Википеди
oswiki
https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%C3%A6%D0%B9%D1%80%D0%B0%D0%B3_%D1%84%D0%B0%D1%80%D1%81
MediaWiki 1.45.0-wmf.8
first-letter
Медиа
Сæрмагонд
Тæрхон
Архайæг
Архайæджы ныхас
Википеди
Википедийы тæрхон
Файл
Файлы тæрхон
MediaWiki
MediaWiki-йы тæрхон
Хуызæг
Хуызæджы тæрхон
Æххуыс
Æххуысы тæрхон
Категори
Категорийы тæрхон
TimedText
TimedText talk
Модуль
Обсуждение модуля
Event
Event talk
Марс
0
316
587893
587824
2025-07-04T13:12:49Z
Taamu
795
587893
wikitext
text/x-wiki
{{Æндæр нысаниуджытæ|Марс (нысаниуджытæ)}}
{{Планетæ
| название = Марс
| символ = Mars symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Mars Valles Marineris EDIT.jpg
| подпись =
| орбита-ref =
| эпоха =
| перигелий = 2,06655{{e|8}} км<ref name="factsNasa" /><ref name="nssdc" /><br>1,381 {{а.е.}}<ref name="factsNasa" />
| афелий = 2,49232{{e|8}} км<ref name="factsNasa" /><ref name="nssdc" /><br>1,666 {{а.е.}}<ref name="factsNasa" />
| периапсида =
| апоапсида =
| большая полуось = 2,2794382{{e|8}} км<ref name="factsNasa" /><ref name="nssdc" /><br>1,523662 {{а.е.}}<ref name="factsNasa" /><br>1,524 зæххон<ref name="factsNasa" />
| эксцентриситет = 0,0933941<ref name="factsNasa" /><ref name="nssdc"/>
| сидерический период = 686,98 зæххон боны<br>1,8808476 зæххон азы<ref name="factsNasa" /><ref name="nssdc" />
| синодический период = 779,94 зæххон боны<ref name="nssdc"/>
| орбитальная скорость = 24,13 км/с<ref name="nssdc" /><br>24,077 км/с<ref name="factsNasa" />
| средняя аномалия =
| наклонение = 1,85061° (эклиптикæйы фæзоймæ гæсгæ)<ref name="nssdc" /><br>
5,65° (Хуры экватормæ гæсгæ)
| угловое перемещение =
| долгота восходящего узла = 49,57854°
| долгота периастра =
| время периастра =
| аргумент перицентра = 286,46230°
| половинная амплитуда =
| чей спутник = [[Хур]]
| число спутников = [[Марсы æмбæлццæттæ|2]]
| физические характеристики-ref =
| размеры =
| экваториальный радиус = 3396,2 ± 0,1 км<ref name="sei07">{{статья|заглавие=Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006|ссылка=https://archive.org/details/sim_celestial-mechanics-and-dynamical-astronomy_2007_98_3/page/155|том=98|номер=3|страницы=155—180|doi=10.1007/s10569-007-9072-y|bibcode=2007CeMDA..98..155S|язык=en|тип=journal|автор=Seidelmann P. K. et al.|год=2007|издательство=[[Springer Nature]]|издание=[[Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy]]}}</ref><br>0,532 зæххон
| полярный радиус = 3376,2 ± 0,1 км<ref name="sei07"/><br>0,531 зæххон
| средний радиус = 3389,5 ± 0,2 км<ref name="factsNasa" /><ref name="nssdc" /><ref name="sei07"/><br>0,532 зæххон
| длина окружности =
| площадь поверхности = 1,4437{{e|8}} км²<ref name="factsNasa" /><br>0,283 зæххон
| объём = 1,6318{{e|11}} км<sup>3</sup><ref name="factsNasa" /><ref name="nssdc" /><br>0,151 зæххон
| масса = 6,4171{{e|23}} кг<br>0,107 зæххон
| плотность = 3,933 г/см<sup>3</sup><ref name="factsNasa" /><ref name="nssdc" /><br>0,714 зæххон
| ускорение свободного падения = 3,711 м/с<sup>2</sup><br>0,378 {{math|''g''}}<ref name="factsNasa" />
| первая космическая скорость = 3,55 км/с<br>0,45 зæххон
| вторая космическая = 5,03 км/с<br>0,45 зæххон<ref name="factsNasa" /><ref name="nssdc"/>
| скорость вращения = 868,22 км/сах
| период вращения = 24 сах 37 мин 22,663 сек<ref name="factsNasa"/> ({{nobr|24,6229 сах}}) — æрзилыны сидерон период,<br>24 сах 39 мин 35,244 сек ({{nobr|24,6597 сах}}) — рæстæмбис хурон суткæйы дæргъвæтиндзинад<ref name="Allison">{{статья|автор=Allison M., McEwen M.|ссылка=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0032063399000926|заглавие=A post-Pathfinder evaluation of areocentric solar coordinates with improved timing recipes for Mars seasonal/diurnal climate studies|издание=[[Planetary and Space Science]]|язык=en|год=2000|volume=48|pages=215—235|doi=10.1016/S0032-0633(99)00092-6|issn=0032-0633|archivedate=2024-12-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241223140002/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0032063399000926}}</ref>.
| наклон оси = 25,1919°<ref name="Allison" />
| прямое восхождение = 317,681°<ref name="nssdc" />
| склонение = 52,887°<ref name="nssdc">{{cite web|author=Williams D. R.|title=Mars Fact Sheet|website=National Space Science Data Center|publisher=NASA|lang=en|date=2004-09-01|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/marsfact.html|access-date=2011-03-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20110403001003/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/marsfact.html|archive-date=2011-04-03|url-status=unfit}}</ref>
| полярная небесная широта =
| полярная небесная долгота =
| альбедо = 0,250 ([[Бонды альбедо|Бонд]])<ref name="nssdc" /><br>0,150 (геом. альбедо)<br>0,170<ref name="nssdc" />
| видимая звёздная величина =
| абсолютная звёздная величина =
| температура на поверхности = −153 °C — +35 °C<ref name="Extreme">{{Cite web|url=https://mars.nasa.gov/mer/spotlight/20070612.html |title=Extreme Planet Takes Its Toll |website=[[Лаборатория реактивного движения|Jet Propulsion Laboratory, NASA]] |lang=en |date=2007-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180818023209/https://mars.nasa.gov/mer/spotlight/20070612.html |archive-date=2018-08-18 |url-status=dead}}</ref>
| шкала высоты =
| состав атмосферы = 95,32 % [[æвзалытуаг газ]]<br>
2,7 % [[азот]]<br>
1,6 % [[аргон]]<br>
0,145 % [[туаггуыр]]<br>
0,08 % [[сыгъды газ]]<br>
0,021 % [[дон|доны тæф]]<br>
0,01 % [[Азоты(II) оксид|азоты туаггонд]]<br>
0,00025 % [[неон]]
| атмосфера-ref =
| bg = #E8AB79
| именование =
| именование-ref =
| обозначение ЦМП =
| альтернативные имена = Сырх планетæ
| категория МП =
| орбита = yes
| средний радиус орбиты =
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,00589 (1,76 зæххон)
| температуры = yes
| имя температуры 1 = по всей планете
| темп1мин = 186 [[Кельвин|К]];<br>−87 °C<ref name="factsNasa" />
| темп1сред = 210 K<br>(−63 °C)<ref name="nssdc" />
| темп1макс = 268 К;<br>−5 °C<ref name="factsNasa">{{cite web|title=Mars: Facts & Figures|author=[[Лаборатория реактивного движения|Jet Propulsion Laboratory, NASA]]|website=Solar System Exploration|publisher=NASA|url=https://solarsystem.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mars&Display=Facts&System=Metric|archive-url=https://web.archive.org/web/20150913011336/http://solarsystem.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mars&Display=Facts&System=Metric|archive-date=2015-09-13|access-date=2017-11-20|url-status=dead}}</ref>
| имя температуры 2 =
| темп2мин =
| темп2сред =
| темп2макс =
| спектральный тип =
| угловой размер =
| атмосфера = yes
| давление на поверхности = 0,4—0,87 к[[Паскаль (барыны иуæг)|Па]]<br>(4{{e|−3}}—8,7{{e|−3}} [[Атмосферæ (барыны иуæг)|атм]])
}}
'''Марс''' (варианттæ: ''Балсафæг''<ref name="tsgoity xazbi">Цгоев Х.Ф. Словарь осетинской мифологии и уклада жизни. — Владикавказ: ИПЦ СОИГСИ ВНЦ РАН и РСО-А, 2015. – 599 с.</ref>, ''Балдзæгъдæг''<ref name="tsgoity xazbi"/><ref>[[Тахъазты Фидар]]. Дыгурон-уырыссаг дзырдуат — Дзæуджыхъæу: Аланыстон, 2003.</ref>) у [[Хур]]æй дардмæ цыппæрæм планетæ [[Хуры системæ]]йы. Тугау ын сырх хуыз кæй ис, уый тыххæй йыл рагон ромаг адæм сæвæрдтой хæсты хуыцау — [[Марс (хуыцау)|Марсы]] ном.
Атмосферæйæн йæ 95,32 % сты [[æвзалытуаг газ]], [[азот]] — 2,7 %, [[аргон]] — 1,6 %. Марсы диаметр у 6792,4 км, йæ массæ у [[Зæхх]]ы массæйы 10,7 %. [[Перигелий]]ы уый баввахс вæййы Хурмæ 207 млн км, [[афелий]]ы та адард вæййы 249 млн км.
Марсæн ис дыууæ æмбæлццоны — [[Фобос]] ({{lang-el|φόβος}} «тас») æмæ [[Деймос]] ({{lang-el|δείμος}} «фыртас»). Деймосы диаметр у æрмæст 13 км, Фобосæн та 23 км.
== Æддаг æрмæг ==
* [http://ironau.ru/dun-dune82.html Марс // Сиукъаты Никъалайы чиныг «Дун-дуне нæ алфæмблай». Дз., 1994]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
n4pqchunl2fd934pgnw4aczmcwopaq2
Сири
0
468
587894
581294
2025-07-04T16:16:26Z
CommonsDelinker
165
Replacing Emblem_of_Syria.svg with [[File:Emblem_of_Syria_(2024–2025).svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set)).
587894
wikitext
text/x-wiki
{{Паддзахад2
|Ирон ном = Сирийы Араббаг Республикæ<br>Самы Араббаг Республикæ
|Оригиналон ном = {{Lang-ar2|الجمهورية العربية السورية}}
|Гуырынон хауæн = Сирийы
|Герб = Emblem of Syria (2024–2025).svg
|Тырыса = Flag of the Syrian revolution.svg
|Гимны ном =
|Хæдбар сси = [[17 апрелы]] [[1946]] [[Франц]]æй
|Картæ = Syria in its region (claimed).svg
|Æвзаг = [[араббаг æвзаг|араббаг]]
|Сæйраг сахар = [[Дамаск]]
|Хицауиуæджы хуыз = Республикæ
|Стырдæр сахартæ = [[Дамаск]], [[Алеппо]], [[Хомс]]
|Хицæутты титултæ = Президент<br />Премьер-министр
|Хицæуттæ = [[Асад, Башар|Башар Ассад]]<br />[[Мохаммед Наджи аль-Отари]]
|Фæзуат = 185180
|Доны процент = 0,06
|Цæрджытæ = {{Хауд}} 17 070 000<ref>Уыдонæй 40 мин цæрынц оккупацигонд территоритыл ([[Джоланы бæрзæндтæ|Джоланы бæрзæндтыл]] æмæ хох Хермоны цур)</ref>
|Сфысты аз = 2019
|Æнгомад = 118
|ÆМП = 71,74 млрд.
|ÆМП хынцыны аз = 2005
|Бынат ÆМП-мæ гæсгæ = 65
|ÆМП иу адæймагмæ = 5348
|Валютæ = [[Сирийы фунт]] (SYP)
|Телефонон код = 963
|Сахатон таг = +2
|Домен = [[.sy]]
|Фиппаинæгтæ = <div class="references-small"><references/></div>
}}
'''Сири''' кæнæ '''Сам'''<ref name="IÆIEDZ">{{IÆIEDZ|III|}}</ref><ref>«[[Мах дуг]]», 1992-æм азы №3.</ref> (æнæхъæн ном — ''Сирийы Араббаг Республикæ''; {{Lang-ar|الجمهورية العربية السورية}}, ''al-Jumhūrīyah al-ʻArabīyah as-Sūrīyah'') у паддзахад Ныгуылæн [[Ази]]йы. Цæрынц дзы 19 милуан адæймагæй фылдæр. Уыдонæй æрдæгæй фылдæр сты [[пысылмон дин|суннитон пысылмæттæ]], ис ма дзы куыд шииттæ, афтæ [[чырыстон дин]]ыл хæст адæм дæр (цæрджытæй 10%).
[[2011-æм аз]]æй Сирийы цæуы мидхæст. Паддзахады зæххытæ дих кæнынц цалдæр къорды, уыдонæй иу у афтæ хуынд [[Ирак æмæ Леванты Пысылмон паддзахад|Пысылмон паддзахад]]. Сирийы ма архайынц алыхуызон паддзахæдты хотыхджын тыхтæ, уыдоны ’хсæн [[Уæрæсе]]йы хæстон тæхджытæ дæр (хæцынц официалон хицауады фарс).
[[Ныв:Syria.BasharAlAssad.02.jpg|мини|рахиз|300px|«Аллах хъахъхъæны Сири». Плакат президенты сурæтимæ [[Дамаск (сахар)|Дамасчы]]]]
[[Ныв:Syria, Damascus, The Umayyad Mosque.jpg|мини|300px|Егъау мæзджыт Дамасчы]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт-Сири}}
{{Араббаг Лигæ}}
{{Ази}}
[[Категори:Сири|*]]
n6j9pp1c93x18t239f1h3n8tvjf6v2e
Мæй (Зæххы æмбæлццон)
0
11739
587887
587829
2025-07-04T12:42:54Z
Taamu
795
587887
wikitext
text/x-wiki
{{Æндæр нысаниуæг|Рæстæджы тыххæй кæс: [[Мæй]].}}
{{Планетæ
| название = Мæй
| символ = Moon decrescent symbol (bold).svg
| фон =
| тип = æмбæлццон
| изображение = FullMoon2010.jpg
| дата открытия-ref = -
| эпоха = [[J2000.0]]
| перигелий = -
| афелий = -
| апсида = гей
| периапсида = {{нымæц|363104|км}}<br>({{нымæц|356400}}—{{нымæц|370400|км}})
| апоапсида = {{нымæц|405696|км}}<br>({{нымæц|404000}}—{{нымæц|406700|км}})
| большая полуось = {{нымæц|384399|км}}<br>0,00257 {{а.и.}}
| эксцентриситет = 0,0549 (рæстæмбис)<ref name="surdin" />
| сидерический период = 27,321661 боны<br>{{nowrap|27 б 7 сах 43 мин 11,5 сек}}
| синодический период = 29,530588 боны<br>{{nowrap|29 б 12 сах 44,0 мин}}
| орбитальная скорость = 1,023 км/с (рæстæмбис)<ref name="surdin">{{книга | заглавие = Солнечная система | ответственный = Ред.-сост. [[Сурдин, Владимир Георгиевич|В. Г. Сурдин]] | место = М. | издательство = Физматлит | год = 2008 | страницы = 69 | isbn = 978-5-9221-0989-5}}</ref>
| наклонение = 5,145° (4,983—5,317°)<br>отн. [[Эклиптика|эклиптики]]<ref name="AK" /><br><br>6,668° (6,517—6,85°)<br>отн. лунного экватора<ref name="AK" /><br><br>18,3—28,6° отн. [[Экватор|экватора Земли]]<ref name="AK">{{книга | заглавие = Астрономический Календарь. Постоянная часть | ответственный = Редактор Абалакин В. К. | место = М. | издательство = Наука, главная редакция физико-математической литературы | год = 1981 | страницы = 555}}</ref>
| долгота восходящего узла = (убывание) 1 оборот за 18,6 года
| аргумент перицентра = (возрастание) 1 оборот за 8,85 года
| чей спутник = [[Зæхх]]
| спутники = -
| экваториальный радиус = 1738,14 км<br>0,273 зæххон
| полярный радиус = 1735,97 км<br>0,273 зæххон
| средний радиус = 1737,10 км<br>0,273 зæххон
| окружность большого круга = 10 917 км
| площадь поверхности = 3,793{{e|7}} км<sup>2</sup><br>0,074 зæххон
| объём = 2,1958{{e|10}} км<sup>3</sup><br>0,020 кæнæ 1/50 зæххон
| масса = 7,3477{{e|22}} кг <br>0,0123 кæнæ 1/81 зæххон
| плотность = 3,3464 г/см<sup>3</sup>
| ускорение свободного падения = 1,62 м/с<sup>2</sup> <br> 0,165 g
| первая космическая скорость = 1,68 км/с
| вторая космическая скорость = 2,38 км/с
| период вращения = [[Синхронный спутник|синхронизирован]] (всегда повёрнута к Земле одной стороной)
| наклон оси = 1,5424° (эклиптикæйы фæзоймæ гæсгæ)
| альбедо = 0,12
| видимая звёздная величина = −2,5/−12,9<br>−12,74 (при полной Луне)
| температура 1 имя = Экваторыл<ref>{{статья|заглавие=Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits|том=141|номер=2|страницы=179—193|bibcode=1999Icar..141..179V |doi=10.1006/icar.1999.6175|язык=en|тип=journal|автор=A. R. Vasavada, D. A. Paige, S. E. Wood|год=1999|издательство=[[Elsevier]]|издание=[[Icarus (журнал)|Icarus]]|url=http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150824082850/http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-date=2015-08-24|deadlink=yes| issn = 0019-1035}}</ref>
| температура 1 минимум = 100 К (−173 °C)
| температура 1 средняя = 220 К (−53 °C)
| температура 1 максимум = 390 К (117 °C)
| состав атмосферы = '''иттæг тæнæггонд'''
| сжатие = 0,00125
}}
'''Мæй''' ({{дыгурон|Мæйæ}}) у [[Зæхх (планетæ)|Зæххы]] иунæг æрдзон [[æмбæлццон]]. Уый у [[Хуры системæ]]йы фæндзæм стырдæр æрдзон æмбæлццон. Зæхх æмæ Мæйы центры астæу дæрддзæг у 384 467 км.
Хуры системæ ма æрыгон куы уыди, уæд нæ Зæххы къорийыл уæлæнгæйтты сæмбæлди [[Марс (планетæ)|Марсы]] йас [[протопланетæ]]. Уый Зæххы цъарæй æмæ йæ тæнæг тæвд хуылфæй ратыдта егъау хæйттæ æмæ сæ алфамбылай апырх кодта. Ацы срæмыгъд Зæххы цур орбитæйы сæвзарын кодта тæхгæ зынгсахайы рон. Куыдфæстæмæ роны хæйттæ баиу сты, кæрæдзиуыл бандæгъдысты æмæ сæ рауади Мæй.
[[1969-æм аз]]ы [[20 июлы]], 20 сахаты æмæ 17 минуты Гринвичы рæстæгмæ гæсгæ, космосон нау [[Аполлон-11|«Аполлон-11»-æй]] чи фæхицæн ис, уыцы мæйдзог модуль [[Нил Армстронг]] æмæ [[Базз Олдрин]]имæ æрбадтис Мæйы уæлцъарыл. Цалдæр сахаты фæстæ, 21 июлы, америкаг астронавттæ сысты фыццаг адæймæгтæ, нæ Зæххы æмбæлццоныл чи акъахдзæф кодта.
«Аполлон-11»-ы бындурон экипажы уæнгтæ уыдысты:
* командæгæнæг — Нил Армстронг,
* командæгæнæн модулы пилот — Майкл Коллинз,
* мæйдзог модулы пилот — Эдвин (Базз) Олдрин.
Йæ рахиз къухæй асиныл хæцгæйæ, Армстронг йæ галиу къах авæрдта Мæйы уæлцъарыл (йæ рахиз къах ма уыд асины къæпхæныл), æмæ загъта:
:— Ай у иу адæймаджы гыццыл къахдзæф, фæлæ æгас дунейы дзыллæйæн та у егъау сæррæтт.
== Æддаг æрмæг ==
* [http://ironau.ru/dun-dune67.html Цы сты Мæйы сау тæппытæ // Сиукъаты Никъалайы чиныг «Дун-дуне нæ алфæмблай». Дз., 1994]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
{{Хуры системæйы æмбæлццæттæ}}
[[Категори:Хуры системæ]]
55o2mhrt3mukoavor13sla7dko2r25v
587888
587887
2025-07-04T12:44:19Z
Taamu
795
587888
wikitext
text/x-wiki
{{Æндæр нысаниуæг|Рæстæджы тыххæй кæс: [[Мæй]].}}
{{Планетæ
| название = Мæй
| символ = Moon decrescent symbol (bold).svg
| фон =
| тип = æмбæлццон
| изображение = FullMoon2010.jpg
| дата открытия-ref = -
| эпоха = [[J2000.0]]
| перигелий = -
| афелий = -
| апсида = гей
| периапсида = {{нымæц|363104|км}}<br>({{нымæц|356400}}—{{нымæц|370400|км}})
| апоапсида = {{нымæц|405696|км}}<br>({{нымæц|404000}}—{{нымæц|406700|км}})
| большая полуось = {{нымæц|384399|км}}<br>0,00257 {{а.и.}}
| эксцентриситет = 0,0549 (рæстæмбис)<ref name="surdin" />
| сидерический период = 27,321661 боны<br>{{nowrap|27 б 7 сах 43 мин 11,5 сек}}
| синодический период = 29,530588 боны<br>{{nowrap|29 б 12 сах 44,0 мин}}
| орбитальная скорость = 1,023 км/с (рæстæмбис)<ref name="surdin">{{книга | заглавие = Солнечная система | ответственный = Ред.-сост. [[Сурдин, Владимир Георгиевич|В. Г. Сурдин]] | место = М. | издательство = Физматлит | год = 2008 | страницы = 69 | isbn = 978-5-9221-0989-5}}</ref>
| наклонение = 5,145° (4,983—5,317°)<br>отн. [[Эклиптика|эклиптики]]<ref name="AK" /><br><br>6,668° (6,517—6,85°)<br>отн. лунного экватора<ref name="AK" /><br><br>18,3—28,6° отн. [[Экватор|экватора Земли]]<ref name="AK">{{книга | заглавие = Астрономический Календарь. Постоянная часть | ответственный = Редактор Абалакин В. К. | место = М. | издательство = Наука, главная редакция физико-математической литературы | год = 1981 | страницы = 555}}</ref>
| долгота восходящего узла = (убывание) 1 оборот за 18,6 года
| аргумент перицентра = (возрастание) 1 оборот за 8,85 года
| чей спутник = [[Зæхх]]
| спутники = -
| экваториальный радиус = 1738,14 км<br>0,273 зæххон
| полярный радиус = 1735,97 км<br>0,273 зæххон
| средний радиус = 1737,10 км<br>0,273 зæххон
| окружность большого круга = 10 917 км
| площадь поверхности = 3,793{{e|7}} км<sup>2</sup><br>0,074 зæххон
| объём = 2,1958{{e|10}} км<sup>3</sup><br>0,020 кæнæ 1/50 зæххон
| масса = 7,3477{{e|22}} кг <br>0,0123 кæнæ 1/81 зæххон
| плотность = 3,3464 г/см<sup>3</sup>
| ускорение свободного падения = 1,62 м/с<sup>2</sup> <br> 0,165 g
| первая космическая скорость = 1,68 км/с
| вторая космическая скорость = 2,38 км/с
| период вращения = [[Синхронный спутник|синхронизирован]] (всегда повёрнута к Земле одной стороной)
| наклон оси = 1,5424° (эклиптикæйы фæзоймæ гæсгæ)
| альбедо = 0,12
| видимая звёздная величина = −2,5/−12,9<br>−12,74 ([[Мæйзæронд]])
| температура 1 имя = Экваторыл<ref>{{статья|заглавие=Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits|том=141|номер=2|страницы=179—193|bibcode=1999Icar..141..179V |doi=10.1006/icar.1999.6175|язык=en|тип=journal|автор=A. R. Vasavada, D. A. Paige, S. E. Wood|год=1999|издательство=[[Elsevier]]|издание=[[Icarus (журнал)|Icarus]]|url=http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150824082850/http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-date=2015-08-24|deadlink=yes| issn = 0019-1035}}</ref>
| температура 1 минимум = 100 К (−173 °C)
| температура 1 средняя = 220 К (−53 °C)
| температура 1 максимум = 390 К (117 °C)
| состав атмосферы = '''иттæг тæнæггонд'''
| сжатие = 0,00125
}}
'''Мæй''' ({{дыгурон|Мæйæ}}) у [[Зæхх (планетæ)|Зæххы]] иунæг æрдзон [[æмбæлццон]]. Уый у [[Хуры системæ]]йы фæндзæм стырдæр æрдзон æмбæлццон. Зæхх æмæ Мæйы центры астæу дæрддзæг у 384 467 км.
Хуры системæ ма æрыгон куы уыди, уæд нæ Зæххы къорийыл уæлæнгæйтты сæмбæлди [[Марс (планетæ)|Марсы]] йас [[протопланетæ]]. Уый Зæххы цъарæй æмæ йæ тæнæг тæвд хуылфæй ратыдта егъау хæйттæ æмæ сæ алфамбылай апырх кодта. Ацы срæмыгъд Зæххы цур орбитæйы сæвзарын кодта тæхгæ зынгсахайы рон. Куыдфæстæмæ роны хæйттæ баиу сты, кæрæдзиуыл бандæгъдысты æмæ сæ рауади Мæй.
[[1969-æм аз]]ы [[20 июлы]], 20 сахаты æмæ 17 минуты Гринвичы рæстæгмæ гæсгæ, космосон нау [[Аполлон-11|«Аполлон-11»-æй]] чи фæхицæн ис, уыцы мæйдзог модуль [[Нил Армстронг]] æмæ [[Базз Олдрин]]имæ æрбадтис Мæйы уæлцъарыл. Цалдæр сахаты фæстæ, 21 июлы, америкаг астронавттæ сысты фыццаг адæймæгтæ, нæ Зæххы æмбæлццоныл чи акъахдзæф кодта.
«Аполлон-11»-ы бындурон экипажы уæнгтæ уыдысты:
* командæгæнæг — Нил Армстронг,
* командæгæнæн модулы пилот — Майкл Коллинз,
* мæйдзог модулы пилот — Эдвин (Базз) Олдрин.
Йæ рахиз къухæй асиныл хæцгæйæ, Армстронг йæ галиу къах авæрдта Мæйы уæлцъарыл (йæ рахиз къах ма уыд асины къæпхæныл), æмæ загъта:
:— Ай у иу адæймаджы гыццыл къахдзæф, фæлæ æгас дунейы дзыллæйæн та у егъау сæррæтт.
== Æддаг æрмæг ==
* [http://ironau.ru/dun-dune67.html Цы сты Мæйы сау тæппытæ // Сиукъаты Никъалайы чиныг «Дун-дуне нæ алфæмблай». Дз., 1994]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
{{Хуры системæйы æмбæлццæттæ}}
[[Категори:Хуры системæ]]
1i4weux63noeft63o1nu8d2mlupfjtx
587889
587888
2025-07-04T13:07:16Z
Taamu
795
587889
wikitext
text/x-wiki
{{Æндæр нысаниуæг|Рæстæджы тыххæй кæс: [[Мæй]].}}
{{Планетæ
| название = Мæй
| символ = Moon decrescent symbol (bold).svg
| фон =
| тип = æмбæлццон
| изображение = FullMoon2010.jpg
| дата открытия-ref = -
| эпоха = [[J2000.0]]
| перигелий = -
| афелий = -
| апсида = гей
| периапсида = {{нымæц|363104|км}}<br>({{нымæц|356400}}—{{нымæц|370400|км}})
| апоапсида = {{нымæц|405696|км}}<br>({{нымæц|404000}}—{{нымæц|406700|км}})
| большая полуось = {{нымæц|384399|км}}<br>0,00257 {{а.и.}}
| эксцентриситет = 0,0549 (рæстæмбис)<ref name="surdin" />
| сидерический период = 27,321661 боны<br>{{nowrap|27 б 7 сах 43 мин 11,5 сек}}
| синодический период = 29,530588 боны<br>{{nowrap|29 б 12 сах 44,0 мин}}
| орбитальная скорость = 1,023 км/с (рæстæмбис)<ref name="surdin">{{книга | заглавие = Солнечная система | ответственный = Ред.-сост. [[Сурдин, Владимир Георгиевич|В. Г. Сурдин]] | место = М. | издательство = Физматлит | год = 2008 | страницы = 69 | isbn = 978-5-9221-0989-5}}</ref>
| наклонение = 5,145° (4,983—5,317°)<br>отн. [[Эклиптика|эклиптики]]<ref name="AK" /><br><br>6,668° (6,517—6,85°)<br>отн. лунного экватора<ref name="AK" /><br><br>18,3—28,6° отн. [[Экватор|экватора Земли]]<ref name="AK">{{книга | заглавие = Астрономический Календарь. Постоянная часть | ответственный = Редактор Абалакин В. К. | место = М. | издательство = Наука, главная редакция физико-математической литературы | год = 1981 | страницы = 555}}</ref>
| долгота восходящего узла = (убывание) 1 оборот за 18,6 года
| аргумент перицентра = (возрастание) 1 оборот за 8,85 года
| чей спутник = [[Зæхх]]
| спутники = -
| экваториальный радиус = 1738,14 км<br>0,273 зæххон
| полярный радиус = 1735,97 км<br>0,273 зæххон
| средний радиус = 1737,10 км<br>0,273 зæххон
| окружность большого круга = 10 917 км
| площадь поверхности = 3,793{{e|7}} км<sup>2</sup><br>0,074 зæххон
| объём = 2,1958{{e|10}} км<sup>3</sup><br>0,020 кæнæ 1/50 зæххон
| масса = 7,3477{{e|22}} кг <br>0,0123 кæнæ 1/81 зæххон
| плотность = 3,3464 г/см<sup>3</sup>
| ускорение свободного падения = 1,62 м/с<sup>2</sup> <br> 0,165 g
| первая космическая скорость = 1,68 км/с
| вторая космическая скорость = 2,38 км/с
| период вращения = синхронизацигонд
| наклон оси = 1,5424° (эклиптикæйы фæзоймæ гæсгæ)
| альбедо = 0,12
| видимая звёздная величина = −2,5/−12,9<br>−12,74 ([[Мæйзæронд]])
| температура 1 имя = Экваторыл<ref>{{статья|заглавие=Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits|том=141|номер=2|страницы=179—193|bibcode=1999Icar..141..179V |doi=10.1006/icar.1999.6175|язык=en|тип=journal|автор=A. R. Vasavada, D. A. Paige, S. E. Wood|год=1999|издательство=[[Elsevier]]|издание=[[Icarus (журнал)|Icarus]]|url=http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150824082850/http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-date=2015-08-24|deadlink=yes| issn = 0019-1035}}</ref>
| температура 1 минимум = 100 К (−173 °C)
| температура 1 средняя = 220 К (−53 °C)
| температура 1 максимум = 390 К (117 °C)
| состав атмосферы = '''иттæг тæнæггонд'''
| сжатие = 0,00125
}}
'''Мæй''' ({{дыгурон|Мæйæ}}) у [[Зæхх (планетæ)|Зæххы]] иунæг æрдзон [[æмбæлццон]]. Уый у [[Хуры системæ]]йы фæндзæм стырдæр æрдзон æмбæлццон. Зæхх æмæ Мæйы центры астæу дæрддзæг у 384 467 км.
Хуры системæ ма æрыгон куы уыди, уæд нæ Зæххы къорийыл уæлæнгæйтты сæмбæлди [[Марс (планетæ)|Марсы]] йас [[протопланетæ]]. Уый Зæххы цъарæй æмæ йæ тæнæг тæвд хуылфæй ратыдта егъау хæйттæ æмæ сæ алфамбылай апырх кодта. Ацы срæмыгъд Зæххы цур орбитæйы сæвзарын кодта тæхгæ зынгсахайы рон. Куыдфæстæмæ роны хæйттæ баиу сты, кæрæдзиуыл бандæгъдысты æмæ сæ рауади Мæй.
[[1969-æм аз]]ы [[20 июлы]], 20 сахаты æмæ 17 минуты Гринвичы рæстæгмæ гæсгæ, космосон нау [[Аполлон-11|«Аполлон-11»-æй]] чи фæхицæн ис, уыцы мæйдзог модуль [[Нил Армстронг]] æмæ [[Базз Олдрин]]имæ æрбадтис Мæйы уæлцъарыл. Цалдæр сахаты фæстæ, 21 июлы, америкаг астронавттæ сысты фыццаг адæймæгтæ, нæ Зæххы æмбæлццоныл чи акъахдзæф кодта.
«Аполлон-11»-ы бындурон экипажы уæнгтæ уыдысты:
* командæгæнæг — Нил Армстронг,
* командæгæнæн модулы пилот — Майкл Коллинз,
* мæйдзог модулы пилот — Эдвин (Базз) Олдрин.
Йæ рахиз къухæй асиныл хæцгæйæ, Армстронг йæ галиу къах авæрдта Мæйы уæлцъарыл (йæ рахиз къах ма уыд асины къæпхæныл), æмæ загъта:
:— Ай у иу адæймаджы гыццыл къахдзæф, фæлæ æгас дунейы дзыллæйæн та у егъау сæррæтт.
== Æддаг æрмæг ==
* [http://ironau.ru/dun-dune67.html Цы сты Мæйы сау тæппытæ // Сиукъаты Никъалайы чиныг «Дун-дуне нæ алфæмблай». Дз., 1994]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
{{Хуры системæйы æмбæлццæттæ}}
[[Категори:Хуры системæ]]
6qvdr8jq1iuidwdakmwqx8ducljysgq
587890
587889
2025-07-04T13:09:01Z
Taamu
795
587890
wikitext
text/x-wiki
{{Æндæр нысаниуæг|Рæстæджы тыххæй кæс: [[Мæй]].}}
{{Планетæ
| название = Мæй
| символ = Moon decrescent symbol (bold).svg
| фон =
| тип = æмбæлццон
| изображение = FullMoon2010.jpg
| дата открытия-ref = -
| эпоха = [[J2000.0]]
| перигелий = -
| афелий = -
| апсида = гей
| периапсида = {{нымæц|363104|км}}<br>({{нымæц|356400}}—{{нымæц|370400|км}})
| апоапсида = {{нымæц|405696|км}}<br>({{нымæц|404000}}—{{нымæц|406700|км}})
| большая полуось = {{нымæц|384399|км}}<br>0,00257 {{а.и.}}
| эксцентриситет = 0,0549 (рæстæмбис)<ref name="surdin" />
| сидерический период = 27,321661 боны<br>{{nowrap|27 б 7 сах 43 мин 11,5 сек}}
| синодический период = 29,530588 боны<br>{{nowrap|29 б 12 сах 44,0 мин}}
| орбитальная скорость = 1,023 км/с (рæстæмбис)<ref name="surdin">{{книга | заглавие = Солнечная система | ответственный = Ред.-сост. [[Сурдин, Владимир Георгиевич|В. Г. Сурдин]] | место = М. | издательство = Физматлит | год = 2008 | страницы = 69 | isbn = 978-5-9221-0989-5}}</ref>
| наклонение = 5,145° (4,983—5,317°)<br>[[эклиптикæ]]мæ гæсгæ<ref name="AK" /><br><br>6,668° (6,517—6,85°)<br>отн. лунного экватора<ref name="AK" /><br><br>18,3—28,6° отн. [[Экватор|экватора Земли]]<ref name="AK">{{книга | заглавие = Астрономический Календарь. Постоянная часть | ответственный = Редактор Абалакин В. К. | место = М. | издательство = Наука, главная редакция физико-математической литературы | год = 1981 | страницы = 555}}</ref>
| долгота восходящего узла =
| аргумент перицентра =
| чей спутник = [[Зæхх]]
| спутники = -
| экваториальный радиус = 1738,14 км<br>0,273 зæххон
| полярный радиус = 1735,97 км<br>0,273 зæххон
| средний радиус = 1737,10 км<br>0,273 зæххон
| окружность большого круга = 10 917 км
| площадь поверхности = 3,793{{e|7}} км<sup>2</sup><br>0,074 зæххон
| объём = 2,1958{{e|10}} км<sup>3</sup><br>0,020 кæнæ 1/50 зæххон
| масса = 7,3477{{e|22}} кг <br>0,0123 кæнæ 1/81 зæххон
| плотность = 3,3464 г/см<sup>3</sup>
| ускорение свободного падения = 1,62 м/с<sup>2</sup> <br> 0,165 g
| первая космическая скорость = 1,68 км/с
| вторая космическая скорость = 2,38 км/с
| период вращения = синхронизацигонд
| наклон оси = 1,5424° (эклиптикæйы фæзоймæ гæсгæ)
| альбедо = 0,12
| видимая звёздная величина = −2,5/−12,9<br>−12,74 ([[Мæйзæронд]])
| температура 1 имя = Экваторыл<ref>{{статья|заглавие=Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits|том=141|номер=2|страницы=179—193|bibcode=1999Icar..141..179V |doi=10.1006/icar.1999.6175|язык=en|тип=journal|автор=A. R. Vasavada, D. A. Paige, S. E. Wood|год=1999|издательство=[[Elsevier]]|издание=[[Icarus (журнал)|Icarus]]|url=http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150824082850/http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-date=2015-08-24|deadlink=yes| issn = 0019-1035}}</ref>
| температура 1 минимум = 100 К (−173 °C)
| температура 1 средняя = 220 К (−53 °C)
| температура 1 максимум = 390 К (117 °C)
| состав атмосферы = '''иттæг тæнæггонд'''
| сжатие = 0,00125
}}
'''Мæй''' ({{дыгурон|Мæйæ}}) у [[Зæхх (планетæ)|Зæххы]] иунæг æрдзон [[æмбæлццон]]. Уый у [[Хуры системæ]]йы фæндзæм стырдæр æрдзон æмбæлццон. Зæхх æмæ Мæйы центры астæу дæрддзæг у 384 467 км.
Хуры системæ ма æрыгон куы уыди, уæд нæ Зæххы къорийыл уæлæнгæйтты сæмбæлди [[Марс (планетæ)|Марсы]] йас [[протопланетæ]]. Уый Зæххы цъарæй æмæ йæ тæнæг тæвд хуылфæй ратыдта егъау хæйттæ æмæ сæ алфамбылай апырх кодта. Ацы срæмыгъд Зæххы цур орбитæйы сæвзарын кодта тæхгæ зынгсахайы рон. Куыдфæстæмæ роны хæйттæ баиу сты, кæрæдзиуыл бандæгъдысты æмæ сæ рауади Мæй.
[[1969-æм аз]]ы [[20 июлы]], 20 сахаты æмæ 17 минуты Гринвичы рæстæгмæ гæсгæ, космосон нау [[Аполлон-11|«Аполлон-11»-æй]] чи фæхицæн ис, уыцы мæйдзог модуль [[Нил Армстронг]] æмæ [[Базз Олдрин]]имæ æрбадтис Мæйы уæлцъарыл. Цалдæр сахаты фæстæ, 21 июлы, америкаг астронавттæ сысты фыццаг адæймæгтæ, нæ Зæххы æмбæлццоныл чи акъахдзæф кодта.
«Аполлон-11»-ы бындурон экипажы уæнгтæ уыдысты:
* командæгæнæг — Нил Армстронг,
* командæгæнæн модулы пилот — Майкл Коллинз,
* мæйдзог модулы пилот — Эдвин (Базз) Олдрин.
Йæ рахиз къухæй асиныл хæцгæйæ, Армстронг йæ галиу къах авæрдта Мæйы уæлцъарыл (йæ рахиз къах ма уыд асины къæпхæныл), æмæ загъта:
:— Ай у иу адæймаджы гыццыл къахдзæф, фæлæ æгас дунейы дзыллæйæн та у егъау сæррæтт.
== Æддаг æрмæг ==
* [http://ironau.ru/dun-dune67.html Цы сты Мæйы сау тæппытæ // Сиукъаты Никъалайы чиныг «Дун-дуне нæ алфæмблай». Дз., 1994]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
{{Хуры системæйы æмбæлццæттæ}}
[[Категори:Хуры системæ]]
f4yluh3knth4unrgys3vetoddjh2xe2
587891
587890
2025-07-04T13:09:55Z
Taamu
795
587891
wikitext
text/x-wiki
{{Æндæр нысаниуæг|Рæстæджы тыххæй кæс: [[Мæй]].}}
{{Планетæ
| название = Мæй
| символ = Moon decrescent symbol (bold).svg
| фон =
| тип = æмбæлццон
| изображение = FullMoon2010.jpg
| дата открытия-ref = -
| эпоха = [[J2000.0]]
| перигелий = -
| афелий = -
| апсида = гей
| периапсида = {{нымæц|363104|км}}<br>({{нымæц|356400}}—{{нымæц|370400|км}})
| апоапсида = {{нымæц|405696|км}}<br>({{нымæц|404000}}—{{нымæц|406700|км}})
| большая полуось = {{нымæц|384399|км}}<br>0,00257 {{а.и.}}
| эксцентриситет = 0,0549 (рæстæмбис)<ref name="surdin" />
| сидерический период = 27,321661 боны<br>{{nowrap|27 б 7 сах 43 мин 11,5 сек}}
| синодический период = 29,530588 боны<br>{{nowrap|29 б 12 сах 44,0 мин}}
| орбитальная скорость = 1,023 км/с (рæстæмбис)<ref name="surdin">{{книга | заглавие = Солнечная система | ответственный = Ред.-сост. [[Сурдин, Владимир Георгиевич|В. Г. Сурдин]] | место = М. | издательство = Физматлит | год = 2008 | страницы = 69 | isbn = 978-5-9221-0989-5}}</ref>
| наклонение = 5,145° (4,983—5,317°)<br>[[эклиптикæ]]мæ гæсгæ<ref name="AK" /><br><br>6,668° (6,517—6,85°)<br>Мæйы экватормæ гæсгæ<ref name="AK" /><br><br>18,3—28,6° [[Экватор|Зæххы экватор]]мæ гæсгæ<ref name="AK">{{книга | заглавие = Астрономический Календарь. Постоянная часть | ответственный = Редактор Абалакин В. К. | место = М. | издательство = Наука, главная редакция физико-математической литературы | год = 1981 | страницы = 555}}</ref>
| долгота восходящего узла =
| аргумент перицентра =
| чей спутник = [[Зæхх]]
| спутники = -
| экваториальный радиус = 1738,14 км<br>0,273 зæххон
| полярный радиус = 1735,97 км<br>0,273 зæххон
| средний радиус = 1737,10 км<br>0,273 зæххон
| окружность большого круга = 10 917 км
| площадь поверхности = 3,793{{e|7}} км<sup>2</sup><br>0,074 зæххон
| объём = 2,1958{{e|10}} км<sup>3</sup><br>0,020 кæнæ 1/50 зæххон
| масса = 7,3477{{e|22}} кг <br>0,0123 кæнæ 1/81 зæххон
| плотность = 3,3464 г/см<sup>3</sup>
| ускорение свободного падения = 1,62 м/с<sup>2</sup> <br> 0,165 g
| первая космическая скорость = 1,68 км/с
| вторая космическая скорость = 2,38 км/с
| период вращения = синхронизацигонд
| наклон оси = 1,5424° (эклиптикæйы фæзоймæ гæсгæ)
| альбедо = 0,12
| видимая звёздная величина = −2,5/−12,9<br>−12,74 ([[Мæйзæронд]])
| температура 1 имя = Экваторыл<ref>{{статья|заглавие=Near-Surface Temperatures on Mercury and the Moon and the Stability of Polar Ice Deposits|том=141|номер=2|страницы=179—193|bibcode=1999Icar..141..179V |doi=10.1006/icar.1999.6175|язык=en|тип=journal|автор=A. R. Vasavada, D. A. Paige, S. E. Wood|год=1999|издательство=[[Elsevier]]|издание=[[Icarus (журнал)|Icarus]]|url=http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20150824082850/http://faculty.washington.edu/sew2/publications/Vasavada-etal-1999-ice-mercury-moon.pdf|archive-date=2015-08-24|deadlink=yes| issn = 0019-1035}}</ref>
| температура 1 минимум = 100 К (−173 °C)
| температура 1 средняя = 220 К (−53 °C)
| температура 1 максимум = 390 К (117 °C)
| состав атмосферы = '''иттæг тæнæггонд'''
| сжатие = 0,00125
}}
'''Мæй''' ({{дыгурон|Мæйæ}}) у [[Зæхх (планетæ)|Зæххы]] иунæг æрдзон [[æмбæлццон]]. Уый у [[Хуры системæ]]йы фæндзæм стырдæр æрдзон æмбæлццон. Зæхх æмæ Мæйы центры астæу дæрддзæг у 384 467 км.
Хуры системæ ма æрыгон куы уыди, уæд нæ Зæххы къорийыл уæлæнгæйтты сæмбæлди [[Марс (планетæ)|Марсы]] йас [[протопланетæ]]. Уый Зæххы цъарæй æмæ йæ тæнæг тæвд хуылфæй ратыдта егъау хæйттæ æмæ сæ алфамбылай апырх кодта. Ацы срæмыгъд Зæххы цур орбитæйы сæвзарын кодта тæхгæ зынгсахайы рон. Куыдфæстæмæ роны хæйттæ баиу сты, кæрæдзиуыл бандæгъдысты æмæ сæ рауади Мæй.
[[1969-æм аз]]ы [[20 июлы]], 20 сахаты æмæ 17 минуты Гринвичы рæстæгмæ гæсгæ, космосон нау [[Аполлон-11|«Аполлон-11»-æй]] чи фæхицæн ис, уыцы мæйдзог модуль [[Нил Армстронг]] æмæ [[Базз Олдрин]]имæ æрбадтис Мæйы уæлцъарыл. Цалдæр сахаты фæстæ, 21 июлы, америкаг астронавттæ сысты фыццаг адæймæгтæ, нæ Зæххы æмбæлццоныл чи акъахдзæф кодта.
«Аполлон-11»-ы бындурон экипажы уæнгтæ уыдысты:
* командæгæнæг — Нил Армстронг,
* командæгæнæн модулы пилот — Майкл Коллинз,
* мæйдзог модулы пилот — Эдвин (Базз) Олдрин.
Йæ рахиз къухæй асиныл хæцгæйæ, Армстронг йæ галиу къах авæрдта Мæйы уæлцъарыл (йæ рахиз къах ма уыд асины къæпхæныл), æмæ загъта:
:— Ай у иу адæймаджы гыццыл къахдзæф, фæлæ æгас дунейы дзыллæйæн та у егъау сæррæтт.
== Æддаг æрмæг ==
* [http://ironau.ru/dun-dune67.html Цы сты Мæйы сау тæппытæ // Сиукъаты Никъалайы чиныг «Дун-дуне нæ алфæмблай». Дз., 1994]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
{{Хуры системæйы æмбæлццæттæ}}
[[Категори:Хуры системæ]]
jpf6ibgrl5syqwfn89dqv23nqhnonao
Мамысонгом
0
18337
587910
515373
2025-07-05T11:14:18Z
Taamu
795
587910
wikitext
text/x-wiki
{{Æндæр нысаниуæг|Хъæуы тыххæй кæс [[Мамысон (хъæу)]].}}
{| class="infobox" style="{{float right}}" width="350px"
|-
! colspan="2" align="center" bgcolor={{хуыз|Ирыстон}} | Мамысонгом<br />
|-
| colspan="2" align="center" | [[Image:Окрестности источника.jpg|center|270px|Мамысонгом]]
|-
! colspan="2" align="center" bgcolor={{хуыз|Ирыстон}} | Картæ
|-
| {{ПозКартæ|Цæгат Ирыстон
|label=Мамысонгом
|lat_deg = 42|lat_min = 40|lat_sec =
|lon_deg = 43|lon_min = 51|lon_sec =
|position=top|width=270|float=center|caption=}}
|-
|}
'''Мамысонгом''' кæнæ '''Мамысон''' ({{lang-ru|Мамисонское ущелье}}) у [[Цæгат Ирыстон]]ы ком. Ис [[Туалгом]]ы.
== Хъæутæ ==
* [[Боцитыхъæу]]
* [[Булкъатыхъæу (Цæгат Ирыстон)|Булкъатыхъæу]]
* [[Згъил]]
* [[Калак (Цæгат Ирыстон)|Калак (Мамысон)]]
* [[Къамсхо]]
* [[Лисыри]]
* [[Пус]]
* [[Сатъат]]
* [[Тиб]]
* [[Тимцъына]]
* [[Тли (Цæгат Ирыстон)|Тли]]
* [[Уантæ]]
* [[Уелтæ]]
* [[Хълиат]]
* [[Цæргæстæ (хъæу)|Цæргæстæ]]
== Литературæ ==
* [[Цагъаты Анастасия]]. Цæгат Ирыстоны топоними. II-æм хай. Дзæуджыхъæу, 1975.
{{къæртт-ирон}}
{{Туалгом}}
[[Категори:Мамысонгом|*]]
5r984ptog04n1jpzfptunxxpwj43qb7
Зæхх
0
26909
587896
566242
2025-07-04T18:13:26Z
Taamu
795
587896
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 дней <br>365 [[сутки|сут]] 6 [[час|ч]] 9 [[минута|мин]] 10 [[секунда|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/ч<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (отн. солнечного экватора)<ref name="Allen294"/>, 1,57869° (отн. [[Инвариантная плоскость|инвариантной плоскости]])<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Луна]] и более 8300 [[Искусственный спутник Земли|искусственных спутников]]<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[Экватор|по экватору]])<br>40 007,863 км ([[меридиан|по меридиану]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² суша (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² вода (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/ч (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 суток <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — сидерический период вращения<ref name="Allen296"/>,<br>24 часа — длительность средних [[Солнечные сутки|солнечных суток]]
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрическое)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[кислород]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[Оксид углерода(IV)|углекислый газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>Около 1 % [[водяной пар|водяного пара]] (в зависимости от климата)
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ - цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
mksci64mjv2oudp71i4g4mne2nl0h0z
587897
587896
2025-07-04T18:14:10Z
Taamu
795
587897
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 дней <br>365 [[сутки|сут]] 6 [[час|ч]] 9 [[минута|мин]] 10 [[секунда|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/ч<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (отн. солнечного экватора)<ref name="Allen294"/>, 1,57869° (отн. [[Инвариантная плоскость|инвариантной плоскости]])<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Луна]] и более 8300 [[Искусственный спутник Земли|искусственных спутников]]<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[Экватор|по экватору]])<br>40 007,863 км ([[меридиан|по меридиану]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² суша (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² вода (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/ч (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 суток <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — сидерический период вращения<ref name="Allen296"/>,<br>24 часа — длительность средних [[Солнечные сутки|солнечных суток]]
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрическое)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[кислород]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[Оксид углерода(IV)|углекислый газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>Около 1 % [[водяной пар|водяного пара]] (в зависимости от климата)
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
5bprco1t18p8oc5f9ng5eu3i5wiczfk
587898
587897
2025-07-04T18:16:32Z
Taamu
795
587898
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 дней <br>365 [[сутки|сут]] 6 [[час|ч]] 9 [[минута|мин]] 10 [[секунда|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/ч<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (отн. солнечного экватора)<ref name="Allen294"/>, 1,57869° (отн. [[Инвариантная плоскость|инвариантной плоскости]])<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Мæй (Зæххы æмбæлццон)|Мæй]] æмæ 8300 аразгæ æмбæлццоны<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[Экватор|по экватору]])<br>40 007,863 км ([[меридиан|по меридиану]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² суша (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² вода (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/ч (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 суток <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — сидерический период вращения<ref name="Allen296"/>,<br>24 часа — длительность средних [[Солнечные сутки|солнечных суток]]
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрическое)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[кислород]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[Оксид углерода(IV)|углекислый газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>Около 1 % [[водяной пар|водяного пара]] (в зависимости от климата)
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
lbnzxs9sm0kpvsa28iju80094fqvfup
587899
587898
2025-07-04T18:18:35Z
Taamu
795
587899
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 дней <br>365 [[сутки|сут]] 6 [[час|ч]] 9 [[минута|мин]] 10 [[секунда|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/ч<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (отн. солнечного экватора)<ref name="Allen294"/>, 1,57869° (отн. [[Инвариантная плоскость|инвариантной плоскости]])<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Мæй (Зæххы æмбæлццон)|Мæй]] æмæ 8300 аразгæ æмбæлццоны<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[Экватор|по экватору]])<br>40 007,863 км ([[меридиан|по меридиану]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² суша (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² вода (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/ч (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 суток <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — сидерический период вращения<ref name="Allen296"/>,<br>24 часа — длительность средних [[Солнечные сутки|солнечных суток]]
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрическое)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[туаггуыр]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[æвзалыгуыры(IV) оксид|æвзалытуаг газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>1 % [[доны тæф]]
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
q864fwgpyglth504sur4x3aavtdqrbp
587900
587899
2025-07-04T18:20:11Z
Taamu
795
587900
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 дней <br>365 [[бон]]ы 6 [[сахат|сах]] 9 [[минут|мин]] 10 [[сикъунд|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/ч<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (отн. солнечного экватора)<ref name="Allen294"/>, 1,57869° (отн. [[Инвариантная плоскость|инвариантной плоскости]])<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Мæй (Зæххы æмбæлццон)|Мæй]] æмæ 8300 аразгæ æмбæлццоны<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[Экватор|по экватору]])<br>40 007,863 км ([[меридиан|по меридиану]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² суша (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² вода (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/ч (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 суток <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — сидерический период вращения<ref name="Allen296"/>,<br>24 часа — длительность средних [[Солнечные сутки|солнечных суток]]
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрион)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[туаггуыр]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[æвзалыгуыры(IV) оксид|æвзалытуаг газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>1 % [[доны тæф]]
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
tb7ajxvlwn14g8jjzm61up9cjkdk2b2
587901
587900
2025-07-04T18:20:26Z
Taamu
795
587901
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 боны <br>365 [[бон]]ы 6 [[сахат|сах]] 9 [[минут|мин]] 10 [[сикъунд|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/ч<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (отн. солнечного экватора)<ref name="Allen294"/>, 1,57869° (отн. [[Инвариантная плоскость|инвариантной плоскости]])<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Мæй (Зæххы æмбæлццон)|Мæй]] æмæ 8300 аразгæ æмбæлццоны<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[Экватор|по экватору]])<br>40 007,863 км ([[меридиан|по меридиану]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² суша (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² вода (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/ч (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 суток <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — сидерический период вращения<ref name="Allen296"/>,<br>24 часа — длительность средних [[Солнечные сутки|солнечных суток]]
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрион)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[туаггуыр]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[æвзалыгуыры(IV) оксид|æвзалытуаг газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>1 % [[доны тæф]]
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
e3zgy88f893t9cdxui8lv9fj7ekqltc
587902
587901
2025-07-04T18:21:14Z
Taamu
795
587902
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| дата открытия = -
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 боны <br>365 [[бон]]ы 6 [[сахат|сах]] 9 [[минут|мин]] 10 [[сикъунд|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/ч<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (отн. солнечного экватора)<ref name="Allen294"/>, 1,57869° (отн. [[Инвариантная плоскость|инвариантной плоскости]])<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Мæй (Зæххы æмбæлццон)|Мæй]] æмæ 8300 аразгæ æмбæлццоны<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[Экватор|по экватору]])<br>40 007,863 км ([[меридиан|по меридиану]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² суша (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² вода (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/ч (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 суток <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — сидерический период вращения<ref name="Allen296"/>,<br>24 часа — длительность средних [[Солнечные сутки|солнечных суток]]
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрион)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[туаггуыр]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[æвзалыгуыры(IV) оксид|æвзалытуаг газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>1 % [[доны тæф]]
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
nnipeaf3sn89zs2nub0wtzax0cui0tg
587905
587902
2025-07-04T19:00:58Z
Taamu
795
587905
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| дата открытия = -
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 боны <br>365 [[бон]]ы 6 [[сахат|сах]] 9 [[минут|мин]] 10 [[сикъунд|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/сах<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (отн. солнечного экватора)<ref name="Allen294"/>, 1,57869° (отн. [[Инвариантная плоскость|инвариантной плоскости]])<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Мæй (Зæххы æмбæлццон)|Мæй]] æмæ 8300 аразгæ æмбæлццоны<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[Экватор|по экватору]])<br>40 007,863 км ([[меридиан|по меридиану]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² суша (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² вода (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/сах (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 боны <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — сидерический период вращения<ref name="Allen296"/>,<br>24 часа — длительность средних [[Солнечные сутки|солнечных суток]]
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрион)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[туаггуыр]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[æвзалыгуыры(IV) оксид|æвзалытуаг газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>1 % [[доны тæф]]
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
qypwfo5brh520evhpnhzvpgq4z4mwnl
587906
587905
2025-07-04T22:29:30Z
Taamu
795
587906
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| дата открытия = -
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 боны <br>365 [[бон]]ы 6 [[сахат|сах]] 9 [[минут|мин]] 10 [[сикъунд|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/сах<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (Хуры экватормæ гæсгæ)<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Мæй (Зæххы æмбæлццон)|Мæй]] æмæ 8300 аразгæ æмбæлццоны<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[Экватор|по экватору]])<br>40 007,863 км ([[меридиан|по меридиану]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² сурзæхх (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² дон (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/сах (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 боны <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — æрзилыны сидерон период<ref name="Allen296"/>,<br>24 сахаты — рæстæмбис хуры суткæйы дæргъвæтиндзинад
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрион)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[туаггуыр]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[æвзалыгуыры(IV) оксид|æвзалытуаг газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>1 % [[доны тæф]]
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
ascee8mhbtuyns2udrojyhvmuwhwj6m
587907
587906
2025-07-04T22:30:31Z
Taamu
795
587907
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| дата открытия = -
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 боны <br>365 [[бон]]ы 6 [[сахат|сах]] 9 [[минут|мин]] 10 [[сикъунд|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/сах<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (Хуры экватормæ гæсгæ)<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Мæй (Зæххы æмбæлццон)|Мæй]] æмæ 8300 аразгæ æмбæлццоны<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[экватор]])<br>40 007,863 км ([[меридиан]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² сурзæхх (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² дон (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/сах (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 боны <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — æрзилыны сидерон период<ref name="Allen296"/>,<br>24 сахаты — рæстæмбис хуры суткæйы дæргъвæтиндзинад
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрион)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[туаггуыр]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[æвзалыгуыры(IV) оксид|æвзалытуаг газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>1 % [[доны тæф]]
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
Гидросферæ (раг. грекъ. Yδωρ — дон æмæ σφαῖρα — тымбыл, къори) Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
5mu4k3cbm29sre78skew28jcdy0l42m
587908
587907
2025-07-04T22:31:50Z
Taamu
795
587908
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
| название = Зæхх
| символ = Earth symbol (bold).svg
| тип = планетæ
| изображение = Africa and Europe from a Million Miles Away.png
| подпись под изображением =
| дата открытия = -
| эпоха = J2000.0
| перигелий = 147 098 290 км <br> 0,98329134 {{а.и.}}
| афелий = 152 098 232 км <br>1,01671388 {{а.и.}}
| большая полуось = 149 598 261 км <br> 1,00000261 {{а.и.}}<ref name="standish_williams_iau"/>
| эксцентриситет = 0,01671123<ref name="standish_williams_iau"/><ref name="earthfact"/>
| сидерический период = 365,256363004 боны <br>365 [[бон]]ы 6 [[сахат|сах]] 9 [[минут|мин]] 10 [[сикъунд|с]]<ref name="IERS"/>
| орбитальная скорость = 29,783 км/c<br>107 218 км/сах<ref name="earthfact"/>
| средняя аномалия = 357,51716°<ref name="earthfact"/>
| наклонение = 7,155° (Хуры экватормæ гæсгæ)<ref name="Allen294"/>
| долгота восходящего узла = 348,73936°<ref name="earthfact"/>
| аргумент перицентра = 114,20783°<ref name="earthfact"/>
| число спутников = [[Мæй (Зæххы æмбæлццон)|Мæй]] æмæ 8300 аразгæ æмбæлццоны<ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=2001-03-01|publisher=SpaceRef Interactive|access-date=2011-05-07|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|archive-date=2013-01-19}}</ref>
| экваториальный радиус = 6378,1 км<ref name="earthfact"/>
| полярный радиус = 6356,8 км<ref name="earthfact"/>
| средний радиус = 6371,0 км<ref name="earthfact"/>
| длина окружности = 40 075,017 км ([[экватор]])<br>40 007,863 км ([[меридиан]])<ref name="WGS-84-2">{{cite web|first=Sigurd|last=Humerfelt|date=2010-10-26|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|url-status=dead|access-date=2011-04-29|archive-url=https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|archive-date=2012-10-15}}</ref>
| площадь поверхности = 510 072 000 км²<ref name="Pidwirny 2006">{{cite web|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|access-date=2007-11-26|lang=en|author=Pidwirny, Michael|date=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061209125035/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|archive-date=2006-12-09|url-status=dead}}</ref><ref name="CIA" /><br>148 940 000 км² сурзæхх (29,2 %)<ref name="Pidwirny 2006"/> <br>361 132 000 км² дон (70,8 %)<ref name="Pidwirny 2006"/>
| объём = 1,08321{{e|12}} км³<ref name="earthfact"/>
| масса = 5,9726{{e|24}} кг (3{{e|-6}} M{{sub|☉}})<ref name="earthfact"/>
| плотность = 5,5153 г/см³<ref name="earthfact"/>
| ускорение свободного падения = 9,780327 м/с² (0,99732 g)<ref name="earthfact"/>
| первая космическая скорость = 7,91 км/с
| вторая космическая = 11,186 км/с<ref name="earthfact"/>
| скорость вращения = 1674,4 км/сах (465,1 м/с)<ref name="Allen244"/>
| период вращения = 0,99726968 боны <br>(23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4,100{{smallsup|s}}) — æрзилыны сидерон период<ref name="Allen296"/>,<br>24 сахаты — рæстæмбис хуры суткæйы дæргъвæтиндзинад
| наклон оси = 23°26ʹ21ʺ,4119<ref name="IERS"/>
| альбедо = 0,306 (Бонд)<ref name="earthfact"/><br>0,434 (геометрион)<ref name="earthfact"/>
| состав атмосферы = 78,08 % — [[азот]] (N{{sub|2}})<br> 20,95 % — [[туаггуыр]] (O{{sub|2}})<br> 0,93 % — [[аргон]] (Ar)<br> 0,04 % — [[æвзалыгуыры(IV) оксид|æвзалытуаг газ]] (СO{{sub|2}})<ref name="esrl">{{cite web|url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|access-date=|archive-url=https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|archive-date=2013-01-19}}</ref><br>1 % [[доны тæф]]
| атмосфера-ref = <ref name="earthfact"/>
| bg = #00b7b5
| орбита = yes
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,0033528<ref name="earthfact"/>
| температуры = yes
| имя температуры 1 = [[Цельсийы градус|Цельсий]]
| темп1мин = −89,2 °C<ref>{{cite web|url=https://nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|url-status=dead|title=Самая низкая температура на поверхности Земли|publisher=National Geographic Россия|access-date=2018-03-23|lang=|archive-url=https://web.archive.org/web/20131213010435/http://www.nat-geo.ru/article/719-samaya-nizkaya-temperatura-na-poverhnosti-zemli/|archive-date=2013-12-13}}</ref>
| темп1сред = 14 °C<ref name="kinver20091210">{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last=Kinver|first=Mark|date=2009-12-10|website=BBC Online|access-date=2010-04-22|archive-date=2010-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805084302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|url-status=live}}</ref>
| темп1макс = 56,7 °C<ref name="asu_highest_temp">{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|url-status=dead|title=World: Highest Temperature|website = WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|access-date=2010-08-07|archive-url=https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|archive-date=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|title=Калифорнийская Долина Смерти - самое жаркое место на Земле|date=2012-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402194110/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/607620|archive-date=2019-04-02}}</ref>
| имя температуры 2 = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 K
| темп2сред = 287,2 К
| темп2макс = 329,9 К
| атмосфера = yes
}}
'''Зæхх''', [[дыгуронау]] ''Зæнхæ'' у [[Хур]]æй дардмæ æртыккæгæм планетæ [[Хуры системæ]]йы.
== Гидрофсерæ ==
[[Гидросферæ]] (раг. грекъ. Yδωρ — «дон» æмæ σφαῖρα — «тымбыл, къори») Зæххы æппæт донон æмбырдты хæрх.
Зæххы уæлцъарыл тæнгъæд доны уæвынад у стыр уникалон миниуæг, кæцы нын хицæн кæны нæ планетæ Хуры системæйы æндæр обекттæй. Доны фылдæр хай у фурдты æмæ денджызты конд, бирæ цъусдæр та цæугæдæтты, цадты æмæ зæххы бын цы дæттæ ис, уым. Ноджы ма бирæ дон æмбырдæуы атмосферæйы, æврæгъты æмæ доны пъары хуызы.
Доны иу хай ма лæуудæуы хъæбæр уагы, цъититы, митын сывæлдæгæй æмæ æнусон сæлды формæйы, криосферæ кæнгæйæ. Æгас доны уæз Дунейон фурды у 1,35·1018 тоннæйы, кæнæ та 1/4400 Зæххы массæйæ. Зæххыл цы дон ис, уымæй æрмæст 2,5% у æдзæх æмæ бæззы нуазынæн, иннæ — цæхджын. æдзæххдоны фылдæр хай, иу-70% бæрц, ис цъититы æмæ иххæхты.
Тæнгъæд дон Зæххыл, æвæццæгæн, 4 миллиард азы размæ фæзынд.
Фурдты æмбисбарст цæхджынад у — цæххы 35 граммæ ’ввахс, денджызы доны иу литрæн. Ацы цæххыты уæрæх хай уæгъд уыди вулканты скæлдтыты, кæнæ та ист æрцыд фурдæн йæ бын чи сформæ кодта, ахæм хæххон мыггæгты æрсатæггонд срæмыгъдтæй.
[[Ныв:4_Terrestrial_Planets_Size_Comp_True_Color.png|мини|right|[[Меркурий (планетæ)|Меркурий]], [[Бонвæрнон]], Зæхх æмæ [[Марс (планетæ)|Марс]]]]
[[Ныв:First image of Earth.jpg|мини|right|Фыццаг Зæххы фотографи ([[1967-æм аз]]ы [[8 августы]], Lunar Orbiter V)]]
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ|refs=
<ref name="earthfact">{{cite web|author=David R. Williams.|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|date=2013-07-01|title=Earth Fact Sheet|lang=en|publisher=[[NASA]]|access-date=2014-04-08|archive-url=https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|archive-date=2013-05-10}}</ref>
<ref name="IERS">{{cite web|date=2007-08-07|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|title=Useful Constants|publisher=[[International Earth Rotation and Reference Systems Service]]|access-date=2008-09-23|archive-url=https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html|archive-date=2012-11-03}}</ref>
<ref name="Allen294">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |страницы=294 |автор=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N.}}</ref>
<ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=2014-04-08|archive-date=2010-01-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|url-status=dead}}</ref>
<ref name="Allen296">{{книга |заглавие=''Allen's Astrophysical Quantities'' |ссылка=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |издательство=Springer |год=2000 |isbn=0-387-98746-0 |страницы=296 |автор=Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox |archive-date=2023-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230221195213/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref>
<ref name="Allen244">{{книга |заглавие=Allen's Astrophysical Quantities |ссылка=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |издание=4th |год=2000 |издательство=AIP Press |место=New York |isbn=0-387-98746-0 |страницы=244 |ответственный=Arthur N. Cox}}</ref>
<ref name="standish_williams_iau">{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead|access-date=2010-04-03|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|archive-date=2012-10-14}} См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м.</ref>
}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
0uc24qsthv30q7fr173mlgvu2ym9qq2
Юпитер
0
29515
587886
587761
2025-07-04T12:40:49Z
Taamu
795
587886
wikitext
text/x-wiki
{{Æндæр нысаниуджытæ|Юпитер (нысаниуджытæ)}}
{{Планетæ
| название = Юпитер
| символ = Jupiter symbol (black).svg
| тип = планетæ
| изображение = Jupiter, image taken by NASA's Hubble Space Telescope, June 2019 - Edited.jpg
| размер изображения = 300px
| подпись под изображением = Юпитеры къам (2019-æм азы 27 июны, телескоп «[[Хаббл (телескоп)|Хаббл]]»)
| первооткрыватель =
| место открытия =
| дата открытия =
| способ открытия =
| открытие-ref =
| орбита-ref =
| эпоха =
| перигелий = 7,405736{{e|8}} км<br>(4,950429 {{а.е.}})<ref name="jupiter-info">{{cite web |url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |title=Jupiter Fact Sheet |author=Dr. David R. Williams. |date=2007 |publisher=NASA |lang=en |access-date=2010-10-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110413155109/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |archive-date=2011-04-13 |url-status=dead }}</ref>
| афелий = 8,165208{{e|8}} км<br>(5,458104 {{а.е.}})<ref name="jupiter-info"/>
| периапсида =
| апоапсида =
| большая полуось = 7,785472{{e|8}} км<br>(5,204267 {{а.е.}})<ref name="nasa-jupiter">{{cite web |url=https://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html |url-status=dead |title=Jupiter — NASA |description=Юпитер на сайте НАСА |lang=en |access-date=2010-10-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20050105155019/http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html |archive-date=2005-01-05 }}</ref>
| эксцентриситет = 0,048775<ref name="jupiter-info"/>
| сидерический период = 4332,589 боны (11,8618 азы)<ref name="jupiter-info"/>
| синодический период = 398,88 боны<ref name="jupiter-info"/>
| орбитальная скорость = 13,07 км/с<ref name="jupiter-info"/>
| средняя аномалия =
| наклонение =
| угловое перемещение =
| долгота восходящего узла = 100,55615°<ref name="jupiter-info"/>
| долгота периастра =
| время периастра =
| аргумент перицентра = 275,066°
| половинная амплитуда =
| чей спутник =
| число спутников = [[Юпитеры æмбæлццæттæ|95]]<ref name="автоссылка1">{{cite web|url=https://sites.google.com/carnegiescience.edu/sheppard/moons/jupitermoons|title=Moons of Jupiter|date=2023-02-23|publisher=Scott S. Sheppard|lang=en|access-date=2023-02-23|archive-date=2019-04-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20190424041910/https://sites.google.com/carnegiescience.edu/sheppard/moons/jupitermoons|url-status=live}}</ref>
| физические характеристики-ref =
| размеры =
| экваториальный радиус = {{formatnum:71492}} ± 4 км<ref name="jupiter-info"/>
| полярный радиус = {{formatnum:66854}} ± 10 км<ref name="jupiter-info"/>
| средний радиус = {{formatnum:69911}} ± 6 км<ref name="Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007">{{статья
|doi=10.1007/s10569-007-9072-y
|заглавие=Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006
|ссылка=https://archive.org/details/sim_celestial-mechanics-and-dynamical-astronomy_2007_98_3/page/155
|том=98
|номер=3
|страницы=155—180
|bibcode=2007CeMDA..98..155S
|язык=en
|тип=journal
|автор=P. Kenneth Seidelmann et al.
|год=2007
|издательство=[[Springer Nature]]
|издание=[[Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy]]
|issn=0923-2958 }}
</ref>
| длина окружности =
| площадь поверхности = 6,21796{{e|10}} км²<br>121,9 зæххон
| объём = 1,43128{{e|15}} км³<br>1321,3 зæххон
| масса = 1,8986{{e|27}} кг<br>317,8 зæххон
| плотность = 1326 кг/м³<ref name="jupiter-info"/>
| ускорение свободного падения = 24,79 м/с² (2,535 g)
| первая космическая скорость = 42,58 км/с
| вторая космическая = 59,5 км/с<ref name="jupiter-info"/>
| скорость вращения = 12,6 км/с кæнæ {{formatnum:45300}} км/сах
| период вращения = 9,925 сахаты<ref name="jupiter-info"/>
| наклон оси = 3,13°
| прямое восхождение = 17 сах 52 мин 14 с<br>268,057°
| склонение = 64,496°
| полярная небесная широта =
| полярная небесная долгота =
| альбедо = 0,343 ([[Бонды альбедо|Бонд]])<ref name="jupiter-info"/><br>0,52 ([[Геометрион альбедо|геом. альбедо]])<ref name="jupiter-info"/>
| видимая звёздная величина = −1,61 — −2,94
| абсолютная звёздная величина = −9,4
| температура на поверхности =
| шкала высоты = 27 км
| состав атмосферы = <table class="transparent">
<tr><td>
89,8±2,0 %</td><td>[[донгуыр]] (H<sub>2</sub>)
</td></tr><tr><td>
10,2±2,0 %</td><td>[[гелий]] (He)
</td></tr><tr><td>
~0,3 %</td><td>[[метан]] (CH<sub>4</sub>)
</td></tr><tr><td>
~0,026 %</td><td>[[аммоний]] (NH<sub>4</sub><sup>+</sup>)
</td></tr><tr><td>
~0,003 %</td><td>[[донгуыры дейтерид]] (HD)
</td></tr><tr><td>
0,0006 %</td><td>[[этан]] (CH<sub>3</sub>−CH<sub>3</sub>)
</td></tr><tr><td>
0,0004 %</td><td>[[дон]] (H<sub>2</sub>O)
</td></tr><tr><td>
'''Ихтæ''':</td><td>
</td></tr><tr><td>
</td><td>[[аммоний]]
</td></tr><tr><td>
</td><td>[[дон]]
</td></tr><tr><td>
</td><td>[[аммонийы гидросульфид]] (NH<sub>4</sub>SH)
</td></tr></table>
| атмосфера-ref =
| изображение символа =
| bg = #E8AB79
| малая планета =
| открытие =
| именование =
| именование-ref =
| экзопланета =
| обозначение ЦМП =
| альтернативные имена =
| категория МП =
| орбита = yes
| средний радиус орбиты =
| физические характеристики = yes
| сжатие = 0,06487<ref name="jupiter-info"/>
| температуры =
| имя температуры 1 =
| темп1мин =
| темп1сред =
| темп1макс =
| имя температуры 2 =
| темп2мин =
| темп2сред =
| темп2макс =
| спектральный тип =
| угловой размер = 29,8″—50,1″
| атмосфера =
| давление на поверхности = 20—220 [[Паскаль (барыны иуæг)|кПа]]<ref>{{статья|автор=National Aeronautics and Space Administration|заглавие=Probe Nephelometer|ссылка=https://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|язык=en|издание=Журнал Galileo Messenger|тип=характеристики космического аппарата|издательство=NASA/JPL|год=1983|выпуск=6|archivedate=2009-07-19|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090719111109/http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html}}</ref>
}}
'''Юпи́тер''' у [[Хуры системæ]]йы стырдæр [[планетæ]], [[газон планетæ|газон гигант]].
== Юпитеры æмбæлццæттæ ==
Юпитерæн ис 95 æмбæлццоны (2023-æм азы).
Юпитеры стырдæр æмбæлццæттæ ([[Галилейаг æмбæлццæттæ]]):
* [[Ганимед (æмбæлццон)|Ганимед]]
* [[Каллисто (æмбæлццон)|Каллисто]]
* [[Ио (æмбæлццон)|Ио]]
* [[Европæ (æмбæлццон)|Европæ]]
== Галерей ==
<center><gallery>
Image:Jupiter.jpg|Юпитер
Image:Jupiter, Earth size comparison.jpg|Зæхх æмæ Юпитер
Image:Jupiter_interior.png|Юпитеры мидæггаг арæзт
Image:790106-0203 Voyager 58M to 31M reduced.gif|Юпитеры зилдух
</gallery></center>
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт}}
{{Хуры системæ}}
[[Категори:Хуры системæйы планетæтæ]]
t6cbm8bny8gpc33qq2vorew7kq0sh7r
Импрессионизм
0
42088
587909
587878
2025-07-05T11:08:55Z
Taamu
795
587909
wikitext
text/x-wiki
[[Файл:Monet Water Lilies 1916.jpg|къаддæргонд|[[Моне, Клод|Клод Моне]], ''[[Дурындзæг|Дурындзæджытæ]]'', 1916]]
'''Импрессиони́зм''' ({{lang-fr|impression}} — «тæлмæн») — аивады здæхт, æппæтæй ирддæр йæхи рарвыста [[франц]]аг хуызфыссынады XIX æнусы 70 — 90-æм азты.
== Истори ==
1870-æм азы æрыгон нывгæнджыты къорд рахицæн ис Францаг академийæ æмæ сарæзта йæхи æхсæнад - ахæм зондахастимæ, зæгъгæ, официалон нывкæнынады традицитæ дуджы домæнтæн дзуапп нал дæттынц. Аивады историмæ бацыдис импрессионизмы номимæ. Афтæ йæ рахуыдтой, æхсæнады фыццаг равдысты [[Клод Моне]]йæн цы ныв уыдис («Тæлмæн. Хурыскаст», фр. ''Impression, soleil levant''), уымæ гæсгæ.
{{къæртт}}
[[Категори:Импрессионизм|*]]
imw98i9hm6kzizwq3s9kfbdm1x7tdwe
Категори:Вальядолиды провинцийы чи амардис, уыдон
14
56662
587912
497881
2025-07-05T11:36:29Z
Taamu
795
587912
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat}}
[[Категори:Кастили æмæ Леоны чи амардис, уыдон|Вальядолиды провинци]]
[[Категори:Вальядолиды провинцийы зындгонд адæм]]
rtg3jmhtqwvnouorodu8elbrnonluq3
587914
587912
2025-07-05T11:36:57Z
Taamu
795
587914
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat}}
[[Категори:Кастили æмæ Леоны чи амардис, уыдон|Вальядолиды провинци]]
[[Категори:Вальядолиды провинцийы зындгонд адæм|Амардис]]
ir8ql1jnb8y4z9v9uy2kzvfnuvdpqmj
Категори:Кастили æмæ Леоны зындгонд адæм
14
66322
587915
529323
2025-07-05T11:37:28Z
Taamu
795
587915
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat}}
[[Категори:Кастили æмæ Леон|Зындгонд адæм]]
[[Категори:Испанийы зындгонд адæм]]
o0otxez7ecetzqtzmj2l68pzj0jaadh
Категори:Вальядолиды зындгонд адæм
14
74159
587918
563270
2025-07-05T11:39:22Z
Taamu
795
587918
wikitext
text/x-wiki
[[Категори:Вальядолид|Зындгонд адæм]]
[[Категори:Вальядолиды провинцийы зындгонд адæм]]
acaq52sjr0all83rfzauqax0dlqovop
Диогу Жота
0
75641
587911
587879
2025-07-05T11:35:00Z
Taamu
795
587911
wikitext
text/x-wiki
{{Футболист
| имя = Диогу Жота
| изображение =
| полное имя = Диогу Жота Тейшейра да Силва
| дата рождения =
| место рождения =
| рост = 178
| позиция =
| нынешний клуб = {{Англисы тырыса|20px}} [[Ливерпуль (футболон клуб)|Ливерпуль]]
| номер = 20
| молодёжные клубы =
| клубы = {{спортивон карьерæ
|2014—2016|{{Португалийы тырыса|20px}} [[Пасуш де Феррейра (футболон клуб)|Пасуш де Феррейра]]|41 (14)
|2016—2018|{{Испанийы тырыса|20px}} [[Атлетико Мадрид]]|0 (0)
|2016—2017|{{арендæ}}{{Португалийы тырыса|20px}} [[Порту (футболон клуб)|Порту]]|27 (8)
|2017—2018|{{арендæ}}{{Англисы тырыса|20px}} [[Вулверхэмптон Уондерерс]]|44 (17)
|2018—2020|{{Англисы тырыса|20px}} [[Вулверхэмптон Уондерерс]]|67 (16)
|2020—2025|{{Англисы тырыса|20px}} [[Ливерпуль (футболон клуб)|Ливерпуль]]|123 (47)
}}
| национальная сборная =
| обновление данных о клубе = 17.08.2024
| обновление данных о сборной = 01.07.2024
}}
'''Дио́гу Жозе́ Тейше́йра да Си́лва''' ({{lang-pt|Diogo José Teixeira da Silva}}), зынгæдæр ном — '''Дио́гу Жо́та''' ({{lang-pt|Diogo Jota}}; райгуырдис [[1996-æм аз]]ы 4 декабры [[Масарелуш]]ы — амардис [[2025-æм аз]]ы 3 июлы [[Паласьос-де-Санабри]]йы, Испанийы) у [[Португали|португайлаг]] футболист, англисаг футболон клуб «[[Ливерпуль (футболон клуб)|Ливерпулы]]» æмæ Португалийы иугонд командæйы размæбырсæг æмæ æрдæгхъахъхъæнæг.
== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}
{{къæртт-спортсмен}}
[[Категори:Португалийы футболисттæ]]
kfondw5r8xtpn8pu7w64zalo6qe1bmf
Ганимед (æмбæлццон)
0
81074
587883
587851
2025-07-04T12:32:41Z
Taamu
795
587883
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
|тип = æмбæлццон
|фон =
|название = Ганимед
|символ =
|изображение = Ganymede - Perijove 34 Composite.png
|ширина =
|подпись =
|изображение2 =
|ширина2 =
|подпись2 =
|другие названия = Юпитер III
|открытие-ref =
|первооткрыватель = [[Галилей, Галилео|Галилео Галилей]]
|место открытия =
|дата открытия-ref = [[1610-æм аз]]ы [[7 январы]]<ref name="Wright">{{cite web|last=Wright|first=Ernie|url=http://home.comcast.net/~erniew/astro/sidnunj1.html|url-status=dead|title=Galileo's First Observations of Jupiter|publisher=University of Oklahoma History of Science|accessdate=2010-01-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/65Cgox4II?url=http://home.comcast.net/~erniew/astro/sidnunj1.html|archivedate=2012-02-04}}</ref>
|способ открытия =
|орбита-ref =
|эпоха =
|перигелий =
|апсида = иовий
|периапсида = 1 069 200 км
|апоапсида = 1 071 600 км
|афелий =
|большая полуось = 1 070 400 км<ref name="orbit"/>
|радиус орбиты =
|эксцентриситет = 0,0013<ref name="orbit"/>
|сидерический период = 7,15455296 [[бон|б]]<ref name="orbit"/>
|синодический период =
|орбитальная скорость = 10,880 км/с
|аномалия =
|наклонение = 0,20° (к экватору Юпитера)<ref name="orbit"/>
|угловое перемещение =
|долгота восходящего узла =
|долгота периастра =
|время периастра =
|аргумент перицентра =
|половинная амплитуда =
|чей спутник = [[Юпитер]]
|спутники = -
|физические характеристики-ref =
|размеры =
|приплюснутость =
|экваториальный радиус =
|полярный радиус =
|средний радиус = {{nowrap|2634,1 ± 0,3 км}} (0,413 земного)<ref name="Showman1999">{{Статья|заглавие=The Galilean Satellites|год=1999|издание=Science|том=286|номер=5437|страницы=77—84|doi=10.1126/science.286.5437.77|ссылка=https://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf|автор=Showman, Adam P.|язык=en|archivedate=2020-10-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201001082347/http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf}}</ref>
|окружность большого круга =
|площадь поверхности = 87,0 миллионов км² (0,171 земной)
|объём = 7,6{{Esp|10}} км<sup>3</sup> (0,0704 земного)
|масса = {{nowrap|1,4819{{Esp|23}} [[килограмм|кг]]}} (0,025 земной)<ref name="Showman1999"/>
|плотность = 1,936 [[Грамм|г]]/см<sup>3</sup><ref name="Showman1999"/>
|ускорение свободного падения = 1,428 [[Атагъдад|м/с<sup>2</sup>]] (0,146 ''[[Перегрузка (техника)|{{math|''g''}}]]'')
|первая космическая скорость =
|вторая космическая скорость = 2,741 км/с
|скорость вращения =
|период вращения = [[Синхронный спутник|синхронизирован]] (повёрнут к Юпитеру одной стороной)
|наклон оси = 0—0,33°
|прямое восхождение =
|склонение =
|полярная небесная широта =
|полярная небесная долгота =
|альбедо = {{nowrap|0,43 ± 0,02}}<ref name="jplfact"/>
|спектральный класс =
|видимая звёздная величина = 4,61 ([[Планетæйы ныхмæлæуд|ныхмæлæуды]])<ref name="jplfact"/><br>4,38 (1951-æм азы)<ref name="horizons"/>
|абсолютная звёздная величина =
|угловой диаметр =
|температура на поверхности =
|температура 1 имя = Уæлцъары
|температура 1 минимум = 70 K<br>-203 [[Градус Цельсия|°C]]<ref name="Delitsky1998"/>
|температура 1 средняя = 110 K<br>-163 °C<ref name="Delitsky1998"/>
|температура 1 максимум = 152 K<br>-121 °C<ref name="Orton1996"/>
|температура 2 имя =
|температура 2 минимум =
|температура 2 средняя =
|температура 2 максимум =
|атмосфера-ref =
|атмосферное давление =
|шкала высоты =
|состав атмосферы = [[туаггуыр]]<ref name="Hall1998">{{Статья|заглавие=The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede|издание=[[The Astrophysical Journal]]|год=1998|том=499|номер=1|страницы=475—481|doi=10.1086/305604|bibcode=1998ApJ...499..475H|автор=Hall, D.T.|язык=en|издательство=[[IOP Publishing]]}}</ref>
}}
'''Ганиме́д''' ({{lang-grc|Γανυμήδης}}) у [[Юпитер]]ы [[Галилейаг æмбæлццæттæ]]й иу, [[Хуры системæ]]йы стырдæр æмбæлццон.
=== Фиппаинæгтæ ===
{{фиппаинæгтæ|2|refs=
<ref name="orbit">{{cite web|title=Planetary Satellite Mean Orbital Parameters|publisher=Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem|archiveurl=https://www.webcitation.org/617VryYmR?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem|archivedate=2011-08-22}}</ref>
<ref name="jplfact">{{cite web|last=Yeomans|first=Donald K.|date=2006-07-13|title=Planetary Satellite Physical Parameters|publisher=JPL Solar System Dynamics|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par|accessdate=2007-11-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/5msK7adC4?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par|archivedate=2010-01-18}}</ref>
<ref name="horizons">{{cite web
|title = Horizon Online Ephemeris System for Ganymede (Major Body 503)
|publisher = California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory
|author = Yeomans and Chamberlin
|url = https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=mb&sstr=503
|accessdate =2010-04-14
|archiveurl = https://www.webcitation.org/65CgmEgRh?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1
|archivedate =2012-02-04}} (4.38 on 1951-Oct-03)</ref>
<ref name="Delitsky1998">{{Статья|заглавие=Ice chemistry of Galilean satellites|издание=Journal of Geophysical Research|год=1998|том=103|номер=E13|страницы=31391—31403|doi=10.1029/1998JE900020|ссылка=https://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/bitstream/2014/20675/1/98-1725.pdf|bibcode=1998JGR...10331391D|автор=Delitsky, Mona L.|язык=en|archivedate=2016-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304000258/http://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/bitstream/2014/20675/1/98-1725.pdf}}</ref>
<ref name="Orton1996">{{Статья|заглавие=Galileo Photopolarimeter-radiometer observations of Jupiter and the Galilean Satellites|издание=Science|год=1996|том=274|номер=5286|страницы=389—391|bibcode=1996Sci...274..389O|doi=10.1126/science.274.5286.389|автор=Orton, G.S.|язык=en}}</ref>
}}
{{Хуры системæйы æмбæлццæттæ}}
[[Категори:Юпитеры æмбæлццæттæ]]
aewoo683uyhwcpttee9qlrwrxjppbxs
587884
587883
2025-07-04T12:33:22Z
Taamu
795
587884
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
|тип = æмбæлццон
|фон =
|название = Ганимед
|символ =
|изображение = Ganymede - Perijove 34 Composite.png
|ширина =
|подпись =
|изображение2 =
|ширина2 =
|подпись2 =
|другие названия = Юпитер III
|открытие-ref =
|первооткрыватель = [[Галилей, Галилео|Галилео Галилей]]
|место открытия =
|дата открытия-ref = [[1610-æм аз]]ы [[7 январы]]<ref name="Wright">{{cite web|last=Wright|first=Ernie|url=http://home.comcast.net/~erniew/astro/sidnunj1.html|url-status=dead|title=Galileo's First Observations of Jupiter|publisher=University of Oklahoma History of Science|accessdate=2010-01-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/65Cgox4II?url=http://home.comcast.net/~erniew/astro/sidnunj1.html|archivedate=2012-02-04}}</ref>
|способ открытия =
|орбита-ref =
|эпоха =
|перигелий =
|апсида = иовий
|периапсида = 1 069 200 км
|апоапсида = 1 071 600 км
|афелий =
|большая полуось = 1 070 400 км<ref name="orbit"/>
|радиус орбиты =
|эксцентриситет = 0,0013<ref name="orbit"/>
|сидерический период = 7,15455296 [[бон|б]]<ref name="orbit"/>
|синодический период =
|орбитальная скорость = 10,880 км/с
|аномалия =
|наклонение = 0,20° (к экватору Юпитера)<ref name="orbit"/>
|угловое перемещение =
|долгота восходящего узла =
|долгота периастра =
|время периастра =
|аргумент перицентра =
|половинная амплитуда =
|чей спутник = [[Юпитер]]
|спутники = -
|физические характеристики-ref =
|размеры =
|приплюснутость =
|экваториальный радиус =
|полярный радиус =
|средний радиус = {{nowrap|2634,1 ± 0,3 км}} (0,413 земного)<ref name="Showman1999">{{Статья|заглавие=The Galilean Satellites|год=1999|издание=Science|том=286|номер=5437|страницы=77—84|doi=10.1126/science.286.5437.77|ссылка=https://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf|автор=Showman, Adam P.|язык=en|archivedate=2020-10-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201001082347/http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf}}</ref>
|окружность большого круга =
|площадь поверхности = 87,0 млн км² (0,171 земной)
|объём = 7,6{{Esp|10}} км<sup>3</sup> (0,0704 земного)
|масса = {{nowrap|1,4819{{Esp|23}} [[килограмм|кг]]}} (0,025 земной)<ref name="Showman1999"/>
|плотность = 1,936 [[Грамм|г]]/см<sup>3</sup><ref name="Showman1999"/>
|ускорение свободного падения = 1,428 [[Атагъдад|м/с<sup>2</sup>]] (0,146 ''[[Перегрузка (техника)|{{math|''g''}}]]'')
|первая космическая скорость =
|вторая космическая скорость = 2,741 км/с
|скорость вращения =
|период вращения = [[Синхронный спутник|синхронизирован]] (повёрнут к Юпитеру одной стороной)
|наклон оси = 0—0,33°
|прямое восхождение =
|склонение =
|полярная небесная широта =
|полярная небесная долгота =
|альбедо = {{nowrap|0,43 ± 0,02}}<ref name="jplfact"/>
|спектральный класс =
|видимая звёздная величина = 4,61 ([[Планетæйы ныхмæлæуд|ныхмæлæуды]])<ref name="jplfact"/><br>4,38 (1951-æм азы)<ref name="horizons"/>
|абсолютная звёздная величина =
|угловой диаметр =
|температура на поверхности =
|температура 1 имя = Уæлцъары
|температура 1 минимум = 70 K<br>-203 [[Цельсийы градус|°C]]<ref name="Delitsky1998"/>
|температура 1 средняя = 110 K<br>-163 °C<ref name="Delitsky1998"/>
|температура 1 максимум = 152 K<br>-121 °C<ref name="Orton1996"/>
|температура 2 имя =
|температура 2 минимум =
|температура 2 средняя =
|температура 2 максимум =
|атмосфера-ref =
|атмосферное давление =
|шкала высоты =
|состав атмосферы = [[туаггуыр]]<ref name="Hall1998">{{Статья|заглавие=The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede|издание=[[The Astrophysical Journal]]|год=1998|том=499|номер=1|страницы=475—481|doi=10.1086/305604|bibcode=1998ApJ...499..475H|автор=Hall, D.T.|язык=en|издательство=[[IOP Publishing]]}}</ref>
}}
'''Ганиме́д''' ({{lang-grc|Γανυμήδης}}) у [[Юпитер]]ы [[Галилейаг æмбæлццæттæ]]й иу, [[Хуры системæ]]йы стырдæр æмбæлццон.
=== Фиппаинæгтæ ===
{{фиппаинæгтæ|2|refs=
<ref name="orbit">{{cite web|title=Planetary Satellite Mean Orbital Parameters|publisher=Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem|archiveurl=https://www.webcitation.org/617VryYmR?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem|archivedate=2011-08-22}}</ref>
<ref name="jplfact">{{cite web|last=Yeomans|first=Donald K.|date=2006-07-13|title=Planetary Satellite Physical Parameters|publisher=JPL Solar System Dynamics|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par|accessdate=2007-11-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/5msK7adC4?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par|archivedate=2010-01-18}}</ref>
<ref name="horizons">{{cite web
|title = Horizon Online Ephemeris System for Ganymede (Major Body 503)
|publisher = California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory
|author = Yeomans and Chamberlin
|url = https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=mb&sstr=503
|accessdate =2010-04-14
|archiveurl = https://www.webcitation.org/65CgmEgRh?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1
|archivedate =2012-02-04}} (4.38 on 1951-Oct-03)</ref>
<ref name="Delitsky1998">{{Статья|заглавие=Ice chemistry of Galilean satellites|издание=Journal of Geophysical Research|год=1998|том=103|номер=E13|страницы=31391—31403|doi=10.1029/1998JE900020|ссылка=https://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/bitstream/2014/20675/1/98-1725.pdf|bibcode=1998JGR...10331391D|автор=Delitsky, Mona L.|язык=en|archivedate=2016-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304000258/http://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/bitstream/2014/20675/1/98-1725.pdf}}</ref>
<ref name="Orton1996">{{Статья|заглавие=Galileo Photopolarimeter-radiometer observations of Jupiter and the Galilean Satellites|издание=Science|год=1996|том=274|номер=5286|страницы=389—391|bibcode=1996Sci...274..389O|doi=10.1126/science.274.5286.389|автор=Orton, G.S.|язык=en}}</ref>
}}
{{Хуры системæйы æмбæлццæттæ}}
[[Категори:Юпитеры æмбæлццæттæ]]
fpl8g6u2pin7624kmdcxmmm1u3n8mi9
587885
587884
2025-07-04T12:40:02Z
Taamu
795
587885
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
|тип = æмбæлццон
|фон =
|название = Ганимед
|символ =
|изображение = Ganymede - Perijove 34 Composite.png
|ширина =
|подпись =
|изображение2 =
|ширина2 =
|подпись2 =
|другие названия = Юпитер III
|открытие-ref =
|первооткрыватель = [[Галилей, Галилео|Галилео Галилей]]
|место открытия =
|дата открытия-ref = [[1610-æм аз]]ы [[7 январы]]<ref name="Wright">{{cite web|last=Wright|first=Ernie|url=http://home.comcast.net/~erniew/astro/sidnunj1.html|url-status=dead|title=Galileo's First Observations of Jupiter|publisher=University of Oklahoma History of Science|accessdate=2010-01-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/65Cgox4II?url=http://home.comcast.net/~erniew/astro/sidnunj1.html|archivedate=2012-02-04}}</ref>
|способ открытия =
|орбита-ref =
|эпоха =
|перигелий =
|апсида = иовий
|периапсида = 1 069 200 км
|апоапсида = 1 071 600 км
|афелий =
|большая полуось = 1 070 400 км<ref name="orbit"/>
|радиус орбиты =
|эксцентриситет = 0,0013<ref name="orbit"/>
|сидерический период = 7,15455296 [[бон|б]]<ref name="orbit"/>
|синодический период =
|орбитальная скорость = 10,880 км/с
|аномалия =
|наклонение = 0,20° (к экватору Юпитера)<ref name="orbit"/>
|угловое перемещение =
|долгота восходящего узла =
|долгота периастра =
|время периастра =
|аргумент перицентра =
|половинная амплитуда =
|чей спутник = [[Юпитер]]
|спутники = -
|физические характеристики-ref =
|размеры =
|приплюснутость =
|экваториальный радиус =
|полярный радиус =
|средний радиус = {{nowrap|2634,1 ± 0,3 км}} (0,413 зæххон)<ref name="Showman1999">{{Статья|заглавие=The Galilean Satellites|год=1999|издание=Science|том=286|номер=5437|страницы=77—84|doi=10.1126/science.286.5437.77|ссылка=https://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf|автор=Showman, Adam P.|язык=en|archivedate=2020-10-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201001082347/http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf}}</ref>
|окружность большого круга =
|площадь поверхности = 87,0 млн км² (0,171 зæххон)
|объём = 7,6{{Esp|10}} км<sup>3</sup> (0,0704 зæххон)
|масса = {{nowrap|1,4819{{Esp|23}} [[килограмм|кг]]}} (0,025 зæххон)<ref name="Showman1999"/>
|плотность = 1,936 [[Грамм|г]]/см<sup>3</sup><ref name="Showman1999"/>
|ускорение свободного падения = 1,428 [[Атагъдад|м/с<sup>2</sup>]] (0,146 ''{{math|g}}'')
|первая космическая скорость =
|вторая космическая скорость = 2,741 км/с
|скорость вращения =
|период вращения = [[Синхронный спутник|синхронизирован]] (повёрнут к Юпитеру одной стороной)
|наклон оси = 0—0,33°
|прямое восхождение =
|склонение =
|полярная небесная широта =
|полярная небесная долгота =
|альбедо = {{nowrap|0,43 ± 0,02}}<ref name="jplfact"/>
|спектральный класс =
|видимая звёздная величина = 4,61 ([[Планетæйы ныхмæлæуд|ныхмæлæуды]])<ref name="jplfact"/><br>4,38 (1951-æм азы)<ref name="horizons"/>
|абсолютная звёздная величина =
|угловой диаметр =
|температура на поверхности =
|температура 1 имя = Уæлцъары
|температура 1 минимум = 70 K<br>-203 [[Цельсийы градус|°C]]<ref name="Delitsky1998"/>
|температура 1 средняя = 110 K<br>-163 °C<ref name="Delitsky1998"/>
|температура 1 максимум = 152 K<br>-121 °C<ref name="Orton1996"/>
|температура 2 имя =
|температура 2 минимум =
|температура 2 средняя =
|температура 2 максимум =
|атмосфера-ref =
|атмосферное давление =
|шкала высоты =
|состав атмосферы = [[туаггуыр]]<ref name="Hall1998">{{Статья|заглавие=The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede|издание=[[The Astrophysical Journal]]|год=1998|том=499|номер=1|страницы=475—481|doi=10.1086/305604|bibcode=1998ApJ...499..475H|автор=Hall, D.T.|язык=en|издательство=[[IOP Publishing]]}}</ref>
}}
'''Ганиме́д''' ({{lang-grc|Γανυμήδης}}) у [[Юпитер]]ы [[Галилейаг æмбæлццæттæ]]й иу, [[Хуры системæ]]йы стырдæр æмбæлццон.
=== Фиппаинæгтæ ===
{{фиппаинæгтæ|2|refs=
<ref name="orbit">{{cite web|title=Planetary Satellite Mean Orbital Parameters|publisher=Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem|archiveurl=https://www.webcitation.org/617VryYmR?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem|archivedate=2011-08-22}}</ref>
<ref name="jplfact">{{cite web|last=Yeomans|first=Donald K.|date=2006-07-13|title=Planetary Satellite Physical Parameters|publisher=JPL Solar System Dynamics|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par|accessdate=2007-11-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/5msK7adC4?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par|archivedate=2010-01-18}}</ref>
<ref name="horizons">{{cite web
|title = Horizon Online Ephemeris System for Ganymede (Major Body 503)
|publisher = California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory
|author = Yeomans and Chamberlin
|url = https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=mb&sstr=503
|accessdate =2010-04-14
|archiveurl = https://www.webcitation.org/65CgmEgRh?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1
|archivedate =2012-02-04}} (4.38 on 1951-Oct-03)</ref>
<ref name="Delitsky1998">{{Статья|заглавие=Ice chemistry of Galilean satellites|издание=Journal of Geophysical Research|год=1998|том=103|номер=E13|страницы=31391—31403|doi=10.1029/1998JE900020|ссылка=https://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/bitstream/2014/20675/1/98-1725.pdf|bibcode=1998JGR...10331391D|автор=Delitsky, Mona L.|язык=en|archivedate=2016-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304000258/http://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/bitstream/2014/20675/1/98-1725.pdf}}</ref>
<ref name="Orton1996">{{Статья|заглавие=Galileo Photopolarimeter-radiometer observations of Jupiter and the Galilean Satellites|издание=Science|год=1996|том=274|номер=5286|страницы=389—391|bibcode=1996Sci...274..389O|doi=10.1126/science.274.5286.389|автор=Orton, G.S.|язык=en}}</ref>
}}
{{Хуры системæйы æмбæлццæттæ}}
[[Категори:Юпитеры æмбæлццæттæ]]
bfqssbf1teq0v1e5jqjela52hh00ccm
587892
587885
2025-07-04T13:11:29Z
Taamu
795
587892
wikitext
text/x-wiki
{{Планетæ
|тип = æмбæлццон
|фон =
|название = Ганимед
|символ =
|изображение = Ganymede - Perijove 34 Composite.png
|ширина =
|подпись =
|изображение2 =
|ширина2 =
|подпись2 =
|другие названия = Юпитер III
|открытие-ref =
|первооткрыватель = [[Галилей, Галилео|Галилео Галилей]]
|место открытия =
|дата открытия-ref = [[1610-æм аз]]ы [[7 январы]]<ref name="Wright">{{cite web|last=Wright|first=Ernie|url=http://home.comcast.net/~erniew/astro/sidnunj1.html|url-status=dead|title=Galileo's First Observations of Jupiter|publisher=University of Oklahoma History of Science|accessdate=2010-01-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/65Cgox4II?url=http://home.comcast.net/~erniew/astro/sidnunj1.html|archivedate=2012-02-04}}</ref>
|способ открытия =
|орбита-ref =
|эпоха =
|перигелий =
|апсида = иовий
|периапсида = 1 069 200 км
|апоапсида = 1 071 600 км
|афелий =
|большая полуось = 1 070 400 км<ref name="orbit"/>
|радиус орбиты =
|эксцентриситет = 0,0013<ref name="orbit"/>
|сидерический период = 7,15455296 [[бон|б]]<ref name="orbit"/>
|синодический период =
|орбитальная скорость = 10,880 км/с
|аномалия =
|наклонение = 0,20° (Юпитеры экватормæ гæсгæ)<ref name="orbit"/>
|угловое перемещение =
|долгота восходящего узла =
|долгота периастра =
|время периастра =
|аргумент перицентра =
|половинная амплитуда =
|чей спутник = [[Юпитер]]
|спутники = -
|физические характеристики-ref =
|размеры =
|приплюснутость =
|экваториальный радиус =
|полярный радиус =
|средний радиус = {{nowrap|2634,1 ± 0,3 км}} (0,413 зæххон)<ref name="Showman1999">{{Статья|заглавие=The Galilean Satellites|год=1999|издание=Science|том=286|номер=5437|страницы=77—84|doi=10.1126/science.286.5437.77|ссылка=https://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf|автор=Showman, Adam P.|язык=en|archivedate=2020-10-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201001082347/http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf}}</ref>
|окружность большого круга =
|площадь поверхности = 87,0 млн км² (0,171 зæххон)
|объём = 7,6{{Esp|10}} км<sup>3</sup> (0,0704 зæххон)
|масса = {{nowrap|1,4819{{Esp|23}} [[килограмм|кг]]}} (0,025 зæххон)<ref name="Showman1999"/>
|плотность = 1,936 [[Грамм|г]]/см<sup>3</sup><ref name="Showman1999"/>
|ускорение свободного падения = 1,428 [[Атагъдад|м/с<sup>2</sup>]] (0,146 ''{{math|g}}'')
|первая космическая скорость =
|вторая космическая скорость = 2,741 км/с
|скорость вращения =
|период вращения = синхронизацигонд
|наклон оси = 0—0,33°
|прямое восхождение =
|склонение =
|полярная небесная широта =
|полярная небесная долгота =
|альбедо = {{nowrap|0,43 ± 0,02}}<ref name="jplfact"/>
|спектральный класс =
|видимая звёздная величина = 4,61 ([[Планетæйы ныхмæлæуд|ныхмæлæуды]])<ref name="jplfact"/><br>4,38 (1951-æм азы)<ref name="horizons"/>
|абсолютная звёздная величина =
|угловой диаметр =
|температура на поверхности =
|температура 1 имя = Уæлцъары
|температура 1 минимум = 70 K<br>-203 [[Цельсийы градус|°C]]<ref name="Delitsky1998"/>
|температура 1 средняя = 110 K<br>-163 °C<ref name="Delitsky1998"/>
|температура 1 максимум = 152 K<br>-121 °C<ref name="Orton1996"/>
|температура 2 имя =
|температура 2 минимум =
|температура 2 средняя =
|температура 2 максимум =
|атмосфера-ref =
|атмосферное давление =
|шкала высоты =
|состав атмосферы = [[туаггуыр]]<ref name="Hall1998">{{Статья|заглавие=The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede|издание=[[The Astrophysical Journal]]|год=1998|том=499|номер=1|страницы=475—481|doi=10.1086/305604|bibcode=1998ApJ...499..475H|автор=Hall, D.T.|язык=en|издательство=[[IOP Publishing]]}}</ref>
}}
'''Ганиме́д''' ({{lang-grc|Γανυμήδης}}) у [[Юпитер]]ы [[Галилейаг æмбæлццæттæ]]й иу, [[Хуры системæ]]йы стырдæр æмбæлццон.
=== Фиппаинæгтæ ===
{{фиппаинæгтæ|2|refs=
<ref name="orbit">{{cite web|title=Planetary Satellite Mean Orbital Parameters|publisher=Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem|archiveurl=https://www.webcitation.org/617VryYmR?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem|archivedate=2011-08-22}}</ref>
<ref name="jplfact">{{cite web|last=Yeomans|first=Donald K.|date=2006-07-13|title=Planetary Satellite Physical Parameters|publisher=JPL Solar System Dynamics|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par|accessdate=2007-11-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/5msK7adC4?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par|archivedate=2010-01-18}}</ref>
<ref name="horizons">{{cite web
|title = Horizon Online Ephemeris System for Ganymede (Major Body 503)
|publisher = California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory
|author = Yeomans and Chamberlin
|url = https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=mb&sstr=503
|accessdate =2010-04-14
|archiveurl = https://www.webcitation.org/65CgmEgRh?url=https://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1
|archivedate =2012-02-04}} (4.38 on 1951-Oct-03)</ref>
<ref name="Delitsky1998">{{Статья|заглавие=Ice chemistry of Galilean satellites|издание=Journal of Geophysical Research|год=1998|том=103|номер=E13|страницы=31391—31403|doi=10.1029/1998JE900020|ссылка=https://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/bitstream/2014/20675/1/98-1725.pdf|bibcode=1998JGR...10331391D|автор=Delitsky, Mona L.|язык=en|archivedate=2016-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304000258/http://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/bitstream/2014/20675/1/98-1725.pdf}}</ref>
<ref name="Orton1996">{{Статья|заглавие=Galileo Photopolarimeter-radiometer observations of Jupiter and the Galilean Satellites|издание=Science|год=1996|том=274|номер=5286|страницы=389—391|bibcode=1996Sci...274..389O|doi=10.1126/science.274.5286.389|автор=Orton, G.S.|язык=en}}</ref>
}}
{{Хуры системæйы æмбæлццæттæ}}
[[Категори:Юпитеры æмбæлццæттæ]]
a2jqc9313ekbckm04v0yzbqqz6akusm
Тъхъисубани
0
81089
587895
2025-07-04T17:05:09Z
Taamu
795
Фарс æрвыст æрцыд [[Знауыр|Знауырмæ]]
587895
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT[[Знауыр]]
bu6oox7mo8r89npscbffcbpj0tbjgfz
Хуызæг:Potd/2025-07-08 (os)
10
81090
587903
2025-07-04T18:56:54Z
Ymblanter
6212
Ног фарс, йæ код райдайы афтæ: «Статуя на фасаде собора Святого Антония Падуанского, Бреда, Северный Брабант, Нидерланды»
587903
wikitext
text/x-wiki
Статуя на фасаде собора Святого Антония Падуанского, Бреда, Северный Брабант, Нидерланды
eu3xubswfv5n60zsw20lyloovfdwd45
Хуызæг:Potd/2025-07-08
10
81091
587904
2025-07-04T18:57:15Z
Ymblanter
6212
Ног фарс, йæ код райдайы афтæ: «Breda beeld van een heilige - Sint-Antoniuskathedraal 2024-09-17.jpg»
587904
wikitext
text/x-wiki
Breda beeld van een heilige - Sint-Antoniuskathedraal 2024-09-17.jpg
088omxpegcyjxc1fv9q845ixsu8loq1
Категори:Саморæйы провинцийы чи амардис, уыдон
14
81092
587913
2025-07-05T11:36:48Z
Taamu
795
Ног фарс, йæ код райдайы афтæ: «{{Commonscat}} [[Категори:Кастили æмæ Леоны чи амардис, уыдон]] [[Категори:Саморæйы провинцийы зындгонд адæм|Амардис]]»
587913
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat}}
[[Категори:Кастили æмæ Леоны чи амардис, уыдон]]
[[Категори:Саморæйы провинцийы зындгонд адæм|Амардис]]
p2potfpuck9331jtuupbdyu3z3f5cte
Категори:Саморæйы провинцийы зындгонд адæм
14
81093
587916
2025-07-05T11:38:02Z
Taamu
795
Ног фарс, йæ код райдайы афтæ: «{{Commonscat}} [[Категори:Саморæ (провинци)|Зындгонд адæм]] [[Категори:Кастили æмæ Леоны зындгонд адæм]]»
587916
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat}}
[[Категори:Саморæ (провинци)|Зындгонд адæм]]
[[Категори:Кастили æмæ Леоны зындгонд адæм]]
0w1wqf5k84wqxdrawcc4yi5n2wrzvyj
Категори:Вальядолиды провинцийы зындгонд адæм
14
81094
587917
2025-07-05T11:38:30Z
Taamu
795
Ног фарс, йæ код райдайы афтæ: «{{Commonscat}} [[Категори:Вальядолид (провинци)|Зындгонд адæм]] [[Категори:Кастили æмæ Леоны зындгонд адæм]]»
587917
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat}}
[[Категори:Вальядолид (провинци)|Зындгонд адæм]]
[[Категори:Кастили æмæ Леоны зындгонд адæм]]
ee4qnkd33czbiw1slvc2besb68vdndw