Wikipèdia ocwiki https://oc.wikipedia.org/wiki/Acu%C3%A8lh MediaWiki 1.45.0-wmf.8 first-letter Mèdia Especial Discutir Utilizaire Discussion Utilizaire Wikipèdia Discussion Wikipèdia Fichièr Discussion Fichièr MediaWiki Discussion MediaWiki Modèl Discussion Modèl Ajuda Discussion Ajuda Categoria Discussion Categoria Portal Discussion Portal Projècte Discussion Projècte TimedText TimedText talk Mòdul Mòdul Discussió Event Event talk 0 18717 2477012 2460296 2025-07-09T09:44:49Z Lofornet 29925 /* Istòria */ jamés Fenolhedés faguèc partida de la provincia de Rosselhon 2477012 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox Geografia fisica}} [[Imatge:Signaletique 003-2.jpg|thumb|250px|Inauguracion del cartèl en occitan pel President del Conselh General, C. Bourquin, en 2007]] '''Fenolhedés''' (o '''Fenolheda''') es un [[parçans d'Occitània|parçan d'Occitània]]<ref>[[Frederic Zégierman]], ''Le Guide des Pays de France, Sud'', Fayard, 1999</ref> (e de [[lenga occitana]]), dins la region istorica de [[Lengadòc]], situat essencialament dins lo departament francés dels [[Pirenèus Orientals]] e tanben un pauc dins lo departament d'[[Aude]] amb la [[Val de Santa Crotz]] (a l'entorn de [[La Pradèla e Puèglaurenç|Puèglaurenç]]), lo País de Les ([[Sant Martin de Les]] e [[Atsat]]) e Rocafortés ([[Ròcafòrt de Saut|Ròcafòrt]] de "Saut")<ref name=":0">Jordi BOLÒS - Víctor HURTADO, , Barcelona, Rafael Dalmau, 2009, 151 <abbr>p.</abbr><small>(<nowiki>ISBN 978-84-232-0734-3</nowiki>)</small>, p.9</ref>. (en defòra de Fenolhedés, de [[Vingrau]] e de [[Òpol e Perilhons|Perilhons]], la rèsta dels Pirenèus Orientals se compausa de comarcas catalanas). Fenolhedés confronta al nòrd e a l'oèst los parçans occitans de las [[Corbièras]] e del [[País de Saut (Lengadòc)]] e al sud las comarcas catalanas de [[Rosselhon]] e [[Conflent]]. Sa capitala èra [[Fenolhet]], ara la vila principala es [[Sant Pau de Fenolhet]]. Lo gentilici es '''fenolhedés -esa'''. == Istòria == Fenolhedés èra inicialament una part del [[comtat de Rasés]]. Als alentorns de 950 le pagus de Fenolhedés passèt jol vassalatge dels comtes de [[Cerdanha]] e [[Besalú]] fins a [[1111]] e mai tard dels comtes de [[Barcelona]]<ref name=":0" />. Los ligams feudals se compliquèron entre los comtes de Barcelona, de [[Fois]], de [[Tolosa]] e de [[Carcassona]], e la crisi de la [[Crosada dels Albigeses]]. Fin finala amb lo [[Tractat de Corbeil]] (1258), Fenolhedés passèt definitivament a la corona francesa. Après lo [[Tractat dels Pirenèus]], Fenolhedés s'incorporèt al departament dels [[Pirenèus Orientals]], levat la [[Val de Santa Crotz]] e maites autras comunas que son dins lo departament d'[[Aude (departament)|Aude]]. ==Comunas de Fenolhedés== [[Image:France-Panorama-Chateau de Queribus-2005-08-05.jpg|thumb|center|810px|Panorama de Fenolhedés e dels Pirenèus, dempuèi lo castèl de Querbús]] [[Image:Prats-de-Sournia Pyrénées-Orientales France.jpg|thumb|170px|Lo vilatge de [[Prats de Sornhan]]]] ==Ligams extèrnes== *[https://www.youtube.com/watch?v=0HEWZGMlngg Fenolhedés : Un enclavament occitan - Occitanica eAnem / CIRDOC] *[https://www.youtube.com/watch?v=-aMTivh-Kyc Fenolhedés : De Corbeil als Pirenèus - Occitanica eAnem / CIRDOC ] {{Comunas de Fenolhedés}} ==Nòtas== <references /> {{portal|Occitània|Lengadòc}} [[categoria:Fenolhedés|*]] hdkw8mv9cgghjy547g893khxa5o2if2 0 27015 2477001 2414795 2025-07-08T20:45:07Z Gerard Viader 28728 {{Infobox Geografia politica}} 2477001 wikitext text/x-wiki {{Infobox Geografia politica}} {{Dialècte Gascon}} '''Astarac''' es un [[parçans d'Occitània|parçan d'Occitània]]<ref>Segon la classificacion de [[Frederic Zégierman]].</ref> situat en [[Gasconha]]. Sos abitants son los astaragués. La soa vila principala es [[Miranda]]. [[Imatge:Carte_de_l'Armagnac.svg|thumb|right|400px|L'Armanhac administratiu]] ==Toponimia== Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Astarac'' (''archidiaconatus Astariaci'' en 1226) que vengueré deu nom de persona « romanic » ''Asterius'', dab lo sufixe ''-acum'', probablament un nom de proprietat a l'origina<ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', 1990-98, vol. I, p. 458, par. 6947</ref>. ==Nòtas== <references /> [[Categoria:Astarac]] [[Categoria:Gers]] [[Categoria:Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Parçan occitan]] 461dukgleydrbxbmduxm9k279i7uvgq 0 27786 2477002 1865247 2025-07-08T20:49:56Z Gerard Viader 28728 {{Infobox Geografia fisica}} 2477002 wikitext text/x-wiki {{Infobox Geografia fisica}} <!--Article redigit en gascon--> '''Brulhés''' es un [[parçans d'Occitània|parçan d'Occitània]]<ref>Segon la classificacion de [[Frederic Zégierman]].</ref> situat en {{Gasconha}}. La soa vila principala es [[La Pluma]]. ==Nòtas== <references /> [[Categoria:Parçan occitan]] [[Categoria:Parçan de Gasconha]] [[Categoria:Gers]] [[Categoria:Brulhés]] [[Categoria:Òlt e Garona]] [[Categoria:Miègjorn-Pirenèus]] 7dqhg6mlf99whhwrm3uts1wsw7ovwiy 2477003 2477002 2025-07-08T20:50:52Z Gerard Viader 28728 {{Dialècte Gascon}} 2477003 wikitext text/x-wiki {{Infobox Geografia fisica}} {{Dialècte Gascon}} <!--Article redigit en gascon--> '''Brulhés''' es un [[parçans d'Occitània|parçan d'Occitània]]<ref>Segon la classificacion de [[Frederic Zégierman]].</ref> situat en {{Gasconha}}. La soa vila principala es [[La Pluma]]. ==Nòtas== <references /> [[Categoria:Parçan occitan]] [[Categoria:Parçan de Gasconha]] [[Categoria:Gers]] [[Categoria:Brulhés]] [[Categoria:Òlt e Garona]] [[Categoria:Miègjorn-Pirenèus]] ar9qgy6l9mscej30frvcfx6c84rabop 0 37570 2476989 2476944 2025-07-08T16:03:07Z Nicolas Eynaud 6858 /* Espòrts de combat */ 2476989 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Introduccion == Las arts marcialas son de sistèmas de lucha. I a fòrça escòlas e estils d'arts marcialas, mas totes partejan un meteis objectiu qu'es l'[[autodefensa]]. D'unes, coma lo [[taiji quan]] s'utilizan tanben per melhorar la santat e la fòrma . Totas la arts marcialas nasquèron pas en [[Asia]], la ''[[savate]]'' per exemple, espeliguèt en [[França]] e los movements atletics de la [[capoeira]] venon de [[Brasil]]. Fòrça arts marcialas incluson de [[còp de punh|còps de punh]] ([[bòxa]], [[karate]]), [[còp de pè|còps de pè]] ([[taekwondo]], [[kick-boxing]], [[karate]]), presas divèrsas ([[judo]], [[jujutsu]], [[lucha]]), armas ([[Iaido|iaijutsu]], [[kendo]], [[kenjutsu]], [[naginatado]], [[escrima]]) o qualquas combinasons d'elements ja mencionats (mantun estil de [[jujutsu]]). Las arts marcialas se devesísson en dos grands ensembles: las "'''[[arts marcialas duras]]'''" coma lo [[karate]] e lo [[kick-boxing]], que fan servir l'ataca per derrotar l'adversari e las "'''[[arts marcialas suavas]]'''" coma lo [[judo]] e l'[[aikido]], que de biais mens agressiu, emplegan la fòrça de l' autre per lo sometre. Recentament, se desvolopèron de competicions coma l'[[Ultimate Fighting Champions]] als [[Estats Units d'America]] o lo [[Pancraci]] a [[Japon]], que son conegudas tanben coma "'''[[arts marcialas mixtas]]'''" o torneges d'[[AMM]]. == Definicion == Los arts marcials se definísson d'aqueste biais: a través de l'istòria, al soldat sul prat batalhièr, l'unica causa que l' importava èra de poder derrotar l'enemic qu'afrontava. Qu' un estil siá '''suau''' o '''dur''' o quantes punts s'obtenguèssen amb un còp son detalhs e tèmas de discussion que surgísson sonqu'en temps de patz, quand èran alara combats còs e còs, d'a vegadas fins a la mòrt d'un o dels dos adversaris. Los arts marcials son los arts de la guèrra. Se l'objectiu principal dins una competicion consistís a obténer de punts en favor de qualqu'un, alavetz sèm pas davant un art marcial mas un espòrt. L'istòria dels arts marcials es molt espandida. Lo desvolopament dels sistèmas de lucha data de quand l'òme foguèt capable de transmetre la coneissença, cotria amb las estrategias de [[guèrra]]. Bona part del material escrich mai ancian sul tèma data del [[sègle XV]] en [[Euròpa]] e los autors ne son d'unes mèstres pro notables, coma [[Hans Talhoffer]] e [[George Silver]]. Tanben abastèron a l'epòca nòstra d'unas transcripcions de tèxtes encara mai ancians, un dels quals es un manuscrit nomenat [[I.33]], que data de la fin del [[sègle XIII]]. Los artistas marcials diferísson segon la mena de competicions. D'unes arts, coma la [[bòxa]] o lo [[muay Thai]], prèstan atencion a las practicas de luchas e a participar a de competicions, pendent que las mai frequentes d'[[aikido]] e [[krav maga]] rebutan las competicions. Las rasons que sosténon aquestes punts de vista son divèrsas.Un molon d'arts competitius argumentan que las competicions fan plaça a d'amelioracions e son de tecnicas mai eficaças. Çaquelà qualques estils non competitius sosténon que las règlas amb las qualas se desvolòpan aquestas competicions afectan l'art e son ges representativas de çò que se pòt escaire dins una situacion reala. Dins las darrièras annadas, se temptèt de reviscolar d'unes arts marcials considerats ''istorics''. Exemples dels bons d'aquesta [[reconstruccion istorica dels arts marcials]] son lo [[pankration]] e l' [[escòla Shaolin]], qu'a pas cap tradicion contunha. === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Art marcial]] n3tw9898g7gsghlrqtgg9nimj4i37jj 2476990 2476989 2025-07-08T16:12:05Z Nicolas Eynaud 6858 /* Definicion */ 2476990 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Introduccion == Las arts marcialas son de sistèmas de lucha. I a fòrça escòlas e estils d'arts marcialas, mas totes partejan un meteis objectiu qu'es l'[[autodefensa]]. D'unes, coma lo [[taiji quan]] s'utilizan tanben per melhorar la santat e la fòrma . Totas la arts marcialas nasquèron pas en [[Asia]], la ''[[savate]]'' per exemple, espeliguèt en [[França]] e los movements atletics de la [[capoeira]] venon de [[Brasil]]. Fòrça arts marcialas incluson de [[còp de punh|còps de punh]] ([[bòxa]], [[karate]]), [[còp de pè|còps de pè]] ([[taekwondo]], [[kick-boxing]], [[karate]]), presas divèrsas ([[judo]], [[jujutsu]], [[lucha]]), armas ([[Iaido|iaijutsu]], [[kendo]], [[kenjutsu]], [[naginatado]], [[escrima]]) o qualquas combinasons d'elements ja mencionats (mantun estil de [[jujutsu]]). Las arts marcialas se devesísson en dos grands ensembles: las "'''[[arts marcialas duras]]'''" coma lo [[karate]] e lo [[kick-boxing]], que fan servir l'ataca per derrotar l'adversari e las "'''[[arts marcialas suavas]]'''" coma lo [[judo]] e l'[[aikido]], que de biais mens agressiu, emplegan la fòrça de l' autre per lo sometre. Recentament, se desvolopèron de competicions coma l'[[Ultimate Fighting Champions]] als [[Estats Units d'America]] o lo [[Pancraci]] a [[Japon]], que son conegudas tanben coma "'''[[arts marcialas mixtas]]'''" o torneges d'[[AMM]]. == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Art marcial]] 5pwtrwg7kphl2jzbunprwh0va4vpqwb 2476991 2476990 2025-07-08T16:12:15Z Nicolas Eynaud 6858 /* Introduccion */ 2476991 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Art marcial]] 3c5me28swcmyiapfk8uucxmxhk7iqa6 2476992 2476991 2025-07-08T16:26:35Z Nicolas Eynaud 6858 /* L'autodefensa e leis arts guerriers */ 2476992 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === Quauquei documents ancians donan d'informacions sus lei tecnicas d'autodefensas e sus leis arts guerriers ancians. Per exemple, en [[Índia]], d'elements son presents dins lo [[Rig-Veda]], un ensemble de tèxtes compilats entre [[-1500|1500]] e [[-900|900 avC]]. En [[Republica Populara de China|China]], de terralhas e de frescas datadas de [[-1400|1400 avC]] mòstran tanben de tecnicas de combat au còrs a còrs<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pascal Fauliot, ''Contes et récits des arts martiaux de Chine et du Japon'', Éditions Albin Michel, 1984, p. 20.</ref>. === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Art marcial]] oiuz8h2zne2m9ffhpoqea7twh881czt 2476993 2476992 2025-07-08T17:10:24Z Nicolas Eynaud 6858 /* L'autodefensa e leis arts guerriers */ 2476993 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === [[Fichièr:Beni Hassan tomb 15 wrestling detail.jpg|thumb|right|Fresca de lucha dins la tomba 15 de [[Beni Hasan]].]] Quauquei documents ancians donan d'informacions sus lei tecnicas d'autodefensas e sus leis arts guerriers ancians. Lei pus ancians son probable de [[pintura]]s [[Preïstòria|preïstoricas]], datadas de [[-10000|{{formatnum:10000}}]] a [[-6000|{{formatnum:6000}} avC]], que mòstran de scenas de combat entre dos grops<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William J. Hamblin, ''Warfare in the ancient Near East to 1600 BC : holy warriors at the dawn of history'', Nòva York, Routledge, 2006, p. 15.</ref>. Puei, a partir de [[-3000|{{formatnum:3000}} avC]], d'elements pus detalhats aparéisson en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]], en particular dins l’''[[Epopèia de Gilgamesh]]''. === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Art marcial]] qytc1x0ehfq5toypjm0azkxm2ipj1qp 2476994 2476993 2025-07-08T17:16:12Z Nicolas Eynaud 6858 /* L'autodefensa e leis arts guerriers */ 2476994 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === [[Fichièr:Beni Hassan tomb 15 wrestling detail.jpg|thumb|right|Fresca de lucha dins la tomba 15 de [[Beni Hasan]].]] Quauquei documents ancians donan d'informacions sus lei tecnicas d'autodefensas e sus leis arts guerriers ancians. Lei pus ancians son probable de [[pintura]]s [[Preïstòria|preïstoricas]], datadas de [[-10000|{{formatnum:10000}}]] a [[-6000|{{formatnum:6000}} avC]], que mòstran de scenas de combat entre dos grops<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William J. Hamblin, ''Warfare in the ancient Near East to 1600 BC : holy warriors at the dawn of history'', Nòva York, Routledge, 2006, p. 15.</ref>. Pasmens, lei representacions vènon pus detalhadas a partir de l'[[Antiquitat|Antiquitat Auta]]. Per exemple, a partir de [[-3000|{{formatnum:3000}} avC]], d'elements pus detalhats aparéisson en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]], en particular dins l’''[[Epopèia de Gilgamesh]]''. === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Art marcial]] eu4viuc9w5vcx5beuw5brb3y8qt6y22 2476995 2476994 2025-07-08T17:21:57Z Nicolas Eynaud 6858 /* L'autodefensa e leis arts guerriers */ 2476995 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === [[Fichièr:Beni Hassan tomb 15 wrestling detail.jpg|thumb|right|Fresca de lucha dins la tomba 15 de [[Beni Hasan]].]] Quauquei documents ancians donan d'informacions sus lei tecnicas d'autodefensas e sus leis arts guerriers ancians. Lei pus ancians son probable de [[pintura]]s [[Preïstòria|preïstoricas]], datadas de [[-10000|{{formatnum:10000}}]] a [[-6000|{{formatnum:6000}} avC]], que mòstran de scenas de combat entre dos grops<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William J. Hamblin, ''Warfare in the ancient Near East to 1600 BC : holy warriors at the dawn of history'', Nòva York, Routledge, 2006, p. 15.</ref>. Pasmens, lei representacions vènon pus detalhadas a partir de l'[[Antiquitat|Antiquitat Auta]]. Per exemple, a partir de [[-3000|{{formatnum:3000}} avC]], d'elements pus detalhats aparéisson en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]], en particular dins l’''[[Epopèia de Gilgamesh]]''. En [[Egipte Antic|Egipte]], se pòu tanben citar la tomba 15 de [[Beni Hasan]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' P. E. Newberry e F. L. Griffith, « Tomb No. 15 », ''Beni Hasan. Volume 2'', Londres, Egypt Exploration Fund, 1893, pp. 41-50.</ref>. Dins lo corrent dei sègles seguents, d'imatges ò de descripcions de combat aparéisson dins d'autrei regions. Per exemple, en [[Índia]], d'elements son presents dins lo [[Rig-Veda]], un ensemble de tèxtes compilats entre [[-1500|1500]] e [[-900|900 avC]]. En [[Republica Populara de China|China]], de terralhas e de frescas datadas de [[-1400|1400 avC]] mòstran tanben de tecnicas de combat au còrs a còrs<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pascal Fauliot, ''Contes et récits des arts martiaux de Chine et du Japon'', Éditions Albin Michel, 1984, p. 20.</ref>. === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Art marcial]] cvqv10unly4oe5nuvtxtq1p9s1vzx8a 2476996 2476995 2025-07-08T17:25:32Z Nicolas Eynaud 6858 /* Nòtas e referéncias */ 2476996 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === [[Fichièr:Beni Hassan tomb 15 wrestling detail.jpg|thumb|right|Fresca de lucha dins la tomba 15 de [[Beni Hasan]].]] Quauquei documents ancians donan d'informacions sus lei tecnicas d'autodefensas e sus leis arts guerriers ancians. Lei pus ancians son probable de [[pintura]]s [[Preïstòria|preïstoricas]], datadas de [[-10000|{{formatnum:10000}}]] a [[-6000|{{formatnum:6000}} avC]], que mòstran de scenas de combat entre dos grops<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William J. Hamblin, ''Warfare in the ancient Near East to 1600 BC : holy warriors at the dawn of history'', Nòva York, Routledge, 2006, p. 15.</ref>. Pasmens, lei representacions vènon pus detalhadas a partir de l'[[Antiquitat|Antiquitat Auta]]. Per exemple, a partir de [[-3000|{{formatnum:3000}} avC]], d'elements pus detalhats aparéisson en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]], en particular dins l’''[[Epopèia de Gilgamesh]]''. En [[Egipte Antic|Egipte]], se pòu tanben citar la tomba 15 de [[Beni Hasan]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' P. E. Newberry e F. L. Griffith, « Tomb No. 15 », ''Beni Hasan. Volume 2'', Londres, Egypt Exploration Fund, 1893, pp. 41-50.</ref>. Dins lo corrent dei sègles seguents, d'imatges ò de descripcions de combat aparéisson dins d'autrei regions. Per exemple, en [[Índia]], d'elements son presents dins lo [[Rig-Veda]], un ensemble de tèxtes compilats entre [[-1500|1500]] e [[-900|900 avC]]. En [[Republica Populara de China|China]], de terralhas e de frescas datadas de [[-1400|1400 avC]] mòstran tanben de tecnicas de combat au còrs a còrs<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pascal Fauliot, ''Contes et récits des arts martiaux de Chine et du Japon'', Éditions Albin Michel, 1984, p. 20.</ref>. === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Art marcial]] 6t1y8fjewgbcz9lsklmytb7me6s39q0 2476997 2476996 2025-07-08T17:26:19Z Nicolas Eynaud 6858 /* Liames intèrnes */ 2476997 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === [[Fichièr:Beni Hassan tomb 15 wrestling detail.jpg|thumb|right|Fresca de lucha dins la tomba 15 de [[Beni Hasan]].]] Quauquei documents ancians donan d'informacions sus lei tecnicas d'autodefensas e sus leis arts guerriers ancians. Lei pus ancians son probable de [[pintura]]s [[Preïstòria|preïstoricas]], datadas de [[-10000|{{formatnum:10000}}]] a [[-6000|{{formatnum:6000}} avC]], que mòstran de scenas de combat entre dos grops<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William J. Hamblin, ''Warfare in the ancient Near East to 1600 BC : holy warriors at the dawn of history'', Nòva York, Routledge, 2006, p. 15.</ref>. Pasmens, lei representacions vènon pus detalhadas a partir de l'[[Antiquitat|Antiquitat Auta]]. Per exemple, a partir de [[-3000|{{formatnum:3000}} avC]], d'elements pus detalhats aparéisson en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]], en particular dins l’''[[Epopèia de Gilgamesh]]''. En [[Egipte Antic|Egipte]], se pòu tanben citar la tomba 15 de [[Beni Hasan]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' P. E. Newberry e F. L. Griffith, « Tomb No. 15 », ''Beni Hasan. Volume 2'', Londres, Egypt Exploration Fund, 1893, pp. 41-50.</ref>. Dins lo corrent dei sègles seguents, d'imatges ò de descripcions de combat aparéisson dins d'autrei regions. Per exemple, en [[Índia]], d'elements son presents dins lo [[Rig-Veda]], un ensemble de tèxtes compilats entre [[-1500|1500]] e [[-900|900 avC]]. En [[Republica Populara de China|China]], de terralhas e de frescas datadas de [[-1400|1400 avC]] mòstran tanben de tecnicas de combat au còrs a còrs<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pascal Fauliot, ''Contes et récits des arts martiaux de Chine et du Japon'', Éditions Albin Michel, 1984, p. 20.</ref>. === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Espiritualisme]]. * [[Espòrt de combat]]. * [[Morala]]. </div> === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Art marcial]] 42lu5qirdwogaazwtpi28uemwabnq0m 2476998 2476997 2025-07-08T17:26:41Z Nicolas Eynaud 6858 /* Arts marcials asiatics */ 2476998 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === [[Fichièr:Beni Hassan tomb 15 wrestling detail.jpg|thumb|right|Fresca de lucha dins la tomba 15 de [[Beni Hasan]].]] Quauquei documents ancians donan d'informacions sus lei tecnicas d'autodefensas e sus leis arts guerriers ancians. Lei pus ancians son probable de [[pintura]]s [[Preïstòria|preïstoricas]], datadas de [[-10000|{{formatnum:10000}}]] a [[-6000|{{formatnum:6000}} avC]], que mòstran de scenas de combat entre dos grops<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William J. Hamblin, ''Warfare in the ancient Near East to 1600 BC : holy warriors at the dawn of history'', Nòva York, Routledge, 2006, p. 15.</ref>. Pasmens, lei representacions vènon pus detalhadas a partir de l'[[Antiquitat|Antiquitat Auta]]. Per exemple, a partir de [[-3000|{{formatnum:3000}} avC]], d'elements pus detalhats aparéisson en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]], en particular dins l’''[[Epopèia de Gilgamesh]]''. En [[Egipte Antic|Egipte]], se pòu tanben citar la tomba 15 de [[Beni Hasan]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' P. E. Newberry e F. L. Griffith, « Tomb No. 15 », ''Beni Hasan. Volume 2'', Londres, Egypt Exploration Fund, 1893, pp. 41-50.</ref>. Dins lo corrent dei sègles seguents, d'imatges ò de descripcions de combat aparéisson dins d'autrei regions. Per exemple, en [[Índia]], d'elements son presents dins lo [[Rig-Veda]], un ensemble de tèxtes compilats entre [[-1500|1500]] e [[-900|900 avC]]. En [[Republica Populara de China|China]], de terralhas e de frescas datadas de [[-1400|1400 avC]] mòstran tanben de tecnicas de combat au còrs a còrs<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pascal Fauliot, ''Contes et récits des arts martiaux de Chine et du Japon'', Éditions Albin Michel, 1984, p. 20.</ref>. === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Espiritualisme]]. * [[Espòrt de combat]]. * [[Morala]]. </div> === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] </div> ==== Arts marcials d'autres païses ==== * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Art marcial]] 2cqb0pvnmnc8z94z22xy7kc586os3zl 2476999 2476998 2025-07-08T17:26:52Z Nicolas Eynaud 6858 /* Arts marcials d'autres païses */ 2476999 wikitext text/x-wiki {{Article en construccion}} {{1000 fondamentals}} Las '''arts marcialas''' <ref>art es feminin al plural cf Lo Congrès [https://locongres.org/oc/aplicacions/dicodoc-oc/dicodoc-recerca?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=art&q2=&submit=Cercar]</ref>son de sistèmas codificats e tradicionals de combat praticats per divèrsas rasons coma l'autodefensa ; d'aplicacions militaras e legislativas ; de concors; lo desvolopament fisic, mental e spiritual; lo divertiment; e la preservacion del patrimòni cultural imaterial d'una nacion Lo concèpte d' ''art marcial'' apareguèt per primiera vegada en anglés dins l'edicion de [[1920]] del ''Takenobu's Japanese-English Dictionary'' coma una traduccion del tèrme ''bu-gei'' o ''bu-jutsu'' que significa "''art'' o ''resolucion'' dels afars [[militar]]s". == Definicion == === Etimologia e definicions === L'expression « arts marciaus » es probable eissida dau [[francés]] « arts martiaux », locucion creada dins lo corrent deis [[ans 1930]] per tradurre l'[[anglés]] « martial arts ». A l'origina, designava unicament lei tecnicas de combat de [[Japon]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Odon Valet, ''Une autre histoire des religions, vol. IV : Les religions extrême-orientales'', París, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard / Religions » (n° 385), 1999, p. 104.</ref>. Es donc un concèpte occidentau que sa definicion es relativament fosca car rebat la lenta descubèrta de la richessa dei tecnicas de combat [[asia|asiaticas]]. D'efiech, coma lor ensenhanament èra enebit ais estrangiers, foguèron premier assimiladas a de variantas de la [[bòxa]] [[Euròpa|europèa]]. Lo tèrme « [[Revòuta dei Boxaires]] » utilizat per descriure l'insureccion menada en [[1899]]-[[1901]] per plusors sectas nacionalistas chinesas es una illustracion d'aquela incomprension<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 70.</ref>. De mai, en [[Asia]], la question se pausa generalament pas car cada disciplina es designada per un nom pròpri (''[[bujutsu]]'' ò ''[[budo|budō]]'' per leis arts marciaus [[Japon|japonés]], ''[[wushu]]'' per leis arts marciaus [[Republica Populara de China|chinés]], ''[[vo thuat]]'' per leis arts marciaus [[vietnam|vietnamians]], etc.). [[Japon]] aguèt un ròtle important dins la definicion. Desirós de se modernizar a partir deis [[ans 1870]], prepausèt tre leis [[ans 1880]] de versions [[Espòrt|esportivas]] de sei ''[[budo|budō]]'' [[tradicion|tradicionaus]]<ref>Es a dire de formas codificadas expurgadas dei movements pus perilhós.</ref>. Aquò explica l'origina nipona deis « arts marciaus ». Pasmens, après la descubèrta de disciplinas similaras dins leis autrei país asiatics, lo concèpte foguèt estendut a totei lei disciplinas marcialas [[Asia|asiaticas]]. Puei, una segonda generalizacion se debanèt durant la segonda mitat dau sègle XX amb l'extension de la nocion « d'arts marciaus » a l'ensemble dei disciplinas marcialas dau monde. Es ansin possible de parlar d'[[arts marciaus europèus]], d'[[arts marciaus brasilians]], etc. Pasmens, aquela generalizacion es encara contestada car leis arts marciaus non asiatics son sovent de tecnicas de combat que tènon pas – ò rarament – lei dimensions espiritualas e culturalas estacadas ais arts marciaus asiatics<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gabrielle Habersetzer e Roland Habersetzer, ''Nouvelle encyclopédie des arts martiaux de l'Extrême-Orient : Technique, historique, biographique et culturelle'', París, Éditions Amphora, 2012, p. 20.</ref>. === Disciplinas de combat reau === Leis arts marciaus son eissits de tecnicas de combat. Intègran donc de movements permetent d'immobilisar, de bleçar ò de tuar un adversari e l'ensenhament acòrda una plaça importanta a l'eficacitat marciala (posicion a respècte de l'adversari, avaloracion de la distància, precision e poissança dei còps, etc.). Pasmens, leis arts marciaus an tanben una dimension fòrça ritualizada car mèsclan la practica marciala amb de dimensions espiritualas, [[Miticisme|misticas]] e [[Morala|moralas]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, pp. 290 e 298-299.</ref>. Fòrça tecnicas perilhosas son tanben pas ò pauc ensenhadas e l'aprendissatge se concentra puslèu sus de movements securizats. Son ansin rarament adaptats au combat reau (ataca suspresa, ataca de darrier, utilizacion d'armas, etc.). Lei disciplinas de combat reau modèrnas son en partida inspiradas per leis arts marciaus tradicionaus, mai intègran tanben l'experiéncia dei guèrras recentas. Son destinadas au còrs a còrs e adaptadas a la realitat dau prat batalhier ò de la criminalitat modèrna. L'[[armada]] e la [[polícia]] son lei dos luòcs privilegiats de lor desvolopament e de lor utilizacion. An de ges de compausantas espiritualas, moralas ò culturalas e l'aprendissatge es centrat sus leis aspècts pragmatics (renforçament fisic, mestritge de tecnicas, tactica, etc.). Lo [[kravmaga]] [[Israèl|isralian]] ò lo [[sambo]] [[Russia|rus]] son d'exemples frequentament citats d'aqueu tipe de disciplinas. === Espòrts de combat === {{veire|Espòrt de combat}} Dins son sens modèrne, lo tèrme [[espòrt]] apareguèt dins lo corrent dau sègle XIX per designar una activitat fisica de leser, regida per de règlas, e sovent orientada vèrs la competicion. Fòrça activitats marcialas europèas ([[escrima]], [[lucha (espòrt)|lucha]], [[tir amb arc]], [[equitacion]], etc.) quitèron ansin una forma novèla après aver perdut la màger part de seis aspècts militars. Tre la fin dau sègle XIX, lei ''[[budo|budō]]'' japonés seguiguèron aquela evolucion amb la definicion dau [[judo]] ([[1882]]), dau [[kendo]] ([[1903]], dau [[kyudo]] ([[1905]] e dau [[karatedo]] ([[1935]])<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998, p. 44.</ref>. La finalitat deis espòrts de combat es la diferéncia principala amb leis arts marciaus. D'efiech, dins un jòc, l'orientacion recreativa limita la presa de riscs e entraïna la definicion de règlas estrictas. En parallèl, la dimension culturala es reducha e la dimension espirituala disparéis sovent totalament. Lei compausantas educativas e moralas demòran, mai pòdon subir d'evolucions marcadas. == Istòria == {{veire|Istòria deis arts marciaus}} === L'autodefensa e leis arts guerriers === [[Fichièr:Beni Hassan tomb 15 wrestling detail.jpg|thumb|right|Fresca de lucha dins la tomba 15 de [[Beni Hasan]].]] Quauquei documents ancians donan d'informacions sus lei tecnicas d'autodefensas e sus leis arts guerriers ancians. Lei pus ancians son probable de [[pintura]]s [[Preïstòria|preïstoricas]], datadas de [[-10000|{{formatnum:10000}}]] a [[-6000|{{formatnum:6000}} avC]], que mòstran de scenas de combat entre dos grops<ref>'''[[anglés|(en)]]''' William J. Hamblin, ''Warfare in the ancient Near East to 1600 BC : holy warriors at the dawn of history'', Nòva York, Routledge, 2006, p. 15.</ref>. Pasmens, lei representacions vènon pus detalhadas a partir de l'[[Antiquitat|Antiquitat Auta]]. Per exemple, a partir de [[-3000|{{formatnum:3000}} avC]], d'elements pus detalhats aparéisson en [[Egipte]] e en [[Mesopotamia]], en particular dins l’''[[Epopèia de Gilgamesh]]''. En [[Egipte Antic|Egipte]], se pòu tanben citar la tomba 15 de [[Beni Hasan]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' P. E. Newberry e F. L. Griffith, « Tomb No. 15 », ''Beni Hasan. Volume 2'', Londres, Egypt Exploration Fund, 1893, pp. 41-50.</ref>. Dins lo corrent dei sègles seguents, d'imatges ò de descripcions de combat aparéisson dins d'autrei regions. Per exemple, en [[Índia]], d'elements son presents dins lo [[Rig-Veda]], un ensemble de tèxtes compilats entre [[-1500|1500]] e [[-900|900 avC]]. En [[Republica Populara de China|China]], de terralhas e de frescas datadas de [[-1400|1400 avC]] mòstran tanben de tecnicas de combat au còrs a còrs<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pascal Fauliot, ''Contes et récits des arts martiaux de Chine et du Japon'', Éditions Albin Michel, 1984, p. 20.</ref>. === Leis arts marciaus asiatics === ==== L'estructuracion espirituala deis arts marciaus en Asia ==== ==== La difusion e leis evolucions deis arts marciaus asiatics ==== === Leis arts marciaus modèrnes === ==== L'emergéncia deis espòrts de combat ==== ==== La generalizacion dau concèpte d'art marciau ==== == Organizacion e particularitats tradicionalas == === La dimension espirituala e lo còdi morau === === Leis dimensions culturalas e educativas === === Lei luòcs reservats ais arts marciaus === === La formalizacion deis arts marciaus === === L'usatge deis armas === === Lei sistèmas de grades === == La practica esportiva deis arts marciaus == == Annèxas == === Liames intèrnes === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Espiritualisme]]. * [[Espòrt de combat]]. * [[Morala]]. </div> === Lista d'arts marciaus === ==== Arts marcials [[asia]]tics ==== <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Bornèo]] ** [[bersilat]] * [[Birmania]] ** [[bando]] * [[Corèa]] ** [[kung jung mu sool]] ** [[hapkido]] ** [[taekyun]] ** [[taekwondo]] ** [[tangsudo]] * [[Filipinas]] ** [[kali]] ** [[eskrima]] ** [[arnis]] * [[Indonesia]] ** [[kuntao]] ** [[pencak silat]] ** [[tarung derajat]] * [[Japon]] ** [[aikido]] ** [[bojutsu]] ** [[bujutsu]] ** [[daito-ryu|aikijutsu]] ** [[iaido]] ** [[jujutsu]] ** [[jodo]] ** [[judo]] ** [[karate]] ** [[kempo]] ** [[kendo]] ** [[kenjutsu]] ** [[kobudo]] ** [[kusarigamajutsu]] ** [[kyokushinkai]] ** [[kyudo]] ** [[kyusho jitsu]] ** [[naginatado]] ** [[ninjutsu]] ** [[ninpo]] ** [[shintaido]] ** [[shooto]] ** [[shorinji Kempo]] ** [[sumo]] ** [[taijutsu]] ** [[taido]] ** [[tantojutsu]] ** [[tegumi]] * [[Tailandia]] ** [[Bòxa tailandés]] o ''Muay Thai'' o ''Thai boxing'' * [[Vietnam]] ** [[Viet vo dao|Vinoệt V Đạo]] * [[China]] - totes los arts marcials [[China|chineses]] nomenats [[kung-fu]], [[wushu]], chuan fa o kuntao. ** Estils intèrnes: [[neijia]]. *** [[hsing yi]] (hsing Y) *** [[pakua quan]] *** [[taiji quan]] </div> ==== Arts marcials d'autres païses ==== <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[Alemanha]] ** [[Musado]] ** [[Nindokai]] * [[Brasil]] ** [[capoeira]] ** [[jujutsu brasilenh]] * [[Egipte]] ** [[tahtib]] o escrima de barròts egipcian * [[Espanha]] ** [[jòc del ''palo'' (o ''barròt'') canari]] ** [[lucha canària]] ** [[lucha leonesa]] * [[Estats units]] ** [[hoja contact]] ** [[Jeet Kune Do]] ** [[kempo]] karate * [[França]] ** [[Francombat]] ** [[''savate'']] * [[Grècia]] ** [[lucha grecoromana]] ** [[pancraci]] o ''pankration'' * [[Israèl]] ** [[kravmaga]] * [[Polonha]] ** [[combat 56]] ** [[karate-do tsunami]] ** [[kempo tai jutsu]] * [[Russia]] ** [[sambo]] </div> === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Henry Plée, ''L’art sublime et ultime des points vitaux'', Budo Éditions, 1998. === Nòtas e referéncias === <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> <references/> </div> [[Categoria:Art marcial]] g7e7lmuqrs16julurl21a7ybuyt7w3b 0 67841 2477006 1878389 2025-07-09T07:35:33Z Lofornet 29925 2477006 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Imatge:Silvester II. and the Devil Cod. Pal. germ. 137 f216v.jpg|thumb|200px|left|Gerbèrt d'Orlhac e lo cohet dens un manescrit medievau posterior a la soa vita]][[Imatge:SylvestreII aurilac.jpg|thumb|200px|Monument a Silvèstre II a [[Orlhac]]]]'''Silvèstre II''' (ca [[945]]-[[950]] - [[Roma]], lo [[12 de mai]] de [[1003]]), vadut en [[Auvèrnhe]] dab lo nom de '''Gerbèrt d'Orlhac''', que ho lo papa occitan de l'an 1000. Gerbert d’Orlhac deu pas son nom a una familia nòbla, mas de la vila ont faguèt sos estudis. Deven oblat a l’atge de 12 ans dins le monastèri Sant Geraud d’Orlhac. L’aprentís monge i estudièc las disciplinas classicas del trivium (gramatica, retorica, dialectica) jol mestre Raimon de Lavaur. <ref name=":0">Renaud Labadie Savy, Gerbèrt d’Orlhac e Catalonha, Lo Diari n°77, 2024.</ref> Le comte Borell de Barcelona, vengut marridar Leutgarda de Roergue, ne profita per pelegrinar duscas a Orlhac e i rescontra Gerbert. Le brilhant escolièr le seguís per un viatge d’estudis en Catalonha, qu’es alara entre 967 et 970, una region d’escambi culturals intensius, mercés a la patz que regnava entre l’[[Al Andalós|Andalosia]] musulmana e le monde Franc. A Vic, a l’abadia de Ripoll puèi a Cuxà al pè del Canigo, que Gerbert va enriquesir sa formacion cientifica amb le quadrivium (l’aritmetica, la geometria, la musica, l’astronomia), disciplinas qu’èran, fòra de la musica, quasiment desconegut ençà dels Pirenèus. Sa reputacion de sabent li dubrís una carrièra de mestre a Roma, ont ensenha sustot l’usatge d’un abac novèl, una maquina de calcular amb las chifras arabas.<ref name=":0" /> Gerbert demòra a la cort del papa, que le recomanda a l’emperaire [[Oton Ier (emperaire roman germanic)|Oton Ier]]. Inspirat per la figura de [[Carlesmanhe]], recampa sabents e conéissenças a sa cort, promòu las arts, la literatura e las cièncias. Gerbert joguèc un ròtle màger dins çò qu’apelam ara la Renaissença Otoniana. Preceptor e amic del jove [[Oton II (emperaire roman germanic)|Oton II]], puèi d’Oton III, sas relacions e sos talents le mènan a devenir abbat de Bobbio, en Itàlia, puèi secretari e ambassador del novèl rei dels Francs, [[Uc Capet]], que l’apuèja a l’eleccion coma arquevesca de Rems. Fin finala, Oton III le fa nomenar arquevesca de Ravena. En 999 Gerbert es fait papa (per la volontat d’Oton III) jol nom de Silvèstre II, un omenatge al papa [[Silvèstre Ier|Silvèstre]] jos [[Constantin I lo Grand|Constantin Ier]], l’emperaire que faguèc del cristianisme la religion oficiala de l’impèri roman. Gerbert moriguèc en 1003. {{Portal Auvèrnhe}} [[Categoria:Papa]] [[Categoria:Personalitat auvernhata]] g63lb0p1liizt81y68clopzrxppza08 2477009 2477006 2025-07-09T09:35:27Z Lofornet 29925 2477009 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[Imatge:Silvester II. and the Devil Cod. Pal. germ. 137 f216v.jpg|thumb|200px|left|Gerbèrt d'Orlhac e lo cohet dens un manescrit medievau posterior a la soa vita]][[Imatge:SylvestreII aurilac.jpg|thumb|200px|Monument a Silvèstre II a [[Orlhac]]]]'''Silvèstre II''' (ca [[945]]-[[950]] - [[Roma]], lo [[12 de mai]] de [[1003]]), vadut en [[Auvèrnhe]] dab lo nom de '''Gerbèrt d'Orlhac''', que ho lo papa occitan de l'an 1000. Gerbert d’Orlhac deu pas son nom a una familia nòbla, mas de la vila ont faguèt sos estudis. Deven oblat a l’atge de 12 ans dins le monastèri Sant Geraud d’Orlhac. L’aprentís monge i estudièc las disciplinas classicas del trivium (gramatica, retorica, dialectica) jol mestre Raimon de Lavaur. <ref name=":0">Renaud Labadie Savy, Gerbèrt d’Orlhac e Catalonha, Lo Diari n°77, 2024.</ref> Le comte Borell de Barcelona, vengut marridar Leutgarda de Roergue, ne profita per pelegrinar duscas a Orlhac e i rescontra Gerbert. Le brilhant escolièr le seguís per un viatge d’estudis en [[Catalonha (omonimia)|Catalonha]], qu’es alara entre 967 et 970, una region d’escambi culturals intensius, mercés a la patz que regnava entre l’[[Al Andalós|Andalosia]] musulmana e le monde Franc. A [[Vic (Catalonha)|Vic]], a l’abadia de [[Ripòlh]] puèi a Cuxà al pè del [[Canigó]], que Gerbert va enriquesir sa formacion cientifica amb le quadrivium (l’aritmetica, la geometria, la musica, l’astronomia), disciplinas qu’èran, fòra de la musica, quasiment desconegudas ençà dels Pirenèus. Sa reputacion de sabent li dubrís una carrièra de mestre a Roma, ont ensenha sustot l’usatge d’un abac novèl, una maquina de calcular amb las chifras arabas.<ref name=":0" /> Gerbert demòra a la cort del papa, que le recomanda a l’emperaire [[Oton Ier (emperaire roman germanic)|Oton Ier]]. Inspirat per la figura de [[Carlesmanhe]], recampa sabents e conéissenças a sa cort, promòu las arts, la literatura e las cièncias. Gerbert joguèc un ròtle màger dins çò qu’apelam ara la Renaissença Otoniana. Preceptor e amic del jove [[Oton II (emperaire roman germanic)|Oton II]], puèi d’Oton III, sas relacions e sos talents le mènan a devenir abbat de Bobbio, en Itàlia, puèi secretari e ambassador del novèl rei dels Francs, [[Uc Capet]], que l’apuèja a l’eleccion coma arquevesca de Rems. Fin finala, Oton III le fa nomenar arquevesca de Ravena. En 999 Gerbert es fait papa (per la volontat d’Oton III) jol nom de Silvèstre II, un omenatge al papa [[Silvèstre Ier|Silvèstre]] jos [[Constantin I lo Grand|Constantin Ier]], l’emperaire que faguèc del cristianisme la religion oficiala de l’impèri roman. Gerbert moriguèc en 1003. {{Portal Auvèrnhe}} [[Categoria:Papa]] [[Categoria:Personalitat auvernhata]] 5zp652x3u21goyrk7n3ydres0ycmdzb 0 71313 2477000 2476948 2025-07-08T17:46:32Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2477000 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana |nom=Fontsòrbas | lògo= | imatge= Mairie de Fonsorbes.jpg | descripcion= Ostau de comuna |escut=Blason ville fr Fonsorbes (Haute-Garonne).svg |carta=oc |nom2= Fonsorbes | ist = {{Gasconha}} | parçan = {{Savés}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] |canton = [[canton de Plasença deu Toish|Plasença deu Toish]] ([[Canton de Sent Lis|Sent Lis]] abans 2015) | intercom = [[Le Muretin Agló]] |insee= 31187 |cp= 31470 |cònsol = Françoise Siméon |mandat= [[2020]]-[[2026]] |latitud= 43.5369444444 |longitud= 1.23194444444 | alt mej= |alt mini= 169 |alt maxi= 213 |gentilici= Fonsorbais (en [[francés]]) |km²= 19.03 |}} '''Fontsòrbas'''<ref>P. Pojada dins LAS COMUNAS DE MIÈGJORN-PIRENÈUS, Nouvelles Editions Loubatières, 2009[https://web.archive.org/web/20120303120919/http://toponimiaoc.webs.com/31garonanauta.htm]</ref> (''Fonsorbes'' en [[francés]]) qu'es ua [[comuna]] [[Gasconha|gascona]] en [[Savés]], situada dens lo [[departament francés|departament]] de la [[Hauta Garona]] e de la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small> ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Anciana [[bastida (vila)|bastida]] de l'[[airal urban de Tolosa]] situada en [[Savés]] a 13 km al Nòrd-Oèst de [[Murèth]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 31187.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Fontsòrbas | nòrd = | nòrd-èst = [[Plasença deu Toish]] | èst = [[Frosins]] | sud-èst = [[Sèishes]] | sud = | sud-oèst = [[Sent Lis]] | oèst = | nòrd-oèst = [[Fontanilhas (Comenge)|Fontanilhas]] }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son ''Fontsorbas'' en 1162 <ref name = dauz>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 294, a ''Fons''</ref>, ''Font sorbas'' en 1428 <ref>Raymond Corraze, ''Le diocèse civil de Toulouse en 1428 : géographie et onomastica'', in ''Annales du Midi'', 1953, p. 122 [https://www.persee.fr/doc/anami_0003-4398_1953_num_65_21_5900]</ref>. </br> Le nom es format de ''fons'', « font, hont » e de « l'ancian provençau » ''òrba'', le tot au plurau. [[Ernèst Negre|Negre]] e les Féniés interprètan l'adjectiu com « estorrida, assecada, estarida », e, en acceptant l'idèa, Astor precisa qu'es ua hont tapada, boçada <ref name = dauz/>{{,}}<ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 20 398</ref>{{,}}<ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, Jean-Jacques Fénié, ''Toponymie des Pays Occitans'', edicions Sud-Ouest, 2007, p. 204</ref>{{,}}<ref>Jacques Astor, ''Dictionnaire des Noms de Familles et Noms de Lieux du Midi de la France'', ed. du Beffroi, 2002, p. 337</ref>. == Istòria == * Al sègle XI lo comte Sanche 1{{èr}} d’Astarac balhèt als [[Òrdre del Temple|Cavalièrs de Sant Joan de Jerusalèm]] de tèrras de Fontsòrbas per i bastir una [[comandariá]] que son primièr comandor foguèt Fortonh de Nautafaga. * Pendent l'Ancian Regime, Fontsòrbas qu'èra de l'eleccion de Ribèra-Verdun, doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de la [[diocèsi de Lombèrs]] e de la senescaucia de [[Tolosa]]. Tanlèu 1790, Fontsòrbas qu'èra deu [[canton de Sent Lis]]. Lo vocable de la glèisa qu'es Sent Joan Baptista <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 16 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. * Al sègle XIX la comuna prosperava amb una granda activitat agricòla; a la fin del sègle la [[filloxèra]] destruguèt lo [[vinhal]] e foguèt la fin de l’agricultura a Fontsòrbas e provocant l'[[exòde rural]]. * Al sègle XX entre las doas guèrras la populacion atenguèt un minimum de 528 abitants. * Aprèp 1945, pauc a pauc, los Tolosans tornan s’installar a Fontsòrbas fins a aténher 1100 abitants. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31187 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2014]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Françoise Siméon |Partit= divèrs esquèrra |Qualitat= retirada de metgessa }} {{Elegit |Debuta= març de [[1989]] |Fin= 2014 |Identitat= Pierre Duplanté|Partit= [[PS]] |Qualitat= conselhèr generau (2008-2015) }} {{Elegit |Debuta= març de [[1977]] |Fin= 1989 |Identitat= Emmanuel Real |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1971]] |Fin= 1977 |Identitat= Marcel Gatier |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1944]] |Fin= 1971 |Identitat=Marius Turines |Partit= [[PCF]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1925]] |Fin= 1944 |Identitat= Joseph Fort |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1925 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna qu'èra deu [[canton de Sent Lis]]; qu'es ara deu canton de [[Plasença deu Toish]]. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31187 |1793=510 |1800=531 |1806=606 |1821=661 |1831=675 |1836=733 |1841=754 |1846=806 |1851=856 |1856=825 |1861=868 |1866=827 |1872=841 |1876=870 |1881=879 |1886=870 |1891=864 |1896=835 |1901=782 |1906=653 |1911=642 |1921=564 |1926=572 |1931=560 |1936=528 |1946=562 |1954=650 |1962=755 |1968=882 |1975=2049 |1982=3241 |1990=4252 |1999=6909 |2004=10019 |cassini=14142 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|187}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|187}}/19.03) round 2}}}} ab/km². == Lòcs e monuments == * [[Font (bassin)|Fonts]] òrbas == Embessonatge == * [[La Fatarella]], 1994 {{Catalonha}} ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] * [[Airal urban de Tolosa]] ==Ligams extèrnes== == Nòtas et referéncias == <references /> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de Savés]] [[Categoria:comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Savés]] [[Categoria:Bastida]] e4dzqudpvl2pyqii1jbj2xc8rxhzfga 2477005 2477000 2025-07-09T06:31:52Z 77.152.53.218 /* Toponimia */ 2477005 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana |nom=Fontsòrbas | lògo= | imatge= Mairie de Fonsorbes.jpg | descripcion= Ostau de comuna |escut=Blason ville fr Fonsorbes (Haute-Garonne).svg |carta=oc |nom2= Fonsorbes | ist = {{Gasconha}} | parçan = {{Savés}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] |canton = [[canton de Plasença deu Toish|Plasença deu Toish]] ([[Canton de Sent Lis|Sent Lis]] abans 2015) | intercom = [[Le Muretin Agló]] |insee= 31187 |cp= 31470 |cònsol = Françoise Siméon |mandat= [[2020]]-[[2026]] |latitud= 43.5369444444 |longitud= 1.23194444444 | alt mej= |alt mini= 169 |alt maxi= 213 |gentilici= Fonsorbais (en [[francés]]) |km²= 19.03 |}} '''Fontsòrbas'''<ref>P. Pojada dins LAS COMUNAS DE MIÈGJORN-PIRENÈUS, Nouvelles Editions Loubatières, 2009[https://web.archive.org/web/20120303120919/http://toponimiaoc.webs.com/31garonanauta.htm]</ref> (''Fonsorbes'' en [[francés]]) qu'es ua [[comuna]] [[Gasconha|gascona]] en [[Savés]], situada dens lo [[departament francés|departament]] de la [[Hauta Garona]] e de la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small> ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Anciana [[bastida (vila)|bastida]] de l'[[airal urban de Tolosa]] situada en [[Savés]] a 13 km al Nòrd-Oèst de [[Murèth]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 31187.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Fontsòrbas | nòrd = | nòrd-èst = [[Plasença deu Toish]] | èst = [[Frosins]] | sud-èst = [[Sèishes]] | sud = | sud-oèst = [[Sent Lis]] | oèst = | nòrd-oèst = [[Fontanilhas (Comenge)|Fontanilhas]] }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son ''Fontsorbas'' en 1162 <ref name = dauz>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 294, a ''Fons''</ref>, ''Font sorbas'' en 1428 <ref>Raymond Corraze, ''Le diocèse civil de Toulouse en 1428 : géographie et onomastica'', in ''Annales du Midi'', 1953, p. 122 [https://www.persee.fr/doc/anami_0003-4398_1953_num_65_21_5900]</ref>. </br> Le nom es format [o eretat] deu latin ''fons'', « font, hont » e de « l'ancian provençau » ''òrba'', le tot au plurau. [[Ernèst Negre|Negre]] e les Féniés interprètan l'adjectiu com « estorrida, assecada, estarida », e, en acceptant l'idèa, Astor precisa qu'es ua hont tapada, boçada <ref name = dauz/>{{,}}<ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 20 398</ref>{{,}}<ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, Jean-Jacques Fénié, ''Toponymie des Pays Occitans'', edicions Sud-Ouest, 2007, p. 204</ref>{{,}}<ref>Jacques Astor, ''Dictionnaire des Noms de Familles et Noms de Lieux du Midi de la France'', ed. du Beffroi, 2002, p. 337</ref>. == Istòria == * Al sègle XI lo comte Sanche 1{{èr}} d’Astarac balhèt als [[Òrdre del Temple|Cavalièrs de Sant Joan de Jerusalèm]] de tèrras de Fontsòrbas per i bastir una [[comandariá]] que son primièr comandor foguèt Fortonh de Nautafaga. * Pendent l'Ancian Regime, Fontsòrbas qu'èra de l'eleccion de Ribèra-Verdun, doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de la [[diocèsi de Lombèrs]] e de la senescaucia de [[Tolosa]]. Tanlèu 1790, Fontsòrbas qu'èra deu [[canton de Sent Lis]]. Lo vocable de la glèisa qu'es Sent Joan Baptista <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 16 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. * Al sègle XIX la comuna prosperava amb una granda activitat agricòla; a la fin del sègle la [[filloxèra]] destruguèt lo [[vinhal]] e foguèt la fin de l’agricultura a Fontsòrbas e provocant l'[[exòde rural]]. * Al sègle XX entre las doas guèrras la populacion atenguèt un minimum de 528 abitants. * Aprèp 1945, pauc a pauc, los Tolosans tornan s’installar a Fontsòrbas fins a aténher 1100 abitants. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31187 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2014]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Françoise Siméon |Partit= divèrs esquèrra |Qualitat= retirada de metgessa }} {{Elegit |Debuta= març de [[1989]] |Fin= 2014 |Identitat= Pierre Duplanté|Partit= [[PS]] |Qualitat= conselhèr generau (2008-2015) }} {{Elegit |Debuta= març de [[1977]] |Fin= 1989 |Identitat= Emmanuel Real |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1971]] |Fin= 1977 |Identitat= Marcel Gatier |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1944]] |Fin= 1971 |Identitat=Marius Turines |Partit= [[PCF]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1925]] |Fin= 1944 |Identitat= Joseph Fort |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1925 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna qu'èra deu [[canton de Sent Lis]]; qu'es ara deu canton de [[Plasença deu Toish]]. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31187 |1793=510 |1800=531 |1806=606 |1821=661 |1831=675 |1836=733 |1841=754 |1846=806 |1851=856 |1856=825 |1861=868 |1866=827 |1872=841 |1876=870 |1881=879 |1886=870 |1891=864 |1896=835 |1901=782 |1906=653 |1911=642 |1921=564 |1926=572 |1931=560 |1936=528 |1946=562 |1954=650 |1962=755 |1968=882 |1975=2049 |1982=3241 |1990=4252 |1999=6909 |2004=10019 |cassini=14142 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|187}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|187}}/19.03) round 2}}}} ab/km². == Lòcs e monuments == * [[Font (bassin)|Fonts]] òrbas == Embessonatge == * [[La Fatarella]], 1994 {{Catalonha}} ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] * [[Airal urban de Tolosa]] ==Ligams extèrnes== == Nòtas et referéncias == <references /> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de Savés]] [[Categoria:comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Savés]] [[Categoria:Bastida]] odf36xaqm952t55d44ogw395lhpe6bf 0 73722 2477004 2476947 2025-07-08T22:37:34Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2477004 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana |carta=oc | nom2= Saiguède |nom=Següeda | lògo= cap | imatge= Saiguede_kiosque.JPG | descripcion= Le quiòsc | escut= | ist = {{Gasconha}} | parçan = {{Savés}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] |canton = [[canton de Plasença deu Toish|Plasença deu Toish]] ([[Canton de Sent Lis|Sent Lis]] abans 2015) | intercom = [[Le Muretin Agló]] |insee= 31466 |cp= 31470 |cònsol=Catherine Cambefort |mandat=[[2020]]-[[2026]] |longitud= 1.14472222222 |latitud= 43.53 |alt mini= 208 | alt mej = 225 |alt maxi= 312 |ectars=1 186 |km²= 11.86 |gentilici= }} '''Següeda'''{{RepTopMP}} (''Saiguède'' en [[francés]]) qu'es ua [[comuna]] [[Gasconha|gascoa]] de [[Savés]], situada dens lo [[departament francés|departament]] de la [[Hauta Garona]] e la [[region francesa|region]] administrativa d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] en [[Savés]], es situada sus l'aigavèrs entre [[Sava]] e [[Garona]], a 25 km dins l'oèst de [[Tolosa]] e 3 km de [[Sent Lis]] (caplòc de canton). [[Imatge:Map commune FR insee code 31466.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Següeda | nòrd = [[Bonrepaus d'Aussonèra]] | nòrd-èst = [[Fontanilhas (Comenge)|Fontanilhas]] | èst = [[Sent Lis]] | sud-èst = | sud = [[Senta Fe de Peirolièras]] | sud-oèst = | oèst = [[Sent Tomàs (Nauta Garona)|Sent Tomàs]] | nòrd-oèst = }} ==Toponimia== Ni [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ni [[Ernèst Negre|Negre]], ni les Féniés, nimèi Astor non disen arren de ''Següeda''. == Istòria == Dependent del comtat dempuèi dels Estats de [[Comenge]] de [[1130]] a [[1789]], lo vilatge seriá estat creat, segon la legenda, per de colons bascos o espanhòls. Segur que s'agís d'una comunautat [[Edat Mejana|medievala]] de tipe « [[salvetat]] », que lo [[senhor]] Laroche de Fontenlhas balhèt de costumas en [[1283]]. Pendent l'Ancian Regime, Següeda qu'èra de l'eleccion de [[Comenge]], doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de l'[[archidiocèsi de Tolosa]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Tanlèu 1790, Següeda qu'èra deu [[canton de Sent Lis]]. Qu'estoc incorporada temporàriament a [[Bonrepaus d'Aussonèra|Bonrepaus]] en l'an VIII. Lo vocable de la glèisa, annèxa de [[Fontanilhas]], qu'es Senta Magdalena <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 39 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31466 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2014]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Catherine Cambefort |Partit= |Qualitat= emplegada }} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= 2014 |Identitat= Catherine Ortega|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= julhet de [[2002]] |Fin=2008 |Identitat= Michel Cornilleau |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2002 |Identitat= Robert Mauhourat |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1983]] |Fin= 2001 |Identitat= René Duzert |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1977]] |Fin= 1983 |Identitat= Antonin Bardaji |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1947]] |Fin= 1977 |Identitat=Éloi Vigneaux |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1947 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== [[Imatge:Saiguède_demographie.jpg |thumb|right|150px|Evolucion demografica de Següeda entre 1962 e 2006]] {{Demografia |insee= 31466 |1793=236 |1800=231 |1806=237 |1821=312 |1831=304 |1836=326 |1841=314 |1846=337 |1851=355 |1856=345 |1861=323 |1866=369 |1872=333 |1876=350 |1881=330 |1886=335 |1891=308 |1896=311 |1901=240 |1906=257 |1911=243 |1921=242 |1926=222 |1931=243 |1936=213 |1946=212 |1954=219 |1962=208 |1968=193 |1975=204 |1982=361 |1990=445 |1999=524 |cassini=30172 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|466}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|466}}/11.86) round 2}}}} ab/km². == Economia == * [[Fusta]] * [[Pasturas]], [[cerealas]], * [[Bovins]], porcins == Lòcs e monuments == [[Image:Saiguede_kiosque.JPG|thumb|200px||<center>Le quiòsc</center>]] * La glèisa classica, amb la cuba batismala del sègle XIII de plomb * La [[via romana]] * Lo Candelèt * Lo [[castèl de Saiguède]] * Lo [[quiòsc]], que remplaça l'[[olm]]at de quadre cent ans, mòrt en 1989 ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== == Nòtas e referéncias == <references /> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de| insee = 31466 }} [[Categoria:Comuna de Savés]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] 8vv26lrwidyu9qyh0ybv9wh438qv7d9 0 73737 2477013 2476946 2025-07-09T10:24:42Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2477013 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana |carta=oc | nom2= ''Saint-Thomas'' |nom=Sent Tomàs | lògo= | imatge=St-Thomas_(31)_-_L'étang_2.jpg | descripcion= La rota que travèrsa lo borg dambe l'estanh a dreta | escut= | ist = {{Gasconha}} | parçan = {{Savés}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] |canton = [[canton de Plasença deu Toish|Plasença deu Toish]] ([[Canton de Sent Lis|Sent Lis]] abans 2015) | intercom = [[Le Muretin Agló]] |insee= 31518 |cp= 31470 |cònsol= Alain Palas |mandat = [[2020]]-[[2026]] |longitud= 1.08305555556 |latitud= 43.5152777778 |alt mej=320 |alt mini= 185 |alt maxi= 315 |km²= 14.01 | gentilici = }} '''Sent Tomàs '''{{RepTopMP}} (''Saint-Thomas'' en [[francés]]) qu'es ua [[comuna]] [[Gasconha|gascoa]] de [[Savés]], situada dens lo [[departament francés|departament]] de la [[Hauta Garona]] e la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. == Geografia == Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada en [[Savés]] a 24 km al Nòrd-Oèst de [[Murèth]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 31518.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Sent Tomàs | nòrd = [[Aurader]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | nòrd-èst = [[Bonrepaus d'Aussonèra]] | èst = [[Següeda]] | sud-èst = [[Senta Fe de Peirolièras]] | sud = [[Bragairac]] | sud-oèst = | oèst = [[Seishas de Savés]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | nòrd-oèst = [[Empèuts]] }} ==Toponimia== ''Sent Tomàs'' representa ''Thomas'', nom ebrèu de l'apòstol <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 630</ref>{{,}}ref name = erne>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume III, n° 28 230 ?</ref>. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Sent Tomàs èra de l'eleccion de [[Comenge]], doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de la [[diocèsi de Lombèrs]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Lo vocable de la glèisa qu'èra Sent Tomàs (ara Sent Bertomiu). Tanlèu 1790, Bragairac èra deu [[canton de Sent Lis]]. Lo nom de la comuna èra ''Le Désert'' en l'an II. L'incorporèn temporàriament a [[Bragairac]] en l'an VIII <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 45 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31518 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2014]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat=Alain Palas |Partit= shens |Qualitat= salariat deu sector medical }} {{Elegit |Debuta= abriu de [[2007]] |Fin= 2014 |Identitat= Germain Dorbes|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2007 |Identitat= Elyette Portal |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= abans [[1995]] |Fin= ? |Identitat=Jean Pujos |Partit= divèrs dreta |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna qu'èra deu [[canton de Sent Lis]]; qu'es ara deu [[canton de Plasença deu Toish]]. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31518 |1793=512 |1800=478 |1806=487 |1821=506 |1831=584 |1836=585 |1841=593 |1846=604 |1851=602 |1856=617 |1861=604 |1866=616 |1872=562 |1876=565 |1881=530 |1886=540 |1891=543 |1896=489 |1901=455 |1906=408 |1911=381 |1921=350 |1926=319 |1931=283 |1936=297 |1946=281 |1954=281 |1962=243 |1968=227 |1975=267 |1982=287 |1990=362 |1999=472 |cassini=34830 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|518}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|518}}/14.01) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas ambe la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas e referéncias== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de Savés]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] nb68azw9yt33kpcqjij3bpeb779wsel 0 75198 2476987 2476950 2025-07-08T13:46:47Z 77.152.53.218 2476987 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana |nom=Bragairac |carta=oc |nom2= ''Bragayrac'' | lògo= | imatge=Église de Bragayrac.JPG | descripcion= La glèisa Sent Sarnin | escut= | ist = {{Gasconha}} | parçan = {{Savés}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] | canton = [[canton de Plasença deu Toish|Plasença deu Toish]] ([[Canton de Sent Lis|Sent Lis]] abans 2015) | intercom = [[Le Muretin Agló]] |insee= 31087 |cp= 31470 |cònsol= Gilbert Deschamps |mandat=[[2020]]-[[2026]] |longitud= 1.07055555556 |latitud= 43.4830555556 |alt mej=272 |alt mini= 204 |alt maxi= 326 |km²= 8.25 | gentilici = }} '''Bragairac'''{{RepTopMP}} (''Bragayrac'' en [[francés]]) es ua [[comuna]] [[Gasconha|gascoa]] de [[Comenge]] e de [[Savés]] <ref>Eleccion de [[Comenge]] e [[diocèsi de Lombèrs]] au còp.</ref>, situada dens lo [[departament francés|departament]] de la [[Nauta Garona]] e de la [[region francesa|region]] [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small> ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Bragairac es dins l'[[airal urban de Tolosa]] e en [[Savés]] a 21 km a l'Oèst de [[Murèth]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 31087.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Bragairac | nòrd = [[Sent Tomàs (Nauta Garona)|Sent Tomàs]] | nòrd-èst = | èst = [[Senta Fe de Peirolièras]] | sud-èst = | sud = [[Sabonèras]] | sud-oèst = | oèst = [[Savinhac e Lo Monar]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | nòrd-oèst = [[Seishas de Savés]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> }} ==Toponimia== Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], J. Astor, ''Bragairac'' veng deu nom gallic d'òme ''*Bracarius'', inatestat, de ''braca'', « braga », dambe'u sufixe ''-acum''. Dauzat pensa que ''*Bracarius'' èra un fabricant de bragas (?) e Astor horneish ua auta possibilitat per explicar le nom, le pòble deus ''Bracares'' en [[Tarraconensa]] <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', reedicion Librairie Guénégaud, 1984, p. 73, a ''Bergerac''</ref>{{,}}<ref>Jacques Astor, ''Dictionnaire des Noms de Familles et Noms de Lieux du Midi de la France'', ed. du Beffroi, 2002, p. 952</ref>. </br> [[Xavier Delamarre]] va dens le medish sens. L'etime de ''Bragairac'' seré ''*Brācāriācon'', la proprietat de ''*Brācārios'', nom inatestat, derivat en ''-ācon'' <ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 85, 288 e 332</ref>. </br> Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Bragairac'' veng deu nom germanic d'òme ''Bercharius'', dambe'u sufixe ''-iacum'' (sic) <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France'', volume II, n° 12 649</ref>. La solucion evita de supausar un nom inatestat, mès la dificultat es que cau adméter a dus lòcs diferents ua metatèsi per arribar a ''Bragairac'' e a [[Brageirac (Dordonha)|Brageirac]] : ''*Be'''r'''gairac'' > ''B'''r'''agairac'' / ''B'''r'''ajairac''. </br> ===La Garda o La Guarda de Savés=== ''La Garda'' ven deu germanic ''wart'', « garda », donc « gaita », pèi « tor de garda », pèi « hortalessa ». Véser per exemple [[La Garda de Lauragués]]. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Bragairac èra de l'eleccion de [[Comenge]], doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de la [[diocèsi de Lombèrs]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Tanlèu 1790, Bragairac èra deu [[canton de Sent Lis]]. Lo nom de la comuna èra ''Bragayrac et Saint-Thomas'' en l'an VIII. ''Lagarde-Savès'' estoc incorporada a Bragairac tanlèu 1790. Lo vocable de la glèisa, annèxa de [[Sent Tomàs (Nauta Garona)|Sent Tomàs]], qu'es Sent Sarnin <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 8 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ''Lagarde-Savès'' (benlèu La Garda o La Guarda de Savés) èra de l'eleccion de Comenge, de la generalitat d'[[Aush]] e de la senescaucia de [[Tolosa]] <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 23 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31087 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2020]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat=Gilbert Deschamps |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Christophe Couchaux |Partit= |Qualitat= quadre }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= Gérard Duffaut |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra deu [[canton de Sent Lis]]; es ara deu [[canton de Plasença deu Toish]]. ==Demografia== {{Demografia |insee= 31087 |1793=187 |1800=180 |1806=206 |1821=275 |1831=306 |1836=310 |1841=304 |1846=323 |1851=363 |1856=362 |1861=376 |1866=369 |1872=333 |1876=317 |1881=311 |1886=304 |1891=289 |1896=277 |1901=249 |1906=264 |1911=221 |1921=191 |1926=196 |1931=181 |1936=183 |1946=170 |1954=166 |1962=144 |1968=128 |1975=191 |1982=200 |1990=197 |1999=249 |cassini=5546 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|087}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|087}}/8.25) round 2}}}} ab/km². ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] == Ligams extèrnes == * [https://web.archive.org/web/20150801024440/http://bragayrac.fr/ Site de la vila] == Nòtas e referéncias == <references /> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de| insee = 31087 }} [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Savés]] g73d6rxd1wkgptqk9p7msrhzlu067qt 0 75804 2476988 2476949 2025-07-08T15:18:42Z 77.152.53.218 divèrs, toponimia 2476988 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Empèuts | nom2 = ''Empeaux'' | imatge = Empeaux_-_Paysage.jpg | descripcion = Paisatge. | lògo = cap | escut = | escais = | ist = {{Gasconha}} | parçan = {{Savés}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Murèth|Murèth]] |canton = [[canton de Plasença deu Toish|Plasença deu Toish]] ([[Canton de Sent Lis|Sent Lis]] abans 2015) | intercom = [[Le Muretin Agló]] | insee = 31166 | cp = 31470 | cònsol = Robert Cassagne | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | latitud = 43.5313888889 | longitud = 1.08833333333 | alt mini = 171 | alt mej = | alt maxi = 311 | hectares = 456 | km² = 4.56 |}} '''Empèuts'''{{RepTopMP}} (''Empeaux'' en [[francés]]) qu'es ua [[comuna]] [[Gasconha|gascona]] en [[Savés]], situada dens lo [[departament francés|departament]] de la [[Hauta Garona]] e de la [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small> ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== Comuna de l'[[airal urban de Tolosa]] situada en [[Savés]] a 24 km al Nòrd-Oèst de [[Murèth]]. [[Imatge:Map commune FR insee code 31166.png|vignette|upright=1.6|centre|Comunas a l'entorn.]] ===Perimètre deu territòri=== {{Communes limitrophes | comuna = Empèuts | nòrd = [[Aurader]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | nòrd-èst = | èst = | sud-èst = | sud = [[Sent Tomàs (Nauta Garona)|Sent Tomàs]] | sud-oèst = | oèst = [[Seishas de Savés]] <small>([[Gers (departament)|Gers]])</small> | nòrd-oèst = [[Endofièla]] <small>([[Gers (departament)|Gers]], per un qüadripunt)</small> }} ==Toponimia== Ni [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ni [[Ernèst Negre|Negre]], ni les Féniés, nimèi Astor non disen arren d'''Empèuts''. ==Istòria== Pendent l'Ancian Regime, Empèuts qu'èra de l'eleccion de [[Comenge]], doncas de la província de [[Gasconha]], de la generalitat d'[[Aush]], de la [[diocèsi de Lombèrs]], de la senescaucia de [[Tolosa]]. Tanlèu 1790, Empèuts qu'èra deu [[canton de Sent Lis]]. Lo vocable de la glèisa qu'es Sent Sabin (d'après l' ''Ordo'') <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 14 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. La parròpia de ''Lambès'' (en francés) qu'èra, com Empèuts, de la [[diocèsi de Lombèrs]] e de la senescaucia de [[Tolosa]]. Lo vocable de la glèisa, annèxa d' ''Azimont'', comuna d'[[Auradèr]] (Gers), qu'èra Sent Pèr <ref>''Dictionnaire des localités de la Haute-Garonne'', p. 23 e 1 https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html https://docplayer.fr/14783413-Dictionnaire-des-localites.html</ref>. ''Lambès'' qu'es au nòrd-oèst d'Empèuts e ''Azimont'', lòc desabitat, un pauc mei a l'oèst. ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 31166 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[1989]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Robert Cassagne|Partit= divèrs esquèrra |Qualitat= foncionari }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1989 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna qu'èra deu [[canton de Sent Lis]]; qu'es ara deu canton de [[Plasença deu Toish]]. == Demografia == {{Demografia |insee= 31166 |1793=254 |1800=220 |1806=258 |1821=301 |1831=276 |1836=250 |1841=275 |1846=270 |1851=233 |1856=216 |1861=208 |1866=214 |1872=200 |1876=188 |1881=198 |1886=186 |1891=164 |1896=177 |1901=148 |1906=153 |1911=142 |1921=116 |1926=130 |1931=153 |1936=142 |1946=124 |1954=134 |1962=98 |1968=118 |1975=131 |1982=124 |1990=142 |1999=163 |2005=199 |cassini=12607 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr31|0}} la populacion èra de {{popfr31|166}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr31|166}}/4.56) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== == Personalitats ligadas damb la comuna == ==Véser tanben== * [[Comunas de la Nauta Garona]] == Ligams extèrnes == == Nòtas e referéncias == <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas de la Nauta Garona}} [[Categoria:Comuna de Savés]] [[Categoria:Comuna de la Nauta Garona]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] 8515z7u9amsdgz2ihz8htu1p28vr1l9 0 82567 2477010 2393060 2025-07-09T09:42:17Z Lofornet 29925 /* Istòria */ 2477010 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Atsat | nom2 = ''Axat'' | imatge = Axat.JPG | descripcion = Vista d'Atsat. | lògo = cap | escut = Blason ville fr Axat (Aude).svg | escais = | ist = {{Lengadòc}} | parçan = {{Fenolhedés}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Limós|Limós]] | canton = La Nauta Val d'Aude ([[canton d'Atsat|Atsat]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas dels Pirenèus audencs|CC dels Pirenèus audencs]] | insee = 11021 | cp = 11140 | cònsol = Philippe Parraud | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = atsadòi, atsadòia <ref>Jacques Boisgontier, ''Atlas Linguistique... du Languedoc oriental'', CNRS, tòme 1, mapa 12</ref> <ref>TDF</ref> | latitud = 42.8044 | longitud = 2.2361 | alt mini = 394 | alt mej = 108 | alt maxi = 1330 | ectaras = | km² = 11.77 |}} '''Atsat'''<ref>Jacques Boisgontier, ''Atlas Linguistique... du Languedoc oriental'', CNRS, tòme 1, mapa 12</ref> o '''Atzat'''<ref>(segon http://www.oocities.org/toponimiaoccitana/11.html)</ref> (''Axat'' en [[francés]]) es una [[Comuna francesa|comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]] de [[Fenolhedés]] situada dins lo [[departaments franceses|departament]] d'[[Aude (departament)|Aude]] e la [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Lengadòc-Rosselhon]]</small>. ==Geografia== La comuna es situada dins lo [[Fenolhedés]] en riba d'[[Aude (riu)|Aude]], sus la RN 117 e la linha Carcassona - Ribesaltes entre [[Sant Pau de Fenolhet]] e [[Quilhan]]. Le vilatge es traversat per [[Aude (riu)|Aude]], que lo nom latin èra ''Atax''. Vila etapa, al caireforc de las CD117 e 118, a meteissa distància de [[Carcassona]], de [[Perpinhan]] e de [[Font-romeu, Odelló i Vià|Font Romeu]], Atsat, a 380 m d’altitud, es dins una conca, enrodejada de monts boscoses, a la fin de las bòcas de Sant Jòrdi. Sus un bauç, prèp de la roïnas del castèl, la glèisa bastida en 1630, faita construire per Raimon de Dacs, senhor e [[baron]] d’Atsat<ref>"Armorial" [http://www.vivies.com/index.php?title=Dax]</ref> ofrís una bèla vista sul vilatge. Lo castèl susvelhava l'accès al [[Fenolhedés]] e al [[Capcir]]. Lo Pont Vièlh (son paucs dins la nauta val) mòstra l'importància de la circulacion, als sègles XVI e XVII, que animèron la senhoriá, puèi baroniá e marquesat d'Atsat. [[Imatge:Map commune FR insee code 11021.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] === Perimètre del territòri === {{Communes limitrophes | commune = Atzat | nord = [[Sant Martin de Les]] | nord-est = | est = [[La Pradèla e Puèglaurenç|La Pradèla e Puèglhaurenç]] | sud-est = [[Salvesines]] | sud = [[Santa Colomba (Aude)|Santa Colomba de Ròcafòrt]] | sud-ouest = | ouest = [[Artigas (Aude)]] | nord-ouest = [[Calhan (Aude)|Calhan]] }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son : ''In vico Adesate'' en 954, ''Ansatum'' en 1299, ''Acciatum in Fenoledesio'' en 1307, ''Atsacum'' en 1347, ''Assacum'' en 1360, ''In loco de Assaco'' en 1367, ''Acsa'' en 1400, ''Assac'' en 1485, ''Axact'' en 1572, ''Assac, Azat, Arsat'' en 1639, ''Axat'' en 1781. La prononciacion occitana es ''Atsát'' <ref>Abbé Sabarthès, ''Dictionnaire topographique du département de l'Aude'', 1912, p. 16, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f108.item.texteImage </ref>, dins la grafia de l'abat [[Antòni Savartés]], donc [a'tsat].</br> Lo nom ven del nom de l'[[Aude (riu)|Aude]], ''Atax'', ''Atacis'', ambe'l sufixe ''-ate'', qu'[[Albèrt Dauzat]] jutja preceltic <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 43</ref> (es un sufixe celtic plan conegut <ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 20</ref>). En occitan, ''t'' + ''ce'' deven ''-tz- ''(coma dins 'dotze'), donc devèt balhar [at'zat], que seriá passat a [atsat], prononciacion modèrna. == Istòria == Atsat èra un vic, una ciutat al mens dempuèi le sègle X. La primièra mencion se tròba dins l'inventari dels actes de l'Arquevescat de Narbona a la data de 900 : Resevindus (o Receswinthe) vend a l'abadia de [[Sant Martin de Les|Sant]] [[Sant Martin de Les|Martin de Les]] una tròç de tèrre situat a Atsat. Le ''vicus'' fa partida alara del [[Fenolhedés]], vassal del comtat de [[Cerdanha]] puèi del comtat de [[Besalú]].<ref>Inventari Rocques dels Actes de l'Arquevescat de Narbona, 1639, Vol. III.</ref> Le comte de Barcelona [[Ramon Berenguièr III de Barcelona|Ramon Berenguièr <abbr>III</abbr>]] èirita dels comtats de Besalú e donc del Fenolhedés en 1112. A partir de 1162, Atsat fa partida del reialme d'Aragon duscas en 1258. Passa entre 1258 e 1261 jos contraròtle del reialme de França. En 1306 es l'objècte d'una enquista del rei de França que mòstra qu'èra un centre mercantil de la sal del Rosselhon e de las fustas del parçan, e que teniá ja una mena de consulat. == Administracion == {{ElegitDebuta|insee=11021 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2020]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Philippe Parraud |Partit= divèrs esquèrra |Qualitat= educator francés lenga estrangièra }} {{Elegit |Debuta= [[1989]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Marcel Martinez |Partit= [[PS]] |Qualitat= conselhièr general ([[1992]]-[[2015]]) }} {{Elegit |Debuta= [[1985]] |Fin= 1989 |Identitat= Yves Ipavec |Partit= [[PS]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1983]] |Fin= 1985 |Identitat= Jean-Paul Raynaud |Partit= [[PS]] |Qualitat= conselhièr general ([[1979]]-[[1985]] }} {{Elegit |Debuta= [[1971]] |Fin= 1983 |Identitat= Alexandre Raynaud |Partit= [[PS]] |Qualitat= conselhièr general ([[1973]]-[[1979]] }} {{Elegit |Debuta= [[1947]] |Fin= 1971 |Identitat= Émile Gorse |Partit= [[SFIO]] |Qualitat= conselhièr general ([[1949]]-[[1973]] }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1947 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del canton d'Atsat ([[caplòc]]); es ara del canton de La Val Nauta d'Aude ([[Quilhan]]). == Demografia == {{Demografia |insee=11021 |1793=284 |1800=335 |1806=361 |1821=411 |1831=546 |1836=582 |1841=278 |1846=594 |1851=540 |1856=538 |1861=529 |1866=458 |1872=452 |1876=444 |1881=425 |1886=450 |1891=454 |1896=558 |1901=838 |1906=695 |1911=912 |1921=863 |1926=968 |1931=1010 |1936=901 |1946=930 |1954=1006 |1962=993 |1968=997 |1975=911 |1982=1021 |1990=919 |1999=832 |max=1021 |cassini=2242 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr11|0}} la populacion èra de {{popfr11|021}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr11|021}}/11.77) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas d'Aude]] ==Ligams extèrnes== * [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=COM-11021 Atsat sul site de l'Insee] ==Nòtas== <references/> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas d'Aude}} {{Comunas de Fenolhedés}} [[Categoria:Comuna de Fenolhedés]] [[Categoria:Comuna d'Aude]] [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] p4p847x36m5v7la2g3ufmtrjpcgn0l2 2477011 2477010 2025-07-09T09:43:07Z Lofornet 29925 2477011 wikitext text/x-wiki {{Dialècte Lengadocian}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Atsat | nom2 = ''Axat'' | imatge = Axat.JPG | descripcion = Vista d'Atsat. | lògo = cap | escut = Blason ville fr Axat (Aude).svg | escais = | ist = {{Lengadòc}} | parçan = {{Fenolhedés}} | region = {{Occitània (Region)}} | arrondiment = [[Arrondiment de Limós|Limós]] | canton = La Nauta Val d'Aude ([[canton d'Atsat|Atsat]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas dels Pirenèus audencs|CC dels Pirenèus audencs]] | insee = 11021 | cp = 11140 | cònsol = Philippe Parraud | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = atsadòi, atsadòia <ref>Jacques Boisgontier, ''Atlas Linguistique... du Languedoc oriental'', CNRS, tòme 1, mapa 12</ref> <ref>TDF</ref> | latitud = 42.8044 | longitud = 2.2361 | alt mini = 394 | alt mej = 108 | alt maxi = 1330 | ectaras = | km² = 11.77 |}} '''Atsat'''<ref>Jacques Boisgontier, ''Atlas Linguistique... du Languedoc oriental'', CNRS, tòme 1, mapa 12</ref> o '''Atzat'''<ref>(segon http://www.oocities.org/toponimiaoccitana/11.html)</ref> (''Axat'' en [[francés]]) es una [[Comuna francesa|comuna]] [[Lengadòc|lengadociana]] de [[Fenolhedés]] situada dins lo [[departaments franceses|departament]] d'[[Aude (departament)|Aude]] e la [[regions francesas|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Lengadòc-Rosselhon]]</small>. ==Geografia== La comuna es situada dins lo [[Fenolhedés]] en riba d'[[Aude (riu)|Aude]], sus la RN 117 e la linha Carcassona - Ribesaltes entre [[Sant Pau de Fenolhet]] e [[Quilhan]]. Le vilatge es traversat per [[Aude (riu)|Aude]], que lo nom latin èra ''Atax''. Vila etapa, al caireforc de las CD117 e 118, a meteissa distància de [[Carcassona]], de [[Perpinhan]] e de [[Font-romeu, Odelló i Vià|Font Romeu]], Atsat, a 380 m d’altitud, es dins una conca, enrodejada de monts boscoses, a la fin de las bòcas de Sant Jòrdi. Sus un bauç, prèp de la roïnas del castèl, la glèisa bastida en 1630, faita construire per Raimon de Dacs, senhor e [[baron]] d’Atsat<ref>"Armorial" [http://www.vivies.com/index.php?title=Dax]</ref> ofrís una bèla vista sul vilatge. Lo castèl susvelhava l'accès al [[Fenolhedés]] e al [[Capcir]]. Lo Pont Vièlh (son paucs dins la nauta val) mòstra l'importància de la circulacion, als sègles XVI e XVII, que animèron la senhoriá, puèi baroniá e marquesat d'Atsat. [[Imatge:Map commune FR insee code 11021.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] === Perimètre del territòri === {{Communes limitrophes | commune = Atzat | nord = [[Sant Martin de Les]] | nord-est = | est = [[La Pradèla e Puèglaurenç|La Pradèla e Puèglhaurenç]] | sud-est = [[Salvesines]] | sud = [[Santa Colomba (Aude)|Santa Colomba de Ròcafòrt]] | sud-ouest = | ouest = [[Artigas (Aude)]] | nord-ouest = [[Calhan (Aude)|Calhan]] }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son : ''In vico Adesate'' en 954, ''Ansatum'' en 1299, ''Acciatum in Fenoledesio'' en 1307, ''Atsacum'' en 1347, ''Assacum'' en 1360, ''In loco de Assaco'' en 1367, ''Acsa'' en 1400, ''Assac'' en 1485, ''Axact'' en 1572, ''Assac, Azat, Arsat'' en 1639, ''Axat'' en 1781. La prononciacion occitana es ''Atsát'' <ref>Abbé Sabarthès, ''Dictionnaire topographique du département de l'Aude'', 1912, p. 16, legir en linha https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k110095d/f108.item.texteImage </ref>, dins la grafia de l'abat [[Antòni Savartés]], donc [a'tsat].</br> Lo nom ven del nom de l'[[Aude (riu)|Aude]], ''Atax'', ''Atacis'', ambe'l sufixe ''-ate'', qu'[[Albèrt Dauzat]] jutja preceltic <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 43</ref> (es un sufixe celtic plan conegut <ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 20</ref>). En occitan, ''t'' + ''ce'' deven ''-tz- ''(coma dins 'dotze'), donc devèt balhar [at'zat], que seriá passat a [atsat], prononciacion modèrna. == Istòria == Atsat èra un vic, una ciutat al mens dempuèi le sègle X. La primièra mencion se tròba dins l'inventari dels actes de l'Arquevescat de Narbona a la data de 900 : Resevindus (o Receswinthe) vend a l'abadia de [[Sant Martin de Les|Sant]] [[Sant Martin de Les|Martin de Les]] un tròç de tèrra situat a Atsat. Le ''vicus'' fa partida alara del [[Fenolhedés]], vassal del comtat de [[Cerdanha]] puèi del comtat de [[Besalú]].<ref>Inventari Rocques dels Actes de l'Arquevescat de Narbona, 1639, Vol. III.</ref> Le comte de Barcelona [[Ramon Berenguièr III de Barcelona|Ramon Berenguièr <abbr>III</abbr>]] èirita dels comtats de Besalú e donc del Fenolhedés en 1112. A partir de 1162, Atsat fa partida del reialme d'Aragon, duscas en 1258. Passa entre 1258 e 1261 jos contraròtle del reialme de França. En 1306 es l'objècte d'una enquista del rei de França que mòstra qu'èra un centre mercantil de la sal del Rosselhon e de las fustas del parçan, e que teniá ja una mena de consulat. == Administracion == {{ElegitDebuta|insee=11021 |Títol= Lista dels cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2020]] |Fin= ([[2026]]) |Identitat= Philippe Parraud |Partit= divèrs esquèrra |Qualitat= educator francés lenga estrangièra }} {{Elegit |Debuta= [[1989]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Marcel Martinez |Partit= [[PS]] |Qualitat= conselhièr general ([[1992]]-[[2015]]) }} {{Elegit |Debuta= [[1985]] |Fin= 1989 |Identitat= Yves Ipavec |Partit= [[PS]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1983]] |Fin= 1985 |Identitat= Jean-Paul Raynaud |Partit= [[PS]] |Qualitat= conselhièr general ([[1979]]-[[1985]] }} {{Elegit |Debuta= [[1971]] |Fin= 1983 |Identitat= Alexandre Raynaud |Partit= [[PS]] |Qualitat= conselhièr general ([[1973]]-[[1979]] }} {{Elegit |Debuta= [[1947]] |Fin= 1971 |Identitat= Émile Gorse |Partit= [[SFIO]] |Qualitat= conselhièr general ([[1949]]-[[1973]] }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1947 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del canton d'Atsat ([[caplòc]]); es ara del canton de La Val Nauta d'Aude ([[Quilhan]]). == Demografia == {{Demografia |insee=11021 |1793=284 |1800=335 |1806=361 |1821=411 |1831=546 |1836=582 |1841=278 |1846=594 |1851=540 |1856=538 |1861=529 |1866=458 |1872=452 |1876=444 |1881=425 |1886=450 |1891=454 |1896=558 |1901=838 |1906=695 |1911=912 |1921=863 |1926=968 |1931=1010 |1936=901 |1946=930 |1954=1006 |1962=993 |1968=997 |1975=911 |1982=1021 |1990=919 |1999=832 |max=1021 |cassini=2242 |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr11|0}} la populacion èra de {{popfr11|021}} abitants e la densitat èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr11|021}}/11.77) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas amb la comuna== ==Véser tanben== * [[Comunas d'Aude]] ==Ligams extèrnes== * [https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=COM-11021 Atsat sul site de l'Insee] ==Nòtas== <references/> {{Portal Lengadòc}} {{Comunas d'Aude}} {{Comunas de Fenolhedés}} [[Categoria:Comuna de Fenolhedés]] [[Categoria:Comuna d'Aude]] [[Categoria:Comuna de Lengadòc]] cmqn9x8c7japxekhmjsyhk35iinb6fu 0 155972 2477008 2373635 2025-07-09T07:44:55Z CommonsDelinker 245 Lo fichièr D._Woodard_and_W._S._Burroughs_with_Dreamachine,_1997.jpg es estat escafat coma o es estat sus Commons per Túrelio ([[:c:Commons:Deletion requests/File:D. Woodard and W. S. Burroughs with Dreamachine, 1997.jpg|]]: I saw the image was tagged tod 2477008 wikitext text/x-wiki {{Infobox Escrivan | carta =us | nom = William S. Burroughs | imatge = file:Tonnis - William S. Burroughs 3.jpg | talha imatge = | legenda =William S. Burroughs en 1977 | nom de naissença =William S. Burroughs | nom aliàs = | data de naissença = 5 de febrièr de 1914 | luòc de naissença = [[Saint Louis (Missorí)|Saint-Louis]] [[Missorí (Estat)|Missouri]] {{USA}} | data de decès = 2 d'agost de 1997 | luòc de decès = Lawrence [[Kansas]] {{USA}} | activitat = escrivan | lenga = [[Anglés]] american | genre = | movement = Beat Generation | distincions = <!-- Listar las donadas de las seccions çaiaprèp entre las balisas <div></div> E levetz pas las balisas <!- -> que quand las seccions son completadas --> <!-- | òbra = <div> * </div> --> <!-- | complement = <div> * </div> --> }} '''William S. Burroughs''', nascut lo <time class="nowrap date-lien bday" datetime="1914-02-05">[[5 de febrièr]] de 1914</time> a [[Saint Louis (Missorí)|Saint-Louis]] al 4664 de Pershing Avenue<ref>{{Cita|...soi dins l'ostal del 4664 Pershing Avenue ont nasquèri}}, in ''Entre chats''</ref> dins l'Estat del [[Missorí (Estat)|Missouri]], mòrt dins sa proprietat de Lawrence ([[Kansas]]) de complications ligadas a una ataca cardiaca lo <time class="nowrap date-lien dday" datetime="1997-08-02">[[2 d'agost]] de 1997</time><nowiki> </nowiki><span style="white-space:nowrap">(a 83&nbsp;ans)</span>, es un romancièr [[Estats Units d'America|estatsunidenc]][[Estats Units d'America|<nowiki/>]]. Subretot conegut pels seus romans allucinats mesclant dròga, omosexualitat e anticipacion<ref>{{Modèl:Fr}} {{Modèl:Lien web|url = http://www.cafardcosmique.com/BURROUGHS-William|titre = biografia de William S. Burroughs|site = www.cafardcosmique.com|consulté le = 21 août 2010.}}</ref>, es associat a la ''[[Beat generation|Beat Generation]]'' e a sas figuras emblematicas: los seus amics [[Jack Kerouac]] e [[Allen Ginsberg]]. Se remenbra d'el per son utilizacion literària del ''cut-up'', tecnica experimentada dins una cambròta d'ostelariá carrièra ''Gît-le-Cœur'' a [[París]] amb [[Brion Gysin]]<span></span>: lo ''cut-up'' consistís a realizar un tèxte a partir d'autres fragments textuals de tota origina (literatura, articles de premsa, catalògs de venda per correspondéncia...) copats de biais regular, e montats de nòu segon una logica predefinida, per far sorgir l'implicit, l'inavoat dels tèxtes de primièrs. Associat a la ''rotinas'' (recurréncias de fragments de tèxte) tot lo long d'una òbra, lo ''cut-up'' a tanben per objectiu de trencar la coeréncia logica impausada al discors per l'emplec del lengatge, considerat coma estructura estructuranta. L'impression de mièg[[caòs]] provocada pels ''cut-ups'' e de ja vist iniciada per las ''rotinas'' permeton de s'aprochar, sul plan formal, de la logica de percepcion d'un individú banhat dins un mitan que per de finicion mestreja pas los estimulis. L'ensems a per ambicion de far far a la literatura la mèsma revolucion qu'aquela de la pintura al passatge cap a l'abstrach. « Alors que Kerouac tornèt viure amb sa maire dins los ans 1960 e esposèt la sòrra d’un amic d’enfança, e que Ginsberg reinava pendant los ans hippies, foguèron los ans 1980 e 1990 […] qu'anèron venir l’èra de William Burroughs, lo mai escur dels tres àngels de la ''Beat Generation''. »<ref>''Queer Beats'' de Regina Marler</ref> == Biografia == William Seward Burroughs nais dins una familha borgesa. Es lo falen de William Seward Burroughs I, inventor de la primièra maquina comptabla e fondator de la « Burroughs Adding Machine Company ». Sa maire, Laura Lee Burroughs, es la filha d'un òme de Glèisa que la familha se reclamava de l'ascendéncia de Robert E. Lee. Burroughs estudièt la medecina a [[Viena (Àustria)|Viena]], experiéncia que gardèt tota sa vida un gòst prononciat per la cirurgia e las modificacions del còs, la quimia del cervèl e las drògas. Intrèt a l'[[universitat de Harvard]] per una licéncia de literatura anglesa que foguèt diplomat en [[1936]]. Son experiéncia a Harvard es resumida al començament de ''Junky''<span></span>: « Aborriguèri l'universitat e la vila ont viviai. Tot en ela èra mòrt. L'universitat èra un fals decòrs anglés entre las mans de diplomatas de fals collègis angleses. » En [[1944]], Burroughs es detectiva e trabalha amb la pega a Nòva York, viu amb [[Joan Vollmer]], una gojata brilhanta, passionada de literatura e de filosofia, dins un apartament partejat amb [[Jack Kerouac]] e sa primièra femna [[Edie Parker]]. Foguèt a aquel periòde, entre autre marcada per un afar de murtre ont sont implicats d'amics pròches - l'afar Kammerer-Carr, contada dins lo roman coecrit amb Kerouac ''E los ipopotams prenguèron lo bolh vius dins lors piscinas'' - que comencèt sa consomacion d'[[eroïna]] e de [[morfina]], fins a sa cura a la metadona a partir de 1980. Esposèt Joan doas ans mai tard, en [[1946]], amb lo projècte de fondar una familha. Lor filh William S. Burroughs Jr. nais en [[1947]], al [[Tèxas|Texas]]. Lo [[6 de setembre|6 de septembre 1951]], en viatge a [[Ciutat de Mexic|Mexic]], Burroughs, ebri, auriá per escasença tuat sa femna d'una bala en plan cap alara qu'ensejava de tornar jogar la performança de [[Guilhèm Tell]], qu'ascla d'una flècha la poma pausada sul cap del sèu filh. Burroughs es inculpat per omicidi involontar. Foguèt arrestat e passa un cort sejorn en prison abans d'èsser relargat. Comença alara d'ans d'errància<span></span>: percorriguèt l'[[America del Sud]] a la recerca d'una dròga allucinogèna del nom de yagé, puèi l'[[Africa del Nòrd]], abans de s'installar a [[Tànger]], al [[Marròc]] en 1954. Confessa dins ''Queer'', roman escrich en 1953 mas que foguèt publiat sonqu'en 1985: "I am forced to the appalling conclusion that I would have never become a writer but for Joan’s death... [S]o the death of Joan brought me into contact with the invader, the Ugly Spirit, and maneuvered me into a lifelong struggle, in which I had no choice except to write my way out". (Queer, 1985, p.xxii)<ref>Me cal arribar a la conclusion esglasianta que jamai seriái vengut escrivan sonque per causa de la mòrt de Joan... Alara la mòrt de Joan me metèt en contacte amb l'intrús, l'Epirit Òrre, e me manobrèt dins una lucha a vida, ont aguèri pas la causida levat d'escriure la meuna camida</ref>. En [[1956]], comencèt una primièra cura de desintoxicacion amb l'ajuda de John Dent<ref>{{Modèl:Fr}} {{Modèl:Lien web|url = http://isabellebaudron.blog.lemonde.fr/category/arts-et-culture/page/2/|titre = Interzone Editions: publication de “Le Temps des naguals”|site = isabellebaudron.blog.lemonde.fr|consulté le = 21 août 2010.}}</ref>, un mètge londonian qu'inventèt la cura d'apomorfina<ref>la sola cura eficaça en matèria de desintoxicacion segon Burroughs</ref>. A l'eissida del tractament, s'anèt demorar al legendari [[Beat hotel]] a [[París]], ont accumulava de massas de fragments de paginas manuscrichas. Amb l'ajuda de [[Allen Ginsberg|Ginsberg]] e [[Jack Kerouac|Kerouac]], faguèt editar ''Lo Dinnar nud'' per ''Olympia Press''. De lor costat, los fragments venon las tres letras d'una trilogia<span></span>: ''La Maquina mòla'', ''Lo Tiquet qu'explosa'' e ''Nova express''. Après sa sortida, ''lo Dinnar nud'' procedit per obscenitat per l'Estat del [[Massachusetts]] puèi fòrça autres. En [[1966]], la Cort Suprèma de [[Massachusetts]] declara fin finala lo libre « non obscèn », çò que dubrís sus d'autras òbras coma aqueles d'Henry Miller (subretot ''Tropic del Càncer''). Burroughs s'anèt a [[Londres]] en 1960 ont publiquèt fòrça textòts dins de revistas ''underground'', trabalhant dins lo mèsme temps sus un projècte que foguèt publicat en tres partidas<span></span>: ''Los Garçons salvatges'', ''Las ciutats de la nuèch escarlata'' e ''Cala Dels Sants''. Torna [[Nòva York]] en 1974, ont venguèt professor d'escritura pendent un temps, abans de realizar que l'escritura podava pas s'ensenhar. Dins los ans 1980, comença una cura de desintoxicacion, s'installa a Lawrence en 1981 amb lo darrièr companh de vida e amant [[James Grauerholz]], amb qui èran un parelh de 1974 fins a sa mòrt. Dins los [[ans 1990]], Burroughs ganha fòrça [[Simbòl|simbòls]] de la cultura pop. Apareis entre autre dins lo film [[Drugstore Cowboy]] de [[Gus Van Sant]], e collabora amb [[Bob Wilson]] e [[Tom Waits]] per far naícer la pèça ''[[Black Rider]]''<ref>jogada pel primièr còp al ''Thalia Theatre'' d'[[Amborg]] lo [[31 de març]] 1990</ref>. Burroughs participa tanben a d'enregistraments dels tèxtes que sortisson jol labèl Industrial Records, que gerís de [[musica experimentala]] e bruchista dempuèi [[Londres]]<span></span>: * [[Throbbing Gristle]] (''Nothing Here Now But The Recordings''), * [[Sonic Youth]] (''Dead City Radio'') * [[Kurt Cobain]] (''The Priest They Called Him''), * [[R.E.M.]], Ministry, Bill Laswell, Parrhesia Sound System, etc. === Biografia sus Burroughs === * {{Modèl:Es}} Servando Rocha, ''Nada es verdad, todo está permitido. El día que Kurt Cobain conoció a William Burroughs'', Alpha Decay, 2014. == Bibliografia essenciala == * ''E los ipopotams prenguèron lo bolh vius dins lors piscinas, (And the Hippos Were Boiled in Their Tanks) ''amb Jack Kerouac (1945) * ''Junkie'' (1953) * ''Diferent'', (''Queer)'' (1951-3) * ''Lo Dinnar nus, (Naked Lunch)'' (1959) * ''The Nova Trilogy'' (1961-67): * ''The Last Words of Dutch Schultz'' (1969) * ''The Wild Boys: A Book Of The Dead'' (1971) * ''Port of Saints'' (1973) * ''The Red Night Trilogy'' (1981-87) * ''My Education: A Book of Dreams'' (1995) == Notas e referéncias == <div data-cx-draft="true" data-cx-weight="1006" data-cx-state="source" data-source="680" class="references-small decimal" id="cx680" style="-moz-column-count: 1;" contenteditable="true"> <references /></div> == Ligams extèrnes == * {{Modèl:Fr}} [http://buzz.litteraire.free.fr/dotclear/index.php?2006/09/25/502-le-festin-nu-william-burroughs Critica literària del ''Dinnar nud'' de William S.][http://buzz.litteraire.free.fr/dotclear/index.php?2006/09/25/502-le-festin-nu-william-burroughs Burroughs] * {{Modèl:Fr}} [https://web.archive.org/web/20190417005950/http://theo.underwires.net/ Site sus William S. ][https://web.archive.org/web/20190417005950/http://theo.underwires.net/ Burroughs, galariá, citacions, actualitat...] * {{Modèl:En}} [http://www.inter-zone.org Interzone.org] Malhum d'intelligéncia collectiva artistica e literària a l'entorn de William Burroughs e Brion Gysin * {{Modèl:Fr}} [http://www.le-terrier.net/lestextes/refCUT.htm Seriá d'articles e poèmas Cut-up] * {{Modèl:Fr}} [http://www.pileface.com/sollers/article.php3?id_article=1210 William Burroughs et The Naked Lunch] [[Categoria:Beat Generation]] [[Categoria:Ancian escolan d'Harvard]] [[Categoria:Naissença en Missorí]] [[Categoria:Naissença en 1914]] [[Categoria:Decès en 1997]] 084umy2u2hdkyjoq0ndwndsxecpxmqq 0 174357 2477007 2344429 2025-07-09T07:39:22Z Dhegiha 2653 2477007 wikitext text/x-wiki {{Infobox Lenga |Lenga=Soninke |País=[[Mali]], [[Mauritània]], [[Senegal]], [[Gàmbia]], [[Còsta d'Evòri]] |Regions=[[Africa]] |personas=2 100 000 |n= |tipologia= |familha=[[lengas nigèrocongolesas]]<br />&nbsp;[[lengas mande]]<br />&nbsp;&nbsp;lengas mande de l'oèst<br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;soninke |academia= |status= |iso-1= |iso-2= |iso-3=snk |iso-6= |iso-6P= |mòstra= }} Lo '''soninke''' es una [[lengas mande|lenga mande]], una branca de las [[lengas nigèrocongolesas]], parlada en [[Mali]], [[Mauritània]], [[Senegal]], [[Gàmbia]] e [[Còsta d'Evòri]]. == Localisacion == Lo soninke es parlat dins las regions frontalièras de [[Mali]], [[Mauritània]] e [[Senegal]]. En deça, los soninke se troban tamben en Gàmbia e dins lo nòrd de Còsta d'Evòri. una granda diaspòra existís, notament en França ont lo soninke es la lenga africana la mai parlada<ref name="G39">Galtier 2013, p. 39-40.</ref>. == Referéncias == <references /> == Fonts == * {{fr}} Gérard Galtier, 2013, ''[https://web.archive.org/web/20200630221926/http://llacan.vjf.cnrs.fr/PDF/Mandenkan50/50galtier.pdf Les nouveaux sites Internet de la communauté soninké et la standardisation de la langue]'', Mandenkan 50, p. 39-60. {{Paleta lengas mande}} {{Portal Lengas}} [[Categoria:Inventari de lengas]] [[Categoria:Lenga mande]] [[Categoria:Lenga de Mali]] [[Categoria:Lenga de Senegal]] [[Categoria:Lenga de Mauritània]] [[Categoria:Lenga de Gàmbia]] [[Categoria:Lenga de Còsta d'Evòri]] 5ko6a7pp04j92kbbcx392e8cb102ckb 0 199522 2476984 2476983 2025-07-08T12:18:14Z Jfblanc 104 2476984 wikitext text/x-wiki {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" style="float:right; empty-cells:show; width:330px; margin-left:15px;" bgcolor="#c2e396" ! colspan="2" bgcolor = "#c2e396" |Departament d’Egbeleban<br />''Département de Gbeleban'' |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Lista dels païses del mond|País]] | {{Còsta d'Evòri}} |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Districtes de la Còsta d'Evòri|Districte]] | [[Region de Denguele|Denguele]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Regions de la Còsta d'Evòri|Region]] | [[Region de Cabadogo|Cabadogo]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Aira|Superfícia]] | 1920 km² |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Populacion]] | {{formatnum:29532}} ab. <small>([[2021]])</small> |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Densitat]] | {{formatnum:{{#expr:(29532/1920) round 2}}}} ab./km² <small>([[2014]])</small> |----- ! colspan="2" bgcolor="#FFFFFF" | [[Fichièr:Location_Map_of_Gbeleban_Department_in_Kabadougou_Region_and_Denguele_District,_Côte_d'Ivoire.svg|290px]] |----- bgcolor="#FFFFFF" ! colspan="2" bgcolor="white" | Localizacion del departament en [[Còsta d'Evòri]] (irange encre, irange: rèsta de la region, vèrd: rèsta del districte) |} Lo '''departament d’Egbeleban''' (''département de Gbéléban'' en [[francés]]) es un [[Departaments de la Còsta d'Evòri|departament]] de la [[Còsta d'Evòri]]. Administrativament, es de la [[region de Cabadogo]] e dins lo districte de Denguele. Sa populacion es de {{formatnum:56992}} abitants (2014). Lo caplòc n'es la ciutat de [[Toleplue]]. Es devesit en sièis sosprefecturas: [[Sosprefectura de Bacobli|Bacobli]], [[Sosprefectura de Meò|Meò]], [[Sosprefectura de Nezòbli|Nezòbli]], [[Sosprefectura de Pehe|Pehe]], [[Sosprefectura de Tiòbli|Tiòbli]] e [[Sosprefectura de Toleplue|Toleplue]]. == Istòria == Lo departament d’Egbeleban foguèt creat en [[2012]] a partir del [[departament d'Odienne]].<ref>[https://lexterra.ci/data/domaine/coll_terr/CT2/2012-07-04%20D2012-611%20Cr%C3%A9ation%20D%C3%A9partements.pdf "Decrèt n°2012-611"].</ref> == Referéncias == <references /> {{O|Egbeleban}} [[Categoria:Departament de la Còsta d'Evòri]] tn84oplwyd97k8mnzyf932y7w6hvf9z 2476985 2476984 2025-07-08T12:20:58Z Jfblanc 104 2476985 wikitext text/x-wiki {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" style="float:right; empty-cells:show; width:330px; margin-left:15px;" bgcolor="#c2e396" ! colspan="2" bgcolor = "#c2e396" |Departament d’Egbeleban<br />''Département de Gbeleban'' |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Lista dels païses del mond|País]] | {{Còsta d'Evòri}} |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Districtes de la Còsta d'Evòri|Districte]] | [[Region de Denguele|Denguele]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Regions de la Còsta d'Evòri|Region]] | [[Region de Cabadogo|Cabadogo]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Aira|Superfícia]] | 1920 km² |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Populacion]] | {{formatnum:29532}} ab. <small>([[2021]])</small> |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Densitat]] | {{formatnum:{{#expr:(29532/1920) round 2}}}} ab./km² <small>([[2014]])</small> |----- ! colspan="2" bgcolor="#FFFFFF" | [[Fichièr:Location_Map_of_Gbeleban_Department_in_Kabadougou_Region_and_Denguele_District,_Côte_d'Ivoire.svg|290px]] |----- bgcolor="#FFFFFF" ! colspan="2" bgcolor="white" | Localizacion del departament (irange encre) en [[Còsta d'Evòri]] (irange: rèsta de la region, vèrd: rèsta del districte) |} Lo '''departament d’Egbeleban''' (''département de Gbéléban'' en [[francés]]) es un [[Departaments de la Còsta d'Evòri|departament]] de la [[Còsta d'Evòri]]. Administrativament, es de la [[region de Cabadogo]] e dins lo districte de Denguele. Sa populacion es de {{formatnum:56992}} abitants (2014). Lo caplòc n'es la ciutat de [[Toleplue]]. Es devesit en sièis sosprefecturas: [[Sosprefectura de Bacobli|Bacobli]], [[Sosprefectura de Meò|Meò]], [[Sosprefectura de Nezòbli|Nezòbli]], [[Sosprefectura de Pehe|Pehe]], [[Sosprefectura de Tiòbli|Tiòbli]] e [[Sosprefectura de Toleplue|Toleplue]]. == Istòria == Lo departament d’Egbeleban foguèt creat en [[2012]] a partir del [[departament d'Odienne]].<ref>[https://lexterra.ci/data/domaine/coll_terr/CT2/2012-07-04%20D2012-611%20Cr%C3%A9ation%20D%C3%A9partements.pdf "Decrèt n°2012-611"].</ref> == Referéncias == <references /> {{O|Egbeleban}} [[Categoria:Departament de la Còsta d'Evòri]] cu0uu7wjf4qum4n8aenhimqoktijvzn 2476986 2476985 2025-07-08T12:23:38Z Jfblanc 104 2476986 wikitext text/x-wiki {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" style="float:right; empty-cells:show; width:330px; margin-left:15px;" bgcolor="#c2e396" ! colspan="2" bgcolor = "#c2e396" |Departament d’Egbeleban<br />''Département de Gbeleban'' |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Lista dels païses del mond|País]] | {{Còsta d'Evòri}} |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Districtes de la Còsta d'Evòri|Districte]] | [[Region de Denguele|Denguele]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Regions de la Còsta d'Evòri|Region]] | [[Region de Cabadogo|Cabadogo]] |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Aira|Superfícia]] | 1920 km² |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Populacion]] | {{formatnum:29532}} ab. <small>([[2021]])</small> |----- bgcolor="#FFFFFF" | [[Densitat]] | {{formatnum:{{#expr:(29532/1920) round 2}}}} ab./km² <small>([[2014]])</small> |----- ! colspan="2" bgcolor="#FFFFFF" | [[Fichièr:Location_Map_of_Gbeleban_Department_in_Kabadougou_Region_and_Denguele_District,_Côte_d'Ivoire.svg|290px]] |----- bgcolor="#FFFFFF" ! colspan="2" bgcolor="white" | Localizacion del departament (irange encre) en [[Còsta d'Evòri]] (irange: rèsta de la region, vèrd: rèsta del districte) |} Lo '''departament d’Egbeleban''' (''département de Gbéléban'' en [[francés]]) es un [[Departaments de la Còsta d'Evòri|departament]] de la [[Còsta d'Evòri]]. Administrativament, es de la [[region de Cabadogo]] e dins lo districte de Denguele. Sa populacion es de {{formatnum:29532}} abitants (2021). Lo caplòc n'es la ciutat d’[[Egbeleban]]. Es devesit en sièis sosprefecturas: [[Sosprefectura d'Egbeleban|Egbeleban]], [[Sosprefectura de Samangò|Samangò]] e [[Sosprefectura de Seidogo|Seidogo]]. == Istòria == Lo departament d’Egbeleban foguèt creat en [[2012]] a partir del [[departament d'Odienne]].<ref>[https://lexterra.ci/data/domaine/coll_terr/CT2/2012-07-04%20D2012-611%20Cr%C3%A9ation%20D%C3%A9partements.pdf "Decrèt n°2012-611"].</ref> == Referéncias == <references /> {{O|Egbeleban}} [[Categoria:Departament de la Còsta d'Evòri]] 8ppjfafrkv2ez8z7rujpf78umuvsl2f