Wikipedia papwiki https://pap.wikipedia.org/wiki/P%C3%A1gina_Prinsipal MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter Medio Spesial Diskushon Usuario Diskushon usuario Wikipedia Diskushon Wikipedia Fail Diskushon fail MediaWiki Diskushon MediaWiki Malchi Diskushon malchi Yuda Diskushon yuda Kategoria Diskushon kategoria TimedText TimedText talk Module Module talk 0 1429 162885 162803 2025-06-13T15:02:24Z Caribiana 8320 wikilink 162885 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Il Dialetto Curassese (IA BNA-DIG-ARTICLE-TEZA-IL-DIALETTO-CURASSESE-1863).pdf|thumb|270px| E prome analisis lingwistiko di e idioma Papiamentu, skirbi na idioma [[Italiano]] na 1863]] '''[[Ortografia]] di [[papiamentu]]''' (òf ''papiamento'' na [[Aruba]], ''papiamentu'' na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]) ta enserá e reglanan di puntuashon i di skirbi e idioma. E ortografia di papiamentu ta varia un poko entre esun usá den [[Antias Hulandes]], ku tabata disidí pa e gobièrnu di [[Kòrsou]] for di aña [[1976]], i esun uzá na [[Aruba]]. Algun diferensia entre esun di Antias i esun di Aruba ta e preferensia di [[pronunsiashon]] di algun lèter i kon ta skirbi sierto [[palabra]] en general. Mihó bisá, e preferensia di tin reglanan [[Fonologia|fonétiko]] òf [[Etimologia|etimológiko]]. Un diferensia di e idioma mes ta e preferensia di uzo di algun [[palabra]] riba otro. (nota: papiamento na Aruba ta skirbi otro. por ehèmpel: * John ta bay hunto cu mi na mi wela su cas y come pisca crioyo (papiamento) * John ta bai huntu ku mi na mi wela su kas i kome piská krioyo (papiamentu) Tur papiadó di papiamentu, tantu na Aruba, Boneiru i Kòrsou ta komprondé otro perfektamente. == Alfabèt == {|border=0 cellspacing=0 cellpadding=4 style="margin-bottom:1em; font-size:large; text-align:center; border:0 none transparent;" style="font-weight:normal; font-size:small; margin-top:1em;" |- style="border-top:1px solid #999;" | width=100 | [[A]] || width=100 | [[J]] (ye) || width=100 | [[S]] (ès) |- | width=100 | [[B]] (be) || width=100 | [[K]] (ka) || width=100 | [[T]] (te) |- | width=100 | [[C]] (se) || width="100" |[[L]] (èl) || width=100 | [[U]] |- | width=100 | [[D]] (de) || width=100 | [[M]] (èm) || width=100 | [[V]] (ve) |- | width=100 | [[E]] || width=100 | [[N]] (èn) || width=100 | [[W]] (we) |- | width=100 | [[F]] (èf) || width=100 | [[O]] || width=100 | [[X]] (eks) |- | width=100 | [[G]] (ge) || width=100 | [[P]] (pe) || width=100 | [[Y]] (igrèk) |- | width=100 | [[H]] (ha) || width=100 | [[Q]] (kü) || width=100 | [[Z]] (zèt) |- | width=100 | [[I]] || width=100 | [[R]] (èr) |} Di e [[lèter]]nan aki, por modifiká kuater [[vocal|vokal]]: è, ò, ù, ü.<br /> '''ñ''' ta e úniko [[konsonante]] ku por modifiká i su nòmber ta ''eñe''. Ku e lèternan aki tin kuater [[dígrafo]] tambe. Esakinan ta '''ch''', '''sh''', '''dj''' i '''zj'''. Tur e vokalnan menshoná tin un [[zonido]] so, ku eksepshon di '''e''', ku por tin e zonido di ''[[shua]]'' (ə). Ehèmpel: "tr''e''s" vs. "mang''e''l". === Sierto konsonante segun reglanan di Antias === Segun reglanan di Antias, tin sierto kaso ora ta usa e konsonantenan '''c''', '''j''', '''q''' i '''x'''. Esakinan ta: * Solamente den kombinashon ku otro konsonante, manera ''ch'', ''dj'', èts. * Den [[matemátika]], kímika, èts. * Den nòmbernan propio: Carlos, Jacob, Quincy, Xavier ** Esaki no ta inkluí nòmbernan di kariño adaptá di esaki * Den nòmbernan geográfiko * Palabranan fiá i adaptá di otro idioma == Vokal, diptongo i triptongo == Ora di skirbi palabra, partikularmente palabranan fiá di [[hulandes]], no ta skirbi vokal dòbel, a menos ku ta tende dos vokal den pronunsiashon. Ta nifiká ku, por ehèmpel, no ta skirbi "spaar", pero "spar". Algun ehèmpel di palabranan ku si por: oochi, reeduká, koopera, kreensia. Tambe no ta sigui e regla hulandes di pone [[trema]] (¨) pa distinguí entre e dos vokalnan. Den papiamentu por haña varios kombinashon di vokal, òf [[diptongo]]. Esaki ta un lista di nan tur: {|border=0 cellspacing=0 cellpadding=4 style="margin-bottom:1em; font-size:large; text-align:center; border:0 none transparent;" style="font-weight:normal; font-size:small; margin-top:1em;" |- style="border-top:1px solid #999;" | width=35 | '''ai''' || width=75 | gai || baiskel |- | width=35 | '''ei''' || width=75 | meimei || esei |- | width=35 | '''ei'''¹ || width=75 | rei || preis |- | width=35 | '''eu''' || width=75 | leu || pareu |- | width=35 | '''oi''' || width=75 | roi || morkoi |- | width=35 | '''òi''' || width=75 | bòikòt || bòlpòint |- | width=35 | '''ou'''² || width=75 | outo || Kòrsou |- | width=35 | '''ui''' || width=75 | kuida || ruina |- | width=35 | '''ùi''' || width=75 | brùin || flùit |- | width=35 | '''ia''' || width=75 | papia || biaha |- | width=35 | '''ie''' || width=75 | fiel || dies |- | width=35 | '''io''' || width=75 | odio || avion |- | width=35 | '''iu''' || width=75 | friu || hudiu |- | width=35 | '''ua''' || width=75 | kuater || suave |- | width=35 | '''ue''' || width=75 | nuebe || fuerte |- | width=35 | '''uo''' || width=75 | kuota || kontinuo |} # Esaki ta un eksepshon di e regla di aksènt grave. Tin hopi palabra ku e [[diptongo]] '''èi''' i pa redusí [[signo ortográfiko|signonan ortográfiko]] na un minimo, a disidi ku ta skirbi e diptongo aki sin aksènt. # Esaki tambe ta un eksepshon di aksènt grave. Tin hopi palabra ku tin e diptongo '''òu''' i aki tambe tin ku redusí signonan ortográfiko den tekstonan. Tambe e diptongo '''au''' no ta korekto. Por ehèmpel, e palabra mester ta ''outo'', no ''auto''. === Algun regla di vokal i diptongo === * No ta kuminsá ningun palabra ni ningun sílaba ku diptongo ku ta kuminsá ku '''i''' òf '''u'''. Na lugá di esaki ta usa '''y''' i '''w'''. ** Ehèmpel: ''yabi'', ''wowo''. * No ta skirbi e konsonante '''y''' entre e vokal '''i''' i un otro vokal. ** Ehèmpel: ''antiano'', no ''antiyano''. * No ta skirbi e konsonante '''w''' entre e vokal '''u''' i un otro vokal. ** Ehèmpel: ''yuana'', no ''yuwana''. === Triptongo === [[Triptongo]] ta kombinashon di tres vokal. Aki ta lista nan tur: {|border=0 cellspacing=0 cellpadding=4 style="margin-bottom:1em; font-size:large; text-align:center; border:0 none transparent;" style="font-weight:normal; font-size:small; margin-top:1em;" |- style="border-top:1px solid #999;" | width=35 | '''iau''' || width=75 | miau |- | width=35 | '''ieu''' || width=75 | bieu |- | width=35 | '''iou''' || width=75 | bakiou |- | width=35 | '''uai''' || width=75 | zuai |- | width=35 | '''uei'''¹ || width=75 | zuei |} # Pa limitá aksènt, no ta pone aksènt grave riba '''e''' di e triptongo '''uei''', ounke ta pronunsiá un '''è'''. == Konsonante == {|border=0 cellspacing=0 cellpadding=4 style="margin-bottom:1em; font-size:large; text-align:center; border:0 none transparent;" style="font-weight:normal; font-size:small; margin-top:1em;" |- style="border-top:1px solid #999;" | width=3.8% | '''b''' || width=3.8% | c || width=3.8% | d || width=3.8% | f || width=3.8% | '''g''' || width=3.8% | h || width=3.8% | j || width=3.8% | k || width=3.8% | l || width=3.8% | m || width=3.8% | n |- | width=3.8% | || width=3.8% | '''p''' || width=3.8% | q || width=3.8% | '''r''' || width=3.8% | '''s''' || width=3.8% | '''t''' || width=3.8% | v || width=3.8% | w || width=3.8% | x || width=3.8% | y || width=3.8% | z |} Segun e reglanan di papiamentu di Antias, e konsonantenan '''vet''' tin algun regla i eksepshon. * Mantené e [[sílaba]]nan inisial '''ab-''', '''ob-''', '''sub-''' i '''ad-''' solamente kaminda e konsonantenan '''b''' i '''d''' ta zona asina. ** ''abreviá'', pero ''apstene'' ** ''obligá'', pero ''ophetivo'' * Pa haña e zonido sonoro di '''g''' dilanti '''e''', '''è''' òf '''i''', mester interkalá un '''u'''. ** ''guera'', no ''gera'' ** ''sigui'', no ''sigi''<br />E regla no ta aplikabel ora ta pronunsiá un [[shua]]. *** ''sanger'' *** ''mangel'' Sigun reglanan ortográfiko di 1976 ta solamente un konsonante, esta n por a skirbi dòbel, si ta trata di un palabra ku e [[sufiho]] di plural -nan. Ehèmpel: pan''nan'', sèn''nan''. Na 2007 a disidi ku ta usa tambe: 1. palabra ku ta kuminsá ku ''n'' i ta kompañá pa e [[prefiho]] in-. Ehèmpel: ''in''natural, ''in''nesesario. 2. palabra ta kaba ku ''m'' i ta kompañá pa e sufiho -mentu. Ehèmpel: leim''mentu''. 3. palabra komponi di kua e promé ta kaba ku ''s'' i e di dos ta kuminsá ku ''s''. Ehèmpel: dosshen, tresshen. 4 palabra ku ta kuminsá ku ''p'' i ta kompañá pa e prefiho sup-. Ehèmpel: supprograma. == Aksènt == Normalmente, na papiamentu e [[énfasis]] di un palabra ta kai semper riba e último [[sílaba]] di un palabra ku ta kaba ku konsonante, òf riba e penúltimo sílaba di un palabra ku ta kaba ku vokal. Naturalmente tin eksepshon i pa nota esakinan na papiamentu ta huza dos tipo di [[aksènt]]: aksènt grave i aksènt skèrpi. Pa palabranan ku aksènt grave no tin regla spesial. Pa huzo di aksènt skèrpi, tin algun regla. Ta pone aksènt skèrpi riba tur palabra polisilábiko: * Unda e énfasis ta kai riba e '''último''' sílaba, i e palabra ta kaba ku un '''vokal''': ** ''piská'' ** ''informá'' ** ''kachó'' * Unda e énfasis ta kai riba e '''penúltimo''' sílaba, i e palabra ta kaba ku un '''konsonante''': ** ''fásil'' ** ''hóben'' ** ''miéntras''<br />Esaki no ta inkluí palabra ku ta kaba ku un [[shua]] siguí pa un konsonante: *** ''mangel'' *** ''amandel'' *** ''koper'' * Unda e énfasis ta kai kualke otro kaminda ku no ta último òf penúltimo: ** ''sílaba'' ** ''sientífiko'' ** ''áwaseru'' [[Aksènt]] no ta kambia ku palabranan ku ta terminá ku e [[sufihonan]] ''mente'' òf ''nan''. Si nan tabata tin un aksènt, e ta keda, si no tabata tin, no ta pone un aserka. Algun ehèmpel: * ''íntimo'' ta bira ''íntimamente'' * ''fásil'' ta bira ''fásilmente'' * ''piská'' ta bira ''piskánan'' * ''regla'' ta bira ''reglanan'' === Eksepshon === # Si e sílaba ku [[énfasis]] mester risibí un aksènt grave i un aksènt skèrpi, no ta pone aksènt skèrpi riba e [[sílaba]]. # No ta pone aksènt skèrpi riba palabranan unda e énfasis ta kai riba e último sílaba, i ta kaba ku un [[diptongo]] dekresiente òf un [[triptongo]]. #* ''kabai'' #* ''Kòrsou'' # Tambe pa redusí huzo di [[signo ortográfiko]], no ta pone aksènt skèrpi riba ''tabata'' ku ''tabatin''. # No ta nesesario pa pone aksènt riba lèter kapital. #* ''Último'' i ''Ultimo'' ta korekto == Lèter kapital == Ta skirbi ku lèter kapital: * E promé lèter na prinsipio di un teksto * E promé lèter na prinsipio di un frase, esta semper despues di un punto ( . ), un signo di interogashon ( ? ), òf di ekslamashon ( ! ) * E promé lèter di nòmbernan propio di un persona, animal òf opheto<br />Nòmber di deidat i di personanan divino i nòmber geográfiko ku ta pertenesé na e grupo aki; "San" i "Santa" dilanti un nòmber tambe * Títulonan òf nòmbernan di dignidat manera ** ''Sumo Pontífise'' ** ''Su Mahestat'' * Palabranan prinsipal den títulonan i epígrafenan No ta skirbi ku lèter kapital: * Nòmber di dianan i lunanan ** ''djaluna'' ** ''aprel'' * Nòmber ku ta deriva di nòmbernan geográfiko (sustantivo i athetivo) ** ''un arubiano'' ** ''un buki hulandes'' * Idiomanan ** ''papiamentu'' ** ''indones'' == Kontrakshon == E uzo di [[kontrakshon]] na papiamentu ta hopi komun, partikularmente ora ta papiá. Ta rekomendabel ku ta evitá mas tantu posibel e uzo di [[kontrakshon]] den teksto. Den kaso ku mester skirbi palabranan ku kontrakshon, ta uza un apóstrofe kaminda tin elishon di un òf mas lèter. # Algun ehèmpel di elishon di un lèter: #* ''ta asina'' - ''t'asina'' #* ''no ta asina'' - ''n' t'asina'' #* ''yuda e'' - ''yud'é'' # Algun ehèmpel di huzo di apóstrofe sin espasio entre e apóstrofe i e lèter su dilanti i esun despues: #* ''kashi di glas'' - ''kash'i glas'' #* ''kos di hari'' - ''ko'i hari'' #* ''bleki di lechi'' - ''blek'i lechi''<br />Aki tin elishon di e último lèter di e promé palabra i e promé lèter di e di dos palabra. # Algun ehèmpel di huzo di apóstrofe ku espasio entre e palabra dilanti e apóstrofe i e apóstrofe: #* ''brel di solo'' - ''brel 'i solo'' #* ''stèm di kanta'' - ''stèm 'i kanta'' #* ''bòter di biña'' - ''bòter 'i biña''<br />Aki tin elishon di e e promé lèter di e di dos palabra so. # Ta hopi komun pa huza kontrakshon ku e [[pronòmber personal|pronòmbernan personal]] '''ami''', '''abo''' i '''e'''. Por huza kontrakshon aki, pero ta preferibel ku ta skirbi nan lòs di e verbo su dilanti: #* ''duna ami'' - ''duna mi'', ''dun'ami'' #* ''duna abo'' - ''duna bo'', ''dun'abo'' #* ''duna e'' - ''dun'é'' == Komparashon entre Português, Papiamentu, Kriolu di Guinea-Bissau i Kriolu di Kabu Verdi == {|class="wikitable" |- ! [[Português]] ! [[Papiamentu]] ! [[Kriolu di Guinea-Bissau]] ! [[Kriolu di Kabu Verdi]] |- | Bem-vindo || Bon Bini || Bô bim drito || Nhôs bem dreto |- | Bom Dia || Bon dia|| bon dia|| bon dia |- | Obrigado || Danki || Obrigado || Obrigado |- | Como vai? || Kon ta bai? || Kuma ku bu na bai? || Mô ku bu stá bai? |- | Muito bom || Hopi bon || I bon dimás || Ê bon dimás |- | Eu estou bem || Mi ta bon || Ami n´stá bon || Mi n´stá bon |- | Eu, Eu Sou || Mi || Ami || Mi |- | Tenha um bom dia || Pasa un bon dia || Pasa un bon dia || Pasa un bon dia |- | Vejo você depois, Até logo || Te aworo || N´ta odjau dipus || N´ta odjau dispôs |- | Comida || Kuminda || Bianda || Cumida |- | Pão || Pan || Pon || Pon |- | Suco, Refresco, Sumo || Refresko || Sumo || Sumo |- | Eu amo Curaçao|| Mi stima Kòrsou || N´gosta di Curazao || ´Mi n´gosta di Curazao |- |} == Wak tambe == * [[Papiamentu]] * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) == Linknan eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Papiamento na Aruba] [[Category:Papiamento]] jl1gij18ovdby89cil4ihm209aylmqu 162945 162885 2025-06-13T17:52:22Z Caribiana 8320 wikilink 162945 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Il Dialetto Curassese (IA BNA-DIG-ARTICLE-TEZA-IL-DIALETTO-CURASSESE-1863).pdf|thumb|270px| E prome analisis lingwistiko di e idioma Papiamentu, skirbi na idioma [[Italiano]] na 1863]] '''[[Ortografia]] di [[papiamentu]]''' (òf ''papiamento'' na [[Aruba]], ''papiamentu'' na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]) ta enserá e reglanan di puntuashon i di skirbi e idioma. E ortografia di papiamentu ta varia un poko entre esun usá den [[Antias Hulandes]], ku tabata disidí pa e gobièrnu di [[Kòrsou]] for di aña [[1976]], i esun uzá na [[Aruba]]. Algun diferensia entre esun di Antias i esun di Aruba ta e preferensia di [[pronunsiashon]] di algun lèter i kon ta skirbi sierto [[palabra]] en general. Mihó bisá, e preferensia di tin reglanan [[Fonologia|fonétiko]] òf [[Etimologia|etimológiko]]. Un diferensia di e idioma mes ta e preferensia di uzo di algun [[palabra]] riba otro. (nota: papiamento na Aruba ta skirbi otro. por ehèmpel: * John ta bay hunto cu mi na mi wela su cas y come pisca crioyo (papiamento) * John ta bai huntu ku mi na mi wela su kas i kome piská krioyo (papiamentu) Tur papiadó di papiamentu, tantu na Aruba, Boneiru i Kòrsou ta komprondé otro perfektamente. == Alfabèt == {|border=0 cellspacing=0 cellpadding=4 style="margin-bottom:1em; font-size:large; text-align:center; border:0 none transparent;" style="font-weight:normal; font-size:small; margin-top:1em;" |- style="border-top:1px solid #999;" | width=100 | [[A]] || width=100 | [[J]] (ye) || width=100 | [[S]] (ès) |- | width=100 | [[B]] (be) || width=100 | [[K]] (ka) || width=100 | [[T]] (te) |- | width=100 | [[C]] (se) || width="100" |[[L]] (èl) || width=100 | [[U]] |- | width=100 | [[D]] (de) || width=100 | [[M]] (èm) || width=100 | [[V]] (ve) |- | width=100 | [[E]] || width=100 | [[N]] (èn) || width=100 | [[W]] (we) |- | width=100 | [[F]] (èf) || width=100 | [[O]] || width=100 | [[X]] (eks) |- | width=100 | [[G]] (ge) || width=100 | [[P]] (pe) || width=100 | [[Y]] (igrèk) |- | width=100 | [[H]] (ha) || width=100 | [[Q]] (kü) || width=100 | [[Z]] (zèt) |- | width=100 | [[I]] || width=100 | [[R]] (èr) |} Di e [[lèter]]nan aki, por modifiká kuater [[vocal|vokal]]: è, ò, ù, ü.<br /> '''ñ''' ta e úniko [[konsonante]] ku por modifiká i su nòmber ta ''eñe''. Ku e lèternan aki tin kuater [[dígrafo]] tambe. Esakinan ta '''ch''', '''sh''', '''dj''' i '''zj'''. Tur e vokalnan menshoná tin un [[zonido]] so, ku eksepshon di '''e''', ku por tin e zonido di ''[[shua]]'' (ə). Ehèmpel: "tr''e''s" vs. "mang''e''l". === Sierto konsonante segun reglanan di Antias === Segun reglanan di Antias, tin sierto kaso ora ta usa e konsonantenan '''c''', '''j''', '''q''' i '''x'''. Esakinan ta: * Solamente den kombinashon ku otro konsonante, manera ''ch'', ''dj'', èts. * Den [[matemátika]], kímika, èts. * Den nòmbernan propio: Carlos, Jacob, Quincy, Xavier ** Esaki no ta inkluí nòmbernan di kariño adaptá di esaki * Den nòmbernan geográfiko * Palabranan fiá i adaptá di otro idioma == Vokal, diptongo i triptongo == Ora di skirbi palabra, partikularmente palabranan fiá di [[hulandes]], no ta skirbi vokal dòbel, a menos ku ta tende dos vokal den pronunsiashon. Ta nifiká ku, por ehèmpel, no ta skirbi "spaar", pero "spar". Algun ehèmpel di palabranan ku si por: oochi, reeduká, koopera, kreensia. Tambe no ta sigui e regla hulandes di pone [[trema]] (¨) pa distinguí entre e dos vokalnan. Den papiamentu por haña varios kombinashon di vokal, òf [[diptongo]]. Esaki ta un lista di nan tur: {|border=0 cellspacing=0 cellpadding=4 style="margin-bottom:1em; font-size:large; text-align:center; border:0 none transparent;" style="font-weight:normal; font-size:small; margin-top:1em;" |- style="border-top:1px solid #999;" | width=35 | '''ai''' || width=75 | gai || baiskel |- | width=35 | '''ei''' || width=75 | meimei || esei |- | width=35 | '''ei'''¹ || width=75 | rei || preis |- | width=35 | '''eu''' || width=75 | leu || pareu |- | width=35 | '''oi''' || width=75 | roi || morkoi |- | width=35 | '''òi''' || width=75 | bòikòt || bòlpòint |- | width=35 | '''ou'''² || width=75 | outo || Kòrsou |- | width=35 | '''ui''' || width=75 | kuida || ruina |- | width=35 | '''ùi''' || width=75 | brùin || flùit |- | width=35 | '''ia''' || width=75 | papia || biaha |- | width=35 | '''ie''' || width=75 | fiel || dies |- | width=35 | '''io''' || width=75 | odio || avion |- | width=35 | '''iu''' || width=75 | friu || hudiu |- | width=35 | '''ua''' || width=75 | kuater || suave |- | width=35 | '''ue''' || width=75 | nuebe || fuerte |- | width=35 | '''uo''' || width=75 | kuota || kontinuo |} # Esaki ta un eksepshon di e regla di aksènt grave. Tin hopi palabra ku e [[diptongo]] '''èi''' i pa redusí [[signo ortográfiko|signonan ortográfiko]] na un minimo, a disidi ku ta skirbi e diptongo aki sin aksènt. # Esaki tambe ta un eksepshon di aksènt grave. Tin hopi palabra ku tin e diptongo '''òu''' i aki tambe tin ku redusí signonan ortográfiko den tekstonan. Tambe e diptongo '''au''' no ta korekto. Por ehèmpel, e palabra mester ta ''outo'', no ''auto''. === Algun regla di vokal i diptongo === * No ta kuminsá ningun palabra ni ningun [[silaba|sílaba]] ku [[diptongo]] ku ta kuminsá ku '''i''' òf '''u'''. Na lugá di esaki ta usa '''y''' i '''w'''. ** Ehèmpel: ''yabi'', ''wowo''. * No ta skirbi e konsonante '''y''' entre e vokal '''i''' i un otro vokal. ** Ehèmpel: ''antiano'', no ''antiyano''. * No ta skirbi e konsonante '''w''' entre e vokal '''u''' i un otro vokal. ** Ehèmpel: ''yuana'', no ''yuwana''. === Triptongo === [[Triptongo]] ta kombinashon di tres vokal. Aki ta lista nan tur: {|border=0 cellspacing=0 cellpadding=4 style="margin-bottom:1em; font-size:large; text-align:center; border:0 none transparent;" style="font-weight:normal; font-size:small; margin-top:1em;" |- style="border-top:1px solid #999;" | width=35 | '''iau''' || width=75 | miau |- | width=35 | '''ieu''' || width=75 | bieu |- | width=35 | '''iou''' || width=75 | bakiou |- | width=35 | '''uai''' || width=75 | zuai |- | width=35 | '''uei'''¹ || width=75 | zuei |} # Pa limitá aksènt, no ta pone aksènt grave riba '''e''' di e triptongo '''uei''', ounke ta pronunsiá un '''è'''. == Konsonante == {|border=0 cellspacing=0 cellpadding=4 style="margin-bottom:1em; font-size:large; text-align:center; border:0 none transparent;" style="font-weight:normal; font-size:small; margin-top:1em;" |- style="border-top:1px solid #999;" | width=3.8% | '''b''' || width=3.8% | c || width=3.8% | d || width=3.8% | f || width=3.8% | '''g''' || width=3.8% | h || width=3.8% | j || width=3.8% | k || width=3.8% | l || width=3.8% | m || width=3.8% | n |- | width=3.8% | || width=3.8% | '''p''' || width=3.8% | q || width=3.8% | '''r''' || width=3.8% | '''s''' || width=3.8% | '''t''' || width=3.8% | v || width=3.8% | w || width=3.8% | x || width=3.8% | y || width=3.8% | z |} Segun e reglanan di papiamentu di Antias, e konsonantenan '''vet''' tin algun regla i eksepshon. * Mantené e [[sílaba]]nan inisial '''ab-''', '''ob-''', '''sub-''' i '''ad-''' solamente kaminda e konsonantenan '''b''' i '''d''' ta zona asina. ** ''abreviá'', pero ''apstene'' ** ''obligá'', pero ''ophetivo'' * Pa haña e zonido sonoro di '''g''' dilanti '''e''', '''è''' òf '''i''', mester interkalá un '''u'''. ** ''guera'', no ''gera'' ** ''sigui'', no ''sigi''<br />E regla no ta aplikabel ora ta pronunsiá un [[shua]]. *** ''sanger'' *** ''mangel'' Sigun reglanan ortográfiko di 1976 ta solamente un konsonante, esta n por a skirbi dòbel, si ta trata di un palabra ku e [[sufiho]] di plural -nan. Ehèmpel: pan''nan'', sèn''nan''. Na 2007 a disidi ku ta usa tambe: 1. palabra ku ta kuminsá ku ''n'' i ta kompañá pa e [[prefiho]] in-. Ehèmpel: ''in''natural, ''in''nesesario. 2. palabra ta kaba ku ''m'' i ta kompañá pa e sufiho -mentu. Ehèmpel: leim''mentu''. 3. palabra komponi di kua e promé ta kaba ku ''s'' i e di dos ta kuminsá ku ''s''. Ehèmpel: dosshen, tresshen. 4 palabra ku ta kuminsá ku ''p'' i ta kompañá pa e prefiho sup-. Ehèmpel: supprograma. == Aksènt == Normalmente, na papiamentu e [[énfasis]] di un palabra ta kai semper riba e último [[sílaba]] di un palabra ku ta kaba ku konsonante, òf riba e penúltimo sílaba di un palabra ku ta kaba ku vokal. Naturalmente tin eksepshon i pa nota esakinan na papiamentu ta huza dos tipo di [[aksènt]]: aksènt grave i aksènt skèrpi. Pa palabranan ku aksènt grave no tin regla spesial. Pa huzo di aksènt skèrpi, tin algun regla. Ta pone aksènt skèrpi riba tur palabra polisilábiko: * Unda e énfasis ta kai riba e '''último''' sílaba, i e palabra ta kaba ku un '''vokal''': ** ''piská'' ** ''informá'' ** ''kachó'' * Unda e énfasis ta kai riba e '''penúltimo''' sílaba, i e palabra ta kaba ku un '''konsonante''': ** ''fásil'' ** ''hóben'' ** ''miéntras''<br />Esaki no ta inkluí palabra ku ta kaba ku un [[shua]] siguí pa un konsonante: *** ''mangel'' *** ''amandel'' *** ''koper'' * Unda e énfasis ta kai kualke otro kaminda ku no ta último òf penúltimo: ** ''sílaba'' ** ''sientífiko'' ** ''áwaseru'' [[Aksènt]] no ta kambia ku palabranan ku ta terminá ku e [[sufihonan]] ''mente'' òf ''nan''. Si nan tabata tin un aksènt, e ta keda, si no tabata tin, no ta pone un aserka. Algun ehèmpel: * ''íntimo'' ta bira ''íntimamente'' * ''fásil'' ta bira ''fásilmente'' * ''piská'' ta bira ''piskánan'' * ''regla'' ta bira ''reglanan'' === Eksepshon === # Si e sílaba ku [[énfasis]] mester risibí un aksènt grave i un aksènt skèrpi, no ta pone aksènt skèrpi riba e [[sílaba]]. # No ta pone aksènt skèrpi riba palabranan unda e énfasis ta kai riba e último sílaba, i ta kaba ku un [[diptongo]] dekresiente òf un [[triptongo]]. #* ''kabai'' #* ''Kòrsou'' # Tambe pa redusí huzo di [[signo ortográfiko]], no ta pone aksènt skèrpi riba ''tabata'' ku ''tabatin''. # No ta nesesario pa pone aksènt riba lèter kapital. #* ''Último'' i ''Ultimo'' ta korekto == Lèter kapital == Ta skirbi ku lèter kapital: * E promé lèter na prinsipio di un teksto * E promé lèter na prinsipio di un frase, esta semper despues di un punto ( . ), un signo di interogashon ( ? ), òf di ekslamashon ( ! ) * E promé lèter di nòmbernan propio di un persona, animal òf opheto<br />Nòmber di deidat i di personanan divino i nòmber geográfiko ku ta pertenesé na e grupo aki; "San" i "Santa" dilanti un nòmber tambe * Títulonan òf nòmbernan di dignidat manera ** ''Sumo Pontífise'' ** ''Su Mahestat'' * Palabranan prinsipal den títulonan i epígrafenan No ta skirbi ku lèter kapital: * Nòmber di dianan i lunanan ** ''djaluna'' ** ''aprel'' * Nòmber ku ta deriva di nòmbernan geográfiko (sustantivo i athetivo) ** ''un arubiano'' ** ''un buki hulandes'' * Idiomanan ** ''papiamentu'' ** ''indones'' == Kontrakshon == E uzo di [[kontrakshon]] na papiamentu ta hopi komun, partikularmente ora ta papiá. Ta rekomendabel ku ta evitá mas tantu posibel e uzo di [[kontrakshon]] den teksto. Den kaso ku mester skirbi palabranan ku kontrakshon, ta uza un apóstrofe kaminda tin elishon di un òf mas lèter. # Algun ehèmpel di elishon di un lèter: #* ''ta asina'' - ''t'asina'' #* ''no ta asina'' - ''n' t'asina'' #* ''yuda e'' - ''yud'é'' # Algun ehèmpel di huzo di apóstrofe sin espasio entre e apóstrofe i e lèter su dilanti i esun despues: #* ''kashi di glas'' - ''kash'i glas'' #* ''kos di hari'' - ''ko'i hari'' #* ''bleki di lechi'' - ''blek'i lechi''<br />Aki tin elishon di e último lèter di e promé palabra i e promé lèter di e di dos palabra. # Algun ehèmpel di huzo di apóstrofe ku espasio entre e palabra dilanti e apóstrofe i e apóstrofe: #* ''brel di solo'' - ''brel 'i solo'' #* ''stèm di kanta'' - ''stèm 'i kanta'' #* ''bòter di biña'' - ''bòter 'i biña''<br />Aki tin elishon di e e promé lèter di e di dos palabra so. # Ta hopi komun pa huza kontrakshon ku e [[pronòmber personal|pronòmbernan personal]] '''ami''', '''abo''' i '''e'''. Por huza kontrakshon aki, pero ta preferibel ku ta skirbi nan lòs di e verbo su dilanti: #* ''duna ami'' - ''duna mi'', ''dun'ami'' #* ''duna abo'' - ''duna bo'', ''dun'abo'' #* ''duna e'' - ''dun'é'' == Komparashon entre Português, Papiamentu, Kriolu di Guinea-Bissau i Kriolu di Kabu Verdi == {|class="wikitable" |- ! [[Português]] ! [[Papiamentu]] ! [[Kriolu di Guinea-Bissau]] ! [[Kriolu di Kabu Verdi]] |- | Bem-vindo || Bon Bini || Bô bim drito || Nhôs bem dreto |- | Bom Dia || Bon dia|| bon dia|| bon dia |- | Obrigado || Danki || Obrigado || Obrigado |- | Como vai? || Kon ta bai? || Kuma ku bu na bai? || Mô ku bu stá bai? |- | Muito bom || Hopi bon || I bon dimás || Ê bon dimás |- | Eu estou bem || Mi ta bon || Ami n´stá bon || Mi n´stá bon |- | Eu, Eu Sou || Mi || Ami || Mi |- | Tenha um bom dia || Pasa un bon dia || Pasa un bon dia || Pasa un bon dia |- | Vejo você depois, Até logo || Te aworo || N´ta odjau dipus || N´ta odjau dispôs |- | Comida || Kuminda || Bianda || Cumida |- | Pão || Pan || Pon || Pon |- | Suco, Refresco, Sumo || Refresko || Sumo || Sumo |- | Eu amo Curaçao|| Mi stima Kòrsou || N´gosta di Curazao || ´Mi n´gosta di Curazao |- |} == Wak tambe == * [[Papiamentu]] * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) == Linknan eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Papiamento na Aruba] [[Category:Papiamento]] sgpyv8etafqw7wrzrmymahl6cezw47u 0 1451 162943 162292 2025-06-13T17:39:41Z Caribiana 8320 wikilink 162943 wikitext text/x-wiki {{Refimprove}}{{Variante|c}} {{Infobox idioma | variante = c | pais = {{Lista horizontal| *[[Aruba]] *[[Kòrsou]] *[[Boneiru]] *[[Hulanda]] }} | region = [[Karibe Hulandes]] | usuario_total = 341.300<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=pap Ethnologue]</ref> | famia = [[Idioma krioyo]] *Idioma Portugues krioyo ** Papiamentu bieu ***Papiamentu | oficial = {{ABW}}<br />{{BON}}<br />{{CUW}} | var = [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]<br/>[[Papiamentu na Kórsou|Papiamentu]]<br/>[[Papiamentu na Boneiru|Papiamen]] | dialecto = [[Zjudeo-papiamentu]] | organisacion = [[Fundashon pa Planifikashon di Idioma]] | mapa = ABCEilandenLocatie.PNG | glotto = papi1253 }} '''Papiamentu''' (na [[Aruba]]: '''Papiamento''') ta un [[idioma krioyo]] ku un base [[portugues]]-[[Afrika|afrikano]].<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] di e mayoria di e poblashon di [[Aruba]], [[Boneiru]] i [[Kòrsou]] i ta e lenga mas papiá na e [[islanan ABC]]. E idioma tin e ròl di idioma nashonal, formando un parti importante di e identidat di e islanan i unifikando e diferente gruponan di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Historia == Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). [[File:Niewindt.jpg|thumb|left|Buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá]] E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status ofisial segun teritorio == * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Gramatika, ortografia i vokalnan == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' <br/ > ''Articulo principal'': ''[[Ortografia di Papiamento|Ortografia di Aruba]]'', ''[[Ortografia di papiamentu|Ortografia di Boneiru i Kòrsou]]'' Kòrsou i Boneiru ta usa un sistema di skibimentu fonétiko. Aruba tin un sistema históriko-[[etimologia|etimologico]] influencia pa Spañó. Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Uso aktual == En general e polítika linguístiko den Karibe Hulandes ta stimulá bilingüismo of trilingüismo, ku hulandés, inglés i papiamentu komo idioma di uso diario. Den senso di 2000 i 2001, un logra konta un total di 106.054 hende na Kòrsou, 59.984 hende na Aruba, i 8059 hende na Boneiru ku a bisa ku papiamentu ta nan idioma di papiá na kas. Kasi tur hende ku ta biba na e [[islanan ABC]] y ku a nase na e [[islanan ABC]] por papia papiamentu. Ademas hopi imigrante for di e islanan ABC ta bai biba na [[Hulanda]]; ku nan no sa papia papiamentu na kas. Aki un bista di e kantidat di papiadónan di Papiamentu na e islanan ABC. Komo ku e sifranan di senso no a sali riba mesun dia, a pone e fecha di e delaster senso na kada isla. {| class="wikitable" |'''Lenga''' |'''Papiá na Aruba''' '''(den %), aña 2000''' |'''Papiá na Bonaire, (den %), aña 2013''' |'''Papiá na Kòrsou, (den %), aña 2011''' |- |Papiamentu |69.4 |63.8 |78.6 |- |Hulandes |6.1 |15.4 |9.4 |- |Spañó |13.2 |15.2 |6.0 |- |Ingles |8.1 |4.5 |3.5 |- |Otro/deskonosí |3.2 |1.2 |2.5 |- | |100% |100% |100% |} ''Tabèl 1. Lenganan papiá na islanan ABC'' Ta papia Papiamentu ademas na e islanan ku anteriormente tabata forma parti di Antia hulandes esta: [[Saba]], [[Sint Maarten]] i [[Sint Eustatius|Sint-Eustatius]]. Nativo di islanan ABC ku ta biba den eksterior i tin ora nan desendientenan primeramente na [[Hulanda]], tambe ta papia Papiamentu. Tin tambe papiadónan di Papiamentu na [[Venezuela]], [[Suriname|Sürnam]], [[Republika Dominikano|Sto. Domingo]], [[Cuba]], [[Estadonan Uni di Merka|Merka]] i otro paisnan kaminda yiunan di tera a bai residí. Nos por referí na ambos manera di skirbi tambe: ''Papiamento/u'' pasobra kasi tu palabra ku o -final ta keda pronunsiá ku u- final na ámbos isla. Papiamentu su pronunsiashon i melodia ta varia di isla pa isla, tin bes hasta bario pa bario i tin papiamentu di ántes i papiamentu modèrno. E vokabulario en general ta igual na tur tres isla pero tin variashon entre palabranan usá na kada isla. == Literatura == [[File:Niewindt.jpg|197px|right|thumb|Buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá.]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Promoshon di papiamentu == Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] == Nota == <references /> [[Category:Papiamento| ]] qn2wpfy1ii1gl5teixa8kfg1543ptwc 4 1742 162974 161679 2025-06-13T23:01:05Z MediaWiki message delivery 4978 /* Vote now in the 2025 U4C Election */ new section 162974 wikitext text/x-wiki __NEWSECTIONLINK__ [[Category:Wikipedia]] {{/kabes}} == An improved dashboard for the Content Translation tool == <div lang="en" dir="ltr"> {{Int:hello}} Wikipedians, Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}. The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en&to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device. With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below. [[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the "For you" and "...More" buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups ("Create new pages" and "Expand with new sections")-one for each activity.]] [[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]] We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''. Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. Thank you! On behalf of the Language and Product Localization team. </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]</bdi> 02:56, 13 mart 2025 (UTC) <!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&oldid=28382282 --> == Account creator rechten voor WiRs Wikipedia op Aruba project? == Dear admins (@[[User:Bdijkstra|Bdijkstra]], @[[User:Caribiana|Caribiana]], @[[User:Kallmemel|Kallmemel]]), For [[metawiki:Wikipedia_on_Aruba|the Wikipedia on Aruba]] project the Wikimedian in Residences [[User:Ginelly.Q|Ginelly Quandt]] and [[User:Rarends297|Ricardo Arends]] will be organising and hosting training events for interested people on Aruba to learn how Wikimedia works (e.g. this [[metawiki:Event:Workshop_upload_carnaval_images_BNA_San_Nicolaas|upcoming photo upload workshop]] on March 27). To allow things to run smoothly, it would be great if they both could have account creator and IP address exception rights on their account, so they can run these events without technical difficulties. Would you know how we would be able to request these for pap wiki? Thank you so much! [[User:MichellevL (WMNL)|MichellevL (WMNL)]] ([[User talk:MichellevL (WMNL)|diskushon]]) 11:25, 14 mart 2025 (UTC) :Dear Michelle, we can assign IP exception rights, but to my knowledge there are no local users who can assign account creator rights. If nobody objects here within a few days, then I believe you can make a request at [[m:Steward requests/Permissions#Miscellaneous requests]]. [[user:bdijkstra|bdijkstra]] ([[user talk:bdijkstra|diskushon]]) 20:11, 16 mart 2025 (UTC) ::Hi Michelle, as per [https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Account_creator#:~:text=The%20account%20creator%20permission%20is,the%20account%20creator%20flag%20enabled. Wikipedia:Account creator] it is recommended for training purposes to apply for the status of [https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Event_coordinator Wikipedia:Event coordinator]. [[User:Caribiana|Caribiana]] ([[User talk:Caribiana|diskushon]]) 10:09, 18 mart 2025 (UTC) :::Hi @[[User:Bdijkstra|Bdijkstra]]@[[User:Caribiana|Caribiana]] thanks for getting back to me and your input. Could you @[[User:Bdijkstra|Bdijkstra]] please assign IP address exception rights for their accounts, because from what I understand from Wikipedia:Event coordinator (thank you for forwarding @[[User:Caribiana|Caribiana]]!) IP address exception rights are not part of the event coordinator rights? Also, since there have been no objections in the last couple of days I have proceeded to make a request [[metawiki:Steward_requests/Miscellaneous#Event_coordinator_rights_request_on_pap.wp|here]]. Thank you again for your help! [[User:MichellevL (WMNL)|MichellevL (WMNL)]] ([[User talk:MichellevL (WMNL)|diskushon]]) 13:28, 18 mart 2025 (UTC) ::::I've assigned the IP address exception rights. As can be seen on [[Special:ListGroupRights]], there is no event coordinator group and the account creator group doesn't have <code>ipblock-exempt</code> rights. [[user:bdijkstra|bdijkstra]] ([[user talk:bdijkstra|diskushon]]) 14:48, 18 mart 2025 (UTC) :::::Hi @[[User:Bdijkstra|Bdijkstra]] thank you so much! Account creator rights have also been assigned, see [[metawiki:Steward_requests/Permissions/2025-03#account_creator_for_Ginelly.Q@papwiki|here]]. Thank you everyone for your help! [[User:MichellevL (WMNL)|MichellevL (WMNL)]] ([[User talk:MichellevL (WMNL)|diskushon]]) 15:37, 21 mart 2025 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr">Your wiki will be in read-only soon</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="server-switch"/><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will switch the traffic between its data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2025-03-19|en}}'''. The switch will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2025-03-19T14:00|en}} {{#time:H:i e|2025-03-19T14:00}}]'''. Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. This banner will remain visible until the end of the operation. '''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.''' *You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2025-03-19|en}}. *If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case. ''Other effects'': *Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped. * We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards. * [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes. This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. '''Please share this information with your community.'''</div><section end="server-switch"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23:14, 14 mart 2025 (UTC) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=28307742 --> == Namespace names == Hi, Currently, this Wikipedia doesn't have its own namespace names. All the namespace names are written in English: "Talk", "User", "Template", and so on. Would you like to define your own namespace names? You can read more about this here: [[betawiki:Translating:MediaWiki#Translating_namespace_names|:translatewiki:Translating:MediaWiki#Translating namespace names]] Just fill this table: {| class="wikitable" |+Namespaces !English namespace name !Dutch name !Spanish namespace name !Papiamentu name |- |Media |Media |Medio |Medio |- |Special |Speciaal |Especial |Spesial |- |Talk |Overleg |Discusión |Diskushon |- |User |Gebruiker |Usuario |Usuario |- |User talk |Overleg gebruiker |Usuario discusión |Diskushon usuario |- |''Wikipedia'' talk |Overleg ''Wikipedia'' |''Wikipedia'' discusión |Diskushon ''Wikipedia'' |- |File |Bestand |Archivo |Fail |- |File talk |Overleg bestand |Archivo discusión |Diskushon fail |- |MediaWiki |MediaWiki |MediaWiki |MediaWiki |- |MediaWiki talk |Overleg MediaWiki |MediaWiki discusión |Diskushon MediaWiki |- |Template |Sjabloon |Plantilla |Malchi |- |Template talk |Overleg sjabloon |Plantilla discusión |Diskushon malchi |- |Help |Help |Ayuda |Yuda |- |Help talk |Overleg help |Ayuda discusión |Diskushon yuda |- |Category |Categorie |Categoría |Kategoria |- |Category talk |Overleg categorie |Categoría_discusión |Diskushon kategoria |- |Module |Module |Módulo |Module |- |Module talk |Overleg module |Módulo discusión |Diskushon module |} Also, is there a difference in your language between masculine and feminine (for example, like in Spanish: Usuario / Usuaria)? Thank you! [[User:Amire80|Amire80]] ([[User talk:Amire80|diskushon]]) 19:01, 19 mart 2025 (UTC) :Hi @[[User:Amire80|Amire80]], :No, gender difference. :Thank you. [[User:Kallmemel|Kallmemel]] ([[User talk:Kallmemel|diskushon]]) 10:17, 20 mart 2025 (UTC) ::Fantastic, thank you! :) [[User:Amire80|Amire80]] ([[User talk:Amire80|diskushon]]) 17:03, 21 mart 2025 (UTC) == Pap.wiki - Wikipedia riba Aruba == @[[User:Ginelly.Q]], [[User:Rarends297]], mi ta contento di mira e stapnan den promocion pa atrae boluntario pa wikipedia, e particular e videonan di instruccion na Papiamento. Mi ta kere cu pap.wiki por haci bon uso di nan, pesey mi kier pidi si por upload nan tambe riba [https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Aruba Wiki Commons] pa nos por haya acceso. Consehabel ta pa traha un categoria apart riba Wiki Commons relaciona cu tur e actividadnan di e proyecto WiR pa Aruba. Aunke mi sa cu Michelle sa esey, mi kier probecha pa menciona cu nos pagina principal ta na boso disposicion pa haci anuncio, pone agenda, potret etc. pa asina re-enforza e laso entre WiR y pap.wiki. [[User:Caribiana|Caribiana]] ([[User talk:Caribiana|diskushon]]) 13:53, 3 aprel 2025 (UTC) :Nos ta trahando riba e parti aki, e meta ta pa hasi tur informacion mas accesibel pa tur hende por mira y hasi uso di dje. Den e categoria:Wikipedia on Aruba ya caba por haya imagen pronto tur futuro video di introduccion cu nos ta produci. Nos lo tuma e pagina principal na cuenta danki. [[Usuario:Ginelly.Q|Ginelly.Q]] ([[Diskushon usuario:Ginelly.Q|diskushon]]) 12:53, 28 aprel 2025 (UTC) @[[User:Ginelly.Q]], mi a caba di reacciona riba e pagina di discusion di Kallmemel. Mi a tuma nota di e categoria:Wikipedia on Aruba y mas categoria cu a wordo agrega riba Wiki Commons, incluso (re)clasificacion di potretnan recientemente. Esey ta facilita e trabou di e editornan. Alvast danki y mi lo keda pendiente di noticia ora e videonan wordo upload. [[Usuario:Caribiana|Caribiana]] ([[Diskushon usuario:Caribiana|diskushon]]) 14:45, 28 aprel 2025 (UTC) == Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon. Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 02:04, 4 aprel 2025 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! The most active contesters will receive prizes. If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest. <br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]]) </div> 16:11, 16 aprel 2025 (UTC) <!-- Message sent by User:Hide on Rosé@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&oldid=28552112 --> == Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines ("UCoC EG") and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 00:34, 17 aprel 2025 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 --> == Sub-referencing: User testing == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]] <small>''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''</small> Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further: #'''Try it out and share your feedback''' #:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. #'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs''' #:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''. We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well. Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])</bdi> 15:03, 28 aprel 2025 (UTC) <!-- Message sent by User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&oldid=28628657 --> == <span lang="en" dir="ltr">Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- <section end="announcement-content" /> </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 03:41, 29 aprel 2025 (UTC)</div> <!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 --> == We will be enabling the new Charts extension on your wiki soon! == ''(Apologies for posting in English)'' Hi all! We have good news to share regarding the ongoing problem with graphs and charts affecting all wikis that use them. As you probably know, the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|old Graph extension]] was disabled in 2023 [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/EWL4AGBEZEDMNNFTM4FRD4MHOU3CVESO/|due to security reasons]]. We’ve worked in these two years to find a solution that could replace the old extension, and provide a safer and better solution to users who wanted to showcase graphs and charts in their articles. We therefore developed the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Charts extension]], which will be replacing the old Graph extension and potentially also the [[:mw:Extension:EasyTimeline|EasyTimeline extension]]. After successfully deploying the extension on Italian, Swedish, and Hebrew Wikipedia, as well as on MediaWiki.org, as part of a pilot phase, we are now happy to announce that we are moving forward with the next phase of deployment, which will also include your wiki. The deployment will happen in batches, and will start from '''May 6'''. Please, consult [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project#Deployment Timeline|our page on MediaWiki.org]] to discover when the new Charts extension will be deployed on your wiki. You can also [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|consult the documentation]] about the extension on MediaWiki.org. If you have questions, need clarifications, or just want to express your opinion about it, please refer to the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension_talk:Chart/Project|project’s talk page on Mediawiki.org]], or ping me directly under this thread. If you encounter issues using Charts once it gets enabled on your wiki, please report it on the [[:mw:Extension_talk:Chart/Project|talk page]] or at [[phab:tag/charts|Phabricator]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|User:Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|talk]]) 15:07, 6 mei 2025 (UTC) <!-- Message sent by User:Sannita (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&oldid=28663781 --> == Proposal to enable the "Contribute" entry point in Papiamento Wikipedia == {{Int:Hello}} Papiamento Wikipedians, Apologies as this message is not in your language. {{Int:please-translate}}. The [[mediawikiwiki:Wikimedia_Language_and_Product_Localization|WMF Language and Product Localization]] team proposes enabling an entry point called "Contribute" to your Wikipedia. The [[:bn:বিশেষ:Contribute|Contribute]] entry point is based on collaborative work with other product teams in the Wikimedia Foundation on [[mediawikiwiki:Edit_Discovery|Edit discovery]], which validated the entry point as a persistent and constant path that contributors took to discover ways to contribute content in Wikipedia. Therefore, enabling this entry point in your Wikipedia will help contributors quickly discover available tools and immediately click to start using them. This entry point is designed to be a central point for discovering contribution tools in Papiamento Wikipedia. '''Who can access it''' Once it is enabled in your Wikipedia, newcomers can access the entry point automatically by just logging into their account, click on the User drop-down menu and choose the "Contribute" icon, which takes you to another menu where you will find a self-guided description of what you can do to contribute content, as shown in the image below. An option to "view contributions" is also available to access the list of your contributions. [[Fail:Mobile_Contribute_Page.png|Mobile Contribute Page]] [[Fail:Mobile_contribute_menu_(detailed).png|Mobile contribute menu (detailed)]] For experienced contributors, the Contribute icon is not automatically shown in their User drop-down menu. They will still see the "Contributions" option unless they change it to the "Contribute" manually. We have gotten valuable feedback that helped us improve its discoverability. Now, it is ready to be enabled in other Wikis. One major improvement was to [[phab:T369041|make the entry point optional for experienced contributors]] who still want to have the "Contributions" entry point as default.           We plan to enable it '''on mobile''' for Wikis, where the Section translation tool is enabled. In this way, we will provide a main entry point to the mobile translation dashboard, and the exposure can still be limited by targeting only the mobile platform for now. If there are no objections to having the entry point for mobile users from your community, we will enable it by 26th May 2025. We welcome your feedback and questions in this thread on our proposal to enable it here. Suppose there are no objections, we will deploy the "Contribute" entry point in your Wikipedia. We look forward to your response soon. Thank you! On behalf of the WMF Language and Product Localization team. [[Usuario:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Diskushon usuario:UOzurumba (WMF)|diskushon]]) 05:00, 13 mei 2025 (UTC) :Thanks for your notification on this proposal. Since I cannot grasp the essence the "contribution" option, can you explain more in detail what is its use/benefit? Is it just another modus for creating/expanding an article on your own platform? [[Usuario:Caribiana|Caribiana]] ([[Diskushon usuario:Caribiana|diskushon]]) 10:22, 24 mei 2025 (UTC) :@[[Usuario:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ping for your attention. [[Usuario:Ciell|Ciell]] ([[Diskushon usuario:Ciell|diskushon]]) 07:12, 26 mei 2025 (UTC) ::Thank you @[[Usuario:Caribiana|Caribiana]], for asking for clarification. The contribute is a central place people can access all the available tools in your Wikipedia. ::When newcomers land on Wikipedia, there is no one place where they can see all the different ways they can contribute in Wikipedia. So, it is difficult for them to figure out the tools they can use, how they can contribute, and how to access them. The contribute menu is an official place to find all the available tools. The Contribute menu will become a central place where newcomers can find all the available contribution tools to Upload a media file, Start writing a new article, improve existing articles, or start a translation in that Wiki. ::I hope this explanation helps you. Feel free to ask me any other question. Thank you! ::[[Usuario:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Diskushon usuario:UOzurumba (WMF)|diskushon]]) 13:50, 26 mei 2025 (UTC) :::Thank you for your clarification. Since this tool seems to be very handy to have available for newcomers I have no objection, once a default option is included for experienced contributors. [[Usuario:Caribiana|Caribiana]] ([[Diskushon usuario:Caribiana|diskushon]]) 14:04, 26 mei 2025 (UTC) ::::Thank you @[[Usuario:Caribiana|Caribiana]]. [[Usuario:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Diskushon usuario:UOzurumba (WMF)|diskushon]]) 19:20, 26 mei 2025 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr">Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]]. You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC. If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, </div><section end="announcement-content" /> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|papia]])</bdi> 22:07, 15 mei 2025 (UTC) <!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 --> == RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)'' Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation. You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 15:27, 22 mei 2025 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Sannita (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&oldid=28768453 --> == <span lang="en" dir="ltr">Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection & Call for Questions</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats. The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. Here are the key planned dates: * May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6] * June 17 – July 1, 2025: Call for candidates * July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5] * August 2025: Campaign period * August – September 2025: Two-week community voting period * October – November 2025: Background check of selected candidates * Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]]. '''Call for Questions''' In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]] '''Election Volunteers''' Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]] Thank you! [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024 [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ [6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates Best regards, Victoria Doronina Board Liaison to the Elections Committee Governance Committee<section end="announcement-content" /> </div> [[Usuario:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Diskushon usuario:MediaWiki message delivery|diskushon]]) 03:07, 28 mei 2025 (UTC) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 --> == Pagina Spesial missing from main menu due to update vector skins - moderator action required == Dear @[[Usuario:Bdijkstra|Bdijkstra]]@[[Usuario:Kallmemel|Kallmemel]]@[[Usuario:Caribiana|Caribiana]], regarding the question @Caribiana asked me last week about the Pagina Spesial missing from the main menu, it appears that there has been an update in january which caused the link to be lost entirely by now (my interpretation). The solution is that site admins need to update the MediaWiki sidebar, see [https://phabricator.wikimedia.org/T385346 here]. Hope this helps fix things! [[Usuario:MichellevL (WMNL)|MichellevL (WMNL)]] ([[Diskushon usuario:MichellevL (WMNL)|diskushon]]) 07:31, 28 mei 2025 (UTC) :I've added the link to the Main Menu (by editing [[MediaWiki:Sidebar]]). [[user:bdijkstra|bdijkstra]] ([[user talk:bdijkstra|diskushon]]) 15:46, 28 mei 2025 (UTC) ::@[[Usuario:Bdijkstra|Bdijkstra]] Thanks for the replacement now available. [[Usuario:Caribiana|Caribiana]] ([[Diskushon usuario:Caribiana|diskushon]]) 10:11, 2 yüni 2025 (UTC) == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone, ''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)'' The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''. This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable. The three main features of this extension are: * '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki. * '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''. * '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions. '''Note''': The extension comes with a new user right called '''"Event Organizer"''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment. The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]]) If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout. Thank you! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|papia]]) 16:47, 29 mei 2025 (UTC)</bdi> <!-- Message sent by User:Udehb-WMF@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&oldid=28803829 --> == Collecion de Graaff added to Wikimedia Commons == Dear @[[Usuario:Caribiana|Caribiana]] @[[Usuario:Kallmemel|Kallmemel]], this morning I added 269 photographs from the Graaff collection to Wikimedia Commons. The photo's were made between appr. 1966 to the late 1980s, and show a wide variety of topics and locations (hotels, stores, night clubs, nature, archeology). They can be viewed [[C:Category:Collection Rinus de Graaff|here]]. Please let me know if you have any questions or remarks about the upload and if we can make any improvements. [[Usuario:MichellevL (WMNL)|MichellevL (WMNL)]] ([[Diskushon usuario:MichellevL (WMNL)|diskushon]]) 10:17, 30 mei 2025 (UTC) :@[[Usuario:MichellevL (WMNL)|MichellevL (WMNL)]] Top! Ik kan al een aantal van gebruiken. [[Usuario:Caribiana|Caribiana]] ([[Diskushon usuario:Caribiana|diskushon]]) 10:25, 30 mei 2025 (UTC) :Hi @[[Usuario:MichellevL (WMNL)|MichellevL (WMNL)]], I already see improvements in the "Summary" section, compared to previous uploads of collections, for example the date of the work has been added. At the moment, the only detail that jumps out is the description in the "Summary" are all defined as English but some are Papiamento and others are Dutch descriptions. For example: "Noordkust Aruba 1974-01-01" and "Museo Arquelogico Aruba 1989-07-29" is defined as English. Furthermore, Great work! [[Usuario:Kallmemel|Kallmemel]] ([[Diskushon usuario:Kallmemel|diskushon]]) 10:29, 30 mei 2025 (UTC) ::Hi @Caribiana and @Kallmemel, thanks for checking it out! The English description in the summary is indeed a point for improvement: I ran into a technical limitation of the upload tool I was using (OpenRefine), which did not recognise pap-aw, only papiamentu as a possible language. So I opted to add them as English captions for now and will change that later onces the tool recognises pap-aw. So that is work in progress for now.. [[Usuario:MichellevL (WMNL)|MichellevL (WMNL)]] ([[Diskushon usuario:MichellevL (WMNL)|diskushon]]) 12:31, 30 mei 2025 (UTC) == Vote now in the 2025 U4C Election == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}} Eligible voters are asked to participate in the 2025 [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] election. More information–including an eligibility check, voting process information, candidate information, and a link to the vote–are available on Meta at the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2025|2025 Election information page]]. The vote closes on 17 June 2025 at [https://zonestamp.toolforge.org/1750161600 12:00 UTC]. Please vote if your account is eligible. Results will be available by 1 July 2025. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 23:01, 13 yüni 2025 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28848819 --> n55lluw438vgqrabjw0knpsj3l2d1ya 0 2612 162978 162843 2025-06-14T06:49:16Z Caribiana 8320 162978 wikitext text/x-wiki {{infobox luga den pais|variante=c |tipo=Kapital |pais={{JAM}} }} '''Kingston''' ta e [[kapital]] i siudat mas grandi di e [[pais insular]] [[Jamaica]], situá den [[Laman Karibe]]. E siudat ta ubiká na e banda sùitost di e isla, na un bahia ku e mesun nòmber. Kingston tin un poblashon di mas o menos 670.000 hende (estimá na 2021), ku ta hasiele un di e siudatnan mas bibu den Karibe. == Historia == Kingston a wòrdu fundá na 1692 despues di un gran [[teremoto]] ku a destruí e antiguo kapital Port Royal. For di [[siglo 18|siglo diesocho]], Kingston a krese bira un sentro di komersio i kultura den e region. E puerto di Kingston ta un di e mas importante den e área karibense. E ta sirbi komo un hub pa importashon, eksportashon i trafiko maritimo internashonal. E siudat ta e sentro polítiko, kultural i ekonómiko di Jamaica. E ta sede di e gobièrnu nashonal, inkluso di e palasio di gobernashon i e parlamento. Kingston tambe ta sede di hopi institushon edukativo, museo i sentro kultural, manera e famoso Museo Bob Marley. == Kultura == Kingston ta konosí internashonalmente komo e kuna di e género di músika [[reggae]]. Artistanan renombrá manera [[Bob Marley]], Peter Tosh i Burning Spear ta bin for di Kingston. [[Category:Siudadnan]] [[Category:Jamaica]] 96u1yeqaq7kv76yzq71ncqiu0097vs7 0 2900 162941 162324 2025-06-13T17:34:07Z Caribiana 8320 wikilink 162941 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Ortografia di Papiamento''' ta referi na e [[ortografia]] uza na [[Aruba]] cu ta basa riba e principio [[etimologia|etimologico]]. Mientras [[Papiamentu|Papiamento]] ta e [[idioma krioyo|idioma crioyo]] di [[Aruba]], [[Kòrsou|Corsou]] y [[Boneiru|Boneiro]] e ultimo dos islanan ta uza principalmente un ortografia segun e principio [[fonologia|fonologico]]. E diferencia basico entre e dos principio aki ta cu e sistema fonologico ta skirbi [[palabra]] uzando un signo pa cada zonido, mientras esun etimologico ta skirbi palabra segun su origen. Ehempel ta e palabra fia di [[Ingles]] ''job'' (ortografia Ingles): * ''job'' (segun ortografia di Papiamento) * ''djòp'' (segun ortografia di Papiamentu). == Historia == Durante aña 1976 Gobierno di Aruba a aproba e ortografia di Aruba, cu a drenta na vigor na aña 1977.<ref>{{cite book |chapter=Nos Idioma: Papiamento |title=Nos Simbolonan Nacional: Union, Identidad y Libertad |publisher=Gobierno di Aruba |date=2019 |page=17 |chapter-url=https://archive.org/details/BNA-DIG-GOBIERNO-GABINETEWEVERCROES-2019-HIMNO-BANDERA/page/n16 | url=https://archive.org/details/BNA-DIG-GOBIERNO-GABINETEWEVERCROES-2019-HIMNO-BANDERA |language=pap}}</ref> Na aña 1992 Minister di Bienestar General a nombra un comision cu e meta pa reformula, elabora y amplia e ortografia oficial. Cu otro palabra pa haci e reglanan mas cla, mas comprendibel y facil pa aplica. Sinembargo nunca a logra oficialisa e version amplia y adapta di ortografia. Departamento di Enseñansa a bolbe inventarisa tur comentario y recomendacion di diferente instancia den comunidad na final di aña 2006 y durante 2007. Despues cu a analisa y adapta e ortografia amplia a presenta na Minister di Enseñansa "Ortografia di Papiamento- version juni 2007" cu e peticion pa inicia e proceso di legislacion. Na juli 2007 [[Parlamento di Aruba]] a expresa su sentimento positivo pa cuminsa uza e ortografia aki en espera di su legislacion. == Reglanan == E reglanan cu ta sigui ta un resumen simpel di e reglanan describi den "Ortografia di Aruba - version 2009". ===Dia y luna=== {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="1" width="100%" class="wikitable" |- !width="16%" align="right"| E dianan di siman !width="12%"| dialuna<br>''prome dia'' !width="12%"| diamars<br>''di dos dia'' !width="12%"| diaranson<br>''di tres dia'' !width="12%"| diahuebs<br>''di cuater dia'' !width="12%"| diabierna<br>''di cinco dia'' !width="12%"| diasabra<br>''di seis dia'' !width="12%"| diadomingo<br>''di shete dia'' |-style="background:#eef;" |} {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="1" width="100%" class="wikitable" |- !width="16%" align="right"| E lunanan di aña !width="6%"| januari !width="6%"| februari !width="6%"| maart !width="7%"| april !width="7%"| mei !width="7%"| juni !width="7%"| juli !width="7%"|augustus !width="8%"|september ! width="7%" |october !width="8%"|november !width="14%"|december |-style="background:#eef;" |} No ta skirbi nomber di dia ni [[luna (tempo)|luna]] cu letter grandi. Solamente na cuminsamento di frase ta skirbi nan cu letter grandi (mayusculo). Entre e fecha y e luna mester bin preposicion 'di'. Ehempel: 22 '''di''' september 2009 ===Letter c pa zonido [k]=== Nos ta pone dilanti di e [[vocal]]nan '''a''', '''o''' y '''u''' cu e letter '''c''' pa representa e zonido [k] * a= cas - caminda - caha * o= cos - coy - kico * u= cura - cunucu - cacalaca Tambe dilanti e [[consonante]]nan '''l''', '''n''', '''r''' y '''t''' ta skirbi letter '''c''' pa duna e zonido [k] ''Ehempel:'' '''tecnica''' - '''cla''' - '''conecta''' '''Nota: nos ta skirbi klapchi cu "k", ta bini di '''klap''' (Hulandes), dus klapchi''' Ta skirbi e y i semper cu letter k pa representa e zonido [k] * e= kens - keiro - kere * i= kier - kishiki - kilo === Letter s pa zonido [s] === Nos ta pone dilanti di e vocalnan '''a''', '''o''' y '''u''' cu e letter '''s''' pa representa e zonido [s] * a= saya - sucu * o= solo - soda * u= sucu - supla Tin palabra cu ta skirbi cu 'sc' pa zonido [s] ''Ehempel'': adole'''sc'''ente, di'''sc'''ipel, e'''sc'''ena, pi'''sc'''ina === Letter c pa zonido [s] === Ta skirbi '''ce''' y '''ci''' na final di [[verbo]]: cre'''ce''', mere'''ce''', cono'''ce''', gradi'''ci''', ha'''ci''', tradu'''ci'''. Ta mantene 'c' den derivacion: merecidamente, haciendo. Ta skirbi 'c' dilanti di '''ia''' of '''io''' den e ultimo [[silaba]]: caric'''ia''', canc'''io'''n, soc'''ia'''l, distanc'''ia'''. Tambe tur derivacion: socialisacion Tin palabra caminda ta skirbi letter c pa representa zonido [s]. Ehempel: centro, cedula, ciego, docente, placer, ricibi === Uzo di -cion, -sion y -xion na final === * Ta skirbi "'''cion'''" pa silaba final [shon]: educa'''cion''', posi'''cion''', manten'''cion'''. * Ta skirbi "'''sion'''" pa silaba final [shon]: admi'''sion''', deci'''sion''', expre'''sion'''. * Ta skirbi "'''xion'''" pa silaba final [shon]: cone'''xion''', crucifi'''xion''', refle'''xion'''. === Digrafo === Tin 4 [[Dígrafo|digrafo]] den Papiamento, tin digrafo memey di un palabra tambe. * '''ch'''= ''ch''oller - ca''ch''o - priki''ch''i * '''sh'''= ''sh''on - pu''sh''i - cu''sh''ina * '''zj'''= san''zj''en - ''zj''eito - ''zj''ilet * '''dj'''= ''dj''aca - ''dj''ente - in''dj''an === Diptongo y triptongo === Ta dos zonido tras di otro cu ta no ta separabel, ''por ehempel:'' * '''ye'''n - antig'''uo''' - rab'''ia''' - l'''eu''' Ora tin tres zonido tras di otro cu no ta separabel,'' por ehempel:'' * b'''ieu''' - b'''uey''' - c'''uey'''o Nos ta skirbi '''ay''', '''ey''', '''oy''', '''uy''' na final di palabra, ''por ehempel'': * '''ay'''= cay - bay - caray - gay (homber) * '''ey'''= aworey - p'esey - t'ey - bedey - batrey * '''oy'''= coy - morocoy - haudoy - gogoy * '''uy'''= huy - puy - cuy - spruy === Contraccion y apostrof === Contraccion ta nifica: pega pa palabra na otro na momento cu zonido cay afo. Ta uza apostrof unda zonido a cay afo. Ehempel: *Ta asina - t'asina *No ta berdad - N' ta berdad *Boter di awa - Botr'i awa *E ta aki - E t'aki Tuma nota cu ta laga espacio solamente den caso di negacion: '''no''': mi n' sa. Uza incorecto di apostrof ta por ehempel: ''<s>dal'e</s>'' ''<s>dos 'or</s>''. Aki zonido no a cay afo. Den algun caso e forma los no ta usual. E ta skirbi e forma contrai cu apostrof. *Mi a cumpra e buki => Mi a cumpra e (no ta zona bon) => Mi a cumpr'e *Conta Buchi e storia => Conta e e storia (no ta zona bon) => Cont'e e storia. Ta skirbi semper cu apostrof: cuant'or, cuat'or, cinc'or, shet'or, och'or, cambi'e === Numeral === Numeral di 11 te 99 ta skirbi hunto: * 26= bintiseis * 32= trintidos * 49= cuarentinuebe Numeral riba 100 ta skirbi separa, menos e partinan di 11 - 99: * 3.247= tres mil dos '''shen''' y cuarentishete/ tres mil dos '''shent'y''' cuarentishete of tres mil dos '''shento''' y cuarentishete/ tres mil dos '''cien''' y cuarentishete. * 240= dos '''shen''' y cuarenta/ dos '''cien''' y cuarenta/ dos '''shento''' y cuarenta/ dos '''shent'y''' cuarenta '''Mag di skirbi cien, shen, shento, shent'y''' (Ortografia - version april 2009) === Adoptacion y adaptacion === * adopta: tum'e textualmente over, skirbi segun e idioma di origen. * adapta: fia y cambi'e segun e reglanan di Papiamento. En general nos ta adapta palabra cu ta bini di [[Spaño]] y ta skirbi e segun ortografia di Papiamento. Tin palabra cu a wordo adopta, ehempel: a la parilla, quesillo, quehaceres, cumpleaños etc. Mag di skirbi sustantivo cu na Spaño ta skirbi '''eza''' of '''esa''', ehempel: alabansa/alabanza, enseñanza/enseñansa etc. Excepcion: andansa, lansa Tin palabra cu mag di skirbi cu letter '''z''' na final pa e zonido [s], ehempel: feliz, luz, paz, cruz etc. Ta adopta palabra cu ta bin di Hulandes, Ingles y [[Frances]], si no tin cambio den pronuncacion, ehempel: appel, belasting, bezig. Palabra cu ta bin di Ingles ta skirbi segun e ultimo edicion di [[diccionario Merriam-Webster]], ehempel: catch, computer, screen. Palabra cu ta bin di Frances ta skirbi segun e reglanan ortografico di Hulandes vigente, ehempel cheque, creche, enquete. Si ta bin cambio den zonido, cu a bin acerca of a cambia anto ta cambi'e. Ehempel: boek-buki, kopje- copi etc. Palabra cu ta bin di otro idioma ta skirbi letterlijk over, ehempel: spaghetti, status quo, razzia. Excepcion: bancarota. Sustantivo cu ta bin di [[Alemán|Aleman]] ta skirbi cu letter chikito. Abreviacion di palabara Latin ta skirbi segun e ortografia Hulandes vigente, ehempel: PS, NB, L.S. == Palabra fia == Un idioma tin diferente manera pa traha palabra nobo. Asina un idioma por compone, deriva y fia palabra. Tur idioma ta fia di otro. Asina Papiamento tambe a y ta fia di [[Spaño]], [[Hulandes]], [[Ingles]], [[Português|Portugues]], [[Frances]] y di algun lenga [[Afrika|Africano]] manera [[Bantu]] y [[Kwa]] y algun lenga Arawak manera [[Taino]] y [[Caquetio]]. Aki tin algun ehempel. {|class="wikitable" |- ! [[Spaño]] ! [[Papiamentu|Papiamento]] ! [[Hulandes]] ! [[Ingles]] |- | lavar || laba || wassen || to wash |- | sentar || sinta|| zitten|| to sit |- | cejas || wenkbrauw || wenkbrauw || eyebrow |- | mejor || miho || beter || better |- | abuelo || welo || opa || grandfather |- | agua || awa || water || water |- | pollito || puyito || kuiken || chicks |- | voluntad || boluntad || vrijwillig || voluntary |- | trabajar || traha || werken || to work |- | dedo || dede || vinger || finger |- | viento || biento || wind || wind |- | dormir || drumi || slapen || to sleep |- | casa|| cas || huis || house |- |} == Mira tambe == * [[Comision di Ortografia]] * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiro y Corsou) == Link externo == * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Papiamento.aw] website oficial *[http://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/pdf/doc-pub/p/papiamento_ortografia-april-2009-v-150520.pdf Ortografia di Papiamento] (PDF) Version 2009 *[http://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/pdf/doc-pub/p/papiamento_Vocabulario-di-Papiamento-2009.pdf Vocabulario di Papiamento] (PDF) Version 2009 *[https://web.archive.org/web/20210305092309/https://papiamento.aw/pages/wp-content/uploads/2018/06/p.aw_PDF_regla_Gramatica.pdf Gramatica di Papiamento] (PDF) Version 2008 *[https://archive.org/details/DWJZ-AB2018No.68/ Landsverordening van 12 november 2018 houdende regels met betrekking tot de schrijfwijze van het Papiamento (Landsverordening schrijfwijze Papiamento)] {{Appendix}} == Lista di fuente == {{Reflist}} [[Category:Papiamento]] 63aslml9pjw2fdm4otx2ixxtutnuzvh 0 2933 162976 132119 2025-06-14T06:41:28Z Caribiana 8320 ampliashon 162976 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Yerba di hole''' (''Ocimum americanum'') ta un [[espesie]] di yerba, ku ta pertenesé na e famia ''Lamiaceae'' (famia di menta). E ta un yerba tropikal, nativo di [[Asia]] y parti di [[Afrika]], pero tambe ta kosechá i usá den Karibe. [[File:Gardenology.org-IMG 8063 qsbg11mar.jpg|thumb|200px|center]] [[Category:Flora]] prff6lglkj8eczsx2g8v2vo10w6kweo 0 2988 162918 159186 2025-06-13T16:13:03Z Kallmemel 14000 typo 162918 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Earth-crust-cutaway-english.svg|150px|thumb|E parti paden y pafó di globo]] [[File:Plates tect2 en.svg|150px|thumb|E kapa eksterno y plachinan tektóniko]] [[File:Destructive plate margin.png|150px|thumb|E plachi Oseaniko ta pasa bou dje plachi Kontinental.]] [[File:Hveravellir.jpg|150px|thumb|Sabana volkaniko na èisland.]] [[File:Surtseyan Eruption-numbers.svg|150px|thumb|Erupshon peligroso]] [[File:Pacific Ring of Fire.png|150px|thumb|Islanan riba renchi kandela]] [[File:MountRedoubtEruption.jpg|150px|thumb|Gas ku shinishi peligroso ta tapa tur kos den besindario]] [[File:Aa channel flow from Mauna Loa.jpg|150px|thumb|Mauna Loa ta manera un fontèin]] [[File:Toba zoom.jpg|150px|thumb| Toba un erupshon destruktivo riba Sumatra]] Un '''volkan''' ta un buraku ku a surgi den kapa di mundu kaminda e magma (elementonan kayente) ta bin foi interior di globo. Ora e yega superfisie di tera ta yamé [[lava]]. Volkan ta un [[geologia|struktura geológiko]] mayoria di volkannan riba mundu tin forma di un kono, ta depende dje elementonan ku ta mesklá den magma (''piedra, metal, zwavel, silika, gas, chloor, kayente ku temperatura di mas o menos 700 te 1200 grado den interior di globo''.) Globo no ta masif, e ta konsistí di e parti pafó e kapa eksterno, parti paden e mantel superior, mantel interno, [[núkleo eksterno]] i núkleo interno. * Den [[núkleo interno]] y eksterno tur materialnan ta likido komo e temperatura ta demasiado altu. * Den mantel interno y [[mantel superior]] e magma ta meskla ku piedra, metal, gas y otro elementonan likido. * E kapanan kontinental y oseániko ta e parti pafó [[kapa eksterno]] (''aardkorst'') i e parti paden e [[kapa interno]] duru riba e mantel superior, esei nan ta yama [[lithosfer]]. * E lithosfer (''kapanan di globo'') ta konsistí di diferente plachinan tektóniko ku ta drif riba elementonan likido dje mantel superior. Tin dje plachinan tektóniko ta 75 km y tin ku 10 km diki y nan ta move riba e mantel superior manera un pont-brug riba awa. Riba e otro planetanan Venus, Mars i tambe e lunanan Lo di Jupiter i Triton di Neptunus den sistema planetario of sistema solar tin volkan. Volkanologia ta e estudio di volkan, lava, magma y tur otro fenómenonan geológiko relashoná, e término volkanologia ta bin dje palabra [[latin]] ''vulcãcus'' ku ta nifiká ''Dios romano di kandela''. == Kon volkan ta surgi == E kapa di globo ku ta konsistí di [[plachinan tektóniko]] ku ta lòs foi otro y ta move pokopoko den diferente direkshon mas o menos 2 cm pa aña, pero ora e [[preshon]] subi den e mantel superior e plachinan ta kuminsa halá bai o bin na otro kaminda k'e plachi oseániko ku ta mas fini ta sker, pero tòg mas pisa ta hala pasa bou di e plachi kontinental ku ta mustra mas diki pero mas lihe, ei ta surgi temblor bou di osean y meimei dje plachinan e [[magma]] ku ta bou di preshon grandi ta sali.Esaki ta un erupshon. Mayoria di volkannan ta konsentrá banda di plachinan tektóniko bou di oseán.kaminda e plachinan ta mas fini, e regionnan puntanan kayente ''[[Hotspot]]'' e ta keda bou di e volkan. E plachinan oseániko ku ta hala pasa bou di e plachinan kontinental, ta pusha nan pokopoko manda riba ei e ta forma serunan despues di hopi erupshon, den e áreanan aki tambe tin hopi [[teremoto]]. E regionnan aki di kapa eksterno (''riba mundu'') ta fini ei ta forma e ''[[kamara magmatiko]] '' bou di e volkan kaminda e magma ta mesklá ku otro elementonan y ta forma gas, temperatura y preshon altu. == Sabana volkániko == Sabana volkániko ta un área kaminda ta surgi gèiser, fontèin, bron di awa o lodo kayente, burakunan di gas o huma tur e tipo di fenómenonan ei ta keda den besindario di un punta kayente ''hotspot'' (''por ehempel na èisland'') kaminda ku plachi tektóniko ta mas fini y ta pasa meimei dje [[isla]] y bou di oséano despues di siglo di erupshon ku ta keda ripití 3 o 4 pa aña ta bin surgi [[isla]]nan den laman. == Peliger di un volkan == Riba mundu tin volkannan peligroso, e magma dje tipo di volkannan aki ta forma elementonan manera [[gas]], piedra likido, as i un konsentrashon di mas ku 65% di silika ku ta hasi e magma viskoso k'e masa no por alkansa e buraku riba den e krater y e pipa djé krater ta verstop, ku konsekuensia k'e ta keda forma gas y preshon haltu den e ''kamara magmatiko'' ku ta keda bou djé volkan y ta resultá den un katastrofe pa hende, naturalesa i bestianan den besindario ei. Pasobra e volkan aki por eksplota kalke momentu i henter e kabes di e seru ta bula bia kai den besindario ei, kaminda ku shinishi, gas, baranka i lava ta bai tapa tur kos (''kompará esaki ku ora bo sakudi un bòter di shampaña te ora e kòrki bula dor djé preshon den e bòter''). == Tipo di volkan == ''[[Stratovolkan]]'' ta un tipo di volkan altu su forma ta manera un kono, e magma tin un konsentrashon altu di silika y otro elementonan ku ta hasi e lava viskoso. Mayoria di volkannan riba mundu ta dje tipo aki, nan ta konsentrá hopi riba rant dje plachinan tektóniko kaminda e plachi oseaniko ta hala pasa bou dje plachi kontinental.Den osean pasífiko nan surgi riba rant dje plachi pasífiko kaminda ta yama ''[[renchi kandela]]'' ei tin hopi islanan.Stratovolkan ta e tipo di volkannan mas peligroso ora di un erupshon,mas tantu aña dura despues di e lastu erupshon mas peligroso e ta bira, komo k'e pipa dje krater ta sera kompleto y ta parse ku e volkan a paga pa semper.E por keda mas ku un siglo ketu, pero bou dje volkan den e kámara magmatiko kaminda e magma ta meskla ku otro elementonan manera CO2,zwavel y chlor ta bai forma gas, preshon i temperatura altu i un dia pa otro ta bin un erupshon eksplosivo ku ta kousá hopi viktima i daño na naturalesa, siudat i pueblonan den besindario. E kabes di seru ta bula unda ku lava, baranka, piedranan likido, shinishi, gasnan peligroso ku ta sali foi krater ta tapa tur kos den área di 30km rondo dje volkan. == Mount St. Helens == [[File:Volcano.jpeg|150px|thumb|Mount St. Helens, 400 m a disparsé]] E lastu erupshon di [[Mount St. Helens]] tabata na aña 1857 (e seru tabata 2950 meter altu), e siguiente erupshon dia 18 di mei 1980 tabata esun di mas grandi den historia di Merka. E tabata un erupshon eksplosivo ku a bula 400 meter fo'i kabes dje seru i a manda un kantidat di material volkániko den laira, 57 hende a bira viktima y mas ku 1 mion bestia i gran parti dje naturalesa den e área ei a disparsé konpletamente. Despues di aña 1980 tabatin mas o menos 20 erupshon chikitu di lava, huma i as, e seru a bira 2550 meter altu i e área awendia ta un parke nashonal. == Erupshonnan den siglo binti == E tipo di volkan aki a kosta bida di hopi hende riba mundu den [[siglo 20|siglo binti]]. * Dia [[8 di mei]] [[1902]] (Dia di Asenshon) e erupshon di Mont Pelée na [[Martinique]] a kosta bida di 29.000 habitante di suidat St.Pierre. * Na aña [[1906]] e erupshon di [[Vesuvius]] na [[Italia]] a kousa bida di 700 hende, e volkan aki ta konosí tambe dje erupshon den aña 79 despues di [[Kristu]] ku a tapa e suidat romano Pompei bou di meternan altu di shinishi mata 20.000 hende. * Na [[1951]] Mont Lamington [[Papua Nieuw-Guinea]] a kosta bida di 3000 hende. * Na aña [[1985]] e volkan Nevado del Ruiz na [[Colombia]] a kosta bida di 20.000, lodo ku a bin a bou foi dje seru a tapa e suidat den e besindario ei. * Mont Unzen na aña [[1991]] a kosta bida di 41 persona na [[Hapon]]. * E mesun aña [[Mont Pinatubo]] na [[Filipinas]] a kosta bida di 400 persona. == Volkan eskudo == Un volkan eskudo ta un tipo di volkan ku su magma ta likido i kayente e ta sali fásil dor di un sker den e kapa eksterior. E tipo di volkan aki no ta kousa eksploshon ora di un erupshon. Komo ku e konsentrashon di silika den e magma ta hopi bou y ta formá di otro elementonan. Ora e preshon subi den e kámara magmatiko e magma ta sali manera un fontein ku ta spùit e lava meternan altu, e gasnan por sali fásil fo'i dje magma sin skuma promé. E volkan eskudo no ta peligroso, solamente e lava kayente ku ta plama poko poko bai un distansha hopi leu por hasi hopi na agrikultura, pueblonan y naturalesa komo ku mondinan ta pega kandela. Despues di hopi erupshon e volkan aki ta forma serunan plat manera sabana i altu. E tipo di volkan aki ta keda den área kaminda k'e kapa di globo ta fini, e puntanan kayente ''hotspot''na [[Hawaii (isla)]|Hawaii]] (''Mauna lou ta 9 km foi fòndu di laman te riba kabes dje seru y foi nivel di laman e ta 4000 m altu'') e isla tambe tin tipo serunan aki. == Supervolkan == Un [[supervolkan]] ta un volkan ku ta produsí mas ku 1000 km³ lava den un solo biaha, e tipo di volkannan aki ta skars. E volkan [[Caldera de la Carita]] 27.000 aña pasa tabata esun di mas grandi ku a produsí mas ku 5000km³ di lava,Toba riba e isla Sumatra ''[[Indonesia]]'' ta sigi ku 3000 km³ di lava dor dje erupshon 73.000 aña pasa a surgí e saliña Toba ku ta 100 km largu i 35 km hanchu den e krater dje volkan e isla meimei ta mas grandi ku [[Boneiru]]. Un supervolkan ta un volkan hopi bieu e ta surgí di un eksploshon destruktivo, siglonan pasa tabatin mas supervolkan riba mundu. E lastu volkan dje tipo aki den historia humano ta Tambora riba isla Sumbawa ''Indonesia'' el a produsí 160 km³ di lava i asina tantu shinishi ku den distansha di 600 km no por a mira [[solo]] dos dia largu. Shinishi a tapa un gran parti Sumbawa i mata 12000 persona i riba Lombok a muri 49000 persona. E volkan mes ta un tipo strato ku diameter 60 km i un krater ku diameter 8 km. == Krakatau == [[File:Map krakatau.gif|150px|thumb|Gran parti dje isla a hundí den laman]] Dia [[27 di ougùstùs]] [[1883]] Krakatau a eksplotá e serunan a plama foi otro i hundí den laman, e tabata un eksploshon katástrofal den historia humano,te awendia e tabata un erupshon di mas grandi di lastu siglonan.A surgí un [[tsunami]] (''mareyada'') ku olanan di 22 meter haltu ku a spula tur pueblonan chikitu riba kosta Java i Sumatra mas o menos 36.000 hende a perde nan bida,shinishi ku a lanta bai 40 km haltu a trese skuridat den dia den henter e region. E zonidu dje eksploshon tabata sina duru ku por a tende na west Australia 3110 km leu. Na aña 1927 tabatin un erupshon den fondu di laman na mesun area na 1928 a sali e isla Anak Krakatau riba awa, na aña 1973 ya e isla a yega na un haltura di 190 meter riba awa. == Erosi == E kapa di globo ta kibra dia pa dia dor di forsa eksógeno (''forsa djafó'') ku ta yuda kambia i transporta garnanan kousá di verwering. E loke ku trese e saki ta energia naturalesa,manera di awa (''yobidanan duru ''),bientu,eis (glasiar),i tambe den tempu di eis,riunan,laman,wusteinnan (''ku ta lanta stof hiba leu i ta bira grandi dor di sekura''). Den temporada di 100 mion aña un seru por garna i desparsé kompletamente.Organismo i speshalmente mikro-organismo ta hunga un rol grandi tambe na e verwering dje piedranan di volkan dje zür produsí.Forsanan eksogeno ta surgi riba henter kapa di globo (earth crust) i ta kambia e reliëf (''kambio di forma dje area'') .Esei ta surgi tambe dje preshon endogeno( djaden )ku ta keda produsí lava siglonan tras di otro. == Tin diferente sorto di eroshon == * Erosi di awa yobidanan duru kaminda awa ta lastra piedra skür nan kontra otro i produsí santu. Riunan ku ta traha kaminda meimei di serunan (''por ehempel e riu Colorado ku a koba [[Grand Canyon]] na Arizona,tin kaminda e ta 1600 meter hundu.'') Laman tambe ta kambia area globo riba kosta di kontinentenan manera [[Australia]] tin piedranan di kalki ku ta formá di erosi di awa di laman. * Erosi di bientu Bientu ta forma un kantidat di erosi, manera stòrm, ku lanta ola riba laman, lanta santu di wustein hiba leu, bientu ta lanta santu bai skür barankanan dor siglonan kambia nan forma (''Un ehèmpel bo ta sinta na un beach bientu ta supla duru lanta santu i bo ta sinti kon e ta pika na bo kurpa''), dje manera ei e proseso ku ta surgi siglonan tras di otro, bientu lanta santu skür formanan den un baranka. * Erosi glasial Un glasiar (gletsjer) ta surgi den áreanan kaminda eis ta keda para henter aña i den winter mas sneu ta kai i ku no ta dirti den zomer. Awendia 10% dje area di globo ta konsistí di eis ku ta keda para eroshoná e área.E kantidat di glasiar ku ta tuma luga awendia ta subi,komo ku temperatura di globo [[mundu]] ta subi. Un kombinashon di eis ku piedranan ku ta sküf bai pokopoko ta e mihó medio pa skür e área den naturalesa. Den [[tempu di eis]] ku a kubri henter nort di oropa e proseso aki a tuma laga. Glasiar a forma hopi vaye riba kosta di [[Noruega]] i hiba piedranan te meimei di [[Oropa]]. * Erosi di gravedat Erosi dje kalidat aki ta un moveshon masal di piedra òf barankanan, tera, lodo, palunan ku ta laga los den temporada di yobida fo'i serunan (''ta yamé korementu di tera''), lawina ta un moveshon masal di sneu ku ta basha bou foi serunan haltu, un volkan ku ta hundí den su krater di awa i ta surgi un moveshon masal di awa ku lodo ku ta basha fo'i seru bai tapa siudat manera a pasa na [[Nevado de Ruiz]] (Colombia); moveshonnan masal den tempu eis den direkshon di sùit fio nortpol. Meteornan foi den [[kòsmòs]] ku tabata bal den globo siglonan pasa, tambe ta un moveshon masal ku tabata lanta stof i huma hiba den laira i ku tabata trese skuridat kune. Pero nos hende mes awendia ta hasi daño grandi na naturalesa dje manera ku nos ta sushá nos milieu (''e klima kaminda tur kriaturanan ta biba'') i ta aselerá e eroshon ku ta kambia naturalesa dentro di poko tempu, por ehèmpel eis ku ta dirti awendia riba nortpol i nivel di laman ta subi, áreanan riba globo ku ta kede bou dje nivel ta disparsé bou di awa. [[Category:Geologia]] iamt8r1uwko0i0c5e0scea54lm62t8o 0 3409 162949 137169 2025-06-13T17:57:05Z Caribiana 8320 wikilink 162949 wikitext text/x-wiki {{Refimprove}} {{infobox persona | infobox_tipo = escritor | variante = c }} '''Elis Juliana''' (☆ [[8 di ougùstùs]] [[1927]] na [[Kòrsou]] – † [[23 di yüni]] [[2013]] na [[Kòrsou]]) tabata un konosido eskritor i [[poesia|poeta]], deklamadó i artista plástiko. ==Biografia== Ohochi di Mayo i Hosé’i Ñaña Elis Juliana (“Elis ku un èl pasobra mama n’ ta’tin sèn pa paga dos èl dia a bai òp mi, haha!”) ta un dje dos ohochinan di su mayornan, Maria Antonia (Mayo) Juliana i Hosé (Hosé’i Ñaña) Alvares. Su pia di ohochi yama Gladys. E famia a biba na Nieuw Nederland 144, den un kaya entre Oranjestraat i Penstraat. Tabatin un ruman mayó i despues tabata sigui Elis i Gladys. Na tur nan tabata dos mucha hòmber i tres mucha muhé. Mayo tabata labadera i Hosé sneiru. Hosé tabata toka fió. Su mama tabata yama Ñaña, djei su nòmber. E kaya den [[Brievengat]] Hosé’i Ñaña ta nombrá na tata di Juliana pa su aporte na [[músika]] di Kòrsou. Hosé tabata toka fió den un banda di [[jazz]], pero tabata toka muzik klásiko tambe. E tabata duna lès di fió i tabata komponé wals i mazurka ku tabata hopi popular den e tempu ei. Elis Juliana ta kasa na 1954 ku Crisma Ursula Deleon, matrimonio ku ta haña 5 yu: Mayra, Elis, Egbert, Magda i Magali Juliana. Den nan por nota talento di famia: Mayra, yùfrou di skol preparatorio, tambe ta konta kuenta ku smak; Egbert ta presentadó na radio i televishon. E ta kanta tambe, méskos ku Magali. E matrimonio ta terminá i na 1971 Juliana ta kasa ku Nilda Jansen. E matrimonio ta haña 1 yu: Korra Juliana. Elis Juliana ta tawela di vários ñetu i e ta biba den un dje dos kasnan ku e mes a traha. E bario pober ei di Montabèrdè tabata pa e mucha Elis un bario kosmopolitano: portugues, ingles di rònt Karibe, haitiano, venesolano, dominikano, makamba, chines, sürnam…tur pober: ''“Tabata reina un unidat den bario pasó bon… n’ tin hende riku i hende pober, tur ta méskos. Nos tabata un di esnan èkstra pober. Un kas chikitu di tabla. Nos kuater ruman. Bon nos tabata sinku: dos hòmber, tres muhé anto esun hòmber mi wela a tum’é kria. Tabata un bario dushi, hòmber. Mi ta kòrda kos fo’i mi kuater aña. Mi tabata bai St. Jozefschool, skol di pòrnada. Mi kurá di kas tabata mi Disneyworld, un kurá chikí asina, kuater pa seis meter kuadrá. Mi tabata gusta naturalesa masha, prinsipalmente kos chikí. Mi n’ tabata gusta hunga ku mucha muhé si pasobra mucha muhé ta muchu delikadu, bo n’ por dal enan un moketa, bo n’ por bringa ku nan. Si mi haña un fèrgrotglas, ta un kos masha grandi p’ami pasobra mi ta studia insekto por ehèmpel, un nèshi di vruminga.”'' Mayo ta severo i ta inspirá su yu pa bai dilanti, pa bira un hòmber formal. Maske Mayo no a bai skol nunka, e tabatin un inteligensia di su mes i tabata kòmbersá hopi ku su yunan tokante tur kos di bida. E tabata bisa ku no importá unda bo ta, komportá bo mes semper formal. No tin kestion di baha pa ningun hende. Mayo mes ta tata i mama. E tabata laba paña pa hulandesnan di kompania i su yunan tabata yud’é ku paña dje hulandesnan di Isla ku tabata keda den hotèl Venezuela den [[Punda]]. “Mi ta kòrda mi mama, dushi muhé, hòmbu. M’a pint’é.” Ora Mayo muri, su yu ta aseptá su morto trankil i kontinuando e bisá ku manera bo biba, asina bo ta bai, el a konta kuenta na entiero di Mayo, ku kende e por kòmbersá te ainda, pasobra tabata su bon amiga. For di mucha Elis ta un opservadó minusioso. E ta drenta Jonge Wacht kaminda e ta haña un disiplina masha útil pa su futuro, e ta deklará. “Verkennerij ta pa esnan ku plaka. Nan tabata mira Jonge Wacht komo sekundario. Pero bo ta lesa revista, [[literatura]] ku bini for di Hulanda, manera Hou en Trouw. Bo ta siña mil i un kos, pero esun prinsipal: bo ta haña un balor propio ku bo imaginashon di logra algu...un dia, e gana di subi. I tòg bo n’ ta sinti bo inferior pa motibu di bo pobresa na kas. P’esei semper m’a keda konsiderá mi situashon pober na kas komo un rikesa. Straño no, e mésun pobresa ekonómiko ei ta un rikesa mental. Pasobra bo ta haña bo ta inventá, eksplorá bida sin sèn.” Juliana ta kanta den kor Zingende Jeugd na [[Pietermaai]], e ta toka den banda di Jonge Wacht i kanta den kor di [[misa di Pietermaai]]. Despues di skol básiko (7e klas) St. Jozef na Pietermaai, Elis Juliana ta bai ambachtschool St. Jozef na Roodeweg i siña pa bankwerker. Despues di tempu no tabatin sèn pa paga pa luna i e mester kita bai traha yuda su mama. E ta traha na kazèrne di marinir na [[Parera]] (1942) komo mekániko, siñando e fishi. [[Di Dos Guera Mundial|Guera]] ta bini i ya Juliana a kuminsá skirbi verso i karta pa su amigunan ku ke namorá un galiña. Elis Juliana ta gusta lesa: hulandes, ingles, spañó, tur kos ku e haña. E ta bai vakschool na [[Shell Curacao N.V.|Isla]] i ta siña pa trahadó di instrumènt i fijnbankwerker (1943). Juliana tin diesocho aña ora e drenta servisio militar obligatorio di 1946 te prinsipio di 1947; djei e ta bai traha na Combinatie Pletterij Nederland Parera (Nederhorst), ku despues ta bira Dòk (1947). Ei tambe manera un sorto di forman, “pasó bo ta sinti bo sigur ku bo por hopi kos, bo tin e konfiansa.” Juliana ta traha diferente trabou, (‘Wan shete fishi’, manera e ta yama su mes) entre nan mekániko, shafer, sketer, polis (1949), bèk na CPN (1950-52), drechadó di meter na Landswater Voorzieningsdienst na Mundu Nobo (1952-54), “un tiki di tur kos” na Hotèl Piscadera (1954-55), wardadó di presu (1955-59), kaminda e tabata skirbi poesia ora e tin warda anochi, klerk A na Justitiële Jeugdzorg (1959), ku despues ta bira Bureau Cultuur en Opvoeding). Despues tur e fishi- i trabounan akí lo mustra nan balor i kontribuí den abilidatnan dje artista i sientífiko Juliana. Den añanan sinkuenta Juliana ta kuminsá manda [[poesia]] na spañó tur siman den Sabatina Literaria, e suplemento - manera e nòmber ta bisa di djasabra - di korant [[La Prensa]] ku [[Luis Daal]] ta dirigí. E ta skirbi na [[papiamentu]] tambe. “Típiko ku mi tabata skirbi riba kosnan ku mi ta mira: hende fuma den shap. Shap p’ami tabata un teater. Komo mucha mi ta yega kas imitá, konta mi rumannan eksaktamente kon m’a mira e kos ei.” E nobato Juliana ta subi esenario den Roxy pa presentá (tambe gogel) serka Romuoldo Hanst, Moi Galante i Pedro (Chu) Thielman. Ku e klup di gogel e ta aktua na Kòrsou, [[Boneiru]] i [[Aruba]]. I di Galante Juliana ta bisa ku a duel e ku e no a entrevist’é promé ku el a muri. Na 1956 Juliana ta hasi su debut komo maestro di seremonia i kontadó di chiste den klup Jolly Fellows Society ora kuminsá ku selebrashon di [[Dia di Bandera (Kòrsou)|Dia di Kòrsou]]. Despues e ta presentá den grupo di komedia Mascarada di Eddy Pietersz Heiliger. Mas despues ta lanta Fundashon Pro Arte Escénico den kua Juliana ta presentá su propio obra di un akto ''Malditu Yalurs'' i su skèch ''Pa un amor''. E klásiko kolekshon di poesia ''Flor di Datu'' ta sali na 1956. Su promé One man show ta den teater Roxy na 1957 i e hóben pianista Norman Moron ta kompañ’é. Na 1959 Philips Antiliana ta publiká un disko 78 ku 9 poesia di Flor di Datu. Aña 1960 Juliana ta inisiá e programa televisá Nos Tera, un produkshon di Bureau Cultuur en Opvoeding; mésun aña ku, pa Dekreto di Gobièrnu Sentral (Landsbesluit), ta nombra Juliana miembro di Culturele Adviesraad, Departamentu Kòrsou, miéntras na 1968 Gobièrnu di Kòrsou ta hasi méskos pa Kòrsou. Ta sigui un kantidat grandi di publikashon (mira bibliografia) i aktividat, entre nan un presentashon tokante poesia na papiamentu na [[Sürnam]] durante un interkambio kultural di Reino (1963). Kada bes mas tereno ta revelá nan mes na Juliana i kada bes Juliana ta revelá su mes riba mas tereno i no ta di sorprendé ora na 1979 e i amigu saserdote [[Paul Brenneker]] ta dje leu ei ku nan ta habri den e piso abou di [[Museo di Kòrsou]], e museo etnológiko ku nan kolekshon di artefakto, trahá durante hopi aña di trabou intenso. Esaki despues di traha na 1974 i 1978 komo dosente di orientashon kultural na respektivamente Akademia Pedagógiko i Instituto di Enfermeria i lanta Museo di Boneiru na aña 1977, e mésun aña den kua Juliana ta bira miembro di Komishon Nòmber di Kaya. Promé ku esaki Juliana ta sali na 1968 pa un estadia di 4 luna na Instituto pa Prehistoria di [[Universidat di Leiden]], [[Hulanda]], pa profundisá den [[arkeologia]]. E ta funshoná tambe komo miembro di ''Komishon Standarisashon di Papiamentu'' den kua e ta nombrá na 1986. Ta bira opvio ku Juliana a kuminsá un karera intenso i ta skirbi, desaroyá, inbestigá, praktiká siensia, publiká i bira kada bes mas konsiente. Un konsiensia ku lo resaltá den tur su obranan despues i ku lo oumentá na profundidat. No ta semper sosiedat tabata kla pa su mensahenan. Elis Juliana a fayesé [[23 di yüni]] [[2013]] despues ku ela kaba di risibí su doktorado honorifiko na Universidat 18 di yüni 2013. ==Estilo== [[File:Elis den presentashon.jpg|thumb|right|Elis Juliana den un di su presentashonnan]] Juliana a distinguí su mes p’e abilidat di splika kosnan ku talbes ta parse kompliká na un manera asesibel pa tur hende. Ehemplar den e konteksto akí ta su tratamentu pa mucha den su programa radial Mei ora chikí ku Ompi Elis di temanan aparentemente difísil ku gran fasilidat. Juliana no tabata bèk pa trata tópikonan di siensia, di paisnan stranhero, di trasendensha grandi, manera morto, ku mucha i logra ku nan ta komprondé. E tabatin un klup di mucha – Amiguitonan di Ompi – ku e tabata kòmbersá kuné den su programa riba tur aspekto di bida. Méskos ta konta pa e trabou ku el a hasi huntu ku Paul Brenneker. Den nan splikashonnan su manera di papia ta resaltá: frase kòrtiku ku introdukshon riba splikashon: “o sea, ke desir”. Komprimí esensia den tiki, loke alabes ta manifestashon di simplesa tambe. Esaki ta bini dilanti den por ehèmpel su uzo di poesia hapones Haiku. Juliana: “Haiku ta un forma di poesia mashá kòrtiku ku únikamente tres liña di respektivamente sinku, shete i sinku [[silaba|sílaba]]. Por ehèmpel: * Awa di wowo (5 sílaba) * ta laba hopi mancha (7 sílaba) * for di kurason. (5 sílaba) E limitashon akí ta obligá e poeta bisa hopi ku poko [[palabra]] i forma un pensamentu profundo. Komo un haiku ta dependé di eksaktitut di kada palabra, asta e espasio entre e palabranan ta haña nifikashon.” Poesia ta kòrtiku i ta sirbi e propósito akí bon. Na 1993 Sede di Papiamentu ta publiká di Juliana e kolekshon original Un mushi di haiku. Juliana ta publiká ketu bai su haikunan den entre otro korant [[Amigoe]]. Típiko ku Juliana no a praktiká mashá ku e género novela, eksepto den Aventura di un kriki. “Mi ke papia tiki i bisa hopi. Den un poesia por ehèmpel mi por konta henter un bida na un manera apstrakto. P’esei poesia tin masha balor pa mi. Un poesia ta esensia, ta ora bo pone aserka bo ta haña mas kos. Ma e arte ta pa na promé lugá krea esensia. Skirbi poesia ta kita tur kos dimas, skaf, skrap kita te kaminda bo n’ por kita ni pone nada mas. Ta asina so bo ta haña apstrakshon ku tin hopi forsa anto t’asina so un poesia ta bira poesia.”(EJ-JC1986) E presishon di su pinturanan miniatura ta reflehá Juliana su bista pa aspektonan mínimo ku na promé bista no ta resaltá pero ku ta importante. E presishon akí ta ekstendé su mes riba tereno di inbestigashon tambe. Eksaktamente Juliana ta relatá detaye di tur loke e inbestigá, sea ta trata deskripshon pa traha instrumènt di muzik, kondishonnan mental i spiritual di hende di Kòrsou òf efektonan invisibel di edukashon riba pueblo. Ta spesial ku Juliana por a registrá i dokumentá asina eksakto sin a haña preparashon òf formashon akadémiko riba tereno sientífiko. Su pinturanan arkeológiko ta di un eksaktitut asina perfekto ku arkeólogo Jay Haviser a pidi Juliana pa ilustrá su tésis pa doktorado pa alkansá e stándart ku siensia ta eksigí. Ora Juliana ker a siña konta kuenta, el a bai serka echadónan versá ku a siñ’é. El a bai serka tokadó i trahadónan di instrumèntnan típiko di Kòrsou pa a dominá e arte. Elis Juliana a komprondé ku e no por a pone spil dilanti di niun hende si e mes no por a bira e spil. I el a drenta den tur kos pa e por konta otronan di dje. E no tabata presentá Bolin, e buraché klásiko. E mes tabata Bolin. Ta p’esei tambe e ta krea e dos figuranan Wazo i Ompi. Di su kapasidat úniko pa drenta den kueru di hende, bira nan i presentá nan ku un grado haltu di outentisidat i kredibilidat, Brenneker ta bisa: “Su obranan ta puru. Juliana tin e don pa reflehá mentalidat di pueblo na un manera ku e so por i ku tòg no ta artifisial. Realidat di tur dia ta inspir’é. E ta mira kos ku otro hende no ta mira. I ora e skirbi algu nos ta bisa asombrá: karamba, nunka mi n’ paga tinu riba e kos ei! Esei ta e bèrdadero artista. Bo ta kere ku bo tambe por hasi méskos pasó e ta parse fásil. Lubidá! Bo n’ ta logra.” (PB-JC 1986) Ku un chansa bo ta logra mas lihé ku un hende ta tende bo i Juliana a desaroyá un humor seku, skèrpi: - “Kana uza nòmber di hende nèchi méskos ku porko k’a bisti kadena di filingrana na garganta.” (Wazo III-5) - “Lala, (…) haltu i delegá manera un skrufdrai.” (Wazo III-7) - “ E ta bisti un brel ku glas mes diki ku pan di fòrnu.” (Wazo III-13) “Mi ta pensa ku si mi skirbi algu ku ami a hasi i abo les’é, ta abo ta e ami i e ora ei mi mensahe ta yega bo. Delokontrali si mi uza abo, bo ta mira un di tres persona ora bo lesa. Ademas mi no gusta predikashi mashá. Si mi uza ami, mi ta evitá predikashi moralista. Nos tin basta maña kaba di kita tur responsabilidat fo’i nos kurpa. N’ ta semper nos ta bisa ku kurasoleño ta asinakí òf e no gusta esaya. Nunka nos n’ ta bisa: Nos ta asinakí… P’esei semper mi ta hinka mi krítika den promé persona. Ami ta responsabel pa tur kos ku mi hasi...” Den e kuentanan di Echa Kuenta tin un estilo di narashon direkto, es desir personahenan mes ta hopi na palabra i no ta naradó so ta duna relato di susesonan. Den nan, diálogo - pa definishon mas bibu i aktivo ku monólogo – ta frekuente. Juliana ta kontinuá e liña di oralidat den tradishon di Kòrsou den e forma akí di presentá. Hasta den su poesianan Juliana ta uza diálogo, fenómeno mas usual den prosa. ==Outentisidat== Den su promé añanan di trabou Juliana a mira riba modèlnan rondó di dje i kopia di nan. Segun e ta desaroyá su konosementu, ta desaroyá tambe su mes manera di presentá i a kultivá outentisidat durante henter su karera. Naturalmente otronan, manera e mes ta bisa di Pierre Lauffer, a influensh’é por ehèmpel riba tereno di idioma. Sinembargo Elis Juliana tin su propio estilo i su trabou ta outéntiko. ==Influenshanan== E pregunta kua persona lokal a influenshá di forma markante [[antropologia]], [[arkeologia]], dramatisashon, kontamentu di kuenta òf kualke otro un dje terenonan menshoná aki, lo generá sin duda ku konsenso general, Elis Juliana komo kontesta. E mes a hasi kla ku su arte ta basá riba inbestigashon i su inbestigashon a hasi uzo di arte pa difundí mensahenan. Na promé bista por parse ku arte i siensia ta bruá den otro. No ta bruá nan ta, ta konektá ku otro. Esaki ta un dje rasgonan distintivo fuerte di Juliana: integrashon. E integrashon akí e ta hasi a base di un konsiensia profundo di kiko mester konservá i propagá den herensia di Kòrsou. E no ta praktiká arte pa arte, sino arte pa konsientisá. Hasiendo esaki e ta konbertí den konservadó mayó dje herensia akí i ta pèrkurá pa kontinuidat. Ta esaki ta e kapa teóriko ku ta kubri e terenonan artístiko i sientífiko di Elis Juliana. Den deskripshon separá di nan, ta e 3 konstansianan menshoná, esta konsiensia, integrashon i kontinuidat ta notabel. Nan a hustifiká desaroyá un teoria propio relashoná ku Juliana su influensha: Julianismo. ==Terenonan== Un inventarisashon di su diversidat kultural-sientífiko mi a entrevistá profeshonalnan di diferente disiplina di siensia i ramo di arte, manera historiadó/dokumentalista Emy Maduro, antropólogo [[Rose Mary Allen]], etnomusikólogo Eric Lacroes, skultor [[May Henriquez]] †, arkeólogo [[Jay Haviser]], etnólogo [[Paul Brenneker]] †, filósofo Lloyd Narain i pintor [[Luigi Pinedo]]. E dies tereno ta deskribí Juliana komo: *Antropólogo *Dokumentalista *Filósofo *Edukadó *Poeta/eskritor *Etnomusikólogo *Arkeólogo *Deklamadó *Pintor *Skultor ===Antropólogo=== Ta Elis Juliana a pone base metodológiko pa estudio di kultura no-dokumentá di Kòrsou. Awendia antropologia sa ku e métodonan uzá den pasado pa studia komportamentu di antropos (hende) den su interakshon ku naturalesa tabata demasiado basá riba normanan di mundu modèrno oksidental i konsekuentemente tabata laga tiki espasio pa loke tabata biba den otro kultura. Tabata nesesario desaroyá otro metodologia di inbestigá. Elis Juliana a apliká e metodologia akí hasiendo estudio dje kultura di paden, no di pafó, es desir salí for di hende i el a laga esnan ku no tabatin bos, na palabra. E tabata sképtiko pa e importansha demasiado grandi ku tabata duna datonan stadístiko, pasobra a registrá nan por ehèmpel solamente den Punda i ta registrá únikamente e parti kuantitativo, no ta bisa nada di kalidat. “Mira, buska pa sa, sa tur kos. Puntra…dikon. Grabashon a bin despues (…) Nò, bo no ta bai serka spesifik un hende. Bo ta puntra, puntra sin fin, bo ta keda puntra kon bin, dikon (…). Hopi bia bo mes ta saka bo konklushon di loke bo ta mira. (…) Ya… ma tin bia bo no ta kohe direktamente un tópiko. Pero bo ta bai kòmbersá ku e persona i bo ta ripará den kòmbersashonnan den kiko mas e (énfasis JC) ta interesá. Klaro ku bo n’ por bai puntr’é kosnan sofistiká di mundu djawe, pero kosnan di den su (énfasis JC) tempu. Na man di loke e konta bo…” (EJ-JC2002) Kasi pa regla Juliana a subi tereno di historia, buskando datonan antropológiko. Anke e no tin pretenshon di ta historiadó, skritura di historia lo dun’é mérito rekonosiend’é komo historiadó-pionero di Kòrsou. Na okashonnan di importansha históriko Juliana ta laga su bos resoná, manera riba promé di yüli di aña 2003 ku a kumpli 140 aña ku kolonialismo ulandes a abolí sklabitut den su kolonianan Sürnam i Antia Ulandes. E ta duna muestra di un noshon skèrpi di bèrdat históriko. Pasobra Juliana a inbestigá kultura na un manera sistemátiko –di Bándariba te Bándabou – el a trese variantenan kultural na kla, ku ta splika diferenshanan basá riba faktornan étniko, sosial, klimatológiko i demográfiko. Asina a bin generá un nifikashon mas amplio i integral dje konsepto kultura i a liber’é for dje malchi pèrtá i antikuá di kanto i baile so. Kultura ta tur akshon humano pa duna kontenido na bida. Niun hende na Antia no a kolekshoná i dokumentá asina tantu manera Juliana. Pa su konsiensia pa den un tempu ignorante di importansha di pueblo, hasi trabou di reskate ku propio medionan finansiero, Juliana ta un modelo i ehèmpel pa inbestigadónan lokal i su búskeda tabata un búskeda di su mes tambe. Ku e kompromiso akí el a laga hende den nan dignidat. P’esei por yama Juliana un inbestigadó wapu i krioyo ku su kultura mes a pari. Pasobra Juliana a generá un mira fundamentalmente otro riba antropologia na Kòrsou i laga marka ku no por kita riba diferente tereno mas, e ta un inovadó. El a pone base kontinuo pa un koriente nobo. Tantu su sobrá trabou sientífiko, komo esun artístiko a benefisiá ampliamente dje inmenso trabou antropológiko ku el a hasi. Pa tur esakinan ta na su lugá pa duna antropologia e promé lugá den e lista di terenonan ku Juliana tabata aktivo ariba. Pa e mésun motibunan ta un echo ku Elis Juliana (huntu ku defuntu saserdote Paul Brenneker) ta fundadó di antropologia propio na Kòrsou. ===Dokumentalista=== Elis Juliana ta un dokumentalista pasobra el a kolekshoná hopi dokumento, inkluyendo artefakto. Un dokumento ta kualke opheto ku ta kontené informashon. El a konsiderá e ophetonan akí material balioso i a deskribí nan di tal manera ku despues tabata posibel haña nan i nan informashon korespondiente bèk na un manera efikas. Sin preparashon komo tal, el a desplegá aktitut di un bèrdadero dokumentalista i diseñá su mes sistema di palabra klave ku ta hasi posibel buska na un manera organisá. Juliana a mustra konsiensia i deskribí no solamente un aspekto di opheto, maske esaki tabata dominante. Tur aspekto spesífiko dje opheto e tabata deskribí, hasiendo e opheto mas asesibel i útil pa uzadónan. Difushon dje material ta e siguiente kriterio ku kua e dokumentalista akí a kumpli, manera e kantidat respetá di publikashon di dje ta ilustrá. Entre nan, e impreshonante kolekshon di potrèt di dje i Brenneker ku ta konsistí di míles di potrèt riba un gran variedat di tópiko. Dokumentashon ta masha importante pa trabou sientífiko. Ku e trabou akí Juliana a proba su mente sientífiko i krea pa otronan un base sólido di dato pa inbestigashon, garantisando material pa studia pa aña i generashonnan benidero.El a hasi trabou di banguardia i emansipashon, elevando material konsiderá sin importansha na nivel di inbestigashon sientífiko. ===Filósofo=== Elis Juliana ta okupá su mes ku e sentido profundo di eksistensia humano. E no ta keda kontentu konstatando so ku nos ta presente i e forma den kua nos ta presente. Komo opservadó skèrpi niun detaye no ta skapa su registrashon mikroskópiko. E por reakshoná di shòk riba kosnan remarkabel, pa despues deseá di nunka no a mira nan pa e doló i asombro ku nan ta kousa. E mésun shòk akí públiko ta haña ora Juliana present’é su deskubrimentunan. Tin tambe su kapasidat pa interpretá e loke e registrá ku masha kredibilidat. E ta hasi sièrtu pregunta di karakter filosófiko. E kombinashon di opservashon serio i interpretadó di prosesonan rondó di nos, ta hasi Juliana un filósofo di bida ku ta revelá i demaská. El a yega na su revelashonnan buskando bèrdat serka bieunan, loke a pèrmitié desaroyá su teoria di eufemismo afrikano òf wega di tapa kara, komportashon propio di hende kolonisá ku ta pretendé di ta algu ku e no ta i no ke ta loke realmente e ta. Juliana sa adoptá tres diferente aktitut relashoná ku e tragedia akí: - aktitut di kurasoleño profundamente tristu ku ta hari su mes tragedia - aktitut di edukadó ku ta indiká kaminda pa progresá - aktitut di hende ku ta resigná pasó e ta papia enbano. Juliana a pinta su mes komo un kurasoleño igual na tur otro, ku ta sufri dje mésun defisiensianan ku tur otro. Tur esakinan ta marka un momentu di konsientisashon importante den proseso di emansipashon kultural i desaroyo nashonal. ===Edukadó=== Juliana a eksplorá formanan pa eduká tantu mucha komo adulto na manera propio, atraktivo i efikas. Pasobra studiando su komunidat, el a mira ku ta su propio formanan por eduk’é. Juliana a integrá e género literario kuenta den su arsenal di hèrmèn i tabata alkansá kuné tur su metanan edukativo. Kontinuando i renobando tradishonnan bieu, kuenta a desaroyá den man di Juliana bira muchu mas ku literatura. Sinku aña largu Elis Juliana a kana ku konsiensia i kolekshoná historia outéntiko serka bieunan i ta publiká Echa cuenta na 1970. “Mi ta sinti ku den e kuentanan akí tin un tesoro na informashon skondí”, (Juliana den Amigoe 1970) i ta primintí ku e lo bai dediká su mes na buska esaki den futuro. Promesa ku el a kumpli ampliamente kuné. E mes a resultá un gran kontadó di kuenta. Intuitivamente Elis Juliana a sabi ku e kuentanan ta muchu mas ku kuenta so i por destilá ku pa e kuentista akí kuenta ta: entretenementu, bida, edukashon, dunamentu di forsa nobo. Maestria di kontamentu: “(…) tambe pa … ilustrá kisas kapasidat dje kontadó di kuenta, pasó e kontadó di kuenta, bo por dun’é profeshonal. N’ ta ken ku ta por konta kuenta.” Konservá herensia: “Bo ta bin komprondé… esensia di kuenta ku nan tabata konta. N’ ta djis pa dibèrtí numa. E tin su funsion. Anto ta p’esei nan tabata pensa hopi biaha…ku e katibunan o nan desendientenan ta’ konta kuenta ko’i loko, kuenta fantasia, ma e tabatin su funsion.” Ekspreshon di resistensia kontra sklabitut, Nanzi: “ (…) astusia di Nanzi. (…) E Shon Arei ta un simbolismo di shon di katibu, pasobra klaro ku no por a aseptá ku un katibu por frega shon. E n’ por tin e kapasidat ei. Ta p’esei nan no ta yam’é shon. Ta Shon Arei. Nan no por a aseptá ku un Nanzi, un simpel katibu por nèk doño di plantashi. Pasó den dje sí katibunan ta mas sabí ku shon. Ilustrashon dje kuentanan ku Nilda Pinto a anotá – promé kuné tabatin masha, masha hopi hende ta konta i saka kuenta – mi ke sa ta un mucha hòmber hulandes a ilustrá e kuentanan. Pa kuminsá e no tin noshon di Nanzi komo araña. Ta ocho pia e tin; rib’e buki e tin seis. Anto tambe e Shon Arei, klaro nan ta imaginá nan mes ku e Shon Arei lo mester ta…úniko hende ku Nanzi por nèk, ta un rei…esta manera un afrikano. (…) No un rei blanku (…) el a pint’é un rei barika asina grandi, lep asina diki. Manera bo ta mira e pinturanan fast di afrikanonan den bukinan ulandes (…) ta un rei bobo (…) so Nanzi por nèk. (EJ-JC 2002). “Manera den e kuenta di Dòndu ku ta bisa: Dòndu se partió Dòndu se partió Ta mi t’e dòndu di mas Si batrei sansá kontra mayó Tumba tumba tummm. (..) ta tokante 2 toro, tata i yu. E yu ta kanta méskos ku e tata, pero ku stèm mas lait. Anto poko poko e stèm di e yu ta bin bira pisá pa bo sinti ku e ta alkansá nivel dje tata. Tur eseinan ta den e forrrma di konta kuenta di ántes. (…) E kantikanan tambe tin nan funshon en konekshon ku e kuenta.Tin bia tin mas kantika ku tin palabra. Ta yega un kaminda ku ta kanta so bo ta kanta. Manera den Dòndu, ta e stèm so ta kambia. (…) manera den Kositu. Gabi Noor tabatin nobentipiku añ dia el a konta mi e kuenta den añanan sesenta. Fo’i tempu e ta mucha. Ken a kont’é e kuenta e n’ por bisa. E moral dje kuenta lo ta: No konfia bo yu ku hende straño. (..) oh si, tin kantamentu asina fuerte ku t’e ta dominá henter e tragedia. Ta un dje kuentanan mas impreshonante. M’a dramatisá e kuenta.” (EJ-JC 2002). Desaroyá fantasia, haña e durashon ku bo ke dun’é (dos, tres dia siguí), desahogo, hunga ku tempu (trese ayera den awe i hiba awe bèk). Ku kuenta Elis Juliana tabata logra tur su ophetivonan i funshoná komo edukadó sin identifiká su mes komo Juliana. E por a papia den promé persona, uza diálogo, presentá Wazo i Ompi Elis, kanta, uza ritmo, duna informashon ku el a inbestigá, reprimí mal kustumber, elogiá. Komo kibradó di barera, el a desaroyá material pa siña mucha lesa for di nan kuater aña. El a publiká vários material pa siña mucha. (Verso pa mucha, Komedia pa mucha i otronan. Esakinan ta mustra kon aki tambe Juliana a realisá e prinsipio di ‘mi mes ta tur kos pareu, tambú i letra’, integrando kanto i drama den kuenta. El a preservá kuenta, uza e ekspreshon di resistensia, kuentanan di Nanzi. Pero mas ku den kualke otro aspekto Juliana ta proba su raisnan firme den suela di Kòrsou i su ingeniosidat pa eduká kreando dos rekurso ku a proba nan forsa durante dékadanan kaba: pa adulto, e figura di Wazo, eksploradó di Kòrsou, konosedó profundo di kultura i konsientisadó i pa mucha, Ompi Elis, ku no a bèk pa trata niun tema, pa difísil ku esaki por aparentá, ku muchanan. Elis Juliana ta dedikando henter un bida na restablesé balansa históriko, rekonkistá memoria pèrdí, krea konfiansa propio i kita miedu, manera a bin dilanti den e poema Lòs e mucha. Pasobra e inseguridat ku edukashon sumiso a hinka den pueblo ta resaltá asta den e kontesta afirmativo riba un pregunta ku mucha di Kòrsou ta artikulá ku entonashon di pregunta: “Kuantu aña bo tin?” Kontesta: Nuebe?” Elis Juliana su mérito mayó komo edukadó ta di a yuda rekonkistá e mente pèrdí akí. Pa su trabounan konsientisadó, konstante i kreativo riba tereno di edukashon por konsiderá Elis Juliana edukadó rekonkistadó di mente pèrdí. ===Poeta i Eskritor=== Estudio di literatura ta buska koherensia den obra literario i Juliana ta kumpli ku e norma akí. E koherensia akí (elementonan konektá ku otro) ta resaltá tantu den temátika, estilo komo den e balor pronostikadó di hopi di su obranan, sigur konsiderando tempu den kua el a skirbi. E balor pronostikadó akí, resultado di opservashon skèrpi, ta presente den diferente obra di Juliana, ku ta relatá suseso ku realidat di Kòrsou lo konfirmá despues: El a pronostiká na 1982 seramentu di Refineria Shell den e poema Bola (OPI III-82), ku a tuma lugá tambe na 1985. Mésun poema ta deskribí tambe figuranan marginá, dekadensia di moral etc. tur ku a bira realidat despues. Pèn di Juliana a denunsiá inhustisia. Realidat a inspir’é i su estilo ta karakterisá pa simplesa, forsa i ingeniosidat pa integrá i elevá medionan inusual (verso, wega di mucha, orashon) na rekursonan stilístiko nobo, méskos ku papia fo’i perspektiva di promé persona. Siguiendo e papiá eufemístiko di bieunan, e ta morde supla: kombiná krítika ku humor. Inovadó Juliana ta desafiá norma literario eksistente i krea un tipo di poesia nobo: poesia di diálogo, poesia narativo, di kòmbersashon. E ta reskatá afrikanismo den forma di ripití: El a kana, el a kana, el a kana, el a kana, el a kana; kambiando nuanse kada bes i karga bo bai, penetrá masha hundu. Juliana a defend’é kontra e kalifikashon primitivo: “Ta un dje kosnan di balor di nos pueblo (...) ku mes nos no a lanta kuné. Semper bai nan a bisa bo sivilisashon ta di Oropa, ke men Hulanda. Por yega asina leu ku tur kos ta Hulanda. Ta un kos so nan no a bisa, esei ta ku Kristu a nase na Amsterdam.” Ritmo i dominio di papiamentu ta haña dimenshon nobo serka maestro Juliana, manera den seri di vèrbo, típiko di idiomanan kreol, kreando ritmo aselerá i esfera spesial: Mosa a bula lanta kana bai porta. Echa cuenta, kuentanan di literatura oral notá fo’i bieunan eksaktamente manera kontá, ta un dje reskatenan mas importante di Juliana. Estilo di un outor ta un variante di norma eksistente. Pa e definishon nobo ku el a duna literatura, por papia di julianisashon di norma literario antiano. ===Etnomusikólogo=== Segun konosedónan Elis Juliana mes no a realisá ainda kuantu di nos konosementu aktual di etnomusikologia i di práktika di muzik ta prosedente di su trabou. Prinsipalmente riba tereno di músika rítmiko el a hasi trabou ku a kibra barera i ehersé hopi influensha. Su kontribushon grandi den etnomusikologia, ku ta studia muzik tradishonal i di pueblo, ta e material di oudio-antropologia kolekshoná p’e i Paul Brenneker den entre otro Zikinzá ku a reskatá [[muzik di zumbi]]. Rekonstrukshon dje patronchi di muzik di kantikanan di trabou, seú, makamba, di kua por bisa ku probabelmente tur ta bai bèk na e mésun rais, lo no tabata posibel sin su grabashon sistemátiko di sentenar di kantika, ku a hasi posibel indiká ku hopi presishon, e sistemátika rítmiko na nan base, deskribí strukturanan aktual i pronostiká nan futuro desaroyo. E kolekshonamentu ta sistemátiko: ta registrá no ménos ku 33 diferente tipo di kantika ku ta kubri práktikamente tur aria di bida. Entre nan kantika di bati ku tati, di kòrta [[Aloe vera|sentebibu]], di dèmpel, di hunga palu, di chiwewe, di Zè, etc.. for di tambe informantenan ku na 1959 tabatin nobentipiku aña, pues a biba promé ku abolishon di sklabitut. Nan ta di diferente parti di Boneiru, Bándariba, Bándabou na Kòrsou. E kolekshon original ta na [[Archivo Nashonal Kòrsou|Archivo Nashonal]]. Juliana a graba tambe muzik di ka’i òrgel. Su deskripshon di instrumèntnan bieu - bamba, beku, benta etc. - a posibilitá otronan rekonstruí i konservá nan. Elis Juliana a siña toka diferente i siña otronan, manera grupo di [[muzik di zumbi]], [[grupo Issoco]]. Su mira nobo riba tambú ta habri perspektiva pa aseptashon mas grandi dje ekspreshon popular outéntiko akí. Dokumentá Juliana a kombatí prewisionan di élite tokante e supuesto karakter ordinario di tambú, méskos ku e interpretashonnan eronio tokante forma di balia i kanta tambú. El a deskribí orígen i represhon di e sektor religioso i sekular dje herensia afrikano akí i boga pa mas orientashon, sigur serka hubentut. Di tur ángulo el a studia tambú: su muzik, baile, toká, leinan, étika, organisamentu, letra, karakter di resistensia, bayendo tambú añanan largu. Fo’i añanan 50 te awe el a sigui Petronilia (Petoi) Coco †, Nicolas (Shon Colá) Susanna †, Bèno Martis, Bidal, Bea Kara Kreit †, ohochinan Margarita i Maria Dam†, Basilèl, Zoyoyo, Nemensio Winklaar di Boneiru † i otronan di tambú djaserka, graba i studia nan. Su publikashonnan riba tambú ta basá entre otro riba su estudio profundo di Shon Colá, konsiderá p’e e artista mayó riba e tereno akí, ku kende semper a eksistí un relashon di apresio i rèspèt mutuo i na okashon di morto di Shon Colá, Juliana ta skirbi: Tributo na Nicolas Susanna SHON COLÁ a pone su man grandi abrupto riba nos tambú. “Bosonan ta kansámi. Enbes di boso kana den paso huntu ku mi pa boso kompañámi buska perfekshon boso ta kanta wadjo, kore anshá bai lagami manera biná ku no tin ni un tiki konfiansa den su mes patanan. Para un ratu, muchanan, Pensa unda boso ke yega mientras mi ta sosegá! Elis Juliana: Amigoe 22/4/2003 E material oudio di Juliana, entre kua un kolekshon grandi di disko 78 i 45 ku ta ilustrá historia i desaroyo musikal na Kòrsou for di dékada 40, tambe meresé un publikashon separá. Talbes ta ménos konosí di Juliana riba tereno musikal ku e ta kompositor tambe, entre otro di e kantika di mucha Awaseru i di e klásiko Mama, interpretá pa Greta Martha. A base di tur e puntonan akí por stablesé ku Juliana ta konservadó di muzik tradishonal i fundadó di estudio sistemátiko di muzik folklóriko. ===Arkeólogo=== Mérito mas grandi di Juliana pa arkeologia ta ku for di añanan 50 el a kuminsá identifiká lugánan di balor arkeológiko na Kòrsou. Hopi dje lugánan akí a disparsé, pasobra a lanta edifisio riba nan. Si Juliana no a identifiká nan, nan lo a bai pèrdí. Na 1966 e ta partisipá pa promé bes na un ekskavashon profeshonal arkeológiko na Kintjan. Na 1968 e ta hasi un estudio di arkeologia tékniko na Instituto di Prehistoria di Universidat di Leiden. Aki na Santa Bárbara (1971) tambe e ta partisipá den un ekspedishon profeshonal. Na prinsipio di añanan 70 Juliana ta traha na departamentu di arkeologia di Kadaster i huntu ku e arkeólogo ulandes, E. Broerstra, ta hasi ekskavashon durante dos aña, inventarisando tur lugá kaminda te na e momentu ei a yega di haña algu den tera. Despues Juliana ta bai Venezuela pa sigui profeshonalisá riba tereno di ekskavashon. Tera tambe Juliana ta trata ku rèspèt. No ta intenshon pa koba tur kos saka, pasobra ta importante studia ophetonan den nan estado original i pasobra: “Suela ta manera un buki pa un arkeólogo i saka un opheto kon ke fo’i suela ta manera ranka un blachi pa loko for di un buki.” (Juliana:Amigoe 1971:9). Juliana a traha diferente mapa ku ta identifiká lugánan pa haña opheto, vários pintura di suela ku karakterisashonnan di koló. Huntu ku Paul Brenneker e ta roza mondi di Kòrsou i Boneiru riba indikashon di bieunan na altura di “lugánan pa koba”. Resultado: diferente opheto pre-históriko eksponé aki i den Instituto di Folklor Boneriano, fundá pa e i Brenneker na 1975 den Fòrti Oranje na Kralendijk. Juliana ta integrá su diferente terenonan. Hopi dje ophetonan hañá e por a splika for di su datonan etnológiko òf hustamente a splika e datonan akí. Tambe na Aruba, San Martin i Stasha pionero i outo-didakta Juliana a hasi trabou etno-arkeológiko i habri kaminda den un tempu ku no tabata rekonosé importansha di trabou arkeológiko. ===Deklamadó=== Juliana ta representadó di karakter di pueblo pa ekselensia i no meramente un deklamadó di poesia. E ta krea potrèt bibu di tipo i situashonnan verídiko, konbèrtiendo e mes den tipo i situashon. Tur sentido ta aktivo, tin mímika, kanto, paso, zonidu. Su monólogo ta para rosea pa via dje forsa realístiko. Su preferensha ta pa figuranan salí di pueblo: bromadó, buraché, polítiko, mucha, presentá ku tantu kredibilidat artístiko pa e talento Juliana ku no tin preparashon di akademia di arte, sí su don di opservá i ekspresá ku a hasié kreadó di su propio akademia di arte. Juliana no konosé na Kòrsou su igual ainda riba tereno di arte eséniko, tambe pasobra e no mester ni dekorashon, ni esenario elaborá, ni niun medio di yudansa pa lanta un obra monumental pa su oudiensia. “Loke tabatin mas influensha riba mi tabata ritmo. E patu tabata e promé poema rítmiko ku mi a traha. Kontenido di E patu tabata simpel. Ta e ritmo tabata bisa algu. Mi tabatin un kolekshon di disko afrikano ku e ritmo ta bisa bo algu. Bo no ta komprondé loke nan ta bisa, kanta (...). Mi tabata pensa ku ta mi mes ta’ tur kos pareu: tantu e tambú, komo e letra. Ku si mi mester a deklamá (...) ku bèkgrount ku tambú, ya ta algu ménos si mi mester di algu pa presentá loke mi tin. Si bo trese un obra literario ku su ritmo, e mes ta tur kos kaba.” (Rosario-Juliana 1985). Talbes esaki ta e deklarashon ku mas ku tur otro ta duna testimonio ken ta Elis Juliana. E ta tur kos huntu. E forsa, konfiansa propio i karakterisashon ku ta sali for dje testimonio akí ta resumí e dies terenonan di arte i siensia julianesko. E ta kompletu: análisis i síntesis. Pa Juliana, bon mirá, ritmo ta dominá asina tantu, ku tin ora nifikashon di palabra no ta importante mes. Hopi artista dje ramo akí a inspirá nan mes riba Juliana i ta rekonosé Juliana komo nan inspiradó mayó. Entre Juliana su poesianan rítmiko mas sélebre tin, aparte dje klásiko E patu, skirbí pa mucha, Bekita, Laba pena, Kanta kueru. E dos últimonan akí ta di masha poko letra, ma nan ta kargá di forsa pa via di nan ritmo hopi fuerte. ===Pintor=== [[File:Portret van Elis Juliana door Garrick Marchena.jpg|thumb|250px|Potret di Juliana pintá pa [[Garrick Marchena]] na marshe sentral di [[Willemstad]]]] Riba propio forsa Elis Juliana ta studia arte di pintura tantu di Kòrsou komo di afó i ta krea na tur manera. E ta pinta ku krayòn, pèn, traha akuarèl i olio. Hopi konosí ta su pinturanan ku pèn pa ilustrá su obranan skirbí òf di otro hende. Su pinturanan a pasa den un desaroyo direkshon di mas fini i mas chikí. Ta manera mas opservadó Juliana tabata mira, mas detaye chikirititu e tabata registrá. Obranan famá leu di frontera nashonal ta su pinturanan ku pèn trahá segun e téknika di puntilismo (pointilisme), nòmber pa e téknika den kua punta puntanan (point) òf plèki plèkinan chikí di kolónan no mesklá, poné huntu ta forma imáhen. Ta bista humano mester kombiná e kolónan. Juliana: “Hende ta apresiá kos grandi so i (...) no tin bista pa kos chikí (...). Kos chikí tin mésun balor ku kos grandi.” Mérito di Juliana ta tambe ku el a renobá e téknika di krea sombra ku e tres kolónan básiko kòra, blou i hel, hasiendo esaki ku kolónan blanku i pretu. Delikadesa sensitivo e ta hinka den e pinturanan akí i edifiká riba papel panorama kompletu ku ta relatá henter un historia ku un mínimo na imáhen. Ku e mésun entrega, ternura i vishon futurista akí e ta ekspresá tambe su kompromiso ku su komunidat, den pintura di polítiko, edukashon, maternidat, sklabitut, religion, hende muhé i otronan. Pintor Juliana a traha tambe pintura miniatura di spekografia ku e mes a klasifiká komo filosofia gráfiko. Mester di glas oumentadó pa mira e pinturanan akí. Juliana ta e promé na Kòrsou ku a traha pintura di miniatura na gran eskala. Su siensia i arte ta topa otro konstantemente i, inspirá pa e manera di ilustrá den arkeologia, Juliana ta traha pintura miniatura i di punta punta. Juliana su trabou ta integrá, holístiko. Ora e pinta, e ta pinta algu inspirá pa su inbestigashon históriko, antropológiko, arte i siensia: tambú i letra pareu.Temanan di su pintura ta entre otro: Katibu bulando, Den trans di vudu, Eternidat, Tamburero, Pelea di gai, Wega di palu, Riku ta yena, pober ta basha. E siguiente pintura ta mustra un hòmber ku ta subi un trapi di wil. E no tin fin di yega ariba pasobra e trapi su wilnan ta pon’é lora keda mésun kaminda. Riba su lomba e ta karga un lanthùis, bibienda di esnan ku a sklabisá hende i pone esakinan traha komo katibu pa nan. Abou na e trapi tin e krus di religion drumí, testigu silensioso di dos man riba un barika di sklabitut. Ta Juliana su forsa di integrá henter historia di sklabitut den un solo pintura miniatura. ===Skultor=== For di añanan 60 Elis Juliana ta kuminsá skulpi figuranan impreshonante for di piedra di laman. Eksperimentá ta inherente na Juliana, pues no ta sorprendente ku riba tereno di skultura tambe e ta manifestá esaki. Inovadó Juliana ta uza koral inusual pa krea su imáhennan. Mester trata e koral akí - yamá tambe piedra muhé –, un tipo di piedra lihé, ku masha kuidou. Kontrali na loke e nòmber ta sugerí e no ta piedra di koral ma koral di laman ku pa motibu di su peso lihé ta drif bin ariba. Piedra machu ta piedra duru, pegá den fòndu di laman. Piedra di koral mes ta masha pisá. Te ainda informashon ta mustra no tin na Kòrsou otro skultor di koral di laman. Konosedónan ta pretendé ku pafó tampoko no ta konosí ku tin. Juliana ta konsistente den uzo di loke ta propio di Kòrsou pa su siensia i su arte. E ta traha segun e prinsipio di kita partinan dje material original enbes di agregá na e material, hasiendo uzo dje forma básiko ku e material tin kaba. E téknika akí ta mas delikado i difísil: e mas mínimo moveshon malu por kousa daño ireparabel. Un di su ophetonan preferí pa skulpi ta muhé, prinsipalmente muhé na estado. Algun título di su skulturanan: Muhé, Muhé na soño, Ensinta, Fertilidat, Sekreto femenino, Mama ku yu, Yab’i futuro, Machu kumplidó. E último akí ta karakterístiko pa e manera ku arte ta sirbi Juliana su propósitonan analítiko, krítiko i edukativo: un hòmber ta karga su enorme parti íntimo riba su lomba. Den e kasi 40 añanan ku Elis Juliana ta tene eksposishon di pintura i skultura, hopi pais i públiko a sera konosí ku su arte i, pa medio di esaki, ku Kòrsou. Pa un selekshon, mira nota. {{DEFAULTSORT:Juliana, Elis}} [[Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[Category:Kondekorado Krus di Mérito Kòrsou]] [[Category:Hende]] [[Category:Eskritor]] [[Category:Poeta]] [[Category:Kòrsou]] fevobpglyv5h40akngaphe7rrewhzr2 0 3509 162942 153239 2025-06-13T17:36:08Z Caribiana 8320 wikilink 162942 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{infobox artista | ofishi = pintor | firma = Vincent Van Gogh Signature.svg | aña activo = ± 1878–1890 | estilo = Postimpresionismo | obra = ''Zonnebloemen''<br/> ''De aardappeleters'' <br/>''Slaapkamer te Arles'' }} '''Vincent Willem van Gogh''' (☆ [[30 di mart|30 di maart]] [[1853]] na Zundert, [[Hulanda]] - † [[29 di yüli|29 di juli]] [[1890]] na Auvers-sur-Oise, [[Fransia|Francia]]) miho conoci como '''Vincent van Gogh''', tabata un pintor [[Hulanda|Hulandes]]. Su obra ta cai bou di post-impresionismo, un movemento di arte cu a sigui [[impreshonismo|impresionismo]] di [[siglo 19|siglo diesnuebe]]. Van Gogh su influencia riba expresionismo, fauvismo i abstraccion tempran tabata enorme y por wordo mira den hopi otro caracteristica di arte di [[siglo 20|siglo binti]]. E Museo Van Gogh na [[Amsterdam]] ta dedica na e obra di Van Gogh y su contemporaneonan. E Museo Kröller-Müller ta contene e di dos coleccion di Van Gogh mas grandi na mundo. Van Gogh ta wordo mira como un di e pintornan mas grandi di siglo diesnuebe. Sinembargo, e reconocemento aki a bini laat: aunke e tabatin algun fama caba denter di circulonan di arte selecta den e ultimo añanan di su bida, su obra a wordo nota solamente pa e publico en general despues di su morto, despues di cua Van Gogh y su obra a bira mundialmente famoso. Den poco mas cu un decada, el a crea aproximadamente 2100 obra di arte, incluyendo alrededor di 860 pintura di zeta, mayoria di nan den e ultimo dos aña di su bida. Su suhetonan ta inclui paisahenan, [[naturalesa morto]], potret i potretnan propio, mayoria di nan ta caracterisa pa color briyante y obra di cuashi dramatico cu a contribui na e aumento di expresionismo den arte moderno. == Biografia == === Famia Van Gogh === Vincent van Gogh a nace na Zundert, Nort Brabant, un pueblo cerca di e frontera di [[Bélgika|Belgica]]. E tabata yui di e predicado Theodorus van Gogh (1822-1885) y Anna Cornelia Carbentus (1819-1907), yui muhe di un encuadernado di buki (hulandes: ''boekbinder'') na [[Den Haag]]. Exactamente un aña prome cu su nacemento, su mayornan a haya un yui homber morto, tambe yama Vincent. Despues di Vincent, tres ruman muhe y dos ruman homber a nace: Anna, Theo, Willemien (Wil), Elisabeth (Lies) y Cor. {{Multiple image | image1 = Maison natale de Vincent Van Gogh.jpg | image2 = Famille van Gogh.JPG | caption1 = Cas di infancia, den parokia di Groot-Zundert, awendia Zundert | direction = vertical | caption2 = Ariba: Su tata Theodorus van Gogh y su mama Anna Cornelia van Gogh (naci Carbentus) Abou: Vincent Willem, Anna Cornelia, Theo, Elisabetha Huberta, Willemina Jacoba y Cornelis Vincent. | total_width = 260 }} E famia tabata cana, regularmente, den naturalesa rond di Zundert. Aki ta unda Van Gogh su amor profundo pa e paisahe a surgi, un amor cu despues lo a wordo expresa den su obranan di arte. === Scol basico y caracter === Van Gogh tabata di naturalesa romantico y un introvert for di un edad jong. E tabata e unico yiu cu tabata busca consuelo den naturalesa y hopi biaha tabata retira den su mesun mundo. E tabata cana canto di awa pa oranan largo, colectando insecto y identificando mata. E actividadnan aki tabata yena e falta di atencion di su famia. Van Gogh a cuminsa na e scol di e pueblo na januari 1861, pero a wordo kita for di scol e siguiente aña. Su mayornan a haya cu su interaccion cu e muchanan di pueblo tabata masha onbeschoft. El a wordo educa na cas door di su tata y di un Anna Birnie. For di october 1864, Van Gogh a bai e internaat di Jan Provily na Zevenbergen, caminda el a siña [[Frances|franses]], [[ingles]] y [[aleman]]. Aunke el a termina su scol basico akinan, e tabata mal contento y no a demostra ningun talento artistico. === Prome ofishi === Na edad di diesseis aña, Van Gogh a bira e griffier di mas jong na e filial den [[Den Haag]] di e dealer internacional di arte, Goupil & Cie, funda originalmente pa su omo Vincent ("Oom Cent"). Na september 1872, Van Gogh a cuminsa coresponde cu su ruman homber, Theo. E corespondencia aki, cu lo a sigui durante henter su bida, ta un fuente importante di informacion tocante su bida y desaroyo. {{Multiple image | image1 = Vincent van Gogh January 1873 (restored).jpg | caption1 = Vincent van Gogh (1873) | image2 = Theo van Gogh May 1878 (restored).jpg | caption2 = Theo van Gogh (1878) | total_width = 400 | align = left }} Na juni 1873, Van Gogh a muda pa e filial na [[London]] di Goupil & Cie, caminda el a keda cerca Ursula Loyer na ''87 Hackford Road''. Den su tempo liber el a bishita museonan manera British Museum y The National Gallery, caminda el a admira di obranan di pintornan di campo manera François Millet y Jules Breton. El a lesa hopi literatura y poesia. Ora el a namora di Eugénie Loyer, yiu muhe di su doño di cas, y a wordo rechasa, el a cai den un [[Depresion (clinico)|depresion]]. Despues di periodonan cortico na [[Paris]] y [[London]], Van Gogh a perde interes den e comercio di arte. El a wordo kita for di trabou riba dia 1 di april 1876. Van Gogh su omo tabata desapunta cu ne y a retira for di su bida. === Educacion y religion === Van Gogh a bai traha como maestro na Ramsgate y despues na Isleworth, caminda el a bira asistente di un dominee metodista. Riba dia 4 di november 1876, el a predica pa prome biaha. Fe a hunga un rol importante den su bida, y e tabata aspira pa un futuro como predicado. El a traha un tempo cortico como asistente na Congregational Church van Turnham Green y a duna les na un ''zondagschool'' ("scol di diadomingo"). Aunke su atencion pa asuntunan religioso y spiritual a domina durante e periodo aki, el a keda interesa tambe den pintura. El a bishita Hampton Court pa admira e pinturanan di Hans Holbein, [[Rembrandt]] y e Italianonan di [[Renasementu|Renasemento]] den e coleccionnan real. Durante un vacacion di [[Pasco]] na Etten, su famia a conclui cu no tabatin un futuro den su ofishi na [[Inglatera]]. Na januari 1877 Van Gogh a muda pa [[Dordrecht]] pa traha den un negoshi di buki, pero esaki a dura solamente algun luna. Despues el a sali pa [[Amsterdam]] pa prepara pa e ''landsexamen'', pa e por a haya acceso pa estudio di [[teologia]]. Entre mei 1877 pa juli 1878, el a keda cerca su omo Johannes van Gogh, un comandante di e waf marino, na Marineterrein den Amsterdam. Van Gogh a para su estudio na 1878. E tabatin dificultad cu e idiomanan [[latin]] y [[griego]] y a sinti'e frustra pa e caracter teoretico di enseñansa. El a opta pa un educacion mas cortico na e ''Vlaamse Opleidingsschool'' ("Scol di Formacion Flamenco") pa evangelistanan protestant na Laken serca di [[Brusela|Brusela]]. === Belgica === ==== Borinage ==== Na desèmber 1878, Van Gogh a wordo manda pa Petit-Wasmes den Borinage. Eynan el a cuminsa, riba dia 1 di februari 1879, un periodo di prueba como un predicado no-sacramental meymey di e trahadonan di mina. El a biba den masha pobresa, plaga pa sintimentonan di depresion cu lo a afecta e resto di su bida. {{Multiple image | image1 = Vincent van Gogh - Wasmes - Maison du boulanger Denis - Angle Rue du petit-Wasmes et Rue Wilson-002.JPG | caption1 = Cas caminda Van Gogh a keda na Wasmes. | image2 = Wasmes - Charbonnage de Marcasse.JPG | caption2 = Ruina di Charbonnages de Marcasse (2013) | total_width = | direction = vertical }} Van Gogh tabata biba den un barak simpel y tabata drumi riba un cama di cabana. E tabata sinti profundamente pa e dificultadnan di e trahadonan di mina y nan aparencia "fragil, cansa, y biba" y "biehes primatura door di cansansio". Pa ta solidario, el a baha den e mina di carbon di Charbonnage de Marcasse na april 1879, te na un profundidad di 700 meter. Apesar di su esfuersonan sincero, incluyendo cuido di viktimanan di un explosion di gas den mina, Van Gogh a keda un hende di afo pa e mineronan–uno straño. Den zomer di 1879 el a ricibi un caha di aquarel for di su ex-hefe di Goupil & Co na Den Haag. El a uza esaki pa edita un dibuho anterior di potlood di un fabrica di carbon na Flénu, riba cua el a indica e colornan cu potlood. Na 1879, Van Gogh a wordo rechasa como un predicado door di e comunidad protestant na Petit-Wasmes despues di seis luna. E tabata wordo considera mucho fanatico y dificil pa trata cu'ne. Na augustus di e mesun aña, el a bay na pia [[Brusela]] y Korsele pa pidi conseho serca dominee Abraham van der Waeyen Pieterszen. Den un carta di 5 di augustus 1879 na su ruman homber, Theo, el a skirbi tocante esaki: "Recientemente mi a bishita Brusela y Maria Hoorebeeke […] parcialmente na pia, esta cerca dominee Pieterszen cu ta pinta den e estilo di Schelfhout of Hoppenbrouwers y tin un comprondemento di arte." Despues di su intento fracasa como predicado, Van Gogh a purba di sigui cu su vocacion religioso cu e meta pa proclama of plama e palabra di Dios, na Pâturages, y bishita hende malo na Wasmes. Apesar di su esfuersonan, el a bira desespera, mientras cu su famia tabata profundamente decepciona den dje. Pocopoco el a realisa cu su buskeda pa conocemento di Dios por a bira un buskeda pa conocemento propio. El a sinti cu e mester por a sirbi pa algo y pa scapa di e periodo duro aki, el a buska consuelo den literatura. El a lesa hopi, principalmente na frances, incluyendo ''Les Temps Difficiles'' (1869) di Charles Dickens, ''L'Imitation de Jésus Christ'' di Thomas a Kempis y ''William Shakespeare'' (1864) di Victor Hugo. Na ingles el a lesa obranan manera ''The Pilgrim’s Progress'' (1877) di John Bunyan y ''Uncle Tom’s Cabin'' (1852) di Harriet Beecher Stowe. E bukinan aki ta indica cu Van Gogh tabata na un nivel intelectualmente halto. {{multiple image | image1 = 'The Diggers' by Jean-François Millet (II), etching, c. 1855-56, Dayton Art Institute.JPG | caption1 = ''Les Becheurs'' di Jean-François Millet (1855-1856) | image2 = Van Gogh (1880) - The Diggers (after Millet).jpg | caption2 = Pintura di Van Gogh medio di krijt preto riba papel, cua ta referi na e obra di Millet, ''Les Becheurs'' (1880) | direction = vertical | align = left | perrow = | image3 = A-house-magros-1879 - Cuesmes.jpg | caption3 = ''La maison Magros'' (1879) }} Durante su estadia na Borinage, Van Gogh a desaroya e sintimento pa ta un artista. Como un autodidact, el a siña pinta cu yudansa di manualnan tocante perspectiva y anatomia, manera ''Traité d’Aquarelle'' (1875), ''Traité pratique de perspective'' (1866) y ''Éléments de perspective'' di Armand Cassagne. Tambe el a pasa door di dos curso di pinta di Charles Bargue. El a traha sketch y pinturanan, expresivo y primitvo, di bida di cunukero, minero y hende simpel. El a wordo inspira pa gran maestronan manera Rembrandt y Millet. Pa medio di su ruman homber, Theo, e tabatin acceso na revistanan cu ehemplarnan di obranan manera ''Les Becheurs'' ("E cobadonan") (1880). Den zomer di 1880, Van Gogh a haci un caminata di 70 kilometer for di Cuesmes pa Courrières panort di Francia. E tabata ke cera conoci cu e pintor di scol di Barbizon, Jules Breton, y mustra su pinturanan, pero finalmente no a durf di klop na e porta. Na caminda di regreso el a keda impresiona cu e "pueblonan di tela", un tema cu despues a aparece hopi biaha den su obranan. Decepciona, el a considera mayoria di su pintura como un fracaso y a tira nan afo. Como resultado, masha poco obra di e periodo aki a keda conserva. Un di e poco obranan cu a sobrevivi ta su mesun pintura di 1880 cual e ta referi na Millet su ''Les Becheurs''. Un otro ehempel ta e pintura di carbon, ''La maison Magros'' ("E cas di Magros", 1879), cu Van Gogh a duna su doño di cas Charles Decrucq, unda el a biba pa tres luna na Cuesmes. Na augustus 1880, Van Gogh a dicidi pa bira un artista. Probablemente esaki a sosode riba conseho di su ruman homber, Theo, kende regularmente a sosten'e financieramente for di maart di e aña ey. ==== Brusela ==== Na october 1880, Van Gogh a muda pa Brusela, caminda el a acerca un studio (tayer). Na november el a inscribi na Académie Royale des Beaux-Arts pa studia "pintamento pa arte plastico di estatuanan antiguo", bou guia di e pintor di historia y genero, Joseph van Severdonck. Sinembargo, e experencia a resulta insatisfactorio. Na december, Van Gogh a tuma parti na un examen, pero a caba ultimo. Ta posibel cu pa motibo di esaki e no a wordo permiti pa sigui of ku e mes a dicidi di stop. En todo caso, e no a tuma parti di e siguiente examen na februari 1881. Van Gogh a mantene e mal recuerdonan di e periodo aki. E tabatin poco aprecio pa Van Severdonck y un otro maestro, Joseph Stallaert, y a yama nan "nan no ta bal ningun depchi". Tocante e Academia mes, el a skirbi cu e "no kier a tende of bisa un [[silaba]] mas tocante esey." Toch e duracion cortico aki tabatin un gran influencia den su desaroyo mas aleu; el a haya su prome experencia di con e mundo di arte ta funciona. Su actitud pa cu e Academia y educcion di arte a fortalece su imagen propio como un vanguardista, pero e sintimento amargo cu el a keda cu'ne a influencia su bista di arte en general. Pa medio di su ruman homber, Theo, Van Gogh a cera conoci cu e pintor jong Anthon van Rappard, kende ya a haya experencia na Rijksacademie na Amsterdam, e academia di arte na Brusela y e tayer di Jean-Léon Gérôme na Paris. Nan dos a bira amigo y a traha hunto den e tayer di Van Rappard na Saint-Josse-ten-Noode, caminda nan a traha sketch di e area. Aunke Van Gogh a siña hopi for di Van Rappard, no tabatin un relacion tradicional di maestro y studiante. Toch e uzo di hopi strepinan den e obranan di Van Rappard, a influencia Van Gogh masha ku su propio estilo. Sinembargo, nan colaboracion no tabata sin tencion. Van Gogh tabatin un caracter explosivo y a drenta den un discucion cu Van Rappard tocante tecnicanan academico, loke temporalmente a causa un kiebro den nan amistad. Asina mes, nan a sigui conoce otro pa hopi tempo. Na cuminsamento di 1881, Van Gogh a tuma les den perspectiva. Aunke e no ta menciona nomber di su docente, ta kere cu aki tabata trata di e pintor Hulandes-Belgica Adriaan-Jan Madiol. Van Gogh tabata admira Madiol su obranan. Den un carta pa Theo el a papia altamente di un pintura cu el a mira na cas di Madiol. El a asta pidi Theo pa recomenda Madiol na e Salon di Brusela. Sinembargo, e caracter dificil di Van Gogh pronto a haci'e un "''persona non grata''" pa esnan rond di dje. Esaki a marca e comienso di su odisea dramatico, un periodo explosivo y turbulento cu lo a dura apenas dies aña. Despues di un mal comprendemento cu Van Rappard, nan amistad a yega na un fin temporal. Van Gogh a keda na Brusela pa mas o menos seis luna, buskando direccion y reconosemento. === Hulanda === Den zomer di 1881, Vincent a regresa serca su mayornan, kendenan a muda di Helvoirt pa Etten. Durante e periodo aki el a dedica su mes intensivamente na pintamento y a traha un cantidad incontabel di dibuho y pintura, cu a mustra refinamento y artesania creciente. E gemoed (of estado di animo) di e cunukeronan, forma pa nan trabou duro, a inspira Van Gogh pa crea obranan poderoso y penetrante. Na prome instante, e tabata soña di traha como ilustrado pa revistanan pa gana su pan di cada dia, un imagen cu el rindi despues di hopi tempo. ==== Den haag ==== [[File:Vincent Willem van Gogh 016.jpg|thumb|Bista for di Van Gogh su tayer na ''Schenkweg'' den Den Haag (juli 1882)|left]]Vincent a biba despues independientemente na Den Haag y Nuenen. Na Den Haag el a bira envolvi den un relacion romantico y masha problematico cu Clasina Maria “Sien” Hoornik, un dama cu un problema alcoholico y un pasado como prostituta. Hoornik a inspira Van Gogh pa crea varios obra carga cu [[emocion]], manera e litografia ''Dolor''. Aunke Hoornik a haya un yui homber na 1882, no tin evidencia cu Vincent tabata e tata. Pronto nan relacion a deteriora, parcialmente debi na e problemanan financiero di Van Gogh, y na september 1883 el a laga Hoornik riba e insistencia di su ruman homber, Theo.[[File:Vincent van Gogh - Sorrow.jpg|thumb|''Sorrow'' ("Dolor") pa Vincent Van Gogh (november 1882)]]Durante su tempo na Den Haag, Van Gogh a haya inspiracion tambe den e bario Hudiu, caminda el a traha potrrt y aquarel di paisahe di e stad. El a considera e comunidad hudiu di Den Haag como un fuente di inspiracion artistico, comparabel cu con Rembrandt a inmortalisa e Hudiunan di Amsterdam den su obra. Na fin di 1881, Van Gogh a pasa mas o menos tres siman den e tayer di su primo di matrimonio, Anton Mauve, un miembro prominente di e ''Haagse School'' ('Skol di Den Haag'), kende tabata casa cu Van Gogh su prima, Jet Carbentus. Mauve a introduci Van Gogh na obranan di artistanan manera Jacob y Matthijs Maris, Weissenbruch, Mesdag, Breitner y Israëls. Tambe el a siña Van Gogh pintamento y tabatin un gran influencia riba su obra. Temanan manera ''spitter'' ("Cunukero"), ''aardappeleters'' ("Comedo di batata") y ''houtverkopers'' ("Bendedo di palo") ta influensianan, direktamente inspira pa Mauve. [[File:Vincent Willem van Gogh 113.jpg|thumb|''Souvenir de Mauve'', Vincent Van Gogh (c. 30 di maart 1888), pintura di zeta]] Sinembargo, e relacion cu Hoornik a causa un kiebro cu Mauve y Hermanus Tersteeg, e hefe anterior di Van Gogh na e dealer di arte, Goupil. Ora Mauve a muri inesperadamente na [[Arnhem]], riba dia 5 di februari 1888, Van Gogh a honr'e na Arles cu e obra ''Souvenir de Mauve''. ==== Drenthe ==== Na 1883 Van Gogh a termina su relacion cu Hoornik y a bandona Den Haag pa Drenthe. El a yega Hoogeveen riba 11 di september, un escogencia parsialmente inspira pa su ruman homber, Theo. Theo a mira un pintura di paisahe na e Salon di Paris di 1882 pa e artista Aleman, Max Liebermann, kende tabata biaha pa Drenthe (Zweeloo) tur zomer pa pinta. Anton Mauve y su amigo pintor Anthon van Rappard tambe a conseha Van Gogh pa bishita Drenthe. Theo a financia su biahe cu trein for di e stacion di Den Haag HS pa Hoogeveen. Van Gogh a pasa 18 dia na Albertus Hartsuiker su cas di huesped na Hoogeveen, caminda el a explora e area y a enfoka riba pinta paisahenan y figuranan. Pa dia 2 di oktober, el a sigui su biahe cu boto (un tipo di transporte publico cy yama, ''trekschuit'') pa New Amsterdam, caminda el a haya refugio serka Hendrik Scholte. For di Hoogeveen y specialmente New Amsterdam, Van Gogh a biaha rondona pa e paisahe, cu el a describi como "indescribiblemente bunita". Den un carta pa su ruman homber, Theo, el a scirbi: "Akinan ta completo y cu tur loke mi ta haya bunita. Esey kiermen, akinan ta pas. Den un otro carta el a remarca: "Net na e momento aki mi ta sinti den mi e comienso di algo miho. E no tey ainda, pero toch, mi ta mira den mi trabou cosnan cu mi no tabatin antes. Pintamento ta bini mas facil pa mi; mi ta sinti e impulso pa tuma poder di tur mi a laga te awor." Hopi biaha Drenthe ta wordo mira como un punto di cambio den su bida, caminda Van Gogh finalmente a dicidi di bira y keda un pintor. [[File:F20 JH417.webp|left|thumb|''Cunukero ta kima yerba'' (october 1883), pintura di zeta]] Van Gogh a dedica numeroso pintura na e paisahe di paseit di Drenthe. E obranan aki, manera ''Landschap in Drenthe'' ("Paisahe na Drenthe"), ta caracterisa pa color scur y tecnica di pinseel dinamico. Tin biaha su pinturanan ta mustra e figuranan robusto di cunukeronan trahado, manera den ''Onkruid verbrandende boer'' ("''Cunukeronan ta kima yerba''") y ''Boer met stok en spade ("Cunukeronan cu palo y scop")''. [[File:Van Gogh Huis 2019 02.jpg|thumb|"E Cas di Van Gogh" na New Amsterdam den Drenthe (2019)|left]] Hendrik Scholte su alohamentu na New Amsterdam, caminda Van Gogh a keda, awor ta ''Het Van Gogh Huis'' ("E Cas di Van Gogh"). Esaki ta e unico cas na Hulanda unda Van Gogh a biba y traha cu ta accesibel pa publico. E camber den cua e tabata biba y pinta ta completamente intacto y por wordo bishita. ==== Neunen ==== Dia 4 di december 1883, Van Gogh a sali atrobe pa Hoogeveen pa tuma e trein, e siguiente dia, pa su mayornan na Nuenen. Durante e periodo aki e tabata enfoca riba bida duro di campo den su pinturanan. Obranan di e periodo aki ta inclui ''Het Weefgewouw'', ''Twee spittende boerinnen'', y shete imagen di e molina di biento, De Roosdonck, y cuater pintura di e molina di awa, Genneper, na [[Eindhoven]]. [[File:Van-willem-vincent-gogh-die-kartoffelesser-03850.jpg|thumb|''De aardappeleters'' (april-mei 1885)]] Na Eindhoven tambe el a duna les na varios artista, entre otro Anton Kerssemakers. Na fin di april 1885, un luna despues di e morto inespera di su tata, el a completa su prome obra maestral, melancolico, pero extraordinariamente expresivo, ''De aardappeleters'' ("E comedonan di batata"). Na november di e mesun aña, Van Gogh a sali pa [[Antwerpen]]. Lamentablemente, varios dibuho y pintura cu el a laga cu su famia a bay perdi ora su mama y ruman muhe, Willemien, a muda pa [[Breda]] na cuminsamento di 1886. ==== Antwerpen ==== Na november 1885, Van Gogh a laga Nuenen amarga y a bay Antwerpen, caminda el a muda pa un camber chikito riba e ''Lange Beeldekensstraat''. El a transforma e espacio aki como un tayer. Durante su estadia cortico, na Antwerpen, el a bira fasina pa prenchi y ''xylografia'' (corta di palo) Hapones, cu el a descubri na bendedonan di antiguedad y negoshi di buki. Entusiasma el a colecciona y a colga obranan colorido aki riba muraya di su camber. E uzo decorativo y estetico di color lo a influencia Van Gogh su desaroyo artistico. Van Gogh pronto a sintié na kas den e stat ku su kafénan di marinero, shap, i bordèl. Na promé instante el a purba pinta paisahenan di stat i esenanan di kaya pa bende komo rekuerdo na turistanan. Obranan manera ''Gezicht op Het Steen'', ''Onze-Lieve-Vrouwekerk'' y ''Grote Markt'' no a haña kumpradó. En realidat, su enfoke tabata riba un otro meta: e buskamentu pa beyesa femenino. El a bishitá museonan i misa na Antwerpen, kaminda e tabata partikularmente interesá den kon maestronan Flandes tabata presentá hende muhé. Den kartanan pa su ruman hòmber Theo, el a deskribí e "karni femenino" aki, sin bèrgwensa, den términonan sensual. {{multiple image |image1= WLANL - artanonymous - Kop van een oude man.jpg |caption1=''Kop van een oude man'' (desèmber 1885) |image2= Van Gogh - Bildnis einer Frau mit rotem Haarband.jpeg |caption2= ''Potrèt di un Muhé ku un Streki Kòrá'' (desèmber 1885) | total_width=400 }} Liberá di e reglanan estrikto di su residensia anterior, Van Gogh a bai buska modelonan ku lo a eksponé nan kurpa p'e. El a bishitá teaternan, barnan di baile, i bordèl, pero dor ku e tabatin tiki sèn, e no a haña kasi niun hende dispuesto pa yud'é. Hopi biaha e tabata djis traha skètsnan lihé, miéntras e tabata sinta na un bar. Den su promé luna na Antwerpen, poko hende a bin su tayer. Esaki a resultá den obranan, manera ''Kop van een oude man'' i ''Kop van een vrouw''. Ku e sèn ku el a risibí di su ruman hòmber Theo na desèmber, el a logra haña un hende muhé pa para komo modelo. Esaki a resultá den ''Portrèt di un Muhé ku un Streki Kòrá'', un pintura kolorido ku tabata hopi diferente for di e estilo skur di su obranan anterior. Rònt di [[Pasco|Pasku]] di aña 1885, Van Gogh a bira deprimí i a buska konsuelo den café i bordèlnan, maldishonando esnan ku a rechas'é. Na yanüari 1886, Theo a insistí pa Van Gogh bandoná Antwerpen, pero e tabata persistente. Na dia 18 di yanüari 1886, Vincent van Gogh, apesar di intenshonnan anterior, a inskribí na e prestigioso Akademia di Arte di Antwerpen. E tabata spera di haña amigunan nobo einan i kibra su [[Soledad|soledat]] artístiko. Tòg el a dura ménos ku tres luna. {{multiple image | image1 = Van Gogh - Gipsmodell eines Pferdes.jpeg | caption1 = ''Kabai'' (yüni 1886) | image2 = Van Gogh - Gipstorso (weiblich) in Rückenansicht1.jpeg | caption2 = ''Ròmpi femenino plástiko'' (febrüari-mart 1887) | total_width = 400 | align = left }} Pronto el a haña un konflikto ku Karel Verlat, dosente di "Antik". Aunke Van Gogh tabatin un aversion kontra di dibuho di eskulturanan plástiko antiguo, na promé instante, el a traha ku disiplina. Esaki a resultá den obranan manera ''Gipsen vrouwentorso'' ('Ròmpi femenino plástiko'), ''De discuswerper'' ('E tiradó di disko') i ''Paard'' ('Kabai'). Sinembargo, Verlat a prohibié di pinta òf traha ku modelonan bibu, e mesun motibu pakiko Van Gogh a inskribí pa e Akademia. Verlat ku despresio a mand'é bèk pa e klas di dibuho. === Fayecimento === [[File:Vincent-van-gogh-echo-pontoisien-august7-1890.jpg|thumb|Articulo riba e morto di Van Gogh den ''L’Écho Pontoisien'', 7 di augustus 1890]] Van Gogh a dicidi di bay Arles, unda el a spera su amigonan lo compañ'e y yud'e busca un scol di arte. Na final di aña 1888, Gauguin a muda for di Arles, lagando Van Gogh. Despues di esey, Van Gogh a cuminsa sufri di atakenan di [[ansiedad]], [[Depresion (clinico)|depresion]] y posiblemente psychose. Awendia ta specula cu Van Gogh tabatin problemanan mental cronico. El a keda un temporada den un institucion psikiatrico na Saint-Remy, [[Fransia|Francia]] pa ricibi tratamento. Mitar di 1890 su salud mental a mehora y el a bay biba na Auvers-sur-Oise. E orea corta e bira un simbolo cu a keda asocia cu Van Gogh te dia di awe. Su problema mental a bira asina serio cu el drenta un instituto pa cuido mental. Diesocho luna despues, el a purba comete suicidio door di tira su mes cu un arma di candela. El a fayece dos dia despues. Theo, cu tabata cu Van Gogh prome cu el a fayece, a informa cu su ultimo palabranan tabata ''"La tristesse durera toujours"'', cu kiermen "E tristesa lo dura pa semper" na [[Frances]]. E fayecemento di Van Gogh a afecta su ruman masha hopi mes. Seis luna despues, Theo a fayece. Durante su carera cortico, Van Gogh a bende tiki pintura y tabatin hopi problema financiero. E tabata depende di su ruman Theo pa por sigui biba como artista. == Trivialidad == * Na december 1954 [[Museo di Kòrsou|Museo di Corsou]] na [[Willemstad]] tabata e prome museo den Latino America y Caribe unda a organisa un exhibicion di e obranan di Van Gogh.<ref>{{nl}}{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010404362:mpeg21:a0016|titel=Van Gogh tentoonstelling in Curacaos Museum|datum=1954-08-14|bezochtdatum=2022-05-15}}</ref> == Galeria di obra == {{multiple image |image1= Vincent Willem van Gogh 127.jpg |caption1= ''Zonnebloemen'' ("zonnebloem") |image2= Vincent Willem van Gogh 137.jpg |caption2= ''Slaapkamer in Arles'' ("Camber na Arles") |image3= Vincent van Gogh - Avenue bij Arles.jpg |caption3= mei, 1888 |image4= Ernte in der Provénce.jpeg |caption4= juni, 1888 |image5= Van Gogh - Blumengarten.jpeg |caption5 = juli, 1888 |image6= VanGogh-Irises 1.jpg |caption6= ''Irissen'' ("Iris"), mei 1889 |align= center |perrow=3 |total_width= 800 }} == Link externo == * [http://www.vangoghmuseum.nl/ Van Gogh Museum Amsterdam] * [http://www.vggallery.com/ E trabou completo di Vincent van Gogh] * [http://www.artchive.com/artchive/V/vangogh.html] {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Gogh, Vincent van}} [[Category:Hende]] [[Category:Kultura]] [[Category:Pintor]] 0jkvwmmbkn9y69dwuqa7o390tq8tsjv 0 3869 162890 158749 2025-06-13T15:13:11Z Caribiana 8320 wikilink 162890 wikitext text/x-wiki {{infobox elemento kimico|variante=c |masa_atomico= 4.002602 |descripcion= Tubu di gas ku helium |imagen2=Elektronskal 2.svg |imagen3=Helium spectrum visible.png |descripcion3=Liña visibel pa ku spektrum di emishon di hidrógeno |descripcion2= Konfigurashon elektroniko |serie=[[Gas inerto]] }} '''Helium''' ta e [[elemento kímiko]] símbolo ''He'' ku [[number atómiko]] 2. E ta un [[gas inerto]] sin koló, sin holó, sin smàk, intóksiko. Su punto di herebé i smelt ta esun di mas abou den e elementonan anto e ta eksistí solamente komo un gas ku eksepshon di kondishonnan ekstremo. Despues di [[hidrogeno]] e ta e di dos elemento mas abundante den e [[universo]], i ta komponé 24% di e masa di nos galaksia. == Deskubrimento == Helium a wòrdu deskubrí na 1868 independientemente dor di e franses Pierre Janssen i e ingles Norman Lockyer. Pierre Janssen a studia e lus di e kromosfeer di [[Solo]] durante un [[Eclipse solar|eklipse solar]] ku a tuma lugá dia 18 di ougùstùs di e aña ei. Usando un spektroskop el a deskubrí un emishon na un largura di onda di 587,49 nm, ku ta originá di un elemento deskonosí na e momento ei. Dos luna despues, dia 20 di òktober, Norman Lockyer a deskubrí e mesun emishon den spektrum di Solo. Tur dos a publiká nan deskubrimentunan ariba e mesun dia. {{Multiple image | image1 = HeNe Laser Build.webm | image2 = HeTube.jpg | caption1 = Laser di helium | caption2 = Lampi di deskarga yená ku helium | direction = vertical | align = left }} Edward Frankland a konfirmá e opservashonnan di Janssen i a sugerí pa duna e elemento e nòmber di Solo ([[Griego]]: {{Lang|el|ἥλιος|italics=yes}}, ''helios''). Pensando ku e lo ta un metal, el a skohe e [[sufiho]] ''-ium''. Na aña 1907, Ernest Rutherford i Thomas Royds a mustra ku partíkulanan alfa no tabata nada otro ku núkleonan di helium. Na 1908, e físiko [[hulandes]] Heike Kamerlingh Onnes tabata e promé pa kombertí helium den un fase líkido dor di fria e gas te na 0,9 kelvin. El a haña un premio Nobel pa esaki. Su studiante Willem Keesom, tabata e promé pa a logra kombertí helium den un fase sólido bou di preshon altu na 1926. == Okurensia i produkshon == Helium ta wòrdu okurí den gas natural, ku hopi bia ta un meskla di gas ku aproksimadamente 1 porshento di helium pa volúmen. Na 2016, un gran reservo di helium a wòrdu deskubrí den tera na Lago Rukwa na [[Tanzania]].<ref>{{citeer web |url=https://www.livescience.com/60607-helium-reserve-discovered-in-tanzania-photos.html |titel=In Photos: Massive Underground Helium Reserve Found in Tanzania |werk=livescience.com |datum=2017-10-06 |auteur=Tom Metcalfe |bezochtdatum=2024-11-15}}</ref> [[File:Neptune-visible.jpg|thumb|Helium ta forma mas o ménos 19% di e kapa di gas eksterior di Neptuno. E komponente prinsipal di Neptuno ta [[hidrógeno]]; e koló blou-bèrdè ta wòrdu kousa pa metan.]] Helium ta e elemento mas abundante di e universo despues di hidrogeno. Streanan i [[Planeta gigante|planetanan gigante]] di gas ta kontené un proporshon signifikante di helium. Den strea, helium ta wòrdu formá for di hidrogeno. Esaki ta e fuente prinsipal di energia di Solo. Durante un tormenta solar, un kantidat relativamente chikitu di helium ta wòrdu libera. E formashon di helium for di hidrógeno, un reakshon di fushon nuklear ku ta libera kantidatnan enorme di energia, ta e base di produkshon di energia den streanan i operashon di bòm di hidrógeno (of bòm H). Helium tambe por wòrdu sintetisá dor di bombardiá [[lithium]] òf boor ku protonnan hopi lihé. Esaki ta relashoná ku e echo ku radioaktivo dekaí ta libera rayonan-α, ku en realidat ta núkleonan di helium. == Propiedatnan == Helium ta un [[gas inerto]] sin koló i sin holó i tin un punto di herebé sumamente abou (4,2 K), esun di mas abou di [[Lista di elementonan kímiko|tur elemento]]. E ta kímikamente inerto den mayoria kondishon. E ta e elemento mas abundante den [[universo]] despues di hidrogeno. Helium ta konsistí di atòmnan individual. Helium ta e úniko elemento ku no ta bira sólido na preshon normal bou di sierto temperatura. ⁴He por unikamente bou di preshon altu (mínimo 2.6 MPa) wòrdu kombertí den fase sólido. E forma sólido di ³He i ⁴He tin e propiedat úniko ku e volúmen por redusí ku mas ku 30% bou di preshon mas altu. Na temperaturanan bou di 1 K i bou preshon di 2,6 MPa ta sufisiente pa kombertí helium den fase sólido. Esaki ta oumentá lihé na temperaturanan mas haltu. Por ehèmpel, na 15 K un preshon di alrededor di 100 MPa ta nesesario, i na temperatura di kamber (~20°C) mas o menos un preshon di 20 GPa ta nesesario. Helium ta un gas inerto i kímikamente inerte den kasi tur kondishon, pero ora e ta wòrdu bombardiá ku elektrón e por reakshoná ku wolfram, yodo, flúor, suafel i fòsfòr. Di tur [[gas]], helium ta disolvé e pió den [[awa]]. == Aplikashon == === Balòn === [[File:No-nb bldsa 4b018.jpg|thumb|''Graf Zeppelin'', un tipo di avion di balon ]] Helium ta muchu mas lihé ku airu. P’esei hopi bia e ta wòrdu utilisá den balòn i avion di balòn (p.e., Zeppelin). Helium ta prefera en bes di [[Hidrógeno|hidrógeno]], ounke mas lihé, ta altamente inflamabel. E kapasidat di subi di helium ta 93% di esun di hidrógeno. Helium ta hopi mas karu ku hidrógeno, pa e motibu ku e ta mas difísil pa ekstrae. === Medio di friu === Komo ku helium tin e punto di smèlt i herebé mas abou di tur elemento, e ta un medio di fiu masha adekuá pa hopi aplikashon ku ta rekerí temperaturanan sumamente abou, manera magnet superkonduktivo (p.e., MRI den forma likido) of reaktornan nuklear. === Sambuyamentu === Sambuyadó di laman profundo hopi bia ta hala rosea di un meskla di helium i [[oksígeno]], parsialmente pasobra oksígeno ta tóksiko na preshon mas altu i [[nitrogeno|nitrógeno]] na preshon altu por kondusí narkose di nitrógeno i malesa di sambuyadó. Door di emplasá un parti di nitrógeno ta limitá e efekto narkótiko. E densidat abou di helium ta redusí mas ainda e viskosidat di e meskla di hala rosea, hasiendo e mas fásil pa hala rosea na preshon altu. {{appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=nl |titel=Helium |oldid=67001319}} {{references}} }} [[Category:Elementonan kímiko]] hqsammvv7frxt60xoonre8mix43j5km 162891 162890 2025-06-13T15:13:40Z Caribiana 8320 162891 wikitext text/x-wiki {{infobox elemento kimico|variante=c |masa_atomico= 4.002602 |descripcion= Tubu di gas ku helium |imagen2=Elektronskal 2.svg |imagen3=Helium spectrum visible.png |descripcion3=Liña visibel pa ku spektrum di emishon di hidrógeno |descripcion2= Konfigurashon elektroniko |serie=[[Gas inerto]] }} '''Helium''' ta e [[elemento kímiko]] símbolo ''He'' ku [[number atómiko]] 2. E ta un [[gas inerto]] sin koló, sin holó, sin smàk, intóksiko. Su punto di herebé i smelt ta esun di mas abou den e elementonan anto e ta eksistí solamente komo un gas ku eksepshon di kondishonnan ekstremo. Despues di [[hidrógeno]] e ta e di dos elemento mas abundante den e [[universo]], i ta komponé 24% di e masa di nos galaksia. == Deskubrimento == Helium a wòrdu deskubrí na 1868 independientemente dor di e franses Pierre Janssen i e ingles Norman Lockyer. Pierre Janssen a studia e lus di e kromosfeer di [[Solo]] durante un [[Eclipse solar|eklipse solar]] ku a tuma lugá dia 18 di ougùstùs di e aña ei. Usando un spektroskop el a deskubrí un emishon na un largura di onda di 587,49 nm, ku ta originá di un elemento deskonosí na e momento ei. Dos luna despues, dia 20 di òktober, Norman Lockyer a deskubrí e mesun emishon den spektrum di Solo. Tur dos a publiká nan deskubrimentunan ariba e mesun dia. {{Multiple image | image1 = HeNe Laser Build.webm | image2 = HeTube.jpg | caption1 = Laser di helium | caption2 = Lampi di deskarga yená ku helium | direction = vertical | align = left }} Edward Frankland a konfirmá e opservashonnan di Janssen i a sugerí pa duna e elemento e nòmber di Solo ([[Griego]]: {{Lang|el|ἥλιος|italics=yes}}, ''helios''). Pensando ku e lo ta un metal, el a skohe e [[sufiho]] ''-ium''. Na aña 1907, Ernest Rutherford i Thomas Royds a mustra ku partíkulanan alfa no tabata nada otro ku núkleonan di helium. Na 1908, e físiko [[hulandes]] Heike Kamerlingh Onnes tabata e promé pa kombertí helium den un fase líkido dor di fria e gas te na 0,9 kelvin. El a haña un premio Nobel pa esaki. Su studiante Willem Keesom, tabata e promé pa a logra kombertí helium den un fase sólido bou di preshon altu na 1926. == Okurensia i produkshon == Helium ta wòrdu okurí den gas natural, ku hopi bia ta un meskla di gas ku aproksimadamente 1 porshento di helium pa volúmen. Na 2016, un gran reservo di helium a wòrdu deskubrí den tera na Lago Rukwa na [[Tanzania]].<ref>{{citeer web |url=https://www.livescience.com/60607-helium-reserve-discovered-in-tanzania-photos.html |titel=In Photos: Massive Underground Helium Reserve Found in Tanzania |werk=livescience.com |datum=2017-10-06 |auteur=Tom Metcalfe |bezochtdatum=2024-11-15}}</ref> [[File:Neptune-visible.jpg|thumb|Helium ta forma mas o ménos 19% di e kapa di gas eksterior di Neptuno. E komponente prinsipal di Neptuno ta [[hidrógeno]]; e koló blou-bèrdè ta wòrdu kousa pa metan.]] Helium ta e elemento mas abundante di e universo despues di hidrogeno. Streanan i [[Planeta gigante|planetanan gigante]] di gas ta kontené un proporshon signifikante di helium. Den strea, helium ta wòrdu formá for di hidrogeno. Esaki ta e fuente prinsipal di energia di Solo. Durante un tormenta solar, un kantidat relativamente chikitu di helium ta wòrdu libera. E formashon di helium for di hidrógeno, un reakshon di fushon nuklear ku ta libera kantidatnan enorme di energia, ta e base di produkshon di energia den streanan i operashon di bòm di hidrógeno (of bòm H). Helium tambe por wòrdu sintetisá dor di bombardiá [[lithium]] òf boor ku protonnan hopi lihé. Esaki ta relashoná ku e echo ku radioaktivo dekaí ta libera rayonan-α, ku en realidat ta núkleonan di helium. == Propiedatnan == Helium ta un [[gas inerto]] sin koló i sin holó i tin un punto di herebé sumamente abou (4,2 K), esun di mas abou di [[Lista di elementonan kímiko|tur elemento]]. E ta kímikamente inerto den mayoria kondishon. E ta e elemento mas abundante den [[universo]] despues di hidrogeno. Helium ta konsistí di atòmnan individual. Helium ta e úniko elemento ku no ta bira sólido na preshon normal bou di sierto temperatura. ⁴He por unikamente bou di preshon altu (mínimo 2.6 MPa) wòrdu kombertí den fase sólido. E forma sólido di ³He i ⁴He tin e propiedat úniko ku e volúmen por redusí ku mas ku 30% bou di preshon mas altu. Na temperaturanan bou di 1 K i bou preshon di 2,6 MPa ta sufisiente pa kombertí helium den fase sólido. Esaki ta oumentá lihé na temperaturanan mas haltu. Por ehèmpel, na 15 K un preshon di alrededor di 100 MPa ta nesesario, i na temperatura di kamber (~20°C) mas o menos un preshon di 20 GPa ta nesesario. Helium ta un gas inerto i kímikamente inerte den kasi tur kondishon, pero ora e ta wòrdu bombardiá ku elektrón e por reakshoná ku wolfram, yodo, flúor, suafel i fòsfòr. Di tur [[gas]], helium ta disolvé e pió den [[awa]]. == Aplikashon == === Balòn === [[File:No-nb bldsa 4b018.jpg|thumb|''Graf Zeppelin'', un tipo di avion di balon ]] Helium ta muchu mas lihé ku airu. P’esei hopi bia e ta wòrdu utilisá den balòn i avion di balòn (p.e., Zeppelin). Helium ta prefera en bes di [[Hidrógeno|hidrógeno]], ounke mas lihé, ta altamente inflamabel. E kapasidat di subi di helium ta 93% di esun di hidrógeno. Helium ta hopi mas karu ku hidrógeno, pa e motibu ku e ta mas difísil pa ekstrae. === Medio di friu === Komo ku helium tin e punto di smèlt i herebé mas abou di tur elemento, e ta un medio di fiu masha adekuá pa hopi aplikashon ku ta rekerí temperaturanan sumamente abou, manera magnet superkonduktivo (p.e., MRI den forma likido) of reaktornan nuklear. === Sambuyamentu === Sambuyadó di laman profundo hopi bia ta hala rosea di un meskla di helium i [[oksígeno]], parsialmente pasobra oksígeno ta tóksiko na preshon mas altu i [[nitrogeno|nitrógeno]] na preshon altu por kondusí narkose di nitrógeno i malesa di sambuyadó. Door di emplasá un parti di nitrógeno ta limitá e efekto narkótiko. E densidat abou di helium ta redusí mas ainda e viskosidat di e meskla di hala rosea, hasiendo e mas fásil pa hala rosea na preshon altu. {{appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=nl |titel=Helium |oldid=67001319}} {{references}} }} [[Category:Elementonan kímiko]] bl1ddhh600hg4544ulgz3ffwi0y4lo8 0 4306 162919 139168 2025-06-13T16:13:22Z Kallmemel 14000 typo 162919 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Aña}} '''2011''' ta un aña komun ku a kuminsa riba un djasabra riba e [[kalènder gregoriano]]. E ta e di 11 aña den e [[siglo 21]]. == A sosodé == '''Yanüari''' * [[1 di yanüari|1]] - Na [[Boneiru]], [[Saba]] i [[Sint Eustatius]] ta introdusí e [[Dollar Mericano|dòler merikano]], remplasando e [[Florin Antiano]]. * [[9 di yanüari|9]] - [[Sur Sudan]] ta tene un [[referèndum]] pa bira independiente. * [[14 di yanüari|14]] - Protestanan na [[Tunesia]] ta kousa ku presidente [[Ben Ali]] ta baha. * [[26 di yanüari|26]] - A kuminsá e [[Guera civil sirio]]. '''Febrüari''' * [[11 di febrüari|11]] - [[Presidente]] di [[Egipto]], [[Hosni Mubarak]], ta entrega su retiro despues di protestanan den su pais. Kontrol di Egipto ta keda den man di e militarnan te ora tene un elekshon nobo. '''Mart''' * [[2 di mart|2]] - A tene elekshon pa [[Konseho Insular]] di [[Boneiru]], [[Saba]] i [[Sint Eustatius]]. * [[11 di mart|11]] - Un [[teremoto]] di 9.1 riba [[eskala Richter]] ta dal [[Hapon]], e teremoto i [[tsunami]] ku ela kousa ta mata aproksimadamente 15.000 hende. * [[17 di mart|17]] - [[Nashonnan Uni]] ta vota pa krea un zona liber di buelo ariba di [[Libia]] * [[19 di mart|19]] - Intervenshon militar ta kuminsá na Libia, avionnan di guera [[Fransia|franses]] ta hasi buelo riba e pais. [[File:The royal family on the balcony (cropped).jpg|150px|right|thumb|Duke i dukesa di Cambridge, pareha resien kasá, riba balkon di [[palasio Buckingham]]]] '''Aprel''' * [[19 di aprel|19]] - 2 bíon hende ront mundu ta wak e boda di [[Principe William, Duke di Cambridge]] i [[Catherine Middleton]] na [[Westminster Abbey]] na [[London]]. '''Mei''' * [[2 di mei|2]] - Presidente di [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]], [[Barack Obama]], ta anunsia morto di e terorista [[Osama bin Laden]] despues di un operashon militar na [[Pakistan]]. '''Yüni''' '''Yüli''' * [[9 di yüli|9]] - [[Sur Sudan]] ta bira [[Independensia|independiente]]. * [[21 di yüli|21]] - E shuttel di espasio [[Atlantis]] ta baha bek na [[tera (planeta)|tera]] despues di a kumpli su delaster buelo. * [[22 di yüli|22]] - Por lo menos 76 hende ta muri na e atakenan terorista na [[Noruega]] despues di e bombardamentu na [[Regjeringskvartalet]] na [[Oslo]] i e tiramentu den e kampamentu na e isla di Utøya. '''Ougùstùs''' '''Sèptèmber''' '''Òktober''' * [[25 di òktober|25]] - [[Kòrsou]] i [[Sint Maarten]] ta bira miembro asosiá di [[UNESCO]]. Den konstelashon [[Antias Hulandes|antiano]] e dos isla ya kaba tabata miembro asosiá desde 1983. '''Novèmber''' '''Desèmber''' == A nase == '''Yanüari''' '''Febrüari''' '''Mart''' '''Aprel''' '''Mei''' '''Yüni''' '''Yüli''' '''Ougùstùs''' '''Sèptèmber''' '''Òktober''' '''Novèmber''' '''Desèmber''' == A fayesé == '''Yanüari''' * [[29 di yanüari|29]] - [[Hemayel Martina]] (20), poeta di [[Kòrsou]]. '''Febrüari''' '''Mart''' '''Aprel''' '''Mei''' * [[2 di mei|2]] - [[Osama bin Laden]] (54), fundadó i lider di [[Al-Quaeda]]. * [[30 di mei (fecha)|30]] - [[Joceline Clemencia]] (58), lingwista, aktivista i feminista di [[Kòrsou]] '''Yüni''' '''Yüli''' '''Ougùstùs''' * [[15 di ougùstùs|15]] - [[Angel Botta]] (85), [[futbol]]ista profesional internashonalista i entrenadó [[Argentina|argentino]]-[[aruba]]no. '''Sèptèmber''' '''Òktober''' * [[5 di oktober|5]] - [[Steve Jobs]] (56), co-fundadó, presidente i CEO di [[Apple Inc.|Apple]] '''Novèmber''' '''Desèmber''' [[Category:Aña]] f7ilt5qzor2j3l6koj49w3v5wbf52pf 0 4454 162952 162795 2025-06-13T18:04:17Z Caribiana 8320 162952 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Wak articulo|dp=ja|Wak [[Wever]] (pagina di referensia) pa un otro nifikashon di e topiko.}} {{Infobox musico | nomber completo = Rufo Inocencio Wever | alias = A.N. Tillano | imagen hanchura = 270 | fecha nacemento = [[8 di desèmber|8 di december]] [[1917]] | luga nacemento = {{ABW}} | fecha fayecimento = [[30 di desèmber|30 di december]] [[1977]] | luga fayecimento = Aruba | instrumento = Caha di orgel }} '''Rufo Inocencio Wever''' (☆ [[8 di desèmber|8 di december]] [[1917]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] - † [[30 di desèmber|30 di december]] [[1977]] na [[Aruba]]) tawata un compositor y musico [[Aruba]]no. E tabata e pionero di e musica y cultura moderno Arubano y un di e musiconan di mas grandi di Aruba.<ref>https://web.archive.org/web/20090329222021/http://books.caribseek.com/Curacao/Muziek_en_Musici_Nederlandse_Antillen/rufo-inocencio-wever.shtml</ref> ==Biografia== Rufo Wever ta nace na Wilhelminastraat 33, [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]], Aruba, e primogenito di e matrimonio di Shon Leonila Maria Annette Lampe Babijn y Civiles Marcial Wever Everts. E pareha tabata bin di famianan acomoda y Civiles Wever tabata un contratista, constructor di edificionan, di barconan y ebanista. Don Civiles Wever tabata tin un mente tecnico, pero tambe tabata gusta musica y tabata toca clarinet y [[kuarta|cuarta]]. Net prome cu Rufo Wever a cumpli 6 aña, Rufo a haña un simfonia di boca regalo y den un par di dia el a sorprende su famia cu e por a toca un cantica cu tabata na moda su mes y sin ningun ayudo. Su tata a keda masha impresiona y entusiasma y mesora a cumpra un piano y a contrata e conocido maestra di musica di [[Kòrsou|Corsou]], Shon Shishi Rodriguez Timmer, pa siña Rufo e conocimentonan di musica en general. Manera cu Rufo a haña e piano e mes tabata practica ariba dje. Despues el a domina tambe clarinet, guitara, cuarta, accordion y saxofon. Tempo cu Rufo Wever ta tin apenas 10 aña e y su tres otro ruman a keda huerfano despues cu su tata a fayece repentinamente. Su mama Shon Annette, un dama di karakter fuerte y semper cu un conducta corecto a sigui e lucha pa hiba su famia padilanti. Aki Rufo a haña e sosten financiero di su famia. Tempo cu e ta tin 12 aña ya e por a toca piano na un manera admirable. Tambe el a siña su mes saxofoon, guitara, cuarta, clarinet y otro instrumentonan ritmico. Na 1941 den un accidente fatal Rufo a perde su braza robez, apesar di e tragedia aki den su bida el a supera esaki y el a keda compone y toca piano cu un braza artificial cu e mes a diseña y cu a wordo traha pe na [[Alemania]]. Despues el a haña cu esaki tabata pisa hopi pa e por toca piano cune y e mes a traha un na Aruba usando tasnan di cuero di scol cu no tabata wordo usa mas. Despues di a recupera Rufo a sigui cu su dedicacion total den musica. Na 1977 Rufo Wever a haya problema di salud. E ta fayece dia 30 di december 1977 di un pulmonia na [[Horacio Oduber Hospital|Hospital Horacio Oduber]]. Nan a der'e riba un dialuna dia 2 di januari 1978 cu entiero musical. ==Carera musical== Tempo cu Rufo ta tin 15 aña el a lanta e orkesta musical "Melody Band" hunto cu su amigonan: Tom Lampe (violin), Wewe Croes (violin), Boysie Lampe (violin), Twai Croes (trompet), Clemente Lacle (drum), y Rufo na piano. Despues tambe a join e grupo [[Padu Lampe]], primo segundo di Rufo. Nan 1935 na edad di 18 aña, Rufo Wever, inspira door di e famoso compositor y cantante [[Argentina|Argentino]] [[Carlos Gardel]] cu a bishita Aruba e aña ey, y cu a duna Rufo un oportunidad pa actua hunto cu ne, Rufo a lanta su grupo di tango " Los Trovadores Tropicales" hunto cu su amigonan Clemente Lacle (cantante) y guitaristanan: Harold Hopmans, Carlos Booi, Jan Croes y Shemmi Coronel. E conhunto aki tabata e prome conhunto musical di Aruba cu a toca na un radio na Corsou, [[Curom|Radio Curom]]. === Compositor === Aña 1935 Rufo Wever ta compone su prome [[wals antiano|wals]] "Arubanita", un composicion cu ta duna inicio na un era musical nobo di composicionnan Arubano moderno. E composicion, un mescla di notanan alegre acompaña pa nostalgia, ta un estilo original y caracteristico cu ta sigui den hopi di su composicionnan.<ref>Bon Dia, ''Co-compositor Himno di Aruba, Rufo Wever'', 17 di maart 2006, consulta 10 di maart 2022</ref> ''Arubanita'' ta bira asina conoci y tan gusta cu te awe e ta sigui di ta un di e composicionnan mas toca den historia musical di Aruba. Como e prome composicion cu su autor ta conoci y cu te ainda ta perdura ta duna e composicion di "Arubanita" su significacion historico y cultural pa Aruba. E tabata e prome wals, Arubano y Antiano, cu un miembro di [[Cas Real (Reino Hulandes)|Cas Real]], [[Juliana di Hulanda|Reina Juliana]], a balia riba dje. Compone tabata facil pa Rufo y a sigui un total di mas of menos 450 composicion; algun bou di e nomber A.N. Tillano. Di esaki mas of menos 150 ta composicionnan completo pa piano of orkesta y 300 ta composicionnan y areglo pa cahi orgel. Rufo su composicionnan ta inclui : wals, [[tumba]], bolero, zamba, mambo, porro, [[merengue]], [[danza]], [[mazurka]], polka y [[calypso]]. E ta consecha fama mas tanto cu su walsnan refina y cu un sabor pikante, entre cual ta figura "Encantadora", e famoso wals di tres parti y cual tabata su composicion favorito; "Annette" un wals compleho den tres parti dedica na su mama; "Aruba", un wals bunita y elegante y "Antillenhuis", un wals dedica na [[Wem Lampe]]. Rufo Wever su amor pa su isla ta obvio ora ripara cuanto biaha el a uza e nomber Aruba : wals "Arubanita, wals "Aruba", himno “Aruba Dushi Tera", tumba “Aruba tiera bunita", "mambo di Aruba", wals "Mi Aruba Stima". E tabata tambe e prome musico cu a documenta e [[dande]] cu su partitura. Tambe tin composicionnan hunto cu Padu Lampe; entre nan e tumba "Chanita" cu letra di [[Hubert Booi]]; e inmortal [[calypso]] "Carnaval" di aña 1954 cu a bira famoso cu e cantante Edwin Zichem y e himno nacional di Aruba "[[Aruba Dushi Tera]]" composita na 1953 y graba pa prome bes den version di orkesta na [[Venezuela]] pa e orkesta di Don Anibal Abreu. === Caha di Orgel === Na edad di 21 aña Rufo a cuminsa cu e trabou di [[Caha di Orgel|cah'i orgel]]. Aruba conoce awe na aña 2012 mas of menos 115 aña di musica di cah'i orgel, pero Rufo tabata e prome persona cu a cuminsa traha e cilindernan pa e cahi orgel na Aruba y ela hasi esaki pa 33 aña. Anteriormente e cilindernan tabata bai [[Kòrsou|Corsou]]. E hecho aki tambe ta duna Rufo Wever un lugar especial den historia di musica [[folklor]]ico di Aruba. Pa hopi di e composicionnan cu Rufo a haci pa caha di orgel ela usa e nomber artistico A. N. Tillano. [[File:School 1888 (Aruba).jpg|thumb|230px|Estatua di [[Ciro Abath]] na Plaza Padu, Oranjestad na honor di Padu Lampe y Rufo Wever (na piano) y Hubert Booi (para)]] === Himno Nacional di Aruba === Na 1976 [[Aruba Dushi Tera]] un composicion di 1950 di Rufo Wever y [[Padu Lampe]], a ser decreta como Himno di Aruba na 1967 un couplet di [[Hubert Booi]] a wordo añadi na e himno. Na 1950 e himno Arubano a wordo componi pa Wever hunto cu Padu Lampe. == Honor == Na 1975 a condecora Rufo Wever como "Ridder" den e [[Orden di Oranje-Nassau]]. Den bario di Santa Helena na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] tin un caya cu ta carga su nomber, ''Caya Rufo Wever''. Na 1998, ''Arubaanse Muziekschool'' ta haya e nomber di ‘Scol di Musica Rufo Wever’.<ref>{{citeer web|url=https://www.gobierno.aw/gobernacion/detayes-departamento_48006/item/scol-di-musica-rufo-wever-amrw_42598.html|titel=Scol di Musica Rufo Wever (AMRW)|werk=Gobierno.aw|datum= |bezochtdatum=2022-03-10}}</ref> Den dekada 1980 y 1990 Promocion Cultural Arubano bao di Joy Kock tabata otorga anualmente na fin di aña e premio "Mo Tito y Rufo Wever" na e persona cu durante e aña a sobresali den musica, canto, baile o otro expresion cultural.<ref>{{nl}}{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642020:mpeg21:a0116|titel=Uitreiking van Mo Tito y Rufo Wever muziekprijs|werk=[[Amigoe]]|datum=1987-12-18|bezochtdatum=2023-03-11}}</ref> {{Appendix}} ==Link externo== * [http://www.youtube.com/watch?v=dJ--e5HncHE Video di Rufo Wever] {{DEFAULTSORT:Wever, Rufo}} [[Category:Hende]] [[Category:Músika]] [[Category:Folklor]] [[Category:Arubano konosí]] j5wvshqv93dwhkqvxyvjbdvtkxiruls 0 4514 162879 151124 2025-06-13T14:26:02Z Kallmemel 14000 ampliacion, general cleanup, ref 162879 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref>{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Kasi tur temblor ta surgi 30&nbsp;km òf mas den [[lithosfer]] òf "earth's crust", pero tin ku ta surgi 700&nbsp;km den lithosfer. Mayoria di teremoto (temblor) ta surgi ront di [[Oséano Pasífiko]], [[Indonesia]], [[Nueva Zelandia]], Nieuw-Guinea, [[Hapon]], Aleoeten, [[Alaska]] i den area rondo di [[Laman Mediteráneo]], Himalaya, kosta west di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i den otro oséano nan riba mundu. Hopi teremoto (temblor) ta surgi di un moveshon di e plachinan tektóniko (ta un pida di lithosfer òf "earth's crust"). [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Category:Geologia]] 24nw0rmdpmtxttytlq2xy8bazizqmrg 162882 162879 2025-06-13T14:42:21Z Kallmemel 14000 multiple image 162882 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref>{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Kasi tur temblor ta surgi 30&nbsp;km òf mas den [[lithosfer]] òf "earth's crust", pero tin ku ta surgi 700&nbsp;km den lithosfer. Mayoria di teremoto (temblor) ta surgi ront di [[Oséano Pasífiko]], [[Indonesia]], [[Nueva Zelandia]], Nieuw-Guinea, [[Hapon]], Aleoeten, [[Alaska]] i den area rondo di [[Laman Mediteráneo]], Himalaya, kosta west di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i den otro oséano nan riba mundu. Hopi teremoto (temblor) ta surgi di un moveshon di e plachinan tektóniko (ta un pida di lithosfer òf "earth's crust"). [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Category:Geologia]] h20vs1x008sq9o9ubfn5ddid4nccc67 162888 162882 2025-06-13T15:10:49Z Kallmemel 14000 clarifica contexto 162888 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref>{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. Kasi tur temblor ta surgi 30&nbsp;km òf mas den [[lithosfer]] òf "earth's crust", pero tin ku ta surgi 700&nbsp;km den lithosfer. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Category:Geologia]] 9700bqnegemxe7amsvhgjg6iov6phxf 162889 162888 2025-06-13T15:11:08Z Kallmemel 14000 /* Kousa */ 162889 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30&nbsp;km òf mas den [[lithosfer]] òf "earth's crust", pero tin ku ta surgi 700&nbsp;km den lithosfer. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Category:Geologia]] qb0ch72vxq5m7a50lk5kx2ntcuaxp6h 162893 162889 2025-06-13T15:16:59Z Kallmemel 14000 /* Kousa */ ampliacion 162893 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30&nbsp;km òf mas den [[lithosfer]] òf "earth's crust", pero tin ku ta surgi 700&nbsp;km den lithosfer. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Category:Geologia]] 86q7c1vzqjobfz9s4for6cltz33vivc 162895 162893 2025-06-13T15:19:25Z Kallmemel 14000 162895 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30&nbsp;km òf mas den [[lithosfer]] òf "earth's crust", pero tin ku ta surgi 700&nbsp;km den lithosfer. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Category:Geologia]] atbhgezal0oshu2ppi5e2lziibicufo 162896 162895 2025-06-13T15:20:38Z Kallmemel 14000 /* Kousa */ 162896 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Category:Geologia]] 4gsy83gsljhkupa8ujefljdfsppty7t 162897 162896 2025-06-13T15:23:11Z Kallmemel 14000 appendix 162897 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] tvpltlkts6g31ipev3b5zgzm73j0czc 162898 162897 2025-06-13T15:29:20Z Kallmemel 14000 162898 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] 07fypzbqeia5p8o2hbgodian47hedon 162899 162898 2025-06-13T15:29:31Z Kallmemel 14000 162899 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]] E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] fxcdso64l2momc8qt979w4s45ziepxf 162900 162899 2025-06-13T15:30:49Z Kallmemel 14000 /* Kousa */ nvt 162900 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]]Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] === Teremoto na Haïti === Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] n2kslo2wzwnn8jna7vl9pf2moyd3vv6 162906 162900 2025-06-13T15:47:57Z Kallmemel 14000 /* Teremoto na Haïti */ crea pagina for di seccion 162906 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]]Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblornan chikitu === Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di [[piedra di kalki]], burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku [[atombòm]]. === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] mv4gjn7nf3webxum9d7edcj8xuqelp8 162907 162906 2025-06-13T15:50:34Z Kallmemel 14000 /* Temblornan chikitu */ nvt 162907 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]]Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. [[File:Tectonic plates Caribbean.png|200px|thumb|Pachi tektóniko karibeño]] === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] k5y5ytgx9twxzwkm8ccbhhcew1oia8x 162908 162907 2025-06-13T15:56:41Z Kallmemel 14000 ampliacion 162908 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. [[File:Tectonic plates boundaries detailed-en.svg|thumb|left|Plachinan tektóniko]] [[File:2008 age of oceans plates.jpg|220px|thumb|left|Plachinan oseaniko]]Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. === Intensidat i magnitut === E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] r24vd7bxgvi52dtzw7e5haejcorhmyo 162909 162908 2025-06-13T15:57:21Z Kallmemel 14000 nvt 162909 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. === Intensidat i magnitut === E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] e793upjir87lmsrhgis0hh1oua73egc 162911 162909 2025-06-13T16:04:21Z Kallmemel 14000 /* Midimentu */ 162911 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti. [[File:Haiti, 4.5, 20 May 2010.jpg|200px|thumb|Haïti 2010]] [[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] 7qa9441ahfmymyiiy2w2jouy0kmpgq6 162912 162911 2025-06-13T16:05:16Z Kallmemel 14000 move imagen pa Teremoto di Haiti 2010 162912 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti.[[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] === Temblor den laman === E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] 3tdejdlyb46p46u206wc1exgj5t41vk 162916 162912 2025-06-13T16:11:37Z Kallmemel 14000 /* Temblor den laman */ move seccion pa pagina nobo:Teremoto supmarino 162916 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. Dor di e moveshon di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese [[preshon]] den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den [[geologia]]. == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti.[[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] 6f9prnhca6zmub5b0s2bp6hq2fb001o 162928 162916 2025-06-13T16:32:39Z Kallmemel 14000 /* Kousa */ 162928 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den [[geologia]], seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. Teremoto su energia ta plama manera un ola. E punto di orígen ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti.[[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] k2da45a7b2vbw0u73jeld4u0uwmswbm 162929 162928 2025-06-13T16:34:01Z Kallmemel 14000 /* Kousa */ 162929 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den [[geologia]], seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer. == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti.[[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] a38561gz53yd0o8b6sule2z1zuphjj1 162930 162929 2025-06-13T16:34:15Z Kallmemel 14000 /* Kousa */ 162930 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den [[geologia]], seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer.<ref name=":0" /> == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti.[[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] ba00vlpbjgh3zsi5q4idx7gbgq45lyq 162931 162930 2025-06-13T16:35:57Z Kallmemel 14000 /* Kousa */ 162931 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den [[geologia]], seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer. E shòknan ta wòrdu sinti mas violentamente rònt di e episentro.<ref name=":0" /> == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti.[[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] 5fnek8f30zt615ayyfulvuz78oquxnb 162932 162931 2025-06-13T16:38:05Z Kallmemel 14000 162932 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den geofísika, seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer. E shòknan ta wòrdu sinti mas violentamente rònt di e episentro.<ref name=":0" /> == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. === Plachi karibeño === E [[plachi karibeño]] ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe [[Haiti]], [[Republika Dominikano|Santo Domingu]] i e paisnan [[Mexico]], [[Colombia]], [[Venezuela]]. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di [[Maracaibo]] i [[Caracas]] un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta [[Venezuela|venezolano]] ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di [[12 di yanüari]] [[2010]] na Haïti.[[File:2009 Venezuela earthquake intensity map.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2009]] [[File:January 2010 Venezuela earthquake intensity USGS.jpg|200px|thumb|Venezuela aña 2010]] {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] fx2xi5qbvpv5xkaxgtwb9yowd33iyfq 162933 162932 2025-06-13T16:40:46Z Kallmemel 14000 nvt 162933 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den geofísika, seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer. E shòknan ta wòrdu sinti mas violentamente rònt di e episentro.<ref name=":0" /> == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] 25sztq7ue63aoz2xlzcgq43y52y0tho 162934 162933 2025-06-13T16:46:04Z Kallmemel 14000 /* Kousa */ 162934 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den geofísika, seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer. E shòknan ta wòrdu sinti mas violentamente rònt di e episentro. Temblornan tipikamente ta plama den olanan sirkular for di e episentro. E vibrashonnan ta mas suak, mas leu un puntu di referensia ta for di e punto aki. Miéntras ku mayoria temblor ta dura solamente algun sekònde, ''aftershock'' por sosedé ainda dianan despues di e evento.<ref name=":0" /> == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] am3jsvsmhjfb5gbyvd1jymfc30cozr8 162936 162934 2025-06-13T16:49:43Z Kallmemel 14000 /* Midimentu */ 162936 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den geofísika, seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer. E shòknan ta wòrdu sinti mas violentamente rònt di e episentro. Temblornan tipikamente ta plama den olanan sirkular for di e episentro. E vibrashonnan ta mas suak, mas leu un puntu di referensia ta for di e punto aki. Miéntras ku mayoria temblor ta dura solamente algun sekònde, ''aftershòk'' por sosedé ainda dianan despues di e evento.<ref name=":0" /> == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0. === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] qjlvazkg7xczap4rhkhkpjuxg9n0wzf 162937 162936 2025-06-13T16:50:09Z Kallmemel 14000 /* Midimentu */ 162937 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den geofísika, seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer. E shòknan ta wòrdu sinti mas violentamente rònt di e episentro. Temblornan tipikamente ta plama den olanan sirkular for di e episentro. E vibrashonnan ta mas suak, mas leu un puntu di referensia ta for di e punto aki. Miéntras ku mayoria temblor ta dura solamente algun sekònde, ''aftershòk'' por sosedé ainda dianan despues di e evento.<ref name=":0" /> == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0.<ref name=":0" /> === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel.<ref name=":0" /> {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] jwpgvx7be67lbwcw2sko5ohn4casgg2 162947 162937 2025-06-13T17:53:58Z Kallmemel 14000 /* Midimentu */ 162947 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{multiple image |image1=Valdivia after earthquake, 1960.jpg |caption1=Daño di temblor na Valdivia, [[Chile]] (1960). |image2=Map of earthquakes 1900-.svg |caption2=Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko. |image3=Kluft-photo-Carrizo-Plain-Nov-2007-Img 0327.jpg |caption3=Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di [[Los Angeles]] for di un bista aéreo di 85.000 pia. |direction=vertical |header={{PAGENAME}} }} '''Teremoto''' (òf '''temblor''') ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e ''litosfer'', e kapa duru na e superfisie di [[Tera (planeta)|Tera]]. Den geofísika, seismologia ta e siensia di teremoto. == Kousa == Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá ''konvergensia''. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá ''divergensia''. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un ''fayo transformá''. Konvergensia por krea [[seru]] i [[volkan]], pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.<ref name=":0">{{citeer web |url=https://www.nationalgeographic.nl/natuur-leefomgeving/a43475922/wat-is-een-aardbeving |titel=Wat is een aardbeving? |werk=nationalgeographic.nl |auteur=Willeke van Doorn |datum=2024-02-06 |bezochtdatum=2025-06-13}}</ref> Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá ''Ring of Fire'' ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di [[Oséano Pasífiko]] ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera [[Nueva Zelandia|New Zealand]], [[Indonesia]], [[Filipinas]], [[Hapon]], e kosta wèst di [[Nort Amérika|Nort]] i [[Sur Amérika]], i partinan di [[México|Mexico]] ta situá denter di e zona aki.<ref name=":0" /> Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km. E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer. E shòknan ta wòrdu sinti mas violentamente rònt di e episentro. Temblornan tipikamente ta plama den olanan sirkular for di e episentro. E vibrashonnan ta mas suak, mas leu un puntu di referensia ta for di e punto aki. Miéntras ku mayoria temblor ta dura solamente algun sekònde, ''aftershòk'' por sosedé ainda dianan despues di e evento.<ref name=":0" /> == Midimentu == Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0.<ref name=":0" /> === Intensidat i magnitut === Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. E temblor di 2023 den sùit di Turkia tabatin un magnitut di 7.8 riba e eskala di Richter. Temblornan ku un magnitut di 9.0 òf mas altu ta skars pero masha destruktivo.<ref name=":0" /> {{Appendix}} [[Kategoria:Geologia]] fd7y3dpl647yxp6uk1vex77q4dprjon 0 4540 162992 157854 2025-06-14T10:25:17Z Caribiana 8320 ampliashon 162992 wikitext text/x-wiki {{Infopais | varainte = c | nomber_nativo = [[hebreo]]: {{lang|he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}}<br/>[[árabe]]: {{lang|ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}} | nomber_propio = Estado di Israel | himno_nashonal = {{lang|he|הַתִּקְוָה}}<br/>''Hatīkvāh''<br/>("E speransa")<br/> | stat_mas_grandi = Herusalem | idiomanan_ofisial = [[Hebreo]] - [[árabe]] | forma_di_gobernashon = Demokrasia parlamentario | titulo_kabesante1 = Presidente | titulo_kabesante2 = [[Promé minister]] | nomber_kabesante1 = [[Isaac Herzog]] | nomber_kabesante2 = [[Benjamin Netanyahu]] | tipo_di_soberania = Pais independiente | eventonan_di_fundashon = | fechanan_di_fundashon = [[14 di mei]] [[1948]] | persentahe_awa = 2.12 | moneda = New shekel | kodigo_moneda = ILS | utc_offset = +2 | kodigo_tld = .il }} '''Israel''', ofisialmente '''Estado di Israel''' (hebreo: מדינת ישראל - Medinat Yisraël; [[árabe]]: دولة اسرائيل - Dawlat Israïl), ta un pais den kontinente [[Asia]], region [[Medio Oriente]]. E pais tin frontera ku [[Líbano]], [[Siria]], [[Hordania]], [[Egipto]] i e [[Palestina|teritorionan palestino]], di kual Israel ta okupá i parsialmente atministrá Cishordania i e alturanan di Golan for di 1967. E pais tin un liña di kosta na [[Laman Mediteráneo]] i un haf na Golfo di Aqaba, un entrada di [[Laman Korá]]. E [[kapital]] di e pais ta e siudat [[Herusalem]]. [[File:Map of Israel, neighbours and occupied territories-en.svg|thumb|350px|Israel ++ ]] {{Template:Asia}} [[Category:Israel]] ckuv74tdzpn2g61u4hteol0eopmp0xr 162993 162992 2025-06-14T10:28:43Z Caribiana 8320 162993 wikitext text/x-wiki {{Infopais| varainte = c | nomber_nativo = [[hebreo]]: {{lang|he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}}<br/>[[árabe]]: {{lang|ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}} | nomber_propio = Estado di Israel | himno_nashonal = {{lang|he|הַתִּקְוָה}}<br/>''Hatīkvāh''<br/>("E speransa")<br/> | stat_mas_grandi = Herusalem | idiomanan_ofisial = [[Hebreo]] - [[árabe]] | forma_di_gobernashon = Demokrasia parlamentario | titulo_kabesante1 = Presidente | titulo_kabesante2 = [[Promé minister]] | nomber_kabesante1 = [[Isaac Herzog]] | nomber_kabesante2 = [[Benjamin Netanyahu]] | tipo_di_soberania = Pais independiente | eventonan_di_fundashon = | fechanan_di_fundashon = [[14 di mei]] [[1948]] | persentahe_awa = 2.12 | moneda = New shekel | kodigo_moneda = ILS | utc_offset = +2 | kodigo_tld = .il }} '''Israel''', ofisialmente '''Estado di Israel''' (hebreo: מדינת ישראל - Medinat Yisraël; [[árabe]]: دولة اسرائيل - Dawlat Israïl), ta un pais den kontinente [[Asia]], region [[Medio Oriente]]. E pais tin frontera ku [[Líbano]], [[Siria]], [[Hordania]], [[Egipto]] i e [[Palestina|teritorionan palestino]], di kual Israel ta okupá i parsialmente atministrá Cishordania i e alturanan di Golan for di 1967. E pais tin un liña di kosta na [[Laman Mediteráneo]] i un haf na Golfo di Aqaba, un entrada di [[Laman Korá]]. E [[kapital]] di e pais ta e siudat [[Herusalem]]. [[File:Map of Israel, neighbours and occupied territories-en.svg|thumb|center|300px|Israel, paisnan bisiña i teritorionan okupá]] {{Template:Asia}} [[Category:Israel]] suj1uedy8f2bvrn9s2tk02c59i55t76 162994 162993 2025-06-14T10:31:13Z Caribiana 8320 162994 wikitext text/x-wiki {{Infopais| varainte = c | nomber_nativo = [[hebreo]]: {{lang|he|מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}}<br/>[[árabe]]: {{lang|ar|دَوْلَة إِسْرَائِيل}} | nomber_propio = Estado di Israel | himno_nashonal = {{lang|he|הַתִּקְוָה}}<br/>''Hatīkvāh''<br/>("E speransa")<br/> | stat_mas_grandi = Herusalem | idiomanan_ofisial = [[Hebreo]] - [[árabe]] | forma_di_gobernashon = Demokrasia parlamentario | titulo_kabesante1 = Presidente | titulo_kabesante2 = [[Promé minister]] | nomber_kabesante1 = [[Isaac Herzog]] | nomber_kabesante2 = [[Benjamin Netanyahu]] | tipo_di_soberania = Pais independiente | eventonan_di_fundashon = | fechanan_di_fundashon = [[14 di mei]] [[1948]] | persentahe_awa = 2.12 | moneda = New shekel | kodigo_moneda = ILS | utc_offset = +2 | kodigo_tld = .il }} '''Israel''', ofisialmente '''Estado di Israel''' (hebreo: מדינת ישראל - Medinat Yisraël; [[árabe]]: دولة اسرائيل - Dawlat Israïl), ta un pais den kontinente [[Asia]], region [[Medio Oriente]]. E pais tin frontera ku [[Líbano]], [[Siria]], [[Hordania]], [[Egipto]] i e [[Palestina|teritorionan palestino]], di kual Israel ta okupá i parsialmente atministrá Cishordania i e alturanan di Golan for di 1967. E pais tin un liña di kosta na [[Laman Mediteráneo]] i un haf na Golfo di Aqaba, un entrada di [[Laman Korá]]. E [[kapital]] di e pais ta e siudat [[Herusalem]]. [[File:Map of Israel, neighbours and occupied territories-en.svg|thumb|center|300px|Israel, paisnan bisiña i teritorionan okupá]] == Mira tambe == * [[Konflikto israelí-palestino]] {{Template:Asia}} [[Category:Israel]] oiqnqdzoh64sjkd8s7xs3lo1tvvqq6w 0 7290 162950 142330 2025-06-13T18:01:41Z Caribiana 8320 wikilink 162950 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Infobox liga deportivo | pais = {{ABW}} <br> {{CUW}} <br> {{BON}} | region = [[CONCACAF]] | confederacion = [[Arubaanse Voetbalbond|AVB]], [[Federashon Futbòl Boneriano|FFB]] y [[Federashon Futbòl Kòrsou|FFK]] | sistema = knockout | ekipo = 6 | campeon_actual = [[SV Deportivo Nacional|Deportivo Nacional]] }} '''Copa ABC o Kopa ABC''' ta un campeonato di [[futbol]] organisa pa [[Arubaanse Voetbalbond]] (AVB), [[Federashon Futbòl Boneriano|Federacion Futbol Boneriano]] (FFB) y [[Federashon Futbòl Kòrsou|Federacion Futbol Corsou]] (FFK). E contienda ta entre e campeon y subcampeonnan nacional di [[Aruba]] ([[Division di Honor (Aruba)|Division Honor]]) y [[Kòrsou|Corsou]] (Promé Divishon) y e ganador y finalista di e [[Liga Boneiru]]. == Historia == Copa ABC ta e sucesor di [[Kopa antiano|Copa Antiano]], un torneo entre e liganan Antiano di e [[islanan ABC]]. Participacion di Aruba a termina ora el a sali for di [[Antias Hulandes]] na 1986. Boneiro y Corsou a sigui cu e contienda te cu a discontinua e torneo na 2010 pa motivo di e [[Disolucion di Antia Hulandes|desmantelacion di Antias Hulandes]]. Riba iniciativa di AVB a organisa na 1992 y 1993 un torneo bao di e nomber di ''Copa ABC'' entre e campeonnan di Aruba, Boneiro y Corsou, ademas di e subcampeon di e isla organisado.<ref>[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643692:mpeg21:a0125 Eerste ABC-toernooi van start op Aruba], Amigoe, 10 november 1992</ref> Den e final di e prome edicion na Aruba [[RKVFC Sithoc|Sithoc]] ta derota [[Racing Club Aruba]] cu un score 2-1.<ref>[https://www.voetbalkroniek.nl/2014/01/abc-cup-1992.html ABC-cup 1992 Voetbalkroniek, 9 januari 2014]</ref> Na 1993 [[River Plate Aruba]] a titula ganado den final contra Racing Club Aruba.<ref>[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010645319:mpeg21:a0121 Riverplate kampioen ABC voetbaltoernooi] Amigoe, 29 november 1993</ref> Despues di e di dos edicion no a tene e torneo mas. Na 2017 a re-introduci Copa ABC den un forma adapta. == Resultado == {| class="wikitable" style="font-size:100%;" |- ! Aña ! Ganador ! Resultado ! Finalista ! Stadion |- | 2017 || [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border|Bandera di Curaçao]] [[RKSV Scherpenheuvel]] || 1-1 <small>ns (6-5)</small> ||[[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border|Bandera di Bonaire]] [[SV Real Rincon]] || [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border|Bandera di Bonaire]] [[Stadion Antonio Trenidat]] |- | 2018 || [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border|Bandera di Bonaire]] [[SV Real Rincon]] || 3-3 <small>ns (4-2)</small> || [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border|Bandera di Curaçao]] [[CRKSV Jong Holland]] || [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border|Bandera di Bonaire]] [[Stadion Antonio Trenidat]] |- | 2019 || [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border|Bandera di Aruba]] [[SV Deportivo Nacional]] || 3-2 ||[[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border|Bandera di Curaçao]] [[SV Vesta]] || [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border|Bandera di Aruba]] [[Stadion Guillermo Prospero Trinidad]] |- | 2024 || [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border|Bandera di Aruba]] [[SV Britannia]] || 2-1 ||[[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border|Bandera di Curaçao]] [[CRKSV Jong Colombia]] || [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border|Bandera di Bonaire]] [[Stadion Antonio Trenidat]] |} == Topscorers == {| class="wikitable" !Aña !Hungador !Club !Gol anota |- | 2017 || [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border|Bandera di Bonaire]] Yurick Seinpaal || [[SV Real Rincon]] || 3 |- | 2018 || [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border|Bandera di Curaçao]] Gersinio Constancia || [[CRKSV Jong Holland]] || 6 |- | 2019 || [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border|Bandera di Curaçao]] Mirco Colina jr.|| [[SV Vesta]] || 3 |} == Mira tambe == * [[Kopa antiano]] == Link externo == * [http://www.rsssf.com/tablesa/abc2018.html List of ABC Cup winners], Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) * [https://globalsportsarchive.com/competition/soccer/copa-abc-2017/final/16579/ Copa ABC], Globalsportsarchive.com == Lista di fuente == {{Reflist|colwidth=30em}} [[Category:Futbòl na Aruba]] [[Category:Futbòl na Boneiru]] [[Category:Futbòl na Kòrsou]] kr3aarhqo1meocemgrd8j7qgb4jfiu2 2 7580 162972 162835 2025-06-13T20:26:10Z Caribiana 8320 162972 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ * [[Piet Kasteel]] - [[Herman Schotborgh]] - [[Representante di Hulanda na Aruba, Corsou y Sint Maarten]] - [[yaya]] - [[welga general di Aruba di 1977]] - [[SVGA]] - [[bruheria]] - [[hefe di estado]] - [[geneologia]] - [[nepotismo]] - [[Nigel Maduro]] - [[derechista (politika)]] - [[KNSM]] - [[Operashon Nueland]] --------------- '''Yerba di hole''' (Ocimum americanum), tambe konosí komo ''yerba hole'', ''basiliku di limòn'' òf ''lime basil'' na inglés, ta un yerba tropikal perteneciente na famia di [[Lamiaceae]] (famia di menta). E yerba aki ta nativo di Asia y parti di [[Afrika]], pero tambe ta kosechá i uza den Karibe, inkluí [[Aruba]], [[Curaçao]] y [[Bonaire]]. == Deskripshon == Ocimum americanum ta un yerba anual òf ku un bida kòrtiku, ku un oló fuerte i refreskante ku ta rekordá di limòn. E planta ta generalmente midí entre 20 te 50 sentímetro haltu y tin fuegonan chikí, oval y un tiki dentá. E flor ta pikin, normalment den kolor blanku òf rosá, i ta nasedó den un espiga florá. == Uzo == === Kulinario === Na [[Caribe]], yerba di hole ta uza den sopanan, stobá, te y otro preparashon. Su sabor di limòn ta duna un toke fresku na kuminda. Den [[Aruba]] y [[Curaçao]], hende ta prepara te di e fuegodi, manera un tipo di infushon. === Medisinal === Den medisin tradishonal, yerba di hole ta uza pa trata resfriado, malesa di stomak y pa relaha. Ta kere ku e ta tin propiedad diuretik i anti-inflamatorio, pero falta mas investigashon sientífiko pa comprondé su efecto real. == Kosecha i kreshimentu == Yerba di hole por kreshé bon den klima tropikal òf subtropikal, den solo bien drená i ku hopi solo. E planta ta gustá solo, pero tambe por tolerá sombra parcial. Ta preferibel kosechá e fuegonan promé ku e planta floria pa optené e mayor sabor. == Relashon ku otro basiliko == Ocimum americanum ta partí di e mes famia ku basiliko común (Ocimum basilicum), pero su aroma di limòn ta pone esaki único. Tin variedad di e mes planta ku ta konfundi ku Ocimum × africanum, un hibride entre O. americanum i O. basilicum. == Referensia == {{Cite book |last=van Proosdij |first=A.S.J. |year=2001 |title=Plantengids van Curaçao |publisher=STINAPA-Carmabi |language=nl}} {{Cite web |title=Ocimum americanum |url=https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:453149-1 |website=Plants of the World Online |publisher=Kew Gardens |access-date=2025-06-06}} {{Cite web |title=Lemon Basil: Ocimum americanum |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6233509/ |publisher=NCBI |access-date=2025-06-06}} ---------------- {{Variante|c}} {{infobox edificio| variante = c | infobox_tipo = Lanthùis | imagen = Collectie Nationaal Museum van Wereldculturen TM-20029918 Vooraanzicht van Landhuis Veeris Curacao Boy Lawson (Fotograaf).jpg | descripcion = Lanthùis Veeris (1964) | nomber2 = Lanthùis Feeris | pais = {{CUW}} | localisa_na = [[Willemstad]] | luga = [[Veeris]] | adres = | cercania = | funcion_original = kas di plantashi | funcion_actual = | fecha_construccion = ront di 1800 | renova = | restaura = | status_monumento = [[Monumento]] registrá ?? | propietario = | zoom = 13 }} '''Lanthùis Veeris''' ta un [[lanthùis na Kòrsou]], situá den e bario di [[Veeris]], zona nortwest di [[Willemstad]]. E ta un di e lanthùisnan mas bieu na Kòrsou ku ta eksistí ainda. == Historia == Historia di e Plantage Veeris E landhuis a tuma su nòmber di famia Veeris, ku ta e prome doño konosí di e plantagenan Drie Gebroeders i Westerveld. Den di dos mita di siglo 19, e plantagenan aki a fúsioná ku Eendracht pa formá plantage Union, ku eventualmente a bira konosí komo plantage Veeris. No ta kla si e landhuis actual ta originalmente parte di Union, Drie Gebroeders of otro plantage, pero su lokashon ta indiká ku e landhuis ta situá entre e plantagenan historiko Morgenster i Raphael, na banda west di Weg naar Westpunt. ta un kas grandi históriko situá den e bario [[Veeris]], banda oeste di Willemstad, Kòrsou. E bario Veeris mes ta centraé bon entre Hato Airport i e sentro di Willemstad, mas o menos 10 minùt di maneho di e kapital. E kas ta riba un kavel di mas o menos 6.000 m2 di tereno propio. E landhuis mes ta un ejenplo di arkitetura kolonial ku a keda den su estado original. E propiedat ta konsisti di e kas prinsipal, un bijgebouw ku cisterna, un magasina, un edifisio pa bano i ducha, i koralen tradicional. == Edifisio == Kompleho di tereno di kunuku ku edifisio prinsipal i strukturanan adishonal. Edifisio prinsipal: struktura di un piso ku plan di piso rektangular. Dak di gable riba área di núkleo, daknan skerpi riba galerianan. Dos dormitorio na tur dos banda di dak. Gables den forma di embudo ku fronton triangular i gables kurvá paden i pafó na nivel di galeria. Terasa dilanti kompleto i tambe terasa patras kòrtiku. Strukturanan adishonal ta inkluí un tanki di dos piso i un magasina konektá ku tres arko na e edifisio prinsipal.<ref name="Monument">[https://curacaomonuments.org/sites/landhuis-veeris-veeris-z-n-willemstad/ Landhuis Veeris], curacaomonuments.org</ref> E monumento tin balor históriko kultural pa motibu di e kombinashon di gablenan kurvá paden i pafó ku puntanan di gable den forma di embudo ku fronton ta indiká un fase di transishon rònt di 1800. Balor históriko arkitektóniko komo un tereno di kunuku ku galerianan núkleo i rondó di dje, un lay-out típiko di Curaçao, i un sala típiko ku pasashinan arkuá i arkuá. Konhunto i balor históriko kultural pa motibu di e koherensia di tereno di kunuku, terasanan, tanki, magasina, kas di wc, koralnan i kurá ku porta.<ref name="Monument"/> *Deskripshon Arkitetural i Interno Landhuis Veeris ta un edifisio di mas o menos 570 m2.<ref>https://www.huisenaanbod.nl/index.php?p=detail&sLand=Antillen&sProv=&sRegio=&sPlaats=&Koophuur=K&order=&lan=NL&det=i*zo*&loc=ANT::::::;&AdvId=3198157 Lanthuis Veeris], huisenaanbod.nl</ref> Ora bo drenta, bo topa ku un espacio habri ku hopi detallenan autentiko, inkluindo porta i bentana original, yuna zolder amplio dividi na dos kamber grandi, un kuchina, i un bano. E struktura ta ofresé gran potenshal pa restaurashon den su estilo autentiko. *Desaroyo aktual i potenshal Veeris ta desaroyando rápidamente komo un zona industrial i komersial moderno, ku e sentro komersial Sambil serka, ku ta atrahé hopi trafiko humano. E lokashon di Landhuis Veeris lo pone’l den un posishon estratégiko pa diferente uzo: residenshal, komersial, turístiko of kulturel. Según e plan regulativo lokal (Artíkulo 3 di DROV), e terreno tin destino pa: bibuenda, negoshi, detalji, servisio, rekreo, aktividatnan sosial, trafiko, defensa, of preservashon di paisahe i kultura. *Konklushon Landhuis Veeris ta un testigu mudo di e historia agrikultural i sosial di Kòrsou. Ku un renovashon ku ta respetá su karákter original, e kas por bira un punto di referensia pa patrimonio, turismo, of desaroyo sosho-kultural moderno. == Lista di referensia == *Huisenaanbod.nl (anunsi original di bentanan) *Data topografiko lokal i historia di plantage Kòrsou *Informashon general tokante DROV-regulashon. {{Appendix}} -------------- '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashi) situá den parti sùitwest di [[Willemstad]], serka e laguna di [[Piscaderabaai]]. E bario a tuma su nòmber for di plantashi Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a kria bestia. E plantashon mes tabata pertenesé na famia Veeris, un fam di orígen [[Hulanda|hulandes]].<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e tereno di Veeris a wòrdu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan manumisio ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Finalmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisá den distrito di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su meskla di kasnan tradishonal i modernu. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área a kontinua desaroyando komo un bario residensial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashi original. Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kultural afrokurasoleño. {{Appendix}} == Referensia == <references> <ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> <ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> </references> '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashon) lokalisa den parti suroeste di [[Kòrsou]], serka di otro barionan históritiko manera [[Mundu Nobo]] i [[Otrobanda]]. E bario a tuma su nomber for di e plantashon Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a tene chukaramentu di bestia. E plantashon mes a pertenesé na famia Veeris, un apelido di orígen hulandés.<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e terreno di Veeris a wordu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan libertá ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Eventualmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisa den distrit di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su mezcla di kasnan tradicional i moderno. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área ta kontinua desaroyando komo un bario residencial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashon original.<ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kulturnan [[Afro-Korsou|afro-korsou]]. == Mira tambe == * [[Lanthùis na Kòrsou]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------- == Historia == Imperio Romano por dividí den dos fase prinsipal: * '''Imperio Romano Oksidental''' (27 a.C. – 476 d.C.), ku su kapital na [[Roma]]. * '''Imperio Romano Oriental''' (284 – 1453), ku su kapital na [[Istanbul|Constantinopel]] (ó [[Bizantin]]). E imperio a logra ekspandé su teritorio pa inkluí un gran parti di e mundo konosí durante esaki, ku un sistema di kaminan, lei, i struktura politik ku a influensia Europa i mas allá. Imperio Romano a kontribuí hopi na arkitektura, lei, idioma ([[Latin]]), sistema di gobernashon i relíshon. Na e final di e imperio, [[Cristiandat]] a bira e relíshon ofisial. E imperio a ekspandé pa inkluí gran parti di e mundu konosí e tempu ei, desaroyando sistemanan di kaminda, lei i gobièrnu ku a influensiá Europa i mas leu profundamente. Kultura i Herensia E Imperio Romano a kontribuí signifikantemente na arkitektura, lei, idioma (latin), gobernashon i religion. Den su añanan despues, Kristianismo a bira e religion ofisial. Kaida di e Imperio E Imperio Romano Oksidental a kai na aña 476 di nos era, ora e último emperador, Romulus Augustulus, a ser destituí. E Imperio Romano Oriental (Imperio Bizantino) a sigui te na 1453, ora ku Konstantinopla a wòrdu konkistá pa e Turkonan Otomano. ------------- {{Variante|c}} {{Infobox dignatario| variante = c | nomber completo = Petrus Albertus Kasteel | imagen = Petrus Albertus Kasteel (1942).jpg | sucesion = Di 50° Gobernador di Kolonia Kòrsou | periodo start = [[15 di yüli]] [[1942]] | periodo fin = [[1 di yüli]] [[1948]] | monarkia = [[Wilhelmina di Hulanda|Wilhelmina]] (1898-1948) | antecesor = [[Gielliam Wouters]] | sucesor = Leonard Antoon Hubert Peters |fecha nacemento= |luga nacemento = |fecha fayecimento= |luga fayecimento = |pareha = Marie Kasteel-Baltussen |religion = [[Iglesia Catolico Romano|katóliko]] |yui = 5 <!-- Seccion di informacion profecional --> |ofishi = gobernante, diplomátiko |partido = }} '''Petrus Albertus (Piet) Kasteel''' (☆ [[4 di novèmber]] [[1901]] na [[Zwolle]] - † 13 di desèmber [[2003]] na [[Roma]]) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di gobièrnu kolonial hulandés. E tabata gobernador di [[Kòrsou i Dependensianan|Kolonia Kòrsou]] (Antia Hulandes) for di 1942 te 1948, ku ta inklui Guera Mundial II i un periodo di transishon polítiko di kolonia pa pais Antia Hulandes. == Bida personal == Piet Kasteel a nase den Zwolle, Hulanda, riba 4 di novèmber 1901. Den su bida personal i profesional, e tabata un katóliko dediká ku un gran pashon pa komunidat i notisia. == Periodista i trahadón den ekshilio == Den su hoben aña, Kasteel a traha komo editor parlementario pa e periódico katóliko De Maasbode i komo periodista pa De Tijd. Den 1923, e a fundá e asociashon De Klare Waarheid. Durante Segunda Gèrr Mundial, e a fugi pa Ingalaterra, kaminda e a traha pa e gobièrnu Hulandés den ekshilio na Londen. == Gobernador di Kòrsou i su dependensianan == Kasteel a ser nombra gobernador di Kòrsou i su dependensianan riba 15 di yüli 1942, na un momentu difísil den historia global. E a sustituí Gielliam Johannes Josephus Wouters i a tene e kargo te 4 di ougùstùs 1948. Durante su mandato, e a enfrenta reto di gobernashon militarisa den tempo di guerra, maneho di internashon di estranhero, i tenshon sosial. Tambe, e a guia proseso di inisiante negoshashon pa mas autonomia polítiko pa e teritorio kolonial. == Karrera diplomátiko == Despues di su periodo den Antia Hulandes, Kasteel a sirbi komo embahador di Hulanda na: Chile (1948–1956) Irlanda (1956–1966) Israel (1966) == Rekonesimentu == Piet Kasteel a resibí varios premio internashonal: Medal of Freedom with Silver Palm (Merka) Ridder van de Orde van de Nederlandse Leeuw (Hulanda) Grootkruis van de Pauselijke Orde van Sint-Gregorius de Grote (Vatikano) Commandeur van het Legioen van Eer (Fransia) == Fayesimentu == Piet Kasteel a fayesé na Roma, Italia, riba 13 di desèmber 2003, na edat di 102 aña. == Referensianan == Wikipedia. Piet Kasteel. Find a Grave. Petrus Albertus Kasteel (1901–2003). YouWho. Diplomats – Petrus Kasteel. Petrus Albertus "Piet" Kasteel (Zwolle, 4 di novèmber 1901 – Roma, 13 di desèmber 2003) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di administrashon kolonyal Hulandés. E tabata gobernador di Kòrsou i su dependensianan for di 1942 te 1948, durante Segunda Gèrr Mundial i un periodu di transishon polítiko den e Antia Hulandes. ------------------ == Herman Schotborgh == {{Infobox dignatario| variante = c | nomber completo = Herman Bernard Cornelis Schotborgh | imagen = | sucesion = Di 43° ? Gobernador di Kolonia Kòrsou | periodo start = [[1936]] | periodo fin = [[15 di yüli]] [[1942]] | monarkia = [[Wilhelmina di Hulanda|Wilhelmina]] (1898-1948) | sucesion2 = | periodo start2= | periodo fin2 = | antecesor = | sucesor = |fecha nacemento= 1897/1898 |luga nacemento = |fecha fayecimento= [[21 di aprel]] [[1965]] |luga fayecimento = {{CUW}} |pareha = Juanita Nicolasa Hellmund |religion = protestant |yui = <!-- Seccion di informacion profecional --> |ofishi = gobernante, polítiko |partido = }} '''Herman Bernard Cornelis Schotborgh''' (☆ [[1883]] na [[?]] - † [[21 di aprel]] [[1965]] na [[Kòrsou]])<ref>Advertentie. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 21-04-1965, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 25-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462595:mpeg21:p004</ref> tabata un politiko i gobernante di [[Kòrsou]]. Den [[Kòrsou i Dependensianan|Kolonia Korsou]] (Antia Hulandes) el a sirbi den diferente kargo, entre otro komo [[Lista di gobernador di Antia Hulandes (1634-1954)|gobernador interino]] na dos okashon; gezaghebber di Boneiru (1928-1934) i gezaghebber interino di Aruba brevemente na 1948. == Biografia == Herman Schotborgh a nase na aña 1883 den un famia ku tin un historia largo den Karibe Hulandes. Famia Schotborgh tabatin varios miembro ku a traha den gobièrnu kolonial, partikularmente na Kòrsou i Boneiru. El a sigui tambe un karera den servísio públiko. Herman Bernard Cornelis Schotborgh (1883–1950) Herman Bernard Cornelis Schotborgh tabata un administradó kolonyal Hulandés ku a sirbi den diferente kargo importante den Antia Hulandes durante e promé mitar di siglo 20. E ta konosí principalmente pa su rol komo gobernador interino di Kòrsou i gezaghebber (teniente-gobernador) di Boneiru i Aruba. Bida i fondo familiar Schotborgh a nase den aña 1883 i ta provení di un famia ku tin un historia largo den Antia Hulandes. Famia Schotborgh a tene varios miembro ku a traha den gobièrnu kolonyal, partikularmente den Kòrsou i Boneiru. Esaki probablemente a influensia Herman pa sigui un kariéra den servísio públiko. Kariéra administrativo Schotborgh su trabou den administrashon kolonyal a inkludí e siguiente posishon importante: Gezaghebber di Boneiru (1928–1934) E a sirbi komo representante principal di gobièrnu Hulandés riba e isla, encargá ku gobernashon lokal i afèr di administrashon. Gobernador interino di Kòrsou Promé término: 3 oktòber 1929 – 20 febrüari 1930 Di dos término: 7 ougùstùs 1933 – 21 desèmber 1933 Durante esaki e tabata enkargá ku afèr kolonial i representashon di interes Hulandés den Antia. Gezaghebber interino di Aruba (1948) E a sirbi den e rol aki pa un periodo kórtiku di 23 oktòber te 27 novèmber 1948. * E tabata districtsmeester di e di dos distrito (1942, 1944). den dekada 1940, in wiens rechtsgebied de oliefabrieken zijn gelegen. * Pa e prome elekshon general teni pa [[Parlamento di Antias Hulandes]] dia 17 di mart 1947 Schotborgh tabata [[lijsttrekker]] di lista kuater (partido COP) (Curacaose Onafhankelijkheidspartij), kual no optene sufisiente voto pa logra representashon den parlamento.<ref>De Candidatenlijsten. "Amigoe di Curacao". Willemstad, 02-02-1949. Geraadpleegd op Delpher op 25-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000211768:mpeg21:p001</ref> == Bida personal == Schotborgh a kasa ku Juanita Nicolasa Hellmund riba 15 di sèptèmber 1921 na Kòrsou. No tin mucha informashon públiko disponibel tokante su yiu of otro detalle personal. Nan tabatin un yu muhe Ilse. El a fayese dia 21 di aprel 1965 na edat di 67 aña. {{Appendix}} Famia i herensia Famia Schotborgh tabata un famia influyente den Antia Hulandes, ku diferente miembro ku a sirbi den posishon di liderato. Su legado ta relashoná ku e historia di gobernashon kolonyal Hulandés den Karibe. Herman Bernard Cornelis Schotborgh a fayesé den aña 1950. Herman Bernard Cornelis Schotborgh (1883–1950) was a Dutch colonial administrator who held several key positions in the Netherlands Antilles during the early 20th century. He is notably recognized for his roles as acting governor of Curaçao and as lieutenant governor (gezaghebber) of both Bonaire and Aruba.​ World Statesmen +1 World Statesmen +1 Early Life and Background Born in 1883, Schotborgh hailed from a family with a longstanding presence in the Dutch Caribbean. The Schotborgh family had been involved in colonial administration for generations, with members serving in various governmental roles across the islands. This familial legacy likely influenced Herman's path into public service.​ Administrative Career Schotborgh's career in colonial administration was marked by a series of significant appointments:​ Lieutenant Governor of Bonaire (1928–1934): He served as the gezaghebber of Bonaire, overseeing local governance and administrative duties on the island. ​ World Statesmen +2 World Statesmen +2 Wikipedia +2 Acting Governor of Curaçao: First Term: 3 October 1929 – 20 February 1930 Second Term: 7 August 1933 – 21 December 1933 In these periods, Schotborgh assumed the responsibilities of the governor, managing colonial affairs and representing Dutch interests in the region. ​ World Statesmen +1 Rulers +1 Acting Lieutenant Governor of Aruba (1948): Later in his career, Schotborgh briefly served as the acting gezaghebber of Aruba from 23 October to 27 November 1948. ​ World Statesmen Legacy Herman Bernard Cornelis Schotborgh passed away in 1950. His contributions to the administration of the Netherlands Antilles during a transformative period in the region's history are remembered as part of the broader narrative of Dutch colonial governance in the Caribbean.​ SpringerLink --- Posishon: * Gezaghebber di Boneiru: 11 febrüari 1928 – 31 desèmber 1934 *Gobernador interino di Kòrsou: (mogelijk ook waarnemer voor Gouverneur Brantjes 1927?)<ref>Vijftig Gouverneurs van Curaçao.. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 16-07-1942, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 07-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010987196:mpeg21:p004</ref> **3 oktòber 1929 – 20 febrüari 1930 **7 ougùstùs 1933 – 21 desèmber 1933 *Gezaghebber interino di Aruba: 23 oktòber – 27 novèmber 1948 * districtmeester van het 2de district curacao 1946 * lijsttrekker lijst 4 in de verkiezingen van 1949<ref>Advertentie. "Amigoe di Curacao". Willemstad, 12-02-1949. Geraadpleegd op Delpher op 07-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000211795:mpeg21:p004</ref> {{Appendix}} Herman Bernard Cornelis Schotborgh (1883 – 21 aprel 1965) Herman Bernard Cornelis Schotborgh tabata un ofisial di administrashon kolonyal Hulandés ku a sirbi den varios kargo importante den Antia Hulandes, inkluso komo gezaghebber di Boneiru i gobernador interino di Kòrsou. E ta konsiderá un figura importante den gobernashon kolonyal durante e entre-gèrranan i despues. Kariéra administrativo Schotborgh su kontribushon den administrashon di e Antia Hulandes tabata amplio. E a tene e sigiente posishonnan: Gezaghebber di Boneiru (11 di febrüari 1928 – 31 di desèmber 1934): Durante e periodo aki, Schotborgh tabata e representantenan di gobièrnu Hulandés riba e isla, enkargá ku asunto di administrashon, òrden públiko i desishonnan lokal. Gobernador interino di Kòrsou: Promé término: 3 di oktòber 1929 – 20 di febrüari 1930 Segundo término: 7 di ougùstùs 1933 – 21 di desèmber 1933 E tabata tuma kargo temporeramente durante ausensia di e gobernador titular, i a maneha asuntu polítiko i administratibo di Kòrsou i su dependensianan. Gezaghebber interino di Aruba (23 di oktòber – 27 di novèmber 1948): E a sirbi na Aruba den un periodo transishonal ku tabata kore ku kambio administrativo i desishon di nombramentu nobo. Bida personal Schotborgh tabata kasá ku Juanita Nicolasa Hellmund, i a biba i traha den Kòrsou durante gran parti di su bida. Segun un aviso di morto publika den korant lokal, e a fayesé riba 21 di aprel 1965, un fecha ku ta korekto pa su periodo aktivo den gobernashon. Legado Schotborgh su nomber ta aparese den listanan di ofisialnan kolonyal ku a tene responsabilidad importante den Antia Hulandes. Aunke e no ta un figura amplamente konosí den historia popular, su trabou administrativo a kontribuí na e desaroyo gubernamental di Boneiru, Kòrsou i Aruba den e periodu entre e dos gèrranan mundial i na entrada di autonomí. {{DEFAULTSORT:Schotborgh, Herman}} [[:Category:Politiko]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Antias Hulandes]] Twee verschillende personen:?? Herman Bernard Cornelis Schotborgh (7 januari 1898 – 21 aprel 1985) Herman Bernard Cornelis Schotborgh tabata un prominente administradó kolonyal Hulandés ku a sirbi den varios kargo importante den Antia Hulandes durante e promé mitar di siglo 20. E ta konosí principalmente pa su rol komo gobernador interino di Kòrsou i gezaghebber (teniente-gobernador) di Boneiru i Aruba. Bida i fondo familiar Schotborgh a nase riba 7 di januari 1898. E ta provení di un famia ku tin un historia largo den Antia Hulandes. Famia Schotborgh a tene varios miembro ku a traha den gobièrnu kolonyal, partikularmente den Kòrsou i Boneiru. Esaki probablemente a influensia Herman pa sigui un kariéra den servísio públiko. Kariéra administrativo Schotborgh su trabou den administrashon kolonyal a inkludí e siguiente posishon importante: Gezaghebber di Boneiru (1928–1934): E a sirbi komo representante principal di gobièrnu Hulandés riba e isla, encargá ku gobernashon lokal i afèr di administrashon. Gobernador interino di Kòrsou: Promé término: 3 oktòber 1929 – 20 febrüari 1930 Di dos término: 7 ougùstùs 1933 – 21 desèmber 1933 Durante esaki e tabata enkargá ku afèr kolonial i representashon di interes Hulandés den Antia. Gezaghebber interino di Aruba (1948): E a sirbi den e rol aki pa un periodo kórtiku di 23 oktòber te 27 novèmber 1948. Bida personal Schotborgh a kasa ku Juanita Nicolasa Hellmund riba 15 di sèptèmber 1921 na Kòrsou. No tin mucha informashon públiko disponibel tokante su yiu of otro detalle personal. Famia i herensia Famia Schotborgh tabata un famia influyente den Antia Hulandes, ku diferente miembro ku a sirbi den posishon di liderato. Su legado ta relashoná ku e historia di gobernashon kolonyal Hulandés den Karibe. Herman Bernard Cornelis Schotborgh a fayesé riba 21 di aprel 1985. -------------- de havenstaking van 1922 onder de bezielende leiding van Felix Chakuto; de krachtige verwerking van die staking in de roman ''Un yiu di pueblo'' van Manuel A. Fray (1931); ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Provinsianan Uní di Hulanda''' of '''Repúblika di Shete Hulanda Uni''' ([[hulandes]]: ''Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden'')[1], of tambe '''Provinsianan Uní di Hulanda''', tabata un estado konfederativo di shete provinsia di region nort di Hulanda (Friesland, Groningen, Gelderland, Holland??, Overijssel, Utrecht i Zeeland), formá agrupá desde e Union di Utrecht (1579) te ku e okupashon [[Fransia|franses]] na 1795. es.wiki:Ku e firmamentu di e Pas di Westfalia na 1648, e Provinsianan Uni di Hulanda a wòrdu rekonosé komo un estado independiente i a retené parti di e teritorionan ku el a konkistá durante e [[Guera di Ochenta Aña]].[2] Durante e Edat di Oro hulandes, e pais tabata wòrdu goberná pa e burguesia, mientras ku den e restu di [[Oropa]] gobièrnunan tabata wòrdu manehá pa figuranan eklesiástiko i monarkanan apsoluto.[3] Ademas, e [[Amsterdam|siudat di Amsterdam]] a bira e sentro komersial mas importante na Oropa den [[siglo 18|siglo diesocho]].[4] nl.wiki:E Repúblika di e Shete Hulanda Uní, hopi bia referí na dje den literatura komo e Repúblika, tabata un konfederashon ku karakterístikanan di un aliansa di defensa i un union di duana. E tabata kubri pa gran parti e teritorio di Hulanda di awendia. Den siglo dieshete, e Repúblika a atkerí un poder polítiko i ekonómiko grandi i a hunga un ròl lider riba e esenario mundial pa basta tempu. El a wòrdu fundá na 1588. Su fin a yega ku e invashon franses na 1793-1795, ounke su dekadensia a kuminsá kaba mas trempan. E Repúblika a wòrdu establesé despues ku un kantidat di ducado, señoria i stat a drenta den un aliansa na 1579 (Union di Utrecht) pa konhuntamente oponé e medidanan atministrativo estrikto di e señor Habsburgo di Hulanda, Felipe II, kende a goberná e áreanan den outoridat supremo i tambe tabata Rei di Spaña. Na 1581 nan a renunsi’é (Akto di Abjurashon) i na 1588 un kantidat di provinsia, kada un ku su mes gobièrnu outónomo, a sigui separá komo un repúblika konfederal sin pèrmit di Felipe II. Repúblika di Shete Hulanda Uni tabata konsistí di Friesland, Stad i Ommelanden, Overijssel, Gelre, Utrecht, Hulanda, Zeeland i Drenthe i e asina yamá Generality Lands; Brabant, Flanders, Westerwolde i Wedde, Overmaas i Upper Guelders. Shete provinsia, Drenthe i e Terenonan di Generalidat a keda ekskluí for di esaki i a manda nan representantenan pa e Estadonan General na Den Haag pa kordinashon. Remarkabel den e konfederashon relativamente chikitu ku mas o ménos 1.5 mion habitante, tabata e ròl prinsipal ku el a bin hunga den komersio mundial via e Kompania Hulandes di India Oriental (VOC), e Kompania Hulandes di India Oksidental (WIC) i esun riba Laman Báltiko, e éksitonan militar kontra paisnan aparentemente muchu mas fuerte manera Spaña i Inglatera, e flota grandi ku dos mil barku, ku ta flota e florinan (Rembrandt i hopi otro), lei (Hugo de Groot) i siensia (Christiaan Huygens). -------------- '''Wikipedia na Papiamento: un plataforma di idioma comparti''' '''Wikipedia''' ta un di e proyectonan mas notabel riba e internet: un enciclopedia liber, dirigi pa comunidad y disponibel den diferente idioma. Sinembargo hopi hende no ta realisa cu un version di Wikipedia den un solo idioma por sirbi pa varios variante di e mesun idioma. Por ehempel, e Wikipedia di Ingles ta inclui articulo skirbi tanto den Ingles Britanico como Ingles Mericano. Mescos ta pasa cu e Wikipedia di Hulandes, cu ta skirbi lenguahe Hulandes (papia na Hulanda) como lenguahe Flamenco (papia na Belgica). E modelo bilingual aki ta aplica tambe na Wikipedia di Papiamento, cu ta sirbi e variantenan di Papiamentu y Papiamento. == Indica y respeta e variante di Papiamento/u == Dicon Wikipedia di Papiamento ta un plataforma comparti? E editornan ta encurasha pa indica den cua variante un articulo ta skirbi originalmente, si ta den Papiamento of Papiamentu. Unabes un variante ta scogi pa un articulo, ta wordo considera bon practica pa mantene consistencia y edicion continuo den e mesun variante ey. E uniformidad den lenguahe, en particular e ortografia y vocabulario, ta preserva claridad y evita confusion pa otro lector y editornan. Bo por consulta e documentacion riba Wikipedia di Papiamento pa mas informacion tocante con pa indica e variante di bo escogencia. Mescos cu Wikipedia di Ingles ta acepta tanto "color" como "colour"; pero ta spera consistencia den un mesun articulo. E principio aki ta aplica tambe na e uzo di Papiamento y Papiamentu den nan plataforma comparti. == Cuminsa un otro version di lenguahe riba Wikipedia == Aunke ta practico y comun pa comparti un version di idioma, tambe ta posibel pa propone i desaroya un Wikipedia separa pa un variante specifico di un idioma manera un Wikipedia di Papiamento separa, cu lo ta diferente for di e version comparti cu ta existi awor. Pero, tin cierto criteria cu e Wikimedia Foundation ta exigi pa lansa un edicion nobo di Wikipedia. Esaki ta inclui: * E idioma mester ta reconoci cu un codigo ISO 639. * Mester tin suficiente contribuidonan activo cu ta compromete pa desaroya e version nobo. * E idioma mester tin un localisacion valido den sistema di Wikimedia (traduccion di interface via translatewiki.net). * E comunidad mester demostra actividad continuo den Wikimedia Incubator, e plataforma unda ta test y desaroya edicionnan nobo. Bo por haya e lista completo di rekisito y paso pa propone un edicion nobo di Wikipedia riba Wikimedia Incubator: https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta:Language_committee/Handbook#Requisites == Contribui na un comunidad bilingual == No ta importa si bo ta skirbi den Papiamento of Papiamentu, contribui na Wikipedia di Papiamento/u ta yuda preserva i promove e idioma den tur su forma. Si bo ta respeta cada variante y colabora entre diferente manera di skirbi, e comunidad di Wikipedia ta sigui construi un fuente di informacion valioso y inclusivo pa tur cu ta papia Papiamento/u den islanan ABC y den mundu henter. ------------------ {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} {{Multiple image| total_width = 340 | align = center | caption_align= center | image2 = Bolletjes.jpg | caption2 = Bolitanan den stoma di un mula | image1 = Bird smuggler.jpg | caption1 = Mula transportando parhanan | image3 = Anus-patron (1205687).jpg | caption3 = Cartucho di ano pa transporta microfilm ilegal | image4 = Smuggling tunnel in Rafah (2009).jpg | caption4 = Tunnel pa contrabanda na [[Gaza]] (2009) }} {{clear}} {{Appendix}} [[Category:Sociedad]] ----------------- == SVGA == Dialuna dia 9 di december Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVGA) a celebra 60 aña di existencia. === historia === Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba a wordo lanta dia 9 di december 1964 dor dimeneerP.Harting,meneer A. de Vries y señora C. van den Berg. Nan a ripara cu tabata hopi necesario pa Aruba tin scol special, pasadianan pa mucha y adulto, centro pa train trabao y cas pa cuido 24/7 pa persona cu un discapacidad intelectual. Nan a traha un plan prome y a cuminsa busca fondonan. Na aña1973 a habri pasadia bibito pin. Scol dun’un man a habri na aña1976.Na aña1979 SVGA a habri un pasadia pa adulto na Brasil mainta y atardi den eedificiodiscoldun’unman. Desde aña 1982 tabatin un psi- cologo na SVGA, aña 1985 a cuminsa un sportleider y na aña1986 nos trahado social, cu te actualidad ta den servicio cerca pa nos, a cuminsa na SVGA. E grupo social pedagogico a forma y na aña1993 a amplia cu un logopedista y dos aña despues cu un di dos psicologo. Desde aña1985 e asina yama “di tres fase” a habri. Esey tabata encera cu Pasadia Bibito Pin a muda pa Piedra Plat 97A y na e mesun tereno a habri Pasadia Briyo di Solo pa adulto y Centro Man na Obra cu ta un centro pa train diferente trabao pa adulto. A habri tambe un gymzaal riba e tereno pa por duna atencion na movecion pa e clientenan. Na aña 1988 a realisa Cas Sjabururi unda adultonan vulnerabel por a cuminsa biba y haya cuido necesario mientras den dia ta bishita Pasadia Briyo di Solo o Centro Man na Obra. Na aña 2003 SVGA a habri dos apar- tamento riba e tereno di Cas Sjabururipahabitantenanmas independiente cuminsa train pa biba riba nan mes. Hunto cu FCCA a logra na aña 2008 pa habri e oportunidad pa algun persona bay biba cu guia riba nan mes den e bario di Jaburibari. Naaña2019apasaeguiadie habitantenan over pa Fundacion Biba Bou Guia. Na aña 2020 Cas Blenchi a habri den cuadro di e “Sociaal Crisis Plan Aruba”. Esaki ta duna oportunidad pa brinda un cas pa muchanan y hoben cu temporalmente no por ta cerca nan mayornan. Hunto cu Stichting Ambiente Feliz a habri na aña 2021 un Pasadia pa mucha cu discapacidad mul- tiple na Centro di Cuido na San Nicolas. Na e momento aki nos ta duna enseñansa, guia y/o cuido na mas o menos 250 cliente o alumno diariamente.<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241212.pdf SVGA ta celebra 60 aña di existencia!], Bon Dia Aruba (12 di december 2024)</ref> ----------------------- == Shoco == De Arubaanse holenuil a laga den holen op de grond na bieden a topa cu cactusbegroeiing en droog bos. [[Afbeelding:Athene cunicularia arubensis.jpeg|thumb|175px|links|Hol van de shoco nabij Alto Vista]] Als de shoco geen kuil nos finden, graaft ze self een kuil in zachhe grond. Pasobra un groot di e nivelnan di nivelnan di e subsorto aki ainda ta na fin, palabranan di e poblashon ta bini ku e beschrechtde gebied di [[Nationaal park Arikok]] a wòrdu konkluí. E shoco ta un wezen di als bereigd sorteá den genia genétiko. Tera Cora, e zona patras di campo di golf di Tierra del Sol, algun biaha tabata un zona di biodiversidad halto y tambe tabata un di e luga- nan di reproduccion mas im- portante pa Burrowing Owl (Athene cunicularia aruben- sis) localmente yama “Sho- co.”<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241005.pdf Shoconan ta confrontando temponan dificil y mester di fondonan pa proyecto di preservacion], NoticiaCla (5 di october 2024)</ref> {{Appendix}} -------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona | variante = a | nomber = Nigel Maduro | ofishi = activista }} '''Nigel Maduro''' ta un activista ambiental y climatico di Aruba.<ref>https://solodipueblo.com/nigel-maduro-tin-anuncio-pa-dia-26-di-september-anuncio-ta-sigui-riba-un-ana-di-protesta-y-caida-di-gobierno/], Solodipueblo (16 di september 2024)</ref> Nigel Maduro ta Caquetío Indígena di Aruba, un aktivista ambiental intersekshonal, un sientífiko di sostenibilidat, i un artista multidisiplinario. Nigel tin eksperensia trahando den e sektor ambiental sin fin di lucro (Greenpeace Aotearoa), e sektor di sostenibilidat korporativo, i asta tabata un planifikadó stratégiko di sostenibilidat pa un kunuku di agro-ekologia. E ta notoriamente conoci pa lanta un movecion socio-ambiental na Aruba dor di wordo deteni pa graffiti “No More Hotels” y “Land Back” tur rond di e isla. Desde e tempu ei el a organisá múltiple protesta disruptivo durante protokòlnan i diskursonan gubernamental. Nigel tin komo meta pa kambio sistemátiko den e industria di hotèl i turismo di Aruba, tur miéntras e ta yuda ku proyektonan di konsulta di desaroyo sostenibel i ta duna sosten i asistensia na movementunan di base.<ref>[https://dezwijger.nl/programma/roots-resilience-caribbean-perspectives-on-climate-change Roots resilience: Caribbean Perspectives on climate change], dezwijger.nl</ref> {{Appendix}} Nigel ta ampliamente rekonosé pa su protestanan di akshon direkto. Un di su actonan mas notabel tabata graffiti “No More Hotels” y “Land Back” riba areanan turistico den henter Aruba—un acto cu a lanta un debate local significativo tocante desaroyo di turismo insostenibel y perdida di tereno. E protesta aki no solamente a konsientisá riba asuntunan ambiental i kultural pero tambe a bira un katalisadó pa kompromiso mas amplio di komunidat a traves di manifestashonnan pasífiko i protestanan di “Beach Party” ku ta kombiná tayernan di sostenibilidat ku presentashonnan públiko kreativo. Master Science den Liderato Estratégiko: Nigel a haña un Master di Science den Liderato Estratégiko. E formashon akademiko aki a duna dje un marco robusto pa enfrenta desafionan kompleho di sostenibilidat, pa kombiná siensia ku aktivismo, i pa impulsa kambio sistémiko den polítika i industria. Trabao Profesional i Karrera Aktivismo Ambiental i di Klima: Akshon Directo i Protesanan: Nigel a gana atenshon largu ku su inisiativa di akshon directo den Aruba. Notablemente, e a hasi grafiti ku slogan “No More Hotels” i “Land Back”, ku a pone enfoke riba e keshonan di desaroyo insostenibel i e perde di tereno pa e Pueblo Indígena. Organisashon di Komunidat: El ta un e figura importante den organisá demostrashonnan pasífikamente i eventonan di komunidat, manera e “Beach Party” protesanan, ku ta combiná e partisipashon públiko ku edukashon ambiental. Esakinan ta yuda pa mustrá e impakto di e desaroyo excesivo i pa uni e komunidat riba prátikanan sostenibel. Siensia di Sostenibilidat i Konsultoria: Nigel a krea su karrera como un siensia di sostenibilidat, spesialisa den kambio di klima, konservashon di biodiversidat, i drechtenan di e Pueblo Indígena. Su trabao a inkluí rolnan tanto den sektornan di organisashon sin ganansa como den sektornan korporativo, kaminda el a kontribuí pa planifikashon estratégico di sostenibilidat, manera pa asisti den praktikannan agro-ekológiko i proyektonan di konservashon ku ta basa riba e komunidat. Representashon Internashonal: Reconosí pa su liderato, Nigel a wordu selekshoná pa e Caribbean Climate Justice Leaders Academy pa representá Aruba na plataforma global manera COP29. Su rol internashonal ta demostrá su influencia i su kompromiso pa duna bocho na e preocupashonnan di su komunidat den diskushonnan global riba klima. Arte Multidisiplinario A mas ku su aktivismo i siensia, Nigel ta ekspresá su perspektivanan a través di su arte. Su trabao creativo ta kompletá su aktivismo, duna un narrashon visual pa e asuntunan ambiental i sosial cu Aruba ta enfrenta. Nigel Maduro, ku su kombina di formación akademiko riguroso, aktivismo “hands-on”, i ekspreshon creativo, ta un forsa dinamiko den e lucha pa sostenibilidat ambiental i drechtenan di e Pueblo Indígena den Aruba i den e región di Caribe. {{Appendix}} ------------ {{Variante|a}} {{Databox}} '''Nepotismo''' ([[latin]]: ‘nepos’, nietu; desendiente; primo) ta den un sentido mas amplio e faboresé, dor di outoridatnan òf kompanianan, di miembronan di famia òf amigunan, dor di nombra nan na posishonnan altu òf dor di duna nan asignashonnan. Nepotismo tambe por tuma e forma di patronahe. Nepotismo òf kronismo ta un forma di korupshon. nl.wiki:Nepotismo (< latin ‘nepos’, nietu; desendiente; primu) ta den un sentido mas amplio e faboresé, dor di outoridatnan òf kompanianan, di miembronan di famia òf amigunan, dor di nombra nan na posishonnan haltu òf dor di duna nan asignashonnan. Nepotismo tambe por tuma e forma di patronahe. Nepotismo òf kronismo ta un forma di korupshon. Den un sentido mas smal, e ta trata di faboresé parientenan, komo un forma di faboritismo. Un proverbio hulandes ku originalmente ta relashoná ku esaki ta bisa: “E bloed kruipt woer ‘t neet kin goon”, kier men ku nepotismo ta tuma lugá skondí (kruip of kröp) en bes di abiertamente (drechi). Sanger ta wòrdu usá einan komo un término bieu pa parentesko. Efektonan Ta probabel ku kasi ningun organisashon ta liber di nepotismo. Ta tipikamente humano pa (kier) duna un bentaha òf nombramentu na un persona di mesun pensamentu, òf por lo ménos un hende ku un konosé. Esaki lo ta apliká mas fuerte si ta nesesario di koperashon a largu plaso. I niun hende lo ke nombra un hende boluntariamente òf otorgá un trabou si e ta odia e otro persona ei. Sinembargo, nepotismo por bira indeseabel ora e tuma proporshonnan muchu grandi, ku otro palabra: ora un hende laga e laso di famia òf amistat pisa mas pisá ku e rekisitonan di kompetensia di e nombramentu òf asignashon. Esaki ta reflehá ora un hende ta wòrdu nombrá na un puesto òf risibí un nombramentu òf supsidio miéntras ku e no ta kumpli ku e rekisitonan, ta relativamente yòn òf sin eksperensia, òf ora e nombramentu aki ta na kosto di (inkluso) kandidatonan mihó kalifiká. Kualke krítika ta wòrdu ignorá òf ta kondusí na un kontesta fuerte di e organisashon. Nepotismo por ta un forma di patronahe, kaminda e patron ta yuda e kliente den su karera. E servisio por ta resiproko tambe riba un base informal di ‘quid pro quo’: si bo laba mi lomba, lo mi laba esun di bo. Al fin i al kabo, un bono ta wòrdu kreá a base di kua e benefisiario por spera ku e benefisiario hasi algu a kambio. Por ehèmpel, A, kende su kompania di bion dòler ta un kliente di un firma di kontabilidat, por pone preshon riba e firma ei pa nombra B komo partner. E ora ei A lo spera ku B no ta hasi muchu alboroto tokante firmamentu di kuenta anual, asta si nan por ta dudoso. Nepotismo eventualmente por kondusí na un redukshon di kalidat, pasobra e personanan nombrá no tin òf no tin sufisiente e kalidatnan rekerí pa e funshon. E efectonan negativo di esaki por wordo absorba te cierto grado door di empleadonan experencia, pero esaki tambe tin su limitenan y ta depende tambe di e boluntad di e personanan ey pa haci trabou pa cual nan no ta haya credito. E ta kondusí tambe na peliger moral, ora e persona sa ku tin un patron ku lo proteh’é di krítika di otronan. Hende sa ku nan por keda sinta di tur manera, loke na su turno por ta un insentivo pa sigui polítikanan mas riesgoso. E por kita tambe e insentivo pa hasi e trabou bon na promé lugá. Finalmente, nepotismo por kondusí na pèrdida di konfiansa bou di e públiko òf empleadonan di un kompania, loke por kondusí na intrankilidat. Al fin i al kabo, esnan mihó kalifiká no ta mira nan esfuersonan rekompensá, de echo, otronan ta kaba ta mustra nan plumanan. Pa un empresa e por kondusí na un redukshon den e boluntat pa hasi un esfuerso i un èksodo di mihó trahadó i kliente, pa paisnan na un boluntat redusí pa obedesé gobièrnu òf paga belasting, i emigrashon di trahadónan kualifiká en partikular. A largu plaso, nepotismo por destruí un organisashon òf pais. ==Formanan di nepotismo== En prinsipio, nepotismo por hunga un ròl den kualke bentaha, pero normalmente e ta konserní e siguiente situashonnan: * Sita * Suseshonnan * Premionan di supsidio; * Fiansa * Promoshonnan (dentro di kompanianan i organisashonnan) * Otorgashon di pedido, konseshon, pèrmit i kontrakt; * Sera wowo pa erornan di un hende, soportá largu den sanshonnan atministrativo i penal; * Sosten públiko òf sekreto durante elekshon. Ta difísil pa imaginá nepotismo den posishonnan elekto, pero e por sosodé einan tambe (hopi bia indirektamente). Al fin i al kabo, elekshonnan por wòrdu manipulá dor di, por ehèmpel, indusí kandidatonan kontrali pa retirá, ekspresá públikamente sosten na un kandidato partikular, duna sosten finansiero na e kandidato òf influensiá medionan di komunikashon di manera ku nan ta ekspresá solamente puntonan di bista positivo tokante e kandidato. Den sierto paisnan, fraude di votashon direkto òf intimidashon di votadónan tambe ta posibel. Nepotismo tambe ta posibel denter di organisashonnan privá. Por ehèmpel, un direktor (senior) por ke otorgá e nombramentu òf kontrato na un miembro di famia òf amigu, òf por wòrdu poné bou di preshon di pafó. E preshon ei hopi bia ta bini di un hende ku un medio di poder i por, por ehèmpel ------------------------------- == Cinema na Aruba == (Oranjestad)—During the span of over 100 years, Aruba only saw five '''open air movie theatres'''. Now practically obsolete on the island, these theaters were once frequently visited by locals and migrants in the 20th century. The first open air theater was constructed in 1920 and was commissioned by Shon Eduard (Eddy) de Veer. This theater was located at the Hotel Colombia in Oranjestad, which is now where the Aruban census office is located. The theater was simple; it only consisted of a screen, and visitors had to bring their own chairs to enjoy the popular silent movies of the time. American migrants who worked in the refinery and lived in the Lago Colony in Sero Colorado also had their piece of the pie with their Open air Theatre, which formed part of the Esso Club, also known as the Pan-Am Club. It was at this theater that “Talkies” were first streamed, movies with sound. This theater mostly streamed American blockbusters for the American expats, this way making sure that these migrant were not missing out on entertainment from their home land. In the 1950’s and 60’s, Savaneta saw their own open air theater, located in front of the Marinier’s Kazerne (Marine Barracks). This theater was mostly visited by the neighboring marines, who didn’t have much entertainment other than movies at that time. The last and most recent open air theater was constructed in the form of a drive-in theater. A popular American concept, the Drive Inn located in Balashi was a hot spot for teenagers, who had the habit of cramming all their friends in one car to go see the movies. For this phenomenon there was a separate price that you had to pay called the “car crash”. This theater closed around 2012, but was re-opened during the pandemic in July 2020, where movies were streamed on a gigantic screen set up in front of stacked containers. However, this nostalgic form of entertainment did not last very long as it was closed again only a year or two later. Nowadays you can still see the stacked containers when you drive near the bridge in Balashi.<ref>“De kolibrie op de rots en meer over de geschiedenis van Aruba” by Evert Bongers. </ref> ------------------------- Same-sex marriage in Aruba, Curaçao and Sint Maarten {{Databox}} '''Matrimonio di mesun sexo''' no ta wordo ehecuta na Aruba, Curaçao, of Sint Maarten, cu ta paisnan constituyente di Reino Hulandes. E islanan tabata obligá despues di vários sentensia di korte pa registrá kualke matrimonio (inkluso matrimonio di mesun sekso) registrá den Reino, pero esaki ta konsiderá prinsipalmente derechonan di residensia, i nan no mester duna matrimonionan di mesun sekso e mesun efekto hurídiko ku sekso opuesto matrimonionan.[1] Matrimonio den e teritorio Oropeo di Hulanda, meskos ku den e munisipionan Karibense di Boneiru, Sint Eustatius i Saba,[2] ta habrí pa kualke dos persona sin importá sekso. Aruba a reconoce sociedadnan registra cu ta brinda casi tur e derechonan y beneficionan di matrimonio desde september 2021. E mesun luna ey, un corte mas abao na Curaçao a dicta cu stroba parehanan di mesun sexo di casa ta viola e disposicionnan di igualdad di Constitucion di Curaçao, pero a laga e desishon di si mester legalisá matrimonio di mesun sekso te na Parlamento di Curaçao.[3] Na december 2022, Corte Conhunto di Husticia di Aruba, Curaçao, Sint Maarten, y di Bonaire, Sint Eustatius y Saba a dicta cu e prohibicion di matrimonio di mesun sexo di Aruba y Curaçao tabata inconstitucional. E òrdu di korte tabata programá pa drenta na vigor dia 7 di mart 2023 si no a apela esaki na Korte Supremo di Hulanda; sinembargo e gobiernonan di tanto Curaçao como Aruba ---------------------------------------- {{Databox}} Un '''estado di derecho''' ta un doktrina den pensamentu hurídiko continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia Aleman. E por wòrdu tradusí na ingles komo “estado di lei”, alternativamente “estado hurídiko”, estado di lei, “estado di hustisia”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobiernonan. Rechtsstaat (aleman: [ˈʁɛçt͡sˌʃtaːt] ⓘ; lit. “estado di lei”; “estado hurídiko”) ta un doktrina den pensamentu hurídiko continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia Aleman. E por wòrdu tradusí na ingles komo “estado di lei”, alternativamente “estado hurídiko”, estado di lei, “estado di hustisia”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobiernonan. Un Rechtsstaat ta un estado konstitushonal den kua e ehersisio di poder gubernamental ta limitá pa lei.[1] E ta estrechamente relashoná ku “konstitushonalismo” ku hopi bia ta mará na e konsepto Anglo-Merikano di estado di derecho, pero ta diferensiá di dje den enfatisá tambe loke ta hustu (p.e., un konsepto di korekto moral basá riba étika, rashonalidat, lei, lei natural, religion, òf igualdat). Pues e ta lo kontrario di Obrigkeitsstaat (aleman: [ˈoːbʁɪçkaɪ̯t͡sʃtaːt] ⓘ) òf Nichtrechtsstaat (un estado basá riba e uso arbitrario di poder),[2] i di Unrechtsstaat (un no-Rechtsstaat ku e kapasidat pa bira unu despues di un periodo di desaroyo históriko).[3] Den un Rechtsstaat, e poder di estado ta limitá pa asina protehá siudadanonan di e ehersisio arbitrario di outoridat. E siudadanonan ta kompartí libertatnan sivil basá legalmente i por usa e kortenan. Den pensamentu hurídiko kontinental di Europa, e Rechtsstaat ta wòrdu kontrastá ku tantu e estado polisial komo e État légal.[4] {{Appendix}} -------------------------------------- '''Polítika''' ta e manera cu e conflictonan di interes di grupo y individuonan ta wordo expresa den un sociedad - generalmente a base di negociacionnan - na e varios nivel administrativo y sosial. Unda e liña di division ta core entre lo politico y lo etico y social ta un pregunta tocante cua tin hopi diferencia di opinion. Mayoria di erudito ta reconoce cu mester tin cierto potencial pa e uso di poder òf violensia pa un asuntu por wòrdu konsiderá polítiko — disidí un konflikto polítiko por lo general ta enserá un kambio di poder di un grupo òf persona pa otro. Un otro definicion ta cu politica ta inclui e sèt di aktividanan relaciona cu tumamento di desicion di grupo of otro formanan di relacionnan di poder entre individuo, manera e distribucion di recursonan of status social. Un hende ku ta ocupa un funcion of posicion den [[Polítika|politica]] ta wordo yama un politico. Politisacion ta komvertí un tema esencial; no-politico den un asunto politico pa asina provoca un discusion politico tocante di dje. [[Category:Polítika]] ---------------------------------------- * gabinete di minoria --------------------------------------- '''Hefe di estado''' ta ---------------------------- *gabinete (politica) * izquierdista * pais * eleccion --------------- '''Genealogia''' ta un disciplina di historia ku ta trata ku investigashon di antepasadonan i e desendensia di un famia. E genealogia no mester ser konfundí ku e historia di famia. en.wiki: Genealogia (for di griego antiguo γενεαλογία (genealogía) 'e kreashon di un pedigree') [1] ta e estudio di famianan, historia di famia, i e rastreo di nan linahe. Genealogonan ta usa entrevistanan oral, registro historico, analisis genetico, y otro registro pa obtene informacion tocante un famia y pa demostra relacion y pedigree di su miembronan. Hopi biaha e resultadonan ta wòrdu indiká den graf òf skirbí komo relato. E tereno di historia di famia ta mas amplio ku genealogia, i ta kubri no solamente linahe, pero tambe historia i biografia di famia i komunidat. 3] en.wiki: Genealogy (from Ancient Greek γενεαλογία (genealogía) 'the making of a pedigree')[2] is the study of families, family history, and the tracing of their lineages. Genealogists use oral interviews, historical records, genetic analysis, and other records to obtain information about a family and to demonstrate kinship and pedigrees of its members. The results are often displayed in charts or written as narratives. The field of family history is broader than genealogy, and covers not just lineage but also family and community history and biography.[3] ----------------------- {{Databox}} [[File:European Parliament, Plenar hall.jpg|thumb|Sala di debate plenario na Strasburgo]] '''Parlamento Oropeo''', tambien konosí komo ''Oropaparlamento'' o ''Europarlamento'' (antes Asamblea Parlamentario Oropeo of Asamblea Komún) ta e parlamento di [[Union Oropeo]] (EU). Siudadanonan di Union Oropeo ta eligí su miembronan cada cinco aña. Huntu ku e Konseho di Minister, e ta e poder legislativo di e institushonnan di Union Oropeo i ta reuní na dos lugá: [[Strasburgo]] i [[Brusela]]. E parlamento oropeo ta e úniko parlamento multinashonal na mundu ku ta wòrdu konstituí pa miembronan elegí a base di derechi universal di voto. == Miembro i elekshon == Parlamento Oropeo a wòrdu fundá na 1952; su kompetensianan a wòrdu ampliá varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan pa miembronan di parlamento (MEP); promé ku esei e miembronan tabata bini for di kada estado-miembro di Union Oropeo. E parlamento tin 705 miembro, ku mester oumentá na 720 despues di e elekshonnan oropeo dia [[6 di yüni]] [[2024]]. E ta representa e di dos electorado democratico mas grandi na mundu (despues di Parlamento di India), ku un electorado di 375 mion votadó eligibel na 2009.<ref>{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/06/07/AR2009060702402.html |title=Conservatives Post Gains In European Elections |author1=Brand, Constant |author2=Wielaard, Robert |agency=Associated Press |newspaper=The Washington Post |date=8 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref>{{cite news |author=Ian Traynor |url=https://www.theguardian.com/politics/2009/jun/07/eu-elections-social-democrats |title=Misery for social democrats as voters take a turn to the right |work=The Guardian |location=UK |date=7 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref name="18 new MEPs take their seats">{{cite web |url=http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |title=18 new MEPs take their seats |publisher=European Parliament |date=10 January 2012 |access-date=14 February 2012 |archive-date=11 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130511172955/http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |url-status=dead }}</ref> Kada un di e 27 estado-miembro di EU tin un kantidat fiho di asiento parlamentario, ku ta dependé di e kantidat di habitante. Esaki ta varia for di 6 asiento pa [[Malta]] te na 96 pa [[Alemania]]. For di 1 di febrüari 2020 [[Hulanda]] tin derecho riba 29 di e 705 asiento i pa e termino 2024-2029 esaki lo oumenta pa 31 asiento. Siudadanonan hulandes di [[Reino Hulandes]], irespekto unda nan ta residensiá, tin derecho di voto pa parlamento oropeo; pa residentenan di [[Karibe Hulandes]] esaki a bai na vigor desde aña 2009. E miembronan di parlamento oropeo ta wòrdu eligí kada sinko aña mediante elekshon general direkto i sekreto. Sinembargo, te ku 2019 e partisipashon a baha na kada turno di votashon, for di 65% na 1979 te cu 50% na 2009, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan. For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di parlamento oropeo. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] The Parliament is composed of 705 members (MEPs), due to rise to 720 after the June 2024 European elections. It represents the second-largest democratic electorate in the world (after the Parliament of India), with an electorate of 375 million eligible voters in 2009.[2][3][4] en.wiki:E parlamento ta konstituí pa 720 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Parlament Oropeo a wordu funda na 1952; su kompetensianan a wordu amplia varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan general direkto i sekreto ku ta tuma luga kada sinku ana, promé ku esei e miembronan di parlamento tabata bini for di kada pais. E parlamento ta konstituí pa 751 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Pasobra e MEPnan ta bin di diferente pais, nan ta papia diferente idioma (24 na 2013) den Parlamento. Nan tin un derecho protehá riba e promé idioma (multilingüismo), i Parlamento mester di hopi intérprete. Diferente di otro gruponan internacional di politico, MEP no ta sinta den grupo di pais, pero nan ta sinta banda di personanan ku ta komparti nan ideanan. E dos gruponan mas grandi ta e "Partido Popular Oropeo-Demokratanan Oropeo" i e "Partido di e Sosialistanan Oropeo". Pero e gruponan aki ta traha huntu pa yega na un akuerdo, p'esei nan no ta bringa pa traha un lei si e otro grupo no ta gusta dje. De parlementsleden organiseren zich in fracties i; op basis van een gemeenschappelijke politieke overtuiging en niet op basis van hun land van herkomst. Momenteel zijn er in het Europees Parlement zeven fracties en een aantal 'niet-ingeschreven' leden. De fracties komen voort uit meer dan honderd nationale politieke partijen. E miembronan di Parlamento Europeo ta wordo eligi cada cinco aña via eleccion general. Sinembargo, te cu 2019 e participacion a baha na cada turno di votacion, for di 65% na 1979 te cu 43% na e eleccionnan di 2009. Durante e último elekshonnan Europeo di mei 2019 e partisipashon tabata di 50%, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan.[1] 2] For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di Parlamento. Sinds 1 februari 2020 telt het parlement 705 zetels, als gevolg van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Alle 27 lidstaten hebben afhankelijk van het inwonersaantal een vast aantal zetels. Dit loopt uiteen van 6 zetels voor Malta tot 96 voor Duitsland. == Reino Hulandes == In de zittingsperiode van 2 juli 2019 tot en met 2024 waren 33 personen afgevaardigden van Nederland in het Europees Parlement. Nederland had aanvankelijk 26 zetels na de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. === Karibe Hulandes === Dit wetsvoorstel breidt in de Kieswet het kiesrecht voor de leden van het Europees Parlement uit tot alle Nederlanders die op de Nederlandse Antillen en Aruba wonen. Aanleiding voor deze wijziging zijn uitspraken van de Raad van State (200404446/1b en 200404450/1b) en het Europese Hof van Justitie (C-300/04) waarin zij stellen dat er mag geen onderscheid mag zijn tussen Nederlanders buiten Europa die nu Europees kiesrecht hebben en Nederlanders in Aruba en de Antillen die dat nu niet hebben. De regel dat Arubanen en Antillianen alleen kunnen stemmen voor het Europees Parlement als zij ooit tien jaar in Nederland hebben gewoond komt te vervallen. Bij de verkiezingen van 2009 konden kiesgerechtigden in Aruba en de Nederlandse Antillen voor het eerst stemmen voor het Europees Parlement. Het aantal geregistreerde briefstemmers nam daardoor aanzienlijk toe, van 15.936 in 1994 en 14.501 in 1999 naar 39.601 in 2009.[23] De opkomst bedroeg onder de geregistreerde Arubanen en Antillianen 77%, aanzienlijk hoger dan de opkomst van 36,8% onder Nederlanders in Nederland.[24] Men bedenke daarbij echter wel dat het totaal aantal inwoners van Aruba en de Nederlandse Antillen in 2009 rond de 330.000 lag,[25] en dat dus maar een klein percentage de moeite heeft genomen zich te laten registreren als kiesgerechtigde. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] ---------------------------- * Muhe * Constitucion * Globalisashon * Progaganda * Cancion ---------------------------- '''Pedro Tirso Maria (Tirso) Sprockel''' (☆ [[28 di yanüari]] [[1916]] na [[Kòrsou]] - † [[23 di sèptèmber]] [[2007]] na Kòrsou) tabata un lingwista di [[Kòrsou]] i luchadó di resistensia na [[Hulanda]] durante di [[Di Dos Guera Mundial|Segundo Guera Mundial]]. == Biografia == Tirso Sprockel a nasé dia 28 di yanüari 1916 na Kòrsou. E tabata yu di Isbelia Abbad i Jules Germaan Sprockel. E ta ruman di [[Gerald Sprockel|Cor Sprockel]] i sobrino di [[John Horris Sprockel]], ambos politiko. Na 1931, na edat di 15 aña, el a bai Hulanda pa sigui su estudio na [[Tilburg]]??. Na 1940 el a graduá pa MO-A [[ingles]].<ref name="AD">{{citeer web|url=http://www.norberthendrikse.nl/sprockel.pdf|titel=Tirso Sprockel als verzetsstrijder|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|auteur=Hendrikse, Solange|datum=2020-10-24|bezochtdatum=2024-04-25}}</ref> E guera na Hulanda ta strob'é pa bolbe su isla natal; na 1942 e ta kasa ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg i ta kuminsa un famia. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Na Hulanda su kas a bira un lugá di skondí pa pilotonan hudiu i aliá. Entre otro, den sus aktividatnan di resistensia el a traha huntu ku dos studiante [[Antias Hulandes|antiano]]: [[Boy Ecury]] i [[Delfincio Navarro]]. E kas tabata un eskala riba e ruta di huisio via [[Spaña]] pa [[Inglatera]]. Na 1945 Sprockel ta regresa Korsou i ta bira dosente na Thomas College. Despues di a okupá varios funshon Sprockel a fungi komo inspector di Enseñansa i finalmente a keda nombra direktor di e Departamento di Enseñansa di [[Antias Hulandes]].<ref name="AD"/> E tabatin tambe lasonan estrecho ku diferente fundashon una e tabata forma parti i e direktiva; manera Federatie Antilliaanse Jeugdzorg (FAJ), Stichting Don Bosco, de Katholieke Verkennerij Nederlandse Antillen en de Stichting Culturele Samenwerking ([[Sticusa]]). Sprockel tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Papiamentu Despues di guera, Sprockel a traha komo linguista pa e rekonosementu i estudio di Papiamento. El a publiká hopi buki i ta kofundadó di e dikshonario Papiamentu online. E tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G. M. Dudar (Tilburg, 11 di ougùstùs 1913 - Curaçao, 20 di yüli 1997). Trabou di hóbennan Na 1953 Sprockel a ko-fundá e Federashon di Cuido di Hubentut Antilliano i durante 35 aña el a okupá un funshon di direkshon. E federashon a enfoká riba e trabou di kas den e bario i partikularmente riba e padvinderij i explorashon.[1] 1] Tambe el a traha huntu ku su ruman muhé Aminta Da Costa Gomez-Sprockel pa hobennan ku discapacidat na Kòrsou. Na Kòrsou, na 1986, un sentro di formashon pa hóbennan ku retraso mental a wòrdu nombrá na su nòmber: e Sentro pa Formashon Laboral "Tirso Sprockel". == Honor == Durante su bida Sprockel a risibí varios kondekorashon: Kabayero den [[Orden di Leon Hulandes]] (1983), komander den Orden di St. Silvester[2] (1988) i e plata Vlaamse Gaai (1963),[3] e premio di mas haltu den e mundu di verkennerij. explorashon. Tambe Sprockel a wòrdu nombrá komo Doctor honoris causa na [[University of Curaçao|Universidat di Antia Hulandes]] pa su dedikashon na [[Papiamentu]]. ==Literatuur== * Tirso Sprockel - ''De groei en bloei van het Curaçaose onderwijs in de 20e eeuw'', essay 1999 ==Externe link== * [http://www.papiamentu.nl Mede door Sprockel opgezette site over het Papiamentu] {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Sprockel, Tirso}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] [[:Category:Papiamentista]] * Op zondag 6 oktober 1985 zal het sportveld van buurt- centrum Janwe, officieel worden omgedoopt in sportveld Tirso Sprockel. Het buurt- centrum wil op die wijze de heer Sprockel eren voor zijn jarenlange inzet voor metname de formatie van de Curacaose jeugd. De heer Sprockel, die ruim dertig jaar op onderwijs- gebied actief was en ondermeer de functie vervulde van directeur van het departement van Onderwijs, alsmede van President Curator van de Universiteit van de Nederlandse Antillen, heeft zich volgens de leiding van het buurtcentrum Janwe altijd bijzonder ingezet voor de eugd op het eiland en bekleedde onderandere bestuurs- functies in sociale organisaties als de Verkenners, de Jeugd- centrale en de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg. Reden waarom het buurtcentrum- bestuur de heer Sprockel. die momenteel als directeur van Cede Antiy as ten behoeve van particuliere instellingen bemiddelt terzake de financiering van sociaal- educatieve projecten, besloot op deze manier eer te bewijzen. Na afloop van een korte plechtigheid, zullen er die zondag om zeven uur savonds op het sportveld Tirso Sprockel basketball- en volleyball wedstrijden worden gehouden, die voor een ieder, met name jongeren, gratis toegankelijk zullen zijn.<ref>Sportveld Janwé krijgt nam ”Tirso Sprockel”. "Amigoe". Curaçao, 10-09-1985, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643391:mpeg21:p007</ref> * algemeen directeur van Sede Antia (Sentro pa Desaroyo di Antia) tot 1990 * president college curatoren UNA - 1979 * Commandeur in de Orde van St. Sylvester: hij was de eerste Curacaoenaar en de eerste Antilliaan die deze kerlijke erkenning kreeg in 1988.<ref>TIRSO SPROCKEL: NAMENS PROCESSIE AANVAARD Voor eerst Antilliaan onderscheiden met Sylvester orde Mgr. Ellis: met talenten door Sprockel gewoekerd. "Amigoe". Curaçao, 16-06-1988, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642163:mpeg21:p011</ref> -------------------- Te bewerken naar Papiaments: * [[Lijst van scholen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen in de Nederlandse Antillen]] * [[Lijst van ministers van Economische Zaken van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Economische Ontwikkeling]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Aruba]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Sint Maarten]] * [[Lijst van ministers van Justitie van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Justitie]] * '''ABBA''' Amateur Baseball Bond Aruba ([[:it:Federazione di baseball di Aruba|it]]) * '''CBF''' Curacao Baseball Federation ([[:it:Federazione di baseball di Curaçao|it]]) ------------------------ == Preparacion Bandera di Aruba== Dia 21 di januari 1976 gobierno insular e tempo ey, a institui un comision di Bandera, cu tabata tin como tarea conseha e Colegio Ehecutivo en cuanto e stipulamento di un bandera Arubano. E comision a consisti di Julio Maduro como presidente, Ronald Donk y Walter van Romondt como miembro y Epi Wever como secretario. Nan tabatin 6 siman pa completa e tarea, caminda un competencia di bandera a wordo anuncia unda comunidad Arubano a activa nan creatividad y yuda crea e bandera. Un total di 693 diseño a wordo presenta. Despues di a presenta su recomendacion na e Conseho Ehecutivo, riba dia 26 di februari 1976 a selecciona 3 diseño caminda Sarah Bollinger asesora pa Whitney Smith, un experto den diseño di bandera, a traha un diseño nobo pa Aruba. E comision a bolbe presenta e recomendacion, mas detaya aki, riba dia 8 di maart 1976, cual recomendacion a ser discuti den e reunion interno di e Conseho Legislativo, teni riba dia 8 di maart 1976; A DICIDI: ----------- == Gabinete Mercelina == Partido PFP den un komunikado di prensa ta konfirmá ku porfin e proseso di formashon a yega den e etapa ku ta trahando e dekretonan pa nombra e 7 ministernan nobo huntu ku e minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. E kandidato pa promé minister enkargá ku Asuntunan General ta [[Luc Mercelina]] (URSM). [[Veronica Webster]] (URSM) ta kandidato pa minister di Salubridat Públiko, Desaroyo Sosial i Labor i [[Grisha Heyliger-Marten]] (DP) ta kandidato pa minister di Turismo, Asuntunan Ekonómiko i Telekomunikashon. [[Marinka Gumbs]] (DP) ta kandidato pa bira minister di Finansa, [[Raeyhon Peterson]] (PFP) ta kandidato pa bira Minister di Bibienda Popular, Planifikashon Urbano i Medio Ambiente, [[Christophe Emmanuel]] (NOW) ta kandidato pa bira minister di Edukashon, Kultura, Hubentut i Deporte i Lyndon Lewis NOW) ku ta kandidato pa bira minister di Hustisia. [[Patrice Gumbs]] (PFP) i [[Gracita Arrindell]] (URSM) ta kandidatonan pa minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. Pa NOW Claudius Buncamper lo drenta parlamento pa remplasá Emmanuel, pa URSM Richinel Brug lo remplasá Mercelina i pa DP Viren Kotai lo remplasá Heyliger-Marten. --------------------- {{Databox}} '''Parlamento di e teritorio Kòrsou''', ofisialmente ''Staten van het gebiedsdeel Curaçao'' i abreviá ''Staten van Curaçao'') tabata entre 1937 i 1949 e órgano representativo di e pueblo i konseho legislativo di e teritorio Kòrsou, konsistiendo di e seis isla [[Kòrsou]], [[Aruba]], [[Boneiru]], [[Sint Maarten]], [[Sint Eustatius]] i [[Saba]]. E órgano tabata konsistí di 10 miembro elegi i 5 miembro nombrá i tabata e susesor di e [[Konseho Kolonial]] i predesesor di [[Parlamento di Antias Hulandes]]. == Nomber == Ku e revishon di e konstitushon hulandes na 1922, e término 'kolonia' a keda eliminá fo'i konstitushon. No tabata te 23 di aprel 1936 ku keda kla ku e leinan pa adapta e organisashon estatal den e parti karibense di [[Reino Hulandes]]. Asina, e aña ei e nòmber [[Kòrsou i Dependensianan]] a wòrdu remplasá pa Teritorio di Kòrsou i riba 1 di aprel 1937 e Konseho Kolonial a bira e Parlamento di Kòrsou. == Konstelashon == Pa e konstelashon di e parlamento nobo a skohe un modelo kombiná, konsistiendo di 10 miembro elegí i 5 nombrá. 1] E miembronan elegi tabata ser elegí direktamente dor di e votadornan a base di e reglanan elektoral di Kòrsou di 1937. E miembronan nombrá tabata wòrdu nombrá dor di e Gobernador despues di a konsulta ku e Konseho Ehekutivo. Tambe e gobernador tabata nombra e presidente di parlamento. Algun nombramentu a wòrdu konsiderá komo nombramentu korektivo, pasobra e personanan tabata para na banda di e gobernantenan. == Repartishon di asiento == Pa promé biaha tambe a introdusí un repartishon pa isla di e asientonan di e miembronan elegi. Esaki a keda reparti den 6 asiento pa Kòrsou, 2 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i [[Islariba]]. Na 1946, despues di protesta di Aruba esaki a kambia den 5 asiento pa Korsou, 3 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i Islariba. == Elekshon == Bou di e sistema elektoral kombiná aki e tuma lugá tres elekshon: 20 di desember 1937, 17 di november 1941 (elektorado di 3897 persona) i 5 november 1945 (elektorado di 6251 persona).[12][13] E parlamento a wordu konstitui komo lo siguiente: {| class="wikitable" style="text-align:left;" !colspan=1 rowspan=2 style="color: gray"|&nbsp;Miembro !colspan=4 style="color: gray"|&nbsp;Periodo parlamentario 1938-1942 |- ! rowspan="1" style="color: gray"|&nbsp;Repartishon ! style="color: gray"|&nbsp;Nòmber ! style="color: gray"|&nbsp;Partido ! style="color: gray"|&nbsp;Remarke |- | rowspan="10" style="color: gray"| Elegí | rowspan="6" |Curacao | [[Moises Frumencio da Costa Gomez|Moises da Costa Gomez]]|| rowspan="3" |CKP || |- | Ernesto Cecilio Martijn || |- | Adolphe Desertine || |- | J. Capriles || rowspan="2"|lijst Capriles-Rustige || |- | J. Rustige || |- | Willy Maal ||lijst Jonckheer-<br/ >Suarez-Maal || |- | rowspan="2"| Aruba | Jacobo Arends || rowspan="2"|Katholieke partij Aruba || |- | Jean M. de Cuba || |- | rowspan="1"| Bonaire | John de Jongh || CKP || |- | rowspan="1"| Bovenwinden | W.R. Plantz || || |- | rowspan="5" style="color: gray"| Benoemd | rowspan="5" |Curacao | [[John Sprockel]]* || || benoemd statenvoorzitter |- | Isaac Capriles || || |- | Salomon Alfred Senior || || |- | Carel Nicolaas („Cai") Winkel* || || |- | Ph. Bichon van IJsselmonde* || ||na 1940 remplasa pa F. Vromans. |- |} *) oudlid Koloniale Raad {{Appendix}} [[:Category:Karibe Hulandes]] ---------------------------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Infobox person | name = Anouk Balentina | image = | caption = | term = | monarch = | predecessor = | birth_date = [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] | occupation = hurista, activista y ambientalista | party = }} '''Anouk Balentina''' (☆n. [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] na [[Aruba]]) ta un hurista, activista di derecho humano i ambientalista [[Aruba]]no. == Bida == Anouk Balentina a nase i lanta den bario di [[Parkietenbos]].<ref>[https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2023/01/30/open-brief-aan-de-koning/ Open brief aan de Koning]. Dossierkoninrijksrelaties.nl (30 di januari 2023)</ref> Desde un edad hoben ela cuminsa sigui di cerca e desaroyonan rond di e dump di Parkietenbos.<ref>http://magazine.xclusivomagazine.com/2002-april-magazine-aruba#!entrevista-anouk-balentina-457</ref> Na 2020 Balentina ta entama un caso sumario pa ordena pa para establecimento y testmento di e incinerator na Parkietenbos inmediatamente.<ref>[https://awemainta.com/wp-content/uploads/2022/07/awe1907.pdf Caso incinerator Parkietenbos: ciudadano ta bolbe gana caso contra gobierno], Awemainta (19 di juli 2022)</ref> Balentina hunto cu 80 otro, a protesta contra e concepto di e permiso di molester pa por opera e incinerator na Parkietenbos. Sinembargo gobierno a dicidi di otorga e permiso aki dia 23 di december 2020 ---------------------- https://kennisplatform.wikimedia.nl/artikelen/schrijven/hoe-vertaal-ik-een-artikel-uit-een-andere-taal-met-de-vertaaltool/ https://www.wikimedia.nl/wp-content/uploads/2021/06/Schrijven_voor_Wikipedia.pdf * Template:Página Prinsipal Actual --> rubrika "Aktual"" riba pagina principal * Template:Página Prinsipal Idioma dicho --> rebrika "Dicho" * Template:Página Prinsipal Articulo destaca ------------- {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} '''Dr. Horacio E. Oduber Hospital''' (HOH) ta un [[hospital]] general di tamaño mediano na [[Aruba]]. E ta situa nortwest di e [[kapital|capital]] [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]], den e zona di Eagle unda antes tabata lokalisa [[Arend Petroleum Maatschappij]]. E hospital, cu ta hiba e nomber di e medico Arubiano, Horacio Oduber, a cuminsá funciona cu 187 cama fin di aña 1976. El a wordo oficialmente inaugura dia [[5 di mart]] [[1977]] den presencia di Wilhelm de Gaay Fortman, minister di Asuntonan Antiano di [[Hulanda]].<ref>{{Citeer nieuws|url=https://delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010639094:mpeg21:a0065|titel=Gedeputeerde Leo bedankt Nederland en bisdom. Ziekenhuis onder zware politiebewaking geopend|werk=[[Amigoe]]|datum=1977-03-07|bezochtdatum=2024-02-22}}</ref> Actualmente e hospital ta dispone di 320 cama y tin mas di 1000 persona emplea. E maneho ta den man di fundacion ''Stichting Ziekenverpleging Aruba''.<ref>[https://www.arubahospital.com/about-hoh/board-of-directors/ Board of Directors], Website oficial HOH</ref> HOH ta afilia na ''[[Dutch Caribbean Hospital Alliance]] (DCHA)'', un organisacion cooperativo di hospitalnan den [[Karibe Hulandes|Caribe Hulandes]].<ref>{{nl}}[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2021/02/10/oprichting-ziekenhuiscooperatie-dutch-caribbean-hospital-alliance-een-feit Oprichting ziekenhuiscoöperatie “Dutch Caribbean Hospital Alliance” een feit], Rijksoverheid (10 di februari 2021)</ref> == Historia == Horacio Eulogio Oduber (1862-1935) tabata e prome dokter Arubiano y tabatin su consultorio na cas den Wilhelminastraat.<ref name="Ancho">{{Citeer web|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|titel=Historische figuren: Horacio Oduber|werk=Historiadiaruba.aw|datum= |bezochtdatum=1 mei 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230802180232/http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|archiefdatum=2023-08-02}}</ref> E dokter tabata wordo paga solamente cu mercancia y tabata haña cuminda pa su cabay. Hopi hende a muri pa motibu di infeccion, virus o malesa desconoci na e momentu ey. Segun un estimacion, na 1910 tabatin mas o ménos 8.000 habitante riba e isla. Mayoria di nan tabata trahadonan di cunucu ku tabatin menos recurso financiero. Como cu no tabatin un hospital na e momentu ey, e dokter tabata trata e pashentnan na su cas.<ref name="Ancho"/> E operacionnan necesario, incluyendo amputacionnan, tabata wordo ehecuta solamente dor di suministra hopi rum pa motibo di falta di anestesia. Na 1920 e "San Pedro de Verona", a keda funda pa soeurnan catolico (Dominicanessen) na 1920. [[File:BNA-DIG-HARTOG-CAHA-001-014-008.jpg|thumb|left|Cas di dokter Horacio Oduber na Wilhelminastraat en frente di e kerki protestant (1907)]] [[File:Voormalig ziekenhuis San Pedro de Verona.jpg|thumb|220x220px|left|Entrada di San Pedro de Verona]]Despues di apertura di e hospital nobo na 1977 a converti San Pedro hospital den un cas di cuido. Desde seramento di hospital di [[Lago Oil & Transport Company|Lago]] na 1985 HOH a keda e unico hospital na Aruba pa un poblacion di alrededor 120.000 habitante.<ref>{{nl}}[http://www.skipr.nl/actueel/id2829-vumc-versterkt-band-met-arubaans-ziekenhuis.html VUmc versterkt band met Arubaans ziekenhuis], 4 di december 2009</ref> Na september 2014 a inicia un proyecto di renovacion y expansion di e hospital, uno di e proyectonan di construccion mas grandi den historia di Aruba. E proyecto ta ensera lantamento di un edificio nobo di seis piso separa di e edificio existente di cinco piso.<ref>[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/latest-news/2064-renovatie-en-nieuwbouwplannen-van-het-horacio-oduber-hospitaal-hoh Renovatie- en nieuwbouwplannen van het Horacio Oduber Hospitaal (HOH)]</ref> Esaki ta inclui un cas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio existente cu ta mehora privacidad y servicionan pa pashent den un ambiente moderno. Trabounan di e fase final di e proyecto a reanuda fin di 2023 despues cu un disputa entre partidonan a para e construccion na 2022. == Servicionan == Dr. Horacio E. Oduber Hospital ta conta cu 320 cama y mas di 1000 empleado cu ta atende mas di 16.000 pashent pa aña. E tin un plataforma pa helicopter pa ricibi pashent cu ta jega cu helicopter di polis o helicopter militar. E hospital ta dispone di tur specialidad basico y algun super specialidad. E tin un departamento di emergencia (eerste hulp) cu ta trata mas o menos 55.000 pashent pa aña. Tin un centro di trauma nivel III disponibel, como tambe un departamento combina cu ta inclui cuido intensivo/cuido mediano/cuido coronario (curason) cu 12 cama, clinica di hemodialyse, tres departamento di psychiater, cinco sala di operacion, banco di sanger, clinica pa trata dolor, centro di oncologia pa tratamento durante dia (dagbehandeling), cuido di enfermo pa dia (dagverpleging), clinica pa trata herida, policlinica interno y externo, departamento pa parto, post di dokter di cas, departamento di fisioterapia y rehabilitacion, tres departamento pa investigacion di diagnostica, diferente laboratorio, botica di hospital, camber di caterisacion di curason, shete departamento pa cuido di enfermo, departamento di servicio pa maternidad, departamento pa mucha, camber di couveuse y diferente otro servicio facilitario.<ref>[https://www.overheid.aw/informacion-tocante-servicio/cuido-y-salud-sub-topics_47801/item/hospital-dr-horacio-oduber-hoh_41386.html Hospital Dr. Horacio Oduber (HOH)], Gobierno di Aruba website oficial</ref> Fuera di residente i turista local HOH tambe ta ricibi regularmente pashent for di hospital mas chikito den e region, manera for di [[Boneiru|Bonaire]] y Isla Riba. Ora cu no tin cama den cuido intensivo of couveuse ta manda pashent for di [[Kòrsou|Corsou]] pa Aruba. == Galeria == <gallery widths="200" heights="200"> Oduber Hospital 21 30 49 855000.jpeg|Compleho di Horacio Oduber Hospital Oduber Hospital 21 30 42 124000.jpeg|Entrada principal di e hospital Oduber Hospital 21 31 33 124000.jpeg|Fachada di edificio B </gallery> --------------------- Dr. Horacio E. Oduber Hospital (HOH) ta un hospital general di tamaño mediano na Aruba E edificio di hospital ta situa na nordwest di e capital Oranjestad, unda cu antes tabata lokaliza Arend Petroleum Company na Eagle. E hospital aki di 187 cama ta recibi su prome uso na final di anja 1976. Dia 5 di maart 1977, a tuma luga e apertura oficial den presencia di e Ministro Hulandes De Gaay Fortman. Na september di 2014, a cuminsa cu e proyecto di expansion y renovacion di e hospital, uno di e proyecto di construccion mas grandi den historia di Aruba. Esaki ta inclui un kas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio. Esaki ta mehora privacidad y servicionan pa paciente den un ambiente moderno. Fase final di e proyecto aki lo sigui despues cu e problema entre parti a haci cu construccion a wordo para na 2022. Horacio Oduber Hospital ta forma parti di Dutch Caribbean Hospital Alliance (DCHA) hunto cu otro hospitalnan den Caribe cu ta parti di Reino Hulandes. Aliansa y colaboracion ta inclui e laboratorio di pais di Curacao (ADC), streeklab Haarlem, University Medical Center Utrecht (UMCU), Erasmus Medical Center (EMC), Radboud University, Vrije Universiteit Amsterdam (VU), Maastricht University, Xavier University, Thomas Moore na Belgica y hospitalnan partner na Colombia. Por lesa mas tocante e hospital na aña 2023 den e broshura di di 2da edicion yama NOS SEMPER T'EY. ------------------- '''E Konstitushon di Sint Maarten''' (na [[ingles]]: Constitution of Sint Maarten; [[hulandes]]: '''Staatsregeling van Curaçao''') ta e areglo legal konstituyente di pais [[Sint Maarten]], ku ta forma parti di [[Reino Hulandes]]. E ta e ley mas altu di Kòrsou i ta regla kon e pais ta organisá y ta wòrdu goberná. Eiden ta indiká e órganonan di gobernashon, nan tarea- i kompetensianan == Historia == E Regla di Estado di Sint Maarten a keda aprobá unánimamente pa e [[Konseho Insular]] dia 21 di yüli 2010.[1] 1] E Regla di Estado di Sint Maarten a drenta na vigor dia 10 di òktober 2010, despues di e desmantelashon di Antillas Hulandes i e kreashon di e pais independiente Sint Maarten. E Regla di Estado ta subordona legalmente na e Constitucion di Reino Hulandes y e Statuut pa Reino Hulandes. E konstitushon a drenta na vigor dia [[10 di òktober]] [[2010]], ora ku Antias Hulandes a keda desmantelá. == Contenido === E Regla di Estado di Sint Maarten tin e siguiente kapítulonan: Tereno i unidat * Derecho Fundamental * Gobièrnu i e minister mandatario E Estadonan * Konseho Konsultivo, Korte General di Kontroles, Ombudsman i koleganan di konseho permanente * Lejislashon i gobernashon * Hustisia, Ministerio Públiko i Polis Disposishonnan final Finalmente, e reglanan di estado ta kontené un kantidat di artíkulonan adishonal. E contenido di Constitucion ta como lo sigiuente: * Capitulo I - Derecho Fundamental * Capitulo II - Gobierno * Capitulo III - [[Parlamento di Aruba|Parlamento]] * Capitulo IV - Conseho di Consulta, Camara di Control General y colegio permanente di conseho * Capitulo V - Legislacion y Gobernacion * Capitulo VI - Husticia y poder hudicial * Capitulo VII - Disposicion final {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Staatsregeling van Sint Maarten}} {{References}} }} [[:Category:Gobièrnu]] [[:Category:Sint Maarten]] == Mira tambe == * [[Antias Hulandes]] * [[Disolucion di Antia Hulandes|Disolushon di Antias Hulandes]] ---------------------------- zie encyclopedia NA/CUR '''Raad van State di Reino Hulandes''' (papiamento: Conseho di Estado) ta un di e entidadnan consultativo mas halto den Reino Hulandes. , ancra den C di The '''Council of State''' ({{lang-nl|{{Audio|Nl-Raad van State.ogg|Raad van State}}}}) is a [[constitution]]ally established advisory body in the [[Netherlands]] to the [[Cabinet of the Netherlands|government]] and [[States General of the Netherlands|States General]] that officially consists of members of the royal family and Crown-appointed members generally having political, commercial, diplomatic or military experience. It was founded in 1531, making it one of the world's oldest still-functioning state organisations.<ref>{{cite web|url=http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|title=The Council of State|access-date=2013-02-02|archive-date=2013-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130115200809/http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|url-status=dead}}</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Raad van State}} {{References}} }} [[:Category:]] --------------- {{Variante|c}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =65395301|titulo=Sababank}} {{References}} }} [[Category:Karibe Hulandes]] {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Jacob Wit}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wit, Jacob}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Antias Hulandes]] -------------------- Suggesties Gender Gap Challenge (nl.wiki): Esmee Winkel (11/1)- Philomena Wong - Grace Bareno? - Rina Penso - Deborah Jack (en.wiki) --------------------- '''Aanmaken''': * {{CUW}} : [[Medardo de Marchena]] - [[Manuel Fray]] - [[Joseph Sickman Corsen]] - shon Win Hoyer - Jan Gerard Palm - [[Yandi Paula]] - [[Mongui Maduro]] - [[Gibi Basilio]] - [[Jose Capricorne]] - Plaza hotel curacao (en.wiki) - [[Chin Behilia]] - [[Rene Römer]] - [[Paul Comenencia]] * {{ABW}} : [[Lista di gezaghebber di Aruba]] (nl.wiki) - [[Chiara Petrocchi]] (taekwondo) - [[Kanisha Sluis]] (en.wiki) - Akisha Albert (en.wiki) - * General: [[Etnografia]] - [[Seramika]] - [[Leonel Messi]] (ht.wiki) - [[gobiernu]] - politiko - konstitushon - estado - pais? - [[Madurodam]] * nl.wiki: Nederlands Caribisch Soortenregister (Dutch Caribbean Species Register) - Casearua tremula (Palu di Boneiru of Kenepa spirito) * no.wik: Shete Boka nasjonalpark - * en.wiki: Bandariba '''Verbeteren/aanvullen''': * [[Coca-Cola]] - [[Skandinavia]] - [[Rastafari]] - [[Guera Friu]] - [[Yuana]] - [[Jazz]] - [[One Piece]] - [[Nydia Ecury]] - [[Boven Bolivia]] / Plantage Bolivia (bnn/vara joop) - [[Guillfred Besaril]] (https://24ora.com/geoffrey-wever-gobierno-a-tuma-e-paso-corecto-den-caso-di-guillfred-besaril/) == Curaçao == # December 1, 1796: [[Johann Lauffer]] overthrows Jan Jacob Beaujon as governor.<ref>{{cite book|url=https://pure.knaw.nl/portal/en/publications/cura%C3%A7ao-in-the-age-of-revolutions-1795-1800 |title=Curaçao in the Age of Revolutions, 1795–1800 |chapter=The Patriot coup d’état in Curaçao, 1796| last1=Fatah-Black |first1=Karwan| publisher=[[KITLV]] |location=Leiden|year=2011|isbn=978-90-6718-380-2|page=123}}</ref> ----------- == Historia di ATA == Den decada 20, economia di Aruba tabata conta cu un pilar economico dependiente di Refineria Lago. Despues di Guera Mundial II, despues cu turismo y biahe a cuminsa bira mas popular, a cuminsa mira e posibilidad pa explora e sector di turismo na Aruba. Cu establecimento di Aruba Tourist Commission, consistiendo di diferente comerciante local, a percura pa un plan pa expansion di infrastructura pa por acomoda e necesidad di e bishitante. Den cara di adversidad, Aruba a cambia su enfoke pa turismo, resultando den desaroyonan y proyectonan importante. Na aña 1953 Aruba Tourist Commission a cambia di maneho y a sigui bou di nomber di Aruba Tourism Bureau. Aki ta caminda cu a conoce gran baluartenan den historia di e industria di turismo caminda cu Aruba por a conta cu un sector turistico evoluciona, caminda a percura pa reforsa economia local y fomenta intercambio cultural. Aruba Tourism Bureau a conta cu un temporada entre aña 1953 te cu 1985, danki na maneho di directornan Michael Kuiperi, sigui pa Odulio Bertrando ‘Beti’ Arends y finalmente Roderick ‘Rory’ Arends. Na aña 1985, Aruba Tourism Bureau a hiba un transformacion y a bira Aruba Tourism Authority, bou di guia di Remigio Wever, Jan van Nes y Myrna Jansen-Feliciano, kendenan a percura pa un maneho di turismo duradero durante temporada stabiel y durante temporada di desafio.<ref>https://awemainta.com/wp-content/uploads/2024/02/AM240221.pdf Ta rindi honor na tur ex-director di Aruba Tourism Bureau y Aruba Tourism Authority], Awemainta (21 di februari 2024) </ref> * Ronella Croes, CEO di ATA desde 2010? {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=en|oldid =1159849385|titulo=Spoken word}} {{References}} }} [[:Category:Musika]] ------------------ * [[:en:Wikipedia:Administrators' reading list]] * https://nl.wikibooks.org/wiki/Handboek_MediaWiki * https://translatewiki.net {{NPOV language}} {{Refimprove}} {{stub}} -------------------------- == Hooiberg == Na 1988 a embeyece '''Hooiberg''' pa convirtie esaki den un atraccion turistico: a renoba e trapi cu ta inclui 4 plataformanan na diferente nivel, por ehempel na 70 m i 110 m di haltura, pa descansa i saca potret, i a instala 50 luga di parkeo.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642486:mpeg21:a0078|titel=Hooiberg wordt toeristenoord|werk=[[Amigoe]]|datm=1987-08-20|bezochtdatum=2022-11-15}}</ref> De regering heeft plannen om de Hooiberg aantrekkelijk te gaan maken en tot toeristenplek te ontwikkelen. Tijdens zyn recente bezoek is minister drs Jan de Koning ermee akkoord gegaan met goedkeuring van een bedrag van 305 duizend florin om dit project te kunnen uitvoeren. De Hooiberg zal een geheel nieuwe trap krijgen met handsteun en een plek om uit te rusten. Beneden komt een parkeerplaats voor ongeveer vijftig auto's, en een platform in de vorm van een klein park met lokalen voor de verkoop van frisdrank, eten en souvenirs. Op de trap op zeventig meter hoogte, komt een terras waar men kan uitrusten en door middel van een telescoop over Aruba kan kijken. Een tweede terras met telescoop volgt op 110 meter hoogte. Er volgen hierna nog twee terrassen voordat men het hoogste punt van de Hooiberg heeft bereikt. Het Hooiberg-project dossier is bijna klaar en verwacht wórdt, dat werkzaamheden aan de trap medio november dit jaar zullen beginnen. Het Hooibergproject is afkomstig van Planafdeling Bouwkunde architecten bureau, van Publieke Werken. Na 2022 a anunsia un proyecto pa renova e facilidadnan existente, embeyece e atraccion i agrega un mirador riba e top di e sero. Na aña 2022 Ministro di Turismo Dangui Oduber a anuncia un projecto pa embeyesamento di Hooiberg.[1] Aruba Tourism Authority (ATA) y Tourism Product Enhancement Fond[sic] (TPEF) lo funda e projecto. E prome fase lo wordo funda pa TPEF y ta incera e renobacion di e trapinan y hutnan riba Hooiberg. ATA lo funda e segundo fase di e project caminda un punto di observacion lo ser construi na e punto mas halto di e sero dunando bishitantenan un bista di 360-grado di Aruba. Artistanan local lo provee un toque artistico cu obra di arte di mosaico. --------------- '''Jay Bryant Haviser''' (21 di november [[1955]] na ... ) ta un arkeologo merikano. NAME: Jay Bryant HAVISER Jr. BIRTHPLACE: Bartow, Florida, U.S.A. BIRTHDATE: November 21, 1955 MARITAL STATUS Re-married Nov. 27, 2008, to Ilene J. Rosalina (Curaçao) CHILDREN 2 children 2 step-children (all born on Curaçao) RESIDENCE: Opal Road #1, Pelican, St. Maarten, Dutch Caribbean. tel.1721-544-4154 / cell 1721-524-1155 OFFICE: SIMARC Archaeological Center, A.T. Illidge Road #117, Madame Estate, St.Maarten, Netherlands Caribbean tel./fax. 1-721-542-0201 E-mail: jhaviser@hotmail.com DUAL NATIONALITY: Netherlands / U.S.A. Awards 1996 Cola Debrot Prize for Science (Curaçao/Netherlands Antilles) 2008 Ridder in de Order van Oranje-Nassau (Knighthood), decoration from Her Majesty Queen Beatrix of the Netherlands 2008 Lifetime Environmental Achievement Award (St. Maarten) IslandVision Fd 2009 Culture Time Person of the Year Award for 2008 (St. Maarten), PJD2 Radio 2013 Paul Harris Fellow Award, Rotary International, Mid-Isle Chapter St. Maarten ------------------ '''Madurodam''' is een [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[Miniatuurpark|miniatuurstad]] in [[Den Haag]] op een [[Schaal (verhouding)|schaal]] van 1 op 25,<ref>De Erasmus- en van Brienenoordbruggen zijn gebouwd op de grotere schaal van 1:12. Op 1:25 zou men er niet overheen kunnen lopen.</ref> geopend op [[2 juli]] [[1952]] aan het George Maduroplein. Dit toeristische [[attractiepark]] trekt jaarlijks circa 600.000 betalende bezoekers.<ref>Op [https://web.archive.org/web/20160312195102/http://nieuws.nl/algemeen/20130108/meer-bezoekers-voor-madurodam/ nieuws.nl] meldt het park zelf 739.000 over 2013, een stijging van 36% ten opzichte van 2011. Omgerekend zouden er dat laatste jaar dus rond de 550.000 geweest moeten zijn. De organisatie spreekt min of meer standaard van 1 miljoen per jaar, een cijfer dat door ''[http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3486389/2013/08/03/1-miljoen-bezoekers-trok-Madurodam-het-afgelopen-jaar.dhtml Trouw]'' wordt gemeld over 2013. Er bestaan geen andere cijfers dan die door het park zelf verstrekt worden.</ref> Het park beslaat een totaaloppervlak van 62.630 m². De gebouwde stad zelf meet 17.630 m². De miniatuurstad heeft veelal als inspiratie gediend voor de bouw van diverse attractieparken wereldwijd zoals [[Legoland Billund]]<ref>{{Citeer web|url=http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|titel=nieuws|bezochtdatum=2020-10-24|werk=www.miniland.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201027034227/http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|archiefdatum=2020-10-27|dodeurl=nee}}</ref> en het [[Disneyland Park (Anaheim)|Disneyland Park in Anaheim]].<ref>{{Citeer boek|titel=Walt Disney's Disneyland|auteur=Nichols, Chris, 1971-|medeauteurs=Nichols, Charlene (Archivist),|url=https://www.worldcat.org/oclc/1018083433|plaats=[Köln, Germany]|ISBN=978-3-8365-6348-2}}</ref> Het is genoemd naar [[George Maduro]], een [[Curaçao (hoofdbetekenis)|Curaçao]]se student die zich tijdens [[Duitse aanval op Nederland in 1940|de meidagen van 1940]] als [[cavalerie]][[officier]] onderscheidde in [[Duitse aanval op Nederland in 1940#De slag om de residentie|de slag om de residentie]], en in februari 1945 in concentratiekamp [[Dachau (concentratiekamp)|Dachau]] overleed; zijn ouders schonken het beginkapitaal voor het project, dat door de familie Maduro wordt beschouwd als monument voor hun enige zoon.<ref>[https://www.madurodam.nl/nl/organisatie/geschiedenis/ ''Wie was George Maduro?''], madurodam.nl</ref> ---------- == Aloe == Aloe na Aruba, Bonaire y Sentebibu na Corsou y Boneiru. === Islanan ABC === Sintebibu heeft dikke, vlezige bladeren, sappig en veel slijn bevattend. Aloe werd op Aruba en Bonaire aangeplant in verband met betekenis in de farmaceutische industrie. <ref>Encyclopedie van de Nederlandse Antillen, H. Hoetink (1969)</ref>Aloe werd in 1836 door gezaghebber Baron van Rader op Curacao als gouvernementscultuur geintroduceerd. De plant is uitgesproken kalkminnend. De jonge uitlopers (siboys, semina) worden in de droge tijd uitgezet. Na 2-3 jaar kan men de dikke bladeren afsnijden en laten staan in lekbakken plaatsen waarna het sap in koperen ketels wordt ingedampt en verhard tot aloehars. De hars uit Aruba en Bonaire werd voornamelijk naar de Verenigde Staten uitgevoerd. De aloeplant wordt al sinds midden 1800 op Aruba verbouwd. Het klimaat en de droge grond lenen zich bij uitstek voor de aloeteelt. De plant doet het hier heel goed: de Arubaanse aloe heeft een aloenegehalte van 22 %, terwijl het gehalte van de aloe in de rest van de wereld ten hoogste 15% bevat.<ref name="Aloe">[http://www.historiadiaruba.aw/index.php@f13option=com_content&task=view&id=46&Itemid=32 Aloe/Mon Plaisir], Historia di Aruba</ref> De grootste bloei van de aloe-cultuur maakte Aruba door onder gezaghebber Jan Helenus Ferguson (1866-1871). De weg door de aloevelden vanuit de stad werd dan ook naar hem genoemd. In de 19e eeuw werd ook een aloeplantage aangelegd in Socotoro; Socotoro is vermoedelijk vernoemd naar het eiland Sokotra of Socotora, destijds een Brits eiland in de Indische Oceaan voor de kust van Yemen. Dat eiland ligt op dezelfde lengtegraad als Aruba en daar wordt ook aloe verbouwd. De legende wil dat Alexander de Grote op aanraden van Aristoteles dit eiland veroverde voor de aloe die hij gebruikte om de wonden van zijn soldaten te genezen. Op de aloeplantage Mon Plaisir van de Fransman Louis Bazin verrees begin 1900 een voor die tijd moderne stoomkookinrichting. Aruba was in de 19e eeuw de grootste leverancier van aloehars, die voornamelijk werd gebruikt voor de productie van laxerende middelen. De aloehars werd naar het buitenland geexporteerd, voor het merendeel naar New York, maar ook naar Hamburg en naar Londen. De hars uit de Antillen (destijds `Curacaose` genoemd) was een van de beste ter wereld en duurder dan de andere soorten op de markt. Het aandeel van Aruba in de `Curacaose` export was ruim 90%. In de economie van de tijd voor de komst van de olie-industrie betekende de aloe een redelijke bron van inkomsten, vooral voor de kleine cunucero. In tijden van werkeloosheid (de droge tijd) was de aloteelt een goede bron van bestaan. Begin 1900 werd het eerste wetenschappelijk onderzoek op de aloeplant verricht. Daarbij werd de genezende werking van aloe op verbranding door zonnestraling en andere brandwonden onomstotelijk bevestigd. Door de komst van de olie-industrie veranderde er veel op de arbeidsmarkt op Aruba en raakte de aloeteelt wat op de achtergrond. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd de aloecultuur weer hervat. In 1949 richtte Casey Eman de eerste aloefabriek van Aruba op, onder de naam Aruba Aloe Products Company. Destijds werden de aloesappen plaatselijk bewerkt tot aloene en verscheept naar de Verenigde Staten. De productie van Arubaanse aloe bedroeg in 1951 ongeveer 15.000 pond oftewel 30% van de totale wereldopbrengst. Na het indampen van het harssap in open koperen potten van ca. 200 liter was het aloe-product klaar voor export voor vooral de geneeskundige en cosmetische industrie in USA en Europa. Aloe-industrie op Aruba was toentertijd een vuil en zwaar lichamelijk werk met een schraal loon voor haar seizoen-arbeiders. Aruba werd een van de grootste aloeproducenten van de wereld wegens de goede kwaliteit aloe.<ref name="Aloe"/> Conoci na Aruba tabata e plantage di aloe di Mon Plaisir y Sividivi. aloë-cultuur, die op Bonaire en Aruba veel voorkomt, maar waarvan op het eiland Curacao maar twee aanplantingen op eenigszins ruime schaal bestaan). Rond 1850 werden er enkele aloe plantages op Aruba gesticht die tot 1868 door het gouvernement geexploiteerd werden. Hierna kwam de aloeteelt in particuliere handen. ==== Uzo ==== Ta come of bebe e blanco di aloe pa problema di artritis, diabetes, tosamento y ulcera na stoma. Tambe por hunta e blanco riba curpa y cuero pa kita dolor of trata un herida of kemadura. Tambe sa laba cabey cune. Algun gota di e zeta geel of juice di aloe mescla cu awa ta bon pa un purgashi di e curpa. Pa problema di cuero, manera carpata, of di digestion di animalnan domestico tambe ta uza e likido di aloe.<ref>Remedinan di tera, Grupo di Noord, 2010</ref> Bij het beschilderen van buitenmuren worden gesneden aleobladeren in de waterverf gedaan. {{Appendix}} -------------------- '''Francesco Corallo''' ([[Catania (stad)|Catania]], [[Italië]], [[1960]]<ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|titel=La vita d'azzardo di Francesco Corallo tra il padre boss e l'entourage di Fini|bezochtdatum=2018-10-14|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=2013-08-04|werk=La Repubblica|uitgever=|taal=it|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728155350/https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|archiefdatum=2020-07-28}}</ref>), ookwel bekend als “King of the Slots”,<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-claims-his-phone-was-hacked-on-orders-of-italy-and-the-netherlands |titel=Corallo claims his phone was hacked on orders of Italy and the Netherlands |datum=18 januari 2022 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |taal=en}}</ref> is een [[Italië|Italiaans]]-[[Nederland|Nederlands]]<ref name=":3" /> [[zakenman]] en [[Casino (gokken)|casino]]-eigenaar op het [[Caribische eilanden|Caribische eiland]] [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]].<ref name=":5" /> == Levensloop == Corallo bezit diverse casino's, waaronder drie in Sint-Maarten<ref>{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |titel=Corallo will rebuild Starz Casino in Cupecoy |datum=2018-01-19 |bezochtdatum=2019-12-19 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> en daarnaast ook in Santo Domingo en [[Panama (land)|Panama]]. Voorheen bezat hij ook een gokgelegenheid in [[Curaçao]], maar daar verloor hij zijn licentie nadat zijn naam boven kwam drijven in de praktijken rondom [[Gerrit Schotte]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |titel=English/Italian :The Biography Of Francesco Corallo “The Godfather” Of The Caribbean Part 1 |achternaam=Galli |voornaam=Eva |datum=2016-12-14 |bezochtdatum=2018-10-14 |werk=St Maarten News |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728165936/https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |archiefdatum=2020-07-28 |dodeurl=ja}}</ref> Het onderzoek hiernaar kwam aan het rollen na een verzoek om referenties door Schotte aan de Italiaanse regering voor de aanstelling van Corallo in een hoge positie bij een financiële instelling op de Antillen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |titel=Schotte behind bars 18 months |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=6 december 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald Newspaper St. Maarten |uitgever= |taal= |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204743/https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Toen Corallo in 2011 gearresteerd werd door de Italiaanse financiële politie (''Guardia di Financa''), beriep hij zich op [[diplomatieke immuniteit]] omdat hij een diplomaat van Dominica zou zijn. Hij bezat namelijk een Dominicaans diplomatiek paspoort dat hij illegaal gekocht had, juist om aan arrestatie in Italië te voorkomen.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/cc-francesco-corallo-bought-his-diplomatic-passport/ |titel=Francesco Corallo bought his diplomatic passport |datum=2017-01-03 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Curaçao Chronicle |taal=en |via=Knipselkrant}}</ref> De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken ging niet mee in zijn claim: hij verklaarde dat diplomatieke immuniteit in het gastland (hier: Italië) niet van toepassing is voor iemand die betrokken is in belangrijke economische activiteiten.<ref>{{Citeer web |url=https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |titel=Inside Dominica IV: Government or enemy of people? |datum=2011-11-18 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dominica news online most popular |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Eind 2016 werd Corallo op [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]] gearresteerd op [[verdenking]] van [[belastingontduiking]], [[Witwassen|witwasserij]], [[Verduistering (misdrijf)|verduistering]] en lidmaatschap van een internationale [[Georganiseerde misdaad|criminele organisatie]]. In afwachting van uitzetting werd hij maandenlang in een [[Philipsburg|Philipsburgse]] [[politiebureau]] in verzekerde bewaring gesteld.<ref name=":2">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |titel=Corallo wins case at Human Rights Court |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=9 oktober 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204746/https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Het [[Europees Hof voor de Rechten van de Mens]] bepaalde later dat de omstandigheden rond de bewaring van Corallo in St.-Maarten inhumaan waren, maar oordeelde ook dat de bewaring zelf niet onrechtmatig leek.<ref name=":2" /> In augustus 2017 werd Corallo na een juridische strijd door Sint-Maarten uitgeleverd aan Italië.<ref>{{Citeer web |url=https://online.flipbuilder.com/toms/occx/files/basic-html/page37.html |titel=Ayera tardi Francesco Corallo a keda extradita pa Italia |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=2017-08-17 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Awemainta |uitgever= |taal=pap |archiefurl= |archiefdatum= |dodeurl= |via=Online Flipbuilder}}</ref><ref name=":3">{{Citeer web |url=http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/legal-documents/judgments/137-judgements/8062-fransesco-corallo-may-be-extradited |titel=Francesco Corallo may be extradited |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=20 juni 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dutch Caribbean Legal Portal |uitgever= |taal=en}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://www.soualigapost.com/en/news/16220/justice/francesco-corallo-was-extradited-italy |titel=Francesco Corallo (Catania, Italy, 1960) was extradited today to Italy |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=16 augustus 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Souliga Post |uitgever= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum=}}</ref> Eenmaal aangekomen in Italië werd hij vrijgelaten<ref name=":4">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son#:~:text=allegedly%20tried%20to%20extort%20his%20son,-Islands%2004%20May&text=PHILIPSBURG%2D%2DGaetano%20Corallo%2C%20father,Italy%20where%20he%20presently%20resides. |titel=Corallo Sr. allegedly tried to extort his son |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=11 mei 2024 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20180613053454/http://curacaochronicle.com/judicial/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son/ |archiefdatum=2018-06-13}}</ref> en een klein jaar later, in juli 2018, keerde hij weer terug naar Sint-Maarten.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/businessman-corallo-returns-to-st-maarten#:~:text=Maarten,-Islands%2026%20July&text=PHILIPSBURG%2D%2DAtlantis%20Group%20owner,in%20Italy%20and%20can%20travel. |titel=Businessman Corallo returns to St. Maarten |datum=2018-07-26 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=the Daily Herald |taal=en}}</ref> In 2016 werd door de aanklager in Rome aan zijn collega's in St.-Maarten gevraagd drie boten van Corallo [[Inbeslagname|in beslag te nemen]] en te verkopen met als doel 215,4 miljoen euro aan onrechtmatige winsten van de zakenman terug te vorderen. Na een juridische strijd waarin Corallo tegen de verkoop van zijn boten streed, gaf een Philisburgse rechtbank in 2019 definitief haar fiat voor de verkoop.<ref name=":5">{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |titel=Court allows prosecutor to sell Corallo’s boats |datum=2019-02-13 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204747/https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> == Persoonlijk == Francesco Corallo heeft een vertroebelde relatie met zijn vader, [[Gaetane Corallo]]. Het is echter onbekend wat voor rol de vader speelt in zijn zoons leven: in 2010 werd door de rechtbank van Rome gesteld dat hun relatie verbroken is en er geen zakelijk verband tussen de twee bestaat. Later werd door de civiele rechtbank van Rome een bevel uitgevaardigd waarin het Italiaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken opgedragen werd elke verwijzing van Corallo en zijn broer met hun vader te verwijderen van de website.<ref name=":1" /> In 2016 beschuldigde de vader Francesco weer van geldvervreemding, een voorval dat zo'n dertig jaar eerder plaatsgevonden zou hebben.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/dh-corallo-sr-sticks-to-claim-on-son-expected-his-arrest/ |titel=Corallo Sr. sticks to claim on son, expected his arrest |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=15 december 2016 |bezochtdatum= |werk=Daily Herald |uitgever= |taal=en |dodeurl= |via=Knipselkrant |dodelink=}}</ref> Hier is echter nooit bewijs voor gevonden en Corallo overwoog meerdere [[Smaad|smaadzaken]] tegen zijn vader aan te spannen.<ref name=":4" /> == Referenties == {{References}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =63318783|titulo=Gilbert Wawoe}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wawoe, Gilbert}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Korsou]] 4w1j1tm7g9m2cysle272xedcd0syxh7 162977 162972 2025-06-14T06:44:44Z Caribiana 8320 162977 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ * [[Piet Kasteel]] - [[Herman Schotborgh]] - [[Representante di Hulanda na Aruba, Corsou y Sint Maarten]] - [[yaya]] - [[welga general di Aruba di 1977]] - [[SVGA]] - [[bruheria]] - [[hefe di estado]] - [[geneologia]] - [[nepotismo]] - [[Nigel Maduro]] - [[derechista (politika)]] - [[KNSM]] - [[Operashon Nueland]] --------------- {{Variante|c}} {{infobox edificio| variante = c | infobox_tipo = Lanthùis | imagen = Collectie Nationaal Museum van Wereldculturen TM-20029918 Vooraanzicht van Landhuis Veeris Curacao Boy Lawson (Fotograaf).jpg | descripcion = Lanthùis Veeris (1964) | nomber2 = Lanthùis Feeris | pais = {{CUW}} | localisa_na = [[Willemstad]] | luga = [[Veeris]] | adres = | cercania = | funcion_original = kas di plantashi | funcion_actual = | fecha_construccion = ront di 1800 | renova = | restaura = | status_monumento = [[Monumento]] registrá ?? | propietario = | zoom = 13 }} '''Lanthùis Veeris''' ta un [[lanthùis na Kòrsou]], situá den e bario di [[Veeris]], zona nortwest di [[Willemstad]]. E ta un di e lanthùisnan mas bieu na Kòrsou ku ta eksistí ainda. == Historia == Historia di e Plantage Veeris E landhuis a tuma su nòmber di famia Veeris, ku ta e prome doño konosí di e plantagenan Drie Gebroeders i Westerveld. Den di dos mita di siglo 19, e plantagenan aki a fúsioná ku Eendracht pa formá plantage Union, ku eventualmente a bira konosí komo plantage Veeris. No ta kla si e landhuis actual ta originalmente parte di Union, Drie Gebroeders of otro plantage, pero su lokashon ta indiká ku e landhuis ta situá entre e plantagenan historiko Morgenster i Raphael, na banda west di Weg naar Westpunt. ta un kas grandi históriko situá den e bario [[Veeris]], banda oeste di Willemstad, Kòrsou. E bario Veeris mes ta centraé bon entre Hato Airport i e sentro di Willemstad, mas o menos 10 minùt di maneho di e kapital. E kas ta riba un kavel di mas o menos 6.000 m2 di tereno propio. E landhuis mes ta un ejenplo di arkitetura kolonial ku a keda den su estado original. E propiedat ta konsisti di e kas prinsipal, un bijgebouw ku cisterna, un magasina, un edifisio pa bano i ducha, i koralen tradicional. == Edifisio == Kompleho di tereno di kunuku ku edifisio prinsipal i strukturanan adishonal. Edifisio prinsipal: struktura di un piso ku plan di piso rektangular. Dak di gable riba área di núkleo, daknan skerpi riba galerianan. Dos dormitorio na tur dos banda di dak. Gables den forma di embudo ku fronton triangular i gables kurvá paden i pafó na nivel di galeria. Terasa dilanti kompleto i tambe terasa patras kòrtiku. Strukturanan adishonal ta inkluí un tanki di dos piso i un magasina konektá ku tres arko na e edifisio prinsipal.<ref name="Monument">[https://curacaomonuments.org/sites/landhuis-veeris-veeris-z-n-willemstad/ Landhuis Veeris], curacaomonuments.org</ref> E monumento tin balor históriko kultural pa motibu di e kombinashon di gablenan kurvá paden i pafó ku puntanan di gable den forma di embudo ku fronton ta indiká un fase di transishon rònt di 1800. Balor históriko arkitektóniko komo un tereno di kunuku ku galerianan núkleo i rondó di dje, un lay-out típiko di Curaçao, i un sala típiko ku pasashinan arkuá i arkuá. Konhunto i balor históriko kultural pa motibu di e koherensia di tereno di kunuku, terasanan, tanki, magasina, kas di wc, koralnan i kurá ku porta.<ref name="Monument"/> *Deskripshon Arkitetural i Interno Landhuis Veeris ta un edifisio di mas o menos 570 m2.<ref>https://www.huisenaanbod.nl/index.php?p=detail&sLand=Antillen&sProv=&sRegio=&sPlaats=&Koophuur=K&order=&lan=NL&det=i*zo*&loc=ANT::::::;&AdvId=3198157 Lanthuis Veeris], huisenaanbod.nl</ref> Ora bo drenta, bo topa ku un espacio habri ku hopi detallenan autentiko, inkluindo porta i bentana original, yuna zolder amplio dividi na dos kamber grandi, un kuchina, i un bano. E struktura ta ofresé gran potenshal pa restaurashon den su estilo autentiko. *Desaroyo aktual i potenshal Veeris ta desaroyando rápidamente komo un zona industrial i komersial moderno, ku e sentro komersial Sambil serka, ku ta atrahé hopi trafiko humano. E lokashon di Landhuis Veeris lo pone’l den un posishon estratégiko pa diferente uzo: residenshal, komersial, turístiko of kulturel. Según e plan regulativo lokal (Artíkulo 3 di DROV), e terreno tin destino pa: bibuenda, negoshi, detalji, servisio, rekreo, aktividatnan sosial, trafiko, defensa, of preservashon di paisahe i kultura. *Konklushon Landhuis Veeris ta un testigu mudo di e historia agrikultural i sosial di Kòrsou. Ku un renovashon ku ta respetá su karákter original, e kas por bira un punto di referensia pa patrimonio, turismo, of desaroyo sosho-kultural moderno. == Lista di referensia == *Huisenaanbod.nl (anunsi original di bentanan) *Data topografiko lokal i historia di plantage Kòrsou *Informashon general tokante DROV-regulashon. {{Appendix}} -------------- '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashi) situá den parti sùitwest di [[Willemstad]], serka e laguna di [[Piscaderabaai]]. E bario a tuma su nòmber for di plantashi Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a kria bestia. E plantashon mes tabata pertenesé na famia Veeris, un fam di orígen [[Hulanda|hulandes]].<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e tereno di Veeris a wòrdu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan manumisio ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Finalmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisá den distrito di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su meskla di kasnan tradishonal i modernu. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área a kontinua desaroyando komo un bario residensial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashi original. Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kultural afrokurasoleño. {{Appendix}} == Referensia == <references> <ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> <ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> </references> '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashon) lokalisa den parti suroeste di [[Kòrsou]], serka di otro barionan históritiko manera [[Mundu Nobo]] i [[Otrobanda]]. E bario a tuma su nomber for di e plantashon Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a tene chukaramentu di bestia. E plantashon mes a pertenesé na famia Veeris, un apelido di orígen hulandés.<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e terreno di Veeris a wordu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan libertá ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Eventualmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisa den distrit di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su mezcla di kasnan tradicional i moderno. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área ta kontinua desaroyando komo un bario residencial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashon original.<ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kulturnan [[Afro-Korsou|afro-korsou]]. == Mira tambe == * [[Lanthùis na Kòrsou]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------- == Historia == Imperio Romano por dividí den dos fase prinsipal: * '''Imperio Romano Oksidental''' (27 a.C. – 476 d.C.), ku su kapital na [[Roma]]. * '''Imperio Romano Oriental''' (284 – 1453), ku su kapital na [[Istanbul|Constantinopel]] (ó [[Bizantin]]). E imperio a logra ekspandé su teritorio pa inkluí un gran parti di e mundo konosí durante esaki, ku un sistema di kaminan, lei, i struktura politik ku a influensia Europa i mas allá. Imperio Romano a kontribuí hopi na arkitektura, lei, idioma ([[Latin]]), sistema di gobernashon i relíshon. Na e final di e imperio, [[Cristiandat]] a bira e relíshon ofisial. E imperio a ekspandé pa inkluí gran parti di e mundu konosí e tempu ei, desaroyando sistemanan di kaminda, lei i gobièrnu ku a influensiá Europa i mas leu profundamente. Kultura i Herensia E Imperio Romano a kontribuí signifikantemente na arkitektura, lei, idioma (latin), gobernashon i religion. Den su añanan despues, Kristianismo a bira e religion ofisial. Kaida di e Imperio E Imperio Romano Oksidental a kai na aña 476 di nos era, ora e último emperador, Romulus Augustulus, a ser destituí. E Imperio Romano Oriental (Imperio Bizantino) a sigui te na 1453, ora ku Konstantinopla a wòrdu konkistá pa e Turkonan Otomano. ------------- {{Variante|c}} {{Infobox dignatario| variante = c | nomber completo = Petrus Albertus Kasteel | imagen = Petrus Albertus Kasteel (1942).jpg | sucesion = Di 50° Gobernador di Kolonia Kòrsou | periodo start = [[15 di yüli]] [[1942]] | periodo fin = [[1 di yüli]] [[1948]] | monarkia = [[Wilhelmina di Hulanda|Wilhelmina]] (1898-1948) | antecesor = [[Gielliam Wouters]] | sucesor = Leonard Antoon Hubert Peters |fecha nacemento= |luga nacemento = |fecha fayecimento= |luga fayecimento = |pareha = Marie Kasteel-Baltussen |religion = [[Iglesia Catolico Romano|katóliko]] |yui = 5 <!-- Seccion di informacion profecional --> |ofishi = gobernante, diplomátiko |partido = }} '''Petrus Albertus (Piet) Kasteel''' (☆ [[4 di novèmber]] [[1901]] na [[Zwolle]] - † 13 di desèmber [[2003]] na [[Roma]]) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di gobièrnu kolonial hulandés. E tabata gobernador di [[Kòrsou i Dependensianan|Kolonia Kòrsou]] (Antia Hulandes) for di 1942 te 1948, ku ta inklui Guera Mundial II i un periodo di transishon polítiko di kolonia pa pais Antia Hulandes. == Bida personal == Piet Kasteel a nase den Zwolle, Hulanda, riba 4 di novèmber 1901. Den su bida personal i profesional, e tabata un katóliko dediká ku un gran pashon pa komunidat i notisia. == Periodista i trahadón den ekshilio == Den su hoben aña, Kasteel a traha komo editor parlementario pa e periódico katóliko De Maasbode i komo periodista pa De Tijd. Den 1923, e a fundá e asociashon De Klare Waarheid. Durante Segunda Gèrr Mundial, e a fugi pa Ingalaterra, kaminda e a traha pa e gobièrnu Hulandés den ekshilio na Londen. == Gobernador di Kòrsou i su dependensianan == Kasteel a ser nombra gobernador di Kòrsou i su dependensianan riba 15 di yüli 1942, na un momentu difísil den historia global. E a sustituí Gielliam Johannes Josephus Wouters i a tene e kargo te 4 di ougùstùs 1948. Durante su mandato, e a enfrenta reto di gobernashon militarisa den tempo di guerra, maneho di internashon di estranhero, i tenshon sosial. Tambe, e a guia proseso di inisiante negoshashon pa mas autonomia polítiko pa e teritorio kolonial. == Karrera diplomátiko == Despues di su periodo den Antia Hulandes, Kasteel a sirbi komo embahador di Hulanda na: Chile (1948–1956) Irlanda (1956–1966) Israel (1966) == Rekonesimentu == Piet Kasteel a resibí varios premio internashonal: Medal of Freedom with Silver Palm (Merka) Ridder van de Orde van de Nederlandse Leeuw (Hulanda) Grootkruis van de Pauselijke Orde van Sint-Gregorius de Grote (Vatikano) Commandeur van het Legioen van Eer (Fransia) == Fayesimentu == Piet Kasteel a fayesé na Roma, Italia, riba 13 di desèmber 2003, na edat di 102 aña. == Referensianan == Wikipedia. Piet Kasteel. Find a Grave. Petrus Albertus Kasteel (1901–2003). YouWho. Diplomats – Petrus Kasteel. Petrus Albertus "Piet" Kasteel (Zwolle, 4 di novèmber 1901 – Roma, 13 di desèmber 2003) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di administrashon kolonyal Hulandés. E tabata gobernador di Kòrsou i su dependensianan for di 1942 te 1948, durante Segunda Gèrr Mundial i un periodu di transishon polítiko den e Antia Hulandes. ------------------ == Herman Schotborgh == {{Infobox dignatario| variante = c | nomber completo = Herman Bernard Cornelis Schotborgh | imagen = | sucesion = Di 43° ? Gobernador di Kolonia Kòrsou | periodo start = [[1936]] | periodo fin = [[15 di yüli]] [[1942]] | monarkia = [[Wilhelmina di Hulanda|Wilhelmina]] (1898-1948) | sucesion2 = | periodo start2= | periodo fin2 = | antecesor = | sucesor = |fecha nacemento= 1897/1898 |luga nacemento = |fecha fayecimento= [[21 di aprel]] [[1965]] |luga fayecimento = {{CUW}} |pareha = Juanita Nicolasa Hellmund |religion = protestant |yui = <!-- Seccion di informacion profecional --> |ofishi = gobernante, polítiko |partido = }} '''Herman Bernard Cornelis Schotborgh''' (☆ [[1883]] na [[?]] - † [[21 di aprel]] [[1965]] na [[Kòrsou]])<ref>Advertentie. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 21-04-1965, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 25-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462595:mpeg21:p004</ref> tabata un politiko i gobernante di [[Kòrsou]]. Den [[Kòrsou i Dependensianan|Kolonia Korsou]] (Antia Hulandes) el a sirbi den diferente kargo, entre otro komo [[Lista di gobernador di Antia Hulandes (1634-1954)|gobernador interino]] na dos okashon; gezaghebber di Boneiru (1928-1934) i gezaghebber interino di Aruba brevemente na 1948. == Biografia == Herman Schotborgh a nase na aña 1883 den un famia ku tin un historia largo den Karibe Hulandes. Famia Schotborgh tabatin varios miembro ku a traha den gobièrnu kolonial, partikularmente na Kòrsou i Boneiru. El a sigui tambe un karera den servísio públiko. Herman Bernard Cornelis Schotborgh (1883–1950) Herman Bernard Cornelis Schotborgh tabata un administradó kolonyal Hulandés ku a sirbi den diferente kargo importante den Antia Hulandes durante e promé mitar di siglo 20. E ta konosí principalmente pa su rol komo gobernador interino di Kòrsou i gezaghebber (teniente-gobernador) di Boneiru i Aruba. Bida i fondo familiar Schotborgh a nase den aña 1883 i ta provení di un famia ku tin un historia largo den Antia Hulandes. Famia Schotborgh a tene varios miembro ku a traha den gobièrnu kolonyal, partikularmente den Kòrsou i Boneiru. Esaki probablemente a influensia Herman pa sigui un kariéra den servísio públiko. Kariéra administrativo Schotborgh su trabou den administrashon kolonyal a inkludí e siguiente posishon importante: Gezaghebber di Boneiru (1928–1934) E a sirbi komo representante principal di gobièrnu Hulandés riba e isla, encargá ku gobernashon lokal i afèr di administrashon. Gobernador interino di Kòrsou Promé término: 3 oktòber 1929 – 20 febrüari 1930 Di dos término: 7 ougùstùs 1933 – 21 desèmber 1933 Durante esaki e tabata enkargá ku afèr kolonial i representashon di interes Hulandés den Antia. Gezaghebber interino di Aruba (1948) E a sirbi den e rol aki pa un periodo kórtiku di 23 oktòber te 27 novèmber 1948. * E tabata districtsmeester di e di dos distrito (1942, 1944). den dekada 1940, in wiens rechtsgebied de oliefabrieken zijn gelegen. * Pa e prome elekshon general teni pa [[Parlamento di Antias Hulandes]] dia 17 di mart 1947 Schotborgh tabata [[lijsttrekker]] di lista kuater (partido COP) (Curacaose Onafhankelijkheidspartij), kual no optene sufisiente voto pa logra representashon den parlamento.<ref>De Candidatenlijsten. "Amigoe di Curacao". Willemstad, 02-02-1949. Geraadpleegd op Delpher op 25-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000211768:mpeg21:p001</ref> == Bida personal == Schotborgh a kasa ku Juanita Nicolasa Hellmund riba 15 di sèptèmber 1921 na Kòrsou. No tin mucha informashon públiko disponibel tokante su yiu of otro detalle personal. Nan tabatin un yu muhe Ilse. El a fayese dia 21 di aprel 1965 na edat di 67 aña. {{Appendix}} Famia i herensia Famia Schotborgh tabata un famia influyente den Antia Hulandes, ku diferente miembro ku a sirbi den posishon di liderato. Su legado ta relashoná ku e historia di gobernashon kolonyal Hulandés den Karibe. Herman Bernard Cornelis Schotborgh a fayesé den aña 1950. Herman Bernard Cornelis Schotborgh (1883–1950) was a Dutch colonial administrator who held several key positions in the Netherlands Antilles during the early 20th century. He is notably recognized for his roles as acting governor of Curaçao and as lieutenant governor (gezaghebber) of both Bonaire and Aruba.​ World Statesmen +1 World Statesmen +1 Early Life and Background Born in 1883, Schotborgh hailed from a family with a longstanding presence in the Dutch Caribbean. The Schotborgh family had been involved in colonial administration for generations, with members serving in various governmental roles across the islands. This familial legacy likely influenced Herman's path into public service.​ Administrative Career Schotborgh's career in colonial administration was marked by a series of significant appointments:​ Lieutenant Governor of Bonaire (1928–1934): He served as the gezaghebber of Bonaire, overseeing local governance and administrative duties on the island. ​ World Statesmen +2 World Statesmen +2 Wikipedia +2 Acting Governor of Curaçao: First Term: 3 October 1929 – 20 February 1930 Second Term: 7 August 1933 – 21 December 1933 In these periods, Schotborgh assumed the responsibilities of the governor, managing colonial affairs and representing Dutch interests in the region. ​ World Statesmen +1 Rulers +1 Acting Lieutenant Governor of Aruba (1948): Later in his career, Schotborgh briefly served as the acting gezaghebber of Aruba from 23 October to 27 November 1948. ​ World Statesmen Legacy Herman Bernard Cornelis Schotborgh passed away in 1950. His contributions to the administration of the Netherlands Antilles during a transformative period in the region's history are remembered as part of the broader narrative of Dutch colonial governance in the Caribbean.​ SpringerLink --- Posishon: * Gezaghebber di Boneiru: 11 febrüari 1928 – 31 desèmber 1934 *Gobernador interino di Kòrsou: (mogelijk ook waarnemer voor Gouverneur Brantjes 1927?)<ref>Vijftig Gouverneurs van Curaçao.. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 16-07-1942, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 07-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010987196:mpeg21:p004</ref> **3 oktòber 1929 – 20 febrüari 1930 **7 ougùstùs 1933 – 21 desèmber 1933 *Gezaghebber interino di Aruba: 23 oktòber – 27 novèmber 1948 * districtmeester van het 2de district curacao 1946 * lijsttrekker lijst 4 in de verkiezingen van 1949<ref>Advertentie. "Amigoe di Curacao". Willemstad, 12-02-1949. Geraadpleegd op Delpher op 07-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000211795:mpeg21:p004</ref> {{Appendix}} Herman Bernard Cornelis Schotborgh (1883 – 21 aprel 1965) Herman Bernard Cornelis Schotborgh tabata un ofisial di administrashon kolonyal Hulandés ku a sirbi den varios kargo importante den Antia Hulandes, inkluso komo gezaghebber di Boneiru i gobernador interino di Kòrsou. E ta konsiderá un figura importante den gobernashon kolonyal durante e entre-gèrranan i despues. Kariéra administrativo Schotborgh su kontribushon den administrashon di e Antia Hulandes tabata amplio. E a tene e sigiente posishonnan: Gezaghebber di Boneiru (11 di febrüari 1928 – 31 di desèmber 1934): Durante e periodo aki, Schotborgh tabata e representantenan di gobièrnu Hulandés riba e isla, enkargá ku asunto di administrashon, òrden públiko i desishonnan lokal. Gobernador interino di Kòrsou: Promé término: 3 di oktòber 1929 – 20 di febrüari 1930 Segundo término: 7 di ougùstùs 1933 – 21 di desèmber 1933 E tabata tuma kargo temporeramente durante ausensia di e gobernador titular, i a maneha asuntu polítiko i administratibo di Kòrsou i su dependensianan. Gezaghebber interino di Aruba (23 di oktòber – 27 di novèmber 1948): E a sirbi na Aruba den un periodo transishonal ku tabata kore ku kambio administrativo i desishon di nombramentu nobo. Bida personal Schotborgh tabata kasá ku Juanita Nicolasa Hellmund, i a biba i traha den Kòrsou durante gran parti di su bida. Segun un aviso di morto publika den korant lokal, e a fayesé riba 21 di aprel 1965, un fecha ku ta korekto pa su periodo aktivo den gobernashon. Legado Schotborgh su nomber ta aparese den listanan di ofisialnan kolonyal ku a tene responsabilidad importante den Antia Hulandes. Aunke e no ta un figura amplamente konosí den historia popular, su trabou administrativo a kontribuí na e desaroyo gubernamental di Boneiru, Kòrsou i Aruba den e periodu entre e dos gèrranan mundial i na entrada di autonomí. {{DEFAULTSORT:Schotborgh, Herman}} [[:Category:Politiko]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Antias Hulandes]] Twee verschillende personen:?? Herman Bernard Cornelis Schotborgh (7 januari 1898 – 21 aprel 1985) Herman Bernard Cornelis Schotborgh tabata un prominente administradó kolonyal Hulandés ku a sirbi den varios kargo importante den Antia Hulandes durante e promé mitar di siglo 20. E ta konosí principalmente pa su rol komo gobernador interino di Kòrsou i gezaghebber (teniente-gobernador) di Boneiru i Aruba. Bida i fondo familiar Schotborgh a nase riba 7 di januari 1898. E ta provení di un famia ku tin un historia largo den Antia Hulandes. Famia Schotborgh a tene varios miembro ku a traha den gobièrnu kolonyal, partikularmente den Kòrsou i Boneiru. Esaki probablemente a influensia Herman pa sigui un kariéra den servísio públiko. Kariéra administrativo Schotborgh su trabou den administrashon kolonyal a inkludí e siguiente posishon importante: Gezaghebber di Boneiru (1928–1934): E a sirbi komo representante principal di gobièrnu Hulandés riba e isla, encargá ku gobernashon lokal i afèr di administrashon. Gobernador interino di Kòrsou: Promé término: 3 oktòber 1929 – 20 febrüari 1930 Di dos término: 7 ougùstùs 1933 – 21 desèmber 1933 Durante esaki e tabata enkargá ku afèr kolonial i representashon di interes Hulandés den Antia. Gezaghebber interino di Aruba (1948): E a sirbi den e rol aki pa un periodo kórtiku di 23 oktòber te 27 novèmber 1948. Bida personal Schotborgh a kasa ku Juanita Nicolasa Hellmund riba 15 di sèptèmber 1921 na Kòrsou. No tin mucha informashon públiko disponibel tokante su yiu of otro detalle personal. Famia i herensia Famia Schotborgh tabata un famia influyente den Antia Hulandes, ku diferente miembro ku a sirbi den posishon di liderato. Su legado ta relashoná ku e historia di gobernashon kolonyal Hulandés den Karibe. Herman Bernard Cornelis Schotborgh a fayesé riba 21 di aprel 1985. -------------- de havenstaking van 1922 onder de bezielende leiding van Felix Chakuto; de krachtige verwerking van die staking in de roman ''Un yiu di pueblo'' van Manuel A. Fray (1931); ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Provinsianan Uní di Hulanda''' of '''Repúblika di Shete Hulanda Uni''' ([[hulandes]]: ''Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden'')[1], of tambe '''Provinsianan Uní di Hulanda''', tabata un estado konfederativo di shete provinsia di region nort di Hulanda (Friesland, Groningen, Gelderland, Holland??, Overijssel, Utrecht i Zeeland), formá agrupá desde e Union di Utrecht (1579) te ku e okupashon [[Fransia|franses]] na 1795. es.wiki:Ku e firmamentu di e Pas di Westfalia na 1648, e Provinsianan Uni di Hulanda a wòrdu rekonosé komo un estado independiente i a retené parti di e teritorionan ku el a konkistá durante e [[Guera di Ochenta Aña]].[2] Durante e Edat di Oro hulandes, e pais tabata wòrdu goberná pa e burguesia, mientras ku den e restu di [[Oropa]] gobièrnunan tabata wòrdu manehá pa figuranan eklesiástiko i monarkanan apsoluto.[3] Ademas, e [[Amsterdam|siudat di Amsterdam]] a bira e sentro komersial mas importante na Oropa den [[siglo 18|siglo diesocho]].[4] nl.wiki:E Repúblika di e Shete Hulanda Uní, hopi bia referí na dje den literatura komo e Repúblika, tabata un konfederashon ku karakterístikanan di un aliansa di defensa i un union di duana. E tabata kubri pa gran parti e teritorio di Hulanda di awendia. Den siglo dieshete, e Repúblika a atkerí un poder polítiko i ekonómiko grandi i a hunga un ròl lider riba e esenario mundial pa basta tempu. El a wòrdu fundá na 1588. Su fin a yega ku e invashon franses na 1793-1795, ounke su dekadensia a kuminsá kaba mas trempan. E Repúblika a wòrdu establesé despues ku un kantidat di ducado, señoria i stat a drenta den un aliansa na 1579 (Union di Utrecht) pa konhuntamente oponé e medidanan atministrativo estrikto di e señor Habsburgo di Hulanda, Felipe II, kende a goberná e áreanan den outoridat supremo i tambe tabata Rei di Spaña. Na 1581 nan a renunsi’é (Akto di Abjurashon) i na 1588 un kantidat di provinsia, kada un ku su mes gobièrnu outónomo, a sigui separá komo un repúblika konfederal sin pèrmit di Felipe II. Repúblika di Shete Hulanda Uni tabata konsistí di Friesland, Stad i Ommelanden, Overijssel, Gelre, Utrecht, Hulanda, Zeeland i Drenthe i e asina yamá Generality Lands; Brabant, Flanders, Westerwolde i Wedde, Overmaas i Upper Guelders. Shete provinsia, Drenthe i e Terenonan di Generalidat a keda ekskluí for di esaki i a manda nan representantenan pa e Estadonan General na Den Haag pa kordinashon. Remarkabel den e konfederashon relativamente chikitu ku mas o ménos 1.5 mion habitante, tabata e ròl prinsipal ku el a bin hunga den komersio mundial via e Kompania Hulandes di India Oriental (VOC), e Kompania Hulandes di India Oksidental (WIC) i esun riba Laman Báltiko, e éksitonan militar kontra paisnan aparentemente muchu mas fuerte manera Spaña i Inglatera, e flota grandi ku dos mil barku, ku ta flota e florinan (Rembrandt i hopi otro), lei (Hugo de Groot) i siensia (Christiaan Huygens). -------------- '''Wikipedia na Papiamento: un plataforma di idioma comparti''' '''Wikipedia''' ta un di e proyectonan mas notabel riba e internet: un enciclopedia liber, dirigi pa comunidad y disponibel den diferente idioma. Sinembargo hopi hende no ta realisa cu un version di Wikipedia den un solo idioma por sirbi pa varios variante di e mesun idioma. Por ehempel, e Wikipedia di Ingles ta inclui articulo skirbi tanto den Ingles Britanico como Ingles Mericano. Mescos ta pasa cu e Wikipedia di Hulandes, cu ta skirbi lenguahe Hulandes (papia na Hulanda) como lenguahe Flamenco (papia na Belgica). E modelo bilingual aki ta aplica tambe na Wikipedia di Papiamento, cu ta sirbi e variantenan di Papiamentu y Papiamento. == Indica y respeta e variante di Papiamento/u == Dicon Wikipedia di Papiamento ta un plataforma comparti? E editornan ta encurasha pa indica den cua variante un articulo ta skirbi originalmente, si ta den Papiamento of Papiamentu. Unabes un variante ta scogi pa un articulo, ta wordo considera bon practica pa mantene consistencia y edicion continuo den e mesun variante ey. E uniformidad den lenguahe, en particular e ortografia y vocabulario, ta preserva claridad y evita confusion pa otro lector y editornan. Bo por consulta e documentacion riba Wikipedia di Papiamento pa mas informacion tocante con pa indica e variante di bo escogencia. Mescos cu Wikipedia di Ingles ta acepta tanto "color" como "colour"; pero ta spera consistencia den un mesun articulo. E principio aki ta aplica tambe na e uzo di Papiamento y Papiamentu den nan plataforma comparti. == Cuminsa un otro version di lenguahe riba Wikipedia == Aunke ta practico y comun pa comparti un version di idioma, tambe ta posibel pa propone i desaroya un Wikipedia separa pa un variante specifico di un idioma manera un Wikipedia di Papiamento separa, cu lo ta diferente for di e version comparti cu ta existi awor. Pero, tin cierto criteria cu e Wikimedia Foundation ta exigi pa lansa un edicion nobo di Wikipedia. Esaki ta inclui: * E idioma mester ta reconoci cu un codigo ISO 639. * Mester tin suficiente contribuidonan activo cu ta compromete pa desaroya e version nobo. * E idioma mester tin un localisacion valido den sistema di Wikimedia (traduccion di interface via translatewiki.net). * E comunidad mester demostra actividad continuo den Wikimedia Incubator, e plataforma unda ta test y desaroya edicionnan nobo. Bo por haya e lista completo di rekisito y paso pa propone un edicion nobo di Wikipedia riba Wikimedia Incubator: https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta:Language_committee/Handbook#Requisites == Contribui na un comunidad bilingual == No ta importa si bo ta skirbi den Papiamento of Papiamentu, contribui na Wikipedia di Papiamento/u ta yuda preserva i promove e idioma den tur su forma. Si bo ta respeta cada variante y colabora entre diferente manera di skirbi, e comunidad di Wikipedia ta sigui construi un fuente di informacion valioso y inclusivo pa tur cu ta papia Papiamento/u den islanan ABC y den mundu henter. ------------------ {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} {{Multiple image| total_width = 340 | align = center | caption_align= center | image2 = Bolletjes.jpg | caption2 = Bolitanan den stoma di un mula | image1 = Bird smuggler.jpg | caption1 = Mula transportando parhanan | image3 = Anus-patron (1205687).jpg | caption3 = Cartucho di ano pa transporta microfilm ilegal | image4 = Smuggling tunnel in Rafah (2009).jpg | caption4 = Tunnel pa contrabanda na [[Gaza]] (2009) }} {{clear}} {{Appendix}} [[Category:Sociedad]] ----------------- == SVGA == Dialuna dia 9 di december Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVGA) a celebra 60 aña di existencia. === historia === Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba a wordo lanta dia 9 di december 1964 dor dimeneerP.Harting,meneer A. de Vries y señora C. van den Berg. Nan a ripara cu tabata hopi necesario pa Aruba tin scol special, pasadianan pa mucha y adulto, centro pa train trabao y cas pa cuido 24/7 pa persona cu un discapacidad intelectual. Nan a traha un plan prome y a cuminsa busca fondonan. Na aña1973 a habri pasadia bibito pin. Scol dun’un man a habri na aña1976.Na aña1979 SVGA a habri un pasadia pa adulto na Brasil mainta y atardi den eedificiodiscoldun’unman. Desde aña 1982 tabatin un psi- cologo na SVGA, aña 1985 a cuminsa un sportleider y na aña1986 nos trahado social, cu te actualidad ta den servicio cerca pa nos, a cuminsa na SVGA. E grupo social pedagogico a forma y na aña1993 a amplia cu un logopedista y dos aña despues cu un di dos psicologo. Desde aña1985 e asina yama “di tres fase” a habri. Esey tabata encera cu Pasadia Bibito Pin a muda pa Piedra Plat 97A y na e mesun tereno a habri Pasadia Briyo di Solo pa adulto y Centro Man na Obra cu ta un centro pa train diferente trabao pa adulto. A habri tambe un gymzaal riba e tereno pa por duna atencion na movecion pa e clientenan. Na aña 1988 a realisa Cas Sjabururi unda adultonan vulnerabel por a cuminsa biba y haya cuido necesario mientras den dia ta bishita Pasadia Briyo di Solo o Centro Man na Obra. Na aña 2003 SVGA a habri dos apar- tamento riba e tereno di Cas Sjabururipahabitantenanmas independiente cuminsa train pa biba riba nan mes. Hunto cu FCCA a logra na aña 2008 pa habri e oportunidad pa algun persona bay biba cu guia riba nan mes den e bario di Jaburibari. Naaña2019apasaeguiadie habitantenan over pa Fundacion Biba Bou Guia. Na aña 2020 Cas Blenchi a habri den cuadro di e “Sociaal Crisis Plan Aruba”. Esaki ta duna oportunidad pa brinda un cas pa muchanan y hoben cu temporalmente no por ta cerca nan mayornan. Hunto cu Stichting Ambiente Feliz a habri na aña 2021 un Pasadia pa mucha cu discapacidad mul- tiple na Centro di Cuido na San Nicolas. Na e momento aki nos ta duna enseñansa, guia y/o cuido na mas o menos 250 cliente o alumno diariamente.<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241212.pdf SVGA ta celebra 60 aña di existencia!], Bon Dia Aruba (12 di december 2024)</ref> ----------------------- == Shoco == De Arubaanse holenuil a laga den holen op de grond na bieden a topa cu cactusbegroeiing en droog bos. [[Afbeelding:Athene cunicularia arubensis.jpeg|thumb|175px|links|Hol van de shoco nabij Alto Vista]] Als de shoco geen kuil nos finden, graaft ze self een kuil in zachhe grond. Pasobra un groot di e nivelnan di nivelnan di e subsorto aki ainda ta na fin, palabranan di e poblashon ta bini ku e beschrechtde gebied di [[Nationaal park Arikok]] a wòrdu konkluí. E shoco ta un wezen di als bereigd sorteá den genia genétiko. Tera Cora, e zona patras di campo di golf di Tierra del Sol, algun biaha tabata un zona di biodiversidad halto y tambe tabata un di e luga- nan di reproduccion mas im- portante pa Burrowing Owl (Athene cunicularia aruben- sis) localmente yama “Sho- co.”<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241005.pdf Shoconan ta confrontando temponan dificil y mester di fondonan pa proyecto di preservacion], NoticiaCla (5 di october 2024)</ref> {{Appendix}} -------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona | variante = a | nomber = Nigel Maduro | ofishi = activista }} '''Nigel Maduro''' ta un activista ambiental y climatico di Aruba.<ref>https://solodipueblo.com/nigel-maduro-tin-anuncio-pa-dia-26-di-september-anuncio-ta-sigui-riba-un-ana-di-protesta-y-caida-di-gobierno/], Solodipueblo (16 di september 2024)</ref> Nigel Maduro ta Caquetío Indígena di Aruba, un aktivista ambiental intersekshonal, un sientífiko di sostenibilidat, i un artista multidisiplinario. Nigel tin eksperensia trahando den e sektor ambiental sin fin di lucro (Greenpeace Aotearoa), e sektor di sostenibilidat korporativo, i asta tabata un planifikadó stratégiko di sostenibilidat pa un kunuku di agro-ekologia. E ta notoriamente conoci pa lanta un movecion socio-ambiental na Aruba dor di wordo deteni pa graffiti “No More Hotels” y “Land Back” tur rond di e isla. Desde e tempu ei el a organisá múltiple protesta disruptivo durante protokòlnan i diskursonan gubernamental. Nigel tin komo meta pa kambio sistemátiko den e industria di hotèl i turismo di Aruba, tur miéntras e ta yuda ku proyektonan di konsulta di desaroyo sostenibel i ta duna sosten i asistensia na movementunan di base.<ref>[https://dezwijger.nl/programma/roots-resilience-caribbean-perspectives-on-climate-change Roots resilience: Caribbean Perspectives on climate change], dezwijger.nl</ref> {{Appendix}} Nigel ta ampliamente rekonosé pa su protestanan di akshon direkto. Un di su actonan mas notabel tabata graffiti “No More Hotels” y “Land Back” riba areanan turistico den henter Aruba—un acto cu a lanta un debate local significativo tocante desaroyo di turismo insostenibel y perdida di tereno. E protesta aki no solamente a konsientisá riba asuntunan ambiental i kultural pero tambe a bira un katalisadó pa kompromiso mas amplio di komunidat a traves di manifestashonnan pasífiko i protestanan di “Beach Party” ku ta kombiná tayernan di sostenibilidat ku presentashonnan públiko kreativo. Master Science den Liderato Estratégiko: Nigel a haña un Master di Science den Liderato Estratégiko. E formashon akademiko aki a duna dje un marco robusto pa enfrenta desafionan kompleho di sostenibilidat, pa kombiná siensia ku aktivismo, i pa impulsa kambio sistémiko den polítika i industria. Trabao Profesional i Karrera Aktivismo Ambiental i di Klima: Akshon Directo i Protesanan: Nigel a gana atenshon largu ku su inisiativa di akshon directo den Aruba. Notablemente, e a hasi grafiti ku slogan “No More Hotels” i “Land Back”, ku a pone enfoke riba e keshonan di desaroyo insostenibel i e perde di tereno pa e Pueblo Indígena. Organisashon di Komunidat: El ta un e figura importante den organisá demostrashonnan pasífikamente i eventonan di komunidat, manera e “Beach Party” protesanan, ku ta combiná e partisipashon públiko ku edukashon ambiental. Esakinan ta yuda pa mustrá e impakto di e desaroyo excesivo i pa uni e komunidat riba prátikanan sostenibel. Siensia di Sostenibilidat i Konsultoria: Nigel a krea su karrera como un siensia di sostenibilidat, spesialisa den kambio di klima, konservashon di biodiversidat, i drechtenan di e Pueblo Indígena. Su trabao a inkluí rolnan tanto den sektornan di organisashon sin ganansa como den sektornan korporativo, kaminda el a kontribuí pa planifikashon estratégico di sostenibilidat, manera pa asisti den praktikannan agro-ekológiko i proyektonan di konservashon ku ta basa riba e komunidat. Representashon Internashonal: Reconosí pa su liderato, Nigel a wordu selekshoná pa e Caribbean Climate Justice Leaders Academy pa representá Aruba na plataforma global manera COP29. Su rol internashonal ta demostrá su influencia i su kompromiso pa duna bocho na e preocupashonnan di su komunidat den diskushonnan global riba klima. Arte Multidisiplinario A mas ku su aktivismo i siensia, Nigel ta ekspresá su perspektivanan a través di su arte. Su trabao creativo ta kompletá su aktivismo, duna un narrashon visual pa e asuntunan ambiental i sosial cu Aruba ta enfrenta. Nigel Maduro, ku su kombina di formación akademiko riguroso, aktivismo “hands-on”, i ekspreshon creativo, ta un forsa dinamiko den e lucha pa sostenibilidat ambiental i drechtenan di e Pueblo Indígena den Aruba i den e región di Caribe. {{Appendix}} ------------ {{Variante|a}} {{Databox}} '''Nepotismo''' ([[latin]]: ‘nepos’, nietu; desendiente; primo) ta den un sentido mas amplio e faboresé, dor di outoridatnan òf kompanianan, di miembronan di famia òf amigunan, dor di nombra nan na posishonnan altu òf dor di duna nan asignashonnan. Nepotismo tambe por tuma e forma di patronahe. Nepotismo òf kronismo ta un forma di korupshon. nl.wiki:Nepotismo (< latin ‘nepos’, nietu; desendiente; primu) ta den un sentido mas amplio e faboresé, dor di outoridatnan òf kompanianan, di miembronan di famia òf amigunan, dor di nombra nan na posishonnan haltu òf dor di duna nan asignashonnan. Nepotismo tambe por tuma e forma di patronahe. Nepotismo òf kronismo ta un forma di korupshon. Den un sentido mas smal, e ta trata di faboresé parientenan, komo un forma di faboritismo. Un proverbio hulandes ku originalmente ta relashoná ku esaki ta bisa: “E bloed kruipt woer ‘t neet kin goon”, kier men ku nepotismo ta tuma lugá skondí (kruip of kröp) en bes di abiertamente (drechi). Sanger ta wòrdu usá einan komo un término bieu pa parentesko. Efektonan Ta probabel ku kasi ningun organisashon ta liber di nepotismo. Ta tipikamente humano pa (kier) duna un bentaha òf nombramentu na un persona di mesun pensamentu, òf por lo ménos un hende ku un konosé. Esaki lo ta apliká mas fuerte si ta nesesario di koperashon a largu plaso. I niun hende lo ke nombra un hende boluntariamente òf otorgá un trabou si e ta odia e otro persona ei. Sinembargo, nepotismo por bira indeseabel ora e tuma proporshonnan muchu grandi, ku otro palabra: ora un hende laga e laso di famia òf amistat pisa mas pisá ku e rekisitonan di kompetensia di e nombramentu òf asignashon. Esaki ta reflehá ora un hende ta wòrdu nombrá na un puesto òf risibí un nombramentu òf supsidio miéntras ku e no ta kumpli ku e rekisitonan, ta relativamente yòn òf sin eksperensia, òf ora e nombramentu aki ta na kosto di (inkluso) kandidatonan mihó kalifiká. Kualke krítika ta wòrdu ignorá òf ta kondusí na un kontesta fuerte di e organisashon. Nepotismo por ta un forma di patronahe, kaminda e patron ta yuda e kliente den su karera. E servisio por ta resiproko tambe riba un base informal di ‘quid pro quo’: si bo laba mi lomba, lo mi laba esun di bo. Al fin i al kabo, un bono ta wòrdu kreá a base di kua e benefisiario por spera ku e benefisiario hasi algu a kambio. Por ehèmpel, A, kende su kompania di bion dòler ta un kliente di un firma di kontabilidat, por pone preshon riba e firma ei pa nombra B komo partner. E ora ei A lo spera ku B no ta hasi muchu alboroto tokante firmamentu di kuenta anual, asta si nan por ta dudoso. Nepotismo eventualmente por kondusí na un redukshon di kalidat, pasobra e personanan nombrá no tin òf no tin sufisiente e kalidatnan rekerí pa e funshon. E efectonan negativo di esaki por wordo absorba te cierto grado door di empleadonan experencia, pero esaki tambe tin su limitenan y ta depende tambe di e boluntad di e personanan ey pa haci trabou pa cual nan no ta haya credito. E ta kondusí tambe na peliger moral, ora e persona sa ku tin un patron ku lo proteh’é di krítika di otronan. Hende sa ku nan por keda sinta di tur manera, loke na su turno por ta un insentivo pa sigui polítikanan mas riesgoso. E por kita tambe e insentivo pa hasi e trabou bon na promé lugá. Finalmente, nepotismo por kondusí na pèrdida di konfiansa bou di e públiko òf empleadonan di un kompania, loke por kondusí na intrankilidat. Al fin i al kabo, esnan mihó kalifiká no ta mira nan esfuersonan rekompensá, de echo, otronan ta kaba ta mustra nan plumanan. Pa un empresa e por kondusí na un redukshon den e boluntat pa hasi un esfuerso i un èksodo di mihó trahadó i kliente, pa paisnan na un boluntat redusí pa obedesé gobièrnu òf paga belasting, i emigrashon di trahadónan kualifiká en partikular. A largu plaso, nepotismo por destruí un organisashon òf pais. ==Formanan di nepotismo== En prinsipio, nepotismo por hunga un ròl den kualke bentaha, pero normalmente e ta konserní e siguiente situashonnan: * Sita * Suseshonnan * Premionan di supsidio; * Fiansa * Promoshonnan (dentro di kompanianan i organisashonnan) * Otorgashon di pedido, konseshon, pèrmit i kontrakt; * Sera wowo pa erornan di un hende, soportá largu den sanshonnan atministrativo i penal; * Sosten públiko òf sekreto durante elekshon. Ta difísil pa imaginá nepotismo den posishonnan elekto, pero e por sosodé einan tambe (hopi bia indirektamente). Al fin i al kabo, elekshonnan por wòrdu manipulá dor di, por ehèmpel, indusí kandidatonan kontrali pa retirá, ekspresá públikamente sosten na un kandidato partikular, duna sosten finansiero na e kandidato òf influensiá medionan di komunikashon di manera ku nan ta ekspresá solamente puntonan di bista positivo tokante e kandidato. Den sierto paisnan, fraude di votashon direkto òf intimidashon di votadónan tambe ta posibel. Nepotismo tambe ta posibel denter di organisashonnan privá. Por ehèmpel, un direktor (senior) por ke otorgá e nombramentu òf kontrato na un miembro di famia òf amigu, òf por wòrdu poné bou di preshon di pafó. E preshon ei hopi bia ta bini di un hende ku un medio di poder i por, por ehèmpel ------------------------------- == Cinema na Aruba == (Oranjestad)—During the span of over 100 years, Aruba only saw five '''open air movie theatres'''. Now practically obsolete on the island, these theaters were once frequently visited by locals and migrants in the 20th century. The first open air theater was constructed in 1920 and was commissioned by Shon Eduard (Eddy) de Veer. This theater was located at the Hotel Colombia in Oranjestad, which is now where the Aruban census office is located. The theater was simple; it only consisted of a screen, and visitors had to bring their own chairs to enjoy the popular silent movies of the time. American migrants who worked in the refinery and lived in the Lago Colony in Sero Colorado also had their piece of the pie with their Open air Theatre, which formed part of the Esso Club, also known as the Pan-Am Club. It was at this theater that “Talkies” were first streamed, movies with sound. This theater mostly streamed American blockbusters for the American expats, this way making sure that these migrant were not missing out on entertainment from their home land. In the 1950’s and 60’s, Savaneta saw their own open air theater, located in front of the Marinier’s Kazerne (Marine Barracks). This theater was mostly visited by the neighboring marines, who didn’t have much entertainment other than movies at that time. The last and most recent open air theater was constructed in the form of a drive-in theater. A popular American concept, the Drive Inn located in Balashi was a hot spot for teenagers, who had the habit of cramming all their friends in one car to go see the movies. For this phenomenon there was a separate price that you had to pay called the “car crash”. This theater closed around 2012, but was re-opened during the pandemic in July 2020, where movies were streamed on a gigantic screen set up in front of stacked containers. However, this nostalgic form of entertainment did not last very long as it was closed again only a year or two later. Nowadays you can still see the stacked containers when you drive near the bridge in Balashi.<ref>“De kolibrie op de rots en meer over de geschiedenis van Aruba” by Evert Bongers. </ref> ------------------------- Same-sex marriage in Aruba, Curaçao and Sint Maarten {{Databox}} '''Matrimonio di mesun sexo''' no ta wordo ehecuta na Aruba, Curaçao, of Sint Maarten, cu ta paisnan constituyente di Reino Hulandes. E islanan tabata obligá despues di vários sentensia di korte pa registrá kualke matrimonio (inkluso matrimonio di mesun sekso) registrá den Reino, pero esaki ta konsiderá prinsipalmente derechonan di residensia, i nan no mester duna matrimonionan di mesun sekso e mesun efekto hurídiko ku sekso opuesto matrimonionan.[1] Matrimonio den e teritorio Oropeo di Hulanda, meskos ku den e munisipionan Karibense di Boneiru, Sint Eustatius i Saba,[2] ta habrí pa kualke dos persona sin importá sekso. Aruba a reconoce sociedadnan registra cu ta brinda casi tur e derechonan y beneficionan di matrimonio desde september 2021. E mesun luna ey, un corte mas abao na Curaçao a dicta cu stroba parehanan di mesun sexo di casa ta viola e disposicionnan di igualdad di Constitucion di Curaçao, pero a laga e desishon di si mester legalisá matrimonio di mesun sekso te na Parlamento di Curaçao.[3] Na december 2022, Corte Conhunto di Husticia di Aruba, Curaçao, Sint Maarten, y di Bonaire, Sint Eustatius y Saba a dicta cu e prohibicion di matrimonio di mesun sexo di Aruba y Curaçao tabata inconstitucional. E òrdu di korte tabata programá pa drenta na vigor dia 7 di mart 2023 si no a apela esaki na Korte Supremo di Hulanda; sinembargo e gobiernonan di tanto Curaçao como Aruba ---------------------------------------- {{Databox}} Un '''estado di derecho''' ta un doktrina den pensamentu hurídiko continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia Aleman. E por wòrdu tradusí na ingles komo “estado di lei”, alternativamente “estado hurídiko”, estado di lei, “estado di hustisia”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobiernonan. Rechtsstaat (aleman: [ˈʁɛçt͡sˌʃtaːt] ⓘ; lit. “estado di lei”; “estado hurídiko”) ta un doktrina den pensamentu hurídiko continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia Aleman. E por wòrdu tradusí na ingles komo “estado di lei”, alternativamente “estado hurídiko”, estado di lei, “estado di hustisia”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobiernonan. Un Rechtsstaat ta un estado konstitushonal den kua e ehersisio di poder gubernamental ta limitá pa lei.[1] E ta estrechamente relashoná ku “konstitushonalismo” ku hopi bia ta mará na e konsepto Anglo-Merikano di estado di derecho, pero ta diferensiá di dje den enfatisá tambe loke ta hustu (p.e., un konsepto di korekto moral basá riba étika, rashonalidat, lei, lei natural, religion, òf igualdat). Pues e ta lo kontrario di Obrigkeitsstaat (aleman: [ˈoːbʁɪçkaɪ̯t͡sʃtaːt] ⓘ) òf Nichtrechtsstaat (un estado basá riba e uso arbitrario di poder),[2] i di Unrechtsstaat (un no-Rechtsstaat ku e kapasidat pa bira unu despues di un periodo di desaroyo históriko).[3] Den un Rechtsstaat, e poder di estado ta limitá pa asina protehá siudadanonan di e ehersisio arbitrario di outoridat. E siudadanonan ta kompartí libertatnan sivil basá legalmente i por usa e kortenan. Den pensamentu hurídiko kontinental di Europa, e Rechtsstaat ta wòrdu kontrastá ku tantu e estado polisial komo e État légal.[4] {{Appendix}} -------------------------------------- '''Polítika''' ta e manera cu e conflictonan di interes di grupo y individuonan ta wordo expresa den un sociedad - generalmente a base di negociacionnan - na e varios nivel administrativo y sosial. Unda e liña di division ta core entre lo politico y lo etico y social ta un pregunta tocante cua tin hopi diferencia di opinion. Mayoria di erudito ta reconoce cu mester tin cierto potencial pa e uso di poder òf violensia pa un asuntu por wòrdu konsiderá polítiko — disidí un konflikto polítiko por lo general ta enserá un kambio di poder di un grupo òf persona pa otro. Un otro definicion ta cu politica ta inclui e sèt di aktividanan relaciona cu tumamento di desicion di grupo of otro formanan di relacionnan di poder entre individuo, manera e distribucion di recursonan of status social. Un hende ku ta ocupa un funcion of posicion den [[Polítika|politica]] ta wordo yama un politico. Politisacion ta komvertí un tema esencial; no-politico den un asunto politico pa asina provoca un discusion politico tocante di dje. [[Category:Polítika]] ---------------------------------------- * gabinete di minoria --------------------------------------- '''Hefe di estado''' ta ---------------------------- *gabinete (politica) * izquierdista * pais * eleccion --------------- '''Genealogia''' ta un disciplina di historia ku ta trata ku investigashon di antepasadonan i e desendensia di un famia. E genealogia no mester ser konfundí ku e historia di famia. en.wiki: Genealogia (for di griego antiguo γενεαλογία (genealogía) 'e kreashon di un pedigree') [1] ta e estudio di famianan, historia di famia, i e rastreo di nan linahe. Genealogonan ta usa entrevistanan oral, registro historico, analisis genetico, y otro registro pa obtene informacion tocante un famia y pa demostra relacion y pedigree di su miembronan. Hopi biaha e resultadonan ta wòrdu indiká den graf òf skirbí komo relato. E tereno di historia di famia ta mas amplio ku genealogia, i ta kubri no solamente linahe, pero tambe historia i biografia di famia i komunidat. 3] en.wiki: Genealogy (from Ancient Greek γενεαλογία (genealogía) 'the making of a pedigree')[2] is the study of families, family history, and the tracing of their lineages. Genealogists use oral interviews, historical records, genetic analysis, and other records to obtain information about a family and to demonstrate kinship and pedigrees of its members. The results are often displayed in charts or written as narratives. The field of family history is broader than genealogy, and covers not just lineage but also family and community history and biography.[3] ----------------------- {{Databox}} [[File:European Parliament, Plenar hall.jpg|thumb|Sala di debate plenario na Strasburgo]] '''Parlamento Oropeo''', tambien konosí komo ''Oropaparlamento'' o ''Europarlamento'' (antes Asamblea Parlamentario Oropeo of Asamblea Komún) ta e parlamento di [[Union Oropeo]] (EU). Siudadanonan di Union Oropeo ta eligí su miembronan cada cinco aña. Huntu ku e Konseho di Minister, e ta e poder legislativo di e institushonnan di Union Oropeo i ta reuní na dos lugá: [[Strasburgo]] i [[Brusela]]. E parlamento oropeo ta e úniko parlamento multinashonal na mundu ku ta wòrdu konstituí pa miembronan elegí a base di derechi universal di voto. == Miembro i elekshon == Parlamento Oropeo a wòrdu fundá na 1952; su kompetensianan a wòrdu ampliá varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan pa miembronan di parlamento (MEP); promé ku esei e miembronan tabata bini for di kada estado-miembro di Union Oropeo. E parlamento tin 705 miembro, ku mester oumentá na 720 despues di e elekshonnan oropeo dia [[6 di yüni]] [[2024]]. E ta representa e di dos electorado democratico mas grandi na mundu (despues di Parlamento di India), ku un electorado di 375 mion votadó eligibel na 2009.<ref>{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/06/07/AR2009060702402.html |title=Conservatives Post Gains In European Elections |author1=Brand, Constant |author2=Wielaard, Robert |agency=Associated Press |newspaper=The Washington Post |date=8 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref>{{cite news |author=Ian Traynor |url=https://www.theguardian.com/politics/2009/jun/07/eu-elections-social-democrats |title=Misery for social democrats as voters take a turn to the right |work=The Guardian |location=UK |date=7 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref name="18 new MEPs take their seats">{{cite web |url=http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |title=18 new MEPs take their seats |publisher=European Parliament |date=10 January 2012 |access-date=14 February 2012 |archive-date=11 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130511172955/http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |url-status=dead }}</ref> Kada un di e 27 estado-miembro di EU tin un kantidat fiho di asiento parlamentario, ku ta dependé di e kantidat di habitante. Esaki ta varia for di 6 asiento pa [[Malta]] te na 96 pa [[Alemania]]. For di 1 di febrüari 2020 [[Hulanda]] tin derecho riba 29 di e 705 asiento i pa e termino 2024-2029 esaki lo oumenta pa 31 asiento. Siudadanonan hulandes di [[Reino Hulandes]], irespekto unda nan ta residensiá, tin derecho di voto pa parlamento oropeo; pa residentenan di [[Karibe Hulandes]] esaki a bai na vigor desde aña 2009. E miembronan di parlamento oropeo ta wòrdu eligí kada sinko aña mediante elekshon general direkto i sekreto. Sinembargo, te ku 2019 e partisipashon a baha na kada turno di votashon, for di 65% na 1979 te cu 50% na 2009, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan. For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di parlamento oropeo. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] The Parliament is composed of 705 members (MEPs), due to rise to 720 after the June 2024 European elections. It represents the second-largest democratic electorate in the world (after the Parliament of India), with an electorate of 375 million eligible voters in 2009.[2][3][4] en.wiki:E parlamento ta konstituí pa 720 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Parlament Oropeo a wordu funda na 1952; su kompetensianan a wordu amplia varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan general direkto i sekreto ku ta tuma luga kada sinku ana, promé ku esei e miembronan di parlamento tabata bini for di kada pais. E parlamento ta konstituí pa 751 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Pasobra e MEPnan ta bin di diferente pais, nan ta papia diferente idioma (24 na 2013) den Parlamento. Nan tin un derecho protehá riba e promé idioma (multilingüismo), i Parlamento mester di hopi intérprete. Diferente di otro gruponan internacional di politico, MEP no ta sinta den grupo di pais, pero nan ta sinta banda di personanan ku ta komparti nan ideanan. E dos gruponan mas grandi ta e "Partido Popular Oropeo-Demokratanan Oropeo" i e "Partido di e Sosialistanan Oropeo". Pero e gruponan aki ta traha huntu pa yega na un akuerdo, p'esei nan no ta bringa pa traha un lei si e otro grupo no ta gusta dje. De parlementsleden organiseren zich in fracties i; op basis van een gemeenschappelijke politieke overtuiging en niet op basis van hun land van herkomst. Momenteel zijn er in het Europees Parlement zeven fracties en een aantal 'niet-ingeschreven' leden. De fracties komen voort uit meer dan honderd nationale politieke partijen. E miembronan di Parlamento Europeo ta wordo eligi cada cinco aña via eleccion general. Sinembargo, te cu 2019 e participacion a baha na cada turno di votacion, for di 65% na 1979 te cu 43% na e eleccionnan di 2009. Durante e último elekshonnan Europeo di mei 2019 e partisipashon tabata di 50%, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan.[1] 2] For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di Parlamento. Sinds 1 februari 2020 telt het parlement 705 zetels, als gevolg van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Alle 27 lidstaten hebben afhankelijk van het inwonersaantal een vast aantal zetels. Dit loopt uiteen van 6 zetels voor Malta tot 96 voor Duitsland. == Reino Hulandes == In de zittingsperiode van 2 juli 2019 tot en met 2024 waren 33 personen afgevaardigden van Nederland in het Europees Parlement. Nederland had aanvankelijk 26 zetels na de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. === Karibe Hulandes === Dit wetsvoorstel breidt in de Kieswet het kiesrecht voor de leden van het Europees Parlement uit tot alle Nederlanders die op de Nederlandse Antillen en Aruba wonen. Aanleiding voor deze wijziging zijn uitspraken van de Raad van State (200404446/1b en 200404450/1b) en het Europese Hof van Justitie (C-300/04) waarin zij stellen dat er mag geen onderscheid mag zijn tussen Nederlanders buiten Europa die nu Europees kiesrecht hebben en Nederlanders in Aruba en de Antillen die dat nu niet hebben. De regel dat Arubanen en Antillianen alleen kunnen stemmen voor het Europees Parlement als zij ooit tien jaar in Nederland hebben gewoond komt te vervallen. Bij de verkiezingen van 2009 konden kiesgerechtigden in Aruba en de Nederlandse Antillen voor het eerst stemmen voor het Europees Parlement. Het aantal geregistreerde briefstemmers nam daardoor aanzienlijk toe, van 15.936 in 1994 en 14.501 in 1999 naar 39.601 in 2009.[23] De opkomst bedroeg onder de geregistreerde Arubanen en Antillianen 77%, aanzienlijk hoger dan de opkomst van 36,8% onder Nederlanders in Nederland.[24] Men bedenke daarbij echter wel dat het totaal aantal inwoners van Aruba en de Nederlandse Antillen in 2009 rond de 330.000 lag,[25] en dat dus maar een klein percentage de moeite heeft genomen zich te laten registreren als kiesgerechtigde. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] ---------------------------- * Muhe * Constitucion * Globalisashon * Progaganda * Cancion ---------------------------- '''Pedro Tirso Maria (Tirso) Sprockel''' (☆ [[28 di yanüari]] [[1916]] na [[Kòrsou]] - † [[23 di sèptèmber]] [[2007]] na Kòrsou) tabata un lingwista di [[Kòrsou]] i luchadó di resistensia na [[Hulanda]] durante di [[Di Dos Guera Mundial|Segundo Guera Mundial]]. == Biografia == Tirso Sprockel a nasé dia 28 di yanüari 1916 na Kòrsou. E tabata yu di Isbelia Abbad i Jules Germaan Sprockel. E ta ruman di [[Gerald Sprockel|Cor Sprockel]] i sobrino di [[John Horris Sprockel]], ambos politiko. Na 1931, na edat di 15 aña, el a bai Hulanda pa sigui su estudio na [[Tilburg]]??. Na 1940 el a graduá pa MO-A [[ingles]].<ref name="AD">{{citeer web|url=http://www.norberthendrikse.nl/sprockel.pdf|titel=Tirso Sprockel als verzetsstrijder|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|auteur=Hendrikse, Solange|datum=2020-10-24|bezochtdatum=2024-04-25}}</ref> E guera na Hulanda ta strob'é pa bolbe su isla natal; na 1942 e ta kasa ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg i ta kuminsa un famia. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Na Hulanda su kas a bira un lugá di skondí pa pilotonan hudiu i aliá. Entre otro, den sus aktividatnan di resistensia el a traha huntu ku dos studiante [[Antias Hulandes|antiano]]: [[Boy Ecury]] i [[Delfincio Navarro]]. E kas tabata un eskala riba e ruta di huisio via [[Spaña]] pa [[Inglatera]]. Na 1945 Sprockel ta regresa Korsou i ta bira dosente na Thomas College. Despues di a okupá varios funshon Sprockel a fungi komo inspector di Enseñansa i finalmente a keda nombra direktor di e Departamento di Enseñansa di [[Antias Hulandes]].<ref name="AD"/> E tabatin tambe lasonan estrecho ku diferente fundashon una e tabata forma parti i e direktiva; manera Federatie Antilliaanse Jeugdzorg (FAJ), Stichting Don Bosco, de Katholieke Verkennerij Nederlandse Antillen en de Stichting Culturele Samenwerking ([[Sticusa]]). Sprockel tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Papiamentu Despues di guera, Sprockel a traha komo linguista pa e rekonosementu i estudio di Papiamento. El a publiká hopi buki i ta kofundadó di e dikshonario Papiamentu online. E tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G. M. Dudar (Tilburg, 11 di ougùstùs 1913 - Curaçao, 20 di yüli 1997). Trabou di hóbennan Na 1953 Sprockel a ko-fundá e Federashon di Cuido di Hubentut Antilliano i durante 35 aña el a okupá un funshon di direkshon. E federashon a enfoká riba e trabou di kas den e bario i partikularmente riba e padvinderij i explorashon.[1] 1] Tambe el a traha huntu ku su ruman muhé Aminta Da Costa Gomez-Sprockel pa hobennan ku discapacidat na Kòrsou. Na Kòrsou, na 1986, un sentro di formashon pa hóbennan ku retraso mental a wòrdu nombrá na su nòmber: e Sentro pa Formashon Laboral "Tirso Sprockel". == Honor == Durante su bida Sprockel a risibí varios kondekorashon: Kabayero den [[Orden di Leon Hulandes]] (1983), komander den Orden di St. Silvester[2] (1988) i e plata Vlaamse Gaai (1963),[3] e premio di mas haltu den e mundu di verkennerij. explorashon. Tambe Sprockel a wòrdu nombrá komo Doctor honoris causa na [[University of Curaçao|Universidat di Antia Hulandes]] pa su dedikashon na [[Papiamentu]]. ==Literatuur== * Tirso Sprockel - ''De groei en bloei van het Curaçaose onderwijs in de 20e eeuw'', essay 1999 ==Externe link== * [http://www.papiamentu.nl Mede door Sprockel opgezette site over het Papiamentu] {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Sprockel, Tirso}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] [[:Category:Papiamentista]] * Op zondag 6 oktober 1985 zal het sportveld van buurt- centrum Janwe, officieel worden omgedoopt in sportveld Tirso Sprockel. Het buurt- centrum wil op die wijze de heer Sprockel eren voor zijn jarenlange inzet voor metname de formatie van de Curacaose jeugd. De heer Sprockel, die ruim dertig jaar op onderwijs- gebied actief was en ondermeer de functie vervulde van directeur van het departement van Onderwijs, alsmede van President Curator van de Universiteit van de Nederlandse Antillen, heeft zich volgens de leiding van het buurtcentrum Janwe altijd bijzonder ingezet voor de eugd op het eiland en bekleedde onderandere bestuurs- functies in sociale organisaties als de Verkenners, de Jeugd- centrale en de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg. Reden waarom het buurtcentrum- bestuur de heer Sprockel. die momenteel als directeur van Cede Antiy as ten behoeve van particuliere instellingen bemiddelt terzake de financiering van sociaal- educatieve projecten, besloot op deze manier eer te bewijzen. Na afloop van een korte plechtigheid, zullen er die zondag om zeven uur savonds op het sportveld Tirso Sprockel basketball- en volleyball wedstrijden worden gehouden, die voor een ieder, met name jongeren, gratis toegankelijk zullen zijn.<ref>Sportveld Janwé krijgt nam ”Tirso Sprockel”. "Amigoe". Curaçao, 10-09-1985, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643391:mpeg21:p007</ref> * algemeen directeur van Sede Antia (Sentro pa Desaroyo di Antia) tot 1990 * president college curatoren UNA - 1979 * Commandeur in de Orde van St. Sylvester: hij was de eerste Curacaoenaar en de eerste Antilliaan die deze kerlijke erkenning kreeg in 1988.<ref>TIRSO SPROCKEL: NAMENS PROCESSIE AANVAARD Voor eerst Antilliaan onderscheiden met Sylvester orde Mgr. Ellis: met talenten door Sprockel gewoekerd. "Amigoe". Curaçao, 16-06-1988, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642163:mpeg21:p011</ref> -------------------- Te bewerken naar Papiaments: * [[Lijst van scholen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen in de Nederlandse Antillen]] * [[Lijst van ministers van Economische Zaken van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Economische Ontwikkeling]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Aruba]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Sint Maarten]] * [[Lijst van ministers van Justitie van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Justitie]] * '''ABBA''' Amateur Baseball Bond Aruba ([[:it:Federazione di baseball di Aruba|it]]) * '''CBF''' Curacao Baseball Federation ([[:it:Federazione di baseball di Curaçao|it]]) ------------------------ == Preparacion Bandera di Aruba== Dia 21 di januari 1976 gobierno insular e tempo ey, a institui un comision di Bandera, cu tabata tin como tarea conseha e Colegio Ehecutivo en cuanto e stipulamento di un bandera Arubano. E comision a consisti di Julio Maduro como presidente, Ronald Donk y Walter van Romondt como miembro y Epi Wever como secretario. Nan tabatin 6 siman pa completa e tarea, caminda un competencia di bandera a wordo anuncia unda comunidad Arubano a activa nan creatividad y yuda crea e bandera. Un total di 693 diseño a wordo presenta. Despues di a presenta su recomendacion na e Conseho Ehecutivo, riba dia 26 di februari 1976 a selecciona 3 diseño caminda Sarah Bollinger asesora pa Whitney Smith, un experto den diseño di bandera, a traha un diseño nobo pa Aruba. E comision a bolbe presenta e recomendacion, mas detaya aki, riba dia 8 di maart 1976, cual recomendacion a ser discuti den e reunion interno di e Conseho Legislativo, teni riba dia 8 di maart 1976; A DICIDI: ----------- == Gabinete Mercelina == Partido PFP den un komunikado di prensa ta konfirmá ku porfin e proseso di formashon a yega den e etapa ku ta trahando e dekretonan pa nombra e 7 ministernan nobo huntu ku e minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. E kandidato pa promé minister enkargá ku Asuntunan General ta [[Luc Mercelina]] (URSM). [[Veronica Webster]] (URSM) ta kandidato pa minister di Salubridat Públiko, Desaroyo Sosial i Labor i [[Grisha Heyliger-Marten]] (DP) ta kandidato pa minister di Turismo, Asuntunan Ekonómiko i Telekomunikashon. [[Marinka Gumbs]] (DP) ta kandidato pa bira minister di Finansa, [[Raeyhon Peterson]] (PFP) ta kandidato pa bira Minister di Bibienda Popular, Planifikashon Urbano i Medio Ambiente, [[Christophe Emmanuel]] (NOW) ta kandidato pa bira minister di Edukashon, Kultura, Hubentut i Deporte i Lyndon Lewis NOW) ku ta kandidato pa bira minister di Hustisia. [[Patrice Gumbs]] (PFP) i [[Gracita Arrindell]] (URSM) ta kandidatonan pa minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. Pa NOW Claudius Buncamper lo drenta parlamento pa remplasá Emmanuel, pa URSM Richinel Brug lo remplasá Mercelina i pa DP Viren Kotai lo remplasá Heyliger-Marten. --------------------- {{Databox}} '''Parlamento di e teritorio Kòrsou''', ofisialmente ''Staten van het gebiedsdeel Curaçao'' i abreviá ''Staten van Curaçao'') tabata entre 1937 i 1949 e órgano representativo di e pueblo i konseho legislativo di e teritorio Kòrsou, konsistiendo di e seis isla [[Kòrsou]], [[Aruba]], [[Boneiru]], [[Sint Maarten]], [[Sint Eustatius]] i [[Saba]]. E órgano tabata konsistí di 10 miembro elegi i 5 miembro nombrá i tabata e susesor di e [[Konseho Kolonial]] i predesesor di [[Parlamento di Antias Hulandes]]. == Nomber == Ku e revishon di e konstitushon hulandes na 1922, e término 'kolonia' a keda eliminá fo'i konstitushon. No tabata te 23 di aprel 1936 ku keda kla ku e leinan pa adapta e organisashon estatal den e parti karibense di [[Reino Hulandes]]. Asina, e aña ei e nòmber [[Kòrsou i Dependensianan]] a wòrdu remplasá pa Teritorio di Kòrsou i riba 1 di aprel 1937 e Konseho Kolonial a bira e Parlamento di Kòrsou. == Konstelashon == Pa e konstelashon di e parlamento nobo a skohe un modelo kombiná, konsistiendo di 10 miembro elegí i 5 nombrá. 1] E miembronan elegi tabata ser elegí direktamente dor di e votadornan a base di e reglanan elektoral di Kòrsou di 1937. E miembronan nombrá tabata wòrdu nombrá dor di e Gobernador despues di a konsulta ku e Konseho Ehekutivo. Tambe e gobernador tabata nombra e presidente di parlamento. Algun nombramentu a wòrdu konsiderá komo nombramentu korektivo, pasobra e personanan tabata para na banda di e gobernantenan. == Repartishon di asiento == Pa promé biaha tambe a introdusí un repartishon pa isla di e asientonan di e miembronan elegi. Esaki a keda reparti den 6 asiento pa Kòrsou, 2 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i [[Islariba]]. Na 1946, despues di protesta di Aruba esaki a kambia den 5 asiento pa Korsou, 3 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i Islariba. == Elekshon == Bou di e sistema elektoral kombiná aki e tuma lugá tres elekshon: 20 di desember 1937, 17 di november 1941 (elektorado di 3897 persona) i 5 november 1945 (elektorado di 6251 persona).[12][13] E parlamento a wordu konstitui komo lo siguiente: {| class="wikitable" style="text-align:left;" !colspan=1 rowspan=2 style="color: gray"|&nbsp;Miembro !colspan=4 style="color: gray"|&nbsp;Periodo parlamentario 1938-1942 |- ! rowspan="1" style="color: gray"|&nbsp;Repartishon ! style="color: gray"|&nbsp;Nòmber ! style="color: gray"|&nbsp;Partido ! style="color: gray"|&nbsp;Remarke |- | rowspan="10" style="color: gray"| Elegí | rowspan="6" |Curacao | [[Moises Frumencio da Costa Gomez|Moises da Costa Gomez]]|| rowspan="3" |CKP || |- | Ernesto Cecilio Martijn || |- | Adolphe Desertine || |- | J. Capriles || rowspan="2"|lijst Capriles-Rustige || |- | J. Rustige || |- | Willy Maal ||lijst Jonckheer-<br/ >Suarez-Maal || |- | rowspan="2"| Aruba | Jacobo Arends || rowspan="2"|Katholieke partij Aruba || |- | Jean M. de Cuba || |- | rowspan="1"| Bonaire | John de Jongh || CKP || |- | rowspan="1"| Bovenwinden | W.R. Plantz || || |- | rowspan="5" style="color: gray"| Benoemd | rowspan="5" |Curacao | [[John Sprockel]]* || || benoemd statenvoorzitter |- | Isaac Capriles || || |- | Salomon Alfred Senior || || |- | Carel Nicolaas („Cai") Winkel* || || |- | Ph. Bichon van IJsselmonde* || ||na 1940 remplasa pa F. Vromans. |- |} *) oudlid Koloniale Raad {{Appendix}} [[:Category:Karibe Hulandes]] ---------------------------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Infobox person | name = Anouk Balentina | image = | caption = | term = | monarch = | predecessor = | birth_date = [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] | occupation = hurista, activista y ambientalista | party = }} '''Anouk Balentina''' (☆n. [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] na [[Aruba]]) ta un hurista, activista di derecho humano i ambientalista [[Aruba]]no. == Bida == Anouk Balentina a nase i lanta den bario di [[Parkietenbos]].<ref>[https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2023/01/30/open-brief-aan-de-koning/ Open brief aan de Koning]. Dossierkoninrijksrelaties.nl (30 di januari 2023)</ref> Desde un edad hoben ela cuminsa sigui di cerca e desaroyonan rond di e dump di Parkietenbos.<ref>http://magazine.xclusivomagazine.com/2002-april-magazine-aruba#!entrevista-anouk-balentina-457</ref> Na 2020 Balentina ta entama un caso sumario pa ordena pa para establecimento y testmento di e incinerator na Parkietenbos inmediatamente.<ref>[https://awemainta.com/wp-content/uploads/2022/07/awe1907.pdf Caso incinerator Parkietenbos: ciudadano ta bolbe gana caso contra gobierno], Awemainta (19 di juli 2022)</ref> Balentina hunto cu 80 otro, a protesta contra e concepto di e permiso di molester pa por opera e incinerator na Parkietenbos. Sinembargo gobierno a dicidi di otorga e permiso aki dia 23 di december 2020 ---------------------- https://kennisplatform.wikimedia.nl/artikelen/schrijven/hoe-vertaal-ik-een-artikel-uit-een-andere-taal-met-de-vertaaltool/ https://www.wikimedia.nl/wp-content/uploads/2021/06/Schrijven_voor_Wikipedia.pdf * Template:Página Prinsipal Actual --> rubrika "Aktual"" riba pagina principal * Template:Página Prinsipal Idioma dicho --> rebrika "Dicho" * Template:Página Prinsipal Articulo destaca ------------- {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} '''Dr. Horacio E. Oduber Hospital''' (HOH) ta un [[hospital]] general di tamaño mediano na [[Aruba]]. E ta situa nortwest di e [[kapital|capital]] [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]], den e zona di Eagle unda antes tabata lokalisa [[Arend Petroleum Maatschappij]]. E hospital, cu ta hiba e nomber di e medico Arubiano, Horacio Oduber, a cuminsá funciona cu 187 cama fin di aña 1976. El a wordo oficialmente inaugura dia [[5 di mart]] [[1977]] den presencia di Wilhelm de Gaay Fortman, minister di Asuntonan Antiano di [[Hulanda]].<ref>{{Citeer nieuws|url=https://delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010639094:mpeg21:a0065|titel=Gedeputeerde Leo bedankt Nederland en bisdom. Ziekenhuis onder zware politiebewaking geopend|werk=[[Amigoe]]|datum=1977-03-07|bezochtdatum=2024-02-22}}</ref> Actualmente e hospital ta dispone di 320 cama y tin mas di 1000 persona emplea. E maneho ta den man di fundacion ''Stichting Ziekenverpleging Aruba''.<ref>[https://www.arubahospital.com/about-hoh/board-of-directors/ Board of Directors], Website oficial HOH</ref> HOH ta afilia na ''[[Dutch Caribbean Hospital Alliance]] (DCHA)'', un organisacion cooperativo di hospitalnan den [[Karibe Hulandes|Caribe Hulandes]].<ref>{{nl}}[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2021/02/10/oprichting-ziekenhuiscooperatie-dutch-caribbean-hospital-alliance-een-feit Oprichting ziekenhuiscoöperatie “Dutch Caribbean Hospital Alliance” een feit], Rijksoverheid (10 di februari 2021)</ref> == Historia == Horacio Eulogio Oduber (1862-1935) tabata e prome dokter Arubiano y tabatin su consultorio na cas den Wilhelminastraat.<ref name="Ancho">{{Citeer web|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|titel=Historische figuren: Horacio Oduber|werk=Historiadiaruba.aw|datum= |bezochtdatum=1 mei 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230802180232/http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|archiefdatum=2023-08-02}}</ref> E dokter tabata wordo paga solamente cu mercancia y tabata haña cuminda pa su cabay. Hopi hende a muri pa motibu di infeccion, virus o malesa desconoci na e momentu ey. Segun un estimacion, na 1910 tabatin mas o ménos 8.000 habitante riba e isla. Mayoria di nan tabata trahadonan di cunucu ku tabatin menos recurso financiero. Como cu no tabatin un hospital na e momentu ey, e dokter tabata trata e pashentnan na su cas.<ref name="Ancho"/> E operacionnan necesario, incluyendo amputacionnan, tabata wordo ehecuta solamente dor di suministra hopi rum pa motibo di falta di anestesia. Na 1920 e "San Pedro de Verona", a keda funda pa soeurnan catolico (Dominicanessen) na 1920. [[File:BNA-DIG-HARTOG-CAHA-001-014-008.jpg|thumb|left|Cas di dokter Horacio Oduber na Wilhelminastraat en frente di e kerki protestant (1907)]] [[File:Voormalig ziekenhuis San Pedro de Verona.jpg|thumb|220x220px|left|Entrada di San Pedro de Verona]]Despues di apertura di e hospital nobo na 1977 a converti San Pedro hospital den un cas di cuido. Desde seramento di hospital di [[Lago Oil & Transport Company|Lago]] na 1985 HOH a keda e unico hospital na Aruba pa un poblacion di alrededor 120.000 habitante.<ref>{{nl}}[http://www.skipr.nl/actueel/id2829-vumc-versterkt-band-met-arubaans-ziekenhuis.html VUmc versterkt band met Arubaans ziekenhuis], 4 di december 2009</ref> Na september 2014 a inicia un proyecto di renovacion y expansion di e hospital, uno di e proyectonan di construccion mas grandi den historia di Aruba. E proyecto ta ensera lantamento di un edificio nobo di seis piso separa di e edificio existente di cinco piso.<ref>[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/latest-news/2064-renovatie-en-nieuwbouwplannen-van-het-horacio-oduber-hospitaal-hoh Renovatie- en nieuwbouwplannen van het Horacio Oduber Hospitaal (HOH)]</ref> Esaki ta inclui un cas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio existente cu ta mehora privacidad y servicionan pa pashent den un ambiente moderno. Trabounan di e fase final di e proyecto a reanuda fin di 2023 despues cu un disputa entre partidonan a para e construccion na 2022. == Servicionan == Dr. Horacio E. Oduber Hospital ta conta cu 320 cama y mas di 1000 empleado cu ta atende mas di 16.000 pashent pa aña. E tin un plataforma pa helicopter pa ricibi pashent cu ta jega cu helicopter di polis o helicopter militar. E hospital ta dispone di tur specialidad basico y algun super specialidad. E tin un departamento di emergencia (eerste hulp) cu ta trata mas o menos 55.000 pashent pa aña. Tin un centro di trauma nivel III disponibel, como tambe un departamento combina cu ta inclui cuido intensivo/cuido mediano/cuido coronario (curason) cu 12 cama, clinica di hemodialyse, tres departamento di psychiater, cinco sala di operacion, banco di sanger, clinica pa trata dolor, centro di oncologia pa tratamento durante dia (dagbehandeling), cuido di enfermo pa dia (dagverpleging), clinica pa trata herida, policlinica interno y externo, departamento pa parto, post di dokter di cas, departamento di fisioterapia y rehabilitacion, tres departamento pa investigacion di diagnostica, diferente laboratorio, botica di hospital, camber di caterisacion di curason, shete departamento pa cuido di enfermo, departamento di servicio pa maternidad, departamento pa mucha, camber di couveuse y diferente otro servicio facilitario.<ref>[https://www.overheid.aw/informacion-tocante-servicio/cuido-y-salud-sub-topics_47801/item/hospital-dr-horacio-oduber-hoh_41386.html Hospital Dr. Horacio Oduber (HOH)], Gobierno di Aruba website oficial</ref> Fuera di residente i turista local HOH tambe ta ricibi regularmente pashent for di hospital mas chikito den e region, manera for di [[Boneiru|Bonaire]] y Isla Riba. Ora cu no tin cama den cuido intensivo of couveuse ta manda pashent for di [[Kòrsou|Corsou]] pa Aruba. == Galeria == <gallery widths="200" heights="200"> Oduber Hospital 21 30 49 855000.jpeg|Compleho di Horacio Oduber Hospital Oduber Hospital 21 30 42 124000.jpeg|Entrada principal di e hospital Oduber Hospital 21 31 33 124000.jpeg|Fachada di edificio B </gallery> --------------------- Dr. Horacio E. Oduber Hospital (HOH) ta un hospital general di tamaño mediano na Aruba E edificio di hospital ta situa na nordwest di e capital Oranjestad, unda cu antes tabata lokaliza Arend Petroleum Company na Eagle. E hospital aki di 187 cama ta recibi su prome uso na final di anja 1976. Dia 5 di maart 1977, a tuma luga e apertura oficial den presencia di e Ministro Hulandes De Gaay Fortman. Na september di 2014, a cuminsa cu e proyecto di expansion y renovacion di e hospital, uno di e proyecto di construccion mas grandi den historia di Aruba. Esaki ta inclui un kas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio. Esaki ta mehora privacidad y servicionan pa paciente den un ambiente moderno. Fase final di e proyecto aki lo sigui despues cu e problema entre parti a haci cu construccion a wordo para na 2022. Horacio Oduber Hospital ta forma parti di Dutch Caribbean Hospital Alliance (DCHA) hunto cu otro hospitalnan den Caribe cu ta parti di Reino Hulandes. Aliansa y colaboracion ta inclui e laboratorio di pais di Curacao (ADC), streeklab Haarlem, University Medical Center Utrecht (UMCU), Erasmus Medical Center (EMC), Radboud University, Vrije Universiteit Amsterdam (VU), Maastricht University, Xavier University, Thomas Moore na Belgica y hospitalnan partner na Colombia. Por lesa mas tocante e hospital na aña 2023 den e broshura di di 2da edicion yama NOS SEMPER T'EY. ------------------- '''E Konstitushon di Sint Maarten''' (na [[ingles]]: Constitution of Sint Maarten; [[hulandes]]: '''Staatsregeling van Curaçao''') ta e areglo legal konstituyente di pais [[Sint Maarten]], ku ta forma parti di [[Reino Hulandes]]. E ta e ley mas altu di Kòrsou i ta regla kon e pais ta organisá y ta wòrdu goberná. Eiden ta indiká e órganonan di gobernashon, nan tarea- i kompetensianan == Historia == E Regla di Estado di Sint Maarten a keda aprobá unánimamente pa e [[Konseho Insular]] dia 21 di yüli 2010.[1] 1] E Regla di Estado di Sint Maarten a drenta na vigor dia 10 di òktober 2010, despues di e desmantelashon di Antillas Hulandes i e kreashon di e pais independiente Sint Maarten. E Regla di Estado ta subordona legalmente na e Constitucion di Reino Hulandes y e Statuut pa Reino Hulandes. E konstitushon a drenta na vigor dia [[10 di òktober]] [[2010]], ora ku Antias Hulandes a keda desmantelá. == Contenido === E Regla di Estado di Sint Maarten tin e siguiente kapítulonan: Tereno i unidat * Derecho Fundamental * Gobièrnu i e minister mandatario E Estadonan * Konseho Konsultivo, Korte General di Kontroles, Ombudsman i koleganan di konseho permanente * Lejislashon i gobernashon * Hustisia, Ministerio Públiko i Polis Disposishonnan final Finalmente, e reglanan di estado ta kontené un kantidat di artíkulonan adishonal. E contenido di Constitucion ta como lo sigiuente: * Capitulo I - Derecho Fundamental * Capitulo II - Gobierno * Capitulo III - [[Parlamento di Aruba|Parlamento]] * Capitulo IV - Conseho di Consulta, Camara di Control General y colegio permanente di conseho * Capitulo V - Legislacion y Gobernacion * Capitulo VI - Husticia y poder hudicial * Capitulo VII - Disposicion final {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Staatsregeling van Sint Maarten}} {{References}} }} [[:Category:Gobièrnu]] [[:Category:Sint Maarten]] == Mira tambe == * [[Antias Hulandes]] * [[Disolucion di Antia Hulandes|Disolushon di Antias Hulandes]] ---------------------------- zie encyclopedia NA/CUR '''Raad van State di Reino Hulandes''' (papiamento: Conseho di Estado) ta un di e entidadnan consultativo mas halto den Reino Hulandes. , ancra den C di The '''Council of State''' ({{lang-nl|{{Audio|Nl-Raad van State.ogg|Raad van State}}}}) is a [[constitution]]ally established advisory body in the [[Netherlands]] to the [[Cabinet of the Netherlands|government]] and [[States General of the Netherlands|States General]] that officially consists of members of the royal family and Crown-appointed members generally having political, commercial, diplomatic or military experience. It was founded in 1531, making it one of the world's oldest still-functioning state organisations.<ref>{{cite web|url=http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|title=The Council of State|access-date=2013-02-02|archive-date=2013-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130115200809/http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|url-status=dead}}</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Raad van State}} {{References}} }} [[:Category:]] --------------- {{Variante|c}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =65395301|titulo=Sababank}} {{References}} }} [[Category:Karibe Hulandes]] {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Jacob Wit}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wit, Jacob}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Antias Hulandes]] -------------------- Suggesties Gender Gap Challenge (nl.wiki): Esmee Winkel (11/1)- Philomena Wong - Grace Bareno? - Rina Penso - Deborah Jack (en.wiki) --------------------- '''Aanmaken''': * {{CUW}} : [[Medardo de Marchena]] - [[Manuel Fray]] - [[Joseph Sickman Corsen]] - shon Win Hoyer - Jan Gerard Palm - [[Yandi Paula]] - [[Mongui Maduro]] - [[Gibi Basilio]] - [[Jose Capricorne]] - Plaza hotel curacao (en.wiki) - [[Chin Behilia]] - [[Rene Römer]] - [[Paul Comenencia]] * {{ABW}} : [[Lista di gezaghebber di Aruba]] (nl.wiki) - [[Chiara Petrocchi]] (taekwondo) - [[Kanisha Sluis]] (en.wiki) - Akisha Albert (en.wiki) - * General: [[Etnografia]] - [[Seramika]] - [[Leonel Messi]] (ht.wiki) - [[gobiernu]] - politiko - konstitushon - estado - pais? - [[Madurodam]] * nl.wiki: Nederlands Caribisch Soortenregister (Dutch Caribbean Species Register) - Casearua tremula (Palu di Boneiru of Kenepa spirito) * no.wik: Shete Boka nasjonalpark - * en.wiki: Bandariba '''Verbeteren/aanvullen''': * [[Coca-Cola]] - [[Skandinavia]] - [[Rastafari]] - [[Guera Friu]] - [[Yuana]] - [[Jazz]] - [[One Piece]] - [[Nydia Ecury]] - [[Boven Bolivia]] / Plantage Bolivia (bnn/vara joop) - [[Guillfred Besaril]] (https://24ora.com/geoffrey-wever-gobierno-a-tuma-e-paso-corecto-den-caso-di-guillfred-besaril/) == Curaçao == # December 1, 1796: [[Johann Lauffer]] overthrows Jan Jacob Beaujon as governor.<ref>{{cite book|url=https://pure.knaw.nl/portal/en/publications/cura%C3%A7ao-in-the-age-of-revolutions-1795-1800 |title=Curaçao in the Age of Revolutions, 1795–1800 |chapter=The Patriot coup d’état in Curaçao, 1796| last1=Fatah-Black |first1=Karwan| publisher=[[KITLV]] |location=Leiden|year=2011|isbn=978-90-6718-380-2|page=123}}</ref> ----------- == Historia di ATA == Den decada 20, economia di Aruba tabata conta cu un pilar economico dependiente di Refineria Lago. Despues di Guera Mundial II, despues cu turismo y biahe a cuminsa bira mas popular, a cuminsa mira e posibilidad pa explora e sector di turismo na Aruba. Cu establecimento di Aruba Tourist Commission, consistiendo di diferente comerciante local, a percura pa un plan pa expansion di infrastructura pa por acomoda e necesidad di e bishitante. Den cara di adversidad, Aruba a cambia su enfoke pa turismo, resultando den desaroyonan y proyectonan importante. Na aña 1953 Aruba Tourist Commission a cambia di maneho y a sigui bou di nomber di Aruba Tourism Bureau. Aki ta caminda cu a conoce gran baluartenan den historia di e industria di turismo caminda cu Aruba por a conta cu un sector turistico evoluciona, caminda a percura pa reforsa economia local y fomenta intercambio cultural. Aruba Tourism Bureau a conta cu un temporada entre aña 1953 te cu 1985, danki na maneho di directornan Michael Kuiperi, sigui pa Odulio Bertrando ‘Beti’ Arends y finalmente Roderick ‘Rory’ Arends. Na aña 1985, Aruba Tourism Bureau a hiba un transformacion y a bira Aruba Tourism Authority, bou di guia di Remigio Wever, Jan van Nes y Myrna Jansen-Feliciano, kendenan a percura pa un maneho di turismo duradero durante temporada stabiel y durante temporada di desafio.<ref>https://awemainta.com/wp-content/uploads/2024/02/AM240221.pdf Ta rindi honor na tur ex-director di Aruba Tourism Bureau y Aruba Tourism Authority], Awemainta (21 di februari 2024) </ref> * Ronella Croes, CEO di ATA desde 2010? {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=en|oldid =1159849385|titulo=Spoken word}} {{References}} }} [[:Category:Musika]] ------------------ * [[:en:Wikipedia:Administrators' reading list]] * https://nl.wikibooks.org/wiki/Handboek_MediaWiki * https://translatewiki.net {{NPOV language}} {{Refimprove}} {{stub}} -------------------------- == Hooiberg == Na 1988 a embeyece '''Hooiberg''' pa convirtie esaki den un atraccion turistico: a renoba e trapi cu ta inclui 4 plataformanan na diferente nivel, por ehempel na 70 m i 110 m di haltura, pa descansa i saca potret, i a instala 50 luga di parkeo.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642486:mpeg21:a0078|titel=Hooiberg wordt toeristenoord|werk=[[Amigoe]]|datm=1987-08-20|bezochtdatum=2022-11-15}}</ref> De regering heeft plannen om de Hooiberg aantrekkelijk te gaan maken en tot toeristenplek te ontwikkelen. Tijdens zyn recente bezoek is minister drs Jan de Koning ermee akkoord gegaan met goedkeuring van een bedrag van 305 duizend florin om dit project te kunnen uitvoeren. De Hooiberg zal een geheel nieuwe trap krijgen met handsteun en een plek om uit te rusten. Beneden komt een parkeerplaats voor ongeveer vijftig auto's, en een platform in de vorm van een klein park met lokalen voor de verkoop van frisdrank, eten en souvenirs. Op de trap op zeventig meter hoogte, komt een terras waar men kan uitrusten en door middel van een telescoop over Aruba kan kijken. Een tweede terras met telescoop volgt op 110 meter hoogte. Er volgen hierna nog twee terrassen voordat men het hoogste punt van de Hooiberg heeft bereikt. Het Hooiberg-project dossier is bijna klaar en verwacht wórdt, dat werkzaamheden aan de trap medio november dit jaar zullen beginnen. Het Hooibergproject is afkomstig van Planafdeling Bouwkunde architecten bureau, van Publieke Werken. Na 2022 a anunsia un proyecto pa renova e facilidadnan existente, embeyece e atraccion i agrega un mirador riba e top di e sero. Na aña 2022 Ministro di Turismo Dangui Oduber a anuncia un projecto pa embeyesamento di Hooiberg.[1] Aruba Tourism Authority (ATA) y Tourism Product Enhancement Fond[sic] (TPEF) lo funda e projecto. E prome fase lo wordo funda pa TPEF y ta incera e renobacion di e trapinan y hutnan riba Hooiberg. ATA lo funda e segundo fase di e project caminda un punto di observacion lo ser construi na e punto mas halto di e sero dunando bishitantenan un bista di 360-grado di Aruba. Artistanan local lo provee un toque artistico cu obra di arte di mosaico. --------------- '''Jay Bryant Haviser''' (21 di november [[1955]] na ... ) ta un arkeologo merikano. NAME: Jay Bryant HAVISER Jr. BIRTHPLACE: Bartow, Florida, U.S.A. BIRTHDATE: November 21, 1955 MARITAL STATUS Re-married Nov. 27, 2008, to Ilene J. Rosalina (Curaçao) CHILDREN 2 children 2 step-children (all born on Curaçao) RESIDENCE: Opal Road #1, Pelican, St. Maarten, Dutch Caribbean. tel.1721-544-4154 / cell 1721-524-1155 OFFICE: SIMARC Archaeological Center, A.T. Illidge Road #117, Madame Estate, St.Maarten, Netherlands Caribbean tel./fax. 1-721-542-0201 E-mail: jhaviser@hotmail.com DUAL NATIONALITY: Netherlands / U.S.A. Awards 1996 Cola Debrot Prize for Science (Curaçao/Netherlands Antilles) 2008 Ridder in de Order van Oranje-Nassau (Knighthood), decoration from Her Majesty Queen Beatrix of the Netherlands 2008 Lifetime Environmental Achievement Award (St. Maarten) IslandVision Fd 2009 Culture Time Person of the Year Award for 2008 (St. Maarten), PJD2 Radio 2013 Paul Harris Fellow Award, Rotary International, Mid-Isle Chapter St. Maarten ------------------ '''Madurodam''' is een [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[Miniatuurpark|miniatuurstad]] in [[Den Haag]] op een [[Schaal (verhouding)|schaal]] van 1 op 25,<ref>De Erasmus- en van Brienenoordbruggen zijn gebouwd op de grotere schaal van 1:12. Op 1:25 zou men er niet overheen kunnen lopen.</ref> geopend op [[2 juli]] [[1952]] aan het George Maduroplein. Dit toeristische [[attractiepark]] trekt jaarlijks circa 600.000 betalende bezoekers.<ref>Op [https://web.archive.org/web/20160312195102/http://nieuws.nl/algemeen/20130108/meer-bezoekers-voor-madurodam/ nieuws.nl] meldt het park zelf 739.000 over 2013, een stijging van 36% ten opzichte van 2011. Omgerekend zouden er dat laatste jaar dus rond de 550.000 geweest moeten zijn. De organisatie spreekt min of meer standaard van 1 miljoen per jaar, een cijfer dat door ''[http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3486389/2013/08/03/1-miljoen-bezoekers-trok-Madurodam-het-afgelopen-jaar.dhtml Trouw]'' wordt gemeld over 2013. Er bestaan geen andere cijfers dan die door het park zelf verstrekt worden.</ref> Het park beslaat een totaaloppervlak van 62.630 m². De gebouwde stad zelf meet 17.630 m². De miniatuurstad heeft veelal als inspiratie gediend voor de bouw van diverse attractieparken wereldwijd zoals [[Legoland Billund]]<ref>{{Citeer web|url=http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|titel=nieuws|bezochtdatum=2020-10-24|werk=www.miniland.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201027034227/http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|archiefdatum=2020-10-27|dodeurl=nee}}</ref> en het [[Disneyland Park (Anaheim)|Disneyland Park in Anaheim]].<ref>{{Citeer boek|titel=Walt Disney's Disneyland|auteur=Nichols, Chris, 1971-|medeauteurs=Nichols, Charlene (Archivist),|url=https://www.worldcat.org/oclc/1018083433|plaats=[Köln, Germany]|ISBN=978-3-8365-6348-2}}</ref> Het is genoemd naar [[George Maduro]], een [[Curaçao (hoofdbetekenis)|Curaçao]]se student die zich tijdens [[Duitse aanval op Nederland in 1940|de meidagen van 1940]] als [[cavalerie]][[officier]] onderscheidde in [[Duitse aanval op Nederland in 1940#De slag om de residentie|de slag om de residentie]], en in februari 1945 in concentratiekamp [[Dachau (concentratiekamp)|Dachau]] overleed; zijn ouders schonken het beginkapitaal voor het project, dat door de familie Maduro wordt beschouwd als monument voor hun enige zoon.<ref>[https://www.madurodam.nl/nl/organisatie/geschiedenis/ ''Wie was George Maduro?''], madurodam.nl</ref> ---------- == Aloe == Aloe na Aruba, Bonaire y Sentebibu na Corsou y Boneiru. === Islanan ABC === Sintebibu heeft dikke, vlezige bladeren, sappig en veel slijn bevattend. Aloe werd op Aruba en Bonaire aangeplant in verband met betekenis in de farmaceutische industrie. <ref>Encyclopedie van de Nederlandse Antillen, H. Hoetink (1969)</ref>Aloe werd in 1836 door gezaghebber Baron van Rader op Curacao als gouvernementscultuur geintroduceerd. De plant is uitgesproken kalkminnend. De jonge uitlopers (siboys, semina) worden in de droge tijd uitgezet. Na 2-3 jaar kan men de dikke bladeren afsnijden en laten staan in lekbakken plaatsen waarna het sap in koperen ketels wordt ingedampt en verhard tot aloehars. De hars uit Aruba en Bonaire werd voornamelijk naar de Verenigde Staten uitgevoerd. De aloeplant wordt al sinds midden 1800 op Aruba verbouwd. Het klimaat en de droge grond lenen zich bij uitstek voor de aloeteelt. De plant doet het hier heel goed: de Arubaanse aloe heeft een aloenegehalte van 22 %, terwijl het gehalte van de aloe in de rest van de wereld ten hoogste 15% bevat.<ref name="Aloe">[http://www.historiadiaruba.aw/index.php@f13option=com_content&task=view&id=46&Itemid=32 Aloe/Mon Plaisir], Historia di Aruba</ref> De grootste bloei van de aloe-cultuur maakte Aruba door onder gezaghebber Jan Helenus Ferguson (1866-1871). De weg door de aloevelden vanuit de stad werd dan ook naar hem genoemd. In de 19e eeuw werd ook een aloeplantage aangelegd in Socotoro; Socotoro is vermoedelijk vernoemd naar het eiland Sokotra of Socotora, destijds een Brits eiland in de Indische Oceaan voor de kust van Yemen. Dat eiland ligt op dezelfde lengtegraad als Aruba en daar wordt ook aloe verbouwd. De legende wil dat Alexander de Grote op aanraden van Aristoteles dit eiland veroverde voor de aloe die hij gebruikte om de wonden van zijn soldaten te genezen. Op de aloeplantage Mon Plaisir van de Fransman Louis Bazin verrees begin 1900 een voor die tijd moderne stoomkookinrichting. Aruba was in de 19e eeuw de grootste leverancier van aloehars, die voornamelijk werd gebruikt voor de productie van laxerende middelen. De aloehars werd naar het buitenland geexporteerd, voor het merendeel naar New York, maar ook naar Hamburg en naar Londen. De hars uit de Antillen (destijds `Curacaose` genoemd) was een van de beste ter wereld en duurder dan de andere soorten op de markt. Het aandeel van Aruba in de `Curacaose` export was ruim 90%. In de economie van de tijd voor de komst van de olie-industrie betekende de aloe een redelijke bron van inkomsten, vooral voor de kleine cunucero. In tijden van werkeloosheid (de droge tijd) was de aloteelt een goede bron van bestaan. Begin 1900 werd het eerste wetenschappelijk onderzoek op de aloeplant verricht. Daarbij werd de genezende werking van aloe op verbranding door zonnestraling en andere brandwonden onomstotelijk bevestigd. Door de komst van de olie-industrie veranderde er veel op de arbeidsmarkt op Aruba en raakte de aloeteelt wat op de achtergrond. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd de aloecultuur weer hervat. In 1949 richtte Casey Eman de eerste aloefabriek van Aruba op, onder de naam Aruba Aloe Products Company. Destijds werden de aloesappen plaatselijk bewerkt tot aloene en verscheept naar de Verenigde Staten. De productie van Arubaanse aloe bedroeg in 1951 ongeveer 15.000 pond oftewel 30% van de totale wereldopbrengst. Na het indampen van het harssap in open koperen potten van ca. 200 liter was het aloe-product klaar voor export voor vooral de geneeskundige en cosmetische industrie in USA en Europa. Aloe-industrie op Aruba was toentertijd een vuil en zwaar lichamelijk werk met een schraal loon voor haar seizoen-arbeiders. Aruba werd een van de grootste aloeproducenten van de wereld wegens de goede kwaliteit aloe.<ref name="Aloe"/> Conoci na Aruba tabata e plantage di aloe di Mon Plaisir y Sividivi. aloë-cultuur, die op Bonaire en Aruba veel voorkomt, maar waarvan op het eiland Curacao maar twee aanplantingen op eenigszins ruime schaal bestaan). Rond 1850 werden er enkele aloe plantages op Aruba gesticht die tot 1868 door het gouvernement geexploiteerd werden. Hierna kwam de aloeteelt in particuliere handen. ==== Uzo ==== Ta come of bebe e blanco di aloe pa problema di artritis, diabetes, tosamento y ulcera na stoma. Tambe por hunta e blanco riba curpa y cuero pa kita dolor of trata un herida of kemadura. Tambe sa laba cabey cune. Algun gota di e zeta geel of juice di aloe mescla cu awa ta bon pa un purgashi di e curpa. Pa problema di cuero, manera carpata, of di digestion di animalnan domestico tambe ta uza e likido di aloe.<ref>Remedinan di tera, Grupo di Noord, 2010</ref> Bij het beschilderen van buitenmuren worden gesneden aleobladeren in de waterverf gedaan. {{Appendix}} -------------------- '''Francesco Corallo''' ([[Catania (stad)|Catania]], [[Italië]], [[1960]]<ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|titel=La vita d'azzardo di Francesco Corallo tra il padre boss e l'entourage di Fini|bezochtdatum=2018-10-14|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=2013-08-04|werk=La Repubblica|uitgever=|taal=it|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728155350/https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|archiefdatum=2020-07-28}}</ref>), ookwel bekend als “King of the Slots”,<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-claims-his-phone-was-hacked-on-orders-of-italy-and-the-netherlands |titel=Corallo claims his phone was hacked on orders of Italy and the Netherlands |datum=18 januari 2022 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |taal=en}}</ref> is een [[Italië|Italiaans]]-[[Nederland|Nederlands]]<ref name=":3" /> [[zakenman]] en [[Casino (gokken)|casino]]-eigenaar op het [[Caribische eilanden|Caribische eiland]] [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]].<ref name=":5" /> == Levensloop == Corallo bezit diverse casino's, waaronder drie in Sint-Maarten<ref>{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |titel=Corallo will rebuild Starz Casino in Cupecoy |datum=2018-01-19 |bezochtdatum=2019-12-19 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> en daarnaast ook in Santo Domingo en [[Panama (land)|Panama]]. Voorheen bezat hij ook een gokgelegenheid in [[Curaçao]], maar daar verloor hij zijn licentie nadat zijn naam boven kwam drijven in de praktijken rondom [[Gerrit Schotte]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |titel=English/Italian :The Biography Of Francesco Corallo “The Godfather” Of The Caribbean Part 1 |achternaam=Galli |voornaam=Eva |datum=2016-12-14 |bezochtdatum=2018-10-14 |werk=St Maarten News |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728165936/https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |archiefdatum=2020-07-28 |dodeurl=ja}}</ref> Het onderzoek hiernaar kwam aan het rollen na een verzoek om referenties door Schotte aan de Italiaanse regering voor de aanstelling van Corallo in een hoge positie bij een financiële instelling op de Antillen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |titel=Schotte behind bars 18 months |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=6 december 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald Newspaper St. Maarten |uitgever= |taal= |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204743/https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Toen Corallo in 2011 gearresteerd werd door de Italiaanse financiële politie (''Guardia di Financa''), beriep hij zich op [[diplomatieke immuniteit]] omdat hij een diplomaat van Dominica zou zijn. Hij bezat namelijk een Dominicaans diplomatiek paspoort dat hij illegaal gekocht had, juist om aan arrestatie in Italië te voorkomen.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/cc-francesco-corallo-bought-his-diplomatic-passport/ |titel=Francesco Corallo bought his diplomatic passport |datum=2017-01-03 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Curaçao Chronicle |taal=en |via=Knipselkrant}}</ref> De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken ging niet mee in zijn claim: hij verklaarde dat diplomatieke immuniteit in het gastland (hier: Italië) niet van toepassing is voor iemand die betrokken is in belangrijke economische activiteiten.<ref>{{Citeer web |url=https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |titel=Inside Dominica IV: Government or enemy of people? |datum=2011-11-18 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dominica news online most popular |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Eind 2016 werd Corallo op [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]] gearresteerd op [[verdenking]] van [[belastingontduiking]], [[Witwassen|witwasserij]], [[Verduistering (misdrijf)|verduistering]] en lidmaatschap van een internationale [[Georganiseerde misdaad|criminele organisatie]]. In afwachting van uitzetting werd hij maandenlang in een [[Philipsburg|Philipsburgse]] [[politiebureau]] in verzekerde bewaring gesteld.<ref name=":2">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |titel=Corallo wins case at Human Rights Court |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=9 oktober 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204746/https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Het [[Europees Hof voor de Rechten van de Mens]] bepaalde later dat de omstandigheden rond de bewaring van Corallo in St.-Maarten inhumaan waren, maar oordeelde ook dat de bewaring zelf niet onrechtmatig leek.<ref name=":2" /> In augustus 2017 werd Corallo na een juridische strijd door Sint-Maarten uitgeleverd aan Italië.<ref>{{Citeer web |url=https://online.flipbuilder.com/toms/occx/files/basic-html/page37.html |titel=Ayera tardi Francesco Corallo a keda extradita pa Italia |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=2017-08-17 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Awemainta |uitgever= |taal=pap |archiefurl= |archiefdatum= |dodeurl= |via=Online Flipbuilder}}</ref><ref name=":3">{{Citeer web |url=http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/legal-documents/judgments/137-judgements/8062-fransesco-corallo-may-be-extradited |titel=Francesco Corallo may be extradited |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=20 juni 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dutch Caribbean Legal Portal |uitgever= |taal=en}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://www.soualigapost.com/en/news/16220/justice/francesco-corallo-was-extradited-italy |titel=Francesco Corallo (Catania, Italy, 1960) was extradited today to Italy |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=16 augustus 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Souliga Post |uitgever= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum=}}</ref> Eenmaal aangekomen in Italië werd hij vrijgelaten<ref name=":4">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son#:~:text=allegedly%20tried%20to%20extort%20his%20son,-Islands%2004%20May&text=PHILIPSBURG%2D%2DGaetano%20Corallo%2C%20father,Italy%20where%20he%20presently%20resides. |titel=Corallo Sr. allegedly tried to extort his son |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=11 mei 2024 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20180613053454/http://curacaochronicle.com/judicial/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son/ |archiefdatum=2018-06-13}}</ref> en een klein jaar later, in juli 2018, keerde hij weer terug naar Sint-Maarten.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/businessman-corallo-returns-to-st-maarten#:~:text=Maarten,-Islands%2026%20July&text=PHILIPSBURG%2D%2DAtlantis%20Group%20owner,in%20Italy%20and%20can%20travel. |titel=Businessman Corallo returns to St. Maarten |datum=2018-07-26 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=the Daily Herald |taal=en}}</ref> In 2016 werd door de aanklager in Rome aan zijn collega's in St.-Maarten gevraagd drie boten van Corallo [[Inbeslagname|in beslag te nemen]] en te verkopen met als doel 215,4 miljoen euro aan onrechtmatige winsten van de zakenman terug te vorderen. Na een juridische strijd waarin Corallo tegen de verkoop van zijn boten streed, gaf een Philisburgse rechtbank in 2019 definitief haar fiat voor de verkoop.<ref name=":5">{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |titel=Court allows prosecutor to sell Corallo’s boats |datum=2019-02-13 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204747/https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> == Persoonlijk == Francesco Corallo heeft een vertroebelde relatie met zijn vader, [[Gaetane Corallo]]. Het is echter onbekend wat voor rol de vader speelt in zijn zoons leven: in 2010 werd door de rechtbank van Rome gesteld dat hun relatie verbroken is en er geen zakelijk verband tussen de twee bestaat. Later werd door de civiele rechtbank van Rome een bevel uitgevaardigd waarin het Italiaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken opgedragen werd elke verwijzing van Corallo en zijn broer met hun vader te verwijderen van de website.<ref name=":1" /> In 2016 beschuldigde de vader Francesco weer van geldvervreemding, een voorval dat zo'n dertig jaar eerder plaatsgevonden zou hebben.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/dh-corallo-sr-sticks-to-claim-on-son-expected-his-arrest/ |titel=Corallo Sr. sticks to claim on son, expected his arrest |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=15 december 2016 |bezochtdatum= |werk=Daily Herald |uitgever= |taal=en |dodeurl= |via=Knipselkrant |dodelink=}}</ref> Hier is echter nooit bewijs voor gevonden en Corallo overwoog meerdere [[Smaad|smaadzaken]] tegen zijn vader aan te spannen.<ref name=":4" /> == Referenties == {{References}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =63318783|titulo=Gilbert Wawoe}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wawoe, Gilbert}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Korsou]] qgynwles1muua8futqlwji3h99xfrts 0 7822 162981 147922 2025-06-14T08:00:01Z Caribiana 8320 ampliacion 162981 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Infobox politico | nomber = | imagen = | descripcion = | nomber completo = Guillfred Francis Besaril | fecha nacemento = 9 januari [[1974]] | luga nacemento = [[Aruba]] | fecha fayecimento = | luga fayecimento = | pais = {{ABW}} | funcion actual = Minister plenipotenciario di Aruba | desde = 20 november 2017 | precedi = [[Juan Yrausquin]] | sucesor = | partido = [[Movimiento Electoral di Pueblo|Movimiento Electoral di Pueblo (MEP)]] | temporada1 = 2013-2017 | funcion1 = Miembro di [[Parlamento di Aruba]] | temporada2 = 27 oktober 2017-20 november 2017 | funcion2 = [[Lista di presidente di Parlamento di Aruba|Presidente di Parlamento di Aruba]] | temporada3 = 2017-2022 | funcion3 = [[Lista di minister plenipotenciario di Aruba|Minister plenipotenciario di Aruba]] | website = https://www.arubahuis.nl/ }} '''Guillfred Francis Besaril''' (☆ [[9 di yanüari|9 di januari]] [[1974]], [[Aruba]]) ta un politico [[Aruba]]no. Di 2017 pa 2022 el a eherce e funcion di [[Lista di minister plenipotenciario di Aruba|minister plenipotenciario di Aruba]] na [[Hulanda]]. Previamente e tabata miembro di parlamento di Aruba pa partido [[Movimiento Electoral di Pueblo|MEP]] di 2013 te 2017. Besaril a lanta den distrito di [[Savaneta]] y na 1993 a inicia su carera na [[Cuerpo Policial Arubano|KPA]]. Entre 1993 y 2013 el a recore e filanan di KPA te jega un puesto di kader. Na 1999 Besaril a bay Hulanda pa sigui estudio, obteniendo un bachelor in Training & Human Development na Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Entre 2009 y 2013 e tabata presidente di Sindicato di Polis Arubano (SPA).<ref>[https://web.archive.org/web/20220328105114/https://www.arubahuis.nl/images/Biografie_Guillfred_F._Besaril.pdf Biografia Guillfred Besaril], Arubahuis.nl</ref> Desde 2013 Besaril ta milita den partido [[Movimiento Electoral di Pueblo]] (MEP). Cu su participacion na eleccion 2013 riba posicion nr. 4 riba e lista e ta logra 833 voto personal y un asiento den [[parlamento di Aruba]]. Na eleccion 2017 e ta mantene su asiento y ta wordo eligi [[lista di presidente di Parlamento di Aruba|presidente di parlamento]] dia 27 di oktober 2017.<ref>[https://web.archive.org/web/20180119222048/http://www.noticiacla.com/news/11181 Guilfred Besaril y Andin Bikker eligi presidente y vice presidente di Parlamento respectivamente], NoticiaCla (27 oktober 2017)</ref> Na november 2017 e ta entrega su retiro como presidente y parlamentario pa asumi e puesto di [[minister plenipotenciario]] den [[gabinete Wever-Croes I]] y cual ta wordo prolonga den [[Gabinete Wever-Croes II]].<ref>Ariën Rasmijn, [https://web.archive.org/web/20180119220442/https://caribischnetwerk.ntr.nl/2017/11/16/nieuwe-regering-aruba-staat-klaar/ Nieuwe regering Aruba staat klaar], Red Caribense (16 november 2017)</ref> Na juni 2022 Besaril ta anuncia repentinamente su retiro pa motivonan personal i ta bolbe Aruba.<ref>{{citeer web|url=https://aruba.nu/2022/06/gevolmachtigde-minister-aruba-neemt-ontslag/|titel=Gevolmachtigde minister Aruba neemt ontslag|werk=Aruba.nu|datum=2022-06-10|bezochtdatum=2022-06-19}}</ref> Entrante prome di juli 2022 el a wordo sigui pa [[Ady Thijsen]]. Besaril ta casa y tata di dos yiu muhe.<ref>[https://web.archive.org/web/20210607112741/https://24ora.com/minister-a-bira-tata-atrobe/ Minister a bira tata atrobe], 24ora.com (6 juni 2021)</ref> == Caso Tulipan == Prome minister [[Evelyn Wever-Croes]] ta haci denuncia na Ministerio Publico relaciona cu e iregularidadnan na Arubahuis durante e periodo 2018-2021, despues cu ‘Centrale Accountantsdienst’ (CAD) a investiga kehonan cu a drenta tocante malgastamento di fondonan di Arubahuis den un forma incorecto y hasta ilegal.<ref>{{nl}}{{citeer web|url=https://aruba.nu/2022/10/opgedoken-email-met-belastende-informatie-over-ex-gevolmachtigde-minister-aruba-besaril/|titel=Opgedoken email met belastende informatie over ex-gevolmachtigde minister Aruba, Besaril|werk=Aruba.nu|datum=2022-10-12|bezochtdatum=2023-01-20}}</ref> Segun e kehadonan ex minister plenipotenciario Besaril i dos otro persona lo ta involucra. Dia 9 di januari 2023 gobierno di Aruba ta despedí Besaril como ambtenaar pa falta grave di trabou; na october mesun aña su apelacion contra esaki a keda rechasa den corte.<ref>https://www.noticiacla.com/news/29528 Corte: Medida disciplinario y retiro di Besaril como minister ta hustifica], NoticiaCla (23 di october 2023)</ref> E ta wordo deteni dia 13 di februari 2024, apenas cuater siman despues di a detene Glenn Ling, ex-director suplente di Arubahuis, kende a wordo laga den libertad.<ref>[https://www.noticiacla.com/news/30423 Ex minister Besaril a keda deteni awe pa caso Tulipan], NoticiaCla (13 di februari 2024)</ref> Dia 13 di yüni 2025, Besaril a keda condena na un castigo di prison di 20 luna, di cual 10 luna ta condicional y un tempo di prueba di 3 aña pa malversacion y abuso di poder como ambtenaar. A keda comproba cu el a laga Arubahuis paga pa uso priva di telefon, cas y biahamento como tambe gastonan priva den restaurant.<ref>{{citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/aruba/31279-terugbetalen-en-straffen-voor-verduistering-bij-arubahuis|titel=Terugbetalen en straffen voor verduistering bij Arubahuis|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|datum=2025-06-13|bezochtdatum=2025-06-14}}</ref> E mester paga bek mas cu 138.000 florin. {{Appendix|refs| * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid=57601239|titulo=Guillfred Besaril}} {{References}} }} {{Template:Navegacion Presidente Parlamento di Aruba}} {{DEFAULTSORT:Besaril, Guillfred}} [[Category:Politico di Aruba]] 9g0bu2l4nitr0znpp8me0di9p8rc36f 2 8108 162873 162872 2025-06-13T12:08:08Z Caribiana 8320 162873 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- sufiho elemento di nifikashon ku ta pega tras di un palabra: landa-mentu - Ora nos tin un prefiho. Un prefiho ta un elemento gramatical cu nos ta uza dilanti di un palabra pa cabia e nificacion. Por ehempel necesario- innecesario. E prefiho ta in y e palabra mes ta necesario. E in ta indica e contrario di e palabra. Pues tin un n di in y un n di necesario. -Ora tin un sufiho. Un sufiho ta un elemento gramatical cu nos ta añadi patras di un palabra, pa cambia nificacion di e palabra. Por ehempel: e palabra zom y sufiho ''mento'' e ora nos ta skirbi zommento - ora ta skirbi un palabra componi ( pues palabra cu ta consisti di dos palabra por ehempel diesseis. E ta consisti di dies y seis, p’esey nos ta skirbi diesseis cu dos s. ----- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra base", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra base (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra base mas un prefiho òf sufiho hunto ta forma un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas tanto cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra base, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * felis → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra base (raiz) + sufiho.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce e patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mentu (accion/proceso): trata → trata''mentu'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * Maduro, E. (1991). Gramatica di Papiamento. * Kook, R. (2004). Papiamentu: idioma i kultura. * Instituto Lingwístiko di Aruba (ILA). [[:Kategoria:Linguistica]] Tantu prefiho komo sufiho ta aparesé den mayoria di idioma natural, pero sufiho ta aparesé mas frekuente ku prefiho. Tin hopi idioma den kua ta usa prinsipalmente sufiho i kasi no tin prefiho. Mas raro ainda, sinembargo, ta disfiho, konfiho, transfiho, infiho, suprafiho i simulfiho. Prefihonan ta importante pa formacion di palabra y analisis di e structura morfologico di un idioma. Nan ta yuda pa crea palabra deriva y pa expresa ideanan manera negacion, repeticion, tempo, of grado. ---------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidat ritmico di zonido den un palabra. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Buki di oro: sílaba ta e porshon mínimo di un palabra ku ta kontené un vokal: ka-bri-tu (3 sílaba); di-a (2 sílaba) == Structura di silaba == Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e konsonante of konsonantenan na komienso (optativo) * '''Nukleo''': e vocal prinsipal di e silaba (obligatorio) * '''Koda''': e konsonante of konsonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nukleo = "o", koda = nèchi — Ca: onset = "k", nukleo = "a", sin koda == Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. E regla pa separa silaba ta importante pa pronunciacion, [[poesia]] y [[ortografia]]. Ehempel: * casita → ka-si-ta * bunita → bo-ni-ta * trahado → tra-ha-dón == Importansia linguístiko == E analisis di silaba ta un aspekto esensial den [[fonologia]], ortografia, y e forma di rima den poesia. E struktura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguístiko. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- 1u9t1kuygaafwmxnw7cismwk5pe2do6 162874 162873 2025-06-13T12:22:18Z Caribiana 8320 162874 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- sufiho elemento di nifikashon ku ta pega tras di un palabra: landa-mentu - Ora nos tin un prefiho. Un prefiho ta un elemento gramatical cu nos ta uza dilanti di un palabra pa cabia e nificacion. Por ehempel necesario- innecesario. E prefiho ta in y e palabra mes ta necesario. E in ta indica e contrario di e palabra. Pues tin un n di in y un n di necesario. -Ora tin un sufiho. Un sufiho ta un elemento gramatical cu nos ta añadi patras di un palabra, pa cambia nificacion di e palabra. Por ehempel: e palabra zom y sufiho ''mento'' e ora nos ta skirbi zommento - ora ta skirbi un palabra componi ( pues palabra cu ta consisti di dos palabra por ehempel diesseis. E ta consisti di dies y seis, p’esey nos ta skirbi diesseis cu dos s. ----- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra base", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra base (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra base mas un prefiho òf sufiho hunto ta forma un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra base, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * felis → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra base (raiz) + sufiho.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mentu (accion/proceso): trata → trata''mentu'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * Maduro, E. (1991). Gramatica di Papiamento. * Kook, R. (2004). Papiamentu: idioma i kultura. * Instituto Lingwístiko di Aruba (ILA). [[:Kategoria:Linguistica]] Tantu prefiho komo sufiho ta aparesé den mayoria di idioma natural, pero sufiho ta aparesé mas frekuente ku prefiho. Tin hopi idioma den kua ta usa prinsipalmente sufiho i kasi no tin prefiho. Mas raro ainda, sinembargo, ta disfiho, konfiho, transfiho, infiho, suprafiho i simulfiho. Prefihonan ta importante pa formacion di palabra y analisis di e structura morfologico di un idioma. Nan ta yuda pa crea palabra deriva y pa expresa ideanan manera negacion, repeticion, tempo, of grado. ---------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidat ritmico di zonido den un palabra. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Buki di oro: sílaba ta e porshon mínimo di un palabra ku ta kontené un vokal: ka-bri-tu (3 sílaba); di-a (2 sílaba) == Structura di silaba == Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e konsonante of konsonantenan na komienso (optativo) * '''Nukleo''': e vocal prinsipal di e silaba (obligatorio) * '''Koda''': e konsonante of konsonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nukleo = "o", koda = nèchi — Ca: onset = "k", nukleo = "a", sin koda == Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. E regla pa separa silaba ta importante pa pronunciacion, [[poesia]] y [[ortografia]]. Ehempel: * casita → ka-si-ta * bunita → bo-ni-ta * trahado → tra-ha-dón == Importansia linguístiko == E analisis di silaba ta un aspekto esensial den [[fonologia]], ortografia, y e forma di rima den poesia. E struktura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguístiko. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- ea55quqme4agbgq4j2b9cf584pwlujo 162875 162874 2025-06-13T12:23:25Z Caribiana 8320 162875 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- sufiho elemento di nifikashon ku ta pega tras di un palabra: landa-mentu - Ora nos tin un prefiho. Un prefiho ta un elemento gramatical cu nos ta uza dilanti di un palabra pa cabia e nificacion. Por ehempel necesario- innecesario. E prefiho ta in y e palabra mes ta necesario. E in ta indica e contrario di e palabra. Pues tin un n di in y un n di necesario. -Ora tin un sufiho. Un sufiho ta un elemento gramatical cu nos ta añadi patras di un palabra, pa cambia nificacion di e palabra. Por ehempel: e palabra zom y sufiho ''mento'' e ora nos ta skirbi zommento - ora ta skirbi un palabra componi ( pues palabra cu ta consisti di dos palabra por ehempel diesseis. E ta consisti di dies y seis, p’esey nos ta skirbi diesseis cu dos s. ----- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra base", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra base (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra base mas un prefiho òf sufiho hunto ta forma un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra base, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * felis → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra base (raiz) + sufiho.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mentu (accion/proceso): trata → trata''mentu'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * Maduro, E. (1991). Gramatica di Papiamento. * Kook, R. (2004). Papiamentu: idioma i kultura. * Instituto Lingwístiko di Aruba (ILA). * {{Cite book |last=Maduro |first=E. |year=1991 |title=Gramatica di Papiamento |publisher=Edicion Aruba |language=pap }} * {{Cite book |last=Kook |first=R. |year=2004 |title=Papiamentu: idioma i kultura |publisher=Fundashon pa Planifikashon di Idioma |language=pap }} * {{Cite web |title=Instituto Lingwístiko di Aruba (ILA) |url=https://www.ila.aw |access-date=2025-06-06 }} [[:Kategoria:Linguistica]] Tantu prefiho komo sufiho ta aparesé den mayoria di idioma natural, pero sufiho ta aparesé mas frekuente ku prefiho. Tin hopi idioma den kua ta usa prinsipalmente sufiho i kasi no tin prefiho. Mas raro ainda, sinembargo, ta disfiho, konfiho, transfiho, infiho, suprafiho i simulfiho. Prefihonan ta importante pa formacion di palabra y analisis di e structura morfologico di un idioma. Nan ta yuda pa crea palabra deriva y pa expresa ideanan manera negacion, repeticion, tempo, of grado. ---------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidat ritmico di zonido den un palabra. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Buki di oro: sílaba ta e porshon mínimo di un palabra ku ta kontené un vokal: ka-bri-tu (3 sílaba); di-a (2 sílaba) == Structura di silaba == Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e konsonante of konsonantenan na komienso (optativo) * '''Nukleo''': e vocal prinsipal di e silaba (obligatorio) * '''Koda''': e konsonante of konsonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nukleo = "o", koda = nèchi — Ca: onset = "k", nukleo = "a", sin koda == Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. E regla pa separa silaba ta importante pa pronunciacion, [[poesia]] y [[ortografia]]. Ehempel: * casita → ka-si-ta * bunita → bo-ni-ta * trahado → tra-ha-dón == Importansia linguístiko == E analisis di silaba ta un aspekto esensial den [[fonologia]], ortografia, y e forma di rima den poesia. E struktura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguístiko. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- 96mpnhkq2ajvbci0zh4g0y9qdznvaib 162876 162875 2025-06-13T12:48:20Z Caribiana 8320 162876 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- sufiho elemento di nifikashon ku ta pega tras di un palabra: landa-mentu - Ora nos tin un prefiho. Un prefiho ta un elemento gramatical cu nos ta uza dilanti di un palabra pa cabia e nificacion. Por ehempel necesario- innecesario. E prefiho ta in y e palabra mes ta necesario. E in ta indica e contrario di e palabra. Pues tin un n di in y un n di necesario. -Ora tin un sufiho. Un sufiho ta un elemento gramatical cu nos ta añadi patras di un palabra, pa cambia nificacion di e palabra. Por ehempel: e palabra zom y sufiho ''mento'' e ora nos ta skirbi zommento - ora ta skirbi un palabra componi ( pues palabra cu ta consisti di dos palabra por ehempel diesseis. E ta consisti di dies y seis, p’esey nos ta skirbi diesseis cu dos s. ----- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra basico (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra basico mas un prefiho òf sufiho hunto ta forma un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra basico, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * felis → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra basico (raiz) mas e sufiho, cu ta añadi na cabamento e di palabra basico.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mentu (accion/proceso): trata → trata''mentu'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * Maduro, E. (1991). Gramatica di Papiamento. * Kook, R. (2004). Papiamentu: idioma i kultura. * Instituto Lingwístiko di Aruba (ILA). * {{Cite book |last=Maduro |first=E. |year=1991 |title=Gramatica di Papiamento |publisher=Edicion Aruba |language=pap }} * {{Cite book |last=Kook |first=R. |year=2004 |title=Papiamentu: idioma i kultura |publisher=Fundashon pa Planifikashon di Idioma |language=pap }} * {{Cite web |title=Instituto Lingwístiko di Aruba (ILA) |url=https://www.ila.aw |access-date=2025-06-06 }} [[:Kategoria:Linguistica]] Tantu prefiho komo sufiho ta aparesé den mayoria di idioma natural, pero sufiho ta aparesé mas frekuente ku prefiho. Tin hopi idioma den kua ta usa prinsipalmente sufiho i kasi no tin prefiho. Mas raro ainda, sinembargo, ta disfiho, konfiho, transfiho, infiho, suprafiho i simulfiho. Prefihonan ta importante pa formacion di palabra y analisis di e structura morfologico di un idioma. Nan ta yuda pa crea palabra deriva y pa expresa ideanan manera negacion, repeticion, tempo, of grado. ---------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidat ritmico di zonido den un palabra. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Buki di oro: sílaba ta e porshon mínimo di un palabra ku ta kontené un vokal: ka-bri-tu (3 sílaba); di-a (2 sílaba) == Structura di silaba == Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e konsonante of konsonantenan na komienso (optativo) * '''Nukleo''': e vocal prinsipal di e silaba (obligatorio) * '''Koda''': e konsonante of konsonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nukleo = "o", koda = nèchi — Ca: onset = "k", nukleo = "a", sin koda == Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. E regla pa separa silaba ta importante pa pronunciacion, [[poesia]] y [[ortografia]]. Ehempel: * casita → ka-si-ta * bunita → bo-ni-ta * trahado → tra-ha-dón == Importansia linguístiko == E analisis di silaba ta un aspekto esensial den [[fonologia]], ortografia, y e forma di rima den poesia. E struktura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguístiko. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- 2rneyrqhjobs3buxxyflscsqx6823wf 162878 162876 2025-06-13T12:56:31Z Caribiana 8320 162878 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- sufiho elemento di nifikashon ku ta pega tras di un palabra: landa-mentu - Ora nos tin un prefiho. Un prefiho ta un elemento gramatical cu nos ta uza dilanti di un palabra pa cabia e nificacion. Por ehempel necesario- innecesario. E prefiho ta in y e palabra mes ta necesario. E in ta indica e contrario di e palabra. Pues tin un n di in y un n di necesario. -Ora tin un sufiho. Un sufiho ta un elemento gramatical cu nos ta añadi patras di un palabra, pa cambia nificacion di e palabra. Por ehempel: e palabra zom y sufiho ''mento'' e ora nos ta skirbi zommento - ora ta skirbi un palabra componi ( pues palabra cu ta consisti di dos palabra por ehempel diesseis. E ta consisti di dies y seis, p’esey nos ta skirbi diesseis cu dos s. ----- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra basico (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra basico mas un prefiho òf sufiho hunto ta forma un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra basico, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * felis → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra basico (raiz) mas e sufiho, cu ta añadi na cabamento e di palabra basico.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mentu (accion/proceso): trata → trata''mentu'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * [https://ia804608.us.archive.org/25/items/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA.pdf Manual di Gramatica di Papiamento: Morfologia], Departamento di Enseñansa Aruba (2010) * Maduro, E. (1991). Gramatica di Papiamento. * Kook, R. (2004). Papiamentu: idioma i kultura. * Instituto Lingwístiko di Aruba (ILA). * {{Cite book |last=Maduro |first=E. |year=1991 |title=Gramatica di Papiamento |publisher=Edicion Aruba |language=pap }} * {{Cite book |last=Kook |first=R. |year=2004 |title=Papiamentu: idioma i kultura |publisher=Fundashon pa Planifikashon di Idioma |language=pap }} * {{Cite web |title=Instituto Lingwístiko di Aruba (ILA) |url=https://www.ila.aw |access-date=2025-06-06 }} [[:Kategoria:Linguistica]] Tantu prefiho komo sufiho ta aparesé den mayoria di idioma natural, pero sufiho ta aparesé mas frekuente ku prefiho. Tin hopi idioma den kua ta usa prinsipalmente sufiho i kasi no tin prefiho. Mas raro ainda, sinembargo, ta disfiho, konfiho, transfiho, infiho, suprafiho i simulfiho. Prefihonan ta importante pa formacion di palabra y analisis di e structura morfologico di un idioma. Nan ta yuda pa crea palabra deriva y pa expresa ideanan manera negacion, repeticion, tempo, of grado. ---------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidat ritmico di zonido den un palabra. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Buki di oro: sílaba ta e porshon mínimo di un palabra ku ta kontené un vokal: ka-bri-tu (3 sílaba); di-a (2 sílaba) == Structura di silaba == Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e konsonante of konsonantenan na komienso (optativo) * '''Nukleo''': e vocal prinsipal di e silaba (obligatorio) * '''Koda''': e konsonante of konsonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nukleo = "o", koda = nèchi — Ca: onset = "k", nukleo = "a", sin koda == Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. E regla pa separa silaba ta importante pa pronunciacion, [[poesia]] y [[ortografia]]. Ehempel: * casita → ka-si-ta * bunita → bo-ni-ta * trahado → tra-ha-dón == Importansia linguístiko == E analisis di silaba ta un aspekto esensial den [[fonologia]], ortografia, y e forma di rima den poesia. E struktura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguístiko. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- dfopoak0jmzyc3g02zzcmbg3xs13xg7 162901 162878 2025-06-13T15:33:57Z Caribiana 8320 162901 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- sufiho elemento di nifikashon ku ta pega tras di un palabra: landa-mentu - Ora nos tin un prefiho. Un prefiho ta un elemento gramatical cu nos ta uza dilanti di un palabra pa cabia e nificacion. Por ehempel necesario- innecesario. E prefiho ta in y e palabra mes ta necesario. E in ta indica e contrario di e palabra. Pues tin un n di in y un n di necesario. -Ora tin un sufiho. Un sufiho ta un elemento gramatical cu nos ta añadi patras di un palabra, pa cambia nificacion di e palabra. Por ehempel: e palabra zom y sufiho ''mento'' e ora nos ta skirbi zommento - ora ta skirbi un palabra componi ( pues palabra cu ta consisti di dos palabra por ehempel diesseis. E ta consisti di dies y seis, p’esey nos ta skirbi diesseis cu dos s. ----- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den poesia. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Buki di oro: sílaba ta e porshon mínimo di un palabra ku ta kontené un vokal: ka-bri-tu (3 sílaba); di-a (2 sílaba) == Structura di silaba == Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nukleo = "o", coda = nèchi — Ca: onset = "c", nukleo = "a", sin coda == Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. E regla pa separa silaba ta importante pa pronunciacion, [[poesia]] y [[ortografia]]. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- qzbsstghrdr6gcmbu7h4i2dgzr1wlw4 162905 162901 2025-06-13T15:47:35Z Caribiana 8320 162905 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- sufiho elemento di nifikashon ku ta pega tras di un palabra: landa-mentu Buki di oro: sílaba ta e porshon mínimo di un palabra ku ta kontené un vokal: ka-bri-tu (3 sílaba); di-a (2 sílaba) - Ora nos tin un prefiho. Un prefiho ta un elemento gramatical cu nos ta uza dilanti di un palabra pa cabia e nificacion. Por ehempel necesario- innecesario. E prefiho ta in y e palabra mes ta necesario. E in ta indica e contrario di e palabra. Pues tin un n di in y un n di necesario. -Ora tin un sufiho. Un sufiho ta un elemento gramatical cu nos ta añadi patras di un palabra, pa cambia nificacion di e palabra. Por ehempel: e palabra zom y sufiho ''mento'' e ora nos ta skirbi zommento - ora ta skirbi un palabra componi ( pues palabra cu ta consisti di dos palabra por ehempel diesseis. E ta consisti di dies y seis, p’esey nos ta skirbi diesseis cu dos s. ----- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o", coda = nèchi — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- 3z5ko1l1hpzulfwo8o39mryvmrxgx1f 162910 162905 2025-06-13T16:00:25Z Caribiana 8320 162910 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- sufiho elemento di nifikashon ku ta pega tras di un palabra: landa-mentu Buki di oro: sílaba ta e porshon mínimo di un palabra ku ta kontené un vokal: ka-bri-tu (3 sílaba); di-a (2 sílaba) - Ora nos tin un prefiho. Un prefiho ta un elemento gramatical cu nos ta uza dilanti di un palabra pa cabia e nificacion. Por ehempel necesario- innecesario. E prefiho ta in y e palabra mes ta necesario. E in ta indica e contrario di e palabra. Pues tin un n di in y un n di necesario. -Ora tin un sufiho. Un sufiho ta un elemento gramatical cu nos ta añadi patras di un palabra, pa cambia nificacion di e palabra. Por ehempel: e palabra zom y sufiho ''mento'' e ora nos ta skirbi zommento - ora ta skirbi un palabra componi ( pues palabra cu ta consisti di dos palabra por ehempel diesseis. E ta consisti di dies y seis, p’esey nos ta skirbi diesseis cu dos s. ----- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * Onset (ω): Un konsonante òf grupo di konsonante, obligatorio den algun idioma, opshonal òf asta restringí den otronan * Rima (ρ): ta consisti di un: ** nucleo: e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** coda: e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o", coda = nèchi — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- 23zx9fh6kkgfnc9clab5sifku1amic7 162923 162910 2025-06-13T16:22:55Z Caribiana 8320 /* Structura di silaba */ 162923 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- sufiho elemento di nifikashon ku ta pega tras di un palabra: landa-mentu Buki di oro: sílaba ta e porshon mínimo di un palabra ku ta kontené un vokal: ka-bri-tu (3 sílaba); di-a (2 sílaba) - Ora nos tin un prefiho. Un prefiho ta un elemento gramatical cu nos ta uza dilanti di un palabra pa cabia e nificacion. Por ehempel necesario- innecesario. E prefiho ta in y e palabra mes ta necesario. E in ta indica e contrario di e palabra. Pues tin un n di in y un n di necesario. -Ora tin un sufiho. Un sufiho ta un elemento gramatical cu nos ta añadi patras di un palabra, pa cambia nificacion di e palabra. Por ehempel: e palabra zom y sufiho ''mento'' e ora nos ta skirbi zommento - ora ta skirbi un palabra componi ( pues palabra cu ta consisti di dos palabra por ehempel diesseis. E ta consisti di dies y seis, p’esey nos ta skirbi diesseis cu dos s. ----- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o", coda = nèchi — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- mxms9gd1u8bswzg90djtup3jb3rdo1h 162924 162923 2025-06-13T16:24:48Z Caribiana 8320 162924 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o", coda = nèchi — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- qnny89a13pztq4olerui7d76hkltbxm 162925 162924 2025-06-13T16:29:23Z Caribiana 8320 162925 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o", coda = nèchi — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- 4vhll9znchgtv96lrfsqqaaskt17cop 162926 162925 2025-06-13T16:29:59Z Caribiana 8320 /* Structura di silaba */ 162926 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o", coda = nèchi * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- 299tre0xjwcutvyy4r8c68e979y89kj 162927 162926 2025-06-13T16:30:58Z Caribiana 8320 162927 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- mhchqa8km2vq04you6fp38h0duvp4aj 162964 162927 2025-06-13T19:26:40Z Caribiana 8320 162964 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Singular''' (di latin: singularis, ku ta nifiká “uniko” of “solitario”) ta un termino gramatikal ku ta referí na un forma di palabra ku ta indiká un solo hende, kos, lugá of idea. E ta kontrastá ku e forma [[plural]], ku ta referí na más ku un. == Uso den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma singular ta e manera bázik ku un sustantivo ta presentá su mes, sin indiká kantidat. E ta sirbi pa nombra un solo ente. Ejèmplo: buki = un buki muchu = un mucha homber ros = un flor idea = un solo pensamentu == Relashon ku artikulo y adhetivo == Un sustantivo den singular regularmente ta akompaña pa un artikulo singular (manera un, e) i adhetivo ku ta akordá den género i número. Ejèmplo: e dushi ros un grand kas == Kambio pa plural == Pa pone un sustantivo singular den forma [[plural]], Papiamento normalment ta agregá -nan na fin di palabra. Sinembargo, e regla aki tin espeshonalidadnan y depende di ortografia y uso. Ejèmplo: buki → bukinan ros → rosnan idea → ideanan == Referencia == Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] ------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Plural''' ([[latin]]: pluralis, ku ta nifiká “di más ku uno”) ta un termino gramatikal ku ta referí na un forma di palabra ku ta indiká más ku un hende, kos, lugá of idea. E ta kontrastá ku e forma [[singular]], ku ta indiká un solo ente. == Uso den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], forma plural ta forma derivá di un sustantivo singular pa indiká ku tin más ku un di esaki. Ehempel: * buki → buki''nan'' * ros → ros''nan'' * muchu → mucha''nan'' == Formacion di plural == Den ortografia di Papiamento, e forma plural generalmente ta forma pa agregá e sufijo -nan na e sustantivo singular. E regla ta aplica pa hende, animal, kos, lugar y tambe idea abstracto. Ehempel: * cas → kasnan * idea → ideanan * persona → personanan == Plural eksplisito y implicito == Papiamento tambe por indiká pluralidad den otro manera, manera pa medio di un palabra ku ta indiká kantidat (manera hopi, tur, algun), aunque e sustantivo keda den forma singular. Pero den uso formal, ta preferibel pa pone e palabra den forma plural. Ejèmplo: hopi hende tur mucha ta contento == Komparashon ku otro idioma == Den otro idioma, manera español of inglés, forma plural por envolví kambio di letra, agregashon di sufijo otro ku -nan, of regla irregular. E forma di plural ku -nan ta un karakterístika partikular di Papiamento. == Referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- i0vga3kojhr3ip5v0dhprdbwhtir0s4 162965 162964 2025-06-13T19:28:36Z Caribiana 8320 162965 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Singular''' ([[latin]]: ''singularis'', cu ta nifica “unico” of “solitario”) ta un termino gramatical cu ta referi na un forma di [[palabra]] cu ta indica un solo hende, cos, luga of idea. E ta contrasta cu e forma [[plural]], cu ta referi na mas cu un. == Uzo den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma singular ta e manera bázik ku un sustantivo ta presentá su mes, sin indiká kantidat. E ta sirbi pa nombra un solo ente. Ejèmplo: buki = un buki muchu = un mucha homber ros = un flor idea = un solo pensamentu == Relashon ku artikulo y adhetivo == Un sustantivo den singular regularmente ta akompaña pa un artikulo singular (manera un, e) i adhetivo ku ta akordá den género i número. Ejèmplo: e dushi ros un grand kas == Kambio pa plural == Pa pone un sustantivo singular den forma [[plural]], Papiamento normalment ta agregá -nan na fin di palabra. Sinembargo, e regla aki tin espeshonalidadnan y depende di ortografia y uso. Ejèmplo: buki → bukinan ros → rosnan idea → ideanan == Referencia == Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] ------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Plural''' ([[latin]]: pluralis, ku ta nifiká “di más ku uno”) ta un termino gramatikal ku ta referí na un forma di palabra ku ta indiká más ku un hende, kos, lugá of idea. E ta kontrastá ku e forma [[singular]], ku ta indiká un solo ente. == Uso den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], forma plural ta forma derivá di un sustantivo singular pa indiká ku tin más ku un di esaki. Ehempel: * buki → buki''nan'' * ros → ros''nan'' * muchu → mucha''nan'' == Formacion di plural == Den ortografia di Papiamento, e forma plural generalmente ta forma pa agregá e sufijo -nan na e sustantivo singular. E regla ta aplica pa hende, animal, kos, lugar y tambe idea abstracto. Ehempel: * cas → kasnan * idea → ideanan * persona → personanan == Plural eksplisito y implicito == Papiamento tambe por indiká pluralidad den otro manera, manera pa medio di un palabra ku ta indiká kantidat (manera hopi, tur, algun), aunque e sustantivo keda den forma singular. Pero den uso formal, ta preferibel pa pone e palabra den forma plural. Ejèmplo: hopi hende tur mucha ta contento == Komparashon ku otro idioma == Den otro idioma, manera español of inglés, forma plural por envolví kambio di letra, agregashon di sufijo otro ku -nan, of regla irregular. E forma di plural ku -nan ta un karakterístika partikular di Papiamento. == Referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- 74q036uhaz1nmc76wke8xbg0t161gbl 162966 162965 2025-06-13T19:36:31Z Caribiana 8320 162966 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Singular''' ([[latin]]: ''singularis'', cu ta nifica “unico” of “solitario”) ta un termino gramatical cu ta referi na un forma di [[palabra]] cu ta indica un solo hende, cos, luga of idea. E ta contrasta cu e forma [[plural]], cu ta referi na mas cu un. == Uzo den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma singular ta basico, esta cu un sustantivo ta presentá su mes, sin indica cantidad. E ta sirbi pa nombra un solo entidad. Ehempel: * buki = un buki * mucha = un mucha homber * rosa = un flor idea = un solo pensamentu == Relashon ku artikulo y adhetivo == Un sustantivo den singular regularmente ta akompaña pa un artikulo singular (manera un, e) i adhetivo ku ta akordá den género i número. Ejèmplo: e dushi ros un grand kas == Kambio pa plural == Pa pone un sustantivo singular den forma [[plural]], Papiamento normalment ta agregá -nan na fin di palabra. Sinembargo, e regla aki tin espeshonalidadnan y depende di ortografia y uso. Ejèmplo: buki → bukinan ros → rosnan idea → ideanan == Referencia == Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] ------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Plural''' ([[latin]]: pluralis, ku ta nifiká “di más ku uno”) ta un termino gramatikal ku ta referí na un forma di palabra ku ta indiká más ku un hende, kos, lugá of idea. E ta kontrastá ku e forma [[singular]], ku ta indiká un solo ente. == Uso den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], forma plural ta forma derivá di un sustantivo singular pa indiká ku tin más ku un di esaki. Ehempel: * buki → buki''nan'' * ros → ros''nan'' * muchu → mucha''nan'' == Formacion di plural == Den ortografia di Papiamento, e forma plural generalmente ta forma pa agregá e sufijo -nan na e sustantivo singular. E regla ta aplica pa hende, animal, kos, lugar y tambe idea abstracto. Ehempel: * cas → kasnan * idea → ideanan * persona → personanan == Plural eksplisito y implicito == Papiamento tambe por indiká pluralidad den otro manera, manera pa medio di un palabra ku ta indiká kantidat (manera hopi, tur, algun), aunque e sustantivo keda den forma singular. Pero den uso formal, ta preferibel pa pone e palabra den forma plural. Ejèmplo: hopi hende tur mucha ta contento == Komparashon ku otro idioma == Den otro idioma, manera español of inglés, forma plural por envolví kambio di letra, agregashon di sufijo otro ku -nan, of regla irregular. E forma di plural ku -nan ta un karakterístika partikular di Papiamento. == Referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- scljx5d9lb13ftc66suk7pdzz0dl28q 162967 162966 2025-06-13T19:52:07Z Caribiana 8320 162967 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Singular''' ([[latin]]: ''singularis'', cu ta nifica “unico” of “solitario”) ta un termino gramatical cu ta referi na un forma di [[palabra]] cu ta indica un solo hende, cos, luga of idea. E ta contrasta cu e forma [[plural]], cu ta referi na mas cu un. == Uzo den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma singular ta basico, esta cu un sustantivo ta presentá su mes, sin indica cantidad. E ta sirbi pa nombra un solo entidad.<br> Ehempel: * buki → un buki * mucha → un mucha homber * rosa → un flor * idea → un solo pensamentu == Relacion cu artikulo y adhetivo == Un sustantivo den singular regularmente ta akompaña pa un artikulo singular (manera un, e) i adhetivo ku ta akordá den género i número.<br> Ehempel: * e dushi ros un grand kas == Kambio pa plural == Pa pone un sustantivo singular den forma [[plural]], Papiamento normalment ta agregá -nan na fin di palabra. Sinembargo, e regla aki tin espeshonalidadnan y depende di ortografia y uso. Ejèmplo: buki → bukinan ros → rosnan idea → ideanan == Referencia == Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] ------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Plural''' ([[latin]]: pluralis, ku ta nifiká “di más ku uno”) ta un termino gramatikal ku ta referí na un forma di palabra ku ta indiká más ku un hende, kos, lugá of idea. E ta kontrastá ku e forma [[singular]], ku ta indiká un solo ente. == Uso den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], forma plural ta forma derivá di un sustantivo singular pa indiká ku tin más ku un di esaki. Ehempel: * buki → buki''nan'' * ros → ros''nan'' * muchu → mucha''nan'' == Formacion di plural == Den ortografia di Papiamento, e forma plural generalmente ta forma pa agregá e sufijo -nan na e sustantivo singular. E regla ta aplica pa hende, animal, kos, lugar y tambe idea abstracto. Ehempel: * cas → kasnan * idea → ideanan * persona → personanan == Plural eksplisito y implicito == Papiamento tambe por indiká pluralidad den otro manera, manera pa medio di un palabra ku ta indiká kantidat (manera hopi, tur, algun), aunque e sustantivo keda den forma singular. Pero den uso formal, ta preferibel pa pone e palabra den forma plural. Ejèmplo: hopi hende tur mucha ta contento == Komparashon ku otro idioma == Den otro idioma, manera español of inglés, forma plural por envolví kambio di letra, agregashon di sufijo otro ku -nan, of regla irregular. E forma di plural ku -nan ta un karakterístika partikular di Papiamento. == Referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- 9yrcnep7u4z8xsapvc035ogod0wlq87 162968 162967 2025-06-13T19:58:02Z Caribiana 8320 162968 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Singular''' ([[latin]]: ''singularis'', cu ta nifica “unico” of “solitario”) ta un termino gramatical cu ta referi na un forma di [[palabra]] cu ta indica un solo hende, cos, luga of idea. E ta contrasta cu e forma [[plural]], cu ta referi na mas cu un. == Uzo den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma singular ta basico, esta cu un sustantivo ta presentá su mes, sin indica cantidad. E ta sirbi pa nombra un solo entidad.<br> Ehempel: * buki → un buki * mucha → un mucha homber * rosa → un flor * idea → un solo pensamentu == Relacion cu artikulo y adhetivo == Un sustantivo den singular regularmente ta acompaña pa un articulo singular (manera un, e) y adhetivo cu ta acordá cu género y número.<br> Ehempel: * e rosa dushi * un cas grandi == Cambio pa plural == Pa pone un sustantivo singular den forma [[plural]], Papiamento normalment ta agregá -nan na fin di palabra. Sinembargo, e regla aki tin espeshonalidadnan y depende di ortografia y uso. Ejèmplo: buki → bukinan ros → rosnan idea → ideanan == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] ------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Plural''' ([[latin]]: pluralis, ku ta nifiká “di más ku uno”) ta un termino gramatikal ku ta referí na un forma di palabra ku ta indiká más ku un hende, kos, lugá of idea. E ta kontrastá ku e forma [[singular]], ku ta indiká un solo ente. == Uso den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], forma plural ta forma derivá di un sustantivo singular pa indiká ku tin más ku un di esaki. Ehempel: * buki → buki''nan'' * ros → ros''nan'' * muchu → mucha''nan'' == Formacion di plural == Den ortografia di Papiamento, e forma plural generalmente ta forma pa agregá e sufijo -nan na e sustantivo singular. E regla ta aplica pa hende, animal, kos, lugar y tambe idea abstracto. Ehempel: * cas → kasnan * idea → ideanan * persona → personanan == Plural eksplisito y implicito == Papiamento tambe por indiká pluralidad den otro manera, manera pa medio di un palabra ku ta indiká kantidat (manera hopi, tur, algun), aunque e sustantivo keda den forma singular. Pero den uso formal, ta preferibel pa pone e palabra den forma plural. Ejèmplo: hopi hende tur mucha ta contento == Komparashon ku otro idioma == Den otro idioma, manera español of inglés, forma plural por envolví kambio di letra, agregashon di sufijo otro ku -nan, of regla irregular. E forma di plural ku -nan ta un karakterístika partikular di Papiamento. == Referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- acs1ntbftg1akdx4ft5e4soqm40y6ho 162969 162968 2025-06-13T20:07:58Z Caribiana 8320 162969 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[linguistica]], '''singular''' ([[latin]]: ''singularis'', cu ta nifica “unico” of “solitario”) ta un termino gramatical cu ta referi na un forma di [[palabra]] cu ta indica un solo hende, cos, obheto, luga of idea. E ta contrasta cu e forma [[plural]], cu ta referi na mas cu un. == Uzo di singular == E singular ta e forma standard di un palabra den e gran mayoria di idioma, sin ningun modificcion special. E cambio ta bin pa palabranan den plural. Mescoa den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma singular ta basico, unda un sustantivo ta presenta su mes, sin indica cantidad. E ta sirbi pa nombra un solo entidad.<br> Ehempel: * buki → un buki * mucha → un mucha homber * rosa → un flor * idea. → un solo pensamentu == Relacion cu artikulo y adhetivo == Un sustantivo den singular regularmente ta acompaña pa un articulo singular (manera un, e) y adhetivo cu ta acordá cu género y número.<br> Ehempel: * e rosa dushi * un cas grandi == Cambio pa plural == Pa pone un sustantivo singular den forma [[plural]], Papiamento normalment ta agregá -nan na fin di palabra. Sinembargo, e regla aki tin espeshonalidadnan y depende di ortografia y uso. Ejèmplo: buki → bukinan ros → rosnan idea → ideanan == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] ------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Plural''' ([[latin]]: pluralis, ku ta nifiká “di más ku uno”) ta un termino gramatikal ku ta referí na un forma di palabra ku ta indiká más ku un hende, kos, lugá of idea. E ta kontrastá ku e forma [[singular]], ku ta indiká un solo ente. == Uso den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], forma plural ta forma derivá di un sustantivo singular pa indiká ku tin más ku un di esaki. Ehempel: * buki → buki''nan'' * ros → ros''nan'' * muchu → mucha''nan'' == Formacion di plural == Den ortografia di Papiamento, e forma plural generalmente ta forma pa agregá e sufijo -nan na e sustantivo singular. E regla ta aplica pa hende, animal, kos, lugar y tambe idea abstracto. Ehempel: * cas → kasnan * idea → ideanan * persona → personanan == Plural eksplisito y implicito == Papiamento tambe por indiká pluralidad den otro manera, manera pa medio di un palabra ku ta indiká kantidat (manera hopi, tur, algun), aunque e sustantivo keda den forma singular. Pero den uso formal, ta preferibel pa pone e palabra den forma plural. Ejèmplo: hopi hende tur mucha ta contento == Komparashon ku otro idioma == Den otro idioma, manera español of inglés, forma plural por envolví kambio di letra, agregashon di sufijo otro ku -nan, of regla irregular. E forma di plural ku -nan ta un karakterístika partikular di Papiamento. == Referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- kapwz9ng4vllonio0yaxy5pa73dhr1c 162970 162969 2025-06-13T20:08:50Z Caribiana 8320 /* Uzo di singular */ 162970 wikitext text/x-wiki * [https://www.ea.aw/pages/wp-content/uploads/2019/09/Literatura-na-papiamento-havo.pdf Literatura na papiamento] nieuw: [[gramatika]] - [[frase]] - [[sílaba]] - [[semántika]] - [[suheto]] - [[supstantivo]] - [[athetivo]] - [[verbo]] - [[vokal]] - [[konsonante]] - [[sufiho]] - [[atverbio]] - [[koma]] - [[pronòmber]] ------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[linguistica]], '''singular''' ([[latin]]: ''singularis'', cu ta nifica “unico” of “solitario”) ta un termino gramatical cu ta referi na un forma di [[palabra]] cu ta indica un solo hende, cos, obheto, luga of idea. E ta contrasta cu e forma [[plural]], cu ta referi na mas cu un. == Uzo di singular == E singular ta e forma standard di un palabra den e gran mayoria di idioma, sin ningun modificcion special. E cambio ta bin pa palabranan den plural. Mescos den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma singular ta basico, unda un sustantivo ta presenta su mes, sin indica cantidad. E ta sirbi pa nombra un solo entidad.<br> Ehempel: * buki → un buki * mucha → un mucha homber * rosa → un flor * idea. → un solo pensamentu == Relacion cu artikulo y adhetivo == Un sustantivo den singular regularmente ta acompaña pa un articulo singular (manera un, e) y adhetivo cu ta acordá cu género y número.<br> Ehempel: * e rosa dushi * un cas grandi == Cambio pa plural == Pa pone un sustantivo singular den forma [[plural]], Papiamento normalment ta agregá -nan na fin di palabra. Sinembargo, e regla aki tin espeshonalidadnan y depende di ortografia y uso. Ejèmplo: buki → bukinan ros → rosnan idea → ideanan == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] ------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Plural''' ([[latin]]: pluralis, ku ta nifiká “di más ku uno”) ta un termino gramatikal ku ta referí na un forma di palabra ku ta indiká más ku un hende, kos, lugá of idea. E ta kontrastá ku e forma [[singular]], ku ta indiká un solo ente. == Uso den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], forma plural ta forma derivá di un sustantivo singular pa indiká ku tin más ku un di esaki. Ehempel: * buki → buki''nan'' * ros → ros''nan'' * muchu → mucha''nan'' == Formacion di plural == Den ortografia di Papiamento, e forma plural generalmente ta forma pa agregá e sufijo -nan na e sustantivo singular. E regla ta aplica pa hende, animal, kos, lugar y tambe idea abstracto. Ehempel: * cas → kasnan * idea → ideanan * persona → personanan == Plural eksplisito y implicito == Papiamento tambe por indiká pluralidad den otro manera, manera pa medio di un palabra ku ta indiká kantidat (manera hopi, tur, algun), aunque e sustantivo keda den forma singular. Pero den uso formal, ta preferibel pa pone e palabra den forma plural. Ejèmplo: hopi hende tur mucha ta contento == Komparashon ku otro idioma == Den otro idioma, manera español of inglés, forma plural por envolví kambio di letra, agregashon di sufijo otro ku -nan, of regla irregular. E forma di plural ku -nan ta un karakterístika partikular di Papiamento. == Referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. [[Kategoria:Gramatika]] [[Kategoria:Linguistica]] '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] Núkleo (ν): Un konsonante vokal òf silábiko, obligatorio den mayoria idioma Coda (κ): Un konsonante òf grupo di konsonante, opshonal den algun idioma, altamente restringí òf prohibí den otronan Un silaba por consisti di tres parti principal: * '''Onset''': e consonante of consonantenan na comienso (optativo) * '''Nucleo''': e vocal principal di e silaba (obligatorio) * '''Coda''': e consonante of consonantenan despues di e vocal (optativo) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. — Bo: onset = "b", nucleo = "o" — Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda [[:Kategoria:Linguistica]] Silabacion den Papiamento == Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], e forma di e silabanan ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra. Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do -------- {{Variante|a}} {{Databox}} Den [[fonétika|fonetica]], '''consonante''' (na [[Ingles]]: ''consonant''; na [[Hulandes]]: ''medeklinker'') ta un [[zonido]] di bos, forma pa un coriente di aire cu ta topa cu un of otro obstaculo, sea parcial of total, den e tracto vocal (boca y garganta). E ta un di e dos tipo principal di zonidonan di bos, e otro ta e [[vocal]]. Contrario na un [[vocal]], un consonante ta rekeri un tipo di tapamento, estorbo, of contacto den boka, como na nivel di e labionan, e lenga, of e dente, pa forma zonido. E palabra “consonante” ta bini di [[Latin]] ''consonans'', cu ta nifica “zonido cu ta zona hunto” (''con'' = hunto, ''sonare'' = zona). Tradicionalmente, consonantenan ta wordo considera zonido cu no por existi sin un vocal acerca. == Aplicacion == === Papiamento === Den e idioma [[Papiamentu|Papiamento]], por haña varios consonante den uso diario. E cantidad di consonante por varia segun e dialecto, pero generalmente e siguiente letternan ta representa consonante den e alfabet: '''B, C, D, F, G, H, J, K, L, M, N, P, R, S, T, V, W, Y, Z''' E letter '''Q''' casi no ta wordo uza; generalmente e ta wordo substitui/suplantá pa 'K'. E letter '''X''' ta usa solamente den palabra stranhero. Tur palabra den Papiamento ta contene un of mas consonante, cu ta forma [[silaba]]nan hunto cu e vocalnan. {| class="wikitable" width="65%" ! colspan=2 | Vocal || Balor na Papiamento<br> {{ABW|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel || Balor na Papiamentu<br> {{CUW|bandera}}/{{BON|bandera}}<br>([[Alfabèt Fonétiko Internashonal|AFI]]) || Ehempel |- | colspan=2 | b || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ala, ca'''b'''a || style="text-align:center" | /b/ || '''b'''ibu, fa'''b'''or |- | rowspan=2 | c || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}} || style="text-align:center" | /s/ || mere'''c'''e, ha'''c'''i || style="text-align:center" | /s/ || '''C'''ecilia |- | elsewhere || {{IPA|/k/}} || '''c'''aminda, '''c'''la || style="text-align:center" | /k/ || '''C'''aracas |- | colspan=2 | ch{{ref|dig|b}} || {{IPA|/tʃ/}} || '''ch'''ikito || style="text-align:center" | /tʃ/ || '''ch'''api |- | colspan=2 | d || style="text-align:center" | /d/ || '''d'''ocumento, '''d'''al || style="text-align:center" |/d/ || '''d'''uru, '''d'''ede |- | colspan=2 | dj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/dʒ/}} || '''dj'''aca || style="text-align:center" | /dʒ/ || '''dj'''ente || |- | colspan=2 | f || style="text-align:center" | /f/ || '''f'''ama || {{IPA|/f/}} || '''f'''òrki || |- | rowspan=2 | g || before {{angbr|e}}, {{angbr|i}}, final || style="text-align:center" | /x/ || '''g'''esto, ma'''g''' || style="text-align:center" | /x/ || mar'''g'''en, brù'''g''' || |- | before unstressed {{angbr|e}}, elsewhere || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''arganta, san'''g'''er || {{IPA|/ɡ/}} || '''g'''osa, man'''g'''el || |- | colspan=2 | h || {{IPA|/h/}} || '''h'''asta, '''h'''abilidad || {{IPA|/h/}} || '''h'''ari, '''h'''eru || |- | colspan=2 | j{{ref|loan|a}} || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''j'''ong, '''j'''as<br>'''J'''uan || {{IPA|/j/}}<br>{{IPA|/x/}} || '''J'''an Thiel<br>'''J'''ulia || Some places still maintain their old spelling, e.g. Salinja. Here the {{angbr|nj}} is pronounced {{IPA|/ɲ/}}. |- | colspan=2 | k || {{IPA|/k/}} || '''k'''ishiki, '''k'''ere || {{IPA|/k/}} || '''k'''enta, se'''k'''reto || |- | colspan=2 | l || {{IPA|/l/}} || '''l'''ista, '''l'''aba || {{IPA|/l/}} || '''l'''esa, k'''l'''a || |- | colspan=2 | m || {{IPA|/m/}} || '''m'''ucha, pre'''m'''io || {{IPA|/m/}} || '''m'''an, la'''m'''pi || |- | rowspan=2 | n || before {{angbr|co}}, {{angbr|cu}}, {{angbr|g}}, {{angbr|k}},<br>final except after stressed vowel || {{IPA|/ŋ/}} || ma'''n'''go, pa'''n''' || {{IPA|/ŋ/}} || a'''n'''ker, bo'''n''' || In Papiamento, {{angbr|c}} followed by {{angbr|o}} or {{angbr|u}} would be pronounced as a {{IPA|/k/}} (see below), thus having the same effect on the {{angbr|n}} as {{angbr|k}} would. |- | elsewhere || {{IPA|/n/}} || '''n'''atural, te'''n'''e, algu'''n''' || {{IPA|/n/}} || '''n'''echi, he'''n'''de, tempra'''n''' || |- | colspan=2 | ñ || {{IPA|/ɲ/}} || a'''ñ'''a, so'''ñ'''o || {{IPA|/ɲ/}} || ba'''ñ'''a, '''ñ'''apa || |- | colspan=2 | p || {{IPA|/p/}} || '''p'''ipa, ado'''p'''ta || {{IPA|/p/}} || '''p'''alu, sa'''p'''u || |- | colspan=2 | q{{ref|loan|a}} || {{IPA|/k/}} || '''q'''uesillo || {{IPA|/k/}} || '''Q'''uebec || |- | colspan=2 | r || {{IPA|/r/}} || te'''r'''a, '''r'''osa || {{IPA|/r/}} || ba'''r'''ba, pode'''r''' || |- | colspan=2 | s || {{IPA|/s/}} || '''s'''aya, '''s'''ucu || {{IPA|/s/}} || kru'''s''', pa'''s'''a || In Papiamento, the {{angbr|s}} has a {{IPA|/ʃ/}} sound in words ending in -sion. In Papiamentu, it is written as -shon. |- | colspan=2 | sc || {{IPA|/s/}} || adole'''sc'''ente, pi'''sc'''ina || || || |- | colspan=2 | sh{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''imis || {{IPA|/ʃ/}} || '''sh'''ete || |- | colspan=2 | t || {{IPA|/t/}} || '''t'''in, '''t'''ata || {{IPA|/t/}} || '''t'''rapi, ri'''t'''mo || |- | colspan=2 | v || {{IPA|/b/}}<br>{{IPA|/v/}} || '''v'''iuda<br>di'''v'''orcio || {{IPA|/v/}} || '''v'''erbo, '''v'''itamina || |- | colspan=2 | w || {{IPA|/w/}} || '''w'''ega || {{IPA|/w/}} || '''w'''owo || |- | colspan=2 | x{{ref|loan|a}} || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || e'''x'''amen, cone'''x'''ion, refle'''x'''ion || {{IPA|/ks/}} or {{IPA|/kʃ/}} || || |- | colspan=2 | y || {{IPA|/j/}} || '''y'''ama, ha'''y'''a || {{IPA|/j/}} || '''y'''uda, ka'''y'''ente || |- | colspan=2 | z || {{IPA|/z/}} || '''z'''ona || {{IPA|/z/}} || '''z'''eta || In Papiamento, the {{angbr|z}} has a {{IPA|/s/}} sound in words ending in -eza, -anza or with a {{angbr|z}}. In Papiamentu, they are written as -esa and -ansa. |- | colspan=2 | zj{{ref|dig|b}} || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''eito || {{IPA|/ʒ/}} || '''zj'''ar || | colspan=2 | ù || || || style="text-align:center" |/ʏ/ || b'''ù'''s, y'''ù'''frou |- | colspan=2 | ü || || ||style="text-align:center" | /y/ || h'''ü'''r |- |} == List di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (7th ed.). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sustantivo''' (na [[Ingles]]: ''noun''; na [[Hulandes]]: ''zelfstandig naamwoord'') ta un tipo di [[palabra]] den gramatica cu ta sirbi pa nombra hende, luga, cos, idea, of otro ser, sea concreto of abstracto. E palabra “sustantivo” mes ta bini di [[Latin]] substantia, ku ta nifiká “substancia” of “loke ta di esencia”. == Rol den frase == Den un frase, un sustantivo ta generalmente e sujeto of e objeto di un verbo. E ta e elemento ku e verbo ta referí na dje, i regularmente ta precedí of sigui pa un [[artikulo]] (manera “un”, “e”, “esey”) of un [[adhetivo]]. == Clase di sustantivo == Sustantivonan por wordo dividí den varios kategoria: '''Sustantivo komun''': nombra hende, kos of lugá den manera general, por ehèmpel: mùsiko, buki, isla. '''Sustantivo propio''': nombra spesífiko pa hende, lugá of entidad, i ta skibí ku mayuscula, manera: Maria, Aruba, Google. '''Sustantivo konkretu''': nombra kos ku por wordo mira of tuma, manera: mesa, silla, barco. '''Sustantivo abstrakto''': ta referí na idea, sentimiento of estado, manera: amistat, libertat, konsenshi. == Género y número == Tur sustantivo den Papiamento tin un [[género gramatikal]]: ta òf masculino òf femenino. E género ta influenshá e forma di artikulo y adhetivo ku ta akompañ'é (por ehèmpel: e homber vs e muher). Tambe, sustantivonan por ta den forma [[singular]] (un solo) of [[plural]] (más ku un), manera: buki / bukinan, muchanan / mucha. == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * Mansur, Jossy M. (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Real Academia Española (2021). ''Gramática esencial de la lengua española''. Espasa. * Trupia, Sandro (1995). ''Linguistica generale e grammatica''. Zanichelli. [[:Kategoria:Gramatika]] [[:Kategoria:Linguistica]] ---------------- {{Databox}} '''Kontakto di idioma''' en.wiki:Contacto di idioma ta sosodé ora ku papiadónan di dos òf mas idioma òf variedat ta interkambiá ku i influensiá otro. E estudio di kontakto di idioma ta wòrdu yamá lingwístika di kontakto. Kontakto di idioma por sosodé na fronteranan di idioma,[1] entre idiomanan di adstrato, òf komo resultado di migrashon, ku un idioma intrusivo ku ta fungi komo sea un superstrato òf un substrato. Ora ku papiadónan di diferente idioma ta interkambiá estrechamente, ta tipiko pa nan idiomanan influensiá otro. Kontakto intensivo di idioma por resultá den konvergensia òf releksifikashon di idioma. Den algun kaso un idioma di kontakto nobo por wòrdu kreá komo resultado di e influensia, manera un idioma pidgin, krioyo òf miksto. Den hopi otro kaso, kontakto entre hablantenan ta sosodé ku efektonan duradero na eskala mas chikí riba e idioma; esakinan por inkluí e prestamo di palabranan di prestamo, kalku, òf otro tipo di material lingwístiko. Multilingwismo tabata komun durante gran parti di historia humano, i awendia mayoria hende na mundu ta multilingual.[2] Hablantenan multilingual por partisipá den kambio di kódigo, e uso di vários idioma den un solo kombersashon. Métodonan for di sosiolingwístika[3] (e estudio di uso di idioma den sosiedat), for di lingwístika di korpus i for di lingwístika formal ta wòrdu usá den e estudio di kontakto di idioma. ---------- [https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20250524.pdf Celebra ta de vez en cuando, trabao ta continuo], Bon Dia Aruba, Rubrica Asina bon Nos Papiamento ta? (24 di mei 2025) Como medio di comunicacion nos posicion ta diferente, ya cu nos ta para meymey di e desaroyo di nos idioma a base diario. Esey ta duna un obligacion extra, pasobra loke nos ta publica ta pasa bao wowo di miles di lector diariamente. Mihor nos percura anto pa skirbi di tal forma cu nos ta respeta loke tin, pero di otro banda ta mira lo valioso di e entrada continuo di palabra nobo den nos idioma y usa nan di forma apropia.Den e casi cuatro aña di existencia di e column aki, nos a toca un sinfin di tema, semper di forma critico, sin ofende ningun hende. Na ocasion di e promer aniversario, na augustus 2022, nos a publica un lista di e topiconan cu nos ta trata den e aña ey, di forma critico. Esakinan ta duna un bon impresion di e amplitud di e temanan y a la vez ta mustra cu ainda tur ta relevante. Un resumen: * Aki, akinan, akinanan... tocante uso innecesario y excesivo di ‘nan’ * Uso innecesario y excesivo di ‘wordo’ o ‘ser’ * Paso o pasobra? Papia y skirbi ta dos cos diferente * Atende cu... o atende? Atende un asunto cu un persona; no atende cu un asunto * ‘Encuanto di’ y ‘tocante di’, tambe ‘durante di’: uso incorecto y innecesario di e palabra ‘di’ Contra? O Contra di...? * Uso corecto di ‘na’ den diferente contexto; ki ora ‘den’ y ki ora ‘na’? * Palabra modifica incorectamente: ‘nombracion’, ‘comportacion’, ‘cargacion’ (nombramento; comportamento; cargamento) * Parha o pahra...? Un palabra modifica recientemente * Tabatin o tabata tin...? Kico ta corecto? * Gobernado o Gobernador... Ta usa e ‘r’ si of no? * Diferencia entre idioma papia y skirbi * Agradable o agradabel...? Tocante origen Portugues/Spaño di e variantenan Directiva o ‘Hunta di Directiva’ Con pa adopta termino corectamente * Ki ora un palabra ta bira ‘Papiamento’...? * E proceso di adopcion y adaptacion Reforza, enforsa, reenforsa...? Palabra adopta di diferente fuente, reemplazando palabra existente caba “Esey no tin di haber cu…?” Corecto, of no? Origen di e expresion Compromiso, compromis, compromise...? Mesun palabra, adopta di diferente banda * Di dje, den dje, di unda e ‘dje’ ta bin...? * Doble negacion: ki ora si y ki ora no? * Uso di distincion di genero masculino/femenino * Ortografia uniforme un reto...? Variedad di ortografia cu medionan ta haya di tur banda * Terminonan opuesto: ‘progresivo’ o ‘progresista’; ‘conservativo’ o ‘conservador’? * Entre ‘advertencia’ y ‘advertentie’; uso corecto of no? Curasha o encurasha...? Reforza o reenforza...? Uso corecto of no?Pret of leuk...? Eigenlijk of...? Influencia di Hulandes den Papiamento Pa of Pa...? Para o por...? Voor of door...? Origen di nos ‘pa’ * E la bay o el a bay? Kico ta corecto? * Tocante eror gramatical cu casi no ta ripara... ‘Loke ta’ o ‘loke cu ta’? * Paris o Parijs? Londen, London o Londres? Variedad den nomber geografico...Nacionnan Uni o United Nations; IMF o FMI...? Cual idioma tin preferencia...? * Entre desaroyo liber y formalisacion di idioma: ki rumbo pa tuma? Papiamento manera papia..., o skirbi? * Tocante uso di ‘es’, ‘esnan’, ‘esunnan’...‘Cune’ o ‘cu nan’: * Tocante erornan cu no ta detecta facilmente...Papiamento ta rico na diferente tipo di vocal; a traves di influencia diverso * Algo mas di nos herencia Portugues; un exploracion den nos vocabulario. Nota: si bo ta desea pa nos trata un tema specifico atrobe, o mas amplio, laga nos sa via reaccion riba Facebook, o un mail na bondia.aruba@gmail.com --------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} '''Educacion Profesional Intermedio''' (EPI) ta enseñansa riba nivel MBO (''Middelbaar Beroepsonderwijs'') na [[Aruba]]. E ta encera ... Colegio EPI ta e unico instituto di enseñansa riba nivel MBO na Aruba., situa den Venusstraat 3 na Oranjestad?? == Colegio EPI == A funda Colegio EPI riba prome di augustus 1997. Ta ofrece educacion na nivel 3, 4 y 5 consistiendo di e unidadnan; Salubridad & Servicio, Economia, Hospitalidad y Turismo y Ciencia & Tecnologia.<ref>[https://24ora.com/na-colegio-epi-partido-futuro-a-gana-eleccion-cu-nuebe-asiento/ Na Colegio EPI partido FUTURO a gana eleccion cu nuebe asiento], 24ora.com (2 di december 2024 </ref> Na aña 2022 Colegio EPI a introduci ocho estudio nobo. Na tur por scoge entre 13 diferente estudio, manera: Allround medewerker Information Technology Systems and Devices, Expert Information Technology Systems and Devices, Elektrotechniek, Allround Assistant Business Services, Business Administration & Control Specialist, Certified Cook, Associate of Applied Science in Culinary Arts, Zelfstanding Medewerker Travel & Hospitality, Leidinggevende Travel & Hospitality, Associate Of Science Degree in Hotel and Restaurant Management, Verpleegkundige, Verzorgende y Social Pedagogische Medewerker. Colegio EPI ta conta cu mas di 2000 studiante y mas cu 74% di nan ta logra termina nan estudio cu exito. [[:Category:Enseñansa]] [[:Category:Aruba|Enseñansa]] ---------------------------- == Arte di Palabra == '''Arte di Palabra''' ta un competensia literario ku partisipashon di hoben di Aruba, Boneiru i Korsou. (zie nl.wiki) Meta di e evento ta pa promove amor pa cultura di idioma Papiamento y aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y e desaroyo di dominio di idioma. == Historia == E evento di Arte di Palabra ta existi for di aña 2000 i a cuminsa na Korsou. Ange Jessurun, consulente di Papiamento e tempo ey, a krea e evento pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y [[haiku]]. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. == Publikashon == *Pòtpurí Arte di Palabra 2009, kolekshon di e miho obranan propio 2000-2008 *Pòtpurí Arte di Palabra 2014, bundel van de beste eigen werken 2009-2013 *Pòtpurí Arte di Palabra 2019, bundel van de beste eigen werken 2014-2018<ref>{{citeer boek|url=https://data.swpportal.com/upload/books/files/pdf.php?hash=f612ef13d53ec151f70f21767b8546f4&filename=potpuri-arte-di-palabra-2019_inkijkexemplaar.pdf|taal=pap|werk=Arte di Palabra|titel=Pòtpurí Arte di Palabra 2019|datum=|bezochtdatum=10 september 2019}}</ref> nl.wiki:Arte di Palabra ta un kompetensia den Papiamentu pa hóbennan den enseñansa sekundario na Aruba, Bonaire i Kòrsou. Nacemento For di aña skolar 1998-1999 "Papiaments" a bira un asignatura obligatorio den enseñansa sekundario na Kòrsou. E dato aki a duna e impulso pa e inicio di Arte di Palabra, cu na aña 2000 a tuma luga pa prome biaha na Curaçao. For di aña 2006 ta organisá kareda na Bonaire i for di aña 2009 tambe na Aruba. Arte di Palabra ta tuma lugá tur aña i su meta ta pa desaroyá talento literario hóben i literatura pa mucha papiamentu dor di recitashon di poema i konta storia. E kompetensia tin tres kategoria di presentashon: poesia, haiku i relato kòrtiku. Kada kategoria ta dividi den dos grupo: klasnan di skol 1-2 i klasnan di skol 3-6. Den klasnan 1 i 2 ta trata di poemas i storianan eksistente i den klasnan mas haltu ta trata di obranan original (propio). E evaluashon ta distinguí entre trabou propio i trabou eksistente. E finalistanan for di e rondonan di klasifikashon na Aruba, Bonaire i Kòrsou lo kompetí ku otro den e ronde final.[1] 1] E final di Arte di Palabra ta pasa pa tur isla i ta dirigí dor di e Stichting Arte di Palabra ku sosten di Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. E final ta generalmente konektá ku e entrega di e premionan di Tapushi Literario na honor di e ikonanan kultural na Aruba, Bonaire i Kòrsou. {{Appendix}} NOTES DIA 29 di juli 2021 a tuma lugar na Aruba, na Cas di Cultura, final di e competencia literario Arte di Palabra, cu participacion di hoben di Aruba, Boneiro y Corsou.<ref>https://www.awemainta.com/newspapers/AM210810/offline/download.pdf Arte di Palabra un celebracion na, di y pa Papiamento di kita sombre], Awemainta, 10 ougustus 2021. Rekupera ougustus 2021</ref> Fundacion Lanta Papiamento (FLP) tabata presente y a keda encanta, un biaha mas. Tabata un fiesta di berdad cu a pone enfoke riba Papiamento su rikesa y bunitesa cultural y riba e creatividad y dominio di idioma Papiamento di nos hobennan. E anochi tabata cuadra exactamente cu e meta di e evento cultural aki: Promove amor pa cultura di nos idioma Papiamento. Enrikece nos idioma cu creatividad di nos hubentud. Den sala tabata reina un entusiasmo y alegria y e hobennan a mustra aprecio pa cada un di e participantenan. Tur participante tabata haya un ovacion cu hasta pitamento cu ‘vuvuzela’. UNION t’e palabra cu ta caracterisa e evento aki, union cultural y social entre Aruba, Corsou y Boneiro. Arte di Palabra den tur sentido di palabra ta un celebracion di Papiamento, e idioma unificado di e islanan aki. Masha pabien n’e hobennan participante, na nan docentenan y n’e organisadornan! ===Historia cortico=== Arte di Palabra ta existi for di aña 2000. Señora Ange Jessurun kende tabata consulente di Papiamento e tempo ey, a cuminsa cu e evento aki na Corsou, pa celebra e hecho cu Papiamento a drenta enseñansa avansa como materia obligatorio den e aña escolar 1998-1999. Boneiro a cuminsa participa na 2006 y Aruba na 2009. E competencia a cuminsa p’e alumnonan di klas 1 y 2 di enseñansa avansa y e entusiasmo tabata di tal forma cu awor tur klas di tur scol avansa por participa cu poesia y cuenta cortico original of existente y haiku. Adulto tambe por participa den e competencia di haiku. Cada isla, Aruba, Corsou y Boneiro, ta saca su ganadornan y cada aña e final ABC ta na un di e islanan aki. Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied ta yuda den financiamento di biahe y estadia. Durante cada evento final ta honra algun baluarte cultural di Aruba, Corsou y Boneiro cu Tapushi Literario. Y importante pa menciona, t’e publicacionnan cu Arte di Palabra a produci caba: Pòtpurí Arte di Palabra 2009, cu e mihor obranan di 2000-2008: Pòtpurí Arte di Palabra 2014, cu e mihor obranan di 2009-2013: Pòtpurí Arte di Palabra 2019, cu e miho obranan di 2014-2018. Por bisa cu e coleccionnan aki ta bon material literario pa cualkier lesado y bon material cu por uza den scol. {{Appendix}} Arte di Palabra ta aporta grandemente na formacion personal di e hobennan y ta masha importante den desaroyo di dominio di idioma. ---------------- '''Modern Hebrew''' ({{lang-he|עברית חדשה}}, ''ʿivrít ḥadašá[h]'', {{IPA-he|ivˈʁit χadaˈʃa|}}, ''[[Literal translation|lit]].'' "Modern Hebrew" or "New Hebrew"), also known as '''Israeli Hebrew''' and generally referred to by speakers simply as '''Hebrew''' ({{lang|he|עברית|}} {{transliteration|he|Ivrit}}), is the form of the [[Hebrew language]] that was [[Revival of the Hebrew language|revived as a spoken language]] in the late 19th and 20th centuries, and the standard form of Hebrew spoken today. It is the official language of the [[State of Israel]]. Among [[Canaanite languages]], Modern Hebrew is the only one spoken today.<ref>{{cite book |author1=Huehnergard, John |url=https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |title=The Semitic Languages |author2=Pat-El, Na'ama |publisher=Routledge |year=2019 |isbn=9780429655388 |page=571 |access-date=2021-02-18 |archive-date=2023-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230701134731/https://books.google.com/books?id=yD6IDwAAQBAJ |url-status=live }}</ref> ----------------- {{Variante|c}} {{Databox}} [[File:Flag of the Governor of Curaçao.svg|thumb|300px|Bandera di Gobernador di Kòrsou]] '''Gobernador di Korsou''' ta e representante di e monarka [[Hulanda|hulandes]] (hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]]) na [[Kòrsou]]. A instituí e posishon dia [[10 di òktober]] [[2010]] ku Korsou su status komo pais outónomo denter di [[Reino Hulandes]]. Riba nominashon di e mandatario hulandes pa relashonnan di Reino, e monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un término di seis aña; esaki por wòrdu prolonga te maximalmente 12 aña. E gobernador ta dispone di un sekretariado, e gabinete di gobernador, i ta wòrdu asesorá pa e Konseho di Konsulta, konsistiendo di minimo sinku miembro, apuntá pa e gobernador. E '''Gobernador di Aruba''' ta e representante di e hefe di estado di [[Reino Hulandes|Reino]] na [[Aruba]]; esaki ta conforme stipulacion den [[Constitucion di Aruba]] (''Staatsregeling van Aruba'').<ref>Articulo II.1 Staatsregeling van Aruba (AB 1987 nr. GT 1)</ref> E posicion a keda institui desde prome di januari 1986 ora Aruba a haya su status como [[Status aparte di Aruba|pais autonomo dentro di Reino Hulandes]]. E monarka di Reino Hulandes ta nombra e gobernador pa un termino di seis aña; esaki por wordo prolonga te maximalmente 12 aña. == Facultadnan di gobernador == Facultadnan di e Gobernador di Aruba ta subdividi den e facultadnan asigna na su persona mediante [[ley]] como organo di e Reino y como organo di e pais Aruba. De gouverneur heeft twee taken: hij vertegenwoordigt en verdedigt de algemene belangen van het Rijk en is hoofd van de regering van Curaçao. Hij is tevens vertegenwoordiger op Curaçao van het staatshoofd van het Koninkrijk. Als hoofd van de landsregering is de gouverneur onschendbaar.<ref>Bij ambtsmisdrijven moet hij echter terechtstaan bij de [[Hoge Raad der Nederlanden]]. Bij overige misdrijven kan per Koninklijk Bevel of door de Tweede Kamer vervolging worden bevolen bij de bevoegde rechter in Den Haag.</ref> De gouverneur oefent de uitvoerende macht uit met als verantwoordelijken de ministers, die verantwoording moeten afleggen aan de [[Staten van Curaçao]]. De gouverneur heeft geen politieke verantwoordelijkheden en maakt geen onderdeel uit van het kabinet. Tijdens de formatie speelt de gouverneur een rol bij het aanwijzen van de formateur. In 2012 leidde dit tot onrust, toen gouverneur Goedgedrag tegen de zin van de zittende (demissionaire) ministers, maar op verzoek van de meerderheid van de Staten, een formateur aanwees om een waarnemend kabinet te vormen. De gouverneur wordt door het staatshoofd aangewezen voor een periode van zes jaar op voordracht van de bewindspersoon voor koninkrijksrelaties van het Koninkrijk (en tegelijk van het land Nederland). Deze periode kan worden verlengd tot maximaal één termijn. De gouverneur wordt bijgestaan door zijn secretariaat, het kabinet van de gouverneur, en wordt geadviseerd door de Raad van Advies, bestaande uit ten minste 5 leden, aangewezen door de gouverneur. == Lista == Op 10 oktober 2010 werd Curaçao een land binnen het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Voor deze datum vertegenwoordigde de [[Lijst van gouverneurs van de Nederlandse Antillen (1954-2010)|gouverneur van de Nederlandse Antillen]] onder meer Curaçao. E promé gobernador di Kòrsou tabata [[Frits Goedgedrag]], kende tambe tabata e último [[gobernador di Antia Hulandes (1954-2010)|gobernador di Antia Hulandes]] prome ku esaki a wordu disolbi dia [[10 di òktober]] [[2010]].<ref>RNW.nl - [https://web.archive.org/web/20110120003916/http://www.rnw.nl/caribiana/article/gouverneurs-voor-curacao-en-sint-maarten Gouverneurs voor Curaçao en Sint Maarten]</ref> {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !! Nòmber !! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | | 2010 - 2012 | [[Frits Goedgedrag]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2012 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | (interino) |- | style="text-align:center"| 3 | [[File:Lucille George-Wout-crop.jpg|95px]] | 2013 - presente | [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> | 4 di novèmber 2013 |} {| class="wikitable" ! Van ! Tot ! Nomber ! Bijzonderheden |- | 10 oktober 2010 || novèmber 2012 || [[Frits Goedgedrag]] || |- | november 2012 || novèmber 2013 || [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] || interino |- | november 2013 || presente || [[Lucille George-Wout]]<ref>[https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Koning beëdigt gouverneur Curaçao], NOS.nl, 4 november 2013. [https://web.archive.org/web/20220117161755/https://nos.nl/artikel/571002-koning-beedigt-gouverneur-curacao.html Gearchiveerd] op 17 januari 2022.</ref> || |} == Lista di gobernador interino == Bij koninklijk besluit kunnen een of meerdere waarnemend gouverneurs worden benoemd die de gouverneur vervangen bij ziekte of afwezigheid of hem vervangen na zijn ontslag of overlijden. {| class="wikitable" !N.º !! Imagen !! Periodo !![[Gobernador interino]]!! Nombracion desde |- | style="text-align:center"| 1 | [[File:Adèle van der Pluijm-Vrede-crop.jpg|95px]] | 2010 - 2013 | Adèle van der Pluijm-Vrede | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 2 | | 2013 - 2019 | [[Nolda Römer-Kenepa]] | 10 di oktober 2010 |- | style="text-align:center"| 3 | | 2019 - presente | [[Michèle Russel-Capriles]] | 1 di yuni 2019 |} * 10 oktober 2010 - [[Adèle van der Pluijm-Vrede]] * 1 juni 2013 - [[Nolda Römer-Kenepa]] * 1 juni 2019 - [[Michèle Russel-Capriles]]<ref>{{cite news|url=https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|werk=Curaçao.nu|titel=RMR benoemt Russel-Capriles tot waarnemend gouverneur van Curaçao|datum=17 mei 2019|bezochtdatum=8 juni 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608092330/https://curacao.nu/rmr-benoemt-russel-capriles-tot-waarnemend-gouverneur-van-curacao/|archiefdatum=2019-06-08}}</ref> {{Appendix}} [[:Category:Aruba]] [[:Category:Organonan Gubernamental]] ----------------------------------------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Hilda de Windt-Ayoubi''' ( ) ta un lingwista, traduktor, outor, poeta, kolumnista i papiamentista di [[Kòrsou]]. lingwista, poeta, pintor i traduktor di The Prophet di Kahlil Gibra == Bida == Hilda Ayoubi a nase i lanta na Kòrsou. Famia di 5 yu muhe di mayornan di Libano. Hilde de Windt-Ayoubi a studia idiomanan ingles i spañó, tambe literatura. Na 2014 a sali e buki 'E Profeta', un tradukshon ku el a hasi di e buki ingles 'The Prophet', obra maestral di e eskritor Kahlil Gibran. Pa esaki el a risibí na 2014 un distinshon di 'The George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair' na e universidat di Maryland. Hilda a skirbi su promé poemanan na 1972, tempu ku e tabata studiante na Nijmegen, Hulanda. Despues e no tabata aktivo mas. Na desèmber 2007 el a kuminsá skirbi atrobe, pero tabata te na 2009, inspirá pa su kolega Robbie Griffith (†), ku el a bolbe kuminsá skirbi i publiká. Su poemanan na ingles, hulandes, spañó i papiamentu ta sali regularmente durante e último dékada den e korant Amigoe. She was born and raised in Curaçao. She was a secondary school teacher and a lecturer at the University in Curacao. Her works include Gedicht (2018) and Geef me je Taal (2019); for her Papiamento translation of Kahlil Gibran’s The Prophet (2014), she was awarded the Kahlil Gibran Chair at the University of Maryland. In 2019 she received UNESCO’s Certificate of Merit for her work on Papiamento.<ref>https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/translingualism-translation-and-caribbean-poetry/ Translingualism, Translation and Caribbean Poetry], Werkgroep Caraibische Letteren (2022)</ref> She writes in Dutch, French, English, Papiamento and Spanish. == Bibliografia == * ''La dislocación de los elementos oracionales y la elipsis en los refranes de La Celestina'' (2011, UoC) * ''Gedicht'' (2018?, kolekshon di poesia) * ''Geef me je taal. Dat ik je beter versta / Duna mi bo idioma. Pa mi por komprondé bo miho'' (2019) * ''Translingualism, Translation and Caribbean Poetry'' (2022, kolekshon di poesia multilingual huntu cu Piet Muysken) Hilda De Windt – Ayoubi, schrijfster, dichteres, columniste, kunstenares en hispaniste uit Curaçao. Ze is bekend vanwege o.a. haar vertaling in haar moedertaal Papiaments van het bekende boek The Prophet van Kahlil Gibran, CDL University Press, verschillende vertalingen van gedichten en haar jarenlange publicaties van gedichten in vier talen in de krant Amigoe op Curaçao. Ze presenteerde op deze middag ook haar Papiamentse vertaling van The Prophet die dit jaar wereldwijd haar 100-jarig bestaan viert en al in 105 talen, waaronder ook het Hindi, is vertaald.<ref>Henk Moeniralam,[https://werkgroepcaraibischeletteren.nl/papiaments-gedicht-moedertaal-van-hilda-de-windt-ayoubi-ook-in-sarnami-vertaald/ Papiaments gedicht ‘Moedertaal’ van Hilda de Windt-Ayoubi ook in Sarnámi vertaald], Werkgroep Caraibische Letteren (2023)</ref> I studied at the Catholic University in Nijmegen, nowadays named Radboud University. I also studied at UoC in Curacao, Dutch Antilles. I have a Master degree in Education with major in the Spanish Language and a Bachelor degree in Public Relations. Further on, I have a minor degree (LO) in English. I have been teaching the Spanish Language and Literature for more than 30 years at a secondary school and also have been teaching Didactics, Analysis of Methods, Spanish Grammar and Oral and Written Communication for more than eight year at University of Curacao. I translated "The Prophet" (by Kahlil Gibran) into the Papiamentu language. This translation was published by the Maryland University Press. For this translation I was granted an award by the George and Lisa Zakhem Kahlil Gibran Chair for Values and Peace, May, 2014. Further on, I attended an art Academy for four years. As part of a group exhibition I exhibited four times several of my paintings. I write poetry in six languages, Papiamento, Dutch, English, Spanish, Italian, and French. Recently my first poetry book illustrated with twenty of my paintings was published by LM Publishers in the Netherlands. I Master different languages, for example, Dutch, Spanish, English, Papiamentu. Currently, I am also studying different other languages, like Italian, Quechua. I am very interested in promoting and conserving Native Languages. Therefore, my poetry often focuses on native languages. In 2019, my second poetry book that focuses on language will be published. I belief that it is of utmost importance to focus more on Literature (specifically on creative writing) and Art in the education at school.<ref>[https://independent.academia.edu/HildadeWindtAyoubi Hilda de Windt Ayoubi]</ref> {{Appendix}} -------------------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Sidney M. Joubert''' (☆ [[1939]] na [[Kòrsou]]) ta un dosente, lingwista i papiamentista di [[Kòrsou]]. Na 2023 el a risibí e titulo di ''doctor honoris causa'' di [[University of Curaçao]] pa su kontribushon na [[idioma]] [[papiamentu]]. == Bida == == Bibliografia == * Dikshonario di verso Papiamento-Hulandes NOTES Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC March 20, 2023 REDAKSHON.<ref>[https://kikotapasando.com/2023/03/20/eredoctoraat-voor-sidney-joubert-bij-de-uoc-sidney-joubert-doctor-honoris-causa-bij-de-uoc/ Eredoctoraat voor Sidney Joubert bij de UoC / Sidney Joubert, Doctor Honoris Causa bij de UoC], Willemstad, 18 maart 2023</ref> Op 16 maart jl. werd tijdens een plechtige openbare zitting van het College van Decanen van de Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (UoC), aan de heer Sidney. M. Joubert, het eredoctoraat verleend. In een volle Aula opende de Rector Magnificus, dr. Francis de Lanoy, deze plechtige zitting, waarbij hij alle aanwezigen in de zaal welkom heette, in het bijzonder de heer Joubert en de twee paranimfen, mevrouw Lucille Berry-Haseth en de heer Edward John Joubert, die hem flankeerden tijdens deze plechtigheid. De decaan van de Algemene Faculteit, drs. Adriënne Fernandes, nam vervolgens het woord, en ging kort in op de redenen die voor de Algemene Faculteit aanleiding waren om de heer Sidney Milton Joubert voor te dragen als kandidaat voor het eredoctoraat. Zij gaf aan dat de heer Joubert over een tijdsbestek van vijftig jaar, zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, op het gebied van taalkunde van het Papiamentu. Bovendien wees zij erop dat de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan is. Het eredoctoraat, zo vervolgde zij, wordt als welverdiend eerbetoon aan deze kandidaat verleend voor zijn zeer uitzonderlijke prestaties in het kader van culturele en academisch gerelateerde verdiensten. De heer Joubert, met zijn talrijke merites is van bijzondere betekenis voor de Algemene Faculteit, die taal, literatuur en cultuur centraal stelt, de lerarenopleiding Papiamentu aanbiedt en een leerstoel heeft gerelateerd aan het bestuderen en verwerven van Papiamentu. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vanuit deze faculteit de rol van het Papiamentu als algemene omgangstaal in de Curaçaose samenleving, met deze erebenoeming, bekrachtigd en versterkt wordt. Vervolgens nam de Rector Magnificus het woord, die na verwijzing naar de mogelijkheid die de Landverordening Universiteit van Curaçao Dr. Moises da Costa Gomez (LuoC) biedt (art. 37 lid 2), de heer Sidney M. Joubert en zijn twee paranimfen naar voren riep om hen ten overstaan van het College van Decanen de bul te overhandigen. Prof. dr. Ronald Severing, verbonden aan de Algemene Faculteit, en promotor van Sidney Joubert bij deze plechtigheid, sprak bij de laudatio, lovende woorden uit, verluchtigd met een powerpoint, met afbeeldingen van werken van de heer Joubert. Hij gaf aan dat de heer Joubert een fervente taaldeskundige en in het bijzonder een verwoede Papiamentist is. Eerder was hij docent Spaanse taal- en letterkunde op de middelbare school en de UNA en tevens beëdigd vertaler en lexicograaf. Hij werd bij de oprichting van het overheidsbureau Sede di Papiamentu (1983) aangesteld om aan een vocabulaire van het Papiamentu te werken. Sindsdien zijn er van zijn hand ten behoeve van het Papiamentu, vocabulaires (1988, 1990) verschenen en verder woordenboeken in druk (1991, 1999, 2007), met supplementen (1997), een taalgids Papiamentu voor toeristen (1994), digitale woordenboeken (2002), online versies (Google Chrome, Microsoft Edge, Mozilla Firefox en Safari) en achtereenvolgende spellingcheckers Papiamentu voor Microsoft Office (2003-2014) Windows 98-8.1 (2001, 2007, 2014). Naast kenner van de taalkunde van het Papiamentu en de autoriteit op het gebied van de gemeenschappelijke Papiamentse woordenschat, is de heer Joubert ook kenner van de literatuur van het Papiamentu en de literatuurgeschiedenis ervan, blijkens de omvangrijke driedelige gezamenlijke uitgave in het Papiamentu, Pa saka kara (1109 pp., 1983); ook verzorgde hij met auteursgroepen tweetalige Nanzi-boeken (2005, 2019). Hij is Papiamentu-connaisseur bij uitstek, getuige de talrijke publicaties van zijn hand en ook samen met lokale en buitenlandse deskundigen. Hij heeft zich bekwaamd en intensief ingezet voor het promoten van de studie, kennis en correct gebruik van het Papiamentu vanaf begin zeventiger jaren tot heden. Hij is ook medeverantwoordelijk voor de meer dan 400 woorden Antilliaans-Nederlands die in het Groene Boekje zijn opgenomen. Gedurende een aantal jaren, zijn de krantenteksten van het Antilliaans Dagblad en de Amigoe verzameld. Uit die verzameling zijn door onder andere de heer Joubert karakteristieke woorden geselecteerd die in het Groene boekje terecht zijn gekomen als: empaná, blenchi, dushi, karkó en snèkbar. Tevens is hij vanaf het begin (1999) tot recentelijk (2018) betrokken geweest bij de samenstelling van het Papiamentu-dictee en ook als jurylid van het jaarlijkse Diktado Nashonal Papiamentu in de aula van de UoC. De eredoctor is reeds meerdere malen eervol onderscheiden en heeft meervoudig eerbewijs mogen ervaren vanuit diverse maatschappelijke en academische instituties. Na de laudatio van zijn promotor kreeg dr. Sidney Joubert het woord van de rector. Hij liet weten dat toen hij van zijn benoeming op de hoogte werd gesteld, verrast was en zeer geëmotioneerd raakte. Hij dankte dan ook allen die betrokken waren vanaf de voordracht tot aan zijn benoeming. Hij vertelde hoe zijn belangstelling voor het Papiamentu begon. Dat gebeurde tijdens de colleges die hij volgde bij drs. Raúl Römer aan de Universiteit van Amsterdam. Raúl Römer onderzocht het Papiaments als toontaal. Joubert gaf voorbeelden als mata (plant) en mata (doden). Er was verschil in toon, hoog laag en laag hoog te horen. Op Curaçao werd Antoine Maduro zijn leermeester, waar hij ook mee samen werkte. Hij werd al snel door de overheid in twee opeenvolgende spellingcommissies voor het Papiamentu benoemd, in de commissie Römer en de commissie Jonis. Bij het Buki di oro, het gouden boekje met de officiële spelling van de overheid (2009), had hij ook zitting in de commissie die het werk voorbereidde. Na dit dankwoord en bijzonderheden over zijn werk, sloot de Rector Magnificus de officiële zitting. In het informele deel dat daarop volgde, spraken beide paranimfen de pas gedoctoreerde promotus toe. Lucille Berry-Haseth wees op haar lange vriendschap met de gepromoveerde en hun samenwerking op het gebied van Papiamentu. De laatste tien jaar hebben zij zich samen met een redactieteam beziggehouden met een verklarend woordenboek Papiamentu. Zij sloot af met een prachtige voordracht van het gedicht Oda na Sidney, dat zij eerder (2018) aan hem opdroeg. Vervolgens wist paranimf Edward John te vertellen dat zijn vader bekend stond als de leraar Spaans van het Peter Stuyvesant College. Hij vond het een eer dat hij de paranimf mocht zijn bij de promotie van zijn vader. Het informele deel werd afgesloten met een voordracht door Gregory Berry, die bij het publiek erg in de smaak viel met humoristische teksten uit de Papiamentu-literatuur van Guillermo Rosario, Pierre Lauffer en Elis Juliana. Het geheel werd afgesloten met een geanimeerde receptie op de patio van de Universiteit van Curaçao. {{Appendix}} ---------------- '''Frank Martinus Arion''', pseudónimo di '''Frank Efraim Martinus''' (n. [[17 di desèmber]] [[1936]] na [[Kòrsou]] - f. [[28 di sèptèmber]] [[2015]]) tabata un eskritor, poeta i lingwista [[Antias Hulandes|antiano]]. E tabata skirbi obranan tantu na idioma [[hulandes]] komo [[Papiamentu]]. Su obra mas famoso ta e novela ''Dubbelspel'' (Changá). E ta konosí tambe pa su investigashon di e orígen di Papiamentu i pa su empeño pa uso di Papiamentu komo idioma di instrukshon. == Biografia == Frank Martinus Arion a nase na 1936 i ta un di tres yu di Minuel Martinus Arion i Marina Jansen di bario di Buena Vista, [[Willemstad]]. Poko despues di su nasementu e famia ta muda pa [[Aruba]], unda su tata a wòrdu empleá pa e refineria [[Lago Oil & Transport Company|Lago]]. Ku kuater aña su mama i un ruman ta fayesé den un aksidente di tráfiko, despues di kual e ku su otro ruman a wòrdu mandá bek Kòrsou i alohá serka varios miembro di famia. Frank Martinus Arion a lanta den bario di [[Otrobanda]]. Fo'i skol básiko su talento pa skirbimentu a keda manifesta; den su último aña na skol básiko e ta gana e Premio Neerlandia pa e mihor ensayo na hulandes. Frank was een heel goede leerling. Hij mocht op de lagere school een aantal klassen overslaan. Durante su tempu na skol e ta kuminsa usa e nòmber Frank Efraim Martinus pa motibu di e laso ku su tata tabatin ku e [[partido polítiko]] [[Partido Nashonal di Pueblo|PNP]]. E no tabata deseá di wòrdu asosiá ku e aktivismo polítiko di su tata; te añanan 50 e ta usa su fam original pa publikashon di su promé obranan. Na kabamentu di skol sekundario na 1955, Arion ta muda pa [[Hulanda]] unda e ta studia idioma i literatura hulandes na [[Universidat di Leiden]]. Durante su temporada na universidat ela lanta e komunidat studiantil "Baranka Antilliana", kual tabata fungi komo refugio pa studiante prosedente di [[Antias Hulandes]], manera e mes. Tambe den e époka aki e tabata skirbi un seri di poema, kualnan a sali publika pa prome bes den e revista "Antilliaanse Cahiers" komo kolekshon titulá ''Stemmen uit Afrika''. ----- Na zijn schooltijd verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde ging studeren aan de Universiteit Leiden. Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die, net als hijzelf, afkomstig waren uit de Nederlandse Antillen. Ook schreef hij in deze jaren een reeks gedichten, die in 1957 voor het eerst als bundel onder de titel Stemmen uit Afrika werden gepubliceerd in het tijdschrift Antilliaanse Cahiers. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het mede door hem opgerichte tijdschrift Encuentro Antilliano. Ook las hij regelmatig voor in het programma van de Nederlandse buitenlandse radio. Kort voor het einde van zijn studie onderbrak hij deze en keerde voor enige tijd terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiamentu. Hij publiceerde de resultaten van dit onderzoek in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch verder te studeren en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij het Instituut voor Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam.[2] Onder invloed van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel, waarin hij aan de hand van vier mannen die domino spelen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen in die tijd. Via de personages in de roman heeft Arion kritiek op de rebellen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen.[3] De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs. Arion doneerde het prijzengeld van 1000 ƒ aan de strijd tegen het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam, waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin.[4] Vertaald met www.DeepL.com/Translator (gratis versie) de.wiki: Na zijn afstuderen verhuisde Arion in 1955 naar Europees Nederland, waar hij Nederlandse taal en Nederlandse letterkunde begon te studeren aan de Universiteit van Leiden . Tijdens zijn tijd aan de universiteit richtte hij de studentengemeenschap Baranka Antilliana op, die zichzelf zag als een "toevluchtsoord" voor studenten die net als hij uit de Nederlandse Antillen kwamen . Hij schreef in deze jaren ook een reeks gedichten, die in 1957 als bundel verscheen onder de titel Stemmen uit Afrika in het tijdschrift Antilliaanse Cahierswerden voor het eerst gepubliceerd. In de jaren zestig werkte Arion onder meer als correspondent voor verschillende tijdschriften en als hoofdredacteur van het dagblad Encuentro Antilliano , waarvan hij medeoprichter was . Ook gaf hij regelmatig lezingen in het Nederlands buitenlands radioprogramma . Kort voor het einde van zijn studie brak hij het af en keerde voor een tijdje terug naar de Nederlandse Antillen, waar hij zich bezighield met de oorsprong van de lokale Creoolse taal Papiaments. De resultaten van dit onderzoek publiceerde hij in 1972 onder de titel Bibliografie van het Papiamentu. In 1971 besloot hij toch zijn studie voort te zetten en keerde daarvoor terug naar Nederland. Na zijn afstuderen vond hij een baan bij de afdeling Nederlandse Studies van de Universiteit van Amsterdam . [2] Onder de indruk van de arbeidersopstand van 1969 op Curaçao, begon hij dat jaar aan zijn debuutroman Dubbelspel , waarin hij aan de hand van het voorbeeld van vier dominospelende mannen een beeld schetst van de veranderende samenleving en cultuur van de Antillen op die tijd. Via de personages in de roman uit zich Arion kritisch over de opstandelingen, die hij er indirect van beschuldigt alleen maar te willen vernietigen in plaats van samen iets op te bouwen. [3]De roman verscheen uiteindelijk in 1973 en werd een jaar later bekroond met de Lucy B. en CW van der Hoogtprijs . Arion doneerde het prijzengeld van ƒ 1000 om de apartheid in Zuid-Afrika te helpen bestrijden . In de eerste helft van de jaren zeventig woonde hij voornamelijk in Amsterdam , waar hij actief was in de Antilliaanse gemeenschap van de stad. In 1975 publiceerde hij hier zijn tweede roman Afscheid van de koningin (in het Engels: "Farewell to the Queen"). [4] In 1975 ging Arion naar Zuid-Amerika, waar hij een aanstelling als docent aanvaardde aan een instituut voor de opleiding van leraren in de Nederlandse kolonie Suriname , die net onafhankelijk werd. Hier trouwde hij ook met zijn vrouw Trudi Guda, met wie hij twee kinderen zou verwekken. In 1980, na de machtsovername van Desi Bouterse , verliet het gezin Suriname en keerde terug naar Arion's thuisland Curaçao. Daar werkte hij aan de standaardisatie van het Papiaments en begon hij opnieuw onderzoek te doen naar de oorsprong ervan. Hij was vooral geïnteresseerd in de overeenkomsten tussen het Papiaments en de varianten van het Kaapverdiaans Creools, die worden gesproken op de eilanden voor de westkust van Afrika. Ook voerde hij campagne voor de invoering van het Papiaments als basisschooltaal op Curaçao, waardoor hij soms in conflict kwam met de lokale autoriteiten. In dit kader schonk hij in 1987 de particuliere basisschool Skol Humanistiko Erasmo , waar lessen werden gegeven in Papiaments. [5] Gedurende deze tijd begon Arion meer politiek betrokken te raken, wat culmineerde in de oprichting van zijn eigen partij, de Kambio Radical ("Radical Reversal", kortweg KARA) in 1988. KARA kreeg echter nooit genoeg stemmen om een ​​zetel in het parlement van het eiland te winnen. [6] In 1996 promoveerde Arion aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift was getiteld De kus van een slaaf. Papiaments West-Afrikaanse connecties en de oorsprong van het Papiaments en andere talen verkend. Hij bracht onder meer de stelling naar voren dat het Papiaments sterker dan voorheen bekend was beïnvloed door de geheime taal Guene, die door de plantageslaven van Curaçao werd gebruikt. Daarnaast heeft het Guene ook andere Caribische talen beïnvloed en zelfs de Engelse en Nederlandse taal. [7] == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doktoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (kontiniendo: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'') * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Mira tambe == * [[Gueni]] {{Commonscat|Frank Martinus Arion}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=de|oldid =191263500|titulo=Frank Martinus Arion}} {{References}} ;Lista di fuente * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3, pág. 405–410. * Wim Rutgers: ''Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba'', Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, pág. 272. * B. Jos de Roo: ''Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958'', Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam (2014), ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. Den: ''A History of Literature in the Caribbean''. Tomo 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia (2001), ISBN 90-272-3448-5, pág. 362. * ''Schrijver Frank Martinus Arion overleden''. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * ''Writer Frank Martinus Arion Passed Away'', Curacaochronicle.com (28 di sèptèmber 2015}}</ref> * ''Frank Martinus Arion geeft lintje terug'', Trouw.nl. (16 di desèmber 2008) }} {{DEFAULTSORT:Arion, Frank Martinus}} [[:Category:Ganador premio Cola Debrot]] [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] == Referensia == * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: ''Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion'', Walburg Pers, Zutphen (1991), ISBN 978-90-6011-758-3. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 407–408. * Wim Rutgers: Schrijven is zilver, spreken is goud: Oratuur, auratuur en literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba. 1. Auflage. Universitätsverlag Utrecht, Utrecht 1994, ISBN 99904-921-0-7, S. 272. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 408–409. * Maritza Coomans-Eustatia, Henny Coomans, Wim Rutgers: Drie Curaçaose schrijvers in veelvoud – Boeli van Leeuwen, Tip Marugg, Frank Martinus Arion. 1. Auflage. Walburg Pers, Zutphen 1991, ISBN 978-90-6011-758-3, S. 410. * B. Jos de Roo: Praatjes voor de West: de Wereldomroep en de Antilliaanse en Surinaamse literatuur 1947–1958. Hrsg.: Universiteit van Amsterdam. 1. Auflage. Uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam 2014, ISBN 978-90-6265-892-3, S. 235. * A. James Arnold: English- and Dutch-speaking regions. In: A History of Literature in the Caribbean. Band 2. John Benjamins Publishing, Amsterdam/Philadelphia 2001, ISBN 90-272-3448-5, S. 362. * Schrijver Frank Martinus Arion overleden. In: nos.nl. Nederlandse Omroep Stichting, 28. September 2015, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). * Frank Martinus Arion geeft lintje terug. In: trouw.nl. 16. Dezember 2008, abgerufen am 7. August 2019 (niederländisch). == Weblinks == {{Commonscat}} [[:Category:Korsou]] [[:Category:Eskritor]] [[:Category:Hende]] Kort na de geboorte verhuisde het gezin naar Aruba, waar de vader een baan had aanvaard bij een plaatselijke oliemaatschappij. Toen hij vier jaar oud was, stierven Arions moeder en jongere broer bij een ongeval, waarna Frank en zijn zus werden teruggestuurd naar Curaçao, waar ze onderdak vonden bij verschillende familieleden. Zijn schrijftalent bleek al toen hij op de lagere school zat; in het laatste jaar van de basisschool won hij de Neerlandiaprijs voor het beste essay in het Nederlands. Tijdens zijn schooltijd begon hij de naam Frank Efraim Martinus voor zichzelf te gebruiken. De achtergrond was de politieke betrokkenheid van zijn vader bij de Nationale VolkspartijCuraçao, waardoor de naam "Arion" bekend werd bij veel bewoners van het eiland. Frank wilde echter niet geassocieerd worden met het politieke activisme van zijn vader; pas in de jaren vijftig gebruikte hij zijn oorspronkelijke achternaam weer voor de publicatie van zijn eerste werken. [1] '''Frank Martinus Arion''', seudónimo de '''Frank Efraim Martinus''' ([[Curazao]], [[17 de diciembre]] de [[1936]]-[[28 de septiembre]] de [[2015]])<ref name=fallece>{{cita noticia|título=Writer Frank Martinus Arion Passed Away|url=http://curacaochronicle.com/local/writer-frank-martinus-arion-passed-away/|fechaacceso=29 de septiembre de 2015|obra=curacao chronicle|fecha=28 de septiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> fue un escritor antillano. En 1955 se trasladó a los [[Países Bajos]] para estudiar letras neerlandesas en la Universidad de Leiden. En 1981 volvió a instalarse en su ciudad natal, tras residir unos años en [[Paramaribo]] ([[Surinam]]). Fue un fuerte promotor del [[papiamento]]. Hij werkte in Nederland , Suriname en de Nederlandse Antillen en schreef in het Nederlands en Papiaments . De roman Dubbelspel (nl) (1973) is zijn eerste boek en zijn grootste publiekssucces. == Obranan == *1957 - ''Stemmen uit Afrika'' (poesia) *1972 - ''Bibliografie van het Papiamentu'' *1973 - ''Dubbelspel'' (Changa)<ref>[http://www.diegopuls.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=39&lang=es Doble juego, fragmento traducido al español (inédito)]; visitado el 21 de febrero de 2012</ref> *1974 - ''Sisyphiliaans alpinisme tegen miten'' *1975 - ''Afscheid van de koningin'' *1977 - ''Albert Helman, de eenzame jager'' *1979 - ''Nobele wilden'' *1993 - ''De ibismensmuis'' *1995 - ''De laatste vrijheid'' *1996 - ''The Kiss of a Slave. Papiamentu's West-African Connections'' (tesis doctoral) *2001 - ''De eeuwige hond'' *2005 - ''Eén ding is droevig'' *2006 - ''De deserteurs'' *2006 - ''Drie romans'' (contiene: ''Afscheid van de koningin''; ''Nobele wilden''; ''De laatste vrijheid'' * 2009 - Intimiteiten van het schrijven (ensayo) * 2013 - ''Heimwee en de ruïne'' == Referencias== {{listaref}} == Link eksterno == *{{Enlace roto|1=[http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 página web sobre Arion del Fondo de las Letras Neerlandesas (en inglés)] |2=http://www.nlpvf.nl/basic/auteur.php?Author_ID=85 |bot=InternetArchiveBot }} ------------- {{Variante|c}} {{Databox}} '''Abraham Daniel Jesurun''' (n. [[20 di aprel]] 1839 na [[Korsou]] - f. [[20 di mart]] [[1918]] na [[Korsou]]) tabata un ....... [[Kòrsou]]. == Biografia == Jesurun a nase na aña 1939 na Willemstad. * Kasa ku Rachel David Capriles na 1880. * Na 1905 elegi Presidente di KVK Korsou. van 1884 tot 1919 In het grote boek over de History of the Jews of the Netherlands Antilles (1970) wordt Abraham Daniel Jesurun (1839-1918) ‘Curaçao’s then most cultured man’ genoemd, die verschillende talen in woord en geschrift beheerste. Hij wordt bijvoorbeeld een ‘specialist in Papiamento’ genoemd (Emmanuel & Emmanuel 1970, 1: 411, 454). Jesurun blijkt een belangrijk man geweest te zijn op Curaçao. Zo was hij secretaris-directeur van de Aruba Phosphaat Maatschappij, vele jaren voorzitter van de Kamer van Koophandel en Nijverheid en directeur van de Curaçaosche Bank. Ook is hij lid van de Koloniale Raad geweest en bestuurslid van het Geschied-, Taal-, Land- en Volkenkundig Genootschap te Willemstad. Voor al die activiteiten is hij onderscheiden: hij werd eerst ridder in de orde van OranjeNassau (1908), later officier (1913). In de serie ‘beroemde personen’ werd er in 1998 een postzegel met zijn beeltenis erop uitgebracht. <ref> ''Jan Noordergraaf'', [https://www.ivdnt.org/images/stories/onderzoek_en_onderwijs/publicaties/trefwoord/Papiaments_def.pdf Lexicografie op Curacao: Abraham Jesurun en zijn woordenlijst van het Papiaments (1898)]</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=it|oldid =129014577|titulo=Emilio Teza}} {{References}} }} [[:Category:Linguistica]] -------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =62275387|titulo=Dialect}} {{References}} }} [[:Category:Idioma]] ------- {{Variante|a}} [{Databox}} '''Pidgin''' ta e idioma ---------------- {{Databox}} E '''álfabèt latin''' ta un [[álfabèt|skritura alfabétiko]] foi kual den kurso di [[siglo]]nan a desaroyá un kantidat di álfabèt pa uso den kasi tur idioma skirbi den hemisferio oksidental, prinsipalmente na Nort i Sur Amerika, kasi henter [[Oropa]], Afrika supsahara i un kantidat di pais asiatiko na Oustralasia i Asia Sentral. E skritura latin tin e kantidat di usuario mas grandi na mundu. E skritura latin e ta forma e base di e [[Alfabèt Fonétiko Internashonal]] (IPA), i e 26 lèter mas komun ta e lèternan di e [[ISO basic Latin alphabet]]. E ta un álfabèt bikamaral di trinta lèter, kreá fin di siglo nuebe den imperio búlgaro (e aktual [[Nort Macedonia]]), pa e disípulonan di pader Cyrille òf posiblemente Clément d'Ohrid (e promé obispo di e iglesia ortodokso di [[Bulgaria]]) i ta basá riba e álfabèt [[Gresia|griego]] i glagolítiko. Ainda na komienso di siglo 21 ta usa e [[álfabèt siríliko]] den un kantidat di [[idioma slaviko]], entre otro búlgaro, masedoniano, [[idioma montenegrino|montenegrino]], servio, ukraniano, ruso i bieloruso. Bou influensia [[Rusia|ruso]] e ta komun tambe den hopi idioma ku no ta idioma slaviko manera [[kazachs]], [[idioma kirguis|kirguis]], [[tatar]] (idioma [[Turkia|turko]]), [[tajikistano]], [[idioma mongoles|mongoles]] inkluso hopi otro idioma chikitu. Te [[1859]] e tabata e skritura di e [[idioma rumano]] i den e antiguo [[Moldavia]] tabata skirbi e [[idioma moldaviano]] (un [[dialecto|dialekto]] rumano) ku un álfabèt siríliko. * Het Latijns schrift[1] is een alfabetisch schrift waarvoor in de loop der eeuwen een aantal alfabetten zijn ontwikkeld voor gebruik in vrijwel alle westerse geschreven talen, voornamelijk Noord- en Zuid-Amerika, bijna heel Europa, Sub-Saharaans Afrika en een aantal Aziatische landen in vooral Australazië en Centraal-Azië. Het Latijns schrift heeft het grootste aantal gebruikers ter wereld.[2] * '''Latin script''', also known as '''Roman script''', is a set of graphic signs ([[Writing system#General properties|script]]) based on the letters of the [[classical Latin alphabet]]. This is derived from {{cns|a form of the [[Cumae alphabet|Cumaean Greek]] version of|date=September 2021}} the [[Greek alphabet]] used by the [[Etruscan civilization|Etruscans]]. Several [[Latin-script alphabet]]s exist, which differ in graphemes, collation and phonetic values from the [[classical Latin alphabet]]. The Latin script is the basis of the [[International Phonetic Alphabet]], and the 26 most widespread letters are the letters contained in the [[ISO basic Latin alphabet]]. Latin script is the basis for the largest number of alphabets of any [[writing system]]{{sfn|Haarmann|2004|p=96}} and is the [[List of writing systems by adoption|most widely adopted]] writing system in the world (commonly used by about 70 percent of the world's population). Latin script is used as the standard method of writing in most Western, Central, as well as in some Eastern European languages, as well as in many languages in other parts of the world. ----------------- lu46nab872t9wxsutguqmce0oofo9no 0 8764 162951 135514 2025-06-13T18:02:53Z Caribiana 8320 162951 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Infobox futbol club | nomber completo = Bubali Sport Club | alias = | luga = [[Bubali]] | cantidad miembro= 350 | stadion = Centro Deportivo Frans Figaroa | capacidad = | Presidente = Ryan Figaroa | entrenado = | liga = [[Division Uno (Aruba)|Division Uno]] | pattern_la1 = _mexico86h | pattern_b1 = _mexico86h | pattern_ra1 = _mexico86h | pattern_sh1 = _adidaswhite2013 | pattern_so1 = _3_stripes_white | leftarm1 = 146514 | body1 = 146514 | rightarm1 = 146514 | shorts1 = 146514 | socks1 = 146514 | pattern_la2 = _mexico86a | pattern_b2 = _mexico86a | pattern_ra2 = _mexico86a | pattern_sh2 = _asse1112h | pattern_so2 = _3_stripes_green | leftarm2 = FEFEFE | body2 = FEFEFE | rightarm2 = FEFEFE | shorts2 = FEFEFE | socks2 = FEFEFE }} '''SV Bubali''' of '''Bubali Sport Club''' (oficialmente ''Sport Vereniging Bubali'') ta un club di futbol [[Aruba]]no cu sede na [[Noord]]. E club ta conoci tambe bou di e apodo ''Orguyonan di Noord'' y ''Esperansa Berde''. Aktualmente e ta hunga den e [[Division Uno (Aruba)|Division Uno]], despues di un degradacion di [[Division di Honor (Aruba)|Division Honor]], ora riba e tabla di posicion di temporada 2021/2022 el a termina na puesto 10. == Historia == Na cas di Reginaldo Gomez na [[Hato (Aruba)|Hato]] den presencia di 15 amante di futbol a funda SV Bubali dia [[23 di sèptèmber|23 di september]] [[1943]].<ref>{{nl}}{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461336:mpeg21:a0089|titel=Bubali viert dertigjarig bestaan|werk=[[Amigoe]]|datum=1973-09-21|bezochtdatum=2022-08-15}}</ref> E prome presidente tabata Agustin Semerel. Na 1975 Bubali a logra corona campeon di Aruba, e unico biaha te awor y a clasifica cu esaki pa tambe partisipa den e [[Kopa antiano|Copa Antiano]]. El a titula subcampeon di Aruba y finalista den [[Copa Betico Croes]] na dos ocacion cada uno. Despues di su descenso pa Division Uno na 1989 Bubali a promove bek pa Division Honor den temporada 2009/10, sinembargo ta bolbe degrada den 2022. Su ekiponan femenino ta participante activo den torneonan di e varios categoria di edad. E colornan di e club ta berde cu blanco. == Lista di Honor == '''[[Division di Honor (Aruba)|Division di Honor]]: 1''' * campeon na 1975 * subcampeon na 1966/67, 1986 '''[[Copa Betico Croes]]: 0''' * finalista na 2011, 2015 == (Ex)-hungado destaca == * [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] [[Ange Perez]] (1944-1980) * [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Tyrone Maria]] {{Appendix|refs|2= {{References}} ;Lista di fuente * [https://uk.soccerway.com/teams/aruba/bubali-sc/14219/ Bubali], Soccerway.com * [http://www.rsssf.com/tablesn/nedantfound.html#aruba Dutch Antilles - List of Foundation Dates] * [http://www.rsssf.com/tablesa/arubacuphist.html Aruba- List of Cup Winners] * [http://www.rsssf.com/tablesa/arubachamp.html Aruba - List of Champions] }} {{DEFAULTSORT:Bubali, SV}} [[Category:Futbòl na Aruba]] gsnrgtuxsnavpwe6etwz7kzkdef65ag 0 9390 162953 100912 2025-06-13T18:05:14Z Caribiana 8320 162953 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Angel Bartholome Botta''' (☆ [[12 di desèmber|12 di december]] [[1925]] na [[Buenos Aires]]<ref>[https://archive.org/details/BNA-DIG-SOLODIPUEBLO-2011-08-19/page/30/mode/1up?q=angel+botta&view=theater Anuncio di morto], Solo di Pueblo, 19 di augustus 2011</ref> - † [[15 di ougùstùs|15 di augustus]] [[2011]] na [[Aruba]]) tabata un [[futbol]]ista profesional internacionalista, entrenador y empresario [[Argentina|Argentino]]-[[Aruba]]no. Botta a hunga un papel importante den historia di futbol di Aruba, unda e centro tecnico di futbol di [[Arubaanse Voetbalbond|AVB]] ta carga su nomber. == Biografia == Angel Botta a cuminsa su carera profesional como futbolista na 1946 cu Club Atletico Chacarita Juniors di [[Buenos Aires]].<ref name="Amigoe">{{nl}}{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643829:mpeg21:a0149|titel=Angel Botta: Liever op Aruba dan in Nederland|werk=[[Amigoe]]|datum=1968-08-23|bezochtdatum=2023-05-14}}</ref> Despues di a cosecha bastante exito den ekiponan na diferente pais [[Sur Amérika|Suramericano]], esta [[Bolivia]], [[Colombia]] y [[Venezuela]], Botta a yega Aruba na 1952, contrata pa [[SV Aruba Juniors|Aruba Juniors]] como entrenador. === Carera na Aruba === Durante e campeonato di 1953 el a participa tambe como hungador den e ekipo di Aruba Juniors, destacando como un di e mihor anotadornan di gol. Cune e ekipo a titula campeon di Aruba na 1953 (torneo unda el a anota no menos cu 23 gol) y na 1956. Dia 26 di juni 1954 el a debuta den seleccion Arubano hungando contra e ekipo Millonarios di [[Bogota]], Colombia. Na 1958 el a pasa pa hunga pa [[SV La Fama|La Fama]], pero dos aña despues a bolbe na Aruba Juniors. Na 1964, despues di tabata inactivo un par di aña, el a hunga pa [[SV Tropical Sport Club|Tropical]] di [[Tanki Leendert]] y a yuda e ekipo titula subkampeon.<ref name="SdP">{{citeer web|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-SOLODIPUEBLO-2011-08-17/page/10/mode/1up?q=angel+botta&view=theater|titel=Un parti importante di nos historia di futbol a keda marca pa un gran futbolista y entrenador|werk=Solo di Pueblo|datum=2011-08-17|bezochtdatum=2023-05-14}}</ref> Botta tabata entrenador di varios ekipo di futbol Arubano; entre nan Aruba Juniors (1952-1957), [[SV La Fama|La Fama]], [[SV Dakota|Dakota]], [[SV Estrella|Estrella]] (1970), Tropical (1964-1965), [[Racing Club Aruba]] (1965), Brasil Juniors, [[SV Caiquetio|Caiquetio]] LIFIDA, [[SV Juventud Tanki Leendert|Juventud Tanki Leendert]] LIFIDA. Den [[Kopa antiano|Copa Antiano]] Botta a yuda RCA titula campeon na 1965, sigui pa Estrella na 1970, siendo e unico dos clubnan di Aruba pa logra esaki.<ref name="SdP"/> Na 1952 Botta a fungi tambe como director tecnico di e [[Seleccion nacional di futbol di Aruba (masculino)|seleccion di Aruba]] y den decada sesenta di e seleccion [[Antias Hulandes|Antiano]], cu e tempo ey tabata forma den mayoria pa hungadornan Arubano. Na 1965 a keda apunta entrenador oficial di [[Arubaanse Voetbalbond|AVB]].<ref name="Amigoe"/> Den e [[Weganan Centroamericano y di Caribe]] e [[Selekshon Antiano di Futbòl|seleccion Antiano]] a titula subcampeon na [[Cuba]] (1960); na di tres luga na e campeonato na [[Costa Rica]] (1961) y a obtene e medaya di plata na [[Puerto Rico]] (1966). Na 1974 Botta tabata coach di [[Republika Dominikano|Republica Dominicano]] durante e Weganan Centroamericano y di Caribe. Na 1996 el a bolbe un biaha mas como coach di e prome seleccion Arubano durante e weganan clasificatorio pa [[Kopa Mundial di Futbòl|Copa Mundial di 1998]], sinembargo e seleccion a keda elimina despues di a sufri dos derota contra [[Republika Dominikano]] (2-3 y 1-3). El a funda na 1977 "El Gaucho", un restaurant tipico Argentino, di cual e tabata propietario y kokki. Su tata tambe tabatin un restaurant na Argentina. E restaurant ta estableci te awendia den un casita di mas o menos un 100 aña bieu na [[Oranjestad]].<ref>[https://archive.org/details/BNA-DIG-BOULEVARD-1977-05/mode/1up?q=angel+botta&view=theater El Gaucho], Boulevard, mei 1977</ref> [[File:Arubaanse Voetbalbond AVB.jpeg|thumb|275x275px|Plakkaat di e apertura di e Centro Tecnico]] Botta tabata casa cu Alicia Cotarelo-Ydigoras, di cua el a divorcia y tabata tata di tres yiu muhe. Durante su ultimo añanan e tabata sufri di e malesa di [[Alzheimer]]. El a fayece dia 15 di augustus 2011 den [[Horacio Oduber Hospital]] na e edad di 85 aña.<ref>{{citeer web|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-AWEMAINTA-2011-08-17/page/n27/mode/1up?q=angel+botta&view=theater|titel=Mundo deportivo ta yora Angel Botta|werk=AweMainta|datum=2011-08-17|bezochtdatum=2023-05-14}}</ref> == Honor == * Na bida Botta tabata miembro honorario di [[Arubaanse Voetbalbond]] (AVB). * Miembro di Salon di Fama di Aruba * Dia [[25 di aprel|25 di april]] [[2009]] a habri e ''Centro Tecnico Angel Botta'' na [[Compleho Deportivo Frans Figaroa]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Botta, Angel}} [[Category:Hende]] [[Category:Futbòl na Aruba]] pxk28zyst0rnruxgqh2vb1as4fumoom 162954 162953 2025-06-13T18:19:37Z Caribiana 8320 infobox agrega 162954 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Infobox futbolista| variante = a | nomber completo = Angel Bartholome Botta | fecha nacemento = [[12 di desèmber|12 di december]] [[1925]] | luga nacemento = {{ARG}} |fecha fayecimento = [[15 di ougùstùs|15 di augustus]] [[2011]] | luga fayecimento = {{ABW}} | posicion = defensor <!-- Seccion di seleccion nacional 1--> | seleccion = {{ABW}} | debut seleccion = 1954 | number seleccion = | participa = | goal = <!-- Seccion di trayectoria --> | temporada = 1953-1958<br />1958-1960<br />1960 | club = [[SV Aruba Juniors|Aruba Juniors]]<br />[[SV La Fama|La Fama]]<br />Aruba Juniors <!-- Seccion di Prestacion --> | campeonato = | medaya = | competencia = | aña = }} '''Angel Bartholome Botta''' (☆ [[12 di desèmber|12 di december]] [[1925]] na [[Buenos Aires]]<ref>[https://archive.org/details/BNA-DIG-SOLODIPUEBLO-2011-08-19/page/30/mode/1up?q=angel+botta&view=theater Anuncio di morto], Solo di Pueblo, 19 di augustus 2011</ref> - † [[15 di ougùstùs|15 di augustus]] [[2011]] na [[Aruba]]) tabata un [[futbol]]ista profesional internacionalista, entrenador y empresario [[Argentina|Argentino]]-[[Aruba]]no. Botta a hunga un papel importante den historia di futbol di Aruba, unda e centro tecnico di futbol di [[Arubaanse Voetbalbond|AVB]] ta carga su nomber. == Biografia == Angel Botta a cuminsa su carera profesional como futbolista na 1946 cu Club Atletico Chacarita Juniors di [[Buenos Aires]].<ref name="Amigoe">{{nl}}{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643829:mpeg21:a0149|titel=Angel Botta: Liever op Aruba dan in Nederland|werk=[[Amigoe]]|datum=1968-08-23|bezochtdatum=2023-05-14}}</ref> Despues di a cosecha bastante exito den ekiponan na diferente pais [[Sur Amérika|Suramericano]], esta [[Bolivia]], [[Colombia]] y [[Venezuela]], Botta a yega Aruba na 1952, contrata pa [[SV Aruba Juniors|Aruba Juniors]] como entrenador. === Carera na Aruba === Durante e campeonato di 1953 el a participa tambe como hungador den e ekipo di Aruba Juniors, destacando como un di e mihor anotadornan di gol. Cune e ekipo a titula campeon di Aruba na 1953 (torneo unda el a anota no menos cu 23 gol) y na 1956. Dia 26 di juni 1954 el a debuta den seleccion Arubano hungando contra e ekipo Millonarios di [[Bogota]], Colombia. Na 1958 el a pasa pa hunga pa [[SV La Fama|La Fama]], pero dos aña despues a bolbe na Aruba Juniors. Na 1964, despues di tabata inactivo un par di aña, el a hunga pa [[SV Tropical Sport Club|Tropical]] di [[Tanki Leendert]] y a yuda e ekipo titula subkampeon.<ref name="SdP">{{citeer web|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-SOLODIPUEBLO-2011-08-17/page/10/mode/1up?q=angel+botta&view=theater|titel=Un parti importante di nos historia di futbol a keda marca pa un gran futbolista y entrenador|werk=Solo di Pueblo|datum=2011-08-17|bezochtdatum=2023-05-14}}</ref> Botta tabata entrenador di varios ekipo di futbol Arubano; entre nan Aruba Juniors (1952-1957), [[SV La Fama|La Fama]], [[SV Dakota|Dakota]], [[SV Estrella|Estrella]] (1970), Tropical (1964-1965), [[Racing Club Aruba]] (1965), Brasil Juniors, [[SV Caiquetio|Caiquetio]] LIFIDA, [[SV Juventud Tanki Leendert|Juventud Tanki Leendert]] LIFIDA. Den [[Kopa antiano|Copa Antiano]] Botta a yuda RCA titula campeon na 1965, sigui pa Estrella na 1970, siendo e unico dos clubnan di Aruba pa logra esaki.<ref name="SdP"/> Na 1952 Botta a fungi tambe como director tecnico di e [[Seleccion nacional di futbol di Aruba (masculino)|seleccion di Aruba]] y den decada sesenta di e seleccion [[Antias Hulandes|Antiano]], cu e tempo ey tabata forma den mayoria pa hungadornan Arubano. Na 1965 a keda apunta entrenador oficial di [[Arubaanse Voetbalbond|AVB]].<ref name="Amigoe"/> Den e [[Weganan Centroamericano y di Caribe]] e [[Selekshon Antiano di Futbòl|seleccion Antiano]] a titula subcampeon na [[Cuba]] (1960); na di tres luga na e campeonato na [[Costa Rica]] (1961) y a obtene e medaya di plata na [[Puerto Rico]] (1966). Na 1974 Botta tabata coach di [[Republika Dominikano|Republica Dominicano]] durante e Weganan Centroamericano y di Caribe. Na 1996 el a bolbe un biaha mas como coach di e prome seleccion Arubano durante e weganan clasificatorio pa [[Kopa Mundial di Futbòl|Copa Mundial di 1998]], sinembargo e seleccion a keda elimina despues di a sufri dos derota contra [[Republika Dominikano]] (2-3 y 1-3). El a funda na 1977 "El Gaucho", un restaurant tipico Argentino, di cual e tabata propietario y kokki. Su tata tambe tabatin un restaurant na Argentina. E restaurant ta estableci te awendia den un casita di mas o menos un 100 aña bieu na [[Oranjestad]].<ref>[https://archive.org/details/BNA-DIG-BOULEVARD-1977-05/mode/1up?q=angel+botta&view=theater El Gaucho], Boulevard, mei 1977</ref> [[File:Arubaanse Voetbalbond AVB.jpeg|thumb|275x275px|Plakkaat di e apertura di e Centro Tecnico]] Botta tabata casa cu Alicia Cotarelo-Ydigoras, di cua el a divorcia y tabata tata di tres yiu muhe. Durante su ultimo añanan e tabata sufri di e malesa di [[Alzheimer]]. El a fayece dia 15 di augustus 2011 den [[Horacio Oduber Hospital]] na e edad di 85 aña.<ref>{{citeer web|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-AWEMAINTA-2011-08-17/page/n27/mode/1up?q=angel+botta&view=theater|titel=Mundo deportivo ta yora Angel Botta|werk=AweMainta|datum=2011-08-17|bezochtdatum=2023-05-14}}</ref> == Honor == * Na bida Botta tabata miembro honorario di [[Arubaanse Voetbalbond]] (AVB). * Miembro di Salon di Fama di Aruba * Dia [[25 di aprel|25 di april]] [[2009]] a habri e ''Centro Tecnico Angel Botta'' na [[Compleho Deportivo Frans Figaroa]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Botta, Angel}} [[Category:Hende]] [[Category:Futbòl na Aruba]] ekg2i0j6fu25xk0mngbrort9jpr3ax2 0 9395 162892 162808 2025-06-13T15:15:22Z Caribiana 8320 wikilink 162892 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} E '''gramátika di [[Lingua Franca Nova]]''' (LFN òf Elefen) ta un simplifikashon di e gramátika komun di e [[lenga romániko|lenganan romániko]]: [[spaño]], [[Frances|franses]], [[italiano]], [[katalan]] i [[portugues]]. E ta paresido na esun di e [[Idioma krioyo|lenganan krioyo]], manera [[Idioma Krioyo Haitiano|haitiano]], kaboverdiano, [[papiamentu]] i chabakano. == Ortografia i pronunsiashon == === Álfabèt === LFN ta usa e [[álfabèt]] mas konosí di mundu: e álfabèt romano òf [[Alfabet latin|alfabèt latin]]. * lèter chikí ** a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z * lèter kapital ** A B C D E F G H I J L M N O P R S T U V X Z K( k), Q (q), W (w) i y (y) no ta aparesé den palabranan ordinario. Den mas o ménos 100 palabra internashonal di orígen no-romániko, W por wòrdu skirbí pa U, e i pa i, pa e [[ortografia]] ta mas fásil pa rekonosé: yoga / yoga, piniin / pinyin, sueter / sweter, ueb / web. Ademas di esei, K, Q, W i Y ta wòrdu usa solamente pa preservá e formanan original di nòmber propio i palabranan ku no ta LFN. H tambe no ta komun, pero ta ser hañá den algun término tékniko i kultural. === Lèter kapital === E ta usa un lèter kapital na kuminsamentu di e promé palabra di un frase. Lèter kapital ta wòrdu usa tambe na kuminsamentu di nòmber propio. Ora un sustantivo propio ta konsistí di varios palabra, kada palabra ta den lèter kapital, aparte di palabranan menor manera ''la'' i ''de'': * Hende, real òf imaginario, i tambe bestia i kosnan personifiká ** Maria, San Paulo, [[Barack Obama]], Jan de Hartog, Seniora Braun, Oscar de la Renta, [[Mickey Mouse]] * Organisashonnan (por ehèmpel empresanan, sosiedatnan) ** Ikea, Nasiones Unida, Organiza Mundal de Sania * Entidatnan polítiko (por ehèmpel, [[nashon]], [[estado (politica)|estado]], [[siudat]]) ** Frans, Atina, Site de New York, Statos Unida de America * Nòmbernan geográfiko (por ehèmpel riu, oséano, lago, seru) ** la Alpes, Rio Amazon, Mar Atlantica * Lèter álfabètiko ** E, N Pero ku e título di obranan di arte i literatura, solamente e promé palabra di e titulo ta den lèter kapital (huntu ku e nòmbernan propio ku ta aparesé): * ''Un sonia de un note de mediaestate'' – Un soño di un anochi di zomer * ''La frates Karamazov'' – E rumannan Karamazov * ''Tocata e fuga en D minor'' – Toká di fuga den D menor Tin biaha, manera den atvertensia, ta usa lèter kapital pa ENFATISA palabra òf frasenan kompleto. LFN ta usa lèter chikí den kasonan unda algun idioma ta usa lèter kapital: * Dianan di siman ** ''lundi, jovedi'' – djaluna, djaweps * Lunanan ** ''marto, novembre'' – mart, novėmber * Dianan di fiesta i okashonnan similar ** ''natal, ramadan, pascua'' – Pasku, Ramadan, Pasku di resurekshon * Siglonan ** ''la sentenio dudes-un'' – siglo bintiun * Idioma i pueblo ** ''catalan, xines'' – katalan, chines * Abreviashon ** ''lfn, pf'' - LFN, PF === Nòmber di letra === E siguiente sílabanan ta ser usa pa nombra letranan den papia, por ehèmpel, ora di skirbi un palabra: * ''a be ce de e ef ge hax i je ka el em en o pe qua er es te u ve wa ex ya ze'' Esakinan ta sustantivonan i por pluralisá: ''as, bes, efes''. Por skirbi, un por simplemente presentá e letra mes, den mayúskulo, agregando - s pa e plural: * ''La parola “matematica” ave tre As, du Ms (pronounced emes), e un E.'' - E palabra "matematica" tin tres A's, dos M's i un E. == Frase == Mayoria frase den LFN ta kontené un grupo verbal, ku generalmente ta representá un akshon. Un grupo verbal ta konsistí di un verbo i di modifikadónan, manera atverbio òf gruponan prepositivo. Mayoria di frase tambe ta kontené por lo ménos un frase di sustantivo, ku ta denotá tipikamente un persona òf kos. Un frase di sustantivo ta konsistí di un sustantivo mas kualke modifikadó manera determinante, adjetivo i frasenan preposishonal. === Suheto i opheto === E dos sintágma nominal mas importante ta e suheto i e opheto. Su sentido eksakto ta dependé di e verbo, pero den lineanan grandi, e suheto ta esun ku ta ehekutá e akshon, i e opheto, esun ku ta direktamente relashoná ku e akshon. Den LFN, e suheto semper ta bini promé ku e [[verbo]] i e opheto ta bai tras di dje: * ''La gato xasa la scural.'' – E pushi (suheto) ta bai buska (verbo) e skèrpin (opheto). * ''La can dormi.'' – E [[kacho|kachó]] (suheto) ta drumi (verbo). Den algun kaso, pa estilo òf klarifikashon, por pone e opheto di e verbo na kuminsamentu di e frase. Den e kasonan aki, e opheto mester ta siguí pa un koma, i un pronòmber pa e opheto ku ta wòrdu usa despues di e verbo: * ''La gatos, me no gusta los.'' – Mi no ta gusta kachó. Mayoria di e verbonan mester di un suheto, pero tin hopi ku no mester di un opheto. === Komplemento === Un otro komponente komun di un frase ta e komplemento. Esaki ta un deskripshon adishonal di e suheto ku por sigui verbonan manera es (ta), deveni (bira), pare (parse), e resta (keda): * ''Computadores es macinas.'' – Komputernan (suheto) ta (verbo) mashin (komplemento). * ''La aira pare umida.'' – E aire (suheto) ta parse (verbo) húmedo (komplemento). * ''La comeda deveni fria.'' – E kuminda (suheto) ta bira (verbo) friu (komplemento). * ''La patatas ia resta calda.'' – E batatanan (suheto) a keda (verbo) kayente (komplemento). * ''Nosa taxe es reconstrui la mur.'' – Nos tarea (suheto) ta (verbo) pa rekonstruí e muraya (komplemento: un frase agregá). * ''La idea es ce tu canta.'' – E idea (suheto) ta (verbo) pa bo kanta (komplemento: un frase agregá). === Preposishon === Un otro komponente importante di un frase ta e frase prepositivo, ku ta agregá detaye na un sustantivo òf verbo anterior, òf e frase den su totalidat: * ''La om ia cade tra sua seja.'' – E hòmber (suheto) a kai (verbo) dor di su stul (frase prepositivo). * ''En la note, la stelas apare.'' – Den anochi (frase prepositivo) e streanan (suheto) ta aparesé (verbo). * ''Me dona esta poma a tu.'' – Mi (suheto) ta duna (verbo) bo (frase prepositivo) e apel aki (opheto). * ''Tu no aspeta como tua foto.'' – Bo (suheto) no ta parse (verbo) bo potret (frase prepositivo). === Proposishon === Ademas di frase, algun frase ta kontené un klóusula, ku ta parse un frase mas chikitu inkluí den e frase mas grandi. Nan por kambia e frase nominal, e frase verbal òf e totalidat di e frase mas grandi: * ''La om ci ia abita asi ia vade a Paris.'' – E hòmber ku tabata biba aki a bai Paris. * ''El va visita en julio, cuando la clima es bon.'' – E lo bishit'é na yüli, ora tin bon tempu. * ''On no ia permete me fa la cosas como me ia desira.'' – Mi no tabata permití pa hasi kos manera mi tabata ke. * ''Me pensa ce el es bela.'' – Mi ta pensa ku e ta bunita. == Sustantivo == Sustantivonan ta wòrdu introdusí generalmente pa determinantenan, i por sigui nan por tin athetivo i grupo preposishonal, pa forma un grupo nominal. Sustantivonan ta representá ophetonan físiko manera persona, lugá òf kousa, pero tambe nan por representá konseptonan abstrakto, gramatikalmente similar. === Plural === Ta agregá '''-s''' na e sustantivo pa forma e plural. Si e sustantivo singular ta terminá ku konsonante, ta agregá '''-es'''. E terminashon di e plural no ta kambia e aksentuashon di e palabra: * ''gato, gatos'' – pushi, pushinan * ''om, omes'' – hòmber, hòmbernan Athetivonan, ku ta modifiká un sustantivo, no ta kambia den plural. Pero si nos usa nan komo sustantivo, mester agregá e marka di plural si ta nesesario: * ''la bones, la males, e la feas'' – e bon, e malu i e mahos * ''multe belas'' – masha bon/masha bon Algun sustantivo, ku ta plural na otro idioma, ta singular den LFN: * ''El regarda un sisor con un binoculo.'' - E ta mira un skèr ku un verrekijker. * ''On usa un bretela per suporta sua pantalon.'' - Guièl ta wòrdu usa pa tene e karson. * ''Me ia compra esta oculo de sol en Nederland.'' - Mi a kumpra e bril di solo aki na Hulanda. === Sustantivo kontabel i inkontabel === Manera hopi idioma, LFN tabata distinguí sustantivonan kontabel i inkontabel. Un sustantivo kontabel (òf "sustantivo kontabel") por wòrdu modifiká pa un kantidat i por aseptá e plural '''-s'''. E sustantivo kontabel típiko ta representá ophetonan ku ta klaramente entidatnan individual, manera kas, kachó i pensamentu. Por ehèmpel: * ''un auto; la autos; cuatro autos'' – un outo; e outo; kuater outo * ''un gato; multe gatos; un milion gatos'' – un pushi; hopi pushi; un mion di pushi Na kontraste, e sustantivo inkontabel (tin biaha yamá "sustantivonan di masa") normalmente no ta aseptá e plural '''-s'''. Sustantivonan inkontabel generalmente ta denotá masanan ku no tin un individualidat kla, manera líkido (awa, zùk), polvo (suku, santu), sustansia (metal, palu) òf kualidatnan abstrakto (elegansia, lentitut). Ora nan ta ser modifiká pa un kantidat òf otro palabra di kantidat, hopi biaha ta agregá un unidat di medida pa duna mas klaridat. Por ehèmpel: * ''la acua; alga acua; tre tases de acua'' – awa; un tiki awa; tres kòpi di awa * ''lenio; multe lenio; du pesos de lenio'' – palu; hopi palu; dos pida di palu Sinembargo, e sustantivonan inkontabel por wòrdu usa den un forma kontabel. Despues nan ta indiká ehèmpel òf instansia partikular: * ''Du cafes, per favore.'' – Dos kòfi, por fabor. * ''Me ia proba multe cesos.'' – Mi a purba hopi sesu. * ''On no pote compara la belias de Paris e Venezia.'' – No por kompará e bunitesa di [[Paris]] i [[Venezia]]. === Género === E sustantivo normalmente no ta indiká nan [[genero|género]]. Pa distingui e género, ta usa e athetivonan ''mas'' i ''fema'': * ''un cavalo mas'' – un kabai hòmber, un stal * ''un cavalo fema'' – un kabai muhé Pero tin algun palabra pa relashonnan familiar ku ta marka hende muhé ku '''a''' i hende hòmber ku '''o''': * ''ava, abuela-abuela'' - welo, wela * ''fia, fio'' - yu muhé, yu hòmber * ''neto, neto-nieta'' - ñetu * ''sobrina, sobrino-sobrina'' - subrino, subrina * ''esposa, esposo-esposa'' - esposo, esposa * ''tía, tio-tía'' - omo, tanta * ''xica, xico'' - mucha muhé, mucha hòmber Tambe tin algun par ku ta usa diferente palabra pa e dos sekso: * ''dama, cavalor'' – dama, kabayero * ''diva, dio'' – dios * ''fem, om'' – muhé, hòmber * ''madre, padre'' – mama, tata * ''rea, re'' – reina, rei * ''seniora, senior'' – señora, señor * ''sore, frate'' – ruman muhé, ruman hòmber E [[sufiho]] '''-esa''' raro bes ta forma e variantenan femenino di algun rol sosial históriko: * ''abade, abadesa'' – abt, abdis * ''baron, baronesa'' – baron, baronesa * ''conte, contesa'' – konde, kondesa * ''duxe, duxesa'' – duke, dukesa * ''imperor, imperoresa'' – emperador, emperatris * ''marci, marcesa'' – markes, markesa * ''prinse, prinsesa'' – prins, prinses * ''tsar, tsaresa'' – tsar, tsarin === Frase nominal === Un sintágma nominal ta konsistí di un sustantivo i su modifikadónan: determinantenan, ku ta bini promé ku e sustantivo i athetivo i frasenan prepositivo, ku ta sigui e sustantivo. E dos sintágma nominal mas importante den un frase ta e suheto i e opheto. E suheto ta bini promé ku e verbo i e opheto ta bini promé ku e verbo. Otro frase nominal ta wòrdu introdusí normalmente pa preposishon pa klarifiká nan funshon. Un frase nominal normalmente mester kontené un determinante, kisas solamente e forma plural, -s. Pero e regla aki no ta apliká na nòmber propio, nòmber di dia di siman, [[Luna (tempo)|luna]] i idioma, i na sustantivo inkontabel: * ''Desembre es calda en Australia.'' – Desèmber ta (hasi) kalor na Australia. * ''Nederlandes es mea lingua orijinal.'' – Hulandes ta mi idioma original. * ''Me gusta pan.'' – Mi ta gusta pan. E regla ta keda relahá tambe ora e sintágma nominal ta sigui un preposishon, partikularmente den ekspreshon fiho: * ''El es la comandor de polisia.'' – E ta e hefe di polis. * ''Me no gusta come bur de aracide.'' – Mi no gusta kome pindakas. * ''Nos vade a scola.'' – Nos ta bai skol. * ''Acel es un problem sin solve en matematica.'' – Esey ta un problema sin resolvé den matemátika. * ''Un virgula pare nesesada per claria.'' – Un koma ta parse nesesario pa mas klaridat. Un adjektivo òf determinante por wòrdu modifiká dor di un atverbio anterior. Pasobra atverbionan ta parse athetivonan, múltiple athetivo normalmente ta separá pa koma òf e. Den idioma papiamentu, e entonashon ta klarifiká e diferensia: * ''Sola un poma multe putrida ia resta.'' – Solamente un manzana a keda hopi putri. * ''Me ia encontra un fem bela intelijente.'' – Mi a topa un muhé bunita i inteligente. * ''Me ia encontra un fem bela, joven, e intelijente.'' – Mi a topa un muhé bunita, hóben i inteligente. Tin biaha un sustantivo ta solamente un ficha pa kualke miembro di su klas. Den e kasonan aki, no ta importá si ta usa la o un, òf si e sustantivo ta plural òf singular: * ''La arpa es un strumento musical.'' – E arpa ta un instrumento musikal. * ''Un arpa es un strumento musical.'' – Un arpa ta un instrumento musikal. * ''Arpas es strumentos musical.'' – Arpanan ta instrumento musikal. Un pronòmber ta un kaso spesial di un frase nominal. Normalmente no por kambia e pronòmbernan. === Aposishon === Ta bisa ku dos frase nominal ta den aposishon ora un ta sigui otro direktamente i tur dos ta referí na e mesun entidat. Den mayoria kaso, e di dos frase ta identifiká e entidat: * ''la Rio Amazona'' – Riu Amazonas * ''la Mar Pasifica'' – Oséano Pasífiko * ''la Isola Skye'' – Skye Island * ''la Universia Harvard'' – Universidat di Harvard * ''la Funda Ford'' – e Fundashon Ford * ''Re George 5'' – Rei George V * ''San Jacobo la major'' – Santiago e Mayó * ''Piotr la grande'' – Pedro e Grandi * ''mea ami Simon'' – mi amigu Simon * ''la parola “inverno”'' – e palabra "winter" * ''la libro La prinse peti'' – e buki E Prínsipe chiki Akrónima i letranan los por sigui un sustantivo direktamente pa kambia e sustantivo: * ''La disionario es ance disponable como un fix PDF.'' – E dikshonario ta disponibel tambe komo un archivo pdf. * ''El ia porta un camisa T blu de escota V.'' – E tabata bisti un t-shirt blou ku un kragi V. Tin biaha dos sustantivo ta apliká igual na un opheto òf persona. Den e kasonan aki, e sustansianan ta uní pa medio di un ''dash'': * ''un produor-dirijor'' – un produktor-direktor * ''un primador-scanador'' – un printer-scanner Den tur kaso, e plural -s òf -es ta apliká na tur dos sustantivo: * ''la statos-membros'' – e estadonan miembro * ''produores-dirijores'' – produktor-direktornan Un kaso spesial ta enserá e verbo nomi (nòmber): * ''Nos ia nomi el Orion.'' – Nos ta yam'é Orion. * ''Me nomi esta forma un obelisce.'' — Mi ta yama e forma aki un obelisko. == Determinante == Un determinante ta un palabra ku ta modifiká un sustantivo pa ekspresá e referensia di e sustantivo, inkluyendo su identidat i kantidat. Aparte di e forma plural-s (ku ta konsiderá un determinante den LFN), e determinante semper ta bini promé ku e sustantivo. Tin diferente tipo di determinante. Ehèmpelnan típiko di kada klase ta: tota, la, esta, cual, cada, mea, multe, otro. === Predeterminante === '''''Tota''''' ta nifiká "tur". E ta indiká e kantidat total di e referente di e sustantivo. Diferente di '''''cada''''', '''''tota''''' ta referí na tur kos, en bes di individuonan separá ku ta konsistí di dje: * ''Tota linguas es asurda.'' – Tur idioma ta absurdo. * ''Me va ama tu per tota tempo.'' – Lo mi stima bo pa semper / tur ora. * ''La lete ia vade a tota locas.'' – Lechi a bai tur kaminda. * ''On ia oia la musica tra tota la vila.'' – E músika a wòrdu skuchá den henter e stat. '''''Ambos''''' ta nifiká "tur dos". E por wòrdu usá na lugá di '''''tota''''' ora bo sa ku e kantidat total ta solamente dos. E sustantivo mester ta plural: * ''Ambos gamas es debil.'' - Tur dos pia ta débil. Semántikamente, '''''tota''''' i '''''ambos''''' no ta diferente for di e kuantifikadónan, pero nan ta tratá komo un klase separá pa motibu di nan [[sintaksis]]: nan ta promé ku tur otro determinante den un frase nominal, inkluyendo ''la''. Nan por wòrdu usá komo pronòmber tambe. === Artíkulo === LFN tin dos artíkulo: e artíkulo definí ''la'' i e artíkulo indefiní ''un''. "Definí" aki ta nifiká ku e referente di e sustantivo ta "definí kaba", en bes di ta algu nobo. La ta wòrdu introdusí dor di un sustantivo ku ta indiká un hende òf algu ku e skuchadó ta konsiente di dje kaba. E ta wòrdu usá den e siguiente tipo di situashonnan: * E asuntu a ser menshoná kaba: ** ''Me ia compra un casa. La casa es peti.'' – Mi a kumpra un kas. E kas ta chikitu. * E oyentenan por adiviná fásilmente ku e asuntu ta eksistí: ** ''Me ia compra un casa. La cosina es grande.'' – Mi a kumpra un kas. E kushina ta grandi. * E resto di e frase ta spesifiká e asuntu bon suficiente: ** ''El ia perde la numeros de telefon de sua amis.'' – E a pèrdè e numbernan di telefòn di su amigunan. * E oyentenan por persibí e asuntu direktamente: ** ''La musica es bela, no?'' – E músika ta dushi, bèrdat? * E asuntu ta bon konosí pa tur hende. Esaki ta inkluí kamponan di estudio i substansianan abstrakto: ** ''La luna es multe distante de la tera.'' – E luna ta leu for di tera. ** ''Me no comprende la matematica.'' – Mi no ta komprondé matemátika. ** ''El ama la cafe.'' – E ta gusta kòfi. ** ''La felisia es plu importante ca la ricia.'' – Felisidat ta mas importante ku plaka. ''Un'' ta introdusí un sustantivo singular ku ta referí na algu ku e skuchadó no ta konsiente di dje ainda. E no ta ser usá ku sustantivo plural òf inkontabel. (E ta sirbi tambe komo kuantifikadó ku ta nifiká "un".) * ''Me vole leje un libro.'' – Mi ke lesa un buki. * ''Un gato ia veni en la sala.'' – Un pushi a drenta e kamber. Algun idioma tin un artíkulo partitivo ku ta indiká un kantidat indefiní di un sustantivo ku no por konta. LFN ta usa ''la'', òf ningun artíkulo en apsoluto: * ''Me gusta la cafe.'' – Mi ta gusta kòfi. * ''Me gusta cafe.'' – Mi ta gusta kòfi. * ''Me bevi cafe.'' – Mi ta bebe kòfi. === Demostrativo === E demostrativo ta apuntá riba e referente di e sustantivo, posishonando e den tempu òf den espasio òf den e diskurso mes. ''Esta'' ta nifiká "esaki". E ta similar na ''e'', pero ta apuntá na un elemento ku ta serka di e papiadó, sea físikamente òf metafórikamente: * ''Me posese esta casa.'' – Mi ta doño di e kas aki. * ''Esta libros es merveliosa.'' – E bukinan aki ta maravioso. * ''Me gusta esta cafe.'' – Mi ta gusta e kòfi aki. * ''Esta mense ia es difisil.'' – E luna aki tabata difísil. * ''Esta frase conteni sinco parolas.'' – E frase aki ta kontené sinku palabra. ''Acel'' ta nifiká "esei". E ta similar tambe na ''la'', pero ta apuntá na un elemento ku ta distante for di e papiadó, òf por lo ménos mas distante ku ''esta'': * ''Acel xico regarda acel xicas.'' – E mucha hòmber ei ta wak e mucha muhénan ei. * ''Atenta denova en acel modo.'' – Purba di nobo e manera ei. * ''Acel torta es noncomable.'' – E bolo ei no ta kuminda. ''Esta'' i ''acel'' por bira pronòmber. === Interogativo === Determinantenan di pregunta ta un forma pa krea pregunta. ''Cual'' ta puntra "ki" òf "kiko": * ''Cual animal es acel?'' – Ki animal e ta? * ''Cual vejetales es la plu bon?'' – Ki berdura ta e mihó? * ''Tu veni de cual pais?'' – Di kua pais bo ta bini? * ''Cual fenetras es rompeda?'' – Ki bentana ta kibra? * ''Cual pinta tu prefere?'' – Ki pintura bo ta preferá? ''Cuanto'' ta nifiká "kuantu" , ku un sustantivo kontabel òf no kontabel: * ''Cuanto casas es en tua strada?'' – Kuantu kas tin den bo kaya? * ''Cuanto pan tu pote come?'' – Kuantu pan bo por kome? ''Cual'' i ''cuanto'' ta wòrdu usá komo pronòmber tambe. === Determinante di selekshon === E determinantenan di selekshon ta selektá individuonan spesífiko for di e kolekshon kompleto: * ''cada'' – kada * ''cualce'' – kualkier * ''alga'' – algun, un tiki, kualke * ''no'' – no * ''sola'' – solamente, su so ''Cada'' ta nifiká "kada", konsiderando tur e elementonan separadamente komo individuo. E sustantivo mester ta kontabel pero singular: * ''Cada can ave un nom.'' – Kada kachó tin un nòmber. * ''Me no ia leje cada parola.'' – Mi no a lesa kada palabra. * ''Tu fa la mesma era a cada ves.'' – Bo ta hasi kada bes e mesun fayo. ''Cualce'' ta nifiká "tur", esta, no ta importá kua. E sustantivo ta normalmente kontabel. "Tur hende" ku un sustantivo inkontabel ta "alga": * ''Prende cualce carta.'' – E ta koi kualke karta. * ''Cualce contenadores va sufisi.'' – Kualke kontenedor lo sirbi. ''Alga'' ta indiká ku e identidat di e referente di e sustantivo no ta spesifiká: * ''Me ia leje acel en alga libro.'' – Mi a lesa esaki den algun buki. * ''Cisa me va reveni a alga dia.'' – Kisas un dia lo mi bolbe. * ''Alga cosa es rompeda.'' – Algu ta kibrá. Ora ta usa un sustantivo ku ta inkontabel, òf un sustantivo ku ta kontabel i plural, ''alga'' ta indiká ku no solamente no ta spesifiká e identidat di e referente, pero tambe su kantidat. Hopi biaha ta komprondé ku e kantidat ta bastante chikitu, sino lo bisa ''multe'', pero no asina enfátikamente chikitu manera ku ''poca'': * ''Me va leje alga libros.'' – Mi ta bai lesa algun buki. * ''Alga polvo ia cade de la sofito.'' – Algun stòf a kai fo'i plafòn. * ''El ave alga pan en sua sesto.'' – E tin algun pan den su makutu. ''No'' ta nifiká "no". E ta indiká ku e referente di e sustantivo ta ousente òf ineksistente: * ''Me ave no arbores en mea jardin.'' – Den mi hòfi no tin palu. * ''Tu va senti no dole.'' – Bo no ta bai sinti doló. * ''No arbor es plu alta ca la tore Eiffel.'' – Ningun palu ta mas altu ku e tóren di Eiffel. * ''Me ia encontra no person en la parce.'' – Mi no a topa niun hende den e parke. ''Sola'' ta nifiká "solo", esta, solamente esaki i no otro: * ''El es la sola dotor en la vila.'' – E ta e úniko dòkter den e stat. * ''Estas es la sola du parolas cual nos no comprende.'' – Esaki ta e úniko dos palabra ku nos no ta komprondé. * ''Me va destrui la mur con un sola colpa.'' – Mi ta destruí e muraya ku un solo golpi. E determinantenan aki, ku eksepshon di ''no'' i ''so'', tambe por wòrdu usá komo pronòmber. Nan ta forma tambe e pronòmbernan spesial ''cadun, cualcun, algun i nun'', ku ta referí na hende. Pa referí na kosnan, e determinante simplemente ta ser siguí pa ''cosa''. === Posesivo === E determinantenan posesivo ta ''mea'', ''tua'', ''nosa'' i ''vosa'': * ''Mea gato ia come un mus.'' – Mi pushi a kome un raton. * ''Me gusta multe tua dansa.'' – Mi ta gusta bo baile hopi. * ''Nosa ecipo va gania la premio.'' – Nos ekipo lo gana e premio. E poseshon por wòrdu indiká tambe ku un frase manera ''de me'': * ''Acel es la casa de tu.'' – Esei ta bo kas. E pregunta posesivo den di tres persona, independientemente si e pronòmber ekivalente lo ta ''e'', ''lo'', ''los'', ''on'' òf ''se'': * ''La ipopotamo abri sua boca.'' – E hipopótamo ta habri su boka. (refleksivo) * ''Nos regarda sua dentes.'' – Nos ta wak su djentenan. (no refleksivo) Pa ekspresa "su" (es decir, ''de las'', òf ''de seta'' plural), por usa e determinante ''lor'' en bes di ''sua''. Pero esaki nunka ta obligatorio. ''Sua'' semper ta posibel (i mas tradishonal), pero den sierto frase ''lor'' por ta mas kla: * ''La otelor mostra lor sala a sua visitores.'' – E doño di pension ta mustra su wéspetnan nan kamber. * ''La visitores gusta multe lor sala / sua sala.'' – E wéspetnan ta gusta nan kamber hopi. * ''Ance la otelor gusta lor sala.'' – E doño di pension tambe ta gusta nan kamber. === Kuantitativo === Kuantifikadornan ta determinante ku ta yuda ekspresá e kantidat òf kantidat di e referente di e sustantivo: * ''-s'' – -s (markadó plural) * ''un'' – un, na * ''du, tre, cuatro…'' – dos, tres, kuater… * ''multe'' – hopi * ''poca'' – poko * ''plu'' – mas * ''la plu'' – mayoria di nan * ''min'' – menos * ''la min'' – minimo E marker plural '''''-s''''' ta e kuantifikador mas básiko. Un sintágma nominal ku ta inkluí un sustantivo plural no ta rekerí ningun otro determinante: * ''Me va leje libros.'' – Mi ta bai lesa [algun] buki. * ''Me va leje la libros.'' – Mi ta bai lesa e bukinan. Ademas di ta e artíkulo indefiní, '''''un''''' ta e number "un". E ta indiká un kantidat so di e referente di e sustantivo. P'esei, e sustantivo mester ta kontabel pero singular: * ''Me ave un frate e du sores.'' – Mi tin un ruman hòmber i dos ruman muhé. E otro numeronan kardinal - '''''du''''', '''''tre''''', '''''kuater''''', etc.- ta tambe kuantifikador. * ''Me ave tre gatos obesa.'' – Mi tin tres pushi gordo. * ''Me ave cuatro plu anios ca mea frate.'' – Mi ta kuater aña mas grandi ku mi ruman hòmber. '''''Multe''''' ta indiká un kantidat grandi di e referente di e sustantivo. E ta nifiká "muchu": * ''Esta casa sta ja asi tra multe anios.'' – E kas aki a keda aki pa hopi aña. * ''La pijones come multe pan.'' – Pomba ta kome hopi pan. '''''Poco''''' ta e kontrario di '''''multe''''', i ta indika un kantidad chikito. E ta nifiká "pokos" ku un sustantivo kontabel plural, i "poko" ku un sustantivo inkontabel: * ''Me reconose poca persones.'' – Mi ta rekonosé poko hende. (no hopi) * ''El pote dona poca aida.'' – E por duna tiki yudansa. (no hopi) * Compare: ''Me pote leje alga parolas.'' — Mi por lesa algun palabra. (un kantidat chikitu) '''''Plu''''' ta nifiká "mas". E ta indiká un kantidat mas grandi di e referente di e sustantivo, i por wòrdu usá ku sustantivo plural i inkontabel. '''''La plu''''' ta nifiká "mayoria di" - e kantidat mas grandi: * ''Tu ave plu libros ca me.'' – Bo tin mas buki ku mi. * ''La plu linguas es bela.'' – Mayoria di e idiomanan ta bunita. * ''Plu pan es en la cosina.'' – Tin mas pan den kushina. * ''La plu fango es repulsante.'' – Mayoria di e lama ta repugnante. '''''Min''''' ta e kontrario di '''''plu''''', i ta nifiká "menos". E ta indiká un kantidat mas chikitu, i por wòrdu usá ku sustantivo plural i inkontabel. '''''La min''''' ta nifiká "ménos": * ''Me desira min vejetales ca el.'' – Mi ke ménos berdura kune. * ''Tu ia leje la min libros de cualcun ci me conose.'' – Bo a lesa ménos buki ku kualkier ku mi konosé. * ''El ave min interesa a cada dia.'' – Kada dia e tin ménos interes. Tur kuantifikadó por wòrdu konvertí den pronòmber. === Determinante di similitut === Kuater determinante adisional ta relasiona ku similaridat i diferensia: ''La mesma'' ta nifiká "e mesun kos". E palabra la normalmente no por ser omiti, aunke por ser kambia pa ''esta'' of ''acel'': * ''Tu porta la mesma calsetas como me.'' – Bo ta bisti e mesun zóks ku mi. * ''La gera ia comensa en la mesma anio.'' – E guera a kuminsá e mesun aña. * ''Nos va reveni a esta mesma tema pos un semana.'' – Nos lo bolbe na e mesun tema den un siman. Otra ta nifiká otro: * ''Nos ave aora esta tre otra problemes.'' – Awor nos tin e tres otro problemanan aki. * ''La otra solve ia es plu bon.'' – E otro solushon tabata mihó. * ''Tu ave otra pan?'' – Bo tin un otro pan? Tal ta nifiká "tal", esta, di e tipo aki òf e tipo ei: * ''Me construi un macina de tempo.'' – Mi ta konstruí un mákina di tempu. ** ''Tal cosas es nonposible.'' – Esei ta imposibel. * ''Me xerca un abeor.'' – Mi ta buska un apikultor. ** ''Me no conose un tal person.'' – Mi no konosé un persona asina. * ''Tu vole repinti la sala?'' – Bo ke pinta e kamber atrobe? ** ''Me prefere evita tal labora.'' – Mi ta preferá evitá e tipo di trabou ei. * ''Tu ave plu libros como estas?'' – Bo tin mas buki manera esakinan? ** ''Si, me ave du otra tal libros.'' – Si, mi tin dos otro buki di e tipo aki. Propre ta nifiká "propio", enfatizando e poseedor di e sustantivo. Ta partikularmente útil despues di e determinante sua pa klarifika ku e nifikashon ta reflexivo, es desir, ku e sustantivo ta pertenesé na e suheto di e frase: * ''Mea propre idea es an plu strana.'' – Mi propio idea ta mas straño ainda. * ''El ia trova la xarpe de sua sposo e ia pone lo sirca sua propre colo.'' – El a topa su esposo su bistí i a pone e rond di su (propio) cuello. === Orden di determinante === E determinantenan ta sigui un sierto orden: * E predeterminadornan ''tota'' i ''ambos'', si nan ta presente, ta bini promé ku tur otro. * Despues ta bini un artíkulo, un demostrativo, un pregunta, un determinante di selekshon òf un posesiv. Normalmente no tin mas ku un determinante di e tipo aki den un frase nominal. * Despues di esei, por tin un òf mas kuantifikador òf determinadó di similaridat. Un determinante di similaridat nunka ta e promé palabra den un sintágma nominal numerábel singular. E ta semper presedé pa un otro determinante, òf pa dos, si un di nan ta un predeterminador (por ehèmpel, ''tota la otra libro''). * Athetivo bon i mal, aunke no ta determinante den nan mes, generalmente ta bini promé ku e sustantivo, despues di kualke determinante. Por ehèmpel: * ''El ia colie sua poca posesedas e parti.'' – El a kolektá su poko poseshonnan i a bai. * ''Un otra problem es la manca de aira fresca asi.'' – Otro problema ta e falta di aire fresko aki. * ''Nos no ia tradui ancora acel otra cuatro frases.'' – Nos no a tradusí e otro kuater frase ei ainda. * ''Tota la omes ia vade a la costa.'' – Tur hòmber a bai kosta. == Pronòmber == === Pronòmber personal === === Pronòmber determinante === === Pronòmber interrogativo === === Pronòmber relativo === === Otro pronòmber === === Frase di pronòmber === == Athetivo == Un athetivo ta un palabra ku ta kambia e sentido di un sustantivo. E ta representá e kualidatnan di loke e sustantivo ta indiká. Den LFN, e athetivonan no ta varia den sekso ni den number. === Orden di palabra === Mayoria di e athetivonan ta wòrdu poné tras di e sustantivo ku nan ta kambia. Sinembargo bon ("bon") i mal ("malo") ta keda posishoná dilanti di e sustantivo, a ménos ku nan mes ta modifiká: * ''un bon can'' – un bon kachó * ''un can plu bon'' – un kachó mihó * ''la mal enfante'' – e mucha malu * ''un mal can bon instruida'' – un kachó malu bon di trein * ''bon enfantes mal comprendeda'' – muchanan bon komprondé Den mayoria kaso, ta posibel pa añadí mas ku un athetivo ku ta kualifiká sin kousa konfushon. Pero den algun kaso, un di e athetivonan por ser komprondé komo un atverbio ku ta alterá e nifikashon di e siguiente athetivonan. E por wòrdu poné entre e athetivonan pa evitá konfushon: * ''la nara vera longa'' – e storia hopi largu (vera = atverbio) * ''la nara vera e longa'' – e storia berdadero i largu (vera = athetivo) * ''la om grande, forte, e stupida'' – e hòmber grandi, fuerte i bobo (tres athetivo) Den algun kaso, por pone un athetivo dilanti di e sustantivo: pa motibu di estilo den poesia òf relato, òf ora ta trata di athetivo di peso similar: * ''la peti casa bela'' – e kas chikitu dushi * ''un fea arbor vea'' – un palu bieu i desagradabel Athetivo ku mas ta kumbiní pa e uso aki ta esun mas simpel i kòrtiku, manera bela, fea, nova, vea, grande, i peti. === Komparashon === Athetivo di komparashon ta wòrdu formá dor di añadí e atverbionan plu ("mas") i min ("menos"). "Ku" ta ''ca'' na LFN: * ''La cosina es plu calda ca la jardin.'' – Den kushina ta hasi mas kalor ku den hòfi. * ''Esta leto es min comfortosa ca me ia previde.'' – E kama aki ta ménos komfortabel ku mi a pensa. Athetivo superlativo ta wòrdu formá dor di añadí atverbionan la plu ("e mas") i la min ("e menos"): * ''La sol es la ojeto la plu calda en la sistem solal.'' – E solo ta e opheto mas kayente den e sistema solar. * ''El ia ave un fia la plu bela en la mundo.'' – E tabatin e yu muhé di mas bunita na mundu. Bo por kombiná un ordinal ku e konstrukshon superlativo: * ''Vega es la stela sinco la plu briliante en la sielo de note.'' – Vega ta e di sinku strea mas briyante den firmamentu. * ''El ia deveni la om tre de la plu ricas en la mundo.'' – E a bira e di tres hòmber mas riku na mundu. E komparashonnan di igualdat ta forma ku e kombinashon tan... como ("tantu... komo"): * ''La arbor ia es tan alta como un casa.'' – E palu ta mes grandi ku e kas. === Athetivo komo sustantivo === Un athetivo por wòrdu transformá den un sustantivo ku su sentido ta un ser ku tin e kalidat di e athetivo ei. E sustantivo resultante ta sigui e reglanan di sustantivo: tuma e - s di plural, ta dependé di determinante i si e por ser modifiká pa athetivo: * ''Esta anelo es perfeta sirculo. Lo es un sirculo perfeta.'' – E renchi aki ta rondó perfekto. E ta un rondó perfekto. * ''Marilyn es un blonde, e seniores prefere blondes.'' – Marilyn ta blònt i hòmbernan ta preferá blònt. == Atverbionan == Meskos ku athetivo ta palabra ku ta kambia sustantivo, atverbio ta palabra ku ta kambia kasi tur otro kos, manera verbo, athetivo, otro atverbio, determinante, preposishon, frase nominal i asta frase kompletu. Atverbionan ta duna informashon tokante lugá, tempu, sirkunstansia, kausa, manera òf grado. === Posishon === Den Elefen, atverbionan i athetivonan ta di e mesun forma. E diferensia ta kla dor di e posishonamentu: e athetivonan sigui e sustantivonan; e atverbionan ta sigui e verbonan i ta promé ku otro palabranan: * ''La om ia studia atendosa la testo.'' – E hòmber a studia e teksto ku kuidou. (modifikando un verbo) * ''Me ia veni asi en un tren riable lenta.'' – Mi a bini den un trein ridíkulamente lènti. (modifikando un athetivo) * ''La tren ia move asurda lenta.'' – E trein tabata move absurdamente lento. (modifikando otro atverbio) * ''Me no oia multe bon tu.'' – Mi no por tende bo masha bon. ("multe "ku ta modifiká "bon", i" multe bon "ku ta modifiká "oia") * ''Cuasi sento persones ia espeta sur la plataforma.'' – Prácticamente un kantidat di hende tabata warda riba e plataforma. (modifikashon di un kuantifikadó) * ''On ia escava un buco direta ante mea porte.'' – Nan a kibra un buraco net dilanti di mi porta. (modifiká un preposishon) * ''Sola la manico es rompeda.'' – Solamente e man ta kibra. (modifiká un sintágma nominal) * ''Strana, el ia porta un balde de pexes.'' – Stranamente, e tabata karga un saku di piská. (modifiká un frase) Un atverbio (òf frase atverbial) ku ta modifiká un verbo (òf henter e frase) tambe por wòrdu poné na kuminsamentu di e frase. I si e no ta kousa konfushon, tambe por pone un atverbio despues di e opheto di e verbo òf na final di e frase: * ''El dansa bon.'' – Baila bon. * ''Pronto el va cade.'' – Pronto lo e kai. * ''Surprendente, el es un xico multe bon.'' – Sorprendentemente, e ta un mucha hopi bon. * ''Me no oia tu multe bon.'' – Mi no por tende bo masha bon. * pero: ''Me leje felis la libro.'' – Mi a lesa e buki felis. Den algun kaso, un atverbio ku ta bini promé ku un athetivo por ser uni kuné ku un script pa klarifiká e nifikashon: * ''la parolas nova-creada'' - e palabranan nobo kreá Otro forma pa klarifika un nifikashon atverbial es decir '''''en modo''''' òf '''''a grado''''': * ''La melodia es bela '''en modo''' surprendente.'' - E melodia ta sorprendentemente bon. === Komparashon === Komparashon di atverbio ta eksaktamente manera komparashon di athetivo. === Atverbionan primario === Ademas di e kantidat grandi di atverbionan derivá for di athetivo, Elefen tin algun palabra ku ta solamente atverbionan: * ''apena'' – apenas * ''cisa'' – kisas * ''cuasi'' – kasi * ''tan'' – pues (te asina leu) * ''tro'' – demasiado (excesivamente) * ''asi'' – aki * ''ala'' – aki * ''an'' – hasta (kontrario na loke a spera) * ''ance'' – tambe * ''ancora'' – ainda * ''aora'' – awor * ''alora'' – pues (na e momento ei) * ''denova'' – un biaha mas * ''ja'' – ya * ''nunca'' – nunka * ''sempre'' – semper * ''ier'' – ayera * ''oji'' – awe * ''doman'' – mañan Tan e ta usa den exklamashonnan: * ''Un vista tan bela!'' – Esta bunita bista! * ''Tan stonante!'' – Esta inkreible! === Atverbionan kuantifikador === Algun kuantifikador por wòrdu konvertí den atverbio, indikando e ekstenshon òf grado ku algu ta e kaso. * ''no'' – no * ''alga'' – algun * ''multe'' – hopi * ''poca'' – chikitu * ''plu'' – mas * ''min'' – menos * ''la plu'' – mayoria di * ''la min'' – minimo No manera un atverbio ta nifiká "no", "na ningun grado". E ta nenga loke e ta kambia. Komo kaso spesial, ora e ta modifiká un verbo, e ta bini promé ku e verbo: * ''Los no va comprende.'' – Nan lo no komprondé. * ''Nos ave no sola un orania, ma ance du bananas.'' – Nos no tin solamente un naranja, pero tambe dos banana. * ''O, no esta problem denova!'' – Oh, no e problema aki atrobe! Alga komo atverbio ta nifiká algo, algo, bastante, te na un cierto punto: * ''Acel es un caso alga spesial.'' - Ta un kaso bastante spesial. * ''Alga confusada, el ia cade en la lago.'' - Un tiki konfundí, el a kai den e lago. Multe komo atverbio ta nifiká "mucho", "mucho", "gran parti": * ''Me es multe coler.'' - Mi ta hopi rabia. * ''El ama multe la femes.'' - E ta stima muhé hopi. Poco manera atverbio ta nifiká poko, no hopi, solamente den un medida chikitu: * ''Me es poca interesada.'' - Mi no ta hopi interesá. * ''El core poca.'' - E ta kore un tiki. Plu i min komo atverbionan ta nifiká " mas " i "menos", "na un grado mas haltu" i "na un grado mas abou": * ''Tu aspeta plu joven ca me''. - Bo ta parse mas hóben ku mi. * ''No parla plu.'' - No papia mas. * ''Me es min contente con la resulta ca me ta prefere.'' - Mi ta ménos kontentu ku e resultado ku mi ke. Plu i min komo atverbionan ta nifiká mas i menos, na e medida máksimo i na e medida mínimo: * ''“Pardona” es la parola la plu difisil.'' - "Mi ta lamentá" ta e palabra mas difísil. * ''El es la om la min interesante en la mundo.'' - E ta e hòmber ménos interesante di mundu. * ''A la min, nos ave ancora la un la otra.'' - Por lo ménos nos tin otro ainda. === Atverbionan interrogativo i relativo === E siguiente atverbionan por wòrdu usa den diferente manera: * ''cuando'' – ora * ''do'' – unda * ''como'' – kon * ''cuanto'' – kuantu * ''perce'' – pakiko Nan ta krea preguntanan direkto i indirekto, i ta introdusí klausinan relativo. Komo un ekstenshon di nan uso relativo, nan ta komportá nan mes tambe komo konjunshonnan ku ta introdusí klausulanan atverbial: ''cuando'', por ehèmpel, ta e abreviashon di ''a la tempo cuando''. Tambe por introdusí nan dor di preposishon. ''Cuando'' e ta nifiká "ki ora" (a cual tempo, en cual tempo) : * ''Cuando nos va come?'' – Ki ora nos ta bai kome? * ''La enfante demanda cuando nos va come.'' – E mucha ta puntra ki ora nos ta bai kome. * ''En la anio cuando me ia nase, la clima ia es multe calda.'' – E aña ku mi a nase, e klima tabata hopi kalor. * ''Cuando nos ariva, me va dormi.'' – (Na e momento ei) ora nos yega, lo mi drumi. * ''Nos va canta ante cuando nos dansa.'' – Nos lo kanta promé ku nos bai baila. * ''Nos va dansa pos cuando nos canta.'' – Nos lo baila despues di kanta. * ''Nos va dansa asta cuando nos adormi.'' – Nos lo baila te ora nos drumi. ''Do'' ta nifiká "donde" (na kua loko, na kua loko). Ora ta usa ku un verbo di moveshon, do hopi bia ta nifiká 'na unda': * ''Do es la can?'' – Unda e kachó ta? * ''Me no sabe do nos vade.'' – Mi no sa unda nos ta bai. * ''En la pais do me ia nase, la clima es multe calda.'' – Den e pais kaminda mi a nase, e klima ta hopi kalor. * ''El ia dormi do el sta.'' – E tabata drumi kaminda e tabata. * ''Me veni de do tu ia visita me.'' – Mi ta bini for di unda bo a bishitá mi. * ''La polisior ia desinia un sirculo sirca do el ia trova la clave.'' – Polis a pinta un sirkulo rond di unda el a haya e yabi. ''Como'' ta nifiká "kon" (en cual modo). E ta sirbi tambe komo preposishon ku ta nifiká komo: * ''Como tu conose mea nom?'' – Kon bo sa mi nòmber? * ''Me no comprende como tu conose mea nom.'' – Mi no ta komprondé kon bo sa mi nòmber. * ''La manera como tu pasea es riable.'' – E manera ku bo ta kana ta ridíkulo. * ''Me parla como me pensa.'' – Mi ta papia manera mi ta pensa. * ''La descrive ia difere multe de como la loca aspeta vera.'' – E deskripshon tabata hopi diferente for di kon e lugá ta parse realmente. * ''Tua oios es como los de un falcon.'' – Bo wowonan ta manera esun di un falkon. ''Cuanto'' ta nifiká "kuantu" (en cual cuantia). E ta sirbi tambe komo kuantifikador ku e mesun nifikashon: * ''Cuanto la orolojo custa?'' – Kuantu e orologio ta kosta? * ''Cuanto tu ia compra?'' – Kuantu / kuantu bo a kumpra? * ''Cuanto tu desira esta torta?'' – Kuantu bo ke e bolo aki? * ''Me va demanda cuanto ia ariva.'' – Mi ta puntra kuantu a yega. * ''Nos va aida cuanto nos pote.'' – Nos lo yuda mas tantu ku nos por. * ''Tu sabe cuanto me ama tu?'' – Bo sa kuantu mi ta stima bo? ''Perce'' ta nifiká "pakiko" (den varios sentido: ''en cual cuantia''). E konjunshonnan korespondente ta ''car'' ("pasobra","pa motibu ku") i afin ("pa ku", "ku intenshon ku"). Semper ta usa e palabra spesial ''perce'', no ''per cual'': * ''Perce tu core?'' – Dikon bo ta kore? * ''La fem ia demanda perce la fenetra es rompeda.'' – E muhé a puntra pakiko e bentana tabata kibra. == Verbonan == Un verbo tipiko ta denota e okurrensia òf abandono di un akshon (korre, para), un relashon (tener, perde) òf un estado (para, derti). Den Elefen, e verbonan no ta kambia pa indiká kosnan manera tempu òf estado di ánimo. Na lugá di esei, ta usa atverbionan, spesialmente e tres preverbionan ''ia'', ''va'' i ''ta''. Tur verbo por ser reutiliza sin kambio komo sustantivo. === Tempo === E tempu futuro ta marká ku ''va'' (un palabra di orígen franses). E tempu pasá, inkluyendo e perfekto i e pluskuamperfekto, ta marká ku ia (di orígen [[chavakano]]). Esaki ta atverbionan spesial ku ta bini promé ku e verbo. E tempu presente no ta marká: * ''Me canta.'' – Mi ta kanta / Mi ta kantando. * ''Me va canta.'' – Mi lo kanta / Mi ta na punto di kanta. * ''Me ia canta.'' – Mi tabata kanta / mi a kanta. Storia ta deskribi eventonan ku ta tuma lugá den pasado (òf un pasado imaginado), òf ku su lokashon den tempo no ta di interes pa e lektor. Den e kasonan ei, e ai por wòrdu skomptá. Elefen no ta distinguí e aspektonan perfekto i imperfekto di e verbo (por ehèmpel, "Mi a kome", "Mi tabata kome"). Sinembargo, un por klarifiká e sekwensa temporal di dos akshon fásilmente dor di marka e promé ku ''ja'' ("ya"): * ''Cuando tu ia encontra nos, nos ia come ja.'' – Ora bo a topa nos, nos a kome kaba. * ''Si tu reveni doman, me va fini ja la labora''. – Si bo bolbe mañan, lo mi a kaba ku e trabou. * ''Sempre cuando me ateni la fini de un capitol, me oblida ja la titulo.'' – Kada bes ku mi yega na final di un kapítulo, mi a lubidá e titulo. Tin otro manera pa klarifika e sekuensia temporal: * ''Me ia come ante aora.'' – Mi a kome promé awor. * ''Me ia come plu temprana.'' – Mi a kome promé. * ''Me ia fini come.'' – Mi a kaba di kome. * ''Me va come pronto.'' – Mi lo kome pronto. * ''Me comensa come.'' – Mi ta kuminsá kome. * ''Me va come pos acel.'' – Mi lo kome despues di esei. * ''Me va come plu tarda.'' – Mi lo kome despues. * ''Me ia abitua come en la note.'' – E tabata kome durante anochi. * ''Me ia come abitual en la note.'' – E tabata kome durante anochi. LFN tin un partíkula opshonal "irrealis" ta (di origen [[haiti]]ano) ku por wòrdu usa pa indika ku algo ta irreal, òf den duda, òf simplemente posibel òf desea. Un frase ku ta ta trata un realidat alternativo. Den frase ku ta usa si ("si"), ta ta agregá den e klausula prinsipal, pero generalmente ta omití den e klausula "si", maske no ta prohibí pa inkluí e ei. E por sugeri un futuro ku ta ménos probabel ku un ku e ta usa ta bai. Ta tambe por transmiti un petishon kortés. E por wòrdu usa den diferente situashon kaminda hopi idioma lo a usa estado di ánimo subjuntivo òf kondishoná, i hopi bia ta korespondi ku e palabra ingles ''would'': * ''Si me ta rena la mundo, cada dia ta es la dia prima de primavera.'' – Si mi goberná mundu, kada dia lo ta e promé dia di primavera. * ''Si lo no esiste, on ta debe inventa lo.'' – Si e no tabata eksistí, bo mester a invent'é. * ''Si tu canta, me va escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha bo. * ''Si tu va canta, me va escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha. * ''Si tu canta, me ta escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha bo. * ''Si tu ta canta, me ta escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha bo. * ''Me duta ce tu ta dise acel.'' – Mi ta duda si bo ta bisa esei. * ''Tu ta dona la sal, per favore?'' – Bo por pasa sal, por fabor? Normalmente, solamente un di ''va'', ''ia'' i ''ta'' por wòrdu usa ku kada verbo. Un eksepshon ta ''ia ta'', ku tin e mesun nifikashon ku e kondishon ku a pasa den e idiomanan rumanse i lo "tin" den ingles. Un ehèmpel ta Un komentario amüsante di Richard Nixon: * ''Me ia ta es un bon pape.'' – E lo tabata un bon Papa. Diferente di ingles, e idioma ku a wòrdu reportá na Elefen ta mantené e tempu di e frase original: * ''El ia dise ce la sala es fria. = El ia dise: “Oji, la sala es fria.”'' – El a bisa ku e kamber tabata friu. = El a bisa: "e kamber ta friu awe.” * ''El ia demanda esce la sala es fria. = El ia demanda: “Esce la sala es fria?”'' – E a puntra si e kamber tabata friu. = A puntra: "e kamber ta friu?” * ''El ia pensa ce la sala ia es fria. = El ia pensa: “Ier, la sala ia es fria.”'' – E tabata kere ku e kamber tabata friu. = El a pensa: "e kamber tabata friu ayera.” === Imperativo === E imperativo, òf forma di komando di e verbo, no ta marka. E ta diferensiá for di e tempu presente den kua e suheto ta wòrdu skòp. E suheto normalmente lo ta bo òf bo, esta e persona na ken e ta dirigí. ''Ta'' òf ''ta ce'' por wòrdu usa si mester inkluí un tema: * ''Para!'' – Para! * ''Pardona me.'' – Mi ta pidi diskulpa / mi ta deskulpa . * ''Toca la tecla de spasio per continua.'' – Presioná e spaarbar pa sigui. * ''Vade a via, per favore!'' – Por fabor bai! * ''Ta ce tua rena veni!'' – Bini bo reino!, laga bo reino bin! * ''Ta ce nos dansa!'' – Ban baila! === Negashon === Verbenan ta nenga ku e atverbio ''no'', ku ta antesede tantu e verbo komo a ''va'', ''ia'' òf ''ta'': * ''Me no labora oji, e me no va labora doman.'' – Mi no ta trahando awe, i lo mi no ta trahando mañan. * ''El no ia pensa ce algun es asi.'' – Mi no tabata kere ku tabatin niun hende aki. * ''No traversa la strada sin regarda.'' – No krusa e kaya sin wak. === Partisipionan === Un partisipio ta un verbo usa komo athetivo òf atverbio. Verbonan ta forma partisipio aktivo den ''-nte'' i partisipio pasivo den ''-da''. E ta athetivonan ekivalente na "-ing" i "-ed" (òf"-en") na ingles, i por wòrdu usa igual bon komo atverbio i sustantivo. E partisipio aktivo normalmente tambe ta implika un akshon den kurso, mientras ku e partisipio pasivo ta sugeri ku e akshon a tuma luga den pasado: * ''Un ruido asustante ia veni de la armario.'' – Un zonido teribel tabata bini for di e wardrobe. (adjektivo) * ''La om creante scultas es amirable.'' – E hòmber ku ta krea skultura ta admirabel. (adjektivo; = om ci ta krea skultura) * ''El ia sta tremante en la porta.'' – E tabata keda tiritando na porta. (atverbio) * ''Nos ia colie tota de la composantes.'' – Nos a kolektá tur e komponentenan. (sustantivo) * ''Per favore, no senta sur la seja rompeda.'' – Por fabor, e no ta sinti su mes den e stul kibra. (adjektivo) * ''El ia leje xocada la reporta.'' – El a lesa e rapòrt den estado di shock. (atverbio) * ''Sua novela va es un bonvendeda.'' – Su novela lo ta un éksito di benta. (sustantivo) E partisipio aktivo por tin un opheto. Ademas, e por wòrdu usa komo komplemento di e verbonan pa transmiti un sentido progresivo: * ''Me es lenta asorbente la informa.'' – Mi ta absorbiendo e informashon lentamente. * ''Me no ia disturba tu, car tu ia es laborante.'' – Mi no a molestia bo, pasobra bo tabata trahando. Pero un konstrukshon partisipativo ta hopi bia no nesesario, ya ku tin otro formanan pa ekspresá e nifikashon aki: * ''Me asorbe lenta la informa.'' – Mi ta absorbe e informashon lentamente. * ''Vade a via, me labora.'' – Bai, mi ta trahando. * ''Me continua come.'' – Mi ta sigui kome. * ''Me come continual.'' – Mi kome kontinuamente. * ''Me come tra la dia intera.'' – Mi kome durante henter dia. E partisipio pasivo por ser usa komo komplemento di e verbonan es òf deveni, produsí un sentido pasivo. Par ("por") ta introdusí e agente di un akshon pasivo: * ''Esta sala ia es pintida par un bufon.'' – E kamber aki a ser pintá dor di un payaso. * ''La sala deveni pintida.'' – E kamber ta ser pintá. * ''Acel ponte ia es desiniada par un injenior famosa.'' – E brùg ei a ser diseñá pa un ingeniero famoso. * ''Lo ia deveni conoseda ce el ia es un om perilosa.'' – E tabata konosí komo un hòmber peligroso. Un frase aktivo ku on òf algun su suheto ta hopi bia un alternativa elegante na un frase pasivo: * ''On pinti la sala.'' – E kamber ta ser pintá. * ''On no sabe cuanto persones teme aranias.'' – No ta konosí kuantu hende tin miedu di spider. * ''Algun ia come lo.'' – Un hende a kome e. E partisipio aktivo di es es esente: * ''Esente un bufon, el ia senta sur la seja rompeda.'' – Komo un payaso, el a sinta den e stul kibra. === Transitividat === Un verbo transitivo ta esun ku por ser siguí direktamente pa un sintágma nominal (un obheto), sin preposishon intermedio. Un verbo intransitivo no tin obheto. Por ehèmpel: * ''Me senta.'' – Mi ta sinta. (senta ta intransitivo) * ''La patatas coce.'' – E patatnan ta kushinando. (coce ta intransitivo) * ''El usa un computador.'' – E ta usa un komputadó. (usa ta transitivo) * ''Los come bananas.'' – Nan ta kome bananan. (come ta transitivo) E transitividad ta flexibel na Elefen. Por ehèmpel, si bo agregá un obheto despues di un verbo intransitivo, e verbo ta bira transitivo. E obheto ta korespondé semántikamente ku e suheto intransitivo, i e verbo awor ta nifiká "hase ke (e obheto)...": * ''Me senta la enfantes.'' – Asiento pa mucha. (= Me causa ce la enfantes senta) * ''Me coce la patatas.'' – Mi ta kushiná patata. (= Me causa ce la patatas coce) E obheto di un verbo transitivo por keda skonde si e ta obvio pa e situashon òf e konteksto: * ''El canta un melodia.'' – E ta kantando un melodia. > El canta. – E ta kantando. (= El canta alga cosa) Ora e obheto i e suheto di un verbo ta e mesun kos, bo por usa un pronombre reflexivo komo obheto: * ''Me senta me.'' – Mi ta sinti. (= Me deveni sentante) * ''La porte abri se.'' – E porta ta habri (e mes). (= La porte abri – pero enfatizando ku ningun hende ta parse di ta habri'e; e ta habri'e su mes) I pa hasi kla ku un verbo ta wordo uza den un forma transitivo, e por usa expresionnan ku '''''fa''''' of '''''causa''''': * ''Me fa ce la enfantes senta.'' – Mi ta hasi e muchanan sinti. (= Me senta la enfantes) * ''Me causa ce la fango adere a mea botas.'' – Mi ta hasi e klei pega na mi botanan. (= Me adere la fango a mea botas) Den algun idioma, e obheto di un verbo transitivo por tin un komplemento. Elefen ta usa otro konstrukshonnan na su lugá: * Los ia eleje el a presidente. – Nan a skohe e komo presidente. (preposishon di e estado resultante) * Me ia pinti la casa a blanca. – Mi a pinta e kas blanku. (preposishon di e estado resultante) * Me ia fa ce el es felis. – Mi a hasi'é felis. (klausula sustantivo) * El ia dise ce me es stupida. – E ta yama mi bobo. (klausula sustantivo) E úniko eksepshon ta e verbo '''''nomi''''', i ta konsiderá un ehèmpel di aposhishon: * La esplorores ia nomi la rio la Amazon. – E exploradornan a yama e riu Amazonas. (= los ia dona la nom “la Amazon” a la rio) === Verbo ku suheto fiktivo === Tur verbo finito den Elefen mester tin un sujeto, aunke solamente komo kustodio di e luga. Den algun idioma, ta posibel pa skonde e suheto di e verbonan ku ta referí na klima òf na e ambiente general. Den Elefen, ta usa '''''lo''''' (lo): * ''Lo neva.'' – Ta nevando. * ''Lo va pluve.'' – Lo bai kai áwaseru. * ''Lo es tro calda en esta sala.'' – Ta muchu kalor den e kamber aki. * ''Lo es bon.'' – Ta bon. Otro ehèmpel ta ora e suheto ta efektivamente un klausula final sustantivo. Pasobra e ta bin despues di e verbo, e ta ser usa komo suheto fiktivo: * ''Lo pare ce tu es coreta.'' - Ta parse ku bo ta korekto. * ''Lo es importante ce me no oblida esta.'' - Ta importante pa bo no lubidá esaki. Meskos, ku e verbonan '''''es''''', si e suheto ta un pronombre (generalmente '''''el''''', '''''lo''''' òf '''''los''''') siguí pa un klausula relativo, e suheto real por ser move na final di e frase i remplasá '''''lo''''' komo suheto fiktivo: * ''Lo es me ci ama Maria.'' = ''El ci ama Maria es me.'' – Ta ami ta esun ku ta stima Maria. = Esun ku ta stima Maria ta ami. * ''Lo es Maria ci me ama.'' = ''El ci me ama es Maria.'' – Ta Maria ta esun ku mi ta stima. = Esun ku mi ta stima ta Maria. * ''Lo es la bal blu cual me ia perde.'' = ''Lo cual me ia perde es la bal blu.'' = ''La bal blu es lo cual me ia perde.'' – Ta e bola blauw ku mi a pèrdè. = Loke mi a pèrdè ta e bola blauw. = E bola blauw ta loke mi a pèrdè. '''''On ave''''' ta indiká presensia òf eksistensia di algu: * ''On ave un serpente en la rua.'' – Tin un kolebra na kaminda. * ''On no ave pexes en esta lago.'' – No tin piská den e lago aki. * ''On ave multe persones asi oji.'' – Tin hopi hende aki awe. === Verbonan ku ta wòrdu uzá komo sustantivo === Elefen tin dos manera pa usa verbonan komo sustantivo: e infinitivo i e sustantivo verbal. Ambos ta usa e verbo sin modifikashon. E infinitivo ta introdusí un tipo spesial di klausula nominal, yamá "klausula infinitivo", ku su nifikashon ta manera un klausula introdusí pa '''''ce'''''. E infinitivo ta keda realmente un verbo, kapaz di ser sigui pa adverbionan i un obheto, i di negashon pa e palabra '''''no''''' koloka prome. Ta importante pa menshona ku e no ta asepta un tema of un indikador di tempo tenso of estado di animo. E ta transmiti pa medio di e konteksto. E uso mas komun di un klausula infinitivo ta komo obheto di un otro verbo. E suheto di e dos verbonan ta normalmente e mesun, pero nan por ta diferente si e nifikashon ta sugeri esaki, manera den e ehèmpel ku '''''proibi kome''''': * ''Me espera ariva ante tua parti.'' – Mi ta spera di yega promé ku bo bai. * ''Me ia gusta multe escuta oji mea musica.'' – Mi a disfrutá hopi di skucha mi músika awe. * ''On pote nunca spele coreta mea nom.'' – Hende nunka por skirbi mi nòmber korektamente. * ''El teme no velia en la matina.'' – E tin miedu di no lanta mainta. * ''La empleor proibi come sanduitxes en la ofisia.'' – E dunadó di trabou ta prohibi pa kome sandwich den ofisina. E dunadó di trabou ta prohibi pa kome sandwich den ofisina. Infinitivo tambe ta ser hañ'é hopi bia despues di preposishon, kaminda nan por aseptá un no promé ku nan, i adverbionan i un obheto despues di nan.: * ''Me viaja per vide la mundo.'' – Mi ta biaha pa mira mundu. * ''El ia mori pos nomi sua susedor.'' – E la muri despues di nombra su susesor. * ''El ia abri la noza par colpa lo forte con un martel.'' – E a habri e nèrvi dor di dal'é fuerte ku un hamber. * ''On no pote pasea tra la mundo sin lasa impresas de pede.'' – Bo no por kana rònt mundu sin laga niun tras. Na kontraste, e sustantivo verbal ta solamente un sustantivo, i normalmente ta ser presedé pa e òf otro determinante. E sustantivo ta indiká un okashon di e akshon di e verbo òf su resultado inmediato. E por aseptá adjektivo, pero mester usa un preposishon (mas komunmente di) si ta nesesario pa inkluí un obheto: * ''Sua condui ia es vera xocante.'' – Su komportashon tabata realmente impaktante. * ''El ia destrui sua labora intera.'' – E a destruí tur su trabou. * ''La valsa e la samba es dansas.'' – Vals i samba ta baile. * ''Esta va es un ajunta bela a la ragu.'' – Esaki lo ta un bon añadí na e stew. * ''Me ia prepara du traduis de la testo.'' – Mi a prepará dos tradukshon di e teksto. * ''Tu ave no comprende de la problemes.'' – Bo no ta komprondé e problemanan. * ''“LFN” es un corti de “Lingua Franca Nova”.'' – "Lfn "ta un abreviashon di"Lingua Franca Nova". * ''La universo ia es estrema peti a la momento de sua crea.'' – Universo tabata extremadamente chikito na momento di su kreashon. Ku un verbo komo junta, tin tiki diferensia entre '''''ajunta''''' i '''''ajuntada'''''. Pero tradukshon ta e teksto original for di kua e tradukshon a wòrdu produsí, i '''''un crea''''' ta un akto di krea '''''un creada'''''. Esaki ta keda dedusí for di e nifikashon di e obhetonan di e verbonan mes: '''''-da''''' semper ta referí na e obhetonan. Ku '''''crea''''', e obheto ta tambe e resultado di e akshon; pero ku '''''tradui''''', e obheto i e resultado ta dos kos diferente. Ku algun verbo, manera '''''dansa''''', kaminda obheto i akshon ta meskos, nos ta bisa '''''un dansa''''', no '''''un dansada'''''. Un klausula infinitivo por wòrdu usa komo suheto di un frase: * ''Nada es un eserse gustable.'' – Landa ta un ehersisio agradabel. * ''Nada en fango no es un eserse gustable.'' – Landa den lama no ta un ehersisio agradabel. * ''Scrive ​la novela ia aida el a boni sua stilo.'' – Eskribiendo e novela a yuda mehora su estilo. Pero, den un forma skirbí, si un klausula den infinitivo ta largu, e lektor por risibí di konfundí e verbo den infinitivo ku un komando, por lo ménos te ora e yega na e verbo prinsipal di e frase. Un por evitá esaki dor di kambia e infinitivo na un sustantivo verbal agregando e òf otro determinante promé, òf usando e plural: * ''La nada en fango no es un eserse ​gustable.'' – Landa den lama no ta un ehersisio agradabel. * ''La scrive de ​la novela ia aida el a boni sua stilo.'' – Skribí e novela a yuda mehorá su estilo. * ''Eras es umana, pardonas es divin.'' – Errá ta humano, pordoná ta divino. == Preposishonnan == Un preposishon ta un palabra spesial ku ta introdusí un grupo nominal, formando un frase prepositivo. Un frase prepositivo normalmente ta kambia un sustantivo, pronomber, athetivo, atverbio òf por kambia un frase kompletu. E preposishon ta indiká kon e sintágma nominal ta referí na e struktura kontené, mustrando e funshon ku e tin den e modifikashon. Elefen tin 22 preposishon. === a === A ta nifiká"en". E ta presentá un lugá òf un tempu komo un punto simpel, òf komo un espasio òf periodo general, ignorando su struktura interno: * ''Nos senta a la table.'' – Nos ta sinta na mesa. * ''Me va encontra tu a la crus de vias.'' – Nos ta topa na e krusada. * ''La scala apoia a la mur.'' – E eskalera ta apoyá riba e muraya. * ''Tua casa es a lado de mea casa.'' – Bo kas ta banda di mi kas. * ''El reposa a casa.'' – E ta sosegando na kas. * ''Sudan es a sude de Misre.'' – Sudan ta den Sur di Egipto. * ''La barco es a mar.'' – E barku ta na laman. * ''El ia fini la labora a la comensa de la anio.'' – E a kaba ku e trabou na kuminsamentu di aña. * ''A medianote, on va vide focos artal.'' – Na meimei di anochi, lo tin kandela di kandela. * ''Me debe parti a la ora des-ses.'' – Mi mester bai na kuater. Pa extenshon metafóriko, a ta introdusí e punto di referensia den un relashon: * ''Tu sta tro prosima a la borda.'' – Bo ta para muchu serka di e bordo. * ''La forma de Italia es simil a un gama.'' – E forma fi Italia ta similar na un pierna. * ''Esta pen parteni a me.'' – E pluma aki ta di mi. * ''Cual aveni si on no conforma a la regulas?'' – Kiko ta sosodé si e no ta kumpli ku e reglanan? * ''A la min tredes persones espeta.'' – Por lo menos 30 persona ta warda. Ademas, a por ekspresá moveshon pa un punto. Esaki ta inkluí movementu metafóriko manera transferensia na destinadó i kambio na estado nobo: * ''Me viaja a New York.'' – Mi ta biaha pa New York. * ''Pone tua libros a via.'' – Warda bo bukinan. * ''El leva sua oios a la sielo.'' – E ta lanta su wowonan na shelu. * ''El ia dona un oso a la can.'' – E muhé a duna e kachó un osto. * ''La sorsor ia cambia se a un capra.'' – E mago a bira un kabritu. * ''La seja ia cade a pesos.'' – E stul a keda kibra. * ''La xico ia ajunta sua nom a la lista.'' – E mucha a agregá su nòmber na e lista. * ''Dise a me tua nom.'' – Bisa mi bo nòmber. * ''Me no va responde a acel demanda.'' – Mi no ta kontestá e pregunta ei. * ''Nos desira a tu un bon aniversario.'' – Nos ta deseá bo un felis aniversario. * ''Tua idea pare asurda a me.'' – Bo idea ta parse mi absurdo. * ''Me pasea longo la strada, de un fini a la otra.'' – Kamino den kaya, di un banda pa otro. * ''Tu irita me de tempo a tempo.'' – Bo ta molestia mi di bes en kuando. * ''La note progresa a la lus prima.'' – E anochi ta avansa pa atardi. * ''De lundi a jovedi es cuatro dias.'' – Di djaluna te ku djaweps ta kuater dia. De echo, kualke preposishon ku ta indiká un lokashon tambe por indiká moveshon pa e lokashon ei. Por ehèmpel, den ''me pone mea libros en mea saco'' ("Mi ta pone mi bukinan den mi saku"), den obviamente ta enserá moveshon "dentro". Ora mester di klaridat adishonal, por pone a promé ku e preposishon pa klarifiká e sensashon di moveshon pa: * ''Core a la casa.'' – Kore bai kas. * ''Core en la casa.'' – Kore bai kas. * ''Core a en la casa.'' – Kore bai kas. * ''La gato salta sur la table.'' – E pushi ta kore riba mesa. * ''La gato salta a sur la table.'' – E pushi ta kore riba mesa. Un uso spesial di a ta promé ku un otro preposishon, pa krea un adverbio. Si e preposishon ta indiká un lugá, e kombinashon ta sugeri moveshon den e direkshon indiká. A ante i a pos ta wòrdu usa tambe pa indiká tempu promé òf despues: * ''La can core a ante.'' – E kachó ta kore bai dilanti. * ''Tu pote pone tua saco a supra.'' – Bo por pone bo tas riba bo. * ''La sumerjor ia vade a su.'' – E buelo a baha. * ''Vide a su.'' – Wak abou. * ''Me ia visita esta vila a ante.'' – Mi a bishitá e siudat aki promé. * ''Nos pote reveni a pos.'' – Nos por bolbe despues. Otro uso spesial di a ta agregá un komplemento na e obheto den un frase. (Den algun kaso, por usa otro preposishon tambe pa e propósito aki.) * ''El ia pinti sua casa a blanca.'' – E tabata pinta su kas blanku. * ''Me va servi la gambas a/en fria.'' – Mi ta sirbi e karpintanan friu. * ''Los ia eleje Maria a/per presidente.'' – Nan a skohe Maria komo presidente. E komplemento por ta un infinitivo. Por usa " per "en bes di "a", pero e nifikashon ta ku e suheto di e verbo prinsipal tin intenshon di realisá e akshon di e verbo infinitivo. A ta indiká ku e suheto ta pretendé ku e obheto ta hasié: * ''El comanda la soldatos a ataca la fortres.'' – Ordená e sòldánan pa ataká e fuerte. * ''Me va instrui vos a parla la lingua.'' – Mi ta siña bo papia e idioma. === ante === '''Ante''' ta nifiká "antes" òf "delante di". Su kontrario ta '''pos'''. Den espasho, ante ta indika un lokashon na e banda mas importante di un obheto espesifika. Kua banda ta mas importante ta dependé di e obheto i su konteksto. Hopi kos tin un kara frontale obvio ku nan ta enfrentá mundu; den otro kasonan, ante simplemente ta nifiká na e banda mas serka di: * ''Mea peto es ante mea dorso.'' – Mi pecho ta dilanti di mi lomba. * ''La jornales es ante la libros.'' – E revista ta dilanti di e buki. * ''Lo es tan oscur ce me no pote vide mea mano ante mea oios.'' – Ta asina skur ku mi no por mira mi man dilanti di mi wowo. * ''Un can reposa ante la boteca.'' – Un kachó ta kai dilanti di e tienda. * ''Nos ave multe labora ante nos''. – Nos tin hopi trabou dilanti. Den tempu, ante ta indiká un punto ku ta promé ku un tempu spesifiká: * ''Janero veni ante febrero.'' – Enero ta yega promé ku febrüari. * ''Los intende fini la labora ante la reposa de sol.'' – Nan tin intenshon di kaba ku e trabou promé ku atardi. * ''Verje a sinistra ante la fini de la strada.'' – Bira na man robes promé ku fin di kaya. * ''Nos esperia la lampo ante la tona.'' – Nos ta eksperensiá lampi promé ku tormenta. Ante tambe por indiká moveshon na un punto kontra algu (= a ante): * ''On ia pone un monton de libros ante me.'' – Nan a pone un pila di buki dilanti di mi. * ''Me veni ante tu per demanda per tua pardona.'' – Mi ta bini dilanti di bo pa pidi diskulpa. Ante cuando, òf ante ce, ta nifiká antes komo konjunshon (antes di e momentu ku): * ''Nos vide la lampo ante cuando nos oia la tona.'' – Nos ta mira lampi promé ku nos tende tormenta. === asta === '''Asta''' ta nifiká "te" un obheto òf lokashon spesífiko: * ''El ia acompania me asta mea auto.'' – E tabata bai ku mi outo. * ''La tera es covreda con neva asta la montania.'' – E tera ta kubri ku nèg te na e serunan. * ''Me es empapada asta mea pel.'' – Mi ta drench te na mi kurpa. * ''La custa ia cade asta sola un euro.'' – E preis a baha te na solamente un euro. * ''El ia visita cada pais de Andora asta Zambia.'' – E a bishitá tur pais, for di Andorra te Ku Zambia. * ''Studia la pajes dudes-sinco asta cuatrodes-du.'' – Página di estudio 25 pa 42 (inclusive). Esaki ta hiba na e sentido temporal di '''asta''', ku ta "hasta": * ''El labora asta medianote.'' – E ta traha te mei anochi. * ''Espeta asta la estate.'' – Warda te ku zomer. * ''Asta doman!'' – Te mañan / nos ta topa mañan! === ca === '''Ca''' ta nifiká"ku". E ta indiká e punto di referensia pa un komparashon di inegalidat: * ''Mea can es plu intelijente ca me.'' – Mi kachó ta mas inteligente ku mi. * ''Acel es multe min interesante ca esta.'' – Esey ta hopi menos interesante ku esaki. * ''La sielo e tera ave plu cosas ca tu imajina en tua filosofia.'' – Tin mas kos den shelu i riba tera ku bo ta soña den bo filosofia. === como === '''Como''' e ta nifiká "manera". E ta indiká e punto di referensia pa un komparashon di igualdat: * ''El rie como un iena.'' — E ta hari manera un hiena. * ''Tua cor es dur como petra.'' – Bo kurason ta duru manera un piedra. * ''Iogurte es como crema.'' – Yogurt ta manera krema. * ''Tu ia veni a la mesma conclui como me.'' – Bo a yega na e mesun konklushon ku mi. * ''Me pote salta tan alta como tu.'' – Mi por bula mes haltu ku bo. * ''Condui como un adulte.'' – Komportá bo mes manera un adulto. === con === '''''Con''''' ta nifiká "ku". Su kontrario ta sin. Introdusí un persona, kos òf estado kompañante: * ''Me vide la xica con sua padre.'' – Mi ta mira e mucha muhé ku su tata. * ''Los vole come con nos.'' – Nan ke kome ku nos. * ''Nos bevi cafe con lete.'' – Nos ta bebe kafé ku lechi. * ''On ia misca la zucar con sal.'' – E sukari a wòrdu kombiná ku salu. * ''Los batalia con la elementos.'' – Nan ta bringa ku e elementonan. * ''No multe parolas comensa con X.'' – No ta hopi palabra ta kuminsá ku X. * ''El ia dona a me un libro con multe fotos.'' – E a duna mi un buki ku hopi potrèt. * ''Elena es un xica con capeles roja.'' – Elena ta un mucha muhé ku kabei kòrá. * ''La om vea senta con un pipa en sua boca.'' – E hòmber di edat ta sinta ku un pipa den su boka. * ''Sua sposa regarda el con stona.'' – Su esposa ta wak e hòmber asombrá. * ''Compara esta con la clima de ier.'' – Kompará esaki ku e klima di ayera. * ''Tota cambia con la pasa de tempo.'' – Tur kos ta kambia ku tempu. * ''A cada dia, me leva con la sol.'' – Tur dia mi ta lanta ku solo. * ''E con acel parolas, el ia desapare.'' – I ku e palabranan ei el a disparsé. '''''Con''''' tambe por nifiká" mediante", presentando algu ku ta wòrdu usa komo un herramienta: * ''Me scrive con un pen.'' – Mi ta skirbi ku un pluma. * ''Nos oia con nosa oreas.'' – Nos ta skucha ku nos orea. * ''La cavalo colpa con sua pede.'' – E kabai ta dal. * ''El ia compra un casa con la mone cual el ia erita.'' – E a kumpra un kas ku e plaka ku el a heredá. Ora un akshon ta tuma lugá pa medio di algu mas abstrakto òf ménos manera un herment, par a preferí. An con ta nifiká a pesar di: * ''Nos va fali an con tua aida.'' – Nos lo faya asta ku bo yudansa. === contra === '''Contra''' ta nifiká "kontra". E ta introdusi algo ku ta mira of ta move den e direkshion kontrario, sea real of metaforikamente: * ''Clui tua oios contra la lus.'' – E ta sera su wowonan kontra lus. * ''Esta camera es secur contra acua.'' – E kamber aki ta resistente na awa. * ''La elinicas antica ia batalia contra Persia.'' – E griegonan di antigwedat a bringa kontra Persia. * ''La scala es contra la serca.'' – E eskalera ta kontra e baranda. * ''El lisca e cade contra la mur.'' – E ta skeda i kai kontra e muraya. * ''Nada contra la flue es difisil.'' – Ta difísil pa landa na altura di riu. * ''Me es contra la gera.'' – Mi ta kontra guera. * ''Tu ia ata contra mea desiras.'' – Bo a aktua kontra mi deseonan. === de === De ta nifiká "di". E ta presentá algu manera un orígen: * ''Me es de New York.'' – Mi ta di New York. * ''Me viaja de Paris a London.'' – Mi ta biaha for di Paris pa Londres. * ''La paperes ia cade de la fenetra.'' – E papelnan a kai for di bentana. * ''Me ia reseta un letera de la re.'' – Mi a risibí un karta di rei. * ''La furor asconde sua fas de la cameras.'' – E ladron ta skonde su kara for di e kameranan. * ''La acua difere de la asida par sua cimica.'' – Awa ta diferente for di ácido den su kimika. * ''La resulta depende de la metodo usada.'' – E resultado ta dependé di e método ku ta wòrdu usá. * ''Nos labora ja de la lus prima.'' – Nos a traha for di atardi. * ''Multe anios ia pasa de la gera.'' – Hopi aña a pasa for di e guera. * ''La table es fada de lenio.'' – E mesa ta di palu. * ''Tu gusta carne de oveta?'' – Bo ta gusta lamchi? Por ehèmpel, de ta presentá e persona òf kos ku algu ta pertenesé na dje: * ''Acel es la auto de mea frate.'' – Esey ta e auto di mi ruman homber. * ''Me gusta escuta la canta de la avias.'' – Mi ta gusta tende e kantika di e piskánan. * ''El ia es impresada par la cuietia de la foresta.'' – E tabata impreshoná pa e trankilidat di e palu. * ''Dona un peso de torta a me, per favore.'' – Duna mi un pida bolo, por fabor. Mas abstrakto, de hopi biaha ta indiká un relashon general entre dos kos, òf entre un kalidat òf akshon i un kos: * ''Me ave tre caxas de libros per vende.'' – Mi tin tres buki pa bende. * ''El ia presta a me un tela de un color fea.'' – E a presta mi un paña di koló desagradabel. * ''La tore ave cuatro metres de altia.'' – E toren ta 40 meter haltu. * ''Esta balde es plen de pexes.'' – E kubo aki ta yen di piská. * ''Nos vole es libre de vos.'' – Nos ke liberá nos mes for di bo. * ''La ora ia veni per parla de multe cosas.'' – A yega e momento pa papia di hopi kos. Loke lo ta un sustantivo kompuesto den algun idioma ta ser ekspresá komunamente komo dos sustantivo uní pa de den LFN: * ''Mea oculo de sol es rompeda.'' – Mi brillantanan di solo ta kibra. * ''La gavota es un avia de mar.'' – E gaviota ta un paña di laman. * ''Esta va es tua sala de dormi.'' – Esaki lo ta bo kamber. * ''Tu ia oblida aplica la freno de mano.'' – Bo a lubidá di pone e frena di man. * ''Per sua come de matina, el bevi sola cafe.'' – Pa desayuno, e ta bebe solamente kafé. * ''El es la campion de mundo de tenis de table.'' – E ta kampion mundial di tenis riba mesa. De ta aparesé komo e di dos elemento den un seri di ekspreshon fiho ku ta funshoná komo preposishon kompleho: * ''Los ia ajunta tota la ingredientes con eseta de la sal.'' – Nan a añadi tur ingrediente cu eksepshon di sal. * ''Los ia usa zucar en loca de sal.'' – Nan a usa sukari en bes di salu. * ''Me es tarda par causa de un conjesta de trafica.'' – Mi ta yega lat pa motibu di un stòp di tráfiko. * ''La campaneria es a destra de la catedral.'' – E kandela ta na man drechi di e katedral. De por wòrdu poné promé ku un otro preposishon pa indiká moveshon alehá di: * ''La gato salta de sur la seja.'' – E pushi ta saltá for di e stul. * ''Un arania rampe de pos la orolojo.'' – Un spider ta kana tras di e reloj. * ''La pasaros asende de entre la arbores. ''– E spargunan ta subi for di palu. Manera a, de por kambia un preposishon den un adverbio. E adverbio ta nifiká 'desdi e lokashon sugeri pa e konteksto': * ''La monstro ia veni de su.'' – E monstruo a bini for di abou. * ''La gidor ia cria de ante, ma me no ia pote oia.'' – E lider tabata grita for di dilanti, pero mi no por a tende. De cuando, òf de ce, ta nifiká "desdi" komo konjunshon ("desdi e momentu ku"): * ''De cuando me ia es un enfante, me desira sta sur la luna.'' – For di tempu ku mi tabata mucha, mi a ke para riba luna. === en === En ta nifiká "na" òf "den". Su kontrario ta estra. E ta indiká un lokashon den espasio òf tempu ku ta total òf parsialmente kontené den algu otro: * Mea cor es en mea peto. – Mi kurason ta den mi pecho. * La sol es en la sielo. – Solo ta den shelu. * Nos espeta en la auto. – Nos ta warda den outo. * La plantas es en vasos. – E plantanan ta den pot. * Sua ditos es fisada en la manico de un tas. – Su dede ta atrapá den e man di un kop. * Me ave alga pensas en mea mente. – Mi tin algun pensamentu den mi mente. * Gatos no gusta es en acua. – E kachonan no gusta ta den awa. * Nos no vide la stelas en la dia. – Nos no ta mira e streanan den dia. * Beethoven ia nase en 1770. – Beethoven a nase na 1770. * Nos ia visita la museo en febrero. – Nos a bishitá e museo na febrüari. * El ia scrive la libro en tre semanas. – E a skirbi e buki den tres siman. Metaforikamente, e lokashon por ta un estado, un aktividat òf un manera: * Me no vole viaja en esta clima. – Mi no ke biaha ku e klima aki. * La construida es en foco. – E edifisio ta na kandela. * Nos es en peril. – Nos ta den peliger. * Esce nos es en acorda? – Nos ta di akuerdo? * En ajunta, me vide un problem nova. – Ademas, mi ta mira un problema nobo. * En fato, me vide du problemes. – De echo, mi ta mira dos problema. * Nos ia pasa un ora en conversa. – Nos a pasa un ora di kombersashon. * La enfantes senta en un sirculo. – E muchanan ta sinta den un sirkulo. * Me va repete esta en elinica. – Mi ta ripiti esaki na griego. * La custas es en euros. – Preisnan ta den euro. En tambe por nifiká "dentro di" (=a en): * El ia cade en la rio. – El a kai den riu. * Pone la dejetada en la baldon. – Pone e shushi den e baki. * Un bon idea ia veni en sua testa. – Un bon idea a drenta den su kabes. * Me ia tradui la article en franses. – Mi a tradusí e artíkulo na franses. * Nos pasa en un eda nova. – Nos ta pasando den un era nobo. En cuando, òf en ce, e ta nifiká "ora", "mientras", "na un momento durante e tempu ku": * Lo ia comensa pluve forte en cuando la reportor ia parla. – E awa a kuminsá kai hopi ora e reportero tabata papia. === entre === Entre ta nifiká "entre". E ta indiká ku un lugá òf tempu ta ser rondoná pa dos òf mas otro: * Mea testa es entre mea oreas. – Mi kabes ta entre mi orea. * La table es entre la seja e la mur. – E mesa ta entre e stul i e muraya. * Txesco es entre Deutxland, Osteraic, Slovensco, e Polsca. – The Czech Republic is between Germany, Austria, Slovakia, and Poland. * El viaja entre Paris e Madrid a cada semana. – E ta biaha entre Paris i Madrid tur siman. * Tu es entre amis asi. – Bo ta entre amigunan aki. * La bal ia cade entre la flores. – E bala a kai entre e flornan. * Cual es la difere entre un mur e un serca? – Kiko ta e diferensia entre un muraya i un baranda? * Elefen promove comunica entre poplas. – LFN ta promove komunikashon entre pueblo. * On va ave un interval de des minutos entre la du atas. – Lo tin un intervalo di dies minuut entre e dos aktonan. * El ia nase entre la geras. – E a nase entre dos guera. * Me velia usual entre sete e oto. – Normalmente mi ta lanta entre shete i ocho ora. * On debe paia entre des e dudes euros. – Bo mester paga entre dies i binti euro. === estra === Estra ta nifiká "fuera". Su kontrario ta en. E ta indiká un lokashon ku no ta kontené den nada otro: * Mea sapato es estra mea calseta. – Mi sapatu ta for di mi zóki. * El abita estra la site. – E ta biba pafó di siudat. * On no ave aira estra la barcon. – No tin aire for di e boto. * Tu es aora estra peril. – Awor bo ta for di peliger. * No telefoni estra la oras de labora. – No yama pa telefòn despues di orario di trabou. Estra can also indicate movement towards such a location (= a estra): * La enfantes core estra la casa. – E muchanan a kore for di kas. Metaforikamente, estra por nifiká "excepto pa": * El records no cosa esta sua nom. – E no ta kòrda nada ku no ta su nòmber. === longo === Longo ta nifiká "largo". E ta indiká e ruta ku algu ta sigui ora e ta move: * Me pasea longo la strada. – Kamino di kaya. * La balsa ia flota longo la rio. – E barku a flota abou di riu. * La xico lisca longo la ramo. – E mucha ta glisá riba e rama. * Un arania rampe longo mea gama. – Tin un spider ku ta subi mi pianan. Por ehèmpel, e por nifiká tambe "según" loke un hende a bisa òf skirbi: * Longo la predise, oji va es an plu calda. – Segun pronóstiko, mañan lo ta mas kalor ainda. * La viaja tra tempo es posible, longo esta fisiciste. – Biaha den tempu ta posibel, segun e físiko aki. === par === Par ta nifiká "pa". E ta indiká e agente di un verbo pasivo, òf e autor di un kreashon: * El ia es colpada par un bal de neva. – E tabata bati pa un bola di nèi. * Me es surprendeda par tua reata. – Mi ta keda sorprendí pa su reakshon. * Suiz es ensircada par otra paises. – Suisa ta rondoná pa otro paisnan. * Hamlet es un teatral par Shakespeare. – Hamlet ta un obra di Shakespeare. Por ehèmpel, e ta indiká tambe un akshon òf método pa hasi algu: * Me ia viaja asi par tren. – Mi a biaha pa aki pa trein. * Roberto es mea fio par sposi. – Roberto ta mi yerno. * La botelas es codigida par color. – E botelanan ta kodé pa koló. * Nos ia descovre tua secretas par nosa spiores. – Nos a deskubrí su sekreto dor di nos spionnan. * La prisonida ia evade par asconde su un camion. – E prizonero a hui bai sconde bou di un truck. * Me va destrui la serca par sola un colpa de pede. – Mi ta destruí e baranda ku un solo poncha. * On no pote solve esta problem par negosia. – E problema aki no por ser solushoná pa medio di negoshashon. Ora un verbo transitivo ta bira un sustantivo i e suheto i e obheto di e verbo ta di naturalesa similar (por ehèmpel, tur dos ta hende), par ta ser usa pa indiká e suheto i di òf a pa indiká e obheto: * La ama par la madre. – E amor di e mama. (Mama ta stima) * La ama de/a la madre. – E amor di / pa e mama. (E mama ta stimá) * La ataca de la troianes par la elinicas. – E atake di / riba e troyanonan pa e griegonan. (E griegonan ta ataká e troyanonan) === per === Per ta nifiká "pa". Introducí un meta òf destinadó: * Nos labora per mone. – Nos ta traha pa plaka. * Tases es usada per bevi. – Ta usa kopnan pa bebe. * Me viaja per vide la mundo. – Mi ta biaha (pa mira mundu). * Tu es vestida per un sera de dansa. – Bo ta bisti pa un anochi di baile. * Me va vade a la botecas per tu. – Mi ta bai tienda pa bo. * El ia scrive la libro per sua madre. – E a skirbi e buki pa su mama. * La viaja va es perilosa per tu. – E biahe lo ta peligroso pa bo. * Me batalia per mea vive. – Mi ta bringa pa mi bida. * Per esta razona, me no pote parla longa. – Pa e motibu ei mi no por papia pa hopi tempu. * Per esemplo, considera la balena. – Por ehèmpel, konsiderá e balena. Por ehèmpel, e ta indiká tambe un artíkulo interkambiá ku otro: * Tu ia paia tro per acel computador. – Bo a paga muchu pa e kòmpiuter ei. * Me ia compra lo per mil euros. – Mi a kumpra e pa mil euro. * Grasias per tua carta postal. – Danki pa bo postcard. E por indiká un periodo di tempu previsto: * Nos vade a Colorado per un semana. – Nos ta bai Colorado pa un siman. * Me no va retarda tu per plu ca un minuto. – Mi no ta tarda bo mas ku un minüt. Komo kaso spesial, per ta introdusí algu ku ta ser faborá òf representá: * Me ia vota per la proposa, ma tu ia vota contra lo. – Mi a vota na fabor di e proposishon, pero boso a vota kontra. * Car tu no ia es ala, me ia parla per tu. – Pasobra bo no tabata aya, mi a papia den bo nòmber. === pos === Pos ta nifiká "despues" òf "tras". Su kontrario ta ante. Den espacio, e ta indica un localizacion na e banda menos importante di un obheto especifica: * Mea dorso es pos mea peto. – Mi lomba ta tras di mi pecho. * La aparatos es pos un porte securida. – E ekipo ta tras di un porta será. * La xicos turbosa ia asconde pos la cabana. – E muchanan malbado a sconde tras di e baranda. Den tempu, pos ta indiká un punto ku ta sigui un tempu spesifiká: * Desembre veni pos novembre. – Desèmber ta bini despues di novèmber. * Los va comensa bevi pos la reposa de sol. – Nan lo kuminsá bebe despues di atardi. * Verje a destra pos la eglesa. – Bira na man drechi despues di misa. * Me va reveni pos tre dias. – Mi ta bolbe den tres dia. Pos tambe por indiká moveshon na un punto tras di algu( = un pos): * La serpente ia desapare pos la arbor. – E kolebra a disparsé tras di e palu. Pos cuando, òf pos ce, ta nifiká "despues" komo konjunshon ("despues di e momentu ku"): * Nos oia la tona pos cuando nos vide la lampo. – Nos a tende tormenta despues di a mira fulminashon. === sin === Sin ta nifiká "sin". E ta indiká algu ku ta ausente: * Tua sposa gusta sua cafe sin lete. – Su esposa ta gusta su kafé sin lechi. * Me ia pasea tra la pluve sin parapluve. – Mi a kana bou di áwaseru sin paraguas. * On ave no fuma sin foco. – No tin huma sin kandela. * Me va decora la casa intera sin aida. – Mi ta dekorá henter e kas sin yudansa. * Tu es tota sin compatia. – Bo ta kompletamente sin piedat. * El ia adormi sin intende. – E tabata drumi sin ke. * La rexercor ia sorti sin descovre la responde. – E investigador a bai sin a haña e kontesta. * La depinta ia cade sin causa evidente. – E pintura a kai sin aparente motibu. === sirca === Sirca ta nifiká "rond". E ta indiká un posishon ku ta rondoná òf ta enserá algu mas: * La campores fa cantas sirca la foco. – E campistanan ta kanta kantika rònt di kandela. * Mea mano es cluida sirca mea diton. – Mi man ta será rònt di mi pulgar. * Edera crese sirca la tronco. – E iver ta krese rònt di e palu. * On ave pinta verde sirca la fenetras. – Tin pintura berde rond di e bentanan. Tambe e por indiká moveshon riba un kaminda sirkunsidente: * La luna vade sirca la tera, e la tera vade sirca la sol. – E luna ta gira rond di tera y e tera ta gira rond di solo. * Nos intende viaja sirca la mundo par cavalo. – Nos tin intenshon di bai rònt mundu riba kabai. * El vaga sirca la jardin e ole la flores. – E ta kana rònt di e hòfi i ta sinti e aroma di flor. Ku ekspreshon di tempu i kantidat, sirka ta indiká ku e balor ta aproksimá; e balor real ta den algun lugá di e rang di sirkunsidio: * Me ave sirca sincodes anios. – I am about 50 years old. * Me pote pensa a sirca sento razonas per no revela mea eda. – Mi por pensa riba un sentenario di motibo pa no revela mi edad. * La conserta ia comensa sirca dui pos dudes. – E konsierto a kuminsá rond di ocho i mei. * Sirca la lus prima, me ia oia tua can abaiante. – Around dawn, I heard your dog barking. === su === Su ta nifiká "bajo". E ta indiká un lokashon ku ta mas abou ku otro, sea físikamente òf metaforikamente: * La neva craci su mea pedes. – E nieve ta kria bou di mi pia. * La solo es su la sofito. – E piso ta bou di dak. * Antilopes ia reposa su la arbores. – E antíloponan tabata sosegá bou di e palu. * On ave un table de sanduitxes su la fenetra. – Tin un mesa di sandwich bou di bentana. * Tu pare es su la influe de la vino. – Bo ta parse di ta bou di influensia di biña. * Me no pote labora su tua regulas. – Mi no por traha bou di bo reglanan. Por ehèmpel, su por indiká tambe kualke lugá ku ta físikamente kubri pa algu, sea ku e ta realmente mas abou òf nò: * La color vera de la sofito es apena vidable su esta pinta fea. – E koló real di e dak apenas ta ser mira bou di e pintura desagradabel aki. * Me ave un paceta su mea braso. – Mi tin un pakete bou di mi brasa. * El ia porta un sueter su sua jaca. – E tabata bisti un sweater bou di su paña. Su tambe por indiká moveshon na un lokashon bou di algu (=a su): * La acua ia vade su la mobilas. – E awa a pasa bou di e mueblenan. === supra === Supra ta nifiká "riba". E ta indiká un lokashon ku ta mas haltu ku otro, sea físikamente òf metaforikamente: * La nubes es supra mea testa. – E nubianan ta riba mi kabes. * La teto es supra la sofito. – E dak ta riba e plafond. * El ia apoia supra la table per ateni la sal. – El’a inkliná riba e mesa pa yega na e salu. * Un tempesta enorme developa supra la mar. – Un tormenta grandi ta brotando riba laman. Supra ta enserá un diferensia entre e dosememnan. Si no tin espacio, ta usa sur na su luga. Por ehèmpel, supra por indiká tambe kualke kos ku ta kubri otro kos físikamente, sea ku e ta realmente mas haltu òf nò: * La montania lansa un ombra supra nosa casa. – E seru ta tira un sombra riba nos kas. * El ia porta un covretota supra sua otra vestes. – E tabata tin overall bisti riba su otro pañanan. Solo ta sali riba tera. Supra tambe por indiká moveshon na un lugá anterior (=a supra): * La sol leva supra la tera. – Solo ta sali riba tera. === sur === Sur ta nifiká "on". E ta indiká un lokashon riba e superfisio di algu, sea sostené riba dje pa gravedat òf fihá na dje di un otro manera: * Mea xapo es sur mea testa. – Mi sombré ta riba mi kabes. * No senta sur la seja rompeda. – No sinta riba e stul kibra. * Si on sta sur la balcon, on vide la mar. – Si bo para riba e balkon, bo por mira laman. * La asfalto sur la strada fonde en la caldia. – E asfalt riba caminda ta smelt den e calor. * Esce la vive esiste sur Marte? – Tin bida riba Mars? * Me va pende esta depinta sur la mur. – Mi ta bai kologá e pintura aki na muraya. * La om ia besa la fem sur sua jena. – E hòmber a sunchi e muhé riba su kara. Sur tambe por nifiká "sou" (=a sur): * Pone tua cartas sur la table. – Pone bo karchinan riba mesa. * Un roca cual cade sur la tera es nomida un meteorite. – Un baranka ku kai riba tera ta wòrdu yamá un meteorito. * El ia pone un dital sur sua dito. – El’a pone un dedal riba su dede. Metaforikamente, sur ta nifiká conserniente òf sobre e tema de: * La teatral es sur la gera. – E obra ta tokante e guera. * Me ia leje multe libros sur la tema. – Mi a lesa hopi buki riba e tema. * La xica plora sur sua pupa perdeda. – E mucha ta yora riba su popchi perdi. === tra === Tra ta nifiká "a través". E ta indiká un lokashon den kua e moveshon ta tuma lugá, pasando di un ekstremo pa otro: * Acua flue tra la tubos. – Awa ta kore dor di e pipanan. * La enfantes ia core tra la vileta. – E muchanan a kore dor di e pueblo. * La pluve ia trova un via tra mea saco. – E áwaseru a haña un kaminda dor di mi tas. * La tren vade de Milano a Roma tra Bologna. – E trein ta bai for di Milan pa Roma via Bologna. * Un rueta gida tra la campos a la lago. – Un kareda ta hiba dor di e kunukunan pa e lago. * Me regarda la stelas tra la fenetra abrida. – Mi ta wak e streanan dor di e bentana habrí. * Los ia resta juntada tra la anios. – Nan a keda huntu durante añanan. * El ia senta en un sejon tra la note. – El a sinta den un stul henter anochi. * On ia oia la esplode tra la site. – E exploshon por a wordo scucha den henter e siudat. Tra cuando, òf tra ce, ta nifiká mientras, mientras, durante henter e tempu ku: * Me senta tra cuando mea larmas flue. – Lo ta mientras mi lágrima ta kana. === ultra === Ultra ta nifiká "al otro banda". E ta indiká un lugá riba e otro banda di algu: * La scola es ultra la eglesa. – E skol ta mas aya di misa. * Ultra la ponte es un vista merveliosa. – (Pa wòrdu mira for di) otro banda di e brug ta un bista maravioso. * Esta taxe es ultra mea capasia. – E tarea aki ta mas ayá di mi talentonan. Tambe por indiká moveshon pa e lokashon ei (=a ultra): * La esplorores ia viaja ultra la montanias. – E eksploradónan a biaha mas aya di e serunan. * Los ia remi un barceta ultra la lago. – Nan a rema un boto krusa e lago. == Konjunshonnan == Un konjunshon ta un palabra ku ta uni dos kos. Tin dos tipo: koordiná i subordiná. === Konjunkshonnan koordiná === Un konjunshon di koordinashon ta uni dos komponente di e mesun tipo, produsí un komponente mas grandi di e tipo ei. Por ehèmpel, dos frase nominal uní pa e ta forma un frase nominal mas grandi. Tin kuater konjunshon koordinadó: * '''''e''''' - i (tur dos komponente ta igual valido) * '''''o''''' - o (un di e komponentenan ta válido; posiblemente tur dos ta válido) * '''''no''''' - no, i no ,pero no (e promé komponente ta válido; e di dos no) * '''''ma''''' - pero (tur dos komponente ta igual válido, pero ta kontrastenan ku otro) Ehèmpelnan: * ''La om e la fem vade a la casa.'' – E hòmber i e muhé ta bai kas. * ''Tu es multe vea e saja.'' – Bo ta hopi bieu i sabí. (probablemente hopi sabi, sino e oracion lo ta tu es saja e multe vea) * ''El ia labora ante e pos sua vacanse.'' – E tabata traha promé i despues di su fakansi. * ''Sua aniversario es en marto o april.'' – Su aniversario ta na maart òf april. * ''Tu desira cafe o te?'' – Bo ke kafé òf tè? * ''On pote visita la museo a lundi o jovedi.'' – Bo por bishitá e museo riba djaluna òf djaweps (òf tur dos). * ''On ia eleje tu, no me.'' – Nan a skohe bo, no mi. * ''Me ia conta no sola la oveas ma ance la capras.'' – Mi a konta no solamente e karnénan, sino tambe e kabrinan. Ku lista di mas ku dos elemento, e konjunshon normalmente ta wòrdu remplasá pa un koma, eksepshon entre e par final. Hopi biaha tambe ta inkluí un koma promé ku e konjunshon, den e lista ei: * ''Nos va viaja tra Italia, Suiza, Osteraic, e Deutxland.'' – Nos lo biaha pa Italia, Suisa, Austria i Alemania. Pa enfatiza, e, o i no por duplica, poniendo e instancia adicional prome cu e prome componente. Un dobel òf ta ekskluí e posibilidat ku tur dos komponente ta válido: * '''''e… e''''' – tanto… komo * '''''o… o''''' – òf… òf * '''''no… no''''' – ni… ni Ehèmpelnan: * ''E Luis e Maria vade a scola.'' – Tanto Luis komo Maria ta bai skol. * ''O tu o me gania, ma no ambos.'' – Nos lo gana abo òf ami, pero no tur dos. * ''Me ave no la tempo no la desira per leje plu.'' – Mi no tin ni tempu ni gana di sigui lesa. E, o i ma tambe por uni dos klauso òf frase: * ''Me ia vade a la biblioteca, e tu ia visita la museo.'' – Mi a bai biblioteka i bo a bishitá e museo. * ''O nos solve esta problem, o la mundo va fini.'' – Òf nos ta solushoná e problema aki, òf e mundu lo kaba. * ''Ma acel es difisil.'' – Pero esei ta difísil. E adverbio donce tambe ta ser usa den e forma aki, komo un abreviashon di e donce: * ''Me pensa, donce me esiste.'' – Mi ta pensa, despues mi ta eksistí. * ''Nos no ave un mapa, donce nos es perdeda.'' – Nos no tin un mapa, p'esei nos ta pèrdí. === Konjunkshonnan subordiná === Un konjunshon subordiná ta uni un klausula ku e frase kontenedor, indikando su ròl den e frase ei. Tin tres tipo: subordinadornan di pronombre, subordinadornan di atverbio i subordinadornan spesial. === Pronombre relativo === E pronombronan interrogativo cual i ci tambe por sirbi komo konjunshonnan subordinante (pronombronan relativo) pa introdusí klausulanan relativo: * La om ci ia abita asi ia vade a New York. – E hòmber ku tabata biba aki a bai New York. * La poma cual ia cade de mea saco es aora noncomable. – E manzana ku a kai for di mi saku awor no ta kuminda. * La fem de ci nos parla labora a mea ofisia. – E muhé ku nos ta papia di dje ta traha den mi ofisina. * Tua libro, en cual me ia scrive sua nom, es sur la table. – Bo buki, den kua mi a skirbi su nòmber, ta riba mesa. Normalmente nan ta relashoná ku un sustantivo anterior. Tin biaha e sustantivo aki ta keda skonde. Den e kasonan aki, por añadí un pronombre pa klarifiká e nifikashon: * Esta es lo cual parteni a tu. – Esaki ta loke ta pertenesé na bo. * La auto blu es lo en cual nos vole viaja. – E outo blou ta esun den kua nos ke biaha. * Acel es el ci me ia vide. – Esei ta esun ku mi a mira / Esei ta e persona ku mi a mira. * Tu es el a ci me ia parla ier. – Bo ta esun ku mi a papia kuné ayera. * Ci osa, gania. – Esun ku tin kurashi ta gana. E uso di cual i ci den preguntanan indirekto ta hopi similar. === Atverbio interrogativo === Atverbionan interrogativo -do, cuando, cuando, como, i perce- for siri komo konjunshonnan kuta introdusi klausulanan adverbial: * Nos parla como nos pensa. – Nos ta papia manera (=den e forma) ku nos ta pensa. * Me dormi cuando me pote. – Mi ta drumi ora mi por. * Me va esplica cuanto me comprende. – Mi ta splika tur loke mi ta komprondé. * Nos abita do la du rios encontra. – Nos ta biba kaminda e dos riu ta. * Me ia fini la taxe en cuando tu ia parla a me. – Mi a kaba e tarea ora bo tabata papia ku mi. * Nos va core a do la vias encontra. – Nos lo kore bai kaminda e kaminda ta. Nan por wòrdu usa tambe despues di un sustantivo, komo konhunshonnan ku ta introdusí klausulanan relativo: * Me labora en Paris, do me abita. – Mi ta traha na Paris, kaminda mi ta biba. * El va visita en julio, cuando la clima es bon. – E lo bishit'é na yüli, ora tin bon tempu. * Acel es la razona perce Juan ia parti. – Esei ta e motibu pakiko John a bai. I tambe ta usa den preguntanan informá (un tipo di klausula nominal). === Konhunshon spesial === E konjunshonnan spesial di subalterno ce i esce ta introdusí klausinan sustantivo. Ce ta presentá un deklarashon informá, i esce ta presentá un pregunta informá tokante e bèrdat di un deklarashon. * Me pensa ce tu nesesa un vacanse. – Mi ta kere ku bo mester di un vakashon. * Me no sabe esce el va veni. – Mi no sa si e lo bin. Nan por wòrdu usa despues di sierto sustantivo, adjektivo i preposishon pa kompleta e nifikashon: * La idea ce la Sol orbita la Tera es un era. – E idea ku Solo ta orbita Tera ta un eror. * Nos es surprendeda ce vos no ia cexa. – Nos ta keda sorprendí ku e no a keha. * Me es felis ce tu ia susede. – Mi ta kontentu ku bo a logra esei. * Los no ia es serta esce la tren ia parti ja. – Nan no tabata sigur si e trein ya a bai. * La gato ia entra a la sala sin ce algun vide el. – E pushi a drenta e kamber sin ku niun hende a mir'é. Ce por wòrdu usa tambe pa introdusí un klausula ku ta ekspresá un resultado: * El ia es tan fatigada ce el no ia pote pensa. – E tabata asina kansá ku e no por a pensa. * El ia es tan fame ce el ia pote oia la ronca de sua stomaco. – E tabata asina hamber ku e por a tende su stoma ta bati. E subordinadónan spesial afin, car, si i ca ta introdusí klausinan atverbial: * Me va veni si tu clama. – Mi ta bini si bo yama. * Me labora afin mea enfantes pote come. – Mi ta traha pa mi yunan por kome. * Lo es calda car la sol brilia. – Ta kalor pasobra solo ta bria. * Esta es plu labora ca me ia espeta. – Esaki ta mas trabou ku mi a spera. == Preguntanan == Tin tres tipo di pregunta: esnan ku por wòrdu kontestá ku un simpel " sí "òf" nò", esnan ku ta presentá un variedat di opshon pa skohe i esnan ku ta pidi un informashon partikular. Ademas, e preguntanan por ta direkto ("Na unda nos ta bai?") òf indirekto ("mi a puntra bo unda nos ta bai","Mi no Sa ken mi ta"). E preguntanan direkto ta terminá den un señal di pregunta (?). === Preguntanan di sí/no === Un frase por bira un pregunta di si/no agregando esce ("ta e kaso ku"") na prinsipio: * Esce tu parla deutx? – Bo ta papia aleman? * Esce tu ia come la salada? – Bo a kome e salada? Tin dos otro forma. Den e diskurso, den preguntanan ku ta presentá un posibilidat i simplemente ta pidi konfirmashon, no ta si? of no? e por wòrdu agregá na final di un frase. Y den preguntanan hopi simpel, un orador simplemente por eleva e tono di su voz na final: * Tu ia come la salada, si? ** Tu ia come la salada, no? ** Tu ia come, si? ** Nos es perdeda, no? ** Vos comprende? E kontesta na un pregunta di sí/no ta si ("sí") òf no ("nò"). Si e ta bisa ku e posibilidat ekspresá den e pregunta ta bèrdat; e no ta bisa ku e ta falsu: * Tu desira bir? – Bo ke bièr? ** Si, per favore. – Sí, por fabor. (Mi ke bièr) ** No, grasias. – No, danki. (Mi no ke bièr) Si e pregunta a ser formula den sentido negativo, si y no ta transmiti e mesun nifikashonnan cu lo a haci si e pregunta no tabata negativo. Pero esaki por resultá konfuso, p'esei por ta mas kla pa kontestá ku un frase kompletu: * Tu no desira bir? – Bo no ke bièr? * Si. – Sí. Sí. (Mi ke bièr) * No. – No. No. (Mi no ke bièr) * Si, me desira bir. – Sí, mi ke bièr. * No, me no desira bir. – No, mi no ke bièr. === Preguntanan alternativo === Un pregunta alternativo simplemente ta pidi e oyentenan pa skohe un di varios opshon, generalmente ekspresá komo un lista uní ku e konjunshon o: * Tu desira te, cafe, o bir? – Bo ke tè, kafé òf bièr? ** Cafe, per favore. – Kafé, por fabor. * Tu ia veni par auto, o par bisicle, o tu ia pasea? – Bo a bini den outo, na bisikleta òf na pia? ** Par auto, probable. – Den outo, probablemente. === Otro preguntanan === Otro preguntanan ta usa determinante interrogativo, pronombre of adverbio manera cual, ci, cuando, cuando, como, do, i perce. E palabra interrogativo generalmente ta move na komienso di e frase, pero tambe por aparesé na e lugá kaminda su kontesta lo a kai: * Cual libro tu leje? = Tu leje cual libro? – Ki buki bo ta lesa? * Ci es tua autor prefereda? = Tua autor prefereda es ci? – Ken ta bo autor preferí? * Cual es acel musica fea? = Acel musica fea es cual? – Kiko ta e músika horibel aki? * Cuando tu dormi? = Tu dormi cuando? – Ki ora bo ta drumi? * Cuanto tu ia paia? = Tu ia paia cuanto? – Kuantu bo a paga? * Como vos ia evade? = Vos ia evade como? – Kon bo a skapa? * Do nos es? = Do es nos? = Nos es do? – Unda nos ta? * Perce tu core? = Tu core perce? – Dikon bo ta kore? * Con cual tu come la salada? = Tu come la salada con cual? – Kiko bo ta kome e salada? * Cual force tu usa per come la salada? = Tu usa cual force per come la salada? – Ki forki bo ta usa pa kome e salada? * Con cual force tu come la salada? = Tu come la salada con cual force? – Ku kua forki bo ta kome e salada? * Como rapida tu pote come la salada? = Tu pote come la salada como rapida? – Kon lihé bo por kome e salada? === Preguntanan indirekto === E preguntanan indirekto ta ser ekspresá komo klausulanan sustantivo, ku normalmente ta kontené e mesun seri di palabra ku un pregunta direkto lo tabatin, inkluyendo e mesun tempu verbal. Den un pregunta informá, e palabra pregunta semper ta wòrdu poné na prinsipio di e klausula subordiná: * Vos va demanda: “Ci tu ia vide?” → Vos va demanda ci me ia vide. ** Bo ta puntra: "ken bo a mira?→Bo ta puntra ken mi a mira. * Me no recorda: “A ci me ia parla?” → Me no recorda a ci me ia parla. ** Mi no ta kòrda: "ku ken mi a papia ?→Mi no ta kòrda ku ken mi a papia. * Los no sabe: “Cual nos va fa?” → Los no sabe cual cosa los va fa. ** Nan No sa: "Kiko nos ta bai hasi?→Nan no sa kiko nan ta bai hasi. * Me vide: “Do me va senta?” → Me vide do me va senta. ** Mi ta mira: "Na Unda mi ta sinta?→Mi ta mira unda mi ta sinta. * Me no ia sabe: “Cuando nos va parti?” → Me no ia sabe cuando nos va parti. ** E no tabata sa: "Ki dia nos lo bai?→Mi no tabata sa ki dia nos lo a bai. Pregunta di si/no, ora nan ta indirekto, semper usa esce: * El no sabe: “Esce los ia parti?” → El no sabe esce los ia parti. ** E no sa: "nan a bai?→E no sa si nan a bai. * El ia demanda: “Esce tu pote aida?” → El ia demanda esce me pote aida. ** El a puntra: "Bo por yuda?→A puntra mi si e por yuda. Den algun kaso, e diferensia entre un pregunta informá i un klausula relativo ta hopi sutil: * (a) Me ia descovre cual cosa ia es en la caxa. – Mi a haña sa kiko tabata den e kais. (un pregunta ku a wòrdu reportá) * (b) Me ia descovre lo cual ia es en la caxa. – Mi a haña sa kiko tabata den e kais. (un klausula relativo) Den e ehèmpel (a), mi a deskubrí e identidat di e kos den e kais, asta si mi no a mir'é ni mishi kuné direktamente. Den e ehèmpel (b), mi a deskubrí esaki, e kos físiko mes. == Kláusulanan == Manera un frase, un klausula ta kontené un suheto i un verbo, pero ta forma parti di un frase mas grandi. Kada frase ta kontené un klausula prinsipal. Esaki por wòrdu kambia den diferente manera dor di un òf mas klauso subordiná. Si un klausula subordiná ta kambia un sintágma nominal, e ta wòrdu yamá klausula relativo. Si e ta kambia un verbo òf e klausula prinsipal kompleto, e ta wòrdu yamá klausula adverbial. I si e ta hunga e ròl di sustantivo, e ta wòrdu yamá klausula nominal. Ademas, un frase por kontené mas ku un klausula prinsipal. === Kláusula relativo === Un klausula relativo ta un klausula ku ta modifiká un sustantivo. E klausinan relativo ta sigui e substantivonan ku nan ta modifiká, i generalmente ta kuminsá ku un di e pronombronan relativo ci i cual: * La om ci ia abita asi ia vade a New York. – E hòmber ku tabata biba aki a bai New York. * La poma cual ia cade de mea saco es aora noncomable. – E manzana ku a kai for di mi saku awor no ta kuminda. Pa mas klaridat, un klausula relativo por ser separá for di e resto di oracion ku koma, spesialmente si e ta largu òf kompliká: * La poma, cual ia cade de mea saco en la fango a matina ier, es aora noncomable. – The apple, which fell from my bag into the mud yesterday morning, is now inedible. Algun klauso relativo no ta esensial pa e nifikashon di e frase, sino simplemente ta agregá un komentario di pasa. E klausinan aki semper ta sali na kla ku koma: * La can, ci ave manxas negra, ia morde la polisior. – E kachó, ku tin marka pretu, a morde e polis. * Mea padre, ci ia jubila, abita en Mexico. – Mi tata, ku ta retirá, ta biba na Mexico. * Esta jus, cual Ana ia fa, ave un bon sabor. – E zup aki, ku Anna a traha, ta saboreá bon. Ci i cual por komportá komo suheto òf obheto di e klausula relativo. Obhetonan normalmente ta sigui e verbo, pero ora un di nan ta e obheto, e ta precede tanto e sujeto como e verbo: * La fem ci me ama veni de Frans. – E muhé (kende) amo ta bini di Fransia. * La robot cual me ia construi no opera. – E robot ku mi a traha no ta funshoná. * Ta ce nos vade a mea casa, cual es prosima. – Nos ta bai kas, ku ta serka. Ora e pronombre relativo ta e obheto di un preposishon, e preposishon ta bini promé: * La fem de ci nos parla labora a mea ofisia. – E muhé ku nos ta papia di dje ta traha den mi ofisina. * Tua libro, en cual me ia scrive sua nom, es sur la table. – Bo buki, den kua mi a skirbi su nòmber, ta riba mesa. Ora de ci òf de cual ta introdusí un sustantivo poseé den e klausula relativo, e sustantivo ei ta wòrdu introdusí generalmente pa sua pa mas klaridat: * Esta fem, de ci sua sposo labora en la banco, es un cocor eselente. – E muhé aki, kende su esposo ta traha den banko, ta un bon kushina. * La fem, de ci tu conose sua sposo, labora a mea ofisia. – E muhé, kende su esposo bo konosé, ta traha den mi ofisina. * La fem, de ci tu ia dona la letera a sua sposo, es encantante. – E muhé, kende su esposo a risibí e karta, ta dushi. * Mea auto, de cual sua motor es rompeda, es aora dejetada. – Mi outo, ku su motor a kibra, awor ta basura. Den algun idioma, un klausula relativo por kambia e klausula anterior kompletamente. Den Elefen, si esaki tabata ambiguo, por usa na su lugá un ekspreshon manera lo cual, e lo, e esta òf e acel: * El pote salta a un metre alta, e esta ia surprende me. – E por bula un meter haltu, loke a sorprendé mi. * Me ia eleje aprende elefen, lo cual ia es un deside multe bon. – Mi a skohe pa siña Elefen, ku tabata un desishon hopi bon. Un otro forma pa kuminsá un klausula relativo ta ku un adverbio relativo: * Me labora en Paris, do me abita. – Mi ta traha na Paris, kaminda mi ta biba. * El va visita en julio, cuando la clima es bon. – E lo bishit'é na yüli, ora tin bon tempu. * Acel es la razona perce Juan ia parti. – Esei ta e motibu pakiko Juan a bai. E klausinan relativo aki ta hopi biaha similar na e klausinan adverbial: * Me labora do me abita. – Mi ta traha kaminda mi ta biba. * El va visita cuando la clima es bon. – E lo bishit'é ora e tin bon tempu. === Kláusula adverbial === Un klausula adverbial ta kambia e verbo di e klausula prinsipal òf e klausula prinsipal mes. Un klausula adverbial ta wòrdu introdusí dor di un di e subordinadónan adverbial (como, cuando, cuanto, do) òf un di e subordinadónan spesial si, car, afin, i ca: * Me no teme la can, car el es multe peti. – Mi no tin miedu di e kachó, pasobra e ta muchu chikitu. * Si los redui tro rapida sua pesa, los va regania lo. – Si nan perde peso muchu lihé, nan lo rekuper'é. * Me core afin la rinoseros no catura me. – Mi ta kore pa e rinoserontes no pega mi. * Esta es plu labora ca me ia previde. – Esaki ta mas trabou ku mi a spera. * El ia scrive cuando sua madre ia demanda. – El a skirbi ora su mama a puntra. * El dise ce el es felis do el abita. – E ta bisa ku e ta felis kaminda e ta biba. * On no ia permete ce me fa la cosas como me ia desira. – Mi no tabata permití pa hasi kos manera mi tabata ke. Un klausula adverbial introdusí dor di un subordinador adverbio (como, cuando, cuanto, do) por wòrdu konsiderá komo un klausula relativo abreviá. Por ehèmpel, e último tres ehèmpelnan anterior tambe por ser ekspresá di e siguiente manera: * El ia scrive a la ora cuando sua madre ia demanda. – E tabata skirbi e momento ku su mama a puntra e. * El dise ce el es felis a la loca do el abita. – E ta bisa ku e ta felis na e lugá kaminda e ta biba. * On no ia permete ce me fa la cosas en la modo como me desira. – Mi no tabata permití pa hasi kos manera mi tabata ke. === Kláusula sustantivo === Un klausula nominal ta funshoná komo un sustantivo: e por ta e suheto òf obheto di un verbo òf preposishon. E klausinan nominal ta wòrdu introdusí dor di e subordinadónan spesial ce òf esce, dor di un di e subordinadónan pronominal ci i cual, òf dor di un di e subordinadónan adverbio. Pa mira si un klausula ta un klausula nominal, e ta remplasá e klausula ku "e", "e", "e" òf "nan". Si esaki ta produsí un bon frase, e klausula ta un klausula nominal. E klausinan sustantivo ta normalmente obhetonan di verbonan di pensamentu, percepshon òf emoshon: * Me vide do tu es. – I see where you are. * Cuando me va parti, me no sabe. – Ora mi bai, mi no sa. * Me sabe de do tu veni. – Mi sa di unda bo ta bini. * Me sabe ci ia dise acel. – Mi sa ken a bisa esei. * Me ia oia cual tu ia dise. – Mi a tende loke bo a bisa. * Me pote divina cual el leje. – Mi por adiviná kua ta lesa. Hopi klauso substansial ta wòrdu introdusí dor di e subordinadónan spesial ce ("eso") òf esce ("si"): * Me pensa ce el es bela. – Mi ta kere ku e ta bunita. * Me pensa ce el pote salta a un metre alta. – Mi ta kere ku e por saltá un meter haltu. * Me pensa ce si. – Mi ta kere esei. * Me duta esce el pote salta a un metre alta. – Mi ta duda si e por bula un meter haltu. E klausinan nominal ta informá hopi bia kiko un hende a bisa, pensa òf puntra. Den tur kaso, e tempu verbal den e klausula nominal ta keda meskos ku den e diskurso, pensamentu òf pregunta original: * Me ia dise: “Me veni de London.” → Me ia dise ce me veni de London. ** Mi a bis'é: "Mi ta bini for di London. → Mi a bisa ku e tabata bini di London. * El pensa: “La tren ia es tarda.” → El pensa ce la tren ia es tarda. ** E ta pensa: "E trein a yega lat.” → E ta kere ku e trein a yega lat. * El ia demanda: “Cuando nos va parti?” → El ia demanda cuando nos va parti. ** El a puntra: "Ki ora nos ta bai? → A puntra ki dia nos lo bai. * Me va vole sabe: “Do la selebra es?” → Me va vole sabe do la selebra es. ** Mi ke sa: "Na unda e fiesta ta? → Mi ke sa unda e fiesta ta. Kláusula relativo i adverbial tin biaha por wòrdu konfundí ku kláusula sustantivo. Klarifiká ku ta komprondé un klausula relativo òf adverbial, komo sustantivo òf pronombre promé ku cual òf ci: * Me no comprende la ata cual tu intende. – Mi no ta komprondé e akshon ku bo ta pretendé. * Me ia oia lo cual tu ia dise. – Mi a tende loke bo a bisa. * Me no conose el ci tu ia indica. – Mi no konosé e persona ku bo a indiká. * Me vide la loca do tu es. – Mi ta mira e lugá kaminda bo ta. * Me no sabe la ora cuando me va parti. – Mi no sa ki ora mi ta bai. Tambe por pensa ku un verbo den infinitivo ta introdusí un tipo di klausula nominal. === Kláusula koordiná === Dos klausula prinsipal por ta konektá den un solo frase dor di konjunshonnan koordinante. Hopi biaha ta inkluí un koma promé ku e konjunshon: * Me ia desira la auto, ma me no ia ave la mone. – E tabata ke e outo, pero e no tabatin e plaka. * Me desira un bon carera e me vole ance trova un sposa bela. – Mi ke un bon karera i mi ke haña un esposa bunita tambe. E klausinan aki por wòrdu presentá komo frases independiente, ku òf sin konjunshon: * El ia vole canta e el ia vole dansa, ma el ia teme. – E tabata ke kanta i e tabata ke baila, pero e tabatin miedu. * El ia vole canta. E el ia vole dansa. Ma el ia teme. – E ke kanta. I e tabata ke baila. Pero e tabatin miedu. * El ia vole canta. El ia vole dansa. El ia teme. – E tabata ke kanta. E tabata ke baila. E tabatin miedu. == Numeronan == === Numero kardinal === E numbernan kardinal basiko ta: * zero – zero * un – un * du – dos * tre – tres * cuatro – kuatro * sinco – sinko * ses – seis * sete – sete * oto – ocho * nove – nuebe * des – diez * sento – sient * mil – miles * milion – miyones E numernan te ku 999 ta skirbí komo palabranan solto ku ta kontené te ku tres komponente, ku skènario huntu. Kada komponente ta representá un dígito i ta konsistí di un kantidat kardinal entre '''un''' i '''nove''', ku '''des''' òf '''sento''' agregá si e dígito ta representá un multiplo di dies òf shen. E multiples simpel di dies i shen ta ser ekspresá komo just '''des''' i '''sento''', sin menshoná '''un'''. E komponentenan pa multiples zero (manera "0" den "209") ta keda kompletamente skòp. * des-un – 11 * des-du – 12 * des-nove – 19 * dudes – 20 * dudes-un – 21 * dudes-sinco – 25 * sento-un – 101 * sento-des-du – 112 * tresento-dudes-un – 321 * cuatrosento – 400 * novesento-sinco – 905 '''Mil''' i '''milion''' semper ta skirbi como palabranan independiente, separando cada grupo di tres cifra: * mil setesento-sesdes-tre – 1763 * du mil un – 2001 * tre mil des-cuatro – 3014 * cuatrodes-sinco mil sessento-setedes-oto – 45 678 * novesento-otodes-sete milion sessento-sincodes-cuatro mil tresento-dudes-un balones roja – 987 654 321 globonan kòrá Ora ta skirbi numernan den digitonan, Elefen ta usa un espacio entre cada grupo di tres digitonan, manera ta mustra ariba. E punto desimal ta skirbí komo un punto (un punto) òf un koma, segun ta preferí, i tambe ta wòrdu pronunsia komo '''punto''' òf '''virgula'''. E digitonan ku ta sigui e punto desimal ta simplemente enumera: * tre punto un cuatro un ses – 3.1416 * du virgula zero nove – 2,09 E numbernan negativo ta ser ekspresá ku min: * min sinco grados – menos sinku grado === Biyones === E palabra "mil miyon" por nifiká un miyon òf un miyon, dependiendo di e kultura. Problema similar ta afecta "biyones", "cuatrillones", etc. Pa evitá konfushon, Elefen ta preferá di skirbi e kantidatnan aki eksplisitamente: * mil milion – 1 000 000 000 (one with nine zeroes, 10⁹) * milion milion – 1 000 000 000 000 (10¹²) * mil milion milion – 1 000 000 000 000 000 (10¹⁵) E palabranan bilion, trilion, cuadrilion, etc. ta eksistí den Elefen, pero un papiadó ku ta usa nan mester ta kuidadoso pa klarifiká e nifikashon. Den redakshon sientífiko, e opshon mas klá ta pa usa [[prefiho]] internashonal: * deca- (da) – 10 * ecto- (h) – 100 * cilo- (k) – 10³ * mega- (M) – 10⁶ * giga- – 10⁹ * tera- – 10¹² * peta- – 10¹⁵ * exa- – 10¹⁸ * zeta- – 10²¹ * iota- – 10²⁴ === Numero ordinal === Ora un kantidat ta promé ku un [[sustantivo]], e ta un kantidat kardinal, ku ta indiká un kantidat: * ''tre omes e cuatro femes'' - tres hòmber i kuater muhé Pero ora un number sigui un sustantivo, e ta un number ordinal, ku ta indiká un posishon den un sekwensia: * la om tre – e di tres hòmber * la pato ses – e di seis pato * la paje un – e promé página, página un Prima ta un alternativa komun na ordinal un, pero no por usa pa ordinalnan superior ku ta terminá na "1".: la paje prima – e promé página sala sento-un – kamber 101 Numero por ser usa komo sustantivo fiktivo pa aseptá un number ordinal: * El es numero tre. – E ta number tres / E ta di tres. * A cual paje tu es? Me es a numero setedes. – Riba kua página bo ta? Mi ta riba number setenta. * Numero tre, me vole grasia la furnores de come. – Na di tres lugá, mi ke gradisí e kateringnan. === Frakshon === Un uso di e sufikso -i ta pa forma palabranan pa numeronan frakshonario: * dui – mitar * tri – di tres * cuatri – kuartal, di kuater * desi – di dies * des-dui – di diesdos * cuatrodesi – di kuarenta * senti – di shen * tresento-sesdes-sinci – 1/365 * mili – 1/1000 * dudes-mili – 1/20 000 E frakshonnan ta sigui e reglanan di e substansianan ordinario: * un tri de la tarte – un tersera parti di e bolo * du tris de la tarte – dos tersera parti di e bolo * esta tri ardeda de la tarte – esaki a kima tersera parti di e bolo * un cuatri di un sentenio – un kuarto di siglo * tredes-duis de un diton – tres trinta i sekònde di un inch Tin un otro forma tambe pa ekspresá frakshon: * tre e un dui oras – tres ora i mei * tre oras e un dui – tres ora i mei * sete e un dui milion anios – shete i mei mion aña * des persentos de la popla = dies porshento di e hendenan * des sentis de la popla = dies porshento di e hendenan * du punto sete sinco oto metres = 2.758 meters Pa e eskritura sientífiko, prefihonan internashonal ta disponibel: * desi- (d) – 1/10 * senti- (c) – 1/100 * mili- (m) – 10⁻³ * micro- (μ) – 10⁻⁶ * nano- (n) – 10⁻⁹ * pico- (p) – 10⁻¹² * femto- (f) – 10⁻¹⁵ * ato- (a) – 10⁻¹⁸ * zepto- (z) – 10⁻²¹ * iocto (y) – 10⁻²⁴ === Multiples === E sufikso -uple ta forma palabranan pa multiples numeriko: * duple – dòbel, duo, par, pareha * truple – tripel, trio * cuatruple – kuadrupel Frase ku "ves" òf "veses" ta ekspresá kuantu biaha algu ta sosodé: * a un ves – un biaha * a du veses – dos biaha * a tre veses – tres biaha "Ves" no ta ekspresá multiplikashon aritmétiko. === Aritmetika === E suma ta ser ekspresá ku plu òf e: * Un plu un es du. – Un mas un ta dos. * Du e du no es sinco. – Dos i dos no ta sinku. E subtrakshon ta wordo expresa ku min: * Ses min tre es tre. – Seis menos tres ta tres. Multiplikashon ta ser ekspresá ku multiplida par, hopi biaha simplifiká na par so: * Du multiplida par tre es ses. – Dos multipliká pa tres ta igual na seis. * Ses par cuatro es dudes-cuatro. – Seis biaha kuater ta binti kuater. E divishon ta ekspresá ku dividida entre, hopi bia simplifiká na solamente entre: * Des divideda entre du es sinco. – Dies dividí pa dos ta sinku. * Sinco entre du es du e un dui. – Sinku riba dos ta dos i mei. * Sinco entre du es du punto sinco. – Sinku riba dos ta 2.5. * Sinco entre du es du virgula sinco. – Sinku riba dos ta 2,5. E potensia ta ekspresá ku un potia i un kantidat ordinal. Cuadrada i cubida ta alternativanan pa kuadrado i kubiko: * Tre a potia du es nove. – Tres pa e poder di dos ta nuebe. * Tre cubida es dudes-sete. – Tres kubo ta binti-shete. * des a potia min nove – 10⁻⁹ * des a potia sento – 10¹⁰⁰ E raisnan ta ser ekspresá ku "radis" i un kantidat ordinal: * 256 a radis cuatro es 4. – E di kuater rais di 256 ta 4. * La radis cuadral de 64 es 8. – E rais kuadrá di 64 ta 8. * La radis cubo de 27 es 3. – E rais kúbiko di 27 ta 3. === Medida === E medidanan físiko por ser ekspresá den diferente manera: * Cuanto alta es la tore? – Kon haltu e toren ta? * Cuanto de altia la tore ave? – Kuantu haltura e toren tin? * La tore es cuanto alta? – Kon haltu e toren ta? * La tore ave cuanto de altia? – E toren tin kuantu haltura? * La tore ave cuanto de altia? – E toren tin kuantu haltura? * La tore ta 40 meter alta. – E toren ta 40 meter haltu. * La tore ave 40 meter de altia. – E toren tin un haltura di 40 meter / E toren ta 40 meter di haltura. * La tore es un meter plu alta ca la casa. – E toren ta un meter mas haltu ku e kas. * La tore ave un meter plu de altia ca la casa. – E toren tin un haltura un meter mas ku e kas. * La tore es du veses plu alta ca la casa. – E toren ta dos biaha mas haltu ku e kas. * La tore ave du de la altia de la casa. – E toren tin dos biaha e haltura di e kas. * La casa ave un dui de la altia de la tore. – E kas tin mitar di e haltura di e toren. * La tore es duple plu alta ca la casa. – E toren ta dos biaha mas haltu ku e kas. * La tore ave duple la altia de la casa. – E toren tin dòbel e haltura di e kas. Un prinsipio basiko ta ku un tin altura (ave altia) pero ta halto (es alta). '''''40 metres alta''''' ta nifiká literalmente "40 meter haltu" (es desir, e meter mes ta haltu), pero pa ekstenshon natural ta nifiká "40 meter haltu". E mesun opshonnan ta apliká na otro medidanan, manera: * larga, largia * grande, grandia * pesosa, pesa * longa, longia * longa, tempo * vea, eda * basa, basia * profonda, profondia * frecuente, frecuentia * rapida, rapidia * densa, densia == Formashon di palabranan == Den Elefen, por forma palabra nobo agregando prefiho of [[sufiho]] na palabra existente, of kombinando dos palabra existente komo un sustantivo kompuesto. Tambe ta posibel pa reutilisa athetivonan manera sustantivonan i verbonan komo substantivonan, sin añadi un afiho. === Prefiho === Ora ta agregá un prefiho ku ta terminá ku konsonante na un palabra ku ta kuminsá ku e mesun konsonante, e konsonante aki ta wòrdu skirbí solamente un biaha (inter+rede → interede,​ non+nesesada → nonesesada). Anti- ta nifiká “anti-”. E ta forma adjetivo i sustantivo ku ta indiká oposishon: * sosia – society → antisosial – anti-social * avion – airplane → antiavional – anti-aircraft * proton – proton → antiproton – anti-proton Auto- ta nifiká “outo-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta indiká akshonnan refleksivo òf outomátiko: * respeta – respect → autorespeta – self-respect * flue – flow → autoflue – to wordwrap * adere – adhere → autoaderente – self-adhesive Des- ta nifiká “des-” den e sentido di deshasí di un akshon. E ta forma verbo. E ta simplifiká pa de- promé ku S, Z, X, òf J: * botoni – to button → desbotoni – to unbutton * infeta – to infect → desinfeta – to disinfect * jela – to freeze → dejela – to thaw * sifri – to encode → desifri – to decode Inter- ta nifiká “inter-”. E ta forma sustantivo, verbo i athetivo ku ta indiká akshonnan òf estadonan mutuo: * cambia – to change → intercambia – to exchange * nasional – national → internasional – international Media- ta nifiká “medio-”. E ta forma sustantivonan ku ta indiká e punto meimei di algu: * note – night → medianote – midnight * estate – summer → mediaestate – midsummer * punto – point → mediapunto – midpoint Non- ta nifiká “den-”, “no-”. E ta forma adjetivo i sustantivo ku ta indiká kontrali: * justa – just → nonjusta – unjust * ativa – active → nonativa – inactive * nativa – native → nonativa – non-native * nesesada – necessary → nonesesada – unnecessary * crede – belief → noncrede – disbelief Pos- ta nifiká “post-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta referí na un tempu (òf lugá) ku ta sinta despues òf tras di (pos) un otro: * graduada – graduate → posgraduada – postgraduate * media – middle → posmedia – afternoon * alveolo – alveolus → posalveolal – postalveolar Pre- ta nifiká “pre-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta referí na un tempu (òf lugá) ku ta sinta promé òf dilanti di (ante) un otro: * graduada – graduate → pregraduada – undergraduate * istoria – history → preistoria – prehistory * judi – judge → prejudi – prejudge Re- ta nifiká “re-”. E ta forma verbonan ku ta indiká un akshon ripití, òf un akshon den direkshon kontrali: * comensa – to begin / to start → recomensa – to begin again / to restart * pleni – to fill → repleni – to refill / to replenish * paia – to pay → repaia – to pay back / to repay * veni – to come → reveni – to come back / to return Su- ta nifiká “sub-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta indiká un punto mas abou den un herarkia: * teninte – lieutenant → suteninte – sublieutenant * divide – to divide → sudivide – to subdivide * consensa – conscious → suconsensa – subconscious * indise – index figure → suindise – subscript * campion – champion → sucampion – runner-up Supra- ta nifiká “super-” òf “over-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta indiká un punto mas haltu den un herarkia. E ta simplifiká pa supr- promé ku A: * computador – computer → supracomputador – supercomputer * pasa – to pass → suprapasa – to surpass * dramosa – dramatic → supradramosa – overdramatic / sensational * fem – woman → suprafem – superwoman * natural – natural → supranatural – supernatural * analise – analyze → supranalise – overanalyze Vis- ta nifiká “vise-”. E ta forma sustantivonan ku ta indiká diputadonan: * presidente – president → vispresidente – vice-president * re – king → visre – viceroy Bon- i mal- ta forma vershonnan bon i malu (òf robes) di adjetivo i verbo, tin bia metafórikamente. * parla – speak → bonparlante – eloquent * vende – sell → bonvendeda – bestselling * dise – say → bondise – bless * veni – come → bonveni – welcome * acusa – accuse → malacusa – libel / slander * comprende – understand → malcomprende – misunderstand * nomida – named → malnomida – misnamed * odorosa – smelly → malodorosa – foul-smelling Numbernan i frakshonnan ta wòrdu usá komo prefikso riba sierto palabranan. Ku miembronan di famia, sifranan ta indiká generashonnan ku ta birando mas leu, manera sekuensianan di “great-” na ingles: * avo – grandfather → duavo – great-grandfather * neta – granddaughter → treneta – great-great-granddaughter * pede – foot → cuatropede – quadruped(al) * sore – sister → duisore – half-sister * galon – gallon → cuatrigalon – quart === Sufikso === Hopi sufijo ta kuminsá ku un vokal. Ora e sufijo aki ta agregá na un palabra ku ya ta terminá den vokal, e vokal eksistente ta wòrdu eliminá, a ménos ku e tabata e úniko vokal den e palabra original: * fruta – fruit → frutosa – fruity * jua – game → jueta – toy * fe – fairy → fein – fairy-like Ora un sufikso ta krea un sekwensa di vokal no válido, e di dos vokal di e sekwensa ta wòrdu eliminá.: * comedia + -iste → (comediiste) → comediste – komediante Tin dos eksepshon na e reglanan aki: * tre + -i → tri * tre + -uple → truple === Sufikso ku ta forma verbo === Manera otro verbonan, e verbonan produsí dor di e sufijo aki por wòrdu usa tantu den forma transitivo komo intransitivo, òf komo sustantivo. - i ta agregá na sustantivo i adjektivo pa forma verbonan ku ta nifiká "kombertí den become", " kombertí den...". Komo kaso spesial, esaki ta inkluí tambe verbonan ku ta nifiká "emite un sustansia òf un parti nobo".: * arco – arch → arci – to arch * roja – red → roji – to redden * umida – damp → umidi – to humidify * duple – double → dupli – to double * saliva – saliva → salivi – to salivate * flor – flower → flori – to blossom -i ta hasi tambe verbonan ku ta nifiká "usá" (generalmente komo un herment òf aparato), òf "apliká" (un sustansia òf konvenshon): * boton – button → botoni – to button * telefon – telephone → telefoni – to telephone * sponja – sponge → sponji – to sponge * pinta – paint → pinti – to paint * nom – name → nomi – to name === Sufikso ku ta forma athetivo === Manera otro adjektivo, adjektivo produsí dor di e sufiksonan aki por wòrdu reutilizá komo sustantivo ku ta indiká personanan òf kosnan ku tin e kalidat spesifiká. -in ta wòrdu agregá na un sustantivo pa krea un adjetivo ku ta nifiká “similar na …”, “-manera”: * ami – friend → amin – friendly * enfante – child → enfantin – childlike / childish * fantasma – ghost → fantasmin – ghostly * menta – mint → mentin – minty * monstro – monster → monstrin – monstrous * serpente – snake → serpentin – snakelike / serpentine -osa ta wòrdu agregá na un sustantivo pa traha un adjetivo ku ta nifiká “yen di …” òf “trahá di …”: * zucar – sugar → zucarosa – sugary * oro – gold → orosa – made of gold * capel – hair → capelosa – hairy * crea – create → creosa – creative * melma – slime → melmosa – slimy * jua – game → juosa – playful * caos – chaos → caososa – chaotic -al ta wòrdu agregá na un sustantivo pa forma un adjetivo general ku ta nifiká “pertenesé na …” òf “pa hasi ku …”: * fotografia – photography → fotografial – photographic * nasion – nation → nasional – national * siensa – science → siensal – scientific * averbo – adverb → averbal – adverbial * erita – inheritance → erital – hereditary * mito – myth → mital – mythical * monce – monk → moncal – monastic -iste ta wòrdu agregá na un sustantivo ku ta denotá un kreensia, manera un religion òf un filosofia, pa traha un adjetivo general. Si e sustantivo ta kaba den -isme, e ora ei -iste ta tuma su lugá. Den algun palabra kaminda e rais ta un sustantivo propio, e vokal final di e sustantivo ta wòrdu retené si esaki ta produsí un palabra mas internashonal: * bigamia – bigamy → bigamiste – bigamous * otimisme – optimism → otimiste – optimistic * puria – cleanliness → puriste – puristic * Mitra – Mithras → mitraiste – Mithraist -an ta wòrdu agregá na algun sustantivo ku ta indiká ekstenshonnan di espasio òf tempu (lugánan i era) pa forma adjetivonan general: * suburbe – suburb → suburban – suburban * Victoria – Victoria → victorian – Victorian -an tambe ta un di e sinku sufihonan standart pa forma adjetivonan ku ta denotá idioma i pueblonan. E otro kuaternan ta -es, -ica, -i, i -sce. Pa e adjetivonan aki, Elefen ta usa palabranan ku ta zona mas similar posibel na e nòmbernan nativo: komo resultado, algun nòmber ta usa un sufiho spesial di nan mes, òf no tin sufiho at all, i e rais tin bia ta wòrdu modifiká tambe: * Africa – Africa → african – African * Frans – France → franses – French * Elas – Greece → elinica – Greek * Arabia – Arabia → arabi – Arabian * Rusia – Russia → rusce – Russian * Europa – Europe → european – European * Deutxland – Germany → deutx – German * Britan – Britain → brites – British Pero esnan ku ta preferá esaki por simplemente agregá -an na kualke nòmber di pais: * Frans – France → fransan – French * Elas – Greece → elasan – Greek * Arabia – Arabia → arabian – Arabian * Rusia – Russia → rusian – Russian * Deutxland – Germany → deutxlandan – German * Britan – Britain → britanan – British -ica ta wòrdu agregá na un sustantivo ku ta indiká un problema médiko, sikológiko òf similar, pa forma un adjetivo ku ta deskribí un persona ku tin e problema: * catalesia – catalepsy → catalesica – cataleptic * xenofobia – xenophobia → xenofobica – xenophobic -nte ta wòrdu agregá na un verbo pa krea e partisipio aktivo, un adjetivo ku ta nifiká “-ing”, es desir “di tal manera ku e ta hasi (e akshon spesifiká)”. E partisipio aktivo di es ta esente: * ama – to love → amante – loving * depende – to depend → dependente – dependent * dormi – to sleep → dorminte – asleep * obedi – to obey → obedinte – obedient * pare – to appear / to seem → parente – apparent * es – to be → esente – being Sustantivonan ku ta kaba na -nte no ta wòrdu usá komo nòmber di akshon: * La covrente es sur la caxa. – The lid/covering is on the box. * Covre la caxa es un bon idea. – Covering the box is a good idea. -da ta wòrdu agregá na un verbo pa forma e partisipio pasivo, un adjetivo ku ta nifiká “-ed”, es desir “tal ku el a òf a haña … hasi kuné”: * ama – to love → amada – beloved * clui – to close → cluida – closed * conose – to know → conoseda – known * jela – to freeze → jelada – frozen * nesesa – to need → nesesada – needed / necessary * putri – to rot → putrida – rotten No ta usa -da pa indiká e tempu pasado di verbo: * La caxa es covreda par la tela. - at this time, the cloth covers the box. * La tela ia covre la caxa. - in the past, the cloth covered the box. -able ta wòrdu agregá na un verbo pa traha un adjetivo ku ta nifiká “-able”, “kapas di tin … hasi na dje”, òf “digno di tin … hasi na dje”: * ama – to love → amable – lovable * come – to eat → comable – edible * infla – to inflate → inflable – inflatable * loda – to praise → lodable – praiseworthy * nota – to note → notable – notable * titila – to tickle → titilable – ticklish === Sufikso ku ta forma sustantivo === -or ta nifiká “-er”. Ora e ta agregá na un verbo, e ta traha un sustantivo ku ta nifiká un persona ku ta hasi e akshon spesifiká, hopi bia tipikamente òf kustumber. Ora e ta agregá na un sustantivo, e ta traha un sustantivo ku ta nifiká un persona ku ta traha ku e kos spesifiká, òf ta hunga e deporte spesifiká: * aida – to help → aidor – helper * deteta – to detect → detetor – detective * dirije – to direct → dirijor – director * fumi – to smoke → fumor – smoker * gania – to win → ganior – winner * jogla – to juggle → joglor – juggler * parla – to speak → parlor – speaker (person) * pexa – to fish → pexor – fisherman * carne – meat → carnor – butcher * vaso – pot → vasor – potter * futbal – football → futbalor – footballer * tenis – tennis → tenisor – tennis player -ador tambe ta nifiká “-er”, pero ta krea sustantivo ku ta nifiká un hèrmènt òf mashin ku ta hasi e akshon spesifiká, òf ta traha riba e kos spesifiká: * caldi – heat → caldador – heater * computa – compute → computador – computer * fax – fax → faxador – fax machine * lava – wash → lavador – washing machine / dishwasher * parla – speak → parlador – loudspeaker * surfa – surf / browse → surfador – (web) browser * umidi – dampen → umidador – humidifier -eria ta wòrdu agregá na un sustantivo òf verbo pa hasi un sustantivo ku ta nifiká un lugá, hopi bia un tienda, asosiá ku e akshon òf kos spesifiká: * cafe – coffee → caferia – cafe * pan – bread → paneria – bakery, baker’s shop * beli – beautify → beleria – beauty salon * campana – bell → campaneria – bell tower * fruto – fruit → fruteria – orchard * monce – monk → monceria – monastery * planeta – planet → planeteria – planetarium * xef – chief / leader → xeferia – headquarters -ia ta ekivalente na “-ness” òf “-ity” òf “-ship” òf “-hood” na ingles. E ta forma sustantivonan abstrakto ku ta sirbi komo e nòmbernan di kalidatnan. Ora -ia ta wòrdu agregá na un palabra ku ta kaba ku -ia, e palabra no ta kambia: * ajil – agile → ajilia – agility * felis – happy → felisia – happiness * jelosa – jealous → jelosia – jealousy * neutra – neutral → neutria – neutrality * madre – mother → madria – motherhood * enfante – child → enfantia – childhood * sultan – sultan → sultania – sultanate * fria – cold → fria – coldness * vea – old / old person → veia – old age Palabranan manera enfantia i sultania por indiká un momentu òf lugá kaminda e kalidat ta eksistí. Nòmbernan di hopi kamponan di estudio tambe ta terminá ku ia (òf ica), pero esaki ta parti di e rais, i no un sufikso. E nòmbernan di e praktikantenan korespondente ta forma ku -iste. -iste ta ser usa tambe pa forma e nòmbernan di kreyentenan den un religion òf filosofia (derivá for di e sufijo adjetivo -iste), e nòmbernan di músikonan i e nòmbernan di otro personanan ku ta terminá na "- ist- " internashonalmente: * jeografia – geography → jeografiste – geographer * psicolojia – psychology → psicolojiste – psychologist * cimica – chemistry → cimiciste – chemist * eletrica – electricity → eletriciste – electrician * musica – music → musiciste – musician * Crixna – Krishna → crixnaiste – Krishnaist * ideal – ideal → idealiste – idealist(ic) * gitar – guitar → gitariste – guitarist * solo – solo → soliste – soloist * jornal – journal → jornaliste – journalist * sicle – cycle → sicliste – cyclist -isme ta forma e nòmbernan di sistemanan di kreensia, remplasando -iste den nòmber di e kreyente. E ta aparesé tambe den sierto otro palabranan ku ta kaba den “-ismo-” internashonalmente: * dauiste – Taoist → dauisme – Taoism * altruiste – altruist(ic) → altruisme – altruism * raziste – racist → razisme – racism * sindicatiste – syndicalist → sindicatisme – syndicalism * turiste – tourist → turisme – tourism * simbol – symbol → simbolisme – symbolism * canibal – cannibal → canibalisme – cannibalism === Sufikso menos produktivo === E siguiente sufiho ta apliká solamente na palabranan spesífiko, manera ta definí den e dikshonario. -eta ta wòrdu agregá na sierto sustantivo pa krea un nòmber pa un vershon di algu ku a wòrdu redusí na un manera partikular. Esaki ta inkluí e nòmbernan di bestianan yòn i pañanan di paden. -eta por wòrdu agregá na algun verbo i adjetivo pa krea palabranan pa vershonnan redusí di akshonnan i kalidatnan: * bebe – baby → bebeta – newborn baby * caro – cart → careta – handcart * imaje – image → imajeta – thumbnail * lente – lens → lenteta – contact lens * mone – money → moneta – coin * orolojo – clock → orolojeta – watch * bove – cow / ox → boveta – calf * ovea – sheep → oveta – lamb * calsa – stocking → calseta – sock * camisa – shirt → camiseta – undershirt / T-shirt * jaca – jacket → jaceta – vest (US) / waistcoat (Br) * pluve – to rain → pluveta – to drizzle * rie – to laugh → rieta – to giggle * parla – to speak → parleta – to chat * bela – beautiful → beleta – pretty, cute -on ta wòrdu agregá na sierto sustantivo pa krea un nòmber pa un vershon di algu ku a wòrdu oumentá na un manera partikular. Esaki ta inkluí e nòmbernan di pañanan di pafó: * abea – bee → abeon – bumblebee * caxa – box → caxon – crate * dente – tooth → denton – fang / tusk * dito – finger → diton – thumb * padre – father → padron – patriarch / boss * sala – room → salon – living room * seja – chair → sejon – armchair * calsa – stocking → calson – tights / pantyhose * jaca – jacket → jacon – overcoat -eta i -on no ta sinónimo pa peti i grande: ta basta posibel pa tin un careta grande òf un salon peti. En bes di esei, nan ta forma palabranan ku nifikashonnan nobo spesífiko ku por wòrdu deskribí suavemente komo vershonnan mas chikitu òf mas grandi di esun original. -o i -a ta wòrdu agregá na algun sustantivo ku ta denotá miembronan di e famia, pa kambia e nifikashon entre hòmber i muhé respektivamente: * tio, tia – uncle, aunt E nòmbernan di algun palu ta wòrdu formá dor di kambia e -a final di e nòmber di e fruta òf noot pa -o: * pera – pear → pero – pear tree -esa ta wòrdu agregá na algun sustantivo ku ta indiká ròlnan sosial maskulino históriko pa forma e ekivalente femenino: * prinse – prince → prinsesa – princess === Afikso tekniko === E terminonan sientífiko i médiko internashonal ta wòrdu formá for di fuentenan latino i griego dor di un gran kantidat di prefikso i sufikso tékniko. E afiho aki tambe ta wòrdu usa den Elefen i ta sigui e reglanan di transkripshon di elefen. Ora ta usa un preposishon komo prefikso tékniko, e ta sigui e mesun regla ku supra-: si e tin dos òf mas sílaba i ta terminá ku vokal, i e resto di palabra ta kuminsá ku e mesun vokal, e vokal aki ta aparesé solamente un biaha (contra+ataca → contrataca). E sufiho -i i -uple ta ser usa pa nombra frakshon i multiple. === Sustantivo kompuesto === Un sustantivo komponé por wòrdu formá dor di kombiná un verbo ku su opheto, den e òrdu ei. E resultado ta nifiká un persona òf kos ku ta hasi e akshon spesifiká riba e opheto spesifiká: * corti, ungia – shorten, nail → cortiungia – nail clipper * covre, table – cover, table → covretable – tablecloth * fura, bolsa – steal, handbag → furabolsa – pickpocket * lansa, petra – throw, stone → lansapetra – catapult * para, morde – stop, bite → paramorde – muzzle * para, pluve – stop, rain → parapluve – umbrella * pasa, tempo – pass, time → pasatempo – pastime * porta, mone – carry, money → portamone – wallet * porta, vose – carry, voice → portavose – spokesperson * brinca, dorso – hop, back → brincadorso – leapfrog (the game, named after its players) Si e opheto ta kuminsá ku un vokal, esaki ta wòrdu retené a ménos ku e ta meskos ku e vokal final di e verbo, manera den portavion. Elefen no ta permití dos sustantivo konsekutivo pa forma un komposishon. En bes di esei, mester pone un preposishon entre e dos sustantivonan. Por ehèmpel: * avia de mar – seabird * casa per avias – birdhouse * xef de polisia – chief of police Den kasonan raro, un ekspreshon asina tin un nifikashon no-literal spesial i ta ser tratá komo si fuera e ta un solo palabra fiho. Por ehèmpel, un leon-de-mar (leon di laman) no ta un leon. Den kasonan asina, e palabranan ta wòrdu uni ku strepi, i kualke adjetivo ta sigui e di dos sustantivo. Guion tambe por wòrdu usá pa komponentenan mas literal ora esaki ta mehorá klaridat: * un leon-de-mar grande – a large sea lion * un leon grande de mar – a large lion from the sea * un avion grande de mar – a large seaplane (because a seaplane is a type of airplane) * un avion-de-mar grande – a large seaplane (alternative) * un avion de mar grande – a large seaplane (ambiguous, because it seems to be saying that the sea is large) == Abreviashon == Na elefen ta usa un kantidat di abreviashon. E letranan no ta ser siguí pa puntonan. Hopi abreviashon ta wòrdu usa pa palabranan òf frasenan komun. No ta usa mayúskulonan, salvo den kaso di kuminsamentu di frase. * acc (ance conoseda como) – alias * aec (ante la eda comun) – a.C. * ec (de la eda comun) – di nos era * etc (e tal cosas, e tal continuante) – etc. (et cetera) * lfn – LFN (lingua franca nova) * n (numero) – n. (franca ) * nb (nota bon) – NB (nota bene) * ovn (ojeto volante nonidentifiada) – UFO (opheto bula no identifiká) * p (paje, pajes) – p. (página/s) * pd (per dise) – esta, esaki ta * pe (per esemplo) – por ehèmpel * pf (per favore) – por fabor * ps (pos scrive) – P.D (posdata) * tv (televisa, televisador) – TV (televishon) * v (vide) – wak Elefen ta usa tambe abreviashonnan for di otro idioma i ku ta rekonosé internashonalmente i tambe abreviashonnan di sistema metrik: * cd (disco compata) – CD (cd) * pc (computador personal) – PC (personal computer) * cm (sentimetre) – cm (sentimetro) * km (cilometre) – km (kilómetro) * mg (miligram) – mg (miligram) * μm (micrometre) – μm (micrometro) * MB (megabait) – MB (megabyte) Pa e formanan kòrtiku di nòmber propio i titulo, ta usa e letranan mayúskul. Sinembargo, palabranan manera e i de – ku no ta aparesé den letra mayúskul den e forma kompleto di e nòmber – ta wòrdu ignorá den e abreviashonnan. E nòmbernan aki tin biaha ta wòrdu introdusí dor di e, asta ora nan ta ser abreviá: * Dr (dotor) – Dr. (Doctor …) * Sr (senior) – Sr. (Señor …) * Sra (seniora) – Sra (Señora …) * la NU (Nasiones Unida) – N. U. (Organisashon Di Nashonnan Uní)) * la RU (Rena Unida) – R.U. (Reino Uni) * la SUA (Statos Unida de America) – EEUU (Estados Unidos) Algun nòmber propio ta mas konosí internashonalmente pa nan abreviashon original p'esei e ta keda konservá na elefen: * IBM-IBM (International Business Machines Corporation) * KGB-KGB (Комитет государственной безопасности, Komité di Siguridat Di Estado) == Puntuashon == En general, Elefen ta laga e eskoho di puntuashon na e eskritor, e úniko estandartnan ta esun di klaridat i konsistensia. Tin sierto konvenshon basiko, via, ku ta meskos ku den mayoria di e idiomanan europeo. E promé palabra di un frase mester kuminsá ku un letra mayúskul. === Signo prinsipal di puntuashon === Un frase ordinario ta terminá ku un punto òf punto. ). Si un frase ta un pregunta direkto, e ta terminá ku un señal di pregunta (? ). Un señal di eklamashon (! ) por ser usa na final di un frase ku lo tin un intensidat emoshonal si e ta ser papiá. Un koma ( , ) ta indiká un pausa natural den un frase, òf tin bia ta inkluí solamente pa separá un parti di un frase (manera un klausula) for di otro. E koma tambe ta ser usa pa separá e elementonan di un lista. Ora ta skirbi number, e punto desimal por ser skirbi komo un koma òf un punto (punto). E gruponan di tres digitonan adjasinti por ser separá dor di espasio. E dos puntonan ( : ) ta introdusí un presentashon mas detaya ku loke ta promé. Usa un letra mayúskul despues di dos punto si loke ta sigui ta un frase kompletu, pero no si ta solamente un lista òf parti di un frase. E punto i koma (;) por wòrdu usa en bes di un punto entre dos frase ku ta reflehá òf balansá estrechamente ku otro. Tambe e por separá e elementonan for di un lista ora nan ta largu òf nan ta kontené nan mes koma. No pone un lugá na man robes di un señal di puntuashon prinsipal. Pero pone un espasio na man drechi, excepto na final di un paragraf. === Komillas === Un señal di komillas ta aparese na inisio i na final di e palabranan ku ta presenta komo un sita direkto. Tin diferente forma di komillas: '" "..." "...". Den elefen, e forma " ta esun ku ta wòrdu usa normalmente, pasobra e ta kla, fásil pa skirbi i rekonosé internashonalmente. Ora un sita ta aparese den otro, e ta wordo poni ' na inisio i fin di e sita interno. Den bon tipografia, por ehèmpel den buki, ta usa e formanan kurba "" i", pero e formanan aki no ta nesesario pa komunikashon normal. No laga lugá entre e kumintashonnan i e teksto sita. Den algun idioma un raya ( — ) ta aparesé den un diálogo ora un persona nobo ta kuminsá papia, en bes di e kumintashonnan. Nos ta rekomendá pa evitá esei na elefen, pasobra e ta ménos kla i por wòrdu konfundí ku e uso di skènario. Ora ta sita e palabranan di un personahe den un storia, hopi biaha e ta ser akompaña pa un label ku ta indika ku e ta papia i su forma. Den elefen, pa e tipo di frase aki ta mihó pa pone un script entre e etiketa aki i kada parti di e sita. Asina ta fásil pa mantené e puntuashon eksakto di e frase original: * La vendor murmura – “Ma lo no es tan simple, mea ami.” * “Me acorda.” – la om responde felis. * “Perce tu es asi?” – la fem demanda. * “Cisa” – la bonvolor sujesta – “me pote aida.” * “Me ave un ami nomida Freda,” – el esplica – “ci es un tortuga.” === Otro señalnan === E puntonan di suspenshon ( ... ) ta sugeri un pausa òf ta indiká ku algun palabra a keda suspendé. E guionnan (—o -) i e paréntesis (( ... )) ta envolví e komentarionan insertá den e fluho normal di un frase. E apostròf ( ' ) ta indiká ku e vokal ta wòrdu skòp. Esaki normalmente ta sosodé solamente den poesia. Na elefen e símbolonan di e moneda (€, ¥, £, c, etc.) por wòrdu poné promé òf despues di e sifranan, segun kustumber di e pais en kuestion. Tin otro señalnan di puntuashon, pero nan uso tin poko relashon ku e reglanan di elefen. [[Category:Lingua Franca Nova]] nif7d3zo2c15avvkcp2n1jjosmbdufd 162946 162892 2025-06-13T17:53:52Z Caribiana 8320 wikilink 162946 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} E '''gramátika di [[Lingua Franca Nova]]''' (LFN òf Elefen) ta un simplifikashon di e gramátika komun di e [[lenga romániko|lenganan romániko]]: [[spaño]], [[Frances|franses]], [[italiano]], [[katalan]] i [[portugues]]. E ta paresido na esun di e [[Idioma krioyo|lenganan krioyo]], manera [[Idioma Krioyo Haitiano|haitiano]], kaboverdiano, [[papiamentu]] i chabakano. == Ortografia i pronunsiashon == === Álfabèt === LFN ta usa e [[álfabèt]] mas konosí di mundu: e álfabèt romano òf [[Alfabet latin|alfabèt latin]]. * lèter chikí ** a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z * lèter kapital ** A B C D E F G H I J L M N O P R S T U V X Z K( k), Q (q), W (w) i y (y) no ta aparesé den palabranan ordinario. Den mas o ménos 100 palabra internashonal di orígen no-romániko, W por wòrdu skirbí pa U, e i pa i, pa e [[ortografia]] ta mas fásil pa rekonosé: yoga / yoga, piniin / pinyin, sueter / sweter, ueb / web. Ademas di esei, K, Q, W i Y ta wòrdu usa solamente pa preservá e formanan original di nòmber propio i palabranan ku no ta LFN. H tambe no ta komun, pero ta ser hañá den algun término tékniko i kultural. === Lèter kapital === E ta usa un lèter kapital na kuminsamentu di e promé palabra di un frase. Lèter kapital ta wòrdu usa tambe na kuminsamentu di nòmber propio. Ora un sustantivo propio ta konsistí di varios palabra, kada palabra ta den lèter kapital, aparte di palabranan menor manera ''la'' i ''de'': * Hende, real òf imaginario, i tambe bestia i kosnan personifiká ** Maria, San Paulo, [[Barack Obama]], Jan de Hartog, Seniora Braun, Oscar de la Renta, [[Mickey Mouse]] * Organisashonnan (por ehèmpel empresanan, sosiedatnan) ** Ikea, Nasiones Unida, Organiza Mundal de Sania * Entidatnan polítiko (por ehèmpel, [[nashon]], [[estado (politica)|estado]], [[siudat]]) ** Frans, Atina, Site de New York, Statos Unida de America * Nòmbernan geográfiko (por ehèmpel riu, oséano, lago, seru) ** la Alpes, Rio Amazon, Mar Atlantica * Lèter álfabètiko ** E, N Pero ku e título di obranan di arte i literatura, solamente e promé palabra di e titulo ta den lèter kapital (huntu ku e nòmbernan propio ku ta aparesé): * ''Un sonia de un note de mediaestate'' – Un soño di un anochi di zomer * ''La frates Karamazov'' – E rumannan Karamazov * ''Tocata e fuga en D minor'' – Toká di fuga den D menor Tin biaha, manera den atvertensia, ta usa lèter kapital pa ENFATISA palabra òf frasenan kompleto. LFN ta usa lèter chikí den kasonan unda algun idioma ta usa lèter kapital: * Dianan di siman ** ''lundi, jovedi'' – djaluna, djaweps * Lunanan ** ''marto, novembre'' – mart, novėmber * Dianan di fiesta i okashonnan similar ** ''natal, ramadan, pascua'' – Pasku, Ramadan, Pasku di resurekshon * Siglonan ** ''la sentenio dudes-un'' – siglo bintiun * Idioma i pueblo ** ''catalan, xines'' – katalan, chines * Abreviashon ** ''lfn, pf'' - LFN, PF === Nòmber di letra === E siguiente [[silaba|sílabanan]] ta ser usa pa nombra letranan den papia, por ehèmpel, ora di skirbi un palabra: * ''a be ce de e ef ge hax i je ka el em en o pe qua er es te u ve wa ex ya ze'' Esakinan ta sustantivonan i por pluralisá: ''as, bes, efes''. Por skirbi, un por simplemente presentá e letra mes, den mayúskulo, agregando - s pa e plural: * ''La parola “matematica” ave tre As, du Ms (pronounced emes), e un E.'' - E palabra "matematica" tin tres A's, dos M's i un E. == Frase == Mayoria frase den LFN ta kontené un grupo verbal, ku generalmente ta representá un akshon. Un grupo verbal ta konsistí di un verbo i di modifikadónan, manera atverbio òf gruponan prepositivo. Mayoria di frase tambe ta kontené por lo ménos un frase di sustantivo, ku ta denotá tipikamente un persona òf kos. Un frase di sustantivo ta konsistí di un sustantivo mas kualke modifikadó manera determinante, adjetivo i frasenan preposishonal. === Suheto i opheto === E dos sintágma nominal mas importante ta e suheto i e opheto. Su sentido eksakto ta dependé di e verbo, pero den lineanan grandi, e suheto ta esun ku ta ehekutá e akshon, i e opheto, esun ku ta direktamente relashoná ku e akshon. Den LFN, e suheto semper ta bini promé ku e [[verbo]] i e opheto ta bai tras di dje: * ''La gato xasa la scural.'' – E pushi (suheto) ta bai buska (verbo) e skèrpin (opheto). * ''La can dormi.'' – E [[kacho|kachó]] (suheto) ta drumi (verbo). Den algun kaso, pa estilo òf klarifikashon, por pone e opheto di e verbo na kuminsamentu di e frase. Den e kasonan aki, e opheto mester ta siguí pa un koma, i un pronòmber pa e opheto ku ta wòrdu usa despues di e verbo: * ''La gatos, me no gusta los.'' – Mi no ta gusta kachó. Mayoria di e verbonan mester di un suheto, pero tin hopi ku no mester di un opheto. === Komplemento === Un otro komponente komun di un frase ta e komplemento. Esaki ta un deskripshon adishonal di e suheto ku por sigui verbonan manera es (ta), deveni (bira), pare (parse), e resta (keda): * ''Computadores es macinas.'' – Komputernan (suheto) ta (verbo) mashin (komplemento). * ''La aira pare umida.'' – E aire (suheto) ta parse (verbo) húmedo (komplemento). * ''La comeda deveni fria.'' – E kuminda (suheto) ta bira (verbo) friu (komplemento). * ''La patatas ia resta calda.'' – E batatanan (suheto) a keda (verbo) kayente (komplemento). * ''Nosa taxe es reconstrui la mur.'' – Nos tarea (suheto) ta (verbo) pa rekonstruí e muraya (komplemento: un frase agregá). * ''La idea es ce tu canta.'' – E idea (suheto) ta (verbo) pa bo kanta (komplemento: un frase agregá). === Preposishon === Un otro komponente importante di un frase ta e frase prepositivo, ku ta agregá detaye na un sustantivo òf verbo anterior, òf e frase den su totalidat: * ''La om ia cade tra sua seja.'' – E hòmber (suheto) a kai (verbo) dor di su stul (frase prepositivo). * ''En la note, la stelas apare.'' – Den anochi (frase prepositivo) e streanan (suheto) ta aparesé (verbo). * ''Me dona esta poma a tu.'' – Mi (suheto) ta duna (verbo) bo (frase prepositivo) e apel aki (opheto). * ''Tu no aspeta como tua foto.'' – Bo (suheto) no ta parse (verbo) bo potret (frase prepositivo). === Proposishon === Ademas di frase, algun frase ta kontené un klóusula, ku ta parse un frase mas chikitu inkluí den e frase mas grandi. Nan por kambia e frase nominal, e frase verbal òf e totalidat di e frase mas grandi: * ''La om ci ia abita asi ia vade a Paris.'' – E hòmber ku tabata biba aki a bai Paris. * ''El va visita en julio, cuando la clima es bon.'' – E lo bishit'é na yüli, ora tin bon tempu. * ''On no ia permete me fa la cosas como me ia desira.'' – Mi no tabata permití pa hasi kos manera mi tabata ke. * ''Me pensa ce el es bela.'' – Mi ta pensa ku e ta bunita. == Sustantivo == Sustantivonan ta wòrdu introdusí generalmente pa determinantenan, i por sigui nan por tin athetivo i grupo preposishonal, pa forma un grupo nominal. Sustantivonan ta representá ophetonan físiko manera persona, lugá òf kousa, pero tambe nan por representá konseptonan abstrakto, gramatikalmente similar. === Plural === Ta agregá '''-s''' na e sustantivo pa forma e plural. Si e sustantivo singular ta terminá ku konsonante, ta agregá '''-es'''. E terminashon di e plural no ta kambia e aksentuashon di e palabra: * ''gato, gatos'' – pushi, pushinan * ''om, omes'' – hòmber, hòmbernan Athetivonan, ku ta modifiká un sustantivo, no ta kambia den plural. Pero si nos usa nan komo sustantivo, mester agregá e marka di plural si ta nesesario: * ''la bones, la males, e la feas'' – e bon, e malu i e mahos * ''multe belas'' – masha bon/masha bon Algun sustantivo, ku ta plural na otro idioma, ta singular den LFN: * ''El regarda un sisor con un binoculo.'' - E ta mira un skèr ku un verrekijker. * ''On usa un bretela per suporta sua pantalon.'' - Guièl ta wòrdu usa pa tene e karson. * ''Me ia compra esta oculo de sol en Nederland.'' - Mi a kumpra e bril di solo aki na Hulanda. === Sustantivo kontabel i inkontabel === Manera hopi idioma, LFN tabata distinguí sustantivonan kontabel i inkontabel. Un sustantivo kontabel (òf "sustantivo kontabel") por wòrdu modifiká pa un kantidat i por aseptá e plural '''-s'''. E sustantivo kontabel típiko ta representá ophetonan ku ta klaramente entidatnan individual, manera kas, kachó i pensamentu. Por ehèmpel: * ''un auto; la autos; cuatro autos'' – un outo; e outo; kuater outo * ''un gato; multe gatos; un milion gatos'' – un pushi; hopi pushi; un mion di pushi Na kontraste, e sustantivo inkontabel (tin biaha yamá "sustantivonan di masa") normalmente no ta aseptá e plural '''-s'''. Sustantivonan inkontabel generalmente ta denotá masanan ku no tin un individualidat kla, manera líkido (awa, zùk), polvo (suku, santu), sustansia (metal, palu) òf kualidatnan abstrakto (elegansia, lentitut). Ora nan ta ser modifiká pa un kantidat òf otro palabra di kantidat, hopi biaha ta agregá un unidat di medida pa duna mas klaridat. Por ehèmpel: * ''la acua; alga acua; tre tases de acua'' – awa; un tiki awa; tres kòpi di awa * ''lenio; multe lenio; du pesos de lenio'' – palu; hopi palu; dos pida di palu Sinembargo, e sustantivonan inkontabel por wòrdu usa den un forma kontabel. Despues nan ta indiká ehèmpel òf instansia partikular: * ''Du cafes, per favore.'' – Dos kòfi, por fabor. * ''Me ia proba multe cesos.'' – Mi a purba hopi sesu. * ''On no pote compara la belias de Paris e Venezia.'' – No por kompará e bunitesa di [[Paris]] i [[Venezia]]. === Género === E sustantivo normalmente no ta indiká nan [[genero|género]]. Pa distingui e género, ta usa e athetivonan ''mas'' i ''fema'': * ''un cavalo mas'' – un kabai hòmber, un stal * ''un cavalo fema'' – un kabai muhé Pero tin algun palabra pa relashonnan familiar ku ta marka hende muhé ku '''a''' i hende hòmber ku '''o''': * ''ava, abuela-abuela'' - welo, wela * ''fia, fio'' - yu muhé, yu hòmber * ''neto, neto-nieta'' - ñetu * ''sobrina, sobrino-sobrina'' - subrino, subrina * ''esposa, esposo-esposa'' - esposo, esposa * ''tía, tio-tía'' - omo, tanta * ''xica, xico'' - mucha muhé, mucha hòmber Tambe tin algun par ku ta usa diferente palabra pa e dos sekso: * ''dama, cavalor'' – dama, kabayero * ''diva, dio'' – dios * ''fem, om'' – muhé, hòmber * ''madre, padre'' – mama, tata * ''rea, re'' – reina, rei * ''seniora, senior'' – señora, señor * ''sore, frate'' – ruman muhé, ruman hòmber E [[sufiho]] '''-esa''' raro bes ta forma e variantenan femenino di algun rol sosial históriko: * ''abade, abadesa'' – abt, abdis * ''baron, baronesa'' – baron, baronesa * ''conte, contesa'' – konde, kondesa * ''duxe, duxesa'' – duke, dukesa * ''imperor, imperoresa'' – emperador, emperatris * ''marci, marcesa'' – markes, markesa * ''prinse, prinsesa'' – prins, prinses * ''tsar, tsaresa'' – tsar, tsarin === Frase nominal === Un sintágma nominal ta konsistí di un sustantivo i su modifikadónan: determinantenan, ku ta bini promé ku e sustantivo i athetivo i frasenan prepositivo, ku ta sigui e sustantivo. E dos sintágma nominal mas importante den un frase ta e suheto i e opheto. E suheto ta bini promé ku e verbo i e opheto ta bini promé ku e verbo. Otro frase nominal ta wòrdu introdusí normalmente pa preposishon pa klarifiká nan funshon. Un frase nominal normalmente mester kontené un determinante, kisas solamente e forma plural, -s. Pero e regla aki no ta apliká na nòmber propio, nòmber di dia di siman, [[Luna (tempo)|luna]] i idioma, i na sustantivo inkontabel: * ''Desembre es calda en Australia.'' – Desèmber ta (hasi) kalor na Australia. * ''Nederlandes es mea lingua orijinal.'' – Hulandes ta mi idioma original. * ''Me gusta pan.'' – Mi ta gusta pan. E regla ta keda relahá tambe ora e sintágma nominal ta sigui un preposishon, partikularmente den ekspreshon fiho: * ''El es la comandor de polisia.'' – E ta e hefe di polis. * ''Me no gusta come bur de aracide.'' – Mi no gusta kome pindakas. * ''Nos vade a scola.'' – Nos ta bai skol. * ''Acel es un problem sin solve en matematica.'' – Esey ta un problema sin resolvé den matemátika. * ''Un virgula pare nesesada per claria.'' – Un koma ta parse nesesario pa mas klaridat. Un adjektivo òf determinante por wòrdu modifiká dor di un atverbio anterior. Pasobra atverbionan ta parse athetivonan, múltiple athetivo normalmente ta separá pa koma òf e. Den idioma papiamentu, e entonashon ta klarifiká e diferensia: * ''Sola un poma multe putrida ia resta.'' – Solamente un manzana a keda hopi putri. * ''Me ia encontra un fem bela intelijente.'' – Mi a topa un muhé bunita i inteligente. * ''Me ia encontra un fem bela, joven, e intelijente.'' – Mi a topa un muhé bunita, hóben i inteligente. Tin biaha un sustantivo ta solamente un ficha pa kualke miembro di su klas. Den e kasonan aki, no ta importá si ta usa la o un, òf si e sustantivo ta plural òf singular: * ''La arpa es un strumento musical.'' – E arpa ta un instrumento musikal. * ''Un arpa es un strumento musical.'' – Un arpa ta un instrumento musikal. * ''Arpas es strumentos musical.'' – Arpanan ta instrumento musikal. Un pronòmber ta un kaso spesial di un frase nominal. Normalmente no por kambia e pronòmbernan. === Aposishon === Ta bisa ku dos frase nominal ta den aposishon ora un ta sigui otro direktamente i tur dos ta referí na e mesun entidat. Den mayoria kaso, e di dos frase ta identifiká e entidat: * ''la Rio Amazona'' – Riu Amazonas * ''la Mar Pasifica'' – Oséano Pasífiko * ''la Isola Skye'' – Skye Island * ''la Universia Harvard'' – Universidat di Harvard * ''la Funda Ford'' – e Fundashon Ford * ''Re George 5'' – Rei George V * ''San Jacobo la major'' – Santiago e Mayó * ''Piotr la grande'' – Pedro e Grandi * ''mea ami Simon'' – mi amigu Simon * ''la parola “inverno”'' – e palabra "winter" * ''la libro La prinse peti'' – e buki E Prínsipe chiki Akrónima i letranan los por sigui un sustantivo direktamente pa kambia e sustantivo: * ''La disionario es ance disponable como un fix PDF.'' – E dikshonario ta disponibel tambe komo un archivo pdf. * ''El ia porta un camisa T blu de escota V.'' – E tabata bisti un t-shirt blou ku un kragi V. Tin biaha dos sustantivo ta apliká igual na un opheto òf persona. Den e kasonan aki, e sustansianan ta uní pa medio di un ''dash'': * ''un produor-dirijor'' – un produktor-direktor * ''un primador-scanador'' – un printer-scanner Den tur kaso, e plural -s òf -es ta apliká na tur dos sustantivo: * ''la statos-membros'' – e estadonan miembro * ''produores-dirijores'' – produktor-direktornan Un kaso spesial ta enserá e verbo nomi (nòmber): * ''Nos ia nomi el Orion.'' – Nos ta yam'é Orion. * ''Me nomi esta forma un obelisce.'' — Mi ta yama e forma aki un obelisko. == Determinante == Un determinante ta un palabra ku ta modifiká un sustantivo pa ekspresá e referensia di e sustantivo, inkluyendo su identidat i kantidat. Aparte di e forma plural-s (ku ta konsiderá un determinante den LFN), e determinante semper ta bini promé ku e sustantivo. Tin diferente tipo di determinante. Ehèmpelnan típiko di kada klase ta: tota, la, esta, cual, cada, mea, multe, otro. === Predeterminante === '''''Tota''''' ta nifiká "tur". E ta indiká e kantidat total di e referente di e sustantivo. Diferente di '''''cada''''', '''''tota''''' ta referí na tur kos, en bes di individuonan separá ku ta konsistí di dje: * ''Tota linguas es asurda.'' – Tur idioma ta absurdo. * ''Me va ama tu per tota tempo.'' – Lo mi stima bo pa semper / tur ora. * ''La lete ia vade a tota locas.'' – Lechi a bai tur kaminda. * ''On ia oia la musica tra tota la vila.'' – E músika a wòrdu skuchá den henter e stat. '''''Ambos''''' ta nifiká "tur dos". E por wòrdu usá na lugá di '''''tota''''' ora bo sa ku e kantidat total ta solamente dos. E sustantivo mester ta plural: * ''Ambos gamas es debil.'' - Tur dos pia ta débil. Semántikamente, '''''tota''''' i '''''ambos''''' no ta diferente for di e kuantifikadónan, pero nan ta tratá komo un klase separá pa motibu di nan [[sintaksis]]: nan ta promé ku tur otro determinante den un frase nominal, inkluyendo ''la''. Nan por wòrdu usá komo pronòmber tambe. === Artíkulo === LFN tin dos artíkulo: e artíkulo definí ''la'' i e artíkulo indefiní ''un''. "Definí" aki ta nifiká ku e referente di e sustantivo ta "definí kaba", en bes di ta algu nobo. La ta wòrdu introdusí dor di un sustantivo ku ta indiká un hende òf algu ku e skuchadó ta konsiente di dje kaba. E ta wòrdu usá den e siguiente tipo di situashonnan: * E asuntu a ser menshoná kaba: ** ''Me ia compra un casa. La casa es peti.'' – Mi a kumpra un kas. E kas ta chikitu. * E oyentenan por adiviná fásilmente ku e asuntu ta eksistí: ** ''Me ia compra un casa. La cosina es grande.'' – Mi a kumpra un kas. E kushina ta grandi. * E resto di e frase ta spesifiká e asuntu bon suficiente: ** ''El ia perde la numeros de telefon de sua amis.'' – E a pèrdè e numbernan di telefòn di su amigunan. * E oyentenan por persibí e asuntu direktamente: ** ''La musica es bela, no?'' – E músika ta dushi, bèrdat? * E asuntu ta bon konosí pa tur hende. Esaki ta inkluí kamponan di estudio i substansianan abstrakto: ** ''La luna es multe distante de la tera.'' – E luna ta leu for di tera. ** ''Me no comprende la matematica.'' – Mi no ta komprondé matemátika. ** ''El ama la cafe.'' – E ta gusta kòfi. ** ''La felisia es plu importante ca la ricia.'' – Felisidat ta mas importante ku plaka. ''Un'' ta introdusí un sustantivo singular ku ta referí na algu ku e skuchadó no ta konsiente di dje ainda. E no ta ser usá ku sustantivo plural òf inkontabel. (E ta sirbi tambe komo kuantifikadó ku ta nifiká "un".) * ''Me vole leje un libro.'' – Mi ke lesa un buki. * ''Un gato ia veni en la sala.'' – Un pushi a drenta e kamber. Algun idioma tin un artíkulo partitivo ku ta indiká un kantidat indefiní di un sustantivo ku no por konta. LFN ta usa ''la'', òf ningun artíkulo en apsoluto: * ''Me gusta la cafe.'' – Mi ta gusta kòfi. * ''Me gusta cafe.'' – Mi ta gusta kòfi. * ''Me bevi cafe.'' – Mi ta bebe kòfi. === Demostrativo === E demostrativo ta apuntá riba e referente di e sustantivo, posishonando e den tempu òf den espasio òf den e diskurso mes. ''Esta'' ta nifiká "esaki". E ta similar na ''e'', pero ta apuntá na un elemento ku ta serka di e papiadó, sea físikamente òf metafórikamente: * ''Me posese esta casa.'' – Mi ta doño di e kas aki. * ''Esta libros es merveliosa.'' – E bukinan aki ta maravioso. * ''Me gusta esta cafe.'' – Mi ta gusta e kòfi aki. * ''Esta mense ia es difisil.'' – E luna aki tabata difísil. * ''Esta frase conteni sinco parolas.'' – E frase aki ta kontené sinku palabra. ''Acel'' ta nifiká "esei". E ta similar tambe na ''la'', pero ta apuntá na un elemento ku ta distante for di e papiadó, òf por lo ménos mas distante ku ''esta'': * ''Acel xico regarda acel xicas.'' – E mucha hòmber ei ta wak e mucha muhénan ei. * ''Atenta denova en acel modo.'' – Purba di nobo e manera ei. * ''Acel torta es noncomable.'' – E bolo ei no ta kuminda. ''Esta'' i ''acel'' por bira pronòmber. === Interogativo === Determinantenan di pregunta ta un forma pa krea pregunta. ''Cual'' ta puntra "ki" òf "kiko": * ''Cual animal es acel?'' – Ki animal e ta? * ''Cual vejetales es la plu bon?'' – Ki berdura ta e mihó? * ''Tu veni de cual pais?'' – Di kua pais bo ta bini? * ''Cual fenetras es rompeda?'' – Ki bentana ta kibra? * ''Cual pinta tu prefere?'' – Ki pintura bo ta preferá? ''Cuanto'' ta nifiká "kuantu" , ku un sustantivo kontabel òf no kontabel: * ''Cuanto casas es en tua strada?'' – Kuantu kas tin den bo kaya? * ''Cuanto pan tu pote come?'' – Kuantu pan bo por kome? ''Cual'' i ''cuanto'' ta wòrdu usá komo pronòmber tambe. === Determinante di selekshon === E determinantenan di selekshon ta selektá individuonan spesífiko for di e kolekshon kompleto: * ''cada'' – kada * ''cualce'' – kualkier * ''alga'' – algun, un tiki, kualke * ''no'' – no * ''sola'' – solamente, su so ''Cada'' ta nifiká "kada", konsiderando tur e elementonan separadamente komo individuo. E sustantivo mester ta kontabel pero singular: * ''Cada can ave un nom.'' – Kada kachó tin un nòmber. * ''Me no ia leje cada parola.'' – Mi no a lesa kada palabra. * ''Tu fa la mesma era a cada ves.'' – Bo ta hasi kada bes e mesun fayo. ''Cualce'' ta nifiká "tur", esta, no ta importá kua. E sustantivo ta normalmente kontabel. "Tur hende" ku un sustantivo inkontabel ta "alga": * ''Prende cualce carta.'' – E ta koi kualke karta. * ''Cualce contenadores va sufisi.'' – Kualke kontenedor lo sirbi. ''Alga'' ta indiká ku e identidat di e referente di e sustantivo no ta spesifiká: * ''Me ia leje acel en alga libro.'' – Mi a lesa esaki den algun buki. * ''Cisa me va reveni a alga dia.'' – Kisas un dia lo mi bolbe. * ''Alga cosa es rompeda.'' – Algu ta kibrá. Ora ta usa un sustantivo ku ta inkontabel, òf un sustantivo ku ta kontabel i plural, ''alga'' ta indiká ku no solamente no ta spesifiká e identidat di e referente, pero tambe su kantidat. Hopi biaha ta komprondé ku e kantidat ta bastante chikitu, sino lo bisa ''multe'', pero no asina enfátikamente chikitu manera ku ''poca'': * ''Me va leje alga libros.'' – Mi ta bai lesa algun buki. * ''Alga polvo ia cade de la sofito.'' – Algun stòf a kai fo'i plafòn. * ''El ave alga pan en sua sesto.'' – E tin algun pan den su makutu. ''No'' ta nifiká "no". E ta indiká ku e referente di e sustantivo ta ousente òf ineksistente: * ''Me ave no arbores en mea jardin.'' – Den mi hòfi no tin palu. * ''Tu va senti no dole.'' – Bo no ta bai sinti doló. * ''No arbor es plu alta ca la tore Eiffel.'' – Ningun palu ta mas altu ku e tóren di Eiffel. * ''Me ia encontra no person en la parce.'' – Mi no a topa niun hende den e parke. ''Sola'' ta nifiká "solo", esta, solamente esaki i no otro: * ''El es la sola dotor en la vila.'' – E ta e úniko dòkter den e stat. * ''Estas es la sola du parolas cual nos no comprende.'' – Esaki ta e úniko dos palabra ku nos no ta komprondé. * ''Me va destrui la mur con un sola colpa.'' – Mi ta destruí e muraya ku un solo golpi. E determinantenan aki, ku eksepshon di ''no'' i ''so'', tambe por wòrdu usá komo pronòmber. Nan ta forma tambe e pronòmbernan spesial ''cadun, cualcun, algun i nun'', ku ta referí na hende. Pa referí na kosnan, e determinante simplemente ta ser siguí pa ''cosa''. === Posesivo === E determinantenan posesivo ta ''mea'', ''tua'', ''nosa'' i ''vosa'': * ''Mea gato ia come un mus.'' – Mi pushi a kome un raton. * ''Me gusta multe tua dansa.'' – Mi ta gusta bo baile hopi. * ''Nosa ecipo va gania la premio.'' – Nos ekipo lo gana e premio. E poseshon por wòrdu indiká tambe ku un frase manera ''de me'': * ''Acel es la casa de tu.'' – Esei ta bo kas. E pregunta posesivo den di tres persona, independientemente si e pronòmber ekivalente lo ta ''e'', ''lo'', ''los'', ''on'' òf ''se'': * ''La ipopotamo abri sua boca.'' – E hipopótamo ta habri su boka. (refleksivo) * ''Nos regarda sua dentes.'' – Nos ta wak su djentenan. (no refleksivo) Pa ekspresa "su" (es decir, ''de las'', òf ''de seta'' plural), por usa e determinante ''lor'' en bes di ''sua''. Pero esaki nunka ta obligatorio. ''Sua'' semper ta posibel (i mas tradishonal), pero den sierto frase ''lor'' por ta mas kla: * ''La otelor mostra lor sala a sua visitores.'' – E doño di pension ta mustra su wéspetnan nan kamber. * ''La visitores gusta multe lor sala / sua sala.'' – E wéspetnan ta gusta nan kamber hopi. * ''Ance la otelor gusta lor sala.'' – E doño di pension tambe ta gusta nan kamber. === Kuantitativo === Kuantifikadornan ta determinante ku ta yuda ekspresá e kantidat òf kantidat di e referente di e sustantivo: * ''-s'' – -s (markadó plural) * ''un'' – un, na * ''du, tre, cuatro…'' – dos, tres, kuater… * ''multe'' – hopi * ''poca'' – poko * ''plu'' – mas * ''la plu'' – mayoria di nan * ''min'' – menos * ''la min'' – minimo E marker plural '''''-s''''' ta e kuantifikador mas básiko. Un sintágma nominal ku ta inkluí un sustantivo plural no ta rekerí ningun otro determinante: * ''Me va leje libros.'' – Mi ta bai lesa [algun] buki. * ''Me va leje la libros.'' – Mi ta bai lesa e bukinan. Ademas di ta e artíkulo indefiní, '''''un''''' ta e number "un". E ta indiká un kantidat so di e referente di e sustantivo. P'esei, e sustantivo mester ta kontabel pero singular: * ''Me ave un frate e du sores.'' – Mi tin un ruman hòmber i dos ruman muhé. E otro numeronan kardinal - '''''du''''', '''''tre''''', '''''kuater''''', etc.- ta tambe kuantifikador. * ''Me ave tre gatos obesa.'' – Mi tin tres pushi gordo. * ''Me ave cuatro plu anios ca mea frate.'' – Mi ta kuater aña mas grandi ku mi ruman hòmber. '''''Multe''''' ta indiká un kantidat grandi di e referente di e sustantivo. E ta nifiká "muchu": * ''Esta casa sta ja asi tra multe anios.'' – E kas aki a keda aki pa hopi aña. * ''La pijones come multe pan.'' – Pomba ta kome hopi pan. '''''Poco''''' ta e kontrario di '''''multe''''', i ta indika un kantidad chikito. E ta nifiká "pokos" ku un sustantivo kontabel plural, i "poko" ku un sustantivo inkontabel: * ''Me reconose poca persones.'' – Mi ta rekonosé poko hende. (no hopi) * ''El pote dona poca aida.'' – E por duna tiki yudansa. (no hopi) * Compare: ''Me pote leje alga parolas.'' — Mi por lesa algun palabra. (un kantidat chikitu) '''''Plu''''' ta nifiká "mas". E ta indiká un kantidat mas grandi di e referente di e sustantivo, i por wòrdu usá ku sustantivo plural i inkontabel. '''''La plu''''' ta nifiká "mayoria di" - e kantidat mas grandi: * ''Tu ave plu libros ca me.'' – Bo tin mas buki ku mi. * ''La plu linguas es bela.'' – Mayoria di e idiomanan ta bunita. * ''Plu pan es en la cosina.'' – Tin mas pan den kushina. * ''La plu fango es repulsante.'' – Mayoria di e lama ta repugnante. '''''Min''''' ta e kontrario di '''''plu''''', i ta nifiká "menos". E ta indiká un kantidat mas chikitu, i por wòrdu usá ku sustantivo plural i inkontabel. '''''La min''''' ta nifiká "ménos": * ''Me desira min vejetales ca el.'' – Mi ke ménos berdura kune. * ''Tu ia leje la min libros de cualcun ci me conose.'' – Bo a lesa ménos buki ku kualkier ku mi konosé. * ''El ave min interesa a cada dia.'' – Kada dia e tin ménos interes. Tur kuantifikadó por wòrdu konvertí den pronòmber. === Determinante di similitut === Kuater determinante adisional ta relasiona ku similaridat i diferensia: ''La mesma'' ta nifiká "e mesun kos". E palabra la normalmente no por ser omiti, aunke por ser kambia pa ''esta'' of ''acel'': * ''Tu porta la mesma calsetas como me.'' – Bo ta bisti e mesun zóks ku mi. * ''La gera ia comensa en la mesma anio.'' – E guera a kuminsá e mesun aña. * ''Nos va reveni a esta mesma tema pos un semana.'' – Nos lo bolbe na e mesun tema den un siman. Otra ta nifiká otro: * ''Nos ave aora esta tre otra problemes.'' – Awor nos tin e tres otro problemanan aki. * ''La otra solve ia es plu bon.'' – E otro solushon tabata mihó. * ''Tu ave otra pan?'' – Bo tin un otro pan? Tal ta nifiká "tal", esta, di e tipo aki òf e tipo ei: * ''Me construi un macina de tempo.'' – Mi ta konstruí un mákina di tempu. ** ''Tal cosas es nonposible.'' – Esei ta imposibel. * ''Me xerca un abeor.'' – Mi ta buska un apikultor. ** ''Me no conose un tal person.'' – Mi no konosé un persona asina. * ''Tu vole repinti la sala?'' – Bo ke pinta e kamber atrobe? ** ''Me prefere evita tal labora.'' – Mi ta preferá evitá e tipo di trabou ei. * ''Tu ave plu libros como estas?'' – Bo tin mas buki manera esakinan? ** ''Si, me ave du otra tal libros.'' – Si, mi tin dos otro buki di e tipo aki. Propre ta nifiká "propio", enfatizando e poseedor di e sustantivo. Ta partikularmente útil despues di e determinante sua pa klarifika ku e nifikashon ta reflexivo, es desir, ku e sustantivo ta pertenesé na e suheto di e frase: * ''Mea propre idea es an plu strana.'' – Mi propio idea ta mas straño ainda. * ''El ia trova la xarpe de sua sposo e ia pone lo sirca sua propre colo.'' – El a topa su esposo su bistí i a pone e rond di su (propio) cuello. === Orden di determinante === E determinantenan ta sigui un sierto orden: * E predeterminadornan ''tota'' i ''ambos'', si nan ta presente, ta bini promé ku tur otro. * Despues ta bini un artíkulo, un demostrativo, un pregunta, un determinante di selekshon òf un posesiv. Normalmente no tin mas ku un determinante di e tipo aki den un frase nominal. * Despues di esei, por tin un òf mas kuantifikador òf determinadó di similaridat. Un determinante di similaridat nunka ta e promé palabra den un sintágma nominal numerábel singular. E ta semper presedé pa un otro determinante, òf pa dos, si un di nan ta un predeterminador (por ehèmpel, ''tota la otra libro''). * Athetivo bon i mal, aunke no ta determinante den nan mes, generalmente ta bini promé ku e sustantivo, despues di kualke determinante. Por ehèmpel: * ''El ia colie sua poca posesedas e parti.'' – El a kolektá su poko poseshonnan i a bai. * ''Un otra problem es la manca de aira fresca asi.'' – Otro problema ta e falta di aire fresko aki. * ''Nos no ia tradui ancora acel otra cuatro frases.'' – Nos no a tradusí e otro kuater frase ei ainda. * ''Tota la omes ia vade a la costa.'' – Tur hòmber a bai kosta. == Pronòmber == === Pronòmber personal === === Pronòmber determinante === === Pronòmber interrogativo === === Pronòmber relativo === === Otro pronòmber === === Frase di pronòmber === == Athetivo == Un athetivo ta un palabra ku ta kambia e sentido di un sustantivo. E ta representá e kualidatnan di loke e sustantivo ta indiká. Den LFN, e athetivonan no ta varia den sekso ni den number. === Orden di palabra === Mayoria di e athetivonan ta wòrdu poné tras di e sustantivo ku nan ta kambia. Sinembargo bon ("bon") i mal ("malo") ta keda posishoná dilanti di e sustantivo, a ménos ku nan mes ta modifiká: * ''un bon can'' – un bon kachó * ''un can plu bon'' – un kachó mihó * ''la mal enfante'' – e mucha malu * ''un mal can bon instruida'' – un kachó malu bon di trein * ''bon enfantes mal comprendeda'' – muchanan bon komprondé Den mayoria kaso, ta posibel pa añadí mas ku un athetivo ku ta kualifiká sin kousa konfushon. Pero den algun kaso, un di e athetivonan por ser komprondé komo un atverbio ku ta alterá e nifikashon di e siguiente athetivonan. E por wòrdu poné entre e athetivonan pa evitá konfushon: * ''la nara vera longa'' – e storia hopi largu (vera = atverbio) * ''la nara vera e longa'' – e storia berdadero i largu (vera = athetivo) * ''la om grande, forte, e stupida'' – e hòmber grandi, fuerte i bobo (tres athetivo) Den algun kaso, por pone un athetivo dilanti di e sustantivo: pa motibu di estilo den poesia òf relato, òf ora ta trata di athetivo di peso similar: * ''la peti casa bela'' – e kas chikitu dushi * ''un fea arbor vea'' – un palu bieu i desagradabel Athetivo ku mas ta kumbiní pa e uso aki ta esun mas simpel i kòrtiku, manera bela, fea, nova, vea, grande, i peti. === Komparashon === Athetivo di komparashon ta wòrdu formá dor di añadí e atverbionan plu ("mas") i min ("menos"). "Ku" ta ''ca'' na LFN: * ''La cosina es plu calda ca la jardin.'' – Den kushina ta hasi mas kalor ku den hòfi. * ''Esta leto es min comfortosa ca me ia previde.'' – E kama aki ta ménos komfortabel ku mi a pensa. Athetivo superlativo ta wòrdu formá dor di añadí atverbionan la plu ("e mas") i la min ("e menos"): * ''La sol es la ojeto la plu calda en la sistem solal.'' – E solo ta e opheto mas kayente den e sistema solar. * ''El ia ave un fia la plu bela en la mundo.'' – E tabatin e yu muhé di mas bunita na mundu. Bo por kombiná un ordinal ku e konstrukshon superlativo: * ''Vega es la stela sinco la plu briliante en la sielo de note.'' – Vega ta e di sinku strea mas briyante den firmamentu. * ''El ia deveni la om tre de la plu ricas en la mundo.'' – E a bira e di tres hòmber mas riku na mundu. E komparashonnan di igualdat ta forma ku e kombinashon tan... como ("tantu... komo"): * ''La arbor ia es tan alta como un casa.'' – E palu ta mes grandi ku e kas. === Athetivo komo sustantivo === Un athetivo por wòrdu transformá den un sustantivo ku su sentido ta un ser ku tin e kalidat di e athetivo ei. E sustantivo resultante ta sigui e reglanan di sustantivo: tuma e - s di plural, ta dependé di determinante i si e por ser modifiká pa athetivo: * ''Esta anelo es perfeta sirculo. Lo es un sirculo perfeta.'' – E renchi aki ta rondó perfekto. E ta un rondó perfekto. * ''Marilyn es un blonde, e seniores prefere blondes.'' – Marilyn ta blònt i hòmbernan ta preferá blònt. == Atverbionan == Meskos ku athetivo ta palabra ku ta kambia sustantivo, atverbio ta palabra ku ta kambia kasi tur otro kos, manera verbo, athetivo, otro atverbio, determinante, preposishon, frase nominal i asta frase kompletu. Atverbionan ta duna informashon tokante lugá, tempu, sirkunstansia, kausa, manera òf grado. === Posishon === Den Elefen, atverbionan i athetivonan ta di e mesun forma. E diferensia ta kla dor di e posishonamentu: e athetivonan sigui e sustantivonan; e atverbionan ta sigui e verbonan i ta promé ku otro palabranan: * ''La om ia studia atendosa la testo.'' – E hòmber a studia e teksto ku kuidou. (modifikando un verbo) * ''Me ia veni asi en un tren riable lenta.'' – Mi a bini den un trein ridíkulamente lènti. (modifikando un athetivo) * ''La tren ia move asurda lenta.'' – E trein tabata move absurdamente lento. (modifikando otro atverbio) * ''Me no oia multe bon tu.'' – Mi no por tende bo masha bon. ("multe "ku ta modifiká "bon", i" multe bon "ku ta modifiká "oia") * ''Cuasi sento persones ia espeta sur la plataforma.'' – Prácticamente un kantidat di hende tabata warda riba e plataforma. (modifikashon di un kuantifikadó) * ''On ia escava un buco direta ante mea porte.'' – Nan a kibra un buraco net dilanti di mi porta. (modifiká un preposishon) * ''Sola la manico es rompeda.'' – Solamente e man ta kibra. (modifiká un sintágma nominal) * ''Strana, el ia porta un balde de pexes.'' – Stranamente, e tabata karga un saku di piská. (modifiká un frase) Un atverbio (òf frase atverbial) ku ta modifiká un verbo (òf henter e frase) tambe por wòrdu poné na kuminsamentu di e frase. I si e no ta kousa konfushon, tambe por pone un atverbio despues di e opheto di e verbo òf na final di e frase: * ''El dansa bon.'' – Baila bon. * ''Pronto el va cade.'' – Pronto lo e kai. * ''Surprendente, el es un xico multe bon.'' – Sorprendentemente, e ta un mucha hopi bon. * ''Me no oia tu multe bon.'' – Mi no por tende bo masha bon. * pero: ''Me leje felis la libro.'' – Mi a lesa e buki felis. Den algun kaso, un atverbio ku ta bini promé ku un athetivo por ser uni kuné ku un script pa klarifiká e nifikashon: * ''la parolas nova-creada'' - e palabranan nobo kreá Otro forma pa klarifika un nifikashon atverbial es decir '''''en modo''''' òf '''''a grado''''': * ''La melodia es bela '''en modo''' surprendente.'' - E melodia ta sorprendentemente bon. === Komparashon === Komparashon di atverbio ta eksaktamente manera komparashon di athetivo. === Atverbionan primario === Ademas di e kantidat grandi di atverbionan derivá for di athetivo, Elefen tin algun palabra ku ta solamente atverbionan: * ''apena'' – apenas * ''cisa'' – kisas * ''cuasi'' – kasi * ''tan'' – pues (te asina leu) * ''tro'' – demasiado (excesivamente) * ''asi'' – aki * ''ala'' – aki * ''an'' – hasta (kontrario na loke a spera) * ''ance'' – tambe * ''ancora'' – ainda * ''aora'' – awor * ''alora'' – pues (na e momento ei) * ''denova'' – un biaha mas * ''ja'' – ya * ''nunca'' – nunka * ''sempre'' – semper * ''ier'' – ayera * ''oji'' – awe * ''doman'' – mañan Tan e ta usa den exklamashonnan: * ''Un vista tan bela!'' – Esta bunita bista! * ''Tan stonante!'' – Esta inkreible! === Atverbionan kuantifikador === Algun kuantifikador por wòrdu konvertí den atverbio, indikando e ekstenshon òf grado ku algu ta e kaso. * ''no'' – no * ''alga'' – algun * ''multe'' – hopi * ''poca'' – chikitu * ''plu'' – mas * ''min'' – menos * ''la plu'' – mayoria di * ''la min'' – minimo No manera un atverbio ta nifiká "no", "na ningun grado". E ta nenga loke e ta kambia. Komo kaso spesial, ora e ta modifiká un verbo, e ta bini promé ku e verbo: * ''Los no va comprende.'' – Nan lo no komprondé. * ''Nos ave no sola un orania, ma ance du bananas.'' – Nos no tin solamente un naranja, pero tambe dos banana. * ''O, no esta problem denova!'' – Oh, no e problema aki atrobe! Alga komo atverbio ta nifiká algo, algo, bastante, te na un cierto punto: * ''Acel es un caso alga spesial.'' - Ta un kaso bastante spesial. * ''Alga confusada, el ia cade en la lago.'' - Un tiki konfundí, el a kai den e lago. Multe komo atverbio ta nifiká "mucho", "mucho", "gran parti": * ''Me es multe coler.'' - Mi ta hopi rabia. * ''El ama multe la femes.'' - E ta stima muhé hopi. Poco manera atverbio ta nifiká poko, no hopi, solamente den un medida chikitu: * ''Me es poca interesada.'' - Mi no ta hopi interesá. * ''El core poca.'' - E ta kore un tiki. Plu i min komo atverbionan ta nifiká " mas " i "menos", "na un grado mas haltu" i "na un grado mas abou": * ''Tu aspeta plu joven ca me''. - Bo ta parse mas hóben ku mi. * ''No parla plu.'' - No papia mas. * ''Me es min contente con la resulta ca me ta prefere.'' - Mi ta ménos kontentu ku e resultado ku mi ke. Plu i min komo atverbionan ta nifiká mas i menos, na e medida máksimo i na e medida mínimo: * ''“Pardona” es la parola la plu difisil.'' - "Mi ta lamentá" ta e palabra mas difísil. * ''El es la om la min interesante en la mundo.'' - E ta e hòmber ménos interesante di mundu. * ''A la min, nos ave ancora la un la otra.'' - Por lo ménos nos tin otro ainda. === Atverbionan interrogativo i relativo === E siguiente atverbionan por wòrdu usa den diferente manera: * ''cuando'' – ora * ''do'' – unda * ''como'' – kon * ''cuanto'' – kuantu * ''perce'' – pakiko Nan ta krea preguntanan direkto i indirekto, i ta introdusí klausinan relativo. Komo un ekstenshon di nan uso relativo, nan ta komportá nan mes tambe komo konjunshonnan ku ta introdusí klausulanan atverbial: ''cuando'', por ehèmpel, ta e abreviashon di ''a la tempo cuando''. Tambe por introdusí nan dor di preposishon. ''Cuando'' e ta nifiká "ki ora" (a cual tempo, en cual tempo) : * ''Cuando nos va come?'' – Ki ora nos ta bai kome? * ''La enfante demanda cuando nos va come.'' – E mucha ta puntra ki ora nos ta bai kome. * ''En la anio cuando me ia nase, la clima ia es multe calda.'' – E aña ku mi a nase, e klima tabata hopi kalor. * ''Cuando nos ariva, me va dormi.'' – (Na e momento ei) ora nos yega, lo mi drumi. * ''Nos va canta ante cuando nos dansa.'' – Nos lo kanta promé ku nos bai baila. * ''Nos va dansa pos cuando nos canta.'' – Nos lo baila despues di kanta. * ''Nos va dansa asta cuando nos adormi.'' – Nos lo baila te ora nos drumi. ''Do'' ta nifiká "donde" (na kua loko, na kua loko). Ora ta usa ku un verbo di moveshon, do hopi bia ta nifiká 'na unda': * ''Do es la can?'' – Unda e kachó ta? * ''Me no sabe do nos vade.'' – Mi no sa unda nos ta bai. * ''En la pais do me ia nase, la clima es multe calda.'' – Den e pais kaminda mi a nase, e klima ta hopi kalor. * ''El ia dormi do el sta.'' – E tabata drumi kaminda e tabata. * ''Me veni de do tu ia visita me.'' – Mi ta bini for di unda bo a bishitá mi. * ''La polisior ia desinia un sirculo sirca do el ia trova la clave.'' – Polis a pinta un sirkulo rond di unda el a haya e yabi. ''Como'' ta nifiká "kon" (en cual modo). E ta sirbi tambe komo preposishon ku ta nifiká komo: * ''Como tu conose mea nom?'' – Kon bo sa mi nòmber? * ''Me no comprende como tu conose mea nom.'' – Mi no ta komprondé kon bo sa mi nòmber. * ''La manera como tu pasea es riable.'' – E manera ku bo ta kana ta ridíkulo. * ''Me parla como me pensa.'' – Mi ta papia manera mi ta pensa. * ''La descrive ia difere multe de como la loca aspeta vera.'' – E deskripshon tabata hopi diferente for di kon e lugá ta parse realmente. * ''Tua oios es como los de un falcon.'' – Bo wowonan ta manera esun di un falkon. ''Cuanto'' ta nifiká "kuantu" (en cual cuantia). E ta sirbi tambe komo kuantifikador ku e mesun nifikashon: * ''Cuanto la orolojo custa?'' – Kuantu e orologio ta kosta? * ''Cuanto tu ia compra?'' – Kuantu / kuantu bo a kumpra? * ''Cuanto tu desira esta torta?'' – Kuantu bo ke e bolo aki? * ''Me va demanda cuanto ia ariva.'' – Mi ta puntra kuantu a yega. * ''Nos va aida cuanto nos pote.'' – Nos lo yuda mas tantu ku nos por. * ''Tu sabe cuanto me ama tu?'' – Bo sa kuantu mi ta stima bo? ''Perce'' ta nifiká "pakiko" (den varios sentido: ''en cual cuantia''). E konjunshonnan korespondente ta ''car'' ("pasobra","pa motibu ku") i afin ("pa ku", "ku intenshon ku"). Semper ta usa e palabra spesial ''perce'', no ''per cual'': * ''Perce tu core?'' – Dikon bo ta kore? * ''La fem ia demanda perce la fenetra es rompeda.'' – E muhé a puntra pakiko e bentana tabata kibra. == Verbonan == Un verbo tipiko ta denota e okurrensia òf abandono di un akshon (korre, para), un relashon (tener, perde) òf un estado (para, derti). Den Elefen, e verbonan no ta kambia pa indiká kosnan manera tempu òf estado di ánimo. Na lugá di esei, ta usa atverbionan, spesialmente e tres preverbionan ''ia'', ''va'' i ''ta''. Tur verbo por ser reutiliza sin kambio komo sustantivo. === Tempo === E tempu futuro ta marká ku ''va'' (un palabra di orígen franses). E tempu pasá, inkluyendo e perfekto i e pluskuamperfekto, ta marká ku ia (di orígen [[chavakano]]). Esaki ta atverbionan spesial ku ta bini promé ku e verbo. E tempu presente no ta marká: * ''Me canta.'' – Mi ta kanta / Mi ta kantando. * ''Me va canta.'' – Mi lo kanta / Mi ta na punto di kanta. * ''Me ia canta.'' – Mi tabata kanta / mi a kanta. Storia ta deskribi eventonan ku ta tuma lugá den pasado (òf un pasado imaginado), òf ku su lokashon den tempo no ta di interes pa e lektor. Den e kasonan ei, e ai por wòrdu skomptá. Elefen no ta distinguí e aspektonan perfekto i imperfekto di e verbo (por ehèmpel, "Mi a kome", "Mi tabata kome"). Sinembargo, un por klarifiká e sekwensa temporal di dos akshon fásilmente dor di marka e promé ku ''ja'' ("ya"): * ''Cuando tu ia encontra nos, nos ia come ja.'' – Ora bo a topa nos, nos a kome kaba. * ''Si tu reveni doman, me va fini ja la labora''. – Si bo bolbe mañan, lo mi a kaba ku e trabou. * ''Sempre cuando me ateni la fini de un capitol, me oblida ja la titulo.'' – Kada bes ku mi yega na final di un kapítulo, mi a lubidá e titulo. Tin otro manera pa klarifika e sekuensia temporal: * ''Me ia come ante aora.'' – Mi a kome promé awor. * ''Me ia come plu temprana.'' – Mi a kome promé. * ''Me ia fini come.'' – Mi a kaba di kome. * ''Me va come pronto.'' – Mi lo kome pronto. * ''Me comensa come.'' – Mi ta kuminsá kome. * ''Me va come pos acel.'' – Mi lo kome despues di esei. * ''Me va come plu tarda.'' – Mi lo kome despues. * ''Me ia abitua come en la note.'' – E tabata kome durante anochi. * ''Me ia come abitual en la note.'' – E tabata kome durante anochi. LFN tin un partíkula opshonal "irrealis" ta (di origen [[haiti]]ano) ku por wòrdu usa pa indika ku algo ta irreal, òf den duda, òf simplemente posibel òf desea. Un frase ku ta ta trata un realidat alternativo. Den frase ku ta usa si ("si"), ta ta agregá den e klausula prinsipal, pero generalmente ta omití den e klausula "si", maske no ta prohibí pa inkluí e ei. E por sugeri un futuro ku ta ménos probabel ku un ku e ta usa ta bai. Ta tambe por transmiti un petishon kortés. E por wòrdu usa den diferente situashon kaminda hopi idioma lo a usa estado di ánimo subjuntivo òf kondishoná, i hopi bia ta korespondi ku e palabra ingles ''would'': * ''Si me ta rena la mundo, cada dia ta es la dia prima de primavera.'' – Si mi goberná mundu, kada dia lo ta e promé dia di primavera. * ''Si lo no esiste, on ta debe inventa lo.'' – Si e no tabata eksistí, bo mester a invent'é. * ''Si tu canta, me va escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha bo. * ''Si tu va canta, me va escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha. * ''Si tu canta, me ta escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha bo. * ''Si tu ta canta, me ta escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha bo. * ''Me duta ce tu ta dise acel.'' – Mi ta duda si bo ta bisa esei. * ''Tu ta dona la sal, per favore?'' – Bo por pasa sal, por fabor? Normalmente, solamente un di ''va'', ''ia'' i ''ta'' por wòrdu usa ku kada verbo. Un eksepshon ta ''ia ta'', ku tin e mesun nifikashon ku e kondishon ku a pasa den e idiomanan rumanse i lo "tin" den ingles. Un ehèmpel ta Un komentario amüsante di Richard Nixon: * ''Me ia ta es un bon pape.'' – E lo tabata un bon Papa. Diferente di ingles, e idioma ku a wòrdu reportá na Elefen ta mantené e tempu di e frase original: * ''El ia dise ce la sala es fria. = El ia dise: “Oji, la sala es fria.”'' – El a bisa ku e kamber tabata friu. = El a bisa: "e kamber ta friu awe.” * ''El ia demanda esce la sala es fria. = El ia demanda: “Esce la sala es fria?”'' – E a puntra si e kamber tabata friu. = A puntra: "e kamber ta friu?” * ''El ia pensa ce la sala ia es fria. = El ia pensa: “Ier, la sala ia es fria.”'' – E tabata kere ku e kamber tabata friu. = El a pensa: "e kamber tabata friu ayera.” === Imperativo === E imperativo, òf forma di komando di e verbo, no ta marka. E ta diferensiá for di e tempu presente den kua e suheto ta wòrdu skòp. E suheto normalmente lo ta bo òf bo, esta e persona na ken e ta dirigí. ''Ta'' òf ''ta ce'' por wòrdu usa si mester inkluí un tema: * ''Para!'' – Para! * ''Pardona me.'' – Mi ta pidi diskulpa / mi ta deskulpa . * ''Toca la tecla de spasio per continua.'' – Presioná e spaarbar pa sigui. * ''Vade a via, per favore!'' – Por fabor bai! * ''Ta ce tua rena veni!'' – Bini bo reino!, laga bo reino bin! * ''Ta ce nos dansa!'' – Ban baila! === Negashon === Verbenan ta nenga ku e atverbio ''no'', ku ta antesede tantu e verbo komo a ''va'', ''ia'' òf ''ta'': * ''Me no labora oji, e me no va labora doman.'' – Mi no ta trahando awe, i lo mi no ta trahando mañan. * ''El no ia pensa ce algun es asi.'' – Mi no tabata kere ku tabatin niun hende aki. * ''No traversa la strada sin regarda.'' – No krusa e kaya sin wak. === Partisipionan === Un partisipio ta un verbo usa komo athetivo òf atverbio. Verbonan ta forma partisipio aktivo den ''-nte'' i partisipio pasivo den ''-da''. E ta athetivonan ekivalente na "-ing" i "-ed" (òf"-en") na ingles, i por wòrdu usa igual bon komo atverbio i sustantivo. E partisipio aktivo normalmente tambe ta implika un akshon den kurso, mientras ku e partisipio pasivo ta sugeri ku e akshon a tuma luga den pasado: * ''Un ruido asustante ia veni de la armario.'' – Un zonido teribel tabata bini for di e wardrobe. (adjektivo) * ''La om creante scultas es amirable.'' – E hòmber ku ta krea skultura ta admirabel. (adjektivo; = om ci ta krea skultura) * ''El ia sta tremante en la porta.'' – E tabata keda tiritando na porta. (atverbio) * ''Nos ia colie tota de la composantes.'' – Nos a kolektá tur e komponentenan. (sustantivo) * ''Per favore, no senta sur la seja rompeda.'' – Por fabor, e no ta sinti su mes den e stul kibra. (adjektivo) * ''El ia leje xocada la reporta.'' – El a lesa e rapòrt den estado di shock. (atverbio) * ''Sua novela va es un bonvendeda.'' – Su novela lo ta un éksito di benta. (sustantivo) E partisipio aktivo por tin un opheto. Ademas, e por wòrdu usa komo komplemento di e verbonan pa transmiti un sentido progresivo: * ''Me es lenta asorbente la informa.'' – Mi ta absorbiendo e informashon lentamente. * ''Me no ia disturba tu, car tu ia es laborante.'' – Mi no a molestia bo, pasobra bo tabata trahando. Pero un konstrukshon partisipativo ta hopi bia no nesesario, ya ku tin otro formanan pa ekspresá e nifikashon aki: * ''Me asorbe lenta la informa.'' – Mi ta absorbe e informashon lentamente. * ''Vade a via, me labora.'' – Bai, mi ta trahando. * ''Me continua come.'' – Mi ta sigui kome. * ''Me come continual.'' – Mi kome kontinuamente. * ''Me come tra la dia intera.'' – Mi kome durante henter dia. E partisipio pasivo por ser usa komo komplemento di e verbonan es òf deveni, produsí un sentido pasivo. Par ("por") ta introdusí e agente di un akshon pasivo: * ''Esta sala ia es pintida par un bufon.'' – E kamber aki a ser pintá dor di un payaso. * ''La sala deveni pintida.'' – E kamber ta ser pintá. * ''Acel ponte ia es desiniada par un injenior famosa.'' – E brùg ei a ser diseñá pa un ingeniero famoso. * ''Lo ia deveni conoseda ce el ia es un om perilosa.'' – E tabata konosí komo un hòmber peligroso. Un frase aktivo ku on òf algun su suheto ta hopi bia un alternativa elegante na un frase pasivo: * ''On pinti la sala.'' – E kamber ta ser pintá. * ''On no sabe cuanto persones teme aranias.'' – No ta konosí kuantu hende tin miedu di spider. * ''Algun ia come lo.'' – Un hende a kome e. E partisipio aktivo di es es esente: * ''Esente un bufon, el ia senta sur la seja rompeda.'' – Komo un payaso, el a sinta den e stul kibra. === Transitividat === Un verbo transitivo ta esun ku por ser siguí direktamente pa un sintágma nominal (un obheto), sin preposishon intermedio. Un verbo intransitivo no tin obheto. Por ehèmpel: * ''Me senta.'' – Mi ta sinta. (senta ta intransitivo) * ''La patatas coce.'' – E patatnan ta kushinando. (coce ta intransitivo) * ''El usa un computador.'' – E ta usa un komputadó. (usa ta transitivo) * ''Los come bananas.'' – Nan ta kome bananan. (come ta transitivo) E transitividad ta flexibel na Elefen. Por ehèmpel, si bo agregá un obheto despues di un verbo intransitivo, e verbo ta bira transitivo. E obheto ta korespondé semántikamente ku e suheto intransitivo, i e verbo awor ta nifiká "hase ke (e obheto)...": * ''Me senta la enfantes.'' – Asiento pa mucha. (= Me causa ce la enfantes senta) * ''Me coce la patatas.'' – Mi ta kushiná patata. (= Me causa ce la patatas coce) E obheto di un verbo transitivo por keda skonde si e ta obvio pa e situashon òf e konteksto: * ''El canta un melodia.'' – E ta kantando un melodia. > El canta. – E ta kantando. (= El canta alga cosa) Ora e obheto i e suheto di un verbo ta e mesun kos, bo por usa un pronombre reflexivo komo obheto: * ''Me senta me.'' – Mi ta sinti. (= Me deveni sentante) * ''La porte abri se.'' – E porta ta habri (e mes). (= La porte abri – pero enfatizando ku ningun hende ta parse di ta habri'e; e ta habri'e su mes) I pa hasi kla ku un verbo ta wordo uza den un forma transitivo, e por usa expresionnan ku '''''fa''''' of '''''causa''''': * ''Me fa ce la enfantes senta.'' – Mi ta hasi e muchanan sinti. (= Me senta la enfantes) * ''Me causa ce la fango adere a mea botas.'' – Mi ta hasi e klei pega na mi botanan. (= Me adere la fango a mea botas) Den algun idioma, e obheto di un verbo transitivo por tin un komplemento. Elefen ta usa otro konstrukshonnan na su lugá: * Los ia eleje el a presidente. – Nan a skohe e komo presidente. (preposishon di e estado resultante) * Me ia pinti la casa a blanca. – Mi a pinta e kas blanku. (preposishon di e estado resultante) * Me ia fa ce el es felis. – Mi a hasi'é felis. (klausula sustantivo) * El ia dise ce me es stupida. – E ta yama mi bobo. (klausula sustantivo) E úniko eksepshon ta e verbo '''''nomi''''', i ta konsiderá un ehèmpel di aposhishon: * La esplorores ia nomi la rio la Amazon. – E exploradornan a yama e riu Amazonas. (= los ia dona la nom “la Amazon” a la rio) === Verbo ku suheto fiktivo === Tur verbo finito den Elefen mester tin un sujeto, aunke solamente komo kustodio di e luga. Den algun idioma, ta posibel pa skonde e suheto di e verbonan ku ta referí na klima òf na e ambiente general. Den Elefen, ta usa '''''lo''''' (lo): * ''Lo neva.'' – Ta nevando. * ''Lo va pluve.'' – Lo bai kai áwaseru. * ''Lo es tro calda en esta sala.'' – Ta muchu kalor den e kamber aki. * ''Lo es bon.'' – Ta bon. Otro ehèmpel ta ora e suheto ta efektivamente un klausula final sustantivo. Pasobra e ta bin despues di e verbo, e ta ser usa komo suheto fiktivo: * ''Lo pare ce tu es coreta.'' - Ta parse ku bo ta korekto. * ''Lo es importante ce me no oblida esta.'' - Ta importante pa bo no lubidá esaki. Meskos, ku e verbonan '''''es''''', si e suheto ta un pronombre (generalmente '''''el''''', '''''lo''''' òf '''''los''''') siguí pa un klausula relativo, e suheto real por ser move na final di e frase i remplasá '''''lo''''' komo suheto fiktivo: * ''Lo es me ci ama Maria.'' = ''El ci ama Maria es me.'' – Ta ami ta esun ku ta stima Maria. = Esun ku ta stima Maria ta ami. * ''Lo es Maria ci me ama.'' = ''El ci me ama es Maria.'' – Ta Maria ta esun ku mi ta stima. = Esun ku mi ta stima ta Maria. * ''Lo es la bal blu cual me ia perde.'' = ''Lo cual me ia perde es la bal blu.'' = ''La bal blu es lo cual me ia perde.'' – Ta e bola blauw ku mi a pèrdè. = Loke mi a pèrdè ta e bola blauw. = E bola blauw ta loke mi a pèrdè. '''''On ave''''' ta indiká presensia òf eksistensia di algu: * ''On ave un serpente en la rua.'' – Tin un kolebra na kaminda. * ''On no ave pexes en esta lago.'' – No tin piská den e lago aki. * ''On ave multe persones asi oji.'' – Tin hopi hende aki awe. === Verbonan ku ta wòrdu uzá komo sustantivo === Elefen tin dos manera pa usa verbonan komo sustantivo: e infinitivo i e sustantivo verbal. Ambos ta usa e verbo sin modifikashon. E infinitivo ta introdusí un tipo spesial di klausula nominal, yamá "klausula infinitivo", ku su nifikashon ta manera un klausula introdusí pa '''''ce'''''. E infinitivo ta keda realmente un verbo, kapaz di ser sigui pa adverbionan i un obheto, i di negashon pa e palabra '''''no''''' koloka prome. Ta importante pa menshona ku e no ta asepta un tema of un indikador di tempo tenso of estado di animo. E ta transmiti pa medio di e konteksto. E uso mas komun di un klausula infinitivo ta komo obheto di un otro verbo. E suheto di e dos verbonan ta normalmente e mesun, pero nan por ta diferente si e nifikashon ta sugeri esaki, manera den e ehèmpel ku '''''proibi kome''''': * ''Me espera ariva ante tua parti.'' – Mi ta spera di yega promé ku bo bai. * ''Me ia gusta multe escuta oji mea musica.'' – Mi a disfrutá hopi di skucha mi músika awe. * ''On pote nunca spele coreta mea nom.'' – Hende nunka por skirbi mi nòmber korektamente. * ''El teme no velia en la matina.'' – E tin miedu di no lanta mainta. * ''La empleor proibi come sanduitxes en la ofisia.'' – E dunadó di trabou ta prohibi pa kome sandwich den ofisina. E dunadó di trabou ta prohibi pa kome sandwich den ofisina. Infinitivo tambe ta ser hañ'é hopi bia despues di preposishon, kaminda nan por aseptá un no promé ku nan, i adverbionan i un obheto despues di nan.: * ''Me viaja per vide la mundo.'' – Mi ta biaha pa mira mundu. * ''El ia mori pos nomi sua susedor.'' – E la muri despues di nombra su susesor. * ''El ia abri la noza par colpa lo forte con un martel.'' – E a habri e nèrvi dor di dal'é fuerte ku un hamber. * ''On no pote pasea tra la mundo sin lasa impresas de pede.'' – Bo no por kana rònt mundu sin laga niun tras. Na kontraste, e sustantivo verbal ta solamente un sustantivo, i normalmente ta ser presedé pa e òf otro determinante. E sustantivo ta indiká un okashon di e akshon di e verbo òf su resultado inmediato. E por aseptá adjektivo, pero mester usa un preposishon (mas komunmente di) si ta nesesario pa inkluí un obheto: * ''Sua condui ia es vera xocante.'' – Su komportashon tabata realmente impaktante. * ''El ia destrui sua labora intera.'' – E a destruí tur su trabou. * ''La valsa e la samba es dansas.'' – Vals i samba ta baile. * ''Esta va es un ajunta bela a la ragu.'' – Esaki lo ta un bon añadí na e stew. * ''Me ia prepara du traduis de la testo.'' – Mi a prepará dos tradukshon di e teksto. * ''Tu ave no comprende de la problemes.'' – Bo no ta komprondé e problemanan. * ''“LFN” es un corti de “Lingua Franca Nova”.'' – "Lfn "ta un abreviashon di"Lingua Franca Nova". * ''La universo ia es estrema peti a la momento de sua crea.'' – Universo tabata extremadamente chikito na momento di su kreashon. Ku un verbo komo junta, tin tiki diferensia entre '''''ajunta''''' i '''''ajuntada'''''. Pero tradukshon ta e teksto original for di kua e tradukshon a wòrdu produsí, i '''''un crea''''' ta un akto di krea '''''un creada'''''. Esaki ta keda dedusí for di e nifikashon di e obhetonan di e verbonan mes: '''''-da''''' semper ta referí na e obhetonan. Ku '''''crea''''', e obheto ta tambe e resultado di e akshon; pero ku '''''tradui''''', e obheto i e resultado ta dos kos diferente. Ku algun verbo, manera '''''dansa''''', kaminda obheto i akshon ta meskos, nos ta bisa '''''un dansa''''', no '''''un dansada'''''. Un klausula infinitivo por wòrdu usa komo suheto di un frase: * ''Nada es un eserse gustable.'' – Landa ta un ehersisio agradabel. * ''Nada en fango no es un eserse gustable.'' – Landa den lama no ta un ehersisio agradabel. * ''Scrive ​la novela ia aida el a boni sua stilo.'' – Eskribiendo e novela a yuda mehora su estilo. Pero, den un forma skirbí, si un klausula den infinitivo ta largu, e lektor por risibí di konfundí e verbo den infinitivo ku un komando, por lo ménos te ora e yega na e verbo prinsipal di e frase. Un por evitá esaki dor di kambia e infinitivo na un sustantivo verbal agregando e òf otro determinante promé, òf usando e plural: * ''La nada en fango no es un eserse ​gustable.'' – Landa den lama no ta un ehersisio agradabel. * ''La scrive de ​la novela ia aida el a boni sua stilo.'' – Skribí e novela a yuda mehorá su estilo. * ''Eras es umana, pardonas es divin.'' – Errá ta humano, pordoná ta divino. == Preposishonnan == Un preposishon ta un palabra spesial ku ta introdusí un grupo nominal, formando un frase prepositivo. Un frase prepositivo normalmente ta kambia un sustantivo, pronomber, athetivo, atverbio òf por kambia un frase kompletu. E preposishon ta indiká kon e sintágma nominal ta referí na e struktura kontené, mustrando e funshon ku e tin den e modifikashon. Elefen tin 22 preposishon. === a === A ta nifiká"en". E ta presentá un lugá òf un tempu komo un punto simpel, òf komo un espasio òf periodo general, ignorando su struktura interno: * ''Nos senta a la table.'' – Nos ta sinta na mesa. * ''Me va encontra tu a la crus de vias.'' – Nos ta topa na e krusada. * ''La scala apoia a la mur.'' – E eskalera ta apoyá riba e muraya. * ''Tua casa es a lado de mea casa.'' – Bo kas ta banda di mi kas. * ''El reposa a casa.'' – E ta sosegando na kas. * ''Sudan es a sude de Misre.'' – Sudan ta den Sur di Egipto. * ''La barco es a mar.'' – E barku ta na laman. * ''El ia fini la labora a la comensa de la anio.'' – E a kaba ku e trabou na kuminsamentu di aña. * ''A medianote, on va vide focos artal.'' – Na meimei di anochi, lo tin kandela di kandela. * ''Me debe parti a la ora des-ses.'' – Mi mester bai na kuater. Pa extenshon metafóriko, a ta introdusí e punto di referensia den un relashon: * ''Tu sta tro prosima a la borda.'' – Bo ta para muchu serka di e bordo. * ''La forma de Italia es simil a un gama.'' – E forma fi Italia ta similar na un pierna. * ''Esta pen parteni a me.'' – E pluma aki ta di mi. * ''Cual aveni si on no conforma a la regulas?'' – Kiko ta sosodé si e no ta kumpli ku e reglanan? * ''A la min tredes persones espeta.'' – Por lo menos 30 persona ta warda. Ademas, a por ekspresá moveshon pa un punto. Esaki ta inkluí movementu metafóriko manera transferensia na destinadó i kambio na estado nobo: * ''Me viaja a New York.'' – Mi ta biaha pa New York. * ''Pone tua libros a via.'' – Warda bo bukinan. * ''El leva sua oios a la sielo.'' – E ta lanta su wowonan na shelu. * ''El ia dona un oso a la can.'' – E muhé a duna e kachó un osto. * ''La sorsor ia cambia se a un capra.'' – E mago a bira un kabritu. * ''La seja ia cade a pesos.'' – E stul a keda kibra. * ''La xico ia ajunta sua nom a la lista.'' – E mucha a agregá su nòmber na e lista. * ''Dise a me tua nom.'' – Bisa mi bo nòmber. * ''Me no va responde a acel demanda.'' – Mi no ta kontestá e pregunta ei. * ''Nos desira a tu un bon aniversario.'' – Nos ta deseá bo un felis aniversario. * ''Tua idea pare asurda a me.'' – Bo idea ta parse mi absurdo. * ''Me pasea longo la strada, de un fini a la otra.'' – Kamino den kaya, di un banda pa otro. * ''Tu irita me de tempo a tempo.'' – Bo ta molestia mi di bes en kuando. * ''La note progresa a la lus prima.'' – E anochi ta avansa pa atardi. * ''De lundi a jovedi es cuatro dias.'' – Di djaluna te ku djaweps ta kuater dia. De echo, kualke preposishon ku ta indiká un lokashon tambe por indiká moveshon pa e lokashon ei. Por ehèmpel, den ''me pone mea libros en mea saco'' ("Mi ta pone mi bukinan den mi saku"), den obviamente ta enserá moveshon "dentro". Ora mester di klaridat adishonal, por pone a promé ku e preposishon pa klarifiká e sensashon di moveshon pa: * ''Core a la casa.'' – Kore bai kas. * ''Core en la casa.'' – Kore bai kas. * ''Core a en la casa.'' – Kore bai kas. * ''La gato salta sur la table.'' – E pushi ta kore riba mesa. * ''La gato salta a sur la table.'' – E pushi ta kore riba mesa. Un uso spesial di a ta promé ku un otro preposishon, pa krea un adverbio. Si e preposishon ta indiká un lugá, e kombinashon ta sugeri moveshon den e direkshon indiká. A ante i a pos ta wòrdu usa tambe pa indiká tempu promé òf despues: * ''La can core a ante.'' – E kachó ta kore bai dilanti. * ''Tu pote pone tua saco a supra.'' – Bo por pone bo tas riba bo. * ''La sumerjor ia vade a su.'' – E buelo a baha. * ''Vide a su.'' – Wak abou. * ''Me ia visita esta vila a ante.'' – Mi a bishitá e siudat aki promé. * ''Nos pote reveni a pos.'' – Nos por bolbe despues. Otro uso spesial di a ta agregá un komplemento na e obheto den un frase. (Den algun kaso, por usa otro preposishon tambe pa e propósito aki.) * ''El ia pinti sua casa a blanca.'' – E tabata pinta su kas blanku. * ''Me va servi la gambas a/en fria.'' – Mi ta sirbi e karpintanan friu. * ''Los ia eleje Maria a/per presidente.'' – Nan a skohe Maria komo presidente. E komplemento por ta un infinitivo. Por usa " per "en bes di "a", pero e nifikashon ta ku e suheto di e verbo prinsipal tin intenshon di realisá e akshon di e verbo infinitivo. A ta indiká ku e suheto ta pretendé ku e obheto ta hasié: * ''El comanda la soldatos a ataca la fortres.'' – Ordená e sòldánan pa ataká e fuerte. * ''Me va instrui vos a parla la lingua.'' – Mi ta siña bo papia e idioma. === ante === '''Ante''' ta nifiká "antes" òf "delante di". Su kontrario ta '''pos'''. Den espasho, ante ta indika un lokashon na e banda mas importante di un obheto espesifika. Kua banda ta mas importante ta dependé di e obheto i su konteksto. Hopi kos tin un kara frontale obvio ku nan ta enfrentá mundu; den otro kasonan, ante simplemente ta nifiká na e banda mas serka di: * ''Mea peto es ante mea dorso.'' – Mi pecho ta dilanti di mi lomba. * ''La jornales es ante la libros.'' – E revista ta dilanti di e buki. * ''Lo es tan oscur ce me no pote vide mea mano ante mea oios.'' – Ta asina skur ku mi no por mira mi man dilanti di mi wowo. * ''Un can reposa ante la boteca.'' – Un kachó ta kai dilanti di e tienda. * ''Nos ave multe labora ante nos''. – Nos tin hopi trabou dilanti. Den tempu, ante ta indiká un punto ku ta promé ku un tempu spesifiká: * ''Janero veni ante febrero.'' – Enero ta yega promé ku febrüari. * ''Los intende fini la labora ante la reposa de sol.'' – Nan tin intenshon di kaba ku e trabou promé ku atardi. * ''Verje a sinistra ante la fini de la strada.'' – Bira na man robes promé ku fin di kaya. * ''Nos esperia la lampo ante la tona.'' – Nos ta eksperensiá lampi promé ku tormenta. Ante tambe por indiká moveshon na un punto kontra algu (= a ante): * ''On ia pone un monton de libros ante me.'' – Nan a pone un pila di buki dilanti di mi. * ''Me veni ante tu per demanda per tua pardona.'' – Mi ta bini dilanti di bo pa pidi diskulpa. Ante cuando, òf ante ce, ta nifiká antes komo konjunshon (antes di e momentu ku): * ''Nos vide la lampo ante cuando nos oia la tona.'' – Nos ta mira lampi promé ku nos tende tormenta. === asta === '''Asta''' ta nifiká "te" un obheto òf lokashon spesífiko: * ''El ia acompania me asta mea auto.'' – E tabata bai ku mi outo. * ''La tera es covreda con neva asta la montania.'' – E tera ta kubri ku nèg te na e serunan. * ''Me es empapada asta mea pel.'' – Mi ta drench te na mi kurpa. * ''La custa ia cade asta sola un euro.'' – E preis a baha te na solamente un euro. * ''El ia visita cada pais de Andora asta Zambia.'' – E a bishitá tur pais, for di Andorra te Ku Zambia. * ''Studia la pajes dudes-sinco asta cuatrodes-du.'' – Página di estudio 25 pa 42 (inclusive). Esaki ta hiba na e sentido temporal di '''asta''', ku ta "hasta": * ''El labora asta medianote.'' – E ta traha te mei anochi. * ''Espeta asta la estate.'' – Warda te ku zomer. * ''Asta doman!'' – Te mañan / nos ta topa mañan! === ca === '''Ca''' ta nifiká"ku". E ta indiká e punto di referensia pa un komparashon di inegalidat: * ''Mea can es plu intelijente ca me.'' – Mi kachó ta mas inteligente ku mi. * ''Acel es multe min interesante ca esta.'' – Esey ta hopi menos interesante ku esaki. * ''La sielo e tera ave plu cosas ca tu imajina en tua filosofia.'' – Tin mas kos den shelu i riba tera ku bo ta soña den bo filosofia. === como === '''Como''' e ta nifiká "manera". E ta indiká e punto di referensia pa un komparashon di igualdat: * ''El rie como un iena.'' — E ta hari manera un hiena. * ''Tua cor es dur como petra.'' – Bo kurason ta duru manera un piedra. * ''Iogurte es como crema.'' – Yogurt ta manera krema. * ''Tu ia veni a la mesma conclui como me.'' – Bo a yega na e mesun konklushon ku mi. * ''Me pote salta tan alta como tu.'' – Mi por bula mes haltu ku bo. * ''Condui como un adulte.'' – Komportá bo mes manera un adulto. === con === '''''Con''''' ta nifiká "ku". Su kontrario ta sin. Introdusí un persona, kos òf estado kompañante: * ''Me vide la xica con sua padre.'' – Mi ta mira e mucha muhé ku su tata. * ''Los vole come con nos.'' – Nan ke kome ku nos. * ''Nos bevi cafe con lete.'' – Nos ta bebe kafé ku lechi. * ''On ia misca la zucar con sal.'' – E sukari a wòrdu kombiná ku salu. * ''Los batalia con la elementos.'' – Nan ta bringa ku e elementonan. * ''No multe parolas comensa con X.'' – No ta hopi palabra ta kuminsá ku X. * ''El ia dona a me un libro con multe fotos.'' – E a duna mi un buki ku hopi potrèt. * ''Elena es un xica con capeles roja.'' – Elena ta un mucha muhé ku kabei kòrá. * ''La om vea senta con un pipa en sua boca.'' – E hòmber di edat ta sinta ku un pipa den su boka. * ''Sua sposa regarda el con stona.'' – Su esposa ta wak e hòmber asombrá. * ''Compara esta con la clima de ier.'' – Kompará esaki ku e klima di ayera. * ''Tota cambia con la pasa de tempo.'' – Tur kos ta kambia ku tempu. * ''A cada dia, me leva con la sol.'' – Tur dia mi ta lanta ku solo. * ''E con acel parolas, el ia desapare.'' – I ku e palabranan ei el a disparsé. '''''Con''''' tambe por nifiká" mediante", presentando algu ku ta wòrdu usa komo un herramienta: * ''Me scrive con un pen.'' – Mi ta skirbi ku un pluma. * ''Nos oia con nosa oreas.'' – Nos ta skucha ku nos orea. * ''La cavalo colpa con sua pede.'' – E kabai ta dal. * ''El ia compra un casa con la mone cual el ia erita.'' – E a kumpra un kas ku e plaka ku el a heredá. Ora un akshon ta tuma lugá pa medio di algu mas abstrakto òf ménos manera un herment, par a preferí. An con ta nifiká a pesar di: * ''Nos va fali an con tua aida.'' – Nos lo faya asta ku bo yudansa. === contra === '''Contra''' ta nifiká "kontra". E ta introdusi algo ku ta mira of ta move den e direkshion kontrario, sea real of metaforikamente: * ''Clui tua oios contra la lus.'' – E ta sera su wowonan kontra lus. * ''Esta camera es secur contra acua.'' – E kamber aki ta resistente na awa. * ''La elinicas antica ia batalia contra Persia.'' – E griegonan di antigwedat a bringa kontra Persia. * ''La scala es contra la serca.'' – E eskalera ta kontra e baranda. * ''El lisca e cade contra la mur.'' – E ta skeda i kai kontra e muraya. * ''Nada contra la flue es difisil.'' – Ta difísil pa landa na altura di riu. * ''Me es contra la gera.'' – Mi ta kontra guera. * ''Tu ia ata contra mea desiras.'' – Bo a aktua kontra mi deseonan. === de === De ta nifiká "di". E ta presentá algu manera un orígen: * ''Me es de New York.'' – Mi ta di New York. * ''Me viaja de Paris a London.'' – Mi ta biaha for di Paris pa Londres. * ''La paperes ia cade de la fenetra.'' – E papelnan a kai for di bentana. * ''Me ia reseta un letera de la re.'' – Mi a risibí un karta di rei. * ''La furor asconde sua fas de la cameras.'' – E ladron ta skonde su kara for di e kameranan. * ''La acua difere de la asida par sua cimica.'' – Awa ta diferente for di ácido den su kimika. * ''La resulta depende de la metodo usada.'' – E resultado ta dependé di e método ku ta wòrdu usá. * ''Nos labora ja de la lus prima.'' – Nos a traha for di atardi. * ''Multe anios ia pasa de la gera.'' – Hopi aña a pasa for di e guera. * ''La table es fada de lenio.'' – E mesa ta di palu. * ''Tu gusta carne de oveta?'' – Bo ta gusta lamchi? Por ehèmpel, de ta presentá e persona òf kos ku algu ta pertenesé na dje: * ''Acel es la auto de mea frate.'' – Esey ta e auto di mi ruman homber. * ''Me gusta escuta la canta de la avias.'' – Mi ta gusta tende e kantika di e piskánan. * ''El ia es impresada par la cuietia de la foresta.'' – E tabata impreshoná pa e trankilidat di e palu. * ''Dona un peso de torta a me, per favore.'' – Duna mi un pida bolo, por fabor. Mas abstrakto, de hopi biaha ta indiká un relashon general entre dos kos, òf entre un kalidat òf akshon i un kos: * ''Me ave tre caxas de libros per vende.'' – Mi tin tres buki pa bende. * ''El ia presta a me un tela de un color fea.'' – E a presta mi un paña di koló desagradabel. * ''La tore ave cuatro metres de altia.'' – E toren ta 40 meter haltu. * ''Esta balde es plen de pexes.'' – E kubo aki ta yen di piská. * ''Nos vole es libre de vos.'' – Nos ke liberá nos mes for di bo. * ''La ora ia veni per parla de multe cosas.'' – A yega e momento pa papia di hopi kos. Loke lo ta un sustantivo kompuesto den algun idioma ta ser ekspresá komunamente komo dos sustantivo uní pa de den LFN: * ''Mea oculo de sol es rompeda.'' – Mi brillantanan di solo ta kibra. * ''La gavota es un avia de mar.'' – E gaviota ta un paña di laman. * ''Esta va es tua sala de dormi.'' – Esaki lo ta bo kamber. * ''Tu ia oblida aplica la freno de mano.'' – Bo a lubidá di pone e frena di man. * ''Per sua come de matina, el bevi sola cafe.'' – Pa desayuno, e ta bebe solamente kafé. * ''El es la campion de mundo de tenis de table.'' – E ta kampion mundial di tenis riba mesa. De ta aparesé komo e di dos elemento den un seri di ekspreshon fiho ku ta funshoná komo preposishon kompleho: * ''Los ia ajunta tota la ingredientes con eseta de la sal.'' – Nan a añadi tur ingrediente cu eksepshon di sal. * ''Los ia usa zucar en loca de sal.'' – Nan a usa sukari en bes di salu. * ''Me es tarda par causa de un conjesta de trafica.'' – Mi ta yega lat pa motibu di un stòp di tráfiko. * ''La campaneria es a destra de la catedral.'' – E kandela ta na man drechi di e katedral. De por wòrdu poné promé ku un otro preposishon pa indiká moveshon alehá di: * ''La gato salta de sur la seja.'' – E pushi ta saltá for di e stul. * ''Un arania rampe de pos la orolojo.'' – Un spider ta kana tras di e reloj. * ''La pasaros asende de entre la arbores. ''– E spargunan ta subi for di palu. Manera a, de por kambia un preposishon den un adverbio. E adverbio ta nifiká 'desdi e lokashon sugeri pa e konteksto': * ''La monstro ia veni de su.'' – E monstruo a bini for di abou. * ''La gidor ia cria de ante, ma me no ia pote oia.'' – E lider tabata grita for di dilanti, pero mi no por a tende. De cuando, òf de ce, ta nifiká "desdi" komo konjunshon ("desdi e momentu ku"): * ''De cuando me ia es un enfante, me desira sta sur la luna.'' – For di tempu ku mi tabata mucha, mi a ke para riba luna. === en === En ta nifiká "na" òf "den". Su kontrario ta estra. E ta indiká un lokashon den espasio òf tempu ku ta total òf parsialmente kontené den algu otro: * Mea cor es en mea peto. – Mi kurason ta den mi pecho. * La sol es en la sielo. – Solo ta den shelu. * Nos espeta en la auto. – Nos ta warda den outo. * La plantas es en vasos. – E plantanan ta den pot. * Sua ditos es fisada en la manico de un tas. – Su dede ta atrapá den e man di un kop. * Me ave alga pensas en mea mente. – Mi tin algun pensamentu den mi mente. * Gatos no gusta es en acua. – E kachonan no gusta ta den awa. * Nos no vide la stelas en la dia. – Nos no ta mira e streanan den dia. * Beethoven ia nase en 1770. – Beethoven a nase na 1770. * Nos ia visita la museo en febrero. – Nos a bishitá e museo na febrüari. * El ia scrive la libro en tre semanas. – E a skirbi e buki den tres siman. Metaforikamente, e lokashon por ta un estado, un aktividat òf un manera: * Me no vole viaja en esta clima. – Mi no ke biaha ku e klima aki. * La construida es en foco. – E edifisio ta na kandela. * Nos es en peril. – Nos ta den peliger. * Esce nos es en acorda? – Nos ta di akuerdo? * En ajunta, me vide un problem nova. – Ademas, mi ta mira un problema nobo. * En fato, me vide du problemes. – De echo, mi ta mira dos problema. * Nos ia pasa un ora en conversa. – Nos a pasa un ora di kombersashon. * La enfantes senta en un sirculo. – E muchanan ta sinta den un sirkulo. * Me va repete esta en elinica. – Mi ta ripiti esaki na griego. * La custas es en euros. – Preisnan ta den euro. En tambe por nifiká "dentro di" (=a en): * El ia cade en la rio. – El a kai den riu. * Pone la dejetada en la baldon. – Pone e shushi den e baki. * Un bon idea ia veni en sua testa. – Un bon idea a drenta den su kabes. * Me ia tradui la article en franses. – Mi a tradusí e artíkulo na franses. * Nos pasa en un eda nova. – Nos ta pasando den un era nobo. En cuando, òf en ce, e ta nifiká "ora", "mientras", "na un momento durante e tempu ku": * Lo ia comensa pluve forte en cuando la reportor ia parla. – E awa a kuminsá kai hopi ora e reportero tabata papia. === entre === Entre ta nifiká "entre". E ta indiká ku un lugá òf tempu ta ser rondoná pa dos òf mas otro: * Mea testa es entre mea oreas. – Mi kabes ta entre mi orea. * La table es entre la seja e la mur. – E mesa ta entre e stul i e muraya. * Txesco es entre Deutxland, Osteraic, Slovensco, e Polsca. – The Czech Republic is between Germany, Austria, Slovakia, and Poland. * El viaja entre Paris e Madrid a cada semana. – E ta biaha entre Paris i Madrid tur siman. * Tu es entre amis asi. – Bo ta entre amigunan aki. * La bal ia cade entre la flores. – E bala a kai entre e flornan. * Cual es la difere entre un mur e un serca? – Kiko ta e diferensia entre un muraya i un baranda? * Elefen promove comunica entre poplas. – LFN ta promove komunikashon entre pueblo. * On va ave un interval de des minutos entre la du atas. – Lo tin un intervalo di dies minuut entre e dos aktonan. * El ia nase entre la geras. – E a nase entre dos guera. * Me velia usual entre sete e oto. – Normalmente mi ta lanta entre shete i ocho ora. * On debe paia entre des e dudes euros. – Bo mester paga entre dies i binti euro. === estra === Estra ta nifiká "fuera". Su kontrario ta en. E ta indiká un lokashon ku no ta kontené den nada otro: * Mea sapato es estra mea calseta. – Mi sapatu ta for di mi zóki. * El abita estra la site. – E ta biba pafó di siudat. * On no ave aira estra la barcon. – No tin aire for di e boto. * Tu es aora estra peril. – Awor bo ta for di peliger. * No telefoni estra la oras de labora. – No yama pa telefòn despues di orario di trabou. Estra can also indicate movement towards such a location (= a estra): * La enfantes core estra la casa. – E muchanan a kore for di kas. Metaforikamente, estra por nifiká "excepto pa": * El records no cosa esta sua nom. – E no ta kòrda nada ku no ta su nòmber. === longo === Longo ta nifiká "largo". E ta indiká e ruta ku algu ta sigui ora e ta move: * Me pasea longo la strada. – Kamino di kaya. * La balsa ia flota longo la rio. – E barku a flota abou di riu. * La xico lisca longo la ramo. – E mucha ta glisá riba e rama. * Un arania rampe longo mea gama. – Tin un spider ku ta subi mi pianan. Por ehèmpel, e por nifiká tambe "según" loke un hende a bisa òf skirbi: * Longo la predise, oji va es an plu calda. – Segun pronóstiko, mañan lo ta mas kalor ainda. * La viaja tra tempo es posible, longo esta fisiciste. – Biaha den tempu ta posibel, segun e físiko aki. === par === Par ta nifiká "pa". E ta indiká e agente di un verbo pasivo, òf e autor di un kreashon: * El ia es colpada par un bal de neva. – E tabata bati pa un bola di nèi. * Me es surprendeda par tua reata. – Mi ta keda sorprendí pa su reakshon. * Suiz es ensircada par otra paises. – Suisa ta rondoná pa otro paisnan. * Hamlet es un teatral par Shakespeare. – Hamlet ta un obra di Shakespeare. Por ehèmpel, e ta indiká tambe un akshon òf método pa hasi algu: * Me ia viaja asi par tren. – Mi a biaha pa aki pa trein. * Roberto es mea fio par sposi. – Roberto ta mi yerno. * La botelas es codigida par color. – E botelanan ta kodé pa koló. * Nos ia descovre tua secretas par nosa spiores. – Nos a deskubrí su sekreto dor di nos spionnan. * La prisonida ia evade par asconde su un camion. – E prizonero a hui bai sconde bou di un truck. * Me va destrui la serca par sola un colpa de pede. – Mi ta destruí e baranda ku un solo poncha. * On no pote solve esta problem par negosia. – E problema aki no por ser solushoná pa medio di negoshashon. Ora un verbo transitivo ta bira un sustantivo i e suheto i e obheto di e verbo ta di naturalesa similar (por ehèmpel, tur dos ta hende), par ta ser usa pa indiká e suheto i di òf a pa indiká e obheto: * La ama par la madre. – E amor di e mama. (Mama ta stima) * La ama de/a la madre. – E amor di / pa e mama. (E mama ta stimá) * La ataca de la troianes par la elinicas. – E atake di / riba e troyanonan pa e griegonan. (E griegonan ta ataká e troyanonan) === per === Per ta nifiká "pa". Introducí un meta òf destinadó: * Nos labora per mone. – Nos ta traha pa plaka. * Tases es usada per bevi. – Ta usa kopnan pa bebe. * Me viaja per vide la mundo. – Mi ta biaha (pa mira mundu). * Tu es vestida per un sera de dansa. – Bo ta bisti pa un anochi di baile. * Me va vade a la botecas per tu. – Mi ta bai tienda pa bo. * El ia scrive la libro per sua madre. – E a skirbi e buki pa su mama. * La viaja va es perilosa per tu. – E biahe lo ta peligroso pa bo. * Me batalia per mea vive. – Mi ta bringa pa mi bida. * Per esta razona, me no pote parla longa. – Pa e motibu ei mi no por papia pa hopi tempu. * Per esemplo, considera la balena. – Por ehèmpel, konsiderá e balena. Por ehèmpel, e ta indiká tambe un artíkulo interkambiá ku otro: * Tu ia paia tro per acel computador. – Bo a paga muchu pa e kòmpiuter ei. * Me ia compra lo per mil euros. – Mi a kumpra e pa mil euro. * Grasias per tua carta postal. – Danki pa bo postcard. E por indiká un periodo di tempu previsto: * Nos vade a Colorado per un semana. – Nos ta bai Colorado pa un siman. * Me no va retarda tu per plu ca un minuto. – Mi no ta tarda bo mas ku un minüt. Komo kaso spesial, per ta introdusí algu ku ta ser faborá òf representá: * Me ia vota per la proposa, ma tu ia vota contra lo. – Mi a vota na fabor di e proposishon, pero boso a vota kontra. * Car tu no ia es ala, me ia parla per tu. – Pasobra bo no tabata aya, mi a papia den bo nòmber. === pos === Pos ta nifiká "despues" òf "tras". Su kontrario ta ante. Den espacio, e ta indica un localizacion na e banda menos importante di un obheto especifica: * Mea dorso es pos mea peto. – Mi lomba ta tras di mi pecho. * La aparatos es pos un porte securida. – E ekipo ta tras di un porta será. * La xicos turbosa ia asconde pos la cabana. – E muchanan malbado a sconde tras di e baranda. Den tempu, pos ta indiká un punto ku ta sigui un tempu spesifiká: * Desembre veni pos novembre. – Desèmber ta bini despues di novèmber. * Los va comensa bevi pos la reposa de sol. – Nan lo kuminsá bebe despues di atardi. * Verje a destra pos la eglesa. – Bira na man drechi despues di misa. * Me va reveni pos tre dias. – Mi ta bolbe den tres dia. Pos tambe por indiká moveshon na un punto tras di algu( = un pos): * La serpente ia desapare pos la arbor. – E kolebra a disparsé tras di e palu. Pos cuando, òf pos ce, ta nifiká "despues" komo konjunshon ("despues di e momentu ku"): * Nos oia la tona pos cuando nos vide la lampo. – Nos a tende tormenta despues di a mira fulminashon. === sin === Sin ta nifiká "sin". E ta indiká algu ku ta ausente: * Tua sposa gusta sua cafe sin lete. – Su esposa ta gusta su kafé sin lechi. * Me ia pasea tra la pluve sin parapluve. – Mi a kana bou di áwaseru sin paraguas. * On ave no fuma sin foco. – No tin huma sin kandela. * Me va decora la casa intera sin aida. – Mi ta dekorá henter e kas sin yudansa. * Tu es tota sin compatia. – Bo ta kompletamente sin piedat. * El ia adormi sin intende. – E tabata drumi sin ke. * La rexercor ia sorti sin descovre la responde. – E investigador a bai sin a haña e kontesta. * La depinta ia cade sin causa evidente. – E pintura a kai sin aparente motibu. === sirca === Sirca ta nifiká "rond". E ta indiká un posishon ku ta rondoná òf ta enserá algu mas: * La campores fa cantas sirca la foco. – E campistanan ta kanta kantika rònt di kandela. * Mea mano es cluida sirca mea diton. – Mi man ta será rònt di mi pulgar. * Edera crese sirca la tronco. – E iver ta krese rònt di e palu. * On ave pinta verde sirca la fenetras. – Tin pintura berde rond di e bentanan. Tambe e por indiká moveshon riba un kaminda sirkunsidente: * La luna vade sirca la tera, e la tera vade sirca la sol. – E luna ta gira rond di tera y e tera ta gira rond di solo. * Nos intende viaja sirca la mundo par cavalo. – Nos tin intenshon di bai rònt mundu riba kabai. * El vaga sirca la jardin e ole la flores. – E ta kana rònt di e hòfi i ta sinti e aroma di flor. Ku ekspreshon di tempu i kantidat, sirka ta indiká ku e balor ta aproksimá; e balor real ta den algun lugá di e rang di sirkunsidio: * Me ave sirca sincodes anios. – I am about 50 years old. * Me pote pensa a sirca sento razonas per no revela mea eda. – Mi por pensa riba un sentenario di motibo pa no revela mi edad. * La conserta ia comensa sirca dui pos dudes. – E konsierto a kuminsá rond di ocho i mei. * Sirca la lus prima, me ia oia tua can abaiante. – Around dawn, I heard your dog barking. === su === Su ta nifiká "bajo". E ta indiká un lokashon ku ta mas abou ku otro, sea físikamente òf metaforikamente: * La neva craci su mea pedes. – E nieve ta kria bou di mi pia. * La solo es su la sofito. – E piso ta bou di dak. * Antilopes ia reposa su la arbores. – E antíloponan tabata sosegá bou di e palu. * On ave un table de sanduitxes su la fenetra. – Tin un mesa di sandwich bou di bentana. * Tu pare es su la influe de la vino. – Bo ta parse di ta bou di influensia di biña. * Me no pote labora su tua regulas. – Mi no por traha bou di bo reglanan. Por ehèmpel, su por indiká tambe kualke lugá ku ta físikamente kubri pa algu, sea ku e ta realmente mas abou òf nò: * La color vera de la sofito es apena vidable su esta pinta fea. – E koló real di e dak apenas ta ser mira bou di e pintura desagradabel aki. * Me ave un paceta su mea braso. – Mi tin un pakete bou di mi brasa. * El ia porta un sueter su sua jaca. – E tabata bisti un sweater bou di su paña. Su tambe por indiká moveshon na un lokashon bou di algu (=a su): * La acua ia vade su la mobilas. – E awa a pasa bou di e mueblenan. === supra === Supra ta nifiká "riba". E ta indiká un lokashon ku ta mas haltu ku otro, sea físikamente òf metaforikamente: * La nubes es supra mea testa. – E nubianan ta riba mi kabes. * La teto es supra la sofito. – E dak ta riba e plafond. * El ia apoia supra la table per ateni la sal. – El’a inkliná riba e mesa pa yega na e salu. * Un tempesta enorme developa supra la mar. – Un tormenta grandi ta brotando riba laman. Supra ta enserá un diferensia entre e dosememnan. Si no tin espacio, ta usa sur na su luga. Por ehèmpel, supra por indiká tambe kualke kos ku ta kubri otro kos físikamente, sea ku e ta realmente mas haltu òf nò: * La montania lansa un ombra supra nosa casa. – E seru ta tira un sombra riba nos kas. * El ia porta un covretota supra sua otra vestes. – E tabata tin overall bisti riba su otro pañanan. Solo ta sali riba tera. Supra tambe por indiká moveshon na un lugá anterior (=a supra): * La sol leva supra la tera. – Solo ta sali riba tera. === sur === Sur ta nifiká "on". E ta indiká un lokashon riba e superfisio di algu, sea sostené riba dje pa gravedat òf fihá na dje di un otro manera: * Mea xapo es sur mea testa. – Mi sombré ta riba mi kabes. * No senta sur la seja rompeda. – No sinta riba e stul kibra. * Si on sta sur la balcon, on vide la mar. – Si bo para riba e balkon, bo por mira laman. * La asfalto sur la strada fonde en la caldia. – E asfalt riba caminda ta smelt den e calor. * Esce la vive esiste sur Marte? – Tin bida riba Mars? * Me va pende esta depinta sur la mur. – Mi ta bai kologá e pintura aki na muraya. * La om ia besa la fem sur sua jena. – E hòmber a sunchi e muhé riba su kara. Sur tambe por nifiká "sou" (=a sur): * Pone tua cartas sur la table. – Pone bo karchinan riba mesa. * Un roca cual cade sur la tera es nomida un meteorite. – Un baranka ku kai riba tera ta wòrdu yamá un meteorito. * El ia pone un dital sur sua dito. – El’a pone un dedal riba su dede. Metaforikamente, sur ta nifiká conserniente òf sobre e tema de: * La teatral es sur la gera. – E obra ta tokante e guera. * Me ia leje multe libros sur la tema. – Mi a lesa hopi buki riba e tema. * La xica plora sur sua pupa perdeda. – E mucha ta yora riba su popchi perdi. === tra === Tra ta nifiká "a través". E ta indiká un lokashon den kua e moveshon ta tuma lugá, pasando di un ekstremo pa otro: * Acua flue tra la tubos. – Awa ta kore dor di e pipanan. * La enfantes ia core tra la vileta. – E muchanan a kore dor di e pueblo. * La pluve ia trova un via tra mea saco. – E áwaseru a haña un kaminda dor di mi tas. * La tren vade de Milano a Roma tra Bologna. – E trein ta bai for di Milan pa Roma via Bologna. * Un rueta gida tra la campos a la lago. – Un kareda ta hiba dor di e kunukunan pa e lago. * Me regarda la stelas tra la fenetra abrida. – Mi ta wak e streanan dor di e bentana habrí. * Los ia resta juntada tra la anios. – Nan a keda huntu durante añanan. * El ia senta en un sejon tra la note. – El a sinta den un stul henter anochi. * On ia oia la esplode tra la site. – E exploshon por a wordo scucha den henter e siudat. Tra cuando, òf tra ce, ta nifiká mientras, mientras, durante henter e tempu ku: * Me senta tra cuando mea larmas flue. – Lo ta mientras mi lágrima ta kana. === ultra === Ultra ta nifiká "al otro banda". E ta indiká un lugá riba e otro banda di algu: * La scola es ultra la eglesa. – E skol ta mas aya di misa. * Ultra la ponte es un vista merveliosa. – (Pa wòrdu mira for di) otro banda di e brug ta un bista maravioso. * Esta taxe es ultra mea capasia. – E tarea aki ta mas ayá di mi talentonan. Tambe por indiká moveshon pa e lokashon ei (=a ultra): * La esplorores ia viaja ultra la montanias. – E eksploradónan a biaha mas aya di e serunan. * Los ia remi un barceta ultra la lago. – Nan a rema un boto krusa e lago. == Konjunshonnan == Un konjunshon ta un palabra ku ta uni dos kos. Tin dos tipo: koordiná i subordiná. === Konjunkshonnan koordiná === Un konjunshon di koordinashon ta uni dos komponente di e mesun tipo, produsí un komponente mas grandi di e tipo ei. Por ehèmpel, dos frase nominal uní pa e ta forma un frase nominal mas grandi. Tin kuater konjunshon koordinadó: * '''''e''''' - i (tur dos komponente ta igual valido) * '''''o''''' - o (un di e komponentenan ta válido; posiblemente tur dos ta válido) * '''''no''''' - no, i no ,pero no (e promé komponente ta válido; e di dos no) * '''''ma''''' - pero (tur dos komponente ta igual válido, pero ta kontrastenan ku otro) Ehèmpelnan: * ''La om e la fem vade a la casa.'' – E hòmber i e muhé ta bai kas. * ''Tu es multe vea e saja.'' – Bo ta hopi bieu i sabí. (probablemente hopi sabi, sino e oracion lo ta tu es saja e multe vea) * ''El ia labora ante e pos sua vacanse.'' – E tabata traha promé i despues di su fakansi. * ''Sua aniversario es en marto o april.'' – Su aniversario ta na maart òf april. * ''Tu desira cafe o te?'' – Bo ke kafé òf tè? * ''On pote visita la museo a lundi o jovedi.'' – Bo por bishitá e museo riba djaluna òf djaweps (òf tur dos). * ''On ia eleje tu, no me.'' – Nan a skohe bo, no mi. * ''Me ia conta no sola la oveas ma ance la capras.'' – Mi a konta no solamente e karnénan, sino tambe e kabrinan. Ku lista di mas ku dos elemento, e konjunshon normalmente ta wòrdu remplasá pa un koma, eksepshon entre e par final. Hopi biaha tambe ta inkluí un koma promé ku e konjunshon, den e lista ei: * ''Nos va viaja tra Italia, Suiza, Osteraic, e Deutxland.'' – Nos lo biaha pa Italia, Suisa, Austria i Alemania. Pa enfatiza, e, o i no por duplica, poniendo e instancia adicional prome cu e prome componente. Un dobel òf ta ekskluí e posibilidat ku tur dos komponente ta válido: * '''''e… e''''' – tanto… komo * '''''o… o''''' – òf… òf * '''''no… no''''' – ni… ni Ehèmpelnan: * ''E Luis e Maria vade a scola.'' – Tanto Luis komo Maria ta bai skol. * ''O tu o me gania, ma no ambos.'' – Nos lo gana abo òf ami, pero no tur dos. * ''Me ave no la tempo no la desira per leje plu.'' – Mi no tin ni tempu ni gana di sigui lesa. E, o i ma tambe por uni dos klauso òf frase: * ''Me ia vade a la biblioteca, e tu ia visita la museo.'' – Mi a bai biblioteka i bo a bishitá e museo. * ''O nos solve esta problem, o la mundo va fini.'' – Òf nos ta solushoná e problema aki, òf e mundu lo kaba. * ''Ma acel es difisil.'' – Pero esei ta difísil. E adverbio donce tambe ta ser usa den e forma aki, komo un abreviashon di e donce: * ''Me pensa, donce me esiste.'' – Mi ta pensa, despues mi ta eksistí. * ''Nos no ave un mapa, donce nos es perdeda.'' – Nos no tin un mapa, p'esei nos ta pèrdí. === Konjunkshonnan subordiná === Un konjunshon subordiná ta uni un klausula ku e frase kontenedor, indikando su ròl den e frase ei. Tin tres tipo: subordinadornan di pronombre, subordinadornan di atverbio i subordinadornan spesial. === Pronombre relativo === E pronombronan interrogativo cual i ci tambe por sirbi komo konjunshonnan subordinante (pronombronan relativo) pa introdusí klausulanan relativo: * La om ci ia abita asi ia vade a New York. – E hòmber ku tabata biba aki a bai New York. * La poma cual ia cade de mea saco es aora noncomable. – E manzana ku a kai for di mi saku awor no ta kuminda. * La fem de ci nos parla labora a mea ofisia. – E muhé ku nos ta papia di dje ta traha den mi ofisina. * Tua libro, en cual me ia scrive sua nom, es sur la table. – Bo buki, den kua mi a skirbi su nòmber, ta riba mesa. Normalmente nan ta relashoná ku un sustantivo anterior. Tin biaha e sustantivo aki ta keda skonde. Den e kasonan aki, por añadí un pronombre pa klarifiká e nifikashon: * Esta es lo cual parteni a tu. – Esaki ta loke ta pertenesé na bo. * La auto blu es lo en cual nos vole viaja. – E outo blou ta esun den kua nos ke biaha. * Acel es el ci me ia vide. – Esei ta esun ku mi a mira / Esei ta e persona ku mi a mira. * Tu es el a ci me ia parla ier. – Bo ta esun ku mi a papia kuné ayera. * Ci osa, gania. – Esun ku tin kurashi ta gana. E uso di cual i ci den preguntanan indirekto ta hopi similar. === Atverbio interrogativo === Atverbionan interrogativo -do, cuando, cuando, como, i perce- for siri komo konjunshonnan kuta introdusi klausulanan adverbial: * Nos parla como nos pensa. – Nos ta papia manera (=den e forma) ku nos ta pensa. * Me dormi cuando me pote. – Mi ta drumi ora mi por. * Me va esplica cuanto me comprende. – Mi ta splika tur loke mi ta komprondé. * Nos abita do la du rios encontra. – Nos ta biba kaminda e dos riu ta. * Me ia fini la taxe en cuando tu ia parla a me. – Mi a kaba e tarea ora bo tabata papia ku mi. * Nos va core a do la vias encontra. – Nos lo kore bai kaminda e kaminda ta. Nan por wòrdu usa tambe despues di un sustantivo, komo konhunshonnan ku ta introdusí klausulanan relativo: * Me labora en Paris, do me abita. – Mi ta traha na Paris, kaminda mi ta biba. * El va visita en julio, cuando la clima es bon. – E lo bishit'é na yüli, ora tin bon tempu. * Acel es la razona perce Juan ia parti. – Esei ta e motibu pakiko John a bai. I tambe ta usa den preguntanan informá (un tipo di klausula nominal). === Konhunshon spesial === E konjunshonnan spesial di subalterno ce i esce ta introdusí klausinan sustantivo. Ce ta presentá un deklarashon informá, i esce ta presentá un pregunta informá tokante e bèrdat di un deklarashon. * Me pensa ce tu nesesa un vacanse. – Mi ta kere ku bo mester di un vakashon. * Me no sabe esce el va veni. – Mi no sa si e lo bin. Nan por wòrdu usa despues di sierto sustantivo, adjektivo i preposishon pa kompleta e nifikashon: * La idea ce la Sol orbita la Tera es un era. – E idea ku Solo ta orbita Tera ta un eror. * Nos es surprendeda ce vos no ia cexa. – Nos ta keda sorprendí ku e no a keha. * Me es felis ce tu ia susede. – Mi ta kontentu ku bo a logra esei. * Los no ia es serta esce la tren ia parti ja. – Nan no tabata sigur si e trein ya a bai. * La gato ia entra a la sala sin ce algun vide el. – E pushi a drenta e kamber sin ku niun hende a mir'é. Ce por wòrdu usa tambe pa introdusí un klausula ku ta ekspresá un resultado: * El ia es tan fatigada ce el no ia pote pensa. – E tabata asina kansá ku e no por a pensa. * El ia es tan fame ce el ia pote oia la ronca de sua stomaco. – E tabata asina hamber ku e por a tende su stoma ta bati. E subordinadónan spesial afin, car, si i ca ta introdusí klausinan atverbial: * Me va veni si tu clama. – Mi ta bini si bo yama. * Me labora afin mea enfantes pote come. – Mi ta traha pa mi yunan por kome. * Lo es calda car la sol brilia. – Ta kalor pasobra solo ta bria. * Esta es plu labora ca me ia espeta. – Esaki ta mas trabou ku mi a spera. == Preguntanan == Tin tres tipo di pregunta: esnan ku por wòrdu kontestá ku un simpel " sí "òf" nò", esnan ku ta presentá un variedat di opshon pa skohe i esnan ku ta pidi un informashon partikular. Ademas, e preguntanan por ta direkto ("Na unda nos ta bai?") òf indirekto ("mi a puntra bo unda nos ta bai","Mi no Sa ken mi ta"). E preguntanan direkto ta terminá den un señal di pregunta (?). === Preguntanan di sí/no === Un frase por bira un pregunta di si/no agregando esce ("ta e kaso ku"") na prinsipio: * Esce tu parla deutx? – Bo ta papia aleman? * Esce tu ia come la salada? – Bo a kome e salada? Tin dos otro forma. Den e diskurso, den preguntanan ku ta presentá un posibilidat i simplemente ta pidi konfirmashon, no ta si? of no? e por wòrdu agregá na final di un frase. Y den preguntanan hopi simpel, un orador simplemente por eleva e tono di su voz na final: * Tu ia come la salada, si? ** Tu ia come la salada, no? ** Tu ia come, si? ** Nos es perdeda, no? ** Vos comprende? E kontesta na un pregunta di sí/no ta si ("sí") òf no ("nò"). Si e ta bisa ku e posibilidat ekspresá den e pregunta ta bèrdat; e no ta bisa ku e ta falsu: * Tu desira bir? – Bo ke bièr? ** Si, per favore. – Sí, por fabor. (Mi ke bièr) ** No, grasias. – No, danki. (Mi no ke bièr) Si e pregunta a ser formula den sentido negativo, si y no ta transmiti e mesun nifikashonnan cu lo a haci si e pregunta no tabata negativo. Pero esaki por resultá konfuso, p'esei por ta mas kla pa kontestá ku un frase kompletu: * Tu no desira bir? – Bo no ke bièr? * Si. – Sí. Sí. (Mi ke bièr) * No. – No. No. (Mi no ke bièr) * Si, me desira bir. – Sí, mi ke bièr. * No, me no desira bir. – No, mi no ke bièr. === Preguntanan alternativo === Un pregunta alternativo simplemente ta pidi e oyentenan pa skohe un di varios opshon, generalmente ekspresá komo un lista uní ku e konjunshon o: * Tu desira te, cafe, o bir? – Bo ke tè, kafé òf bièr? ** Cafe, per favore. – Kafé, por fabor. * Tu ia veni par auto, o par bisicle, o tu ia pasea? – Bo a bini den outo, na bisikleta òf na pia? ** Par auto, probable. – Den outo, probablemente. === Otro preguntanan === Otro preguntanan ta usa determinante interrogativo, pronombre of adverbio manera cual, ci, cuando, cuando, como, do, i perce. E palabra interrogativo generalmente ta move na komienso di e frase, pero tambe por aparesé na e lugá kaminda su kontesta lo a kai: * Cual libro tu leje? = Tu leje cual libro? – Ki buki bo ta lesa? * Ci es tua autor prefereda? = Tua autor prefereda es ci? – Ken ta bo autor preferí? * Cual es acel musica fea? = Acel musica fea es cual? – Kiko ta e músika horibel aki? * Cuando tu dormi? = Tu dormi cuando? – Ki ora bo ta drumi? * Cuanto tu ia paia? = Tu ia paia cuanto? – Kuantu bo a paga? * Como vos ia evade? = Vos ia evade como? – Kon bo a skapa? * Do nos es? = Do es nos? = Nos es do? – Unda nos ta? * Perce tu core? = Tu core perce? – Dikon bo ta kore? * Con cual tu come la salada? = Tu come la salada con cual? – Kiko bo ta kome e salada? * Cual force tu usa per come la salada? = Tu usa cual force per come la salada? – Ki forki bo ta usa pa kome e salada? * Con cual force tu come la salada? = Tu come la salada con cual force? – Ku kua forki bo ta kome e salada? * Como rapida tu pote come la salada? = Tu pote come la salada como rapida? – Kon lihé bo por kome e salada? === Preguntanan indirekto === E preguntanan indirekto ta ser ekspresá komo klausulanan sustantivo, ku normalmente ta kontené e mesun seri di palabra ku un pregunta direkto lo tabatin, inkluyendo e mesun tempu verbal. Den un pregunta informá, e palabra pregunta semper ta wòrdu poné na prinsipio di e klausula subordiná: * Vos va demanda: “Ci tu ia vide?” → Vos va demanda ci me ia vide. ** Bo ta puntra: "ken bo a mira?→Bo ta puntra ken mi a mira. * Me no recorda: “A ci me ia parla?” → Me no recorda a ci me ia parla. ** Mi no ta kòrda: "ku ken mi a papia ?→Mi no ta kòrda ku ken mi a papia. * Los no sabe: “Cual nos va fa?” → Los no sabe cual cosa los va fa. ** Nan No sa: "Kiko nos ta bai hasi?→Nan no sa kiko nan ta bai hasi. * Me vide: “Do me va senta?” → Me vide do me va senta. ** Mi ta mira: "Na Unda mi ta sinta?→Mi ta mira unda mi ta sinta. * Me no ia sabe: “Cuando nos va parti?” → Me no ia sabe cuando nos va parti. ** E no tabata sa: "Ki dia nos lo bai?→Mi no tabata sa ki dia nos lo a bai. Pregunta di si/no, ora nan ta indirekto, semper usa esce: * El no sabe: “Esce los ia parti?” → El no sabe esce los ia parti. ** E no sa: "nan a bai?→E no sa si nan a bai. * El ia demanda: “Esce tu pote aida?” → El ia demanda esce me pote aida. ** El a puntra: "Bo por yuda?→A puntra mi si e por yuda. Den algun kaso, e diferensia entre un pregunta informá i un klausula relativo ta hopi sutil: * (a) Me ia descovre cual cosa ia es en la caxa. – Mi a haña sa kiko tabata den e kais. (un pregunta ku a wòrdu reportá) * (b) Me ia descovre lo cual ia es en la caxa. – Mi a haña sa kiko tabata den e kais. (un klausula relativo) Den e ehèmpel (a), mi a deskubrí e identidat di e kos den e kais, asta si mi no a mir'é ni mishi kuné direktamente. Den e ehèmpel (b), mi a deskubrí esaki, e kos físiko mes. == Kláusulanan == Manera un frase, un klausula ta kontené un suheto i un verbo, pero ta forma parti di un frase mas grandi. Kada frase ta kontené un klausula prinsipal. Esaki por wòrdu kambia den diferente manera dor di un òf mas klauso subordiná. Si un klausula subordiná ta kambia un sintágma nominal, e ta wòrdu yamá klausula relativo. Si e ta kambia un verbo òf e klausula prinsipal kompleto, e ta wòrdu yamá klausula adverbial. I si e ta hunga e ròl di sustantivo, e ta wòrdu yamá klausula nominal. Ademas, un frase por kontené mas ku un klausula prinsipal. === Kláusula relativo === Un klausula relativo ta un klausula ku ta modifiká un sustantivo. E klausinan relativo ta sigui e substantivonan ku nan ta modifiká, i generalmente ta kuminsá ku un di e pronombronan relativo ci i cual: * La om ci ia abita asi ia vade a New York. – E hòmber ku tabata biba aki a bai New York. * La poma cual ia cade de mea saco es aora noncomable. – E manzana ku a kai for di mi saku awor no ta kuminda. Pa mas klaridat, un klausula relativo por ser separá for di e resto di oracion ku koma, spesialmente si e ta largu òf kompliká: * La poma, cual ia cade de mea saco en la fango a matina ier, es aora noncomable. – The apple, which fell from my bag into the mud yesterday morning, is now inedible. Algun klauso relativo no ta esensial pa e nifikashon di e frase, sino simplemente ta agregá un komentario di pasa. E klausinan aki semper ta sali na kla ku koma: * La can, ci ave manxas negra, ia morde la polisior. – E kachó, ku tin marka pretu, a morde e polis. * Mea padre, ci ia jubila, abita en Mexico. – Mi tata, ku ta retirá, ta biba na Mexico. * Esta jus, cual Ana ia fa, ave un bon sabor. – E zup aki, ku Anna a traha, ta saboreá bon. Ci i cual por komportá komo suheto òf obheto di e klausula relativo. Obhetonan normalmente ta sigui e verbo, pero ora un di nan ta e obheto, e ta precede tanto e sujeto como e verbo: * La fem ci me ama veni de Frans. – E muhé (kende) amo ta bini di Fransia. * La robot cual me ia construi no opera. – E robot ku mi a traha no ta funshoná. * Ta ce nos vade a mea casa, cual es prosima. – Nos ta bai kas, ku ta serka. Ora e pronombre relativo ta e obheto di un preposishon, e preposishon ta bini promé: * La fem de ci nos parla labora a mea ofisia. – E muhé ku nos ta papia di dje ta traha den mi ofisina. * Tua libro, en cual me ia scrive sua nom, es sur la table. – Bo buki, den kua mi a skirbi su nòmber, ta riba mesa. Ora de ci òf de cual ta introdusí un sustantivo poseé den e klausula relativo, e sustantivo ei ta wòrdu introdusí generalmente pa sua pa mas klaridat: * Esta fem, de ci sua sposo labora en la banco, es un cocor eselente. – E muhé aki, kende su esposo ta traha den banko, ta un bon kushina. * La fem, de ci tu conose sua sposo, labora a mea ofisia. – E muhé, kende su esposo bo konosé, ta traha den mi ofisina. * La fem, de ci tu ia dona la letera a sua sposo, es encantante. – E muhé, kende su esposo a risibí e karta, ta dushi. * Mea auto, de cual sua motor es rompeda, es aora dejetada. – Mi outo, ku su motor a kibra, awor ta basura. Den algun idioma, un klausula relativo por kambia e klausula anterior kompletamente. Den Elefen, si esaki tabata ambiguo, por usa na su lugá un ekspreshon manera lo cual, e lo, e esta òf e acel: * El pote salta a un metre alta, e esta ia surprende me. – E por bula un meter haltu, loke a sorprendé mi. * Me ia eleje aprende elefen, lo cual ia es un deside multe bon. – Mi a skohe pa siña Elefen, ku tabata un desishon hopi bon. Un otro forma pa kuminsá un klausula relativo ta ku un adverbio relativo: * Me labora en Paris, do me abita. – Mi ta traha na Paris, kaminda mi ta biba. * El va visita en julio, cuando la clima es bon. – E lo bishit'é na yüli, ora tin bon tempu. * Acel es la razona perce Juan ia parti. – Esei ta e motibu pakiko Juan a bai. E klausinan relativo aki ta hopi biaha similar na e klausinan adverbial: * Me labora do me abita. – Mi ta traha kaminda mi ta biba. * El va visita cuando la clima es bon. – E lo bishit'é ora e tin bon tempu. === Kláusula adverbial === Un klausula adverbial ta kambia e verbo di e klausula prinsipal òf e klausula prinsipal mes. Un klausula adverbial ta wòrdu introdusí dor di un di e subordinadónan adverbial (como, cuando, cuanto, do) òf un di e subordinadónan spesial si, car, afin, i ca: * Me no teme la can, car el es multe peti. – Mi no tin miedu di e kachó, pasobra e ta muchu chikitu. * Si los redui tro rapida sua pesa, los va regania lo. – Si nan perde peso muchu lihé, nan lo rekuper'é. * Me core afin la rinoseros no catura me. – Mi ta kore pa e rinoserontes no pega mi. * Esta es plu labora ca me ia previde. – Esaki ta mas trabou ku mi a spera. * El ia scrive cuando sua madre ia demanda. – El a skirbi ora su mama a puntra. * El dise ce el es felis do el abita. – E ta bisa ku e ta felis kaminda e ta biba. * On no ia permete ce me fa la cosas como me ia desira. – Mi no tabata permití pa hasi kos manera mi tabata ke. Un klausula adverbial introdusí dor di un subordinador adverbio (como, cuando, cuanto, do) por wòrdu konsiderá komo un klausula relativo abreviá. Por ehèmpel, e último tres ehèmpelnan anterior tambe por ser ekspresá di e siguiente manera: * El ia scrive a la ora cuando sua madre ia demanda. – E tabata skirbi e momento ku su mama a puntra e. * El dise ce el es felis a la loca do el abita. – E ta bisa ku e ta felis na e lugá kaminda e ta biba. * On no ia permete ce me fa la cosas en la modo como me desira. – Mi no tabata permití pa hasi kos manera mi tabata ke. === Kláusula sustantivo === Un klausula nominal ta funshoná komo un sustantivo: e por ta e suheto òf obheto di un verbo òf preposishon. E klausinan nominal ta wòrdu introdusí dor di e subordinadónan spesial ce òf esce, dor di un di e subordinadónan pronominal ci i cual, òf dor di un di e subordinadónan adverbio. Pa mira si un klausula ta un klausula nominal, e ta remplasá e klausula ku "e", "e", "e" òf "nan". Si esaki ta produsí un bon frase, e klausula ta un klausula nominal. E klausinan sustantivo ta normalmente obhetonan di verbonan di pensamentu, percepshon òf emoshon: * Me vide do tu es. – I see where you are. * Cuando me va parti, me no sabe. – Ora mi bai, mi no sa. * Me sabe de do tu veni. – Mi sa di unda bo ta bini. * Me sabe ci ia dise acel. – Mi sa ken a bisa esei. * Me ia oia cual tu ia dise. – Mi a tende loke bo a bisa. * Me pote divina cual el leje. – Mi por adiviná kua ta lesa. Hopi klauso substansial ta wòrdu introdusí dor di e subordinadónan spesial ce ("eso") òf esce ("si"): * Me pensa ce el es bela. – Mi ta kere ku e ta bunita. * Me pensa ce el pote salta a un metre alta. – Mi ta kere ku e por saltá un meter haltu. * Me pensa ce si. – Mi ta kere esei. * Me duta esce el pote salta a un metre alta. – Mi ta duda si e por bula un meter haltu. E klausinan nominal ta informá hopi bia kiko un hende a bisa, pensa òf puntra. Den tur kaso, e tempu verbal den e klausula nominal ta keda meskos ku den e diskurso, pensamentu òf pregunta original: * Me ia dise: “Me veni de London.” → Me ia dise ce me veni de London. ** Mi a bis'é: "Mi ta bini for di London. → Mi a bisa ku e tabata bini di London. * El pensa: “La tren ia es tarda.” → El pensa ce la tren ia es tarda. ** E ta pensa: "E trein a yega lat.” → E ta kere ku e trein a yega lat. * El ia demanda: “Cuando nos va parti?” → El ia demanda cuando nos va parti. ** El a puntra: "Ki ora nos ta bai? → A puntra ki dia nos lo bai. * Me va vole sabe: “Do la selebra es?” → Me va vole sabe do la selebra es. ** Mi ke sa: "Na unda e fiesta ta? → Mi ke sa unda e fiesta ta. Kláusula relativo i adverbial tin biaha por wòrdu konfundí ku kláusula sustantivo. Klarifiká ku ta komprondé un klausula relativo òf adverbial, komo sustantivo òf pronombre promé ku cual òf ci: * Me no comprende la ata cual tu intende. – Mi no ta komprondé e akshon ku bo ta pretendé. * Me ia oia lo cual tu ia dise. – Mi a tende loke bo a bisa. * Me no conose el ci tu ia indica. – Mi no konosé e persona ku bo a indiká. * Me vide la loca do tu es. – Mi ta mira e lugá kaminda bo ta. * Me no sabe la ora cuando me va parti. – Mi no sa ki ora mi ta bai. Tambe por pensa ku un verbo den infinitivo ta introdusí un tipo di klausula nominal. === Kláusula koordiná === Dos klausula prinsipal por ta konektá den un solo frase dor di konjunshonnan koordinante. Hopi biaha ta inkluí un koma promé ku e konjunshon: * Me ia desira la auto, ma me no ia ave la mone. – E tabata ke e outo, pero e no tabatin e plaka. * Me desira un bon carera e me vole ance trova un sposa bela. – Mi ke un bon karera i mi ke haña un esposa bunita tambe. E klausinan aki por wòrdu presentá komo frases independiente, ku òf sin konjunshon: * El ia vole canta e el ia vole dansa, ma el ia teme. – E tabata ke kanta i e tabata ke baila, pero e tabatin miedu. * El ia vole canta. E el ia vole dansa. Ma el ia teme. – E ke kanta. I e tabata ke baila. Pero e tabatin miedu. * El ia vole canta. El ia vole dansa. El ia teme. – E tabata ke kanta. E tabata ke baila. E tabatin miedu. == Numeronan == === Numero kardinal === E numbernan kardinal basiko ta: * zero – zero * un – un * du – dos * tre – tres * cuatro – kuatro * sinco – sinko * ses – seis * sete – sete * oto – ocho * nove – nuebe * des – diez * sento – sient * mil – miles * milion – miyones E numernan te ku 999 ta skirbí komo palabranan solto ku ta kontené te ku tres komponente, ku skènario huntu. Kada komponente ta representá un dígito i ta konsistí di un kantidat kardinal entre '''un''' i '''nove''', ku '''des''' òf '''sento''' agregá si e dígito ta representá un multiplo di dies òf shen. E multiples simpel di dies i shen ta ser ekspresá komo just '''des''' i '''sento''', sin menshoná '''un'''. E komponentenan pa multiples zero (manera "0" den "209") ta keda kompletamente skòp. * des-un – 11 * des-du – 12 * des-nove – 19 * dudes – 20 * dudes-un – 21 * dudes-sinco – 25 * sento-un – 101 * sento-des-du – 112 * tresento-dudes-un – 321 * cuatrosento – 400 * novesento-sinco – 905 '''Mil''' i '''milion''' semper ta skirbi como palabranan independiente, separando cada grupo di tres cifra: * mil setesento-sesdes-tre – 1763 * du mil un – 2001 * tre mil des-cuatro – 3014 * cuatrodes-sinco mil sessento-setedes-oto – 45 678 * novesento-otodes-sete milion sessento-sincodes-cuatro mil tresento-dudes-un balones roja – 987 654 321 globonan kòrá Ora ta skirbi numernan den digitonan, Elefen ta usa un espacio entre cada grupo di tres digitonan, manera ta mustra ariba. E punto desimal ta skirbí komo un punto (un punto) òf un koma, segun ta preferí, i tambe ta wòrdu pronunsia komo '''punto''' òf '''virgula'''. E digitonan ku ta sigui e punto desimal ta simplemente enumera: * tre punto un cuatro un ses – 3.1416 * du virgula zero nove – 2,09 E numbernan negativo ta ser ekspresá ku min: * min sinco grados – menos sinku grado === Biyones === E palabra "mil miyon" por nifiká un miyon òf un miyon, dependiendo di e kultura. Problema similar ta afecta "biyones", "cuatrillones", etc. Pa evitá konfushon, Elefen ta preferá di skirbi e kantidatnan aki eksplisitamente: * mil milion – 1 000 000 000 (one with nine zeroes, 10⁹) * milion milion – 1 000 000 000 000 (10¹²) * mil milion milion – 1 000 000 000 000 000 (10¹⁵) E palabranan bilion, trilion, cuadrilion, etc. ta eksistí den Elefen, pero un papiadó ku ta usa nan mester ta kuidadoso pa klarifiká e nifikashon. Den redakshon sientífiko, e opshon mas klá ta pa usa [[prefiho]] internashonal: * deca- (da) – 10 * ecto- (h) – 100 * cilo- (k) – 10³ * mega- (M) – 10⁶ * giga- – 10⁹ * tera- – 10¹² * peta- – 10¹⁵ * exa- – 10¹⁸ * zeta- – 10²¹ * iota- – 10²⁴ === Numero ordinal === Ora un kantidat ta promé ku un [[sustantivo]], e ta un kantidat kardinal, ku ta indiká un kantidat: * ''tre omes e cuatro femes'' - tres hòmber i kuater muhé Pero ora un number sigui un sustantivo, e ta un number ordinal, ku ta indiká un posishon den un sekwensia: * la om tre – e di tres hòmber * la pato ses – e di seis pato * la paje un – e promé página, página un Prima ta un alternativa komun na ordinal un, pero no por usa pa ordinalnan superior ku ta terminá na "1".: la paje prima – e promé página sala sento-un – kamber 101 Numero por ser usa komo sustantivo fiktivo pa aseptá un number ordinal: * El es numero tre. – E ta number tres / E ta di tres. * A cual paje tu es? Me es a numero setedes. – Riba kua página bo ta? Mi ta riba number setenta. * Numero tre, me vole grasia la furnores de come. – Na di tres lugá, mi ke gradisí e kateringnan. === Frakshon === Un uso di e sufikso -i ta pa forma palabranan pa numeronan frakshonario: * dui – mitar * tri – di tres * cuatri – kuartal, di kuater * desi – di dies * des-dui – di diesdos * cuatrodesi – di kuarenta * senti – di shen * tresento-sesdes-sinci – 1/365 * mili – 1/1000 * dudes-mili – 1/20 000 E frakshonnan ta sigui e reglanan di e substansianan ordinario: * un tri de la tarte – un tersera parti di e bolo * du tris de la tarte – dos tersera parti di e bolo * esta tri ardeda de la tarte – esaki a kima tersera parti di e bolo * un cuatri di un sentenio – un kuarto di siglo * tredes-duis de un diton – tres trinta i sekònde di un inch Tin un otro forma tambe pa ekspresá frakshon: * tre e un dui oras – tres ora i mei * tre oras e un dui – tres ora i mei * sete e un dui milion anios – shete i mei mion aña * des persentos de la popla = dies porshento di e hendenan * des sentis de la popla = dies porshento di e hendenan * du punto sete sinco oto metres = 2.758 meters Pa e eskritura sientífiko, prefihonan internashonal ta disponibel: * desi- (d) – 1/10 * senti- (c) – 1/100 * mili- (m) – 10⁻³ * micro- (μ) – 10⁻⁶ * nano- (n) – 10⁻⁹ * pico- (p) – 10⁻¹² * femto- (f) – 10⁻¹⁵ * ato- (a) – 10⁻¹⁸ * zepto- (z) – 10⁻²¹ * iocto (y) – 10⁻²⁴ === Multiples === E sufikso -uple ta forma palabranan pa multiples numeriko: * duple – dòbel, duo, par, pareha * truple – tripel, trio * cuatruple – kuadrupel Frase ku "ves" òf "veses" ta ekspresá kuantu biaha algu ta sosodé: * a un ves – un biaha * a du veses – dos biaha * a tre veses – tres biaha "Ves" no ta ekspresá multiplikashon aritmétiko. === Aritmetika === E suma ta ser ekspresá ku plu òf e: * Un plu un es du. – Un mas un ta dos. * Du e du no es sinco. – Dos i dos no ta sinku. E subtrakshon ta wordo expresa ku min: * Ses min tre es tre. – Seis menos tres ta tres. Multiplikashon ta ser ekspresá ku multiplida par, hopi biaha simplifiká na par so: * Du multiplida par tre es ses. – Dos multipliká pa tres ta igual na seis. * Ses par cuatro es dudes-cuatro. – Seis biaha kuater ta binti kuater. E divishon ta ekspresá ku dividida entre, hopi bia simplifiká na solamente entre: * Des divideda entre du es sinco. – Dies dividí pa dos ta sinku. * Sinco entre du es du e un dui. – Sinku riba dos ta dos i mei. * Sinco entre du es du punto sinco. – Sinku riba dos ta 2.5. * Sinco entre du es du virgula sinco. – Sinku riba dos ta 2,5. E potensia ta ekspresá ku un potia i un kantidat ordinal. Cuadrada i cubida ta alternativanan pa kuadrado i kubiko: * Tre a potia du es nove. – Tres pa e poder di dos ta nuebe. * Tre cubida es dudes-sete. – Tres kubo ta binti-shete. * des a potia min nove – 10⁻⁹ * des a potia sento – 10¹⁰⁰ E raisnan ta ser ekspresá ku "radis" i un kantidat ordinal: * 256 a radis cuatro es 4. – E di kuater rais di 256 ta 4. * La radis cuadral de 64 es 8. – E rais kuadrá di 64 ta 8. * La radis cubo de 27 es 3. – E rais kúbiko di 27 ta 3. === Medida === E medidanan físiko por ser ekspresá den diferente manera: * Cuanto alta es la tore? – Kon haltu e toren ta? * Cuanto de altia la tore ave? – Kuantu haltura e toren tin? * La tore es cuanto alta? – Kon haltu e toren ta? * La tore ave cuanto de altia? – E toren tin kuantu haltura? * La tore ave cuanto de altia? – E toren tin kuantu haltura? * La tore ta 40 meter alta. – E toren ta 40 meter haltu. * La tore ave 40 meter de altia. – E toren tin un haltura di 40 meter / E toren ta 40 meter di haltura. * La tore es un meter plu alta ca la casa. – E toren ta un meter mas haltu ku e kas. * La tore ave un meter plu de altia ca la casa. – E toren tin un haltura un meter mas ku e kas. * La tore es du veses plu alta ca la casa. – E toren ta dos biaha mas haltu ku e kas. * La tore ave du de la altia de la casa. – E toren tin dos biaha e haltura di e kas. * La casa ave un dui de la altia de la tore. – E kas tin mitar di e haltura di e toren. * La tore es duple plu alta ca la casa. – E toren ta dos biaha mas haltu ku e kas. * La tore ave duple la altia de la casa. – E toren tin dòbel e haltura di e kas. Un prinsipio basiko ta ku un tin altura (ave altia) pero ta halto (es alta). '''''40 metres alta''''' ta nifiká literalmente "40 meter haltu" (es desir, e meter mes ta haltu), pero pa ekstenshon natural ta nifiká "40 meter haltu". E mesun opshonnan ta apliká na otro medidanan, manera: * larga, largia * grande, grandia * pesosa, pesa * longa, longia * longa, tempo * vea, eda * basa, basia * profonda, profondia * frecuente, frecuentia * rapida, rapidia * densa, densia == Formashon di palabranan == Den Elefen, por forma palabra nobo agregando prefiho of [[sufiho]] na palabra existente, of kombinando dos palabra existente komo un sustantivo kompuesto. Tambe ta posibel pa reutilisa athetivonan manera sustantivonan i verbonan komo substantivonan, sin añadi un afiho. === Prefiho === Ora ta agregá un prefiho ku ta terminá ku konsonante na un palabra ku ta kuminsá ku e mesun konsonante, e konsonante aki ta wòrdu skirbí solamente un biaha (inter+rede → interede,​ non+nesesada → nonesesada). Anti- ta nifiká “anti-”. E ta forma adjetivo i sustantivo ku ta indiká oposishon: * sosia – society → antisosial – anti-social * avion – airplane → antiavional – anti-aircraft * proton – proton → antiproton – anti-proton Auto- ta nifiká “outo-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta indiká akshonnan refleksivo òf outomátiko: * respeta – respect → autorespeta – self-respect * flue – flow → autoflue – to wordwrap * adere – adhere → autoaderente – self-adhesive Des- ta nifiká “des-” den e sentido di deshasí di un akshon. E ta forma verbo. E ta simplifiká pa de- promé ku S, Z, X, òf J: * botoni – to button → desbotoni – to unbutton * infeta – to infect → desinfeta – to disinfect * jela – to freeze → dejela – to thaw * sifri – to encode → desifri – to decode Inter- ta nifiká “inter-”. E ta forma sustantivo, verbo i athetivo ku ta indiká akshonnan òf estadonan mutuo: * cambia – to change → intercambia – to exchange * nasional – national → internasional – international Media- ta nifiká “medio-”. E ta forma sustantivonan ku ta indiká e punto meimei di algu: * note – night → medianote – midnight * estate – summer → mediaestate – midsummer * punto – point → mediapunto – midpoint Non- ta nifiká “den-”, “no-”. E ta forma adjetivo i sustantivo ku ta indiká kontrali: * justa – just → nonjusta – unjust * ativa – active → nonativa – inactive * nativa – native → nonativa – non-native * nesesada – necessary → nonesesada – unnecessary * crede – belief → noncrede – disbelief Pos- ta nifiká “post-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta referí na un tempu (òf lugá) ku ta sinta despues òf tras di (pos) un otro: * graduada – graduate → posgraduada – postgraduate * media – middle → posmedia – afternoon * alveolo – alveolus → posalveolal – postalveolar Pre- ta nifiká “pre-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta referí na un tempu (òf lugá) ku ta sinta promé òf dilanti di (ante) un otro: * graduada – graduate → pregraduada – undergraduate * istoria – history → preistoria – prehistory * judi – judge → prejudi – prejudge Re- ta nifiká “re-”. E ta forma verbonan ku ta indiká un akshon ripití, òf un akshon den direkshon kontrali: * comensa – to begin / to start → recomensa – to begin again / to restart * pleni – to fill → repleni – to refill / to replenish * paia – to pay → repaia – to pay back / to repay * veni – to come → reveni – to come back / to return Su- ta nifiká “sub-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta indiká un punto mas abou den un herarkia: * teninte – lieutenant → suteninte – sublieutenant * divide – to divide → sudivide – to subdivide * consensa – conscious → suconsensa – subconscious * indise – index figure → suindise – subscript * campion – champion → sucampion – runner-up Supra- ta nifiká “super-” òf “over-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta indiká un punto mas haltu den un herarkia. E ta simplifiká pa supr- promé ku A: * computador – computer → supracomputador – supercomputer * pasa – to pass → suprapasa – to surpass * dramosa – dramatic → supradramosa – overdramatic / sensational * fem – woman → suprafem – superwoman * natural – natural → supranatural – supernatural * analise – analyze → supranalise – overanalyze Vis- ta nifiká “vise-”. E ta forma sustantivonan ku ta indiká diputadonan: * presidente – president → vispresidente – vice-president * re – king → visre – viceroy Bon- i mal- ta forma vershonnan bon i malu (òf robes) di adjetivo i verbo, tin bia metafórikamente. * parla – speak → bonparlante – eloquent * vende – sell → bonvendeda – bestselling * dise – say → bondise – bless * veni – come → bonveni – welcome * acusa – accuse → malacusa – libel / slander * comprende – understand → malcomprende – misunderstand * nomida – named → malnomida – misnamed * odorosa – smelly → malodorosa – foul-smelling Numbernan i frakshonnan ta wòrdu usá komo prefikso riba sierto palabranan. Ku miembronan di famia, sifranan ta indiká generashonnan ku ta birando mas leu, manera sekuensianan di “great-” na ingles: * avo – grandfather → duavo – great-grandfather * neta – granddaughter → treneta – great-great-granddaughter * pede – foot → cuatropede – quadruped(al) * sore – sister → duisore – half-sister * galon – gallon → cuatrigalon – quart === Sufikso === Hopi sufijo ta kuminsá ku un vokal. Ora e sufijo aki ta agregá na un palabra ku ya ta terminá den vokal, e vokal eksistente ta wòrdu eliminá, a ménos ku e tabata e úniko vokal den e palabra original: * fruta – fruit → frutosa – fruity * jua – game → jueta – toy * fe – fairy → fein – fairy-like Ora un sufikso ta krea un sekwensa di vokal no válido, e di dos vokal di e sekwensa ta wòrdu eliminá.: * comedia + -iste → (comediiste) → comediste – komediante Tin dos eksepshon na e reglanan aki: * tre + -i → tri * tre + -uple → truple === Sufikso ku ta forma verbo === Manera otro verbonan, e verbonan produsí dor di e sufijo aki por wòrdu usa tantu den forma transitivo komo intransitivo, òf komo sustantivo. - i ta agregá na sustantivo i adjektivo pa forma verbonan ku ta nifiká "kombertí den become", " kombertí den...". Komo kaso spesial, esaki ta inkluí tambe verbonan ku ta nifiká "emite un sustansia òf un parti nobo".: * arco – arch → arci – to arch * roja – red → roji – to redden * umida – damp → umidi – to humidify * duple – double → dupli – to double * saliva – saliva → salivi – to salivate * flor – flower → flori – to blossom -i ta hasi tambe verbonan ku ta nifiká "usá" (generalmente komo un herment òf aparato), òf "apliká" (un sustansia òf konvenshon): * boton – button → botoni – to button * telefon – telephone → telefoni – to telephone * sponja – sponge → sponji – to sponge * pinta – paint → pinti – to paint * nom – name → nomi – to name === Sufikso ku ta forma athetivo === Manera otro adjektivo, adjektivo produsí dor di e sufiksonan aki por wòrdu reutilizá komo sustantivo ku ta indiká personanan òf kosnan ku tin e kalidat spesifiká. -in ta wòrdu agregá na un sustantivo pa krea un adjetivo ku ta nifiká “similar na …”, “-manera”: * ami – friend → amin – friendly * enfante – child → enfantin – childlike / childish * fantasma – ghost → fantasmin – ghostly * menta – mint → mentin – minty * monstro – monster → monstrin – monstrous * serpente – snake → serpentin – snakelike / serpentine -osa ta wòrdu agregá na un sustantivo pa traha un adjetivo ku ta nifiká “yen di …” òf “trahá di …”: * zucar – sugar → zucarosa – sugary * oro – gold → orosa – made of gold * capel – hair → capelosa – hairy * crea – create → creosa – creative * melma – slime → melmosa – slimy * jua – game → juosa – playful * caos – chaos → caososa – chaotic -al ta wòrdu agregá na un sustantivo pa forma un adjetivo general ku ta nifiká “pertenesé na …” òf “pa hasi ku …”: * fotografia – photography → fotografial – photographic * nasion – nation → nasional – national * siensa – science → siensal – scientific * averbo – adverb → averbal – adverbial * erita – inheritance → erital – hereditary * mito – myth → mital – mythical * monce – monk → moncal – monastic -iste ta wòrdu agregá na un sustantivo ku ta denotá un kreensia, manera un religion òf un filosofia, pa traha un adjetivo general. Si e sustantivo ta kaba den -isme, e ora ei -iste ta tuma su lugá. Den algun palabra kaminda e rais ta un sustantivo propio, e vokal final di e sustantivo ta wòrdu retené si esaki ta produsí un palabra mas internashonal: * bigamia – bigamy → bigamiste – bigamous * otimisme – optimism → otimiste – optimistic * puria – cleanliness → puriste – puristic * Mitra – Mithras → mitraiste – Mithraist -an ta wòrdu agregá na algun sustantivo ku ta indiká ekstenshonnan di espasio òf tempu (lugánan i era) pa forma adjetivonan general: * suburbe – suburb → suburban – suburban * Victoria – Victoria → victorian – Victorian -an tambe ta un di e sinku sufihonan standart pa forma adjetivonan ku ta denotá idioma i pueblonan. E otro kuaternan ta -es, -ica, -i, i -sce. Pa e adjetivonan aki, Elefen ta usa palabranan ku ta zona mas similar posibel na e nòmbernan nativo: komo resultado, algun nòmber ta usa un sufiho spesial di nan mes, òf no tin sufiho at all, i e rais tin bia ta wòrdu modifiká tambe: * Africa – Africa → african – African * Frans – France → franses – French * Elas – Greece → elinica – Greek * Arabia – Arabia → arabi – Arabian * Rusia – Russia → rusce – Russian * Europa – Europe → european – European * Deutxland – Germany → deutx – German * Britan – Britain → brites – British Pero esnan ku ta preferá esaki por simplemente agregá -an na kualke nòmber di pais: * Frans – France → fransan – French * Elas – Greece → elasan – Greek * Arabia – Arabia → arabian – Arabian * Rusia – Russia → rusian – Russian * Deutxland – Germany → deutxlandan – German * Britan – Britain → britanan – British -ica ta wòrdu agregá na un sustantivo ku ta indiká un problema médiko, sikológiko òf similar, pa forma un adjetivo ku ta deskribí un persona ku tin e problema: * catalesia – catalepsy → catalesica – cataleptic * xenofobia – xenophobia → xenofobica – xenophobic -nte ta wòrdu agregá na un verbo pa krea e partisipio aktivo, un adjetivo ku ta nifiká “-ing”, es desir “di tal manera ku e ta hasi (e akshon spesifiká)”. E partisipio aktivo di es ta esente: * ama – to love → amante – loving * depende – to depend → dependente – dependent * dormi – to sleep → dorminte – asleep * obedi – to obey → obedinte – obedient * pare – to appear / to seem → parente – apparent * es – to be → esente – being Sustantivonan ku ta kaba na -nte no ta wòrdu usá komo nòmber di akshon: * La covrente es sur la caxa. – The lid/covering is on the box. * Covre la caxa es un bon idea. – Covering the box is a good idea. -da ta wòrdu agregá na un verbo pa forma e partisipio pasivo, un adjetivo ku ta nifiká “-ed”, es desir “tal ku el a òf a haña … hasi kuné”: * ama – to love → amada – beloved * clui – to close → cluida – closed * conose – to know → conoseda – known * jela – to freeze → jelada – frozen * nesesa – to need → nesesada – needed / necessary * putri – to rot → putrida – rotten No ta usa -da pa indiká e tempu pasado di verbo: * La caxa es covreda par la tela. - at this time, the cloth covers the box. * La tela ia covre la caxa. - in the past, the cloth covered the box. -able ta wòrdu agregá na un verbo pa traha un adjetivo ku ta nifiká “-able”, “kapas di tin … hasi na dje”, òf “digno di tin … hasi na dje”: * ama – to love → amable – lovable * come – to eat → comable – edible * infla – to inflate → inflable – inflatable * loda – to praise → lodable – praiseworthy * nota – to note → notable – notable * titila – to tickle → titilable – ticklish === Sufikso ku ta forma sustantivo === -or ta nifiká “-er”. Ora e ta agregá na un verbo, e ta traha un sustantivo ku ta nifiká un persona ku ta hasi e akshon spesifiká, hopi bia tipikamente òf kustumber. Ora e ta agregá na un sustantivo, e ta traha un sustantivo ku ta nifiká un persona ku ta traha ku e kos spesifiká, òf ta hunga e deporte spesifiká: * aida – to help → aidor – helper * deteta – to detect → detetor – detective * dirije – to direct → dirijor – director * fumi – to smoke → fumor – smoker * gania – to win → ganior – winner * jogla – to juggle → joglor – juggler * parla – to speak → parlor – speaker (person) * pexa – to fish → pexor – fisherman * carne – meat → carnor – butcher * vaso – pot → vasor – potter * futbal – football → futbalor – footballer * tenis – tennis → tenisor – tennis player -ador tambe ta nifiká “-er”, pero ta krea sustantivo ku ta nifiká un hèrmènt òf mashin ku ta hasi e akshon spesifiká, òf ta traha riba e kos spesifiká: * caldi – heat → caldador – heater * computa – compute → computador – computer * fax – fax → faxador – fax machine * lava – wash → lavador – washing machine / dishwasher * parla – speak → parlador – loudspeaker * surfa – surf / browse → surfador – (web) browser * umidi – dampen → umidador – humidifier -eria ta wòrdu agregá na un sustantivo òf verbo pa hasi un sustantivo ku ta nifiká un lugá, hopi bia un tienda, asosiá ku e akshon òf kos spesifiká: * cafe – coffee → caferia – cafe * pan – bread → paneria – bakery, baker’s shop * beli – beautify → beleria – beauty salon * campana – bell → campaneria – bell tower * fruto – fruit → fruteria – orchard * monce – monk → monceria – monastery * planeta – planet → planeteria – planetarium * xef – chief / leader → xeferia – headquarters -ia ta ekivalente na “-ness” òf “-ity” òf “-ship” òf “-hood” na ingles. E ta forma sustantivonan abstrakto ku ta sirbi komo e nòmbernan di kalidatnan. Ora -ia ta wòrdu agregá na un palabra ku ta kaba ku -ia, e palabra no ta kambia: * ajil – agile → ajilia – agility * felis – happy → felisia – happiness * jelosa – jealous → jelosia – jealousy * neutra – neutral → neutria – neutrality * madre – mother → madria – motherhood * enfante – child → enfantia – childhood * sultan – sultan → sultania – sultanate * fria – cold → fria – coldness * vea – old / old person → veia – old age Palabranan manera enfantia i sultania por indiká un momentu òf lugá kaminda e kalidat ta eksistí. Nòmbernan di hopi kamponan di estudio tambe ta terminá ku ia (òf ica), pero esaki ta parti di e rais, i no un sufikso. E nòmbernan di e praktikantenan korespondente ta forma ku -iste. -iste ta ser usa tambe pa forma e nòmbernan di kreyentenan den un religion òf filosofia (derivá for di e sufijo adjetivo -iste), e nòmbernan di músikonan i e nòmbernan di otro personanan ku ta terminá na "- ist- " internashonalmente: * jeografia – geography → jeografiste – geographer * psicolojia – psychology → psicolojiste – psychologist * cimica – chemistry → cimiciste – chemist * eletrica – electricity → eletriciste – electrician * musica – music → musiciste – musician * Crixna – Krishna → crixnaiste – Krishnaist * ideal – ideal → idealiste – idealist(ic) * gitar – guitar → gitariste – guitarist * solo – solo → soliste – soloist * jornal – journal → jornaliste – journalist * sicle – cycle → sicliste – cyclist -isme ta forma e nòmbernan di sistemanan di kreensia, remplasando -iste den nòmber di e kreyente. E ta aparesé tambe den sierto otro palabranan ku ta kaba den “-ismo-” internashonalmente: * dauiste – Taoist → dauisme – Taoism * altruiste – altruist(ic) → altruisme – altruism * raziste – racist → razisme – racism * sindicatiste – syndicalist → sindicatisme – syndicalism * turiste – tourist → turisme – tourism * simbol – symbol → simbolisme – symbolism * canibal – cannibal → canibalisme – cannibalism === Sufikso menos produktivo === E siguiente sufiho ta apliká solamente na palabranan spesífiko, manera ta definí den e dikshonario. -eta ta wòrdu agregá na sierto sustantivo pa krea un nòmber pa un vershon di algu ku a wòrdu redusí na un manera partikular. Esaki ta inkluí e nòmbernan di bestianan yòn i pañanan di paden. -eta por wòrdu agregá na algun verbo i adjetivo pa krea palabranan pa vershonnan redusí di akshonnan i kalidatnan: * bebe – baby → bebeta – newborn baby * caro – cart → careta – handcart * imaje – image → imajeta – thumbnail * lente – lens → lenteta – contact lens * mone – money → moneta – coin * orolojo – clock → orolojeta – watch * bove – cow / ox → boveta – calf * ovea – sheep → oveta – lamb * calsa – stocking → calseta – sock * camisa – shirt → camiseta – undershirt / T-shirt * jaca – jacket → jaceta – vest (US) / waistcoat (Br) * pluve – to rain → pluveta – to drizzle * rie – to laugh → rieta – to giggle * parla – to speak → parleta – to chat * bela – beautiful → beleta – pretty, cute -on ta wòrdu agregá na sierto sustantivo pa krea un nòmber pa un vershon di algu ku a wòrdu oumentá na un manera partikular. Esaki ta inkluí e nòmbernan di pañanan di pafó: * abea – bee → abeon – bumblebee * caxa – box → caxon – crate * dente – tooth → denton – fang / tusk * dito – finger → diton – thumb * padre – father → padron – patriarch / boss * sala – room → salon – living room * seja – chair → sejon – armchair * calsa – stocking → calson – tights / pantyhose * jaca – jacket → jacon – overcoat -eta i -on no ta sinónimo pa peti i grande: ta basta posibel pa tin un careta grande òf un salon peti. En bes di esei, nan ta forma palabranan ku nifikashonnan nobo spesífiko ku por wòrdu deskribí suavemente komo vershonnan mas chikitu òf mas grandi di esun original. -o i -a ta wòrdu agregá na algun sustantivo ku ta denotá miembronan di e famia, pa kambia e nifikashon entre hòmber i muhé respektivamente: * tio, tia – uncle, aunt E nòmbernan di algun palu ta wòrdu formá dor di kambia e -a final di e nòmber di e fruta òf noot pa -o: * pera – pear → pero – pear tree -esa ta wòrdu agregá na algun sustantivo ku ta indiká ròlnan sosial maskulino históriko pa forma e ekivalente femenino: * prinse – prince → prinsesa – princess === Afikso tekniko === E terminonan sientífiko i médiko internashonal ta wòrdu formá for di fuentenan latino i griego dor di un gran kantidat di prefikso i sufikso tékniko. E afiho aki tambe ta wòrdu usa den Elefen i ta sigui e reglanan di transkripshon di elefen. Ora ta usa un preposishon komo prefikso tékniko, e ta sigui e mesun regla ku supra-: si e tin dos òf mas sílaba i ta terminá ku vokal, i e resto di palabra ta kuminsá ku e mesun vokal, e vokal aki ta aparesé solamente un biaha (contra+ataca → contrataca). E sufiho -i i -uple ta ser usa pa nombra frakshon i multiple. === Sustantivo kompuesto === Un sustantivo komponé por wòrdu formá dor di kombiná un verbo ku su opheto, den e òrdu ei. E resultado ta nifiká un persona òf kos ku ta hasi e akshon spesifiká riba e opheto spesifiká: * corti, ungia – shorten, nail → cortiungia – nail clipper * covre, table – cover, table → covretable – tablecloth * fura, bolsa – steal, handbag → furabolsa – pickpocket * lansa, petra – throw, stone → lansapetra – catapult * para, morde – stop, bite → paramorde – muzzle * para, pluve – stop, rain → parapluve – umbrella * pasa, tempo – pass, time → pasatempo – pastime * porta, mone – carry, money → portamone – wallet * porta, vose – carry, voice → portavose – spokesperson * brinca, dorso – hop, back → brincadorso – leapfrog (the game, named after its players) Si e opheto ta kuminsá ku un vokal, esaki ta wòrdu retené a ménos ku e ta meskos ku e vokal final di e verbo, manera den portavion. Elefen no ta permití dos sustantivo konsekutivo pa forma un komposishon. En bes di esei, mester pone un preposishon entre e dos sustantivonan. Por ehèmpel: * avia de mar – seabird * casa per avias – birdhouse * xef de polisia – chief of police Den kasonan raro, un ekspreshon asina tin un nifikashon no-literal spesial i ta ser tratá komo si fuera e ta un solo palabra fiho. Por ehèmpel, un leon-de-mar (leon di laman) no ta un leon. Den kasonan asina, e palabranan ta wòrdu uni ku strepi, i kualke adjetivo ta sigui e di dos sustantivo. Guion tambe por wòrdu usá pa komponentenan mas literal ora esaki ta mehorá klaridat: * un leon-de-mar grande – a large sea lion * un leon grande de mar – a large lion from the sea * un avion grande de mar – a large seaplane (because a seaplane is a type of airplane) * un avion-de-mar grande – a large seaplane (alternative) * un avion de mar grande – a large seaplane (ambiguous, because it seems to be saying that the sea is large) == Abreviashon == Na elefen ta usa un kantidat di abreviashon. E letranan no ta ser siguí pa puntonan. Hopi abreviashon ta wòrdu usa pa palabranan òf frasenan komun. No ta usa mayúskulonan, salvo den kaso di kuminsamentu di frase. * acc (ance conoseda como) – alias * aec (ante la eda comun) – a.C. * ec (de la eda comun) – di nos era * etc (e tal cosas, e tal continuante) – etc. (et cetera) * lfn – LFN (lingua franca nova) * n (numero) – n. (franca ) * nb (nota bon) – NB (nota bene) * ovn (ojeto volante nonidentifiada) – UFO (opheto bula no identifiká) * p (paje, pajes) – p. (página/s) * pd (per dise) – esta, esaki ta * pe (per esemplo) – por ehèmpel * pf (per favore) – por fabor * ps (pos scrive) – P.D (posdata) * tv (televisa, televisador) – TV (televishon) * v (vide) – wak Elefen ta usa tambe abreviashonnan for di otro idioma i ku ta rekonosé internashonalmente i tambe abreviashonnan di sistema metrik: * cd (disco compata) – CD (cd) * pc (computador personal) – PC (personal computer) * cm (sentimetre) – cm (sentimetro) * km (cilometre) – km (kilómetro) * mg (miligram) – mg (miligram) * μm (micrometre) – μm (micrometro) * MB (megabait) – MB (megabyte) Pa e formanan kòrtiku di nòmber propio i titulo, ta usa e letranan mayúskul. Sinembargo, palabranan manera e i de – ku no ta aparesé den letra mayúskul den e forma kompleto di e nòmber – ta wòrdu ignorá den e abreviashonnan. E nòmbernan aki tin biaha ta wòrdu introdusí dor di e, asta ora nan ta ser abreviá: * Dr (dotor) – Dr. (Doctor …) * Sr (senior) – Sr. (Señor …) * Sra (seniora) – Sra (Señora …) * la NU (Nasiones Unida) – N. U. (Organisashon Di Nashonnan Uní)) * la RU (Rena Unida) – R.U. (Reino Uni) * la SUA (Statos Unida de America) – EEUU (Estados Unidos) Algun nòmber propio ta mas konosí internashonalmente pa nan abreviashon original p'esei e ta keda konservá na elefen: * IBM-IBM (International Business Machines Corporation) * KGB-KGB (Комитет государственной безопасности, Komité di Siguridat Di Estado) == Puntuashon == En general, Elefen ta laga e eskoho di puntuashon na e eskritor, e úniko estandartnan ta esun di klaridat i konsistensia. Tin sierto konvenshon basiko, via, ku ta meskos ku den mayoria di e idiomanan europeo. E promé palabra di un frase mester kuminsá ku un letra mayúskul. === Signo prinsipal di puntuashon === Un frase ordinario ta terminá ku un punto òf punto. ). Si un frase ta un pregunta direkto, e ta terminá ku un señal di pregunta (? ). Un señal di eklamashon (! ) por ser usa na final di un frase ku lo tin un intensidat emoshonal si e ta ser papiá. Un koma ( , ) ta indiká un pausa natural den un frase, òf tin bia ta inkluí solamente pa separá un parti di un frase (manera un klausula) for di otro. E koma tambe ta ser usa pa separá e elementonan di un lista. Ora ta skirbi number, e punto desimal por ser skirbi komo un koma òf un punto (punto). E gruponan di tres digitonan adjasinti por ser separá dor di espasio. E dos puntonan ( : ) ta introdusí un presentashon mas detaya ku loke ta promé. Usa un letra mayúskul despues di dos punto si loke ta sigui ta un frase kompletu, pero no si ta solamente un lista òf parti di un frase. E punto i koma (;) por wòrdu usa en bes di un punto entre dos frase ku ta reflehá òf balansá estrechamente ku otro. Tambe e por separá e elementonan for di un lista ora nan ta largu òf nan ta kontené nan mes koma. No pone un lugá na man robes di un señal di puntuashon prinsipal. Pero pone un espasio na man drechi, excepto na final di un paragraf. === Komillas === Un señal di komillas ta aparese na inisio i na final di e palabranan ku ta presenta komo un sita direkto. Tin diferente forma di komillas: '" "..." "...". Den elefen, e forma " ta esun ku ta wòrdu usa normalmente, pasobra e ta kla, fásil pa skirbi i rekonosé internashonalmente. Ora un sita ta aparese den otro, e ta wordo poni ' na inisio i fin di e sita interno. Den bon tipografia, por ehèmpel den buki, ta usa e formanan kurba "" i", pero e formanan aki no ta nesesario pa komunikashon normal. No laga lugá entre e kumintashonnan i e teksto sita. Den algun idioma un raya ( — ) ta aparesé den un diálogo ora un persona nobo ta kuminsá papia, en bes di e kumintashonnan. Nos ta rekomendá pa evitá esei na elefen, pasobra e ta ménos kla i por wòrdu konfundí ku e uso di skènario. Ora ta sita e palabranan di un personahe den un storia, hopi biaha e ta ser akompaña pa un label ku ta indika ku e ta papia i su forma. Den elefen, pa e tipo di frase aki ta mihó pa pone un script entre e etiketa aki i kada parti di e sita. Asina ta fásil pa mantené e puntuashon eksakto di e frase original: * La vendor murmura – “Ma lo no es tan simple, mea ami.” * “Me acorda.” – la om responde felis. * “Perce tu es asi?” – la fem demanda. * “Cisa” – la bonvolor sujesta – “me pote aida.” * “Me ave un ami nomida Freda,” – el esplica – “ci es un tortuga.” === Otro señalnan === E puntonan di suspenshon ( ... ) ta sugeri un pausa òf ta indiká ku algun palabra a keda suspendé. E guionnan (—o -) i e paréntesis (( ... )) ta envolví e komentarionan insertá den e fluho normal di un frase. E apostròf ( ' ) ta indiká ku e vokal ta wòrdu skòp. Esaki normalmente ta sosodé solamente den poesia. Na elefen e símbolonan di e moneda (€, ¥, £, c, etc.) por wòrdu poné promé òf despues di e sifranan, segun kustumber di e pais en kuestion. Tin otro señalnan di puntuashon, pero nan uso tin poko relashon ku e reglanan di elefen. [[Category:Lingua Franca Nova]] 5wk6qdk48e7jw7go2fc4pms6bhkp3k6 162948 162946 2025-06-13T17:54:32Z Caribiana 8320 wikilink 162948 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} E '''gramátika di [[Lingua Franca Nova]]''' (LFN òf Elefen) ta un simplifikashon di e gramátika komun di e [[lenga romániko|lenganan romániko]]: [[spaño]], [[Frances|franses]], [[italiano]], [[katalan]] i [[portugues]]. E ta paresido na esun di e [[Idioma krioyo|lenganan krioyo]], manera [[Idioma Krioyo Haitiano|haitiano]], kaboverdiano, [[papiamentu]] i chabakano. == Ortografia i pronunsiashon == === Álfabèt === LFN ta usa e [[álfabèt]] mas konosí di mundu: e álfabèt romano òf [[Alfabet latin|alfabèt latin]]. * lèter chikí ** a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z * lèter kapital ** A B C D E F G H I J L M N O P R S T U V X Z K( k), Q (q), W (w) i y (y) no ta aparesé den [[palabra]]nan ordinario. Den mas o ménos 100 palabra internashonal di orígen no-romániko, W por wòrdu skirbí pa U, e i pa i, pa e [[ortografia]] ta mas fásil pa rekonosé: yoga / yoga, piniin / pinyin, sueter / sweter, ueb / web. Ademas di esei, K, Q, W i Y ta wòrdu usa solamente pa preservá e formanan original di nòmber propio i palabranan ku no ta LFN. H tambe no ta komun, pero ta ser hañá den algun término tékniko i kultural. === Lèter kapital === E ta usa un lèter kapital na kuminsamentu di e promé palabra di un frase. Lèter kapital ta wòrdu usa tambe na kuminsamentu di nòmber propio. Ora un sustantivo propio ta konsistí di varios palabra, kada palabra ta den lèter kapital, aparte di palabranan menor manera ''la'' i ''de'': * Hende, real òf imaginario, i tambe bestia i kosnan personifiká ** Maria, San Paulo, [[Barack Obama]], Jan de Hartog, Seniora Braun, Oscar de la Renta, [[Mickey Mouse]] * Organisashonnan (por ehèmpel empresanan, sosiedatnan) ** Ikea, Nasiones Unida, Organiza Mundal de Sania * Entidatnan polítiko (por ehèmpel, [[nashon]], [[estado (politica)|estado]], [[siudat]]) ** Frans, Atina, Site de New York, Statos Unida de America * Nòmbernan geográfiko (por ehèmpel riu, oséano, lago, seru) ** la Alpes, Rio Amazon, Mar Atlantica * Lèter álfabètiko ** E, N Pero ku e título di obranan di arte i literatura, solamente e promé palabra di e titulo ta den lèter kapital (huntu ku e nòmbernan propio ku ta aparesé): * ''Un sonia de un note de mediaestate'' – Un soño di un anochi di zomer * ''La frates Karamazov'' – E rumannan Karamazov * ''Tocata e fuga en D minor'' – Toká di fuga den D menor Tin biaha, manera den atvertensia, ta usa lèter kapital pa ENFATISA palabra òf frasenan kompleto. LFN ta usa lèter chikí den kasonan unda algun idioma ta usa lèter kapital: * Dianan di siman ** ''lundi, jovedi'' – djaluna, djaweps * Lunanan ** ''marto, novembre'' – mart, novėmber * Dianan di fiesta i okashonnan similar ** ''natal, ramadan, pascua'' – Pasku, Ramadan, Pasku di resurekshon * Siglonan ** ''la sentenio dudes-un'' – siglo bintiun * Idioma i pueblo ** ''catalan, xines'' – katalan, chines * Abreviashon ** ''lfn, pf'' - LFN, PF === Nòmber di letra === E siguiente [[silaba|sílabanan]] ta ser usa pa nombra letranan den papia, por ehèmpel, ora di skirbi un palabra: * ''a be ce de e ef ge hax i je ka el em en o pe qua er es te u ve wa ex ya ze'' Esakinan ta sustantivonan i por pluralisá: ''as, bes, efes''. Por skirbi, un por simplemente presentá e letra mes, den mayúskulo, agregando - s pa e plural: * ''La parola “matematica” ave tre As, du Ms (pronounced emes), e un E.'' - E palabra "matematica" tin tres A's, dos M's i un E. == Frase == Mayoria frase den LFN ta kontené un grupo verbal, ku generalmente ta representá un akshon. Un grupo verbal ta konsistí di un verbo i di modifikadónan, manera atverbio òf gruponan prepositivo. Mayoria di frase tambe ta kontené por lo ménos un frase di sustantivo, ku ta denotá tipikamente un persona òf kos. Un frase di sustantivo ta konsistí di un sustantivo mas kualke modifikadó manera determinante, adjetivo i frasenan preposishonal. === Suheto i opheto === E dos sintágma nominal mas importante ta e suheto i e opheto. Su sentido eksakto ta dependé di e verbo, pero den lineanan grandi, e suheto ta esun ku ta ehekutá e akshon, i e opheto, esun ku ta direktamente relashoná ku e akshon. Den LFN, e suheto semper ta bini promé ku e [[verbo]] i e opheto ta bai tras di dje: * ''La gato xasa la scural.'' – E pushi (suheto) ta bai buska (verbo) e skèrpin (opheto). * ''La can dormi.'' – E [[kacho|kachó]] (suheto) ta drumi (verbo). Den algun kaso, pa estilo òf klarifikashon, por pone e opheto di e verbo na kuminsamentu di e frase. Den e kasonan aki, e opheto mester ta siguí pa un koma, i un pronòmber pa e opheto ku ta wòrdu usa despues di e verbo: * ''La gatos, me no gusta los.'' – Mi no ta gusta kachó. Mayoria di e verbonan mester di un suheto, pero tin hopi ku no mester di un opheto. === Komplemento === Un otro komponente komun di un frase ta e komplemento. Esaki ta un deskripshon adishonal di e suheto ku por sigui verbonan manera es (ta), deveni (bira), pare (parse), e resta (keda): * ''Computadores es macinas.'' – Komputernan (suheto) ta (verbo) mashin (komplemento). * ''La aira pare umida.'' – E aire (suheto) ta parse (verbo) húmedo (komplemento). * ''La comeda deveni fria.'' – E kuminda (suheto) ta bira (verbo) friu (komplemento). * ''La patatas ia resta calda.'' – E batatanan (suheto) a keda (verbo) kayente (komplemento). * ''Nosa taxe es reconstrui la mur.'' – Nos tarea (suheto) ta (verbo) pa rekonstruí e muraya (komplemento: un frase agregá). * ''La idea es ce tu canta.'' – E idea (suheto) ta (verbo) pa bo kanta (komplemento: un frase agregá). === Preposishon === Un otro komponente importante di un frase ta e frase prepositivo, ku ta agregá detaye na un sustantivo òf verbo anterior, òf e frase den su totalidat: * ''La om ia cade tra sua seja.'' – E hòmber (suheto) a kai (verbo) dor di su stul (frase prepositivo). * ''En la note, la stelas apare.'' – Den anochi (frase prepositivo) e streanan (suheto) ta aparesé (verbo). * ''Me dona esta poma a tu.'' – Mi (suheto) ta duna (verbo) bo (frase prepositivo) e apel aki (opheto). * ''Tu no aspeta como tua foto.'' – Bo (suheto) no ta parse (verbo) bo potret (frase prepositivo). === Proposishon === Ademas di frase, algun frase ta kontené un klóusula, ku ta parse un frase mas chikitu inkluí den e frase mas grandi. Nan por kambia e frase nominal, e frase verbal òf e totalidat di e frase mas grandi: * ''La om ci ia abita asi ia vade a Paris.'' – E hòmber ku tabata biba aki a bai Paris. * ''El va visita en julio, cuando la clima es bon.'' – E lo bishit'é na yüli, ora tin bon tempu. * ''On no ia permete me fa la cosas como me ia desira.'' – Mi no tabata permití pa hasi kos manera mi tabata ke. * ''Me pensa ce el es bela.'' – Mi ta pensa ku e ta bunita. == Sustantivo == Sustantivonan ta wòrdu introdusí generalmente pa determinantenan, i por sigui nan por tin athetivo i grupo preposishonal, pa forma un grupo nominal. Sustantivonan ta representá ophetonan físiko manera persona, lugá òf kousa, pero tambe nan por representá konseptonan abstrakto, gramatikalmente similar. === Plural === Ta agregá '''-s''' na e sustantivo pa forma e plural. Si e sustantivo singular ta terminá ku konsonante, ta agregá '''-es'''. E terminashon di e plural no ta kambia e aksentuashon di e palabra: * ''gato, gatos'' – pushi, pushinan * ''om, omes'' – hòmber, hòmbernan Athetivonan, ku ta modifiká un sustantivo, no ta kambia den plural. Pero si nos usa nan komo sustantivo, mester agregá e marka di plural si ta nesesario: * ''la bones, la males, e la feas'' – e bon, e malu i e mahos * ''multe belas'' – masha bon/masha bon Algun sustantivo, ku ta plural na otro idioma, ta singular den LFN: * ''El regarda un sisor con un binoculo.'' - E ta mira un skèr ku un verrekijker. * ''On usa un bretela per suporta sua pantalon.'' - Guièl ta wòrdu usa pa tene e karson. * ''Me ia compra esta oculo de sol en Nederland.'' - Mi a kumpra e bril di solo aki na Hulanda. === Sustantivo kontabel i inkontabel === Manera hopi idioma, LFN tabata distinguí sustantivonan kontabel i inkontabel. Un sustantivo kontabel (òf "sustantivo kontabel") por wòrdu modifiká pa un kantidat i por aseptá e plural '''-s'''. E sustantivo kontabel típiko ta representá ophetonan ku ta klaramente entidatnan individual, manera kas, kachó i pensamentu. Por ehèmpel: * ''un auto; la autos; cuatro autos'' – un outo; e outo; kuater outo * ''un gato; multe gatos; un milion gatos'' – un pushi; hopi pushi; un mion di pushi Na kontraste, e sustantivo inkontabel (tin biaha yamá "sustantivonan di masa") normalmente no ta aseptá e plural '''-s'''. Sustantivonan inkontabel generalmente ta denotá masanan ku no tin un individualidat kla, manera líkido (awa, zùk), polvo (suku, santu), sustansia (metal, palu) òf kualidatnan abstrakto (elegansia, lentitut). Ora nan ta ser modifiká pa un kantidat òf otro palabra di kantidat, hopi biaha ta agregá un unidat di medida pa duna mas klaridat. Por ehèmpel: * ''la acua; alga acua; tre tases de acua'' – awa; un tiki awa; tres kòpi di awa * ''lenio; multe lenio; du pesos de lenio'' – palu; hopi palu; dos pida di palu Sinembargo, e sustantivonan inkontabel por wòrdu usa den un forma kontabel. Despues nan ta indiká ehèmpel òf instansia partikular: * ''Du cafes, per favore.'' – Dos kòfi, por fabor. * ''Me ia proba multe cesos.'' – Mi a purba hopi sesu. * ''On no pote compara la belias de Paris e Venezia.'' – No por kompará e bunitesa di [[Paris]] i [[Venezia]]. === Género === E sustantivo normalmente no ta indiká nan [[genero|género]]. Pa distingui e género, ta usa e athetivonan ''mas'' i ''fema'': * ''un cavalo mas'' – un kabai hòmber, un stal * ''un cavalo fema'' – un kabai muhé Pero tin algun palabra pa relashonnan familiar ku ta marka hende muhé ku '''a''' i hende hòmber ku '''o''': * ''ava, abuela-abuela'' - welo, wela * ''fia, fio'' - yu muhé, yu hòmber * ''neto, neto-nieta'' - ñetu * ''sobrina, sobrino-sobrina'' - subrino, subrina * ''esposa, esposo-esposa'' - esposo, esposa * ''tía, tio-tía'' - omo, tanta * ''xica, xico'' - mucha muhé, mucha hòmber Tambe tin algun par ku ta usa diferente palabra pa e dos sekso: * ''dama, cavalor'' – dama, kabayero * ''diva, dio'' – dios * ''fem, om'' – muhé, hòmber * ''madre, padre'' – mama, tata * ''rea, re'' – reina, rei * ''seniora, senior'' – señora, señor * ''sore, frate'' – ruman muhé, ruman hòmber E [[sufiho]] '''-esa''' raro bes ta forma e variantenan femenino di algun rol sosial históriko: * ''abade, abadesa'' – abt, abdis * ''baron, baronesa'' – baron, baronesa * ''conte, contesa'' – konde, kondesa * ''duxe, duxesa'' – duke, dukesa * ''imperor, imperoresa'' – emperador, emperatris * ''marci, marcesa'' – markes, markesa * ''prinse, prinsesa'' – prins, prinses * ''tsar, tsaresa'' – tsar, tsarin === Frase nominal === Un sintágma nominal ta konsistí di un sustantivo i su modifikadónan: determinantenan, ku ta bini promé ku e sustantivo i athetivo i frasenan prepositivo, ku ta sigui e sustantivo. E dos sintágma nominal mas importante den un frase ta e suheto i e opheto. E suheto ta bini promé ku e verbo i e opheto ta bini promé ku e verbo. Otro frase nominal ta wòrdu introdusí normalmente pa preposishon pa klarifiká nan funshon. Un frase nominal normalmente mester kontené un determinante, kisas solamente e forma plural, -s. Pero e regla aki no ta apliká na nòmber propio, nòmber di dia di siman, [[Luna (tempo)|luna]] i idioma, i na sustantivo inkontabel: * ''Desembre es calda en Australia.'' – Desèmber ta (hasi) kalor na Australia. * ''Nederlandes es mea lingua orijinal.'' – Hulandes ta mi idioma original. * ''Me gusta pan.'' – Mi ta gusta pan. E regla ta keda relahá tambe ora e sintágma nominal ta sigui un preposishon, partikularmente den ekspreshon fiho: * ''El es la comandor de polisia.'' – E ta e hefe di polis. * ''Me no gusta come bur de aracide.'' – Mi no gusta kome pindakas. * ''Nos vade a scola.'' – Nos ta bai skol. * ''Acel es un problem sin solve en matematica.'' – Esey ta un problema sin resolvé den matemátika. * ''Un virgula pare nesesada per claria.'' – Un koma ta parse nesesario pa mas klaridat. Un adjektivo òf determinante por wòrdu modifiká dor di un atverbio anterior. Pasobra atverbionan ta parse athetivonan, múltiple athetivo normalmente ta separá pa koma òf e. Den idioma papiamentu, e entonashon ta klarifiká e diferensia: * ''Sola un poma multe putrida ia resta.'' – Solamente un manzana a keda hopi putri. * ''Me ia encontra un fem bela intelijente.'' – Mi a topa un muhé bunita i inteligente. * ''Me ia encontra un fem bela, joven, e intelijente.'' – Mi a topa un muhé bunita, hóben i inteligente. Tin biaha un sustantivo ta solamente un ficha pa kualke miembro di su klas. Den e kasonan aki, no ta importá si ta usa la o un, òf si e sustantivo ta plural òf singular: * ''La arpa es un strumento musical.'' – E arpa ta un instrumento musikal. * ''Un arpa es un strumento musical.'' – Un arpa ta un instrumento musikal. * ''Arpas es strumentos musical.'' – Arpanan ta instrumento musikal. Un pronòmber ta un kaso spesial di un frase nominal. Normalmente no por kambia e pronòmbernan. === Aposishon === Ta bisa ku dos frase nominal ta den aposishon ora un ta sigui otro direktamente i tur dos ta referí na e mesun entidat. Den mayoria kaso, e di dos frase ta identifiká e entidat: * ''la Rio Amazona'' – Riu Amazonas * ''la Mar Pasifica'' – Oséano Pasífiko * ''la Isola Skye'' – Skye Island * ''la Universia Harvard'' – Universidat di Harvard * ''la Funda Ford'' – e Fundashon Ford * ''Re George 5'' – Rei George V * ''San Jacobo la major'' – Santiago e Mayó * ''Piotr la grande'' – Pedro e Grandi * ''mea ami Simon'' – mi amigu Simon * ''la parola “inverno”'' – e palabra "winter" * ''la libro La prinse peti'' – e buki E Prínsipe chiki Akrónima i letranan los por sigui un sustantivo direktamente pa kambia e sustantivo: * ''La disionario es ance disponable como un fix PDF.'' – E dikshonario ta disponibel tambe komo un archivo pdf. * ''El ia porta un camisa T blu de escota V.'' – E tabata bisti un t-shirt blou ku un kragi V. Tin biaha dos sustantivo ta apliká igual na un opheto òf persona. Den e kasonan aki, e sustansianan ta uní pa medio di un ''dash'': * ''un produor-dirijor'' – un produktor-direktor * ''un primador-scanador'' – un printer-scanner Den tur kaso, e plural -s òf -es ta apliká na tur dos sustantivo: * ''la statos-membros'' – e estadonan miembro * ''produores-dirijores'' – produktor-direktornan Un kaso spesial ta enserá e verbo nomi (nòmber): * ''Nos ia nomi el Orion.'' – Nos ta yam'é Orion. * ''Me nomi esta forma un obelisce.'' — Mi ta yama e forma aki un obelisko. == Determinante == Un determinante ta un palabra ku ta modifiká un sustantivo pa ekspresá e referensia di e sustantivo, inkluyendo su identidat i kantidat. Aparte di e forma plural-s (ku ta konsiderá un determinante den LFN), e determinante semper ta bini promé ku e sustantivo. Tin diferente tipo di determinante. Ehèmpelnan típiko di kada klase ta: tota, la, esta, cual, cada, mea, multe, otro. === Predeterminante === '''''Tota''''' ta nifiká "tur". E ta indiká e kantidat total di e referente di e sustantivo. Diferente di '''''cada''''', '''''tota''''' ta referí na tur kos, en bes di individuonan separá ku ta konsistí di dje: * ''Tota linguas es asurda.'' – Tur idioma ta absurdo. * ''Me va ama tu per tota tempo.'' – Lo mi stima bo pa semper / tur ora. * ''La lete ia vade a tota locas.'' – Lechi a bai tur kaminda. * ''On ia oia la musica tra tota la vila.'' – E músika a wòrdu skuchá den henter e stat. '''''Ambos''''' ta nifiká "tur dos". E por wòrdu usá na lugá di '''''tota''''' ora bo sa ku e kantidat total ta solamente dos. E sustantivo mester ta plural: * ''Ambos gamas es debil.'' - Tur dos pia ta débil. Semántikamente, '''''tota''''' i '''''ambos''''' no ta diferente for di e kuantifikadónan, pero nan ta tratá komo un klase separá pa motibu di nan [[sintaksis]]: nan ta promé ku tur otro determinante den un frase nominal, inkluyendo ''la''. Nan por wòrdu usá komo pronòmber tambe. === Artíkulo === LFN tin dos artíkulo: e artíkulo definí ''la'' i e artíkulo indefiní ''un''. "Definí" aki ta nifiká ku e referente di e sustantivo ta "definí kaba", en bes di ta algu nobo. La ta wòrdu introdusí dor di un sustantivo ku ta indiká un hende òf algu ku e skuchadó ta konsiente di dje kaba. E ta wòrdu usá den e siguiente tipo di situashonnan: * E asuntu a ser menshoná kaba: ** ''Me ia compra un casa. La casa es peti.'' – Mi a kumpra un kas. E kas ta chikitu. * E oyentenan por adiviná fásilmente ku e asuntu ta eksistí: ** ''Me ia compra un casa. La cosina es grande.'' – Mi a kumpra un kas. E kushina ta grandi. * E resto di e frase ta spesifiká e asuntu bon suficiente: ** ''El ia perde la numeros de telefon de sua amis.'' – E a pèrdè e numbernan di telefòn di su amigunan. * E oyentenan por persibí e asuntu direktamente: ** ''La musica es bela, no?'' – E músika ta dushi, bèrdat? * E asuntu ta bon konosí pa tur hende. Esaki ta inkluí kamponan di estudio i substansianan abstrakto: ** ''La luna es multe distante de la tera.'' – E luna ta leu for di tera. ** ''Me no comprende la matematica.'' – Mi no ta komprondé matemátika. ** ''El ama la cafe.'' – E ta gusta kòfi. ** ''La felisia es plu importante ca la ricia.'' – Felisidat ta mas importante ku plaka. ''Un'' ta introdusí un sustantivo singular ku ta referí na algu ku e skuchadó no ta konsiente di dje ainda. E no ta ser usá ku sustantivo plural òf inkontabel. (E ta sirbi tambe komo kuantifikadó ku ta nifiká "un".) * ''Me vole leje un libro.'' – Mi ke lesa un buki. * ''Un gato ia veni en la sala.'' – Un pushi a drenta e kamber. Algun idioma tin un artíkulo partitivo ku ta indiká un kantidat indefiní di un sustantivo ku no por konta. LFN ta usa ''la'', òf ningun artíkulo en apsoluto: * ''Me gusta la cafe.'' – Mi ta gusta kòfi. * ''Me gusta cafe.'' – Mi ta gusta kòfi. * ''Me bevi cafe.'' – Mi ta bebe kòfi. === Demostrativo === E demostrativo ta apuntá riba e referente di e sustantivo, posishonando e den tempu òf den espasio òf den e diskurso mes. ''Esta'' ta nifiká "esaki". E ta similar na ''e'', pero ta apuntá na un elemento ku ta serka di e papiadó, sea físikamente òf metafórikamente: * ''Me posese esta casa.'' – Mi ta doño di e kas aki. * ''Esta libros es merveliosa.'' – E bukinan aki ta maravioso. * ''Me gusta esta cafe.'' – Mi ta gusta e kòfi aki. * ''Esta mense ia es difisil.'' – E luna aki tabata difísil. * ''Esta frase conteni sinco parolas.'' – E frase aki ta kontené sinku palabra. ''Acel'' ta nifiká "esei". E ta similar tambe na ''la'', pero ta apuntá na un elemento ku ta distante for di e papiadó, òf por lo ménos mas distante ku ''esta'': * ''Acel xico regarda acel xicas.'' – E mucha hòmber ei ta wak e mucha muhénan ei. * ''Atenta denova en acel modo.'' – Purba di nobo e manera ei. * ''Acel torta es noncomable.'' – E bolo ei no ta kuminda. ''Esta'' i ''acel'' por bira pronòmber. === Interogativo === Determinantenan di pregunta ta un forma pa krea pregunta. ''Cual'' ta puntra "ki" òf "kiko": * ''Cual animal es acel?'' – Ki animal e ta? * ''Cual vejetales es la plu bon?'' – Ki berdura ta e mihó? * ''Tu veni de cual pais?'' – Di kua pais bo ta bini? * ''Cual fenetras es rompeda?'' – Ki bentana ta kibra? * ''Cual pinta tu prefere?'' – Ki pintura bo ta preferá? ''Cuanto'' ta nifiká "kuantu" , ku un sustantivo kontabel òf no kontabel: * ''Cuanto casas es en tua strada?'' – Kuantu kas tin den bo kaya? * ''Cuanto pan tu pote come?'' – Kuantu pan bo por kome? ''Cual'' i ''cuanto'' ta wòrdu usá komo pronòmber tambe. === Determinante di selekshon === E determinantenan di selekshon ta selektá individuonan spesífiko for di e kolekshon kompleto: * ''cada'' – kada * ''cualce'' – kualkier * ''alga'' – algun, un tiki, kualke * ''no'' – no * ''sola'' – solamente, su so ''Cada'' ta nifiká "kada", konsiderando tur e elementonan separadamente komo individuo. E sustantivo mester ta kontabel pero singular: * ''Cada can ave un nom.'' – Kada kachó tin un nòmber. * ''Me no ia leje cada parola.'' – Mi no a lesa kada palabra. * ''Tu fa la mesma era a cada ves.'' – Bo ta hasi kada bes e mesun fayo. ''Cualce'' ta nifiká "tur", esta, no ta importá kua. E sustantivo ta normalmente kontabel. "Tur hende" ku un sustantivo inkontabel ta "alga": * ''Prende cualce carta.'' – E ta koi kualke karta. * ''Cualce contenadores va sufisi.'' – Kualke kontenedor lo sirbi. ''Alga'' ta indiká ku e identidat di e referente di e sustantivo no ta spesifiká: * ''Me ia leje acel en alga libro.'' – Mi a lesa esaki den algun buki. * ''Cisa me va reveni a alga dia.'' – Kisas un dia lo mi bolbe. * ''Alga cosa es rompeda.'' – Algu ta kibrá. Ora ta usa un sustantivo ku ta inkontabel, òf un sustantivo ku ta kontabel i plural, ''alga'' ta indiká ku no solamente no ta spesifiká e identidat di e referente, pero tambe su kantidat. Hopi biaha ta komprondé ku e kantidat ta bastante chikitu, sino lo bisa ''multe'', pero no asina enfátikamente chikitu manera ku ''poca'': * ''Me va leje alga libros.'' – Mi ta bai lesa algun buki. * ''Alga polvo ia cade de la sofito.'' – Algun stòf a kai fo'i plafòn. * ''El ave alga pan en sua sesto.'' – E tin algun pan den su makutu. ''No'' ta nifiká "no". E ta indiká ku e referente di e sustantivo ta ousente òf ineksistente: * ''Me ave no arbores en mea jardin.'' – Den mi hòfi no tin palu. * ''Tu va senti no dole.'' – Bo no ta bai sinti doló. * ''No arbor es plu alta ca la tore Eiffel.'' – Ningun palu ta mas altu ku e tóren di Eiffel. * ''Me ia encontra no person en la parce.'' – Mi no a topa niun hende den e parke. ''Sola'' ta nifiká "solo", esta, solamente esaki i no otro: * ''El es la sola dotor en la vila.'' – E ta e úniko dòkter den e stat. * ''Estas es la sola du parolas cual nos no comprende.'' – Esaki ta e úniko dos palabra ku nos no ta komprondé. * ''Me va destrui la mur con un sola colpa.'' – Mi ta destruí e muraya ku un solo golpi. E determinantenan aki, ku eksepshon di ''no'' i ''so'', tambe por wòrdu usá komo pronòmber. Nan ta forma tambe e pronòmbernan spesial ''cadun, cualcun, algun i nun'', ku ta referí na hende. Pa referí na kosnan, e determinante simplemente ta ser siguí pa ''cosa''. === Posesivo === E determinantenan posesivo ta ''mea'', ''tua'', ''nosa'' i ''vosa'': * ''Mea gato ia come un mus.'' – Mi pushi a kome un raton. * ''Me gusta multe tua dansa.'' – Mi ta gusta bo baile hopi. * ''Nosa ecipo va gania la premio.'' – Nos ekipo lo gana e premio. E poseshon por wòrdu indiká tambe ku un frase manera ''de me'': * ''Acel es la casa de tu.'' – Esei ta bo kas. E pregunta posesivo den di tres persona, independientemente si e pronòmber ekivalente lo ta ''e'', ''lo'', ''los'', ''on'' òf ''se'': * ''La ipopotamo abri sua boca.'' – E hipopótamo ta habri su boka. (refleksivo) * ''Nos regarda sua dentes.'' – Nos ta wak su djentenan. (no refleksivo) Pa ekspresa "su" (es decir, ''de las'', òf ''de seta'' plural), por usa e determinante ''lor'' en bes di ''sua''. Pero esaki nunka ta obligatorio. ''Sua'' semper ta posibel (i mas tradishonal), pero den sierto frase ''lor'' por ta mas kla: * ''La otelor mostra lor sala a sua visitores.'' – E doño di pension ta mustra su wéspetnan nan kamber. * ''La visitores gusta multe lor sala / sua sala.'' – E wéspetnan ta gusta nan kamber hopi. * ''Ance la otelor gusta lor sala.'' – E doño di pension tambe ta gusta nan kamber. === Kuantitativo === Kuantifikadornan ta determinante ku ta yuda ekspresá e kantidat òf kantidat di e referente di e sustantivo: * ''-s'' – -s (markadó plural) * ''un'' – un, na * ''du, tre, cuatro…'' – dos, tres, kuater… * ''multe'' – hopi * ''poca'' – poko * ''plu'' – mas * ''la plu'' – mayoria di nan * ''min'' – menos * ''la min'' – minimo E marker plural '''''-s''''' ta e kuantifikador mas básiko. Un sintágma nominal ku ta inkluí un sustantivo plural no ta rekerí ningun otro determinante: * ''Me va leje libros.'' – Mi ta bai lesa [algun] buki. * ''Me va leje la libros.'' – Mi ta bai lesa e bukinan. Ademas di ta e artíkulo indefiní, '''''un''''' ta e number "un". E ta indiká un kantidat so di e referente di e sustantivo. P'esei, e sustantivo mester ta kontabel pero singular: * ''Me ave un frate e du sores.'' – Mi tin un ruman hòmber i dos ruman muhé. E otro numeronan kardinal - '''''du''''', '''''tre''''', '''''kuater''''', etc.- ta tambe kuantifikador. * ''Me ave tre gatos obesa.'' – Mi tin tres pushi gordo. * ''Me ave cuatro plu anios ca mea frate.'' – Mi ta kuater aña mas grandi ku mi ruman hòmber. '''''Multe''''' ta indiká un kantidat grandi di e referente di e sustantivo. E ta nifiká "muchu": * ''Esta casa sta ja asi tra multe anios.'' – E kas aki a keda aki pa hopi aña. * ''La pijones come multe pan.'' – Pomba ta kome hopi pan. '''''Poco''''' ta e kontrario di '''''multe''''', i ta indika un kantidad chikito. E ta nifiká "pokos" ku un sustantivo kontabel plural, i "poko" ku un sustantivo inkontabel: * ''Me reconose poca persones.'' – Mi ta rekonosé poko hende. (no hopi) * ''El pote dona poca aida.'' – E por duna tiki yudansa. (no hopi) * Compare: ''Me pote leje alga parolas.'' — Mi por lesa algun palabra. (un kantidat chikitu) '''''Plu''''' ta nifiká "mas". E ta indiká un kantidat mas grandi di e referente di e sustantivo, i por wòrdu usá ku sustantivo plural i inkontabel. '''''La plu''''' ta nifiká "mayoria di" - e kantidat mas grandi: * ''Tu ave plu libros ca me.'' – Bo tin mas buki ku mi. * ''La plu linguas es bela.'' – Mayoria di e idiomanan ta bunita. * ''Plu pan es en la cosina.'' – Tin mas pan den kushina. * ''La plu fango es repulsante.'' – Mayoria di e lama ta repugnante. '''''Min''''' ta e kontrario di '''''plu''''', i ta nifiká "menos". E ta indiká un kantidat mas chikitu, i por wòrdu usá ku sustantivo plural i inkontabel. '''''La min''''' ta nifiká "ménos": * ''Me desira min vejetales ca el.'' – Mi ke ménos berdura kune. * ''Tu ia leje la min libros de cualcun ci me conose.'' – Bo a lesa ménos buki ku kualkier ku mi konosé. * ''El ave min interesa a cada dia.'' – Kada dia e tin ménos interes. Tur kuantifikadó por wòrdu konvertí den pronòmber. === Determinante di similitut === Kuater determinante adisional ta relasiona ku similaridat i diferensia: ''La mesma'' ta nifiká "e mesun kos". E palabra la normalmente no por ser omiti, aunke por ser kambia pa ''esta'' of ''acel'': * ''Tu porta la mesma calsetas como me.'' – Bo ta bisti e mesun zóks ku mi. * ''La gera ia comensa en la mesma anio.'' – E guera a kuminsá e mesun aña. * ''Nos va reveni a esta mesma tema pos un semana.'' – Nos lo bolbe na e mesun tema den un siman. Otra ta nifiká otro: * ''Nos ave aora esta tre otra problemes.'' – Awor nos tin e tres otro problemanan aki. * ''La otra solve ia es plu bon.'' – E otro solushon tabata mihó. * ''Tu ave otra pan?'' – Bo tin un otro pan? Tal ta nifiká "tal", esta, di e tipo aki òf e tipo ei: * ''Me construi un macina de tempo.'' – Mi ta konstruí un mákina di tempu. ** ''Tal cosas es nonposible.'' – Esei ta imposibel. * ''Me xerca un abeor.'' – Mi ta buska un apikultor. ** ''Me no conose un tal person.'' – Mi no konosé un persona asina. * ''Tu vole repinti la sala?'' – Bo ke pinta e kamber atrobe? ** ''Me prefere evita tal labora.'' – Mi ta preferá evitá e tipo di trabou ei. * ''Tu ave plu libros como estas?'' – Bo tin mas buki manera esakinan? ** ''Si, me ave du otra tal libros.'' – Si, mi tin dos otro buki di e tipo aki. Propre ta nifiká "propio", enfatizando e poseedor di e sustantivo. Ta partikularmente útil despues di e determinante sua pa klarifika ku e nifikashon ta reflexivo, es desir, ku e sustantivo ta pertenesé na e suheto di e frase: * ''Mea propre idea es an plu strana.'' – Mi propio idea ta mas straño ainda. * ''El ia trova la xarpe de sua sposo e ia pone lo sirca sua propre colo.'' – El a topa su esposo su bistí i a pone e rond di su (propio) cuello. === Orden di determinante === E determinantenan ta sigui un sierto orden: * E predeterminadornan ''tota'' i ''ambos'', si nan ta presente, ta bini promé ku tur otro. * Despues ta bini un artíkulo, un demostrativo, un pregunta, un determinante di selekshon òf un posesiv. Normalmente no tin mas ku un determinante di e tipo aki den un frase nominal. * Despues di esei, por tin un òf mas kuantifikador òf determinadó di similaridat. Un determinante di similaridat nunka ta e promé palabra den un sintágma nominal numerábel singular. E ta semper presedé pa un otro determinante, òf pa dos, si un di nan ta un predeterminador (por ehèmpel, ''tota la otra libro''). * Athetivo bon i mal, aunke no ta determinante den nan mes, generalmente ta bini promé ku e sustantivo, despues di kualke determinante. Por ehèmpel: * ''El ia colie sua poca posesedas e parti.'' – El a kolektá su poko poseshonnan i a bai. * ''Un otra problem es la manca de aira fresca asi.'' – Otro problema ta e falta di aire fresko aki. * ''Nos no ia tradui ancora acel otra cuatro frases.'' – Nos no a tradusí e otro kuater frase ei ainda. * ''Tota la omes ia vade a la costa.'' – Tur hòmber a bai kosta. == Pronòmber == === Pronòmber personal === === Pronòmber determinante === === Pronòmber interrogativo === === Pronòmber relativo === === Otro pronòmber === === Frase di pronòmber === == Athetivo == Un athetivo ta un palabra ku ta kambia e sentido di un sustantivo. E ta representá e kualidatnan di loke e sustantivo ta indiká. Den LFN, e athetivonan no ta varia den sekso ni den number. === Orden di palabra === Mayoria di e athetivonan ta wòrdu poné tras di e sustantivo ku nan ta kambia. Sinembargo bon ("bon") i mal ("malo") ta keda posishoná dilanti di e sustantivo, a ménos ku nan mes ta modifiká: * ''un bon can'' – un bon kachó * ''un can plu bon'' – un kachó mihó * ''la mal enfante'' – e mucha malu * ''un mal can bon instruida'' – un kachó malu bon di trein * ''bon enfantes mal comprendeda'' – muchanan bon komprondé Den mayoria kaso, ta posibel pa añadí mas ku un athetivo ku ta kualifiká sin kousa konfushon. Pero den algun kaso, un di e athetivonan por ser komprondé komo un atverbio ku ta alterá e nifikashon di e siguiente athetivonan. E por wòrdu poné entre e athetivonan pa evitá konfushon: * ''la nara vera longa'' – e storia hopi largu (vera = atverbio) * ''la nara vera e longa'' – e storia berdadero i largu (vera = athetivo) * ''la om grande, forte, e stupida'' – e hòmber grandi, fuerte i bobo (tres athetivo) Den algun kaso, por pone un athetivo dilanti di e sustantivo: pa motibu di estilo den poesia òf relato, òf ora ta trata di athetivo di peso similar: * ''la peti casa bela'' – e kas chikitu dushi * ''un fea arbor vea'' – un palu bieu i desagradabel Athetivo ku mas ta kumbiní pa e uso aki ta esun mas simpel i kòrtiku, manera bela, fea, nova, vea, grande, i peti. === Komparashon === Athetivo di komparashon ta wòrdu formá dor di añadí e atverbionan plu ("mas") i min ("menos"). "Ku" ta ''ca'' na LFN: * ''La cosina es plu calda ca la jardin.'' – Den kushina ta hasi mas kalor ku den hòfi. * ''Esta leto es min comfortosa ca me ia previde.'' – E kama aki ta ménos komfortabel ku mi a pensa. Athetivo superlativo ta wòrdu formá dor di añadí atverbionan la plu ("e mas") i la min ("e menos"): * ''La sol es la ojeto la plu calda en la sistem solal.'' – E solo ta e opheto mas kayente den e sistema solar. * ''El ia ave un fia la plu bela en la mundo.'' – E tabatin e yu muhé di mas bunita na mundu. Bo por kombiná un ordinal ku e konstrukshon superlativo: * ''Vega es la stela sinco la plu briliante en la sielo de note.'' – Vega ta e di sinku strea mas briyante den firmamentu. * ''El ia deveni la om tre de la plu ricas en la mundo.'' – E a bira e di tres hòmber mas riku na mundu. E komparashonnan di igualdat ta forma ku e kombinashon tan... como ("tantu... komo"): * ''La arbor ia es tan alta como un casa.'' – E palu ta mes grandi ku e kas. === Athetivo komo sustantivo === Un athetivo por wòrdu transformá den un sustantivo ku su sentido ta un ser ku tin e kalidat di e athetivo ei. E sustantivo resultante ta sigui e reglanan di sustantivo: tuma e - s di plural, ta dependé di determinante i si e por ser modifiká pa athetivo: * ''Esta anelo es perfeta sirculo. Lo es un sirculo perfeta.'' – E renchi aki ta rondó perfekto. E ta un rondó perfekto. * ''Marilyn es un blonde, e seniores prefere blondes.'' – Marilyn ta blònt i hòmbernan ta preferá blònt. == Atverbionan == Meskos ku athetivo ta palabra ku ta kambia sustantivo, atverbio ta palabra ku ta kambia kasi tur otro kos, manera verbo, athetivo, otro atverbio, determinante, preposishon, frase nominal i asta frase kompletu. Atverbionan ta duna informashon tokante lugá, tempu, sirkunstansia, kausa, manera òf grado. === Posishon === Den Elefen, atverbionan i athetivonan ta di e mesun forma. E diferensia ta kla dor di e posishonamentu: e athetivonan sigui e sustantivonan; e atverbionan ta sigui e verbonan i ta promé ku otro palabranan: * ''La om ia studia atendosa la testo.'' – E hòmber a studia e teksto ku kuidou. (modifikando un verbo) * ''Me ia veni asi en un tren riable lenta.'' – Mi a bini den un trein ridíkulamente lènti. (modifikando un athetivo) * ''La tren ia move asurda lenta.'' – E trein tabata move absurdamente lento. (modifikando otro atverbio) * ''Me no oia multe bon tu.'' – Mi no por tende bo masha bon. ("multe "ku ta modifiká "bon", i" multe bon "ku ta modifiká "oia") * ''Cuasi sento persones ia espeta sur la plataforma.'' – Prácticamente un kantidat di hende tabata warda riba e plataforma. (modifikashon di un kuantifikadó) * ''On ia escava un buco direta ante mea porte.'' – Nan a kibra un buraco net dilanti di mi porta. (modifiká un preposishon) * ''Sola la manico es rompeda.'' – Solamente e man ta kibra. (modifiká un sintágma nominal) * ''Strana, el ia porta un balde de pexes.'' – Stranamente, e tabata karga un saku di piská. (modifiká un frase) Un atverbio (òf frase atverbial) ku ta modifiká un verbo (òf henter e frase) tambe por wòrdu poné na kuminsamentu di e frase. I si e no ta kousa konfushon, tambe por pone un atverbio despues di e opheto di e verbo òf na final di e frase: * ''El dansa bon.'' – Baila bon. * ''Pronto el va cade.'' – Pronto lo e kai. * ''Surprendente, el es un xico multe bon.'' – Sorprendentemente, e ta un mucha hopi bon. * ''Me no oia tu multe bon.'' – Mi no por tende bo masha bon. * pero: ''Me leje felis la libro.'' – Mi a lesa e buki felis. Den algun kaso, un atverbio ku ta bini promé ku un athetivo por ser uni kuné ku un script pa klarifiká e nifikashon: * ''la parolas nova-creada'' - e palabranan nobo kreá Otro forma pa klarifika un nifikashon atverbial es decir '''''en modo''''' òf '''''a grado''''': * ''La melodia es bela '''en modo''' surprendente.'' - E melodia ta sorprendentemente bon. === Komparashon === Komparashon di atverbio ta eksaktamente manera komparashon di athetivo. === Atverbionan primario === Ademas di e kantidat grandi di atverbionan derivá for di athetivo, Elefen tin algun palabra ku ta solamente atverbionan: * ''apena'' – apenas * ''cisa'' – kisas * ''cuasi'' – kasi * ''tan'' – pues (te asina leu) * ''tro'' – demasiado (excesivamente) * ''asi'' – aki * ''ala'' – aki * ''an'' – hasta (kontrario na loke a spera) * ''ance'' – tambe * ''ancora'' – ainda * ''aora'' – awor * ''alora'' – pues (na e momento ei) * ''denova'' – un biaha mas * ''ja'' – ya * ''nunca'' – nunka * ''sempre'' – semper * ''ier'' – ayera * ''oji'' – awe * ''doman'' – mañan Tan e ta usa den exklamashonnan: * ''Un vista tan bela!'' – Esta bunita bista! * ''Tan stonante!'' – Esta inkreible! === Atverbionan kuantifikador === Algun kuantifikador por wòrdu konvertí den atverbio, indikando e ekstenshon òf grado ku algu ta e kaso. * ''no'' – no * ''alga'' – algun * ''multe'' – hopi * ''poca'' – chikitu * ''plu'' – mas * ''min'' – menos * ''la plu'' – mayoria di * ''la min'' – minimo No manera un atverbio ta nifiká "no", "na ningun grado". E ta nenga loke e ta kambia. Komo kaso spesial, ora e ta modifiká un verbo, e ta bini promé ku e verbo: * ''Los no va comprende.'' – Nan lo no komprondé. * ''Nos ave no sola un orania, ma ance du bananas.'' – Nos no tin solamente un naranja, pero tambe dos banana. * ''O, no esta problem denova!'' – Oh, no e problema aki atrobe! Alga komo atverbio ta nifiká algo, algo, bastante, te na un cierto punto: * ''Acel es un caso alga spesial.'' - Ta un kaso bastante spesial. * ''Alga confusada, el ia cade en la lago.'' - Un tiki konfundí, el a kai den e lago. Multe komo atverbio ta nifiká "mucho", "mucho", "gran parti": * ''Me es multe coler.'' - Mi ta hopi rabia. * ''El ama multe la femes.'' - E ta stima muhé hopi. Poco manera atverbio ta nifiká poko, no hopi, solamente den un medida chikitu: * ''Me es poca interesada.'' - Mi no ta hopi interesá. * ''El core poca.'' - E ta kore un tiki. Plu i min komo atverbionan ta nifiká " mas " i "menos", "na un grado mas haltu" i "na un grado mas abou": * ''Tu aspeta plu joven ca me''. - Bo ta parse mas hóben ku mi. * ''No parla plu.'' - No papia mas. * ''Me es min contente con la resulta ca me ta prefere.'' - Mi ta ménos kontentu ku e resultado ku mi ke. Plu i min komo atverbionan ta nifiká mas i menos, na e medida máksimo i na e medida mínimo: * ''“Pardona” es la parola la plu difisil.'' - "Mi ta lamentá" ta e palabra mas difísil. * ''El es la om la min interesante en la mundo.'' - E ta e hòmber ménos interesante di mundu. * ''A la min, nos ave ancora la un la otra.'' - Por lo ménos nos tin otro ainda. === Atverbionan interrogativo i relativo === E siguiente atverbionan por wòrdu usa den diferente manera: * ''cuando'' – ora * ''do'' – unda * ''como'' – kon * ''cuanto'' – kuantu * ''perce'' – pakiko Nan ta krea preguntanan direkto i indirekto, i ta introdusí klausinan relativo. Komo un ekstenshon di nan uso relativo, nan ta komportá nan mes tambe komo konjunshonnan ku ta introdusí klausulanan atverbial: ''cuando'', por ehèmpel, ta e abreviashon di ''a la tempo cuando''. Tambe por introdusí nan dor di preposishon. ''Cuando'' e ta nifiká "ki ora" (a cual tempo, en cual tempo) : * ''Cuando nos va come?'' – Ki ora nos ta bai kome? * ''La enfante demanda cuando nos va come.'' – E mucha ta puntra ki ora nos ta bai kome. * ''En la anio cuando me ia nase, la clima ia es multe calda.'' – E aña ku mi a nase, e klima tabata hopi kalor. * ''Cuando nos ariva, me va dormi.'' – (Na e momento ei) ora nos yega, lo mi drumi. * ''Nos va canta ante cuando nos dansa.'' – Nos lo kanta promé ku nos bai baila. * ''Nos va dansa pos cuando nos canta.'' – Nos lo baila despues di kanta. * ''Nos va dansa asta cuando nos adormi.'' – Nos lo baila te ora nos drumi. ''Do'' ta nifiká "donde" (na kua loko, na kua loko). Ora ta usa ku un verbo di moveshon, do hopi bia ta nifiká 'na unda': * ''Do es la can?'' – Unda e kachó ta? * ''Me no sabe do nos vade.'' – Mi no sa unda nos ta bai. * ''En la pais do me ia nase, la clima es multe calda.'' – Den e pais kaminda mi a nase, e klima ta hopi kalor. * ''El ia dormi do el sta.'' – E tabata drumi kaminda e tabata. * ''Me veni de do tu ia visita me.'' – Mi ta bini for di unda bo a bishitá mi. * ''La polisior ia desinia un sirculo sirca do el ia trova la clave.'' – Polis a pinta un sirkulo rond di unda el a haya e yabi. ''Como'' ta nifiká "kon" (en cual modo). E ta sirbi tambe komo preposishon ku ta nifiká komo: * ''Como tu conose mea nom?'' – Kon bo sa mi nòmber? * ''Me no comprende como tu conose mea nom.'' – Mi no ta komprondé kon bo sa mi nòmber. * ''La manera como tu pasea es riable.'' – E manera ku bo ta kana ta ridíkulo. * ''Me parla como me pensa.'' – Mi ta papia manera mi ta pensa. * ''La descrive ia difere multe de como la loca aspeta vera.'' – E deskripshon tabata hopi diferente for di kon e lugá ta parse realmente. * ''Tua oios es como los de un falcon.'' – Bo wowonan ta manera esun di un falkon. ''Cuanto'' ta nifiká "kuantu" (en cual cuantia). E ta sirbi tambe komo kuantifikador ku e mesun nifikashon: * ''Cuanto la orolojo custa?'' – Kuantu e orologio ta kosta? * ''Cuanto tu ia compra?'' – Kuantu / kuantu bo a kumpra? * ''Cuanto tu desira esta torta?'' – Kuantu bo ke e bolo aki? * ''Me va demanda cuanto ia ariva.'' – Mi ta puntra kuantu a yega. * ''Nos va aida cuanto nos pote.'' – Nos lo yuda mas tantu ku nos por. * ''Tu sabe cuanto me ama tu?'' – Bo sa kuantu mi ta stima bo? ''Perce'' ta nifiká "pakiko" (den varios sentido: ''en cual cuantia''). E konjunshonnan korespondente ta ''car'' ("pasobra","pa motibu ku") i afin ("pa ku", "ku intenshon ku"). Semper ta usa e palabra spesial ''perce'', no ''per cual'': * ''Perce tu core?'' – Dikon bo ta kore? * ''La fem ia demanda perce la fenetra es rompeda.'' – E muhé a puntra pakiko e bentana tabata kibra. == Verbonan == Un verbo tipiko ta denota e okurrensia òf abandono di un akshon (korre, para), un relashon (tener, perde) òf un estado (para, derti). Den Elefen, e verbonan no ta kambia pa indiká kosnan manera tempu òf estado di ánimo. Na lugá di esei, ta usa atverbionan, spesialmente e tres preverbionan ''ia'', ''va'' i ''ta''. Tur verbo por ser reutiliza sin kambio komo sustantivo. === Tempo === E tempu futuro ta marká ku ''va'' (un palabra di orígen franses). E tempu pasá, inkluyendo e perfekto i e pluskuamperfekto, ta marká ku ia (di orígen [[chavakano]]). Esaki ta atverbionan spesial ku ta bini promé ku e verbo. E tempu presente no ta marká: * ''Me canta.'' – Mi ta kanta / Mi ta kantando. * ''Me va canta.'' – Mi lo kanta / Mi ta na punto di kanta. * ''Me ia canta.'' – Mi tabata kanta / mi a kanta. Storia ta deskribi eventonan ku ta tuma lugá den pasado (òf un pasado imaginado), òf ku su lokashon den tempo no ta di interes pa e lektor. Den e kasonan ei, e ai por wòrdu skomptá. Elefen no ta distinguí e aspektonan perfekto i imperfekto di e verbo (por ehèmpel, "Mi a kome", "Mi tabata kome"). Sinembargo, un por klarifiká e sekwensa temporal di dos akshon fásilmente dor di marka e promé ku ''ja'' ("ya"): * ''Cuando tu ia encontra nos, nos ia come ja.'' – Ora bo a topa nos, nos a kome kaba. * ''Si tu reveni doman, me va fini ja la labora''. – Si bo bolbe mañan, lo mi a kaba ku e trabou. * ''Sempre cuando me ateni la fini de un capitol, me oblida ja la titulo.'' – Kada bes ku mi yega na final di un kapítulo, mi a lubidá e titulo. Tin otro manera pa klarifika e sekuensia temporal: * ''Me ia come ante aora.'' – Mi a kome promé awor. * ''Me ia come plu temprana.'' – Mi a kome promé. * ''Me ia fini come.'' – Mi a kaba di kome. * ''Me va come pronto.'' – Mi lo kome pronto. * ''Me comensa come.'' – Mi ta kuminsá kome. * ''Me va come pos acel.'' – Mi lo kome despues di esei. * ''Me va come plu tarda.'' – Mi lo kome despues. * ''Me ia abitua come en la note.'' – E tabata kome durante anochi. * ''Me ia come abitual en la note.'' – E tabata kome durante anochi. LFN tin un partíkula opshonal "irrealis" ta (di origen [[haiti]]ano) ku por wòrdu usa pa indika ku algo ta irreal, òf den duda, òf simplemente posibel òf desea. Un frase ku ta ta trata un realidat alternativo. Den frase ku ta usa si ("si"), ta ta agregá den e klausula prinsipal, pero generalmente ta omití den e klausula "si", maske no ta prohibí pa inkluí e ei. E por sugeri un futuro ku ta ménos probabel ku un ku e ta usa ta bai. Ta tambe por transmiti un petishon kortés. E por wòrdu usa den diferente situashon kaminda hopi idioma lo a usa estado di ánimo subjuntivo òf kondishoná, i hopi bia ta korespondi ku e palabra ingles ''would'': * ''Si me ta rena la mundo, cada dia ta es la dia prima de primavera.'' – Si mi goberná mundu, kada dia lo ta e promé dia di primavera. * ''Si lo no esiste, on ta debe inventa lo.'' – Si e no tabata eksistí, bo mester a invent'é. * ''Si tu canta, me va escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha bo. * ''Si tu va canta, me va escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha. * ''Si tu canta, me ta escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha bo. * ''Si tu ta canta, me ta escuta.'' – Si bo kanta, lo mi skucha bo. * ''Me duta ce tu ta dise acel.'' – Mi ta duda si bo ta bisa esei. * ''Tu ta dona la sal, per favore?'' – Bo por pasa sal, por fabor? Normalmente, solamente un di ''va'', ''ia'' i ''ta'' por wòrdu usa ku kada verbo. Un eksepshon ta ''ia ta'', ku tin e mesun nifikashon ku e kondishon ku a pasa den e idiomanan rumanse i lo "tin" den ingles. Un ehèmpel ta Un komentario amüsante di Richard Nixon: * ''Me ia ta es un bon pape.'' – E lo tabata un bon Papa. Diferente di ingles, e idioma ku a wòrdu reportá na Elefen ta mantené e tempu di e frase original: * ''El ia dise ce la sala es fria. = El ia dise: “Oji, la sala es fria.”'' – El a bisa ku e kamber tabata friu. = El a bisa: "e kamber ta friu awe.” * ''El ia demanda esce la sala es fria. = El ia demanda: “Esce la sala es fria?”'' – E a puntra si e kamber tabata friu. = A puntra: "e kamber ta friu?” * ''El ia pensa ce la sala ia es fria. = El ia pensa: “Ier, la sala ia es fria.”'' – E tabata kere ku e kamber tabata friu. = El a pensa: "e kamber tabata friu ayera.” === Imperativo === E imperativo, òf forma di komando di e verbo, no ta marka. E ta diferensiá for di e tempu presente den kua e suheto ta wòrdu skòp. E suheto normalmente lo ta bo òf bo, esta e persona na ken e ta dirigí. ''Ta'' òf ''ta ce'' por wòrdu usa si mester inkluí un tema: * ''Para!'' – Para! * ''Pardona me.'' – Mi ta pidi diskulpa / mi ta deskulpa . * ''Toca la tecla de spasio per continua.'' – Presioná e spaarbar pa sigui. * ''Vade a via, per favore!'' – Por fabor bai! * ''Ta ce tua rena veni!'' – Bini bo reino!, laga bo reino bin! * ''Ta ce nos dansa!'' – Ban baila! === Negashon === Verbenan ta nenga ku e atverbio ''no'', ku ta antesede tantu e verbo komo a ''va'', ''ia'' òf ''ta'': * ''Me no labora oji, e me no va labora doman.'' – Mi no ta trahando awe, i lo mi no ta trahando mañan. * ''El no ia pensa ce algun es asi.'' – Mi no tabata kere ku tabatin niun hende aki. * ''No traversa la strada sin regarda.'' – No krusa e kaya sin wak. === Partisipionan === Un partisipio ta un verbo usa komo athetivo òf atverbio. Verbonan ta forma partisipio aktivo den ''-nte'' i partisipio pasivo den ''-da''. E ta athetivonan ekivalente na "-ing" i "-ed" (òf"-en") na ingles, i por wòrdu usa igual bon komo atverbio i sustantivo. E partisipio aktivo normalmente tambe ta implika un akshon den kurso, mientras ku e partisipio pasivo ta sugeri ku e akshon a tuma luga den pasado: * ''Un ruido asustante ia veni de la armario.'' – Un zonido teribel tabata bini for di e wardrobe. (adjektivo) * ''La om creante scultas es amirable.'' – E hòmber ku ta krea skultura ta admirabel. (adjektivo; = om ci ta krea skultura) * ''El ia sta tremante en la porta.'' – E tabata keda tiritando na porta. (atverbio) * ''Nos ia colie tota de la composantes.'' – Nos a kolektá tur e komponentenan. (sustantivo) * ''Per favore, no senta sur la seja rompeda.'' – Por fabor, e no ta sinti su mes den e stul kibra. (adjektivo) * ''El ia leje xocada la reporta.'' – El a lesa e rapòrt den estado di shock. (atverbio) * ''Sua novela va es un bonvendeda.'' – Su novela lo ta un éksito di benta. (sustantivo) E partisipio aktivo por tin un opheto. Ademas, e por wòrdu usa komo komplemento di e verbonan pa transmiti un sentido progresivo: * ''Me es lenta asorbente la informa.'' – Mi ta absorbiendo e informashon lentamente. * ''Me no ia disturba tu, car tu ia es laborante.'' – Mi no a molestia bo, pasobra bo tabata trahando. Pero un konstrukshon partisipativo ta hopi bia no nesesario, ya ku tin otro formanan pa ekspresá e nifikashon aki: * ''Me asorbe lenta la informa.'' – Mi ta absorbe e informashon lentamente. * ''Vade a via, me labora.'' – Bai, mi ta trahando. * ''Me continua come.'' – Mi ta sigui kome. * ''Me come continual.'' – Mi kome kontinuamente. * ''Me come tra la dia intera.'' – Mi kome durante henter dia. E partisipio pasivo por ser usa komo komplemento di e verbonan es òf deveni, produsí un sentido pasivo. Par ("por") ta introdusí e agente di un akshon pasivo: * ''Esta sala ia es pintida par un bufon.'' – E kamber aki a ser pintá dor di un payaso. * ''La sala deveni pintida.'' – E kamber ta ser pintá. * ''Acel ponte ia es desiniada par un injenior famosa.'' – E brùg ei a ser diseñá pa un ingeniero famoso. * ''Lo ia deveni conoseda ce el ia es un om perilosa.'' – E tabata konosí komo un hòmber peligroso. Un frase aktivo ku on òf algun su suheto ta hopi bia un alternativa elegante na un frase pasivo: * ''On pinti la sala.'' – E kamber ta ser pintá. * ''On no sabe cuanto persones teme aranias.'' – No ta konosí kuantu hende tin miedu di spider. * ''Algun ia come lo.'' – Un hende a kome e. E partisipio aktivo di es es esente: * ''Esente un bufon, el ia senta sur la seja rompeda.'' – Komo un payaso, el a sinta den e stul kibra. === Transitividat === Un verbo transitivo ta esun ku por ser siguí direktamente pa un sintágma nominal (un obheto), sin preposishon intermedio. Un verbo intransitivo no tin obheto. Por ehèmpel: * ''Me senta.'' – Mi ta sinta. (senta ta intransitivo) * ''La patatas coce.'' – E patatnan ta kushinando. (coce ta intransitivo) * ''El usa un computador.'' – E ta usa un komputadó. (usa ta transitivo) * ''Los come bananas.'' – Nan ta kome bananan. (come ta transitivo) E transitividad ta flexibel na Elefen. Por ehèmpel, si bo agregá un obheto despues di un verbo intransitivo, e verbo ta bira transitivo. E obheto ta korespondé semántikamente ku e suheto intransitivo, i e verbo awor ta nifiká "hase ke (e obheto)...": * ''Me senta la enfantes.'' – Asiento pa mucha. (= Me causa ce la enfantes senta) * ''Me coce la patatas.'' – Mi ta kushiná patata. (= Me causa ce la patatas coce) E obheto di un verbo transitivo por keda skonde si e ta obvio pa e situashon òf e konteksto: * ''El canta un melodia.'' – E ta kantando un melodia. > El canta. – E ta kantando. (= El canta alga cosa) Ora e obheto i e suheto di un verbo ta e mesun kos, bo por usa un pronombre reflexivo komo obheto: * ''Me senta me.'' – Mi ta sinti. (= Me deveni sentante) * ''La porte abri se.'' – E porta ta habri (e mes). (= La porte abri – pero enfatizando ku ningun hende ta parse di ta habri'e; e ta habri'e su mes) I pa hasi kla ku un verbo ta wordo uza den un forma transitivo, e por usa expresionnan ku '''''fa''''' of '''''causa''''': * ''Me fa ce la enfantes senta.'' – Mi ta hasi e muchanan sinti. (= Me senta la enfantes) * ''Me causa ce la fango adere a mea botas.'' – Mi ta hasi e klei pega na mi botanan. (= Me adere la fango a mea botas) Den algun idioma, e obheto di un verbo transitivo por tin un komplemento. Elefen ta usa otro konstrukshonnan na su lugá: * Los ia eleje el a presidente. – Nan a skohe e komo presidente. (preposishon di e estado resultante) * Me ia pinti la casa a blanca. – Mi a pinta e kas blanku. (preposishon di e estado resultante) * Me ia fa ce el es felis. – Mi a hasi'é felis. (klausula sustantivo) * El ia dise ce me es stupida. – E ta yama mi bobo. (klausula sustantivo) E úniko eksepshon ta e verbo '''''nomi''''', i ta konsiderá un ehèmpel di aposhishon: * La esplorores ia nomi la rio la Amazon. – E exploradornan a yama e riu Amazonas. (= los ia dona la nom “la Amazon” a la rio) === Verbo ku suheto fiktivo === Tur verbo finito den Elefen mester tin un sujeto, aunke solamente komo kustodio di e luga. Den algun idioma, ta posibel pa skonde e suheto di e verbonan ku ta referí na klima òf na e ambiente general. Den Elefen, ta usa '''''lo''''' (lo): * ''Lo neva.'' – Ta nevando. * ''Lo va pluve.'' – Lo bai kai áwaseru. * ''Lo es tro calda en esta sala.'' – Ta muchu kalor den e kamber aki. * ''Lo es bon.'' – Ta bon. Otro ehèmpel ta ora e suheto ta efektivamente un klausula final sustantivo. Pasobra e ta bin despues di e verbo, e ta ser usa komo suheto fiktivo: * ''Lo pare ce tu es coreta.'' - Ta parse ku bo ta korekto. * ''Lo es importante ce me no oblida esta.'' - Ta importante pa bo no lubidá esaki. Meskos, ku e verbonan '''''es''''', si e suheto ta un pronombre (generalmente '''''el''''', '''''lo''''' òf '''''los''''') siguí pa un klausula relativo, e suheto real por ser move na final di e frase i remplasá '''''lo''''' komo suheto fiktivo: * ''Lo es me ci ama Maria.'' = ''El ci ama Maria es me.'' – Ta ami ta esun ku ta stima Maria. = Esun ku ta stima Maria ta ami. * ''Lo es Maria ci me ama.'' = ''El ci me ama es Maria.'' – Ta Maria ta esun ku mi ta stima. = Esun ku mi ta stima ta Maria. * ''Lo es la bal blu cual me ia perde.'' = ''Lo cual me ia perde es la bal blu.'' = ''La bal blu es lo cual me ia perde.'' – Ta e bola blauw ku mi a pèrdè. = Loke mi a pèrdè ta e bola blauw. = E bola blauw ta loke mi a pèrdè. '''''On ave''''' ta indiká presensia òf eksistensia di algu: * ''On ave un serpente en la rua.'' – Tin un kolebra na kaminda. * ''On no ave pexes en esta lago.'' – No tin piská den e lago aki. * ''On ave multe persones asi oji.'' – Tin hopi hende aki awe. === Verbonan ku ta wòrdu uzá komo sustantivo === Elefen tin dos manera pa usa verbonan komo sustantivo: e infinitivo i e sustantivo verbal. Ambos ta usa e verbo sin modifikashon. E infinitivo ta introdusí un tipo spesial di klausula nominal, yamá "klausula infinitivo", ku su nifikashon ta manera un klausula introdusí pa '''''ce'''''. E infinitivo ta keda realmente un verbo, kapaz di ser sigui pa adverbionan i un obheto, i di negashon pa e palabra '''''no''''' koloka prome. Ta importante pa menshona ku e no ta asepta un tema of un indikador di tempo tenso of estado di animo. E ta transmiti pa medio di e konteksto. E uso mas komun di un klausula infinitivo ta komo obheto di un otro verbo. E suheto di e dos verbonan ta normalmente e mesun, pero nan por ta diferente si e nifikashon ta sugeri esaki, manera den e ehèmpel ku '''''proibi kome''''': * ''Me espera ariva ante tua parti.'' – Mi ta spera di yega promé ku bo bai. * ''Me ia gusta multe escuta oji mea musica.'' – Mi a disfrutá hopi di skucha mi músika awe. * ''On pote nunca spele coreta mea nom.'' – Hende nunka por skirbi mi nòmber korektamente. * ''El teme no velia en la matina.'' – E tin miedu di no lanta mainta. * ''La empleor proibi come sanduitxes en la ofisia.'' – E dunadó di trabou ta prohibi pa kome sandwich den ofisina. E dunadó di trabou ta prohibi pa kome sandwich den ofisina. Infinitivo tambe ta ser hañ'é hopi bia despues di preposishon, kaminda nan por aseptá un no promé ku nan, i adverbionan i un obheto despues di nan.: * ''Me viaja per vide la mundo.'' – Mi ta biaha pa mira mundu. * ''El ia mori pos nomi sua susedor.'' – E la muri despues di nombra su susesor. * ''El ia abri la noza par colpa lo forte con un martel.'' – E a habri e nèrvi dor di dal'é fuerte ku un hamber. * ''On no pote pasea tra la mundo sin lasa impresas de pede.'' – Bo no por kana rònt mundu sin laga niun tras. Na kontraste, e sustantivo verbal ta solamente un sustantivo, i normalmente ta ser presedé pa e òf otro determinante. E sustantivo ta indiká un okashon di e akshon di e verbo òf su resultado inmediato. E por aseptá adjektivo, pero mester usa un preposishon (mas komunmente di) si ta nesesario pa inkluí un obheto: * ''Sua condui ia es vera xocante.'' – Su komportashon tabata realmente impaktante. * ''El ia destrui sua labora intera.'' – E a destruí tur su trabou. * ''La valsa e la samba es dansas.'' – Vals i samba ta baile. * ''Esta va es un ajunta bela a la ragu.'' – Esaki lo ta un bon añadí na e stew. * ''Me ia prepara du traduis de la testo.'' – Mi a prepará dos tradukshon di e teksto. * ''Tu ave no comprende de la problemes.'' – Bo no ta komprondé e problemanan. * ''“LFN” es un corti de “Lingua Franca Nova”.'' – "Lfn "ta un abreviashon di"Lingua Franca Nova". * ''La universo ia es estrema peti a la momento de sua crea.'' – Universo tabata extremadamente chikito na momento di su kreashon. Ku un verbo komo junta, tin tiki diferensia entre '''''ajunta''''' i '''''ajuntada'''''. Pero tradukshon ta e teksto original for di kua e tradukshon a wòrdu produsí, i '''''un crea''''' ta un akto di krea '''''un creada'''''. Esaki ta keda dedusí for di e nifikashon di e obhetonan di e verbonan mes: '''''-da''''' semper ta referí na e obhetonan. Ku '''''crea''''', e obheto ta tambe e resultado di e akshon; pero ku '''''tradui''''', e obheto i e resultado ta dos kos diferente. Ku algun verbo, manera '''''dansa''''', kaminda obheto i akshon ta meskos, nos ta bisa '''''un dansa''''', no '''''un dansada'''''. Un klausula infinitivo por wòrdu usa komo suheto di un frase: * ''Nada es un eserse gustable.'' – Landa ta un ehersisio agradabel. * ''Nada en fango no es un eserse gustable.'' – Landa den lama no ta un ehersisio agradabel. * ''Scrive ​la novela ia aida el a boni sua stilo.'' – Eskribiendo e novela a yuda mehora su estilo. Pero, den un forma skirbí, si un klausula den infinitivo ta largu, e lektor por risibí di konfundí e verbo den infinitivo ku un komando, por lo ménos te ora e yega na e verbo prinsipal di e frase. Un por evitá esaki dor di kambia e infinitivo na un sustantivo verbal agregando e òf otro determinante promé, òf usando e plural: * ''La nada en fango no es un eserse ​gustable.'' – Landa den lama no ta un ehersisio agradabel. * ''La scrive de ​la novela ia aida el a boni sua stilo.'' – Skribí e novela a yuda mehorá su estilo. * ''Eras es umana, pardonas es divin.'' – Errá ta humano, pordoná ta divino. == Preposishonnan == Un preposishon ta un palabra spesial ku ta introdusí un grupo nominal, formando un frase prepositivo. Un frase prepositivo normalmente ta kambia un sustantivo, pronomber, athetivo, atverbio òf por kambia un frase kompletu. E preposishon ta indiká kon e sintágma nominal ta referí na e struktura kontené, mustrando e funshon ku e tin den e modifikashon. Elefen tin 22 preposishon. === a === A ta nifiká"en". E ta presentá un lugá òf un tempu komo un punto simpel, òf komo un espasio òf periodo general, ignorando su struktura interno: * ''Nos senta a la table.'' – Nos ta sinta na mesa. * ''Me va encontra tu a la crus de vias.'' – Nos ta topa na e krusada. * ''La scala apoia a la mur.'' – E eskalera ta apoyá riba e muraya. * ''Tua casa es a lado de mea casa.'' – Bo kas ta banda di mi kas. * ''El reposa a casa.'' – E ta sosegando na kas. * ''Sudan es a sude de Misre.'' – Sudan ta den Sur di Egipto. * ''La barco es a mar.'' – E barku ta na laman. * ''El ia fini la labora a la comensa de la anio.'' – E a kaba ku e trabou na kuminsamentu di aña. * ''A medianote, on va vide focos artal.'' – Na meimei di anochi, lo tin kandela di kandela. * ''Me debe parti a la ora des-ses.'' – Mi mester bai na kuater. Pa extenshon metafóriko, a ta introdusí e punto di referensia den un relashon: * ''Tu sta tro prosima a la borda.'' – Bo ta para muchu serka di e bordo. * ''La forma de Italia es simil a un gama.'' – E forma fi Italia ta similar na un pierna. * ''Esta pen parteni a me.'' – E pluma aki ta di mi. * ''Cual aveni si on no conforma a la regulas?'' – Kiko ta sosodé si e no ta kumpli ku e reglanan? * ''A la min tredes persones espeta.'' – Por lo menos 30 persona ta warda. Ademas, a por ekspresá moveshon pa un punto. Esaki ta inkluí movementu metafóriko manera transferensia na destinadó i kambio na estado nobo: * ''Me viaja a New York.'' – Mi ta biaha pa New York. * ''Pone tua libros a via.'' – Warda bo bukinan. * ''El leva sua oios a la sielo.'' – E ta lanta su wowonan na shelu. * ''El ia dona un oso a la can.'' – E muhé a duna e kachó un osto. * ''La sorsor ia cambia se a un capra.'' – E mago a bira un kabritu. * ''La seja ia cade a pesos.'' – E stul a keda kibra. * ''La xico ia ajunta sua nom a la lista.'' – E mucha a agregá su nòmber na e lista. * ''Dise a me tua nom.'' – Bisa mi bo nòmber. * ''Me no va responde a acel demanda.'' – Mi no ta kontestá e pregunta ei. * ''Nos desira a tu un bon aniversario.'' – Nos ta deseá bo un felis aniversario. * ''Tua idea pare asurda a me.'' – Bo idea ta parse mi absurdo. * ''Me pasea longo la strada, de un fini a la otra.'' – Kamino den kaya, di un banda pa otro. * ''Tu irita me de tempo a tempo.'' – Bo ta molestia mi di bes en kuando. * ''La note progresa a la lus prima.'' – E anochi ta avansa pa atardi. * ''De lundi a jovedi es cuatro dias.'' – Di djaluna te ku djaweps ta kuater dia. De echo, kualke preposishon ku ta indiká un lokashon tambe por indiká moveshon pa e lokashon ei. Por ehèmpel, den ''me pone mea libros en mea saco'' ("Mi ta pone mi bukinan den mi saku"), den obviamente ta enserá moveshon "dentro". Ora mester di klaridat adishonal, por pone a promé ku e preposishon pa klarifiká e sensashon di moveshon pa: * ''Core a la casa.'' – Kore bai kas. * ''Core en la casa.'' – Kore bai kas. * ''Core a en la casa.'' – Kore bai kas. * ''La gato salta sur la table.'' – E pushi ta kore riba mesa. * ''La gato salta a sur la table.'' – E pushi ta kore riba mesa. Un uso spesial di a ta promé ku un otro preposishon, pa krea un adverbio. Si e preposishon ta indiká un lugá, e kombinashon ta sugeri moveshon den e direkshon indiká. A ante i a pos ta wòrdu usa tambe pa indiká tempu promé òf despues: * ''La can core a ante.'' – E kachó ta kore bai dilanti. * ''Tu pote pone tua saco a supra.'' – Bo por pone bo tas riba bo. * ''La sumerjor ia vade a su.'' – E buelo a baha. * ''Vide a su.'' – Wak abou. * ''Me ia visita esta vila a ante.'' – Mi a bishitá e siudat aki promé. * ''Nos pote reveni a pos.'' – Nos por bolbe despues. Otro uso spesial di a ta agregá un komplemento na e obheto den un frase. (Den algun kaso, por usa otro preposishon tambe pa e propósito aki.) * ''El ia pinti sua casa a blanca.'' – E tabata pinta su kas blanku. * ''Me va servi la gambas a/en fria.'' – Mi ta sirbi e karpintanan friu. * ''Los ia eleje Maria a/per presidente.'' – Nan a skohe Maria komo presidente. E komplemento por ta un infinitivo. Por usa " per "en bes di "a", pero e nifikashon ta ku e suheto di e verbo prinsipal tin intenshon di realisá e akshon di e verbo infinitivo. A ta indiká ku e suheto ta pretendé ku e obheto ta hasié: * ''El comanda la soldatos a ataca la fortres.'' – Ordená e sòldánan pa ataká e fuerte. * ''Me va instrui vos a parla la lingua.'' – Mi ta siña bo papia e idioma. === ante === '''Ante''' ta nifiká "antes" òf "delante di". Su kontrario ta '''pos'''. Den espasho, ante ta indika un lokashon na e banda mas importante di un obheto espesifika. Kua banda ta mas importante ta dependé di e obheto i su konteksto. Hopi kos tin un kara frontale obvio ku nan ta enfrentá mundu; den otro kasonan, ante simplemente ta nifiká na e banda mas serka di: * ''Mea peto es ante mea dorso.'' – Mi pecho ta dilanti di mi lomba. * ''La jornales es ante la libros.'' – E revista ta dilanti di e buki. * ''Lo es tan oscur ce me no pote vide mea mano ante mea oios.'' – Ta asina skur ku mi no por mira mi man dilanti di mi wowo. * ''Un can reposa ante la boteca.'' – Un kachó ta kai dilanti di e tienda. * ''Nos ave multe labora ante nos''. – Nos tin hopi trabou dilanti. Den tempu, ante ta indiká un punto ku ta promé ku un tempu spesifiká: * ''Janero veni ante febrero.'' – Enero ta yega promé ku febrüari. * ''Los intende fini la labora ante la reposa de sol.'' – Nan tin intenshon di kaba ku e trabou promé ku atardi. * ''Verje a sinistra ante la fini de la strada.'' – Bira na man robes promé ku fin di kaya. * ''Nos esperia la lampo ante la tona.'' – Nos ta eksperensiá lampi promé ku tormenta. Ante tambe por indiká moveshon na un punto kontra algu (= a ante): * ''On ia pone un monton de libros ante me.'' – Nan a pone un pila di buki dilanti di mi. * ''Me veni ante tu per demanda per tua pardona.'' – Mi ta bini dilanti di bo pa pidi diskulpa. Ante cuando, òf ante ce, ta nifiká antes komo konjunshon (antes di e momentu ku): * ''Nos vide la lampo ante cuando nos oia la tona.'' – Nos ta mira lampi promé ku nos tende tormenta. === asta === '''Asta''' ta nifiká "te" un obheto òf lokashon spesífiko: * ''El ia acompania me asta mea auto.'' – E tabata bai ku mi outo. * ''La tera es covreda con neva asta la montania.'' – E tera ta kubri ku nèg te na e serunan. * ''Me es empapada asta mea pel.'' – Mi ta drench te na mi kurpa. * ''La custa ia cade asta sola un euro.'' – E preis a baha te na solamente un euro. * ''El ia visita cada pais de Andora asta Zambia.'' – E a bishitá tur pais, for di Andorra te Ku Zambia. * ''Studia la pajes dudes-sinco asta cuatrodes-du.'' – Página di estudio 25 pa 42 (inclusive). Esaki ta hiba na e sentido temporal di '''asta''', ku ta "hasta": * ''El labora asta medianote.'' – E ta traha te mei anochi. * ''Espeta asta la estate.'' – Warda te ku zomer. * ''Asta doman!'' – Te mañan / nos ta topa mañan! === ca === '''Ca''' ta nifiká"ku". E ta indiká e punto di referensia pa un komparashon di inegalidat: * ''Mea can es plu intelijente ca me.'' – Mi kachó ta mas inteligente ku mi. * ''Acel es multe min interesante ca esta.'' – Esey ta hopi menos interesante ku esaki. * ''La sielo e tera ave plu cosas ca tu imajina en tua filosofia.'' – Tin mas kos den shelu i riba tera ku bo ta soña den bo filosofia. === como === '''Como''' e ta nifiká "manera". E ta indiká e punto di referensia pa un komparashon di igualdat: * ''El rie como un iena.'' — E ta hari manera un hiena. * ''Tua cor es dur como petra.'' – Bo kurason ta duru manera un piedra. * ''Iogurte es como crema.'' – Yogurt ta manera krema. * ''Tu ia veni a la mesma conclui como me.'' – Bo a yega na e mesun konklushon ku mi. * ''Me pote salta tan alta como tu.'' – Mi por bula mes haltu ku bo. * ''Condui como un adulte.'' – Komportá bo mes manera un adulto. === con === '''''Con''''' ta nifiká "ku". Su kontrario ta sin. Introdusí un persona, kos òf estado kompañante: * ''Me vide la xica con sua padre.'' – Mi ta mira e mucha muhé ku su tata. * ''Los vole come con nos.'' – Nan ke kome ku nos. * ''Nos bevi cafe con lete.'' – Nos ta bebe kafé ku lechi. * ''On ia misca la zucar con sal.'' – E sukari a wòrdu kombiná ku salu. * ''Los batalia con la elementos.'' – Nan ta bringa ku e elementonan. * ''No multe parolas comensa con X.'' – No ta hopi palabra ta kuminsá ku X. * ''El ia dona a me un libro con multe fotos.'' – E a duna mi un buki ku hopi potrèt. * ''Elena es un xica con capeles roja.'' – Elena ta un mucha muhé ku kabei kòrá. * ''La om vea senta con un pipa en sua boca.'' – E hòmber di edat ta sinta ku un pipa den su boka. * ''Sua sposa regarda el con stona.'' – Su esposa ta wak e hòmber asombrá. * ''Compara esta con la clima de ier.'' – Kompará esaki ku e klima di ayera. * ''Tota cambia con la pasa de tempo.'' – Tur kos ta kambia ku tempu. * ''A cada dia, me leva con la sol.'' – Tur dia mi ta lanta ku solo. * ''E con acel parolas, el ia desapare.'' – I ku e palabranan ei el a disparsé. '''''Con''''' tambe por nifiká" mediante", presentando algu ku ta wòrdu usa komo un herramienta: * ''Me scrive con un pen.'' – Mi ta skirbi ku un pluma. * ''Nos oia con nosa oreas.'' – Nos ta skucha ku nos orea. * ''La cavalo colpa con sua pede.'' – E kabai ta dal. * ''El ia compra un casa con la mone cual el ia erita.'' – E a kumpra un kas ku e plaka ku el a heredá. Ora un akshon ta tuma lugá pa medio di algu mas abstrakto òf ménos manera un herment, par a preferí. An con ta nifiká a pesar di: * ''Nos va fali an con tua aida.'' – Nos lo faya asta ku bo yudansa. === contra === '''Contra''' ta nifiká "kontra". E ta introdusi algo ku ta mira of ta move den e direkshion kontrario, sea real of metaforikamente: * ''Clui tua oios contra la lus.'' – E ta sera su wowonan kontra lus. * ''Esta camera es secur contra acua.'' – E kamber aki ta resistente na awa. * ''La elinicas antica ia batalia contra Persia.'' – E griegonan di antigwedat a bringa kontra Persia. * ''La scala es contra la serca.'' – E eskalera ta kontra e baranda. * ''El lisca e cade contra la mur.'' – E ta skeda i kai kontra e muraya. * ''Nada contra la flue es difisil.'' – Ta difísil pa landa na altura di riu. * ''Me es contra la gera.'' – Mi ta kontra guera. * ''Tu ia ata contra mea desiras.'' – Bo a aktua kontra mi deseonan. === de === De ta nifiká "di". E ta presentá algu manera un orígen: * ''Me es de New York.'' – Mi ta di New York. * ''Me viaja de Paris a London.'' – Mi ta biaha for di Paris pa Londres. * ''La paperes ia cade de la fenetra.'' – E papelnan a kai for di bentana. * ''Me ia reseta un letera de la re.'' – Mi a risibí un karta di rei. * ''La furor asconde sua fas de la cameras.'' – E ladron ta skonde su kara for di e kameranan. * ''La acua difere de la asida par sua cimica.'' – Awa ta diferente for di ácido den su kimika. * ''La resulta depende de la metodo usada.'' – E resultado ta dependé di e método ku ta wòrdu usá. * ''Nos labora ja de la lus prima.'' – Nos a traha for di atardi. * ''Multe anios ia pasa de la gera.'' – Hopi aña a pasa for di e guera. * ''La table es fada de lenio.'' – E mesa ta di palu. * ''Tu gusta carne de oveta?'' – Bo ta gusta lamchi? Por ehèmpel, de ta presentá e persona òf kos ku algu ta pertenesé na dje: * ''Acel es la auto de mea frate.'' – Esey ta e auto di mi ruman homber. * ''Me gusta escuta la canta de la avias.'' – Mi ta gusta tende e kantika di e piskánan. * ''El ia es impresada par la cuietia de la foresta.'' – E tabata impreshoná pa e trankilidat di e palu. * ''Dona un peso de torta a me, per favore.'' – Duna mi un pida bolo, por fabor. Mas abstrakto, de hopi biaha ta indiká un relashon general entre dos kos, òf entre un kalidat òf akshon i un kos: * ''Me ave tre caxas de libros per vende.'' – Mi tin tres buki pa bende. * ''El ia presta a me un tela de un color fea.'' – E a presta mi un paña di koló desagradabel. * ''La tore ave cuatro metres de altia.'' – E toren ta 40 meter haltu. * ''Esta balde es plen de pexes.'' – E kubo aki ta yen di piská. * ''Nos vole es libre de vos.'' – Nos ke liberá nos mes for di bo. * ''La ora ia veni per parla de multe cosas.'' – A yega e momento pa papia di hopi kos. Loke lo ta un sustantivo kompuesto den algun idioma ta ser ekspresá komunamente komo dos sustantivo uní pa de den LFN: * ''Mea oculo de sol es rompeda.'' – Mi brillantanan di solo ta kibra. * ''La gavota es un avia de mar.'' – E gaviota ta un paña di laman. * ''Esta va es tua sala de dormi.'' – Esaki lo ta bo kamber. * ''Tu ia oblida aplica la freno de mano.'' – Bo a lubidá di pone e frena di man. * ''Per sua come de matina, el bevi sola cafe.'' – Pa desayuno, e ta bebe solamente kafé. * ''El es la campion de mundo de tenis de table.'' – E ta kampion mundial di tenis riba mesa. De ta aparesé komo e di dos elemento den un seri di ekspreshon fiho ku ta funshoná komo preposishon kompleho: * ''Los ia ajunta tota la ingredientes con eseta de la sal.'' – Nan a añadi tur ingrediente cu eksepshon di sal. * ''Los ia usa zucar en loca de sal.'' – Nan a usa sukari en bes di salu. * ''Me es tarda par causa de un conjesta de trafica.'' – Mi ta yega lat pa motibu di un stòp di tráfiko. * ''La campaneria es a destra de la catedral.'' – E kandela ta na man drechi di e katedral. De por wòrdu poné promé ku un otro preposishon pa indiká moveshon alehá di: * ''La gato salta de sur la seja.'' – E pushi ta saltá for di e stul. * ''Un arania rampe de pos la orolojo.'' – Un spider ta kana tras di e reloj. * ''La pasaros asende de entre la arbores. ''– E spargunan ta subi for di palu. Manera a, de por kambia un preposishon den un adverbio. E adverbio ta nifiká 'desdi e lokashon sugeri pa e konteksto': * ''La monstro ia veni de su.'' – E monstruo a bini for di abou. * ''La gidor ia cria de ante, ma me no ia pote oia.'' – E lider tabata grita for di dilanti, pero mi no por a tende. De cuando, òf de ce, ta nifiká "desdi" komo konjunshon ("desdi e momentu ku"): * ''De cuando me ia es un enfante, me desira sta sur la luna.'' – For di tempu ku mi tabata mucha, mi a ke para riba luna. === en === En ta nifiká "na" òf "den". Su kontrario ta estra. E ta indiká un lokashon den espasio òf tempu ku ta total òf parsialmente kontené den algu otro: * Mea cor es en mea peto. – Mi kurason ta den mi pecho. * La sol es en la sielo. – Solo ta den shelu. * Nos espeta en la auto. – Nos ta warda den outo. * La plantas es en vasos. – E plantanan ta den pot. * Sua ditos es fisada en la manico de un tas. – Su dede ta atrapá den e man di un kop. * Me ave alga pensas en mea mente. – Mi tin algun pensamentu den mi mente. * Gatos no gusta es en acua. – E kachonan no gusta ta den awa. * Nos no vide la stelas en la dia. – Nos no ta mira e streanan den dia. * Beethoven ia nase en 1770. – Beethoven a nase na 1770. * Nos ia visita la museo en febrero. – Nos a bishitá e museo na febrüari. * El ia scrive la libro en tre semanas. – E a skirbi e buki den tres siman. Metaforikamente, e lokashon por ta un estado, un aktividat òf un manera: * Me no vole viaja en esta clima. – Mi no ke biaha ku e klima aki. * La construida es en foco. – E edifisio ta na kandela. * Nos es en peril. – Nos ta den peliger. * Esce nos es en acorda? – Nos ta di akuerdo? * En ajunta, me vide un problem nova. – Ademas, mi ta mira un problema nobo. * En fato, me vide du problemes. – De echo, mi ta mira dos problema. * Nos ia pasa un ora en conversa. – Nos a pasa un ora di kombersashon. * La enfantes senta en un sirculo. – E muchanan ta sinta den un sirkulo. * Me va repete esta en elinica. – Mi ta ripiti esaki na griego. * La custas es en euros. – Preisnan ta den euro. En tambe por nifiká "dentro di" (=a en): * El ia cade en la rio. – El a kai den riu. * Pone la dejetada en la baldon. – Pone e shushi den e baki. * Un bon idea ia veni en sua testa. – Un bon idea a drenta den su kabes. * Me ia tradui la article en franses. – Mi a tradusí e artíkulo na franses. * Nos pasa en un eda nova. – Nos ta pasando den un era nobo. En cuando, òf en ce, e ta nifiká "ora", "mientras", "na un momento durante e tempu ku": * Lo ia comensa pluve forte en cuando la reportor ia parla. – E awa a kuminsá kai hopi ora e reportero tabata papia. === entre === Entre ta nifiká "entre". E ta indiká ku un lugá òf tempu ta ser rondoná pa dos òf mas otro: * Mea testa es entre mea oreas. – Mi kabes ta entre mi orea. * La table es entre la seja e la mur. – E mesa ta entre e stul i e muraya. * Txesco es entre Deutxland, Osteraic, Slovensco, e Polsca. – The Czech Republic is between Germany, Austria, Slovakia, and Poland. * El viaja entre Paris e Madrid a cada semana. – E ta biaha entre Paris i Madrid tur siman. * Tu es entre amis asi. – Bo ta entre amigunan aki. * La bal ia cade entre la flores. – E bala a kai entre e flornan. * Cual es la difere entre un mur e un serca? – Kiko ta e diferensia entre un muraya i un baranda? * Elefen promove comunica entre poplas. – LFN ta promove komunikashon entre pueblo. * On va ave un interval de des minutos entre la du atas. – Lo tin un intervalo di dies minuut entre e dos aktonan. * El ia nase entre la geras. – E a nase entre dos guera. * Me velia usual entre sete e oto. – Normalmente mi ta lanta entre shete i ocho ora. * On debe paia entre des e dudes euros. – Bo mester paga entre dies i binti euro. === estra === Estra ta nifiká "fuera". Su kontrario ta en. E ta indiká un lokashon ku no ta kontené den nada otro: * Mea sapato es estra mea calseta. – Mi sapatu ta for di mi zóki. * El abita estra la site. – E ta biba pafó di siudat. * On no ave aira estra la barcon. – No tin aire for di e boto. * Tu es aora estra peril. – Awor bo ta for di peliger. * No telefoni estra la oras de labora. – No yama pa telefòn despues di orario di trabou. Estra can also indicate movement towards such a location (= a estra): * La enfantes core estra la casa. – E muchanan a kore for di kas. Metaforikamente, estra por nifiká "excepto pa": * El records no cosa esta sua nom. – E no ta kòrda nada ku no ta su nòmber. === longo === Longo ta nifiká "largo". E ta indiká e ruta ku algu ta sigui ora e ta move: * Me pasea longo la strada. – Kamino di kaya. * La balsa ia flota longo la rio. – E barku a flota abou di riu. * La xico lisca longo la ramo. – E mucha ta glisá riba e rama. * Un arania rampe longo mea gama. – Tin un spider ku ta subi mi pianan. Por ehèmpel, e por nifiká tambe "según" loke un hende a bisa òf skirbi: * Longo la predise, oji va es an plu calda. – Segun pronóstiko, mañan lo ta mas kalor ainda. * La viaja tra tempo es posible, longo esta fisiciste. – Biaha den tempu ta posibel, segun e físiko aki. === par === Par ta nifiká "pa". E ta indiká e agente di un verbo pasivo, òf e autor di un kreashon: * El ia es colpada par un bal de neva. – E tabata bati pa un bola di nèi. * Me es surprendeda par tua reata. – Mi ta keda sorprendí pa su reakshon. * Suiz es ensircada par otra paises. – Suisa ta rondoná pa otro paisnan. * Hamlet es un teatral par Shakespeare. – Hamlet ta un obra di Shakespeare. Por ehèmpel, e ta indiká tambe un akshon òf método pa hasi algu: * Me ia viaja asi par tren. – Mi a biaha pa aki pa trein. * Roberto es mea fio par sposi. – Roberto ta mi yerno. * La botelas es codigida par color. – E botelanan ta kodé pa koló. * Nos ia descovre tua secretas par nosa spiores. – Nos a deskubrí su sekreto dor di nos spionnan. * La prisonida ia evade par asconde su un camion. – E prizonero a hui bai sconde bou di un truck. * Me va destrui la serca par sola un colpa de pede. – Mi ta destruí e baranda ku un solo poncha. * On no pote solve esta problem par negosia. – E problema aki no por ser solushoná pa medio di negoshashon. Ora un verbo transitivo ta bira un sustantivo i e suheto i e obheto di e verbo ta di naturalesa similar (por ehèmpel, tur dos ta hende), par ta ser usa pa indiká e suheto i di òf a pa indiká e obheto: * La ama par la madre. – E amor di e mama. (Mama ta stima) * La ama de/a la madre. – E amor di / pa e mama. (E mama ta stimá) * La ataca de la troianes par la elinicas. – E atake di / riba e troyanonan pa e griegonan. (E griegonan ta ataká e troyanonan) === per === Per ta nifiká "pa". Introducí un meta òf destinadó: * Nos labora per mone. – Nos ta traha pa plaka. * Tases es usada per bevi. – Ta usa kopnan pa bebe. * Me viaja per vide la mundo. – Mi ta biaha (pa mira mundu). * Tu es vestida per un sera de dansa. – Bo ta bisti pa un anochi di baile. * Me va vade a la botecas per tu. – Mi ta bai tienda pa bo. * El ia scrive la libro per sua madre. – E a skirbi e buki pa su mama. * La viaja va es perilosa per tu. – E biahe lo ta peligroso pa bo. * Me batalia per mea vive. – Mi ta bringa pa mi bida. * Per esta razona, me no pote parla longa. – Pa e motibu ei mi no por papia pa hopi tempu. * Per esemplo, considera la balena. – Por ehèmpel, konsiderá e balena. Por ehèmpel, e ta indiká tambe un artíkulo interkambiá ku otro: * Tu ia paia tro per acel computador. – Bo a paga muchu pa e kòmpiuter ei. * Me ia compra lo per mil euros. – Mi a kumpra e pa mil euro. * Grasias per tua carta postal. – Danki pa bo postcard. E por indiká un periodo di tempu previsto: * Nos vade a Colorado per un semana. – Nos ta bai Colorado pa un siman. * Me no va retarda tu per plu ca un minuto. – Mi no ta tarda bo mas ku un minüt. Komo kaso spesial, per ta introdusí algu ku ta ser faborá òf representá: * Me ia vota per la proposa, ma tu ia vota contra lo. – Mi a vota na fabor di e proposishon, pero boso a vota kontra. * Car tu no ia es ala, me ia parla per tu. – Pasobra bo no tabata aya, mi a papia den bo nòmber. === pos === Pos ta nifiká "despues" òf "tras". Su kontrario ta ante. Den espacio, e ta indica un localizacion na e banda menos importante di un obheto especifica: * Mea dorso es pos mea peto. – Mi lomba ta tras di mi pecho. * La aparatos es pos un porte securida. – E ekipo ta tras di un porta será. * La xicos turbosa ia asconde pos la cabana. – E muchanan malbado a sconde tras di e baranda. Den tempu, pos ta indiká un punto ku ta sigui un tempu spesifiká: * Desembre veni pos novembre. – Desèmber ta bini despues di novèmber. * Los va comensa bevi pos la reposa de sol. – Nan lo kuminsá bebe despues di atardi. * Verje a destra pos la eglesa. – Bira na man drechi despues di misa. * Me va reveni pos tre dias. – Mi ta bolbe den tres dia. Pos tambe por indiká moveshon na un punto tras di algu( = un pos): * La serpente ia desapare pos la arbor. – E kolebra a disparsé tras di e palu. Pos cuando, òf pos ce, ta nifiká "despues" komo konjunshon ("despues di e momentu ku"): * Nos oia la tona pos cuando nos vide la lampo. – Nos a tende tormenta despues di a mira fulminashon. === sin === Sin ta nifiká "sin". E ta indiká algu ku ta ausente: * Tua sposa gusta sua cafe sin lete. – Su esposa ta gusta su kafé sin lechi. * Me ia pasea tra la pluve sin parapluve. – Mi a kana bou di áwaseru sin paraguas. * On ave no fuma sin foco. – No tin huma sin kandela. * Me va decora la casa intera sin aida. – Mi ta dekorá henter e kas sin yudansa. * Tu es tota sin compatia. – Bo ta kompletamente sin piedat. * El ia adormi sin intende. – E tabata drumi sin ke. * La rexercor ia sorti sin descovre la responde. – E investigador a bai sin a haña e kontesta. * La depinta ia cade sin causa evidente. – E pintura a kai sin aparente motibu. === sirca === Sirca ta nifiká "rond". E ta indiká un posishon ku ta rondoná òf ta enserá algu mas: * La campores fa cantas sirca la foco. – E campistanan ta kanta kantika rònt di kandela. * Mea mano es cluida sirca mea diton. – Mi man ta será rònt di mi pulgar. * Edera crese sirca la tronco. – E iver ta krese rònt di e palu. * On ave pinta verde sirca la fenetras. – Tin pintura berde rond di e bentanan. Tambe e por indiká moveshon riba un kaminda sirkunsidente: * La luna vade sirca la tera, e la tera vade sirca la sol. – E luna ta gira rond di tera y e tera ta gira rond di solo. * Nos intende viaja sirca la mundo par cavalo. – Nos tin intenshon di bai rònt mundu riba kabai. * El vaga sirca la jardin e ole la flores. – E ta kana rònt di e hòfi i ta sinti e aroma di flor. Ku ekspreshon di tempu i kantidat, sirka ta indiká ku e balor ta aproksimá; e balor real ta den algun lugá di e rang di sirkunsidio: * Me ave sirca sincodes anios. – I am about 50 years old. * Me pote pensa a sirca sento razonas per no revela mea eda. – Mi por pensa riba un sentenario di motibo pa no revela mi edad. * La conserta ia comensa sirca dui pos dudes. – E konsierto a kuminsá rond di ocho i mei. * Sirca la lus prima, me ia oia tua can abaiante. – Around dawn, I heard your dog barking. === su === Su ta nifiká "bajo". E ta indiká un lokashon ku ta mas abou ku otro, sea físikamente òf metaforikamente: * La neva craci su mea pedes. – E nieve ta kria bou di mi pia. * La solo es su la sofito. – E piso ta bou di dak. * Antilopes ia reposa su la arbores. – E antíloponan tabata sosegá bou di e palu. * On ave un table de sanduitxes su la fenetra. – Tin un mesa di sandwich bou di bentana. * Tu pare es su la influe de la vino. – Bo ta parse di ta bou di influensia di biña. * Me no pote labora su tua regulas. – Mi no por traha bou di bo reglanan. Por ehèmpel, su por indiká tambe kualke lugá ku ta físikamente kubri pa algu, sea ku e ta realmente mas abou òf nò: * La color vera de la sofito es apena vidable su esta pinta fea. – E koló real di e dak apenas ta ser mira bou di e pintura desagradabel aki. * Me ave un paceta su mea braso. – Mi tin un pakete bou di mi brasa. * El ia porta un sueter su sua jaca. – E tabata bisti un sweater bou di su paña. Su tambe por indiká moveshon na un lokashon bou di algu (=a su): * La acua ia vade su la mobilas. – E awa a pasa bou di e mueblenan. === supra === Supra ta nifiká "riba". E ta indiká un lokashon ku ta mas haltu ku otro, sea físikamente òf metaforikamente: * La nubes es supra mea testa. – E nubianan ta riba mi kabes. * La teto es supra la sofito. – E dak ta riba e plafond. * El ia apoia supra la table per ateni la sal. – El’a inkliná riba e mesa pa yega na e salu. * Un tempesta enorme developa supra la mar. – Un tormenta grandi ta brotando riba laman. Supra ta enserá un diferensia entre e dosememnan. Si no tin espacio, ta usa sur na su luga. Por ehèmpel, supra por indiká tambe kualke kos ku ta kubri otro kos físikamente, sea ku e ta realmente mas haltu òf nò: * La montania lansa un ombra supra nosa casa. – E seru ta tira un sombra riba nos kas. * El ia porta un covretota supra sua otra vestes. – E tabata tin overall bisti riba su otro pañanan. Solo ta sali riba tera. Supra tambe por indiká moveshon na un lugá anterior (=a supra): * La sol leva supra la tera. – Solo ta sali riba tera. === sur === Sur ta nifiká "on". E ta indiká un lokashon riba e superfisio di algu, sea sostené riba dje pa gravedat òf fihá na dje di un otro manera: * Mea xapo es sur mea testa. – Mi sombré ta riba mi kabes. * No senta sur la seja rompeda. – No sinta riba e stul kibra. * Si on sta sur la balcon, on vide la mar. – Si bo para riba e balkon, bo por mira laman. * La asfalto sur la strada fonde en la caldia. – E asfalt riba caminda ta smelt den e calor. * Esce la vive esiste sur Marte? – Tin bida riba Mars? * Me va pende esta depinta sur la mur. – Mi ta bai kologá e pintura aki na muraya. * La om ia besa la fem sur sua jena. – E hòmber a sunchi e muhé riba su kara. Sur tambe por nifiká "sou" (=a sur): * Pone tua cartas sur la table. – Pone bo karchinan riba mesa. * Un roca cual cade sur la tera es nomida un meteorite. – Un baranka ku kai riba tera ta wòrdu yamá un meteorito. * El ia pone un dital sur sua dito. – El’a pone un dedal riba su dede. Metaforikamente, sur ta nifiká conserniente òf sobre e tema de: * La teatral es sur la gera. – E obra ta tokante e guera. * Me ia leje multe libros sur la tema. – Mi a lesa hopi buki riba e tema. * La xica plora sur sua pupa perdeda. – E mucha ta yora riba su popchi perdi. === tra === Tra ta nifiká "a través". E ta indiká un lokashon den kua e moveshon ta tuma lugá, pasando di un ekstremo pa otro: * Acua flue tra la tubos. – Awa ta kore dor di e pipanan. * La enfantes ia core tra la vileta. – E muchanan a kore dor di e pueblo. * La pluve ia trova un via tra mea saco. – E áwaseru a haña un kaminda dor di mi tas. * La tren vade de Milano a Roma tra Bologna. – E trein ta bai for di Milan pa Roma via Bologna. * Un rueta gida tra la campos a la lago. – Un kareda ta hiba dor di e kunukunan pa e lago. * Me regarda la stelas tra la fenetra abrida. – Mi ta wak e streanan dor di e bentana habrí. * Los ia resta juntada tra la anios. – Nan a keda huntu durante añanan. * El ia senta en un sejon tra la note. – El a sinta den un stul henter anochi. * On ia oia la esplode tra la site. – E exploshon por a wordo scucha den henter e siudat. Tra cuando, òf tra ce, ta nifiká mientras, mientras, durante henter e tempu ku: * Me senta tra cuando mea larmas flue. – Lo ta mientras mi lágrima ta kana. === ultra === Ultra ta nifiká "al otro banda". E ta indiká un lugá riba e otro banda di algu: * La scola es ultra la eglesa. – E skol ta mas aya di misa. * Ultra la ponte es un vista merveliosa. – (Pa wòrdu mira for di) otro banda di e brug ta un bista maravioso. * Esta taxe es ultra mea capasia. – E tarea aki ta mas ayá di mi talentonan. Tambe por indiká moveshon pa e lokashon ei (=a ultra): * La esplorores ia viaja ultra la montanias. – E eksploradónan a biaha mas aya di e serunan. * Los ia remi un barceta ultra la lago. – Nan a rema un boto krusa e lago. == Konjunshonnan == Un konjunshon ta un palabra ku ta uni dos kos. Tin dos tipo: koordiná i subordiná. === Konjunkshonnan koordiná === Un konjunshon di koordinashon ta uni dos komponente di e mesun tipo, produsí un komponente mas grandi di e tipo ei. Por ehèmpel, dos frase nominal uní pa e ta forma un frase nominal mas grandi. Tin kuater konjunshon koordinadó: * '''''e''''' - i (tur dos komponente ta igual valido) * '''''o''''' - o (un di e komponentenan ta válido; posiblemente tur dos ta válido) * '''''no''''' - no, i no ,pero no (e promé komponente ta válido; e di dos no) * '''''ma''''' - pero (tur dos komponente ta igual válido, pero ta kontrastenan ku otro) Ehèmpelnan: * ''La om e la fem vade a la casa.'' – E hòmber i e muhé ta bai kas. * ''Tu es multe vea e saja.'' – Bo ta hopi bieu i sabí. (probablemente hopi sabi, sino e oracion lo ta tu es saja e multe vea) * ''El ia labora ante e pos sua vacanse.'' – E tabata traha promé i despues di su fakansi. * ''Sua aniversario es en marto o april.'' – Su aniversario ta na maart òf april. * ''Tu desira cafe o te?'' – Bo ke kafé òf tè? * ''On pote visita la museo a lundi o jovedi.'' – Bo por bishitá e museo riba djaluna òf djaweps (òf tur dos). * ''On ia eleje tu, no me.'' – Nan a skohe bo, no mi. * ''Me ia conta no sola la oveas ma ance la capras.'' – Mi a konta no solamente e karnénan, sino tambe e kabrinan. Ku lista di mas ku dos elemento, e konjunshon normalmente ta wòrdu remplasá pa un koma, eksepshon entre e par final. Hopi biaha tambe ta inkluí un koma promé ku e konjunshon, den e lista ei: * ''Nos va viaja tra Italia, Suiza, Osteraic, e Deutxland.'' – Nos lo biaha pa Italia, Suisa, Austria i Alemania. Pa enfatiza, e, o i no por duplica, poniendo e instancia adicional prome cu e prome componente. Un dobel òf ta ekskluí e posibilidat ku tur dos komponente ta válido: * '''''e… e''''' – tanto… komo * '''''o… o''''' – òf… òf * '''''no… no''''' – ni… ni Ehèmpelnan: * ''E Luis e Maria vade a scola.'' – Tanto Luis komo Maria ta bai skol. * ''O tu o me gania, ma no ambos.'' – Nos lo gana abo òf ami, pero no tur dos. * ''Me ave no la tempo no la desira per leje plu.'' – Mi no tin ni tempu ni gana di sigui lesa. E, o i ma tambe por uni dos klauso òf frase: * ''Me ia vade a la biblioteca, e tu ia visita la museo.'' – Mi a bai biblioteka i bo a bishitá e museo. * ''O nos solve esta problem, o la mundo va fini.'' – Òf nos ta solushoná e problema aki, òf e mundu lo kaba. * ''Ma acel es difisil.'' – Pero esei ta difísil. E adverbio donce tambe ta ser usa den e forma aki, komo un abreviashon di e donce: * ''Me pensa, donce me esiste.'' – Mi ta pensa, despues mi ta eksistí. * ''Nos no ave un mapa, donce nos es perdeda.'' – Nos no tin un mapa, p'esei nos ta pèrdí. === Konjunkshonnan subordiná === Un konjunshon subordiná ta uni un klausula ku e frase kontenedor, indikando su ròl den e frase ei. Tin tres tipo: subordinadornan di pronombre, subordinadornan di atverbio i subordinadornan spesial. === Pronombre relativo === E pronombronan interrogativo cual i ci tambe por sirbi komo konjunshonnan subordinante (pronombronan relativo) pa introdusí klausulanan relativo: * La om ci ia abita asi ia vade a New York. – E hòmber ku tabata biba aki a bai New York. * La poma cual ia cade de mea saco es aora noncomable. – E manzana ku a kai for di mi saku awor no ta kuminda. * La fem de ci nos parla labora a mea ofisia. – E muhé ku nos ta papia di dje ta traha den mi ofisina. * Tua libro, en cual me ia scrive sua nom, es sur la table. – Bo buki, den kua mi a skirbi su nòmber, ta riba mesa. Normalmente nan ta relashoná ku un sustantivo anterior. Tin biaha e sustantivo aki ta keda skonde. Den e kasonan aki, por añadí un pronombre pa klarifiká e nifikashon: * Esta es lo cual parteni a tu. – Esaki ta loke ta pertenesé na bo. * La auto blu es lo en cual nos vole viaja. – E outo blou ta esun den kua nos ke biaha. * Acel es el ci me ia vide. – Esei ta esun ku mi a mira / Esei ta e persona ku mi a mira. * Tu es el a ci me ia parla ier. – Bo ta esun ku mi a papia kuné ayera. * Ci osa, gania. – Esun ku tin kurashi ta gana. E uso di cual i ci den preguntanan indirekto ta hopi similar. === Atverbio interrogativo === Atverbionan interrogativo -do, cuando, cuando, como, i perce- for siri komo konjunshonnan kuta introdusi klausulanan adverbial: * Nos parla como nos pensa. – Nos ta papia manera (=den e forma) ku nos ta pensa. * Me dormi cuando me pote. – Mi ta drumi ora mi por. * Me va esplica cuanto me comprende. – Mi ta splika tur loke mi ta komprondé. * Nos abita do la du rios encontra. – Nos ta biba kaminda e dos riu ta. * Me ia fini la taxe en cuando tu ia parla a me. – Mi a kaba e tarea ora bo tabata papia ku mi. * Nos va core a do la vias encontra. – Nos lo kore bai kaminda e kaminda ta. Nan por wòrdu usa tambe despues di un sustantivo, komo konhunshonnan ku ta introdusí klausulanan relativo: * Me labora en Paris, do me abita. – Mi ta traha na Paris, kaminda mi ta biba. * El va visita en julio, cuando la clima es bon. – E lo bishit'é na yüli, ora tin bon tempu. * Acel es la razona perce Juan ia parti. – Esei ta e motibu pakiko John a bai. I tambe ta usa den preguntanan informá (un tipo di klausula nominal). === Konhunshon spesial === E konjunshonnan spesial di subalterno ce i esce ta introdusí klausinan sustantivo. Ce ta presentá un deklarashon informá, i esce ta presentá un pregunta informá tokante e bèrdat di un deklarashon. * Me pensa ce tu nesesa un vacanse. – Mi ta kere ku bo mester di un vakashon. * Me no sabe esce el va veni. – Mi no sa si e lo bin. Nan por wòrdu usa despues di sierto sustantivo, adjektivo i preposishon pa kompleta e nifikashon: * La idea ce la Sol orbita la Tera es un era. – E idea ku Solo ta orbita Tera ta un eror. * Nos es surprendeda ce vos no ia cexa. – Nos ta keda sorprendí ku e no a keha. * Me es felis ce tu ia susede. – Mi ta kontentu ku bo a logra esei. * Los no ia es serta esce la tren ia parti ja. – Nan no tabata sigur si e trein ya a bai. * La gato ia entra a la sala sin ce algun vide el. – E pushi a drenta e kamber sin ku niun hende a mir'é. Ce por wòrdu usa tambe pa introdusí un klausula ku ta ekspresá un resultado: * El ia es tan fatigada ce el no ia pote pensa. – E tabata asina kansá ku e no por a pensa. * El ia es tan fame ce el ia pote oia la ronca de sua stomaco. – E tabata asina hamber ku e por a tende su stoma ta bati. E subordinadónan spesial afin, car, si i ca ta introdusí klausinan atverbial: * Me va veni si tu clama. – Mi ta bini si bo yama. * Me labora afin mea enfantes pote come. – Mi ta traha pa mi yunan por kome. * Lo es calda car la sol brilia. – Ta kalor pasobra solo ta bria. * Esta es plu labora ca me ia espeta. – Esaki ta mas trabou ku mi a spera. == Preguntanan == Tin tres tipo di pregunta: esnan ku por wòrdu kontestá ku un simpel " sí "òf" nò", esnan ku ta presentá un variedat di opshon pa skohe i esnan ku ta pidi un informashon partikular. Ademas, e preguntanan por ta direkto ("Na unda nos ta bai?") òf indirekto ("mi a puntra bo unda nos ta bai","Mi no Sa ken mi ta"). E preguntanan direkto ta terminá den un señal di pregunta (?). === Preguntanan di sí/no === Un frase por bira un pregunta di si/no agregando esce ("ta e kaso ku"") na prinsipio: * Esce tu parla deutx? – Bo ta papia aleman? * Esce tu ia come la salada? – Bo a kome e salada? Tin dos otro forma. Den e diskurso, den preguntanan ku ta presentá un posibilidat i simplemente ta pidi konfirmashon, no ta si? of no? e por wòrdu agregá na final di un frase. Y den preguntanan hopi simpel, un orador simplemente por eleva e tono di su voz na final: * Tu ia come la salada, si? ** Tu ia come la salada, no? ** Tu ia come, si? ** Nos es perdeda, no? ** Vos comprende? E kontesta na un pregunta di sí/no ta si ("sí") òf no ("nò"). Si e ta bisa ku e posibilidat ekspresá den e pregunta ta bèrdat; e no ta bisa ku e ta falsu: * Tu desira bir? – Bo ke bièr? ** Si, per favore. – Sí, por fabor. (Mi ke bièr) ** No, grasias. – No, danki. (Mi no ke bièr) Si e pregunta a ser formula den sentido negativo, si y no ta transmiti e mesun nifikashonnan cu lo a haci si e pregunta no tabata negativo. Pero esaki por resultá konfuso, p'esei por ta mas kla pa kontestá ku un frase kompletu: * Tu no desira bir? – Bo no ke bièr? * Si. – Sí. Sí. (Mi ke bièr) * No. – No. No. (Mi no ke bièr) * Si, me desira bir. – Sí, mi ke bièr. * No, me no desira bir. – No, mi no ke bièr. === Preguntanan alternativo === Un pregunta alternativo simplemente ta pidi e oyentenan pa skohe un di varios opshon, generalmente ekspresá komo un lista uní ku e konjunshon o: * Tu desira te, cafe, o bir? – Bo ke tè, kafé òf bièr? ** Cafe, per favore. – Kafé, por fabor. * Tu ia veni par auto, o par bisicle, o tu ia pasea? – Bo a bini den outo, na bisikleta òf na pia? ** Par auto, probable. – Den outo, probablemente. === Otro preguntanan === Otro preguntanan ta usa determinante interrogativo, pronombre of adverbio manera cual, ci, cuando, cuando, como, do, i perce. E palabra interrogativo generalmente ta move na komienso di e frase, pero tambe por aparesé na e lugá kaminda su kontesta lo a kai: * Cual libro tu leje? = Tu leje cual libro? – Ki buki bo ta lesa? * Ci es tua autor prefereda? = Tua autor prefereda es ci? – Ken ta bo autor preferí? * Cual es acel musica fea? = Acel musica fea es cual? – Kiko ta e músika horibel aki? * Cuando tu dormi? = Tu dormi cuando? – Ki ora bo ta drumi? * Cuanto tu ia paia? = Tu ia paia cuanto? – Kuantu bo a paga? * Como vos ia evade? = Vos ia evade como? – Kon bo a skapa? * Do nos es? = Do es nos? = Nos es do? – Unda nos ta? * Perce tu core? = Tu core perce? – Dikon bo ta kore? * Con cual tu come la salada? = Tu come la salada con cual? – Kiko bo ta kome e salada? * Cual force tu usa per come la salada? = Tu usa cual force per come la salada? – Ki forki bo ta usa pa kome e salada? * Con cual force tu come la salada? = Tu come la salada con cual force? – Ku kua forki bo ta kome e salada? * Como rapida tu pote come la salada? = Tu pote come la salada como rapida? – Kon lihé bo por kome e salada? === Preguntanan indirekto === E preguntanan indirekto ta ser ekspresá komo klausulanan sustantivo, ku normalmente ta kontené e mesun seri di palabra ku un pregunta direkto lo tabatin, inkluyendo e mesun tempu verbal. Den un pregunta informá, e palabra pregunta semper ta wòrdu poné na prinsipio di e klausula subordiná: * Vos va demanda: “Ci tu ia vide?” → Vos va demanda ci me ia vide. ** Bo ta puntra: "ken bo a mira?→Bo ta puntra ken mi a mira. * Me no recorda: “A ci me ia parla?” → Me no recorda a ci me ia parla. ** Mi no ta kòrda: "ku ken mi a papia ?→Mi no ta kòrda ku ken mi a papia. * Los no sabe: “Cual nos va fa?” → Los no sabe cual cosa los va fa. ** Nan No sa: "Kiko nos ta bai hasi?→Nan no sa kiko nan ta bai hasi. * Me vide: “Do me va senta?” → Me vide do me va senta. ** Mi ta mira: "Na Unda mi ta sinta?→Mi ta mira unda mi ta sinta. * Me no ia sabe: “Cuando nos va parti?” → Me no ia sabe cuando nos va parti. ** E no tabata sa: "Ki dia nos lo bai?→Mi no tabata sa ki dia nos lo a bai. Pregunta di si/no, ora nan ta indirekto, semper usa esce: * El no sabe: “Esce los ia parti?” → El no sabe esce los ia parti. ** E no sa: "nan a bai?→E no sa si nan a bai. * El ia demanda: “Esce tu pote aida?” → El ia demanda esce me pote aida. ** El a puntra: "Bo por yuda?→A puntra mi si e por yuda. Den algun kaso, e diferensia entre un pregunta informá i un klausula relativo ta hopi sutil: * (a) Me ia descovre cual cosa ia es en la caxa. – Mi a haña sa kiko tabata den e kais. (un pregunta ku a wòrdu reportá) * (b) Me ia descovre lo cual ia es en la caxa. – Mi a haña sa kiko tabata den e kais. (un klausula relativo) Den e ehèmpel (a), mi a deskubrí e identidat di e kos den e kais, asta si mi no a mir'é ni mishi kuné direktamente. Den e ehèmpel (b), mi a deskubrí esaki, e kos físiko mes. == Kláusulanan == Manera un frase, un klausula ta kontené un suheto i un verbo, pero ta forma parti di un frase mas grandi. Kada frase ta kontené un klausula prinsipal. Esaki por wòrdu kambia den diferente manera dor di un òf mas klauso subordiná. Si un klausula subordiná ta kambia un sintágma nominal, e ta wòrdu yamá klausula relativo. Si e ta kambia un verbo òf e klausula prinsipal kompleto, e ta wòrdu yamá klausula adverbial. I si e ta hunga e ròl di sustantivo, e ta wòrdu yamá klausula nominal. Ademas, un frase por kontené mas ku un klausula prinsipal. === Kláusula relativo === Un klausula relativo ta un klausula ku ta modifiká un sustantivo. E klausinan relativo ta sigui e substantivonan ku nan ta modifiká, i generalmente ta kuminsá ku un di e pronombronan relativo ci i cual: * La om ci ia abita asi ia vade a New York. – E hòmber ku tabata biba aki a bai New York. * La poma cual ia cade de mea saco es aora noncomable. – E manzana ku a kai for di mi saku awor no ta kuminda. Pa mas klaridat, un klausula relativo por ser separá for di e resto di oracion ku koma, spesialmente si e ta largu òf kompliká: * La poma, cual ia cade de mea saco en la fango a matina ier, es aora noncomable. – The apple, which fell from my bag into the mud yesterday morning, is now inedible. Algun klauso relativo no ta esensial pa e nifikashon di e frase, sino simplemente ta agregá un komentario di pasa. E klausinan aki semper ta sali na kla ku koma: * La can, ci ave manxas negra, ia morde la polisior. – E kachó, ku tin marka pretu, a morde e polis. * Mea padre, ci ia jubila, abita en Mexico. – Mi tata, ku ta retirá, ta biba na Mexico. * Esta jus, cual Ana ia fa, ave un bon sabor. – E zup aki, ku Anna a traha, ta saboreá bon. Ci i cual por komportá komo suheto òf obheto di e klausula relativo. Obhetonan normalmente ta sigui e verbo, pero ora un di nan ta e obheto, e ta precede tanto e sujeto como e verbo: * La fem ci me ama veni de Frans. – E muhé (kende) amo ta bini di Fransia. * La robot cual me ia construi no opera. – E robot ku mi a traha no ta funshoná. * Ta ce nos vade a mea casa, cual es prosima. – Nos ta bai kas, ku ta serka. Ora e pronombre relativo ta e obheto di un preposishon, e preposishon ta bini promé: * La fem de ci nos parla labora a mea ofisia. – E muhé ku nos ta papia di dje ta traha den mi ofisina. * Tua libro, en cual me ia scrive sua nom, es sur la table. – Bo buki, den kua mi a skirbi su nòmber, ta riba mesa. Ora de ci òf de cual ta introdusí un sustantivo poseé den e klausula relativo, e sustantivo ei ta wòrdu introdusí generalmente pa sua pa mas klaridat: * Esta fem, de ci sua sposo labora en la banco, es un cocor eselente. – E muhé aki, kende su esposo ta traha den banko, ta un bon kushina. * La fem, de ci tu conose sua sposo, labora a mea ofisia. – E muhé, kende su esposo bo konosé, ta traha den mi ofisina. * La fem, de ci tu ia dona la letera a sua sposo, es encantante. – E muhé, kende su esposo a risibí e karta, ta dushi. * Mea auto, de cual sua motor es rompeda, es aora dejetada. – Mi outo, ku su motor a kibra, awor ta basura. Den algun idioma, un klausula relativo por kambia e klausula anterior kompletamente. Den Elefen, si esaki tabata ambiguo, por usa na su lugá un ekspreshon manera lo cual, e lo, e esta òf e acel: * El pote salta a un metre alta, e esta ia surprende me. – E por bula un meter haltu, loke a sorprendé mi. * Me ia eleje aprende elefen, lo cual ia es un deside multe bon. – Mi a skohe pa siña Elefen, ku tabata un desishon hopi bon. Un otro forma pa kuminsá un klausula relativo ta ku un adverbio relativo: * Me labora en Paris, do me abita. – Mi ta traha na Paris, kaminda mi ta biba. * El va visita en julio, cuando la clima es bon. – E lo bishit'é na yüli, ora tin bon tempu. * Acel es la razona perce Juan ia parti. – Esei ta e motibu pakiko Juan a bai. E klausinan relativo aki ta hopi biaha similar na e klausinan adverbial: * Me labora do me abita. – Mi ta traha kaminda mi ta biba. * El va visita cuando la clima es bon. – E lo bishit'é ora e tin bon tempu. === Kláusula adverbial === Un klausula adverbial ta kambia e verbo di e klausula prinsipal òf e klausula prinsipal mes. Un klausula adverbial ta wòrdu introdusí dor di un di e subordinadónan adverbial (como, cuando, cuanto, do) òf un di e subordinadónan spesial si, car, afin, i ca: * Me no teme la can, car el es multe peti. – Mi no tin miedu di e kachó, pasobra e ta muchu chikitu. * Si los redui tro rapida sua pesa, los va regania lo. – Si nan perde peso muchu lihé, nan lo rekuper'é. * Me core afin la rinoseros no catura me. – Mi ta kore pa e rinoserontes no pega mi. * Esta es plu labora ca me ia previde. – Esaki ta mas trabou ku mi a spera. * El ia scrive cuando sua madre ia demanda. – El a skirbi ora su mama a puntra. * El dise ce el es felis do el abita. – E ta bisa ku e ta felis kaminda e ta biba. * On no ia permete ce me fa la cosas como me ia desira. – Mi no tabata permití pa hasi kos manera mi tabata ke. Un klausula adverbial introdusí dor di un subordinador adverbio (como, cuando, cuanto, do) por wòrdu konsiderá komo un klausula relativo abreviá. Por ehèmpel, e último tres ehèmpelnan anterior tambe por ser ekspresá di e siguiente manera: * El ia scrive a la ora cuando sua madre ia demanda. – E tabata skirbi e momento ku su mama a puntra e. * El dise ce el es felis a la loca do el abita. – E ta bisa ku e ta felis na e lugá kaminda e ta biba. * On no ia permete ce me fa la cosas en la modo como me desira. – Mi no tabata permití pa hasi kos manera mi tabata ke. === Kláusula sustantivo === Un klausula nominal ta funshoná komo un sustantivo: e por ta e suheto òf obheto di un verbo òf preposishon. E klausinan nominal ta wòrdu introdusí dor di e subordinadónan spesial ce òf esce, dor di un di e subordinadónan pronominal ci i cual, òf dor di un di e subordinadónan adverbio. Pa mira si un klausula ta un klausula nominal, e ta remplasá e klausula ku "e", "e", "e" òf "nan". Si esaki ta produsí un bon frase, e klausula ta un klausula nominal. E klausinan sustantivo ta normalmente obhetonan di verbonan di pensamentu, percepshon òf emoshon: * Me vide do tu es. – I see where you are. * Cuando me va parti, me no sabe. – Ora mi bai, mi no sa. * Me sabe de do tu veni. – Mi sa di unda bo ta bini. * Me sabe ci ia dise acel. – Mi sa ken a bisa esei. * Me ia oia cual tu ia dise. – Mi a tende loke bo a bisa. * Me pote divina cual el leje. – Mi por adiviná kua ta lesa. Hopi klauso substansial ta wòrdu introdusí dor di e subordinadónan spesial ce ("eso") òf esce ("si"): * Me pensa ce el es bela. – Mi ta kere ku e ta bunita. * Me pensa ce el pote salta a un metre alta. – Mi ta kere ku e por saltá un meter haltu. * Me pensa ce si. – Mi ta kere esei. * Me duta esce el pote salta a un metre alta. – Mi ta duda si e por bula un meter haltu. E klausinan nominal ta informá hopi bia kiko un hende a bisa, pensa òf puntra. Den tur kaso, e tempu verbal den e klausula nominal ta keda meskos ku den e diskurso, pensamentu òf pregunta original: * Me ia dise: “Me veni de London.” → Me ia dise ce me veni de London. ** Mi a bis'é: "Mi ta bini for di London. → Mi a bisa ku e tabata bini di London. * El pensa: “La tren ia es tarda.” → El pensa ce la tren ia es tarda. ** E ta pensa: "E trein a yega lat.” → E ta kere ku e trein a yega lat. * El ia demanda: “Cuando nos va parti?” → El ia demanda cuando nos va parti. ** El a puntra: "Ki ora nos ta bai? → A puntra ki dia nos lo bai. * Me va vole sabe: “Do la selebra es?” → Me va vole sabe do la selebra es. ** Mi ke sa: "Na unda e fiesta ta? → Mi ke sa unda e fiesta ta. Kláusula relativo i adverbial tin biaha por wòrdu konfundí ku kláusula sustantivo. Klarifiká ku ta komprondé un klausula relativo òf adverbial, komo sustantivo òf pronombre promé ku cual òf ci: * Me no comprende la ata cual tu intende. – Mi no ta komprondé e akshon ku bo ta pretendé. * Me ia oia lo cual tu ia dise. – Mi a tende loke bo a bisa. * Me no conose el ci tu ia indica. – Mi no konosé e persona ku bo a indiká. * Me vide la loca do tu es. – Mi ta mira e lugá kaminda bo ta. * Me no sabe la ora cuando me va parti. – Mi no sa ki ora mi ta bai. Tambe por pensa ku un verbo den infinitivo ta introdusí un tipo di klausula nominal. === Kláusula koordiná === Dos klausula prinsipal por ta konektá den un solo frase dor di konjunshonnan koordinante. Hopi biaha ta inkluí un koma promé ku e konjunshon: * Me ia desira la auto, ma me no ia ave la mone. – E tabata ke e outo, pero e no tabatin e plaka. * Me desira un bon carera e me vole ance trova un sposa bela. – Mi ke un bon karera i mi ke haña un esposa bunita tambe. E klausinan aki por wòrdu presentá komo frases independiente, ku òf sin konjunshon: * El ia vole canta e el ia vole dansa, ma el ia teme. – E tabata ke kanta i e tabata ke baila, pero e tabatin miedu. * El ia vole canta. E el ia vole dansa. Ma el ia teme. – E ke kanta. I e tabata ke baila. Pero e tabatin miedu. * El ia vole canta. El ia vole dansa. El ia teme. – E tabata ke kanta. E tabata ke baila. E tabatin miedu. == Numeronan == === Numero kardinal === E numbernan kardinal basiko ta: * zero – zero * un – un * du – dos * tre – tres * cuatro – kuatro * sinco – sinko * ses – seis * sete – sete * oto – ocho * nove – nuebe * des – diez * sento – sient * mil – miles * milion – miyones E numernan te ku 999 ta skirbí komo palabranan solto ku ta kontené te ku tres komponente, ku skènario huntu. Kada komponente ta representá un dígito i ta konsistí di un kantidat kardinal entre '''un''' i '''nove''', ku '''des''' òf '''sento''' agregá si e dígito ta representá un multiplo di dies òf shen. E multiples simpel di dies i shen ta ser ekspresá komo just '''des''' i '''sento''', sin menshoná '''un'''. E komponentenan pa multiples zero (manera "0" den "209") ta keda kompletamente skòp. * des-un – 11 * des-du – 12 * des-nove – 19 * dudes – 20 * dudes-un – 21 * dudes-sinco – 25 * sento-un – 101 * sento-des-du – 112 * tresento-dudes-un – 321 * cuatrosento – 400 * novesento-sinco – 905 '''Mil''' i '''milion''' semper ta skirbi como palabranan independiente, separando cada grupo di tres cifra: * mil setesento-sesdes-tre – 1763 * du mil un – 2001 * tre mil des-cuatro – 3014 * cuatrodes-sinco mil sessento-setedes-oto – 45 678 * novesento-otodes-sete milion sessento-sincodes-cuatro mil tresento-dudes-un balones roja – 987 654 321 globonan kòrá Ora ta skirbi numernan den digitonan, Elefen ta usa un espacio entre cada grupo di tres digitonan, manera ta mustra ariba. E punto desimal ta skirbí komo un punto (un punto) òf un koma, segun ta preferí, i tambe ta wòrdu pronunsia komo '''punto''' òf '''virgula'''. E digitonan ku ta sigui e punto desimal ta simplemente enumera: * tre punto un cuatro un ses – 3.1416 * du virgula zero nove – 2,09 E numbernan negativo ta ser ekspresá ku min: * min sinco grados – menos sinku grado === Biyones === E palabra "mil miyon" por nifiká un miyon òf un miyon, dependiendo di e kultura. Problema similar ta afecta "biyones", "cuatrillones", etc. Pa evitá konfushon, Elefen ta preferá di skirbi e kantidatnan aki eksplisitamente: * mil milion – 1 000 000 000 (one with nine zeroes, 10⁹) * milion milion – 1 000 000 000 000 (10¹²) * mil milion milion – 1 000 000 000 000 000 (10¹⁵) E palabranan bilion, trilion, cuadrilion, etc. ta eksistí den Elefen, pero un papiadó ku ta usa nan mester ta kuidadoso pa klarifiká e nifikashon. Den redakshon sientífiko, e opshon mas klá ta pa usa [[prefiho]] internashonal: * deca- (da) – 10 * ecto- (h) – 100 * cilo- (k) – 10³ * mega- (M) – 10⁶ * giga- – 10⁹ * tera- – 10¹² * peta- – 10¹⁵ * exa- – 10¹⁸ * zeta- – 10²¹ * iota- – 10²⁴ === Numero ordinal === Ora un kantidat ta promé ku un [[sustantivo]], e ta un kantidat kardinal, ku ta indiká un kantidat: * ''tre omes e cuatro femes'' - tres hòmber i kuater muhé Pero ora un number sigui un sustantivo, e ta un number ordinal, ku ta indiká un posishon den un sekwensia: * la om tre – e di tres hòmber * la pato ses – e di seis pato * la paje un – e promé página, página un Prima ta un alternativa komun na ordinal un, pero no por usa pa ordinalnan superior ku ta terminá na "1".: la paje prima – e promé página sala sento-un – kamber 101 Numero por ser usa komo sustantivo fiktivo pa aseptá un number ordinal: * El es numero tre. – E ta number tres / E ta di tres. * A cual paje tu es? Me es a numero setedes. – Riba kua página bo ta? Mi ta riba number setenta. * Numero tre, me vole grasia la furnores de come. – Na di tres lugá, mi ke gradisí e kateringnan. === Frakshon === Un uso di e sufikso -i ta pa forma palabranan pa numeronan frakshonario: * dui – mitar * tri – di tres * cuatri – kuartal, di kuater * desi – di dies * des-dui – di diesdos * cuatrodesi – di kuarenta * senti – di shen * tresento-sesdes-sinci – 1/365 * mili – 1/1000 * dudes-mili – 1/20 000 E frakshonnan ta sigui e reglanan di e substansianan ordinario: * un tri de la tarte – un tersera parti di e bolo * du tris de la tarte – dos tersera parti di e bolo * esta tri ardeda de la tarte – esaki a kima tersera parti di e bolo * un cuatri di un sentenio – un kuarto di siglo * tredes-duis de un diton – tres trinta i sekònde di un inch Tin un otro forma tambe pa ekspresá frakshon: * tre e un dui oras – tres ora i mei * tre oras e un dui – tres ora i mei * sete e un dui milion anios – shete i mei mion aña * des persentos de la popla = dies porshento di e hendenan * des sentis de la popla = dies porshento di e hendenan * du punto sete sinco oto metres = 2.758 meters Pa e eskritura sientífiko, prefihonan internashonal ta disponibel: * desi- (d) – 1/10 * senti- (c) – 1/100 * mili- (m) – 10⁻³ * micro- (μ) – 10⁻⁶ * nano- (n) – 10⁻⁹ * pico- (p) – 10⁻¹² * femto- (f) – 10⁻¹⁵ * ato- (a) – 10⁻¹⁸ * zepto- (z) – 10⁻²¹ * iocto (y) – 10⁻²⁴ === Multiples === E sufikso -uple ta forma palabranan pa multiples numeriko: * duple – dòbel, duo, par, pareha * truple – tripel, trio * cuatruple – kuadrupel Frase ku "ves" òf "veses" ta ekspresá kuantu biaha algu ta sosodé: * a un ves – un biaha * a du veses – dos biaha * a tre veses – tres biaha "Ves" no ta ekspresá multiplikashon aritmétiko. === Aritmetika === E suma ta ser ekspresá ku plu òf e: * Un plu un es du. – Un mas un ta dos. * Du e du no es sinco. – Dos i dos no ta sinku. E subtrakshon ta wordo expresa ku min: * Ses min tre es tre. – Seis menos tres ta tres. Multiplikashon ta ser ekspresá ku multiplida par, hopi biaha simplifiká na par so: * Du multiplida par tre es ses. – Dos multipliká pa tres ta igual na seis. * Ses par cuatro es dudes-cuatro. – Seis biaha kuater ta binti kuater. E divishon ta ekspresá ku dividida entre, hopi bia simplifiká na solamente entre: * Des divideda entre du es sinco. – Dies dividí pa dos ta sinku. * Sinco entre du es du e un dui. – Sinku riba dos ta dos i mei. * Sinco entre du es du punto sinco. – Sinku riba dos ta 2.5. * Sinco entre du es du virgula sinco. – Sinku riba dos ta 2,5. E potensia ta ekspresá ku un potia i un kantidat ordinal. Cuadrada i cubida ta alternativanan pa kuadrado i kubiko: * Tre a potia du es nove. – Tres pa e poder di dos ta nuebe. * Tre cubida es dudes-sete. – Tres kubo ta binti-shete. * des a potia min nove – 10⁻⁹ * des a potia sento – 10¹⁰⁰ E raisnan ta ser ekspresá ku "radis" i un kantidat ordinal: * 256 a radis cuatro es 4. – E di kuater rais di 256 ta 4. * La radis cuadral de 64 es 8. – E rais kuadrá di 64 ta 8. * La radis cubo de 27 es 3. – E rais kúbiko di 27 ta 3. === Medida === E medidanan físiko por ser ekspresá den diferente manera: * Cuanto alta es la tore? – Kon haltu e toren ta? * Cuanto de altia la tore ave? – Kuantu haltura e toren tin? * La tore es cuanto alta? – Kon haltu e toren ta? * La tore ave cuanto de altia? – E toren tin kuantu haltura? * La tore ave cuanto de altia? – E toren tin kuantu haltura? * La tore ta 40 meter alta. – E toren ta 40 meter haltu. * La tore ave 40 meter de altia. – E toren tin un haltura di 40 meter / E toren ta 40 meter di haltura. * La tore es un meter plu alta ca la casa. – E toren ta un meter mas haltu ku e kas. * La tore ave un meter plu de altia ca la casa. – E toren tin un haltura un meter mas ku e kas. * La tore es du veses plu alta ca la casa. – E toren ta dos biaha mas haltu ku e kas. * La tore ave du de la altia de la casa. – E toren tin dos biaha e haltura di e kas. * La casa ave un dui de la altia de la tore. – E kas tin mitar di e haltura di e toren. * La tore es duple plu alta ca la casa. – E toren ta dos biaha mas haltu ku e kas. * La tore ave duple la altia de la casa. – E toren tin dòbel e haltura di e kas. Un prinsipio basiko ta ku un tin altura (ave altia) pero ta halto (es alta). '''''40 metres alta''''' ta nifiká literalmente "40 meter haltu" (es desir, e meter mes ta haltu), pero pa ekstenshon natural ta nifiká "40 meter haltu". E mesun opshonnan ta apliká na otro medidanan, manera: * larga, largia * grande, grandia * pesosa, pesa * longa, longia * longa, tempo * vea, eda * basa, basia * profonda, profondia * frecuente, frecuentia * rapida, rapidia * densa, densia == Formashon di palabranan == Den Elefen, por forma palabra nobo agregando prefiho of [[sufiho]] na palabra existente, of kombinando dos palabra existente komo un sustantivo kompuesto. Tambe ta posibel pa reutilisa athetivonan manera sustantivonan i verbonan komo substantivonan, sin añadi un afiho. === Prefiho === Ora ta agregá un prefiho ku ta terminá ku konsonante na un palabra ku ta kuminsá ku e mesun konsonante, e konsonante aki ta wòrdu skirbí solamente un biaha (inter+rede → interede,​ non+nesesada → nonesesada). Anti- ta nifiká “anti-”. E ta forma adjetivo i sustantivo ku ta indiká oposishon: * sosia – society → antisosial – anti-social * avion – airplane → antiavional – anti-aircraft * proton – proton → antiproton – anti-proton Auto- ta nifiká “outo-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta indiká akshonnan refleksivo òf outomátiko: * respeta – respect → autorespeta – self-respect * flue – flow → autoflue – to wordwrap * adere – adhere → autoaderente – self-adhesive Des- ta nifiká “des-” den e sentido di deshasí di un akshon. E ta forma verbo. E ta simplifiká pa de- promé ku S, Z, X, òf J: * botoni – to button → desbotoni – to unbutton * infeta – to infect → desinfeta – to disinfect * jela – to freeze → dejela – to thaw * sifri – to encode → desifri – to decode Inter- ta nifiká “inter-”. E ta forma sustantivo, verbo i athetivo ku ta indiká akshonnan òf estadonan mutuo: * cambia – to change → intercambia – to exchange * nasional – national → internasional – international Media- ta nifiká “medio-”. E ta forma sustantivonan ku ta indiká e punto meimei di algu: * note – night → medianote – midnight * estate – summer → mediaestate – midsummer * punto – point → mediapunto – midpoint Non- ta nifiká “den-”, “no-”. E ta forma adjetivo i sustantivo ku ta indiká kontrali: * justa – just → nonjusta – unjust * ativa – active → nonativa – inactive * nativa – native → nonativa – non-native * nesesada – necessary → nonesesada – unnecessary * crede – belief → noncrede – disbelief Pos- ta nifiká “post-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta referí na un tempu (òf lugá) ku ta sinta despues òf tras di (pos) un otro: * graduada – graduate → posgraduada – postgraduate * media – middle → posmedia – afternoon * alveolo – alveolus → posalveolal – postalveolar Pre- ta nifiká “pre-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta referí na un tempu (òf lugá) ku ta sinta promé òf dilanti di (ante) un otro: * graduada – graduate → pregraduada – undergraduate * istoria – history → preistoria – prehistory * judi – judge → prejudi – prejudge Re- ta nifiká “re-”. E ta forma verbonan ku ta indiká un akshon ripití, òf un akshon den direkshon kontrali: * comensa – to begin / to start → recomensa – to begin again / to restart * pleni – to fill → repleni – to refill / to replenish * paia – to pay → repaia – to pay back / to repay * veni – to come → reveni – to come back / to return Su- ta nifiká “sub-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta indiká un punto mas abou den un herarkia: * teninte – lieutenant → suteninte – sublieutenant * divide – to divide → sudivide – to subdivide * consensa – conscious → suconsensa – subconscious * indise – index figure → suindise – subscript * campion – champion → sucampion – runner-up Supra- ta nifiká “super-” òf “over-”. E ta forma sustantivo, verbo i adjetivo ku ta indiká un punto mas haltu den un herarkia. E ta simplifiká pa supr- promé ku A: * computador – computer → supracomputador – supercomputer * pasa – to pass → suprapasa – to surpass * dramosa – dramatic → supradramosa – overdramatic / sensational * fem – woman → suprafem – superwoman * natural – natural → supranatural – supernatural * analise – analyze → supranalise – overanalyze Vis- ta nifiká “vise-”. E ta forma sustantivonan ku ta indiká diputadonan: * presidente – president → vispresidente – vice-president * re – king → visre – viceroy Bon- i mal- ta forma vershonnan bon i malu (òf robes) di adjetivo i verbo, tin bia metafórikamente. * parla – speak → bonparlante – eloquent * vende – sell → bonvendeda – bestselling * dise – say → bondise – bless * veni – come → bonveni – welcome * acusa – accuse → malacusa – libel / slander * comprende – understand → malcomprende – misunderstand * nomida – named → malnomida – misnamed * odorosa – smelly → malodorosa – foul-smelling Numbernan i frakshonnan ta wòrdu usá komo prefikso riba sierto palabranan. Ku miembronan di famia, sifranan ta indiká generashonnan ku ta birando mas leu, manera sekuensianan di “great-” na ingles: * avo – grandfather → duavo – great-grandfather * neta – granddaughter → treneta – great-great-granddaughter * pede – foot → cuatropede – quadruped(al) * sore – sister → duisore – half-sister * galon – gallon → cuatrigalon – quart === Sufikso === Hopi sufijo ta kuminsá ku un vokal. Ora e sufijo aki ta agregá na un palabra ku ya ta terminá den vokal, e vokal eksistente ta wòrdu eliminá, a ménos ku e tabata e úniko vokal den e palabra original: * fruta – fruit → frutosa – fruity * jua – game → jueta – toy * fe – fairy → fein – fairy-like Ora un sufikso ta krea un sekwensa di vokal no válido, e di dos vokal di e sekwensa ta wòrdu eliminá.: * comedia + -iste → (comediiste) → comediste – komediante Tin dos eksepshon na e reglanan aki: * tre + -i → tri * tre + -uple → truple === Sufikso ku ta forma verbo === Manera otro verbonan, e verbonan produsí dor di e sufijo aki por wòrdu usa tantu den forma transitivo komo intransitivo, òf komo sustantivo. - i ta agregá na sustantivo i adjektivo pa forma verbonan ku ta nifiká "kombertí den become", " kombertí den...". Komo kaso spesial, esaki ta inkluí tambe verbonan ku ta nifiká "emite un sustansia òf un parti nobo".: * arco – arch → arci – to arch * roja – red → roji – to redden * umida – damp → umidi – to humidify * duple – double → dupli – to double * saliva – saliva → salivi – to salivate * flor – flower → flori – to blossom -i ta hasi tambe verbonan ku ta nifiká "usá" (generalmente komo un herment òf aparato), òf "apliká" (un sustansia òf konvenshon): * boton – button → botoni – to button * telefon – telephone → telefoni – to telephone * sponja – sponge → sponji – to sponge * pinta – paint → pinti – to paint * nom – name → nomi – to name === Sufikso ku ta forma athetivo === Manera otro adjektivo, adjektivo produsí dor di e sufiksonan aki por wòrdu reutilizá komo sustantivo ku ta indiká personanan òf kosnan ku tin e kalidat spesifiká. -in ta wòrdu agregá na un sustantivo pa krea un adjetivo ku ta nifiká “similar na …”, “-manera”: * ami – friend → amin – friendly * enfante – child → enfantin – childlike / childish * fantasma – ghost → fantasmin – ghostly * menta – mint → mentin – minty * monstro – monster → monstrin – monstrous * serpente – snake → serpentin – snakelike / serpentine -osa ta wòrdu agregá na un sustantivo pa traha un adjetivo ku ta nifiká “yen di …” òf “trahá di …”: * zucar – sugar → zucarosa – sugary * oro – gold → orosa – made of gold * capel – hair → capelosa – hairy * crea – create → creosa – creative * melma – slime → melmosa – slimy * jua – game → juosa – playful * caos – chaos → caososa – chaotic -al ta wòrdu agregá na un sustantivo pa forma un adjetivo general ku ta nifiká “pertenesé na …” òf “pa hasi ku …”: * fotografia – photography → fotografial – photographic * nasion – nation → nasional – national * siensa – science → siensal – scientific * averbo – adverb → averbal – adverbial * erita – inheritance → erital – hereditary * mito – myth → mital – mythical * monce – monk → moncal – monastic -iste ta wòrdu agregá na un sustantivo ku ta denotá un kreensia, manera un religion òf un filosofia, pa traha un adjetivo general. Si e sustantivo ta kaba den -isme, e ora ei -iste ta tuma su lugá. Den algun palabra kaminda e rais ta un sustantivo propio, e vokal final di e sustantivo ta wòrdu retené si esaki ta produsí un palabra mas internashonal: * bigamia – bigamy → bigamiste – bigamous * otimisme – optimism → otimiste – optimistic * puria – cleanliness → puriste – puristic * Mitra – Mithras → mitraiste – Mithraist -an ta wòrdu agregá na algun sustantivo ku ta indiká ekstenshonnan di espasio òf tempu (lugánan i era) pa forma adjetivonan general: * suburbe – suburb → suburban – suburban * Victoria – Victoria → victorian – Victorian -an tambe ta un di e sinku sufihonan standart pa forma adjetivonan ku ta denotá idioma i pueblonan. E otro kuaternan ta -es, -ica, -i, i -sce. Pa e adjetivonan aki, Elefen ta usa palabranan ku ta zona mas similar posibel na e nòmbernan nativo: komo resultado, algun nòmber ta usa un sufiho spesial di nan mes, òf no tin sufiho at all, i e rais tin bia ta wòrdu modifiká tambe: * Africa – Africa → african – African * Frans – France → franses – French * Elas – Greece → elinica – Greek * Arabia – Arabia → arabi – Arabian * Rusia – Russia → rusce – Russian * Europa – Europe → european – European * Deutxland – Germany → deutx – German * Britan – Britain → brites – British Pero esnan ku ta preferá esaki por simplemente agregá -an na kualke nòmber di pais: * Frans – France → fransan – French * Elas – Greece → elasan – Greek * Arabia – Arabia → arabian – Arabian * Rusia – Russia → rusian – Russian * Deutxland – Germany → deutxlandan – German * Britan – Britain → britanan – British -ica ta wòrdu agregá na un sustantivo ku ta indiká un problema médiko, sikológiko òf similar, pa forma un adjetivo ku ta deskribí un persona ku tin e problema: * catalesia – catalepsy → catalesica – cataleptic * xenofobia – xenophobia → xenofobica – xenophobic -nte ta wòrdu agregá na un verbo pa krea e partisipio aktivo, un adjetivo ku ta nifiká “-ing”, es desir “di tal manera ku e ta hasi (e akshon spesifiká)”. E partisipio aktivo di es ta esente: * ama – to love → amante – loving * depende – to depend → dependente – dependent * dormi – to sleep → dorminte – asleep * obedi – to obey → obedinte – obedient * pare – to appear / to seem → parente – apparent * es – to be → esente – being Sustantivonan ku ta kaba na -nte no ta wòrdu usá komo nòmber di akshon: * La covrente es sur la caxa. – The lid/covering is on the box. * Covre la caxa es un bon idea. – Covering the box is a good idea. -da ta wòrdu agregá na un verbo pa forma e partisipio pasivo, un adjetivo ku ta nifiká “-ed”, es desir “tal ku el a òf a haña … hasi kuné”: * ama – to love → amada – beloved * clui – to close → cluida – closed * conose – to know → conoseda – known * jela – to freeze → jelada – frozen * nesesa – to need → nesesada – needed / necessary * putri – to rot → putrida – rotten No ta usa -da pa indiká e tempu pasado di verbo: * La caxa es covreda par la tela. - at this time, the cloth covers the box. * La tela ia covre la caxa. - in the past, the cloth covered the box. -able ta wòrdu agregá na un verbo pa traha un adjetivo ku ta nifiká “-able”, “kapas di tin … hasi na dje”, òf “digno di tin … hasi na dje”: * ama – to love → amable – lovable * come – to eat → comable – edible * infla – to inflate → inflable – inflatable * loda – to praise → lodable – praiseworthy * nota – to note → notable – notable * titila – to tickle → titilable – ticklish === Sufikso ku ta forma sustantivo === -or ta nifiká “-er”. Ora e ta agregá na un verbo, e ta traha un sustantivo ku ta nifiká un persona ku ta hasi e akshon spesifiká, hopi bia tipikamente òf kustumber. Ora e ta agregá na un sustantivo, e ta traha un sustantivo ku ta nifiká un persona ku ta traha ku e kos spesifiká, òf ta hunga e deporte spesifiká: * aida – to help → aidor – helper * deteta – to detect → detetor – detective * dirije – to direct → dirijor – director * fumi – to smoke → fumor – smoker * gania – to win → ganior – winner * jogla – to juggle → joglor – juggler * parla – to speak → parlor – speaker (person) * pexa – to fish → pexor – fisherman * carne – meat → carnor – butcher * vaso – pot → vasor – potter * futbal – football → futbalor – footballer * tenis – tennis → tenisor – tennis player -ador tambe ta nifiká “-er”, pero ta krea sustantivo ku ta nifiká un hèrmènt òf mashin ku ta hasi e akshon spesifiká, òf ta traha riba e kos spesifiká: * caldi – heat → caldador – heater * computa – compute → computador – computer * fax – fax → faxador – fax machine * lava – wash → lavador – washing machine / dishwasher * parla – speak → parlador – loudspeaker * surfa – surf / browse → surfador – (web) browser * umidi – dampen → umidador – humidifier -eria ta wòrdu agregá na un sustantivo òf verbo pa hasi un sustantivo ku ta nifiká un lugá, hopi bia un tienda, asosiá ku e akshon òf kos spesifiká: * cafe – coffee → caferia – cafe * pan – bread → paneria – bakery, baker’s shop * beli – beautify → beleria – beauty salon * campana – bell → campaneria – bell tower * fruto – fruit → fruteria – orchard * monce – monk → monceria – monastery * planeta – planet → planeteria – planetarium * xef – chief / leader → xeferia – headquarters -ia ta ekivalente na “-ness” òf “-ity” òf “-ship” òf “-hood” na ingles. E ta forma sustantivonan abstrakto ku ta sirbi komo e nòmbernan di kalidatnan. Ora -ia ta wòrdu agregá na un palabra ku ta kaba ku -ia, e palabra no ta kambia: * ajil – agile → ajilia – agility * felis – happy → felisia – happiness * jelosa – jealous → jelosia – jealousy * neutra – neutral → neutria – neutrality * madre – mother → madria – motherhood * enfante – child → enfantia – childhood * sultan – sultan → sultania – sultanate * fria – cold → fria – coldness * vea – old / old person → veia – old age Palabranan manera enfantia i sultania por indiká un momentu òf lugá kaminda e kalidat ta eksistí. Nòmbernan di hopi kamponan di estudio tambe ta terminá ku ia (òf ica), pero esaki ta parti di e rais, i no un sufikso. E nòmbernan di e praktikantenan korespondente ta forma ku -iste. -iste ta ser usa tambe pa forma e nòmbernan di kreyentenan den un religion òf filosofia (derivá for di e sufijo adjetivo -iste), e nòmbernan di músikonan i e nòmbernan di otro personanan ku ta terminá na "- ist- " internashonalmente: * jeografia – geography → jeografiste – geographer * psicolojia – psychology → psicolojiste – psychologist * cimica – chemistry → cimiciste – chemist * eletrica – electricity → eletriciste – electrician * musica – music → musiciste – musician * Crixna – Krishna → crixnaiste – Krishnaist * ideal – ideal → idealiste – idealist(ic) * gitar – guitar → gitariste – guitarist * solo – solo → soliste – soloist * jornal – journal → jornaliste – journalist * sicle – cycle → sicliste – cyclist -isme ta forma e nòmbernan di sistemanan di kreensia, remplasando -iste den nòmber di e kreyente. E ta aparesé tambe den sierto otro palabranan ku ta kaba den “-ismo-” internashonalmente: * dauiste – Taoist → dauisme – Taoism * altruiste – altruist(ic) → altruisme – altruism * raziste – racist → razisme – racism * sindicatiste – syndicalist → sindicatisme – syndicalism * turiste – tourist → turisme – tourism * simbol – symbol → simbolisme – symbolism * canibal – cannibal → canibalisme – cannibalism === Sufikso menos produktivo === E siguiente sufiho ta apliká solamente na palabranan spesífiko, manera ta definí den e dikshonario. -eta ta wòrdu agregá na sierto sustantivo pa krea un nòmber pa un vershon di algu ku a wòrdu redusí na un manera partikular. Esaki ta inkluí e nòmbernan di bestianan yòn i pañanan di paden. -eta por wòrdu agregá na algun verbo i adjetivo pa krea palabranan pa vershonnan redusí di akshonnan i kalidatnan: * bebe – baby → bebeta – newborn baby * caro – cart → careta – handcart * imaje – image → imajeta – thumbnail * lente – lens → lenteta – contact lens * mone – money → moneta – coin * orolojo – clock → orolojeta – watch * bove – cow / ox → boveta – calf * ovea – sheep → oveta – lamb * calsa – stocking → calseta – sock * camisa – shirt → camiseta – undershirt / T-shirt * jaca – jacket → jaceta – vest (US) / waistcoat (Br) * pluve – to rain → pluveta – to drizzle * rie – to laugh → rieta – to giggle * parla – to speak → parleta – to chat * bela – beautiful → beleta – pretty, cute -on ta wòrdu agregá na sierto sustantivo pa krea un nòmber pa un vershon di algu ku a wòrdu oumentá na un manera partikular. Esaki ta inkluí e nòmbernan di pañanan di pafó: * abea – bee → abeon – bumblebee * caxa – box → caxon – crate * dente – tooth → denton – fang / tusk * dito – finger → diton – thumb * padre – father → padron – patriarch / boss * sala – room → salon – living room * seja – chair → sejon – armchair * calsa – stocking → calson – tights / pantyhose * jaca – jacket → jacon – overcoat -eta i -on no ta sinónimo pa peti i grande: ta basta posibel pa tin un careta grande òf un salon peti. En bes di esei, nan ta forma palabranan ku nifikashonnan nobo spesífiko ku por wòrdu deskribí suavemente komo vershonnan mas chikitu òf mas grandi di esun original. -o i -a ta wòrdu agregá na algun sustantivo ku ta denotá miembronan di e famia, pa kambia e nifikashon entre hòmber i muhé respektivamente: * tio, tia – uncle, aunt E nòmbernan di algun palu ta wòrdu formá dor di kambia e -a final di e nòmber di e fruta òf noot pa -o: * pera – pear → pero – pear tree -esa ta wòrdu agregá na algun sustantivo ku ta indiká ròlnan sosial maskulino históriko pa forma e ekivalente femenino: * prinse – prince → prinsesa – princess === Afikso tekniko === E terminonan sientífiko i médiko internashonal ta wòrdu formá for di fuentenan latino i griego dor di un gran kantidat di prefikso i sufikso tékniko. E afiho aki tambe ta wòrdu usa den Elefen i ta sigui e reglanan di transkripshon di elefen. Ora ta usa un preposishon komo prefikso tékniko, e ta sigui e mesun regla ku supra-: si e tin dos òf mas sílaba i ta terminá ku vokal, i e resto di palabra ta kuminsá ku e mesun vokal, e vokal aki ta aparesé solamente un biaha (contra+ataca → contrataca). E sufiho -i i -uple ta ser usa pa nombra frakshon i multiple. === Sustantivo kompuesto === Un sustantivo komponé por wòrdu formá dor di kombiná un verbo ku su opheto, den e òrdu ei. E resultado ta nifiká un persona òf kos ku ta hasi e akshon spesifiká riba e opheto spesifiká: * corti, ungia – shorten, nail → cortiungia – nail clipper * covre, table – cover, table → covretable – tablecloth * fura, bolsa – steal, handbag → furabolsa – pickpocket * lansa, petra – throw, stone → lansapetra – catapult * para, morde – stop, bite → paramorde – muzzle * para, pluve – stop, rain → parapluve – umbrella * pasa, tempo – pass, time → pasatempo – pastime * porta, mone – carry, money → portamone – wallet * porta, vose – carry, voice → portavose – spokesperson * brinca, dorso – hop, back → brincadorso – leapfrog (the game, named after its players) Si e opheto ta kuminsá ku un vokal, esaki ta wòrdu retené a ménos ku e ta meskos ku e vokal final di e verbo, manera den portavion. Elefen no ta permití dos sustantivo konsekutivo pa forma un komposishon. En bes di esei, mester pone un preposishon entre e dos sustantivonan. Por ehèmpel: * avia de mar – seabird * casa per avias – birdhouse * xef de polisia – chief of police Den kasonan raro, un ekspreshon asina tin un nifikashon no-literal spesial i ta ser tratá komo si fuera e ta un solo palabra fiho. Por ehèmpel, un leon-de-mar (leon di laman) no ta un leon. Den kasonan asina, e palabranan ta wòrdu uni ku strepi, i kualke adjetivo ta sigui e di dos sustantivo. Guion tambe por wòrdu usá pa komponentenan mas literal ora esaki ta mehorá klaridat: * un leon-de-mar grande – a large sea lion * un leon grande de mar – a large lion from the sea * un avion grande de mar – a large seaplane (because a seaplane is a type of airplane) * un avion-de-mar grande – a large seaplane (alternative) * un avion de mar grande – a large seaplane (ambiguous, because it seems to be saying that the sea is large) == Abreviashon == Na elefen ta usa un kantidat di abreviashon. E letranan no ta ser siguí pa puntonan. Hopi abreviashon ta wòrdu usa pa palabranan òf frasenan komun. No ta usa mayúskulonan, salvo den kaso di kuminsamentu di frase. * acc (ance conoseda como) – alias * aec (ante la eda comun) – a.C. * ec (de la eda comun) – di nos era * etc (e tal cosas, e tal continuante) – etc. (et cetera) * lfn – LFN (lingua franca nova) * n (numero) – n. (franca ) * nb (nota bon) – NB (nota bene) * ovn (ojeto volante nonidentifiada) – UFO (opheto bula no identifiká) * p (paje, pajes) – p. (página/s) * pd (per dise) – esta, esaki ta * pe (per esemplo) – por ehèmpel * pf (per favore) – por fabor * ps (pos scrive) – P.D (posdata) * tv (televisa, televisador) – TV (televishon) * v (vide) – wak Elefen ta usa tambe abreviashonnan for di otro idioma i ku ta rekonosé internashonalmente i tambe abreviashonnan di sistema metrik: * cd (disco compata) – CD (cd) * pc (computador personal) – PC (personal computer) * cm (sentimetre) – cm (sentimetro) * km (cilometre) – km (kilómetro) * mg (miligram) – mg (miligram) * μm (micrometre) – μm (micrometro) * MB (megabait) – MB (megabyte) Pa e formanan kòrtiku di nòmber propio i titulo, ta usa e letranan mayúskul. Sinembargo, palabranan manera e i de – ku no ta aparesé den letra mayúskul den e forma kompleto di e nòmber – ta wòrdu ignorá den e abreviashonnan. E nòmbernan aki tin biaha ta wòrdu introdusí dor di e, asta ora nan ta ser abreviá: * Dr (dotor) – Dr. (Doctor …) * Sr (senior) – Sr. (Señor …) * Sra (seniora) – Sra (Señora …) * la NU (Nasiones Unida) – N. U. (Organisashon Di Nashonnan Uní)) * la RU (Rena Unida) – R.U. (Reino Uni) * la SUA (Statos Unida de America) – EEUU (Estados Unidos) Algun nòmber propio ta mas konosí internashonalmente pa nan abreviashon original p'esei e ta keda konservá na elefen: * IBM-IBM (International Business Machines Corporation) * KGB-KGB (Комитет государственной безопасности, Komité di Siguridat Di Estado) == Puntuashon == En general, Elefen ta laga e eskoho di puntuashon na e eskritor, e úniko estandartnan ta esun di klaridat i konsistensia. Tin sierto konvenshon basiko, via, ku ta meskos ku den mayoria di e idiomanan europeo. E promé palabra di un frase mester kuminsá ku un letra mayúskul. === Signo prinsipal di puntuashon === Un frase ordinario ta terminá ku un punto òf punto. ). Si un frase ta un pregunta direkto, e ta terminá ku un señal di pregunta (? ). Un señal di eklamashon (! ) por ser usa na final di un frase ku lo tin un intensidat emoshonal si e ta ser papiá. Un koma ( , ) ta indiká un pausa natural den un frase, òf tin bia ta inkluí solamente pa separá un parti di un frase (manera un klausula) for di otro. E koma tambe ta ser usa pa separá e elementonan di un lista. Ora ta skirbi number, e punto desimal por ser skirbi komo un koma òf un punto (punto). E gruponan di tres digitonan adjasinti por ser separá dor di espasio. E dos puntonan ( : ) ta introdusí un presentashon mas detaya ku loke ta promé. Usa un letra mayúskul despues di dos punto si loke ta sigui ta un frase kompletu, pero no si ta solamente un lista òf parti di un frase. E punto i koma (;) por wòrdu usa en bes di un punto entre dos frase ku ta reflehá òf balansá estrechamente ku otro. Tambe e por separá e elementonan for di un lista ora nan ta largu òf nan ta kontené nan mes koma. No pone un lugá na man robes di un señal di puntuashon prinsipal. Pero pone un espasio na man drechi, excepto na final di un paragraf. === Komillas === Un señal di komillas ta aparese na inisio i na final di e palabranan ku ta presenta komo un sita direkto. Tin diferente forma di komillas: '" "..." "...". Den elefen, e forma " ta esun ku ta wòrdu usa normalmente, pasobra e ta kla, fásil pa skirbi i rekonosé internashonalmente. Ora un sita ta aparese den otro, e ta wordo poni ' na inisio i fin di e sita interno. Den bon tipografia, por ehèmpel den buki, ta usa e formanan kurba "" i", pero e formanan aki no ta nesesario pa komunikashon normal. No laga lugá entre e kumintashonnan i e teksto sita. Den algun idioma un raya ( — ) ta aparesé den un diálogo ora un persona nobo ta kuminsá papia, en bes di e kumintashonnan. Nos ta rekomendá pa evitá esei na elefen, pasobra e ta ménos kla i por wòrdu konfundí ku e uso di skènario. Ora ta sita e palabranan di un personahe den un storia, hopi biaha e ta ser akompaña pa un label ku ta indika ku e ta papia i su forma. Den elefen, pa e tipo di frase aki ta mihó pa pone un script entre e etiketa aki i kada parti di e sita. Asina ta fásil pa mantené e puntuashon eksakto di e frase original: * La vendor murmura – “Ma lo no es tan simple, mea ami.” * “Me acorda.” – la om responde felis. * “Perce tu es asi?” – la fem demanda. * “Cisa” – la bonvolor sujesta – “me pote aida.” * “Me ave un ami nomida Freda,” – el esplica – “ci es un tortuga.” === Otro señalnan === E puntonan di suspenshon ( ... ) ta sugeri un pausa òf ta indiká ku algun palabra a keda suspendé. E guionnan (—o -) i e paréntesis (( ... )) ta envolví e komentarionan insertá den e fluho normal di un frase. E apostròf ( ' ) ta indiká ku e vokal ta wòrdu skòp. Esaki normalmente ta sosodé solamente den poesia. Na elefen e símbolonan di e moneda (€, ¥, £, c, etc.) por wòrdu poné promé òf despues di e sifranan, segun kustumber di e pais en kuestion. Tin otro señalnan di puntuashon, pero nan uso tin poko relashon ku e reglanan di elefen. [[Category:Lingua Franca Nova]] h1p8a53pps5zof9683qv061nnrbedra 0 9428 162944 162071 2025-06-13T17:48:14Z Caribiana 8320 wikilink 162944 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} El '''Cantar de mio Cid''' ta un kantika di gesto anónimo ku ta konta aktonan heroiko, inspirá libremente riba e último añanan di bida di e kabayero di Castilia Rodrigo Díaz de Vivar El Campeador. E vershon konservá a ser komponé, segun mayoria di e krítika aktual, rond di aña 1200.<ref>Segun Alberto Montaner Frutos (ed. lit.) ''Cantar de mio Cid'', Galaxia Gutenberg; Real Academia Española, 2011, pág. 289 (Biblioteca Clásica de la Real Academia Española, 1). ISBN 978-84-8109-908-9 ''un kumulashon di aspekto konsustansial ora di "Cantar" na tur su nivelnan [...] ta hiba na dat'é sin duda den e bario di 1200.''</ref><ref>Den e volumen dediká na literatura medieval (publiká na 2012) di E "Historia di literatura spaño" dirigí pa José Carlos Mainer, e ta referí na e datashon di E "Cantar de mi Cid" ku na e momentu aki "e gran mayoria di studiantenan ta inkliná pa establesé e kreashon di e poema, den e forma konosí awe, den e último añanan di siglo XII òf komienso di e siguiente". Wak Juan Manuel Cacho Blecua y María Jesús Lacarra Ducay, ''Historia de la literatura española, I. Entre oralidad y escritura: la Edad Media'', José Carlos Mainer (dir.), [s. l.], Crítica, 2012, pág. 333. ISBN 978-84-9892-367-4</ref> E ta e promé obra poétiko extenso di [[literatura spaño]] y e úniko kantika épiko spaño ku a keda kasi kompleto; solamente e promé pagina di e original y dos otro den e kodisil a bai perdí, ounke e kontenido di e lagunanan eksistente por ser dedusí for di e prosifikashonnan kronistiko, spesialmente for di e ''Cronica de veinte reyes''. Ademas di ''E Cantar de mio Cid'', e otro tres teksto di su género ku a keda ta: las ''Mocedades de Rodrigo'' c. 1360, ku 1700 versíkulo; ''El Cantar de Roncesvalles'' c. 1270, un fragmento di mas o ménos 100 versíkulo; i un inskripshon kòrtiku di un tèmpel romániko, konosí komo ''Epitafio épico del Cid'' —c. 1400?—. E relevansia di "E Cantar" no ta limita na loke ta literario sino cu ta duna inisio na un disiplina intelektual kompleto: [[Filologia|filologia]] komo siensia moderna na [[Spaña]] na fin di [[siglo 19]], ku ta kuminsa cu e estudio di e poema aki pa Ramón Menéndez Pidal (1869-1968) y su decision pa aplika pa promé biaha na e teksto aki e metodo históriko-kritico, e hermènt mas potente di filologia di su tempu, inougurando asina e estudionan filológiko spaño. E poema ta konsistí di 3735 verso di ekstenshon variabel (aniso-silábiko), maske e di dieskuater te diesseis [[silaba|sílaba]] métriko ta predomina, dividí den dos hemistiquio separá pa cesura. E largura di kada hemistiquio ta normalmente di tres pa diesun sílaba, i ta konsiderá unidat mínimo di e prosodia di e Cantar. Su versonan no ta agrupá den strofa, sino den tiramento; kada un ta un seri sin number fiho di versonan ku un solo rima asonante. No ta konosí su título original, maske probablemente lo yam'é "gesta" òf "kanta", término ku e outor ta deskribí e obra den versíkulo 1085 (''Aquí compieça la gesta de mio Çid el de Bivar'', kuminsamentu di e di dos kantamentu) i 2276 (''las coplas de este cantar aquís van acabando'', kasi na final di e di dos kantamentu), respektivamente. {{Appendix}} [[Kategoria:Literatura di Spaña‎]] 1egrjsq2pt16irxjdc05g5m3ip9ukzk 0 9860 162980 120986 2025-06-14T07:33:35Z Caribiana 8320 ampliashon 162980 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Sint-Elisabeth Hospital''' (SEHOS) tabata un hospital na [[Willemstad]], [[Kòrsou]], den bario di [[Otrobanda]]. A duna e hospital e nòmber di Santa Elisabeth di Hungria. For di 1954 hospital tin su imagen riba un mural di mosaiko, ku a wòrdu kreá pa e artista visual hulandes Charles Eyck (1897-1983). E tabata e promé hospital general riba e isla ku, bou di nòmber di ''St. Elisabeth Gasthuis'', a wòrdu funda dia [[3 di desèmber]] [[1855]] dor di monseñor [[Ferdinand Kieckens]] ku ayudo di e sürnan Fransiskano di [[Breda]]. Arkitekto tabata Stephanus van der Pavert. Den komienso tabata duna kuido na pashèntnan di lepra i personanan ku un limitashon mental.<ref name="delegatie">{{citeer web|url=https://www.ad.nl/breda/delegatie-uit-curacao-bezoekt-breda-voor-steun-met-dank-aan-de-lokale-missiezusters~a6f917f3/|auteur=Nico Schapendonk|titel=Delegatie uit Curaçao bezoekt Breda voor steun: met dank aan de lokale missiezusters|datum=2021-10-08|bezochtdatum=2023-11-23}}</ref> Na 1956 e hospital a wòrdu ekspandé na banda sùitost ku un ala den estilo modernístiko di arkitekto [[Ben Smit]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.boei.nl/mensen-vertellen/het-sint-elisabeth-hospitaal-op-curacao/|titel=Het Sint Elisabeth Hospitaal op Curaçao|werk=Boei.nl|auteur=Kim Heuvelmans|bezochtdatum=2023-11-23}}</ref> E fasilitat a desaroyá den un hospital i instituto edukativo pa personal médiko i di kuido. Ku 740 kama SEHOS tabata e hospital mas grandi di [[Antias Hulandes]] i un di e dunadornan di trabou mas grandi di Kòrsou.<ref>Hoetink, H., ''Encyclopedie van de Nederlandse Antillen, kapitulo "Geneeskunde"'', Elsevier (1969), Amsterdam</ref> E explotashon di e hospital tabata kai bou di Vereniging Sint Elisabeth Gasthuis, fundá na 1863 i despues likidá i remplasá pa Stichting Sint Elisabeth Hospitaal (Sehos) dia 6 di ougùstùs 1973.<ref name="Sehos">{{citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/curacao/31275-doek-sint-elisabeth-valt|titel=Doek Sint Elisabeth valt|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|datum=2025-06-12|bezochtdatum=2025-06-14}}</ref> Fin di 2019 a habri un hospital nobo, [[Curaçao Medical Center]], banda di SEHOS, ku a wòrdu basha abou parsialmente, despues ku esaki a sera mesun aña. Pa e kompleho di SEHOS, ku un tereno di 18.500 m², ta buska un destino nobo.<ref name="delegatie"/> Na 2021 a presentá un masterplan pa desaroyo i transformashon di e kompleho.<ref>{{Citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/24925-masterplan-voor-sehos|titel=Masterplan voor Sehos|werk=antilliaansdagblad.com|datum=2021-12-27|bezochtdatum=2023-11-23}}</ref> Na yüni 2025 fundashon Sehos a keda deklará bankarota. E insolvensia tabata resultado direkto di e falta di un areglo final ku pais Kòrsou, for di ken ta reklamá un demanda di 22,1 mion i un kompensashon di 57,6 mion.<ref name="Sehos"/> <gallery widths="200" heigths="200"> Collectie Nationaal Museum van Wereldculturen TM-60019466 Aanzicht van het katholieke ziekenhuis Curacao Soublette et Fils (Fotostudio).jpg|Entrada Sint Elisabeth Gasthuis entre 1915 i 1920 Bezoek van prinses Juliana aan West-Indië. Curaçao. In het rooms-katholieke St. , Bestanddeelnr 935-1533.jpg|Bishita di [[Juliana di Hulanda|prinsesa Juliana]] na SEHOS na 1944 Muurschildering in de kapel van het Elisabeth Gasthuis op Curaçao, KITLV 150035.tiff|Mural den e kapia di SEHOS </gallery> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =66009209|titulo=Sint-Elisabeth Hospitaal (Willemstad)}} {{References}} }} [[Category:Kòrsou]] fxmasy9ky17vc4zpf1iyt6icsn8xphb 162990 162980 2025-06-14T08:56:57Z Kallmemel 14000 infobox edificio 162990 wikitext text/x-wiki {{Infobox edificio|variante=c |infobox_tipo=hospital }} '''Sint-Elisabeth Hospital''' (SEHOS) tabata un hospital na [[Willemstad]], [[Kòrsou]], den bario di [[Otrobanda]]. A duna e hospital e nòmber di Santa Elisabeth di Hungria. For di 1954 hospital tin su imagen riba un mural di mosaiko, ku a wòrdu kreá pa e artista visual hulandes Charles Eyck (1897-1983). E tabata e promé hospital general riba e isla ku, bou di nòmber di ''St. Elisabeth Gasthuis'', a wòrdu funda dia [[3 di desèmber]] [[1855]] dor di monseñor [[Ferdinand Kieckens]] ku ayudo di e sürnan Fransiskano di [[Breda]]. Arkitekto tabata Stephanus van der Pavert. Den komienso tabata duna kuido na pashèntnan di lepra i personanan ku un limitashon mental.<ref name="delegatie">{{citeer web|url=https://www.ad.nl/breda/delegatie-uit-curacao-bezoekt-breda-voor-steun-met-dank-aan-de-lokale-missiezusters~a6f917f3/|auteur=Nico Schapendonk|titel=Delegatie uit Curaçao bezoekt Breda voor steun: met dank aan de lokale missiezusters|datum=2021-10-08|bezochtdatum=2023-11-23}}</ref> Na 1956 e hospital a wòrdu ekspandé na banda sùitost ku un ala den estilo modernístiko di arkitekto [[Ben Smit]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.boei.nl/mensen-vertellen/het-sint-elisabeth-hospitaal-op-curacao/|titel=Het Sint Elisabeth Hospitaal op Curaçao|werk=Boei.nl|auteur=Kim Heuvelmans|bezochtdatum=2023-11-23}}</ref> E fasilitat a desaroyá den un hospital i instituto edukativo pa personal médiko i di kuido. Ku 740 kama SEHOS tabata e hospital mas grandi di [[Antias Hulandes]] i un di e dunadornan di trabou mas grandi di Kòrsou.<ref>Hoetink, H., ''Encyclopedie van de Nederlandse Antillen, kapitulo "Geneeskunde"'', Elsevier (1969), Amsterdam</ref> E explotashon di e hospital tabata kai bou di Vereniging Sint Elisabeth Gasthuis, fundá na 1863 i despues likidá i remplasá pa Stichting Sint Elisabeth Hospitaal (Sehos) dia 6 di ougùstùs 1973.<ref name="Sehos">{{citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/curacao/31275-doek-sint-elisabeth-valt|titel=Doek Sint Elisabeth valt|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|datum=2025-06-12|bezochtdatum=2025-06-14}}</ref> Fin di 2019 a habri un hospital nobo, [[Curaçao Medical Center]], banda di SEHOS, ku a wòrdu basha abou parsialmente, despues ku esaki a sera mesun aña. Pa e kompleho di SEHOS, ku un tereno di 18.500 m², ta buska un destino nobo.<ref name="delegatie"/> Na 2021 a presentá un masterplan pa desaroyo i transformashon di e kompleho.<ref>{{Citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/24925-masterplan-voor-sehos|titel=Masterplan voor Sehos|werk=antilliaansdagblad.com|datum=2021-12-27|bezochtdatum=2023-11-23}}</ref> Na yüni 2025 fundashon Sehos a keda deklará bankarota. E insolvensia tabata resultado direkto di e falta di un areglo final ku pais Kòrsou, for di ken ta reklamá un demanda di 22,1 mion i un kompensashon di 57,6 mion.<ref name="Sehos"/> <gallery widths="200" heigths="200"> Collectie Nationaal Museum van Wereldculturen TM-60019466 Aanzicht van het katholieke ziekenhuis Curacao Soublette et Fils (Fotostudio).jpg|Entrada Sint Elisabeth Gasthuis entre 1915 i 1920 Bezoek van prinses Juliana aan West-Indië. Curaçao. In het rooms-katholieke St. , Bestanddeelnr 935-1533.jpg|Bishita di [[Juliana di Hulanda|prinsesa Juliana]] na SEHOS na 1944 Muurschildering in de kapel van het Elisabeth Gasthuis op Curaçao, KITLV 150035.tiff|Mural den e kapia di SEHOS </gallery> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =66009209|titulo=Sint-Elisabeth Hospitaal (Willemstad)}} {{References}} }} [[Category:Kòrsou]] ddqzkf3hxa5igt2w5474ozmse14rno6 0 10121 162894 162294 2025-06-13T15:18:01Z Caribiana 8320 wikilink 162894 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} E '''gramátika di interlingua''' ta basá den gran parti riba e gramátika di e [[Lenga romániko|lenganan romániko]], pero ta simplifiká, prinsipalmente bou di influensia di [[ingles]]. Sinembargo, a konsultá tur idioma di kontrol, inkluyendo [[aleman]] i [[ruso]], pa desaroyá gramátika. E karakterístikanan gramatikal ku no ta eksistí den niun di e idiomanan di kontrol primario (Ingles, Franses, Italiano, Spaño i Portugues) a keda eliminá. Por ehèmpel, no tin konkorensia athetivo (spaño / portugués ''gatos negros'' 'gatos negros'), ya ku e karakterístika aki ta ausente na ingles, ni tempu verbal kontinuo (Inglés ''I am reading''), ya ku nan ta ousente na franses. Na kontraste, Interlingua tin artíkulonan, kontrariamente na ruso, ya ku ruso ta un idioma di kontrol sekundario. No tin un marka sistémiko pa e partinan di papiamentu. Por ehèmpel, substansianan no tin ku terminá den ningun letra partikular. Sinembargo, normalmente athetivo ta terminá ku ''-e'' òf konsonante, adverbio ta terminá ku-mente u-o, miéntras sustantivo ta terminá ku ''-a'', ''-e'', ''-o'' òf konsonante. Verbenan finito practicamente semper ta termina na ''-a'', ''-e'' of ''-i'', mientras cu e infinitivo ta agrega ''-r'': ''scribe'', 'escribe'; ''scriber'', 'escribe'. == Artíkulo == E artíkulo definí ta ''le''<ref>[https://www.interlingua.com/grammatica/grammatica/articulo-definite/ Articulo definite]</ref>, e artíkulo indefiní ta ''un''<ref>[https://www.interlingua.com/grammatica/grammatica/articulo-indefinite/ Articulo indefinite]</ref>, i niun di e artíkulonan ta mustra ningun akuerdo di forma ku e substantivonan. E preposishonnan ''a'' ("a") i ''de'' ("de") ta ser fusioná ku un siguiente den ''al'' i ''del'', respektivamente. E artíkulo definí ta wòrdu usa, en general, manera den ingles, ku e eksepshon ku e no mester ser omití ku título ku ta antecedé nòmber propio ni ku sustantivo abstrakto ku ta representá un klase kompleto, espesie, etc. == Sustantivo == E sustantivonan ta baha solamente pa kantidat. E sustantivonan plural ta tuma ''-s'' despues di un [[vocal|vokal]], ''-es'' despues di un konsonante (pero e ''-c'' i e "g" final ta kambia den ortografia a ''-ches'' (i Ghes) pa preservá e sonido [k i g] di ''c'' i ''g''). :''catto'' &nbsp; 'pushi'&nbsp; →&nbsp; ''cattos''&nbsp; 'pushinan' :''can''&nbsp; 'kachó'&nbsp; → &nbsp;''canes''&nbsp; 'kachonan' :''roc'' &nbsp; 'toren' [ché] &nbsp; → &nbsp;''roches''&nbsp; 'torennan' Interlingua no tin un género gramatikal. Sustantivo animá ta neutral den sèks, a ménos ku nan ta referí spesífikamente na un hòmber òf un muhé. Asina, "jornalista" 'periodista' i "scientista" 'sientífiko' ta neutral den sèks, miéntras ku "rege" 'rei' i "regina" 'reina' ta spesífiko pa sèks. Por krea formanan femenino eksplisito dor di remplasá e final "-a " pa un final "-o" òf "-e" òf agregando e sufijo "-essa". :''puero'' &nbsp; 'mucha' &nbsp; → &nbsp;''puera''&nbsp; 'girl' :''tigre'' &nbsp; 'tiger' &nbsp; → &nbsp;''tigressa''&nbsp; 'female tiger' E ta kolora e formanan regular komo masculino ora nan ta aparesé den e mesun konteksto. Interlingua ta permiti uso di aposicion, cu hopi biaha ta equivalente na sustantivo athetivo na ingles. : ''nave domo'' 'barku di kas' E formanan masculino i femenino mester ta di akuerdo. == Athetivo == Athetivo por ta promé òf despues di e sustantivo ku nan ta kambia. Athetivo korto tin tendensia di ta promé, athetivo largu tin tendensia di ta promé. E numeronan semper ta bini promé ku e sustantivo. : ''belle oculos'' òf ''oculos belle'' &nbsp; 'ocho bunita' : ''un bon idea, un idea ingeniose'' &nbsp; 'un bon idea, un idea ingenioso' Un athetivo nunka mester ta di akuerdo ku e sustantivo ku e ta kambia, pero athetivo por ta pluralisá ora no tin un sustantivo eksplisito pa kambia. :''le parve infantes'' &nbsp; 'e muchanan chikitu'; &nbsp; pero &nbsp; ''le parves'' &nbsp; 'e chikitonan' E grado komparativo ta ser ekspresá ku "plus" òf "minus" promé ku e athetivo i e grado superlativo ku "le plus" òf "le minus". :''un plus feroce leon'' &nbsp; 'un leon mas feroz' :''un traino minus rapide'' &nbsp; 'un trein menos lihé' :''le plus alte arbore'' &nbsp; 'e palu mas haltu' :''le solution le minus costose'' &nbsp; 'e solushon mas barata'. E sufijo "-issime" por ser usa pa ekspresá e grado superlativo absoluto. :''un aventura excellentissime'' &nbsp; 'un aventura excelente' Athetivo "bon" 'bon', "mal" 'malo', "magne "'grande' i "parve" 'pequeño' tin forma opshonal irregulá pa komparativo i superlativo. :{| |- |''bon → plus bon → le plus bon'' || &nbsp; || òf || &nbsp; || ''bon → melior → optime'' |- |''mal → plus mal → le plus mal'' || &nbsp; || òf || &nbsp; || ''mal → pejor → pessime'' |- |''magne → plus magne → le plus magne'' || &nbsp; || òf || &nbsp; || ''magne → major → maxime'' |- |''parve → plus parve → le plus parve'' || &nbsp; || òf || &nbsp; || ''parve → minor → minime'' |- |} Teoricamente, kada athetivo por sirbi komo pronombre referí na algu ekspresá den un pasashi anterior. == Atverbio == Tin dos tipo di atverbio, primario i sekundario. Atverbionan primario ta un klase será di operadornan gramatikal, manera "quasi", "kasi"; "jam", "ya"; i "totevia", "di tur manera". Atverbionan sekundario ta un klase habrí derivá for di e athetivonan korespondente agregando e [[sufiho]] "- mente" ("- amente " despues di e final "-c"). :''felice'' &nbsp; 'felis' &nbsp; → &nbsp; ''felicemente'' &nbsp; 'felismente' :''magic'' &nbsp; 'mágiko' &nbsp; → &nbsp; ''magicamente'' &nbsp; 'magically' Algun atverbio komun tin forma opshonal kòrtiku den "- o". : ''sol'' &nbsp; 'so' &nbsp; → &nbsp; ''solo'' òf ''solmente'' &nbsp; 'solamente' Manera athetivo, atverbionan ta usa "mas" i "menos" pa ekspresá komparativo i "le plus" i "le minus" pa ekspresá superlativo. : ''Illa canta plus bellemente que illa parla.'' &nbsp; 'E ta kanta mas bunita ku e ta papia.' : ''Le gepardo curre le plus rapide de omne animales.'' &nbsp; 'E cheetah ta kore mas lihé ku tur otro bestia.' Atverbionan ekivalente na" bon"," bon "i" mal"," malo " tin forma opshonal i irregulá. :{| |- |''bonmente → plus bonmente → le plus bonmente'' || &nbsp; || òf || &nbsp; || ''ben → plus ben → le plus ben'' || &nbsp; || òf || &nbsp; || ''ben → melio → optimo'' |- |''malmente → plus malmente→ le plus malmente'' || &nbsp; || òf || &nbsp; || ''mal → plus mal → le plus mal'' || &nbsp; || òf || &nbsp; || ''mal → pejo → pessimo'' |- |} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=en|oldid =1150793643|titulo=Interlingua grammar}} {{References}} }} [[Category:Interlingua]] sz76ao9tfdhmb4j6utml39inlrpzpoc 0 10163 162955 139830 2025-06-13T18:42:43Z Caribiana 8320 infobox agrega 162955 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Wak articulo|dp=ja|Wak [[Kock]] (pagina di referencia) pa un otro nificacion di topico.}} {{Infobox futbolista| variante = a | nomber completo = Annuar Dave Kock | fecha nacemento = [[3 di desèmber|3 di december]] [[1991]] | luga nacemento = {{ABW}} |fecha fayecimento = | luga fayecimento = | posicion = delantero | nacionalidad = | haltura = 1.83 <!-- Seccion di seleccion nacional 1--> | seleccion = {{ABW}} | debut seleccion = 2011 | number seleccion = | participa = 17 | goal = 3 <!-- Seccion di trayectoria --> | club actual= Estrella | liga = [[Division di Honor (Aruba)|Division di Honor]] | number = 11 | temporada = 2008-2018<br /> | club = [[SV Estrella|Estrella]]<br /> <!-- Seccion di Prestacion --> | campeonato = | medaya = | competencia= | aña = }} '''Annuar Dave Kock''' (☆ [[3 di desèmber|3 di december]] [[1991]] na [[Aruba]]) ta un [[futbol]]ista Arubano cu ta hunga mediocampo pa [[SV Estrella]] y e [[seleccion nacional di futbol di Aruba (masculino)|seleccion nacional di Aruba]].<ref name="Soccerway">{{citeer web|url=https://us.soccerway.com/players/anuar-kock/164893/|titel=Aruba – A. Kock – Profile with news, career statistics and history – Soccerway|werk=int.soccerway.com|bezochtdatum=2024-01-16}}</ref> ==Carera deportivo== Annuar Kock a nace na [[Santa Cruz]] y a cuminsa hunga futbol na [[SV Estrella]]. El a participa tanto den ekipo junioren como den ekipo adulto. Na 2010 [[Arubaanse Voetbalbond|AVB]] ta premi'e como mihor delantero di e campeonato [[Division di Honor (Aruba)|division di honor]] pa temporada 2009/10.<ref>[https://archive.org/details/BNA-DIG-BONDIA-2010-06-18/page/n48/mode/1up?q=annuar+kock&view=theater Hungador y equiponan destaca a ricibi nan premio for di Arubaanse Voetbal Bond], Bon Dia Aruba (18 di juni 2010)</ref> ===Internacional=== Dia 12 di yüli 2011 durante e weganan clasificatorio pa mundial di futbol, Kock a haci su debut internacional subiendo veld na e di 66 minüt komo suplente di [[Theric Ruiz]] den un derota di pinalti 5-4 contra [[Sint Lucia]].<ref>{{citeer web|url=https://www.national-football-teams.com/matches/report/4058/Saint_Lucia_Aruba.html|titel=Saint Lucia vs. Aruba (4:2) ''(5:4)''|werk=www.national-football-teams.com|bezochtdatum=2024-01-16}}</ref> El a score su promé gol internacional casi tres aña despues, den un empate amistoso 2-2 cu [[Guam]].<ref>{{citeer web|url=https://www.national-football-teams.com/matches/report/10218/Aruba_Guam.html|titel=Aruba vs. Guam (2:2)|werk=www.national-football-teams.com|bezochtdatum=2024-01-16}}</ref> ==Estadistica== ===Internacional=== {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! Ekipo nacional!!Aña!!Aparicionnan!!Gol |- | rowspan="4"|[[Seleccion nacional di futbol di Aruba (masculino)|Aruba]] |2011||3||0 |- |2014||5||3 |- |2018||3||0 |- |2019||6||0 |- ! colspan=2|Total!!17!!3 |} ====Golnan internacional==== {|class="wikitable plainrowheaders sortable" |- ! Golnan !!Fecha!!Luga!!Oponente!!Score!!Resultado!!Campeonato |- | 1. || 27 di maart 2014 || [[Stadion Guillermo Prospero Trinidad]], [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad, Aruba]] || [[Guam]] || align=center | '''2'''–2 || align=center | 2–2 || amistoso |- | 2. || 30 di maart 2014 || Stadion Guillermo Prospero Trinidad, Oranjestad, Aruba || Guam || align=center | '''2'''–0 || align=center | 2–0 || amistoso |- | 3. || 1 di juni 2014 || Stadion Guillermo Prospero Trinidad, Oranjestad, Aruba || [[British Virgin Islands|BVI]] || align=center | '''2'''–0 || align=center | 7–0 || Clasificatorio [[Kopa Karibe|Copa Caribe]] 2014 |- |} == Link externo == * [https://fbref.com/en/players/f3c15261/Annuar-Kock Profiel Annuar Kock], fbref.com * [https://www.wdbsport.com/player/annuar-kock/ Profiel Annuar Kock], wdbsport.com * [https://www.worldfootball.net/player_summary/annuar-kock/ Stats internacional], worldfootball.net {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Kock, Annuar}} [[Category:Hende]] [[Category:Futbòl na Aruba]] jp8gojhidy2we35g3zntynbba2ppyh5 162956 162955 2025-06-13T18:44:40Z Caribiana 8320 typo 162956 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Wak articulo|dp=ja|Wak [[Kock]] (pagina di referencia) pa un otro nificacion di topico.}} {{Infobox futbolista| variante = a | nomber completo = Annuar Dave Kock | fecha nacemento = [[3 di desèmber|3 di december]] [[1991]] | luga nacemento = {{ABW}} |fecha fayecimento = | luga fayecimento = | posicion = delantero | nacionalidad = | haltura = 1.83 <!-- Seccion di seleccion nacional 1--> | seleccion = {{ABW}} | debut seleccion = 2011 | number seleccion = | participa = 17 | goal = 3 <!-- Seccion di trayectoria --> | club actual= Estrella | liga = [[Division di Honor (Aruba)|Division di Honor]] | number = 11 | temporada = 2008-2018<br /> | club = [[SV Estrella|Estrella]]<br /> <!-- Seccion di Prestacion --> | campeonato = | medaya = | competencia= | aña = }} '''Annuar Dave Kock''' (☆ [[3 di desèmber|3 di december]] [[1991]] na [[Aruba]]) ta un [[futbol]]ista Arubano cu ta hunga mediocampo pa [[SV Estrella]] y e [[seleccion nacional di futbol di Aruba (masculino)|seleccion nacional di Aruba]].<ref name="Soccerway">{{citeer web|url=https://us.soccerway.com/players/anuar-kock/164893/|titel=Aruba – A. Kock – Profile with news, career statistics and history – Soccerway|werk=int.soccerway.com|bezochtdatum=2024-01-16}}</ref> ==Carera deportivo== Annuar Kock a nace na [[Santa Cruz]] y a cuminsa hunga futbol na [[SV Estrella]]. El a participa tanto den ekipo junioren como den ekipo adulto. Na 2010 [[Arubaanse Voetbalbond|AVB]] ta premi'e como mihor delantero di e campeonato [[Division di Honor (Aruba)|division di honor]] pa temporada 2009/10.<ref>[https://archive.org/details/BNA-DIG-BONDIA-2010-06-18/page/n48/mode/1up?q=annuar+kock&view=theater Hungador y equiponan destaca a ricibi nan premio for di Arubaanse Voetbal Bond], Bon Dia Aruba (18 di juni 2010)</ref> ===Internacional=== Dia 12 di yüli 2011 durante e weganan clasificatorio pa mundial di futbol, Kock a haci su debut internacional subiendo veld na e di 66 minuut como suplente di [[Theric Ruiz]] den un derota di pinalti 5-4 contra [[Sint Lucia]].<ref>{{citeer web|url=https://www.national-football-teams.com/matches/report/4058/Saint_Lucia_Aruba.html|titel=Saint Lucia vs. Aruba (4:2) ''(5:4)''|werk=www.national-football-teams.com|bezochtdatum=2024-01-16}}</ref> El a score su promé gol internacional casi tres aña despues, den un empate amistoso 2-2 cu [[Guam]].<ref>{{citeer web|url=https://www.national-football-teams.com/matches/report/10218/Aruba_Guam.html|titel=Aruba vs. Guam (2:2)|werk=www.national-football-teams.com|bezochtdatum=2024-01-16}}</ref> ==Estadistica== ===Internacional=== {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! Ekipo nacional!!Aña!!Aparicionnan!!Gol |- | rowspan="4"|[[Seleccion nacional di futbol di Aruba (masculino)|Aruba]] |2011||3||0 |- |2014||5||3 |- |2018||3||0 |- |2019||6||0 |- ! colspan=2|Total!!17!!3 |} ====Golnan internacional==== {|class="wikitable plainrowheaders sortable" |- ! Golnan !!Fecha!!Luga!!Oponente!!Score!!Resultado!!Campeonato |- | 1. || 27 di maart 2014 || [[Stadion Guillermo Prospero Trinidad]], [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad, Aruba]] || [[Guam]] || align=center | '''2'''–2 || align=center | 2–2 || amistoso |- | 2. || 30 di maart 2014 || Stadion Guillermo Prospero Trinidad, Oranjestad, Aruba || Guam || align=center | '''2'''–0 || align=center | 2–0 || amistoso |- | 3. || 1 di juni 2014 || Stadion Guillermo Prospero Trinidad, Oranjestad, Aruba || [[British Virgin Islands|BVI]] || align=center | '''2'''–0 || align=center | 7–0 || Clasificatorio [[Kopa Karibe|Copa Caribe]] 2014 |- |} == Link externo == * [https://fbref.com/en/players/f3c15261/Annuar-Kock Profiel Annuar Kock], fbref.com * [https://www.wdbsport.com/player/annuar-kock/ Profiel Annuar Kock], wdbsport.com * [https://www.worldfootball.net/player_summary/annuar-kock/ Stats internacional], worldfootball.net {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Kock, Annuar}} [[Category:Hende]] [[Category:Futbòl na Aruba]] a47afxzsnk4u9cm6uzzapfnu9sniqsp 10 10346 162920 117280 2025-06-13T16:14:21Z Kallmemel 14000 typo 162920 wikitext text/x-wiki [[File:SH-60B helicopter flies over Sendai.jpg|frameless|120px|right|Entrega di 1,500lb di cuminda pa Sendai, Hapon]] * '''[[1990]]''' — [[Lituania]] ta separá di [[Union Sovietiko]]. * '''[[2011]]''' — Na [[Hapon]] ta surgi e [[teremoto]] 130 km dilanti kosta ku magnitut 9.0 riba [[eskala di Richter]] unda e plachi [[Oceano Pasifiko|pasifiko]] ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i ta lanté 30-40 meter ariba kousando un [[tsunami]] destruktivo ku ola di 10 meter haltu ku a hasi hopi daño ''(den e imagen)'' riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. * '''[[2020]]''' — [[Organisashon Mundial di Salú]] ta proklamá e brote di e virus [[COVID-19]] komo [[pandemia]]. <noinclude>{{documentation}}</noinclude> jh363iilcpcr00s39o0asboob9nqa69 0 11096 162887 132629 2025-06-13T15:07:25Z Caribiana 8320 wikilink 162887 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Taxobox | variante = c | exhibi titulo = cursivo | nomber = ''Garypus bonairensis'' | imagen = | reino = [[Animalnan|Animalia]] | troncon = [[Arthropoda]] | clase = [[Arachnida]] | orden = [[Pseudoscorpionida]] | famia = [[Garypidae]] | genero = ''[[Garypus]]'' | c-nomber = ''Garypus bonairensis'' | autor = Beier | fecha = 1936 | parentesis = }} '''''Garypus bonairensis''''' ta un [[espesie]] di pseudoskòrpion di e famia Garypidae.<ref>{{citeer web|url=https://www.dutchcaribbeanspecies.org/linnaeus_ng/app/views/species/nsr_taxon.php?id=186736&cat=CTAB_NAMES|titel=''Garypus bonairensis''|werk=[[Dutch Caribbean Species Register|DCSR]]|datum=|bezochtdatum=2024-03-17}}</ref> E nòmber sientífiko a wòrdu publiká na 1936 pa Max Beier. == Distribushon i habitat == E espesie aki ta endémiko na [[Boneiru]] den [[Hulanda Karibense]]<ref>{{citeer web|url=http://museum.wa.gov.au/catalogues-beta/pseudoscorpions/garypidae/bonairensis|titel=Pseudoscorpions of the World|werk=Western Australian Museum|datum=|bezochtdatum=2024-03-17|archiefdatum=2019-12-21|archiefurl=https://web.archive.org/web/20191221081315/http://museum.wa.gov.au/catalogues-beta/pseudoscorpions/garypidae/bonairensis|dodeurl=ja}}</ref> i ta presente den e área na kosta.<ref name="Harvey, Hillyer, Carvajal & Huey, 2020">Harvey, Hillyer, Carvajal & Huey, 2020 : ''Supralittoral pseudoscorpions of the genus Garypus (Pseudoscorpiones : Garypidae) from the Indo-West Pacific region, with a review of the subfamily classification of Garypidae.'', Invertebrate Systematics, vol.34, n° 1, p.34-87.</ref> == Deskripshon == E skòrpion macho ta midi 4,4 pa 4,8 mm i e embra 5,0 pa 6,0 mm.<ref name="Wagenaar-Hummelinck, 1948"/> == Sistemátika i taksonomia == E supespesie [[Garypus realini|''Garypus bonairensis realini'']]<ref name="Wagenaar-Hummelinck, 1948">{{citeer web|auteur=[[Pieter Wagenaar Hummelinck|Wagenaar-Hummelinck, P.W.]]|url=https://www.repository.naturalis.nl/document/549882|titel= ''Studies on the fauna of Curaçao, Aruba, Bonaire and the Venezuelan Islands: no. 13. Pseudoscorpions of the genera Garypus, Pseudochthonius, Tyrannochthonius and Pachychitra.''|werk=Natuurwetenschappelijke Studiekring voor Suriname en Curaçao|datum=1948|bezochtdatum=2024-03-17}}</ref> di [[Aruba]] i ''Garypus bonairensis withi''<ref>{{citeer web|auteur=Hoff, C.C.|titel=''A study of the type collections of some pseudoscorpions originally described by Nathan Banks.''|werk=Journal of the Washington Academy of Sciences|datum=1946|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/122704#page/225/mode/1up |bezochtdatum=2024-03-17}}</ref> di [[Mustique]] a wòrdu reklasifiká den rango di espesie na 2020 pa Harvey, Hillyer, Carvajal i Huey.<ref name="Harvey, Hillyer, Carvajal & Huey, 2020"/> == Etimologia == E nòmber ''bonairensis'', konsistiendo di bonair[e] i e [[sufiho]] [[latin]] -ensis, "ku ta biba den, ku ta biba", a wòrdu duna na e espesie den referensia na e lugá unda el a ser deskubri, Boneiru. == Link eksterno == * Beier, 1936 : ''Zoologische Ergebnisse einer Reise nach Bonaire, Curaçao und Aruba im Jahre 1930. No. 21. Einige neue neotropische Pseudoscorpione.'' Zoologische Jahrbücher, Abteilung für Systematik, Ökologie und Geographie der Tiere, vol. 67, p. 443-447. * {{citeer web|url=https://www.cbif.gc.ca/acp/eng/itis/view?tsn=749104|titel=''Garypus bonairensis'' Beier, 1936|werk=Canadian Biodiversity Information Facility|dodeurl=ja}} {{Appendix}} [[Category:Naturalesa]] [[Category:Boneiru]] 4y3rri2gt0mc3yyud8759gqrdx8ar7p 0 11259 162973 120478 2025-06-13T20:35:59Z Ziv 16087 ([[c:GR|GR]]) [[File:Valletta coa.svg]] → [[File:Insigne Valettae coronatum.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 162973 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''Valletta''' ta [[kapital]] di e [[Malta|Repúblika di Malta]] i sede di e gobièrnu i parlamento di Malta. E ta e kapital mas chikitu di [[Union Oropeo]] segun kantidat di habitante. Valletta ta situá riba un peninsula, rondoná pa dos haf natural grandi. E ta un siudat pre-planifiká, ku por ser remarká a base di e patronchi den kua e kayanan ta trahá. Den e siudat tin hopi edifisio di e tempu ku Ordo di Malta tabata goberná e pais i e ta ser rondoná pa fortifikashonnan imponente. For di aña 1980 e siudat ta riba [[UNESCO]] su lista di Patrimonio Mundial. <gallery mode="nolines" widths="220" class="center"> File:Flag of Valletta, Malta.svg|Bandera di Valletta. File:Insigne Valettae coronatum.svg|Eskudo di Valletta. </gallery> [[Category:Siudadnan]] [[Category:Malta]] 2br09fqazw9xk3g5ytei7u9k9r3j3es 162979 162973 2025-06-14T07:00:04Z Caribiana 8320 infobox agrega 162979 wikitext text/x-wiki {{infobox luga den pais|variante=c |tipo=Kapital |pais={{MLT}} }} '''Valletta''' ta [[kapital]] di e [[Malta|Repúblika di Malta]] i sede di e gobièrnu i parlamento di Malta. E ta e kapital mas chikitu di [[Union Oropeo]] segun kantidat di habitante. Valletta ta situá riba un peninsula, rondoná pa dos haf natural grandi. E ta un siudat pre-planifiká, ku por ser remarká a base di e patronchi den kua e kayanan ta trahá. Den e siudat tin hopi edifisio di e tempu ku Ordo di Malta tabata goberná e pais i e ta ser rondoná pa fortifikashonnan imponente. For di aña 1980 e siudat ta riba [[UNESCO]] su lista di Patrimonio Mundial. <gallery mode="nolines" widths="220" class="center"> File:Malta 230915 Valletta 03.jpg|Basílika di Valletta. File:Republicstreet.jpg|Kaya di Repúblika. </gallery> [[Category:Siudadnan]] [[Category:Malta]] emggde5nqktnkdqzfhfkznsxflpryvb 0 11348 162995 130869 2025-06-14T10:42:32Z Kallmemel 14000 meer beknopte vorm, ref 162995 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Genero''' ([[ingles]]: ''gender''; [[hulandes]]: ''geslacht'') ta un concepto socio-cultural tocante e divicion entre "masculino" y "femenino".<ref>{{Citeer web|url=https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/wetenschap/seksuele-identiteit-en-genderidentiteit/|titel=Seksuele identiteit en genderidentiteit|bezochtdatum=2025-06-14|auteur=Daphne Raaijmakers, Anna van der Miesen, Jeroen Dewinter, Amber Ruigrok|datum=2019-05-03|werk=tijdschriftdepsycholoog.nl}}</ref> E caracteristicanan aki ta inclui normanan, comportacion y rolnan, pero tambe relacionnan cu otronan. Genero como constructo social por ta diferente for di un sociedad pa otro, y por cambia cu tempo.<ref>{{Citeer web |url=https://www.who.int/health-topics/gender |titel=Gender and health |bezochtdatum=2024-05-08 |werk=www.who.int}}</ref>[[File:Heterosexual symbol (bold, red blue).svg|thumb|left|180px|Simbolo heterosexual]] Mayornan normalmente ta asumi ku e genero di nan yu ta coresponde cu e sexo na momento di nacemento. Segun cu un mucha ta desaroya, e por cuminsa identifica su mes na un otro manera.<ref name=":1">{{Citeer web |auteur=Trixie Cartwright |titel=A Question of Gender: Gender classification in international research |url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/14707853221108663 |jaargang=64 |uitgever=International Journal of Market Research |datum=2022-09|nummer=5 |doi=10.1177/14707853221108663 |issn=1470-7853 |pagina's=575–593 |last2=Nancarrow |first2=Clive}}</ref> {{Appendix}} [[Category:Sexologia]] 8vh6wp5tlbhg46ub4f54hetnd7x9j3e 162996 162995 2025-06-14T10:44:39Z Kallmemel 14000 wikilink 162996 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Genero''' ([[ingles]]: ''gender''; [[hulandes]]: ''geslacht'') ta un concepto [[Sociedad|socio]]-[[Kultura|cultural]] tocante e divicion entre "masculino" y "femenino".<ref>{{Citeer web|url=https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/wetenschap/seksuele-identiteit-en-genderidentiteit/|titel=Seksuele identiteit en genderidentiteit|bezochtdatum=2025-06-14|auteur=Daphne Raaijmakers, Anna van der Miesen, Jeroen Dewinter, Amber Ruigrok|datum=2019-05-03|werk=tijdschriftdepsycholoog.nl}}</ref> E caracteristicanan aki ta inclui normanan, comportacion y rolnan, pero tambe relacionnan cu otronan. Genero como constructo social por ta diferente for di un sociedad pa otro, y por cambia cu tempo.<ref>{{Citeer web |url=https://www.who.int/health-topics/gender |titel=Gender and health |bezochtdatum=2024-05-08 |werk=www.who.int}}</ref>[[File:Heterosexual symbol (bold, red blue).svg|thumb|left|180px|Simbolo heterosexual]] Mayornan normalmente ta asumi ku e genero di nan yu ta coresponde cu e sexo na momento di nacemento. Segun cu un mucha ta desaroya, e por cuminsa identifica su mes na un otro manera.<ref name=":1">{{Citeer web |auteur=Trixie Cartwright |titel=A Question of Gender: Gender classification in international research |url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/14707853221108663 |jaargang=64 |uitgever=International Journal of Market Research |datum=2022-09|nummer=5 |doi=10.1177/14707853221108663 |issn=1470-7853 |pagina's=575–593 |last2=Nancarrow |first2=Clive}}</ref> {{Appendix}} [[Category:Sexologia]] oageyl6291natcdpfxo62obnxhz3bdm 162997 162996 2025-06-14T10:56:39Z Kallmemel 14000 uitbreiding, norm=rol 162997 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Genero''' ([[ingles]]: ''gender''; [[hulandes]]: ''geslacht'') ta un concepto [[Sociedad|socio]]-[[Kultura|cultural]] tocante e divicion entre "masculino" y "femenino". Genero ta inclui comportacion, relacion social, [[Expresion di genero|expresion]], norma y balornan.<ref>{{Citeer web|url=https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/wetenschap/seksuele-identiteit-en-genderidentiteit/|titel=Seksuele identiteit en genderidentiteit|bezochtdatum=2025-06-14|auteur=Daphne Raaijmakers, Anna van der Miesen, Jeroen Dewinter, Amber Ruigrok|datum=2019-05-03|werk=tijdschriftdepsycholoog.nl}}</ref> Genero como constructo social por ta diferente for di un sociedad pa otro, y por cambia cu tempo.<ref>{{Citeer web |url=https://www.who.int/health-topics/gender |titel=Gender and health |bezochtdatum=2024-05-08 |werk=www.who.int}}</ref>[[File:Heterosexual symbol (bold, red blue).svg|thumb|left|180px|Simbolo heterosexual]] Mayornan normalmente ta asumi ku e genero di nan yu ta coresponde cu e sexo na momento di nacemento. Segun cu un mucha ta desaroya, e por cuminsa identifica su mes na un otro manera.<ref name=":1">{{Citeer web |auteur=Trixie Cartwright |titel=A Question of Gender: Gender classification in international research |url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/14707853221108663 |jaargang=64 |uitgever=International Journal of Market Research |datum=2022-09|nummer=5 |doi=10.1177/14707853221108663 |issn=1470-7853 |pagina's=575–593 |last2=Nancarrow |first2=Clive}}</ref> {{Appendix}} [[Category:Sexologia]] krpcfj306nyur9oh9subbgf20jplwk0 162998 162997 2025-06-14T11:01:38Z Kallmemel 14000 162998 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Genero''' ([[ingles]]: ''gender''; [[hulandes]]: ''geslacht'') ta un concepto [[Sociedad|socio]]-[[Kultura|cultural]] basa riba e division den "masculino" y "femenino". Genero ta inclui comportacion, relacion social, [[Expresion di genero|expresion]], norma y balornan.<ref>{{Citeer web|url=https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/wetenschap/seksuele-identiteit-en-genderidentiteit/|titel=Seksuele identiteit en genderidentiteit|bezochtdatum=2025-06-14|auteur=Daphne Raaijmakers, Anna van der Miesen, Jeroen Dewinter, Amber Ruigrok|datum=2019-05-03|werk=tijdschriftdepsycholoog.nl}}</ref> Genero como constructo social por ta diferente for di un sociedad pa otro, y por cambia cu tempo.<ref>{{Citeer web |url=https://www.who.int/health-topics/gender |titel=Gender and health |bezochtdatum=2024-05-08 |werk=www.who.int}}</ref>[[File:Heterosexual symbol (bold, red blue).svg|thumb|left|180px|Simbolo heterosexual]] Mayornan normalmente ta asumi ku e genero di nan yu ta coresponde cu e sexo na momento di nacemento. Segun cu un mucha ta desaroya, e por cuminsa identifica su mes na un otro manera.<ref name=":1">{{Citeer web |auteur=Trixie Cartwright |titel=A Question of Gender: Gender classification in international research |url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/14707853221108663 |jaargang=64 |uitgever=International Journal of Market Research |datum=2022-09|nummer=5 |doi=10.1177/14707853221108663 |issn=1470-7853 |pagina's=575–593 |last2=Nancarrow |first2=Clive}}</ref> {{Appendix}} [[Category:Sexologia]] sj91y2ei4xrecqoeljty2omc4fm0jqz 162999 162998 2025-06-14T11:08:42Z Kallmemel 14000 specifica 162999 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Genero''' ([[ingles]]: ''gender''; [[hulandes]]: ''geslacht'') ta un concepto [[Sociedad|socio]]-[[Kultura|cultural]] basa riba e division den "masculino" y "femenino". Genero ta inclui comportacion, relacion social, [[Expresion di genero|expresion]], norma y balornan.<ref name=":0">{{Citeer web|url=https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/wetenschap/seksuele-identiteit-en-genderidentiteit/|titel=Seksuele identiteit en genderidentiteit|bezochtdatum=2025-06-14|auteur=Daphne Raaijmakers, Anna van der Miesen, Jeroen Dewinter, Amber Ruigrok|datum=2019-05-03|werk=tijdschriftdepsycholoog.nl}}</ref> E caracteristicanan aki ta determina culturalmente y no ta cay den e mesun clasificacion binario den tur sociedad, y por cambia cu tempo.<ref name=":0" /><ref>{{Citeer web |url=https://www.who.int/health-topics/gender |titel=Gender and health |bezochtdatum=2024-05-08 |werk=www.who.int}}</ref>[[File:Heterosexual symbol (bold, red blue).svg|thumb|left|180px|Simbolo heterosexual]] Mayornan normalmente ta asumi ku e genero di nan yu ta coresponde cu e sexo na momento di nacemento. Segun cu un mucha ta desaroya, e por cuminsa identifica su mes na un otro manera.<ref name=":1">{{Citeer web |auteur=Trixie Cartwright |titel=A Question of Gender: Gender classification in international research |url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/14707853221108663 |jaargang=64 |uitgever=International Journal of Market Research |datum=2022-09|nummer=5 |doi=10.1177/14707853221108663 |issn=1470-7853 |pagina's=575–593 |last2=Nancarrow |first2=Clive}}</ref> {{Appendix}} [[Category:Sexologia]] qiiz9pwsjrxc5flwxaehuz0veqcxxm5 163000 162999 2025-06-14T11:13:25Z Kallmemel 14000 ehempel 163000 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Genero''' ([[ingles]]: ''gender''; [[hulandes]]: ''geslacht'') ta un concepto [[Sociedad|socio]]-[[Kultura|cultural]] basa riba e division den "masculino" y "femenino". Genero ta inclui comportacion, relacion social, [[Expresion di genero|expresion]], norma y balornan.<ref name=":0">{{Citeer web|url=https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/wetenschap/seksuele-identiteit-en-genderidentiteit/|titel=Seksuele identiteit en genderidentiteit|bezochtdatum=2025-06-14|auteur=Daphne Raaijmakers, Anna van der Miesen, Jeroen Dewinter, Amber Ruigrok|datum=2019-05-03|werk=tijdschriftdepsycholoog.nl}}</ref> E caracteristicanan aki ta determina culturalmente y no ta cay den e mesun clasificacion binario den tur sociedad, y por cambia cu tempo.<ref name=":0" /><ref>{{Citeer web |url=https://www.who.int/health-topics/gender |titel=Gender and health |bezochtdatum=2024-05-08 |werk=www.who.int}}</ref> Un ehempel di esaki ta e ''kilt'' escoses, cu tradicionalmente ta wordo bisti pa hende homber pero por wordo mira como un bistimento femenino den otro culturanan.<ref name=":0" />[[File:Heterosexual symbol (bold, red blue).svg|thumb|left|180px|Simbolo heterosexual]] Mayornan normalmente ta asumi ku e genero di nan yu ta coresponde cu e sexo na momento di nacemento. Segun cu un mucha ta desaroya, e por cuminsa identifica su mes na un otro manera.<ref name=":1">{{Citeer web |auteur=Trixie Cartwright |titel=A Question of Gender: Gender classification in international research |url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/14707853221108663 |jaargang=64 |uitgever=International Journal of Market Research |datum=2022-09|nummer=5 |doi=10.1177/14707853221108663 |issn=1470-7853 |pagina's=575–593 |last2=Nancarrow |first2=Clive}}</ref> {{Appendix}} [[Category:Sexologia]] cqezbhdqaurzmdc0sdy0qarlbarpu7d 0 11399 162935 153236 2025-06-13T16:49:38Z Caribiana 8320 wikilink 162935 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} [[File:Rakushisha - stone with haiku.jpg|thumb|Piedra cu haiku na [[c:Category:Rakushisha|Rakushisha]] den Sagano, Kyoto na Hapon.]] '''Haiku''' ({{lang|ja|俳句}}&nbsp;{{Pronunciacion|Ja-haiku.ogg}}) ta un forma di [[poesia]] cortico cual a origina na [[Hapon]]. Contrastando otro tipo di poema, haiku no ta un [[Poesia ritmiko|poesia ritmico]]. Den luga di esey, e forma di poesia aki ta aplica reglanan riba tereno di [[silaba]].<ref name=":0">{{Citeer web|url=https://tokyo.nl/japan/haiku-japanse-dichtkunst/|titel=Haiku de Japanse dichtkunst|bezochtdatum=2024-05-20|werk=tokyo.nl|uel=https://tokyo.nl/japan/haiku-japanse-dichtkunst/}}</ref> == Historia == [[File:Basho Horohoroto.jpg|thumb|Poema pa Matsuo Basho (1688).]] Na siglo diestres, haiku inicialmente a cuminsa como e introduccion pa poesia di ''[[renga]]'', cual ta un poema oral y un colaboracion entre multiple poeta''.''<ref name=":1" /><ref>{{Citeer web|url=https://poets.org/glossary/renga|titel=Renga|bezochtdatum=2024-05-20|werk=poets.org}}</ref> Pa siglonan, e poesia, ''tanka'', tabata esun mas comun na Hapon.<ref name=":0" /> Haiku a separa for di renga den siglo diesseis y na siglo diesshete [[Matsuo Basho]] (1644–1694) a domina den e arte di haiku cual ta considera como e momento cu haikua a surgi.<ref name=":1" /> Haiku ta e forma di poesia [[Hapones (idioma)|Hapones]] mas popular, tanto na Hapon como otro parti di mundo.<ref name=":0" /> Na Europa haiku a haya reconosemento na añanan cincuenta di siglo binti, ora cienctificonan di literatura a cuminsa studia e arte Hapones aki. E poeta Flamenco, Luk Gybels, ta conosi pa su haiku.<ref name=":2">{{Citeer web|url=https://archive.org/details/haikuinpapiament00juli/mode/1up?view=theater|titel=Haiku in Papiamentu: Un mushi di haiku|bezochtdatum=2024-05-20|auteur=[[Elis Juliana]]|datum=2003|via=Internet Archive}}</ref> Na [[Kòrsou|Corsou]], [[Elis Juliana]], a publica na 1993 un obra di haiku yama, ''Un mushi di Haiku''. Elis Juliana a crea y skirbi haiku original den Papiamento. Asina, Elis Juliana a haci su prome intento pa demonstra e balor, forsa y rikesa di idioma [[Papiamentu|Papiamento]].<ref name=":2" /> == Forma == Un haiku tin en total 3 liña y 17 silaba. E prome liña tin 5 silaba, e di dos tin 7, y delasto tin 5. Esaki ta forma e sigiuente patrona di silaba: 5-7-5. Haiku su subheto di enfoke ta naturalesa. Ademas, haiku ta pone infasis riba su simplicidad, intensidad, y expresion franco.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://poets.org/glossary/haiku#:~:text=Haiku%20began%20in%20thirteenth-century,An%20old%20pond! |titel=Haiku |werk=poets.org |bezochtdatum=2024-05-20}}</ref> E forma di haiku menciona anterior ta considera como e forma occidental. Haiku Hapones tradicional hopi biaha ta desfia di e reglanan aki. Por ehempel, Matsuo Basho a yega di skirbi un haiku cual e di dos liña tabata consisti di 9 silaba. Awor, haiku occidental tambe ta experimenta pa desfia di e reglanan antiguo nan aki. Sinembargo, e experimentonan aki ta limita, nunca un haiku a ser produci cu mas cu 17 silaba.<ref name=":0" /> {{Commonscat}} {{Appendix}} [[Category:Literatura]] pqllczatxx84c8zvq1ldbf680e2gmia 0 11907 162982 150986 2025-06-14T08:19:54Z Caribiana 8320 sentencia Besaril 162982 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Lista di politico condena den Caribe Hulandes''' ta un resumen di sentencianan pa hechonan castigabel comete pa politiconan den funcion na [[Aruba]], [[Kòrsou|Corsou]] y [[Sint Maarten]] desde cu esakinan a haya e status di pais autonomo den [[Reino Hulandes]]. Te cu 2024 Aruba tin record den politiconan condena den Caribe Hulandes y den Reino.<ref>[https://www.bondia.com/aruba-su-estado-di-derecho-ta-debilitando-pa-via-di-corupcion-gubernamental/ Aruba su estado di derecho ta debilitando pa via di corupcion gobernamental], Bon Dia Aruba (15 di juli 2024)</ref> E condenanan ta relaciona cu cargonan di, entre otro, labamento di placa, participacion den un organisacion criminal, acepta y pidi soborno, falsificacion, corupcion y abuso di funcion.<ref>[https://www.bondia.com/ministerio-publico-tin-obligacion-pa-aplica-ley-penal-na-momento-cu-ta-comete-un-hecho-castigable/ Ministerio Publico tin obligacion pa aplica ley penal na momento cu ta comete un hecho castigable], Bon Dia Aruba (20 di juli 2024) </ref> Tin un caso di asesinato. E castigo den mayoria di e casonan ta incluí un prohibicion di eherce funcionnan publico pa un periodo di mas of menos cinco aña. {| class="wikitable" width="90%" !N.º !! Nòmber !! Caso !! Funcion !! Gabinete !! Partido !! Sentencia !! Remarke |- ! colspan=8|{{ABW}} (1986-presente) |- ! style="text-align:center"| 1 |[[Paul Croes]]|| Ibis || minister di Hubentud, Asuntonan Social y Labor || Mike Eman II || [[Partido di Pueblo Arubano|AVP]]|| 3 aña || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 2 |[[Tico Croes]]|| Fondo di Desaroyo San Nicolas || minister di Finansa || Henny Eman III || [[Partido di Pueblo Arubano|AVP]]|| 10 luna || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 3 |[[Alwin Howell]]|| Diamante || vicepresidente di [[Parlamento di Aruba]] || [[Gabinete Wever-Croes I|Wever-Croes I]] || [[Pueblo Orguyoso y Respeta|POR]]|| 2 aña || den apelacion |- ! style="text-align:center"| 4 | Jacqueline van Putten || Diamante || tesorero di fraccion POR || Wever-Croes I || [[Pueblo Orguyoso y Respeta|POR]]|| || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 5 |[[Benny Sevinger]]|| Avestruz || minister di Infrastructura, Integracion y Medio Ambiente || Mike Eman II || [[Partido di Pueblo Arubano|AVP]]|| 4 aña || den casacion |- ! style="text-align:center"| 6 |[[Guillfred Besaril]]|| Tulipan || [[Lista di minister plenipotenciario di Aruba|Minister plenipotenciario di Aruba]] na Den Haag || [[Gabinete Wever-Croes I|Wever-Croes I]]<br> [[Gabinete Wever-Croes II|Wever-Croes II]] || [[Movimiento Electoral di Pueblo|MEP]]|| 20 luna || |- ! colspan=8|{{CUW}} (2010-presente) |- ! style="text-align:center"| 1 |[[George Jamaloodin]]|| Maximus <br/> Germanium <br/ > Passaat || [[Lista di minister di Finansa di Kòrsou|minister di Finansa]] || Schotte || [[Partido di Pueblo Arubano|AVP]]|| 30 aña pa asesinato di [[Helmin Wiels]] || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 2 |[[Jacinta Constancia|Jacinta Schoop-Constancia]]|| Dubnium || [[Lista di minister di Salubridat, Medio Ambiente i Naturalesa di Kòrsou|minister di Salubridad, Medio Ambiente y Naturalesa]] || Schotte || [[Movementu Futuro Kòrsou|MFK]]|| 21 luna ||irevocabel |- ! style="text-align:center"| 3 |[[Gerrit Schotte]]|| Babel || [[Lista di prome ministro di Kòrsou|prome minister]] || Schotte || [[Movementu Futuro Kòrsou|MFK]]|| 3 aña ||irevocabel |- ! colspan=8|{{SXM}} (2010-presente) |- ! style="text-align:center"| 1 | [[Theo Heyliger]] || Catfish <br/> Larimar || minister di Vivienda, Planificacion Espacial, Medio Ambiente y Infrastructura, tambe vicepremier || Wescot-Williams I || [[United People's Party|UP]] || 5 aña || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 2 | Frans Richardson || Emerald || miembro di [[Parlamento di Sint Maarten]] || Marlin-Romeo II ||[[United St. Maarten Party|USP]] || 20 luna || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 3 | Akeem Arrindell || Aconitum || eks-miembro di [[Parlamento di Sint Maarten]] || Mercelina I || [[United People's Party|UP]] || 18 luna<ref>[https://www.thedailyherald.sx/islands/former-mp-arrindell-sentenced-to-18-months-for-buying-votes Former MP Arrindell sentences to 18 months for buying votes], Daily Herald (8 di januari 2025)</ref> || |- |} Bao investigacion door di Ministerionan Publico na Aruba, Corsou y Sint Maarten ta e siguiente casonan: {{ABW}} * [[Otmar Oduber]] ([[Pueblo Orguyoso y Respeta|POR]]) - Caso Flamingo<ref>[https://www.noticiacla.com/news/31018 Otmar Oduber: Testigo principal pa defensa den caso Flamingo no por declara dilanti Huez Comisario], NoticiaCla (23 di april 2024)</ref> * [[Chris Romero]] ([[Movimiento Electoral di Pueblo|MEP]])- Caso Kwihi * [[Glenbert Croes]] (MEP) - Caso Portulaca {{CUW}} * [[Rennox Calmes]] ([[Trabou pa Kòrsou|TPK]]) - falsificacion di documento<ref>[https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/29641-statenlid-rennox-calmes-aangehouden Statenlid Rennox Calmes aangehouden], [[Antilliaans Dagblad]] (26 di yüni 2024)</ref> * [[Michelangelo Martines]] ([[Kòrsou Esun Mihó|KEM]]) - Caso Bledu {{SXM}} * [[Rolando Brison]] ([[United People's Party|UP]] - Caso Lisbon<ref>[https://nltimes.nl/2023/03/19/sint-maarten-mp-brison-suspected-corruption-released-remains-suspect Sint Maarten MP Brison suspected of corruption was released, remains suspect], NL Times (23 di maart 2023)</ref> * [[Kevin Maingrette]] ([[Nation Opportunity Wealth|NOW]]) - Caso Metz<ref>[https://curacao.nu/parlementslid-kevin-maingrette-verdacht-van-omkoping-bij-val-kabinet-sint-maarten/ Parlementslid Kevin Maingrette verdacht van omkoping bij val kabinet Sint-Maarten], Curacao.nu (13 di juli 2024)</ref> * [[Christophe Emmanuel]] ([[National Alliance|NA]]) - Caso Jasmine<ref>[https://www.thedailyherald.sx/islands/christophe-emmanuel-indicted-on-bribery-corruption-charges Christophe Emmanuel indicted on bribery, corruption charges], Daily Herald (26 di februari 2025)</ref> {{Appendix}} [[Category:Polítika]] [[Category:Karibe Hulandes]] 8vrc9yzcgxn88fcxwes1tpin0rwfc2d 162983 162982 2025-06-14T08:21:25Z Caribiana 8320 162983 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Lista di politico condena den Caribe Hulandes''' ta un resumen di sentencianan pa hechonan castigabel comete pa politiconan den funcion na [[Aruba]], [[Kòrsou|Corsou]] y [[Sint Maarten]] desde cu esakinan a haya e status di pais autonomo den [[Reino Hulandes]]. Te cu 2024 Aruba tin record den politiconan condena den Caribe Hulandes y den Reino.<ref>[https://www.bondia.com/aruba-su-estado-di-derecho-ta-debilitando-pa-via-di-corupcion-gubernamental/ Aruba su estado di derecho ta debilitando pa via di corupcion gobernamental], Bon Dia Aruba (15 di juli 2024)</ref> E condenanan ta relaciona cu cargonan di, entre otro, labamento di placa, participacion den un organisacion criminal, acepta y pidi soborno, falsificacion, corupcion y abuso di funcion.<ref>[https://www.bondia.com/ministerio-publico-tin-obligacion-pa-aplica-ley-penal-na-momento-cu-ta-comete-un-hecho-castigable/ Ministerio Publico tin obligacion pa aplica ley penal na momento cu ta comete un hecho castigable], Bon Dia Aruba (20 di juli 2024) </ref> Tin un caso di asesinato. E castigo den mayoria di e casonan ta incluí un prohibicion di eherce funcionnan publico pa un periodo di mas of menos cinco aña. {| class="wikitable" width="90%" !N.º !! Nòmber !! Caso !! Funcion !! Gabinete !! Partido !! Sentencia !! Remarke |- ! colspan=8|{{ABW}} (1986-presente) |- ! style="text-align:center"| 1 |[[Paul Croes]]|| Ibis || minister di Hubentud, Asuntonan Social y Labor || Mike Eman II || [[Partido di Pueblo Arubano|AVP]]|| 3 aña || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 2 |[[Tico Croes]]|| Fondo di Desaroyo San Nicolas || minister di Finansa || Henny Eman III || [[Partido di Pueblo Arubano|AVP]]|| 10 luna || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 3 |[[Alwin Howell]]|| Diamante || vicepresidente di [[Parlamento di Aruba]] || [[Gabinete Wever-Croes I|Wever-Croes I]] || [[Pueblo Orguyoso y Respeta|POR]]|| 2 aña || den apelacion |- ! style="text-align:center"| 4 | Jacqueline van Putten || Diamante || tesorero di fraccion POR || Wever-Croes I || [[Pueblo Orguyoso y Respeta|POR]]|| || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 5 |[[Benny Sevinger]]|| Avestruz || minister di Infrastructura, Integracion y Medio Ambiente || Mike Eman II || [[Partido di Pueblo Arubano|AVP]]|| 4 aña || den casacion |- ! style="text-align:center"| 6 |[[Guillfred Besaril]]|| Tulipan || [[Lista di minister plenipotenciario di Aruba|Minister plenipotenciario di Aruba]] na Den Haag || [[Gabinete Wever-Croes I|Wever-Croes I]]<br>& [[Gabinete Wever-Croes II|II]] || [[Movimiento Electoral di Pueblo|MEP]]|| 20 luna || |- ! colspan=8|{{CUW}} (2010-presente) |- ! style="text-align:center"| 1 |[[George Jamaloodin]]|| Maximus <br/> Germanium <br/ > Passaat || [[Lista di minister di Finansa di Kòrsou|minister di Finansa]] || Schotte || [[Partido di Pueblo Arubano|AVP]]|| 30 aña pa asesinato di [[Helmin Wiels]] || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 2 |[[Jacinta Constancia|Jacinta Schoop-Constancia]]|| Dubnium || [[Lista di minister di Salubridat, Medio Ambiente i Naturalesa di Kòrsou|minister di Salubridad, Medio Ambiente y Naturalesa]] || Schotte || [[Movementu Futuro Kòrsou|MFK]]|| 21 luna ||irevocabel |- ! style="text-align:center"| 3 |[[Gerrit Schotte]]|| Babel || [[Lista di prome ministro di Kòrsou|prome minister]] || Schotte || [[Movementu Futuro Kòrsou|MFK]]|| 3 aña ||irevocabel |- ! colspan=8|{{SXM}} (2010-presente) |- ! style="text-align:center"| 1 | [[Theo Heyliger]] || Catfish <br/> Larimar || minister di Vivienda, Planificacion Espacial, Medio Ambiente y Infrastructura, tambe vicepremier || Wescot-Williams I || [[United People's Party|UP]] || 5 aña || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 2 | Frans Richardson || Emerald || miembro di [[Parlamento di Sint Maarten]] || Marlin-Romeo II ||[[United St. Maarten Party|USP]] || 20 luna || irevocabel |- ! style="text-align:center"| 3 | Akeem Arrindell || Aconitum || eks-miembro di [[Parlamento di Sint Maarten]] || Mercelina I || [[United People's Party|UP]] || 18 luna<ref>[https://www.thedailyherald.sx/islands/former-mp-arrindell-sentenced-to-18-months-for-buying-votes Former MP Arrindell sentences to 18 months for buying votes], Daily Herald (8 di januari 2025)</ref> || |- |} Bao investigacion door di Ministerionan Publico na Aruba, Corsou y Sint Maarten ta e siguiente casonan: {{ABW}} * [[Otmar Oduber]] ([[Pueblo Orguyoso y Respeta|POR]]) - Caso Flamingo<ref>[https://www.noticiacla.com/news/31018 Otmar Oduber: Testigo principal pa defensa den caso Flamingo no por declara dilanti Huez Comisario], NoticiaCla (23 di april 2024)</ref> * [[Chris Romero]] ([[Movimiento Electoral di Pueblo|MEP]])- Caso Kwihi * [[Glenbert Croes]] (MEP) - Caso Portulaca {{CUW}} * [[Rennox Calmes]] ([[Trabou pa Kòrsou|TPK]]) - falsificacion di documento<ref>[https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/29641-statenlid-rennox-calmes-aangehouden Statenlid Rennox Calmes aangehouden], [[Antilliaans Dagblad]] (26 di yüni 2024)</ref> * [[Michelangelo Martines]] ([[Kòrsou Esun Mihó|KEM]]) - Caso Bledu {{SXM}} * [[Rolando Brison]] ([[United People's Party|UP]] - Caso Lisbon<ref>[https://nltimes.nl/2023/03/19/sint-maarten-mp-brison-suspected-corruption-released-remains-suspect Sint Maarten MP Brison suspected of corruption was released, remains suspect], NL Times (23 di maart 2023)</ref> * [[Kevin Maingrette]] ([[Nation Opportunity Wealth|NOW]]) - Caso Metz<ref>[https://curacao.nu/parlementslid-kevin-maingrette-verdacht-van-omkoping-bij-val-kabinet-sint-maarten/ Parlementslid Kevin Maingrette verdacht van omkoping bij val kabinet Sint-Maarten], Curacao.nu (13 di juli 2024)</ref> * [[Christophe Emmanuel]] ([[National Alliance|NA]]) - Caso Jasmine<ref>[https://www.thedailyherald.sx/islands/christophe-emmanuel-indicted-on-bribery-corruption-charges Christophe Emmanuel indicted on bribery, corruption charges], Daily Herald (26 di februari 2025)</ref> {{Appendix}} [[Category:Polítika]] [[Category:Karibe Hulandes]] gkdbwb6yua72cnq3vh8s2aq0kzm9mkx 0 11928 162880 151388 2025-06-13T14:28:38Z Caribiana 8320 162880 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Rango taxonomico|variante=c}} '''Taksonomia''' ([[Aruba]]: '''taxonomia''') ta un tereno di [[biologia]] ku ta trata di haña, distinguí i deskribí, duna nòmber i klasifiká tur [[organismo]] bibu a base di karakterístikanan komun. Organismonan por wòrdu klasifiká den gruponan (''taxa'') i e gruponan aki ta haña un rango taxonómiko. Gruponan denter di un rango por wòrdu kombiná pa forma un rango mas haltu; esaki ta krea un herarkia taksonómiko.[[File:Caroli Linnaei, Systema naturae, 4e ed. (frontispice et page de titre).jpg|thumb|E di kuater edision di ''Systema naturæ'' ('Sistema di naturalesa'), den kual naturalesa tabata organisa den tres [[Reino (biologia)|reino]] di naturalesa (1744).|left]] E rangonan prinsipal ku ta wòrdu usá den biologia moderno ta dominio, reino, divishon (tronkon), klase, orden, famia, género i [[espesie]]. E naturalista [[Suesia|sueko]] Carl Linnaeus (1707–1778) ta wòrdu konsiderá e fundadó di taksonomia biológiko. El a desaroyá un sistema den kua organismonan tabata wòrdu klasifiká a base di karakterístikanan kompartí, i a diseñá nomenklatura binomial pa nombramentu di espesienan. Nombramentu di espesie ta basá riba un sistema di [[sufiho]]. E famia di kual [[Cododo]] (''Cnemidophorus arubensis'') ta pertenesé na dje ta por ehempel Teiidae. E sufiho ''-idae'' ta mará na famia di animal. E otro sufihonan por mira den e siguiente tabel.<ref>{{Citeer web |url=https://www.ecopedia.be/encyclopedie/taxonomie |titel=Taxonomie: Namen geven |taal=nl | |werk=ecopedia.be |bezochtdatum=2024-08-01}}</ref> :{| class="wikitable" style=" max-width:600px; border: none; background: none;" |+ Nombramentu di espesie: sufiho !style="border: none; background: none;"| !style="border: none; background: none;"| ! colspan="4"|[[Reino (biologia)|Reino]] |- !style="border: none; background: none;"| !style="border: none; background: none;"| ! Mata ! Alga ! Beskem ! Animal |- ! rowspan="11"|Rango !Tronkon/ division | colspan="2"|-phyta || -mycota || |- !Suptronkon/ supdivision | colspan="2"|-phytina ||-mycotina || |- !Klase | -opsida || -phyceae ||-mycetes || |- !Supklase | -idae || -phycidae||-mycetidae|| |- !Orden | colspan="3" | -ales || |- !Superfamia | colspan="3" | || -oidea |- ![[Famia (biologia)|Famia]] | colspan="3" | -aceae || -idae |- !Supfamia | colspan="3" | -oideae || -inae |- !Supertribu | colspan="3" | ||-itae |- !Tribu | colspan="3" | -eae ||-ini |- !Suptribu | colspan="3" |-inae ||-ina |- |colspan="6" |'''''Nota:''' E rango di division ta diferente di tronkon den e forma cu e ta solamente utilisa pa identifika e reino di mata, e resto di e reino ta usa e rango di tronkon.'' |} {{Appendix}} [[Category:Biologia]] eoq6xy9djbluk1293z072e5xo0rklju 10 12121 162984 162173 2025-06-14T08:47:42Z Kallmemel 14000 162984 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox generiek | bgcolor = {{#switch:{{{infobox_tipo|}}} | #default = #efefef | religioso1 = #e9d1f0 | religioso2 = #e9d1f0 | religioso3 = #e9d1f0 | religioso4 = YellowGreen | religioso5 = #e9d1f0 | faro = powderblue | militar = #C3D6EF }} | kop = {{{nomber|}}} | breed0 = {{#if:{{{nomber2| }}}|''{{{nomber2}}}''}} | main1 = {{multiple image | image1 = {{{logo|{{wikidata|property|raw|P154}}}}} | caption1 = {{{descripcion_logo|}}} | width1 = | image2 = {{{imagen|{{wikidata|property|raw|P18}}}}} | caption2 = {{#if:{{{descripcion|}}}|{{{descripcion}}}|{{#if:{{wikidata|qualifier|P18|P2096}}|{{wikidata|qualifier|P18|P2096}}}}}} | image3 = {{{imagen2|}}} | caption3 = {{{descripcion2|}}} | image4 = {{{imagen3|}}} | caption4 = {{{descripcion3|}}} | image5 = {{{imagen4|}}} | caption5 = {{{descripcion4|}}} | border = infobox | perrow = 1/2/2 | total_width = {{Infobox/afbeeldingbreedte}} }} | noimage= {{#if:{{{imagen|}}}{{{imagen2|}}}{{{imagen3|}}}{{{imagen4|}}}{{{imagen5|}}}{{#property:P18}}| |{{Afbeelding gewenst}}}} | kop1 = {{var|{{{variante|}}}|Localisacion|Lokalisashon}} | head1_1 = [[Pais]] | item1_1 = {{{pais|{{wikidata|property|linked|P17}}}}} | head1_2 = {{var|{{{variante|}}}|Localisa&nbsp;na&nbsp;|Lokalisá&nbsp;na&nbsp;}} | item1_2 = {{{localisa_na|{{if empty|{{wikidata|property|linked|P131}}|{{wikidata|property|linked|P276}}}}}}} | head1_3={{{tipo_division_adm|}}}&nbsp; | item1_3={{{division_adm|}}} | head1_4={{{tipo_subdivision_adm|}}}&nbsp; | item1_4={{{subdivision_adm|}}} | head1_5 = {{var|{{{variante|}}}|Adres|Adrès}}&nbsp; | item1_5 = {{{adres|{{wikidata|property|multilanguage|linked|P6375}}}}} | head1_6 = Cercania | item1_6 = {{{cercania|}}} | head1_7 = {{var|{{{variante|}}}|Coordinatonan&nbsp;|Koordinatonan&nbsp;}} | item1_7 = {{#if:{{#property:P625}}|{{WikidataCoord|display=inline}}}} | kop2=Religioso | head2_1 = {{var|{{{variante|}}}|Denominacion|Denominashon}} | item2_1 = {{{denominacion|}}} | head2_2 = {{var|{{{variante|}}}|Arkidiocesis|Arkidiósesis}} | item2_2 = {{{arkidiocesis|}}} | head2_3 = {{var|{{{variante|}}}|Diocesis|Diósesis}} | item2_3 = {{if empty|{{{diocesis|}}}|{{wikidata|property|linked|P708}}}} | head2_4 = {{var|{{{variante|}}}|Patrocina|Patrosiná}} | item2_4 = {{if empty|{{{patrocina|}}}|{{wikidata|property|linked|P825}}}} | kop3 = Historia | head3_1 = {{var|{{{variante|}}}|Status|Státus}} | item3_1 = {{{status|}}} | head3_2 = Tipo | item3_2 = {{{tipo|}}} | head3_3 = Original | item3_3 = {{{funcion_original|}}} | head3_4 = {{var|{{{variante|}}}|Actual&nbsp;|Aktual&nbsp;}} | item3_4 = {{{funcion_actual|{{wikidata|property|linked|P366}}}}} | head3_5 = {{var|{{{variante|}}}|Construccion&nbsp;|Konstrukshon&nbsp;}} | item3_5 = {{{fecha_construccion|}}} | head3_6 = Funda | item3_6 = {{{fecha_funda|{{#invoke:wikidata|claim|parameter=link|P571}}}}} | head3_7 = {{var|{{{variante|}}}|Inaugura|Inougurá}} | item3_7 = {{{inaugura|{{wikidata|property|linked|P729}}}}} | head3_8 = {{var|{{{variante|}}}|Termina&nbsp;servicio|Terminá&nbsp;servisio}}&nbsp; | item3_8 = {{{cera|{{wikidata|property|linked|P730}}}}} | head3_9 = {{var|{{{variante|}}}|Renobacion|Renovashon}} | item3_9 = {{{renova|}}} | head3_10= Restauracion | item3_10 = {{{restaura|}}} | head3_11 = {{var|{{{variante|}}}|Basha&nbsp;abou&nbsp;|Bashá&nbsp;abou&nbsp;}} | item3_11 = {{{aña_basha|{{wikidata|property|linked|P576}}}}} | kop4 = {{var|{{{variante|}}}|Coleccion|Kolekshon}} | head4_1 = Cantidad | item4_1 = {{{cantidad_coleccion|}}} | kop5 = {{var|{{{variante|}}}|Dimension|Dimenshon}} | head5_1 = {{var|{{{variante|}}}|Haltura|Altura}} | item5_1 = {{#if:{{{haltura|}}}|{{{haltura}}} meter|}} | head5_2 = Antena | item5_2 = {{{antena|}}} | head5_3 = | item5_3 = | head5_4 = {{var|{{{variante|}}}|Area|Área}} | item5_4 = {{#if:{{{area|}}}|{{{area}}} m²|}} | head5_5 = Omtrek | item5_5 = {{#if:{{{omtrek|}}}|{{{omtrek}}} meter|}} | kop6 = {{var|{{{variante|}}}|Arkitectura|Arkitektura}} | head6_1 = Estilo | item6_1 = {{{estilo|{{wikidata|property|linked|P149}}}}} | head6_2 = Material | item6_2 = {{{material|{{wikidata|property|linked|P186}}}}} | head7_1 = Piso | item7_1 = {{{piso|{{wikidata|property|P1101}}}}} | head7_2 = Lift | item7_2 = {{{cantidad_lift|{{wikidata|property|P1301}}}}} | head7_3 = Trapi | item7_3 = {{{cantidad_trapi|}}} | head7_4 = {{var|{{{variante|}}}|Camber|Kamber}} | item7_4 = {{{cantidad_camber|{{wikidata|property|P8733}}}}} | head7_5 = Sala | item7_5 = {{{cantidad_sala|}}} | head7_6 = {{var|{{{variante|}}}|Capacidad|Kapasidat}} | item7_6= {{{capacidad|}}} | kop8 = {{var|{{{variante|}}}|Construccion|Konstrukshon}} | head8_1 = Architect | item8_1 = {{{architect|{{wikidata|property|linked|P84}}}}} | head8_2 = Propietario | item8_2 = {{{propietario|{{wikidata|property|linked|P127}}}}} | head8_3 = Constructeur | item8_3 = {{{ingenieur|}}} | head8_4 = {{var|{{{variante|}}}|Contratista|Kontratista}} | item8_4 = {{{contratista|}}} | head8_5 = {{var|{{{variante|}}}|Diseñador|Diseñadó}} | item8_5 = {{{diseñador|}}} | head8_6 = {{var|{{{variante|}}}|Encarga&nbsp;pa&nbsp;|Enkarga&nbsp;pa&nbsp;}} | item8_6 = {{{encarga|{{wikidata|property|linked|P88}}}}} | head8_7 = {{var|{{{variante|}}}|Gasto|Gasto}} | item8_7 = {{{gasto|}}} | head8_8 = | item8_8 = | kop9= {{var|{{{variante|}}}|Ekipo di luz|Ekipo di Lus}} | head9_1= {{var|{{{variante|}}}|Patronchi|Patronchi}}&nbsp; | item9_1={{if empty|{{{patronchi_luz|}}}|{{#invoke:wd|property|P1030}}}}{{#if:{{#property:P1030}}|{{#invoke:wd|qualifier|format=<br>(%q)|P1030|P805}}}} | head9_2= {{var|{{{variante|}}}|[[Altura di foko|Haltura&nbsp;di&nbsp;foco]]|[[Altura di foko|Altura&nbsp;di&nbsp;foko]]}}&nbsp; | item9_2={{if empty|{{{haltura_foco|}}}|{{wikidata|property|linked|P2923}}}} | head9_3= {{var|{{{variante|}}}|Envergadura|Embergadura}}&nbsp; | item9_3={{if empty|{{{carga_nominal|}}}|{{wikidata|property|linked|P2929}}}} | head9_4= Fuente | item9_4= {{{fuente_luz|}}} |kopA= {{{otro_info|Otro informacion}}} | headA_1= {{{tipo_parameter1|}}} | itemA_1= {{{parameter1|}}} | headA_2= {{{tipo_parameter2|}}} | itemA_2= {{{parameter2|}}} | headA_3= {{{tipo_parameter3|}}} | itemA_3= {{{parameter3|}}} | headA_4= {{{tipo_parameter4|}}} | itemA_4= {{{parameter4|}}} | headA_5= {{{tipo_parameter5|}}} | itemA_5= {{{parameter5|}}} | kopB = {{var|{{{variante|}}}|Reconocemento|Rekonosemento}} | headB_1 = {{var|{{{variante|}}}|Status<br/>monumental|Státus<br/>monumental}} | itemB_1 = {{if empty|{{{status_monumento|}}}|{{#invoke:wikidata|claim|parameter=link|P1435}}}} | headB_2 = Desde | itemB_2 = {{{registra|}}} | headB_3 = Number | itemB_3 = {{if empty|{{{id|}}}|{{#invoke:wd|qualifier|linked|P1435|P528}}}} | headB_4 = | itemB_4 = | headB_5 = {{var|{{{variante|}}}|Distincion|Distinshon}} | itemB_5 = {{{distincion|}}} | kopC = {{#if:{{#property:P625}}|{{#if:{{{pais|}}}|{{var|{{{variante|}}}|Situa na|Situá na}}&nbsp;{{{pais}}}|{{var|{{{variante|}}}|Situa na|Situá na}}&nbsp;{{#invoke:wd|property|P17}}}}}} | breedC = {{#if:{{#property:P625}}|{{maplink|frame=yes|plain=yes|frame-align=center|frame-width=262|type=point|id={{#invoke:wd|label|raw}}|title={{PAGENAME}}|marker={{#switch:{{{infobox_tipo|}}}|#default=building|religioso1=religious-christian|religioso2=religious-buddhist|religioso3=religious-jewish|religioso4=religious-muslim|religioso5=religious-shinto|museo=museum|faro=lighthouse|scol=school|stadion=stadium|piscina=swimming|restaurant=restaurant|biblioteca=library|militar=observation-tower|monumento=monument}}|text=|zoom={{{zoom|11}}}|fill-opacity=.1|fill=#fff|stroke-width=4}}}} | kop99 = {{{lista|}}} | otherkop = {{#if:{{{website|}}}{{{skyscrapercenter|}}}{{{atlasobscura|}}}{{#property:P856|P1305|P7772}}{{#invoke:wikidata|claim|P373}}{{{commons|}}}{{#property:P856}}|----}} | other0 = {{#if:{{{commons|}}} | <small>[[commons:{{{commons}}}|{{var|{{{variante|}}}|Imagennan|Imágennan}}]]&nbsp;riba</small> [[File:Commons-logo.svg|15px|link=|Wikimedia Commons]] <small>[[Wikimedia Commons]]</small> | {{#ifeq:{{#invoke:wd|property|P373}}||| <small>[[commons:Category:{{#invoke:wd|property|P373}}|{{var|{{{variante|}}}|Imagennan|Imágennan}}]]&nbsp;riba</small> [[File:Commons-logo.svg|15px|link=|Wikimedia Commons]] <small>[[Wikimedia Commons]]</small>}} }} | other1 = {{#if:{{{website|}}}|[{{{website}}} {{var|{{{variante|}}}|Website&nbsp;oficial|Wèpsait&nbsp;ofisial}}]<br>|{{#if:{{wikidata|property|raw|P856}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P856}}|Geen waarde||[{{wikidata|property|raw|P856}} {{var|{{{variante|}}}|Website&nbsp;oficial|Wèpsait&nbsp;ofisial}}]<br>}}}}}}{{#if:{{{skyscrapercenter|}}}|{{en}} [http://www.skyscrapercenter.com/building/wd/{{{skyscrapercenter}}} Skyscraper Center-pagina]|{{#if:{{wikidata|property|raw|P1305}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P1305}}|Geen waarde||{{en}} [http://www.skyscrapercenter.com/building/wd/{{wikidata|property|raw|P1305}}/ Skyscraper Center-pagina]<br>}}}}}}{{#If:{{{atlasobscura|}}}|{{en}} [https://atlasobscura.com/places/{{{atlasobscura}}} Atlas Obscura-pagina]|{{#if:{{wikidata|property|raw|P7772}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P7772}}|Geen waarde||{{en}} [https://atlasobscura.com/places/{{wikidata|property|raw|P7772}}/ Atlas Obscura-pagina]<br>}}}}}} | links36 = {{#if:{{#invoke:Wikidata|pageId}}|<small><nowiki>[</nowiki>[[:Wikidata:{{#invoke:Wikidata|pageId}}|{{var|{{{variante|}}}|Edita|Editá}} Wikidata]]<nowiki>]</nowiki>&nbsp;·&nbsp;<nowiki>[</nowiki>[[Template:Infobox edificio/doc|Manual]]<nowiki>]</nowiki></small>}} }}</includeonly><noinclude>{{documentation}}[[category:Infobox templates|edificio]]</noinclude> 4q1jmi2ww960hwyuk8djyadq4y5daf5 162987 162984 2025-06-14T08:52:02Z Kallmemel 14000 162987 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox generiek | bgcolor = {{#switch:{{{infobox_tipo|}}} | #default = #efefef | religioso1 = #e9d1f0 | religioso2 = #e9d1f0 | religioso3 = #e9d1f0 | religioso4 = YellowGreen | religioso5 = #e9d1f0 | faro = powderblue | militar = #C3D6EF }} | kop = {{{nomber|}}} | breed0 = {{#if:{{{nomber2| }}}|''{{{nomber2}}}''}} | main1 = {{multiple image | image1 = {{{logo|{{wikidata|property|raw|P154}}}}} | caption1 = {{{descripcion_logo|}}} | width1 = | image2 = {{{imagen|{{wikidata|property|raw|P18}}}}} | caption2 = {{#if:{{{descripcion|}}}|{{{descripcion}}}|{{#if:{{wikidata|qualifier|P18|P2096}}|{{wikidata|qualifier|P18|P2096}}}}}} | image3 = {{{imagen2|}}} | caption3 = {{{descripcion2|}}} | image4 = {{{imagen3|}}} | caption4 = {{{descripcion3|}}} | image5 = {{{imagen4|}}} | caption5 = {{{descripcion4|}}} | border = infobox | perrow = 1/2/2 | total_width = {{Infobox/afbeeldingbreedte}} }} | noimage= {{#if:{{{imagen|}}}{{{imagen2|}}}{{{imagen3|}}}{{{imagen4|}}}{{{imagen5|}}}{{#property:P18}}| |{{Afbeelding gewenst}}}} | kop1 = {{var|{{{variante|}}}|Localisacion|Lokalisashon}} | head1_1 = [[Pais]] | item1_1 = {{{pais|{{wikidata|property|linked|P17}}}}} | head1_2 = {{var|{{{variante|}}}|Localisa&nbsp;na&nbsp;|Lokalisá&nbsp;na&nbsp;}} | item1_2 = {{{localisa_na|{{if empty|{{wikidata|property|linked|P131}}|{{wikidata|property|linked|P276}}}}}}} | head1_3={{{tipo_division_adm|}}}&nbsp; | item1_3={{{division_adm|}}} | head1_4={{{tipo_subdivision_adm|}}}&nbsp; | item1_4={{{subdivision_adm|}}} | head1_5 = {{var|{{{variante|}}}|Adres|Adrès}}&nbsp; | item1_5 = {{{adres|{{wikidata|property|multilanguage|linked|P6375}}}}} | head1_6 = Cercania | item1_6 = {{{cercania|}}} | head1_7 = {{var|{{{variante|}}}|Coordinatonan&nbsp;|Koordinatonan&nbsp;}} | item1_7 = {{#if:{{#property:P625}}|{{WikidataCoord|display=inline}}}} | kop2=Religioso | head2_1 = {{var|{{{variante|}}}|Denominacion|Denominashon}} | item2_1 = {{{denominacion|}}} | head2_2 = {{var|{{{variante|}}}|Arkidiocesis|Arkidiósesis}} | item2_2 = {{{arkidiocesis|}}} | head2_3 = {{var|{{{variante|}}}|Diocesis|Diósesis}} | item2_3 = {{if empty|{{{diocesis|}}}|{{wikidata|property|linked|P708}}}} | head2_4 = {{var|{{{variante|}}}|Patrocina|Patrosiná}} | item2_4 = {{if empty|{{{patrocina|}}}|{{wikidata|property|linked|P825}}}} | kop3 = Historia | head3_1 = {{var|{{{variante|}}}|Status|Státus}} | item3_1 = {{{status|}}} | head3_2 = Tipo | item3_2 = {{{tipo|}}} | head3_3 = Original | item3_3 = {{{funcion_original|}}} | head3_4 = {{var|{{{variante|}}}|Actual&nbsp;|Aktual&nbsp;}} | item3_4 = {{{funcion_actual|{{wikidata|property|linked|P366}}}}} | head3_5 = {{var|{{{variante|}}}|Construccion&nbsp;|Konstrukshon&nbsp;}} | item3_5 = {{{fecha_construccion|}}} | head3_6 = Funda | item3_6 = {{{fecha_funda|{{#invoke:wikidata|claim|parameter=link|P571}}}}} | head3_7 = {{var|{{{variante|}}}|Inaugura|Inougurá}} | item3_7 = {{{inaugura|{{wikidata|property|linked|P729}}}}} | head3_8 = {{var|{{{variante|}}}|Termina&nbsp;servicio|Terminá&nbsp;servisio}}&nbsp; | item3_8 = {{{cera|{{wikidata|property|linked|P730}}}}} | head3_9 = {{var|{{{variante|}}}|Renobacion|Renovashon}} | item3_9 = {{{renova|}}} | head3_10= Restauracion | item3_10 = {{{restaura|}}} | head3_11 = {{var|{{{variante|}}}|Basha&nbsp;abou&nbsp;|Bashá&nbsp;abou&nbsp;}} | item3_11 = {{{aña_basha|{{wikidata|property|linked|P576}}}}} | kop4 = {{var|{{{variante|}}}|Coleccion|Kolekshon}} | head4_1 = Cantidad | item4_1 = {{{cantidad_coleccion|}}} | kop5 = {{var|{{{variante|}}}|Dimension|Dimenshon}} | head5_1 = {{var|{{{variante|}}}|Haltura|Altura}} | item5_1 = {{#if:{{{haltura|}}}|{{{haltura}}} meter|}} | head5_2 = Antena | item5_2 = {{{antena|}}} | head5_3 = | item5_3 = | head5_4 = {{var|{{{variante|}}}|Area|Área}} | item5_4 = {{#if:{{{area|}}}|{{{area}}} m²|}} | head5_5 = Omtrek | item5_5 = {{#if:{{{omtrek|}}}|{{{omtrek}}} meter|}} | kop6 = {{var|{{{variante|}}}|Arkitectura|Arkitektura}} | head6_1 = Estilo | item6_1 = {{{estilo|{{wikidata|property|linked|P149}}}}} | head6_2 = Material | item6_2 = {{{material|{{wikidata|property|linked|P186}}}}} | head7_1 = Piso | item7_1 = {{{piso|{{wikidata|property|P1101}}}}} | head7_2 = Lift | item7_2 = {{{cantidad_lift|{{wikidata|property|P1301}}}}} | head7_3 = Trapi | item7_3 = {{{cantidad_trapi|}}} | head7_4 = {{var|{{{variante|}}}|Camber|Kamber}} | item7_4 = {{{cantidad_camber|{{wikidata|property|P8733}}}}} | head7_5 = Sala | item7_5 = {{{cantidad_sala|}}} | head7_6 = {{var|{{{variante|}}}|Capacidad|Kapasidat}} | item7_6= {{{capacidad|}}} | kop8 = {{var|{{{variante|}}}|Construccion|Konstrukshon}} | head8_1 = Architect | item8_1 = {{{architect|{{wikidata|property|linked|P84}}}}} | head8_2 = Propietario | item8_2 = {{{propietario|{{wikidata|property|linked|P127}}}}} | head8_3 = Constructeur | item8_3 = {{{ingenieur|}}} | head8_4 = {{var|{{{variante|}}}|Contratista|Kontratista}} | item8_4 = {{{contratista|}}} | head8_5 = {{var|{{{variante|}}}|Diseñador|Diseñadó}} | item8_5 = {{{diseñador|}}} | head8_6 = {{var|{{{variante|}}}|Encarga&nbsp;pa&nbsp;|Enkarga&nbsp;pa&nbsp;}} | item8_6 = {{{encarga|{{wikidata|property|linked|P88}}}}} | head8_7 = {{var|{{{variante|}}}|Gasto|Gasto}} | item8_7 = {{{gasto|}}} | head8_8 = | item8_8 = | kop9= {{var|{{{variante|}}}|Ekipo di luz|Ekipo di Lus}} | head9_1= {{var|{{{variante|}}}|Patronchi|Patronchi}}&nbsp; | item9_1={{if empty|{{{patronchi_luz|}}}|{{#invoke:wd|property|P1030}}}}{{#if:{{#property:P1030}}|{{#invoke:wd|qualifier|format=<br>(%q)|P1030|P805}}}} | head9_2= {{var|{{{variante|}}}|[[Altura di foko|Haltura&nbsp;di&nbsp;foco]]|[[Altura di foko|Altura&nbsp;di&nbsp;foko]]}}&nbsp; | item9_2={{if empty|{{{haltura_foco|}}}|{{wikidata|property|linked|P2923}}}} | head9_3= {{var|{{{variante|}}}|Envergadura|Embergadura}}&nbsp; | item9_3={{if empty|{{{carga_nominal|}}}|{{wikidata|property|linked|P2929}}}} | head9_4= Fuente | item9_4= {{{fuente_luz|}}} |kopA= {{{otro_info|Otro informacion}}} | headA_1= {{{tipo_parameter1|}}} | itemA_1= {{{parameter1|}}} | headA_2= {{{tipo_parameter2|}}} | itemA_2= {{{parameter2|}}} | headA_3= {{{tipo_parameter3|}}} | itemA_3= {{{parameter3|}}} | headA_4= {{{tipo_parameter4|}}} | itemA_4= {{{parameter4|}}} | headA_5= {{{tipo_parameter5|}}} | itemA_5= {{{parameter5|}}} | kopB = {{var|{{{variante|}}}|Reconocemento|Rekonosemento}} | headB_1 = {{var|{{{variante|}}}|Status<br/>monumental|Státus<br/>monumental}} | itemB_1 = {{if empty|{{{status_monumento|}}}|{{#invoke:wikidata|claim|parameter=link|P1435}}}} | headB_2 = Desde | itemB_2 = {{{registra|}}} | headB_3 = Number | itemB_3 = {{if empty|{{{id|}}}|{{#invoke:wd|qualifier|linked|P1435|P528}}}} | headB_4 = | itemB_4 = | headB_5 = {{var|{{{variante|}}}|Distincion|Distinshon}} | itemB_5 = {{{distincion|}}} | kopC = {{#if:{{#property:P625}}|{{#if:{{{pais|}}}|{{var|{{{variante|}}}|Situa na|Situá na}}&nbsp;{{{pais}}}|{{var|{{{variante|}}}|Situa na|Situá na}}&nbsp;{{#invoke:wd|property|P17}}}}}} | breedC = {{#if:{{#property:P625}}|{{maplink|frame=yes|plain=yes|frame-align=center|frame-width=262|type=point|id={{#invoke:wd|label|raw}}|title={{PAGENAME}}|marker={{#switch:{{{infobox_tipo|}}}|#default=building|religioso1=religious-christian|religioso2=religious-buddhist|religioso3=religious-jewish|religioso4=religious-muslim|religioso5=religious-shinto|museo=museum|faro=lighthouse|scol=school|stadion=stadium|piscina=swimming|restaurant=restaurant|biblioteca=library|militar=observation-tower|monumento=monument|hospital=hospital}}|text=|zoom={{{zoom|11}}}|fill-opacity=.1|fill=#fff|stroke-width=4}}}} | kop99 = {{{lista|}}} | otherkop = {{#if:{{{website|}}}{{{skyscrapercenter|}}}{{{atlasobscura|}}}{{#property:P856|P1305|P7772}}{{#invoke:wikidata|claim|P373}}{{{commons|}}}{{#property:P856}}|----}} | other0 = {{#if:{{{commons|}}} | <small>[[commons:{{{commons}}}|{{var|{{{variante|}}}|Imagennan|Imágennan}}]]&nbsp;riba</small> [[File:Commons-logo.svg|15px|link=|Wikimedia Commons]] <small>[[Wikimedia Commons]]</small> | {{#ifeq:{{#invoke:wd|property|P373}}||| <small>[[commons:Category:{{#invoke:wd|property|P373}}|{{var|{{{variante|}}}|Imagennan|Imágennan}}]]&nbsp;riba</small> [[File:Commons-logo.svg|15px|link=|Wikimedia Commons]] <small>[[Wikimedia Commons]]</small>}} }} | other1 = {{#if:{{{website|}}}|[{{{website}}} {{var|{{{variante|}}}|Website&nbsp;oficial|Wèpsait&nbsp;ofisial}}]<br>|{{#if:{{wikidata|property|raw|P856}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P856}}|Geen waarde||[{{wikidata|property|raw|P856}} {{var|{{{variante|}}}|Website&nbsp;oficial|Wèpsait&nbsp;ofisial}}]<br>}}}}}}{{#if:{{{skyscrapercenter|}}}|{{en}} [http://www.skyscrapercenter.com/building/wd/{{{skyscrapercenter}}} Skyscraper Center-pagina]|{{#if:{{wikidata|property|raw|P1305}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P1305}}|Geen waarde||{{en}} [http://www.skyscrapercenter.com/building/wd/{{wikidata|property|raw|P1305}}/ Skyscraper Center-pagina]<br>}}}}}}{{#If:{{{atlasobscura|}}}|{{en}} [https://atlasobscura.com/places/{{{atlasobscura}}} Atlas Obscura-pagina]|{{#if:{{wikidata|property|raw|P7772}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P7772}}|Geen waarde||{{en}} [https://atlasobscura.com/places/{{wikidata|property|raw|P7772}}/ Atlas Obscura-pagina]<br>}}}}}} | links36 = {{#if:{{#invoke:Wikidata|pageId}}|<small><nowiki>[</nowiki>[[:Wikidata:{{#invoke:Wikidata|pageId}}|{{var|{{{variante|}}}|Edita|Editá}} Wikidata]]<nowiki>]</nowiki>&nbsp;·&nbsp;<nowiki>[</nowiki>[[Template:Infobox edificio/doc|Manual]]<nowiki>]</nowiki></small>}} }}</includeonly><noinclude>{{documentation}}[[category:Infobox templates|edificio]]</noinclude> 4okoxvhkg3hnfvv7kr8iznkk86nqwl2 162988 162987 2025-06-14T08:53:54Z Kallmemel 14000 162988 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox generiek | bgcolor = {{#switch:{{{infobox_tipo|}}} | #default = #efefef | religioso1 = #e9d1f0 | religioso2 = #e9d1f0 | religioso3 = #e9d1f0 | religioso4 = YellowGreen | religioso5 = #e9d1f0 | faro = powderblue | militar = #C3D6EF }} | kop = {{{nomber|}}} | breed0 = {{#if:{{{nomber2| }}}|''{{{nomber2}}}''}} | main1 = {{multiple image | image1 = {{{logo|{{wikidata|property|raw|P154}}}}} | caption1 = {{{descripcion_logo|}}} | width1 = | image2 = {{{imagen|{{wikidata|property|raw|P18}}}}} | caption2 = {{#if:{{{descripcion|}}}|{{{descripcion}}}|{{#if:{{wikidata|qualifier|P18|P2096}}|{{wikidata|qualifier|P18|P2096}}}}}} | image3 = {{{imagen2|}}} | caption3 = {{{descripcion2|}}} | image4 = {{{imagen3|}}} | caption4 = {{{descripcion3|}}} | image5 = {{{imagen4|}}} | caption5 = {{{descripcion4|}}} | border = infobox | perrow = 1/2/2 | total_width = {{Infobox/afbeeldingbreedte}} }} | noimage= {{#if:{{{imagen|}}}{{{imagen2|}}}{{{imagen3|}}}{{{imagen4|}}}{{{imagen5|}}}{{#property:P18}}| |{{Afbeelding gewenst}}}} | kop1 = {{var|{{{variante|}}}|Localisacion|Lokalisashon}} | head1_1 = [[Pais]] | item1_1 = {{{pais|{{wikidata|property|linked|P17}}}}} | head1_2 = {{var|{{{variante|}}}|Localisa&nbsp;na&nbsp;|Lokalisá&nbsp;na&nbsp;}} | item1_2 = {{{localisa_na|{{if empty|{{wikidata|property|linked|P131}}|{{wikidata|property|linked|P276}}}}}}} | head1_3={{{tipo_division_adm|}}}&nbsp; | item1_3={{{division_adm|}}} | head1_4={{{tipo_subdivision_adm|}}}&nbsp; | item1_4={{{subdivision_adm|}}} | head1_5 = {{var|{{{variante|}}}|Adres|Adrès}}&nbsp; | item1_5 = {{{adres|{{wikidata|property|multilanguage|linked|P6375}}}}} | head1_6 = Cercania | item1_6 = {{{cercania|}}} | head1_7 = {{var|{{{variante|}}}|Coordinatonan&nbsp;|Koordinatonan&nbsp;}} | item1_7 = {{#if:{{#property:P625}}|{{WikidataCoord|display=inline}}}} | kop2=Religioso | head2_1 = {{var|{{{variante|}}}|Denominacion|Denominashon}} | item2_1 = {{{denominacion|}}} | head2_2 = {{var|{{{variante|}}}|Arkidiocesis|Arkidiósesis}} | item2_2 = {{{arkidiocesis|}}} | head2_3 = {{var|{{{variante|}}}|Diocesis|Diósesis}} | item2_3 = {{if empty|{{{diocesis|}}}|{{wikidata|property|linked|P708}}}} | head2_4 = {{var|{{{variante|}}}|Patrocina|Patrosiná}} | item2_4 = {{if empty|{{{patrocina|}}}|{{wikidata|property|linked|P825}}}} | kop3 = Historia | head3_1 = {{var|{{{variante|}}}|Status|Státus}} | item3_1 = {{{status|}}} | head3_2 = Tipo | item3_2 = {{{tipo|}}} | head3_3 = Original | item3_3 = {{{funcion_original|}}} | head3_4 = {{var|{{{variante|}}}|Actual&nbsp;|Aktual&nbsp;}} | item3_4 = {{{funcion_actual|{{wikidata|property|linked|P366}}}}} | head3_5 = {{var|{{{variante|}}}|Construccion&nbsp;|Konstrukshon&nbsp;}} | item3_5 = {{{fecha_construccion|}}} | head3_6 = Funda | item3_6 = {{{fecha_funda|{{#invoke:wikidata|claim|parameter=link|P571}}}}} | head3_7 = {{var|{{{variante|}}}|Inaugura|Inougurá}} | item3_7 = {{{inaugura|{{wikidata|property|linked|P729}}}}} | head3_8 = {{var|{{{variante|}}}|Termina&nbsp;servicio|Terminá&nbsp;servisio}}&nbsp; | item3_8 = {{{cera|{{wikidata|property|linked|P730}}}}} | head3_9 = {{var|{{{variante|}}}|Renobacion|Renovashon}} | item3_9 = {{{renova|}}} | head3_10= Restauracion | item3_10 = {{{restaura|}}} | head3_11 = {{var|{{{variante|}}}|Basha&nbsp;abou&nbsp;|Bashá&nbsp;abou&nbsp;}} | item3_11 = {{{aña_basha|{{wikidata|property|linked|P576}}}}} | kop4 = {{var|{{{variante|}}}|Coleccion|Kolekshon}} | head4_1 = Cantidad | item4_1 = {{{cantidad_coleccion|}}} | kop5 = {{var|{{{variante|}}}|Dimension|Dimenshon}} | head5_1 = {{var|{{{variante|}}}|Haltura|Altura}} | item5_1 = {{#if:{{{haltura|}}}|{{{haltura}}} meter|}} | head5_2 = Antena | item5_2 = {{{antena|}}} | head5_3 = | item5_3 = | head5_4 = {{var|{{{variante|}}}|Area|Área}} | item5_4 = {{#if:{{{area|}}}|{{{area}}} m²|}} | head5_5 = Omtrek | item5_5 = {{#if:{{{omtrek|}}}|{{{omtrek}}} meter|}} | kop6 = {{var|{{{variante|}}}|Arkitectura|Arkitektura}} | head6_1 = Estilo | item6_1 = {{{estilo|{{wikidata|property|linked|P149}}}}} | head6_2 = Material | item6_2 = {{{material|{{wikidata|property|linked|P186}}}}} | head7_1 = Piso | item7_1 = {{{piso|{{wikidata|property|P1101}}}}} | head7_2 = Lift | item7_2 = {{{cantidad_lift|{{wikidata|property|P1301}}}}} | head7_3 = Trapi | item7_3 = {{{cantidad_trapi|}}} | head7_4 = {{var|{{{variante|}}}|Camber|Kamber}} | item7_4 = {{{cantidad_camber|{{wikidata|property|P8733}}}}} | head7_5 = Sala | item7_5 = {{{cantidad_sala|}}} | head7_6 = {{var|{{{variante|}}}|Capacidad|Kapasidat}} | item7_6= {{{capacidad|}}} | kop8 = {{var|{{{variante|}}}|Construccion|Konstrukshon}} | head8_1 = Architect | item8_1 = {{{architect|{{wikidata|property|linked|P84}}}}} | head8_2 = Propietario | item8_2 = {{{propietario|{{wikidata|property|linked|P127}}}}} | head8_3 = Constructeur | item8_3 = {{{ingenieur|}}} | head8_4 = {{var|{{{variante|}}}|Contratista|Kontratista}} | item8_4 = {{{contratista|}}} | head8_5 = {{var|{{{variante|}}}|Diseñador|Diseñadó}} | item8_5 = {{{diseñador|}}} | head8_6 = {{var|{{{variante|}}}|Encarga&nbsp;pa&nbsp;|Enkarga&nbsp;pa&nbsp;}} | item8_6 = {{{encarga|{{wikidata|property|linked|P88}}}}} | head8_7 = {{var|{{{variante|}}}|Gasto|Gasto}} | item8_7 = {{{gasto|}}} | head8_8 = | item8_8 = | kop9= {{var|{{{variante|}}}|Ekipo di luz|Ekipo di Lus}} | head9_1= {{var|{{{variante|}}}|Patronchi|Patronchi}}&nbsp; | item9_1={{if empty|{{{patronchi_luz|}}}|{{#invoke:wd|property|P1030}}}}{{#if:{{#property:P1030}}|{{#invoke:wd|qualifier|format=<br>(%q)|P1030|P805}}}} | head9_2= {{var|{{{variante|}}}|[[Altura di foko|Haltura&nbsp;di&nbsp;foco]]|[[Altura di foko|Altura&nbsp;di&nbsp;foko]]}}&nbsp; | item9_2={{if empty|{{{haltura_foco|}}}|{{wikidata|property|linked|P2923}}}} | head9_3= {{var|{{{variante|}}}|Envergadura|Embergadura}}&nbsp; | item9_3={{if empty|{{{carga_nominal|}}}|{{wikidata|property|linked|P2929}}}} | head9_4= Fuente | item9_4= {{{fuente_luz|}}} |kopA= {{{otro_info|Otro informacion}}} | headA_1= {{{tipo_parameter1|}}} | itemA_1= {{{parameter1|}}} | headA_2= {{{tipo_parameter2|}}} | itemA_2= {{{parameter2|}}} | headA_3= {{{tipo_parameter3|}}} | itemA_3= {{{parameter3|}}} | headA_4= {{{tipo_parameter4|}}} | itemA_4= {{{parameter4|}}} | headA_5= {{{tipo_parameter5|}}} | itemA_5= {{{parameter5|}}} | kopB = {{var|{{{variante|}}}|Reconocemento|Rekonosemento}} | headB_1 = {{var|{{{variante|}}}|Status<br/>monumental|Státus<br/>monumental}} | itemB_1 = {{if empty|{{{status_monumento|}}}|{{#invoke:wikidata|claim|parameter=link|P1435}}}} | headB_2 = Desde | itemB_2 = {{{registra|}}} | headB_3 = Number | itemB_3 = {{if empty|{{{id|}}}|{{#invoke:wd|qualifier|linked|P1435|P528}}}} | headB_4 = | itemB_4 = | headB_5 = {{var|{{{variante|}}}|Distincion|Distinshon}} | itemB_5 = {{{distincion|}}} | kopC = {{#if:{{#property:P625}}|{{#if:{{{pais|}}}|{{var|{{{variante|}}}|Situa na|Situá na}}&nbsp;{{{pais}}}|{{var|{{{variante|}}}|Situa na|Situá na}}&nbsp;{{#invoke:wd|property|P17}}}}}} | breedC = {{#if:{{#property:P625}}|{{maplink|frame=yes|plain=yes|frame-align=center|frame-width=262|type=point|id={{#invoke:wd|label|raw}}|title={{PAGENAME}}|marker={{#switch:{{{infobox_tipo|}}}|#default=building|religioso1=religious-christian|religioso2=religious-buddhist|religioso3=religious-jewish|religioso4=religious-muslim|religioso5=religious-shinto|museo=museum|faro=lighthouse|scol=school|stadion=stadium|piscina=swimming|restaurant=restaurant|biblioteca=library|militar=observation-tower|monumento=monument}}|text=|zoom={{{zoom|11}}}|fill-opacity=.1|fill=#fff|stroke-width=4}}}} | kop99 = {{{lista|}}} | otherkop = {{#if:{{{website|}}}{{{skyscrapercenter|}}}{{{atlasobscura|}}}{{#property:P856|P1305|P7772}}{{#invoke:wikidata|claim|P373}}{{{commons|}}}{{#property:P856}}|----}} | other0 = {{#if:{{{commons|}}} | <small>[[commons:{{{commons}}}|{{var|{{{variante|}}}|Imagennan|Imágennan}}]]&nbsp;riba</small> [[File:Commons-logo.svg|15px|link=|Wikimedia Commons]] <small>[[Wikimedia Commons]]</small> | {{#ifeq:{{#invoke:wd|property|P373}}||| <small>[[commons:Category:{{#invoke:wd|property|P373}}|{{var|{{{variante|}}}|Imagennan|Imágennan}}]]&nbsp;riba</small> [[File:Commons-logo.svg|15px|link=|Wikimedia Commons]] <small>[[Wikimedia Commons]]</small>}} }} | other1 = {{#if:{{{website|}}}|[{{{website}}} {{var|{{{variante|}}}|Website&nbsp;oficial|Wèpsait&nbsp;ofisial}}]<br>|{{#if:{{wikidata|property|raw|P856}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P856}}|Geen waarde||[{{wikidata|property|raw|P856}} {{var|{{{variante|}}}|Website&nbsp;oficial|Wèpsait&nbsp;ofisial}}]<br>}}}}}}{{#if:{{{skyscrapercenter|}}}|{{en}} [http://www.skyscrapercenter.com/building/wd/{{{skyscrapercenter}}} Skyscraper Center-pagina]|{{#if:{{wikidata|property|raw|P1305}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P1305}}|Geen waarde||{{en}} [http://www.skyscrapercenter.com/building/wd/{{wikidata|property|raw|P1305}}/ Skyscraper Center-pagina]<br>}}}}}}{{#If:{{{atlasobscura|}}}|{{en}} [https://atlasobscura.com/places/{{{atlasobscura}}} Atlas Obscura-pagina]|{{#if:{{wikidata|property|raw|P7772}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P7772}}|Geen waarde||{{en}} [https://atlasobscura.com/places/{{wikidata|property|raw|P7772}}/ Atlas Obscura-pagina]<br>}}}}}} | links36 = {{#if:{{#invoke:Wikidata|pageId}}|<small><nowiki>[</nowiki>[[:Wikidata:{{#invoke:Wikidata|pageId}}|{{var|{{{variante|}}}|Edita|Editá}} Wikidata]]<nowiki>]</nowiki>&nbsp;·&nbsp;<nowiki>[</nowiki>[[Template:Infobox edificio/doc|Manual]]<nowiki>]</nowiki></small>}} }}</includeonly><noinclude>{{documentation}}[[category:Infobox templates|edificio]]</noinclude> 4q1jmi2ww960hwyuk8djyadq4y5daf5 162989 162988 2025-06-14T08:54:53Z Kallmemel 14000 162989 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox generiek | bgcolor = {{#switch:{{{infobox_tipo|}}} | #default = #efefef | religioso1 = #e9d1f0 | religioso2 = #e9d1f0 | religioso3 = #e9d1f0 | religioso4 = YellowGreen | religioso5 = #e9d1f0 | faro = powderblue | militar = #C3D6EF }} | kop = {{{nomber|}}} | breed0 = {{#if:{{{nomber2| }}}|''{{{nomber2}}}''}} | main1 = {{multiple image | image1 = {{{logo|{{wikidata|property|raw|P154}}}}} | caption1 = {{{descripcion_logo|}}} | width1 = | image2 = {{{imagen|{{wikidata|property|raw|P18}}}}} | caption2 = {{#if:{{{descripcion|}}}|{{{descripcion}}}|{{#if:{{wikidata|qualifier|P18|P2096}}|{{wikidata|qualifier|P18|P2096}}}}}} | image3 = {{{imagen2|}}} | caption3 = {{{descripcion2|}}} | image4 = {{{imagen3|}}} | caption4 = {{{descripcion3|}}} | image5 = {{{imagen4|}}} | caption5 = {{{descripcion4|}}} | border = infobox | perrow = 1/2/2 | total_width = {{Infobox/afbeeldingbreedte}} }} | noimage= {{#if:{{{imagen|}}}{{{imagen2|}}}{{{imagen3|}}}{{{imagen4|}}}{{{imagen5|}}}{{#property:P18}}| |{{Afbeelding gewenst}}}} | kop1 = {{var|{{{variante|}}}|Localisacion|Lokalisashon}} | head1_1 = [[Pais]] | item1_1 = {{{pais|{{wikidata|property|linked|P17}}}}} | head1_2 = {{var|{{{variante|}}}|Localisa&nbsp;na&nbsp;|Lokalisá&nbsp;na&nbsp;}} | item1_2 = {{{localisa_na|{{if empty|{{wikidata|property|linked|P131}}|{{wikidata|property|linked|P276}}}}}}} | head1_3={{{tipo_division_adm|}}}&nbsp; | item1_3={{{division_adm|}}} | head1_4={{{tipo_subdivision_adm|}}}&nbsp; | item1_4={{{subdivision_adm|}}} | head1_5 = {{var|{{{variante|}}}|Adres|Adrès}}&nbsp; | item1_5 = {{{adres|{{wikidata|property|multilanguage|linked|P6375}}}}} | head1_6 = Cercania | item1_6 = {{{cercania|}}} | head1_7 = {{var|{{{variante|}}}|Coordinatonan&nbsp;|Koordinatonan&nbsp;}} | item1_7 = {{#if:{{#property:P625}}|{{WikidataCoord|display=inline}}}} | kop2=Religioso | head2_1 = {{var|{{{variante|}}}|Denominacion|Denominashon}} | item2_1 = {{{denominacion|}}} | head2_2 = {{var|{{{variante|}}}|Arkidiocesis|Arkidiósesis}} | item2_2 = {{{arkidiocesis|}}} | head2_3 = {{var|{{{variante|}}}|Diocesis|Diósesis}} | item2_3 = {{if empty|{{{diocesis|}}}|{{wikidata|property|linked|P708}}}} | head2_4 = {{var|{{{variante|}}}|Patrocina|Patrosiná}} | item2_4 = {{if empty|{{{patrocina|}}}|{{wikidata|property|linked|P825}}}} | kop3 = Historia | head3_1 = {{var|{{{variante|}}}|Status|Státus}} | item3_1 = {{{status|}}} | head3_2 = Tipo | item3_2 = {{{tipo|}}} | head3_3 = Original | item3_3 = {{{funcion_original|}}} | head3_4 = {{var|{{{variante|}}}|Actual&nbsp;|Aktual&nbsp;}} | item3_4 = {{{funcion_actual|{{wikidata|property|linked|P366}}}}} | head3_5 = {{var|{{{variante|}}}|Construccion&nbsp;|Konstrukshon&nbsp;}} | item3_5 = {{{fecha_construccion|}}} | head3_6 = Funda | item3_6 = {{{fecha_funda|{{#invoke:wikidata|claim|parameter=link|P571}}}}} | head3_7 = {{var|{{{variante|}}}|Inaugura|Inougurá}} | item3_7 = {{{inaugura|{{wikidata|property|linked|P729}}}}} | head3_8 = {{var|{{{variante|}}}|Termina&nbsp;servicio|Terminá&nbsp;servisio}}&nbsp; | item3_8 = {{{cera|{{wikidata|property|linked|P730}}}}} | head3_9 = {{var|{{{variante|}}}|Renobacion|Renovashon}} | item3_9 = {{{renova|}}} | head3_10= Restauracion | item3_10 = {{{restaura|}}} | head3_11 = {{var|{{{variante|}}}|Basha&nbsp;abou&nbsp;|Bashá&nbsp;abou&nbsp;}} | item3_11 = {{{aña_basha|{{wikidata|property|linked|P576}}}}} | kop4 = {{var|{{{variante|}}}|Coleccion|Kolekshon}} | head4_1 = Cantidad | item4_1 = {{{cantidad_coleccion|}}} | kop5 = {{var|{{{variante|}}}|Dimension|Dimenshon}} | head5_1 = {{var|{{{variante|}}}|Haltura|Altura}} | item5_1 = {{#if:{{{haltura|}}}|{{{haltura}}} meter|}} | head5_2 = Antena | item5_2 = {{{antena|}}} | head5_3 = | item5_3 = | head5_4 = {{var|{{{variante|}}}|Area|Área}} | item5_4 = {{#if:{{{area|}}}|{{{area}}} m²|}} | head5_5 = Omtrek | item5_5 = {{#if:{{{omtrek|}}}|{{{omtrek}}} meter|}} | kop6 = {{var|{{{variante|}}}|Arkitectura|Arkitektura}} | head6_1 = Estilo | item6_1 = {{{estilo|{{wikidata|property|linked|P149}}}}} | head6_2 = Material | item6_2 = {{{material|{{wikidata|property|linked|P186}}}}} | head7_1 = Piso | item7_1 = {{{piso|{{wikidata|property|P1101}}}}} | head7_2 = Lift | item7_2 = {{{cantidad_lift|{{wikidata|property|P1301}}}}} | head7_3 = Trapi | item7_3 = {{{cantidad_trapi|}}} | head7_4 = {{var|{{{variante|}}}|Camber|Kamber}} | item7_4 = {{{cantidad_camber|{{wikidata|property|P8733}}}}} | head7_5 = Sala | item7_5 = {{{cantidad_sala|}}} | head7_6 = {{var|{{{variante|}}}|Capacidad|Kapasidat}} | item7_6= {{{capacidad|}}} | kop8 = {{var|{{{variante|}}}|Construccion|Konstrukshon}} | head8_1 = Architect | item8_1 = {{{architect|{{wikidata|property|linked|P84}}}}} | head8_2 = Propietario | item8_2 = {{{propietario|{{wikidata|property|linked|P127}}}}} | head8_3 = Constructeur | item8_3 = {{{ingenieur|}}} | head8_4 = {{var|{{{variante|}}}|Contratista|Kontratista}} | item8_4 = {{{contratista|}}} | head8_5 = {{var|{{{variante|}}}|Diseñador|Diseñadó}} | item8_5 = {{{diseñador|}}} | head8_6 = {{var|{{{variante|}}}|Encarga&nbsp;pa&nbsp;|Enkarga&nbsp;pa&nbsp;}} | item8_6 = {{{encarga|{{wikidata|property|linked|P88}}}}} | head8_7 = {{var|{{{variante|}}}|Gasto|Gasto}} | item8_7 = {{{gasto|}}} | head8_8 = | item8_8 = | kop9= {{var|{{{variante|}}}|Ekipo di luz|Ekipo di Lus}} | head9_1= {{var|{{{variante|}}}|Patronchi|Patronchi}}&nbsp; | item9_1={{if empty|{{{patronchi_luz|}}}|{{#invoke:wd|property|P1030}}}}{{#if:{{#property:P1030}}|{{#invoke:wd|qualifier|format=<br>(%q)|P1030|P805}}}} | head9_2= {{var|{{{variante|}}}|[[Altura di foko|Haltura&nbsp;di&nbsp;foco]]|[[Altura di foko|Altura&nbsp;di&nbsp;foko]]}}&nbsp; | item9_2={{if empty|{{{haltura_foco|}}}|{{wikidata|property|linked|P2923}}}} | head9_3= {{var|{{{variante|}}}|Envergadura|Embergadura}}&nbsp; | item9_3={{if empty|{{{carga_nominal|}}}|{{wikidata|property|linked|P2929}}}} | head9_4= Fuente | item9_4= {{{fuente_luz|}}} |kopA= {{{otro_info|Otro informacion}}} | headA_1= {{{tipo_parameter1|}}} | itemA_1= {{{parameter1|}}} | headA_2= {{{tipo_parameter2|}}} | itemA_2= {{{parameter2|}}} | headA_3= {{{tipo_parameter3|}}} | itemA_3= {{{parameter3|}}} | headA_4= {{{tipo_parameter4|}}} | itemA_4= {{{parameter4|}}} | headA_5= {{{tipo_parameter5|}}} | itemA_5= {{{parameter5|}}} | kopB = {{var|{{{variante|}}}|Reconocemento|Rekonosemento}} | headB_1 = {{var|{{{variante|}}}|Status<br/>monumental|Státus<br/>monumental}} | itemB_1 = {{if empty|{{{status_monumento|}}}|{{#invoke:wikidata|claim|parameter=link|P1435}}}} | headB_2 = Desde | itemB_2 = {{{registra|}}} | headB_3 = Number | itemB_3 = {{if empty|{{{id|}}}|{{#invoke:wd|qualifier|linked|P1435|P528}}}} | headB_4 = | itemB_4 = | headB_5 = {{var|{{{variante|}}}|Distincion|Distinshon}} | itemB_5 = {{{distincion|}}} | kopC = {{#if:{{#property:P625}}|{{#if:{{{pais|}}}|{{var|{{{variante|}}}|Situa na|Situá na}}&nbsp;{{{pais}}}|{{var|{{{variante|}}}|Situa na|Situá na}}&nbsp;{{#invoke:wd|property|P17}}}}}} | breedC = {{#if:{{#property:P625}}|{{maplink|frame=yes|plain=yes|frame-align=center|frame-width=262|type=point|id={{#invoke:wd|label|raw}}|title={{PAGENAME}}|marker={{#switch:{{{infobox_tipo|}}}|#default=building|religioso1=religious-christian|religioso2=religious-buddhist|religioso3=religious-jewish|religioso4=religious-muslim|religioso5=religious-shinto|museo=museum|faro=lighthouse|scol=school|stadion=stadium|piscina=swimming|restaurant=restaurant|biblioteca=library|militar=observation-tower|monumento=monument|hospital=hospital}}|text=|zoom={{{zoom|11}}}|fill-opacity=.1|fill=#fff|stroke-width=4}}}} | kop99 = {{{lista|}}} | otherkop = {{#if:{{{website|}}}{{{skyscrapercenter|}}}{{{atlasobscura|}}}{{#property:P856|P1305|P7772}}{{#invoke:wikidata|claim|P373}}{{{commons|}}}{{#property:P856}}|----}} | other0 = {{#if:{{{commons|}}} | <small>[[commons:{{{commons}}}|{{var|{{{variante|}}}|Imagennan|Imágennan}}]]&nbsp;riba</small> [[File:Commons-logo.svg|15px|link=|Wikimedia Commons]] <small>[[Wikimedia Commons]]</small> | {{#ifeq:{{#invoke:wd|property|P373}}||| <small>[[commons:Category:{{#invoke:wd|property|P373}}|{{var|{{{variante|}}}|Imagennan|Imágennan}}]]&nbsp;riba</small> [[File:Commons-logo.svg|15px|link=|Wikimedia Commons]] <small>[[Wikimedia Commons]]</small>}} }} | other1 = {{#if:{{{website|}}}|[{{{website}}} {{var|{{{variante|}}}|Website&nbsp;oficial|Wèpsait&nbsp;ofisial}}]<br>|{{#if:{{wikidata|property|raw|P856}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P856}}|Geen waarde||[{{wikidata|property|raw|P856}} {{var|{{{variante|}}}|Website&nbsp;oficial|Wèpsait&nbsp;ofisial}}]<br>}}}}}}{{#if:{{{skyscrapercenter|}}}|{{en}} [http://www.skyscrapercenter.com/building/wd/{{{skyscrapercenter}}} Skyscraper Center-pagina]|{{#if:{{wikidata|property|raw|P1305}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P1305}}|Geen waarde||{{en}} [http://www.skyscrapercenter.com/building/wd/{{wikidata|property|raw|P1305}}/ Skyscraper Center-pagina]<br>}}}}}}{{#If:{{{atlasobscura|}}}|{{en}} [https://atlasobscura.com/places/{{{atlasobscura}}} Atlas Obscura-pagina]|{{#if:{{wikidata|property|raw|P7772}}|{{#ifeq:{{wikidata|property|raw|P7772}}|Geen waarde||{{en}} [https://atlasobscura.com/places/{{wikidata|property|raw|P7772}}/ Atlas Obscura-pagina]<br>}}}}}} | links36 = {{#if:{{#invoke:Wikidata|pageId}}|<small><nowiki>[</nowiki>[[:Wikidata:{{#invoke:Wikidata|pageId}}|{{var|{{{variante|}}}|Edita|Editá}} Wikidata]]<nowiki>]</nowiki>&nbsp;·&nbsp;<nowiki>[</nowiki>[[Template:Infobox edificio/doc|Manual]]<nowiki>]</nowiki></small>}} }}</includeonly><noinclude>{{documentation}}[[category:Infobox templates|edificio]]</noinclude> 4okoxvhkg3hnfvv7kr8iznkk86nqwl2 10 12122 162985 162161 2025-06-14T08:49:20Z Kallmemel 14000 162985 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} {{Utilisa Wikidata|P18|P2096|P131|P276|P6375|P708|P825|P366|P571|P729|P730|P576|P149|P186|P1101|P1301|P8733|P84|P127|P88|P1435|P528|P17|P1030|P2923|P2929}} <!-- Añadi categoria unda ta indica abou di e pagina aki y interwiki na Wikidata --> == Uzo == === Minimo === Na su minimo por añadi e plantia di <code>infobox edificio</code> na un articulo, den e forma aki:<pre>{{Infobox edificio}}</pre> === Specifica edificio === ==== infobox_tipo ==== Parameter <code>infobox_tipo</code> por wordo uza pa defini e tipo di edificio: {{columns-list|colwidth=20em| *'''biblioteca''' → edificio: biblioteca *'''faro''' → edificio: faro *'''militar''' → edificio: militar *'''monumento''' → edificio: monumento *'''religioso1''' → edificio religioso: cristian *'''religioso2''' → edificio religioso: buda *'''religioso3''' → edificio religioso: hudiu *'''religioso4''' → edificio religioso: islam *'''religioso5''' → edificio religioso: shinto *'''stadion''' → edificio:stadion }} ==== Infobox mas detaya: ==== * '''museo:''' {{tl|Infobox museo}} * '''molina:''' {{tl|Infobox molina}} == Lista di parameter general == {{Infobox edificio | nomber = ''nomber'' | nomber2 = ''nomber2'' | logo = | imagen = | descripcion = | pais = ''pais'' | localisa_na = ''localisa_na'' | tipo_division_adm=''tipo_division_adm'' | division_adm=''division_adm'' | tipo_subdivision_adm=''tipo_subdivision_adm'' | subdivision_adm=''subdivision_adm'' | adres = ''adres'' | cercania = ''cercania'' | denominacion=''denominacion'' | arkidiocesis=''arkidiocesis'' | diocesis=''diocesis'' | patrocina=''patrocina'' | tipo = ''tipo'' | status = ''status'' | funcion_original = ''funcion_original'' | funcion_actual = ''funcion_actual'' | fecha_construccion = ''fecha_construccion'' | fecha_funda = ''fecha_funda'' | inaugura = ''inaugura'' | cera = ''cera'' | renova = ''renova'' | restaura = ''restaura'' | aña_basha = ''aña_basha'' | cantidad_coleccion = ''cantidad_coleccion'' | haltura = ''haltura'' | area = ''area'' | antena = ''antena'' | omtrek = ''omtrek'' | estilo = ''estilo'' | material = ''material'' | cantidad_piso = ''cantidad_piso'' | cantidad_lift = ''cantidad_lift'' | cantidad_trapi = ''cantidad_trapi'' | cantidad_camber = ''cantidad_camber'' | cantidad_sala =''cantidad_sala'' | capacidad = ''capacidad'' | architect = ''architect'' | propietario = ''propietario'' | diseñador = ''diseñador'' | encarga = ''encarga'' | gasto = ''gasto'' | patronchi_luz=''patronchi_luz'' | haltura_foco=''haltura_foco'' | carga_nominal=''carga_nominal'' | fuente_luz= ''fuente_luz'' | otro_info = otro_info | tipo_parameter1 = tipo_parameter1 | parameter1 = ''parameter1'' | tipo_parameter2 = tipo_parameter2 | parameter2 = ''parameter2'' | tipo_parameter3 = tipo_parameter3 | parameter3 = ''parameter3'' | tipo_parameter4 = tipo_parameter4 | parameter4 = ''parameter4'' | tipo_parameter5 = tipo_parameter5 | parameter5 = ''parameter5'' | status_monumento = ''status_monumento'' | fecha_registra = ''fecha_registra'' | id = ''id'' | distincion = ''distincion'' }} <syntaxhighlight lang="wikitext" style="overflow:auto;"> {{Infobox edificio | infobox_tipo = | nomber = | nomber2 = | logo = | imagen = | descripcion = <!-- Localisacion --> | pais = | localisa_na = | adres = | cercania = <!-- Religioso --> | denominacion = | arkidiocesis = | diocesis = | patrocina = <!-- Historia --> | tipo = | status = | funcion_original = | funcion_actual = | fecha_construccion = | fecha_funda = | inaugura = | cera = | renova = | restaura = | aña_basha = <!-- Coleccion --> | cantidad_coleccion = <!-- Dimension --> | haltura = | area = | antena = | omtrek = <!-- Arkitectura --> | estilo = | material = | cantidad_piso = | cantidad_lift = | cantidad_trapi = | cantidad_camber = | cantidad_sala = | capacidad = <!-- Construccion --> | architect = | propietario = | diseñador = | encarga = | gasto = <!-- Ekipo di faro --> | patronchi_luz = | haltura_foco = | carga_nominal = | fuente_luz = <!-- Otro informacion --> | otro_info = | tipo_parameter1 = | parameter1 = | tipo_parameter2 = | parameter2 = | tipo_parameter3 = | parameter3 = | tipo_parameter4 = | parameter4 = | tipo_parameter5 = | parameter5 = <!-- Reconocemento --> | status_monumento = | fecha_registra = | id = | distincion = <!-- imagen --> | imagen2 = | descripcion2 = | imagen3 = | descripcion3 = | imagen4 = | descripcion4 = <!-- Mapa --> | zoom = }} </syntaxhighlight> {{clear}} == Ehempel == {{Infobox edificio | variante = | nomber = Scol 1888 | nomber2 = {{lang|nl|Landsschool}} (1888)<br/>{{lang|nl|Julianashool}} (1921)<br/>{{lang|nl|Prinses Margrietschool}} (1943) | imagen = School Building 1888.jpg | descripcion = Sede di Contraloria General di Aruba (2020) | localisa = [[Aruba]] | luga = [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] | adres = ''Wilhelminastraat 6'' (panort)<br/>''Zoutmanstraat 9'' (pazuid) | cercania = [[Stadhuis di Oranjestad|Stadhuis]] | funcion_original = Scol basico publico | funcion_actual = Contraloria General di Aruba | fecha_construccion = [[8 di ougùstùs|8 di augustus]] [[1887]] | fecha_funda = [[24 di febrüari|24 di februari]] [[1888]] | inaugura = [[5 di mart|5 di maart]] [[1888]] | renova = 1900: Facilidad sanitario<br/>1920-1922: Dos sala di klas<br/>1953-1955: ''[[Biblioteca Nacional Aruba|Openbare Leeszaal en Boekerij]]''<br/>1982: RvA y ARA | restaura = [[2005]] | estilo = Neoclasismo | material = Piedra di kalki, kalki y cement | architect = Antoine Martis | status_monumento = Herencia cultural }} <syntaxhighlight lang="wikitext" style="overflow:auto;"> {{Infobox edificio | variante = | nomber = Scol 1888 | nomber2 = {{lang|nl|Landsschool}} (1888)<br/>{{lang|nl|Julianashool}} (1921)<br/>{{lang|nl|Prinses Margrietschool}} (1943) | imagen = School Building 1888.jpg | descripcion = Sede di Contraloria General di Aruba (2020) | localisa = [[Aruba]] | luga = [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] | adres = ''Wilhelminastraat 6'' (panort)<br/>''Zoutmanstraat 9'' (pazuid) | cercania = [[Stadhuis di Oranjestad|Stadhuis]] | funcion_original = Scol basico publico | funcion_actual = Contraloria General di Aruba | fecha_construccion = [[8 di ougùstùs|8 di augustus]] [[1887]] | fecha_funda = [[24 di febrüari|24 di februari]] [[1888]] | inaugura = [[5 di mart|5 di maart]] [[1888]] | renova = 1900: Facilidad sanitario<br/>1920-1922: Dos sala di klas<br/>1953-1955: ''[[Biblioteca Nacional Aruba|Openbare Leeszaal en Boekerij]]''<br/>1982: RvA y ARA | restaura = [[2005]] | estilo = Neoclasismo | material = Piedra di kalki, kalki y cement | architect = Antoine Martis | status_monumento = Herencia cultural }} </syntaxhighlight> <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categoria abou di liña aki; interwikis na Wikidata --> }}</includeonly> <templatedata> { "params": { "nomber": {}, "nomber2": {}, "imagen": {}, "descripcion": {}, "variante": {}, "pais": {}, "localisa_na": {}, "adres": {}, "cercania": {}, "status": {}, "funcion_original": {}, "funcion_actual": {}, "fecha_construccion": {}, "fecha_funda": {}, "inaugura": {}, "cera": {}, "renova": {}, "restaura": {}, "aña_basha": {}, "haltura": {}, "antena": {}, "varainte": {}, "area": {}, "omtrek": {}, "estilo": {}, "material": {}, "piso": {}, "cantidad_lift": {}, "cantidad_trapi": {}, "cantidad_camber": {}, "cantidad_sala": {}, "architect": {}, "propietario": {}, "ingenieur": {}, "contratista": {}, "diseñador": {}, "encarga": {}, "gasto": {}, "status_monumento": {}, "registra": {}, "id": {}, "distincion": {}, "zoom": {}, "imagen2": {}, "imagen3": {}, "descripcion2": {}, "descripcion3": {}, "lista": {}, "website": {}, "skyscrapercenter": {}, "atlasobscura": {}, "commons": {}, "infobox_tipo": {}, "imagen4": {}, "descripcion4": {}, "imagen5": {}, "descripcion5": {}, "tipo_division_adm": {}, "division_adm": {}, "tipo_subdivision_adm": {}, "subdivision_adm": {}, "denominacion": {}, "arkidiocesis": {}, "diocesis": {}, "patrocina": {}, "capacidad": {}, "patronchi_luz": {}, "haltura_foco": {}, "carga_nominal": {}, "fuente_luz": {}, "logo": {}, "descripcion_logo": {}, "tipo": {}, "cantidad_coleccion": {}, "tipo_parameter1": {}, "parameter1": {}, "tipo_parameter2": {}, "parameter2": {}, "tipo_parameter3": {}, "parameter3": {} }, "format": "block" } </templatedata> 4bo0pzn8am5oscjl0knxymvvpmf67o4 162986 162985 2025-06-14T08:49:35Z Kallmemel 14000 162986 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} {{Utilisa Wikidata|P18|P2096|P131|P276|P6375|P708|P825|P366|P571|P729|P730|P576|P149|P186|P1101|P1301|P8733|P84|P127|P88|P1435|P528|P17|P1030|P2923|P2929}} <!-- Añadi categoria unda ta indica abou di e pagina aki y interwiki na Wikidata --> == Uzo == === Minimo === Na su minimo por añadi e plantia di <code>infobox edificio</code> na un articulo, den e forma aki:<pre>{{Infobox edificio}}</pre> === Specifica edificio === ==== infobox_tipo ==== Parameter <code>infobox_tipo</code> por wordo uza pa defini e tipo di edificio: {{columns-list|colwidth=20em| *'''biblioteca''' → edificio: biblioteca *'''faro''' → edificio: faro *'''militar''' → edificio: militar *'''monumento''' → edificio: monumento *'''religioso1''' → edificio religioso: cristian *'''religioso2''' → edificio religioso: buda *'''religioso3''' → edificio religioso: hudiu *'''religioso4''' → edificio religioso: islam *'''religioso5''' → edificio religioso: shinto *'''stadion''' → edificio:stadion }} ==== Infobox mas detaya: ==== * '''museo:''' {{tl|Infobox museo}} * '''molina:''' {{tl|Infobox molina}} == Lista di parameter general == {{Infobox edificio | nomber = ''nomber'' | nomber2 = ''nomber2'' | logo = | imagen = | descripcion = | pais = ''pais'' | localisa_na = ''localisa_na'' | tipo_division_adm=''tipo_division_adm'' | division_adm=''division_adm'' | tipo_subdivision_adm=''tipo_subdivision_adm'' | subdivision_adm=''subdivision_adm'' | adres = ''adres'' | cercania = ''cercania'' | denominacion=''denominacion'' | arkidiocesis=''arkidiocesis'' | diocesis=''diocesis'' | patrocina=''patrocina'' | tipo = ''tipo'' | status = ''status'' | funcion_original = ''funcion_original'' | funcion_actual = ''funcion_actual'' | fecha_construccion = ''fecha_construccion'' | fecha_funda = ''fecha_funda'' | inaugura = ''inaugura'' | cera = ''cera'' | renova = ''renova'' | restaura = ''restaura'' | aña_basha = ''aña_basha'' | cantidad_coleccion = ''cantidad_coleccion'' | haltura = ''haltura'' | area = ''area'' | antena = ''antena'' | omtrek = ''omtrek'' | estilo = ''estilo'' | material = ''material'' | cantidad_piso = ''cantidad_piso'' | cantidad_lift = ''cantidad_lift'' | cantidad_trapi = ''cantidad_trapi'' | cantidad_camber = ''cantidad_camber'' | cantidad_sala =''cantidad_sala'' | capacidad = ''capacidad'' | architect = ''architect'' | propietario = ''propietario'' | diseñador = ''diseñador'' | encarga = ''encarga'' | gasto = ''gasto'' | patronchi_luz=''patronchi_luz'' | haltura_foco=''haltura_foco'' | carga_nominal=''carga_nominal'' | fuente_luz= ''fuente_luz'' | otro_info = otro_info | tipo_parameter1 = tipo_parameter1 | parameter1 = ''parameter1'' | tipo_parameter2 = tipo_parameter2 | parameter2 = ''parameter2'' | tipo_parameter3 = tipo_parameter3 | parameter3 = ''parameter3'' | tipo_parameter4 = tipo_parameter4 | parameter4 = ''parameter4'' | tipo_parameter5 = tipo_parameter5 | parameter5 = ''parameter5'' | status_monumento = ''status_monumento'' | fecha_registra = ''fecha_registra'' | id = ''id'' | distincion = ''distincion'' }} <syntaxhighlight lang="wikitext" style="overflow:auto;"> {{Infobox edificio | infobox_tipo = | nomber = | nomber2 = | logo = | imagen = | descripcion = <!-- Localisacion --> | pais = | localisa_na = | adres = | cercania = <!-- Religioso --> | denominacion = | arkidiocesis = | diocesis = | patrocina = <!-- Historia --> | tipo = | status = | funcion_original = | funcion_actual = | fecha_construccion = | fecha_funda = | inaugura = | cera = | renova = | restaura = | aña_basha = <!-- Coleccion --> | cantidad_coleccion = <!-- Dimension --> | haltura = | area = | antena = | omtrek = <!-- Arkitectura --> | estilo = | material = | cantidad_piso = | cantidad_lift = | cantidad_trapi = | cantidad_camber = | cantidad_sala = | capacidad = <!-- Construccion --> | architect = | propietario = | diseñador = | encarga = | gasto = <!-- Ekipo di faro --> | patronchi_luz = | haltura_foco = | carga_nominal = | fuente_luz = <!-- Otro informacion --> | otro_info = | tipo_parameter1 = | parameter1 = | tipo_parameter2 = | parameter2 = | tipo_parameter3 = | parameter3 = | tipo_parameter4 = | parameter4 = | tipo_parameter5 = | parameter5 = <!-- Reconocemento --> | status_monumento = | fecha_registra = | id = | distincion = <!-- imagen --> | imagen2 = | descripcion2 = | imagen3 = | descripcion3 = | imagen4 = | descripcion4 = <!-- Mapa --> | zoom = }} </syntaxhighlight> {{clear}} == Ehempel == {{Infobox edificio | variante = | nomber = Scol 1888 | nomber2 = {{lang|nl|Landsschool}} (1888)<br/>{{lang|nl|Julianashool}} (1921)<br/>{{lang|nl|Prinses Margrietschool}} (1943) | imagen = School Building 1888.jpg | descripcion = Sede di Contraloria General di Aruba (2020) | localisa = [[Aruba]] | luga = [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] | adres = ''Wilhelminastraat 6'' (panort)<br/>''Zoutmanstraat 9'' (pazuid) | cercania = [[Stadhuis di Oranjestad|Stadhuis]] | funcion_original = Scol basico publico | funcion_actual = Contraloria General di Aruba | fecha_construccion = [[8 di ougùstùs|8 di augustus]] [[1887]] | fecha_funda = [[24 di febrüari|24 di februari]] [[1888]] | inaugura = [[5 di mart|5 di maart]] [[1888]] | renova = 1900: Facilidad sanitario<br/>1920-1922: Dos sala di klas<br/>1953-1955: ''[[Biblioteca Nacional Aruba|Openbare Leeszaal en Boekerij]]''<br/>1982: RvA y ARA | restaura = [[2005]] | estilo = Neoclasismo | material = Piedra di kalki, kalki y cement | architect = Antoine Martis | status_monumento = Herencia cultural }} <syntaxhighlight lang="wikitext" style="overflow:auto;"> {{Infobox edificio | variante = | nomber = Scol 1888 | nomber2 = {{lang|nl|Landsschool}} (1888)<br/>{{lang|nl|Julianashool}} (1921)<br/>{{lang|nl|Prinses Margrietschool}} (1943) | imagen = School Building 1888.jpg | descripcion = Sede di Contraloria General di Aruba (2020) | localisa = [[Aruba]] | luga = [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] | adres = ''Wilhelminastraat 6'' (panort)<br/>''Zoutmanstraat 9'' (pazuid) | cercania = [[Stadhuis di Oranjestad|Stadhuis]] | funcion_original = Scol basico publico | funcion_actual = Contraloria General di Aruba | fecha_construccion = [[8 di ougùstùs|8 di augustus]] [[1887]] | fecha_funda = [[24 di febrüari|24 di februari]] [[1888]] | inaugura = [[5 di mart|5 di maart]] [[1888]] | renova = 1900: Facilidad sanitario<br/>1920-1922: Dos sala di klas<br/>1953-1955: ''[[Biblioteca Nacional Aruba|Openbare Leeszaal en Boekerij]]''<br/>1982: RvA y ARA | restaura = [[2005]] | estilo = Neoclasismo | material = Piedra di kalki, kalki y cement | architect = Antoine Martis | status_monumento = Herencia cultural }} </syntaxhighlight> <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categoria abou di liña aki; interwikis na Wikidata --> }}</includeonly> <templatedata> { "params": { "nomber": {}, "nomber2": {}, "imagen": {}, "descripcion": {}, "variante": {}, "pais": {}, "localisa_na": {}, "adres": {}, "cercania": {}, "status": {}, "funcion_original": {}, "funcion_actual": {}, "fecha_construccion": {}, "fecha_funda": {}, "inaugura": {}, "cera": {}, "renova": {}, "restaura": {}, "aña_basha": {}, "haltura": {}, "antena": {}, "varainte": {}, "area": {}, "omtrek": {}, "estilo": {}, "material": {}, "piso": {}, "cantidad_lift": {}, "cantidad_trapi": {}, "cantidad_camber": {}, "cantidad_sala": {}, "architect": {}, "propietario": {}, "ingenieur": {}, "contratista": {}, "diseñador": {}, "encarga": {}, "gasto": {}, "status_monumento": {}, "registra": {}, "id": {}, "distincion": {}, "zoom": {}, "imagen2": {}, "imagen3": {}, "descripcion2": {}, "descripcion3": {}, "lista": {}, "website": {}, "skyscrapercenter": {}, "atlasobscura": {}, "commons": {}, "infobox_tipo": {}, "imagen4": {}, "descripcion4": {}, "imagen5": {}, "descripcion5": {}, "tipo_division_adm": {}, "division_adm": {}, "tipo_subdivision_adm": {}, "subdivision_adm": {}, "denominacion": {}, "arkidiocesis": {}, "diocesis": {}, "patrocina": {}, "capacidad": {}, "patronchi_luz": {}, "haltura_foco": {}, "carga_nominal": {}, "fuente_luz": {}, "logo": {}, "descripcion_logo": {}, "tipo": {}, "cantidad_coleccion": {}, "tipo_parameter1": {}, "parameter1": {}, "tipo_parameter2": {}, "parameter2": {}, "tipo_parameter3": {}, "parameter3": {}, "otro_info": {}, "tipo_parameter4": {}, "parameter4": {}, "tipo_parameter5": {}, "parameter5": {} }, "format": "block" } </templatedata> c7d3kfht3gs82iikplzr779xwtdpgmd 162991 162986 2025-06-14T08:57:45Z Kallmemel 14000 /* Specifica edificio */ 162991 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} {{Utilisa Wikidata|P18|P2096|P131|P276|P6375|P708|P825|P366|P571|P729|P730|P576|P149|P186|P1101|P1301|P8733|P84|P127|P88|P1435|P528|P17|P1030|P2923|P2929}} <!-- Añadi categoria unda ta indica abou di e pagina aki y interwiki na Wikidata --> == Uzo == === Minimo === Na su minimo por añadi e plantia di <code>infobox edificio</code> na un articulo, den e forma aki:<pre>{{Infobox edificio}}</pre> === Specifica edificio === ==== infobox_tipo ==== Parameter <code>infobox_tipo</code> por wordo uza pa defini e tipo di edificio: {{columns-list|colwidth=20em| *'''biblioteca''' → edificio: biblioteca *'''faro''' → edificio: faro *'''hospital''' → edificio: hospital *'''militar''' → edificio: militar *'''monumento''' → edificio: monumento *'''religioso1''' → edificio religioso: cristian *'''religioso2''' → edificio religioso: buda *'''religioso3''' → edificio religioso: hudiu *'''religioso4''' → edificio religioso: islam *'''religioso5''' → edificio religioso: shinto *'''stadion''' → edificio:stadion }} ==== Infobox mas detaya: ==== * '''museo:''' {{tl|Infobox museo}} * '''molina:''' {{tl|Infobox molina}} == Lista di parameter general == {{Infobox edificio | nomber = ''nomber'' | nomber2 = ''nomber2'' | logo = | imagen = | descripcion = | pais = ''pais'' | localisa_na = ''localisa_na'' | tipo_division_adm=''tipo_division_adm'' | division_adm=''division_adm'' | tipo_subdivision_adm=''tipo_subdivision_adm'' | subdivision_adm=''subdivision_adm'' | adres = ''adres'' | cercania = ''cercania'' | denominacion=''denominacion'' | arkidiocesis=''arkidiocesis'' | diocesis=''diocesis'' | patrocina=''patrocina'' | tipo = ''tipo'' | status = ''status'' | funcion_original = ''funcion_original'' | funcion_actual = ''funcion_actual'' | fecha_construccion = ''fecha_construccion'' | fecha_funda = ''fecha_funda'' | inaugura = ''inaugura'' | cera = ''cera'' | renova = ''renova'' | restaura = ''restaura'' | aña_basha = ''aña_basha'' | cantidad_coleccion = ''cantidad_coleccion'' | haltura = ''haltura'' | area = ''area'' | antena = ''antena'' | omtrek = ''omtrek'' | estilo = ''estilo'' | material = ''material'' | cantidad_piso = ''cantidad_piso'' | cantidad_lift = ''cantidad_lift'' | cantidad_trapi = ''cantidad_trapi'' | cantidad_camber = ''cantidad_camber'' | cantidad_sala =''cantidad_sala'' | capacidad = ''capacidad'' | architect = ''architect'' | propietario = ''propietario'' | diseñador = ''diseñador'' | encarga = ''encarga'' | gasto = ''gasto'' | patronchi_luz=''patronchi_luz'' | haltura_foco=''haltura_foco'' | carga_nominal=''carga_nominal'' | fuente_luz= ''fuente_luz'' | otro_info = otro_info | tipo_parameter1 = tipo_parameter1 | parameter1 = ''parameter1'' | tipo_parameter2 = tipo_parameter2 | parameter2 = ''parameter2'' | tipo_parameter3 = tipo_parameter3 | parameter3 = ''parameter3'' | tipo_parameter4 = tipo_parameter4 | parameter4 = ''parameter4'' | tipo_parameter5 = tipo_parameter5 | parameter5 = ''parameter5'' | status_monumento = ''status_monumento'' | fecha_registra = ''fecha_registra'' | id = ''id'' | distincion = ''distincion'' }} <syntaxhighlight lang="wikitext" style="overflow:auto;"> {{Infobox edificio | infobox_tipo = | nomber = | nomber2 = | logo = | imagen = | descripcion = <!-- Localisacion --> | pais = | localisa_na = | adres = | cercania = <!-- Religioso --> | denominacion = | arkidiocesis = | diocesis = | patrocina = <!-- Historia --> | tipo = | status = | funcion_original = | funcion_actual = | fecha_construccion = | fecha_funda = | inaugura = | cera = | renova = | restaura = | aña_basha = <!-- Coleccion --> | cantidad_coleccion = <!-- Dimension --> | haltura = | area = | antena = | omtrek = <!-- Arkitectura --> | estilo = | material = | cantidad_piso = | cantidad_lift = | cantidad_trapi = | cantidad_camber = | cantidad_sala = | capacidad = <!-- Construccion --> | architect = | propietario = | diseñador = | encarga = | gasto = <!-- Ekipo di faro --> | patronchi_luz = | haltura_foco = | carga_nominal = | fuente_luz = <!-- Otro informacion --> | otro_info = | tipo_parameter1 = | parameter1 = | tipo_parameter2 = | parameter2 = | tipo_parameter3 = | parameter3 = | tipo_parameter4 = | parameter4 = | tipo_parameter5 = | parameter5 = <!-- Reconocemento --> | status_monumento = | fecha_registra = | id = | distincion = <!-- imagen --> | imagen2 = | descripcion2 = | imagen3 = | descripcion3 = | imagen4 = | descripcion4 = <!-- Mapa --> | zoom = }} </syntaxhighlight> {{clear}} == Ehempel == {{Infobox edificio | variante = | nomber = Scol 1888 | nomber2 = {{lang|nl|Landsschool}} (1888)<br/>{{lang|nl|Julianashool}} (1921)<br/>{{lang|nl|Prinses Margrietschool}} (1943) | imagen = School Building 1888.jpg | descripcion = Sede di Contraloria General di Aruba (2020) | localisa = [[Aruba]] | luga = [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] | adres = ''Wilhelminastraat 6'' (panort)<br/>''Zoutmanstraat 9'' (pazuid) | cercania = [[Stadhuis di Oranjestad|Stadhuis]] | funcion_original = Scol basico publico | funcion_actual = Contraloria General di Aruba | fecha_construccion = [[8 di ougùstùs|8 di augustus]] [[1887]] | fecha_funda = [[24 di febrüari|24 di februari]] [[1888]] | inaugura = [[5 di mart|5 di maart]] [[1888]] | renova = 1900: Facilidad sanitario<br/>1920-1922: Dos sala di klas<br/>1953-1955: ''[[Biblioteca Nacional Aruba|Openbare Leeszaal en Boekerij]]''<br/>1982: RvA y ARA | restaura = [[2005]] | estilo = Neoclasismo | material = Piedra di kalki, kalki y cement | architect = Antoine Martis | status_monumento = Herencia cultural }} <syntaxhighlight lang="wikitext" style="overflow:auto;"> {{Infobox edificio | variante = | nomber = Scol 1888 | nomber2 = {{lang|nl|Landsschool}} (1888)<br/>{{lang|nl|Julianashool}} (1921)<br/>{{lang|nl|Prinses Margrietschool}} (1943) | imagen = School Building 1888.jpg | descripcion = Sede di Contraloria General di Aruba (2020) | localisa = [[Aruba]] | luga = [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] | adres = ''Wilhelminastraat 6'' (panort)<br/>''Zoutmanstraat 9'' (pazuid) | cercania = [[Stadhuis di Oranjestad|Stadhuis]] | funcion_original = Scol basico publico | funcion_actual = Contraloria General di Aruba | fecha_construccion = [[8 di ougùstùs|8 di augustus]] [[1887]] | fecha_funda = [[24 di febrüari|24 di februari]] [[1888]] | inaugura = [[5 di mart|5 di maart]] [[1888]] | renova = 1900: Facilidad sanitario<br/>1920-1922: Dos sala di klas<br/>1953-1955: ''[[Biblioteca Nacional Aruba|Openbare Leeszaal en Boekerij]]''<br/>1982: RvA y ARA | restaura = [[2005]] | estilo = Neoclasismo | material = Piedra di kalki, kalki y cement | architect = Antoine Martis | status_monumento = Herencia cultural }} </syntaxhighlight> <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categoria abou di liña aki; interwikis na Wikidata --> }}</includeonly> <templatedata> { "params": { "nomber": {}, "nomber2": {}, "imagen": {}, "descripcion": {}, "variante": {}, "pais": {}, "localisa_na": {}, "adres": {}, "cercania": {}, "status": {}, "funcion_original": {}, "funcion_actual": {}, "fecha_construccion": {}, "fecha_funda": {}, "inaugura": {}, "cera": {}, "renova": {}, "restaura": {}, "aña_basha": {}, "haltura": {}, "antena": {}, "varainte": {}, "area": {}, "omtrek": {}, "estilo": {}, "material": {}, "piso": {}, "cantidad_lift": {}, "cantidad_trapi": {}, "cantidad_camber": {}, "cantidad_sala": {}, "architect": {}, "propietario": {}, "ingenieur": {}, "contratista": {}, "diseñador": {}, "encarga": {}, "gasto": {}, "status_monumento": {}, "registra": {}, "id": {}, "distincion": {}, "zoom": {}, "imagen2": {}, "imagen3": {}, "descripcion2": {}, "descripcion3": {}, "lista": {}, "website": {}, "skyscrapercenter": {}, "atlasobscura": {}, "commons": {}, "infobox_tipo": {}, "imagen4": {}, "descripcion4": {}, "imagen5": {}, "descripcion5": {}, "tipo_division_adm": {}, "division_adm": {}, "tipo_subdivision_adm": {}, "subdivision_adm": {}, "denominacion": {}, "arkidiocesis": {}, "diocesis": {}, "patrocina": {}, "capacidad": {}, "patronchi_luz": {}, "haltura_foco": {}, "carga_nominal": {}, "fuente_luz": {}, "logo": {}, "descripcion_logo": {}, "tipo": {}, "cantidad_coleccion": {}, "tipo_parameter1": {}, "parameter1": {}, "tipo_parameter2": {}, "parameter2": {}, "tipo_parameter3": {}, "parameter3": {}, "otro_info": {}, "tipo_parameter4": {}, "parameter4": {}, "tipo_parameter5": {}, "parameter5": {} }, "format": "block" } </templatedata> qwxqnjbo7rjh5vfz1sqr6t94megzdco 0 12734 162971 162826 2025-06-13T20:11:56Z Kallmemel 14000 incel no ta un orientacion sexual, pero un hende cu ta descrimina mayoria be contra hende muhe 162971 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} '''Incel''', akrónimo di e palabranan [[ingles]] '''''in'''voluntary '''cel'''ibate'' (selibato inboluntario), ta referí na miembronan di un supkultura virtual (riba internet) ku ta definí nan mes komo inkapas pa haña un partner romántiko òf seksual, apesar di e deseo di tin uno. E estado aki ta wòrdu deskribí komo ''inceldom''<ref name=":9">{{cite journal|url=https://edition.cnn.com/2018/04/25/us/incel-rebellion-alek-minassian-toronto-attack-trnd/index.html|title=The Toronto suspect apparently posted about an 'incel rebellion.' Here's what that means|author=Guanluca Mezzofiore|date=2018-04-15|website=CNN|publisher=Turner Broadcasting Systems}}</ref> i ta kontrali na selibato boluntario, asetismo òf abstinensia seksual. Personanan ku ta identifiká nan mes komo incel ta mayoria di bes hende hòmber [[heterosexualidad|heteroseksual]].<ref name="wapoInsideIncels">{{cite journal|url=https://www.washingtonpost.com/news/the-intersect/wp/2018/04/25/inside-the-online-world-of-incels-the-dark-corner-of-the-internet-linked-to-the-toronto-suspect/|title=Inside the online world of 'incels,' the dark corner of the Internet linked to the Toronto suspect|author=Abby Ohlheiser|date=2018-04-25|journal=The Washington Post|publisher=Nash Holdings}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://www.houstonpress.com/arts/the-myth-that-incels-want-sex-10443838|title=Incels Want Gender Terrorism, Not Sex|author=Jef Rouner|journal=Houston Press|publisher=Voice Media Group}}</ref><ref name="citynews">{{cite journal|url=http://toronto.citynews.ca/2018/04/24/incel-rebellion-van-facebook-post/|title='Incel Rebellion has already begun': Expert explains van suspect's cryptic Facebook post|author=Michael Talbot|date=2018-04-24|website=CityNews|publisher=Rogers Media}}</ref><ref name="guardianvanattack">{{cite journal|url=https://www.theguardian.com/world/2018/apr/24/toronto-van-attack-facebook-post-may-link-suspect-with-incel-group|title=Toronto van attack: Facebook post may link suspect to misogynist 'incel' subculture|author=Jason Wilson|date=2018-04-25|journal=The Guardian}}</ref><ref name="Wood">{{citeer web|url=https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/04/toronto-van-incel/558836/|titel=ISIS Tactics Have Spread to Other Violent Actors|auteur=Graeme Wood|datum=2018-04-24|work=The Atlantic}}</ref> E término incel ta wòrdu prinsipalmente asosiá ku un supkultura di hòmbernan [[misoginia|misogino]] ku un bista negativo di nan mes i di mundu. Den algun kaso ekstremo e prehuisio kontra hende muhé a kondusí na matansa. Diskushonnan riba foronan di incel hopi biaha ta wòrdu karakterisá pa renkor, [[misoginia]], misantropia, kompashon propio, odio propio, [[racismo|rasismo]], i un sentido di derecho riba sèks i e aprobashon di violensia kontra hendenan seksualmente aktivo.<ref>{{Citeer web |ultimo=Beauchamp |primeiro=Zack |url=https://www.vox.com/world/2018/4/25/17277496/incel-toronto-attack-alek-minassian |titel=Incel, the misogynist ideology that inspired the deadly Toronto attack, explained |datum=2018-04-25|werk=Vox |lingua=en}}</ref><ref>{{Citeer web |auteur=Alia E. Dastagir|url=http://www.usatoday.com/story/news/2018/04/26/incel-rebellion-alek-minassian-sexual-entitlement-mens-rights-elliot-rodger/550635002/ |titel=Incels, Alek Minassian and the dangerous idea of being owed sex |werk=USA TODAY}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://melmagazine.com/en-us/story/currycels-and-the-unsurprising-racism-of-the-incel-community |titel=‘Currycels’ and the Unsurprising Racism of the Incel Community |datum=2019-07-09|werk=MEL Magazine}}</ref><ref>{{Citeer web |auteur=Aja Romano|url=https://www.vox.com/culture/2016/12/14/13576192/alt-right-sexism-recruitment |titel=How the alt-right’s sexism lures men into white supremacy |datum=2016-12-14 |werk=Vox}}</ref><ref name="Wood"/> Southern Poverty Law Center, un organisashon sin fin di lucro [[Estadonan Uni di Amérika|merikano]], a deskribí e supkultura di incel komo “parti di e ekosistema maskulino supremasista online” i a inkluí esaki den su lista di gruponan di odio.<ref>{{Citeer web|titel="I laugh at the death of normies": How incels are celebrating the Toronto mass killing|url=https://www.splcenter.org/hatewatch/2018/04/24/i-laugh-death-normies-how-incels-are-celebrating-toronto-mass-killing|werk=Southern Poverty Law Center}}</ref><ref>{{Citeer web|titel=What Is 'Male Supremacy,' According To Southern Poverty Law Center? - Newsy Story|url=https://web.archive.org/web/20180425115908/https://www.nbc26.com/newsy/what-is-male-supremacy-according-to-southern-poverty-law-center|werk=web.archive.org|datum=2018-04-25}}</ref> Por lo ménos kuater asesinato masal, ku a resultá den un total di 45 morto, a wòrdu kometé na Nort Amérika pa hòmbernan ku a identifiká nan mes komo incel òf ku a menshoná nòmber i eskritura relashoná ku incel den nan skirbimentunan privá òf riba internèt. Komunidatnan di incel a wòrdu kritiká pa medionan di komunikashon i investigadónan pa ta misogino, enkurashá violensia, plama ekstremismo i radikalisá nan miembronan.<ref name="Não_nomeado-xvq--1">{{Citeer web|auteur=Amanda Taub|datum=2018-05-09|titel=On Social Media’s Fringes, Growing Extremism Targets Women|url=https://www.nytimes.com/2018/05/09/world/americas/incels-toronto-attack.html|werk=The New York Times|lingua=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="Não_nomeado-xvq--2">{{Citeer web|titel=Inside Incels' Looksmaxing Obsession: Penis Stretching, Skull Implants And Rage|url=https://www.huffpost.com/entry/incels-looksmaxing-obsession_n_5b50e56ee4b0de86f48b0a4f|werk=HuffPost|datum=2018-07-24|auteur=Jesselyn Cook}}</ref><ref>{{Citeer web|titel=Internet Companies Are Cracking Down On Online Extremism. What About Radical Misogyny?|url=https://www.huffpost.com/entry/online-extremism-radical-misogyny_n_5b491358e4b0bc69a787458f|werk=HuffPost|datum=2018-07-27|auteur=Jesselyn Cook}}</ref> == Tiponan di incel == Investigashon na Georgia State University a deskribí tres grupo selibatario inboluntario:<ref>{{Cite journal| 1=Donnelly| 2=D.| 3=Burgess| 4=E.| 5=Anderson| 6=S.| 7=Davis| 8=R.| 9=Dillard| 10=J.| datum=2001| url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00224490109552083| titel=Involuntary celibacy: A life course analysis|journal=The Journal of Sex Research| year=38| nummer=2| page=159-169| doi=10.1080/00224490109552083|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230407114623/https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00224490109552083|archiefdatum=}}</ref> * hende ku nunka no a tene relashon seksual (bírgen), * hende ku tabatin un relashon íntimo pero no tabatin un partner òf sèks pa mas ku seis luna (soltero), i * hende ku ta den un relashon pero ku no a tene relashon seksual ku nan pareha pa mas ku seis luna. Ounke algun partisipante di e estudio ta kuadra ku e imágen stereotípiko di individuonan ku no por mantené relashonnan debí na adaptabilidat redusí òf abilidatnan sosial, manera desabilidat intelektual òf físiko i/òf outismo,<ref>{{en}}[https://www.washingtonpost.com/news/the-intersect/wp/2015/10/07/incels-4chan-and-the-beta-uprising-making-sense-of-one-of-the-internets-most-reviled-subcultures/?noredirect=on Incels, 4chan and the Beta Uprising: making sense of one of the Internet’s most-reviled subcultures], Washington Post, 7 oktober 2015. [https://web.archive.org/web/20221225165039/https://www.washingtonpost.com/news/the-intersect/wp/2015/10/07/incels-4chan-and-the-beta-uprising-making-sense-of-one-of-the-internets-most-reviled-subcultures/?noredirect=on Archivá] 25 di desèmber 2022.</ref> tur grupo tabata similar den nan sintimentunan negativo tokante nan selibato inboluntario, loke a kondusí na imágen propio negativo i [[depresion (clinico)|depreshon]]. == Mira tambe == * [[Violencia di genero|Violensia di género]] {{Appendix}} [[Kategoria:Seksualidat]] fxvc9bm5vx6la6rqm9epsp12mtp4wts 0 13073 162957 161372 2025-06-13T18:56:25Z Caribiana 8320 korekshon di ortografia + wikilinks 162957 wikitext text/x-wiki {{Mal traduccion}} [[Fail:Carolina Coronado, por Federico de Madrazo.jpg|197px|right|thumb|[[Carolina Coronado]] ta un di e eskritornan mas sobresaliente di literatura extremeño na spaño.]] '''Literatura di Extremadura''' ta esun skirbí den e vários idiomanan ku ta wòrdu papiá na [[Extremadura]], un di e diesshete region outónomo di [[Spaña]]. E idiomanan ta enserá [[spaño]], [[extremeño]], kastúo, fala i [[portugues]]. Por bisa ku literatura di Extremadura ta kuminsá ku tekstonan skirbí na [[latin]]. Un di e promé ehèmpelnan ku nos tin awe ta ''De vita et miraculis Patrum Emeritensium'' (635), atribuí na Paulo Diácono.<ref>{{Citeer boek |achternaam=Emeritensis |voornaam=Paulus |medeauteurs= |titel=Liber de vita et miraculis patrum emeritensium |url=https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10686007 |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1638 |pagina= |isbn= |taal= }}</ref> Ku tempu, mayoria di e outornan di Extremadura a skirbi na spaño, i solamente den [[siglo]]nan resien a aparesé obranan den e otro idiomanan di e region, manera extremeño i kastúo.<ref>{{Citeer journal |last=Montero Curiel |first=Pilar |year=2014 |title=Las hablas extremeñas en la literatura regional y su presencia en la ''Revista de Estudios Extremeños'' (1927-2012) |journal=Revista de Estudios Extremeños |publisher= |volume=LXX |issue=I |pages=625-658 |url=https://www.dip-badajoz.es/cultura/ceex/reex_digital/reex_LXX/2014/T.%20LXX%20n.%201%202014%20en.-abr/71207.pdf |doi= |pmid= |pmc= }}</ref> == Literatura na idioma ekstremeño == E idioma ekstremeño a kuminsá aparesé den dokumentashon for di siglo 13. Den [[siglo 17|siglo diesshete]], tekstonan den e supdialekto di Talavera a aparesé (1638). E ekstremeño a kuminsá tin mas presensia den literatura ku Vicente Barrantes i su ''Días sin sol'' di 1875. Na 1984, José María Alcón Olivera a publiká ''Requilorios'', e promé novela skirbí na ekstremeño. Ta te den añanan 2000 a mira publikashonnan nobo na ekstremeño, den e kaso aki, den e variante El Rebollar, ku ''El corral los mis agüelus'', di José Benito Mateos Pascual. Esaki a sigui pa e ''Primera Antología de Poesía Extremeña'' na 2005. Na 2011, ''La nueva literatura en estremeñu'' a keda publiká, sigui na 2012 pa un di dos parti. Na 2012, Ismael Carmona García a publiká e kolekshon di [[poesia]] ''Pan i verea''. E rumannan Miguel Herrero Uceda i Elisa Herrero Uceda a publiká dos buki di storia kòrtiku na ekstremeño: uno na 2012, titulá ''Ceborrincho, relatos extremeños'', i otro na 2015, titulá ''Mamaeña, relatos extremeños''. Otro bukinan den añanan siguiente ta inkluí ''La huélliga'' di Marcos Cruz Díaz i ''El sol del lobu'' di Aníbal Martín. Na 2025, Vicente Costalago a publiká ''Euris estremeñus i sotras poemas'', dividí den tres parti: e promé ku poemanan épiko tokante vários héroe ekstremeño; e di dos ku poemanan religioso; i e último ku poemanan individual. {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=es|oldid =167635162|titulo=Literatura extremeña}} {{References}} }} [[Kategoria:Extremadura]] pbh15phwskzie4b8izndnhf0bivd1rt 162958 162957 2025-06-13T19:10:01Z Caribiana 8320 imagen agrega 162958 wikitext text/x-wiki {{Mal traduccion}} {{Variante|c}} {{Databox}} [[Fail:Carolina Coronado, por Federico de Madrazo.jpg|197px|right|thumb|[[Carolina Coronado]] ta un di e eskritornan mas sobresaliente di literatura extremeño na spaño.]] '''Literatura di Extremadura''' ta esun skirbí den e vários idiomanan ku ta wòrdu papiá na [[Extremadura]], un di e diesshete region outónomo di [[Spaña]]. E idiomanan ta enserá [[spaño]], [[extremeño]], kastúo, fala i [[portugues]]. Por bisa ku literatura di Extremadura ta kuminsá ku tekstonan skirbí na [[latin]]. Un di e promé ehèmpelnan ku nos tin awe ta ''De vita et miraculis Patrum Emeritensium'' (635), atribuí na Paulo Diácono.<ref>{{Citeer boek |achternaam=Emeritensis |voornaam=Paulus |medeauteurs= |titel=Liber de vita et miraculis patrum emeritensium |url=https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10686007 |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1638 |pagina= |isbn= |taal= }}</ref> Ku tempu, mayoria di e outornan di Extremadura a skirbi na spaño, i solamente den [[siglo]]nan resien a aparesé obranan den e otro idiomanan di e region, manera ekstremeño i kastúo.<ref>{{Citeer journal |last=Montero Curiel |first=Pilar |year=2014 |title=Las hablas extremeñas en la literatura regional y su presencia en la ''Revista de Estudios Extremeños'' (1927-2012) |journal=Revista de Estudios Extremeños |publisher= |volume=LXX |issue=I |pages=625-658 |url=https://www.dip-badajoz.es/cultura/ceex/reex_digital/reex_LXX/2014/T.%20LXX%20n.%201%202014%20en.-abr/71207.pdf |doi= |pmid= |pmc= }}</ref> == Literatura den ekstremeño == E idioma ekstremeño a kuminsá aparesé den dokumentashon for di siglo 13. Den [[siglo 17|siglo diesshete]], tekstonan den e supdialekto di Talavera a aparesé (1638). E ekstremeño a kuminsá tin mas presensia den literatura ku Vicente Barrantes i su ''Días sin sol'' di 1875.[[File:Miguel y Elisa Herrero Uceda.jpg|thumb|160px|left|Elisa Herrero Uceda ta un di e outornan mas destaká di literatura di Extremadura na idioma ekstremeño.]] Na 1984, José María Alcón Olivera a publiká ''Requilorios'', e promé novela skirbí na ekstremeño. Ta te den añanan 2000 a mira publikashonnan nobo na ekstremeño, den e kaso aki, den e variante El Rebollar, ku ''El corral los mis agüelus'', di José Benito Mateos Pascual. Esaki a sigui pa e ''Primera Antología de Poesía Extremeña'' na 2005. Na 2011, ''La nueva literatura en estremeñu'' a keda publiká, sigui na 2012 pa un di dos parti. Na 2012, Ismael Carmona García a publiká e kolekshon di [[poesia]] ''Pan i verea''. E rumannan Miguel Herrero Uceda i Elisa Herrero Uceda a publiká dos buki di storia kòrtiku na ekstremeño: uno na 2012, titulá ''Ceborrincho, relatos extremeños'', i otro na 2015, titulá ''Mamaeña, relatos extremeños''. Otro bukinan den añanan siguiente ta inkluí ''La huélliga'' di Marcos Cruz Díaz i ''El sol del lobu'' di Aníbal Martín. Na 2025, Vicente Costalago a publiká ''Euris estremeñus i sotras poemas'', dividí den tres parti: e promé ku poemanan épiko tokante vários héroe ekstremeño; e di dos ku poemanan religioso; i e último ku poemanan individual. {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=es|oldid =167635162|titulo=Literatura extremeña}} {{References}} }} [[Kategoria:Extremadura]] fy2bltjyhnx4cxnazikwdz7kd19876z 162959 162958 2025-06-13T19:13:26Z Caribiana 8320 162959 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} [[Fail:Carolina Coronado, por Federico de Madrazo.jpg|197px|right|thumb|[[Carolina Coronado]] ta un di e eskritornan mas sobresaliente di literatura extremeño na spaño.]] '''Literatura di Extremadura''' ta referi na [[literatura]] skirbí den e vários idioma ku ta wòrdu papiá na [[Extremadura]], un di e diesshete region outónomo di [[Spaña]]. E idiomanan ta enserá [[spaño]], [[extremeño]], kastúo, fala i [[portugues]]. Por bisa ku literatura di Extremadura ta kuminsá ku tekstonan skirbí na [[latin]]. Un di e promé ehèmpelnan ku nos tin awe ta ''De vita et miraculis Patrum Emeritensium'' (635), atribuí na Paulo Diácono.<ref>{{Citeer boek |achternaam=Emeritensis |voornaam=Paulus |medeauteurs= |titel=Liber de vita et miraculis patrum emeritensium |url=https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10686007 |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1638 |pagina= |isbn= |taal= }}</ref> Ku tempu, mayoria di e outornan di Extremadura a skirbi na spaño, i solamente den [[siglo]]nan resien a aparesé obranan den e otro idiomanan di e region, manera ekstremeño i kastúo.<ref>{{Citeer journal |last=Montero Curiel |first=Pilar |year=2014 |title=Las hablas extremeñas en la literatura regional y su presencia en la ''Revista de Estudios Extremeños'' (1927-2012) |journal=Revista de Estudios Extremeños |publisher= |volume=LXX |issue=I |pages=625-658 |url=https://www.dip-badajoz.es/cultura/ceex/reex_digital/reex_LXX/2014/T.%20LXX%20n.%201%202014%20en.-abr/71207.pdf |doi= |pmid= |pmc= }}</ref> == Literatura den ekstremeño == E idioma ekstremeño a kuminsá aparesé den dokumentashon for di siglo diestres. Den [[siglo 17|siglo diesshete]], tekstonan den e supdialekto di Talavera a aparesé (1638). E ekstremeño a kuminsá tin mas presensia den literatura ku Vicente Barrantes i su ''Días sin sol'' di 1875.[[File:Miguel y Elisa Herrero Uceda.jpg|thumb|160px|left|Elisa Herrero Uceda ta un di e outornan mas destaká di literatura di Extremadura na idioma ekstremeño.]] Na 1984, José María Alcón Olivera a publiká ''Requilorios'', e promé novela skirbí na ekstremeño. Ta te den añanan 2000 a mira publikashonnan nobo na ekstremeño, den e kaso aki, den e variante El Rebollar, ku ''El corral los mis agüelus'', di José Benito Mateos Pascual. Esaki a sigui pa e ''Primera Antología de Poesía Extremeña'' na 2005. Na 2011, ''La nueva literatura en estremeñu'' a keda publiká, sigui na 2012 pa un di dos parti. Na 2012, Ismael Carmona García a publiká e kolekshon di [[poesia]] ''Pan i verea''. E rumannan Miguel Herrero Uceda i Elisa Herrero Uceda a publiká dos buki di storia kòrtiku na ekstremeño: uno na 2012, titulá ''Ceborrincho, relatos extremeños'', i otro na 2015, titulá ''Mamaeña, relatos extremeños''. Otro bukinan den añanan siguiente ta inkluí ''La huélliga'' di Marcos Cruz Díaz i ''El sol del lobu'' di Aníbal Martín. Na 2025, Vicente Costalago a publiká ''Euris estremeñus i sotras poemas'', dividí den tres parti: e promé ku poemanan épiko tokante vários héroe ekstremeño; e di dos ku poemanan religioso; i e último ku poemanan individual. {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=es|oldid =167635162|titulo=Literatura extremeña}} {{References}} }} [[Kategoria:Extremadura]] a3fohkjgt8x0inqy07xt025s2t1kpu4 162960 162959 2025-06-13T19:14:33Z Caribiana 8320 162960 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} [[Fail:Carolina Coronado, por Federico de Madrazo.jpg|197px|right|thumb|[[Carolina Coronado]] ta un di e eskritornan mas sobresaliente di literatura extremeño na spaño.]] '''Literatura di Extremadura''' ta referi na [[literatura]] skirbí den e vários idioma ku ta wòrdu papiá na [[Extremadura]], un di e diesshete region outónomo di [[Spaña]]. E idiomanan ta enserá [[spaño]], [[extremeño]], kastúo, fala i [[portugues]]. Por bisa ku literatura di Extremadura ta kuminsá ku tekstonan skirbí na [[latin]]. Un di e promé ehèmpelnan ku nos tin awe ta ''De vita et miraculis Patrum Emeritensium'' (635), atribuí na Paulo Diácono.<ref>{{Citeer boek |achternaam=Emeritensis |voornaam=Paulus |medeauteurs= |titel=Liber de vita et miraculis patrum emeritensium |url=https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10686007 |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1638 |pagina= |isbn= |taal= }}</ref> Ku tempu, mayoria di e outornan di Extremadura a skirbi na spaño, i solamente den [[siglo]]nan resien a aparesé obranan den e otro idiomanan di e region, manera ekstremeño i kastúo.<ref>{{Citeer journal |last=Montero Curiel |first=Pilar |year=2014 |title=Las hablas extremeñas en la literatura regional y su presencia en la ''Revista de Estudios Extremeños'' (1927-2012) |journal=Revista de Estudios Extremeños |publisher= |volume=LXX |issue=I |pages=625-658 |url=https://www.dip-badajoz.es/cultura/ceex/reex_digital/reex_LXX/2014/T.%20LXX%20n.%201%202014%20en.-abr/71207.pdf |doi= |pmid= |pmc= }}</ref> == Literatura den ekstremeño == E idioma ekstremeño a kuminsá aparesé den dokumentashon for di siglo diestres. Den [[siglo 17|siglo diesshete]], tekstonan den e supdialekto di Talavera a aparesé (1638). E ekstremeño a kuminsá tin mas presensia den literatura ku Vicente Barrantes i su ''Días sin sol'' di 1875.[[File:Miguel y Elisa Herrero Uceda.jpg|thumb|160px|left|Elisa Herrero Uceda ta un di e outornan mas destaká di literatura di Extremadura na idioma ekstremeño.]] Na 1984, José María Alcón Olivera a publiká ''Requilorios'', e promé novela skirbí na ekstremeño. Ta te den añanan 2000 a mira publikashonnan nobo na ekstremeño, den e kaso aki, den e variante El Rebollar, ku ''El corral los mis agüelus'', di José Benito Mateos Pascual. Esaki a sigui pa e ''Primera Antología de Poesía Extremeña'' na 2005. Na 2011, ''La nueva literatura en estremeñu'' a keda publiká, sigui na 2012 pa un di dos parti. Na 2012, Ismael Carmona García a publiká e kolekshon di [[poesia]] ''Pan i verea''. E rumannan Miguel Herrero Uceda i Elisa Herrero Uceda a publiká dos buki di storia kòrtiku na ekstremeño: uno na 2012, titulá ''Ceborrincho, relatos extremeños'', i otro na 2015, titulá ''Mamaeña, relatos extremeños''. Otro bukinan den añanan siguiente ta inkluí ''La huélliga'' di Marcos Cruz Díaz i ''El sol del lobu'' di Aníbal Martín. Na 2025, Vicente Costalago a publiká ''Euris estremeñus i sotras poemas'', dividí den tres parti: e promé ku poemanan épiko tokante vários héroe ekstremeño; e di dos ku poemanan religioso; i e último ku poemanan individual. {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=es|oldid =167635162|titulo=Literatura extremeña}} {{References}} }} [[Kategoria:Spaña]] tbwoknlepod52troby5hf174jsj3wit 162961 162960 2025-06-13T19:15:11Z Caribiana 8320 162961 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} [[Fail:Carolina Coronado, por Federico de Madrazo.jpg|197px|right|thumb|[[Carolina Coronado]] ta un di e eskritornan mas sobresaliente di literatura extremeño na spaño.]] '''Literatura di Extremadura''' ta referi na [[literatura]] skirbí den e vários idioma ku ta wòrdu papiá na [[Extremadura]], un di e diesshete region outónomo di [[Spaña]]. E idiomanan ta enserá [[spaño]], [[extremeño]], kastúo, fala i [[portugues]]. Por bisa ku literatura di Extremadura ta kuminsá ku tekstonan skirbí na [[latin]]. Un di e promé ehèmpelnan ku nos tin awe ta ''De vita et miraculis Patrum Emeritensium'' (635), atribuí na Paulo Diácono.<ref>{{Citeer boek |achternaam=Emeritensis |voornaam=Paulus |medeauteurs= |titel=Liber de vita et miraculis patrum emeritensium |url=https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10686007 |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1638 |pagina= |isbn= |taal= }}</ref> Ku tempu, mayoria di e outornan di Extremadura a skirbi na spaño, i solamente den [[siglo]]nan resien a aparesé obranan den e otro idiomanan di e region, manera ekstremeño i kastúo.<ref>{{Citeer journal |last=Montero Curiel |first=Pilar |year=2014 |title=Las hablas extremeñas en la literatura regional y su presencia en la ''Revista de Estudios Extremeños'' (1927-2012) |journal=Revista de Estudios Extremeños |publisher= |volume=LXX |issue=I |pages=625-658 |url=https://www.dip-badajoz.es/cultura/ceex/reex_digital/reex_LXX/2014/T.%20LXX%20n.%201%202014%20en.-abr/71207.pdf |doi= |pmid= |pmc= }}</ref> == Literatura den ekstremeño == E idioma ekstremeño a kuminsá aparesé den dokumentashon for di siglo diestres. Den [[siglo 17|siglo diesshete]], tekstonan den e supdialekto di Talavera a aparesé (1638). E ekstremeño a kuminsá tin mas presensia den literatura ku Vicente Barrantes i su ''Días sin sol'' di 1875.[[File:Miguel y Elisa Herrero Uceda.jpg|thumb|160px|left|Elisa Herrero Uceda ta un di e outornan mas destaká di literatura di Extremadura na idioma ekstremeño.]] Na 1984, José María Alcón Olivera a publiká ''Requilorios'', e promé novela skirbí na ekstremeño. Ta te den añanan 2000 a mira publikashonnan nobo na ekstremeño, den e kaso aki, den e variante El Rebollar, ku ''El corral los mis agüelus'', di José Benito Mateos Pascual. Esaki a sigui pa e ''Primera Antología de Poesía Extremeña'' na 2005. Na 2011, ''La nueva literatura en estremeñu'' a keda publiká, sigui na 2012 pa un di dos parti. Na 2012, Ismael Carmona García a publiká e kolekshon di [[poesia]] ''Pan i verea''. E rumannan Miguel Herrero Uceda i Elisa Herrero Uceda a publiká dos buki di storia kòrtiku na ekstremeño: uno na 2012, titulá ''Ceborrincho, relatos extremeños'', i otro na 2015, titulá ''Mamaeña, relatos extremeños''. Otro bukinan den añanan siguiente ta inkluí ''La huélliga'' di Marcos Cruz Díaz i ''El sol del lobu'' di Aníbal Martín. Na 2025, Vicente Costalago a publiká ''Euris estremeñus i sotras poemas'', dividí den tres parti: e promé ku poemanan épiko tokante vários héroe ekstremeño; e di dos ku poemanan religioso; i e último ku poemanan individual. {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=es|oldid =167635162|titulo=Literatura extremeña}} {{References}} }} [[Kategoria:Literatura di Spaña]] f5pai59zy5dc4iws55hbddiulmibv8s 162962 162961 2025-06-13T19:16:24Z Caribiana 8320 Caribiana moved page [[Literatura extremeño]] to [[Literatura di Extremadura]]: to avoid confusion 162961 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} [[Fail:Carolina Coronado, por Federico de Madrazo.jpg|197px|right|thumb|[[Carolina Coronado]] ta un di e eskritornan mas sobresaliente di literatura extremeño na spaño.]] '''Literatura di Extremadura''' ta referi na [[literatura]] skirbí den e vários idioma ku ta wòrdu papiá na [[Extremadura]], un di e diesshete region outónomo di [[Spaña]]. E idiomanan ta enserá [[spaño]], [[extremeño]], kastúo, fala i [[portugues]]. Por bisa ku literatura di Extremadura ta kuminsá ku tekstonan skirbí na [[latin]]. Un di e promé ehèmpelnan ku nos tin awe ta ''De vita et miraculis Patrum Emeritensium'' (635), atribuí na Paulo Diácono.<ref>{{Citeer boek |achternaam=Emeritensis |voornaam=Paulus |medeauteurs= |titel=Liber de vita et miraculis patrum emeritensium |url=https://www.digitale-sammlungen.de/en/details/bsb10686007 |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1638 |pagina= |isbn= |taal= }}</ref> Ku tempu, mayoria di e outornan di Extremadura a skirbi na spaño, i solamente den [[siglo]]nan resien a aparesé obranan den e otro idiomanan di e region, manera ekstremeño i kastúo.<ref>{{Citeer journal |last=Montero Curiel |first=Pilar |year=2014 |title=Las hablas extremeñas en la literatura regional y su presencia en la ''Revista de Estudios Extremeños'' (1927-2012) |journal=Revista de Estudios Extremeños |publisher= |volume=LXX |issue=I |pages=625-658 |url=https://www.dip-badajoz.es/cultura/ceex/reex_digital/reex_LXX/2014/T.%20LXX%20n.%201%202014%20en.-abr/71207.pdf |doi= |pmid= |pmc= }}</ref> == Literatura den ekstremeño == E idioma ekstremeño a kuminsá aparesé den dokumentashon for di siglo diestres. Den [[siglo 17|siglo diesshete]], tekstonan den e supdialekto di Talavera a aparesé (1638). E ekstremeño a kuminsá tin mas presensia den literatura ku Vicente Barrantes i su ''Días sin sol'' di 1875.[[File:Miguel y Elisa Herrero Uceda.jpg|thumb|160px|left|Elisa Herrero Uceda ta un di e outornan mas destaká di literatura di Extremadura na idioma ekstremeño.]] Na 1984, José María Alcón Olivera a publiká ''Requilorios'', e promé novela skirbí na ekstremeño. Ta te den añanan 2000 a mira publikashonnan nobo na ekstremeño, den e kaso aki, den e variante El Rebollar, ku ''El corral los mis agüelus'', di José Benito Mateos Pascual. Esaki a sigui pa e ''Primera Antología de Poesía Extremeña'' na 2005. Na 2011, ''La nueva literatura en estremeñu'' a keda publiká, sigui na 2012 pa un di dos parti. Na 2012, Ismael Carmona García a publiká e kolekshon di [[poesia]] ''Pan i verea''. E rumannan Miguel Herrero Uceda i Elisa Herrero Uceda a publiká dos buki di storia kòrtiku na ekstremeño: uno na 2012, titulá ''Ceborrincho, relatos extremeños'', i otro na 2015, titulá ''Mamaeña, relatos extremeños''. Otro bukinan den añanan siguiente ta inkluí ''La huélliga'' di Marcos Cruz Díaz i ''El sol del lobu'' di Aníbal Martín. Na 2025, Vicente Costalago a publiká ''Euris estremeñus i sotras poemas'', dividí den tres parti: e promé ku poemanan épiko tokante vários héroe ekstremeño; e di dos ku poemanan religioso; i e último ku poemanan individual. {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=es|oldid =167635162|titulo=Literatura extremeña}} {{References}} }} [[Kategoria:Literatura di Spaña]] f5pai59zy5dc4iws55hbddiulmibv8s 0 13121 162877 162863 2025-06-13T12:52:46Z Caribiana 8320 162877 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Prefiho''' ([[ingles]]: ''prefix''; [[hulandes]]: ''voorvoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta wordo poni dilanti di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Prefihonan ta importante pa formacion di palabra y analisis di e structura morfologico di un idioma. Nan ta yuda pa crea palabra deriva y pa expresa ideanan manera negacion, repeticion, tempo, of grado. Lo contrario di un prefiho ta un [[sufiho]], unda e afiho ta wordo poni patras di e palabra basico ('''re'''pensa verso pensa'''tivo'''). Den [[linguistica]], un palabra basico mas un prefiho òf sufiho hunto ta forma un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas cu e prefiho. == Clasificacion di prefiho == Prefihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Prefihonan formativo=== Esakinan ta para dilanti un palabra cu tin nificacion riba su mes.<br> Ehempel: * palabra basico: activo → ''in''activo, ''inter''activo, ''pro''activo, ''radio''activo, ''retro''activo * palabra basico: formal → ''des''formal, ''in''formal ===Prefihonan constructivo === Esakinan ta para dilanti un 'palabra basico' cu NO tin nificacion riba su mes.<br> Ehempel: * logia → ''astro''logia, ''fono''logia, ''arkeo''logia * nouta → ''aero''nauta, ''astro''nauta, ''cosmo''nauta == Uzo di prefiho == Ta uni un prefiho na un palabra basico pa añadi un toke di nificacion na esaki. Den [[Papiamentu|Papiamento]], prefihonan ta bini generalmente di idioma [[Latin]] of [[Griego]], pero e tambe por tuma un forma adapta segun uzo local. Nan ta wordo skirbi semper como un solo palabra. [[File:Word Cloud of Various Prefixes.png|thumb|]] === Ehempel === * re- → ta indica ripiticion: '''re'''baha (baha di nobo); '''re'''organisa (organisa di nobo) * in- → ta indica negacion of lo contrario: '''in'''útil (no útil); '''in'''necesario (no ta necesario) * des- → ta indica negacion of reverso: '''des'''arma (kita arma); '''des'''embarca (sali for di e barco/avion) * pre- → ta indica anterioridad: '''pre'''para (haci cla prome); '''pre'''fabrica (traha cla prome) Otro ehempelnan di prefiho ta: a (''a''politico), anti (''anti''social, ''anti''colonialista), auto (''auto''estima, ''auto''biografia ), co (''co''opera, ''co''piloto), contra (''contra''partida, ''contra''proposicion), sub (''sub''dividi, ''sub''inspector). == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Yule, George (2016). ''The Study of Language''. Cambridge University Press (di 6 edicion). * Crystal, David (2008). ''A Dictionary of Linguistics and Phonetics''. Blackwell Publishing (di 6 edicion). [[Kategoria:Linguistica]] dtcu8ngmzkah5vwoipc6h8pks2a98dp 162975 162877 2025-06-14T04:01:56Z Caribiana 8320 162975 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Prefiho''' ([[ingles]]: ''prefix''; [[hulandes]]: ''voorvoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta wordo poni dilanti di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Prefihonan ta importante pa formacion di palabra y analisis di e structura morfologico di un idioma. Nan ta yuda pa crea palabra deriva y pa expresa ideanan manera negacion, repeticion, tempo, of grado. Lo contrario di un prefiho ta un [[sufiho]], unda e afiho ta wordo poni patras di e palabra basico ('''re'''pensa verso pensa'''tivo'''). Den [[linguistica]], un palabra basico mas un prefiho òf sufiho hunto ta forma un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di prefiho == Prefihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Prefihonan formativo=== Esakinan ta para dilanti un palabra cu tin nificacion riba su mes.<br> Ehempel: * palabra basico: activo → ''in''activo, ''inter''activo, ''pro''activo, ''radio''activo, ''retro''activo * palabra basico: formal → ''des''formal, ''in''formal ===Prefihonan constructivo === Esakinan ta para dilanti un 'palabra basico' cu NO tin nificacion riba su mes.<br> Ehempel: * logia → ''astro''logia, ''fono''logia, ''arkeo''logia * nouta → ''aero''nauta, ''astro''nauta, ''cosmo''nauta == Uzo di prefiho == Ta uni un prefiho na un palabra basico pa añadi un toke di nificacion na esaki. Den [[Papiamentu|Papiamento]], prefihonan ta bini generalmente di idioma [[Latin]] of [[Griego]], pero e tambe por tuma un forma adapta segun uzo local. Nan ta wordo skirbi semper como un solo palabra. [[File:Word Cloud of Various Prefixes.png|thumb|]] === Ehempel === * re- → ta indica ripiticion: '''re'''baha (baha di nobo); '''re'''organisa (organisa di nobo) * in- → ta indica negacion of lo contrario: '''in'''útil (no útil); '''in'''necesario (no ta necesario) * des- → ta indica negacion of reverso: '''des'''arma (kita arma); '''des'''embarca (sali for di e barco/avion) * pre- → ta indica anterioridad: '''pre'''para (haci cla prome); '''pre'''fabrica (traha cla prome) Otro ehempelnan di prefiho ta: a (''a''politico), anti (''anti''social, ''anti''colonialista), auto (''auto''estima, ''auto''biografia ), co (''co''opera, ''co''piloto), contra (''contra''partida, ''contra''proposicion), sub (''sub''dividi, ''sub''inspector). == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Yule, George (2016). ''The Study of Language''. Cambridge University Press (di 6 edicion). * Crystal, David (2008). ''A Dictionary of Linguistics and Phonetics''. Blackwell Publishing (di 6 edicion). [[Kategoria:Linguistica]] qhymns8wybjesu5xju469lx8y7cg9b4 0 13126 162881 2025-06-13T14:35:41Z Caribiana 8320 Created page with "{{Variante|a}} {{Databox}} '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den c..." 162881 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra basico (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra basico mas un prefiho of sufiho ta forma hunto un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra basico, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * felis → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra basico (raiz) mas e sufiho, cu ta añadi na cabamento e di palabra basico.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mento (accion/proceso): trata → trata''mento'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * [https://ia804608.us.archive.org/25/items/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA.pdf Manual di Gramatica di Papiamento: Morfologia], Departamento di Enseñansa Aruba (2010) [[Kategoria:Linguistica]] 62rochzfeef7szddvltng4bsk55a6r9 162883 162881 2025-06-13T14:54:05Z Caribiana 8320 162883 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} [[File:Morfología flexiva.png|thumb|270px|Uzo dominante di sufiho y prefiho den lenganan di mundo]] '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra basico (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra basico mas un prefiho of sufiho ta forma hunto un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra basico, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * felis → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra basico (raiz) mas e sufiho, cu ta añadi na cabamento e di palabra basico.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mento (accion/proceso): trata → trata''mento'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * [https://ia804608.us.archive.org/25/items/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA.pdf Manual di Gramatica di Papiamento: Morfologia], Departamento di Enseñansa Aruba (2010) [[Kategoria:Linguistica]] lnvivxe7icq9ud7qv24zi73xoqnfr5q 162884 162883 2025-06-13T14:55:03Z Caribiana 8320 162884 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} [[File:Morfología flexiva.png|thumb|270px|Grado di uzo di sufiho y prefiho den lenganan di mundo.]] '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra basico (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra basico mas un prefiho of sufiho ta forma hunto un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra basico, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * felis → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra basico (raiz) mas e sufiho, cu ta añadi na cabamento e di palabra basico.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mento (accion/proceso): trata → trata''mento'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * [https://ia804608.us.archive.org/25/items/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA.pdf Manual di Gramatica di Papiamento: Morfologia], Departamento di Enseñansa Aruba (2010) [[Kategoria:Linguistica]] 7u3ic53h200g66z55miw8jzzq7gbg5j 162886 162884 2025-06-13T15:03:12Z Caribiana 8320 /* Sufihonan derivativo */ typo 162886 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} [[File:Morfología flexiva.png|thumb|270px|Grado di uzo di sufiho y prefiho den lenganan di mundo.]] '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra basico (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra basico mas un prefiho of sufiho ta forma hunto un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra basico, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * feliz → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra basico (raiz) mas e sufiho, cu ta añadi na cabamento e di palabra basico.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mento (accion/proceso): trata → trata''mento'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * [https://ia804608.us.archive.org/25/items/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA.pdf Manual di Gramatica di Papiamento: Morfologia], Departamento di Enseñansa Aruba (2010) [[Kategoria:Linguistica]] mdyh5ibdl757d94s4m0rqdqolmd05hq 162902 162886 2025-06-13T15:37:24Z Caribiana 8320 referencia agrega 162902 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} [[File:Morfología flexiva.png|thumb|270px|Grado di uzo di sufiho y prefiho den lenganan di mundo.]] '''Sufiho''' ([[ingles]]: ''suffix''; [[hulandes]]: ''achtervoegsel'') ta un afiho (elemento gramatical) cu ta uza patras di un [[palabra]], e "palabra basico", pa cambia su nificacion of pa forma un palabra nobo. Sufihonan ta esencial pa creatividad [[linguistica|linguistico]] y expansion di vocabulario. Nan ta permiti un idioma forma palabra nobo di manera sistematico, sin mester importa for di otro idioma. E uzo di sufiho tambe ta yuda den claridad y precision comunicativo. Lo contrario di e sufiho ta e [[prefiho]], unda e afiho ta wordo poni dilanti di e palabra basico (destina'''cion''' verso '''pre'''destina). Den [[linguistica]], un palabra basico mas un prefiho of sufiho ta forma hunto un palabra componi of deriva. Tanto prefiho como sufiho ta existi den mayoria di e idiomanan natural, pero den practica ta uza e sufiho mas regularmente cu e prefiho. == Clasificacion di sufiho == Sufihonan por wordo dividí generalmente den dos categoria principal: ===Sufihonan derivativo=== Esakinan ta forma palabra nobo cu un palabra basico, y por cambia su clase gramatical.<br> Ehempel: * educa → educacion ([[verbo]] → [[sustantivo]]) * feliz → felicidad ([[adhetivo]] → sustantivo) ===Sufihonan inflexivo=== Esakinan ta indica inflexion gramatical manera pluralidad, tempo verbal, of persona.<br> Ehempel: * canta → cantando (tempo continuo) * buki → bukinan ([[plural]]) == Uzo di sufiho == Den un palabra deriva cu sufiho, e structura ta e palabra basico (raiz) mas e sufiho, cu ta añadi na cabamento e di palabra basico.<br> Ehempel: homber (raiz) + -nan (sufiho di plural) = homber''nan'' Den [[Papiamentu|Papiamento]], sufihonan ta bin generalmente for di idioma [[Latin]], [[Spaño]] y [[Portugues]], pero tambe tin influencia di [[Hulandes]] y idiomanan [[Arika|Africano]]. Manera den Spaño, Papiamento ta uza sufiho pa deriva sustantivo for di verbo (recomenda → recomenda''cion'') of pa crea adhetivo (fama → fam''oso''). E regularidad den uzo di sufiho ta yuda papiado pa reconoce patronchi linguistico y forma palabra nobo. Awendia, palabranan nobo cu sufiho na [[Ingles]] tambe ta apareciendo den uzo comun. Algun sufiho comun den Papiamento ta: * -nan (plural): cas → cas''nan'' * -mento (accion/proceso): trata → trata''mento'' * -do (persona cu ta labora): traha → traha''do'' * -abel (posibilidad): desea → dese''abel'' * -idad (estado/calidad): real → real''idad'' * -oso (cu hopi di): peligro → peligr''oso'' ==Lista di referensia== * [https://ia804608.us.archive.org/25/items/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA/BNA-DIG-PAP-GRAMATICA-MORFOLOGIA.pdf Manual di Gramatica di Papiamento: Morfologia], Departamento di Enseñansa Aruba (2010) * Silvia Kouwenberg & Eric Murray, [https://theswissbay.ch/pdf/Books/Linguistics/Mega%20linguistics%20pack/Creoles/Papiamentu%20%28Kouwenberg%20%26%20Murray%29.pdf ''Papiamentu''], Lincom Europa (1994) [[Kategoria:Linguistica]] qidd51zioqyrg3u4weu4s9ngkmeufdi 0 13127 162903 2025-06-13T15:46:42Z Kallmemel 14000 Created page with "{{variante|c}} {{databox}} Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla Hispa..." 162903 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{databox}} Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[Kategoria:Geologia]] ny0ccit1nwegc2rpub0qgycz5htbscf 162904 162903 2025-06-13T15:47:02Z Kallmemel 14000 wikilink 162904 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{databox}} Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e [[teremoto]] (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[Kategoria:Geologia]] kqqbwgd7jpzlz1slv98wr2y74c5gi9e 162913 162904 2025-06-13T16:06:01Z Kallmemel 14000 imagen 162913 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{databox}} Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e [[teremoto]] (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[Fail:Haiti,_4.5,_20_May_2010.jpg|thumb|224x224px|Haïti 2010]] [[Kategoria:Geologia]] 3sb32rhm9wolx88iqv0g2vqvgoa3msc 162914 162913 2025-06-13T16:06:23Z Kallmemel 14000 typo 162914 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{databox}} Na Haïti [[12 di yanüari]] [[2010]] tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e [[teremoto]] (temblor) a surgi 15 km foi [[Port au Prince|Port-au-Prince]], [[kapital]] di [[Haiti]]. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba [[eskala Richter]]. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla [[Hispañola]] ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba [[Santo Domingo]]. 1790 hende a pèrdè nan bida. [[Fail:Haiti,_4.5,_20_May_2010.jpg|thumb|224x224px|Haiti 2010]] [[Kategoria:Geologia]] cd022rudijg8zkuplhjizwae6e0mcfx 0 13128 162915 2025-06-13T16:11:12Z Kallmemel 14000 Created page with "{{variante|c}} E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat ..." 162915 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Kategoria:Geologia]] ay02u01qwzvu4xe9cwju57gwue5aere 162917 162915 2025-06-13T16:12:14Z Kallmemel 14000 wikilink 162917 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un [[Teremoto|temblor]] i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Kategoria:Geologia]] msc8bh4m9bjijvyoxes1n9r7gz78bmn 162922 162917 2025-06-13T16:17:29Z Kallmemel 14000 databox 162922 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{databox}} E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un [[Teremoto|temblor]] i despues un [[tsunami]]. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di [[26 di desèmber]] [[2004]] den laman na kosta di [[Atjeh]] provinsia di [[Sumatra]] (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat [[Banda Aceh]] kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia [[11 di mart]] [[2011]] a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un [[tsunami]] destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami. [[Kategoria:Geologia]] gdwllcpq5cp1up2gau9s2f6vxd7yddc 0 13129 162921 2025-06-13T16:15:40Z Kallmemel 14000 redirect 162921 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Teremoto]] nh27hyryipeah1m6dunixjzoq0vvy82 0 13130 162938 2025-06-13T16:52:06Z Caribiana 8320 Created page with "{{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun i..." 162938 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[Kategoria:Linguistica]] c1e9advm7u233ndcl1ut5b98ajoqkz7 162939 162938 2025-06-13T17:09:17Z Caribiana 8320 162939 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} [[File:Syllable.svg|thumb| ]] '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: * ''Onset (ω)'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opshonal of hasta restringi den otronan * ''Rima (ρ)'': ta consisti di un: ** ''nucleo'': e vocal principal di e silaba (obligatorio) ** ''coda'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opshonal) Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. [[Kategoria:Linguistica]] 9svdw2gsd2xun5jlt2fm07myaxkdt1p 162940 162939 2025-06-13T17:29:24Z Caribiana 8320 imagen agrega 162940 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Silaba''' (na inglés: ''syllable''; na hulandés: ''lettergreep'') ta un unidad ritmico di zonido den un [[palabra]]. Un silaba ta normalmente forma pa un solo [[vocal]] of un combinacion di [[consonante]] y vocal, cu ta wordo pronuncia manera un solo impulso di bos. Den [[linguistica]], e analisis di e silaba ta un aspecto esencial den [[fonologia]], [[ortografia]], y e forma di rima den [[poesia]]. E structura di silaba por varia segun idioma, pero tur idioma tin algun forma di silaba den su sistema linguistico. Den idioma [[Papiamentu|Papiamento]], silabacion ta fundamental pa duna ritmo y entonacion na palabra.<br> Ehempel: * casita → ca-si-ta * bunita → bu-ni-ta * trahado → tra-ha-do == Structura di silaba == E structura general di un sílaba ta consisti di tres segmento agrupa den dos componente: [[File:Syllable.svg|thumb|150px|left|Structura di silaba<ref>Structura di silaba como diagram di palo segun varios tradicion y teoria fonologico: silaba (σ), rima (ρ), inisio (ω), nucleo (ν), coda (κ), tono (τ), inicial (ι), medial (μ), final (φ).</ref> ]] * ''Onset (ω)'': Un consonante of grupo di consonante, obligatorio den algun idioma, opcional of hasta restringi den otronan * ''Rima (ρ)'': ta consisti di un: - ''nucleo (ν)'': e vocal principal di e silaba (obligatorio)<br> - ''coda (κ)'': e consonante of grupo di consonantenan despues di e vocal (opcional)<br> Por ehempel, den e palabra "boca", nos tin dos silaba: bo-ca. * Bo: onset = "b", nucleo = "o" * Ca: onset = "c", nucleo = "a", sin coda == Lista di referencia == * Kouwenberg, Silvia (2004). ''The Grammar of Papiamentu''. Mouton de Gruyter. * [[Jossy Mansur|Mansur, Jossy M.]] (1996). ''Diccionario Básico Papiamento–Hulandés, Hulandés–Papiamento''. Aruban Publications. * Ladefoged, Peter & Johnson, Keith (2015). ''A Course in Phonetics'' (di 7 edicion). Cengage Learning. * Maurer, Philippe (1990). ''Die Verschriftung des Papiamento''. Den: ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen''. Gunter Narr Verlag. {{Appendix}} [[Kategoria:Linguistica]] 52xcyoo2xvv2mcpko4filgxx3g643xb 0 13131 162963 2025-06-13T19:16:24Z Caribiana 8320 Caribiana moved page [[Literatura extremeño]] to [[Literatura di Extremadura]]: to avoid confusion 162963 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Literatura di Extremadura]] ntxh4uyjo5mo3tzxpx4t3d5ehnpdwyc