Wikipèdia ocwiki https://oc.wikipedia.org/wiki/Acu%C3%A8lh MediaWiki 1.45.0-wmf.8 first-letter Mèdia Especial Discutir Utilizaire Discussion Utilizaire Wikipèdia Discussion Wikipèdia Fichièr Discussion Fichièr MediaWiki Discussion MediaWiki Modèl Discussion Modèl Ajuda Discussion Ajuda Categoria Discussion Categoria Portal Discussion Portal Projècte Discussion Projècte TimedText TimedText talk Mòdul Mòdul Discussió Event Event talk 0 433 2476564 2463671 2025-07-02T23:02:22Z Mistico Dois 45295 2476564 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} {{Febrièr}} == Eveniments == == Naissenças == * [[1878]] - [[André Citroën]], pionièr francés de l'automobila (m. [[1935]]) * [[1906]] - [[John Carradine]], actor american (m. [[1988]]) * [[1914]] – [[William S. Burroughs]], escrivan american (m. [[1997]]) * [[1914]] - [[Alan Lloyd Hodgkin]], fisiologista britanic, Prèmi Nobel (m. [[1998]]) * [[1915]] - [[Robert Hofstadter]], fisician american, Prèmi Nobel (m. [[1990]]) * [[1919]] - [[Andreas Papandreou]], òme politic grèc (m. [[1996]]) * [[1933]] - [[Jörn Donner]], director de cinèma e escrivan finés * [[1982]] - [[Jennifer Suhr]], atlèta americana especialista del saut amb pèrga * [[1985]] - [[Cristiano Ronaldo]], fotbolaire portugués == Decèsses == * [[1578]] - [[Giovanni Battista Moroni]], pintor italian * [[1999]] - [[Wassily Leontief]], economista rus, [[Prèmi Nobel d'Economia]] (n. [[1906]]) ---- Vejatz tanben: * [[4 de febrièr]] | [[6 de febrièr]] * [[genièr]] | [[febrièr]] | [[març]] | [[abril]] | [[mai]] | [[junh]] | [[julhet]] | [[agost]] | [[setembre]] | [[octobre]] | [[novembre]] | [[decembre]] * [[Calendièr d'eveniments]] (los 366 jorns de l'an). [[Categoria:Jorns]] cz1dl8xnq9es5uwuul561l6n09ewb6g 2476565 2476564 2025-07-02T23:02:42Z Mistico Dois 45295 2476565 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} {{Febrièr}} == Eveniments == == Naissenças == * [[1878]] - [[André Citroën]], pionièr francés de l'automobila (m. [[1935]]) * [[1906]] - [[John Carradine]], actor american (m. [[1988]]) * [[1914]] – [[William S. Burroughs]], escrivan american (m. [[1997]]) * [[1914]] - [[Alan Lloyd Hodgkin]], fisiologista britanic, Prèmi Nobel (m. [[1998]]) * [[1915]] - [[Robert Hofstadter]], fisician american, Prèmi Nobel (m. [[1990]]) * [[1919]] - [[Andreas Papandreou]], òme politic grèc (m. [[1996]]) * [[1933]] - [[Jörn Donner]], director de cinèma e escrivan finés * [[1982]] - [[Jennifer Suhr]], atlèta americana especialista del saut amb pèrga * [[1985]] - [[Cristiano Ronaldo]], fotbolaire portugués == Decèsses == * [[1578]] - [[Giovanni Battista Moroni]], pintor italian (n. c. [[1525]]) * [[1999]] - [[Wassily Leontief]], economista rus, [[Prèmi Nobel d'Economia]] (n. [[1906]]) ---- Vejatz tanben: * [[4 de febrièr]] | [[6 de febrièr]] * [[genièr]] | [[febrièr]] | [[març]] | [[abril]] | [[mai]] | [[junh]] | [[julhet]] | [[agost]] | [[setembre]] | [[octobre]] | [[novembre]] | [[decembre]] * [[Calendièr d'eveniments]] (los 366 jorns de l'an). [[Categoria:Jorns]] c8w55be6v85ips8na8y2gsdl1hdfd25 0 3224 2476557 2433412 2025-07-02T14:17:26Z 2A02:8440:4503:4A83:C04:9477:488C:C4C2 2476557 wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Nontronh | nom2 = ''Nontron'' | lògo = cap | imatge = Ville de Nontron.jpeg | descripcion = Vista generala de Nontronh. | escut = Blason ville fr Nontron (Dordogne).svg | ist = {{Lemosin}} | parçan = [[Perigòrd Verd]] [[Nontronés]] | region = [[Novela Aquitània]] | departament = {{Dordonha}} (sosprefectura) | arrondiment = [[Arrondiment de Nontronh|Nontronh]] ([[chapluòc]]) | canton = canton dau Perigòrd Verd Nontronés, bureu centralizator ([[chapluòc]] dau [[Canton de Nontronh]] davant 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas dau Perigòrd Nontronés|CC dau Perigòrd Nontronés]] | insee = 24311 | cp = 24300 | cònsol = Nadine Herman-Bancaud | mandat = [[2020]]-[[2026]] | longitud = 0.661944444444 | latitud = 45.5294444444 | alt mej = 200 | alt mini = 152 | alt maxi = 308 | ectaras = 2467 | km² = 24.67 | gentilici = Nontronh<ref>http://occitan.blogs.sudouest.fr/index-23.html</ref>, Nontronés<ref>http://occitan.blogs.sudouest.fr/index-26.html</ref> | Escais = Soflets |}} [[Imatge:Nontron_church.JPG|thumb|left|180px|La gleisa de Nòstra Dama]] '''Nontronh''' {{IPA|[nuⁿ’tru^m]}} (''Nontron'' en [[francés]]) es una [[comuna francesa|vila]] d'[[Occitània]], que se tròba en [[Perigòrd]], [[departaments francés|departament]] de [[Dordonha (departament)|Dordonha]] e [[regions francesas|region]] de [[Novela Aquitània]], <small>ancianament d'[[Aquitània (region)|Aquitània]]</small>. == Geografia == [[Chapluòc]] de l'arrondiment mai au nòrd de [[Dordonha (departament)|Dordonha]], Nontronh se tròba au mitan dau [[Perigòrd]] verd, dins la valada de [[Bandiat]]. La vila es bastida sus lo granit, quitament se lo [[calcari]] comença quauques quilometres au sud. Au còr dau ''país de l'aubre e de l'aiga'', dins lo [[Parc Naturau Regionau de Perigòrd-Lemosin]], se situa a distància quasi egala de [[Perigüers]], [[Lemòtges]] e [[Engolesme]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 24311.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== [[Imatge:Nontron panneau oc.jpg|300px|center|thumb|Paneu de Nontronh.]] La prononciacion es {{IPA|[nuⁿ’tru^m]}}<ref name = dord>https://web.archive.org/web/20160810220833/http://communes-oc.cg24.fr/cantons/nontron/NONTRON.htm</ref>. Las fòrmas ancianas son ''Castrum Netronense'' en 785, ''Nontronium'', ''Nantronum'' e ''Nancronum'' au segle VIII, ''Centena Nontronensis'' en 921, ''Villa Nuntrum'' en 1199, ''Castellania de Nontronio'' en 1365. La premièra atestacion se deu legir probablament ''*Nentronense''. La centena era una subdivision dau ''pagus''<ref name = tanho>Chantal Tanet et Tristan Hordé, ''Dictionnaire des Noms de Lieux du Périgord'', ed. Fanlac, segonda edicion, 2000, p. 251</ref>. ''Nontrom'' o ''Nontron'' vendriá d'un nom gallic d'òme, ''*Nantirius'' (inatestat, inferit de ''Nantius''), emb lo sufixe ''-onem'' ([[Albèrt Dauzat|Dauzat]])<ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 500</ref>, ''*Nantironius'', sens sufixe, o ''*Nantirius'' + ''-onem'' (Chantal Tanet e Tristan Hordé)<ref name = tanho/>, ''*Nantironius'' (site de las comunas de Dordonha)<ref name = dord/>, ''*Nantiros'', donc un etime ''*Nantironon'' ([[Xavier Delamarre|Delamarre]])<ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 203, 303 e 360</ref>. Joan Ros preconiza la grafia '''Nontronh''', pr'amor de la conservacion de la -n- finala (qu'es pas possibla dab un sufixe -onem), e de l'atestacion Nontronium au sègle VIII, jutjada pro anciana per èster pas una latinizacion.<ref>DICTIONNAIRE TOPONYMIQUE DES COMMUNES DE DORDOGNE / JEAN ROUX, Novelum-I.E.O. [Institut d'estudis occitans] Perigord - 2020</ref> == Istòria == == Administracion == {{ElegitDebuta|insee=24311 |Títol= Lista daus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= julhet de [[2020]] |Fin= [[2026]] |Identitat=Nadine Herman-Bancaud |Partit= sens |Qualitat= retirada de la foncion publica territoriala}} {{Elegit |Debuta= [[2014]] |Fin= 2020 |Identitat=Pascal Bourdeau |Partit=[[PS]] |Qualitat= engenhaire territoriau, conselhier generau (2011-2015)}} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2014 |Identitat=Pierre Giry |Partit=[[UMP]] |Qualitat= retirat d'asseguraire}} {{Elegit |Debuta= març de [[1977]] |Fin= 1995 |Identitat=René Join |Partit=[[PS]]|Qualitat= retirat d'ensenhaire, suplent dau deputat Alain Bonnet (1978-1986 e 1988-1993)}} {{Elegit |Debuta= mai de [[1953]] |Fin= 1977 |Identitat=Henri Laforest |Partit=radicau |Qualitat= secretari d'Estat, conselhier generau dau [[canton de Maruelh]] (1937-1940) puei dau canton de Nontronh (1954-1979)}} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1953 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee=24311 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=3609 |1846= |1851= |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=3427 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=3508 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962=3593 |1968= |1975= |1982= |1990= |1999=3500 |2004= |2005= |2006=3465 |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles= 1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats ligadas emb la comuna== ==Veire tanben== * [[Comunas de Dordonha]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Perigòrd}} {{Comunas de Dordonha}} [[Categoria:Comuna de Dordonha]] [[Categoria:Comuna de Perigòrd]] [[Categoria:Comuna de Nontronés]] 3mqjpsdytoxgy0rvenrpdrrzms9q5r8 0 5473 2476562 2455374 2025-07-02T20:46:01Z Raymond Trencavel 26125 /* Cants e polifonias */ 2476562 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox Geografia politica |cap_titol1=President |lenga=[[Francés]] |gentilici=còrs -a (normatiu)<ref name="CLO">{{Ligam web |url=https://clo-occitan.com/wp-content/uploads/2021/08/CLO-preconizacions-2007.pdf |títol=Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana |pagina=122, 124 |consulta=31 de decembre de 2023 |lenga=oc}}</ref><br>còrse -a<ref>{{obratge |nom=Toscano |cognòm=Reinat |títol=Diccionari de Lenga d'Òc d'après lo parlar niçard |editor=Auba Novèla |url=http://toscanoreinat.chez-alice.fr/DICO_AK.pdf }}</ref> }} '''Corsega'''{{Refn|Lo [[Conselh de la Lenga Occitana]] preconiza la fòrma classica ''Corsega'' (var. ''Còrsega'' en [[niçard]] e [[cisalpenc]]),<ref name="CLO"/> puslèu que lo gallicisme ''Còrsa'' (en [[grafia mistralenca]]: ''Corso'').<ref>{{Ligam web |nom=Frederic |cognòm=Mistral |url=https://tdf.locongres.org/files/assets/common/page-substrates/page0593.jpg |títol=Corso {{!}} Tresau del Felibritge}} </ref>|group=nt}} (en [[Còrs (lenga)|còrs]]: ''Corsica''; en [[francés]]: ''Corse'') es una [[illa]] de la [[Mediterranèa]] Occidentala e del sud d'[[Euròpa]]. A passat temps un país, ara politicament ligada amb [[Gènoa]] puèi amb [[França]], se revoltèt durant lo [[sègle XVII]] e foguèt lo primièr estat a establir una [[constitucion]] (1755). Es administrada per [[França]] e n'es una [[Collectivitat territoriala unica|collectivitat territoriala unenca]] assimilada a una [[regions francesas|region]]. Lo capluòc es [[Aiacciu]]. Departament unenc dempuèi la creacion dels departaments en 1790, Corsega es devesida en dos en 1975 amb la creacion dels departaments de [[Nauta Corsega]] e de [[Corsega del Sud]]. La region Corsega foguèt creada en 1982 (coma collectivitat) e aquesiguèt en 1991, en seguida de las revendicacions localas, un estatut de collectivitat territoriala d'estatut particular e nomenada « collectivitat territoriala de Corsega ». Enfin dempuèi lo 1èr de genièr de [[2018]], en applicacion de la novèla organizacion territoriala francesa del 7 d'agost de 2015, Corsega es venguda una collectivitat d'estatut particuliar dins lo sens de l’article 72 de la Constitucion, de tipe [[collectivitat territoriala unica]], nomenada « collectivitat de Corsega », en luòc e plaça de la collectivitat territoriala de Corsega e dels departaments de Corsega del Sud e de Nauta Còrsega. Las circonscripcions administrativas departamentalas de Corsega del Sud e de Nauta Corsega, demòran incambiadas, amb las prefecturas respectivament a [[Ajaccio]] e [[Bastia]]. == Istòria == Corsega foguèt restacada durant près de quatre sègles de la [[Republica de Gènoa]] abans de [[Reiaume de Corsega|se declarar independenta]] lo [[30 de genièr]] de [[1735]]. En 1755 adoptèt la [[Constitucion corsa|primièra constitucion democratica]] de l'istòria modèrna en donant pel primièr còp lo dreit de vòt a las femnas. Lo 15 de mai de 1768, per lo [[Tractat de Versalhas (1768)|Tractat de Versalhas]], la [[Republica de Gènoa]] cediguèt Corsega a [[França]], contra son grat perque se considerava coma independenta. Foguèt conquistada militarament per lo [[Reialme de França]] a la [[batalha de Ponte-Novo]], lo [[9 de mai]] de [[1769]]. == Geografia == L'illa es situada en [[mar Mediterranèa]]. Alongada dins lo sens nòrd-sud, se troba alunhada de 160&nbsp;[[km]] de la còsta [[Provença|provençala]] ([[França]]), a 82&nbsp;km de la còsta [[toscana]] ([[Itàlia]]) e a sonque 12&nbsp;km al nòrd de [[Sardenha]], la granda illa sòrre. Es devesida en dos departaments: la [[Corsega del Sud]] e la [[Nauta Corsega]]. Apertenent a la [[Itàlia (region geografica)|region geografica italiana]], Corsega se situa amb [[Sardenha]] sus una microplaca continentala. Es durant l'[[Oligocèn|Oligo]]-[[Miocèn]] (al mitan del [[Cenozoïc]] entre aperaquí 22 a 25 milions d'anadas) que lo blòt corso-sard e la lanièra continentala s'escartan progressivament del blòt iberic, dobrissent darrièr lo [[Bacin algeroprovençal|bacin provençal]], la [[mar d'Alboran]], lo [[Bacin algroprovençal|bacin algerian]] e la [[mar Tirrèna]]<ref>[https://web.archive.org/web/20170905002859/http://www.earth-of-fire.com/article-le-cap-scandola-un-morceau-de-l-esterel-en-corse-101437964.html Cartes tirées de Durand, B., L. Jolivet, F. Horváth, and M. Séranne, The Mediterranean Basins : Tertiary extension within the Alpine Orogen, vol. Special Publication 156, The Geological Society, London, 1999].</ref>. La dinamica cessa amb lo blocatge de l'arc contre los domènis extèrnes, [[Apulia (placa tectonica)|apulian]] e [[Placa africana|african]]"<ref name="bionomie benthique">[http://paleopolis.rediris.es/benthos/MED/Geol-Med.html Géologie de la mer Méditerranée: origine des bassins], sur le site paleopolis.rediris.es.</ref>{{,}}<ref>[https://web.archive.org/web/20160303174743/http://pedagogie.ac-montpellier.fr/svt/litho/mediterranee/mediterranee.htm Ouverture de la Méditerranée occidentale], sur le site pedagogie.ac-montpellier.fr.</ref>. == Economia == {{Seccion vuèja o incompleta}} == Cultura == ==== Lenga ==== Vejatz article detalhat:''' [[Còrs (lenga)|còrs]]'''. ==== Cants e polifonias ==== * [[Antoine Ciosi]] * [[Barbara Furtuna]] * [[Canta U Populu Corsu]] * [[I Chjami Aghjalesi]] * [[A filetta (grop)|A Filetta]] * L'[[Arcusgi]] * [[Felì]] * [[Petru Guelfucci]] * [[La petite culotte]] * [[I Mantini]] * [[I Muvrini]] * [[Jean-Paul Poletti]] * [[Jean-Paul Poletti e lo Còr dels òmes de Sartèna]] * [[Regina et Bruno]] * [[Tino Rossi]] * [[Soledonna]] * [[Surghjenti]] * [[Zamballarana]] * [[Alte Voce]] * [[I Cantelli]] * [[I Voci di A Gravona]] ==== Escrivans de lenga còrsa ==== * Ugo Peretti * Paulu Matteu Della Foata * Anton Liunardu Massiani * Santu Casanova * Sebastianu Dalzeto * Anton' Francescu Filippini * Petru Rocca * Marco Angeli * Rinatu Coti * Ghjacumu Fusina * Ghjacumu Thiers * Ghjacumu Biancarelli * Marcu Biancarelli * Paulu Desanti * Ghjuvan Luigi Moracchini * Alain Di Meglio * Ghjuvan Maria Comiti == Nòtas == {{Referéncias|grop=nt}} == Referéncias == <references/> {{Clr}} {{Patrimòni Mondial de l'Unesco en França}} {{FranceReg}} {{RegFr}} {{Portal Corsega}} [[Categoria:Corsega|*]] fqtdn0xvvb44g9qpx4se7ny9hjxbc8u 0 60664 2476567 2476118 2025-07-03T03:14:07Z LNTG 58024 Anullacion de las modificacions [[Special:Diff/2476118|2476118]] de [[Special:Contributions/188.253.213.50|188.253.213.50]] ([[User talk:188.253.213.50|discussion]]) 2476567 wikitext text/x-wiki {{Cap d'estat o govèrn |carta=in | Nom= Vishwanath Pratap Singh | Imatge= Cap d'imatge en Commons | Títol_politic=Primièr ministre | Nacion= d'{{Índia}} | Periòde_govèrn1= entre lo [[2 de decembre]] de [[1989]] e lo [[10 de novembre]] de [[1990]] | Predecessor1= [[Rajiv Gandhi]] | Successor1= [[Chandra Shekhar Singh]] | Periòde_govèrn2= | Jorn_Naissença= [[25 de junh]] de [[1931]] | Luòc_Naissença= Allahabad, [[Índia Britanica]] | Jorn_Mòrt= [[27 de novembre]] de [[2008]] | Luòc_Mòrt= [[Nòva Delhi]], [[Índia]] | Maridat_amb= Rani Sita Kumari | Profession= òme politic | Partit= Janata Dal }} '''Vishwanath Pratap Singh''' (en [[hindi]]: विश्वनाथ प्रताप सिंह; [[Allahabad]], [[25 de junh]] de [[1931]] – [[Nòva Delhi]], [[27 de novembre]] de [[2008]]) foguèt un politician [[Índia|indian]]. Entre 1989 e 1990 foguèt [[primièr ministre]] d'[[Índia]]. {{Clr}} {{dinastia|carta=in |abans= [[Rajiv Gandhi]]|aprèp=[[Chandra Shekhar Singh]]|nom=[[Imatge:Emblem of India.svg|50px]] <br />[[Lista dels primièrs ministres d'Índia|Primièr ministre d'Índia]] <br /> [[2 de decembre]] de [[1989]] - [[10 de novembre]] de [[1990]]}} {{DEFAULTSORT:Singh, Vishwanath Pratap}} [[Categoria:Primièr ministre d'Índia]] [[Categoria:Naissença en 1931]] [[Categoria:Decès en 2008]] bks1jek7gheulpgd5fofv9zliwodw7m 0 71192 2476571 1497271 2025-07-03T07:02:01Z Juan Emilio Prades Bel 26387 2476571 wikitext text/x-wiki {{Infobox Montanha | nom=Collarada | imatge= | legenda= | altitud= 2 886 | ref altitud= | massís=[[Pirenèus]] | latitud=42.673889 | longitud=-0.5 | ref coord= | país={{Espanha}} | region=[[Aragon]] | ligam region=[[Comunautat autonòma d'Espanha|Autonomia]] | subdivision=[[Província d'Òsca|Òsca]] | ligam subdivision=[[Província d'Espanha|Província]] | primièra ascension=16 de julhet de 1876 per H.Russell e J.Labarthe | via= | edat= | ròcas= | tipe= | geolocalizacion=Pirenèus }} [[Fichièr:Macizo Collarada, pico Collarada de 2886 metros de altura (Villanúa, La Jacetania, Pirineo Aragonés).jpg|vinheta|Collarada]] Lo puèg de '''Collarada''' es un somal [[Pirenèus|pirenenc]] situal sus la comuna de [[Villanúa]], dins la província d'[[Província d'Òsca|Òsca]]. Culmina a {{unitat|2886|m}} d'altitud. [[Categoria:Pirenèus]] pmjozpwyuxqh12c0z6uo5stkq787np8 2476572 2476571 2025-07-03T07:03:35Z Juan Emilio Prades Bel 26387 Ai mes d'imatges 2476572 wikitext text/x-wiki {{Infobox Montanha | nom=Collarada | imatge= | legenda= | altitud= 2 886 | ref altitud= | massís=[[Pirenèus]] | latitud=42.673889 | longitud=-0.5 | ref coord= | país={{Espanha}} | region=[[Aragon]] | ligam region=[[Comunautat autonòma d'Espanha|Autonomia]] | subdivision=[[Província d'Òsca|Òsca]] | ligam subdivision=[[Província d'Espanha|Província]] | primièra ascension=16 de julhet de 1876 per H.Russell e J.Labarthe | via= | edat= | ròcas= | tipe= | geolocalizacion=Pirenèus }} [[Fichièr:Macizo Collarada, pico Collarada de 2886 metros de altura (Villanúa, La Jacetania, Pirineo Aragonés).jpg|vinheta|Collarada]] [[Fichièr:Macizo Collarada, a 2886 metros de altura máxima (Villanúa, La Jacetania, Pirineo Aragonés.jpg|vinheta|Collarada]] Lo puèg de '''Collarada''' es un somal [[Pirenèus|pirenenc]] situal sus la comuna de [[Villanúa]], dins la província d'[[Província d'Òsca|Òsca]]. Culmina a {{unitat|2886|m}} d'altitud. [[Categoria:Pirenèus]] lnqb00rnltvq016il2ur0owejrryott 2476573 2476572 2025-07-03T07:05:27Z Juan Emilio Prades Bel 26387 2476573 wikitext text/x-wiki {{Infobox Montanha | nom=Collarada | imatge= | legenda= | altitud= 2 886 | ref altitud= | massís=[[Pirenèus]] | latitud=42.673889 | longitud=-0.5 | ref coord= | país={{Espanha}} | region=[[Aragon]] | ligam region=[[Comunautat autonòma d'Espanha|Autonomia]] | subdivision=[[Província d'Òsca|Òsca]] | ligam subdivision=[[Província d'Espanha|Província]] | primièra ascension=16 de julhet de 1876 per H.Russell e J.Labarthe | via= | edat= | ròcas= | tipe= | geolocalizacion=Pirenèus }} [[Fichièr:Macizo Collarada, pico Collarada de 2886 metros de altura (Villanúa, La Jacetania, Pirineo Aragonés).jpg|vinheta|Puèg de Collarada]] [[Fichièr:Macizo Collarada, a 2886 metros de altura máxima (Villanúa, La Jacetania, Pirineo Aragonés.jpg|vinheta|Collarada]] Lo puèg de '''Collarada''' es un somal [[Pirenèus|pirenenc]] situal sus la comuna de [[Villanúa]], dins la província d'[[Província d'Òsca|Òsca]]. Culmina a {{unitat|2886|m}} d'altitud. [[Categoria:Pirenèus]] l9g1mgt7so564esn38x27ak8hkfqls6 0 102263 2476559 2278307 2025-07-02T20:20:47Z Sovenhic 36254 Sovenhic a desplaçat la pagina [[Ronhonaç]] cap a [[Ronhonàs]] : Lo sufixe -às s'escriu -às 2278307 wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Ronhonaç | nom2 = ''Rognonas'' | imatge = Eglise Rognonas 2.JPG | descripcion = La glèisa de Ronhonaç. | lògo = cap|150px | escut = Blason de la ville de Rognonas (13).svg|60px | escais = | region ist = {{Provença}} | parçan = | region = [[Provença-Aups-Còsta d'Azur]] | arrondiment = [[Arrondiment d'Arle|Arle]] | canton = [[Canton de Castèurainard|Castèurainard]] | insee = 13083 | sitweb = <!-- facultatif --> | cp = 13870 | cònsol = Yves Picarda | mandat = [[2014]]-[[2020]] | gentilici = ronhonenc | latitud = 43.9016666667 | longitud = 4.80527777778 | alt mej = 20 | alt mini = 16 | alt maxi = 25 | km² = 9.41 |}} '''Ronhonaç''' (''Rognonas'' en [[francés]]) es una [[comuna francesa|comuna]] [[Provença|provençala]] situada dins lo [[departaments franceses|departament]] dei [[Bocas de Ròse]] e la [[regions francesas|region]] de [[Provença-Aups-Còsta d'Azur]]. ==Geografia== == Istòria == {{...}} == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 13083 |Títol= Lista dei cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2001]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Yves Picarda|Partit= divèrs drecha |Qualitat= retirat }} {{Elegit |Debuta= [[1988]] |Fin= 2001 |Identitat= Anne-Marie Bertrand |Partit= divèrs drecha |Qualitat= conselhièra generala (2001-2015) }} {{Elegit |Debuta= [[1971]] |Fin= 1988 |Identitat= Alain Pinet |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1971 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 13083 |1793=573 |1800=589 |1806=666 |1821=682 |1831=979 |1836=1010 |1841=1055 |1846=1199 |1851=1043 |1856=1153 |1861=1230 |1866=1273 |1872=1320 |1876=1382 |1881=1381 |1886=1385 |1891=1323 |1896=1330 |1901=1441 |1906=1608 |1911=1629 |1921=1645 |1926=1703 |1931=1791 |1936=1841 |1946=1787 |1954=1905 |1962=1927 |1968=2247 |1975=2680 |1982=3156 |1990=3358 |1999=3578 |2004= |2005= |2006=3 967 |2007=4 025 |2008=4 122 |2009=4 144 |cassini=29459 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats liadas ambé la comuna== ==Veire tanben== ==Liames extèrnes== ==Nòtas== {{reflist}} {{Portal Provença}} {{Comunas dei Bocas de Ròse}} [[Categoria:Comuna de Provença]] [[Categoria:Comuna dei Bocas de Ròse]] hneipu0gchl8og9dc2dq9qqja0wqrqg 2476561 2476559 2025-07-02T20:21:42Z Sovenhic 36254 Lo sufixe -às s'escriu -às 2476561 wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Ronhonàs | nom2 = ''Rognonas'' | imatge = Eglise Rognonas 2.JPG | descripcion = La glèisa de Ronhonàs. | lògo = cap|150px | escut = Blason de la ville de Rognonas (13).svg|60px | escais = | region ist = {{Provença}} | parçan = | region = [[Provença-Aups-Còsta d'Azur]] | arrondiment = [[Arrondiment d'Arle|Arle]] | canton = [[Canton de Castèurainard|Castèurainard]] | insee = 13083 | sitweb = <!-- facultatif --> | cp = 13870 | cònsol = Yves Picarda | mandat = [[2014]]-[[2020]] | gentilici = ronhonenc | latitud = 43.9016666667 | longitud = 4.80527777778 | alt mej = 20 | alt mini = 16 | alt maxi = 25 | km² = 9.41 |}} '''Ronhonàs''' (''Rognonas'' en [[francés]]) es una [[comuna francesa|comuna]] [[Provença|provençala]] situada dins lo [[departaments franceses|departament]] dei [[Bocas de Ròse]] e la [[regions francesas|region]] de [[Provença-Aups-Còsta d'Azur]]. ==Geografia== == Istòria == {{...}} == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 13083 |Títol= Lista dei cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2001]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Yves Picarda|Partit= divèrs drecha |Qualitat= retirat }} {{Elegit |Debuta= [[1988]] |Fin= 2001 |Identitat= Anne-Marie Bertrand |Partit= divèrs drecha |Qualitat= conselhièra generala (2001-2015) }} {{Elegit |Debuta= [[1971]] |Fin= 1988 |Identitat= Alain Pinet |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1971 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 13083 |1793=573 |1800=589 |1806=666 |1821=682 |1831=979 |1836=1010 |1841=1055 |1846=1199 |1851=1043 |1856=1153 |1861=1230 |1866=1273 |1872=1320 |1876=1382 |1881=1381 |1886=1385 |1891=1323 |1896=1330 |1901=1441 |1906=1608 |1911=1629 |1921=1645 |1926=1703 |1931=1791 |1936=1841 |1946=1787 |1954=1905 |1962=1927 |1968=2247 |1975=2680 |1982=3156 |1990=3358 |1999=3578 |2004= |2005= |2006=3 967 |2007=4 025 |2008=4 122 |2009=4 144 |cassini=29459 |senscomptesdobles=1962}} ==Luòcs e monuments== ==Personalitats liadas ambé la comuna== ==Veire tanben== ==Liames extèrnes== ==Nòtas== {{reflist}} {{Portal Provença}} {{Comunas dei Bocas de Ròse}} [[Categoria:Comuna de Provença]] [[Categoria:Comuna dei Bocas de Ròse]] 4i023xan8by9xzzgq3xwxajb2f3lziw 0 129715 2476569 1856403 2025-07-03T06:50:31Z Rojiblancos 58799 https://www.laliga.com/ 2476569 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[File:Mosaikoa San Mamesen.JPG|thumb|Mosaikoa San Mamesen]] L''''Athletic Club''', sonat de còps, e d'un biais incorrèct, ''Athletic Bilbao'', fondat en 1898. 07. 18, es un club de fotbòl de la ciutat de [[Bilbao]] en [[País Basc|País Basco]] que participa au [[Liga (Espanha)|campionat d'Espanha de fotbòl]]. A la particularitat qu'es unenca dins l'Euròpa tota per un club professionau de far jogar dins son equip solament de jogaires que son naissuts au [[País Basc|País Basco]] ò qu'an de rasigas bascasΥ ò que li son estats abalits esportivament. Amb lo [[Real Madrid Club de Fotbòl|Real Madrid]] e lo [[FC Barcelona]], fa partida dei tres clubs d'espòrts espanhòus que sa proprietat es de sei sòcis e que participèron cada annada despuei sa creacion au campionat de premiera division espanhòla sènsa jamai èstre relegat. Son [[estadi (bastiment)|estadi]] San-Mamés, escais nomat ''la Catedrala'' pòu reçaupre 40 000 personas Son camisòt es ralhat de rotge e blanc e sei bralhetas e caucetas son negras. ap2h47l3tcshujkgd53palpe62ksss1 0 150948 2476574 2375318 2025-07-03T07:19:23Z Túrelio 1512 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:Duplicate|Duplicate]]: [[File:3Supernova Bubble.jpg]] → [[File:SNR B0509-67.5 Chandra HST.jpg]] Exact or scaled-down duplicate: [[c::File:SNR B0509-67.5 Chandra HST.jpg]] 2476574 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Provençau}} Una '''nebulosa''' es un nívol format de [[gas]] e de poussas interestellars. La màger part dei nebulosas son esclairadas per la [[lutz]] d'una [[estela]] contengut dins lo nívol. Pasmens, lei nebulosas pus gròssas son gaire lusentas e son subretot visiblas per l'intercepcion de la [[lutz]] en provenància d'[[estela]]s pus luechencas. N'existís donc plusors tipes diferents que son classats en foncion de lor origina, de lor evolucion probabla ò, pus simplament, de lor aspècte. Lei nebulosas son donc d'objèctes divèrs que presentan de diferéncias importantas. Lei pus importantas, compausadas d'[[idrogèn]], son ansin lo luòc de naissença deis [[estela]]s. Lei mens importantas son sovent lei rèstas d'estelas mòrtas. = Istòria = {{article principal|Grand Debat (astronomia)}} Quauquei nebulosas son visiblas a uelh nus coma la [[Nebulosa d'Orion|Granda Nebulosa d'Orion]]. Pasmens, en l'abséncia d'instruments astronomics, son similaras ais estelas. L'observacion e l'estudi dei nebulosas comencèt donc amb l'aparicion dei premiers [[telescòpi]]s. La question de la plaça dei [[galaxia]]s au sen dau grop dei nebulosas foguèt un element important per l'evolucion de l'[[astronomia]] au començament dau sègle XX. D'efiech, avans leis ans 1910-1920, lei galaxias èran consideradas coma de nebulosas. Èra ansin possible de parlar de « nebulosa espirala » per descriure la [[Galaxia d'Andromèda]] e la [[Galaxia dau Triangle]]. Iniciat per lei mesuras d'escart vèrs lo roge publicadas en 1914 per l'astronòm american [[Vesto Slipher]] (1875-1969), aqueu debat opausèt lei partisans de l'existéncia d'objèctes en defòra de la [[Via Lactèa]] e aquelei convencuts dau contrari. S'acabèt en 1924 amb l'observacion d'estelas [[cefeïdas]] dins mai d'una « nebulosa espirala » per [[Edwin Hubble]] (1889-1953)<ref>Edwin P. Hubble, « A spiral nebula as a stellar system : Messier 33 », ''The Astrophysical Journal'', vol. 63,‎ mai de 1926, pp. 236-274.</ref>. Aquò èra la pròva que lei nebulosas espiralas èran en realitat de [[galaxia]]s distintas de la galaxia nòstra. Per consequéncia, menèt a la definicion actuala de la nebulosa. = Tipes de nebulosa = == Lei nebulosas difusas == {{article principal|Nebulosa difusa}} Lei nebulosas difusas son l'ensemble de nebulosas qu'emeton de raionaments luminós. N'existís dos tipes diferents : lei nebulosas d'emission qu'emeton un raionament visible pròpri e lei nebulosas de reflexion que rebaton d'autrei raionaments visibles. === Lei nebulosas d'emission === {{article principal|Nebulosa d'emission}} Lei [[nebulosa d'emission|nebulosas d'emission]] son lei nebulosas pus coloradas. Compausada de gas [[ion]]izat qu'absorbís la [[lutz]] d'una [[estela]] cauda presenta dins lo nívol ò a proximitat, brilhan per la reemission d'aqueu raionament. ==== Lei regions HII ==== {{article principal|Region HII}} Lei [[region HII|regions HII]] son de nívols de gas ionizat que pòdon s'estendre sus de distàncias de l'òrdre de plusors ans lutz. L'ionizacion es producha per la proximitat d'estelas jovas e caudas, sovent de tipe espectrau O ò B, que se son formadas dins lo nívol. Pus tard, lo vent solar emés per aqueleis estelas, e de còps lei supernovas deis estelas pus massisas, dispèrsan lo gas. En causa de lor talha, aquelei nebulosas son visiblas a de distàncias fòrça importantas. Es donc possible d'estudiar de regions HII dins d'autrei [[galaxia]]s, çò que permet de precisar lor evolucion (istòria, composicion [[quimia|quimica]]...) e de mesurar pus precisament lor distància. <gallery mode="packed"> Orion Nebula - Hubble 2006 mosaic 18000.jpg|[[Granda Nebulosa d'Orion]] Tarantula Nebula TRAPPIST.jpg|[[Nebulosa de la Tarantèla]] dins lo [[Grand Nívol de Magellan]] Nursery of New Stars - GPN-2000-000972.jpg|[[NGC 604]] dins la [[Galaxia dau Triangle]] Triffid nebula salt.jpg|[[Nebulosa Trifida]] Rosetta NGC 2237 Ferretti-Bruzzone Nit.jpg|[[Nebulosa de la Roseta]] Plunge into a stellar ocean (potw2310a).jpg|[[IC 4701]] A starry superbubble.tif|Sh 2-305 </gallery> ==== Lei nebulosas planetàrias ==== {{article principal|Nebulosa planetària}} Lei [[nebulosa planetària|nebulosas planetàrias]] son de bofigas de [[gas]] ejectada per d'estelas de tipe [[Solelh|solar]] en fin de vida. Lo gas es ionizat per lo raionament dau nuclèu estellar transformat en [[nana blanca]]. L'adjectiu « planetari » es istoric. D'efiech, per lei premiereis astronòms, aqueleis objèctes avián l'aspècte exterior d'una [[planeta]]. Pasmens, nebulosa planetària e [[planeta]] son d'objèctes ben diferents. Lei nebulosas planetàrias se dispèrsan lentament sota l'influéncia de la velocitat iniciala de l'ejeccion e dei vents solars engendrats per la nana blanca. <gallery mode="packed"> M57 The Ring Nebula.JPG|[[Nebulosa de la Lira]] NGC 7293.jpg|[[Nebulosa de l'Eliça]] Catseye-big.jpg|[[Nebulosa de l'Uelh de Gat]] Southern Ring Nebula (NIRCam Image).png|[[NGC 3132]] Spirograph Nebula - Hubble 1999.jpg|[[IC 418]] Ngc2392.jpg|[[NGC 2392]] NGC6751.jpg|[[NGC 6751]] </gallery> ==== Lei remanents de supernova ==== {{article principal|Remanent de supernova}} Lei [[remanent de supernova|remanents de supernova]] son lei rèstas d'una [[supernova]]. N'existís tres tipes. Lei remanents « en cauquilha » an una estructura mai ò mens circulara situada a una certana distància dau centre l'explosion. Lo centre es sorn ò pauc luminós mentre que l'estructura circulara es un luòc d'emission de lutz. Lei remanents « plens » presentan au contrari una emission pus importanta au centre que dins lei regions perifericas. Lei remanents « compositis » presentan lei dos elements. <gallery mode="packed"> Crab Nebula.jpg|[[Nebulosa dau Cranc]] ESO-SNR 0543-689 in the LMC-phot-34c-04-fullres.jpg|SNR 0543-689 SNR B0509-67.5 Chandra HST.jpg|SNR 0509-67.5 The remains of a star gone supernova.jpg|SNR B0519-69.0 G299-Remnants-SuperNova-Type1a-20150218.jpg|G299 PIA22564-SupernovaRemnant-HBH3-20180802.jpg|HBH 3 </gallery> ==== Lei bofigas de Wolf-Rayet ==== {{article principal|Bofiga de Wolf-Rayet}} Lei [[bofiga de Wolf-Rayet|bofigas de Wolf-Rayet]] son d'objèctes encara pauc coneguts. Identificats dins leis ans 1990 a l'entorn deis [[estela de Wolf-Rayet|estelas de Wolf-Rayet]], son lo resultat de l'ejeccion d'un important de particulas dins lei jaç extèrnes d'aqueleis estelas supermassisas. D'efiech, lo vent solar engendrat per aqueleis objèctes pòu èstre un miliard de còps pus intens que lo vent solar dau [[Solelh|Soleu]]. Aquò entraïna alora la formacion d'una bofiga de [[gas]] qu'es ionizat per lo raionament extrèm de l'estela. <gallery mode="packed"> Wolf-Rayet 140 (Webb-MIRI).png|Wolf-Rayet 140 LHA 115 - N 76A - Eso0310a.jpg|AB 7 WR 31a.jpg|WR 31a Wolf-Rayet 124 (NIRCam and MIRI composite image).tif|WR 124 Crescenthunter.jpg|[[NGC 6888]] </gallery> === Lei nebulosas de reflexion === {{article principal|Nebulosa de reflexion}} Lei nebulosas de reflexion son de nívols de poussa e de gas que rebaton la lutz d'una ò de plusors estelas vesinas. Aqueleis estelas son pas pron caudas per ionizar lo [[gas]] coma dins lei nebulosas d'emission mai son pron luminosas per permetre una dispersion sufisenta per veire la poussa. Aquelei nebulosas son sovent de luòcs de formacion d'estelas. Son relativament raras. <gallery mode="packed"> Pleiades large.jpg|[[Possiniera]] Reflection nebula IC 349 near Merope.jpg|[[Messier 45|M45]] Cosmic dust clouds in reflection nebula Messier 78.jpg|[[Messier 78|M78]] Reflection.nebula.arp.750pix.jpg|[[NGC 1909]] VdB1.jpg|VdB1 Young star lights up reflection nebula IC 2631.jpg|IC 2631 </gallery> == Lei nebulosas sornas == {{article principal|Nebulosa sorna}} Lei nebulosas sornas an l'aparéncia de regions vuejas contenent pas ò pauc d'estelas. En realitat, son de nívols de gas ò de poussas que blòcan lo raionament luminós en provenància dei regions pus alunchadas. An sovent de formas irregularas e son formadas de poussas e d'idrogèn molecular (H₂). An egalament un [[camp magnetic]] que permet d'equilibrar lei [[fòrça]]s de [[gravitacion]]. Aquò empacha un afondrament susceptible d'entraïnar la formacion d'[[estela]]s. Pasmens, en cas de perturbacion gravitacionala fòrta, l'afondrament pòu intervenir. <gallery mode="packed"> Barnard 33.jpg|[[Nebulosa de la Tèsta de Cavau]] Coalsack Nebulae cut.png|[[Sac de Carbon]] Barnard 150.jpg|Barnard 150 Snake Nebula.jpg|[[Nebulosa dau Sèrp]] The dark nebula LDN 483 (eso1501a).tiff|LDN 483 </gallery> = Annèxas = == Liames intèrnes == * [[Bofiga de Wolf-Rayet]] * [[Nebulosa d'emission]] * [[Nebulosa de reflexion]] * [[Nebulosa planetària]] * [[Nebulosa presolara]] * [[Nebulosa sorna]] * [[Region HII]] == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> {{Portal|astronomia}} [[Categoria:Nebulosa]] pt19cevlxsaz9dmnxx6sxbh4jh54b5u 0 160178 2476568 2476500 2025-07-03T03:29:07Z InternetArchiveBot 43230 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2476568 wikitext text/x-wiki {| class="infobox_v2" | class="entete map" colspan="2" id="24" style="background-color:#FFE2BF;color:#000000" | '''Murethin Aglomeracion'''<br> |- id="26" | colspan="2" id="27" align="center" | |- id="30" ! colspan="2" id="31" style="padding:4px;text-align:center;background-color:#FFE2BF;color:#000000" |Administracion |- id="33" ! id="34" scope="row" |[[Lista dels païses del Mond|País]] | id="37" |<span class="datasortkey" data-sort-value="France"><span class="flagicon">[[Fichièr:Flag_of_France.svg|border|20x20px|Drapeau de la France]]&nbsp;</span>[[França]]</span> |- id="41" ! id="42" scope="row" |[[Region francesa|Region]] | id="45" |{{Ocreg}} |- id="48" ! id="49" scope="row" |[[Departament francés|Departament]] | id="52" |[[Hauta Garona]] |- id="55" ! id="56" scope="row" |[[Intercomunalitat|Forma]] | id="59" |comunautat d'aglomeracion |- id="62" ! id="63" scope="row" |Sèti | id="65" |[[Murèth]] |- id="68" ! id="69" scope="row" |[[comuna francesa]] | id="72" |26 |- id="74" ! id="75" scope="row" |[[president]] | id="78" |André Mandement<small> ([[Partit Socialista (França)|PS]])</small> |- id="81" ! id="82" scope="row" |budget | id="85" | |- id="88" ! id="89" scope="row" |data de creacion | id="91" |1èr de gèr de 2004 |- id="94" ! id="95" scope="row" |còde SIREN | id="98" |200068641 |- id="100" ! colspan="2" id="101" scope="col" style="text-align:center;background-color:#FFE2BF;color:#000000" |demografia |- id="103" ! id="104" scope="row" |populacion | id="107" |119 336 |- id="109" ! id="110" scope="row" style="vertical-align: bottom" |[[Densitat de populacion|densitat]] | id="113" |373 |- id="115" ! colspan="2" id="116" scope="col" style="text-align:center;background-color:#FFE2BF;color:#000000" |geografia |- id="118" ! id="119" scope="row" |superfícia | id="122" |319,78 |- id="124" ! colspan="2" id="125" scope="col" style="text-align:center;background-color:#FFE2BF;color:#000000" |localizacion |- id="127" | colspan="2" id="128" style="text-align:center; line-height: 1.5em;" |[[Fichièr:Localisation EPCI du Muretain dans la Haute-Garonne, France.svg|alt=Localisation du Sicoval dans le département de la Haute-Garonne.|lang=fr|294x294px]] <br> Localizacion de la comunautat d'aglomeracion de Murethin Aglomeracion dens lo departement de la Nauta Garona |- id="131" ! colspan="2" id="132" scope="col" style="text-align:center;background-color:#FFE2BF;color:#000000" |Ligams |- id="134" ! id="135" scope="row" |[[Sit web|Site web]] | id="138"| www.agglo-muretain.fr |- id="141" | colspan="2" id="142" style="text-align:center ;background-color:#left" | |- id="145" | class="navigation-only" colspan="2" id="146" style="border-top: 2px #FFE2BF solid; font-size: 80%; background:inherit; text-align: right;" |[//fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sicoval&action=edit&section=0 modificar][//fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sicoval&action=edit&section=0]&nbsp;<span title="Consultez la documentation du modèle">[[Fichièr:Gtk-dialog-info.svg|link=//fr.wikipedia.org/wiki/Mod%C3%A8le:Infobox_Intercommunalit%C3%A9_de_France|12x12px|Consultez la documentation du modèle]]</span> |} '''Murethin Aglomeracion''' (en [[francés]] ''le Muretain Agglo'') qu'es ua comunautat d'aglomeracion situada dens lo departement de la [[Hauta Garona]] e la region d'{{Ocreg}}. == Istoric == * Lo 1èr de gèr de 2004, la comunautat de comunas de Murethin que vengoc ua [[comunautat d’aglomeracion]]. * Lo 1èr de gèr de 2014, [[Fontsòrbas]] e [[Le Haugar]] qu'integrèn la comunautat d’aglomeracion. * Le 1èr de gèr 2017, las comunas de la [[Comunautat de comunas d'Axe Sud|comunautat de comunas d'Èish Sud]] e de la [[Comunautat de comunas ruralas deus Costalats deu Savès e de l'Aussonèra|comunautat de comunas ruralas deus Costalats de Savés e Aussonèra]] qu'integrèn la comunautat d’aglomeracion <ref>''Schéma départemental de coopération intercommunale la Haute-Garonne'' - març de 2016 https://web.archive.org/web/20161220163719/http://www.haute-garonne.gouv.fr/content/download/17749/132496/file/SDCI%20mars%202016.pdf |site [https://web.archive.org/web/20170620004608/http://www.haute-garonne.gouv.fr/ Préfecture de la Haute-Garonne]</ref>. == Composicion == {| class="wikitable sortable" |- ! Nom !! Superfícia (km²) !! Populacion !! densitat |- | '''[[Murèth]]''' (residéncia) ||57,84||{{popfr31|395}} ||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|395}}/57.84) round 2}}}} |- | [[La Barta de Lesat]]||10,43||{{popfr31|248}} ||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|248}}/10.43) round 2}}}} |- | [[La Bastideta]]||6,27||{{popfr31|253}}|| {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|253}}/6.27) round 2}}}} |- | [[Bonrepaus d'Aussonèra]]||10,17||{{popfr31|075}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|075}}/10.17) round 2}}}} |- | [[Bragairac]]||8,25||{{popfr31|087}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|087}}/8.25) round 2}}}} |- | [[Èunas]] ||14,95||{{popfr31|165}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|165}}/14.95) round 2}}}} |- | [[Empèuts]] ||4,56||{{popfr31|166}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|166}}/4.56) round 2}}}} |- | [[Fontsòrbas]]|| 19,03||{{popfr31|187}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|187}}/19.03) round 2}}}} |- | [[Frosins]]||7,91||{{popfr31|203}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|203}}/7.91) round 2}}}} |- | [[Le Haugar]] ||8,92||{{popfr31|181}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|181}}/8.92) round 2}}}} |- | [[La Masquèra]]||6,11||{{popfr31|269}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|269}}/6.11) round 2}}}} |- | [[Pinsaguèl]]|| 5,20||{{popfr31|420}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|420}}/5.2) round 2}}}} |- | [[Pins e Justaret]]||4,51||{{popfr31|421}} ||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|421}}/4.51) round 2}}}} |- | [[Portèth de Garona]]||16,19||{{popfr31|433}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|433}}/16.19) round 2}}}} |- | [[Ròcas de Garona]]||9,3||{{popfr31|458}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|458}}/9.3) round 2}}}} |- | [[Roquetas]]||3,36||{{popfr31|460}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|460}}/3.36) round 2}}}} |- | [[Sabonèras]]||12,3||{{popfr31|464}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|464}}/12.3) round 2}}}} |- | [[Saubens]]||5,99||{{popfr31|533}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|533}}/5.99) round 2}}}} |- | [[Següeda]]||11,86||{{popfr31|466}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|466}}/11.86) round 2}}}} |- | [[Sèishes]]||25,26||{{popfr31|547}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|547}}/25.26) round 2}}}} |- | [[Sent Alari (Nauta Garona)|Sent Alari]]||6,33||{{popfr31|486}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|486}}/6.33) round 2}}}} |- | [[Sent Clar de Ribèra]]||10,07||{{popfr31|475}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|475}}/10.07) round 2}}}} |- | [[Sent Lis]]||21,30||{{popfr31|499}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|499}}/21.3) round 2}}}} |- | [[Sent Tomàs (Nauta Garona)|Sent Tomàs]]||14,01||{{popfr31|518}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|518}}/14.01) round 2}}}} |- | [[La Vernosa e La Caça]]||17,83||{{popfr31|287}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|287}}/17.83) round 2}}}} |- | [[Vilata]]|| 1,82||{{popfr31|580}}||{{formatnum:{{#expr:({{popfr31|580}}/1.82) round 2}}}} |- |} ==Administration== {| class="wikitable" |- ! de !! a !! Identitat !! Partit !! Cònsol màger de |- | 2008 || 2014 || André Mandement || [[Partit Socialista (França)|PS]] || Murèth |- | 2014 || en cors || André Mandement || [[Partit Socialista (França)|PS]] || Murèth |} == Competéncias == * Desvolopament economic * Amainatjament de l'espaci * Politica de la vila * Equilibri social de l'abitat * Environament * Piscinas * Servicis tà l'enfança * Servicis tà la populacion * Restauracion escolara * Cadastre comunautari * Forrièra intercomunala kts6ylxjbcwnh8yu545eqgtabjlz49u 0 174734 2476570 2343597 2025-07-03T06:53:46Z Dhegiha 2653 2476570 wikitext text/x-wiki {{Infobox Lenga |Lenga=Yaure |País=[[Còsta d'Evòri]] |Regions=[[Africa]] |personas=40 000 |n= |tipologia= |familha=[[lengas nigèrocongolesas]]<br />&nbsp;[[lengas mande]]<br />&nbsp;&nbsp;yaure |academia= |status= |iso-1= |iso-2= |iso-3=yre |iso-6= |iso-6P= |mòstra= }} Lo '''yaure''' (o yaouré) es una [[lengas mande|lenga mande]], una branca de las [[lengas nigèrocongolesas]], parlada en [[Còsta d'Evòri]]. == Localisacion == Lo yaure es parlat dins la sosprefectura de Bouaflé, dins la region de Marahoué, qu'es restacada al district de Sassandra-Marahoué<ref name="G5">Gadou 1992, p. 5.</ref>. == Referéncias == <references /> == Fonts == * {{fr}} Henri Gadou, 1992, ''[https://web.archive.org/web/20200131080417/http://greenstone.lecames.org/collect/thefe/index/assoc/HASH0f5c.dir/CS_00468.pdf Quelques aspects des processus phonologiques, morphologiques et énonciatifs de la langue yaouré]'', tèsa, París. {{Paleta lengas mande}} {{Portal Lengas}} [[Categoria:Inventari de lengas]] [[Categoria:Lenga mande]] [[Categoria:Lenga de Còsta d'Evòri]] fabp240hab4ga4x361o4tfdqtmddu54 0 182759 2476553 2405055 2025-07-02T12:02:38Z Jfblanc 104 2476553 wikitext text/x-wiki [[File:Ouellé_Department_location_in_Iffou_Region_(Côte_d'Ivoire).svg|thumb|300px|Localizacion del departament de Oele (verd encre) dins la region d'Ifo (verd clar) en Còsta d'Evòri]] Lo '''departament de Oele''' (''département de Ouellé'' en [[francés]]) es un [[Departaments de la Còsta d'Evòri|departament]] de la [[Còsta d'Evòri]]. Administrativament, es de la [[region d'Ifo]] e del districte . Sa populacion es de {{formatnum:56501}} abitants (2021).<ref>{{RGPH2021CI}}</ref> Lo caplòc n'es la ciutat de [[Oele (Còsta d'Evòri)|Oele]].<ref>Recensament de la populacion de 2014: 3 ancianas sosprefecturas del departament de Daocro.</ref> Son còde estatistic es '''111'''.<ref>ANS. [https://rp2021.anstat.ci/wp-content/uploads/2025/04/Repertoire-des-Localites-Iffou.pdf ''Recensement général de la population et de l'habitat 2021. Répertoire des localités. Région d’Iffou.]'' Cocody : Agence nationale de la statistique, 2024.</ref> ==Compausicion== Lo departament devesit en tres [[Sosprefecturas del departament de Oele|sosprefecturas]], [[Sosprefectura d'Acpassano|Acpassano]] a l'oèst, [[Sosprefectura d'Ananda|Ananda]] al centre e [[Sosprefectura de Oele|Oele]] a l'èst. == Istòria == Lo departament de Oele foguèt creat en [[2020]] per division del [[departament de Daocrò]].<ref>Decrèt n°2020-692 del 23 de setembre de 2020 “portant création du département de Ouellé”. ''Journal officiel de la République de Côte d'Ivoire'' n°86 del 26 d'octobre de 2020. [https://web.archive.org/web/20210509192428/https://www.abidjan.net/JO/JO/43552020.asp Ensenhador en linha].</ref><ref>Government of Côte d'Ivoire. [http://www.gouv.ci/doc/1600894198COMMUNIQUE-DU-CONSEIL-DES-MINISTRES-DU-MERCREDI-23-SEPTEMBRE-2020.pdf ''Communiqué du conseil des ministres du 23 septembre 2020''].</ref> == Referéncias == <references /> {{O|Oele}} [[Categoria:Departament de la Còsta d'Evòri]] 6gm6sg6pog1jj9uvn65oz811ujlaz2q 0 182802 2476554 2260676 2025-07-02T12:05:38Z Jfblanc 104 2476554 wikitext text/x-wiki La '''sosprefectura de Oele''' (en [[francés]]: ''sous-préfecture de Ouellé'') es una devesion administrativa de la [[Còsta d'Evòri]], dins lo [[departament de Oele]] e la [[region d'Ifou]]. Lo còde estatistic n’es 111'''03'''.<ref name=rp2021>ANS. [https://rp2021.anstat.ci/wp-content/uploads/2025/04/Repertoire-des-Localites-Iffou.pdf ''Recensement général de la population et de l'habitat 2021. Répertoire des localités. Région d’Iffou.]'' Cocody : Agence nationale de la statistique, 2024.</ref> Comptava en 2021<ref name=rp2021 /> {{formatnum:37641}} abitants. Lo caplòc n'es [[Oele]]. ==Istòria== Es de las tres sosprefecturas tiradas en 2020 del [[departament de Daocrò]] per crear lo departament de Oele. ==Nòtas== <references /> [[Categoria:Sosprefecturas de la Còsta d'Evòri|Oele]] [[Categoria:Departament de Oele]] fflko433lascn4bsipfb5te29wpsq31 2476555 2476554 2025-07-02T12:06:04Z Jfblanc 104 2476555 wikitext text/x-wiki La '''sosprefectura de Oele''' (en [[francés]]: ''sous-préfecture de Ouellé'') es una devesion administrativa de la [[Còsta d'Evòri]], dins lo [[departament de Oele]] e la [[region d'Ifo]]. Lo còde estatistic n’es 111'''03'''.<ref name=rp2021>ANS. [https://rp2021.anstat.ci/wp-content/uploads/2025/04/Repertoire-des-Localites-Iffou.pdf ''Recensement général de la population et de l'habitat 2021. Répertoire des localités. Région d’Iffou.]'' Cocody : Agence nationale de la statistique, 2024.</ref> Comptava en 2021<ref name=rp2021 /> {{formatnum:37641}} abitants. Lo caplòc n'es [[Oele]]. ==Istòria== Es de las tres sosprefecturas tiradas en 2020 del [[departament de Daocrò]] per crear lo departament de Oele. ==Nòtas== <references /> [[Categoria:Sosprefecturas de la Còsta d'Evòri|Oele]] [[Categoria:Departament de Oele]] qbdirgwarweaobhrr4t7a8viv3i67gx 0 188633 2476558 2363099 2025-07-02T19:01:28Z Raymond Trencavel 26125 2476558 wikitext text/x-wiki [[Image:2006-12-03 - 2- Metal Urbain - Trianon 01.jpg|right|250px|thumb|Metal Urbain en 2006]] '''Metal Urbain''' es un grop [[punk]] [[francés]] format a [[París (França)|París]] en 1976. Son considerats coma precursors d'aqueste estili, los equivalents en [[França]] de los de la scèna [[Estats Units d'America|americana]] ([[The Stooges]]) e [[Anglatèrra|anglesa]] ([[The Clash]], [[Sex Pistols]]). D'aquesta passa, an fòrça influençat la scèna [[Punk rock|punk rock]] francesa dita ''alternativa'' de la fin de las annadas 80 coma se pòt ausir dins la musica de [[Bérurier Noir]], [[Ludwig von 88]] o encara dins los primièrs albums dels [[Les Garçons Bouchers|Garçons Bouchers]]. Sortida en 1977, la cançon la mai coneguda de Metal Urbain que se ditz ''Panik'' foguèt quitament represa pels [[Les Sales Majestés|Sales Majestés]] en 1997, tanben sus l'empont pels [[Bérurier Noir]] en 1989. ==Discografia== * 1981: ''Les hommes morts sont dangereux'' * 2006: ''J'irai chier dans ton vomi'' == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica punk]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 1970]] [[Categoria:Grop de musica dels ans 1980]] [[Categoria:Grop de musica francés]] 32vcix3d9ql63nqaw7raoybnapwudly 0 199500 2476556 2476549 2025-07-02T13:32:52Z 77.152.53.218 infobox 2476556 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox Identitat | imatge = Odo_the_Great_leaving_Bordeaux_burned_by_the_Saracens,_732_(É._Bayard).png | legenda = Émile Bayard (1867), ''Eudo lo Grand que quita Bordèu cremat pels Sarrasins''. | títol1 = Duc, ''Princeps'' d'Aquitània e de Vascònia | escut = | començamentderenhe = entre 674 e 700 | finderenhe = 735 | coronament = Sègle VII, catedrala de [[Lemòtges]] ? | predecessor = Lop Ier d'Aquitània e de Vascònia ? | successor = Hunald Ier (Unaud Ier) | dinastia = | autrestítols = | paire = Lop Ier d'Aquitània e de Vascònia (''Lupus'') ? | maire = | conjunt = desconeguda | enfants = Lampègia, Hunald, Hatton... | religion = [[Catolicisme]] }} '''Eudo d'Aquitània''' (''Eudon'', ''Odo'', ''Odon'', ''Oto'', en [[francés]] ''Eudes''), dit '''Eudo lo Grand''', nascut benlèu entre 650 e 660, mòrt en [[735]], es un duc (''princeps'') d'[[Aquitània (Occitània)|Aquitània]] e de [[vascons|Vascònia]], que montèt sul tròne entre 674 e la fin del [[sègle VII]]. Venguèt celèbre per sa victòria contra los [[Islam|musulmans]] a [[Tolosa]] e tanben per sa participacion a la [[batalha de Peitieus (732)|batalha de Peitieus]]. Sas possessions comprenián lo sud-oèst de [[Gàllia]], de [[Léger (flume)|Léger]] als [[Pirenèus]], ambe [[Tolosa]] per capitala. Eudo foguèt lo primièr [[Sobeiranetat|sobiran]] d'Aquitània qu'obtenguèt l'independéncia de sas possessions del reiaume franc, mès una seria de desfaitas infligidas d'un costat pels [[Magrèb|maures]], de l'autre pel [[màger del palais]], [[Carles Martèl]], lo constrenguèron a tornar reconéisser l'autoritat suprèma dels [[francs]]. ==Origina== Las originas d'Eudo non son establidas precisament. Segon una version, son paire èra lo duc Boggis (Bodegisel), que, sus la basa de la « Carta d'Alaon », redigida lo 21 de genièr de 845, vendriá del rei [[Caribèrt II d'Aquitània]]. D'après aquel document, lo rei Caribèrt esposèt Gisèla, eretièra del duc Arno de Vascònia, e d'aquel maridatge nasquèron tres filhs : Chilperic, Boggis e Bertrand. Après la mòrt de Caribèrt, puèi de Chilperic, lo rei Dagobèrt Ier transferiguèt lo [[ducat d'Aquitània]] a Boggis e Bertrand, e après l'Aquitània passèt al filh de Boggis, Eudo. Çaquelà, la màger part dels istorians considèran la « Carta d'Alaon » coma un fals ulterior e dobtan de l'existéncia de filhs cabdèts de Caribèrt. Segon una autra version, Eudo seriá lo filh del duc d'Aquitània e de Vascònia Lupus Ier, que Eudo li auriá succedit probablament. Çaquelà, cap document non confirma aquela version, que repausa sus una reconstruccion fondada sus de donadas onomasticas. La descendéncia d'Eudo del duc Boggis es mençonada tanben dins las legendas del sègle XI sus sent Ubèrt. Segon aquelas legendas, Eudo èra lo fraire cabdèt d'Ubèrt. Quand Ubèrt desirèt venir prèire e renonciar a la vida seculara, Eudo venguèt l'eretièr del tròne d'Aquitània e succediguèt puèi a son paire. ==Possessions d'Eudo lo Grand== Eudo eretèt dos ducats dels davancièrs : l'Aquitània e Vascònia. Dispausava atal de possessions vastas, qu'ocupavan la màger part del sud-oèst de la França actuala e una partida del nòrd de l'Espanha. ===Ducat d'Aquitània=== Ja lo predecessor d'Eudo, lo duc Lop Ier, espandiguèt considerablament lo territòri del ducat, en aprofitant los trebolums civils que fasián de mal dins lo reiaume franc entre 673 e 676. De mai, del temps de Lop, lo ducat venguèt vertadièrament independent, tot ben que subordinat formalament als reis de [[Neustria]]. Lo ducat d'Aquitània, que Eudo n'eretèt, compreniá las províncias istoricas d'Aquitània, de [[Peitau]], de [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]], d'[[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]], atal coma una partida de [[Lengadòc]] (territòri del futur [[comtat de Tolosa]]). Las confinhas nòrd e èst de sas possessions ribejavan mai que mai [[Léger (flume)|Léger]], que al nòrd d'ela se trobava lo reiaume franc de Neustria e a l'èst lo reiaume de [[Borgonha]]. La capitala del ducat èra [[Tolosa]]. Non se sap precisament quines comtats existissián sul territòri aquitan a l'epòca. Çaquelà, existissián. Al temps de la campanha araba menada per Abd al-Rahman en Aquitània en [[732]], los cronicaires arabes mençonan un comte de l'airal de Liborna que temptèt d'organizar una replica a l'armada araba, mès foguèt capturat e executat. En 650, lo comte d'[[Albi]] es mençonat, e del temps d'un dels successors d'Eudo, Gaifièr (o Waïfré), los comtes de [[Peitieus]], de [[Borges]] e d'[[Engoleime]] son mençonats. L'Aquitània aviá tanben de monestièrs nombroses e mai d'un avescats a l'epòca. Les arquevescats de Borges e de Bordèu, atal coma los avescats d'Auvèrnhe, de [[diocèsi de Rodés|Rodés]], d'[[diocèsi d'Agen|Agen]], d'Engoleime, de Perigòrd e de Caors son mençonats <ref> Lewis, Archibald R., ''The development of southern french and catalan society'', 718—1050, Austin, University of Texas edition, 1965</ref>. ===Ducat de Vascònia=== Lo ducat de Vascònia passèt jol conta-ròtle dels ducs d'Aquitània tanlèu lo mièg del sègle VII. Compreniá l'anciana província romana d'[[Novempopulània|Aquitània Novempopulana]] (futura [[Gasconha]]), que compreniá las vals de [[Garona]] e d'[[Ador]], abitadas pels aujòls dels [[gascons]], puèi l'airal dels [[Pirenèus]], abitadas pels vascons (aujòls dels [[basques]]), que formèron pus tard lo còr del reiaume de [[Pampalona]] ([[Comunautat Forala de Navarra|Navarra]]). La frontièra nòrd del ducat ribejava [[Garona]], mentre que a l'èst se trobava la futura [[Septimània|Septimania]], que fasiá partida del [[reialme visigòt]]. Los [[vascons]], guerrièrs e desiroses de gardar la libertat, representèron una menaça per lo reiaume franc a partir de la fin del sègle VI, en se rebellant periodicament contra la dominacion franca e en envasissent la futura Gasconha. Non se sap quina èra l'amplor del poder d'Eudo dins aquela region, mès non existís cap de rapòrt dins las fonts istoricas de revòltas importantas contra les dirigents de Vascònia a l'epòca. ==Començament del règne e independéncia== Non se sap la data exacta de l'accession d'Eudo al tròne. Los istorians suggerisson que poiriá èsser entre 674 (darrèra mencion documentada del duc Lop Ier) e 700 (primièra mencion fisabla d'Eudo coma duc d'Aquitània). En 715, Eudo aprofitèt los trebolums civils dins lo reiaume franc per se proclamar sobiran independent e préner lo títol de « Princeps d'Aquitània » (latin : ''Aquitaniae princeps''). En 718, foguèt sonat a l'ajuda del rei de Neustria Chilperic II e de son màger del palais Ragenfred, que, après la desfaita de la batalha de [[Les Rues-des-Vignes|Vinchy]], cercavan d'aliats per tal de contunhar la luta contra lo màger del palais d'[[Austrasia]], [[Carles Martèl]]. En escambi de l'ajuda, probablament s'ofriguèt a Eudo la reconeissença de son títol e de son independéncia. Eudo amassèt una armada e s'aliguèt a las de Chilperic e de Ragenfred. Un còp unidas, las tropas partiguèron cap a l'Austrasia, mès lo 14 d'octobre de 719, foguèron vencidas a la batalha de [[Seissons]]. Ragenfred fugigèt a [[Angieus]] e Eudo se retirèt delà [[Léger (flume)|Léger]], en menant ambe el le rei Chilperic e son tresaur. La mòrt del rei d'Austrasia, Clotari IV, en 719, placèt Carles Martèl dins una posicion malaisida, que le màger del palais aviá besonh d'un rei legitime sortit del linhatge [[Merovingians|merovingian]] per tal de legitimar son poder, que podiá èsser sonque Chilperic, a las mans dels Aquitans. Carles foguèt constrent de mandar l'arquevesque de [[Rems]], Milon, negociar ambe Eudo a Tolosa. Las negociacions durèron longtemps, e es pas qu'en 720/721 qu'Eudo se clinèt davant Milon e acceptèt de restituïr lo rei Chilperic II a Carles, atal coma las riquesas reialas sasidas, e de conclure la patz ambe'l màger d'Austrasia. Per aquel tractat, Carles reconeguèt Chilperic per sol rei e lo duc Eudo per sobiran independent d'Aquitània. ==La luta contra los Arabes== f24aa7z02iaxid4uz4k6haugolmdowr 2476563 2476556 2025-07-02T21:06:00Z 77.152.53.218 2476563 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox Identitat | imatge = Odo_the_Great_leaving_Bordeaux_burned_by_the_Saracens,_732_(É._Bayard).png | legenda = Émile Bayard (1867), ''Eudo lo Grand que quita Bordèu cremat pels Sarrasins''. | títol1 = Duc, ''Princeps'' d'Aquitània e de Vascònia | escut = | començamentderenhe = entre 674 e 700 | finderenhe = 735 | coronament = Sègle VII, catedrala de [[Lemòtges]] ? | predecessor = Lop Ier d'Aquitània e de Vascònia ? | successor = Hunald Ier (Unaud Ier) | dinastia = | autrestítols = | paire = Lop Ier d'Aquitània e de Vascònia (''Lupus'') ? | maire = | conjunt = desconeguda | enfants = Lampègia, Hunald, Hatton... | religion = [[Catolicisme]] }} '''Eudo d'Aquitània''' (''Eudon'', ''Odo'', ''Odon'', ''Oto'', en [[francés]] ''Eudes''), dit '''Eudo lo Grand''', nascut benlèu entre 650 e 660, mòrt en [[735]], es un duc (''princeps'') d'[[Aquitània (Occitània)|Aquitània]] e de [[vascons|Vascònia]], que montèt sul tròne entre 674 e la fin del [[sègle VII]]. Venguèt celèbre per sa victòria contra los [[Islam|musulmans]] a [[Tolosa]] e tanben per sa participacion a la [[batalha de Peitieus (732)|batalha de Peitieus]]. Sas possessions comprenián lo sud-oèst de [[Gàllia]], de [[Léger (flume)|Léger]] als [[Pirenèus]], ambe [[Tolosa]] per capitala. Eudo foguèt lo primièr [[Sobeiranetat|sobiran]] d'Aquitània qu'obtenguèt l'independéncia de sas possessions del reiaume franc, mès una seria de desfaitas infligidas d'un costat pels [[Magrèb|maures]], de l'autre pel [[màger del palais]], [[Carles Martèl]], lo constrenguèron a tornar reconéisser l'autoritat suprèma dels [[francs]]. ==Origina== Las originas d'Eudo non son establidas precisament. Segon una version, son paire èra lo duc Boggis (Bodegisel), que, sus la basa de la « Carta d'Alaon », redigida lo 21 de genièr de 845, vendriá del rei [[Caribèrt II d'Aquitània]]. D'après aquel document, lo rei Caribèrt esposèt Gisèla, eretièra del duc Arno de Vascònia, e d'aquel maridatge nasquèron tres filhs : Chilperic, Boggis e Bertrand. Après la mòrt de Caribèrt, puèi de Chilperic, lo rei Dagobèrt Ier transferiguèt lo [[ducat d'Aquitània]] a Boggis e Bertrand, e après l'Aquitània passèt al filh de Boggis, Eudo. Çaquelà, la màger part dels istorians considèran la « Carta d'Alaon » coma un fals ulterior e dobtan de l'existéncia de filhs cabdèts de Caribèrt. Segon una autra version, Eudo seriá lo filh del duc d'Aquitània e de Vascònia Lupus Ier, que Eudo li auriá succedit probablament. Çaquelà, cap document non confirma aquela version, que repausa sus una reconstruccion fondada sus de donadas onomasticas. La descendéncia d'Eudo del duc Boggis es mençonada tanben dins las legendas del sègle XI sus sent Ubèrt. Segon aquelas legendas, Eudo èra lo fraire cabdèt d'Ubèrt. Quand Ubèrt desirèt venir prèire e renonciar a la vida seculara, Eudo venguèt l'eretièr del tròne d'Aquitània e succediguèt puèi a son paire. ==Possessions d'Eudo lo Grand== Eudo eretèt dos ducats dels davancièrs : l'Aquitània e Vascònia. Dispausava atal de possessions vastas, qu'ocupavan la màger part del sud-oèst de la França actuala e una partida del nòrd de l'Espanha. ===Ducat d'Aquitània=== [[Imatge:Duché_d'Aquitaine_et_Vasconie_710-740.svg|thumb|left|400px|Ducat d'Aquitània e de Vascònia en 710-740]] Ja lo predecessor d'Eudo, lo duc Lop Ier, espandiguèt considerablament lo territòri del ducat, en aprofitant los trebolums civils que fasián de mal dins lo reiaume franc entre 673 e 676. De mai, del temps de Lop, lo ducat venguèt vertadièrament independent, tot ben que subordinat formalament als reis de [[Neustria]]. Lo ducat d'Aquitània, que Eudo n'eretèt, compreniá las províncias istoricas d'Aquitània, de [[Peitau]], de [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]], d'[[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]], atal coma una partida de [[Lengadòc]] (territòri del futur [[comtat de Tolosa]]). Las confinhas nòrd e èst de sas possessions ribejavan mai que mai [[Léger (flume)|Léger]], que al nòrd d'ela se trobava lo reiaume franc de Neustria e a l'èst lo reiaume de [[Borgonha]]. La capitala del ducat èra [[Tolosa]]. Non se sap precisament quines comtats existissián sul territòri aquitan a l'epòca. Çaquelà, existissián. Al temps de la campanha araba menada per Abd al-Rahman en Aquitània en [[732]], los cronicaires arabes mençonan un comte de l'airal de Liborna que temptèt d'organizar una replica a l'armada araba, mès foguèt capturat e executat. En 650, lo comte d'[[Albi]] es mençonat, e del temps d'un dels successors d'Eudo, Gaifièr (o Waïfré), los comtes de [[Peitieus]], de [[Borges]] e d'[[Engoleime]] son mençonats. L'Aquitània aviá tanben de monestièrs nombroses e mai d'un avescats a l'epòca. Les arquevescats de Borges e de Bordèu, atal coma los avescats d'Auvèrnhe, de [[diocèsi de Rodés|Rodés]], d'[[diocèsi d'Agen|Agen]], d'Engoleime, de Perigòrd e de [[diocèsi de Caors|Caors]] son mençonats <ref> Lewis, Archibald R., ''The development of southern french and catalan society'', 718—1050, Austin, University of Texas edition, 1965</ref>. [[Imatge:Francia_at_the_death_of_Pepin_of_Heristal,_714.jpg||thumb|left|400px|França a la mòrt de Pepin d'Heristal en 714, Pau Vidal de la Blacha]] ===Ducat de Vascònia=== Lo ducat de Vascònia passèt jol conta-ròtle dels ducs d'Aquitània tanlèu lo mièg del sègle VII. Compreniá l'anciana província romana d'[[Novempopulània|Aquitània Novempopulana]] (futura [[Gasconha]]), que compreniá las vals de [[Garona]] e d'[[Ador]], abitadas pels aujòls dels [[gascons]], puèi l'airal dels [[Pirenèus]], abitadas pels vascons (aujòls dels [[basques]]), que formèron pus tard lo còr del reiaume de [[Pampalona]] ([[Comunautat Forala de Navarra|Navarra]]). La frontièra nòrd del ducat ribejava [[Garona]], mentre que a l'èst se trobava la futura [[Septimània|Septimania]], que fasiá partida del [[reialme visigòt]]. Los [[vascons]], guerrièrs e desiroses de gardar la libertat, representèron una menaça per lo reiaume franc a partir de la fin del sègle VI, en se rebellant periodicament contra la dominacion franca e en envasissent la futura Gasconha. Non se sap quina èra l'amplor del poder d'Eudo dins aquela region, mès non existís cap de rapòrt dins las fonts istoricas de revòltas importantas contra les dirigents de Vascònia a l'epòca. ==Començament del règne e independéncia== Non se sap la data exacta de l'accession d'Eudo al tròne. Los istorians suggerisson que poiriá èsser entre 674 (darrèra mencion documentada del duc Lop Ier) e 700 (primièra mencion fisabla d'Eudo coma duc d'Aquitània). En 715, Eudo aprofitèt los trebolums civils dins lo reiaume franc per se proclamar sobiran independent e préner lo títol de « Princeps d'Aquitània » (latin : ''Aquitaniae princeps''). En 718, foguèt sonat a l'ajuda del rei de Neustria Chilperic II e de son màger del palais Ragenfred, que, après la desfaita de la batalha de [[Les Rues-des-Vignes|Vinchy]], cercavan d'aliats per tal de contunhar la luta contra lo màger del palais d'[[Austrasia]], [[Carles Martèl]]. En escambi de l'ajuda, probablament s'ofriguèt a Eudo la reconeissença de son títol e de son independéncia. Eudo amassèt una armada e s'aliguèt a las de Chilperic e de Ragenfred. Un còp unidas, las tropas partiguèron cap a l'Austrasia, mès lo 14 d'octobre de 719, foguèron vencidas a la batalha de [[Seissons]]. Ragenfred fugigèt a [[Angieus]] e Eudo se retirèt delà [[Léger (flume)|Léger]], en menant ambe el le rei Chilperic e son tresaur. La mòrt del rei d'Austrasia, Clotari IV, en 719, placèt Carles Martèl dins una posicion malaisida, que le màger del palais aviá besonh d'un rei legitime sortit del linhatge [[Merovingians|merovingian]] per tal de legitimar son poder, que podiá èsser sonque Chilperic, a las mans dels Aquitans. Carles foguèt constrent de mandar l'arquevesque de [[Rems]], Milon, negociar ambe Eudo a Tolosa. Las negociacions durèron longtemps, e es pas qu'en 720/721 qu'Eudo se clinèt davant Milon e acceptèt de restituïr lo rei Chilperic II a Carles, atal coma las riquesas reialas sasidas, e de conclure la patz ambe'l màger d'Austrasia. Per aquel tractat, Carles reconeguèt Chilperic per sol rei e lo duc Eudo per sobiran independent d'Aquitània. ==La luta contra los arabes== ===Batalha de Tolosa=== Article principal : [[Batalha de Tolosa (721)]] Una novèla menaça apareguèt alavetz dins lo sud del reiaume franc : los arabes, que, en 714, avián conquerit la quasi-totalitat de la [[Peninsula Iberica]] e destruit lo [[Reialme visigòt|reiaume visigot]], trespassèron los [[Pirenèus]] e envasiguèron [[Septimània|Septimania]]. En 719, una armada arabo-berbèra jol comandament del novèl wali d'Al-Andalus, Al-Samh ibn Malik, s'apoderèt de [[Narbona]]. Los musulmans envasiguèron puèi las tèrras d'Eudo. En 721, l'armada d'Al-Samh assètgèt Tolosa. Eudo se portèt a l'ajuda de la vila assetjada. Lo duc non disposauva de fòrças sufisentas per afrontar l'armada enemiga en combat dobèrt, mès arribèt a préner l'armada araba per suspresa. Lo 9 de junh de 721, venquèt l'enemic, en nafrant mortalament lo wali. Après aquò, las rèstas de son armada fugiguèron, en levant lo sètge de la vila. Aquela victòria recebèt un grand resson public. La cronica oficiala dels papas romans, lo ''Liber pontificalis'', celebrava la destruccion de 375 000 sarrasins (una chifra absoludament fantastica !), e lo papa Gregòri II mandèt a Eudo un messatge de felicitacions e de presents en l'aunor d'aquela victòria. De mai, aquela victòria refortiguèt l'independéncia d'Eudo e arrestèt per un temps l'avançada musulmana cap al nòrd. En 725 e 726, lo duc d'Aquitània venquèt dos còps l'armada del novèl wali, Anbasa ibn Suhaym al-Kalbi, e quitament lo wali foguèt tuat d'una flècha en 725 mentre que traversava [[Ròse]]. Çaquelà, maldespièit las victòrias d'Eudo, los arabes de s'apoderar de Nimes e de Carcassona (fòra del ducat) en 725. ===Aliança ambe Munuza e sac de Borges per Carles Martèl=== En avent arrestat l'avançada dels musulmans, Eudo demorèt pr'aquò dins una posicion malaisida, ambe sas possessions limitròfas de las tèrras conqueridas pels arabes. Lo governador d'aquels territòris, nomenats pels arabes « los confinhs orientals » (Cerdanha, Narbona, Septimania), èra Uthman ibn Naissa, que los francs apelavan Munusa. Segon la tradicion populara, mençonada dins la Cronique d'Anfós III lo Grand (rei de las Astúrias), Munusa, cap [[berbèr]], foguèt l'un dels quatre comandants musulmans que dintrèron pel primièr còp en Espanha al temps de la conquista araba. Pendent un de sos raids en Aquitània, Munusa capturèt [[Lampègia]], la filha d'Eudo. La belesa de la joventa lo toquèt talament que l'esposèt [autra version de l'afar : Eudo arranguèt un maridatge per ela ambe Munusa]. Gràcias a aquel maridatge, Munusa venguèt prèp del paire de sa femna, lo duc Eudo. Munusa, dins lo contèxte de las rivalitats entre arabes e berbères (Munusa èra berbèr), malcontent de la nominacion d'Abd ar-Rahman ibn Abdallah per wali d'al-Andalus en 730 a sa plaça, aviá besonh d'un aliat poderós. Eudo desirava d'aparar sas possessions dels raids arabes. En consequéncia, en 730/731, los dos sobirans concluguèron una aliança, dont una de las condicions èra qu'Eudo ajudèsse Munusa dins son projècte de rebellion contra le wali Abd ar-Rahman. Al meteis moment, Eudo comencèt a esprovar de mescòrdis ambe Carles Martèl, que desirava de sometre las possessions perdudas del reiaume franc. Carles acusèt Eudo de traïson, en le qualificant d'« aliat dels infidèls ». Jos aquel pretèxte extravagant, lancèt doás campanhas en Aquitània en 731. Atirat pel butin, prenguèt e devastèt [[Borges]] dos còps. Las incursions de Martèl dins sas domenis enrabièron Eudo. En avent aparat son arrèr dels arabes, poguèt recampar sas fòrças, marchar contra Carles Martèl e tornar préner Borges. ===La rebellion de Munusa=== En 731, Munusa se revoltèt dobèrtament contra Abd ar-Rahman, mès la rebellion aboquèt. Abd ar-Rahman profitèt de la rebellion de Munusa per recampar una armada immensa. Ne mandèt una partida jol comandament de Ghehdi ibn Ziya contra Munusa, que s'èra embarrat dins sa capitala, Al-Bab ([[Llívia]]). Munusa foguèt pres per suspresa e non poguèt rebutar l'assaut. Eudo, ocupat a combatre Carles Martèl, non poguèt venir a l'ajuda de son aliat. Munusa foguèt tuat, e sa femna Lampègia capturada e mandada a Abd ar-Rahman. Aqueste, encantat per la belesa de la captiva, l'ofriguèt en present al calife Hisham ibn Abd al-Malik a Damasc, que prenguèt Lampègia dins son harèm. ===La campanha d'Abd ar-Rahman en Aquitània e la batalha de Bordèu=== Après la desfaita de Munusa, Abd ar-Rahman decidiguèt de s'ocupar de son aliat, Eudo d'Aquitània. En dispausant d'una armada immensa e en essent vengut lo solet sobiran d'al-Andalus, esperava de contunhar las conquistas començadas per sos davancièrs. Dividiguèt l'armada en doás partidas. Una, que veniá de [[Septimània|Septimania]], envasiguèt Ròse, en capturant e pilhant l'[[Albigés]], [[Roergue]], [[Gavaudan]] e [[Velai]]. Las legendas e las cronicas mençonan tanben la destruccion d'[[Autun]] pels moros e lo sètge de [[Sens (Yonne)|Sens]]. Mès, contràriament a sos davancièrs, qu'ataquèron l'estat franc dempuei l'èst, Abd ar-Rahman lancèt son atac principal dempuèi l'oèst. Après que traversèt los Pirenèus per lo col de [[Roncesvals]], suprimiguèt d'en primièr la resisténcia dels montanhòls bascos, en los prenent per suspresa. Puèi prenguèt l’anciana rota romana cap a Bordèu. En camin, devastèt las diocèsis de [[Bigòrra]], [[diocèsi de Comenge|Comenge]] e Labord, destrusiguèt las vilas episcopalas d'[[Auloron]] e [[Lescar]], e capturèt [[Baiona]]. Puèi [[Aush]], [[Dacs]], e [[Aira (Lanas)|Aira]] foguèron destruits, e las abadiás de [[Sent Sever (Lanas)|Sent Sever]] e de [[Sent Savin (Hauts Pirenèus)|Sent Savin]] foguèron cremadas. Una diferéncia ambe las situacions precedentas es que los vascons, los milhors guerrièrs, foguèron obligats de demorar çò seu e non poguèron ajudar l'armada d'Eudo. Lo duc Eudo temptèt de conténer l'avançada araba, mès suportèt mai d'una desfaita e foguèt forçat de batre la retirada. Alavetz, l'armada d'Abd ar-Rahman assetgèt [[Bordèu]]. Pas luènh de la vila, sus la riba esquèrra de Garona, o Dordonha, se debanèt la batalha de Bordèu. Eudo concentrèt sas fòrças sus la riba dreita del flume, en recampant en preissa totes los que podiá recrutar. Pr'aquò, l'armada d'Abd ar-Rahman arribèt a traversar lo flume, lo remontèron, e a préner Agen. Eudo se lancèt coratjosament sus l'enemic, mèss son armada mal organizada, incapable de resistir a una ataca frontala, fugiguèt, en entrainant Eudo ambe ela. Segon la Cronica mozaraba, plan d'aquitans tombèron al combat. Eudo el meteis arribèt a s'escapar, mès la desbranda foguèt totala. La Cronica mozaraba precisa : (latin) ''Solus Deus numerum morientium vel pereuntium recognoscat'' (« Dieu sol coneis lo nombre dels mòrts »). Degun mai poguèt arrestar l'avançada araba cap al nòrd. Cependant, l'armada d'Abd ar-Rahman s'atardèt dins l'airal de Bordèu per pilhar a l'entorn. La vila meteissa foguèt capturada e pilhada, e los entorns completament devastats. Es sonque alavetz qu'Abd ar-Rahman contunhèt son camin. Après que traversèt Dordonha, l'armada araba se dirigiguèt cap a Tours. L'objectiu d'Abd ar-Rahman èra probablament la famosa abadiá de Sent Martin de [[Tors]]. Sul camin, los airals a l'entorn de [[Periguers]], [[Santas|Sentas]] e [[Engoleime]] foguèron devastadas, e quitament las vilas foguèron presas. Après aquò, l'armada moresca traversèt [[Charanta (flume)|Charanta]]. ==Batalha de Peitieus== Article principal : [[Batalha de Peitieus (732)]] ==Nòtas== <references /> roskqmt070ah3hcrzamw72viru220ps 2476566 2476563 2025-07-02T23:06:50Z 77.152.53.218 2476566 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox Identitat | imatge = Odo_the_Great_leaving_Bordeaux_burned_by_the_Saracens,_732_(É._Bayard).png | legenda = Émile Bayard (1867), ''Eudo lo Grand que quita Bordèu cremat pels Sarrasins''. | títol1 = Duc, ''Princeps'' d'Aquitània e de Vascònia | escut = | començamentderenhe = entre 674 e 700 | finderenhe = 735 | coronament = Sègle VII, catedrala de [[Lemòtges]] ? | predecessor = Lop Ier d'Aquitània e de Vascònia ? | successor = Hunald Ier (Unaud Ier) | dinastia = | autrestítols = | paire = Lop Ier d'Aquitània e de Vascònia (''Lupus'') ? | maire = | conjunt = desconeguda | enfants = Lampègia, Hunald, Hatton... | religion = [[Catolicisme]] }} '''Eudo d'Aquitània''' (''Eudon'', ''Odo'', ''Odon'', ''Oto'', en [[francés]] ''Eudes''), dit '''Eudo lo Grand''', nascut benlèu entre 650 e 660, mòrt en [[735]], es un duc (''princeps'') d'[[Aquitània (Occitània)|Aquitània]] e de [[vascons|Vascònia]], que montèt sul tròne entre 674 e la fin del [[sègle VII]]. Venguèt celèbre per sa victòria contra los [[Islam|musulmans]] a [[Tolosa]] e tanben per sa participacion a la [[batalha de Peitieus (732)|batalha de Peitieus]]. Sas possessions comprenián lo sud-oèst de [[Gàllia]], de [[Léger (flume)|Léger]] als [[Pirenèus]], ambe [[Tolosa]] per capitala. Eudo foguèt lo primièr [[Sobeiranetat|sobiran]] d'Aquitània qu'obtenguèt l'independéncia de sas possessions del reiaume franc, mès una seria de desfaitas infligidas d'un costat pels [[Magrèb|maures]], de l'autre pel [[màger del palais]], [[Carles Martèl]], lo constrenguèron a tornar reconéisser l'autoritat suprèma dels [[francs]]. ==Origina== Las originas d'Eudo non son establidas precisament. Segon una version, son paire èra lo duc Boggis (Bodegisel), que, sus la basa de la « Carta d'Alaon », redigida lo 21 de genièr de 845, vendriá del rei [[Caribèrt II d'Aquitània]]. D'après aquel document, lo rei Caribèrt esposèt Gisèla, eretièra del duc Arno de Vascònia, e d'aquel maridatge nasquèron tres filhs : Chilperic, Boggis e Bertrand. Après la mòrt de Caribèrt, puèi de Chilperic, lo rei Dagobèrt Ier transferiguèt lo [[ducat d'Aquitània]] a Boggis e Bertrand, e après l'Aquitània passèt al filh de Boggis, Eudo. Çaquelà, la màger part dels istorians considèran la « Carta d'Alaon » coma un fals ulterior e dobtan de l'existéncia de filhs cabdèts de Caribèrt. Segon una autra version, Eudo seriá lo filh del duc d'Aquitània e de Vascònia Lupus Ier, que Eudo li auriá succedit probablament. Çaquelà, cap document non confirma aquela version, que repausa sus una reconstruccion fondada sus de donadas onomasticas. La descendéncia d'Eudo del duc Boggis es mençonada tanben dins las legendas del sègle XI sus sent Ubèrt. Segon aquelas legendas, Eudo èra lo fraire cabdèt d'Ubèrt. Quand Ubèrt desirèt venir prèire e renonciar a la vida seculara, Eudo venguèt l'eretièr del tròne d'Aquitània e succediguèt puèi a son paire. ==Possessions d'Eudo lo Grand== Eudo eretèt dos ducats dels davancièrs : l'Aquitània e Vascònia. Dispausava atal de possessions vastas, qu'ocupavan la màger part del sud-oèst de la França actuala e una partida del nòrd de l'Espanha. ===Ducat d'Aquitània=== [[Imatge:Duché_d'Aquitaine_et_Vasconie_710-740.svg|thumb|left|400px|Ducat d'Aquitània e de Vascònia en 710-740]] Ja lo predecessor d'Eudo, lo duc Lop Ier, espandiguèt considerablament lo territòri del ducat, en aprofitant los trebolums civils que fasián de mal dins lo reiaume franc entre 673 e 676. De mai, del temps de Lop, lo ducat venguèt vertadièrament independent, tot ben que subordinat formalament als reis de [[Neustria]]. Lo ducat d'Aquitània, que Eudo n'eretèt, compreniá las províncias istoricas d'Aquitània, de [[Peitau]], de [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]], d'[[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]], atal coma una partida de [[Lengadòc]] (territòri del futur [[comtat de Tolosa]]). Las confinhas nòrd e èst de sas possessions ribejavan mai que mai [[Léger (flume)|Léger]], que al nòrd d'ela se trobava lo reiaume franc de Neustria e a l'èst lo reiaume de [[Borgonha]]. La capitala del ducat èra [[Tolosa]]. Non se sap precisament quines comtats existissián sul territòri aquitan a l'epòca. Çaquelà, existissián. Al temps de la campanha araba menada per Abd al-Rahman en Aquitània en [[732]], los cronicaires arabes mençonan un comte de l'airal de Liborna que temptèt d'organizar una replica a l'armada araba, mès foguèt capturat e executat. En 650, lo comte d'[[Albi]] es mençonat, e del temps d'un dels successors d'Eudo, Gaifièr (o Waïfré), los comtes de [[Peitieus]], de [[Borges]] e d'[[Engoleime]] son mençonats. L'Aquitània aviá tanben de monestièrs nombroses e mai d'un avescats a l'epòca. Les arquevescats de Borges e de Bordèu, atal coma los avescats d'Auvèrnhe, de [[diocèsi de Rodés|Rodés]], d'[[diocèsi d'Agen|Agen]], d'Engoleime, de Perigòrd e de [[diocèsi de Caors|Caors]] son mençonats <ref> Lewis, Archibald R., ''The development of southern french and catalan society'', 718—1050, Austin, University of Texas edition, 1965</ref>. [[Imatge:Francia_at_the_death_of_Pepin_of_Heristal,_714.jpg||thumb|left|400px|França a la mòrt de Pepin d'Heristal en 714, Pau Vidal de la Blacha]] ===Ducat de Vascònia=== Lo ducat de Vascònia passèt jol conta-ròtle dels ducs d'Aquitània tanlèu lo mièg del sègle VII. Compreniá l'anciana província romana d'[[Novempopulània|Aquitània Novempopulana]] (futura [[Gasconha]]), que compreniá las vals de [[Garona]] e d'[[Ador]], abitadas pels aujòls dels [[gascons]], puèi l'airal dels [[Pirenèus]], abitadas pels vascons (aujòls dels [[basques]]), que formèron pus tard lo còr del reiaume de [[Pampalona]] ([[Comunautat Forala de Navarra|Navarra]]). La frontièra nòrd del ducat ribejava [[Garona]], mentre que a l'èst se trobava la futura [[Septimània|Septimania]], que fasiá partida del [[reialme visigòt]]. Los [[vascons]], guerrièrs e desiroses de gardar la libertat, representèron una menaça per lo reiaume franc a partir de la fin del sègle VI, en se rebellant periodicament contra la dominacion franca e en envasissent la futura Gasconha. Non se sap quina èra l'amplor del poder d'Eudo dins aquela region, mès non existís cap de rapòrt dins las fonts istoricas de revòltas importantas contra les dirigents de Vascònia a l'epòca. ==Començament del règne e independéncia== Non se sap la data exacta de l'accession d'Eudo al tròne. Los istorians suggerisson que poiriá èsser entre 674 (darrèra mencion documentada del duc Lop Ier) e 700 (primièra mencion fisabla d'Eudo coma duc d'Aquitània). En 715, Eudo aprofitèt los trebolums civils dins lo reiaume franc per se proclamar sobiran independent e préner lo títol de « Princeps d'Aquitània » (latin : ''Aquitaniae princeps''). En 718, foguèt sonat a l'ajuda del rei de Neustria Chilperic II e de son màger del palais Ragenfred, que, après la desfaita de la batalha de [[Les Rues-des-Vignes|Vinchy]], cercavan d'aliats per tal de contunhar la luta contra lo màger del palais d'[[Austrasia]], [[Carles Martèl]]. En escambi de l'ajuda, probablament s'ofriguèt a Eudo la reconeissença de son títol e de son independéncia. Eudo amassèt una armada e s'aliguèt a las de Chilperic e de Ragenfred. Un còp unidas, las tropas partiguèron cap a l'Austrasia, mès lo 14 d'octobre de 719, foguèron vencidas a la batalha de [[Seissons]]. Ragenfred fugigèt a [[Angieus]] e Eudo se retirèt delà [[Léger (flume)|Léger]], en menant ambe el le rei Chilperic e son tresaur. La mòrt del rei d'Austrasia, Clotari IV, en 719, placèt Carles Martèl dins una posicion malaisida, que le màger del palais aviá besonh d'un rei legitime sortit del linhatge [[Merovingians|merovingian]] per tal de legitimar son poder, que podiá èsser sonque Chilperic, a las mans dels Aquitans. Carles foguèt constrent de mandar l'arquevesque de [[Rems]], Milon, negociar ambe Eudo a Tolosa. Las negociacions durèron longtemps, e es pas qu'en 720/721 qu'Eudo se clinèt davant Milon e acceptèt de restituïr lo rei Chilperic II a Carles, atal coma las riquesas reialas sasidas, e de conclure la patz ambe'l màger d'Austrasia. Per aquel tractat, Carles reconeguèt Chilperic per sol rei e lo duc Eudo per sobiran independent d'Aquitània. ==La luta contra los arabes== ===Batalha de Tolosa=== Article principal : [[Batalha de Tolosa (721)]] Una novèla menaça apareguèt alavetz dins lo sud del reiaume franc : los arabes, que, en 714, avián conquerit la quasi-totalitat de la [[Peninsula Iberica]] e destruit lo [[Reialme visigòt|reiaume visigot]], trespassèron los [[Pirenèus]] e envasiguèron [[Septimània|Septimania]]. En 719, una armada arabo-berbèra jol comandament del novèl wali d'Al-Andalus, Al-Samh ibn Malik, s'apoderèt de [[Narbona]]. Los musulmans envasiguèron puèi las tèrras d'Eudo. En 721, l'armada d'Al-Samh assètgèt Tolosa. Eudo se portèt a l'ajuda de la vila assetjada. Lo duc non disposauva de fòrças sufisentas per afrontar l'armada enemiga en combat dobèrt, mès arribèt a préner l'armada araba per suspresa. Lo 9 de junh de 721, venquèt l'enemic, en nafrant mortalament lo wali. Après aquò, las rèstas de son armada fugiguèron, en levant lo sètge de la vila. Aquela victòria recebèt un grand resson public. La cronica oficiala dels papas romans, lo ''Liber pontificalis'', celebrava la destruccion de 375 000 sarrasins (una chifra absoludament fantastica !), e lo papa Gregòri II mandèt a Eudo un messatge de felicitacions e de presents en l'aunor d'aquela victòria. De mai, aquela victòria refortiguèt l'independéncia d'Eudo e arrestèt per un temps l'avançada musulmana cap al nòrd. En 725 e 726, lo duc d'Aquitània venquèt dos còps l'armada del novèl wali, Anbasa ibn Suhaym al-Kalbi, e quitament lo wali foguèt tuat d'una flècha en 725 mentre que traversava [[Ròse]]. Çaquelà, maldespièit las victòrias d'Eudo, los arabes de s'apoderar de Nimes e de Carcassona (fòra del ducat) en 725. ===Aliança ambe Munuza e sac de Borges per Carles Martèl=== En avent arrestat l'avançada dels musulmans, Eudo demorèt pr'aquò dins una posicion malaisida, ambe sas possessions limitròfas de las tèrras conqueridas pels arabes. Lo governador d'aquels territòris, nomenats pels arabes « los confinhs orientals » (Cerdanha, Narbona, Septimania), èra Uthman ibn Naissa, que los francs apelavan Munusa. Segon la tradicion populara, mençonada dins la Cronique d'Anfós III lo Grand (rei de las Astúrias), Munusa, cap [[berbèr]], foguèt l'un dels quatre comandants musulmans que dintrèron pel primièr còp en Espanha al temps de la conquista araba. Pendent un de sos raids en Aquitània, Munusa capturèt [[Lampègia]], la filha d'Eudo. La belesa de la joventa lo toquèt talament que l'esposèt [autra version de l'afar : Eudo arranguèt un maridatge per ela ambe Munusa]. Gràcias a aquel maridatge, Munusa venguèt prèp del paire de sa femna, lo duc Eudo. Munusa, dins lo contèxte de las rivalitats entre arabes e berbères (Munusa èra berbèr), malcontent de la nominacion d'Abd ar-Rahman ibn Abdallah per wali d'al-Andalus en 730 a sa plaça, aviá besonh d'un aliat poderós. Eudo desirava d'aparar sas possessions dels raids arabes. En consequéncia, en 730/731, los dos sobirans concluguèron una aliança, dont una de las condicions èra qu'Eudo ajudèsse Munusa dins son projècte de rebellion contra le wali Abd ar-Rahman. Al meteis moment, Eudo comencèt a esprovar de mescòrdis ambe Carles Martèl, que desirava de sometre las possessions perdudas del reiaume franc. Carles acusèt Eudo de traïson, en le qualificant d'« aliat dels infidèls ». Jos aquel pretèxte extravagant, lancèt doás campanhas en Aquitània en 731. Atirat pel butin, prenguèt e devastèt [[Borges]] dos còps. Las incursions de Martèl dins sas domenis enrabièron Eudo. En avent aparat son arrèr dels arabes, poguèt recampar sas fòrças, marchar contra Carles Martèl e tornar préner Borges. ===La rebellion de Munusa=== En 731, Munusa se revoltèt dobèrtament contra Abd ar-Rahman, mès la rebellion aboquèt. Abd ar-Rahman profitèt de la rebellion de Munusa per recampar una armada immensa. Ne mandèt una partida jol comandament de Ghehdi ibn Ziya contra Munusa, que s'èra embarrat dins sa capitala, Al-Bab ([[Llívia]]). Munusa foguèt pres per suspresa e non poguèt rebutar l'assaut. Eudo, ocupat a combatre Carles Martèl, non poguèt venir a l'ajuda de son aliat. Munusa foguèt tuat, e sa femna Lampègia capturada e mandada a Abd ar-Rahman. Aqueste, encantat per la belesa de la captiva, l'ofriguèt en present al calife Hisham ibn Abd al-Malik a Damasc, que prenguèt Lampègia dins son harèm. ===La campanha d'Abd ar-Rahman en Aquitània e la batalha de Bordèu=== Après la desfaita de Munusa, Abd ar-Rahman decidiguèt de s'ocupar de son aliat, Eudo d'Aquitània. En dispausant d'una armada immensa e en essent vengut lo solet sobiran d'al-Andalus, esperava de contunhar las conquistas començadas per sos davancièrs. Dividiguèt l'armada en doás partidas. Una, que veniá de [[Septimània|Septimania]], envasiguèt Ròse, en capturant e pilhant l'[[Albigés]], [[Roergue]], [[Gavaudan]] e [[Velai]]. Las legendas e las cronicas mençonan tanben la destruccion d'[[Autun]] pels moros e lo sètge de [[Sens (Yonne)|Sens]]. Mès, contràriament a sos davancièrs, qu'ataquèron l'estat franc dempuei l'èst, Abd ar-Rahman lancèt son atac principal dempuèi l'oèst. Après que traversèt los Pirenèus per lo col de [[Roncesvals]], suprimiguèt d'en primièr la resisténcia dels montanhòls bascos, en los prenent per suspresa. Puèi prenguèt l’anciana rota romana cap a [[Bordèu]]. En camin, devastèt las diocèsis de [[Bigòrra]], [[diocèsi de Comenge|Comenge]] e Labord, destrusiguèt las vilas episcopalas d'[[Auloron]] e [[Lescar]], e capturèt [[Baiona]]. Puèi [[Aush]], [[Dacs]], e [[Aira (Lanas)|Aira]] foguèron destruits, e las abadiás de [[Sent Sever (Lanas)|Sent Sever]] e de [[Sent Savin (Hauts Pirenèus)|Sent Savin]] foguèron cremadas. Una diferéncia ambe las situacions precedentas es que los vascons, los milhors guerrièrs, foguèron obligats de demorar çò seu e non poguèron ajudar l'armada d'Eudo. Lo duc Eudo temptèt de conténer l'avançada araba, mès suportèt mai d'una desfaita e foguèt forçat de batre la retirada. Alavetz, l'armada d'Abd ar-Rahman assetgèt [[Bordèu]]. Pas luènh de la vila, sus la riba esquèrra de Garona, o Dordonha, se debanèt la batalha de Bordèu. Eudo concentrèt sas fòrças sus la riba dreita del flume, en recampant en preissa totes los que podiá recrutar. Pr'aquò, l'armada d'Abd ar-Rahman arribèt a traversar lo flume, lo remontèron, e a préner Agen. Eudo se lancèt coratjosament sus l'enemic, mèss son armada mal organizada, incapable de resistir a una ataca frontala, fugiguèt, en entrainant Eudo ambe ela. Segon la Cronica mozaraba, plan d'aquitans tombèron al combat. Eudo el meteis arribèt a s'escapar, mès la desbranda foguèt totala. La Cronica mozaraba precisa : (latin) ''Solus Deus numerum morientium vel pereuntium recognoscat'' (« Dieu sol coneis lo nombre dels mòrts »). Degun mai poguèt arrestar l'avançada araba cap al nòrd. Cependant, l'armada d'Abd ar-Rahman s'atardèt dins l'airal de Bordèu per pilhar a l'entorn. La vila meteissa foguèt capturada e pilhada, e los entorns completament devastats. Es sonque alavetz qu'Abd ar-Rahman contunhèt son camin. Après que traversèt Dordonha, l'armada araba se dirigiguèt cap a Tours. L'objectiu d'Abd ar-Rahman èra probablament la famosa abadiá de Sent Martin de [[Tors]]. Sul camin, los airals a l'entorn de [[Periguers]], [[Santas|Sentas]] e [[Engoleime]] foguèron devastadas, e quitament las vilas foguèron presas. Après aquò, l'armada moresca traversèt [[Charanta (flume)|Charanta]]. ==Batalha de Peitieus== Article principal : [[Batalha de Peitieus (732)]] [[Imatge:Steuben_-_Bataille_de_Poitiers.png|thumb|left|400px|Charles de Steuben, circa 1837, ''Batalha de Peitieus'']] Après que s'escapèt de [[Bordèu]], Eudon se dirigiguèt cap a [[Léger (flume)|Léger]]. Coma aviá pas la possibilitat d'amassar una novèla armada, demorava a Eudo sonque una causa a far: demandar d'ajuda a son enemic de totjorn, lo màger del palais, Carles Martèl. Amassèt las rèstas de l'armada, puèi Eudo se dirigiguèt cap a París, ont èra Carles a aquel moment. En arribant dins la vila, Eudo foguèt capable de convéncer Carles, qu'èra ocupat a lutar contra las tribús germanicas, de rejónher las fòrças contra los arabes. Aparentament, lo perilh terrible que s'aprochavan arrestèt temporàriament los nombroses mescòrdis e garrolhas, tant entre los francs coma entre los francs e d'autras tribús germanicas. Per rebutar la menaça araba, Carles arrestèt la guèrra que menava còntra los germans. En pauc de temps, arribèt a amassar una granda armada, que compreniá, en mai dels francs, qualques autras tribús germanicas: alamans, bavareses, saxons, frisons. Ambe una granda armada, Carles se desplacèt per interceptar l'armada mòra, qu'aviá atent Peitieus mentretant, en cremant tot çò que se trobava sus son camin. Près de la vila, los arabes pilhèron e destrusiguèron l'abadiá de Sent Alari, mès assetgèron pas la vila meteissa, la contornèron e progressèron cap a Tors. ==Nòtas== <references /> 3t96htimt2d3qmr9maq7he0j5op0c48 2476576 2476566 2025-07-03T09:34:57Z 77.152.53.218 2476576 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox Identitat | imatge = Odo_the_Great_leaving_Bordeaux_burned_by_the_Saracens,_732_(É._Bayard).png | legenda = Émile Bayard (1867), ''Eudo lo Grand que quita Bordèu cremat pels Sarrasins''. | títol1 = Duc, ''Princeps'' d'Aquitània e de Vascònia | escut = | començamentderenhe = entre 674 e 700 | finderenhe = 735 | coronament = Sègle VII, catedrala de [[Lemòtges]] ? | predecessor = Lop Ier d'Aquitània e de Vascònia ? | successor = Hunald Ier (Unaud Ier) | dinastia = | autrestítols = | paire = Lop Ier d'Aquitània e de Vascònia (''Lupus'') ? | maire = | conjunt = desconeguda | enfants = Lampègia, Hunald, Hatton... | religion = [[Catolicisme]] }} '''Eudo d'Aquitània''' (''Eudon'', ''Odo'', ''Odon'', ''Oto'', en [[francés]] ''Eudes''), dit '''Eudo lo Grand''', nascut benlèu entre 650 e 660, mòrt en [[735]], es un duc (''princeps'') d'[[Aquitània (Occitània)|Aquitània]] e de [[vascons|Vascònia]], que montèt sul tròne entre 674 e la fin del [[sègle VII]]. Venguèt celèbre per sa victòria contra los [[Islam|musulmans]] a [[Tolosa]] e tanben per sa participacion a la [[batalha de Peitieus (732)|batalha de Peitieus]]. Sas possessions comprenián lo sud-oèst de [[Gàllia]], de [[Léger (flume)|Léger]] als [[Pirenèus]], ambe [[Tolosa]] per capitala. Eudo foguèt lo primièr [[Sobeiranetat|sobiran]] d'Aquitània qu'obtenguèt l'independéncia de sas possessions del reiaume franc, mès una seria de desfaitas infligidas d'un costat pels [[Magrèb|maures]], de l'autre pel [[màger del palais]], [[Carles Martèl]], lo constrenguèron a tornar reconéisser l'autoritat suprèma dels [[francs]]. ==Origina== Las originas d'Eudo non son establidas precisament. Segon una version, son paire èra lo duc Boggis (Bodegisel), que, sus la basa de la « Carta d'Alaon », redigida lo 21 de genièr de 845, vendriá del rei [[Caribèrt II d'Aquitània]]. D'après aquel document, lo rei Caribèrt esposèt Gisèla, eretièra del duc Arno de Vascònia, e d'aquel maridatge nasquèron tres filhs : Chilperic, Boggis e Bertrand. Après la mòrt de Caribèrt, puèi de Chilperic, lo rei Dagobèrt Ier transferiguèt lo [[ducat d'Aquitània]] a Boggis e Bertrand, e après l'Aquitània passèt al filh de Boggis, Eudo. Çaquelà, la màger part dels istorians considèran la « Carta d'Alaon » coma un fals ulterior e dobtan de l'existéncia de filhs cabdèts de Caribèrt. Segon una autra version, Eudo seriá lo filh del duc d'Aquitània e de Vascònia Lupus Ier, que Eudo li auriá succedit probablament. Çaquelà, cap document non confirma aquela version, que repausa sus una reconstruccion fondada sus de donadas onomasticas. La descendéncia d'Eudo del duc Boggis es mençonada tanben dins las legendas del sègle XI sus sent Ubèrt. Segon aquelas legendas, Eudo èra lo fraire cabdèt d'Ubèrt. Quand Ubèrt desirèt de venir prèire e de renonciar a la vida seculara, Eudo venguèt l'eretièr del tròne d'Aquitània e succediguèt puèi a son paire. ==Possessions d'Eudo lo Grand== Eudo eretèt dos ducats dels davancièrs : l'Aquitània e Vascònia. Dispausava atal de possessions vastas, qu'ocupavan la màger part del sud-oèst de la França actuala e una partida del nòrd de l'Espanha. ===Ducat d'Aquitània=== [[Imatge:Duché_d'Aquitaine_et_Vasconie_710-740.svg|thumb|left|400px|Ducat d'Aquitània e de Vascònia en 710-740]] Ja lo predecessor d'Eudo, lo duc Lop Ier, espandiguèt considerablament lo territòri del ducat, en aprofitant los trebolums civils que fasián de mal dins lo reiaume franc entre 673 e 676. De mai, del temps de Lop, lo ducat venguèt vertadièrament independent, tot ben que subordinat formalament als reis de [[Neustria]]. Lo ducat d'Aquitània, que Eudo n'eretèt, compreniá las províncias istoricas d'Aquitània, de [[Peitau]], de [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]], d'[[Auvèrnhe (Occitània)|Auvèrnhe]], atal coma una partida de [[Lengadòc]] (territòri del futur [[comtat de Tolosa]]). Las confinhas nòrd e èst de sas possessions ribejavan mai que mai [[Léger (flume)|Léger]], que al nòrd d'ela se trobava lo reiaume franc de Neustria e a l'èst lo reiaume de [[Borgonha]]. La capitala del ducat èra [[Tolosa]]. Non se sap precisament quines comtats existissián sul territòri aquitan a l'epòca. Çaquelà, existissián. Al temps de la campanha araba menada per Abd al-Rahman en Aquitània en [[732]], los cronicaires arabes mençonan un comte de l'airal de Liborna que temptèt d'organizar una replica a l'armada araba, mès foguèt capturat e executat. En 650, lo comte d'[[Albi]] es mençonat, e del temps d'un dels successors d'Eudo, Gaifièr (o Waïfré), los comtes de [[Peitieus]], de [[Borges]] e d'[[Engoleime]] son mençonats. L'Aquitània aviá tanben de monestièrs nombroses e mai d'un avescats a l'epòca. Les arquevescats de Borges e de Bordèu, atal coma los avescats d'Auvèrnhe, de [[diocèsi de Rodés|Rodés]], d'[[diocèsi d'Agen|Agen]], d'Engoleime, de Perigòrd e de [[diocèsi de Caors|Caors]] son mençonats <ref> Lewis, Archibald R., ''The development of southern french and catalan society'', 718—1050, Austin, University of Texas edition, 1965</ref>. [[Imatge:Francia_at_the_death_of_Pepin_of_Heristal,_714.jpg||thumb|left|400px|França a la mòrt de Pepin d'Heristal en 714, Pau Vidal de la Blacha]] ===Ducat de Vascònia=== Lo ducat de Vascònia passèt jol conta-ròtle dels ducs d'Aquitània tanlèu lo mièg del sègle VII. Compreniá l'anciana província romana d'[[Novempopulània|Aquitània Novempopulana]] (futura [[Gasconha]]), que compreniá las vals de [[Garona]] e d'[[Ador]], abitadas pels aujòls dels [[gascons]], puèi l'airal dels [[Pirenèus]], abitadas pels vascons (aujòls dels [[basques]]), que formèron pus tard lo còr del reiaume de [[Pampalona]] ([[Comunautat Forala de Navarra|Navarra]]). La frontièra nòrd del ducat ribejava [[Garona]], mentre que a l'èst se trobava la futura [[Septimània|Septimania]], que fasiá partida del [[reialme visigòt]]. Los [[vascons]], guerrièrs e desiroses de gardar la libertat, representèron una menaça per lo reiaume franc a partir de la fin del sègle VI, en se rebellant periodicament contra la dominacion franca e en envasissent la futura Gasconha. Non se sap quina èra l'amplor del poder d'Eudo dins aquela region, mès non existís cap de rapòrt dins las fonts istoricas de revòltas importantas contra les dirigents de Vascònia a l'epòca. ==Començament del règne e independéncia== Non se sap la data exacta de l'accession d'Eudo al tròne. Los istorians suggerisson que poiriá èsser entre 674 (darrèra mencion documentada del duc Lop Ier) e 700 (primièra mencion fisabla d'Eudo coma duc d'Aquitània). En 715, Eudo aprofitèt los trebolums civils dins lo reiaume franc per se proclamar sobiran independent e préner lo títol de « Princeps d'Aquitània » (latin : ''Aquitaniae princeps''). En 718, foguèt sonat a l'ajuda del rei de Neustria Chilperic II e de son màger del palais Ragenfred, que, après la desfaita de la batalha de [[Les Rues-des-Vignes|Vinchy]], cercavan d'aliats per tal de contunhar la luta contra lo màger del palais d'[[Austrasia]], [[Carles Martèl]]. En escambi de l'ajuda, probablament s'ofriguèt a Eudo la reconeissença de son títol e de son independéncia. Eudo amassèt una armada e s'aliguèt a las de Chilperic e de Ragenfred. Un còp unidas, las tropas partiguèron cap a l'Austrasia, mès lo 14 d'octobre de 719, foguèron vencidas a la batalha de [[Seissons]]. Ragenfred fugiguèt a [[Angieus]] e Eudo se retirèt delà [[Léger (flume)|Léger]], en menant ambe el le rei Chilperic e son tresaur. La mòrt del rei d'Austrasia, Clotari IV, en 719, placèt Carles Martèl dins una posicion malaisida, que le màger del palais aviá besonh d'un rei legitime sortit del linhatge [[Merovingians|merovingian]] per tal de legitimar son poder, que podiá èsser sonque Chilperic, a las mans dels Aquitans. Carles foguèt constrent de mandar l'arquevesque de [[Rems]], Milon, negociar ambe Eudo a Tolosa. Las negociacions durèron longtemps, e es pas qu'en 720/721 qu'Eudo se clinèt davant Milon e acceptèt de restituïr lo rei Chilperic II a Carles, atal coma las riquesas reialas sasidas, e de conclure la patz ambe'l màger d'Austrasia. Per aquel tractat, Carles reconeguèt Chilperic per sol rei e lo duc Eudo per sobiran independent d'Aquitània. ==La luta contra los arabes== ===Batalha de Tolosa=== Article principal : [[Batalha de Tolosa (721)]] Una novèla menaça apareguèt alavetz dins lo sud del reiaume franc : los arabes, que, en 714, avián conquerit la quasi-totalitat de la [[Peninsula Iberica]] e destruit lo [[Reialme visigòt|reiaume visigot]], trespassèron los [[Pirenèus]] e envasiguèron [[Septimània|Septimania]]. En 719, una armada arabo-berbèra jol comandament del novèl wali d'Al-Andalus, Al-Samh ibn Malik, s'apoderèt de [[Narbona]]. Los musulmans envasiguèron puèi las tèrras d'Eudo. En 721, l'armada d'Al-Samh assètgèt Tolosa. Eudo se portèt a l'ajuda de la vila assetjada. Lo duc non disposauva de fòrças sufisentas per afrontar l'armada enemiga en combat dobèrt, mès arribèt a préner l'armada araba per suspresa. Lo 9 de junh de 721 (o benlèu lo 10), venquèt l'enemic, en nafrant mortalament lo wali. Après aquò, las rèstas de son armada fugiguèron, en levant lo sètge de la vila. Aquela victòria recebèt un grand resson public. La cronica oficiala dels papas romans, lo ''Liber pontificalis'', celebrava la destruccion de 375 000 sarrasins (una chifra absoludament fantastica !), e lo papa Gregòri II mandèt a Eudo, considerat coma lo champion del cristianisme, un messatge de felicitacions e de presents en l'aunor d'aquela victòria. De mai, aquela victòria refortiguèt l'independéncia d'Eudo e arrestèt per un temps l'avançada musulmana cap al nòrd. En 725 e 726, lo duc d'Aquitània venquèt dos còps l'armada del novèl wali, Anbasa ibn Suhaym al-Kalbi, e quitament lo wali foguèt tuat d'una flècha en 725 mentre que traversava [[Ròse]]. Çaquelà, maldespièit las victòrias d'Eudo, los arabes de s'apoderar de Nimes e de Carcassona (vilas situadas fòra del ducat) en 725. ===Aliança ambe Munuza e sac de Borges per Carles Martèl=== En avent arrestat l'avançada dels musulmans, Eudo demorèt pr'aquò dins una posicion malaisida, ambe sas possessions limitròfas de las tèrras conqueridas pels arabes. Lo governador d'aquels territòris, nomenats pels arabes « los confinhs orientals » (Cerdanha, Narbona, Septimania), èra Uthman ibn Naissa, que los francs apelavan Munusa. Segon la tradicion populara, mençonada dins la Cronique d'Anfós III lo Grand (rei de las Astúrias), Munusa, cap [[berbèr]], foguèt l'un dels quatre comandants musulmans que dintrèron pel primièr còp en Espanha al temps de la conquista araba. Pendent un de sos raids en Aquitània, Munusa capturèt [[Lampègia]], la filha d'Eudo. La belesa de la joventa lo toquèt talament que l'esposèt [autra version de l'afar : Eudo arranguèt un maridatge per ela ambe Munusa]. Gràcias a aquel maridatge, Munusa venguèt prèp del paire de sa femna, lo duc Eudo. Munusa, dins lo contèxte de las rivalitats entre arabes e berbères (Munusa èra berbèr), malcontent de la nominacion d'Abd ar-Rahman ibn Abdallah per wali d'al-Andalus en 730 a sa plaça, aviá besonh d'un aliat poderós. Eudo desirava d'aparar sas possessions dels raids arabes. En consequéncia, en 730/731, los dos sobirans concluguèron una aliança, dont una de las condicions èra qu'Eudo ajudèsse Munusa dins son projècte de rebellion contra le wali Abd ar-Rahman. Al meteis moment, Eudo comencèt a esprovar de mescòrdis ambe Carles Martèl, que desirava de sometre las possessions perdudas del reiaume franc. Carles acusèt Eudo de traïson, en le qualificant d'« aliat dels infidèls ». Jos aquel pretèxte extravagant, lancèt doás campanhas en Aquitània en 731. Atirat pel butin, prenguèt e devastèt [[Borges]] dos còps. Las incursions de Martèl dins sas domenis enrabièron Eudo. En avent aparat son arrèr dels arabes, poguèt recampar sas fòrças, marchar contra Carles Martèl e tornar préner Borges. ===La rebellion de Munusa=== En 731, Munusa se revoltèt dobèrtament contra Abd ar-Rahman, mès la rebellion aboquèt. Abd ar-Rahman profitèt de la rebellion de Munusa per recampar una armada immensa. Ne mandèt una partida jol comandament de Ghehdi ibn Ziya contra Munusa, que s'èra embarrat dins sa capitala, Al-Bab ([[Llívia]]). Munusa foguèt pres per suspresa e non poguèt rebutar l'assaut. Eudo, ocupat a combatre Carles Martèl, non poguèt venir a l'ajuda de son aliat. Munusa foguèt tuat, e sa femna Lampègia capturada e mandada a Abd ar-Rahman. Aqueste, encantat per la belesa de la captiva, l'ofriguèt en present al calife Hisham ibn Abd al-Malik a Damasc, que prenguèt Lampègia dins son harèm. ===La campanha d'Abd ar-Rahman en Aquitània e la batalha de Bordèu=== Après la desfaita de Munusa, Abd ar-Rahman decidiguèt de s'ocupar de son aliat, Eudo d'Aquitània. En dispausant d'una armada immensa e en essent vengut lo solet sobiran d'al-Andalus, esperava de contunhar las conquistas començadas per sos davancièrs. Dividiguèt l'armada en doás partidas. Una, que veniá de [[Septimània|Septimania]], envasiguèt Ròse, en capturant e pilhant l'[[Albigés]], [[Roergue]], [[Gavaudan]] e [[Velai]]. Las legendas e las cronicas mençonan tanben la destruccion d'[[Autun]] pels moros e lo sètge de [[Sens (Yonne)|Sens]]. Mès, contràriament a sos davancièrs, qu'ataquèron l'estat franc dempuei l'èst, Abd ar-Rahman lancèt son atac principal dempuèi l'oèst. Après que traversèt los Pirenèus per lo col de [[Roncesvals]], suprimiguèt d'en primièr la resisténcia dels montanhòls bascos, en los prenent per suspresa. Puèi prenguèt l’anciana rota romana cap a [[Bordèu]]. En camin, devastèt las diocèsis de [[Bigòrra]], [[diocèsi de Comenge|Comenge]] e Labord, destrusiguèt las vilas episcopalas d'[[Auloron]] e [[Lescar]], e capturèt [[Baiona]]. Puèi [[Aush]], [[Dacs]], e [[Aira (Lanas)|Aira]] foguèron destruits, e las abadiás de [[Sent Sever (Lanas)|Sent Sever]] e de [[Sent Savin (Hauts Pirenèus)|Sent Savin]] foguèron cremadas. Una diferéncia ambe las situacions precedentas es que los vascons, los milhors guerrièrs, foguèron obligats de demorar çò seu e non poguèron ajudar l'armada d'Eudo. Lo duc Eudo temptèt de conténer l'avançada araba, mès suportèt mai d'una desfaita e foguèt forçat de batre la retirada. Alavetz, l'armada d'Abd ar-Rahman assetgèt [[Bordèu]]. Pas luènh de la vila, sus la riba esquèrra de Garona, o Dordonha, se debanèt la batalha de Bordèu. Eudo concentrèt sas fòrças sus la riba dreita del flume, en recampant en preissa totes los que podiá recrutar. Pr'aquò, l'armada d'Abd ar-Rahman arribèt a traversar lo flume, lo remontèron, e a préner Agen. Eudo se lancèt coratjosament sus l'enemic, mèss son armada mal organizada, incapable de resistir a una ataca frontala, fugiguèt, en entrainant Eudo ambe ela. Segon la Cronica mozaraba, plan d'aquitans tombèron al combat. Eudo el meteis arribèt a s'escapar, mès la desbranda foguèt totala. La Cronica mozaraba precisa : (latin) ''Solus Deus numerum morientium vel pereuntium recognoscat'' (« Dieu sol coneis lo nombre dels mòrts »). Degun mai poguèt arrestar l'avançada araba cap al nòrd. Cependant, l'armada d'Abd ar-Rahman s'atardèt dins l'airal de Bordèu per pilhar a l'entorn. La vila meteissa foguèt capturada e pilhada, e los entorns completament devastats. Es sonque alavetz qu'Abd ar-Rahman contunhèt son camin. Après que traversèt Dordonha, l'armada araba se dirigiguèt cap a Tours. L'objectiu d'Abd ar-Rahman èra probablament la famosa abadiá de Sent Martin de [[Tors]]. Sul camin, los airals a l'entorn de [[Periguers]], [[Santas|Sentas]] e [[Engoleime]] foguèron devastadas, e quitament las vilas foguèron presas. Après aquò, l'armada moresca traversèt [[Charanta (flume)|Charanta]]. ==Batalha de Peitieus== Article principal : [[Batalha de Peitieus (732)]] [[Imatge:Steuben_-_Bataille_de_Poitiers.png|thumb|left|400px|Charles de Steuben, circa 1837, ''Batalha de Peitieus'']] Après que s'escapèt de [[Bordèu]], Eudon se dirigiguèt cap a [[Léger (flume)|Léger]]. Coma aviá pas la possibilitat d'amassar una novèla armada, demorava a Eudo sonque una causa a far: demandar d'ajuda a son enemic de totjorn, lo màger del palais, Carles Martèl. Amassèt las rèstas de l'armada, puèi Eudo se dirigiguèt cap a París, ont èra Carles a aquel moment. En arribant dins la vila, Eudo foguèt capable de convéncer Carles, qu'èra ocupat a lutar contra las tribús germanicas, de rejónher las fòrças contra los arabes. Aparentament, lo perilh terrible que s'aprochavan arrestèt temporàriament los nombroses mescòrdis e garrolhas, tant entre los francs coma entre los francs e d'autras tribús germanicas. Per rebutar la menaça araba, Carles arrestèt la guèrra que menava còntra los germans. En pauc de temps, arribèt a amassar una granda armada, que compreniá, en mai dels francs, qualques autras tribús germanicas: alamans, bavareses, saxons, frisons. Ambe una granda armada, Carles se desplacèt per interceptar l'armada mòra, qu'aviá atent Peitieus mentretant, en cremant tot çò que se trobava sus son camin. Près de la vila, los arabes pilhèron e destrusiguèron l'abadiá de Sent Alari, mès assetgèron pas la vila meteissa, la contornèron e progressèron cap a [[Tors]]. Las armadas s'afrontèron entre Tors e [[Peitieus]]. Ni l'emplaçament exacte ni la data de la batalha non son estats clarament establits pels istorians al jorn d'auèi. D'istorians an avançat mai d'una version per l'emplaçament de la batalha, en la plaçant a diferents lòcs entre Peitieus e Tors; çò pus sovent çaquelà, [[Vouneuil-sur-Vienne|Moussais]] es lo lòc pus citat. De datas diferentas per la batalha son tanben donadas, d'octòbre de 732 a octobre de 733, mès la version actualament prevalenta plaça la batalha en octòbre de 732. Aquela batalha passèt donc dins l'istòria coma la batalha de Poitiers (o la batalha de Tors, nom encara retengut en [[anglés]]). Ne resultèt la desfaita de l'armada musulmana e la mòrt d' Abd ar-Rahman . Las rèstas de l'armada araba profitèron del calabrun per fugir. La Cronica de Sent Danís testimònia (ambe çaquelà una intencion propagandista): "...lo duc Eudo d'Aquitània, que portèt lo pòble sarrasin en França, aquel flagèl subrenatural, faguèt en sòrta de se reconciliar ambe'l sobiran Carles e tuèt puèi totis los sarrasins qu'avián subreviscut a la batalha, dels que poguèt aténher..." los aquitans se metèron en marcha per perseguir los fugitius. Al meteis temps, la Cronica Mozaraba conta : « E coma aqueles pòbles non preocupavan brica de los percaçar, partiguèron, cargats de butin, e tornèron trionfalament a lor patria ». La Cronica de Sent Danís soslinha tanben aquò: « El [Carles Martèl], prenguèt totas las tendas dels enemics e tot lor equipament e prenguèt possession de tot çò qu'avián ». En se basant suls testimoniatges, los istorians suggerisson que lo duc d'Aquitània partiguèt sol a la perseguida dels moros en retirada, del temps que Carles Martèl demorava sul camp de batalha per las despolhas daissadas pels musulmans (çò que se compren : Carles Martèl, desirós d'afeblir son enemic e rival, èra indiferent a las devastacions que podián encara far los musulmans en Aquitània en se retirant). Après aver despartit lo butin, Carles Martel tornèt a çò seu ambe aunor. Aquela victòria dels Francs arrestèt l'avançada dels Arabes en Euròpa Occidentala, e Carles Martel foguèt reconegut unanimament coma un combatent del cristianisme e sobiran de tota la Gàllia. Pr'aquò, la menaça musulmana èra pas eliminada completament, e Carles deguèt far divèrsas campanhas per tal de far sortir los arabes de Provença e de Borgonha. Après la batalha de Peitieus, Eudes foguèt forçat de se sometre a Carles Martèl. Non se sap grand causa de las darrièras annadas de la vida del duc Eudo. En 734, pauc abans sa mòrt, arribèt a desfaire los Moros un còp de mai dins las gòrjas dels Pirenèus. Eudes moriguèt probablament en 735 (una abdicacion pòt pas èsser completament apartada) e, segon la fraudulosa Carta d'Alaon, causa estranha per de rasons gegraficas, amai istoricas, foguèt enterrat dins lo monastièr de Senta Maria d'[[Alarcón]] <ref> http://fmg.ac/Projects/MedLands/AQUITAINE.htm#Eudesdied735B|title=Dukes of Aquitaine before 768 (Family of Hunoald): Eudes|work=Foundation for Medieval Genealogy|https://web.archive.org/web/20101214063842/http://fmg.ac/Projects/MedLands/AQUITAINE.htm#Eudesdied735B</ref>. Los ''Annales Petaviani'' parlan de Carles Martèl e dels filhs d'Eudo en 736 : ''Karolus dimicabat contra filios Eodonis'', « Carles combatiá los filhs d'Eudo », çò que daissa supausar qu'aquesta annada lo paire dejà èra mòrt. Lo Ducat d'Aquitània foguèt despartit entre sos filhs, Hunald e Hatton. ==Fonts== ==Nòtas== <references /> 13wm3ie8gm5x7kbyhn9r0cnjocnjemm 0 199501 2476575 2476552 2025-07-03T08:44:31Z C.Stecoli 41516 Apondon de Pelagos 2476575 wikitext text/x-wiki {{UNESCO}} {{Dialècte Lengadocian}} [[Fichièr:Avignon in July 2020 01.jpg|vinheta|380x380px|Lo Pont de Sant Beneset e la vièlha vila d'Avinhon, amb lo Palais dels Papas. Lo centre istoric d'Avinhon es escrich sus la lista del patrimòni mondial per l'UNESCO dempuèi 1981]] Aquel article recensa los bens inscriches al [[Patrimòni Mondial de l'Umanitat|patrimòni mondial]] en [[Occitània]]. En 2024, Occitània compta 21 bens inscriches, dont 19 culturals, 1 natural e 1 mixt<ref>La classificacion es faita al nivèl dels estats. Los bens occitans son totes partidas de la lista per la França: «France», Organisation des Nations unies pour l'éducation, la science et la culture - UNESCO (http://whc.unesco.org/fr/etatsparties/fr)</ref>. D'unes ocupan de luòcs multiples, coma entre autres l'òbra architecturala de [[Le Corbusier]] en Occitània ; d'unes sits pòdon far l'objècte d'una inscripcion sus mantun ben. La lista çai-jos es a jorn entre sortir de la 46na session del Comitat del patrimòni mondial que s'es tenguda del 21 al 31 de julhet de 2024 a [[Nòva Delhi]], en [[Índia]]. Los bens son classats per òrdre alfabetic de lor denominacion oficiala retenguda per l'[[UNESCO]]. == Listas == === patrimòni mondial === {| class="wikitable" | align="center" valign="middle" |'''Denominacion''' | align="center" valign="middle" |'''Tipe''' | align="center" valign="middle" |'''Annada de classament''' |- | align="left" valign="middle" |[[Arle]], monuments romans e romanics | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |1981 |- | align="left" valign="middle" |Balma ornada del Pont d'Arc dicta [[Bauma de Chauvet|Balma de Chauvet-Pont-d’Arc]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" |2014 |- | align="left" valign="middle" |[[Bordèu]], Pòrt de la Luna | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |2007 |- | align="left" valign="middle" |Camins de Sant Jaume de [[Compostèla]] en França | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |1998 |- | align="left" valign="middle" |[[Canal del Miègjorn|Canal de las Doas Mars]] (sota lo nom de «Canal del Miègjorn») | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |1996 |- | align="left" valign="middle" |[[Causses]] e [[Cevenas]], paisatge cultural de l'agropastoralisme mediterranèu | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |2011 |- | align="left" valign="middle" |Centre istoric d'[[Avinhon]]: Palais dels Papas, ensem episcopal e Pont d'Avinhon | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |1995 |- | align="left" valign="middle" |Ciutat episcopala d'[[Albi]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |2010 |- | align="left" valign="middle" |Far de Cordoan<ref>Lo restacament del far de Cordoan a Occitània es discutible (es situat entre la comuna de Vaux-sus-Mer, de lenga d'oil al nòrd e la comuna del Verdon de Mar qu'es una enclava de lenga d'oil en tèrra d'òc al sud) mas n'es a l'extrèm limit.</ref> | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |2021 |- | align="left" valign="middle" |Fortificacions de [[Sébastien Le Prestre de Vauban|Vauban]]<ref>Las plaças fòrtas de Vauban en Occitània son: Blaye-Cuçac de Gironda (Blaye es de lenga d'oil mas Cuçac es occitana), Briançon, Mont-Dauphin</ref> | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |2008 |- | align="left" valign="middle" |Grandas vilas d'aiga d'Euròpa ([[Vichèi]])<ref>Ben transfrontalièr amb Alemanha, Àustria, Belgica, Itàlia, Chequia e lo Reialme Unit. 13 vilas dont Vichèi en Occitània.</ref> | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |2021 |- | align="left" valign="middle" |Juridiccion de [[Sent Melhon]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |1999 |- | align="left" valign="middle" |Naut luòc tectonic de la [[Monts Domas|Cadena dels Puèges]] – falha de [[Limanha (plana)|Limanha]] | align="left" valign="middle" |Natural | align="right" valign="middle" |2018 |- | align="left" valign="middle" |[[Niça]], vila de vacanças d'ivèrn de ''riviera'' | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |2021 |- | align="left" valign="middle" |Òbra architecturala de [[Le Corbusier]], una contribucion excepcionala al Movement Modèrn<ref>Ben transfrontalièr amb Alemanha, Argentina, Belgica, Índia, Japon e Soïssa.</ref><ref>Los obratges de Le Corbusier en Occitània son: l'unitat d'abitacion de la «Ciutat Radiosa» a Marselha, la ciutat Frugès a Peçac, lo Cabanon de Ròcabruna de Caup Martin, l'Ostal de la Cultura de Frominiu.</ref> | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |2016 |- | align="left" valign="middle" |Ostal Carrat de [[Nimes]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |2023 |- | align="left" valign="middle" |Pirenèus-[[Mont Perdut]]<ref>Sit tranfrontalièr amb Espanha.</ref> | align="left" valign="middle" |Mixt | align="right" valign="middle" |1999 |- | align="left" valign="middle" |[[Pònt de Gard|Pont de Gard]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |1985 |- | align="left" valign="middle" |Sits preïstorics e balmas ornadas de la [[Val de Vesera]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |1979 |- | align="left" valign="middle" |Teatre antic d'[[Aurenja]] e sos abòrds amb l'«Arc de Trionf» | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |1981 |- | align="left" valign="middle" |Vila fortificada istorica de [[Carcassona]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |1997 |} === Lista indicativa === Los estats nacionals gerisson las demandas d'inscripcion e someton lors dossièrs al près del Comitat del patrimòni mondial. Per Occitània, totes los dossièrs de candidatura son actualament inscriches sus la lista indicativa de França e d'Itàlia (per lo santuari Pelagos), en abséncia de demanda venent d'Espanha<ref>«Listes indicatives - France», Organisation des Nations unies pour l'éducation, la science et la culture - UNESCO (https://whc.unesco.org/fr/listesindicatives/?action=listtentative&state=fr&order=states)</ref><ref>«Listes indicatives - Italie», Organisation des Nations unies pour l'éducation, la science et la culture - UNESCO (https://whc.unesco.org/fr/listesindicatives/?action=listtentative&state=it&order=states)</ref>. {| class="wikitable" | align="center" valign="middle" |'''Denominacion''' | align="center" valign="middle" |'''Tipe''' | align="center" valign="middle" |'''Data d’inscripcion sus la lista indicativa''' |- | align="left" valign="middle" |Centre ancian de [[Sarlat e La Canedat|Sarlat]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |01/02/2002 |- | align="left" valign="middle" |Ciutat de [[Carcassona]] e sos castèls sentinèlas de montanha<ref>Extension de l'inscripcion de la Ciutat de Carcassona als castèls dits «catars».</ref> | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |21/04/2017 |- | align="left" valign="middle" |Amassa de caunas a concrecions del Sud de França | align="left" valign="middle" |Natural | align="right" valign="middle" |08/06/2000 |- | align="left" valign="middle" |L'observatòri del [[Pic de Mieidia de Bigòrra|Pic del Miègjorn de Bigòrra]], pionièr en nauta montanha | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |27/10/2022 |- | align="left" valign="middle" |[[Camarga]] | align="left" valign="middle" |Natural | align="right" valign="middle" |01/02/2002 |- | align="left" valign="middle" |Los [[Alps]] de la [[Mar Mediterranèa|Mediterranèa]]<ref>Ben transfrontalièr amb Itàlia.</ref> | align="left" valign="middle" |Natural | align="right" valign="middle" |31/01/2017 |- | align="left" valign="middle" |Las vilas anticas de la Narbonesa e lor territòri : Nimes, Arle, Glanum, pòrtaigas, ''via Domitia'' | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |01/02/2002 |- | align="left" valign="middle" |[[Mont Venturi]] e [[Mont Venturi (Cesana)|sits pintats per Cesana]] | align="left" valign="middle" |Mixt | align="right" valign="middle" |20/09/1996 |- | align="left" valign="middle" |Pargue nacional [[Isclas d'Ieras|de Pòrt Cròs]] | align="left" valign="middle" |Natural | align="right" valign="middle" |01/02/2002 |- | align="left" valign="middle" |Pargue nacional [[Massís dels Escrinhs|dels Escrinhs]] | align="left" valign="middle" |Mixt | align="right" valign="middle" |01/02/2002 |- | align="left" valign="middle" |Pelagos : lo santuari dels mamifèrs marins<ref>Tal que definit, lo ben concernís Liguria, Sardenha e Toscana mas lo santuari maritim Pelagos s'espandís fins al Monègue e una partida de la còsta provençala.</ref> | align="left" valign="middle" |Natural | align="right" valign="middle" |2006 |- | align="left" valign="middle" |Rada de [[Marselha]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |01/02/2002 |- | align="left" valign="middle" |Sant Honorat, Illa monastica de l'archipèla de Lerins a [[Canas]] | align="left" valign="middle" |Cultural | align="right" valign="middle" |21/07/2022 |} == Nòtas e referéncias == <references /> == Ligams intèrnes == * [[Patrimòni Mondial de l'Umanitat]] * [[Lista del patrimòni mondial en França]] e2mryz38wu2f2lck5trkyc2x5tug8q1 0 199503 2476560 2025-07-02T20:20:48Z Sovenhic 36254 Sovenhic a desplaçat la pagina [[Ronhonaç]] cap a [[Ronhonàs]] : Lo sufixe -às s'escriu -às 2476560 wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Ronhonàs]] 2zcu467m6wsku0x9ueieh36pic0k7ah 0 199504 2476577 2025-07-03T11:43:29Z Especiari 48437 Créé en traduisant la section d'ouverture de la page « [[:fr:Special:Redirect/revision/209249152|André Du Pré]] » 2476577 wikitext text/x-wiki '''André Du Pré''' (''André Du Pré'' en francés) es un poèta [[Gasconha|gascon]] de [[Occitan|lenga d'òc]] del {{S-|XVI|e}} nascut a [[Leitora|Leitorar]] ([[Departament de Gers|Gers]]) cap al [[1580]] . 5nvrjl1teqnsy60d2fq16slepcprgwt 2476578 2476577 2025-07-03T11:46:33Z Especiari 48437 2476578 wikitext text/x-wiki '''André Du Pré''' (''André Du Pré'' en francés) es un poèta [[Gasconha|gascon]] de [[Occitan|lenga d'òc]] del {{S-|XVI|e}} nascut a [[Leitora]] ([[Departament de Gers|Gers]]) cap al [[1580]]. == Biografia == Andrèu Du Pré èra un Conselhièr del Rei dins sa vila natala. Sas ''Poesias Gasconas'' ("Pouesies gascoues", segon la grafia originala) subrevisquèron entremescladas demest d'autras òbras francesas dins un libre datat del 1620 e publicat jol títol ''Les Feuillets de Sybille''. Aquestes poèmas son compausats d'un total de 16 sonets (en vèrses decasillabics o alexandrins) e de doas cançons. Aquela colleccion èra desconeguda abans del 1928, e se sap pauc de son autor; segon [[Pèire Bec]], Du Pré èra de Leitora, filh d'un cèrt Arnaud Du Pré, « Conseiller du Roy ». Lo critic occitan [[Jean-François Courouau]] situa sa naissença cap al 1570. oextghs8ne3hpcntex1m0qmyh2cvcz2 2476579 2476578 2025-07-03T11:48:39Z Especiari 48437 2476579 wikitext text/x-wiki '''André Du Pré''' (''André Du Pré'' en francés) es un poèta [[Gasconha|gascon]] de [[Occitan|lenga d'òc]] del {{S-|XVI|e}} nascut a [[Leitora]] ([[Departament de Gers|Gers]]) cap al [[1580]]. == Biografia == Andrèu Du Pré èra un Conselhièr del Rei dins sa vila natala. Sas ''Poesias Gasconas'' ("Pouesies gascoues", segon la grafia originala) subrevisquèron entremescladas demest d'autras òbras francesas dins un libre datat del 1620 e publicat jol títol ''Les Feuillets de Sybille''. Aquestes poèmas son compausats d'un total de 16 sonets (en vèrses decasillabics o alexandrins) e de doas cançons. Aquela colleccion èra desconeguda abans del 1928, e se sap pauc de son autor; segon [[Pèire Bec]], Du Pré èra de Leitora, filh d'un cèrt Arnaud Du Pré, « Conseiller du Roy ». Lo critic occitan [[Jean-François Courouau]] situa sa naissença cap al 1570. == Òbras == *Sonnets gascons. Barnabooth & L'Horizon Chimérique, 1988. Traduccions de Bernard Manciet. *Pouesies gascoues (1620). Edicion de Jean-François Courouau. *Poesias Gascoas (1620). Per Noste: Ortès, 2006. ecn3tbkl0jw2arfc735cbrew47i3ei5 2476580 2476579 2025-07-03T11:51:42Z Especiari 48437 2476580 wikitext text/x-wiki '''André Du Pré''' (''André Du Pré'' en francés) es un poèta [[Gasconha|gascon]] de [[Occitan|lenga d'òc]] del {{S-|XVI|e}} nascut a [[Leitora]] ([[Departament de Gers|Gers]]) cap al [[1580]]. == Biografia == Andrèu Du Pré èra un Conselhièr del Rei dins sa vila natala. Sas ''Poesias Gasconas'' ("Pouesies gascoues", segon la grafia originala) subrevisquèron entremescladas demest d'autras òbras francesas dins un libre datat del 1620 e publicat jol títol ''Les Feuillets de Sybille''. Aquestes poèmas son compausats d'un total de 16 sonets (en vèrses decasillabics o alexandrins) e de doas cançons. Aquela colleccion èra desconeguda abans del 1928, e se sap pauc de son autor; segon [[Pèire Bec]], Du Pré èra de Leitora, filh d'un cèrt Arnaud Du Pré, « Conseiller du Roy ». Lo critic occitan [[Jean-François Courouau]] situa sa naissença cap al 1570. == Òbras == *Sonnets gascons. Barnabooth & L'Horizon Chimérique, 1988. Traduccions de Bernard Manciet. *Pouesies gascoues (1620). Edicion de Jean-François Courouau. *Poesias Gascoas (1620). Per Noste: Ortès, 2006. == Bibliografia == *Anne Viguier, Lecture d'André du Pré : autour de seize sonnets, vol. 94, t. 2, coll. « Revue des Langues Romanes », 1990, p. 263-276. *Felip Gardí, La leçon de Nérac: du Bartas et les poètes occitans (1550-1650), París, Presses Universitaires de Bordeaux, 1999. *Pèire Bec, Le siècle d'or de la poésies gasconne (1550-1650), Abbeville, Les Belle Lettres, 1997. *François Pic, « Un poète gascon bilingue : André du Pré », Revue française d’histoire du livre, no n° 23, abril-mai-junh,‎ 1979, pp. 427-430 *François Pic, « Re-découverte d’un poète gascon trilingue du XVIIe siècle : Les Feuilles Sibyllines d’André Du Pré », Lengas, revista de sociolingüistica, Montpelhièr, n° 22, intitulat Dètz ans de sociolinguistica,‎ 1987, pp. 267-288 1i4v2jlsghonmagef4crbl3rn05m0r4 2476581 2476580 2025-07-03T11:54:24Z Especiari 48437 /* Bibliografia */ 2476581 wikitext text/x-wiki '''André Du Pré''' (''André Du Pré'' en francés) es un poèta [[Gasconha|gascon]] de [[Occitan|lenga d'òc]] del {{S-|XVI|e}} nascut a [[Leitora]] ([[Departament de Gers|Gers]]) cap al [[1580]]. == Biografia == Andrèu Du Pré èra un Conselhièr del Rei dins sa vila natala. Sas ''Poesias Gasconas'' ("Pouesies gascoues", segon la grafia originala) subrevisquèron entremescladas demest d'autras òbras francesas dins un libre datat del 1620 e publicat jol títol ''Les Feuillets de Sybille''. Aquestes poèmas son compausats d'un total de 16 sonets (en vèrses decasillabics o alexandrins) e de doas cançons. Aquela colleccion èra desconeguda abans del 1928, e se sap pauc de son autor; segon [[Pèire Bec]], Du Pré èra de Leitora, filh d'un cèrt Arnaud Du Pré, « Conseiller du Roy ». Lo critic occitan [[Jean-François Courouau]] situa sa naissença cap al 1570. == Òbras == *Sonnets gascons. Barnabooth & L'Horizon Chimérique, 1988. Traduccions de Bernard Manciet. *Pouesies gascoues (1620). Edicion de Jean-François Courouau. *Poesias Gascoas (1620). Per Noste: Ortès, 2006. == Bibliografia == *Anne Viguier, Lecture d'André du Pré : autour de seize sonnets, vol. 94, t. 2, coll. « Revue des Langues Romanes », 1990, p. 263-276. *Felip Gardí, La leçon de Nérac: du Bartas et les poètes occitans (1550-1650), París, Presses Universitaires de Bordeaux, 1999. *Pèire Bec, Le siècle d'or de la poésies gasconne (1550-1650), Abbeville, Les Belle Lettres, 1997. *François Pic, « Un poète gascon bilingue : André du Pré », Revue française d’histoire du livre, no n° 23, abril-mai-junh,‎ 1979, pp. 427-430 *François Pic, « Re-découverte d’un poète gascon trilingue du XVIIe siècle : Les Feuilles Sibyllines d’André Du Pré », Lengas, revista de sociolingüistica, Montpelhièr, n° 22, intitulat Dètz ans de sociolinguistica,‎ 1987, pp. 267-288 == Articles connèxes == * [[Literatura bearnesa e gascona]] * [[Literatura occitana]] oybdhepkpdewf6l8q1xco8j43dn3h6n 2476582 2476581 2025-07-03T11:55:25Z Especiari 48437 2476582 wikitext text/x-wiki '''André Du Pré''' (''André Du Pré'' en francés) es un poèta [[Gasconha|gascon]] de [[Occitan|lenga d'òc]] del {{S-|XVI|e}} nascut a [[Leitora]] ([[Departament de Gers|Gers]]) cap al [[1580]]. == Biografia == Andrèu Du Pré èra un Conselhièr del Rei dins sa vila natala. Sas ''Poesias Gasconas'' ("Pouesies gascoues", segon la grafia originala) subrevisquèron entremescladas demest d'autras òbras francesas dins un libre datat del 1620 e publicat jol títol ''Les Feuillets de Sybille''. Aquestes poèmas son compausats d'un total de 16 sonets (en vèrses decasillabics o alexandrins) e de doas cançons. Aquela colleccion èra desconeguda abans del 1928, e se sap pauc de son autor; segon [[Pèire Bec]], Du Pré èra de Leitora, filh d'un cèrt Arnaud Du Pré, « Conseiller du Roy ». Lo critic occitan [[Jean-François Courouau]] situa sa naissença cap al 1570. == Òbras == *Sonnets gascons. Barnabooth & L'Horizon Chimérique, 1988. Traduccions de Bernard Manciet. *Pouesies gascoues (1620). Edicion de Jean-François Courouau. *Poesias Gascoas (1620). Per Noste: Ortès, 2006. == Bibliografia == *Anne Viguier, Lecture d'André du Pré : autour de seize sonnets, vol. 94, t. 2, coll. « Revue des Langues Romanes », 1990, p. 263-276. *Felip Gardí, La leçon de Nérac: du Bartas et les poètes occitans (1550-1650), París, Presses Universitaires de Bordeaux, 1999. *Pèire Bec, Le siècle d'or de la poésies gasconne (1550-1650), Abbeville, Les Belle Lettres, 1997. *François Pic, « Un poète gascon bilingue : André du Pré », Revue française d’histoire du livre, no n° 23, abril-mai-junh,‎ 1979, pp. 427-430 *François Pic, « Re-découverte d’un poète gascon trilingue du XVIIe siècle : Les Feuilles Sibyllines d’André Du Pré », Lengas, revista de sociolingüistica, Montpelhièr, n° 22, intitulat Dètz ans de sociolinguistica,‎ 1987, pp. 267-288 == Articles connèxes == * [[Literatura bearnesa e gascona]] * [[Literatura occitana]] == Referéncias == lfoimovk5wosyshmsq3443zir17aucw