''CR''']]<span class="tooltiptext">''Critically endangered'' (En dangièr critic)</span></div> <div class="SE-hover tooltip" style="height:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; width:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; line-height:100%; display:inline;border:1px solid #C8CBD0; border-radius:50%;padding:0.3em;margin:0.2em;{{#ifeq:{{{1|}}}|SE|background:orange}}">[[:Categoria:Lengas grèvament menaçadas|'''SE''']]<span class="tooltiptext">''Severely endangered'' (En dangièr sevèr)</span></div> <div class="DE-hover tooltip" style="height:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; width:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; line-height:100%;display:inline;border:1px solid #C8CBD0; border-radius:50%;padding:0.3em;margin:0.2em;{{#ifeq:{{{1|}}}|DE|background:yellow}}">[[:Categoria:Lengas menaçadas|'''DE''']]<span class="tooltiptext">''Devinitely endangered'' (En dangièr definitiu)</span></div> <div class="VU-hover tooltip" style="height:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; width:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; line-height:100%; display:inline;border:1px solid #C8CBD0; border-radius:50%;padding:0.3em;margin:0.2em;{{#ifeq:{{{1|}}}|VU|background:yellowgreen}}">[[:Categoria:Lengas vulnerablas|'''VU''']]<span class="tooltiptext">''Vulnerable'' (Vulnerable)</span></div> </div></div><div><span style="font-size:90%"><div class="center">'''Segur'''</div><br></span> <div class="NE-hover tooltip" style="height:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; width:{{#expr: {{{size|30}}} * 3 / 4}}px; line-height:100%; display:inline;border:1px solid #C8CBD0; border-radius:50%;padding:0.3em;margin:0.2em;{{#ifeq:{{{1|}}}|NE|background:silver}}">'''NE'''<span class="tooltiptext">''Not Endangered'' (Non en dangièr)</span></div></div></div> <div style="text-align:left;font-size:90%;margin-top:0.4em; line-height:1.3" class="noarchive">{{#switch:{{{1|}}} |NA= Non classat per l<nowiki>'</nowiki>''[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond]]''{{{cs_ref|{{{sk_ref|}}} }}} |EX=<div class="center">{{small|1=[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond|'''ICHEL ''Red Book''''']]: <span class="plainlinks">[https://www.theguardian.com/news/datablog/2011/apr/15/language-extinct-endangered Extinct]</span>}}</div> Classada coma lenga '''atudada''' ('''EX''') per l<nowiki>'</nowiki>''[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond]]''{{{cs_ref|{{{sk_ref|}}} }}} |CR=<div class="center">{{small|1=[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond|'''ICHEL ''Red Book''''']]: <span class="plainlinks">[https://www.theguardian.com/news/datablog/2011/apr/15/language-extinct-endangered Critically Endangered]</span>}}</div> Classada coma lenga '''en dangièr critic''' ('''CR''') per l<nowiki>'</nowiki>''[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond]]''{{{cs_ref|{{{sk_ref|}}} }}} |SE=<div class="center">{{small|1=[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond|'''ICHEL ''Red Book''''']]: <span class="plainlinks">[https://www.theguardian.com/news/datablog/2011/apr/15/language-extinct-endangered Severely Endangered]</span>}}</div> Classada coma lenga '''grèvament menaçada''' ('''SE''') per l<nowiki>'</nowiki>''[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond]]''{{{cs_ref|{{{sk_ref|}}} }}} |DE=<div class="center">{{small|1=[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond|'''ICHEL ''Red Book''''']]: <span class="plainlinks">[https://www.theguardian.com/news/datablog/2011/apr/15/language-extinct-endangered Definitely Endangered]</span>}}</div> Classada coma lenga '''menaçada''' ('''DE''') per l<nowiki>'</nowiki>'[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond]]''{{{cs_ref|{{{sk_ref|}}} }}}</div> |VU=<div class="center">{{small|1=[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond|'''ICHEL ''Red Book''''']]: <span class="plainlinks">[https://www.theguardian.com/news/datablog/2011/apr/15/language-extinct-endangered Vulnerable]</span>}}</div> Classada coma lenga '''vulnerabla''' ('''VU''') per l<nowiki>'</nowiki>''[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond]]''{{{cs_ref|{{{sk_ref|}}} }}} |NE=<div class="center">{{small|1=[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond|'''ICHEL ''Red Book''''']]: <span class="plainlinks">[https://www.theguardian.com/news/datablog/2011/apr/15/language-extinct-endangered Not Endangered]</span>}}</div> Classada coma lenga '''segura''' ('''NE''') per l<nowiki>'</nowiki>''[[Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond]]''{{{cs_ref|{{{sk_ref|}}} }}} |={{#if:{{{text|}}}{{{2|}}}|{{{text|{{{2|}}}}}}|<span style="color:darkred">'''La valor del paramètre {{para|1}} es obligatòria: assabentatz lo paramètre amb los tèrmes çai-jos o {{còdi|NA}} se las donadas non son completadas'''</div> }}}} {{#ifeq:{{{child|}}}|yes|</div>|</div>}} {{#if:{{#invoke:WikidataIB/sandbox|getValue|P1999|fetchwikidata=ALL|onlysourced=no| noicon = yes |linked=false}}|<span style="font-size:80%; line-height:0.3"></span>}}</div>}} 9eo5ibfkbrcs5sknatcjn3tw6dyt6fw 0 199280 2476215 2476214 2025-06-25T12:16:34Z 2001:861:8C80:4FA0:19E2:70D8:71CA:35BF 2476215 wikitext text/x-wiki '''Florant Mercadier''', nascut lo [[16 de mai]] [[1981]] a [[La Sala]] dins [[Departament d'Avairon|Avairon]], es un contaire, musician, cantaire, comedian, cronicaire, animator, escrivan e professor [[occitan]]. Es un actor de la scèna culturala occitana, construtz dempuèi son enfància d’òbras a la crosada de la tradicion orala, de la musica e de l’engatgament lingüistic. Es tanben connegut jol pseudonime Sarg, dins lo mitan gotic ont fa fòrça representacions. Perfièchament bilingüe, Mercadier pratica un [[occitan]] ric e plural. Son [[occitan]] natural es lo de [[Roergue]], qu’utiliza dins sas creacions personnalas o dins la familha, mas parla tanben amb fòrça aise l’[[occitan]] [[lengadocian]] normalizat, qu’emplega dins sas intervencions publicas e dins l’ensenhament. Mercés a sa maire, pòt tanben passar al [[gascon]] [[bearnés]], e adapta alara sa lenga a sos interlocutors coma a sos contèxtes professionnals. Actualament tolosan, Mercadier se ganha la vida per mitat mercés a sa vida artistica e per l’autre mitat coma professor de l’[[occitan]] al licèu Sant Sarnin. A tanben dubèrt lo primièr ensenhament d’especialitat (EDS) Occitan. Mercadier es engatgat dins la causa occitana mas es tanben un grand participant a la vida associativa.   == Biografia == Florant Mercadier nasquèt lo [[16 de mai]] de [[1981]] a La Sala, dins [[Avairon]], dins una familha d’ensenhaires engatjats dins lo militantisme [[occitan]]. Foguèt fòrça lèu immergit dins la cultura orala occitana del conte, que ne descobrís l’art de contar dins lo quadre de las velhadas ruralas de son enfància, de serradas festivas organizadas en fin de trabalhs agricòlas, ont s’improvisa sovent sus de taulas botadas per formar una scèna : cants, dansas, devinalhas e racontes. Tre l’atge de tres o quatre ans, i prend part, desvolopant un aise natural per l’oralitat e son futur mestièr de contaire. Es alara qu’un jorn, una jornalista de [[Ràdio Albigés]] esvelha en el l’enveja de contunhar çò que fasiá quora la jornalista qualifiquèt Mercadier de «one man velhada show», formula que reivindica encara uèi coma la melhora definicion de son mestièr e qu’inscriu volontièr en omenatge a la jornalista. Se soven d’un episòdi marcant a l’atge de uèit ans, quora un apèl telefonic a son paire evòca pel primièr còp l’idèa d’èsser remunerat per contar. Aquel sovenir prefigura una vocacion confirmada qualques annadas mai tard, quora una contaira de la bibliotèca municipala èra absenta al moment d’un rodatge per França 3, e es Mercadier que contèt lo conte entièrament en occitan fàcia a las camèras per remplaçar la contaira. Una prestacion que serà la vertadièra debuta de sa carrièra. Per perfeccionar sa pratica de la scèna, intègra per la seguida lo conservatòri de teatre de [[Tolosa]]. S’i forma per noirir son jòc e son interpretacion teatrala, en ligam dirècte amb son art de contaire. Son apròchi de la musica e del raconte demòra prigondament ligat a la tradicion occitana, quitament se garda una certa distància critica dels quadres institucionals de l’ensenhament, que jutja de còps coma constrenhent a la creativitat. Entamena tanben una carrièra dins l’ensenhament segondari. Aprèp una tentativa initiala per venir jornalista professional, efectua a l’atge de 19 ans un remplaçament dins un establiment escolar, experiéncia decisiva que l’incita a s’orientar cap a l’ensenhament. Obten lo CAPES en [[2002]] e ven professor d’occitan. En mai de sas activitats professionalas, Mercadier s’investís dins una vida associativa màger, especialament dins l’associacion de l’UNADFI (Union nacionala de las assocacions de defensa de las familhas e de l’individú), ont consacra una granda partida de son temps liure. Foguèt egalament benevòl dotze ans al festenal de l'[[Estivada de Rodés]], un eveniment màger de la cultura contemporanèa, que considèra coma un periòde important de sa vida. == Vida professionala == La vida professionala de Mercadier es marcada per son implicacion coma professor mas subretot per sa vida artistica coma contaire, musician, cronicaire e comedian a l’encòp. Comencèt amb d’espectacles formals dempuèi [[1999]] ont es quasiment a cada còp el meteis autor, meteire en scèna e interpreta de sas òbras. Es acompanhat dempuèi 2007 per l’agença Sirventés. Prepausa tanben de visitas istoricas coma al castèl de [[Castèl de Montsegur|Montsegur]] ont conta l’istòria sens cap de ressorça a l’imaginacion, ne fasent una vulgarizacion istorica. Pel costat musical, comença sa carièra amb [[Guilhèm Lopez]] dins lo grop Los d’Enlòc. Es tanben convidat sus l’album Duel de tchatche dels [[Fabulous Trobadors]] en [[2003]], e contribuís al cantadís dins "Danse avec ta grand-mère" del grop Les [[Bombes 2 bal]] en [[2004]]. Colabòra regularament amb lo duo [[Brotto-Lopez]] per l’escritura dels tèxtes e de las musicas. Son implicacion musicala se manifèsta tanben dins lo metal occitan : es parolièr del grop de fòlc metal Antaoma, per los quals escriguèt l’essencial dels tèxtes. Faguèt tanben partida del grop Stille.Volk de 2009 a 2019, participant a d’albums coma Pèira Nègra e Milharis. Amb l’un dels ancians membres de Stille.Volk, Samuel Meric, fonda lo grop Gofannon. Foguèt tanben membre de mantuns grops non exclusivament occitans coma Lysart de [[2004]] a 2009, Black Hills de 2009 a 2012 e [[Eydolon]], son projècte personal en [[occitan]], actiu dempuèi [[2005]], ont faguèt ''Mai de mila ans'' en 2007, ''L’insulta'' en 2009, ''Non-lei'' en 2012 e ''Lo libre de l’escur'' en 2018. Compausa egalament de musicas per de companhiás de mariòtas, coma Chat perché, e s’ilustra dins la cronica e l’animacion, domenis ont bota sa votz e sa cultura al servici de la vulgarizacion e del partatge. == Publicacion == En 2024, Florant Mercadier publica ''Quatre vidas, una mòrt'', un recuèlh de novèlas bilingüe en [[occitan]] [[lengadocian]] e en francés en autò traduccion, editat per Edita-me. L’òbra nais pendent lo periòde del confinament sus la demanda de son editritz, a partir d’anecdòtas e d’istòrias vertadièras reculhidas quora foguèt en viradas. Mercadier cèrca alara de fixar per l’escrich aquestes racontes orals del quotidian, per pas que se pèrden o que vengan, segon sos pròpris mots, de simples «i a un còp èra». Pensat a l’origina coma un recuèlh de contes, lo projècte evoluís cap a un format de novèlas, çò que considèra retrospectivament coma un escart per rapòrt a son intencion primièra. Assumís una frustracion cap al resultat, e mai lo libre siá plan acculhit pel public e plan vendut. Participa egalament al projècte collectiu ''L’Òbra vida'', òbra que far un omenatge a [[Robèrt Martí]], figura marcanta de la cultura occitana. Dins lo recuèlh a mantunas voses, Mercadier pren un apròchi mai litterari e analitic que non pas personal o emocional, balhant un testimoniatge singular mentre las contribucions. == Òbras principalas e collaboracions == === Espectacles de contes : === - Contes de l’ors ([[1999]]) - Tèrras del ponent ([[2001]]) – avec Guillaume Lopez - Contes enluernats ([[2005]]) - Contes del país d’enlòc ([[2006]]) - Contes del placard (2007) - Contes entre doas aigas (2010) - Contes òrres e mai atrocitats (2011) - L’Occitania pels nuls (2016) - De çò mèu a çò mèu (2021) === Publicacions : === - ''Quatre vidas, una mòrt'' (2024) – recueil de nouvelles, Édita-me - Contribution à ''L’Òbra vida'' en omatge a [[Robèrt Martí]] === Musica : === ==== Amb [[Eydolon]] : ==== - Mai de mil ans (2007) – album - L’Insulta (2009) – EP - Non-lei (2012) – EP - Lo libre de l’escur (2018) – album ==== Amb Stille.Volk : ==== - Peira nègra (2014) – album - Milharis (2019) – album ==== Amb Gofannon : ==== - Prosodie (2016) – album - Lo vilatge (2017) – single - Craft (2019) – album === Autras participacions e collaboracions musicalas : === - Los d'Enlòc – amb Guillaume Lopez (debuta de carièra) - Duel de tchatche – invitat dels Fabulos Trobadors ([[2003]]) - Danse avec ta grand-mère – invitat pel cantadís (Les Bombes de Bal, [[2004]]) - Autor de las paraulas per lo Duo Broto Lopez - Autor principal dels textes per lo grop de Folk metal Antaoma (malamòrt) - Membre de Lysart de [[2004]] a 2009 - Membre de Black Hills de 2009 a 2012 ==== Autras creacions : ==== Composicion musicalas per de companhiás de mariòtas, notadament Chat perché. {{ORDENA:Mercadier, Florent}} [[Categoria:Naissença en 1981]] hq5lrifsfsxnwd8g9x6urs2hdc9wnj1 2476280 2476215 2025-06-26T11:02:18Z 193.55.175.19 2476280 wikitext text/x-wiki '''Florant Mercadier''', nascut lo 16 de mai 1981 a [[La Sala]] dins [[Departament d'Avairon|Avairon]], es un contaire, musician, cantaire, comedian, cronicaire, animator, escrivan e professor [[occitan]]. Es un actor de la scèna culturala occitana, construtz dempuèi son enfància d’òbras a la crosada de la tradicion orala, de la musica e de l’engatgament lingüistic. Es tanben connegut jol pseudonime Sarg, dins lo mitan gotic ont fa fòrça representacions. Perfièchament bilingüe, Mercadier practica un [[occitan]] ric e plural. Son [[occitan]] natural es lo de [[Roergue]], qu’utiliza dins sas creacions personalas o dins la familha, mas parla tanben amb fòrça aise l’[[occitan]] [[lengadocian]] normatiu, qu’emplega dins sas intervencions publicas e dins l’ensenhament. Mercés a sa maire, pòt tanben passar al [[gascon]] [[bearnés]], e adapta alara sa lenga a sos interlocutors coma a sos contèxtes professionals. Actualament tolosan, Mercadier se ganha la vida per mitat mercés a sa vida artistica e per l’autra mitat coma professor d’[[occitan]] al [https://saint-sernin.mon-ent-occitanie.fr/ licèu Sant Sarnin]. A tanben dubèrt lo primièr ensenhament d’especialitat (EDS) Occitan. Mercadier es engatjat dins la causa occitana mas es tanben un grand participant a la vida associativa.   == Biografia == Florant Mercadier nasquèt lo 16 de mai de 1981 a La Sala, dins [[Avairon]], dins una familha d’ensenhaires engatjats dins lo militantisme [[occitan]]. Foguèt fòrça lèu immergit dins la cultura orala occitana del conte, que ne descobrís l’art de contar dins lo quadre de las velhadas ruralas de son enfància, de seradas festivas organizadas en fin de trabalhs agricòlas, ont s’improvisa sovent sus de taulas botadas per formar una scèna : cants, danças, devinalhas e racontes. Tre l’atge de tres o quatre ans, i prend part, desvolopant un aise natural per l’oralitat e son futur mestièr de contaire. Es alara qu’un jorn, una jornalista de [[Ràdio Albigés]] esvelha en el l’enveja de contunhar çò que fasiá quora la jornalista qualifiquèt Mercadier de «one man velhada show», formula que reivindica encara uèi coma la melhora definicion de son mestièr e qu’inscriu de bon grat en omenatge a la jornalista. Se soven d’un episòdi marcant a l’atge de uèit ans, quora un apèl telefonic a son paire evòca pel primièr còp l’idèa d’èsser remunerat per contar. Aquel sovenir prefigura una vocacion confirmada qualques annadas pus tard, quora una contaira de la bibliotèca municipala èra absenta al moment d’un rodatge per França 3, e es Mercadier que contèt lo conte entièrament en occitan fàcia a las camèras per remplaçar la contaira. Una prestacion que serà la vertadièra debuta de sa carrièra. Per perfeccionar sa pratica de la scèna, intègra per la seguida lo [https://conservatoire.toulouse.fr/theatre/ conservatòri de teatre] de [[Tolosa]]. S’i forma per noirir son jòc e son interpretacion teatrala, en ligam dirècte amb son art de contaire. Son apròchi de la musica e del raconte demòra prigondament ligat a la tradicion occitana, quitament se garda una certa distància critica dels quadres institucionals de l’ensenhament, que jutja de còps coma constrenhent a la creativitat. Entamena tanben una carrièra dins l’ensenhament segondari. Aprèp una tentativa initiala per venir jornalista professional, efectua a l’atge de 19 ans un remplaçament dins un establiment escolar, experiéncia decisiva que l’incita a s’orientar cap a l’ensenhament. Obten lo CAPES en 2002 e ven professor d’occitan. En mai de sas activitats professionalas, Mercadier s’investís dins una vida associativa màger, especialament dins l’associacion de l’[https://www.unadfi.org/ UNADFI] (Union nacionala de las assocacions de defensa de las familhas e de l’individú), ont consacra una granda partida de son temps liure. Foguèt egalament benevòl dotze ans al festenal de l'[[Estivada de Rodés]], un eveniment màger de la cultura contemporanèa, que considèra coma un periòde important de sa vida. == Vida professionala == La vida professionala de Mercadier es marcada per son implicacion coma professor mas subretot per sa vida artistica coma contaire, musician, cronicaire e comedian a l’encòp. Comencèt amb d’espectacles formals dempuèi 1999 ont es quasiment a cada còp el meteis autor, meteire en scèna e interprèt de sas òbras. Es acompanhat dempuèi 2007 per l’agéncia [https://www.sirventes.com/ Sirventés]. Prepausa tanben de visitas istoricas coma al castèl de [[Castèl de Montsegur|Montsegur]] ont conta l’istòria sens cap de ressorsa a l’imaginacion, ne fasent una vulgarizacion istorica. Pel costat musical, comença sa carrièra amb [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] dins lo grop Los d’Enlòc. Es tanben convidat sus l’album ''Duel de tchatche'' dels [[Fabulous Trobadors]] en 2003, e contribuís al cantadís dins ''Danse avec ta grand-mère'' del grop Les [[Bombes 2 bal]] en 2004. Collabòra regularament amb lo duo [[Brotto-Lopez]] per l’escritura dels tèxtes e de las musicas. Son implicacion musicala se manifèsta tanben dins lo metal occitan : es paraulièr del grop de fòlc metal Antaoma, per los quals escriguèt l’essencial dels tèxtes. Faguèt tanben partida del grop Stille.Volk de 2009 a 2019, participant a d’albums coma ''Pèira Nègra'' e ''Milharis''. Amb l’un dels ancians membres de Stille Volk, Samuel Meric, fonda lo grop Gofannon. Foguèt tanben membre de mantuns grops non exclusivament occitans coma Lysart de 2004 a 2009, Black Hills de 2009 a 2012 e [[Eydolon]], son projècte personal en [[occitan]], actiu dempuèi 2005, ont faguèt ''Mai de mila ans'' en 2007, ''L’insulta'' en 2009, ''Non-lei'' en 2012 e ''Lo libre de l’escur'' en 2018. Compausa egalament de musicas per de companhiás de mariòtas, coma Chat perché, e s’illustra dins la cronica e l’animacion, domenis ont bota sa votz e sa cultura al servici de la vulgarizacion e del partatge. == Publicacion == En 2024, Florant Mercadier publica ''Quatre vidas, una mòrt'', un recuèlh de novèlas bilingüe en [[occitan]] [[lengadocian]] e en francés en autotraduccion, editat per Edita-me. L’òbra nais pendent lo periòde del confinament sus la demanda de son editritz, a partir d’anecdòtas e d’istòrias vertadièras reculhidas quora foguèt en viradas. Mercadier cèrca alara a fixar per l’escrich aquestes racontes orals del quotidian, per que se pèrdan pas o que vengan pas, segon sos pròpris mots, de simples «i a un còp èra». Pensat a l’origina coma un recuèlh de contes, lo projècte evoluís cap a un format de novèlas, çò que considèra retrospectivament coma un escart per rapòrt a son intencion primièra. Assumís una frustracion cap al resultat, e mai lo libre siá plan aculhit pel public e plan vendut. Participa egalament al projècte collectiu ''L’Òbra vida'', òbra que fa un omenatge a [[Robèrt Martí]], figura marcanta de la cultura occitana. Dins lo recuèlh a mantunas voses, Mercadier pren un apròchi mai literari e analitic que non pas personal o emocional, balhant un testimoniatge singular demest las contribucions. == Òbras principalas e collaboracions == === Espectacles de contes : === - Contes de l’ors (1999) - Tèrras del ponent (2001) – avec [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] - Contes enluernats (2005) - Contes del país d’enlòc (2006) - Contes del placard (2007) - Contes entre doas aigas (2010) - Contes òrres e mai atrocitats (2011) - L’Occitania pels nuls (2016) - De çò mèu a çò mèu (2021) === Publicacions : === - ''Quatre vidas, una mòrt'' (2024) – recueil de nouvelles, Édita-me - Contribution à ''L’Òbra vida'' en omatge a [[Robèrt Martí]] === Musica : === ==== Amb [[Eydolon]] : ==== - Mai de mil ans (2007) – album - L’Insulta (2009) – EP - Non-lei (2012) – EP - Lo libre de l’escur (2018) – album ==== Amb Stille Volk : ==== - Peira nègra (2014) – album - Milharis (2019) – album ==== Amb Gofannon : ==== - Prosodie (2016) – album - Lo vilatge (2017) – single - Craft (2019) – album === Autras participacions e collaboracions musicalas : === - Los d'Enlòc – amb [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] (debuta de carrièra) - ''Duel de tchatche'' – invitat dels [[Fabulous Trobadors]] (2003) - ''Danse avec ta grand-mère'' – invitat pel cantadís (Les [[Bombes 2 bal|Bombes 2 Bal]], 2004) - Autor de las paraulas per lo [[Brotto-Lopez|Duo Brotto-Lopez]] - Autor principal dels textes per lo grop de fòlc metal Antaoma (''Malamòrt'') - Membre de Lysart de 2004 a 2009 - Membre de Black Hills de 2009 a 2012 ==== Autras creacions : ==== Composicions musicalas per de companhiás de mariòtas, notadament Chat perché. {{ORDENA:Mercadier, Florent}} [[Categoria:Naissença en 1981]] 9n1c33pyxgc2jf1zfuln25wcx8sk7bc 2476282 2476280 2025-06-26T11:10:56Z 193.55.175.19 2476282 wikitext text/x-wiki '''Florant Mercadier''', nascut lo 16 de mai 1981 a [[La Sala]] dins [[Departament d'Avairon|Avairon]], es un contaire, musician, cantaire, comedian, cronicaire, animator, escrivan e professor [[occitan]]. Es un actor de la scèna culturala occitana, construtz dempuèi son enfància d’òbras a la crosada de la tradicion orala, de la musica e de l’engatgament lingüistic. Es tanben connegut jol pseudonime Sarg, dins lo mitan gotic ont fa fòrça representacions. Perfièchament bilingüe, Mercadier practica un [[occitan]] ric e plural. Son [[occitan]] natural es lo de [[Roergue]], qu’utiliza dins sas creacions personalas o dins la familha, mas parla tanben amb fòrça aise l’[[occitan]] [[lengadocian]] normatiu, qu’emplega dins sas intervencions publicas e dins l’ensenhament. Mercés a sa maire, pòt tanben passar al [[gascon]] [[bearnés]], e adapta alara sa lenga a sos interlocutors coma a sos contèxtes professionals. Actualament tolosan, Mercadier se ganha la vida per mitat mercés a sa vida artistica e per l’autra mitat coma professor d’[[occitan]] al [https://saint-sernin.mon-ent-occitanie.fr/ licèu Sant Sarnin]. A tanben dubèrt lo primièr ensenhament d’especialitat (EDS) Occitan. Mercadier es engatjat dins la causa occitana mas es tanben un grand participant a la vida associativa.   == Biografia == [[Florant Mercadier]] nasquèt lo 16 de mai de 1981 a La Sala, dins [[Avairon]], dins una familha d’ensenhaires engatjats dins lo militantisme [[occitan]]. Foguèt fòrça lèu immergit dins la cultura orala occitana del conte, que ne descobrís l’art de contar dins lo quadre de las velhadas ruralas de son enfància, de seradas festivas organizadas en fin de trabalhs agricòlas, ont s’improvisa sovent sus de taulas botadas per formar una scèna : cants, danças, devinalhas e racontes. Tre l’atge de tres o quatre ans, i prend part, desvolopant un aise natural per l’oralitat e son futur mestièr de contaire. Es alara qu’un jorn, una jornalista de [[Ràdio Albigés]] esvelha en el l’enveja de contunhar çò que fasiá quora la jornalista qualifiquèt Mercadier de «one man velhada show», formula que reivindica encara uèi coma la melhora definicion de son mestièr e qu’inscriu de bon grat en omenatge a la jornalista. Se soven d’un episòdi marcant a l’atge de uèit ans, quora un apèl telefonic a son paire evòca pel primièr còp l’idèa d’èsser remunerat per contar. Aquel sovenir prefigura una vocacion confirmada qualques annadas pus tard, quora una contaira de la bibliotèca municipala èra absenta al moment d’un rodatge per [[France 3]], e es Mercadier que contèt lo conte entièrament en occitan fàcia a las camèras per remplaçar la contaira. Una prestacion que serà la vertadièra debuta de sa carrièra. Per perfeccionar sa pratica de la scèna, intègra per la seguida lo [https://conservatoire.toulouse.fr/theatre/ conservatòri de teatre] de [[Tolosa]]. S’i forma per noirir son jòc e son interpretacion teatrala, en ligam dirècte amb son art de contaire. Son apròchi de la musica e del raconte demòra prigondament ligat a la tradicion occitana, quitament se garda una certa distància critica dels quadres institucionals de l’ensenhament, que jutja de còps coma constrenhent a la creativitat. Entamena tanben una carrièra dins l’ensenhament segondari. Aprèp una tentativa initiala per venir jornalista professional, efectua a l’atge de 19 ans un remplaçament dins un establiment escolar, experiéncia decisiva que l’incita a s’orientar cap a l’ensenhament. Obten lo [[:fr:Certificat_d'aptitude_au_professorat_de_l'enseignement_du_second_degré|CAPES]] en 2002 e ven professor d’occitan. En mai de sas activitats professionalas, Mercadier s’investís dins una vida associativa màger, especialament dins l’associacion de l’[https://www.unadfi.org/ UNADFI] (Union nacionala de las assocacions de defensa de las familhas e de l’individú), ont consacra una granda partida de son temps liure. Foguèt egalament benevòl dotze ans al festenal de l'[[Estivada de Rodés]], un eveniment màger de la cultura contemporanèa, que considèra coma un periòde important de sa vida. == Vida professionala == La vida professionala de Mercadier es marcada per son implicacion coma professor mas subretot per sa vida artistica coma contaire, musician, cronicaire e comedian a l’encòp. Comencèt amb d’espectacles formals dempuèi 1999 ont es quasiment a cada còp el meteis autor, meteire en scèna e interprèt de sas òbras. Es acompanhat dempuèi 2007 per l’agéncia [https://www.sirventes.com/ Sirventés]. Prepausa tanben de visitas istoricas coma al castèl de [[Castèl de Montsegur|Montsegur]] ont conta l’istòria sens cap de ressorsa a l’imaginacion, ne fasent una vulgarizacion istorica. Pel costat musical, comença sa carrièra amb [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] dins lo grop Los d’Enlòc. Es tanben convidat sus l’album ''Duel de tchatche'' dels [[Fabulous Trobadors]] en 2003, e contribuís al cantadís dins ''Danse avec ta grand-mère'' del grop Les [[Bombes 2 bal]] en 2004. Collabòra regularament amb lo duo [[Brotto-Lopez]] per l’escritura dels tèxtes e de las musicas. Son implicacion musicala se manifèsta tanben dins lo metal occitan : es paraulièr del grop de fòlc metal Antaoma, per los quals escriguèt l’essencial dels tèxtes. Faguèt tanben partida del grop Stille.Volk de 2009 a 2019, participant a d’albums coma ''Pèira Nègra'' e ''Milharis''. Amb l’un dels ancians membres de Stille Volk, Samuel Meric, fonda lo grop Gofannon. Foguèt tanben membre de mantuns grops non exclusivament occitans coma Lysart de 2004 a 2009, Black Hills de 2009 a 2012 e [[Eydolon]], son projècte personal en [[occitan]], actiu dempuèi 2005, ont faguèt ''Mai de mila ans'' en 2007, ''L’insulta'' en 2009, ''Non-lei'' en 2012 e ''Lo libre de l’escur'' en 2018. Compausa egalament de musicas per de companhiás de mariòtas, coma Chat perché, e s’illustra dins la cronica e l’animacion, domenis ont bota sa votz e sa cultura al servici de la vulgarizacion e del partatge. == Publicacion == En 2024, Florant Mercadier publica ''Quatre vidas, una mòrt'', un recuèlh de novèlas bilingüe en [[occitan]] [[lengadocian]] e en francés en autotraduccion, editat per Edita-me. L’òbra nais pendent lo periòde del confinament sus la demanda de son editritz, a partir d’anecdòtas e d’istòrias vertadièras reculhidas quora foguèt en viradas. Mercadier cèrca alara a fixar per l’escrich aquestes racontes orals del quotidian, per que se pèrdan pas o que vengan pas, segon sos pròpris mots, de simples «i a un còp èra». Pensat a l’origina coma un recuèlh de contes, lo projècte evoluís cap a un format de novèlas, çò que considèra retrospectivament coma un escart per rapòrt a son intencion primièra. Assumís una frustracion cap al resultat, e mai lo libre siá plan aculhit pel public e plan vendut. Participa egalament al projècte collectiu ''L’Òbra vida'', òbra que fa un omenatge a [[Robèrt Martí]], figura marcanta de la cultura occitana. Dins lo recuèlh a mantunas voses, Mercadier pren un apròchi mai literari e analitic que non pas personal o emocional, balhant un testimoniatge singular demest las contribucions. == Òbras principalas e collaboracions == === Espectacles de contes : === - Contes de l’ors (1999) - Tèrras del ponent (2001) – avec [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] - Contes enluernats (2005) - Contes del país d’enlòc (2006) - Contes del placard (2007) - Contes entre doas aigas (2010) - Contes òrres e mai atrocitats (2011) - L’Occitania pels nuls (2016) - De çò mèu a çò mèu (2021) === Publicacions : === - ''Quatre vidas, una mòrt'' (2024) – recueil de nouvelles, Édita-me - Contribution à ''L’Òbra vida'' en omatge a [[Robèrt Martí]] === Musica : === ==== Amb [[Eydolon]] : ==== - Mai de mil ans (2007) – album - L’Insulta (2009) – EP - Non-lei (2012) – EP - Lo libre de l’escur (2018) – album ==== Amb Stille Volk : ==== - Peira nègra (2014) – album - Milharis (2019) – album ==== Amb Gofannon : ==== - Prosodie (2016) – album - Lo vilatge (2017) – single - Craft (2019) – album === Autras participacions e collaboracions musicalas : === - Los d'Enlòc – amb [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] (debuta de carrièra) - ''Duel de tchatche'' – invitat dels [[Fabulous Trobadors]] (2003) - ''Danse avec ta grand-mère'' – invitat pel cantadís (Les [[Bombes 2 bal|Bombes 2 Bal]], 2004) - Autor de las paraulas per lo [[Brotto-Lopez|Duo Brotto-Lopez]] - Autor principal dels textes per lo grop de fòlc metal Antaoma (''Malamòrt'') - Membre de Lysart de 2004 a 2009 - Membre de Black Hills de 2009 a 2012 ==== Autras creacions : ==== Composicions musicalas per de companhiás de mariòtas, notadament Chat perché. {{ORDENA:Mercadier, Florent}} [[Categoria:Naissença en 1981]] qli4flrspc7b5exxo24z859pgln5x8u 2476283 2476282 2025-06-26T11:15:57Z 193.55.175.19 2476283 wikitext text/x-wiki {{supression|Lo prenom de la persona es Florant (e pas Florent). La pagina corrècta es estada creada amb la meteissa informacion.}}'''Florant Mercadier''', nascut lo 16 de mai 1981 a [[La Sala]] dins [[Departament d'Avairon|Avairon]], es un contaire, musician, cantaire, comedian, cronicaire, animator, escrivan e professor [[occitan]]. Es un actor de la scèna culturala occitana, construtz dempuèi son enfància d’òbras a la crosada de la tradicion orala, de la musica e de l’engatgament lingüistic. Es tanben connegut jol pseudonime Sarg, dins lo mitan gotic ont fa fòrça representacions. Perfièchament bilingüe, Mercadier practica un [[occitan]] ric e plural. Son [[occitan]] natural es lo de [[Roergue]], qu’utiliza dins sas creacions personalas o dins la familha, mas parla tanben amb fòrça aise l’[[occitan]] [[lengadocian]] normatiu, qu’emplega dins sas intervencions publicas e dins l’ensenhament. Mercés a sa maire, pòt tanben passar al [[gascon]] [[bearnés]], e adapta alara sa lenga a sos interlocutors coma a sos contèxtes professionals. Actualament tolosan, Mercadier se ganha la vida per mitat mercés a sa vida artistica e per l’autra mitat coma professor d’[[occitan]] al [https://saint-sernin.mon-ent-occitanie.fr/ licèu Sant Sarnin]. A tanben dubèrt lo primièr ensenhament d’especialitat (EDS) Occitan. Mercadier es engatjat dins la causa occitana mas es tanben un grand participant a la vida associativa.   == Biografia == [[Florant Mercadier]] nasquèt lo 16 de mai de 1981 a La Sala, dins [[Avairon]], dins una familha d’ensenhaires engatjats dins lo militantisme [[occitan]]. Foguèt fòrça lèu immergit dins la cultura orala occitana del conte, que ne descobrís l’art de contar dins lo quadre de las velhadas ruralas de son enfància, de seradas festivas organizadas en fin de trabalhs agricòlas, ont s’improvisa sovent sus de taulas botadas per formar una scèna : cants, danças, devinalhas e racontes. Tre l’atge de tres o quatre ans, i prend part, desvolopant un aise natural per l’oralitat e son futur mestièr de contaire. Es alara qu’un jorn, una jornalista de [[Ràdio Albigés]] esvelha en el l’enveja de contunhar çò que fasiá quora la jornalista qualifiquèt Mercadier de «one man velhada show», formula que reivindica encara uèi coma la melhora definicion de son mestièr e qu’inscriu de bon grat en omenatge a la jornalista. Se soven d’un episòdi marcant a l’atge de uèit ans, quora un apèl telefonic a son paire evòca pel primièr còp l’idèa d’èsser remunerat per contar. Aquel sovenir prefigura una vocacion confirmada qualques annadas pus tard, quora una contaira de la bibliotèca municipala èra absenta al moment d’un rodatge per [[France 3]], e es Mercadier que contèt lo conte entièrament en occitan fàcia a las camèras per remplaçar la contaira. Una prestacion que serà la vertadièra debuta de sa carrièra. Per perfeccionar sa pratica de la scèna, intègra per la seguida lo [https://conservatoire.toulouse.fr/theatre/ conservatòri de teatre] de [[Tolosa]]. S’i forma per noirir son jòc e son interpretacion teatrala, en ligam dirècte amb son art de contaire. Son apròchi de la musica e del raconte demòra prigondament ligat a la tradicion occitana, quitament se garda una certa distància critica dels quadres institucionals de l’ensenhament, que jutja de còps coma constrenhent a la creativitat. Entamena tanben una carrièra dins l’ensenhament segondari. Aprèp una tentativa initiala per venir jornalista professional, efectua a l’atge de 19 ans un remplaçament dins un establiment escolar, experiéncia decisiva que l’incita a s’orientar cap a l’ensenhament. Obten lo [[:fr:Certificat_d'aptitude_au_professorat_de_l'enseignement_du_second_degré|CAPES]] en 2002 e ven professor d’occitan. En mai de sas activitats professionalas, Mercadier s’investís dins una vida associativa màger, especialament dins l’associacion de l’[https://www.unadfi.org/ UNADFI] (Union nacionala de las assocacions de defensa de las familhas e de l’individú), ont consacra una granda partida de son temps liure. Foguèt egalament benevòl dotze ans al festenal de l'[[Estivada de Rodés]], un eveniment màger de la cultura contemporanèa, que considèra coma un periòde important de sa vida. == Vida professionala == La vida professionala de Mercadier es marcada per son implicacion coma professor mas subretot per sa vida artistica coma contaire, musician, cronicaire e comedian a l’encòp. Comencèt amb d’espectacles formals dempuèi 1999 ont es quasiment a cada còp el meteis autor, meteire en scèna e interprèt de sas òbras. Es acompanhat dempuèi 2007 per l’agéncia [https://www.sirventes.com/ Sirventés]. Prepausa tanben de visitas istoricas coma al castèl de [[Castèl de Montsegur|Montsegur]] ont conta l’istòria sens cap de ressorsa a l’imaginacion, ne fasent una vulgarizacion istorica. Pel costat musical, comença sa carrièra amb [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] dins lo grop Los d’Enlòc. Es tanben convidat sus l’album ''Duel de tchatche'' dels [[Fabulous Trobadors]] en 2003, e contribuís al cantadís dins ''Danse avec ta grand-mère'' del grop Les [[Bombes 2 bal]] en 2004. Collabòra regularament amb lo duo [[Brotto-Lopez]] per l’escritura dels tèxtes e de las musicas. Son implicacion musicala se manifèsta tanben dins lo metal occitan : es paraulièr del grop de fòlc metal Antaoma, per los quals escriguèt l’essencial dels tèxtes. Faguèt tanben partida del grop Stille.Volk de 2009 a 2019, participant a d’albums coma ''Pèira Nègra'' e ''Milharis''. Amb l’un dels ancians membres de Stille Volk, Samuel Meric, fonda lo grop Gofannon. Foguèt tanben membre de mantuns grops non exclusivament occitans coma Lysart de 2004 a 2009, Black Hills de 2009 a 2012 e [[Eydolon]], son projècte personal en [[occitan]], actiu dempuèi 2005, ont faguèt ''Mai de mila ans'' en 2007, ''L’insulta'' en 2009, ''Non-lei'' en 2012 e ''Lo libre de l’escur'' en 2018. Compausa egalament de musicas per de companhiás de mariòtas, coma Chat perché, e s’illustra dins la cronica e l’animacion, domenis ont bota sa votz e sa cultura al servici de la vulgarizacion e del partatge. == Publicacion == En 2024, Florant Mercadier publica ''Quatre vidas, una mòrt'', un recuèlh de novèlas bilingüe en [[occitan]] [[lengadocian]] e en francés en autotraduccion, editat per Edita-me. L’òbra nais pendent lo periòde del confinament sus la demanda de son editritz, a partir d’anecdòtas e d’istòrias vertadièras reculhidas quora foguèt en viradas. Mercadier cèrca alara a fixar per l’escrich aquestes racontes orals del quotidian, per que se pèrdan pas o que vengan pas, segon sos pròpris mots, de simples «i a un còp èra». Pensat a l’origina coma un recuèlh de contes, lo projècte evoluís cap a un format de novèlas, çò que considèra retrospectivament coma un escart per rapòrt a son intencion primièra. Assumís una frustracion cap al resultat, e mai lo libre siá plan aculhit pel public e plan vendut. Participa egalament al projècte collectiu ''L’Òbra vida'', òbra que fa un omenatge a [[Robèrt Martí]], figura marcanta de la cultura occitana. Dins lo recuèlh a mantunas voses, Mercadier pren un apròchi mai literari e analitic que non pas personal o emocional, balhant un testimoniatge singular demest las contribucions. == Òbras principalas e collaboracions == === Espectacles de contes : === - Contes de l’ors (1999) - Tèrras del ponent (2001) – avec [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] - Contes enluernats (2005) - Contes del país d’enlòc (2006) - Contes del placard (2007) - Contes entre doas aigas (2010) - Contes òrres e mai atrocitats (2011) - L’Occitania pels nuls (2016) - De çò mèu a çò mèu (2021) === Publicacions : === - ''Quatre vidas, una mòrt'' (2024) – recueil de nouvelles, Édita-me - Contribution à ''L’Òbra vida'' en omatge a [[Robèrt Martí]] === Musica : === ==== Amb [[Eydolon]] : ==== - Mai de mil ans (2007) – album - L’Insulta (2009) – EP - Non-lei (2012) – EP - Lo libre de l’escur (2018) – album ==== Amb Stille Volk : ==== - Peira nègra (2014) – album - Milharis (2019) – album ==== Amb Gofannon : ==== - Prosodie (2016) – album - Lo vilatge (2017) – single - Craft (2019) – album === Autras participacions e collaboracions musicalas : === - Los d'Enlòc – amb [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] (debuta de carrièra) - ''Duel de tchatche'' – invitat dels [[Fabulous Trobadors]] (2003) - ''Danse avec ta grand-mère'' – invitat pel cantadís (Les [[Bombes 2 bal|Bombes 2 Bal]], 2004) - Autor de las paraulas per lo [[Brotto-Lopez|Duo Brotto-Lopez]] - Autor principal dels textes per lo grop de fòlc metal Antaoma (''Malamòrt'') - Membre de Lysart de 2004 a 2009 - Membre de Black Hills de 2009 a 2012 ==== Autras creacions : ==== Composicions musicalas per de companhiás de mariòtas, notadament Chat perché. {{ORDENA:Mercadier, Florent}} [[Categoria:Naissença en 1981]] 9booesb1e63nep0lqvx0vsp9nniq7d7 0 199472 2476278 2476081 2025-06-26T09:11:27Z Raymond Trencavel 26125 2476278 wikitext text/x-wiki '''Vincent Colonna''', o '''Vincè Colonna''', nascut en 1990, mai conegut coma '''La Petite Culotte''', es un cantaire [[francés|francofòn]] de [[Corsega]].<ref>« Ancien restaurateur, je suis devenu le chanteur de la Goffa Lolita, le tube de l'été » https://www.lesechos.fr/travailler-mieux/metiers-reconversion-professionnelle/ancien-restaurateur-je-suis-devenu-le-chanteur-de-la-goffa-lolita-le-tube-de-lete-1879325</ref> Es revelat en [[Occitània]] ambe son tube festiu ''La goffa Lolita'' en 2022, l'equipa [[Occitans|occitana]] de [[rugbi de XV]] de [[Castras]] ([[Castras Olimpic]]) n'avent quitament fach son imne.<ref>La goffa Lolita connaît un succès très rapide sur Youtube, TikTok et Spotify. Les joueurs de Castres en font leur hymne et la chante dans les vestiaires après chaque victoire. https://www.lavoixdunord.fr/1375790/article/2023-09-21/la-goffa-lolita-des-villages-corses-aux-vestiaires-de-rugby-le-drole-de-destin-d</ref> '''La Petite Culotte''', lo nom de scèna de '''Vincent Colonna''', es tot simplament lo nom del restaurant qu'aviá obèrt a un moment dat en [[Corsega]], a [[Bunifaziu]].<ref>23/01/2024 La Petite Culotte nous explique l’origine de son tube La Goffa Lolita https://www.programme-tv.net/news/musique/345356-exclu-la-petite-culotte-nous-explique-lorigine-de-son-tube-la-goffa-lolita/</ref> Lo repic de ''La goffa Lolita'' es tirat d'una cançon pebrada [[Corsega|còrsa]] de las annadas 1980. L'autor seriá Jean Simeoni, dich Méon. ''Goffa'' significa ''lèja'' / ''laida'' en [[Còrs (lenga)|còrs]].<ref>La Goffa Lolita a été créée à Corte, sous la plume de Jean Simeoni dit Méon et de toute une bande d'amis. https://www.corsematin.com/article/culture-loisirs/4262297228928315/la-goffa-lolita-avant-la-petite-culotte-une-histoire-qui-commence-dans-les-bars-de-corte</ref> ==Referéncias== [[categoria:naissença en 1990]] [[categoria:Cantaire francés]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 2020]] 4hydfys3egksc4w7aeym4kxtn54dfws 0 199476 2476231 2025-06-25T21:00:10Z Nicolas Eynaud 6858 Creacion de la pagina amb « {{Dialècte Provençau}} Lo '''fluorur de califòrni''' es un [[compausat quimic]] de formula CfF_{<small>3</small>} que foguèt sintetizat dins lo quadre de recèrcas pertocant lei proprietats [[quimia|quimicas]] dau [[califòrni]]. Dins lei condicions normalas de temperatura e de pression, es un solid [[jaune]]-[[verd]] que tèn una estructura cristallina ortorombic <ref>'''[[anglés|(en)]]''' J. N. Stevenson e J. R. Peterson, « The trigonal and o... » 2476231 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''fluorur de califòrni''' es un [[compausat quimic]] de formula CfF_{<small>3</small>} que foguèt sintetizat dins lo quadre de recèrcas pertocant lei proprietats [[quimia|quimicas]] dau [[califòrni]]. Dins lei condicions normalas de temperatura e de pression, es un solid [[jaune]]-[[verd]] que tèn una estructura cristallina ortorombic <ref>'''[[anglés|(en)]]''' J. N. Stevenson e J. R. Peterson, « The trigonal and orthorhombic crystal structures of CfF3 and their temperature relationship », ''Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry'', vol. 35, n° 10, 1973, pp. 3481-3486.</ref>. Lo rèsta de sei proprietats es pas ben conegut e lo compausat a ges d'aplicacion. == Liames intèrnes == * [[Califòrni]]. == Bibliografia == * '''[[anglés|(en)]]''' Axel Haupt, ''Organic and Inorganic Fluorine Chemistry: Methods and Applications'', Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2021, p. 618. == Nòtas e referéncias == <references/> 4pzuwypsoqfpydvy35435msjkdf7upc 2476232 2476231 2025-06-25T21:00:59Z Nicolas Eynaud 6858 2476232 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''fluorur de califòrni''' es un [[compausat quimic]] [[quimia inorganica|inorganic]] de formula CfF_{<small>3</small>} que foguèt sintetizat dins lo quadre de recèrcas pertocant lei proprietats [[quimia|quimicas]] dau [[califòrni]]. Dins lei condicions normalas de temperatura e de pression, es un solid [[jaune]]-[[verd]] que tèn una estructura cristallina ortorombic<ref>'''[[anglés|(en)]]''' J. N. Stevenson e J. R. Peterson, « The trigonal and orthorhombic crystal structures of CfF3 and their temperature relationship », ''Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry'', vol. 35, n° 10, 1973, pp. 3481-3486.</ref>. Lo rèsta de sei proprietats es pas ben conegut e lo compausat a ges d'aplicacion. == Liames intèrnes == * [[Califòrni]]. == Bibliografia == * '''[[anglés|(en)]]''' Axel Haupt, ''Organic and Inorganic Fluorine Chemistry: Methods and Applications'', Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2021, p. 618. == Nòtas e referéncias == <references/> cj0jbatg0pqetp48r07u0x5ber1gcoc 2476233 2476232 2025-06-25T21:01:17Z Nicolas Eynaud 6858 2476233 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''fluorur de califòrni''' es un [[compausat quimic]] [[quimia inorganica|inorganic]] de formula CfF_{<small>3</small>} que foguèt sintetizat dins lo quadre de recèrcas pertocant lei proprietats [[quimia|quimicas]] dau [[califòrni]]. Dins lei condicions normalas de temperatura e de pression, es un solid [[jaune]]-[[verd]] que tèn una estructura cristallina ortorombic<ref>'''[[anglés|(en)]]''' J. N. Stevenson e J. R. Peterson, « The trigonal and orthorhombic crystal structures of CfF3 and their temperature relationship », ''Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry'', vol. 35, n° 10, 1973, pp. 3481-3486.</ref>. Lo rèsta de sei proprietats es pas ben conegut e lo compausat a ges d'aplicacion. == Liames intèrnes == * [[Califòrni]]. == Bibliografia == * '''[[anglés|(en)]]''' Axel Haupt, ''Organic and Inorganic Fluorine Chemistry: Methods and Applications'', Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2021, p. 618. == Nòtas e referéncias == <references/> {{DEFAULTSORT:Califòrni, Fluorur de}} l1bqrfvhl1m4msve99xovlaidcnraqz 2476234 2476233 2025-06-25T21:01:31Z Nicolas Eynaud 6858 2476234 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Lo '''fluorur de califòrni''' es un [[compausat quimic]] [[quimia inorganica|inorganic]] de formula CfF_{<small>3</small>} que foguèt sintetizat dins lo quadre de recèrcas pertocant lei proprietats [[quimia|quimicas]] dau [[califòrni]]. Dins lei [[condicions normalas de temperatura e de pression]], es un solid [[jaune]]-[[verd]] que tèn una estructura cristallina ortorombic<ref>'''[[anglés|(en)]]''' J. N. Stevenson e J. R. Peterson, « The trigonal and orthorhombic crystal structures of CfF3 and their temperature relationship », ''Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry'', vol. 35, n° 10, 1973, pp. 3481-3486.</ref>. Lo rèsta de sei proprietats es pas ben conegut e lo compausat a ges d'aplicacion. == Liames intèrnes == * [[Califòrni]]. == Bibliografia == * '''[[anglés|(en)]]''' Axel Haupt, ''Organic and Inorganic Fluorine Chemistry: Methods and Applications'', Walter de Gruyter GmbH & Co KG, 2021, p. 618. == Nòtas e referéncias == <references/> {{DEFAULTSORT:Califòrni, Fluorur de}} cnm3w89uollr72o5h235lec8maixfyt 0 199477 2476268 2025-06-26T07:13:23Z Raymond Trencavel 26125 Creacion de la pagina amb « '''Emmanuelle Mottaz''', dicha '''Emmanuelle''', nascuda lo 19 de julhet de 1963 e mòrta lo 16 de març de 2023 a [[París]] ([[França]]), èra una cantaira [[francés|francesa]], activa coma tala entre 1986 e 1994. Es venguda populara en seguida de dos gròsses tubes, ''Premier baiser'' a la fin de 1986, e ''Rien que toi pour m'endormir'' en 1987. ==Cançons mai conegudas en Occitània== * ''Premier baiser'' (1986) * ''Rien que toi pour m'endormir'' (1989... » 2476268 wikitext text/x-wiki '''Emmanuelle Mottaz''', dicha '''Emmanuelle''', nascuda lo 19 de julhet de 1963 e mòrta lo 16 de març de 2023 a [[París]] ([[França]]), èra una cantaira [[francés|francesa]], activa coma tala entre 1986 e 1994. Es venguda populara en seguida de dos gròsses tubes, ''Premier baiser'' a la fin de 1986, e ''Rien que toi pour m'endormir'' en 1987. ==Cançons mai conegudas en Occitània== * ''Premier baiser'' (1986) * ''Rien que toi pour m'endormir'' (1989) * ''Tu seras à mes pieds'' (1989) rnj9mxhi7e5ylw84hrikugmysb7w23v 2476269 2476268 2025-06-26T07:29:05Z Raymond Trencavel 26125 2476269 wikitext text/x-wiki '''Emmanuelle Mottaz''', dicha '''Emmanuelle''', nascuda lo 19 de julhet de 1963 e mòrta lo 16 de març de 2023 a [[París]] ([[França]]), èra una cantaira [[francés|francesa]], activa coma tala entre 1986 e 1994. Es venguda populara en seguida de dos gròsses tubes, ''Premier baiser'' a la fin de 1986, e ''Rien que toi pour m'endormir'' en 1987. ==Cançons mai conegudas en Occitània== * ''Premier baiser'' (1986) * ''Rien que toi pour m'endormir'' (1989) * ''Tu seras à mes pieds'' (1989) {{DATAS|1963|2023}} [[Categoria:Cantaira francesa]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980]] m0ynqi0tm5rvkjr4yki9wal6cike4yt 2476270 2476269 2025-06-26T07:29:20Z Raymond Trencavel 26125 /* Cançons mai conegudas en Occitània */ 2476270 wikitext text/x-wiki '''Emmanuelle Mottaz''', dicha '''Emmanuelle''', nascuda lo 19 de julhet de 1963 e mòrta lo 16 de març de 2023 a [[París]] ([[França]]), èra una cantaira [[francés|francesa]], activa coma tala entre 1986 e 1994. Es venguda populara en seguida de dos gròsses tubes, ''Premier baiser'' a la fin de 1986, e ''Rien que toi pour m'endormir'' en 1987. ==Cançons mai conegudas en Occitània== * ''Premier baiser'' (1986) * ''Rien que toi pour m'endormir'' (1989) * ''Tu seras à mes pieds'' (1989) {{datas|1963|2023}} [[Categoria:Cantaira francesa]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980]] kf9oikgint0yv7y5kj3irjqua2xouzv 2476275 2476270 2025-06-26T08:30:35Z Raymond Trencavel 26125 2476275 wikitext text/x-wiki '''Emmanuelle Mottaz''', dicha '''Emmanuelle''', nascuda lo 19 de julhet de 1963 e mòrta lo 16 de març de 2023 a [[París]] ([[França]]), èra una cantaira [[francés|francesa]], activa coma tala entre 1986 e 1994. Es venguda populara en seguida de dos gròsses tubes, ''Premier baiser'' a la fin de 1986, e ''Rien que toi pour m'endormir'' en 1987. ==Cançons mai conegudas en Occitània== * ''Premier baiser'' (1986) * ''Rien que toi pour m'endormir'' (1987) * ''Tu seras à mes pieds'' (1989) {{datas|1963|2023}} [[Categoria:Cantaira francesa]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980]] 7pquwhgb08lr8x8qfy7fdi7jzxkhnqw 2476276 2476275 2025-06-26T08:36:25Z Raymond Trencavel 26125 2476276 wikitext text/x-wiki '''Emmanuelle Mottaz''', dicha '''Emmanuelle''', nascuda lo 19 de julhet de 1963 e mòrta lo 16 de març de 2023 a [[París]] ([[França]]), èra una cantaira [[francés|francesa]], activa coma tala entre 1986 e 1994. Es venguda populara en seguida de dos gròsses tubes, ''Premier baiser'' a la fin de 1986, e ''Rien que toi pour m'endormir'' en 1987. ==Discografia== * 1986 : ''Premier baiser'' * 1987 : ''Emmanuelle'' * 1989 : ''Tu seras à mes pieds (Poor rotten baby)'' * 1992 : ''Aquarelle et jeunes filles'' ==Cançons mai conegudas en Occitània== * ''Premier baiser'' (1986) * ''Rien que toi pour m'endormir'' (1987) * ''Tu seras à mes pieds'' (1989) {{datas|1963|2023}} [[Categoria:Cantaira francesa]] [[Categoria:Cantaira e cantaire dels ans 1980]] npt4r16qwuvkuqd1qwdu8v7rol72q1b 0 199478 2476271 2025-06-26T07:45:02Z Raymond Trencavel 26125 Creacion de la pagina amb « '''Kazino''' foguèt un duò [[synthpop]] [[Anglés|anglofòn]] [[França|Francés]] e [[Belgica|Bèlga]] compausat de '''Nick e PH''', revelat en 1985 per lor version de ''Around my dream'', una adaptacion del tube [[Italo disco|italo disco]] de [[Silver Pozzoli]], que lor represa foguèt plan mai populara en [[França]] e en [[Belgica]] que la version originala del dich [[Silver Pozzoli]]. [[Categoria:Italo disco]] » 2476271 wikitext text/x-wiki '''Kazino''' foguèt un duò [[synthpop]] [[Anglés|anglofòn]] [[França|Francés]] e [[Belgica|Bèlga]] compausat de '''Nick e PH''', revelat en 1985 per lor version de ''Around my dream'', una adaptacion del tube [[Italo disco|italo disco]] de [[Silver Pozzoli]], que lor represa foguèt plan mai populara en [[França]] e en [[Belgica]] que la version originala del dich [[Silver Pozzoli]]. [[Categoria:Italo disco]] flxr4pad6gaz5sa9xyo1v4nrs06ck1a 2476272 2476271 2025-06-26T07:47:35Z Raymond Trencavel 26125 2476272 wikitext text/x-wiki '''Kazino''' foguèt un duò [[synthpop]] [[Anglés|anglofòn]] [[França|Francés]] e [[Belgica|Bèlga]] compausat de '''Nick e PH''', revelat en 1985 per lor version de ''Around my dream'', una adaptacion del tube [[Italo disco|italo disco]] de [[Silver Pozzoli]], que lor represa foguèt plan mai populara en [[França]] e en [[Belgica]] que la version originala del dich [[Silver Pozzoli]].<ref>Kazino est un duo européen des années 1980 formé par Nick et PH, deux artistes Franco-belges qui ont préféré garder l'anonymat dans leur carrière musicale. https://www.nostalgie.fr/artistes/kazino/biographie</ref> ==Referéncias== [[Categoria:Grop de musica dels ans 1980]] [[Categoria:Grop de musica bèlga]] [[Categoria:Grop de musica francés]] [[Categoria:New wave]] [[Categoria:Italo disco]] jguqz7kvkwnr7oy7r7rdoz2sptoseyv 2476273 2476272 2025-06-26T07:47:57Z Raymond Trencavel 26125 2476273 wikitext text/x-wiki '''Kazino''' èra un duò [[synthpop]] [[Anglés|anglofòn]] [[França|Francés]] e [[Belgica|Bèlga]] compausat de '''Nick e PH''', revelat en 1985 per lor version de ''Around my dream'', una adaptacion del tube [[Italo disco|italo disco]] de [[Silver Pozzoli]], que lor represa foguèt plan mai populara en [[França]] e en [[Belgica]] que la version originala del dich [[Silver Pozzoli]].<ref>Kazino est un duo européen des années 1980 formé par Nick et PH, deux artistes Franco-belges qui ont préféré garder l'anonymat dans leur carrière musicale. https://www.nostalgie.fr/artistes/kazino/biographie</ref> ==Referéncias== [[Categoria:Grop de musica dels ans 1980]] [[Categoria:Grop de musica bèlga]] [[Categoria:Grop de musica francés]] [[Categoria:New wave]] [[Categoria:Italo disco]] c9doidoif8r3bp05symlr65x3o4lxum 0 199479 2476281 2025-06-26T11:10:09Z 193.55.175.19 Creacion de la pagina amb « '''Florant Mercadier''', nascut lo 16 de mai 1981 a [[La Sala]] dins [[Departament d'Avairon|Avairon]], es un contaire, musician, cantaire, comedian, cronicaire, animator, escrivan e professor [[occitan]]. Es un actor de la scèna culturala occitana, construtz dempuèi son enfància d’òbras a la crosada de la tradicion orala, de la musica e de l’engatgament lingüistic. Es tanben connegut jol pseudonime Sarg, dins lo mitan gotic ont fa fòrça representa... » 2476281 wikitext text/x-wiki '''Florant Mercadier''', nascut lo 16 de mai 1981 a [[La Sala]] dins [[Departament d'Avairon|Avairon]], es un contaire, musician, cantaire, comedian, cronicaire, animator, escrivan e professor [[occitan]]. Es un actor de la scèna culturala occitana, construtz dempuèi son enfància d’òbras a la crosada de la tradicion orala, de la musica e de l’engatgament lingüistic. Es tanben connegut jol pseudonime Sarg, dins lo mitan gotic ont fa fòrça representacions. Perfièchament bilingüe, Mercadier practica un [[occitan]] ric e plural. Son [[occitan]] natural es lo de [[Roergue]], qu’utiliza dins sas creacions personalas o dins la familha, mas parla tanben amb fòrça aise l’[[occitan]] [[lengadocian]] normatiu, qu’emplega dins sas intervencions publicas e dins l’ensenhament. Mercés a sa maire, pòt tanben passar al [[gascon]] [[bearnés]], e adapta alara sa lenga a sos interlocutors coma a sos contèxtes professionals. Actualament tolosan, Mercadier se ganha la vida per mitat mercés a sa vida artistica e per l’autra mitat coma professor d’[[occitan]] al [https://saint-sernin.mon-ent-occitanie.fr/ licèu Sant Sarnin]. A tanben dubèrt lo primièr ensenhament d’especialitat (EDS) Occitan. Mercadier es engatjat dins la causa occitana mas es tanben un grand participant a la vida associativa.   == Biografia == [[Florant Mercadier]] nasquèt lo 16 de mai de 1981 a La Sala, dins [[Avairon]], dins una familha d’ensenhaires engatjats dins lo militantisme [[occitan]]. Foguèt fòrça lèu immergit dins la cultura orala occitana del conte, que ne descobrís l’art de contar dins lo quadre de las velhadas ruralas de son enfància, de seradas festivas organizadas en fin de trabalhs agricòlas, ont s’improvisa sovent sus de taulas botadas per formar una scèna : cants, danças, devinalhas e racontes. Tre l’atge de tres o quatre ans, i prend part, desvolopant un aise natural per l’oralitat e son futur mestièr de contaire. Es alara qu’un jorn, una jornalista de [[Ràdio Albigés]] esvelha en el l’enveja de contunhar çò que fasiá quora la jornalista qualifiquèt Mercadier de «one man velhada show», formula que reivindica encara uèi coma la melhora definicion de son mestièr e qu’inscriu de bon grat en omenatge a la jornalista. Se soven d’un episòdi marcant a l’atge de uèit ans, quora un apèl telefonic a son paire evòca pel primièr còp l’idèa d’èsser remunerat per contar. Aquel sovenir prefigura una vocacion confirmada qualques annadas pus tard, quora una contaira de la bibliotèca municipala èra absenta al moment d’un rodatge per [[France 3]], e es Mercadier que contèt lo conte entièrament en occitan fàcia a las camèras per remplaçar la contaira. Una prestacion que serà la vertadièra debuta de sa carrièra. Per perfeccionar sa pratica de la scèna, intègra per la seguida lo [https://conservatoire.toulouse.fr/theatre/ conservatòri de teatre] de [[Tolosa]]. S’i forma per noirir son jòc e son interpretacion teatrala, en ligam dirècte amb son art de contaire. Son apròchi de la musica e del raconte demòra prigondament ligat a la tradicion occitana, quitament se garda una certa distància critica dels quadres institucionals de l’ensenhament, que jutja de còps coma constrenhent a la creativitat. Entamena tanben una carrièra dins l’ensenhament segondari. Aprèp una tentativa initiala per venir jornalista professional, efectua a l’atge de 19 ans un remplaçament dins un establiment escolar, experiéncia decisiva que l’incita a s’orientar cap a l’ensenhament. Obten lo [[:fr:Certificat_d'aptitude_au_professorat_de_l'enseignement_du_second_degré|CAPES]] en 2002 e ven professor d’occitan. En mai de sas activitats professionalas, Mercadier s’investís dins una vida associativa màger, especialament dins l’associacion de l’[https://www.unadfi.org/ UNADFI] (Union nacionala de las assocacions de defensa de las familhas e de l’individú), ont consacra una granda partida de son temps liure. Foguèt egalament benevòl dotze ans al festenal de l'[[Estivada de Rodés]], un eveniment màger de la cultura contemporanèa, que considèra coma un periòde important de sa vida. == Vida professionala == La vida professionala de Mercadier es marcada per son implicacion coma professor mas subretot per sa vida artistica coma contaire, musician, cronicaire e comedian a l’encòp. Comencèt amb d’espectacles formals dempuèi 1999 ont es quasiment a cada còp el meteis autor, meteire en scèna e interprèt de sas òbras. Es acompanhat dempuèi 2007 per l’agéncia [https://www.sirventes.com/ Sirventés]. Prepausa tanben de visitas istoricas coma al castèl de [[Castèl de Montsegur|Montsegur]] ont conta l’istòria sens cap de ressorsa a l’imaginacion, ne fasent una vulgarizacion istorica. Pel costat musical, comença sa carrièra amb [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] dins lo grop Los d’Enlòc. Es tanben convidat sus l’album ''Duel de tchatche'' dels [[Fabulous Trobadors]] en 2003, e contribuís al cantadís dins ''Danse avec ta grand-mère'' del grop Les [[Bombes 2 bal]] en 2004. Collabòra regularament amb lo duo [[Brotto-Lopez]] per l’escritura dels tèxtes e de las musicas. Son implicacion musicala se manifèsta tanben dins lo metal occitan : es paraulièr del grop de fòlc metal Antaoma, per los quals escriguèt l’essencial dels tèxtes. Faguèt tanben partida del grop Stille.Volk de 2009 a 2019, participant a d’albums coma ''Pèira Nègra'' e ''Milharis''. Amb l’un dels ancians membres de Stille Volk, Samuel Meric, fonda lo grop Gofannon. Foguèt tanben membre de mantuns grops non exclusivament occitans coma Lysart de 2004 a 2009, Black Hills de 2009 a 2012 e [[Eydolon]], son projècte personal en [[occitan]], actiu dempuèi 2005, ont faguèt ''Mai de mila ans'' en 2007, ''L’insulta'' en 2009, ''Non-lei'' en 2012 e ''Lo libre de l’escur'' en 2018. Compausa egalament de musicas per de companhiás de mariòtas, coma Chat perché, e s’illustra dins la cronica e l’animacion, domenis ont bota sa votz e sa cultura al servici de la vulgarizacion e del partatge. == Publicacion == En 2024, Florant Mercadier publica ''Quatre vidas, una mòrt'', un recuèlh de novèlas bilingüe en [[occitan]] [[lengadocian]] e en francés en autotraduccion, editat per Edita-me. L’òbra nais pendent lo periòde del confinament sus la demanda de son editritz, a partir d’anecdòtas e d’istòrias vertadièras reculhidas quora foguèt en viradas. Mercadier cèrca alara a fixar per l’escrich aquestes racontes orals del quotidian, per que se pèrdan pas o que vengan pas, segon sos pròpris mots, de simples «i a un còp èra». Pensat a l’origina coma un recuèlh de contes, lo projècte evoluís cap a un format de novèlas, çò que considèra retrospectivament coma un escart per rapòrt a son intencion primièra. Assumís una frustracion cap al resultat, e mai lo libre siá plan aculhit pel public e plan vendut. Participa egalament al projècte collectiu ''L’Òbra vida'', òbra que fa un omenatge a [[Robèrt Martí]], figura marcanta de la cultura occitana. Dins lo recuèlh a mantunas voses, Mercadier pren un apròchi mai literari e analitic que non pas personal o emocional, balhant un testimoniatge singular demest las contribucions. == Òbras principalas e collaboracions == === Espectacles de contes : === - Contes de l’ors (1999) - Tèrras del ponent (2001) – avec [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] - Contes enluernats (2005) - Contes del país d’enlòc (2006) - Contes del placard (2007) - Contes entre doas aigas (2010) - Contes òrres e mai atrocitats (2011) - L’Occitania pels nuls (2016) - De çò mèu a çò mèu (2021) === Publicacions : === - ''Quatre vidas, una mòrt'' (2024) – recueil de nouvelles, Édita-me - Contribution à ''L’Òbra vida'' en omatge a [[Robèrt Martí]] === Musica : === ==== Amb [[Eydolon]] : ==== - Mai de mil ans (2007) – album - L’Insulta (2009) – EP - Non-lei (2012) – EP - Lo libre de l’escur (2018) – album ==== Amb Stille Volk : ==== - Peira nègra (2014) – album - Milharis (2019) – album ==== Amb Gofannon : ==== - Prosodie (2016) – album - Lo vilatge (2017) – single - Craft (2019) – album === Autras participacions e collaboracions musicalas : === - Los d'Enlòc – amb [[:fr:Guillaume_Lopez|Guillaume Lopez]] (debuta de carrièra) - ''Duel de tchatche'' – invitat dels [[Fabulous Trobadors]] (2003) - ''Danse avec ta grand-mère'' – invitat pel cantadís (Les [[Bombes 2 bal|Bombes 2 Bal]], 2004) - Autor de las paraulas per lo [[Brotto-Lopez|Duo Brotto-Lopez]] - Autor principal dels textes per lo grop de fòlc metal Antaoma (''Malamòrt'') - Membre de Lysart de 2004 a 2009 - Membre de Black Hills de 2009 a 2012 ==== Autras creacions : ==== Composicions musicalas per de companhiás de mariòtas, notadament Chat perché. b2v4sgaefebxoa084n24b5qszdum5jt 0 199480 2476285 2025-06-26T11:43:44Z Jiròni B. 12090 Creacion de l'article 2476285 wikitext text/x-wiki {{Infobox Lenga | nom = Cimbre / Zimbrisch / Zimbar | nom natiu = ''zimbrisch'' | país = [[Italia]] | region = | locutors = 2200 | tipologia = | colorfamilha = mediumseagreen | familha = {{Ierarchia|bavarés|cimbre}} | lengaoficiala = | oficiala = | academia = | iso1 = | iso2 = | iso3 = cim | iso5 = | ietf = cim | tipe = | etenguda = | échantillon = | glottolog = cimb1238 }} [[Fichièr:Zimbern.png|thumb|Zòna ente lu cimbre era parlat istoricament (en rosseu) e ente se parla actualament (en irange).]] Lu '''cimbre''' (autonime : ''zimbar'', ''cimbro'' en [[italian]]) es un [[alemand|dialecte alemand]] parlat per los Cimbres, 'na etnia 'bitant lu Nòrd de l'[[Itàlia]] dins las montanhas deu [[Friol-Venècia Júlia]], deu [[Trentin-Aut Adige]] e de la [[Venècia]]. == Classificacion == Lu cimbre ven deu dialecte mieg naut-alemand [[bavarés]], un [[dialecte]] de l'[[alemand]], mas es isolat dempuèi mai d'un sègle de l’autre dialecte bavarés parlat dins lu Nòrd de l'Italia, lu [[mochene]], o de l’alemand tirolian e deu carintian parlat a [[Sappada]], [[Sauris]] e [[Timau]]. == Liams externes == * [https://istitutocimbro.company.site/. Institut culturau cimbre de Luzerna] * https://www.zimbrisch.de/boolkhent.html (paja d'acuelh) * [https://www.youtube.com/watch?v=58qFVv1LL-M emission televizuala en cimbre, per auvir la linga] djn5zotxsu2orzltdk3re5jka6dzqpa 2476286 2476285 2025-06-26T11:56:07Z Jiròni B. 12090 /* Classificacion */Modif nom e liam deu dialecte ''moquene'' (etimologia ''ch'' germanic) 2476286 wikitext text/x-wiki {{Infobox Lenga | nom = Cimbre / Zimbrisch / Zimbar | nom natiu = ''zimbrisch'' | país = [[Italia]] | region = | locutors = 2200 | tipologia = | colorfamilha = mediumseagreen | familha = {{Ierarchia|bavarés|cimbre}} | lengaoficiala = | oficiala = | academia = | iso1 = | iso2 = | iso3 = cim | iso5 = | ietf = cim | tipe = | etenguda = | échantillon = | glottolog = cimb1238 }} [[Fichièr:Zimbern.png|thumb|Zòna ente lu cimbre era parlat istoricament (en rosseu) e ente se parla actualament (en irange).]] Lu '''cimbre''' (autonime : ''zimbar'', ''cimbro'' en [[italian]]) es un [[alemand|dialecte alemand]] parlat per los Cimbres, 'na etnia 'bitant lu Nòrd de l'[[Itàlia]] dins las montanhas deu [[Friol-Venècia Júlia]], deu [[Trentin-Aut Adige]] e de la [[Venècia]]. == Classificacion == Lu cimbre ven deu dialecte mieg naut-alemand [[bavarés]], un [[dialecte]] de l'[[alemand]], mas es isolat dempuèi mai d'un sègle de l’autre dialecte bavarés parlat dins lu Nòrd de l'Italia, lu [[Moquene (Lenga)|moquene]], o de l’alemand tirolian e deu carintian parlat a [[Sappada]], [[Sauris]] e [[Timau]]. == Liams externes == * [https://istitutocimbro.company.site/. Institut culturau cimbre de Luzerna] * https://www.zimbrisch.de/boolkhent.html (paja d'acuelh) * [https://www.youtube.com/watch?v=58qFVv1LL-M emission televizuala en cimbre, per auvir la linga] rvyd338geecitzlnrnt4phinkgfv84a