Wikipedia papwiki https://pap.wikipedia.org/wiki/P%C3%A1gina_Prinsipal MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter Medio Spesial Diskushon Usuario Diskushon usuario Wikipedia Diskushon Wikipedia Fail Diskushon fail MediaWiki Diskushon MediaWiki Malchi Diskushon malchi Yuda Diskushon yuda Kategoria Diskushon kategoria TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 2 7580 164777 164693 2025-07-02T11:16:49Z Caribiana 8320 164777 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ * [[Piet Kasteel]] - [[Representante di Hulanda na Aruba, Corsou y Sint Maarten]] - [[welga general di Aruba di 1977]] - [[SVGA]] - [[hefe di estado]] - [[nepotismo]] - [[Nigel Maduro]] - [[derechista (politika)]] - [[KNSM]] - [[Operashon Nueland]] ------------------ {{Variante|a}} {{Databox}} Un '''estado di derecho''' ta un doctrina den pensamento huridico continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia [[Alemania|Aleman]]. E por wordo tradusí na ingles komo “estado di lei”, alternativamente “estado hurídiko”, estado di lei, “estado di hustisia”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobiernonan. Rechtsstaat (aleman: [ˈʁɛçt͡sˌʃtaːt] ⓘ; lit. “estado di lei”; “estado hurídiko”) ta un doktrina den pensamentu hurídiko continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia Aleman. E por wòrdu tradusí na ingles komo “estado di lei”, alternativamente “estado hurídiko”, estado di lei, “estado di hustisia”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobiernonan. Un Rechtsstaat ta un estado konstitushonal den kua e ehersisio di poder gubernamental ta limitá pa lei.[1] E ta estrechamente relashoná ku “konstitushonalismo” ku hopi bia ta mará na e konsepto Anglo-Merikano di estado di derecho, pero ta diferensiá di dje den enfatisá tambe loke ta hustu (p.e., un konsepto di korekto moral basá riba étika, rashonalidat, lei, lei natural, religion, òf igualdat). Pues e ta lo kontrario di Obrigkeitsstaat (aleman: [ˈoːbʁɪçkaɪ̯t͡sʃtaːt] ⓘ) òf Nichtrechtsstaat (un estado basá riba e uso arbitrario di poder),[2] i di Unrechtsstaat (un no-Rechtsstaat ku e kapasidat pa bira unu despues di un periodo di desaroyo históriko).[3] Den un Rechtsstaat, e poder di estado ta limitá pa asina protehá siudadanonan di e ehersisio arbitrario di outoridat. E siudadanonan ta kompartí libertatnan sivil basá legalmente i por usa e kortenan. Den pensamentu hurídiko kontinental di Europa, e Rechtsstaat ta wòrdu kontrastá ku tantu e estado polisial komo e État légal.[4] {{Appendix}} -------------------------------------- '''Polítika''' ta e manera cu e conflictonan di interes di grupo y individuonan ta wordo expresa den un sociedad - generalmente a base di negociacionnan - na e varios nivel administrativo y sosial. Unda e liña di division ta core entre lo politico y lo etico y social ta un pregunta tocante cua tin hopi diferencia di opinion. Mayoria di erudito ta reconoce cu mester tin cierto potencial pa e uso di poder òf violensia pa un asuntu por wòrdu konsiderá polítiko — disidí un konflikto polítiko por lo general ta enserá un kambio di poder di un grupo òf persona pa otro. Un otro definicion ta cu politica ta inclui e sèt di aktividanan relaciona cu tumamento di desicion di grupo of otro formanan di relacionnan di poder entre individuo, manera e distribucion di recursonan of status social. Un hende ku ta ocupa un funcion of posicion den [[Polítika|politica]] ta wordo yama un politico. Politisacion ta komvertí un tema esencial; no-politico den un asunto politico pa asina provoca un discusion politico tocante di dje. [[Category:Polítika]] ---------------------------------------- {{Variante|c}} '''Ontvanger''' ta un término di origen hulandes ku ta nifiká literalmente risibidó. Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i maneho di impuestonan públiko na [[Aruba]], [[Kòrsou]] i [[Sint Maarten]] i ku ta kai bou di e [[Servisio di Impuesto]] di nan respektivo hurisdikshon. == Historia == Karibe Hulandes ta suheto na reglamentunan di kobransa, ku ta regla pa lei separadamente segun hurisdikshon: Aruba, Korsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense. Bou di e restructuracion di e islanan di [[Antias Hulandes]] a introduci ordenansanan di kobransa tantu na nivel nashonal komo na nivel insualar. Pa kobra a krea na 1953 dos organo di ontvanger pa distinguí entre kobransanan na nivel nashonal asigná na e ''landsontvanger'' y kobransanan na nivel di [[Teritorio insular (Antias Hulandes)|teritorio insular]] asigná na e ''eilandsontvanger''. Na Aruba i Kòrsou tabatin ofisinanan separa pa e dos organo aki, mientras na Boneiru i Islariba, e landsontvanger tabata fungi tambe komo eilandsontvanger. E promé funshonarionan ta kobra invoerrechten, accijns, invoerrechten spesial, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo i invoerrechten di registrashon, etc., miéntras ku e ontvangernan insular ta kobra impuesto riba entrada, salario, ganashi, tereno i uso, di kua e evaluashon ta wòrdu asigná na e Inspektor di Impuesto (Tereno), i tambe impuestonan puramente insular manera impuesto di vehíkulo di motor, pre-skol, tarifa derechonan, terenonan di hür, etc. E Ontvangernan Nashonal i e Ontvangernan Insular tin e opshon di apliká kobransa obligatorio pa belasting i gastunan (wak tambe @: Belasting). === Landsontvanger === Riba kada un di e seis islanan di Antia Hulandes tabatin un ofisina di Landsontvanger.<ref name="Encylopedie">[https://web.archive.org/web/20161120102703/http://curacao-encyclopedia.com/?node=main&id=371&lang= Landsontvanger], Encyclopedie van Curaçao</ref> E tabata e kahera di e pais. E tabata ehekutá òrdu pa pago i tabata enkargá ku e kobramentu di e fondonan ku e pais mester risibí. E kobransa y recibo tabata wordu hasi parsialmente independientemente i parsialmente riba ordo di e minister di finanzas, e atministrador di finanzas of e instancianan. E kobramentu di e primanan pa e seguro di malesa obligatorio i seguro di aksidente tabata wòrdu hasí dor di e ontvangernan nashonal a base di aanslagnan trahá dor di Banko di Seguro Sosial (SVB). Na Boneiru, Sint Maarten, Saba i Sint Eustatius e ontvanger nashonal tambe tabata e ontvanger insular. E ontvanger nashonal na Korsou i Aruba ta wordu supervisa door di e servisio ''Nationaal Accountants Dienst''. === Eilandsontvanger === E ontvanger insular ta e kahera di un teritorio insular. E aanslagnan impone pa Pais (Inspeccion di Impuesto) den impuesto riba entrada, impuesto riba ganashi, impuesto riba grond y impuesto riba uzo ta wordo cobra door di e ontvangernan di e isla. E ontvangernan aki tambe ta wordo encarga cu e cobransa di e primanan di Algemene Verzekering Behez (A.O.V.) y e Verzekering di Viuda en Huerfano (A.A.W.) cu ta wordo cobra pa of na nomber di Inspeccion di Impuesto. Riba e Islanan Windward, kada teritorio insular tin un risibí di isla. E funshonario aki tambe ta e ontvanger nashonal, meskos ku na Boneiru. Riba e islanan Boneiru, Saba i St. Eustatius ta kombiná e funshon di ontvanger nashonal-isla ku esun di hefe di pòstkantoor. E ontvangernan insular riba Curaçao y Aruba ta wordo audita pa e servicio di contabilidad insular concerni y Algemene Rekenkamer. Na Boneiru i e Islanan Windward, e kòntròl ta wòrdu ehekutá dor di Gobernador i dor di Algemene Rekenkamer. ------------------ '''Ontvanger''' (Kobrador di Impuesto) E término ontvanger ta nifiká literalmente "risibidor". Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i manejamentu di impuestonan públiko. Na Aruba, Kòrsou i Sint Maarten, e funshon aki ta kai bou di e Servisio di Impuesto di cada uno di nan hurisdikshon. 🏛️ Historia Den e epoka di e Antias Hulandes, e islanan a desaroyá sistemanan separá di kobransa pa kada hurisdikshon (Aruba, Kòrsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense). Na aña 1953, den kuadro di restructurashon administratif, a introducí un distinsion entre landsontvanger (kobransa nashonal) i eilandsontvanger (kobransa lokal di teritorio insular). Na Aruba i Kòrsou, tabatin ofisinan separá pa e dos funshon, mientras ku na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e landsontvanger tambe tabata funshoná komo eilandsontvanger. E landsontvanger tabata kobra impuesto manera: invoerrechten, accijns, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo, entre otro. E eilandsontvanger, na su beurt, tabata kobra impuesto riba entrada, ganashi, salario, tereno i uzo, i tambe impuestonan puramente lokal manera impuesto riba vehíkulo, derechonan, i hür di tereno. Evaluashon di impuesto ta wordu stipulá pa e Inspektor di Impuesto (Tereno). 🧾 Landsontvanger Riba kada isla di e Antias Hulandes tabatin un ofisina di landsontvanger, ku ta sirbi komo e kahera prinsipal di e pais. E tabata recibe instruksion for di e Ministerio di Finansa, i tabata maneha pagamentu i kobramentu di fondo públiko. E landsontvanger tabata tuma kuenta tambe pa kobramentu di primanan di seguro di malesa i aksidente na base di aanslagnan di e Banko di Seguro Sosial (SVB). Na e islanan chikitu (Boneiru, Saba, Sint Eustatius), e landsontvanger tabata kombina su funshon ku esun di eilandsontvanger, i den hopi kaso, tambe ku esun di jefe di pòstkantoor. Supervisión tabata wordu hasi pa e Nationale Accountants Dienst i e Algemene Rekenkamer. 📂 Eilandsontvanger E eilandsontvanger ta e funshonario ku ta sirbi komo kahera lokal pa un teritorio insular. E ta enkargá ku kobramentu di impuestonan nombra pa e pais, manera impuesto riba entrada, ganashi, tereno i uzo. E ta tambe kobra e primanan di AOV (Seguro di Biaha) i AAW (Seguro di Viuda i Huerfano), den kolaborashon ku e Inspeccion di Impuesto. Na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e eilandsontvanger ta generalmente e mesun persona ku e landsontvanger. Supervisión lokal ta wordu hasi pa e Gobernador i e Algemene Rekenkamer. 🎯 Meta i Tarea E funshon di e ontvanger ta formalmente establecé na aña 1953, ku e siguiente objetivo prinsipal: Kobramentu di impuestonan públiko Administrashon kontabel di e fondo públiko Kontrol i manejamentu di e likides finansiero di e gobièrnu 🔄 Proseso i Maneho E sistema di e Ontvanger di Kòrsou ta dividí den tres proseso prinsipal: Proseso di kobransa Proseso di kontabilidat Proseso di apoyo administratif Den su maneho, e funshonario ta sigui prinsipionan manera: Tur impuesto debe wordu kobra Pèrdida riba demanda mester wordu prevení Impuesto mester wordu risibí den e periodo stipulá pa lei --------------------- zie nl.wiki '''Gregory Edward (Greg) Elias''' (☆ [[1953]] na [[Kòrsou]]) ta un empresario, filantropo i promotor kultural di [[Kòrsou]] ku hopi influensia riba tantu e sektor finansiero komo e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su ròl den atkisishon di Banco di Caribe, su liderazgo di e kompania internashonal di servisio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di Fundashon Bon Intenshon, organisadó di e prestigioso [[Curaçao North Sea Jazz Festival]]. == Bida i karera == Gregory Elias a nasé na [[Bandariba]] den luna di mei 1953, komo yu di e empresario Fohed Antonio Elias. Na un edat hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Vrije Universiteit Amsterdam den añanan 1970. Durante su Despues di a studia, el a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. == Honor == * {{CUW|bandera}} Charles Gomes Casseres Award (2013) * {{CUW|bandera}} [[Premio Cola Debrot]] (2025) {{Appendix}} Zelf werd Elias geboren op Banda Ariba. Het landgoed van zijn grootouders van moederszijde omvatte enkele hectaren. Hij woonde er acht jaar met zijn moeder. Op zijn twaalfde trok Elias naar Nederland; zijn oudere broer Mike was vijf jaar eerder al afgereisd. Gregory studeerde er – het was begin jaren zestig – rechten aan de Vrije Universiteit. Na zijn studie keerde hij terug naar Curaçao. Daar woont hij nu, alweer bijna 35<ref>[[Dick Drayer]], [https://deachterkantvancuracao.blogspot.com/2016/08/you-can-always-get-what-you-want.html You can always get what you want], De Achterkant van Curacao (1 di ougustus 2016)</ref> Gregory (Greg) Elias (1953), bijgenaamd ‘de koning van Curaçao’, was een van de oprichters van trustbedrijf Intertrust. Dat bedrijf werd in 2002 verkocht aan Fortis, wat Elias naar verluidt tot de rijkste man van Curaçao maakte. Hij bleef daarna actief in het trustwezen, en zette een nieuw kantoor op in Amsterdam en Willemstad, United Trust. Elias vergaarde internationale bekendheid toen hij in 2016 een concert van de Rolling Stones op Cuba organiseerde.<ref>[https://www.ftm.nl/tag/gregory-elias Gregory Elias], ftm.nl</ref> Met Johan Derksen organiseert hij een bluesfestival in het dorp Grolloo. Hij is bevriend met Marcel Boekhoorn, en sponsorde net als hij enige tijd voetbalclub NEC. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Kòrsou]] --- WILLEMSTAD - Reeds vijf weken staat op de lokale top 40 het nummer getiteld „Life is easy", maar jammergenoeg nog steeds niet verkrijgbaar bij de lokale platenzaken. De opname die in de top 40 verschijnt is dan ook, voorlopig alleen via de Curom te beluisteren, maar spoedig ook via de andere radiostations. Ongeveer zeven weken geleden was hier op vakantie Gregory Elias, misschien nog onbekend bij velen, maar hij is een Caracaoënaar, die in Nederland studeert, maar een behoorlijke dosis muzikale talent bezit Misschien zegt de naam „Dickery Doek" meer? Vorig jaar werd door P.S.H. de nummers „A song for all" en „Mr 800 of the 7th Avenue" gelanceerd, zonder veel succes, maar toen al waren de muzikale talenten van Gregory Elias te beluisteren, want hij was dé schrijver, musicus en zanger „Dickery Doek". Gregory heeft ook een paar hits geschreven voor „Debhie, een zangeres, die tot voor kort nog een sensatie was in Nederland, Frankrijk en Italië. Dit jaar nog begon Gregory met de formatie van het trio: „Eliah", met als genre harmonie (C.S.N. & Y. of America stijl, maar zeker geen imitatie). „Eliah" bestaat uit Gregory Elias (naast zanger is hij ook drummer, pianist en guitarist). Verder Hein Piscaer („Uncle Henry", die 20 jaar oud is en lead guitarist en bass guitarist is) en Rob van Donselaar („Pedjes", 22 jaar, piano, orgel, guitaar en sli de-guitaar). Rob heeft gedurende drie jaar in de groep „Bintangs" gespeeld, die vrij populair is in Nederland en Duitsland. Gregory is 19 jaar oud en volgens de laatste inlichtingen die wij hebben gekregen van Gregory, zijn zij bezig met opnames voor een elpee. Eerst zal „Live is easy" als single in Nederland worden gelanceerd.<ref>Life is easy. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> -- Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Op jonge leeftijd vertrok hij naar Nederland, waar hij in de jaren 1970 notarieel recht studeerde in Amsterdam. Na zijn studie keerde hij begin jaren ’70 terug naar zijn geboorte-eiland. Hij woont in de omgeving van Spaanse Water op Curaçao. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap In de jaren 1980 richtte Elias mee de Holland Intertrust Group op, een toonaangevend trustkantoor voor internationale cliënten. In 2002 verkocht hij zijn aandelen aan Fortis PLC, en in 2007 richtte hij zijn eigen groep op: United Group Holdings, actief in wealth management, trusts en juridische dienstverlening in onder andere het Caribisch gebied en Europa. Elias was ook algemeen directeur van Pierson Bank/Intertrust tot zijn vertrek in 2006. Onder zijn leiding groeide United Group uit tot een organisatie met kantoren in negen landen, waaronder Curaçao, Aruba en Panama. In juni 2022 voltooide United Group Holdings onder leiding van Elias de overname van Banco di Caribe, waarmee hij een prominente speler werd in de lokale bankensector. 🎶 Culturele promotor en filantroop Gregory Elias is de oprichter van de Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 structurele steun biedt aan projecten in het onderwijs, cultuur, sport en het sociale domein op Curaçao. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, in samenwerking met Mojo Concerts en het Curaçao Toeristenbureau (CTB). Het festival, dat plaatsvindt in het laagseizoen, groeide uit tot een internationaal cultureel hoogtepunt. Wereldberoemde artiesten als Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys traden op tijdens het evenement. De opbrengsten van het festival worden volledig geherinvesteerd in sociale projecten. Daarnaast organiseert zijn stichting ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam, het BlueSeas Blues Festival en andere culturele evenementen. 🏅 Onderscheidingen In 2013 ontving Elias de Charles Gomes Casseres Award voor zijn bijdrage aan de gemeenschap en cultuur van Curaçao. In 2025 werd hij onderscheiden met de Cola Debrotprijs, de hoogste culturele onderscheiding van het eiland. Een opvallend detail: Elias was drummer en coauteur van de Nederlandse hit Why Tell Me Why van Anita Meyer. De inkomsten uit dit project gebruikte hij mede om zijn ondernemingen en filantropisch werk te financieren. 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt gezien als een ware “yu di Kòrsou” – een zoon van Curaçao – die zijn financiële succes heeft ingezet voor de culturele en sociale ontwikkeling van zijn eiland. Zijn werk belichaamt een unieke balans tussen ondernemerschap, filantropie en het versterken van de Curaçaose identiteit op internationaal niveau. ---- Gregory Edward Elias (nase na Kòrsou, 1953) ta un empresario, filántropo i promotor kultural di Kòrsou ku un gran impakto riba e sektor finansiero i e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su rol den akuisishon di Banco di Caribe, su liderato den firma internashonal di servicio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di e Fundashon Bon Intenshon ku ta organizadó di e Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Bida i formashon Gregory Elias a nasé na Kòrsou den mei òf ougustus di 1953, komo yu di empresario Fohed Elias. Na un edad hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Amsterdam den anjanan 1970. Despues di e studi, e a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. 💼 Karera den finansa i negoshi Den anjanan 1980, Elias a co-funda Holland Intertrust Group, un firma prominente den e mundo di trust i planeashon di impuesto pa klientenan internashonal. Na 2002, e a bende su parti den Intertrust na Fortis PLC, i na 2007 e a funda su mesun grupo, United Group Holdings, ku ta ofrece servisio di wealth management, trust, i planeashon legal den varios pais den Karibe i Europa. E tambe tabata direktor general di Pierson Bank/Intertrust te ku su salida na 2006. Bao di su liderato, United Group a habri ofisina den nueve pais, inkluído Kòrsou, Aruba, i Panama. Na yüni 2022, United Group Holdings, bou di liderato di Elias, a kompletá e kompra di Banco di Caribe, convirtiéndose asina den un di e figura prinsipal den sektor bankario lokal. 🎶 Promotor kultural i filántropo Gregory Elias ta fundadó di Fundashon Bon Intenshon, ku for di 1990 ta duna sosten kontinuo na e sektor edukashonal, kultural, deportivo, i sosial na Kòrsou. Na 2010, Elias a lansa e Curaçao North Sea Jazz Festival den kolaborashon ku Mojo Concerts i CTB. E festival aki, ku ta tuma luga durante temporada bou di turismo, a traha e isla na un nivel internashonal den e mundo musikal. Artistanan famos mundialmente manera Prince, Stevie Wonder, i Alicia Keys a presenta riba e tarima di e festival. E evento ta sin gana, i su ganashi tur a wordu reinvertí den proyekto sosial. Ademàs di jazz, Elias su fundashon ta organisá e Curaçao International Film Festival Rotterdam, e festival di blues BlueSeas, i otro aktividat artistiko. 🏅 Rekonesementu Na 2013, Elias a ricibí e Charles Gomes Casseres Award pa su kontribushon na komunidat i kultura di Kòrsou. Na 2025, e a ricibí e Premio Cola Debrot, e premio mas halto den área di arte i kultura na Kòrsou. Un dato interesante: Elias tabata drummer i ko-autor di e hit “Why Tell Me Why” pa cantante hulandés Anita Meyer, ku e a uza e ganashi finansiero pa invertí den negoshinan i fundashon filantrópiko. 🧭 Legado Gregory Elias ta konsiderá komo un “yu di Kòrsou” di berdat: un persona ku a uza su éksito finansiero pa amplia e balor kultural i komun di su pueblo. Su trabou ta reflehá un balans entre negoshio, filantropia, i promoshon di identidat kultural di Kòrsou na un eskala internashonal. * e tabata ko-produser di e pelikula "double play (2017), un produkshon merikano basa riba e buki ''Dubbelspel'' di [[Frank Martinus Arion]]. * na 1972 e i e grupo Eliah a koloka den top 20 di Korsou cu e kantika "Life is easy''<ref>TOP20. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 16-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461400:mpeg21:p011</ref> * 1987 t/m 1995 - Presidente di Vereniging Offshore Belangen (VOB) * 1983 - el a kasa ku Marianne Chang * 1993 - presidente VBC Vereniging Bedrijfsleven Curacao ---- Gregory Edward Elias (geboren op Curaçao, 1953) is een ondernemer, filantroop, muzikant en cultureel promotor uit Curaçao. Hij heeft aanzienlijke invloed gehad op zowel de financiële infrastructuur als het culturele leven van het eiland. Hij staat bekend om zijn rol in de overname van Banco di Caribe, zijn leiding over United Group Holdings, en als oprichter van Fundashon Bon Intenshon, de stichting achter het prestigieuze Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Leven en opleiding Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Hij vertrok op jonge leeftijd naar Nederland, waar hij notarieel recht studeerde in Amsterdam in de jaren 1970. Hij woont tegenwoordig in de regio Spaanse Water op Curaçao. 🎶 Vroege muzikale carrière Al op 19-jarige leeftijd maakte Gregory Elias naam als componist, zanger en multi-instrumentalist onder het pseudoniem “Dickery Doek”. In 1972 bracht hij het nummer “Life is Easy” uit, dat destijds vijf weken op de lokale top 40 van Curaçao stond, ondanks dat het nog niet beschikbaar was in platenzaken.<ref>Life is easy. Amigoe di Curaçao, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd via Delpher, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> Gregory was de schrijver, zanger, pianist, drummer en gitarist van de muziekformatie Eliah, die hij datzelfde jaar oprichtte. De groep bestond uit Elias zelf, Hein Piscaer (“Uncle Henry”) als lead- en basgitarist, en Rob van Donselaar (“Pedjes”), voormalig lid van de bekende Nederlandse band Bintangs, als toetsenist en gitarist. De stijl van Eliah werd vergeleken met die van Crosby, Stills, Nash & Young of America, hoewel de groep geen imitatie nastreefde. Gregory schreef daarnaast ook liedjes voor Debhie, een zangeres die toen actief was in Nederland, Frankrijk en Italië. Er werd gewerkt aan de opnames van een elpee, met "Life is Easy" als eerste geplande single voor de Nederlandse markt. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap Na zijn muzikale periode ontwikkelde Elias zich tot een succesvolle ondernemer. Hij richtte in de jaren 1980 mee Holland Intertrust Group op en verkocht zijn aandelen in 2002 aan Fortis. In 2007 startte hij United Group Holdings, gespecialiseerd in wealth management, trusts en juridische structuren, met vestigingen in onder andere Curaçao, Panama en Nederland. In juni 2022 kocht zijn groep Banco di Caribe, waarmee hij zijn invloed in de financiële sector van het eiland verstevigde. 🎷 Culturele promotie en filantropie Gregory Elias is oprichter van Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 actief is in het ondersteunen van projecten op het gebied van onderwijs, cultuur, sport en armoedebestrijding. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, dat sindsdien wereldsterren zoals Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys naar het eiland heeft gebracht. Alle winsten van het festival worden herbestemd naar maatschappelijke projecten. Zijn stichting organiseert daarnaast ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam en het BlueSeas Blues Festival. 🏅 Onderscheidingen Charles Gomes Casseres Award (2013) – voor zijn bijdrage aan de Curaçaose samenleving Cola Debrotprijs (2025) – hoogste culturele onderscheiding op Curaçao 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt alom erkend als een ware “yu di Kòrsou” – een Curaçaoënaar die zijn financiële succes heeft ingezet voor het algemeen welzijn en culturele bloei van zijn eiland. Zijn levensloop combineert ondernemerschap, filantropie en artistieke expressie tot een uniek voorbeeld van culturele toewijding. ------------------- '''Shon Arei''' ta un di e figuranan mítiko den e kuentunan tradishonal di \[\[Kompa Nanzi]], e araña sabí ku ta un personaje folklóriko popular na [Curaçao]] i e islanan \[\[ABC (islanan)|ABC]]. Shon Arei ta representá e figura di un shon autoritativo i ta sirbi regularmente komo kontrapunto pa e astusia i sabiduría di Kompa Nanzi.<ref name="maduro">Hilda Maduro, ''Kompa Nanzi: kuentanan folklóriko di Kòrsou'', Fundashon Publikashon, Kòrsou, 1992.</ref> == Origen i karakter == Shon Arei ta basá riba e tipo di plantashiun kolonial ku tabatin na Kòrsou durante e periodo di e \[\[époka kolonial]]. E ta simbolisá poder, autokrasia i struktura rigido di e sistema di klas sosial. Den e kuentunan, Shon Arei ta regularmente e patrón òf doño di trabou di Kompa Nanzi, i su karakter ta pone énfasis riba e kontraste entre autoridat i astusia popular.<ref name="hartog">Johan Hartog, ''Het Nederlandse koloniale verleden'', Zutphen: Walburg Pers, 2002.</ref> == Papel den e kuentunan == Den hopi kuentunan di Kompa Nanzi, Shon Arei ta e figura ku ta pone e desafiunan, ku Nanzi ta logra eskapá òf resolvé pa medio di sabiduría, truko òf engaño. E interakshon entre nan dos ta reflehá lucha di hendenan komun kontra opresión òf sistema rígido, i ta sirbi komo un fuente di enseñansa moral. == Signifikado kultural == Shon Arei, huntu ku \[\[Shi Maria]] i Kompa Nanzi, ta forma parti di un sistema di kuentunan oral ku ta kontribuí na identidad kultural di e islanan ABC. E kuentunan aki, ku nan origen den tradishon Afrikano, a yuda pa preservá historia di pueblo i pasá balornan den generashon.<ref name="sintjago">Lucille Berry-Haseth Sint Jago, ''Nos dushi papiamentu: un inventario di kuentanan y historia di pueblo'', Fundashon pa Planifikashon di Idioma, 2003.</ref><ref name="duin">Liesbeth van der Duin, “Kompa Nanzi: Spider Tales from Curaçao.” Den: ''The Oral Tradition in the Caribbean'', Leiden: KITLV, 2005.</ref> \== Referensianan == {{reflist}} --- '''Shi Maria''' ta un figura prominente den kuentanan di Kompa Nanzi, parti di e tradishon folklóriko di e islanan ABC. E ta konosí como e esposa di Nanzi i madre di nan nueve yu, regularmente rekonosí den historia “Shi Maria” òf “Ma Coco”. E kuentanan ta reflehá e dinamika famial komún i e uso di astusia den kultura lokal. == Orígen y Papel == E kuentanan di Kompa Nanzi, ku su mujer Shi Maria, tin su orígen na tradishon afro-karibense, basá riba historia Anansi di e Ashanti for di Ghana.<ref>Pinto, Nilda (1952). ''Cuentanan di Nanzi''. Curaçao: De Curaçaosche Drukkerij.</ref><ref>Price, Richard (ed.) (1991). ''The Birth of African-American Culture: An Anthropological Perspective''. Boston: Beacon Press.</ref> Den e versionnan antiano, Nanzi ta un spin sabí i engañoso, ku su mujer ta un partner esencial na e historia. Den un kuenta famos—“Kompa Nanzi i e persona di teer”—Shi Maria usa astusia pa liberá su marido di un trampa mortal, usando un kantiko hungroso pa mobilisá e rey pa perdonamentu.<ref name="Pinto2005">Pinto, Nilda (2005). ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam''. Zita Jesus-Leito (transl.). Aruba: Charuba.</ref> == Representashon kulturel == Shi Maria tabata inkluí den narrashonnan deskubrí pa Nilda Pinto den su buki ''Cuentanan di Nanzi'' (1952), mas tarde publiká tambe na edishon bisesual bilingüe ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam'' (2005).<ref name="Pinto2005"/> Den esakinan narrashon, dodatk ta presente — por ejemplo pa e historia “Nanzi i Koma Corona” ku a wordo adaptá pa reflehá situashon moderno.<ref>Ministerio di Kultura, Aruba (2020). ''Nanzi i Koma Corona''. Aruba: Departamento di Cultura.</ref> == Importansia folklóriko == Shi Maria ta un simbolo di solidaridat famial i poder femenino den e kuentanan di Kompa Nanzi. Su papel ta evidenshá e valor lokal pa astusia, lealtad i empoderamentu di falta di justisia. E figura di Shi Maria drecha e dialogo intergerashonal i reflehá e kultura di resistensia i esperansa di e komunidat afro-karibense.<ref>Hoetink, H. (1972). ''Caribbean Folklore and Cultural Identity''. The Hague: Martinus Nijhoff.</ref> == Referensia == <references /> [[Kategoria:Folklor di Kòrsou]] [[Kategoria:Kuenta tradishonal ABC]] [[Kategoria:Personahenan folklóriko]] -------- {{Variante|c}} {{Infobox politico| variante = c | nomber = Michèle Russel-Capriles | imagen = Michèle Russel-Capriles.jpg | descripcion = | nomber completo = | fecha nacemento = [[29 di òktober]] [[1968]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = | luga fayecimento = | pais = {{CUW}} | funcion actual= Gobernador interino di Korsou | desde = [[1 di yüni]] [[2019]] | antecesor = [[Nolda Römer-Kenepa]] | sucesor = | partido = | ofishi = polítiko, artista visual | mama = Diane Henriquez | tata = Lio Capriles | casa = Russel | temporada1 = 1994-1998 | funcion1 = miembro di [[Parlamento di Kòrsou]] | website = }} '''Michèle Russel-Capriles''' (☆ [[29 di òktober]] [[1968]] na [[Kòrsou]]) ta un polítiko, dirigente i artista visual di [[Kòrsou]]. E ta gobernador interino di Kòrsou for di 1 di yüni 2019. == Bida i karera == Russel-Capriles ta un yu muhé di Diane Henriquez i [[Lio Capriles]]<ref>{{Citeer web|url=https://curacao.nu/michele-russel-capriles-voorgedragen-voor-plaatsvervangend-gouverneur/|titel=Michèle Russel-Capriles voorgedragen voor plaatsvervangend gouverneur|werk=Curaçao Nu|datum=15 mei 2019|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> i nieta di [[May Henriquez]]. Na 1990, el a optené un [[lisensiatura|bachelor]] den relashonnan internashonal na Universidat di Pennsylvania, spesialisá den asuntunan di refugiado, i a bai traha na [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]]. Na 1993, e tabata kofundadó di [[Partido Alternativa Real|Partido Antiá Restrukturá]], ku a boga pa preservashon i restrukturashon di [[Antias Hulandes]]. Di 1994 pa 1998, e tabata miembro di parlamento i a enfoká riba bienestar di hubentut, derechonan di hende muhé i polítika hudisial.<ref name="CM">{{Citeer web|url=https://caribbeanmuseums.com/dutch-speakers-biographies/|titel=Dutch Speakers’ Biographies - Michèle Russel-Capriles|werk=caribbeanmuseums.com|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> Despues di a bandoná polítika, ela bira enbolbí den arte, kultura, historia i kuido di salú. Ela sirbi den e hunta di direktiva di vários organisashon sin fin di lucro i korporativo, ta presidente di e Museo Históriko Kultural Hudiu i tesorero di Landhuis Bloemhof. Ela organisá hopi eksposishon históriko i di arte den tur dos museo. Pa dies sinku aña e tabata miembro di e direktiva di Antia Hulandes i departamentu di Aruba di e Fondo Kultural, e último shete añanan komo presidente.[2][3] For di promé di yüni 2019, Michèle Russel-Capriles ta gobernador interino di Kòrsou. E ta susedé Nolda Römer-Kenepa den e posishon aki.[4][5] Ekshibishonnan individual Russel-Capriles a partisipá den hopi eksposishon di grupo na kas i den eksterior. Ademas, e tabatin e siguiente eksposishonnan individual. 2016 - Serio?, kolahenan i imágennan di medionan miksto den Landhuis Bloemhof. Durante e exposicion aki ela crea dos obra di arte conhunto hunto cu boluntarionan: Wall of Memory y Standing Tall. Esakinan a keda atras den e hardin di Bloemhof.[6] 2019-2020 - Ban Serio, arte di ensamblahe na Landhuis Bloemhof.[7] E eksposishon a wòrdu ekstendé ku e proyekto Circle of Life den kolaborashon ku e Ronald McDonald House lokal, den kua a krea un obra di arte komun grandi for di desperdisio médiko. Pu {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Russel-Capriles, Michèle}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] --------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona| variante = c | nomber = Lio Capriles | imagen = | descripcion = | nomber completo = Lionel Isaac Haim Capriles | alias = ''Paps'' | fecha nacemento = [[1933]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = [[4 di yanüari]] [[2017]] | luga fayecimento = {{CUW}} | alma mater = | conoci pa = [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB) | distincion = [[Krus di Mérito Kòrsou]] | casa = Judith Capriles | tata = Isaac Haim (Sha) Capriles | mama = Hilda Capriles-Pinedo | yui = Lionel (Chicu) Capriles;<br>Michèle Russel-Capriles }} '''Lionel Isaac Haim (Lio) Capriles''' (☆ 30 di ougùstùs [[1933]] – † [[4 di yanüari]] [[2017]] na [[Kòrsou]]), tambe kariñoso konosí komo “Paps”, tabata un bankero i figura markante di [[Kòrsou]]. Pa añanan largu el a liderá komo CEO e institushon finansiero di mas grandi den [[Karibe Hulandes]], [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB).<ref>{{citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/curacao/15031-paps-capriles-overleden|titel=Paps Capriles overleden|datum= |bezochtdatum=2025-06-22}}</ref> == Biografia == Lionel Capriles a nase den ougùstùs 1933. Su famia, tata, welo i bisawelo, tabata relashoná ku banko MCB ku a wòrdu fundá na 1916.[2] Na 1954, el a cuminsa su karera na CMB na edat di 21 ana.<ref>Jarige 'Paps' 35 jaar bij Maduro. "Amigoe". Curaçao, 30-08-1989, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 22-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642976:mpeg21:p003</ref> El a sirbi komo President-Director di MCB i na edat di 70 a retirá. Despues di su retiro, el a sigui pa sinku aña mas komo presidente di e Konseho di Supervisión.[3] Su yu homber, Lionel “Chicu” Capriles II, a sigui su pasonan i bira CEO di MCB na 2004.[2] Su sobrenòmber “Paps” a surgi pasobra durante evento públiko e tabata saluda hopi hende ku e palabranan “bon dia Paps”, un manera kordial pa saluda mes ora e no tabata rekorda tur su nòmber.[2] Bou di su liderato, na 2016 MCB a selebrá su 100 añanan di existensia, ku un rekonosimentu di e Kámara di Komersio.[5] E tabata kasa ku Judith. Nan tin dos yiu: Lionel “Chicu” Capriles II i Michèle Russel‑Capriles, i seis nietonan.[2][6] Lionel “Paps” Capriles a fayesé den desèmber 2016 na edat di 83, despues di un enfermedat ku no tabata prolongá.[1][2] == Inbolbimentu síviko i sosial == Capriles tabata un figura importante den komunidat di Kòrsou. El a sirbi komo: * Presidente di Kámara di Komersio di Kòrsou * Presidente di Stichting Maatschappij en Politie * Presidente di Sociaal Vangnet Reda Sosial * Presidente di e mesa directiva di Sonesta/Rif Resort * Presidente di e mesa directiva di World Trade Center Kòrsou[2] * PResidente di Lions Club korsou * Consul di Hapon? Den 2009, el a organisá un seminario importante tokante pobresa, pa promové dialogo i akshon den komunidat.[4] == Legado i bida personal == Capriles tabata conoci pa su integridat i su entrega na komunidat di Kòrsou. Su lema preferí tabata: “Behold the turtle; he makes progress only when he sticks his neck out.”—un refleho di su filosofia di bida, ku sin riska no tin progreso.[2][6] == Distinshon == * {{JPN}}: Officer of the Order of the Rising Sun (1982) * {{VEN}}: Gran Cordón den Orden de Francisco de Miranda (1994) * {{CUW}}: [[Krus di Mérito Kòrsou|Krus di Mérito]] (2011) {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Capriles, Lio}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------------ {{Variante|c}} {{infobox edificio| variante = c | infobox_tipo = Lanthùis | imagen = Collectie Nationaal Museum van Wereldculturen TM-20029918 Vooraanzicht van Landhuis Veeris Curacao Boy Lawson (Fotograaf).jpg | descripcion = Lanthùis Veeris (1964) | nomber2 = Lanthùis Feeris | pais = {{CUW}} | localisa_na = [[Willemstad]] | luga = [[Veeris]] | adres = | cercania = | funcion_original = kas di plantashi | funcion_actual = | fecha_construccion = ront di 1800 | renova = | restaura = | status_monumento = [[Monumento]] registrá ?? | propietario = | zoom = 13 }} '''Lanthùis Veeris''' ta un [[lanthùis na Kòrsou]], situá den e bario di [[Veeris]], zona nortwest di [[Willemstad]]. E ta un di e lanthùisnan mas bieu na Kòrsou ku ta eksistí ainda. == Historia == Historia di e Plantage Veeris E landhuis a tuma su nòmber di famia Veeris, ku ta e prome doño konosí di e plantagenan Drie Gebroeders i Westerveld. Den di dos mita di siglo 19, e plantagenan aki a fúsioná ku Eendracht pa formá plantage Union, ku eventualmente a bira konosí komo plantage Veeris. No ta kla si e landhuis actual ta originalmente parte di Union, Drie Gebroeders of otro plantage, pero su lokashon ta indiká ku e landhuis ta situá entre e plantagenan historiko Morgenster i Raphael, na banda west di Weg naar Westpunt. ta un kas grandi históriko situá den e bario [[Veeris]], banda oeste di Willemstad, Kòrsou. E bario Veeris mes ta centraé bon entre Hato Airport i e sentro di Willemstad, mas o menos 10 minùt di maneho di e kapital. E kas ta riba un kavel di mas o menos 6.000 m2 di tereno propio. E landhuis mes ta un ejenplo di arkitetura kolonial ku a keda den su estado original. E propiedat ta konsisti di e kas prinsipal, un bijgebouw ku cisterna, un magasina, un edifisio pa bano i ducha, i koralen tradicional. == Edifisio == Kompleho di tereno di kunuku ku edifisio prinsipal i strukturanan adishonal. Edifisio prinsipal: struktura di un piso ku plan di piso rektangular. Dak di gable riba área di núkleo, daknan skerpi riba galerianan. Dos dormitorio na tur dos banda di dak. Gables den forma di embudo ku fronton triangular i gables kurvá paden i pafó na nivel di galeria. Terasa dilanti kompleto i tambe terasa patras kòrtiku. Strukturanan adishonal ta inkluí un tanki di dos piso i un magasina konektá ku tres arko na e edifisio prinsipal.<ref name="Monument">[https://curacaomonuments.org/sites/landhuis-veeris-veeris-z-n-willemstad/ Landhuis Veeris], curacaomonuments.org</ref> E monumento tin balor históriko kultural pa motibu di e kombinashon di gablenan kurvá paden i pafó ku puntanan di gable den forma di embudo ku fronton ta indiká un fase di transishon rònt di 1800. Balor históriko arkitektóniko komo un tereno di kunuku ku galerianan núkleo i rondó di dje, un lay-out típiko di Curaçao, i un sala típiko ku pasashinan arkuá i arkuá. Konhunto i balor históriko kultural pa motibu di e koherensia di tereno di kunuku, terasanan, tanki, magasina, kas di wc, koralnan i kurá ku porta.<ref name="Monument"/> *Deskripshon Arkitetural i Interno Landhuis Veeris ta un edifisio di mas o menos 570 m2.<ref>https://www.huisenaanbod.nl/index.php?p=detail&sLand=Antillen&sProv=&sRegio=&sPlaats=&Koophuur=K&order=&lan=NL&det=i*zo*&loc=ANT::::::;&AdvId=3198157 Lanthuis Veeris], huisenaanbod.nl</ref> Ora bo drenta, bo topa ku un espacio habri ku hopi detallenan autentiko, inkluindo porta i bentana original, yuna zolder amplio dividi na dos kamber grandi, un kuchina, i un bano. E struktura ta ofresé gran potenshal pa restaurashon den su estilo autentiko. *Desaroyo aktual i potenshal Veeris ta desaroyando rápidamente komo un zona industrial i komersial moderno, ku e sentro komersial Sambil serka, ku ta atrahé hopi trafiko humano. E lokashon di Landhuis Veeris lo pone’l den un posishon estratégiko pa diferente uzo: residenshal, komersial, turístiko of kulturel. Según e plan regulativo lokal (Artíkulo 3 di DROV), e terreno tin destino pa: bibuenda, negoshi, detalji, servisio, rekreo, aktividatnan sosial, trafiko, defensa, of preservashon di paisahe i kultura. *Konklushon Landhuis Veeris ta un testigu mudo di e historia agrikultural i sosial di Kòrsou. Ku un renovashon ku ta respetá su karákter original, e kas por bira un punto di referensia pa patrimonio, turismo, of desaroyo sosho-kultural moderno. == Lista di referensia == *Huisenaanbod.nl (anunsi original di bentanan) *Data topografiko lokal i historia di plantage Kòrsou *Informashon general tokante DROV-regulashon. {{Appendix}} -------------- '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashi) situá den parti sùitwest di [[Willemstad]], serka e laguna di [[Piscaderabaai]]. E bario a tuma su nòmber for di plantashi Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a kria bestia. E plantashon mes tabata pertenesé na famia Veeris, un fam di orígen [[Hulanda|hulandes]].<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e tereno di Veeris a wòrdu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan manumisio ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Finalmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisá den distrito di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su meskla di kasnan tradishonal i modernu. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área a kontinua desaroyando komo un bario residensial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashi original. Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kultural afrokurasoleño. {{Appendix}} == Referensia == <references> <ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> <ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> </references> '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashon) lokalisa den parti suroeste di [[Kòrsou]], serka di otro barionan históritiko manera [[Mundu Nobo]] i [[Otrobanda]]. E bario a tuma su nomber for di e plantashon Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a tene chukaramentu di bestia. E plantashon mes a pertenesé na famia Veeris, un apelido di orígen hulandés.<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e terreno di Veeris a wordu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan libertá ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Eventualmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisa den distrit di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su mezcla di kasnan tradicional i moderno. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área ta kontinua desaroyando komo un bario residencial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashon original.<ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kulturnan [[Afro-Korsou|afro-korsou]]. == Mira tambe == * [[Lanthùis na Kòrsou]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------- E Islanan ABC Aruba, Bonaire y Curaçao ta na e rand zuid di e faha di horcan. Nan no ta pafó di e faha di horcan, manera hopi ta considera. Historia ta siña ku mas o ménos un biaha kada 100 aña daño konsiderabel ta wòrdu eksperensiá dor di siklonnan tropikal ku ta pasa riba òf djis sùit di e islanan. Aunke e orkan nivel di eksperensia pa e islanan por wòrdu konsiderá komo hopi chikitu, bon konosí ta e orkan menor kual a pasa net pazuid di Curaçao dia [[23 di september]] [[1877]] causando un daño structural calcula di US$ 2 mion, prinsipalmente pa e sekshon di kosta di Willemstad. Un konvento a wòrdu labá kompletamente (restunan ainda visibel na marea abou), hopi barku a bai pèrdí i por lo ménos 70 persona a hoga. E barometer di mas abou lesamentu na Willemstad a wòrdu opservá pa 15:30 UTC riba 23 di sèptèmber (UTC = ora lokal + kuater ora na Área di Karibe Oriental) ku 995.4 milibar. Un barco nabegando pazuid di Curaçao a reporta un presion mas abao di 988.8 milibar. Riba promedio, un biaha cada cuater aña un ciclon tropical ta sosodé denter di un radio di 150 kilometer, pero mayoria pasando pa nort di e islanan sin causa mal tempo serio. Asta e inmediato efektonan di orkan grandi Hazel, di kua e sentro a pasa mas o ménos 90 kilometer pa nort riba Dia 7 di òktober 1954, ku bientunan máksimo sostené serka di e sentro di 190 km/h, tabata limitá na opservá bientonan maximo di 50 km/h cu rafaga te 90 km/h, y e daño, un estimacion di US$ 350.000,-, a resulta principalmente door di inundacionnan repentino pa motibo di yobida pisa (promedio di 48 ora: Aruba aprox. 250 mm, Bonaire y Curaçao aprox. 125 mm). Saba, St. Eustatius i St. Maarten ta situá denter di e faha di orkan. Kasi tur aña por lo ménos un siklon tropikal ta sosodé denter di un alkanse di 100 miya i riba promedio un biaha kada 4-5 aña orkan kondishonnan ta wòrdu eksperensiá. Referí na Adhunto II - Siklonan tropikal ku ta pasa denter di 100 N.M. di 17.5N, 63.0W te ku 31 di desèmber 2014. E orkannan mas resien ku a kousa daño konsiderabel na e islanan tabata e orkannan Omar (2008), José (1999), Lenny (1999), Georges (1998), Luis (1995), Marilyn (1995), Hugo (1989), Donna (1960) i Dog (1950). Specialmente e daño ocasiona pa horcan Luis tabata extenso. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC), un instansia di Gobièrnu di Kòrsou ku su ofisina i sentro di pronóstiko di wer na Seru Mahuma ta e outoridat responsabel pa e servisio di atvertensia di orkan. Sinembargo ta responsabilidad di Gobierno di cada pais of isla pa mantene y activa un organisashon di preparashon pa kalamidat. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC). E sucursal na Aruba a bira Departamento Meteorologico Aruba (DMA) y esun na St. Maarten a haya e nomber di Departamento Meteorologico St. Maarten. MDC lo sigui ta responsabel pa emishon di pronóstikonan di wer rutinario i tambe boletinnan di atvertensia pa Kòrsou i tambe pa Islanan BES (Boneiru, S. Eustatius i Saba). ----------------- == Historia == Imperio Romano por dividí den dos fase prinsipal: * '''Imperio Romano Oksidental''' (27 a.C. – 476 d.C.), ku su kapital na [[Roma]]. * '''Imperio Romano Oriental''' (284 – 1453), ku su kapital na [[Istanbul|Constantinopel]] (ó [[Bizantin]]). E imperio a logra ekspandé su teritorio pa inkluí un gran parti di e mundo konosí durante esaki, ku un sistema di kaminan, lei, i struktura politik ku a influensia Europa i mas allá. Imperio Romano a kontribuí hopi na arkitektura, lei, idioma ([[Latin]]), sistema di gobernashon i relíshon. Na e final di e imperio, [[Cristiandat]] a bira e relíshon ofisial. E imperio a ekspandé pa inkluí gran parti di e mundu konosí e tempu ei, desaroyando sistemanan di kaminda, lei i gobièrnu ku a influensiá Europa i mas leu profundamente. Kultura i Herensia E Imperio Romano a kontribuí signifikantemente na arkitektura, lei, idioma (latin), gobernashon i religion. Den su añanan despues, Kristianismo a bira e religion ofisial. Kaida di e Imperio E Imperio Romano Oksidental a kai na aña 476 di nos era, ora e último emperador, Romulus Augustulus, a ser destituí. E Imperio Romano Oriental (Imperio Bizantino) a sigui te na 1453, ora ku Konstantinopla a wòrdu konkistá pa e Turkonan Otomano. ------------- {{Variante|c}} {{Infobox dignatario| variante = c | nomber completo = Petrus Albertus Kasteel | imagen = Petrus Albertus Kasteel (1942).jpg | sucesion = Di 50° Gobernador di Kolonia Kòrsou | periodo start = [[15 di yüli]] [[1942]] | periodo fin = [[1 di yüli]] [[1948]] | monarkia = [[Wilhelmina di Hulanda|Wilhelmina]] (1898-1948) | antecesor = [[Gielliam Wouters]] | sucesor = Leonard Antoon Hubert Peters |fecha nacemento= |luga nacemento = |fecha fayecimento= |luga fayecimento = |pareha = Marie Kasteel-Baltussen |religion = [[Iglesia Catolico Romano|katóliko]] |yui = 5 <!-- Seccion di informacion profecional --> |ofishi = gobernante, diplomátiko |partido = }} '''Petrus Albertus (Piet) Kasteel''' (☆ [[4 di novèmber]] [[1901]] na [[Zwolle]] - † 13 di desèmber [[2003]] na [[Roma]]) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di gobièrnu kolonial hulandés. E tabata gobernador di [[Kòrsou i Dependensianan|Kolonia Kòrsou]] (Antia Hulandes) for di 1942 te 1948, ku ta inklui Guera Mundial II i un periodo di transishon polítiko di kolonia pa pais Antia Hulandes. == Bida personal == Piet Kasteel a nase den Zwolle, Hulanda, riba 4 di novèmber 1901. Den su bida personal i profesional, e tabata un katóliko dediká ku un gran pashon pa komunidat i notisia. == Periodista i trahadón den ekshilio == Den su hoben aña, Kasteel a traha komo editor parlementario pa e periódico katóliko De Maasbode i komo periodista pa De Tijd. Den 1923, e a fundá e asociashon De Klare Waarheid. Durante Segunda Gèrr Mundial, e a fugi pa Ingalaterra, kaminda e a traha pa e gobièrnu Hulandés den ekshilio na Londen. == Gobernador di Kòrsou i su dependensianan == Kasteel a ser nombra gobernador di Kòrsou i su dependensianan riba 15 di yüli 1942, na un momentu difísil den historia global. E a sustituí Gielliam Johannes Josephus Wouters i a tene e kargo te 4 di ougùstùs 1948. Durante su mandato, e a enfrenta reto di gobernashon militarisa den tempo di guerra, maneho di internashon di estranhero, i tenshon sosial. Tambe, e a guia proseso di inisiante negoshashon pa mas autonomia polítiko pa e teritorio kolonial. == Karrera diplomátiko == Despues di su periodo den Antia Hulandes, Kasteel a sirbi komo embahador di Hulanda na: Chile (1948–1956) Irlanda (1956–1966) Israel (1966) == Rekonesimentu == Piet Kasteel a resibí varios premio internashonal: Medal of Freedom with Silver Palm (Merka) Ridder van de Orde van de Nederlandse Leeuw (Hulanda) Grootkruis van de Pauselijke Orde van Sint-Gregorius de Grote (Vatikano) Commandeur van het Legioen van Eer (Fransia) == Fayesimentu == Piet Kasteel a fayesé na Roma, Italia, riba 13 di desèmber 2003, na edat di 102 aña. == Referensianan == Wikipedia. Piet Kasteel. Find a Grave. Petrus Albertus Kasteel (1901–2003). YouWho. Diplomats – Petrus Kasteel. Petrus Albertus "Piet" Kasteel (Zwolle, 4 di novèmber 1901 – Roma, 13 di desèmber 2003) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di administrashon kolonyal Hulandés. E tabata gobernador di Kòrsou i su dependensianan for di 1942 te 1948, durante Segunda Gèrr Mundial i un periodu di transishon polítiko den e Antia Hulandes. ------------------ '''Wikipedia na Papiamento: un plataforma di idioma comparti''' '''Wikipedia''' ta un di e proyectonan mas notabel riba e internet: un enciclopedia liber, dirigi pa comunidad y disponibel den diferente idioma. Sinembargo hopi hende no ta realisa cu un version di Wikipedia den un solo idioma por sirbi pa varios variante di e mesun idioma. Por ehempel, e Wikipedia di Ingles ta inclui articulo skirbi tanto den Ingles Britanico como Ingles Mericano. Mescos ta pasa cu e Wikipedia di Hulandes, cu ta skirbi lenguahe Hulandes (papia na Hulanda) como lenguahe Flamenco (papia na Belgica). E modelo bilingual aki ta aplica tambe na Wikipedia di Papiamento, cu ta sirbi e variantenan di Papiamentu y Papiamento. == Indica y respeta e variante di Papiamento/u == Dicon Wikipedia di Papiamento ta un plataforma comparti? E editornan ta encurasha pa indica den cua variante un articulo ta skirbi originalmente, si ta den Papiamento of Papiamentu. Unabes un variante ta scogi pa un articulo, ta wordo considera bon practica pa mantene consistencia y edicion continuo den e mesun variante ey. E uniformidad den lenguahe, en particular e ortografia y vocabulario, ta preserva claridad y evita confusion pa otro lector y editornan. Bo por consulta e documentacion riba Wikipedia di Papiamento pa mas informacion tocante con pa indica e variante di bo escogencia. Mescos cu Wikipedia di Ingles ta acepta tanto "color" como "colour"; pero ta spera consistencia den un mesun articulo. E principio aki ta aplica tambe na e uzo di Papiamento y Papiamentu den nan plataforma comparti. == Cuminsa un otro version di lenguahe riba Wikipedia == Aunke ta practico y comun pa comparti un version di idioma, tambe ta posibel pa propone i desaroya un Wikipedia separa pa un variante specifico di un idioma manera un Wikipedia di Papiamento separa, cu lo ta diferente for di e version comparti cu ta existi awor. Pero, tin cierto criteria cu e Wikimedia Foundation ta exigi pa lansa un edicion nobo di Wikipedia. Esaki ta inclui: * E idioma mester ta reconoci cu un codigo ISO 639. * Mester tin suficiente contribuidonan activo cu ta compromete pa desaroya e version nobo. * E idioma mester tin un localisacion valido den sistema di Wikimedia (traduccion di interface via translatewiki.net). * E comunidad mester demostra actividad continuo den Wikimedia Incubator, e plataforma unda ta test y desaroya edicionnan nobo. Bo por haya e lista completo di rekisito y paso pa propone un edicion nobo di Wikipedia riba Wikimedia Incubator: https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta:Language_committee/Handbook#Requisites == Contribui na un comunidad bilingual == No ta importa si bo ta skirbi den Papiamento of Papiamentu, contribui na Wikipedia di Papiamento/u ta yuda preserva i promove e idioma den tur su forma. Si bo ta respeta cada variante y colabora entre diferente manera di skirbi, e comunidad di Wikipedia ta sigui construi un fuente di informacion valioso y inclusivo pa tur cu ta papia Papiamento/u den islanan ABC y den mundu henter. ------------------ {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} {{Multiple image| total_width = 340 | align = center | caption_align= center | image2 = Bolletjes.jpg | caption2 = Bolitanan den stoma di un mula | image1 = Bird smuggler.jpg | caption1 = Mula transportando parhanan | image3 = Anus-patron (1205687).jpg | caption3 = Cartucho di ano pa transporta microfilm ilegal | image4 = Smuggling tunnel in Rafah (2009).jpg | caption4 = Tunnel pa contrabanda na [[Gaza]] (2009) }} {{clear}} {{Appendix}} [[Category:Sociedad]] ----------------- == SVGA == Dialuna dia 9 di december Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVGA) a celebra 60 aña di existencia. === historia === Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba a wordo lanta dia 9 di december 1964 dor dimeneer P.Harting, meneer A. de Vries y señora C. van den Berg. Nan a ripara cu tabata hopi necesario pa Aruba tin scol special, pasadianan pa mucha y adulto, centro pa train trabao y cas pa cuido 24/7 pa persona cu un discapacidad intelectual. Nan a traha un plan prome y a cuminsa busca fondonan. Na aña1973 a habri pasadia bibito pin. Scol dun’un man a habri na aña1976.Na aña1979 SVGA a habri un pasadia pa adulto na Brasil mainta y atardi den eedificiodiscoldun’unman. Desde aña 1982 tabatin un psi- cologo na SVGA, aña 1985 a cuminsa un sportleider y na aña1986 nos trahado social, cu te actualidad ta den servicio cerca pa nos, a cuminsa na SVGA. E grupo social pedagogico a forma y na aña1993 a amplia cu un logopedista y dos aña despues cu un di dos psicologo. Desde aña1985 e asina yama “di tres fase” a habri. Esey tabata encera cu Pasadia Bibito Pin a muda pa Piedra Plat 97A y na e mesun tereno a habri Pasadia Briyo di Solo pa adulto y Centro Man na Obra cu ta un centro pa train diferente trabao pa adulto. A habri tambe un gymzaal riba e tereno pa por duna atencion na movecion pa e clientenan. Na aña 1988 a realisa Cas Sjabururi unda adultonan vulnerabel por a cuminsa biba y haya cuido necesario mientras den dia ta bishita Pasadia Briyo di Solo o Centro Man na Obra. Na aña 2003 SVGA a habri dos apar- tamento riba e tereno di Cas Sjabururipahabitantenanmas independiente cuminsa train pa biba riba nan mes. Hunto cu FCCA a logra na aña 2008 pa habri e oportunidad pa algun persona bay biba cu guia riba nan mes den e bario di Jaburibari. Naaña2019apasaeguiadie habitantenan over pa Fundacion Biba Bou Guia. Na aña 2020 Cas Blenchi a habri den cuadro di e “Sociaal Crisis Plan Aruba”. Esaki ta duna oportunidad pa brinda un cas pa muchanan y hoben cu temporalmente no por ta cerca nan mayornan. Hunto cu Stichting Ambiente Feliz a habri na aña 2021 un Pasadia pa mucha cu discapacidad mul- tiple na Centro di Cuido na San Nicolas. Na e momento aki nos ta duna enseñansa, guia y/o cuido na mas o menos 250 cliente o alumno diariamente.<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241212.pdf SVGA ta celebra 60 aña di existencia!], Bon Dia Aruba (12 di december 2024)</ref> ----------------------- == Shoco == De Arubaanse holenuil a laga den holen op de grond na bieden a topa cu cactusbegroeiing en droog bos. [[Afbeelding:Athene cunicularia arubensis.jpeg|thumb|175px|links|Hol van de shoco nabij Alto Vista]] Als de shoco geen kuil nos finden, graaft ze self een kuil in zachhe grond. Pasobra un groot di e nivelnan di nivelnan di e subsorto aki ainda ta na fin, palabranan di e poblashon ta bini ku e beschrechtde gebied di [[Nationaal park Arikok]] a wòrdu konkluí. E shoco ta un wezen di als bereigd sorteá den genia genétiko. Tera Cora, e zona patras di campo di golf di Tierra del Sol, algun biaha tabata un zona di biodiversidad halto y tambe tabata un di e luga- nan di reproduccion mas im- portante pa Burrowing Owl (Athene cunicularia aruben- sis) localmente yama “Sho- co.”<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241005.pdf Shoconan ta confrontando temponan dificil y mester di fondonan pa proyecto di preservacion], NoticiaCla (5 di october 2024)</ref> {{Appendix}} -------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona | variante = a | nomber = Nigel Maduro | ofishi = activista }} '''Nigel Maduro''' ta un activista ambiental y climatico di Aruba.<ref>https://solodipueblo.com/nigel-maduro-tin-anuncio-pa-dia-26-di-september-anuncio-ta-sigui-riba-un-ana-di-protesta-y-caida-di-gobierno/], Solodipueblo (16 di september 2024)</ref> activista defensor di tera, cientifico den sostenibilidad y tambe representante hoben di Aruba National Trust, Nigel Maduro Nigel Maduro ta Caquetío Indígena di Aruba, un aktivista ambiental intersekshonal, un sientífiko di sostenibilidat, i un artista multidisiplinario. Nigel tin eksperensia trahando den e sektor ambiental sin fin di lucro (Greenpeace Aotearoa), e sektor di sostenibilidat korporativo, i asta tabata un planifikadó stratégiko di sostenibilidat pa un kunuku di agro-ekologia. E ta notoriamente conoci pa lanta un movecion socio-ambiental na Aruba dor di wordo deteni pa graffiti “No More Hotels” y “Land Back” tur rond di e isla. Desde e tempu ei el a organisá múltiple protesta disruptivo durante protokòlnan i diskursonan gubernamental. Nigel tin komo meta pa kambio sistemátiko den e industria di hotèl i turismo di Aruba, tur miéntras e ta yuda ku proyektonan di konsulta di desaroyo sostenibel i ta duna sosten i asistensia na movementunan di base.<ref>[https://dezwijger.nl/programma/roots-resilience-caribbean-perspectives-on-climate-change Roots resilience: Caribbean Perspectives on climate change], dezwijger.nl</ref> {{Appendix}} Nigel ta ampliamente rekonosé pa su protestanan di akshon direkto. Un di su actonan mas notabel tabata graffiti “No More Hotels” y “Land Back” riba areanan turistico den henter Aruba—un acto cu a lanta un debate local significativo tocante desaroyo di turismo insostenibel y perdida di tereno. E protesta aki no solamente a konsientisá riba asuntunan ambiental i kultural pero tambe a bira un katalisadó pa kompromiso mas amplio di komunidat a traves di manifestashonnan pasífiko i protestanan di “Beach Party” ku ta kombiná tayernan di sostenibilidat ku presentashonnan públiko kreativo. Master Science den Liderato Estratégiko: Nigel a haña un Master di Science den Liderato Estratégiko. E formashon akademiko aki a duna dje un marco robusto pa enfrenta desafionan kompleho di sostenibilidat, pa kombiná siensia ku aktivismo, i pa impulsa kambio sistémiko den polítika i industria. Trabao Profesional i Karrera Aktivismo Ambiental i di Klima: Akshon Directo i Protesanan: Nigel a gana atenshon largu ku su inisiativa di akshon directo den Aruba. Notablemente, e a hasi grafiti ku slogan “No More Hotels” i “Land Back”, ku a pone enfoke riba e keshonan di desaroyo insostenibel i e perde di tereno pa e Pueblo Indígena. Organisashon di Komunidat: El ta un e figura importante den organisá demostrashonnan pasífikamente i eventonan di komunidat, manera e “Beach Party” protesanan, ku ta combiná e partisipashon públiko ku edukashon ambiental. Esakinan ta yuda pa mustrá e impakto di e desaroyo excesivo i pa uni e komunidat riba prátikanan sostenibel. Siensia di Sostenibilidat i Konsultoria: Nigel a krea su karrera como un siensia di sostenibilidat, spesialisa den kambio di klima, konservashon di biodiversidat, i drechtenan di e Pueblo Indígena. Su trabao a inkluí rolnan tanto den sektornan di organisashon sin ganansa como den sektornan korporativo, kaminda el a kontribuí pa planifikashon estratégico di sostenibilidat, manera pa asisti den praktikannan agro-ekológiko i proyektonan di konservashon ku ta basa riba e komunidat. Representashon Internashonal: Reconosí pa su liderato, Nigel a wordu selekshoná pa e Caribbean Climate Justice Leaders Academy pa representá Aruba na plataforma global manera COP29. Su rol internashonal ta demostrá su influencia i su kompromiso pa duna bocho na e preocupashonnan di su komunidat den diskushonnan global riba klima. Arte Multidisiplinario A mas ku su aktivismo i siensia, Nigel ta ekspresá su perspektivanan a través di su arte. Su trabao creativo ta kompletá su aktivismo, duna un narrashon visual pa e asuntunan ambiental i sosial cu Aruba ta enfrenta. Nigel Maduro, ku su kombina di formación akademiko riguroso, aktivismo “hands-on”, i ekspreshon creativo, ta un forsa dinamiko den e lucha pa sostenibilidat ambiental i drechtenan di e Pueblo Indígena den Aruba i den e región di Caribe. {{Appendix}} ------------ == Cinema na Aruba == (Oranjestad)—During the span of over 100 years, Aruba only saw five '''open air movie theatres'''. Now practically obsolete on the island, these theaters were once frequently visited by locals and migrants in the 20th century. The first open air theater was constructed in 1920 and was commissioned by Shon Eduard (Eddy) de Veer. This theater was located at the Hotel Colombia in Oranjestad, which is now where the Aruban census office is located. The theater was simple; it only consisted of a screen, and visitors had to bring their own chairs to enjoy the popular silent movies of the time. American migrants who worked in the refinery and lived in the Lago Colony in Sero Colorado also had their piece of the pie with their Open air Theatre, which formed part of the Esso Club, also known as the Pan-Am Club. It was at this theater that “Talkies” were first streamed, movies with sound. This theater mostly streamed American blockbusters for the American expats, this way making sure that these migrant were not missing out on entertainment from their home land. In the 1950’s and 60’s, Savaneta saw their own open air theater, located in front of the Marinier’s Kazerne (Marine Barracks). This theater was mostly visited by the neighboring marines, who didn’t have much entertainment other than movies at that time. The last and most recent open air theater was constructed in the form of a drive-in theater. A popular American concept, the Drive Inn located in Balashi was a hot spot for teenagers, who had the habit of cramming all their friends in one car to go see the movies. For this phenomenon there was a separate price that you had to pay called the “car crash”. This theater closed around 2012, but was re-opened during the pandemic in July 2020, where movies were streamed on a gigantic screen set up in front of stacked containers. However, this nostalgic form of entertainment did not last very long as it was closed again only a year or two later. Nowadays you can still see the stacked containers when you drive near the bridge in Balashi.<ref>“De kolibrie op de rots en meer over de geschiedenis van Aruba” by Evert Bongers. </ref> ------------------------- Same-sex marriage in Aruba, Curaçao and Sint Maarten {{Databox}} '''Matrimonio di mesun sexo''' no ta wordo ehecuta na Aruba, Curaçao, of Sint Maarten, cu ta paisnan constituyente di Reino Hulandes. E islanan tabata obligá despues di vários sentensia di korte pa registrá kualke matrimonio (inkluso matrimonio di mesun sekso) registrá den Reino, pero esaki ta konsiderá prinsipalmente derechonan di residensia, i nan no mester duna matrimonionan di mesun sekso e mesun efekto hurídiko ku sekso opuesto matrimonionan.[1] Matrimonio den e teritorio Oropeo di Hulanda, meskos ku den e munisipionan Karibense di Boneiru, Sint Eustatius i Saba,[2] ta habrí pa kualke dos persona sin importá sekso. Aruba a reconoce sociedadnan registra cu ta brinda casi tur e derechonan y beneficionan di matrimonio desde september 2021. E mesun luna ey, un corte mas abao na Curaçao a dicta cu stroba parehanan di mesun sexo di casa ta viola e disposicionnan di igualdad di Constitucion di Curaçao, pero a laga e desishon di si mester legalisá matrimonio di mesun sekso te na Parlamento di Curaçao.[3] Na december 2022, Corte Conhunto di Husticia di Aruba, Curaçao, Sint Maarten, y di Bonaire, Sint Eustatius y Saba a dicta cu e prohibicion di matrimonio di mesun sexo di Aruba y Curaçao tabata inconstitucional. E òrdu di korte tabata programá pa drenta na vigor dia 7 di mart 2023 si no a apela esaki na Korte Supremo di Hulanda; sinembargo e gobiernonan di tanto Curaçao como Aruba ---------------------------------------- * gabinete di minoria --------------------------------------- '''Hefe di estado''' ta ---------------------------- *gabinete (politica) * izquierdista * pais * eleccion --------------- ----------------------- == Miembro i elekshon == Parlamento Oropeo a wòrdu fundá na 1952; su kompetensianan a wòrdu ampliá varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan pa miembronan di parlamento (MEP); promé ku esei e miembronan tabata bini for di kada estado-miembro di Union Oropeo. E parlamento tin 705 miembro, ku mester oumentá na 720 despues di e elekshonnan oropeo dia [[6 di yüni]] [[2024]]. E ta representa e di dos electorado democratico mas grandi na mundu (despues di Parlamento di India), ku un electorado di 375 mion votadó eligibel na 2009.<ref>{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/06/07/AR2009060702402.html |title=Conservatives Post Gains In European Elections |author1=Brand, Constant |author2=Wielaard, Robert |agency=Associated Press |newspaper=The Washington Post |date=8 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref>{{cite news |author=Ian Traynor |url=https://www.theguardian.com/politics/2009/jun/07/eu-elections-social-democrats |title=Misery for social democrats as voters take a turn to the right |work=The Guardian |location=UK |date=7 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref name="18 new MEPs take their seats">{{cite web |url=http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |title=18 new MEPs take their seats |publisher=European Parliament |date=10 January 2012 |access-date=14 February 2012 |archive-date=11 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130511172955/http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |url-status=dead }}</ref> Kada un di e 27 estado-miembro di EU tin un kantidat fiho di asiento parlamentario, ku ta dependé di e kantidat di habitante. Esaki ta varia for di 6 asiento pa [[Malta]] te na 96 pa [[Alemania]]. For di 1 di febrüari 2020 [[Hulanda]] tin derecho riba 29 di e 705 asiento i pa e termino 2024-2029 esaki lo oumenta pa 31 asiento. Siudadanonan hulandes di [[Reino Hulandes]], irespekto unda nan ta residensiá, tin derecho di voto pa parlamento oropeo; pa residentenan di [[Karibe Hulandes]] esaki a bai na vigor desde aña 2009. E miembronan di parlamento oropeo ta wòrdu eligí kada sinko aña mediante elekshon general direkto i sekreto. Sinembargo, te ku 2019 e partisipashon a baha na kada turno di votashon, for di 65% na 1979 te cu 50% na 2009, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan. For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di parlamento oropeo. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] The Parliament is composed of 705 members (MEPs), due to rise to 720 after the June 2024 European elections. It represents the second-largest democratic electorate in the world (after the Parliament of India), with an electorate of 375 million eligible voters in 2009.[2][3][4] en.wiki:E parlamento ta konstituí pa 720 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Parlament Oropeo a wordu funda na 1952; su kompetensianan a wordu amplia varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan general direkto i sekreto ku ta tuma luga kada sinku ana, promé ku esei e miembronan di parlamento tabata bini for di kada pais. E parlamento ta konstituí pa 751 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Pasobra e MEPnan ta bin di diferente pais, nan ta papia diferente idioma (24 na 2013) den Parlamento. Nan tin un derecho protehá riba e promé idioma (multilingüismo), i Parlamento mester di hopi intérprete. Diferente di otro gruponan internacional di politico, MEP no ta sinta den grupo di pais, pero nan ta sinta banda di personanan ku ta komparti nan ideanan. E dos gruponan mas grandi ta e "Partido Popular Oropeo-Demokratanan Oropeo" i e "Partido di e Sosialistanan Oropeo". Pero e gruponan aki ta traha huntu pa yega na un akuerdo, p'esei nan no ta bringa pa traha un lei si e otro grupo no ta gusta dje. De parlementsleden organiseren zich in fracties i; op basis van een gemeenschappelijke politieke overtuiging en niet op basis van hun land van herkomst. Momenteel zijn er in het Europees Parlement zeven fracties en een aantal 'niet-ingeschreven' leden. De fracties komen voort uit meer dan honderd nationale politieke partijen. E miembronan di Parlamento Europeo ta wordo eligi cada cinco aña via eleccion general. Sinembargo, te cu 2019 e participacion a baha na cada turno di votacion, for di 65% na 1979 te cu 43% na e eleccionnan di 2009. Durante e último elekshonnan Europeo di mei 2019 e partisipashon tabata di 50%, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan.[1] 2] For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di Parlamento. Sinds 1 februari 2020 telt het parlement 705 zetels, als gevolg van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Alle 27 lidstaten hebben afhankelijk van het inwonersaantal een vast aantal zetels. Dit loopt uiteen van 6 zetels voor Malta tot 96 voor Duitsland. == Reino Hulandes == In de zittingsperiode van 2 juli 2019 tot en met 2024 waren 33 personen afgevaardigden van Nederland in het Europees Parlement. Nederland had aanvankelijk 26 zetels na de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. === Karibe Hulandes === Dit wetsvoorstel breidt in de Kieswet het kiesrecht voor de leden van het Europees Parlement uit tot alle Nederlanders die op de Nederlandse Antillen en Aruba wonen. Aanleiding voor deze wijziging zijn uitspraken van de Raad van State (200404446/1b en 200404450/1b) en het Europese Hof van Justitie (C-300/04) waarin zij stellen dat er mag geen onderscheid mag zijn tussen Nederlanders buiten Europa die nu Europees kiesrecht hebben en Nederlanders in Aruba en de Antillen die dat nu niet hebben. De regel dat Arubanen en Antillianen alleen kunnen stemmen voor het Europees Parlement als zij ooit tien jaar in Nederland hebben gewoond komt te vervallen. Bij de verkiezingen van 2009 konden kiesgerechtigden in Aruba en de Nederlandse Antillen voor het eerst stemmen voor het Europees Parlement. Het aantal geregistreerde briefstemmers nam daardoor aanzienlijk toe, van 15.936 in 1994 en 14.501 in 1999 naar 39.601 in 2009.[23] De opkomst bedroeg onder de geregistreerde Arubanen en Antillianen 77%, aanzienlijk hoger dan de opkomst van 36,8% onder Nederlanders in Nederland.[24] Men bedenke daarbij echter wel dat het totaal aantal inwoners van Aruba en de Nederlandse Antillen in 2009 rond de 330.000 lag,[25] en dat dus maar een klein percentage de moeite heeft genomen zich te laten registreren als kiesgerechtigde. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] ---------------------------- * Muhe * Constitucion * Globalisashon * Progaganda * Cancion ---------------------------- '''Pedro Tirso Maria (Tirso) Sprockel''' (☆ [[28 di yanüari]] [[1916]] na [[Kòrsou]] - † [[23 di sèptèmber]] [[2007]] na Kòrsou) tabata un lingwista di [[Kòrsou]] i luchadó di resistensia na [[Hulanda]] durante di [[Di Dos Guera Mundial|Segundo Guera Mundial]]. == Biografia == Tirso Sprockel a nasé dia 28 di yanüari 1916 na Kòrsou. E tabata yu di Isbelia Abbad i Jules Germaan Sprockel. E ta ruman di [[Gerald Sprockel|Cor Sprockel]] i sobrino di [[John Horris Sprockel]], ambos politiko. Na 1931, na edat di 15 aña, el a bai Hulanda pa sigui su estudio na [[Tilburg]]??. Na 1940 el a graduá pa MO-A [[ingles]].<ref name="AD">{{citeer web|url=http://www.norberthendrikse.nl/sprockel.pdf|titel=Tirso Sprockel als verzetsstrijder|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|auteur=Hendrikse, Solange|datum=2020-10-24|bezochtdatum=2024-04-25}}</ref> E guera na Hulanda ta strob'é pa bolbe su isla natal; na 1942 e ta kasa ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg i ta kuminsa un famia. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Na Hulanda su kas a bira un lugá di skondí pa pilotonan hudiu i aliá. Entre otro, den sus aktividatnan di resistensia el a traha huntu ku dos studiante [[Antias Hulandes|antiano]]: [[Boy Ecury]] i [[Delfincio Navarro]]. E kas tabata un eskala riba e ruta di huisio via [[Spaña]] pa [[Inglatera]]. Na 1945 Sprockel ta regresa Korsou i ta bira dosente na Thomas College. Despues di a okupá varios funshon Sprockel a fungi komo inspector di Enseñansa i finalmente a keda nombra direktor di e Departamento di Enseñansa di [[Antias Hulandes]].<ref name="AD"/> E tabatin tambe lasonan estrecho ku diferente fundashon una e tabata forma parti i e direktiva; manera Federatie Antilliaanse Jeugdzorg (FAJ), Stichting Don Bosco, de Katholieke Verkennerij Nederlandse Antillen en de Stichting Culturele Samenwerking ([[Sticusa]]). Sprockel tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Papiamentu Despues di guera, Sprockel a traha komo linguista pa e rekonosementu i estudio di Papiamento. El a publiká hopi buki i ta kofundadó di e dikshonario Papiamentu online. E tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G. M. Dudar (Tilburg, 11 di ougùstùs 1913 - Curaçao, 20 di yüli 1997). Trabou di hóbennan Na 1953 Sprockel a ko-fundá e Federashon di Cuido di Hubentut Antilliano i durante 35 aña el a okupá un funshon di direkshon. E federashon a enfoká riba e trabou di kas den e bario i partikularmente riba e padvinderij i explorashon.[1] 1] Tambe el a traha huntu ku su ruman muhé Aminta Da Costa Gomez-Sprockel pa hobennan ku discapacidat na Kòrsou. Na Kòrsou, na 1986, un sentro di formashon pa hóbennan ku retraso mental a wòrdu nombrá na su nòmber: e Sentro pa Formashon Laboral "Tirso Sprockel". == Honor == Durante su bida Sprockel a risibí varios kondekorashon: Kabayero den [[Orden di Leon Hulandes]] (1983), komander den Orden di St. Silvester[2] (1988) i e plata Vlaamse Gaai (1963),[3] e premio di mas haltu den e mundu di verkennerij. explorashon. Tambe Sprockel a wòrdu nombrá komo Doctor honoris causa na [[University of Curaçao|Universidat di Antia Hulandes]] pa su dedikashon na [[Papiamentu]]. ==Literatuur== * Tirso Sprockel - ''De groei en bloei van het Curaçaose onderwijs in de 20e eeuw'', essay 1999 ==Externe link== * [http://www.papiamentu.nl Mede door Sprockel opgezette site over het Papiamentu] {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Sprockel, Tirso}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] [[:Category:Papiamentista]] * Op zondag 6 oktober 1985 zal het sportveld van buurt- centrum Janwe, officieel worden omgedoopt in sportveld Tirso Sprockel. Het buurt- centrum wil op die wijze de heer Sprockel eren voor zijn jarenlange inzet voor metname de formatie van de Curacaose jeugd. De heer Sprockel, die ruim dertig jaar op onderwijs- gebied actief was en ondermeer de functie vervulde van directeur van het departement van Onderwijs, alsmede van President Curator van de Universiteit van de Nederlandse Antillen, heeft zich volgens de leiding van het buurtcentrum Janwe altijd bijzonder ingezet voor de eugd op het eiland en bekleedde onderandere bestuurs- functies in sociale organisaties als de Verkenners, de Jeugd- centrale en de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg. Reden waarom het buurtcentrum- bestuur de heer Sprockel. die momenteel als directeur van Cede Antiy as ten behoeve van particuliere instellingen bemiddelt terzake de financiering van sociaal- educatieve projecten, besloot op deze manier eer te bewijzen. Na afloop van een korte plechtigheid, zullen er die zondag om zeven uur savonds op het sportveld Tirso Sprockel basketball- en volleyball wedstrijden worden gehouden, die voor een ieder, met name jongeren, gratis toegankelijk zullen zijn.<ref>Sportveld Janwé krijgt nam ”Tirso Sprockel”. "Amigoe". Curaçao, 10-09-1985, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643391:mpeg21:p007</ref> * algemeen directeur van Sede Antia (Sentro pa Desaroyo di Antia) tot 1990 * president college curatoren UNA - 1979 * Commandeur in de Orde van St. Sylvester: hij was de eerste Curacaoenaar en de eerste Antilliaan die deze kerlijke erkenning kreeg in 1988.<ref>TIRSO SPROCKEL: NAMENS PROCESSIE AANVAARD Voor eerst Antilliaan onderscheiden met Sylvester orde Mgr. Ellis: met talenten door Sprockel gewoekerd. "Amigoe". Curaçao, 16-06-1988, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642163:mpeg21:p011</ref> -------------------- Te bewerken naar Papiaments: * [[Lijst van scholen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen in de Nederlandse Antillen]] * [[Lijst van ministers van Economische Zaken van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Economische Ontwikkeling]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Aruba]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Sint Maarten]] * [[Lijst van ministers van Justitie van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Justitie]] * '''ABBA''' Amateur Baseball Bond Aruba ([[:it:Federazione di baseball di Aruba|it]]) * '''CBF''' Curacao Baseball Federation ([[:it:Federazione di baseball di Curaçao|it]]) ------------------------ == Preparacion Bandera di Aruba== Dia 21 di januari 1976 gobierno insular e tempo ey, a institui un comision di Bandera, cu tabata tin como tarea conseha e Colegio Ehecutivo en cuanto e stipulamento di un bandera Arubano. E comision a consisti di Julio Maduro como presidente, Ronald Donk y Walter van Romondt como miembro y Epi Wever como secretario. Nan tabatin 6 siman pa completa e tarea, caminda un competencia di bandera a wordo anuncia unda comunidad Arubano a activa nan creatividad y yuda crea e bandera. Un total di 693 diseño a wordo presenta. Despues di a presenta su recomendacion na e Conseho Ehecutivo, riba dia 26 di februari 1976 a selecciona 3 diseño caminda Sarah Bollinger asesora pa Whitney Smith, un experto den diseño di bandera, a traha un diseño nobo pa Aruba. E comision a bolbe presenta e recomendacion, mas detaya aki, riba dia 8 di maart 1976, cual recomendacion a ser discuti den e reunion interno di e Conseho Legislativo, teni riba dia 8 di maart 1976; A DICIDI: ----------- == Gabinete Mercelina == Partido PFP den un komunikado di prensa ta konfirmá ku porfin e proseso di formashon a yega den e etapa ku ta trahando e dekretonan pa nombra e 7 ministernan nobo huntu ku e minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. E kandidato pa promé minister enkargá ku Asuntunan General ta [[Luc Mercelina]] (URSM). [[Veronica Webster]] (URSM) ta kandidato pa minister di Salubridat Públiko, Desaroyo Sosial i Labor i [[Grisha Heyliger-Marten]] (DP) ta kandidato pa minister di Turismo, Asuntunan Ekonómiko i Telekomunikashon. [[Marinka Gumbs]] (DP) ta kandidato pa bira minister di Finansa, [[Raeyhon Peterson]] (PFP) ta kandidato pa bira Minister di Bibienda Popular, Planifikashon Urbano i Medio Ambiente, [[Christophe Emmanuel]] (NOW) ta kandidato pa bira minister di Edukashon, Kultura, Hubentut i Deporte i Lyndon Lewis NOW) ku ta kandidato pa bira minister di Hustisia. [[Patrice Gumbs]] (PFP) i [[Gracita Arrindell]] (URSM) ta kandidatonan pa minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. Pa NOW Claudius Buncamper lo drenta parlamento pa remplasá Emmanuel, pa URSM Richinel Brug lo remplasá Mercelina i pa DP Viren Kotai lo remplasá Heyliger-Marten. --------------------- {{Databox}} '''Parlamento di e teritorio Kòrsou''', ofisialmente ''Staten van het gebiedsdeel Curaçao'' i abreviá ''Staten van Curaçao'') tabata entre 1937 i 1949 e órgano representativo di e pueblo i konseho legislativo di e teritorio Kòrsou, konsistiendo di e seis isla [[Kòrsou]], [[Aruba]], [[Boneiru]], [[Sint Maarten]], [[Sint Eustatius]] i [[Saba]]. E órgano tabata konsistí di 10 miembro elegi i 5 miembro nombrá i tabata e susesor di e [[Konseho Kolonial]] i predesesor di [[Parlamento di Antias Hulandes]]. == Nomber == Ku e revishon di e konstitushon hulandes na 1922, e término 'kolonia' a keda eliminá fo'i konstitushon. No tabata te 23 di aprel 1936 ku keda kla ku e leinan pa adapta e organisashon estatal den e parti karibense di [[Reino Hulandes]]. Asina, e aña ei e nòmber [[Kòrsou i Dependensianan]] a wòrdu remplasá pa Teritorio di Kòrsou i riba 1 di aprel 1937 e Konseho Kolonial a bira e Parlamento di Kòrsou. == Konstelashon == Pa e konstelashon di e parlamento nobo a skohe un modelo kombiná, konsistiendo di 10 miembro elegí i 5 nombrá. 1] E miembronan elegi tabata ser elegí direktamente dor di e votadornan a base di e reglanan elektoral di Kòrsou di 1937. E miembronan nombrá tabata wòrdu nombrá dor di e Gobernador despues di a konsulta ku e Konseho Ehekutivo. Tambe e gobernador tabata nombra e presidente di parlamento. Algun nombramentu a wòrdu konsiderá komo nombramentu korektivo, pasobra e personanan tabata para na banda di e gobernantenan. == Repartishon di asiento == Pa promé biaha tambe a introdusí un repartishon pa isla di e asientonan di e miembronan elegi. Esaki a keda reparti den 6 asiento pa Kòrsou, 2 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i [[Islariba]]. Na 1946, despues di protesta di Aruba esaki a kambia den 5 asiento pa Korsou, 3 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i Islariba. == Elekshon == Bou di e sistema elektoral kombiná aki e tuma lugá tres elekshon: 20 di desember 1937, 17 di november 1941 (elektorado di 3897 persona) i 5 november 1945 (elektorado di 6251 persona).[12][13] E parlamento a wordu konstitui komo lo siguiente: {| class="wikitable" style="text-align:left;" !colspan=1 rowspan=2 style="color: gray"|&nbsp;Miembro !colspan=4 style="color: gray"|&nbsp;Periodo parlamentario 1938-1942 |- ! rowspan="1" style="color: gray"|&nbsp;Repartishon ! style="color: gray"|&nbsp;Nòmber ! style="color: gray"|&nbsp;Partido ! style="color: gray"|&nbsp;Remarke |- | rowspan="10" style="color: gray"| Elegí | rowspan="6" |Curacao | [[Moises Frumencio da Costa Gomez|Moises da Costa Gomez]]|| rowspan="3" |CKP || |- | Ernesto Cecilio Martijn || |- | Adolphe Desertine || |- | J. Capriles || rowspan="2"|lijst Capriles-Rustige || |- | J. Rustige || |- | Willy Maal ||lijst Jonckheer-<br/ >Suarez-Maal || |- | rowspan="2"| Aruba | Jacobo Arends || rowspan="2"|Katholieke partij Aruba || |- | Jean M. de Cuba || |- | rowspan="1"| Bonaire | John de Jongh || CKP || |- | rowspan="1"| Bovenwinden | W.R. Plantz || || |- | rowspan="5" style="color: gray"| Benoemd | rowspan="5" |Curacao | [[John Sprockel]]* || || benoemd statenvoorzitter |- | Isaac Capriles || || |- | Salomon Alfred Senior || || |- | Carel Nicolaas („Cai") Winkel* || || |- | Ph. Bichon van IJsselmonde* || ||na 1940 remplasa pa F. Vromans. |- |} *) oudlid Koloniale Raad {{Appendix}} [[:Category:Karibe Hulandes]] ---------------------------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Infobox person | name = Anouk Balentina | image = | caption = | term = | monarch = | predecessor = | birth_date = [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] | occupation = hurista, activista y ambientalista | party = }} '''Anouk Balentina''' (☆n. [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] na [[Aruba]]) ta un hurista, activista di derecho humano i ambientalista [[Aruba]]no. == Bida == Anouk Balentina a nase i lanta den bario di [[Parkietenbos]].<ref>[https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2023/01/30/open-brief-aan-de-koning/ Open brief aan de Koning]. Dossierkoninrijksrelaties.nl (30 di januari 2023)</ref> Desde un edad hoben ela cuminsa sigui di cerca e desaroyonan rond di e dump di Parkietenbos.<ref>http://magazine.xclusivomagazine.com/2002-april-magazine-aruba#!entrevista-anouk-balentina-457</ref> Na 2020 Balentina ta entama un caso sumario pa ordena pa para establecimento y testmento di e incinerator na Parkietenbos inmediatamente.<ref>[https://awemainta.com/wp-content/uploads/2022/07/awe1907.pdf Caso incinerator Parkietenbos: ciudadano ta bolbe gana caso contra gobierno], Awemainta (19 di juli 2022)</ref> Balentina hunto cu 80 otro, a protesta contra e concepto di e permiso di molester pa por opera e incinerator na Parkietenbos. Sinembargo gobierno a dicidi di otorga e permiso aki dia 23 di december 2020 ---------------------- https://kennisplatform.wikimedia.nl/artikelen/schrijven/hoe-vertaal-ik-een-artikel-uit-een-andere-taal-met-de-vertaaltool/ https://www.wikimedia.nl/wp-content/uploads/2021/06/Schrijven_voor_Wikipedia.pdf * Template:Página Prinsipal Actual --> rubrika "Aktual"" riba pagina principal * Template:Página Prinsipal Idioma dicho --> rebrika "Dicho" * Template:Página Prinsipal Articulo destaca ------------- {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} '''Dr. Horacio E. Oduber Hospital''' (HOH) ta un [[hospital]] general di tamaño mediano na [[Aruba]]. E ta situa nortwest di e [[kapital|capital]] [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]], den e zona di Eagle unda antes tabata lokalisa [[Arend Petroleum Maatschappij]]. E hospital, cu ta hiba e nomber di e medico Arubiano, Horacio Oduber, a cuminsá funciona cu 187 cama fin di aña 1976. El a wordo oficialmente inaugura dia [[5 di mart]] [[1977]] den presencia di Wilhelm de Gaay Fortman, minister di Asuntonan Antiano di [[Hulanda]].<ref>{{Citeer nieuws|url=https://delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010639094:mpeg21:a0065|titel=Gedeputeerde Leo bedankt Nederland en bisdom. Ziekenhuis onder zware politiebewaking geopend|werk=[[Amigoe]]|datum=1977-03-07|bezochtdatum=2024-02-22}}</ref> Actualmente e hospital ta dispone di 320 cama y tin mas di 1000 persona emplea. E maneho ta den man di fundacion ''Stichting Ziekenverpleging Aruba''.<ref>[https://www.arubahospital.com/about-hoh/board-of-directors/ Board of Directors], Website oficial HOH</ref> HOH ta afilia na ''[[Dutch Caribbean Hospital Alliance]] (DCHA)'', un organisacion cooperativo di hospitalnan den [[Karibe Hulandes|Caribe Hulandes]].<ref>{{nl}}[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2021/02/10/oprichting-ziekenhuiscooperatie-dutch-caribbean-hospital-alliance-een-feit Oprichting ziekenhuiscoöperatie “Dutch Caribbean Hospital Alliance” een feit], Rijksoverheid (10 di februari 2021)</ref> == Historia == Horacio Eulogio Oduber (1862-1935) tabata e prome dokter Arubiano y tabatin su consultorio na cas den Wilhelminastraat.<ref name="Ancho">{{Citeer web|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|titel=Historische figuren: Horacio Oduber|werk=Historiadiaruba.aw|datum= |bezochtdatum=1 mei 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230802180232/http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|archiefdatum=2023-08-02}}</ref> E dokter tabata wordo paga solamente cu mercancia y tabata haña cuminda pa su cabay. Hopi hende a muri pa motibu di infeccion, virus o malesa desconoci na e momentu ey. Segun un estimacion, na 1910 tabatin mas o ménos 8.000 habitante riba e isla. Mayoria di nan tabata trahadonan di cunucu ku tabatin menos recurso financiero. Como cu no tabatin un hospital na e momentu ey, e dokter tabata trata e pashentnan na su cas.<ref name="Ancho"/> E operacionnan necesario, incluyendo amputacionnan, tabata wordo ehecuta solamente dor di suministra hopi rum pa motibo di falta di anestesia. Na 1920 e "San Pedro de Verona", a keda funda pa soeurnan catolico (Dominicanessen) na 1920. [[File:BNA-DIG-HARTOG-CAHA-001-014-008.jpg|thumb|left|Cas di dokter Horacio Oduber na Wilhelminastraat en frente di e kerki protestant (1907)]] [[File:Voormalig ziekenhuis San Pedro de Verona.jpg|thumb|220x220px|left|Entrada di San Pedro de Verona]]Despues di apertura di e hospital nobo na 1977 a converti San Pedro hospital den un cas di cuido. Desde seramento di hospital di [[Lago Oil & Transport Company|Lago]] na 1985 HOH a keda e unico hospital na Aruba pa un poblacion di alrededor 120.000 habitante.<ref>{{nl}}[http://www.skipr.nl/actueel/id2829-vumc-versterkt-band-met-arubaans-ziekenhuis.html VUmc versterkt band met Arubaans ziekenhuis], 4 di december 2009</ref> Na september 2014 a inicia un proyecto di renovacion y expansion di e hospital, uno di e proyectonan di construccion mas grandi den historia di Aruba. E proyecto ta ensera lantamento di un edificio nobo di seis piso separa di e edificio existente di cinco piso.<ref>[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/latest-news/2064-renovatie-en-nieuwbouwplannen-van-het-horacio-oduber-hospitaal-hoh Renovatie- en nieuwbouwplannen van het Horacio Oduber Hospitaal (HOH)]</ref> Esaki ta inclui un cas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio existente cu ta mehora privacidad y servicionan pa pashent den un ambiente moderno. Trabounan di e fase final di e proyecto a reanuda fin di 2023 despues cu un disputa entre partidonan a para e construccion na 2022. == Servicionan == Dr. Horacio E. Oduber Hospital ta conta cu 320 cama y mas di 1000 empleado cu ta atende mas di 16.000 pashent pa aña. E tin un plataforma pa helicopter pa ricibi pashent cu ta jega cu helicopter di polis o helicopter militar. E hospital ta dispone di tur specialidad basico y algun super specialidad. E tin un departamento di emergencia (eerste hulp) cu ta trata mas o menos 55.000 pashent pa aña. Tin un centro di trauma nivel III disponibel, como tambe un departamento combina cu ta inclui cuido intensivo/cuido mediano/cuido coronario (curason) cu 12 cama, clinica di hemodialyse, tres departamento di psychiater, cinco sala di operacion, banco di sanger, clinica pa trata dolor, centro di oncologia pa tratamento durante dia (dagbehandeling), cuido di enfermo pa dia (dagverpleging), clinica pa trata herida, policlinica interno y externo, departamento pa parto, post di dokter di cas, departamento di fisioterapia y rehabilitacion, tres departamento pa investigacion di diagnostica, diferente laboratorio, botica di hospital, camber di caterisacion di curason, shete departamento pa cuido di enfermo, departamento di servicio pa maternidad, departamento pa mucha, camber di couveuse y diferente otro servicio facilitario.<ref>[https://www.overheid.aw/informacion-tocante-servicio/cuido-y-salud-sub-topics_47801/item/hospital-dr-horacio-oduber-hoh_41386.html Hospital Dr. Horacio Oduber (HOH)], Gobierno di Aruba website oficial</ref> Fuera di residente i turista local HOH tambe ta ricibi regularmente pashent for di hospital mas chikito den e region, manera for di [[Boneiru|Bonaire]] y Isla Riba. Ora cu no tin cama den cuido intensivo of couveuse ta manda pashent for di [[Kòrsou|Corsou]] pa Aruba. == Galeria == <gallery widths="200" heights="200"> Oduber Hospital 21 30 49 855000.jpeg|Compleho di Horacio Oduber Hospital Oduber Hospital 21 30 42 124000.jpeg|Entrada principal di e hospital Oduber Hospital 21 31 33 124000.jpeg|Fachada di edificio B </gallery> --------------------- Dr. Horacio E. Oduber Hospital (HOH) ta un hospital general di tamaño mediano na Aruba E edificio di hospital ta situa na nordwest di e capital Oranjestad, unda cu antes tabata lokaliza Arend Petroleum Company na Eagle. E hospital aki di 187 cama ta recibi su prome uso na final di anja 1976. Dia 5 di maart 1977, a tuma luga e apertura oficial den presencia di e Ministro Hulandes De Gaay Fortman. Na september di 2014, a cuminsa cu e proyecto di expansion y renovacion di e hospital, uno di e proyecto di construccion mas grandi den historia di Aruba. Esaki ta inclui un kas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio. Esaki ta mehora privacidad y servicionan pa paciente den un ambiente moderno. Fase final di e proyecto aki lo sigui despues cu e problema entre parti a haci cu construccion a wordo para na 2022. Horacio Oduber Hospital ta forma parti di Dutch Caribbean Hospital Alliance (DCHA) hunto cu otro hospitalnan den Caribe cu ta parti di Reino Hulandes. Aliansa y colaboracion ta inclui e laboratorio di pais di Curacao (ADC), streeklab Haarlem, University Medical Center Utrecht (UMCU), Erasmus Medical Center (EMC), Radboud University, Vrije Universiteit Amsterdam (VU), Maastricht University, Xavier University, Thomas Moore na Belgica y hospitalnan partner na Colombia. Por lesa mas tocante e hospital na aña 2023 den e broshura di di 2da edicion yama NOS SEMPER T'EY. ------------------- '''E Konstitushon di Sint Maarten''' (na [[ingles]]: Constitution of Sint Maarten; [[hulandes]]: '''Staatsregeling van Curaçao''') ta e areglo legal konstituyente di pais [[Sint Maarten]], ku ta forma parti di [[Reino Hulandes]]. E ta e ley mas altu di Kòrsou i ta regla kon e pais ta organisá y ta wòrdu goberná. Eiden ta indiká e órganonan di gobernashon, nan tarea- i kompetensianan == Historia == E Regla di Estado di Sint Maarten a keda aprobá unánimamente pa e [[Konseho Insular]] dia 21 di yüli 2010.[1] 1] E Regla di Estado di Sint Maarten a drenta na vigor dia 10 di òktober 2010, despues di e desmantelashon di Antillas Hulandes i e kreashon di e pais independiente Sint Maarten. E Regla di Estado ta subordona legalmente na e Constitucion di Reino Hulandes y e Statuut pa Reino Hulandes. E konstitushon a drenta na vigor dia [[10 di òktober]] [[2010]], ora ku Antias Hulandes a keda desmantelá. == Contenido === E Regla di Estado di Sint Maarten tin e siguiente kapítulonan: Tereno i unidat * Derecho Fundamental * Gobièrnu i e minister mandatario E Estadonan * Konseho Konsultivo, Korte General di Kontroles, Ombudsman i koleganan di konseho permanente * Lejislashon i gobernashon * Hustisia, Ministerio Públiko i Polis Disposishonnan final Finalmente, e reglanan di estado ta kontené un kantidat di artíkulonan adishonal. E contenido di Constitucion ta como lo sigiuente: * Capitulo I - Derecho Fundamental * Capitulo II - Gobierno * Capitulo III - [[Parlamento di Aruba|Parlamento]] * Capitulo IV - Conseho di Consulta, Camara di Control General y colegio permanente di conseho * Capitulo V - Legislacion y Gobernacion * Capitulo VI - Husticia y poder hudicial * Capitulo VII - Disposicion final {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Staatsregeling van Sint Maarten}} {{References}} }} [[:Category:Gobièrnu]] [[:Category:Sint Maarten]] == Mira tambe == * [[Antias Hulandes]] * [[Disolucion di Antia Hulandes|Disolushon di Antias Hulandes]] ---------------------------- zie encyclopedia NA/CUR '''Raad van State di Reino Hulandes''' (papiamento: Conseho di Estado) ta un di e entidadnan consultativo mas halto den Reino Hulandes. , ancra den C di The '''Council of State''' ({{lang-nl|{{Audio|Nl-Raad van State.ogg|Raad van State}}}}) is a [[constitution]]ally established advisory body in the [[Netherlands]] to the [[Cabinet of the Netherlands|government]] and [[States General of the Netherlands|States General]] that officially consists of members of the royal family and Crown-appointed members generally having political, commercial, diplomatic or military experience. It was founded in 1531, making it one of the world's oldest still-functioning state organisations.<ref>{{cite web|url=http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|title=The Council of State|access-date=2013-02-02|archive-date=2013-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130115200809/http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|url-status=dead}}</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Raad van State}} {{References}} }} [[:Category:]] --------------- {{Variante|c}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =65395301|titulo=Sababank}} {{References}} }} [[Category:Karibe Hulandes]] {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Jacob Wit}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wit, Jacob}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Antias Hulandes]] -------------------- Suggesties Gender Gap Challenge (nl.wiki): Esmee Winkel (11/1)- Philomena Wong - Grace Bareno? - Rina Penso - Deborah Jack (en.wiki) --------------------- '''Aanmaken''': * {{CUW}} : [[Medardo de Marchena]] - [[Manuel Fray]] - [[Joseph Sickman Corsen]] - shon Win Hoyer - Jan Gerard Palm - [[Yandi Paula]] - [[Mongui Maduro]] - [[Gibi Basilio]] - [[Jose Capricorne]] - Plaza hotel curacao (en.wiki) - [[Chin Behilia]] - [[Rene Römer]] - [[Paul Comenencia]] * {{ABW}} : [[Lista di gezaghebber di Aruba]] (nl.wiki) - [[Chiara Petrocchi]] (taekwondo) - [[Kanisha Sluis]] (en.wiki) - Akisha Albert (en.wiki) - * General: [[Etnografia]] - [[Seramika]] - [[Leonel Messi]] (ht.wiki) - [[gobiernu]] - politiko - konstitushon - estado - pais? - [[Madurodam]] * nl.wiki: Nederlands Caribisch Soortenregister (Dutch Caribbean Species Register) - Casearua tremula (Palu di Boneiru of Kenepa spirito) * no.wik: Shete Boka nasjonalpark - * en.wiki: Bandariba '''Verbeteren/aanvullen''': * [[Coca-Cola]] - [[Skandinavia]] - [[Rastafari]] - [[Guera Friu]] - [[Yuana]] - [[Jazz]] - [[One Piece]] - [[Nydia Ecury]] - [[Boven Bolivia]] / Plantage Bolivia (bnn/vara joop) - [[Guillfred Besaril]] (https://24ora.com/geoffrey-wever-gobierno-a-tuma-e-paso-corecto-den-caso-di-guillfred-besaril/) == Curaçao == # December 1, 1796: [[Johann Lauffer]] overthrows Jan Jacob Beaujon as governor.<ref>{{cite book|url=https://pure.knaw.nl/portal/en/publications/cura%C3%A7ao-in-the-age-of-revolutions-1795-1800 |title=Curaçao in the Age of Revolutions, 1795–1800 |chapter=The Patriot coup d’état in Curaçao, 1796| last1=Fatah-Black |first1=Karwan| publisher=[[KITLV]] |location=Leiden|year=2011|isbn=978-90-6718-380-2|page=123}}</ref> ----------- == Historia di ATA == Den decada 20, economia di Aruba tabata conta cu un pilar economico dependiente di Refineria Lago. Despues di Guera Mundial II, despues cu turismo y biahe a cuminsa bira mas popular, a cuminsa mira e posibilidad pa explora e sector di turismo na Aruba. Cu establecimento di Aruba Tourist Commission, consistiendo di diferente comerciante local, a percura pa un plan pa expansion di infrastructura pa por acomoda e necesidad di e bishitante. Den cara di adversidad, Aruba a cambia su enfoke pa turismo, resultando den desaroyonan y proyectonan importante. Na aña 1953 Aruba Tourist Commission a cambia di maneho y a sigui bou di nomber di Aruba Tourism Bureau. Aki ta caminda cu a conoce gran baluartenan den historia di e industria di turismo caminda cu Aruba por a conta cu un sector turistico evoluciona, caminda a percura pa reforsa economia local y fomenta intercambio cultural. Aruba Tourism Bureau a conta cu un temporada entre aña 1953 te cu 1985, danki na maneho di directornan Michael Kuiperi, sigui pa Odulio Bertrando ‘Beti’ Arends y finalmente Roderick ‘Rory’ Arends. Na aña 1985, Aruba Tourism Bureau a hiba un transformacion y a bira Aruba Tourism Authority, bou di guia di Remigio Wever, Jan van Nes y Myrna Jansen-Feliciano, kendenan a percura pa un maneho di turismo duradero durante temporada stabiel y durante temporada di desafio.<ref>https://awemainta.com/wp-content/uploads/2024/02/AM240221.pdf Ta rindi honor na tur ex-director di Aruba Tourism Bureau y Aruba Tourism Authority], Awemainta (21 di februari 2024) </ref> * Ronella Croes, CEO di ATA desde 2010? {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=en|oldid =1159849385|titulo=Spoken word}} {{References}} }} [[:Category:Musika]] ------------------ * [[:en:Wikipedia:Administrators' reading list]] * https://nl.wikibooks.org/wiki/Handboek_MediaWiki * https://translatewiki.net {{NPOV language}} {{Refimprove}} {{stub}} -------------------------- == Hooiberg == Na 1988 a embeyece '''Hooiberg''' pa convirtie esaki den un atraccion turistico: a renoba e trapi cu ta inclui 4 plataformanan na diferente nivel, por ehempel na 70 m i 110 m di haltura, pa descansa i saca potret, i a instala 50 luga di parkeo.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642486:mpeg21:a0078|titel=Hooiberg wordt toeristenoord|werk=[[Amigoe]]|datm=1987-08-20|bezochtdatum=2022-11-15}}</ref> De regering heeft plannen om de Hooiberg aantrekkelijk te gaan maken en tot toeristenplek te ontwikkelen. Tijdens zyn recente bezoek is minister drs Jan de Koning ermee akkoord gegaan met goedkeuring van een bedrag van 305 duizend florin om dit project te kunnen uitvoeren. De Hooiberg zal een geheel nieuwe trap krijgen met handsteun en een plek om uit te rusten. Beneden komt een parkeerplaats voor ongeveer vijftig auto's, en een platform in de vorm van een klein park met lokalen voor de verkoop van frisdrank, eten en souvenirs. Op de trap op zeventig meter hoogte, komt een terras waar men kan uitrusten en door middel van een telescoop over Aruba kan kijken. Een tweede terras met telescoop volgt op 110 meter hoogte. Er volgen hierna nog twee terrassen voordat men het hoogste punt van de Hooiberg heeft bereikt. Het Hooiberg-project dossier is bijna klaar en verwacht wórdt, dat werkzaamheden aan de trap medio november dit jaar zullen beginnen. Het Hooibergproject is afkomstig van Planafdeling Bouwkunde architecten bureau, van Publieke Werken. Na 2022 a anunsia un proyecto pa renova e facilidadnan existente, embeyece e atraccion i agrega un mirador riba e top di e sero. Na aña 2022 Ministro di Turismo Dangui Oduber a anuncia un projecto pa embeyesamento di Hooiberg.[1] Aruba Tourism Authority (ATA) y Tourism Product Enhancement Fond[sic] (TPEF) lo funda e projecto. E prome fase lo wordo funda pa TPEF y ta incera e renobacion di e trapinan y hutnan riba Hooiberg. ATA lo funda e segundo fase di e project caminda un punto di observacion lo ser construi na e punto mas halto di e sero dunando bishitantenan un bista di 360-grado di Aruba. Artistanan local lo provee un toque artistico cu obra di arte di mosaico. --------------- '''Jay Bryant Haviser''' (21 di november [[1955]] na ... ) ta un arkeologo merikano. NAME: Jay Bryant HAVISER Jr. BIRTHPLACE: Bartow, Florida, U.S.A. BIRTHDATE: November 21, 1955 MARITAL STATUS Re-married Nov. 27, 2008, to Ilene J. Rosalina (Curaçao) CHILDREN 2 children 2 step-children (all born on Curaçao) RESIDENCE: Opal Road #1, Pelican, St. Maarten, Dutch Caribbean. tel.1721-544-4154 / cell 1721-524-1155 OFFICE: SIMARC Archaeological Center, A.T. Illidge Road #117, Madame Estate, St.Maarten, Netherlands Caribbean tel./fax. 1-721-542-0201 E-mail: jhaviser@hotmail.com DUAL NATIONALITY: Netherlands / U.S.A. Awards 1996 Cola Debrot Prize for Science (Curaçao/Netherlands Antilles) 2008 Ridder in de Order van Oranje-Nassau (Knighthood), decoration from Her Majesty Queen Beatrix of the Netherlands 2008 Lifetime Environmental Achievement Award (St. Maarten) IslandVision Fd 2009 Culture Time Person of the Year Award for 2008 (St. Maarten), PJD2 Radio 2013 Paul Harris Fellow Award, Rotary International, Mid-Isle Chapter St. Maarten ------------------ '''Madurodam''' is een [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[Miniatuurpark|miniatuurstad]] in [[Den Haag]] op een [[Schaal (verhouding)|schaal]] van 1 op 25,<ref>De Erasmus- en van Brienenoordbruggen zijn gebouwd op de grotere schaal van 1:12. Op 1:25 zou men er niet overheen kunnen lopen.</ref> geopend op [[2 juli]] [[1952]] aan het George Maduroplein. Dit toeristische [[attractiepark]] trekt jaarlijks circa 600.000 betalende bezoekers.<ref>Op [https://web.archive.org/web/20160312195102/http://nieuws.nl/algemeen/20130108/meer-bezoekers-voor-madurodam/ nieuws.nl] meldt het park zelf 739.000 over 2013, een stijging van 36% ten opzichte van 2011. Omgerekend zouden er dat laatste jaar dus rond de 550.000 geweest moeten zijn. De organisatie spreekt min of meer standaard van 1 miljoen per jaar, een cijfer dat door ''[http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3486389/2013/08/03/1-miljoen-bezoekers-trok-Madurodam-het-afgelopen-jaar.dhtml Trouw]'' wordt gemeld over 2013. Er bestaan geen andere cijfers dan die door het park zelf verstrekt worden.</ref> Het park beslaat een totaaloppervlak van 62.630 m². De gebouwde stad zelf meet 17.630 m². De miniatuurstad heeft veelal als inspiratie gediend voor de bouw van diverse attractieparken wereldwijd zoals [[Legoland Billund]]<ref>{{Citeer web|url=http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|titel=nieuws|bezochtdatum=2020-10-24|werk=www.miniland.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201027034227/http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|archiefdatum=2020-10-27|dodeurl=nee}}</ref> en het [[Disneyland Park (Anaheim)|Disneyland Park in Anaheim]].<ref>{{Citeer boek|titel=Walt Disney's Disneyland|auteur=Nichols, Chris, 1971-|medeauteurs=Nichols, Charlene (Archivist),|url=https://www.worldcat.org/oclc/1018083433|plaats=[Köln, Germany]|ISBN=978-3-8365-6348-2}}</ref> Het is genoemd naar [[George Maduro]], een [[Curaçao (hoofdbetekenis)|Curaçao]]se student die zich tijdens [[Duitse aanval op Nederland in 1940|de meidagen van 1940]] als [[cavalerie]][[officier]] onderscheidde in [[Duitse aanval op Nederland in 1940#De slag om de residentie|de slag om de residentie]], en in februari 1945 in concentratiekamp [[Dachau (concentratiekamp)|Dachau]] overleed; zijn ouders schonken het beginkapitaal voor het project, dat door de familie Maduro wordt beschouwd als monument voor hun enige zoon.<ref>[https://www.madurodam.nl/nl/organisatie/geschiedenis/ ''Wie was George Maduro?''], madurodam.nl</ref> ---------- == Aloe == Aloe na Aruba, Bonaire y Sentebibu na Corsou y Boneiru. === Islanan ABC === Sintebibu heeft dikke, vlezige bladeren, sappig en veel slijn bevattend. Aloe werd op Aruba en Bonaire aangeplant in verband met betekenis in de farmaceutische industrie. <ref>Encyclopedie van de Nederlandse Antillen, H. Hoetink (1969)</ref>Aloe werd in 1836 door gezaghebber Baron van Rader op Curacao als gouvernementscultuur geintroduceerd. De plant is uitgesproken kalkminnend. De jonge uitlopers (siboys, semina) worden in de droge tijd uitgezet. Na 2-3 jaar kan men de dikke bladeren afsnijden en laten staan in lekbakken plaatsen waarna het sap in koperen ketels wordt ingedampt en verhard tot aloehars. De hars uit Aruba en Bonaire werd voornamelijk naar de Verenigde Staten uitgevoerd. De aloeplant wordt al sinds midden 1800 op Aruba verbouwd. Het klimaat en de droge grond lenen zich bij uitstek voor de aloeteelt. De plant doet het hier heel goed: de Arubaanse aloe heeft een aloenegehalte van 22 %, terwijl het gehalte van de aloe in de rest van de wereld ten hoogste 15% bevat.<ref name="Aloe">[http://www.historiadiaruba.aw/index.php@f13option=com_content&task=view&id=46&Itemid=32 Aloe/Mon Plaisir], Historia di Aruba</ref> De grootste bloei van de aloe-cultuur maakte Aruba door onder gezaghebber Jan Helenus Ferguson (1866-1871). De weg door de aloevelden vanuit de stad werd dan ook naar hem genoemd. In de 19e eeuw werd ook een aloeplantage aangelegd in Socotoro; Socotoro is vermoedelijk vernoemd naar het eiland Sokotra of Socotora, destijds een Brits eiland in de Indische Oceaan voor de kust van Yemen. Dat eiland ligt op dezelfde lengtegraad als Aruba en daar wordt ook aloe verbouwd. De legende wil dat Alexander de Grote op aanraden van Aristoteles dit eiland veroverde voor de aloe die hij gebruikte om de wonden van zijn soldaten te genezen. Op de aloeplantage Mon Plaisir van de Fransman Louis Bazin verrees begin 1900 een voor die tijd moderne stoomkookinrichting. Aruba was in de 19e eeuw de grootste leverancier van aloehars, die voornamelijk werd gebruikt voor de productie van laxerende middelen. De aloehars werd naar het buitenland geexporteerd, voor het merendeel naar New York, maar ook naar Hamburg en naar Londen. De hars uit de Antillen (destijds `Curacaose` genoemd) was een van de beste ter wereld en duurder dan de andere soorten op de markt. Het aandeel van Aruba in de `Curacaose` export was ruim 90%. In de economie van de tijd voor de komst van de olie-industrie betekende de aloe een redelijke bron van inkomsten, vooral voor de kleine cunucero. In tijden van werkeloosheid (de droge tijd) was de aloteelt een goede bron van bestaan. Begin 1900 werd het eerste wetenschappelijk onderzoek op de aloeplant verricht. Daarbij werd de genezende werking van aloe op verbranding door zonnestraling en andere brandwonden onomstotelijk bevestigd. Door de komst van de olie-industrie veranderde er veel op de arbeidsmarkt op Aruba en raakte de aloeteelt wat op de achtergrond. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd de aloecultuur weer hervat. In 1949 richtte Casey Eman de eerste aloefabriek van Aruba op, onder de naam Aruba Aloe Products Company. Destijds werden de aloesappen plaatselijk bewerkt tot aloene en verscheept naar de Verenigde Staten. De productie van Arubaanse aloe bedroeg in 1951 ongeveer 15.000 pond oftewel 30% van de totale wereldopbrengst. Na het indampen van het harssap in open koperen potten van ca. 200 liter was het aloe-product klaar voor export voor vooral de geneeskundige en cosmetische industrie in USA en Europa. Aloe-industrie op Aruba was toentertijd een vuil en zwaar lichamelijk werk met een schraal loon voor haar seizoen-arbeiders. Aruba werd een van de grootste aloeproducenten van de wereld wegens de goede kwaliteit aloe.<ref name="Aloe"/> Conoci na Aruba tabata e plantage di aloe di Mon Plaisir y Sividivi. aloë-cultuur, die op Bonaire en Aruba veel voorkomt, maar waarvan op het eiland Curacao maar twee aanplantingen op eenigszins ruime schaal bestaan). Rond 1850 werden er enkele aloe plantages op Aruba gesticht die tot 1868 door het gouvernement geexploiteerd werden. Hierna kwam de aloeteelt in particuliere handen. ==== Uzo ==== Ta come of bebe e blanco di aloe pa problema di artritis, diabetes, tosamento y ulcera na stoma. Tambe por hunta e blanco riba curpa y cuero pa kita dolor of trata un herida of kemadura. Tambe sa laba cabey cune. Algun gota di e zeta geel of juice di aloe mescla cu awa ta bon pa un purgashi di e curpa. Pa problema di cuero, manera carpata, of di digestion di animalnan domestico tambe ta uza e likido di aloe.<ref>Remedinan di tera, Grupo di Noord, 2010</ref> Bij het beschilderen van buitenmuren worden gesneden aleobladeren in de waterverf gedaan. {{Appendix}} -------------------- '''Francesco Corallo''' ([[Catania (stad)|Catania]], [[Italië]], [[1960]]<ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|titel=La vita d'azzardo di Francesco Corallo tra il padre boss e l'entourage di Fini|bezochtdatum=2018-10-14|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=2013-08-04|werk=La Repubblica|uitgever=|taal=it|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728155350/https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|archiefdatum=2020-07-28}}</ref>), ookwel bekend als “King of the Slots”,<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-claims-his-phone-was-hacked-on-orders-of-italy-and-the-netherlands |titel=Corallo claims his phone was hacked on orders of Italy and the Netherlands |datum=18 januari 2022 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |taal=en}}</ref> is een [[Italië|Italiaans]]-[[Nederland|Nederlands]]<ref name=":3" /> [[zakenman]] en [[Casino (gokken)|casino]]-eigenaar op het [[Caribische eilanden|Caribische eiland]] [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]].<ref name=":5" /> == Levensloop == Corallo bezit diverse casino's, waaronder drie in Sint-Maarten<ref>{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |titel=Corallo will rebuild Starz Casino in Cupecoy |datum=2018-01-19 |bezochtdatum=2019-12-19 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> en daarnaast ook in Santo Domingo en [[Panama (land)|Panama]]. Voorheen bezat hij ook een gokgelegenheid in [[Curaçao]], maar daar verloor hij zijn licentie nadat zijn naam boven kwam drijven in de praktijken rondom [[Gerrit Schotte]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |titel=English/Italian :The Biography Of Francesco Corallo “The Godfather” Of The Caribbean Part 1 |achternaam=Galli |voornaam=Eva |datum=2016-12-14 |bezochtdatum=2018-10-14 |werk=St Maarten News |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728165936/https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |archiefdatum=2020-07-28 |dodeurl=ja}}</ref> Het onderzoek hiernaar kwam aan het rollen na een verzoek om referenties door Schotte aan de Italiaanse regering voor de aanstelling van Corallo in een hoge positie bij een financiële instelling op de Antillen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |titel=Schotte behind bars 18 months |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=6 december 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald Newspaper St. Maarten |uitgever= |taal= |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204743/https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Toen Corallo in 2011 gearresteerd werd door de Italiaanse financiële politie (''Guardia di Financa''), beriep hij zich op [[diplomatieke immuniteit]] omdat hij een diplomaat van Dominica zou zijn. Hij bezat namelijk een Dominicaans diplomatiek paspoort dat hij illegaal gekocht had, juist om aan arrestatie in Italië te voorkomen.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/cc-francesco-corallo-bought-his-diplomatic-passport/ |titel=Francesco Corallo bought his diplomatic passport |datum=2017-01-03 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Curaçao Chronicle |taal=en |via=Knipselkrant}}</ref> De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken ging niet mee in zijn claim: hij verklaarde dat diplomatieke immuniteit in het gastland (hier: Italië) niet van toepassing is voor iemand die betrokken is in belangrijke economische activiteiten.<ref>{{Citeer web |url=https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |titel=Inside Dominica IV: Government or enemy of people? |datum=2011-11-18 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dominica news online most popular |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Eind 2016 werd Corallo op [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]] gearresteerd op [[verdenking]] van [[belastingontduiking]], [[Witwassen|witwasserij]], [[Verduistering (misdrijf)|verduistering]] en lidmaatschap van een internationale [[Georganiseerde misdaad|criminele organisatie]]. In afwachting van uitzetting werd hij maandenlang in een [[Philipsburg|Philipsburgse]] [[politiebureau]] in verzekerde bewaring gesteld.<ref name=":2">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |titel=Corallo wins case at Human Rights Court |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=9 oktober 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204746/https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Het [[Europees Hof voor de Rechten van de Mens]] bepaalde later dat de omstandigheden rond de bewaring van Corallo in St.-Maarten inhumaan waren, maar oordeelde ook dat de bewaring zelf niet onrechtmatig leek.<ref name=":2" /> In augustus 2017 werd Corallo na een juridische strijd door Sint-Maarten uitgeleverd aan Italië.<ref>{{Citeer web |url=https://online.flipbuilder.com/toms/occx/files/basic-html/page37.html |titel=Ayera tardi Francesco Corallo a keda extradita pa Italia |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=2017-08-17 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Awemainta |uitgever= |taal=pap |archiefurl= |archiefdatum= |dodeurl= |via=Online Flipbuilder}}</ref><ref name=":3">{{Citeer web |url=http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/legal-documents/judgments/137-judgements/8062-fransesco-corallo-may-be-extradited |titel=Francesco Corallo may be extradited |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=20 juni 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dutch Caribbean Legal Portal |uitgever= |taal=en}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://www.soualigapost.com/en/news/16220/justice/francesco-corallo-was-extradited-italy |titel=Francesco Corallo (Catania, Italy, 1960) was extradited today to Italy |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=16 augustus 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Souliga Post |uitgever= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum=}}</ref> Eenmaal aangekomen in Italië werd hij vrijgelaten<ref name=":4">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son#:~:text=allegedly%20tried%20to%20extort%20his%20son,-Islands%2004%20May&text=PHILIPSBURG%2D%2DGaetano%20Corallo%2C%20father,Italy%20where%20he%20presently%20resides. |titel=Corallo Sr. allegedly tried to extort his son |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=11 mei 2024 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20180613053454/http://curacaochronicle.com/judicial/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son/ |archiefdatum=2018-06-13}}</ref> en een klein jaar later, in juli 2018, keerde hij weer terug naar Sint-Maarten.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/businessman-corallo-returns-to-st-maarten#:~:text=Maarten,-Islands%2026%20July&text=PHILIPSBURG%2D%2DAtlantis%20Group%20owner,in%20Italy%20and%20can%20travel. |titel=Businessman Corallo returns to St. Maarten |datum=2018-07-26 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=the Daily Herald |taal=en}}</ref> In 2016 werd door de aanklager in Rome aan zijn collega's in St.-Maarten gevraagd drie boten van Corallo [[Inbeslagname|in beslag te nemen]] en te verkopen met als doel 215,4 miljoen euro aan onrechtmatige winsten van de zakenman terug te vorderen. Na een juridische strijd waarin Corallo tegen de verkoop van zijn boten streed, gaf een Philisburgse rechtbank in 2019 definitief haar fiat voor de verkoop.<ref name=":5">{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |titel=Court allows prosecutor to sell Corallo’s boats |datum=2019-02-13 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204747/https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> == Persoonlijk == Francesco Corallo heeft een vertroebelde relatie met zijn vader, [[Gaetane Corallo]]. Het is echter onbekend wat voor rol de vader speelt in zijn zoons leven: in 2010 werd door de rechtbank van Rome gesteld dat hun relatie verbroken is en er geen zakelijk verband tussen de twee bestaat. Later werd door de civiele rechtbank van Rome een bevel uitgevaardigd waarin het Italiaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken opgedragen werd elke verwijzing van Corallo en zijn broer met hun vader te verwijderen van de website.<ref name=":1" /> In 2016 beschuldigde de vader Francesco weer van geldvervreemding, een voorval dat zo'n dertig jaar eerder plaatsgevonden zou hebben.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/dh-corallo-sr-sticks-to-claim-on-son-expected-his-arrest/ |titel=Corallo Sr. sticks to claim on son, expected his arrest |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=15 december 2016 |bezochtdatum= |werk=Daily Herald |uitgever= |taal=en |dodeurl= |via=Knipselkrant |dodelink=}}</ref> Hier is echter nooit bewijs voor gevonden en Corallo overwoog meerdere [[Smaad|smaadzaken]] tegen zijn vader aan te spannen.<ref name=":4" /> == Referenties == {{References}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =63318783|titulo=Gilbert Wawoe}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wawoe, Gilbert}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Korsou]] 559wwa6lzm58ixgvcx11h9d29vb0xbp 164778 164777 2025-07-02T11:28:33Z Caribiana 8320 164778 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ * [[Piet Kasteel]] - [[Representante di Hulanda na Aruba, Corsou y Sint Maarten]] - [[welga general di Aruba di 1977]] - [[SVGA]] - [[hefe di estado]] - [[nepotismo]] - [[Nigel Maduro]] - [[derechista (politika)]] - [[KNSM]] - [[Operashon Nueland]] ------------------ {{Variante|a}} {{Databox}} Un '''estado di derecho''' ta un doctrina den pensamento huridico continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia [[Alemania|Aleman]]. E por wordo tradusí na [[ingles]] komo “rule of law”, alternativamente “state of law”, "legal state", “state of justice”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobierno. Un estado di derecho ta un estado constitucional den cua e ehercicio di poder gubernamental ta limita pa ley. E ta estrechamente relaciona cu “constitucionalismo” cu hopi bes ta mara na e concepto Anglo-Mericano di estado di derecho, pero ta diferencia di dje den enfatisa tambe loke ta husto (p.e., un concepto di corecto moral basa riba etica, racionalidad, ley, ley natural, religion, of igualdad). Pues e ta lo contrario di Obrigkeitsstaat (aleman: [ˈoːbʁɪçkaɪ̯t͡sʃtaːt] ⓘ) òf Nichtrechtsstaat (un estado basá riba e uso arbitrario di poder),[2] i di Unrechtsstaat (un no-Rechtsstaat ku e kapasidat pa bira unu despues di un periodo di desaroyo históriko).[3] Den un estado di derecho, e poder di estado ta limitá pa asina protehá ciudadanonan di e ehercicio arbitrario di outoridat. E ciudadanonan ta compartí libertadnan sivil basa legalmente y por uza e Cortenan. Den pensamento huridico continental di Europa, e estado di derecho ta wordo contrasta cu tanto e estado policial como e État légal.[4] {{Appendix}} -------------------------------------- '''Polítika''' ta e manera cu e conflictonan di interes di grupo y individuonan ta wordo expresa den un sociedad - generalmente a base di negociacionnan - na e varios nivel administrativo y sosial. Unda e liña di division ta core entre lo politico y lo etico y social ta un pregunta tocante cua tin hopi diferencia di opinion. Mayoria di erudito ta reconoce cu mester tin cierto potencial pa e uso di poder òf violensia pa un asuntu por wòrdu konsiderá polítiko — disidí un konflikto polítiko por lo general ta enserá un kambio di poder di un grupo òf persona pa otro. Un otro definicion ta cu politica ta inclui e sèt di aktividanan relaciona cu tumamento di desicion di grupo of otro formanan di relacionnan di poder entre individuo, manera e distribucion di recursonan of status social. Un hende ku ta ocupa un funcion of posicion den [[Polítika|politica]] ta wordo yama un politico. Politisacion ta komvertí un tema esencial; no-politico den un asunto politico pa asina provoca un discusion politico tocante di dje. [[Category:Polítika]] ---------------------------------------- {{Variante|c}} '''Ontvanger''' ta un término di origen hulandes ku ta nifiká literalmente risibidó. Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i maneho di impuestonan públiko na [[Aruba]], [[Kòrsou]] i [[Sint Maarten]] i ku ta kai bou di e [[Servisio di Impuesto]] di nan respektivo hurisdikshon. == Historia == Karibe Hulandes ta suheto na reglamentunan di kobransa, ku ta regla pa lei separadamente segun hurisdikshon: Aruba, Korsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense. Bou di e restructuracion di e islanan di [[Antias Hulandes]] a introduci ordenansanan di kobransa tantu na nivel nashonal komo na nivel insualar. Pa kobra a krea na 1953 dos organo di ontvanger pa distinguí entre kobransanan na nivel nashonal asigná na e ''landsontvanger'' y kobransanan na nivel di [[Teritorio insular (Antias Hulandes)|teritorio insular]] asigná na e ''eilandsontvanger''. Na Aruba i Kòrsou tabatin ofisinanan separa pa e dos organo aki, mientras na Boneiru i Islariba, e landsontvanger tabata fungi tambe komo eilandsontvanger. E promé funshonarionan ta kobra invoerrechten, accijns, invoerrechten spesial, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo i invoerrechten di registrashon, etc., miéntras ku e ontvangernan insular ta kobra impuesto riba entrada, salario, ganashi, tereno i uso, di kua e evaluashon ta wòrdu asigná na e Inspektor di Impuesto (Tereno), i tambe impuestonan puramente insular manera impuesto di vehíkulo di motor, pre-skol, tarifa derechonan, terenonan di hür, etc. E Ontvangernan Nashonal i e Ontvangernan Insular tin e opshon di apliká kobransa obligatorio pa belasting i gastunan (wak tambe @: Belasting). === Landsontvanger === Riba kada un di e seis islanan di Antia Hulandes tabatin un ofisina di Landsontvanger.<ref name="Encylopedie">[https://web.archive.org/web/20161120102703/http://curacao-encyclopedia.com/?node=main&id=371&lang= Landsontvanger], Encyclopedie van Curaçao</ref> E tabata e kahera di e pais. E tabata ehekutá òrdu pa pago i tabata enkargá ku e kobramentu di e fondonan ku e pais mester risibí. E kobransa y recibo tabata wordu hasi parsialmente independientemente i parsialmente riba ordo di e minister di finanzas, e atministrador di finanzas of e instancianan. E kobramentu di e primanan pa e seguro di malesa obligatorio i seguro di aksidente tabata wòrdu hasí dor di e ontvangernan nashonal a base di aanslagnan trahá dor di Banko di Seguro Sosial (SVB). Na Boneiru, Sint Maarten, Saba i Sint Eustatius e ontvanger nashonal tambe tabata e ontvanger insular. E ontvanger nashonal na Korsou i Aruba ta wordu supervisa door di e servisio ''Nationaal Accountants Dienst''. === Eilandsontvanger === E ontvanger insular ta e kahera di un teritorio insular. E aanslagnan impone pa Pais (Inspeccion di Impuesto) den impuesto riba entrada, impuesto riba ganashi, impuesto riba grond y impuesto riba uzo ta wordo cobra door di e ontvangernan di e isla. E ontvangernan aki tambe ta wordo encarga cu e cobransa di e primanan di Algemene Verzekering Behez (A.O.V.) y e Verzekering di Viuda en Huerfano (A.A.W.) cu ta wordo cobra pa of na nomber di Inspeccion di Impuesto. Riba e Islanan Windward, kada teritorio insular tin un risibí di isla. E funshonario aki tambe ta e ontvanger nashonal, meskos ku na Boneiru. Riba e islanan Boneiru, Saba i St. Eustatius ta kombiná e funshon di ontvanger nashonal-isla ku esun di hefe di pòstkantoor. E ontvangernan insular riba Curaçao y Aruba ta wordo audita pa e servicio di contabilidad insular concerni y Algemene Rekenkamer. Na Boneiru i e Islanan Windward, e kòntròl ta wòrdu ehekutá dor di Gobernador i dor di Algemene Rekenkamer. ------------------ '''Ontvanger''' (Kobrador di Impuesto) E término ontvanger ta nifiká literalmente "risibidor". Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i manejamentu di impuestonan públiko. Na Aruba, Kòrsou i Sint Maarten, e funshon aki ta kai bou di e Servisio di Impuesto di cada uno di nan hurisdikshon. 🏛️ Historia Den e epoka di e Antias Hulandes, e islanan a desaroyá sistemanan separá di kobransa pa kada hurisdikshon (Aruba, Kòrsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense). Na aña 1953, den kuadro di restructurashon administratif, a introducí un distinsion entre landsontvanger (kobransa nashonal) i eilandsontvanger (kobransa lokal di teritorio insular). Na Aruba i Kòrsou, tabatin ofisinan separá pa e dos funshon, mientras ku na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e landsontvanger tambe tabata funshoná komo eilandsontvanger. E landsontvanger tabata kobra impuesto manera: invoerrechten, accijns, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo, entre otro. E eilandsontvanger, na su beurt, tabata kobra impuesto riba entrada, ganashi, salario, tereno i uzo, i tambe impuestonan puramente lokal manera impuesto riba vehíkulo, derechonan, i hür di tereno. Evaluashon di impuesto ta wordu stipulá pa e Inspektor di Impuesto (Tereno). 🧾 Landsontvanger Riba kada isla di e Antias Hulandes tabatin un ofisina di landsontvanger, ku ta sirbi komo e kahera prinsipal di e pais. E tabata recibe instruksion for di e Ministerio di Finansa, i tabata maneha pagamentu i kobramentu di fondo públiko. E landsontvanger tabata tuma kuenta tambe pa kobramentu di primanan di seguro di malesa i aksidente na base di aanslagnan di e Banko di Seguro Sosial (SVB). Na e islanan chikitu (Boneiru, Saba, Sint Eustatius), e landsontvanger tabata kombina su funshon ku esun di eilandsontvanger, i den hopi kaso, tambe ku esun di jefe di pòstkantoor. Supervisión tabata wordu hasi pa e Nationale Accountants Dienst i e Algemene Rekenkamer. 📂 Eilandsontvanger E eilandsontvanger ta e funshonario ku ta sirbi komo kahera lokal pa un teritorio insular. E ta enkargá ku kobramentu di impuestonan nombra pa e pais, manera impuesto riba entrada, ganashi, tereno i uzo. E ta tambe kobra e primanan di AOV (Seguro di Biaha) i AAW (Seguro di Viuda i Huerfano), den kolaborashon ku e Inspeccion di Impuesto. Na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e eilandsontvanger ta generalmente e mesun persona ku e landsontvanger. Supervisión lokal ta wordu hasi pa e Gobernador i e Algemene Rekenkamer. 🎯 Meta i Tarea E funshon di e ontvanger ta formalmente establecé na aña 1953, ku e siguiente objetivo prinsipal: Kobramentu di impuestonan públiko Administrashon kontabel di e fondo públiko Kontrol i manejamentu di e likides finansiero di e gobièrnu 🔄 Proseso i Maneho E sistema di e Ontvanger di Kòrsou ta dividí den tres proseso prinsipal: Proseso di kobransa Proseso di kontabilidat Proseso di apoyo administratif Den su maneho, e funshonario ta sigui prinsipionan manera: Tur impuesto debe wordu kobra Pèrdida riba demanda mester wordu prevení Impuesto mester wordu risibí den e periodo stipulá pa lei --------------------- zie nl.wiki '''Gregory Edward (Greg) Elias''' (☆ [[1953]] na [[Kòrsou]]) ta un empresario, filantropo i promotor kultural di [[Kòrsou]] ku hopi influensia riba tantu e sektor finansiero komo e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su ròl den atkisishon di Banco di Caribe, su liderazgo di e kompania internashonal di servisio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di Fundashon Bon Intenshon, organisadó di e prestigioso [[Curaçao North Sea Jazz Festival]]. == Bida i karera == Gregory Elias a nasé na [[Bandariba]] den luna di mei 1953, komo yu di e empresario Fohed Antonio Elias. Na un edat hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Vrije Universiteit Amsterdam den añanan 1970. Durante su Despues di a studia, el a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. == Honor == * {{CUW|bandera}} Charles Gomes Casseres Award (2013) * {{CUW|bandera}} [[Premio Cola Debrot]] (2025) {{Appendix}} Zelf werd Elias geboren op Banda Ariba. Het landgoed van zijn grootouders van moederszijde omvatte enkele hectaren. Hij woonde er acht jaar met zijn moeder. Op zijn twaalfde trok Elias naar Nederland; zijn oudere broer Mike was vijf jaar eerder al afgereisd. Gregory studeerde er – het was begin jaren zestig – rechten aan de Vrije Universiteit. Na zijn studie keerde hij terug naar Curaçao. Daar woont hij nu, alweer bijna 35<ref>[[Dick Drayer]], [https://deachterkantvancuracao.blogspot.com/2016/08/you-can-always-get-what-you-want.html You can always get what you want], De Achterkant van Curacao (1 di ougustus 2016)</ref> Gregory (Greg) Elias (1953), bijgenaamd ‘de koning van Curaçao’, was een van de oprichters van trustbedrijf Intertrust. Dat bedrijf werd in 2002 verkocht aan Fortis, wat Elias naar verluidt tot de rijkste man van Curaçao maakte. Hij bleef daarna actief in het trustwezen, en zette een nieuw kantoor op in Amsterdam en Willemstad, United Trust. Elias vergaarde internationale bekendheid toen hij in 2016 een concert van de Rolling Stones op Cuba organiseerde.<ref>[https://www.ftm.nl/tag/gregory-elias Gregory Elias], ftm.nl</ref> Met Johan Derksen organiseert hij een bluesfestival in het dorp Grolloo. Hij is bevriend met Marcel Boekhoorn, en sponsorde net als hij enige tijd voetbalclub NEC. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Kòrsou]] --- WILLEMSTAD - Reeds vijf weken staat op de lokale top 40 het nummer getiteld „Life is easy", maar jammergenoeg nog steeds niet verkrijgbaar bij de lokale platenzaken. De opname die in de top 40 verschijnt is dan ook, voorlopig alleen via de Curom te beluisteren, maar spoedig ook via de andere radiostations. Ongeveer zeven weken geleden was hier op vakantie Gregory Elias, misschien nog onbekend bij velen, maar hij is een Caracaoënaar, die in Nederland studeert, maar een behoorlijke dosis muzikale talent bezit Misschien zegt de naam „Dickery Doek" meer? Vorig jaar werd door P.S.H. de nummers „A song for all" en „Mr 800 of the 7th Avenue" gelanceerd, zonder veel succes, maar toen al waren de muzikale talenten van Gregory Elias te beluisteren, want hij was dé schrijver, musicus en zanger „Dickery Doek". Gregory heeft ook een paar hits geschreven voor „Debhie, een zangeres, die tot voor kort nog een sensatie was in Nederland, Frankrijk en Italië. Dit jaar nog begon Gregory met de formatie van het trio: „Eliah", met als genre harmonie (C.S.N. & Y. of America stijl, maar zeker geen imitatie). „Eliah" bestaat uit Gregory Elias (naast zanger is hij ook drummer, pianist en guitarist). Verder Hein Piscaer („Uncle Henry", die 20 jaar oud is en lead guitarist en bass guitarist is) en Rob van Donselaar („Pedjes", 22 jaar, piano, orgel, guitaar en sli de-guitaar). Rob heeft gedurende drie jaar in de groep „Bintangs" gespeeld, die vrij populair is in Nederland en Duitsland. Gregory is 19 jaar oud en volgens de laatste inlichtingen die wij hebben gekregen van Gregory, zijn zij bezig met opnames voor een elpee. Eerst zal „Live is easy" als single in Nederland worden gelanceerd.<ref>Life is easy. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> -- Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Op jonge leeftijd vertrok hij naar Nederland, waar hij in de jaren 1970 notarieel recht studeerde in Amsterdam. Na zijn studie keerde hij begin jaren ’70 terug naar zijn geboorte-eiland. Hij woont in de omgeving van Spaanse Water op Curaçao. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap In de jaren 1980 richtte Elias mee de Holland Intertrust Group op, een toonaangevend trustkantoor voor internationale cliënten. In 2002 verkocht hij zijn aandelen aan Fortis PLC, en in 2007 richtte hij zijn eigen groep op: United Group Holdings, actief in wealth management, trusts en juridische dienstverlening in onder andere het Caribisch gebied en Europa. Elias was ook algemeen directeur van Pierson Bank/Intertrust tot zijn vertrek in 2006. Onder zijn leiding groeide United Group uit tot een organisatie met kantoren in negen landen, waaronder Curaçao, Aruba en Panama. In juni 2022 voltooide United Group Holdings onder leiding van Elias de overname van Banco di Caribe, waarmee hij een prominente speler werd in de lokale bankensector. 🎶 Culturele promotor en filantroop Gregory Elias is de oprichter van de Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 structurele steun biedt aan projecten in het onderwijs, cultuur, sport en het sociale domein op Curaçao. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, in samenwerking met Mojo Concerts en het Curaçao Toeristenbureau (CTB). Het festival, dat plaatsvindt in het laagseizoen, groeide uit tot een internationaal cultureel hoogtepunt. Wereldberoemde artiesten als Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys traden op tijdens het evenement. De opbrengsten van het festival worden volledig geherinvesteerd in sociale projecten. Daarnaast organiseert zijn stichting ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam, het BlueSeas Blues Festival en andere culturele evenementen. 🏅 Onderscheidingen In 2013 ontving Elias de Charles Gomes Casseres Award voor zijn bijdrage aan de gemeenschap en cultuur van Curaçao. In 2025 werd hij onderscheiden met de Cola Debrotprijs, de hoogste culturele onderscheiding van het eiland. Een opvallend detail: Elias was drummer en coauteur van de Nederlandse hit Why Tell Me Why van Anita Meyer. De inkomsten uit dit project gebruikte hij mede om zijn ondernemingen en filantropisch werk te financieren. 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt gezien als een ware “yu di Kòrsou” – een zoon van Curaçao – die zijn financiële succes heeft ingezet voor de culturele en sociale ontwikkeling van zijn eiland. Zijn werk belichaamt een unieke balans tussen ondernemerschap, filantropie en het versterken van de Curaçaose identiteit op internationaal niveau. ---- Gregory Edward Elias (nase na Kòrsou, 1953) ta un empresario, filántropo i promotor kultural di Kòrsou ku un gran impakto riba e sektor finansiero i e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su rol den akuisishon di Banco di Caribe, su liderato den firma internashonal di servicio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di e Fundashon Bon Intenshon ku ta organizadó di e Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Bida i formashon Gregory Elias a nasé na Kòrsou den mei òf ougustus di 1953, komo yu di empresario Fohed Elias. Na un edad hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Amsterdam den anjanan 1970. Despues di e studi, e a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. 💼 Karera den finansa i negoshi Den anjanan 1980, Elias a co-funda Holland Intertrust Group, un firma prominente den e mundo di trust i planeashon di impuesto pa klientenan internashonal. Na 2002, e a bende su parti den Intertrust na Fortis PLC, i na 2007 e a funda su mesun grupo, United Group Holdings, ku ta ofrece servisio di wealth management, trust, i planeashon legal den varios pais den Karibe i Europa. E tambe tabata direktor general di Pierson Bank/Intertrust te ku su salida na 2006. Bao di su liderato, United Group a habri ofisina den nueve pais, inkluído Kòrsou, Aruba, i Panama. Na yüni 2022, United Group Holdings, bou di liderato di Elias, a kompletá e kompra di Banco di Caribe, convirtiéndose asina den un di e figura prinsipal den sektor bankario lokal. 🎶 Promotor kultural i filántropo Gregory Elias ta fundadó di Fundashon Bon Intenshon, ku for di 1990 ta duna sosten kontinuo na e sektor edukashonal, kultural, deportivo, i sosial na Kòrsou. Na 2010, Elias a lansa e Curaçao North Sea Jazz Festival den kolaborashon ku Mojo Concerts i CTB. E festival aki, ku ta tuma luga durante temporada bou di turismo, a traha e isla na un nivel internashonal den e mundo musikal. Artistanan famos mundialmente manera Prince, Stevie Wonder, i Alicia Keys a presenta riba e tarima di e festival. E evento ta sin gana, i su ganashi tur a wordu reinvertí den proyekto sosial. Ademàs di jazz, Elias su fundashon ta organisá e Curaçao International Film Festival Rotterdam, e festival di blues BlueSeas, i otro aktividat artistiko. 🏅 Rekonesementu Na 2013, Elias a ricibí e Charles Gomes Casseres Award pa su kontribushon na komunidat i kultura di Kòrsou. Na 2025, e a ricibí e Premio Cola Debrot, e premio mas halto den área di arte i kultura na Kòrsou. Un dato interesante: Elias tabata drummer i ko-autor di e hit “Why Tell Me Why” pa cantante hulandés Anita Meyer, ku e a uza e ganashi finansiero pa invertí den negoshinan i fundashon filantrópiko. 🧭 Legado Gregory Elias ta konsiderá komo un “yu di Kòrsou” di berdat: un persona ku a uza su éksito finansiero pa amplia e balor kultural i komun di su pueblo. Su trabou ta reflehá un balans entre negoshio, filantropia, i promoshon di identidat kultural di Kòrsou na un eskala internashonal. * e tabata ko-produser di e pelikula "double play (2017), un produkshon merikano basa riba e buki ''Dubbelspel'' di [[Frank Martinus Arion]]. * na 1972 e i e grupo Eliah a koloka den top 20 di Korsou cu e kantika "Life is easy''<ref>TOP20. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 16-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461400:mpeg21:p011</ref> * 1987 t/m 1995 - Presidente di Vereniging Offshore Belangen (VOB) * 1983 - el a kasa ku Marianne Chang * 1993 - presidente VBC Vereniging Bedrijfsleven Curacao ---- Gregory Edward Elias (geboren op Curaçao, 1953) is een ondernemer, filantroop, muzikant en cultureel promotor uit Curaçao. Hij heeft aanzienlijke invloed gehad op zowel de financiële infrastructuur als het culturele leven van het eiland. Hij staat bekend om zijn rol in de overname van Banco di Caribe, zijn leiding over United Group Holdings, en als oprichter van Fundashon Bon Intenshon, de stichting achter het prestigieuze Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Leven en opleiding Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Hij vertrok op jonge leeftijd naar Nederland, waar hij notarieel recht studeerde in Amsterdam in de jaren 1970. Hij woont tegenwoordig in de regio Spaanse Water op Curaçao. 🎶 Vroege muzikale carrière Al op 19-jarige leeftijd maakte Gregory Elias naam als componist, zanger en multi-instrumentalist onder het pseudoniem “Dickery Doek”. In 1972 bracht hij het nummer “Life is Easy” uit, dat destijds vijf weken op de lokale top 40 van Curaçao stond, ondanks dat het nog niet beschikbaar was in platenzaken.<ref>Life is easy. Amigoe di Curaçao, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd via Delpher, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> Gregory was de schrijver, zanger, pianist, drummer en gitarist van de muziekformatie Eliah, die hij datzelfde jaar oprichtte. De groep bestond uit Elias zelf, Hein Piscaer (“Uncle Henry”) als lead- en basgitarist, en Rob van Donselaar (“Pedjes”), voormalig lid van de bekende Nederlandse band Bintangs, als toetsenist en gitarist. De stijl van Eliah werd vergeleken met die van Crosby, Stills, Nash & Young of America, hoewel de groep geen imitatie nastreefde. Gregory schreef daarnaast ook liedjes voor Debhie, een zangeres die toen actief was in Nederland, Frankrijk en Italië. Er werd gewerkt aan de opnames van een elpee, met "Life is Easy" als eerste geplande single voor de Nederlandse markt. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap Na zijn muzikale periode ontwikkelde Elias zich tot een succesvolle ondernemer. Hij richtte in de jaren 1980 mee Holland Intertrust Group op en verkocht zijn aandelen in 2002 aan Fortis. In 2007 startte hij United Group Holdings, gespecialiseerd in wealth management, trusts en juridische structuren, met vestigingen in onder andere Curaçao, Panama en Nederland. In juni 2022 kocht zijn groep Banco di Caribe, waarmee hij zijn invloed in de financiële sector van het eiland verstevigde. 🎷 Culturele promotie en filantropie Gregory Elias is oprichter van Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 actief is in het ondersteunen van projecten op het gebied van onderwijs, cultuur, sport en armoedebestrijding. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, dat sindsdien wereldsterren zoals Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys naar het eiland heeft gebracht. Alle winsten van het festival worden herbestemd naar maatschappelijke projecten. Zijn stichting organiseert daarnaast ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam en het BlueSeas Blues Festival. 🏅 Onderscheidingen Charles Gomes Casseres Award (2013) – voor zijn bijdrage aan de Curaçaose samenleving Cola Debrotprijs (2025) – hoogste culturele onderscheiding op Curaçao 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt alom erkend als een ware “yu di Kòrsou” – een Curaçaoënaar die zijn financiële succes heeft ingezet voor het algemeen welzijn en culturele bloei van zijn eiland. Zijn levensloop combineert ondernemerschap, filantropie en artistieke expressie tot een uniek voorbeeld van culturele toewijding. ------------------- '''Shon Arei''' ta un di e figuranan mítiko den e kuentunan tradishonal di \[\[Kompa Nanzi]], e araña sabí ku ta un personaje folklóriko popular na [Curaçao]] i e islanan \[\[ABC (islanan)|ABC]]. Shon Arei ta representá e figura di un shon autoritativo i ta sirbi regularmente komo kontrapunto pa e astusia i sabiduría di Kompa Nanzi.<ref name="maduro">Hilda Maduro, ''Kompa Nanzi: kuentanan folklóriko di Kòrsou'', Fundashon Publikashon, Kòrsou, 1992.</ref> == Origen i karakter == Shon Arei ta basá riba e tipo di plantashiun kolonial ku tabatin na Kòrsou durante e periodo di e \[\[époka kolonial]]. E ta simbolisá poder, autokrasia i struktura rigido di e sistema di klas sosial. Den e kuentunan, Shon Arei ta regularmente e patrón òf doño di trabou di Kompa Nanzi, i su karakter ta pone énfasis riba e kontraste entre autoridat i astusia popular.<ref name="hartog">Johan Hartog, ''Het Nederlandse koloniale verleden'', Zutphen: Walburg Pers, 2002.</ref> == Papel den e kuentunan == Den hopi kuentunan di Kompa Nanzi, Shon Arei ta e figura ku ta pone e desafiunan, ku Nanzi ta logra eskapá òf resolvé pa medio di sabiduría, truko òf engaño. E interakshon entre nan dos ta reflehá lucha di hendenan komun kontra opresión òf sistema rígido, i ta sirbi komo un fuente di enseñansa moral. == Signifikado kultural == Shon Arei, huntu ku \[\[Shi Maria]] i Kompa Nanzi, ta forma parti di un sistema di kuentunan oral ku ta kontribuí na identidad kultural di e islanan ABC. E kuentunan aki, ku nan origen den tradishon Afrikano, a yuda pa preservá historia di pueblo i pasá balornan den generashon.<ref name="sintjago">Lucille Berry-Haseth Sint Jago, ''Nos dushi papiamentu: un inventario di kuentanan y historia di pueblo'', Fundashon pa Planifikashon di Idioma, 2003.</ref><ref name="duin">Liesbeth van der Duin, “Kompa Nanzi: Spider Tales from Curaçao.” Den: ''The Oral Tradition in the Caribbean'', Leiden: KITLV, 2005.</ref> \== Referensianan == {{reflist}} --- '''Shi Maria''' ta un figura prominente den kuentanan di Kompa Nanzi, parti di e tradishon folklóriko di e islanan ABC. E ta konosí como e esposa di Nanzi i madre di nan nueve yu, regularmente rekonosí den historia “Shi Maria” òf “Ma Coco”. E kuentanan ta reflehá e dinamika famial komún i e uso di astusia den kultura lokal. == Orígen y Papel == E kuentanan di Kompa Nanzi, ku su mujer Shi Maria, tin su orígen na tradishon afro-karibense, basá riba historia Anansi di e Ashanti for di Ghana.<ref>Pinto, Nilda (1952). ''Cuentanan di Nanzi''. Curaçao: De Curaçaosche Drukkerij.</ref><ref>Price, Richard (ed.) (1991). ''The Birth of African-American Culture: An Anthropological Perspective''. Boston: Beacon Press.</ref> Den e versionnan antiano, Nanzi ta un spin sabí i engañoso, ku su mujer ta un partner esencial na e historia. Den un kuenta famos—“Kompa Nanzi i e persona di teer”—Shi Maria usa astusia pa liberá su marido di un trampa mortal, usando un kantiko hungroso pa mobilisá e rey pa perdonamentu.<ref name="Pinto2005">Pinto, Nilda (2005). ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam''. Zita Jesus-Leito (transl.). Aruba: Charuba.</ref> == Representashon kulturel == Shi Maria tabata inkluí den narrashonnan deskubrí pa Nilda Pinto den su buki ''Cuentanan di Nanzi'' (1952), mas tarde publiká tambe na edishon bisesual bilingüe ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam'' (2005).<ref name="Pinto2005"/> Den esakinan narrashon, dodatk ta presente — por ejemplo pa e historia “Nanzi i Koma Corona” ku a wordo adaptá pa reflehá situashon moderno.<ref>Ministerio di Kultura, Aruba (2020). ''Nanzi i Koma Corona''. Aruba: Departamento di Cultura.</ref> == Importansia folklóriko == Shi Maria ta un simbolo di solidaridat famial i poder femenino den e kuentanan di Kompa Nanzi. Su papel ta evidenshá e valor lokal pa astusia, lealtad i empoderamentu di falta di justisia. E figura di Shi Maria drecha e dialogo intergerashonal i reflehá e kultura di resistensia i esperansa di e komunidat afro-karibense.<ref>Hoetink, H. (1972). ''Caribbean Folklore and Cultural Identity''. The Hague: Martinus Nijhoff.</ref> == Referensia == <references /> [[Kategoria:Folklor di Kòrsou]] [[Kategoria:Kuenta tradishonal ABC]] [[Kategoria:Personahenan folklóriko]] -------- {{Variante|c}} {{Infobox politico| variante = c | nomber = Michèle Russel-Capriles | imagen = Michèle Russel-Capriles.jpg | descripcion = | nomber completo = | fecha nacemento = [[29 di òktober]] [[1968]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = | luga fayecimento = | pais = {{CUW}} | funcion actual= Gobernador interino di Korsou | desde = [[1 di yüni]] [[2019]] | antecesor = [[Nolda Römer-Kenepa]] | sucesor = | partido = | ofishi = polítiko, artista visual | mama = Diane Henriquez | tata = Lio Capriles | casa = Russel | temporada1 = 1994-1998 | funcion1 = miembro di [[Parlamento di Kòrsou]] | website = }} '''Michèle Russel-Capriles''' (☆ [[29 di òktober]] [[1968]] na [[Kòrsou]]) ta un polítiko, dirigente i artista visual di [[Kòrsou]]. E ta gobernador interino di Kòrsou for di 1 di yüni 2019. == Bida i karera == Russel-Capriles ta un yu muhé di Diane Henriquez i [[Lio Capriles]]<ref>{{Citeer web|url=https://curacao.nu/michele-russel-capriles-voorgedragen-voor-plaatsvervangend-gouverneur/|titel=Michèle Russel-Capriles voorgedragen voor plaatsvervangend gouverneur|werk=Curaçao Nu|datum=15 mei 2019|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> i nieta di [[May Henriquez]]. Na 1990, el a optené un [[lisensiatura|bachelor]] den relashonnan internashonal na Universidat di Pennsylvania, spesialisá den asuntunan di refugiado, i a bai traha na [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]]. Na 1993, e tabata kofundadó di [[Partido Alternativa Real|Partido Antiá Restrukturá]], ku a boga pa preservashon i restrukturashon di [[Antias Hulandes]]. Di 1994 pa 1998, e tabata miembro di parlamento i a enfoká riba bienestar di hubentut, derechonan di hende muhé i polítika hudisial.<ref name="CM">{{Citeer web|url=https://caribbeanmuseums.com/dutch-speakers-biographies/|titel=Dutch Speakers’ Biographies - Michèle Russel-Capriles|werk=caribbeanmuseums.com|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> Despues di a bandoná polítika, ela bira enbolbí den arte, kultura, historia i kuido di salú. Ela sirbi den e hunta di direktiva di vários organisashon sin fin di lucro i korporativo, ta presidente di e Museo Históriko Kultural Hudiu i tesorero di Landhuis Bloemhof. Ela organisá hopi eksposishon históriko i di arte den tur dos museo. Pa dies sinku aña e tabata miembro di e direktiva di Antia Hulandes i departamentu di Aruba di e Fondo Kultural, e último shete añanan komo presidente.[2][3] For di promé di yüni 2019, Michèle Russel-Capriles ta gobernador interino di Kòrsou. E ta susedé Nolda Römer-Kenepa den e posishon aki.[4][5] Ekshibishonnan individual Russel-Capriles a partisipá den hopi eksposishon di grupo na kas i den eksterior. Ademas, e tabatin e siguiente eksposishonnan individual. 2016 - Serio?, kolahenan i imágennan di medionan miksto den Landhuis Bloemhof. Durante e exposicion aki ela crea dos obra di arte conhunto hunto cu boluntarionan: Wall of Memory y Standing Tall. Esakinan a keda atras den e hardin di Bloemhof.[6] 2019-2020 - Ban Serio, arte di ensamblahe na Landhuis Bloemhof.[7] E eksposishon a wòrdu ekstendé ku e proyekto Circle of Life den kolaborashon ku e Ronald McDonald House lokal, den kua a krea un obra di arte komun grandi for di desperdisio médiko. Pu {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Russel-Capriles, Michèle}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] --------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona| variante = c | nomber = Lio Capriles | imagen = | descripcion = | nomber completo = Lionel Isaac Haim Capriles | alias = ''Paps'' | fecha nacemento = [[1933]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = [[4 di yanüari]] [[2017]] | luga fayecimento = {{CUW}} | alma mater = | conoci pa = [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB) | distincion = [[Krus di Mérito Kòrsou]] | casa = Judith Capriles | tata = Isaac Haim (Sha) Capriles | mama = Hilda Capriles-Pinedo | yui = Lionel (Chicu) Capriles;<br>Michèle Russel-Capriles }} '''Lionel Isaac Haim (Lio) Capriles''' (☆ 30 di ougùstùs [[1933]] – † [[4 di yanüari]] [[2017]] na [[Kòrsou]]), tambe kariñoso konosí komo “Paps”, tabata un bankero i figura markante di [[Kòrsou]]. Pa añanan largu el a liderá komo CEO e institushon finansiero di mas grandi den [[Karibe Hulandes]], [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB).<ref>{{citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/curacao/15031-paps-capriles-overleden|titel=Paps Capriles overleden|datum= |bezochtdatum=2025-06-22}}</ref> == Biografia == Lionel Capriles a nase den ougùstùs 1933. Su famia, tata, welo i bisawelo, tabata relashoná ku banko MCB ku a wòrdu fundá na 1916.[2] Na 1954, el a cuminsa su karera na CMB na edat di 21 ana.<ref>Jarige 'Paps' 35 jaar bij Maduro. "Amigoe". Curaçao, 30-08-1989, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 22-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642976:mpeg21:p003</ref> El a sirbi komo President-Director di MCB i na edat di 70 a retirá. Despues di su retiro, el a sigui pa sinku aña mas komo presidente di e Konseho di Supervisión.[3] Su yu homber, Lionel “Chicu” Capriles II, a sigui su pasonan i bira CEO di MCB na 2004.[2] Su sobrenòmber “Paps” a surgi pasobra durante evento públiko e tabata saluda hopi hende ku e palabranan “bon dia Paps”, un manera kordial pa saluda mes ora e no tabata rekorda tur su nòmber.[2] Bou di su liderato, na 2016 MCB a selebrá su 100 añanan di existensia, ku un rekonosimentu di e Kámara di Komersio.[5] E tabata kasa ku Judith. Nan tin dos yiu: Lionel “Chicu” Capriles II i Michèle Russel‑Capriles, i seis nietonan.[2][6] Lionel “Paps” Capriles a fayesé den desèmber 2016 na edat di 83, despues di un enfermedat ku no tabata prolongá.[1][2] == Inbolbimentu síviko i sosial == Capriles tabata un figura importante den komunidat di Kòrsou. El a sirbi komo: * Presidente di Kámara di Komersio di Kòrsou * Presidente di Stichting Maatschappij en Politie * Presidente di Sociaal Vangnet Reda Sosial * Presidente di e mesa directiva di Sonesta/Rif Resort * Presidente di e mesa directiva di World Trade Center Kòrsou[2] * PResidente di Lions Club korsou * Consul di Hapon? Den 2009, el a organisá un seminario importante tokante pobresa, pa promové dialogo i akshon den komunidat.[4] == Legado i bida personal == Capriles tabata conoci pa su integridat i su entrega na komunidat di Kòrsou. Su lema preferí tabata: “Behold the turtle; he makes progress only when he sticks his neck out.”—un refleho di su filosofia di bida, ku sin riska no tin progreso.[2][6] == Distinshon == * {{JPN}}: Officer of the Order of the Rising Sun (1982) * {{VEN}}: Gran Cordón den Orden de Francisco de Miranda (1994) * {{CUW}}: [[Krus di Mérito Kòrsou|Krus di Mérito]] (2011) {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Capriles, Lio}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------------ {{Variante|c}} {{infobox edificio| variante = c | infobox_tipo = Lanthùis | imagen = Collectie Nationaal Museum van Wereldculturen TM-20029918 Vooraanzicht van Landhuis Veeris Curacao Boy Lawson (Fotograaf).jpg | descripcion = Lanthùis Veeris (1964) | nomber2 = Lanthùis Feeris | pais = {{CUW}} | localisa_na = [[Willemstad]] | luga = [[Veeris]] | adres = | cercania = | funcion_original = kas di plantashi | funcion_actual = | fecha_construccion = ront di 1800 | renova = | restaura = | status_monumento = [[Monumento]] registrá ?? | propietario = | zoom = 13 }} '''Lanthùis Veeris''' ta un [[lanthùis na Kòrsou]], situá den e bario di [[Veeris]], zona nortwest di [[Willemstad]]. E ta un di e lanthùisnan mas bieu na Kòrsou ku ta eksistí ainda. == Historia == Historia di e Plantage Veeris E landhuis a tuma su nòmber di famia Veeris, ku ta e prome doño konosí di e plantagenan Drie Gebroeders i Westerveld. Den di dos mita di siglo 19, e plantagenan aki a fúsioná ku Eendracht pa formá plantage Union, ku eventualmente a bira konosí komo plantage Veeris. No ta kla si e landhuis actual ta originalmente parte di Union, Drie Gebroeders of otro plantage, pero su lokashon ta indiká ku e landhuis ta situá entre e plantagenan historiko Morgenster i Raphael, na banda west di Weg naar Westpunt. ta un kas grandi históriko situá den e bario [[Veeris]], banda oeste di Willemstad, Kòrsou. E bario Veeris mes ta centraé bon entre Hato Airport i e sentro di Willemstad, mas o menos 10 minùt di maneho di e kapital. E kas ta riba un kavel di mas o menos 6.000 m2 di tereno propio. E landhuis mes ta un ejenplo di arkitetura kolonial ku a keda den su estado original. E propiedat ta konsisti di e kas prinsipal, un bijgebouw ku cisterna, un magasina, un edifisio pa bano i ducha, i koralen tradicional. == Edifisio == Kompleho di tereno di kunuku ku edifisio prinsipal i strukturanan adishonal. Edifisio prinsipal: struktura di un piso ku plan di piso rektangular. Dak di gable riba área di núkleo, daknan skerpi riba galerianan. Dos dormitorio na tur dos banda di dak. Gables den forma di embudo ku fronton triangular i gables kurvá paden i pafó na nivel di galeria. Terasa dilanti kompleto i tambe terasa patras kòrtiku. Strukturanan adishonal ta inkluí un tanki di dos piso i un magasina konektá ku tres arko na e edifisio prinsipal.<ref name="Monument">[https://curacaomonuments.org/sites/landhuis-veeris-veeris-z-n-willemstad/ Landhuis Veeris], curacaomonuments.org</ref> E monumento tin balor históriko kultural pa motibu di e kombinashon di gablenan kurvá paden i pafó ku puntanan di gable den forma di embudo ku fronton ta indiká un fase di transishon rònt di 1800. Balor históriko arkitektóniko komo un tereno di kunuku ku galerianan núkleo i rondó di dje, un lay-out típiko di Curaçao, i un sala típiko ku pasashinan arkuá i arkuá. Konhunto i balor históriko kultural pa motibu di e koherensia di tereno di kunuku, terasanan, tanki, magasina, kas di wc, koralnan i kurá ku porta.<ref name="Monument"/> *Deskripshon Arkitetural i Interno Landhuis Veeris ta un edifisio di mas o menos 570 m2.<ref>https://www.huisenaanbod.nl/index.php?p=detail&sLand=Antillen&sProv=&sRegio=&sPlaats=&Koophuur=K&order=&lan=NL&det=i*zo*&loc=ANT::::::;&AdvId=3198157 Lanthuis Veeris], huisenaanbod.nl</ref> Ora bo drenta, bo topa ku un espacio habri ku hopi detallenan autentiko, inkluindo porta i bentana original, yuna zolder amplio dividi na dos kamber grandi, un kuchina, i un bano. E struktura ta ofresé gran potenshal pa restaurashon den su estilo autentiko. *Desaroyo aktual i potenshal Veeris ta desaroyando rápidamente komo un zona industrial i komersial moderno, ku e sentro komersial Sambil serka, ku ta atrahé hopi trafiko humano. E lokashon di Landhuis Veeris lo pone’l den un posishon estratégiko pa diferente uzo: residenshal, komersial, turístiko of kulturel. Según e plan regulativo lokal (Artíkulo 3 di DROV), e terreno tin destino pa: bibuenda, negoshi, detalji, servisio, rekreo, aktividatnan sosial, trafiko, defensa, of preservashon di paisahe i kultura. *Konklushon Landhuis Veeris ta un testigu mudo di e historia agrikultural i sosial di Kòrsou. Ku un renovashon ku ta respetá su karákter original, e kas por bira un punto di referensia pa patrimonio, turismo, of desaroyo sosho-kultural moderno. == Lista di referensia == *Huisenaanbod.nl (anunsi original di bentanan) *Data topografiko lokal i historia di plantage Kòrsou *Informashon general tokante DROV-regulashon. {{Appendix}} -------------- '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashi) situá den parti sùitwest di [[Willemstad]], serka e laguna di [[Piscaderabaai]]. E bario a tuma su nòmber for di plantashi Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a kria bestia. E plantashon mes tabata pertenesé na famia Veeris, un fam di orígen [[Hulanda|hulandes]].<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e tereno di Veeris a wòrdu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan manumisio ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Finalmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisá den distrito di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su meskla di kasnan tradishonal i modernu. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área a kontinua desaroyando komo un bario residensial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashi original. Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kultural afrokurasoleño. {{Appendix}} == Referensia == <references> <ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> <ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> </references> '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashon) lokalisa den parti suroeste di [[Kòrsou]], serka di otro barionan históritiko manera [[Mundu Nobo]] i [[Otrobanda]]. E bario a tuma su nomber for di e plantashon Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a tene chukaramentu di bestia. E plantashon mes a pertenesé na famia Veeris, un apelido di orígen hulandés.<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e terreno di Veeris a wordu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan libertá ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Eventualmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisa den distrit di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su mezcla di kasnan tradicional i moderno. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área ta kontinua desaroyando komo un bario residencial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashon original.<ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kulturnan [[Afro-Korsou|afro-korsou]]. == Mira tambe == * [[Lanthùis na Kòrsou]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------- E Islanan ABC Aruba, Bonaire y Curaçao ta na e rand zuid di e faha di horcan. Nan no ta pafó di e faha di horcan, manera hopi ta considera. Historia ta siña ku mas o ménos un biaha kada 100 aña daño konsiderabel ta wòrdu eksperensiá dor di siklonnan tropikal ku ta pasa riba òf djis sùit di e islanan. Aunke e orkan nivel di eksperensia pa e islanan por wòrdu konsiderá komo hopi chikitu, bon konosí ta e orkan menor kual a pasa net pazuid di Curaçao dia [[23 di september]] [[1877]] causando un daño structural calcula di US$ 2 mion, prinsipalmente pa e sekshon di kosta di Willemstad. Un konvento a wòrdu labá kompletamente (restunan ainda visibel na marea abou), hopi barku a bai pèrdí i por lo ménos 70 persona a hoga. E barometer di mas abou lesamentu na Willemstad a wòrdu opservá pa 15:30 UTC riba 23 di sèptèmber (UTC = ora lokal + kuater ora na Área di Karibe Oriental) ku 995.4 milibar. Un barco nabegando pazuid di Curaçao a reporta un presion mas abao di 988.8 milibar. Riba promedio, un biaha cada cuater aña un ciclon tropical ta sosodé denter di un radio di 150 kilometer, pero mayoria pasando pa nort di e islanan sin causa mal tempo serio. Asta e inmediato efektonan di orkan grandi Hazel, di kua e sentro a pasa mas o ménos 90 kilometer pa nort riba Dia 7 di òktober 1954, ku bientunan máksimo sostené serka di e sentro di 190 km/h, tabata limitá na opservá bientonan maximo di 50 km/h cu rafaga te 90 km/h, y e daño, un estimacion di US$ 350.000,-, a resulta principalmente door di inundacionnan repentino pa motibo di yobida pisa (promedio di 48 ora: Aruba aprox. 250 mm, Bonaire y Curaçao aprox. 125 mm). Saba, St. Eustatius i St. Maarten ta situá denter di e faha di orkan. Kasi tur aña por lo ménos un siklon tropikal ta sosodé denter di un alkanse di 100 miya i riba promedio un biaha kada 4-5 aña orkan kondishonnan ta wòrdu eksperensiá. Referí na Adhunto II - Siklonan tropikal ku ta pasa denter di 100 N.M. di 17.5N, 63.0W te ku 31 di desèmber 2014. E orkannan mas resien ku a kousa daño konsiderabel na e islanan tabata e orkannan Omar (2008), José (1999), Lenny (1999), Georges (1998), Luis (1995), Marilyn (1995), Hugo (1989), Donna (1960) i Dog (1950). Specialmente e daño ocasiona pa horcan Luis tabata extenso. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC), un instansia di Gobièrnu di Kòrsou ku su ofisina i sentro di pronóstiko di wer na Seru Mahuma ta e outoridat responsabel pa e servisio di atvertensia di orkan. Sinembargo ta responsabilidad di Gobierno di cada pais of isla pa mantene y activa un organisashon di preparashon pa kalamidat. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC). E sucursal na Aruba a bira Departamento Meteorologico Aruba (DMA) y esun na St. Maarten a haya e nomber di Departamento Meteorologico St. Maarten. MDC lo sigui ta responsabel pa emishon di pronóstikonan di wer rutinario i tambe boletinnan di atvertensia pa Kòrsou i tambe pa Islanan BES (Boneiru, S. Eustatius i Saba). ----------------- == Historia == Imperio Romano por dividí den dos fase prinsipal: * '''Imperio Romano Oksidental''' (27 a.C. – 476 d.C.), ku su kapital na [[Roma]]. * '''Imperio Romano Oriental''' (284 – 1453), ku su kapital na [[Istanbul|Constantinopel]] (ó [[Bizantin]]). E imperio a logra ekspandé su teritorio pa inkluí un gran parti di e mundo konosí durante esaki, ku un sistema di kaminan, lei, i struktura politik ku a influensia Europa i mas allá. Imperio Romano a kontribuí hopi na arkitektura, lei, idioma ([[Latin]]), sistema di gobernashon i relíshon. Na e final di e imperio, [[Cristiandat]] a bira e relíshon ofisial. E imperio a ekspandé pa inkluí gran parti di e mundu konosí e tempu ei, desaroyando sistemanan di kaminda, lei i gobièrnu ku a influensiá Europa i mas leu profundamente. Kultura i Herensia E Imperio Romano a kontribuí signifikantemente na arkitektura, lei, idioma (latin), gobernashon i religion. Den su añanan despues, Kristianismo a bira e religion ofisial. Kaida di e Imperio E Imperio Romano Oksidental a kai na aña 476 di nos era, ora e último emperador, Romulus Augustulus, a ser destituí. E Imperio Romano Oriental (Imperio Bizantino) a sigui te na 1453, ora ku Konstantinopla a wòrdu konkistá pa e Turkonan Otomano. ------------- {{Variante|c}} {{Infobox dignatario| variante = c | nomber completo = Petrus Albertus Kasteel | imagen = Petrus Albertus Kasteel (1942).jpg | sucesion = Di 50° Gobernador di Kolonia Kòrsou | periodo start = [[15 di yüli]] [[1942]] | periodo fin = [[1 di yüli]] [[1948]] | monarkia = [[Wilhelmina di Hulanda|Wilhelmina]] (1898-1948) | antecesor = [[Gielliam Wouters]] | sucesor = Leonard Antoon Hubert Peters |fecha nacemento= |luga nacemento = |fecha fayecimento= |luga fayecimento = |pareha = Marie Kasteel-Baltussen |religion = [[Iglesia Catolico Romano|katóliko]] |yui = 5 <!-- Seccion di informacion profecional --> |ofishi = gobernante, diplomátiko |partido = }} '''Petrus Albertus (Piet) Kasteel''' (☆ [[4 di novèmber]] [[1901]] na [[Zwolle]] - † 13 di desèmber [[2003]] na [[Roma]]) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di gobièrnu kolonial hulandés. E tabata gobernador di [[Kòrsou i Dependensianan|Kolonia Kòrsou]] (Antia Hulandes) for di 1942 te 1948, ku ta inklui Guera Mundial II i un periodo di transishon polítiko di kolonia pa pais Antia Hulandes. == Bida personal == Piet Kasteel a nase den Zwolle, Hulanda, riba 4 di novèmber 1901. Den su bida personal i profesional, e tabata un katóliko dediká ku un gran pashon pa komunidat i notisia. == Periodista i trahadón den ekshilio == Den su hoben aña, Kasteel a traha komo editor parlementario pa e periódico katóliko De Maasbode i komo periodista pa De Tijd. Den 1923, e a fundá e asociashon De Klare Waarheid. Durante Segunda Gèrr Mundial, e a fugi pa Ingalaterra, kaminda e a traha pa e gobièrnu Hulandés den ekshilio na Londen. == Gobernador di Kòrsou i su dependensianan == Kasteel a ser nombra gobernador di Kòrsou i su dependensianan riba 15 di yüli 1942, na un momentu difísil den historia global. E a sustituí Gielliam Johannes Josephus Wouters i a tene e kargo te 4 di ougùstùs 1948. Durante su mandato, e a enfrenta reto di gobernashon militarisa den tempo di guerra, maneho di internashon di estranhero, i tenshon sosial. Tambe, e a guia proseso di inisiante negoshashon pa mas autonomia polítiko pa e teritorio kolonial. == Karrera diplomátiko == Despues di su periodo den Antia Hulandes, Kasteel a sirbi komo embahador di Hulanda na: Chile (1948–1956) Irlanda (1956–1966) Israel (1966) == Rekonesimentu == Piet Kasteel a resibí varios premio internashonal: Medal of Freedom with Silver Palm (Merka) Ridder van de Orde van de Nederlandse Leeuw (Hulanda) Grootkruis van de Pauselijke Orde van Sint-Gregorius de Grote (Vatikano) Commandeur van het Legioen van Eer (Fransia) == Fayesimentu == Piet Kasteel a fayesé na Roma, Italia, riba 13 di desèmber 2003, na edat di 102 aña. == Referensianan == Wikipedia. Piet Kasteel. Find a Grave. Petrus Albertus Kasteel (1901–2003). YouWho. Diplomats – Petrus Kasteel. Petrus Albertus "Piet" Kasteel (Zwolle, 4 di novèmber 1901 – Roma, 13 di desèmber 2003) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di administrashon kolonyal Hulandés. E tabata gobernador di Kòrsou i su dependensianan for di 1942 te 1948, durante Segunda Gèrr Mundial i un periodu di transishon polítiko den e Antia Hulandes. ------------------ '''Wikipedia na Papiamento: un plataforma di idioma comparti''' '''Wikipedia''' ta un di e proyectonan mas notabel riba e internet: un enciclopedia liber, dirigi pa comunidad y disponibel den diferente idioma. Sinembargo hopi hende no ta realisa cu un version di Wikipedia den un solo idioma por sirbi pa varios variante di e mesun idioma. Por ehempel, e Wikipedia di Ingles ta inclui articulo skirbi tanto den Ingles Britanico como Ingles Mericano. Mescos ta pasa cu e Wikipedia di Hulandes, cu ta skirbi lenguahe Hulandes (papia na Hulanda) como lenguahe Flamenco (papia na Belgica). E modelo bilingual aki ta aplica tambe na Wikipedia di Papiamento, cu ta sirbi e variantenan di Papiamentu y Papiamento. == Indica y respeta e variante di Papiamento/u == Dicon Wikipedia di Papiamento ta un plataforma comparti? E editornan ta encurasha pa indica den cua variante un articulo ta skirbi originalmente, si ta den Papiamento of Papiamentu. Unabes un variante ta scogi pa un articulo, ta wordo considera bon practica pa mantene consistencia y edicion continuo den e mesun variante ey. E uniformidad den lenguahe, en particular e ortografia y vocabulario, ta preserva claridad y evita confusion pa otro lector y editornan. Bo por consulta e documentacion riba Wikipedia di Papiamento pa mas informacion tocante con pa indica e variante di bo escogencia. Mescos cu Wikipedia di Ingles ta acepta tanto "color" como "colour"; pero ta spera consistencia den un mesun articulo. E principio aki ta aplica tambe na e uzo di Papiamento y Papiamentu den nan plataforma comparti. == Cuminsa un otro version di lenguahe riba Wikipedia == Aunke ta practico y comun pa comparti un version di idioma, tambe ta posibel pa propone i desaroya un Wikipedia separa pa un variante specifico di un idioma manera un Wikipedia di Papiamento separa, cu lo ta diferente for di e version comparti cu ta existi awor. Pero, tin cierto criteria cu e Wikimedia Foundation ta exigi pa lansa un edicion nobo di Wikipedia. Esaki ta inclui: * E idioma mester ta reconoci cu un codigo ISO 639. * Mester tin suficiente contribuidonan activo cu ta compromete pa desaroya e version nobo. * E idioma mester tin un localisacion valido den sistema di Wikimedia (traduccion di interface via translatewiki.net). * E comunidad mester demostra actividad continuo den Wikimedia Incubator, e plataforma unda ta test y desaroya edicionnan nobo. Bo por haya e lista completo di rekisito y paso pa propone un edicion nobo di Wikipedia riba Wikimedia Incubator: https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta:Language_committee/Handbook#Requisites == Contribui na un comunidad bilingual == No ta importa si bo ta skirbi den Papiamento of Papiamentu, contribui na Wikipedia di Papiamento/u ta yuda preserva i promove e idioma den tur su forma. Si bo ta respeta cada variante y colabora entre diferente manera di skirbi, e comunidad di Wikipedia ta sigui construi un fuente di informacion valioso y inclusivo pa tur cu ta papia Papiamento/u den islanan ABC y den mundu henter. ------------------ {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} {{Multiple image| total_width = 340 | align = center | caption_align= center | image2 = Bolletjes.jpg | caption2 = Bolitanan den stoma di un mula | image1 = Bird smuggler.jpg | caption1 = Mula transportando parhanan | image3 = Anus-patron (1205687).jpg | caption3 = Cartucho di ano pa transporta microfilm ilegal | image4 = Smuggling tunnel in Rafah (2009).jpg | caption4 = Tunnel pa contrabanda na [[Gaza]] (2009) }} {{clear}} {{Appendix}} [[Category:Sociedad]] ----------------- == SVGA == Dialuna dia 9 di december Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVGA) a celebra 60 aña di existencia. === historia === Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba a wordo lanta dia 9 di december 1964 dor dimeneer P.Harting, meneer A. de Vries y señora C. van den Berg. Nan a ripara cu tabata hopi necesario pa Aruba tin scol special, pasadianan pa mucha y adulto, centro pa train trabao y cas pa cuido 24/7 pa persona cu un discapacidad intelectual. Nan a traha un plan prome y a cuminsa busca fondonan. Na aña1973 a habri pasadia bibito pin. Scol dun’un man a habri na aña1976.Na aña1979 SVGA a habri un pasadia pa adulto na Brasil mainta y atardi den eedificiodiscoldun’unman. Desde aña 1982 tabatin un psi- cologo na SVGA, aña 1985 a cuminsa un sportleider y na aña1986 nos trahado social, cu te actualidad ta den servicio cerca pa nos, a cuminsa na SVGA. E grupo social pedagogico a forma y na aña1993 a amplia cu un logopedista y dos aña despues cu un di dos psicologo. Desde aña1985 e asina yama “di tres fase” a habri. Esey tabata encera cu Pasadia Bibito Pin a muda pa Piedra Plat 97A y na e mesun tereno a habri Pasadia Briyo di Solo pa adulto y Centro Man na Obra cu ta un centro pa train diferente trabao pa adulto. A habri tambe un gymzaal riba e tereno pa por duna atencion na movecion pa e clientenan. Na aña 1988 a realisa Cas Sjabururi unda adultonan vulnerabel por a cuminsa biba y haya cuido necesario mientras den dia ta bishita Pasadia Briyo di Solo o Centro Man na Obra. Na aña 2003 SVGA a habri dos apar- tamento riba e tereno di Cas Sjabururipahabitantenanmas independiente cuminsa train pa biba riba nan mes. Hunto cu FCCA a logra na aña 2008 pa habri e oportunidad pa algun persona bay biba cu guia riba nan mes den e bario di Jaburibari. Naaña2019apasaeguiadie habitantenan over pa Fundacion Biba Bou Guia. Na aña 2020 Cas Blenchi a habri den cuadro di e “Sociaal Crisis Plan Aruba”. Esaki ta duna oportunidad pa brinda un cas pa muchanan y hoben cu temporalmente no por ta cerca nan mayornan. Hunto cu Stichting Ambiente Feliz a habri na aña 2021 un Pasadia pa mucha cu discapacidad mul- tiple na Centro di Cuido na San Nicolas. Na e momento aki nos ta duna enseñansa, guia y/o cuido na mas o menos 250 cliente o alumno diariamente.<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241212.pdf SVGA ta celebra 60 aña di existencia!], Bon Dia Aruba (12 di december 2024)</ref> ----------------------- == Shoco == De Arubaanse holenuil a laga den holen op de grond na bieden a topa cu cactusbegroeiing en droog bos. [[Afbeelding:Athene cunicularia arubensis.jpeg|thumb|175px|links|Hol van de shoco nabij Alto Vista]] Als de shoco geen kuil nos finden, graaft ze self een kuil in zachhe grond. Pasobra un groot di e nivelnan di nivelnan di e subsorto aki ainda ta na fin, palabranan di e poblashon ta bini ku e beschrechtde gebied di [[Nationaal park Arikok]] a wòrdu konkluí. E shoco ta un wezen di als bereigd sorteá den genia genétiko. Tera Cora, e zona patras di campo di golf di Tierra del Sol, algun biaha tabata un zona di biodiversidad halto y tambe tabata un di e luga- nan di reproduccion mas im- portante pa Burrowing Owl (Athene cunicularia aruben- sis) localmente yama “Sho- co.”<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241005.pdf Shoconan ta confrontando temponan dificil y mester di fondonan pa proyecto di preservacion], NoticiaCla (5 di october 2024)</ref> {{Appendix}} -------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona | variante = a | nomber = Nigel Maduro | ofishi = activista }} '''Nigel Maduro''' ta un activista ambiental y climatico di Aruba.<ref>https://solodipueblo.com/nigel-maduro-tin-anuncio-pa-dia-26-di-september-anuncio-ta-sigui-riba-un-ana-di-protesta-y-caida-di-gobierno/], Solodipueblo (16 di september 2024)</ref> activista defensor di tera, cientifico den sostenibilidad y tambe representante hoben di Aruba National Trust, Nigel Maduro Nigel Maduro ta Caquetío Indígena di Aruba, un aktivista ambiental intersekshonal, un sientífiko di sostenibilidat, i un artista multidisiplinario. Nigel tin eksperensia trahando den e sektor ambiental sin fin di lucro (Greenpeace Aotearoa), e sektor di sostenibilidat korporativo, i asta tabata un planifikadó stratégiko di sostenibilidat pa un kunuku di agro-ekologia. E ta notoriamente conoci pa lanta un movecion socio-ambiental na Aruba dor di wordo deteni pa graffiti “No More Hotels” y “Land Back” tur rond di e isla. Desde e tempu ei el a organisá múltiple protesta disruptivo durante protokòlnan i diskursonan gubernamental. Nigel tin komo meta pa kambio sistemátiko den e industria di hotèl i turismo di Aruba, tur miéntras e ta yuda ku proyektonan di konsulta di desaroyo sostenibel i ta duna sosten i asistensia na movementunan di base.<ref>[https://dezwijger.nl/programma/roots-resilience-caribbean-perspectives-on-climate-change Roots resilience: Caribbean Perspectives on climate change], dezwijger.nl</ref> {{Appendix}} Nigel ta ampliamente rekonosé pa su protestanan di akshon direkto. Un di su actonan mas notabel tabata graffiti “No More Hotels” y “Land Back” riba areanan turistico den henter Aruba—un acto cu a lanta un debate local significativo tocante desaroyo di turismo insostenibel y perdida di tereno. E protesta aki no solamente a konsientisá riba asuntunan ambiental i kultural pero tambe a bira un katalisadó pa kompromiso mas amplio di komunidat a traves di manifestashonnan pasífiko i protestanan di “Beach Party” ku ta kombiná tayernan di sostenibilidat ku presentashonnan públiko kreativo. Master Science den Liderato Estratégiko: Nigel a haña un Master di Science den Liderato Estratégiko. E formashon akademiko aki a duna dje un marco robusto pa enfrenta desafionan kompleho di sostenibilidat, pa kombiná siensia ku aktivismo, i pa impulsa kambio sistémiko den polítika i industria. Trabao Profesional i Karrera Aktivismo Ambiental i di Klima: Akshon Directo i Protesanan: Nigel a gana atenshon largu ku su inisiativa di akshon directo den Aruba. Notablemente, e a hasi grafiti ku slogan “No More Hotels” i “Land Back”, ku a pone enfoke riba e keshonan di desaroyo insostenibel i e perde di tereno pa e Pueblo Indígena. Organisashon di Komunidat: El ta un e figura importante den organisá demostrashonnan pasífikamente i eventonan di komunidat, manera e “Beach Party” protesanan, ku ta combiná e partisipashon públiko ku edukashon ambiental. Esakinan ta yuda pa mustrá e impakto di e desaroyo excesivo i pa uni e komunidat riba prátikanan sostenibel. Siensia di Sostenibilidat i Konsultoria: Nigel a krea su karrera como un siensia di sostenibilidat, spesialisa den kambio di klima, konservashon di biodiversidat, i drechtenan di e Pueblo Indígena. Su trabao a inkluí rolnan tanto den sektornan di organisashon sin ganansa como den sektornan korporativo, kaminda el a kontribuí pa planifikashon estratégico di sostenibilidat, manera pa asisti den praktikannan agro-ekológiko i proyektonan di konservashon ku ta basa riba e komunidat. Representashon Internashonal: Reconosí pa su liderato, Nigel a wordu selekshoná pa e Caribbean Climate Justice Leaders Academy pa representá Aruba na plataforma global manera COP29. Su rol internashonal ta demostrá su influencia i su kompromiso pa duna bocho na e preocupashonnan di su komunidat den diskushonnan global riba klima. Arte Multidisiplinario A mas ku su aktivismo i siensia, Nigel ta ekspresá su perspektivanan a través di su arte. Su trabao creativo ta kompletá su aktivismo, duna un narrashon visual pa e asuntunan ambiental i sosial cu Aruba ta enfrenta. Nigel Maduro, ku su kombina di formación akademiko riguroso, aktivismo “hands-on”, i ekspreshon creativo, ta un forsa dinamiko den e lucha pa sostenibilidat ambiental i drechtenan di e Pueblo Indígena den Aruba i den e región di Caribe. {{Appendix}} ------------ == Cinema na Aruba == (Oranjestad)—During the span of over 100 years, Aruba only saw five '''open air movie theatres'''. Now practically obsolete on the island, these theaters were once frequently visited by locals and migrants in the 20th century. The first open air theater was constructed in 1920 and was commissioned by Shon Eduard (Eddy) de Veer. This theater was located at the Hotel Colombia in Oranjestad, which is now where the Aruban census office is located. The theater was simple; it only consisted of a screen, and visitors had to bring their own chairs to enjoy the popular silent movies of the time. American migrants who worked in the refinery and lived in the Lago Colony in Sero Colorado also had their piece of the pie with their Open air Theatre, which formed part of the Esso Club, also known as the Pan-Am Club. It was at this theater that “Talkies” were first streamed, movies with sound. This theater mostly streamed American blockbusters for the American expats, this way making sure that these migrant were not missing out on entertainment from their home land. In the 1950’s and 60’s, Savaneta saw their own open air theater, located in front of the Marinier’s Kazerne (Marine Barracks). This theater was mostly visited by the neighboring marines, who didn’t have much entertainment other than movies at that time. The last and most recent open air theater was constructed in the form of a drive-in theater. A popular American concept, the Drive Inn located in Balashi was a hot spot for teenagers, who had the habit of cramming all their friends in one car to go see the movies. For this phenomenon there was a separate price that you had to pay called the “car crash”. This theater closed around 2012, but was re-opened during the pandemic in July 2020, where movies were streamed on a gigantic screen set up in front of stacked containers. However, this nostalgic form of entertainment did not last very long as it was closed again only a year or two later. Nowadays you can still see the stacked containers when you drive near the bridge in Balashi.<ref>“De kolibrie op de rots en meer over de geschiedenis van Aruba” by Evert Bongers. </ref> ------------------------- Same-sex marriage in Aruba, Curaçao and Sint Maarten {{Databox}} '''Matrimonio di mesun sexo''' no ta wordo ehecuta na Aruba, Curaçao, of Sint Maarten, cu ta paisnan constituyente di Reino Hulandes. E islanan tabata obligá despues di vários sentensia di korte pa registrá kualke matrimonio (inkluso matrimonio di mesun sekso) registrá den Reino, pero esaki ta konsiderá prinsipalmente derechonan di residensia, i nan no mester duna matrimonionan di mesun sekso e mesun efekto hurídiko ku sekso opuesto matrimonionan.[1] Matrimonio den e teritorio Oropeo di Hulanda, meskos ku den e munisipionan Karibense di Boneiru, Sint Eustatius i Saba,[2] ta habrí pa kualke dos persona sin importá sekso. Aruba a reconoce sociedadnan registra cu ta brinda casi tur e derechonan y beneficionan di matrimonio desde september 2021. E mesun luna ey, un corte mas abao na Curaçao a dicta cu stroba parehanan di mesun sexo di casa ta viola e disposicionnan di igualdad di Constitucion di Curaçao, pero a laga e desishon di si mester legalisá matrimonio di mesun sekso te na Parlamento di Curaçao.[3] Na december 2022, Corte Conhunto di Husticia di Aruba, Curaçao, Sint Maarten, y di Bonaire, Sint Eustatius y Saba a dicta cu e prohibicion di matrimonio di mesun sexo di Aruba y Curaçao tabata inconstitucional. E òrdu di korte tabata programá pa drenta na vigor dia 7 di mart 2023 si no a apela esaki na Korte Supremo di Hulanda; sinembargo e gobiernonan di tanto Curaçao como Aruba ---------------------------------------- * gabinete di minoria --------------------------------------- '''Hefe di estado''' ta ---------------------------- *gabinete (politica) * izquierdista * pais * eleccion --------------- ----------------------- == Miembro i elekshon == Parlamento Oropeo a wòrdu fundá na 1952; su kompetensianan a wòrdu ampliá varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan pa miembronan di parlamento (MEP); promé ku esei e miembronan tabata bini for di kada estado-miembro di Union Oropeo. E parlamento tin 705 miembro, ku mester oumentá na 720 despues di e elekshonnan oropeo dia [[6 di yüni]] [[2024]]. E ta representa e di dos electorado democratico mas grandi na mundu (despues di Parlamento di India), ku un electorado di 375 mion votadó eligibel na 2009.<ref>{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/06/07/AR2009060702402.html |title=Conservatives Post Gains In European Elections |author1=Brand, Constant |author2=Wielaard, Robert |agency=Associated Press |newspaper=The Washington Post |date=8 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref>{{cite news |author=Ian Traynor |url=https://www.theguardian.com/politics/2009/jun/07/eu-elections-social-democrats |title=Misery for social democrats as voters take a turn to the right |work=The Guardian |location=UK |date=7 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref name="18 new MEPs take their seats">{{cite web |url=http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |title=18 new MEPs take their seats |publisher=European Parliament |date=10 January 2012 |access-date=14 February 2012 |archive-date=11 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130511172955/http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |url-status=dead }}</ref> Kada un di e 27 estado-miembro di EU tin un kantidat fiho di asiento parlamentario, ku ta dependé di e kantidat di habitante. Esaki ta varia for di 6 asiento pa [[Malta]] te na 96 pa [[Alemania]]. For di 1 di febrüari 2020 [[Hulanda]] tin derecho riba 29 di e 705 asiento i pa e termino 2024-2029 esaki lo oumenta pa 31 asiento. Siudadanonan hulandes di [[Reino Hulandes]], irespekto unda nan ta residensiá, tin derecho di voto pa parlamento oropeo; pa residentenan di [[Karibe Hulandes]] esaki a bai na vigor desde aña 2009. E miembronan di parlamento oropeo ta wòrdu eligí kada sinko aña mediante elekshon general direkto i sekreto. Sinembargo, te ku 2019 e partisipashon a baha na kada turno di votashon, for di 65% na 1979 te cu 50% na 2009, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan. For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di parlamento oropeo. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] The Parliament is composed of 705 members (MEPs), due to rise to 720 after the June 2024 European elections. It represents the second-largest democratic electorate in the world (after the Parliament of India), with an electorate of 375 million eligible voters in 2009.[2][3][4] en.wiki:E parlamento ta konstituí pa 720 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Parlament Oropeo a wordu funda na 1952; su kompetensianan a wordu amplia varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan general direkto i sekreto ku ta tuma luga kada sinku ana, promé ku esei e miembronan di parlamento tabata bini for di kada pais. E parlamento ta konstituí pa 751 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Pasobra e MEPnan ta bin di diferente pais, nan ta papia diferente idioma (24 na 2013) den Parlamento. Nan tin un derecho protehá riba e promé idioma (multilingüismo), i Parlamento mester di hopi intérprete. Diferente di otro gruponan internacional di politico, MEP no ta sinta den grupo di pais, pero nan ta sinta banda di personanan ku ta komparti nan ideanan. E dos gruponan mas grandi ta e "Partido Popular Oropeo-Demokratanan Oropeo" i e "Partido di e Sosialistanan Oropeo". Pero e gruponan aki ta traha huntu pa yega na un akuerdo, p'esei nan no ta bringa pa traha un lei si e otro grupo no ta gusta dje. De parlementsleden organiseren zich in fracties i; op basis van een gemeenschappelijke politieke overtuiging en niet op basis van hun land van herkomst. Momenteel zijn er in het Europees Parlement zeven fracties en een aantal 'niet-ingeschreven' leden. De fracties komen voort uit meer dan honderd nationale politieke partijen. E miembronan di Parlamento Europeo ta wordo eligi cada cinco aña via eleccion general. Sinembargo, te cu 2019 e participacion a baha na cada turno di votacion, for di 65% na 1979 te cu 43% na e eleccionnan di 2009. Durante e último elekshonnan Europeo di mei 2019 e partisipashon tabata di 50%, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan.[1] 2] For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di Parlamento. Sinds 1 februari 2020 telt het parlement 705 zetels, als gevolg van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Alle 27 lidstaten hebben afhankelijk van het inwonersaantal een vast aantal zetels. Dit loopt uiteen van 6 zetels voor Malta tot 96 voor Duitsland. == Reino Hulandes == In de zittingsperiode van 2 juli 2019 tot en met 2024 waren 33 personen afgevaardigden van Nederland in het Europees Parlement. Nederland had aanvankelijk 26 zetels na de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. === Karibe Hulandes === Dit wetsvoorstel breidt in de Kieswet het kiesrecht voor de leden van het Europees Parlement uit tot alle Nederlanders die op de Nederlandse Antillen en Aruba wonen. Aanleiding voor deze wijziging zijn uitspraken van de Raad van State (200404446/1b en 200404450/1b) en het Europese Hof van Justitie (C-300/04) waarin zij stellen dat er mag geen onderscheid mag zijn tussen Nederlanders buiten Europa die nu Europees kiesrecht hebben en Nederlanders in Aruba en de Antillen die dat nu niet hebben. De regel dat Arubanen en Antillianen alleen kunnen stemmen voor het Europees Parlement als zij ooit tien jaar in Nederland hebben gewoond komt te vervallen. Bij de verkiezingen van 2009 konden kiesgerechtigden in Aruba en de Nederlandse Antillen voor het eerst stemmen voor het Europees Parlement. Het aantal geregistreerde briefstemmers nam daardoor aanzienlijk toe, van 15.936 in 1994 en 14.501 in 1999 naar 39.601 in 2009.[23] De opkomst bedroeg onder de geregistreerde Arubanen en Antillianen 77%, aanzienlijk hoger dan de opkomst van 36,8% onder Nederlanders in Nederland.[24] Men bedenke daarbij echter wel dat het totaal aantal inwoners van Aruba en de Nederlandse Antillen in 2009 rond de 330.000 lag,[25] en dat dus maar een klein percentage de moeite heeft genomen zich te laten registreren als kiesgerechtigde. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] ---------------------------- * Muhe * Constitucion * Globalisashon * Progaganda * Cancion ---------------------------- '''Pedro Tirso Maria (Tirso) Sprockel''' (☆ [[28 di yanüari]] [[1916]] na [[Kòrsou]] - † [[23 di sèptèmber]] [[2007]] na Kòrsou) tabata un lingwista di [[Kòrsou]] i luchadó di resistensia na [[Hulanda]] durante di [[Di Dos Guera Mundial|Segundo Guera Mundial]]. == Biografia == Tirso Sprockel a nasé dia 28 di yanüari 1916 na Kòrsou. E tabata yu di Isbelia Abbad i Jules Germaan Sprockel. E ta ruman di [[Gerald Sprockel|Cor Sprockel]] i sobrino di [[John Horris Sprockel]], ambos politiko. Na 1931, na edat di 15 aña, el a bai Hulanda pa sigui su estudio na [[Tilburg]]??. Na 1940 el a graduá pa MO-A [[ingles]].<ref name="AD">{{citeer web|url=http://www.norberthendrikse.nl/sprockel.pdf|titel=Tirso Sprockel als verzetsstrijder|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|auteur=Hendrikse, Solange|datum=2020-10-24|bezochtdatum=2024-04-25}}</ref> E guera na Hulanda ta strob'é pa bolbe su isla natal; na 1942 e ta kasa ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg i ta kuminsa un famia. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Na Hulanda su kas a bira un lugá di skondí pa pilotonan hudiu i aliá. Entre otro, den sus aktividatnan di resistensia el a traha huntu ku dos studiante [[Antias Hulandes|antiano]]: [[Boy Ecury]] i [[Delfincio Navarro]]. E kas tabata un eskala riba e ruta di huisio via [[Spaña]] pa [[Inglatera]]. Na 1945 Sprockel ta regresa Korsou i ta bira dosente na Thomas College. Despues di a okupá varios funshon Sprockel a fungi komo inspector di Enseñansa i finalmente a keda nombra direktor di e Departamento di Enseñansa di [[Antias Hulandes]].<ref name="AD"/> E tabatin tambe lasonan estrecho ku diferente fundashon una e tabata forma parti i e direktiva; manera Federatie Antilliaanse Jeugdzorg (FAJ), Stichting Don Bosco, de Katholieke Verkennerij Nederlandse Antillen en de Stichting Culturele Samenwerking ([[Sticusa]]). Sprockel tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Papiamentu Despues di guera, Sprockel a traha komo linguista pa e rekonosementu i estudio di Papiamento. El a publiká hopi buki i ta kofundadó di e dikshonario Papiamentu online. E tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G. M. Dudar (Tilburg, 11 di ougùstùs 1913 - Curaçao, 20 di yüli 1997). Trabou di hóbennan Na 1953 Sprockel a ko-fundá e Federashon di Cuido di Hubentut Antilliano i durante 35 aña el a okupá un funshon di direkshon. E federashon a enfoká riba e trabou di kas den e bario i partikularmente riba e padvinderij i explorashon.[1] 1] Tambe el a traha huntu ku su ruman muhé Aminta Da Costa Gomez-Sprockel pa hobennan ku discapacidat na Kòrsou. Na Kòrsou, na 1986, un sentro di formashon pa hóbennan ku retraso mental a wòrdu nombrá na su nòmber: e Sentro pa Formashon Laboral "Tirso Sprockel". == Honor == Durante su bida Sprockel a risibí varios kondekorashon: Kabayero den [[Orden di Leon Hulandes]] (1983), komander den Orden di St. Silvester[2] (1988) i e plata Vlaamse Gaai (1963),[3] e premio di mas haltu den e mundu di verkennerij. explorashon. Tambe Sprockel a wòrdu nombrá komo Doctor honoris causa na [[University of Curaçao|Universidat di Antia Hulandes]] pa su dedikashon na [[Papiamentu]]. ==Literatuur== * Tirso Sprockel - ''De groei en bloei van het Curaçaose onderwijs in de 20e eeuw'', essay 1999 ==Externe link== * [http://www.papiamentu.nl Mede door Sprockel opgezette site over het Papiamentu] {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Sprockel, Tirso}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] [[:Category:Papiamentista]] * Op zondag 6 oktober 1985 zal het sportveld van buurt- centrum Janwe, officieel worden omgedoopt in sportveld Tirso Sprockel. Het buurt- centrum wil op die wijze de heer Sprockel eren voor zijn jarenlange inzet voor metname de formatie van de Curacaose jeugd. De heer Sprockel, die ruim dertig jaar op onderwijs- gebied actief was en ondermeer de functie vervulde van directeur van het departement van Onderwijs, alsmede van President Curator van de Universiteit van de Nederlandse Antillen, heeft zich volgens de leiding van het buurtcentrum Janwe altijd bijzonder ingezet voor de eugd op het eiland en bekleedde onderandere bestuurs- functies in sociale organisaties als de Verkenners, de Jeugd- centrale en de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg. Reden waarom het buurtcentrum- bestuur de heer Sprockel. die momenteel als directeur van Cede Antiy as ten behoeve van particuliere instellingen bemiddelt terzake de financiering van sociaal- educatieve projecten, besloot op deze manier eer te bewijzen. Na afloop van een korte plechtigheid, zullen er die zondag om zeven uur savonds op het sportveld Tirso Sprockel basketball- en volleyball wedstrijden worden gehouden, die voor een ieder, met name jongeren, gratis toegankelijk zullen zijn.<ref>Sportveld Janwé krijgt nam ”Tirso Sprockel”. "Amigoe". Curaçao, 10-09-1985, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643391:mpeg21:p007</ref> * algemeen directeur van Sede Antia (Sentro pa Desaroyo di Antia) tot 1990 * president college curatoren UNA - 1979 * Commandeur in de Orde van St. Sylvester: hij was de eerste Curacaoenaar en de eerste Antilliaan die deze kerlijke erkenning kreeg in 1988.<ref>TIRSO SPROCKEL: NAMENS PROCESSIE AANVAARD Voor eerst Antilliaan onderscheiden met Sylvester orde Mgr. Ellis: met talenten door Sprockel gewoekerd. "Amigoe". Curaçao, 16-06-1988, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642163:mpeg21:p011</ref> -------------------- Te bewerken naar Papiaments: * [[Lijst van scholen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen in de Nederlandse Antillen]] * [[Lijst van ministers van Economische Zaken van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Economische Ontwikkeling]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Aruba]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Sint Maarten]] * [[Lijst van ministers van Justitie van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Justitie]] * '''ABBA''' Amateur Baseball Bond Aruba ([[:it:Federazione di baseball di Aruba|it]]) * '''CBF''' Curacao Baseball Federation ([[:it:Federazione di baseball di Curaçao|it]]) ------------------------ == Preparacion Bandera di Aruba== Dia 21 di januari 1976 gobierno insular e tempo ey, a institui un comision di Bandera, cu tabata tin como tarea conseha e Colegio Ehecutivo en cuanto e stipulamento di un bandera Arubano. E comision a consisti di Julio Maduro como presidente, Ronald Donk y Walter van Romondt como miembro y Epi Wever como secretario. Nan tabatin 6 siman pa completa e tarea, caminda un competencia di bandera a wordo anuncia unda comunidad Arubano a activa nan creatividad y yuda crea e bandera. Un total di 693 diseño a wordo presenta. Despues di a presenta su recomendacion na e Conseho Ehecutivo, riba dia 26 di februari 1976 a selecciona 3 diseño caminda Sarah Bollinger asesora pa Whitney Smith, un experto den diseño di bandera, a traha un diseño nobo pa Aruba. E comision a bolbe presenta e recomendacion, mas detaya aki, riba dia 8 di maart 1976, cual recomendacion a ser discuti den e reunion interno di e Conseho Legislativo, teni riba dia 8 di maart 1976; A DICIDI: ----------- == Gabinete Mercelina == Partido PFP den un komunikado di prensa ta konfirmá ku porfin e proseso di formashon a yega den e etapa ku ta trahando e dekretonan pa nombra e 7 ministernan nobo huntu ku e minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. E kandidato pa promé minister enkargá ku Asuntunan General ta [[Luc Mercelina]] (URSM). [[Veronica Webster]] (URSM) ta kandidato pa minister di Salubridat Públiko, Desaroyo Sosial i Labor i [[Grisha Heyliger-Marten]] (DP) ta kandidato pa minister di Turismo, Asuntunan Ekonómiko i Telekomunikashon. [[Marinka Gumbs]] (DP) ta kandidato pa bira minister di Finansa, [[Raeyhon Peterson]] (PFP) ta kandidato pa bira Minister di Bibienda Popular, Planifikashon Urbano i Medio Ambiente, [[Christophe Emmanuel]] (NOW) ta kandidato pa bira minister di Edukashon, Kultura, Hubentut i Deporte i Lyndon Lewis NOW) ku ta kandidato pa bira minister di Hustisia. [[Patrice Gumbs]] (PFP) i [[Gracita Arrindell]] (URSM) ta kandidatonan pa minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. Pa NOW Claudius Buncamper lo drenta parlamento pa remplasá Emmanuel, pa URSM Richinel Brug lo remplasá Mercelina i pa DP Viren Kotai lo remplasá Heyliger-Marten. --------------------- {{Databox}} '''Parlamento di e teritorio Kòrsou''', ofisialmente ''Staten van het gebiedsdeel Curaçao'' i abreviá ''Staten van Curaçao'') tabata entre 1937 i 1949 e órgano representativo di e pueblo i konseho legislativo di e teritorio Kòrsou, konsistiendo di e seis isla [[Kòrsou]], [[Aruba]], [[Boneiru]], [[Sint Maarten]], [[Sint Eustatius]] i [[Saba]]. E órgano tabata konsistí di 10 miembro elegi i 5 miembro nombrá i tabata e susesor di e [[Konseho Kolonial]] i predesesor di [[Parlamento di Antias Hulandes]]. == Nomber == Ku e revishon di e konstitushon hulandes na 1922, e término 'kolonia' a keda eliminá fo'i konstitushon. No tabata te 23 di aprel 1936 ku keda kla ku e leinan pa adapta e organisashon estatal den e parti karibense di [[Reino Hulandes]]. Asina, e aña ei e nòmber [[Kòrsou i Dependensianan]] a wòrdu remplasá pa Teritorio di Kòrsou i riba 1 di aprel 1937 e Konseho Kolonial a bira e Parlamento di Kòrsou. == Konstelashon == Pa e konstelashon di e parlamento nobo a skohe un modelo kombiná, konsistiendo di 10 miembro elegí i 5 nombrá. 1] E miembronan elegi tabata ser elegí direktamente dor di e votadornan a base di e reglanan elektoral di Kòrsou di 1937. E miembronan nombrá tabata wòrdu nombrá dor di e Gobernador despues di a konsulta ku e Konseho Ehekutivo. Tambe e gobernador tabata nombra e presidente di parlamento. Algun nombramentu a wòrdu konsiderá komo nombramentu korektivo, pasobra e personanan tabata para na banda di e gobernantenan. == Repartishon di asiento == Pa promé biaha tambe a introdusí un repartishon pa isla di e asientonan di e miembronan elegi. Esaki a keda reparti den 6 asiento pa Kòrsou, 2 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i [[Islariba]]. Na 1946, despues di protesta di Aruba esaki a kambia den 5 asiento pa Korsou, 3 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i Islariba. == Elekshon == Bou di e sistema elektoral kombiná aki e tuma lugá tres elekshon: 20 di desember 1937, 17 di november 1941 (elektorado di 3897 persona) i 5 november 1945 (elektorado di 6251 persona).[12][13] E parlamento a wordu konstitui komo lo siguiente: {| class="wikitable" style="text-align:left;" !colspan=1 rowspan=2 style="color: gray"|&nbsp;Miembro !colspan=4 style="color: gray"|&nbsp;Periodo parlamentario 1938-1942 |- ! rowspan="1" style="color: gray"|&nbsp;Repartishon ! style="color: gray"|&nbsp;Nòmber ! style="color: gray"|&nbsp;Partido ! style="color: gray"|&nbsp;Remarke |- | rowspan="10" style="color: gray"| Elegí | rowspan="6" |Curacao | [[Moises Frumencio da Costa Gomez|Moises da Costa Gomez]]|| rowspan="3" |CKP || |- | Ernesto Cecilio Martijn || |- | Adolphe Desertine || |- | J. Capriles || rowspan="2"|lijst Capriles-Rustige || |- | J. Rustige || |- | Willy Maal ||lijst Jonckheer-<br/ >Suarez-Maal || |- | rowspan="2"| Aruba | Jacobo Arends || rowspan="2"|Katholieke partij Aruba || |- | Jean M. de Cuba || |- | rowspan="1"| Bonaire | John de Jongh || CKP || |- | rowspan="1"| Bovenwinden | W.R. Plantz || || |- | rowspan="5" style="color: gray"| Benoemd | rowspan="5" |Curacao | [[John Sprockel]]* || || benoemd statenvoorzitter |- | Isaac Capriles || || |- | Salomon Alfred Senior || || |- | Carel Nicolaas („Cai") Winkel* || || |- | Ph. Bichon van IJsselmonde* || ||na 1940 remplasa pa F. Vromans. |- |} *) oudlid Koloniale Raad {{Appendix}} [[:Category:Karibe Hulandes]] ---------------------------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Infobox person | name = Anouk Balentina | image = | caption = | term = | monarch = | predecessor = | birth_date = [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] | occupation = hurista, activista y ambientalista | party = }} '''Anouk Balentina''' (☆n. [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] na [[Aruba]]) ta un hurista, activista di derecho humano i ambientalista [[Aruba]]no. == Bida == Anouk Balentina a nase i lanta den bario di [[Parkietenbos]].<ref>[https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2023/01/30/open-brief-aan-de-koning/ Open brief aan de Koning]. Dossierkoninrijksrelaties.nl (30 di januari 2023)</ref> Desde un edad hoben ela cuminsa sigui di cerca e desaroyonan rond di e dump di Parkietenbos.<ref>http://magazine.xclusivomagazine.com/2002-april-magazine-aruba#!entrevista-anouk-balentina-457</ref> Na 2020 Balentina ta entama un caso sumario pa ordena pa para establecimento y testmento di e incinerator na Parkietenbos inmediatamente.<ref>[https://awemainta.com/wp-content/uploads/2022/07/awe1907.pdf Caso incinerator Parkietenbos: ciudadano ta bolbe gana caso contra gobierno], Awemainta (19 di juli 2022)</ref> Balentina hunto cu 80 otro, a protesta contra e concepto di e permiso di molester pa por opera e incinerator na Parkietenbos. Sinembargo gobierno a dicidi di otorga e permiso aki dia 23 di december 2020 ---------------------- https://kennisplatform.wikimedia.nl/artikelen/schrijven/hoe-vertaal-ik-een-artikel-uit-een-andere-taal-met-de-vertaaltool/ https://www.wikimedia.nl/wp-content/uploads/2021/06/Schrijven_voor_Wikipedia.pdf * Template:Página Prinsipal Actual --> rubrika "Aktual"" riba pagina principal * Template:Página Prinsipal Idioma dicho --> rebrika "Dicho" * Template:Página Prinsipal Articulo destaca ------------- {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} '''Dr. Horacio E. Oduber Hospital''' (HOH) ta un [[hospital]] general di tamaño mediano na [[Aruba]]. E ta situa nortwest di e [[kapital|capital]] [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]], den e zona di Eagle unda antes tabata lokalisa [[Arend Petroleum Maatschappij]]. E hospital, cu ta hiba e nomber di e medico Arubiano, Horacio Oduber, a cuminsá funciona cu 187 cama fin di aña 1976. El a wordo oficialmente inaugura dia [[5 di mart]] [[1977]] den presencia di Wilhelm de Gaay Fortman, minister di Asuntonan Antiano di [[Hulanda]].<ref>{{Citeer nieuws|url=https://delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010639094:mpeg21:a0065|titel=Gedeputeerde Leo bedankt Nederland en bisdom. Ziekenhuis onder zware politiebewaking geopend|werk=[[Amigoe]]|datum=1977-03-07|bezochtdatum=2024-02-22}}</ref> Actualmente e hospital ta dispone di 320 cama y tin mas di 1000 persona emplea. E maneho ta den man di fundacion ''Stichting Ziekenverpleging Aruba''.<ref>[https://www.arubahospital.com/about-hoh/board-of-directors/ Board of Directors], Website oficial HOH</ref> HOH ta afilia na ''[[Dutch Caribbean Hospital Alliance]] (DCHA)'', un organisacion cooperativo di hospitalnan den [[Karibe Hulandes|Caribe Hulandes]].<ref>{{nl}}[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2021/02/10/oprichting-ziekenhuiscooperatie-dutch-caribbean-hospital-alliance-een-feit Oprichting ziekenhuiscoöperatie “Dutch Caribbean Hospital Alliance” een feit], Rijksoverheid (10 di februari 2021)</ref> == Historia == Horacio Eulogio Oduber (1862-1935) tabata e prome dokter Arubiano y tabatin su consultorio na cas den Wilhelminastraat.<ref name="Ancho">{{Citeer web|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|titel=Historische figuren: Horacio Oduber|werk=Historiadiaruba.aw|datum= |bezochtdatum=1 mei 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230802180232/http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|archiefdatum=2023-08-02}}</ref> E dokter tabata wordo paga solamente cu mercancia y tabata haña cuminda pa su cabay. Hopi hende a muri pa motibu di infeccion, virus o malesa desconoci na e momentu ey. Segun un estimacion, na 1910 tabatin mas o ménos 8.000 habitante riba e isla. Mayoria di nan tabata trahadonan di cunucu ku tabatin menos recurso financiero. Como cu no tabatin un hospital na e momentu ey, e dokter tabata trata e pashentnan na su cas.<ref name="Ancho"/> E operacionnan necesario, incluyendo amputacionnan, tabata wordo ehecuta solamente dor di suministra hopi rum pa motibo di falta di anestesia. Na 1920 e "San Pedro de Verona", a keda funda pa soeurnan catolico (Dominicanessen) na 1920. [[File:BNA-DIG-HARTOG-CAHA-001-014-008.jpg|thumb|left|Cas di dokter Horacio Oduber na Wilhelminastraat en frente di e kerki protestant (1907)]] [[File:Voormalig ziekenhuis San Pedro de Verona.jpg|thumb|220x220px|left|Entrada di San Pedro de Verona]]Despues di apertura di e hospital nobo na 1977 a converti San Pedro hospital den un cas di cuido. Desde seramento di hospital di [[Lago Oil & Transport Company|Lago]] na 1985 HOH a keda e unico hospital na Aruba pa un poblacion di alrededor 120.000 habitante.<ref>{{nl}}[http://www.skipr.nl/actueel/id2829-vumc-versterkt-band-met-arubaans-ziekenhuis.html VUmc versterkt band met Arubaans ziekenhuis], 4 di december 2009</ref> Na september 2014 a inicia un proyecto di renovacion y expansion di e hospital, uno di e proyectonan di construccion mas grandi den historia di Aruba. E proyecto ta ensera lantamento di un edificio nobo di seis piso separa di e edificio existente di cinco piso.<ref>[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/latest-news/2064-renovatie-en-nieuwbouwplannen-van-het-horacio-oduber-hospitaal-hoh Renovatie- en nieuwbouwplannen van het Horacio Oduber Hospitaal (HOH)]</ref> Esaki ta inclui un cas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio existente cu ta mehora privacidad y servicionan pa pashent den un ambiente moderno. Trabounan di e fase final di e proyecto a reanuda fin di 2023 despues cu un disputa entre partidonan a para e construccion na 2022. == Servicionan == Dr. Horacio E. Oduber Hospital ta conta cu 320 cama y mas di 1000 empleado cu ta atende mas di 16.000 pashent pa aña. E tin un plataforma pa helicopter pa ricibi pashent cu ta jega cu helicopter di polis o helicopter militar. E hospital ta dispone di tur specialidad basico y algun super specialidad. E tin un departamento di emergencia (eerste hulp) cu ta trata mas o menos 55.000 pashent pa aña. Tin un centro di trauma nivel III disponibel, como tambe un departamento combina cu ta inclui cuido intensivo/cuido mediano/cuido coronario (curason) cu 12 cama, clinica di hemodialyse, tres departamento di psychiater, cinco sala di operacion, banco di sanger, clinica pa trata dolor, centro di oncologia pa tratamento durante dia (dagbehandeling), cuido di enfermo pa dia (dagverpleging), clinica pa trata herida, policlinica interno y externo, departamento pa parto, post di dokter di cas, departamento di fisioterapia y rehabilitacion, tres departamento pa investigacion di diagnostica, diferente laboratorio, botica di hospital, camber di caterisacion di curason, shete departamento pa cuido di enfermo, departamento di servicio pa maternidad, departamento pa mucha, camber di couveuse y diferente otro servicio facilitario.<ref>[https://www.overheid.aw/informacion-tocante-servicio/cuido-y-salud-sub-topics_47801/item/hospital-dr-horacio-oduber-hoh_41386.html Hospital Dr. Horacio Oduber (HOH)], Gobierno di Aruba website oficial</ref> Fuera di residente i turista local HOH tambe ta ricibi regularmente pashent for di hospital mas chikito den e region, manera for di [[Boneiru|Bonaire]] y Isla Riba. Ora cu no tin cama den cuido intensivo of couveuse ta manda pashent for di [[Kòrsou|Corsou]] pa Aruba. == Galeria == <gallery widths="200" heights="200"> Oduber Hospital 21 30 49 855000.jpeg|Compleho di Horacio Oduber Hospital Oduber Hospital 21 30 42 124000.jpeg|Entrada principal di e hospital Oduber Hospital 21 31 33 124000.jpeg|Fachada di edificio B </gallery> --------------------- Dr. Horacio E. Oduber Hospital (HOH) ta un hospital general di tamaño mediano na Aruba E edificio di hospital ta situa na nordwest di e capital Oranjestad, unda cu antes tabata lokaliza Arend Petroleum Company na Eagle. E hospital aki di 187 cama ta recibi su prome uso na final di anja 1976. Dia 5 di maart 1977, a tuma luga e apertura oficial den presencia di e Ministro Hulandes De Gaay Fortman. Na september di 2014, a cuminsa cu e proyecto di expansion y renovacion di e hospital, uno di e proyecto di construccion mas grandi den historia di Aruba. Esaki ta inclui un kas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio. Esaki ta mehora privacidad y servicionan pa paciente den un ambiente moderno. Fase final di e proyecto aki lo sigui despues cu e problema entre parti a haci cu construccion a wordo para na 2022. Horacio Oduber Hospital ta forma parti di Dutch Caribbean Hospital Alliance (DCHA) hunto cu otro hospitalnan den Caribe cu ta parti di Reino Hulandes. Aliansa y colaboracion ta inclui e laboratorio di pais di Curacao (ADC), streeklab Haarlem, University Medical Center Utrecht (UMCU), Erasmus Medical Center (EMC), Radboud University, Vrije Universiteit Amsterdam (VU), Maastricht University, Xavier University, Thomas Moore na Belgica y hospitalnan partner na Colombia. Por lesa mas tocante e hospital na aña 2023 den e broshura di di 2da edicion yama NOS SEMPER T'EY. ------------------- '''E Konstitushon di Sint Maarten''' (na [[ingles]]: Constitution of Sint Maarten; [[hulandes]]: '''Staatsregeling van Curaçao''') ta e areglo legal konstituyente di pais [[Sint Maarten]], ku ta forma parti di [[Reino Hulandes]]. E ta e ley mas altu di Kòrsou i ta regla kon e pais ta organisá y ta wòrdu goberná. Eiden ta indiká e órganonan di gobernashon, nan tarea- i kompetensianan == Historia == E Regla di Estado di Sint Maarten a keda aprobá unánimamente pa e [[Konseho Insular]] dia 21 di yüli 2010.[1] 1] E Regla di Estado di Sint Maarten a drenta na vigor dia 10 di òktober 2010, despues di e desmantelashon di Antillas Hulandes i e kreashon di e pais independiente Sint Maarten. E Regla di Estado ta subordona legalmente na e Constitucion di Reino Hulandes y e Statuut pa Reino Hulandes. E konstitushon a drenta na vigor dia [[10 di òktober]] [[2010]], ora ku Antias Hulandes a keda desmantelá. == Contenido === E Regla di Estado di Sint Maarten tin e siguiente kapítulonan: Tereno i unidat * Derecho Fundamental * Gobièrnu i e minister mandatario E Estadonan * Konseho Konsultivo, Korte General di Kontroles, Ombudsman i koleganan di konseho permanente * Lejislashon i gobernashon * Hustisia, Ministerio Públiko i Polis Disposishonnan final Finalmente, e reglanan di estado ta kontené un kantidat di artíkulonan adishonal. E contenido di Constitucion ta como lo sigiuente: * Capitulo I - Derecho Fundamental * Capitulo II - Gobierno * Capitulo III - [[Parlamento di Aruba|Parlamento]] * Capitulo IV - Conseho di Consulta, Camara di Control General y colegio permanente di conseho * Capitulo V - Legislacion y Gobernacion * Capitulo VI - Husticia y poder hudicial * Capitulo VII - Disposicion final {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Staatsregeling van Sint Maarten}} {{References}} }} [[:Category:Gobièrnu]] [[:Category:Sint Maarten]] == Mira tambe == * [[Antias Hulandes]] * [[Disolucion di Antia Hulandes|Disolushon di Antias Hulandes]] ---------------------------- zie encyclopedia NA/CUR '''Raad van State di Reino Hulandes''' (papiamento: Conseho di Estado) ta un di e entidadnan consultativo mas halto den Reino Hulandes. , ancra den C di The '''Council of State''' ({{lang-nl|{{Audio|Nl-Raad van State.ogg|Raad van State}}}}) is a [[constitution]]ally established advisory body in the [[Netherlands]] to the [[Cabinet of the Netherlands|government]] and [[States General of the Netherlands|States General]] that officially consists of members of the royal family and Crown-appointed members generally having political, commercial, diplomatic or military experience. It was founded in 1531, making it one of the world's oldest still-functioning state organisations.<ref>{{cite web|url=http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|title=The Council of State|access-date=2013-02-02|archive-date=2013-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130115200809/http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|url-status=dead}}</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Raad van State}} {{References}} }} [[:Category:]] --------------- {{Variante|c}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =65395301|titulo=Sababank}} {{References}} }} [[Category:Karibe Hulandes]] {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Jacob Wit}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wit, Jacob}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Antias Hulandes]] -------------------- Suggesties Gender Gap Challenge (nl.wiki): Esmee Winkel (11/1)- Philomena Wong - Grace Bareno? - Rina Penso - Deborah Jack (en.wiki) --------------------- '''Aanmaken''': * {{CUW}} : [[Medardo de Marchena]] - [[Manuel Fray]] - [[Joseph Sickman Corsen]] - shon Win Hoyer - Jan Gerard Palm - [[Yandi Paula]] - [[Mongui Maduro]] - [[Gibi Basilio]] - [[Jose Capricorne]] - Plaza hotel curacao (en.wiki) - [[Chin Behilia]] - [[Rene Römer]] - [[Paul Comenencia]] * {{ABW}} : [[Lista di gezaghebber di Aruba]] (nl.wiki) - [[Chiara Petrocchi]] (taekwondo) - [[Kanisha Sluis]] (en.wiki) - Akisha Albert (en.wiki) - * General: [[Etnografia]] - [[Seramika]] - [[Leonel Messi]] (ht.wiki) - [[gobiernu]] - politiko - konstitushon - estado - pais? - [[Madurodam]] * nl.wiki: Nederlands Caribisch Soortenregister (Dutch Caribbean Species Register) - Casearua tremula (Palu di Boneiru of Kenepa spirito) * no.wik: Shete Boka nasjonalpark - * en.wiki: Bandariba '''Verbeteren/aanvullen''': * [[Coca-Cola]] - [[Skandinavia]] - [[Rastafari]] - [[Guera Friu]] - [[Yuana]] - [[Jazz]] - [[One Piece]] - [[Nydia Ecury]] - [[Boven Bolivia]] / Plantage Bolivia (bnn/vara joop) - [[Guillfred Besaril]] (https://24ora.com/geoffrey-wever-gobierno-a-tuma-e-paso-corecto-den-caso-di-guillfred-besaril/) == Curaçao == # December 1, 1796: [[Johann Lauffer]] overthrows Jan Jacob Beaujon as governor.<ref>{{cite book|url=https://pure.knaw.nl/portal/en/publications/cura%C3%A7ao-in-the-age-of-revolutions-1795-1800 |title=Curaçao in the Age of Revolutions, 1795–1800 |chapter=The Patriot coup d’état in Curaçao, 1796| last1=Fatah-Black |first1=Karwan| publisher=[[KITLV]] |location=Leiden|year=2011|isbn=978-90-6718-380-2|page=123}}</ref> ----------- == Historia di ATA == Den decada 20, economia di Aruba tabata conta cu un pilar economico dependiente di Refineria Lago. Despues di Guera Mundial II, despues cu turismo y biahe a cuminsa bira mas popular, a cuminsa mira e posibilidad pa explora e sector di turismo na Aruba. Cu establecimento di Aruba Tourist Commission, consistiendo di diferente comerciante local, a percura pa un plan pa expansion di infrastructura pa por acomoda e necesidad di e bishitante. Den cara di adversidad, Aruba a cambia su enfoke pa turismo, resultando den desaroyonan y proyectonan importante. Na aña 1953 Aruba Tourist Commission a cambia di maneho y a sigui bou di nomber di Aruba Tourism Bureau. Aki ta caminda cu a conoce gran baluartenan den historia di e industria di turismo caminda cu Aruba por a conta cu un sector turistico evoluciona, caminda a percura pa reforsa economia local y fomenta intercambio cultural. Aruba Tourism Bureau a conta cu un temporada entre aña 1953 te cu 1985, danki na maneho di directornan Michael Kuiperi, sigui pa Odulio Bertrando ‘Beti’ Arends y finalmente Roderick ‘Rory’ Arends. Na aña 1985, Aruba Tourism Bureau a hiba un transformacion y a bira Aruba Tourism Authority, bou di guia di Remigio Wever, Jan van Nes y Myrna Jansen-Feliciano, kendenan a percura pa un maneho di turismo duradero durante temporada stabiel y durante temporada di desafio.<ref>https://awemainta.com/wp-content/uploads/2024/02/AM240221.pdf Ta rindi honor na tur ex-director di Aruba Tourism Bureau y Aruba Tourism Authority], Awemainta (21 di februari 2024) </ref> * Ronella Croes, CEO di ATA desde 2010? {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=en|oldid =1159849385|titulo=Spoken word}} {{References}} }} [[:Category:Musika]] ------------------ * [[:en:Wikipedia:Administrators' reading list]] * https://nl.wikibooks.org/wiki/Handboek_MediaWiki * https://translatewiki.net {{NPOV language}} {{Refimprove}} {{stub}} -------------------------- == Hooiberg == Na 1988 a embeyece '''Hooiberg''' pa convirtie esaki den un atraccion turistico: a renoba e trapi cu ta inclui 4 plataformanan na diferente nivel, por ehempel na 70 m i 110 m di haltura, pa descansa i saca potret, i a instala 50 luga di parkeo.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642486:mpeg21:a0078|titel=Hooiberg wordt toeristenoord|werk=[[Amigoe]]|datm=1987-08-20|bezochtdatum=2022-11-15}}</ref> De regering heeft plannen om de Hooiberg aantrekkelijk te gaan maken en tot toeristenplek te ontwikkelen. Tijdens zyn recente bezoek is minister drs Jan de Koning ermee akkoord gegaan met goedkeuring van een bedrag van 305 duizend florin om dit project te kunnen uitvoeren. De Hooiberg zal een geheel nieuwe trap krijgen met handsteun en een plek om uit te rusten. Beneden komt een parkeerplaats voor ongeveer vijftig auto's, en een platform in de vorm van een klein park met lokalen voor de verkoop van frisdrank, eten en souvenirs. Op de trap op zeventig meter hoogte, komt een terras waar men kan uitrusten en door middel van een telescoop over Aruba kan kijken. Een tweede terras met telescoop volgt op 110 meter hoogte. Er volgen hierna nog twee terrassen voordat men het hoogste punt van de Hooiberg heeft bereikt. Het Hooiberg-project dossier is bijna klaar en verwacht wórdt, dat werkzaamheden aan de trap medio november dit jaar zullen beginnen. Het Hooibergproject is afkomstig van Planafdeling Bouwkunde architecten bureau, van Publieke Werken. Na 2022 a anunsia un proyecto pa renova e facilidadnan existente, embeyece e atraccion i agrega un mirador riba e top di e sero. Na aña 2022 Ministro di Turismo Dangui Oduber a anuncia un projecto pa embeyesamento di Hooiberg.[1] Aruba Tourism Authority (ATA) y Tourism Product Enhancement Fond[sic] (TPEF) lo funda e projecto. E prome fase lo wordo funda pa TPEF y ta incera e renobacion di e trapinan y hutnan riba Hooiberg. ATA lo funda e segundo fase di e project caminda un punto di observacion lo ser construi na e punto mas halto di e sero dunando bishitantenan un bista di 360-grado di Aruba. Artistanan local lo provee un toque artistico cu obra di arte di mosaico. --------------- '''Jay Bryant Haviser''' (21 di november [[1955]] na ... ) ta un arkeologo merikano. NAME: Jay Bryant HAVISER Jr. BIRTHPLACE: Bartow, Florida, U.S.A. BIRTHDATE: November 21, 1955 MARITAL STATUS Re-married Nov. 27, 2008, to Ilene J. Rosalina (Curaçao) CHILDREN 2 children 2 step-children (all born on Curaçao) RESIDENCE: Opal Road #1, Pelican, St. Maarten, Dutch Caribbean. tel.1721-544-4154 / cell 1721-524-1155 OFFICE: SIMARC Archaeological Center, A.T. Illidge Road #117, Madame Estate, St.Maarten, Netherlands Caribbean tel./fax. 1-721-542-0201 E-mail: jhaviser@hotmail.com DUAL NATIONALITY: Netherlands / U.S.A. Awards 1996 Cola Debrot Prize for Science (Curaçao/Netherlands Antilles) 2008 Ridder in de Order van Oranje-Nassau (Knighthood), decoration from Her Majesty Queen Beatrix of the Netherlands 2008 Lifetime Environmental Achievement Award (St. Maarten) IslandVision Fd 2009 Culture Time Person of the Year Award for 2008 (St. Maarten), PJD2 Radio 2013 Paul Harris Fellow Award, Rotary International, Mid-Isle Chapter St. Maarten ------------------ '''Madurodam''' is een [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[Miniatuurpark|miniatuurstad]] in [[Den Haag]] op een [[Schaal (verhouding)|schaal]] van 1 op 25,<ref>De Erasmus- en van Brienenoordbruggen zijn gebouwd op de grotere schaal van 1:12. Op 1:25 zou men er niet overheen kunnen lopen.</ref> geopend op [[2 juli]] [[1952]] aan het George Maduroplein. Dit toeristische [[attractiepark]] trekt jaarlijks circa 600.000 betalende bezoekers.<ref>Op [https://web.archive.org/web/20160312195102/http://nieuws.nl/algemeen/20130108/meer-bezoekers-voor-madurodam/ nieuws.nl] meldt het park zelf 739.000 over 2013, een stijging van 36% ten opzichte van 2011. Omgerekend zouden er dat laatste jaar dus rond de 550.000 geweest moeten zijn. De organisatie spreekt min of meer standaard van 1 miljoen per jaar, een cijfer dat door ''[http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3486389/2013/08/03/1-miljoen-bezoekers-trok-Madurodam-het-afgelopen-jaar.dhtml Trouw]'' wordt gemeld over 2013. Er bestaan geen andere cijfers dan die door het park zelf verstrekt worden.</ref> Het park beslaat een totaaloppervlak van 62.630 m². De gebouwde stad zelf meet 17.630 m². De miniatuurstad heeft veelal als inspiratie gediend voor de bouw van diverse attractieparken wereldwijd zoals [[Legoland Billund]]<ref>{{Citeer web|url=http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|titel=nieuws|bezochtdatum=2020-10-24|werk=www.miniland.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201027034227/http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|archiefdatum=2020-10-27|dodeurl=nee}}</ref> en het [[Disneyland Park (Anaheim)|Disneyland Park in Anaheim]].<ref>{{Citeer boek|titel=Walt Disney's Disneyland|auteur=Nichols, Chris, 1971-|medeauteurs=Nichols, Charlene (Archivist),|url=https://www.worldcat.org/oclc/1018083433|plaats=[Köln, Germany]|ISBN=978-3-8365-6348-2}}</ref> Het is genoemd naar [[George Maduro]], een [[Curaçao (hoofdbetekenis)|Curaçao]]se student die zich tijdens [[Duitse aanval op Nederland in 1940|de meidagen van 1940]] als [[cavalerie]][[officier]] onderscheidde in [[Duitse aanval op Nederland in 1940#De slag om de residentie|de slag om de residentie]], en in februari 1945 in concentratiekamp [[Dachau (concentratiekamp)|Dachau]] overleed; zijn ouders schonken het beginkapitaal voor het project, dat door de familie Maduro wordt beschouwd als monument voor hun enige zoon.<ref>[https://www.madurodam.nl/nl/organisatie/geschiedenis/ ''Wie was George Maduro?''], madurodam.nl</ref> ---------- == Aloe == Aloe na Aruba, Bonaire y Sentebibu na Corsou y Boneiru. === Islanan ABC === Sintebibu heeft dikke, vlezige bladeren, sappig en veel slijn bevattend. Aloe werd op Aruba en Bonaire aangeplant in verband met betekenis in de farmaceutische industrie. <ref>Encyclopedie van de Nederlandse Antillen, H. Hoetink (1969)</ref>Aloe werd in 1836 door gezaghebber Baron van Rader op Curacao als gouvernementscultuur geintroduceerd. De plant is uitgesproken kalkminnend. De jonge uitlopers (siboys, semina) worden in de droge tijd uitgezet. Na 2-3 jaar kan men de dikke bladeren afsnijden en laten staan in lekbakken plaatsen waarna het sap in koperen ketels wordt ingedampt en verhard tot aloehars. De hars uit Aruba en Bonaire werd voornamelijk naar de Verenigde Staten uitgevoerd. De aloeplant wordt al sinds midden 1800 op Aruba verbouwd. Het klimaat en de droge grond lenen zich bij uitstek voor de aloeteelt. De plant doet het hier heel goed: de Arubaanse aloe heeft een aloenegehalte van 22 %, terwijl het gehalte van de aloe in de rest van de wereld ten hoogste 15% bevat.<ref name="Aloe">[http://www.historiadiaruba.aw/index.php@f13option=com_content&task=view&id=46&Itemid=32 Aloe/Mon Plaisir], Historia di Aruba</ref> De grootste bloei van de aloe-cultuur maakte Aruba door onder gezaghebber Jan Helenus Ferguson (1866-1871). De weg door de aloevelden vanuit de stad werd dan ook naar hem genoemd. In de 19e eeuw werd ook een aloeplantage aangelegd in Socotoro; Socotoro is vermoedelijk vernoemd naar het eiland Sokotra of Socotora, destijds een Brits eiland in de Indische Oceaan voor de kust van Yemen. Dat eiland ligt op dezelfde lengtegraad als Aruba en daar wordt ook aloe verbouwd. De legende wil dat Alexander de Grote op aanraden van Aristoteles dit eiland veroverde voor de aloe die hij gebruikte om de wonden van zijn soldaten te genezen. Op de aloeplantage Mon Plaisir van de Fransman Louis Bazin verrees begin 1900 een voor die tijd moderne stoomkookinrichting. Aruba was in de 19e eeuw de grootste leverancier van aloehars, die voornamelijk werd gebruikt voor de productie van laxerende middelen. De aloehars werd naar het buitenland geexporteerd, voor het merendeel naar New York, maar ook naar Hamburg en naar Londen. De hars uit de Antillen (destijds `Curacaose` genoemd) was een van de beste ter wereld en duurder dan de andere soorten op de markt. Het aandeel van Aruba in de `Curacaose` export was ruim 90%. In de economie van de tijd voor de komst van de olie-industrie betekende de aloe een redelijke bron van inkomsten, vooral voor de kleine cunucero. In tijden van werkeloosheid (de droge tijd) was de aloteelt een goede bron van bestaan. Begin 1900 werd het eerste wetenschappelijk onderzoek op de aloeplant verricht. Daarbij werd de genezende werking van aloe op verbranding door zonnestraling en andere brandwonden onomstotelijk bevestigd. Door de komst van de olie-industrie veranderde er veel op de arbeidsmarkt op Aruba en raakte de aloeteelt wat op de achtergrond. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd de aloecultuur weer hervat. In 1949 richtte Casey Eman de eerste aloefabriek van Aruba op, onder de naam Aruba Aloe Products Company. Destijds werden de aloesappen plaatselijk bewerkt tot aloene en verscheept naar de Verenigde Staten. De productie van Arubaanse aloe bedroeg in 1951 ongeveer 15.000 pond oftewel 30% van de totale wereldopbrengst. Na het indampen van het harssap in open koperen potten van ca. 200 liter was het aloe-product klaar voor export voor vooral de geneeskundige en cosmetische industrie in USA en Europa. Aloe-industrie op Aruba was toentertijd een vuil en zwaar lichamelijk werk met een schraal loon voor haar seizoen-arbeiders. Aruba werd een van de grootste aloeproducenten van de wereld wegens de goede kwaliteit aloe.<ref name="Aloe"/> Conoci na Aruba tabata e plantage di aloe di Mon Plaisir y Sividivi. aloë-cultuur, die op Bonaire en Aruba veel voorkomt, maar waarvan op het eiland Curacao maar twee aanplantingen op eenigszins ruime schaal bestaan). Rond 1850 werden er enkele aloe plantages op Aruba gesticht die tot 1868 door het gouvernement geexploiteerd werden. Hierna kwam de aloeteelt in particuliere handen. ==== Uzo ==== Ta come of bebe e blanco di aloe pa problema di artritis, diabetes, tosamento y ulcera na stoma. Tambe por hunta e blanco riba curpa y cuero pa kita dolor of trata un herida of kemadura. Tambe sa laba cabey cune. Algun gota di e zeta geel of juice di aloe mescla cu awa ta bon pa un purgashi di e curpa. Pa problema di cuero, manera carpata, of di digestion di animalnan domestico tambe ta uza e likido di aloe.<ref>Remedinan di tera, Grupo di Noord, 2010</ref> Bij het beschilderen van buitenmuren worden gesneden aleobladeren in de waterverf gedaan. {{Appendix}} -------------------- '''Francesco Corallo''' ([[Catania (stad)|Catania]], [[Italië]], [[1960]]<ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|titel=La vita d'azzardo di Francesco Corallo tra il padre boss e l'entourage di Fini|bezochtdatum=2018-10-14|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=2013-08-04|werk=La Repubblica|uitgever=|taal=it|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728155350/https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|archiefdatum=2020-07-28}}</ref>), ookwel bekend als “King of the Slots”,<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-claims-his-phone-was-hacked-on-orders-of-italy-and-the-netherlands |titel=Corallo claims his phone was hacked on orders of Italy and the Netherlands |datum=18 januari 2022 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |taal=en}}</ref> is een [[Italië|Italiaans]]-[[Nederland|Nederlands]]<ref name=":3" /> [[zakenman]] en [[Casino (gokken)|casino]]-eigenaar op het [[Caribische eilanden|Caribische eiland]] [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]].<ref name=":5" /> == Levensloop == Corallo bezit diverse casino's, waaronder drie in Sint-Maarten<ref>{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |titel=Corallo will rebuild Starz Casino in Cupecoy |datum=2018-01-19 |bezochtdatum=2019-12-19 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> en daarnaast ook in Santo Domingo en [[Panama (land)|Panama]]. Voorheen bezat hij ook een gokgelegenheid in [[Curaçao]], maar daar verloor hij zijn licentie nadat zijn naam boven kwam drijven in de praktijken rondom [[Gerrit Schotte]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |titel=English/Italian :The Biography Of Francesco Corallo “The Godfather” Of The Caribbean Part 1 |achternaam=Galli |voornaam=Eva |datum=2016-12-14 |bezochtdatum=2018-10-14 |werk=St Maarten News |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728165936/https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |archiefdatum=2020-07-28 |dodeurl=ja}}</ref> Het onderzoek hiernaar kwam aan het rollen na een verzoek om referenties door Schotte aan de Italiaanse regering voor de aanstelling van Corallo in een hoge positie bij een financiële instelling op de Antillen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |titel=Schotte behind bars 18 months |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=6 december 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald Newspaper St. Maarten |uitgever= |taal= |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204743/https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Toen Corallo in 2011 gearresteerd werd door de Italiaanse financiële politie (''Guardia di Financa''), beriep hij zich op [[diplomatieke immuniteit]] omdat hij een diplomaat van Dominica zou zijn. Hij bezat namelijk een Dominicaans diplomatiek paspoort dat hij illegaal gekocht had, juist om aan arrestatie in Italië te voorkomen.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/cc-francesco-corallo-bought-his-diplomatic-passport/ |titel=Francesco Corallo bought his diplomatic passport |datum=2017-01-03 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Curaçao Chronicle |taal=en |via=Knipselkrant}}</ref> De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken ging niet mee in zijn claim: hij verklaarde dat diplomatieke immuniteit in het gastland (hier: Italië) niet van toepassing is voor iemand die betrokken is in belangrijke economische activiteiten.<ref>{{Citeer web |url=https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |titel=Inside Dominica IV: Government or enemy of people? |datum=2011-11-18 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dominica news online most popular |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Eind 2016 werd Corallo op [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]] gearresteerd op [[verdenking]] van [[belastingontduiking]], [[Witwassen|witwasserij]], [[Verduistering (misdrijf)|verduistering]] en lidmaatschap van een internationale [[Georganiseerde misdaad|criminele organisatie]]. In afwachting van uitzetting werd hij maandenlang in een [[Philipsburg|Philipsburgse]] [[politiebureau]] in verzekerde bewaring gesteld.<ref name=":2">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |titel=Corallo wins case at Human Rights Court |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=9 oktober 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204746/https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Het [[Europees Hof voor de Rechten van de Mens]] bepaalde later dat de omstandigheden rond de bewaring van Corallo in St.-Maarten inhumaan waren, maar oordeelde ook dat de bewaring zelf niet onrechtmatig leek.<ref name=":2" /> In augustus 2017 werd Corallo na een juridische strijd door Sint-Maarten uitgeleverd aan Italië.<ref>{{Citeer web |url=https://online.flipbuilder.com/toms/occx/files/basic-html/page37.html |titel=Ayera tardi Francesco Corallo a keda extradita pa Italia |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=2017-08-17 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Awemainta |uitgever= |taal=pap |archiefurl= |archiefdatum= |dodeurl= |via=Online Flipbuilder}}</ref><ref name=":3">{{Citeer web |url=http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/legal-documents/judgments/137-judgements/8062-fransesco-corallo-may-be-extradited |titel=Francesco Corallo may be extradited |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=20 juni 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dutch Caribbean Legal Portal |uitgever= |taal=en}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://www.soualigapost.com/en/news/16220/justice/francesco-corallo-was-extradited-italy |titel=Francesco Corallo (Catania, Italy, 1960) was extradited today to Italy |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=16 augustus 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Souliga Post |uitgever= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum=}}</ref> Eenmaal aangekomen in Italië werd hij vrijgelaten<ref name=":4">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son#:~:text=allegedly%20tried%20to%20extort%20his%20son,-Islands%2004%20May&text=PHILIPSBURG%2D%2DGaetano%20Corallo%2C%20father,Italy%20where%20he%20presently%20resides. |titel=Corallo Sr. allegedly tried to extort his son |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=11 mei 2024 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20180613053454/http://curacaochronicle.com/judicial/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son/ |archiefdatum=2018-06-13}}</ref> en een klein jaar later, in juli 2018, keerde hij weer terug naar Sint-Maarten.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/businessman-corallo-returns-to-st-maarten#:~:text=Maarten,-Islands%2026%20July&text=PHILIPSBURG%2D%2DAtlantis%20Group%20owner,in%20Italy%20and%20can%20travel. |titel=Businessman Corallo returns to St. Maarten |datum=2018-07-26 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=the Daily Herald |taal=en}}</ref> In 2016 werd door de aanklager in Rome aan zijn collega's in St.-Maarten gevraagd drie boten van Corallo [[Inbeslagname|in beslag te nemen]] en te verkopen met als doel 215,4 miljoen euro aan onrechtmatige winsten van de zakenman terug te vorderen. Na een juridische strijd waarin Corallo tegen de verkoop van zijn boten streed, gaf een Philisburgse rechtbank in 2019 definitief haar fiat voor de verkoop.<ref name=":5">{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |titel=Court allows prosecutor to sell Corallo’s boats |datum=2019-02-13 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204747/https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> == Persoonlijk == Francesco Corallo heeft een vertroebelde relatie met zijn vader, [[Gaetane Corallo]]. Het is echter onbekend wat voor rol de vader speelt in zijn zoons leven: in 2010 werd door de rechtbank van Rome gesteld dat hun relatie verbroken is en er geen zakelijk verband tussen de twee bestaat. Later werd door de civiele rechtbank van Rome een bevel uitgevaardigd waarin het Italiaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken opgedragen werd elke verwijzing van Corallo en zijn broer met hun vader te verwijderen van de website.<ref name=":1" /> In 2016 beschuldigde de vader Francesco weer van geldvervreemding, een voorval dat zo'n dertig jaar eerder plaatsgevonden zou hebben.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/dh-corallo-sr-sticks-to-claim-on-son-expected-his-arrest/ |titel=Corallo Sr. sticks to claim on son, expected his arrest |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=15 december 2016 |bezochtdatum= |werk=Daily Herald |uitgever= |taal=en |dodeurl= |via=Knipselkrant |dodelink=}}</ref> Hier is echter nooit bewijs voor gevonden en Corallo overwoog meerdere [[Smaad|smaadzaken]] tegen zijn vader aan te spannen.<ref name=":4" /> == Referenties == {{References}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =63318783|titulo=Gilbert Wawoe}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wawoe, Gilbert}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Korsou]] rk9fn77m1bq5zejymn1binaqu4n73h0 164779 164778 2025-07-02T11:46:29Z Caribiana 8320 164779 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ * [[Piet Kasteel]] - [[Representante di Hulanda na Aruba, Corsou y Sint Maarten]] - [[welga general di Aruba di 1977]] - [[SVGA]] - [[hefe di estado]] - [[nepotismo]] - [[Nigel Maduro]] - [[derechista (politika)]] - [[KNSM]] - [[Operashon Nueland]] ------------------ {{Variante|a}} {{Databox}} Un '''estado di derecho''' ([[Hulandes]]: ''rechtsstaat''; [[ingles]]: ''rule of law'') ta un principio fundamental den sistema [[demokrasia|democratico]] y [[derecho|sistema huridico]], caminda '''ley ta supremo''' y ta aplica '''igual pa tur ciudadano''', incluso e mesun gobernantenan. E concepto a origina den e pensamento huridico continental Europeo, particularmente den [[hurisprudencia]] [[Alemania|Aleman]] (''Rechtsstaat'')<ref>Rosenfeld, M. (2001). The rule of law and the legitimacy of constitutional democracy. Southern California Law Review, 74(5), 1307-1352.</ref>. Su ekivalente den sistema anglosakso ta e sistema di rule of law. {{Appendix}} ------------------------------ Un '''estado di derecho''' ta un doctrina den pensamento huridico continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia [[Alemania|Aleman]]. E por wordo tradusí na [[ingles]] komo “rule of law”, alternativamente “state of law”, "legal state", “state of justice”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobierno. Un estado di derecho ta un estado constitucional den cua e ehercicio di poder gubernamental ta limita pa ley. E ta estrechamente relaciona cu “constitucionalismo” cu hopi bes ta mara na e concepto Anglo-Mericano di estado di derecho, pero ta diferencia di dje den enfatisa tambe loke ta husto (p.e., un concepto di corecto moral basa riba etica, racionalidad, ley, ley natural, religion, of igualdad). Pues e ta lo contrario di Obrigkeitsstaat (aleman: [ˈoːbʁɪçkaɪ̯t͡sʃtaːt] ⓘ) òf Nichtrechtsstaat (un estado basá riba e uso arbitrario di poder),[2] i di Unrechtsstaat (un no-Rechtsstaat ku e kapasidat pa bira unu despues di un periodo di desaroyo históriko).[3] Den un estado di derecho, e poder di estado ta limitá pa asina protehá ciudadanonan di e ehercicio arbitrario di outoridat. E ciudadanonan ta compartí libertadnan sivil basa legalmente y por uza e Cortenan. Den pensamento huridico continental di Europa, e estado di derecho ta wordo contrasta cu tanto e estado policial como e État légal.[4] {{Appendix}} es.wiki: E konsepto di Rechtsstaat a originá den e sistema hurídiko-polítiko aleman.[1] Literalmente, e ta nifiká algo semehante na “estado regula,” “estado di normanan,” òf “estado legal,” y ta wordo komprondé komunmente komo ekivalente na e konsepto di “estado di derecho.” E término aki ta parse e konsepto spañó di “imperio de la ley” (estado di derecho) i e konsepto anglosaxon di “estado di derecho.” Sinembargo, debí na e falta di konsenso riba e nifikashon eksakto di e términonan aki, algun erudito ta sugerí ku tin diferensianan konseptual entre nan. Den práktika hurídiko-polítiko aktual, un Rechtsstaat ta wòrdu komprondé generalmente komo un estado konstitushonal, den kua e poder di e estado ta limitá pa asina protehá e poblashon di abusunan di poder. Den un Rechtsstaat, ciudadanonan tin derechonan basico garantisa pa un constitucion y legalmente ehecutabel. Originalmente, un Rechtsstaat tabata wòrdu komprondé komo un kondishon indispensabel òf nesesario pa e eksistensia di un estado;[2] sinembargo, algun teóriko a sugerí despues ku un estado no por konstituí un demokrasia sin ta un Rechtsstaat.[3] (den sentido cu un Rechtsstaat ta un condicion necesario pa existencia di un democracia). -------------------------------------- '''Polítika''' ta e manera cu e conflictonan di interes di grupo y individuonan ta wordo expresa den un sociedad - generalmente a base di negociacionnan - na e varios nivel administrativo y sosial. Unda e liña di division ta core entre lo politico y lo etico y social ta un pregunta tocante cua tin hopi diferencia di opinion. Mayoria di erudito ta reconoce cu mester tin cierto potencial pa e uso di poder òf violensia pa un asuntu por wòrdu konsiderá polítiko — disidí un konflikto polítiko por lo general ta enserá un kambio di poder di un grupo òf persona pa otro. Un otro definicion ta cu politica ta inclui e sèt di aktividanan relaciona cu tumamento di desicion di grupo of otro formanan di relacionnan di poder entre individuo, manera e distribucion di recursonan of status social. Un hende ku ta ocupa un funcion of posicion den [[Polítika|politica]] ta wordo yama un politico. Politisacion ta komvertí un tema esencial; no-politico den un asunto politico pa asina provoca un discusion politico tocante di dje. [[Category:Polítika]] ---------------------------------------- {{Variante|c}} '''Ontvanger''' ta un término di origen hulandes ku ta nifiká literalmente risibidó. Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i maneho di impuestonan públiko na [[Aruba]], [[Kòrsou]] i [[Sint Maarten]] i ku ta kai bou di e [[Servisio di Impuesto]] di nan respektivo hurisdikshon. == Historia == Karibe Hulandes ta suheto na reglamentunan di kobransa, ku ta regla pa lei separadamente segun hurisdikshon: Aruba, Korsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense. Bou di e restructuracion di e islanan di [[Antias Hulandes]] a introduci ordenansanan di kobransa tantu na nivel nashonal komo na nivel insualar. Pa kobra a krea na 1953 dos organo di ontvanger pa distinguí entre kobransanan na nivel nashonal asigná na e ''landsontvanger'' y kobransanan na nivel di [[Teritorio insular (Antias Hulandes)|teritorio insular]] asigná na e ''eilandsontvanger''. Na Aruba i Kòrsou tabatin ofisinanan separa pa e dos organo aki, mientras na Boneiru i Islariba, e landsontvanger tabata fungi tambe komo eilandsontvanger. E promé funshonarionan ta kobra invoerrechten, accijns, invoerrechten spesial, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo i invoerrechten di registrashon, etc., miéntras ku e ontvangernan insular ta kobra impuesto riba entrada, salario, ganashi, tereno i uso, di kua e evaluashon ta wòrdu asigná na e Inspektor di Impuesto (Tereno), i tambe impuestonan puramente insular manera impuesto di vehíkulo di motor, pre-skol, tarifa derechonan, terenonan di hür, etc. E Ontvangernan Nashonal i e Ontvangernan Insular tin e opshon di apliká kobransa obligatorio pa belasting i gastunan (wak tambe @: Belasting). === Landsontvanger === Riba kada un di e seis islanan di Antia Hulandes tabatin un ofisina di Landsontvanger.<ref name="Encylopedie">[https://web.archive.org/web/20161120102703/http://curacao-encyclopedia.com/?node=main&id=371&lang= Landsontvanger], Encyclopedie van Curaçao</ref> E tabata e kahera di e pais. E tabata ehekutá òrdu pa pago i tabata enkargá ku e kobramentu di e fondonan ku e pais mester risibí. E kobransa y recibo tabata wordu hasi parsialmente independientemente i parsialmente riba ordo di e minister di finanzas, e atministrador di finanzas of e instancianan. E kobramentu di e primanan pa e seguro di malesa obligatorio i seguro di aksidente tabata wòrdu hasí dor di e ontvangernan nashonal a base di aanslagnan trahá dor di Banko di Seguro Sosial (SVB). Na Boneiru, Sint Maarten, Saba i Sint Eustatius e ontvanger nashonal tambe tabata e ontvanger insular. E ontvanger nashonal na Korsou i Aruba ta wordu supervisa door di e servisio ''Nationaal Accountants Dienst''. === Eilandsontvanger === E ontvanger insular ta e kahera di un teritorio insular. E aanslagnan impone pa Pais (Inspeccion di Impuesto) den impuesto riba entrada, impuesto riba ganashi, impuesto riba grond y impuesto riba uzo ta wordo cobra door di e ontvangernan di e isla. E ontvangernan aki tambe ta wordo encarga cu e cobransa di e primanan di Algemene Verzekering Behez (A.O.V.) y e Verzekering di Viuda en Huerfano (A.A.W.) cu ta wordo cobra pa of na nomber di Inspeccion di Impuesto. Riba e Islanan Windward, kada teritorio insular tin un risibí di isla. E funshonario aki tambe ta e ontvanger nashonal, meskos ku na Boneiru. Riba e islanan Boneiru, Saba i St. Eustatius ta kombiná e funshon di ontvanger nashonal-isla ku esun di hefe di pòstkantoor. E ontvangernan insular riba Curaçao y Aruba ta wordo audita pa e servicio di contabilidad insular concerni y Algemene Rekenkamer. Na Boneiru i e Islanan Windward, e kòntròl ta wòrdu ehekutá dor di Gobernador i dor di Algemene Rekenkamer. ------------------ '''Ontvanger''' (Kobrador di Impuesto) E término ontvanger ta nifiká literalmente "risibidor". Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i manejamentu di impuestonan públiko. Na Aruba, Kòrsou i Sint Maarten, e funshon aki ta kai bou di e Servisio di Impuesto di cada uno di nan hurisdikshon. 🏛️ Historia Den e epoka di e Antias Hulandes, e islanan a desaroyá sistemanan separá di kobransa pa kada hurisdikshon (Aruba, Kòrsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense). Na aña 1953, den kuadro di restructurashon administratif, a introducí un distinsion entre landsontvanger (kobransa nashonal) i eilandsontvanger (kobransa lokal di teritorio insular). Na Aruba i Kòrsou, tabatin ofisinan separá pa e dos funshon, mientras ku na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e landsontvanger tambe tabata funshoná komo eilandsontvanger. E landsontvanger tabata kobra impuesto manera: invoerrechten, accijns, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo, entre otro. E eilandsontvanger, na su beurt, tabata kobra impuesto riba entrada, ganashi, salario, tereno i uzo, i tambe impuestonan puramente lokal manera impuesto riba vehíkulo, derechonan, i hür di tereno. Evaluashon di impuesto ta wordu stipulá pa e Inspektor di Impuesto (Tereno). 🧾 Landsontvanger Riba kada isla di e Antias Hulandes tabatin un ofisina di landsontvanger, ku ta sirbi komo e kahera prinsipal di e pais. E tabata recibe instruksion for di e Ministerio di Finansa, i tabata maneha pagamentu i kobramentu di fondo públiko. E landsontvanger tabata tuma kuenta tambe pa kobramentu di primanan di seguro di malesa i aksidente na base di aanslagnan di e Banko di Seguro Sosial (SVB). Na e islanan chikitu (Boneiru, Saba, Sint Eustatius), e landsontvanger tabata kombina su funshon ku esun di eilandsontvanger, i den hopi kaso, tambe ku esun di jefe di pòstkantoor. Supervisión tabata wordu hasi pa e Nationale Accountants Dienst i e Algemene Rekenkamer. 📂 Eilandsontvanger E eilandsontvanger ta e funshonario ku ta sirbi komo kahera lokal pa un teritorio insular. E ta enkargá ku kobramentu di impuestonan nombra pa e pais, manera impuesto riba entrada, ganashi, tereno i uzo. E ta tambe kobra e primanan di AOV (Seguro di Biaha) i AAW (Seguro di Viuda i Huerfano), den kolaborashon ku e Inspeccion di Impuesto. Na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e eilandsontvanger ta generalmente e mesun persona ku e landsontvanger. Supervisión lokal ta wordu hasi pa e Gobernador i e Algemene Rekenkamer. 🎯 Meta i Tarea E funshon di e ontvanger ta formalmente establecé na aña 1953, ku e siguiente objetivo prinsipal: Kobramentu di impuestonan públiko Administrashon kontabel di e fondo públiko Kontrol i manejamentu di e likides finansiero di e gobièrnu 🔄 Proseso i Maneho E sistema di e Ontvanger di Kòrsou ta dividí den tres proseso prinsipal: Proseso di kobransa Proseso di kontabilidat Proseso di apoyo administratif Den su maneho, e funshonario ta sigui prinsipionan manera: Tur impuesto debe wordu kobra Pèrdida riba demanda mester wordu prevení Impuesto mester wordu risibí den e periodo stipulá pa lei --------------------- zie nl.wiki '''Gregory Edward (Greg) Elias''' (☆ [[1953]] na [[Kòrsou]]) ta un empresario, filantropo i promotor kultural di [[Kòrsou]] ku hopi influensia riba tantu e sektor finansiero komo e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su ròl den atkisishon di Banco di Caribe, su liderazgo di e kompania internashonal di servisio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di Fundashon Bon Intenshon, organisadó di e prestigioso [[Curaçao North Sea Jazz Festival]]. == Bida i karera == Gregory Elias a nasé na [[Bandariba]] den luna di mei 1953, komo yu di e empresario Fohed Antonio Elias. Na un edat hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Vrije Universiteit Amsterdam den añanan 1970. Durante su Despues di a studia, el a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. == Honor == * {{CUW|bandera}} Charles Gomes Casseres Award (2013) * {{CUW|bandera}} [[Premio Cola Debrot]] (2025) {{Appendix}} Zelf werd Elias geboren op Banda Ariba. Het landgoed van zijn grootouders van moederszijde omvatte enkele hectaren. Hij woonde er acht jaar met zijn moeder. Op zijn twaalfde trok Elias naar Nederland; zijn oudere broer Mike was vijf jaar eerder al afgereisd. Gregory studeerde er – het was begin jaren zestig – rechten aan de Vrije Universiteit. Na zijn studie keerde hij terug naar Curaçao. Daar woont hij nu, alweer bijna 35<ref>[[Dick Drayer]], [https://deachterkantvancuracao.blogspot.com/2016/08/you-can-always-get-what-you-want.html You can always get what you want], De Achterkant van Curacao (1 di ougustus 2016)</ref> Gregory (Greg) Elias (1953), bijgenaamd ‘de koning van Curaçao’, was een van de oprichters van trustbedrijf Intertrust. Dat bedrijf werd in 2002 verkocht aan Fortis, wat Elias naar verluidt tot de rijkste man van Curaçao maakte. Hij bleef daarna actief in het trustwezen, en zette een nieuw kantoor op in Amsterdam en Willemstad, United Trust. Elias vergaarde internationale bekendheid toen hij in 2016 een concert van de Rolling Stones op Cuba organiseerde.<ref>[https://www.ftm.nl/tag/gregory-elias Gregory Elias], ftm.nl</ref> Met Johan Derksen organiseert hij een bluesfestival in het dorp Grolloo. Hij is bevriend met Marcel Boekhoorn, en sponsorde net als hij enige tijd voetbalclub NEC. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Kòrsou]] --- WILLEMSTAD - Reeds vijf weken staat op de lokale top 40 het nummer getiteld „Life is easy", maar jammergenoeg nog steeds niet verkrijgbaar bij de lokale platenzaken. De opname die in de top 40 verschijnt is dan ook, voorlopig alleen via de Curom te beluisteren, maar spoedig ook via de andere radiostations. Ongeveer zeven weken geleden was hier op vakantie Gregory Elias, misschien nog onbekend bij velen, maar hij is een Caracaoënaar, die in Nederland studeert, maar een behoorlijke dosis muzikale talent bezit Misschien zegt de naam „Dickery Doek" meer? Vorig jaar werd door P.S.H. de nummers „A song for all" en „Mr 800 of the 7th Avenue" gelanceerd, zonder veel succes, maar toen al waren de muzikale talenten van Gregory Elias te beluisteren, want hij was dé schrijver, musicus en zanger „Dickery Doek". Gregory heeft ook een paar hits geschreven voor „Debhie, een zangeres, die tot voor kort nog een sensatie was in Nederland, Frankrijk en Italië. Dit jaar nog begon Gregory met de formatie van het trio: „Eliah", met als genre harmonie (C.S.N. & Y. of America stijl, maar zeker geen imitatie). „Eliah" bestaat uit Gregory Elias (naast zanger is hij ook drummer, pianist en guitarist). Verder Hein Piscaer („Uncle Henry", die 20 jaar oud is en lead guitarist en bass guitarist is) en Rob van Donselaar („Pedjes", 22 jaar, piano, orgel, guitaar en sli de-guitaar). Rob heeft gedurende drie jaar in de groep „Bintangs" gespeeld, die vrij populair is in Nederland en Duitsland. Gregory is 19 jaar oud en volgens de laatste inlichtingen die wij hebben gekregen van Gregory, zijn zij bezig met opnames voor een elpee. Eerst zal „Live is easy" als single in Nederland worden gelanceerd.<ref>Life is easy. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> -- Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Op jonge leeftijd vertrok hij naar Nederland, waar hij in de jaren 1970 notarieel recht studeerde in Amsterdam. Na zijn studie keerde hij begin jaren ’70 terug naar zijn geboorte-eiland. Hij woont in de omgeving van Spaanse Water op Curaçao. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap In de jaren 1980 richtte Elias mee de Holland Intertrust Group op, een toonaangevend trustkantoor voor internationale cliënten. In 2002 verkocht hij zijn aandelen aan Fortis PLC, en in 2007 richtte hij zijn eigen groep op: United Group Holdings, actief in wealth management, trusts en juridische dienstverlening in onder andere het Caribisch gebied en Europa. Elias was ook algemeen directeur van Pierson Bank/Intertrust tot zijn vertrek in 2006. Onder zijn leiding groeide United Group uit tot een organisatie met kantoren in negen landen, waaronder Curaçao, Aruba en Panama. In juni 2022 voltooide United Group Holdings onder leiding van Elias de overname van Banco di Caribe, waarmee hij een prominente speler werd in de lokale bankensector. 🎶 Culturele promotor en filantroop Gregory Elias is de oprichter van de Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 structurele steun biedt aan projecten in het onderwijs, cultuur, sport en het sociale domein op Curaçao. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, in samenwerking met Mojo Concerts en het Curaçao Toeristenbureau (CTB). Het festival, dat plaatsvindt in het laagseizoen, groeide uit tot een internationaal cultureel hoogtepunt. Wereldberoemde artiesten als Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys traden op tijdens het evenement. De opbrengsten van het festival worden volledig geherinvesteerd in sociale projecten. Daarnaast organiseert zijn stichting ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam, het BlueSeas Blues Festival en andere culturele evenementen. 🏅 Onderscheidingen In 2013 ontving Elias de Charles Gomes Casseres Award voor zijn bijdrage aan de gemeenschap en cultuur van Curaçao. In 2025 werd hij onderscheiden met de Cola Debrotprijs, de hoogste culturele onderscheiding van het eiland. Een opvallend detail: Elias was drummer en coauteur van de Nederlandse hit Why Tell Me Why van Anita Meyer. De inkomsten uit dit project gebruikte hij mede om zijn ondernemingen en filantropisch werk te financieren. 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt gezien als een ware “yu di Kòrsou” – een zoon van Curaçao – die zijn financiële succes heeft ingezet voor de culturele en sociale ontwikkeling van zijn eiland. Zijn werk belichaamt een unieke balans tussen ondernemerschap, filantropie en het versterken van de Curaçaose identiteit op internationaal niveau. ---- Gregory Edward Elias (nase na Kòrsou, 1953) ta un empresario, filántropo i promotor kultural di Kòrsou ku un gran impakto riba e sektor finansiero i e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su rol den akuisishon di Banco di Caribe, su liderato den firma internashonal di servicio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di e Fundashon Bon Intenshon ku ta organizadó di e Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Bida i formashon Gregory Elias a nasé na Kòrsou den mei òf ougustus di 1953, komo yu di empresario Fohed Elias. Na un edad hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Amsterdam den anjanan 1970. Despues di e studi, e a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. 💼 Karera den finansa i negoshi Den anjanan 1980, Elias a co-funda Holland Intertrust Group, un firma prominente den e mundo di trust i planeashon di impuesto pa klientenan internashonal. Na 2002, e a bende su parti den Intertrust na Fortis PLC, i na 2007 e a funda su mesun grupo, United Group Holdings, ku ta ofrece servisio di wealth management, trust, i planeashon legal den varios pais den Karibe i Europa. E tambe tabata direktor general di Pierson Bank/Intertrust te ku su salida na 2006. Bao di su liderato, United Group a habri ofisina den nueve pais, inkluído Kòrsou, Aruba, i Panama. Na yüni 2022, United Group Holdings, bou di liderato di Elias, a kompletá e kompra di Banco di Caribe, convirtiéndose asina den un di e figura prinsipal den sektor bankario lokal. 🎶 Promotor kultural i filántropo Gregory Elias ta fundadó di Fundashon Bon Intenshon, ku for di 1990 ta duna sosten kontinuo na e sektor edukashonal, kultural, deportivo, i sosial na Kòrsou. Na 2010, Elias a lansa e Curaçao North Sea Jazz Festival den kolaborashon ku Mojo Concerts i CTB. E festival aki, ku ta tuma luga durante temporada bou di turismo, a traha e isla na un nivel internashonal den e mundo musikal. Artistanan famos mundialmente manera Prince, Stevie Wonder, i Alicia Keys a presenta riba e tarima di e festival. E evento ta sin gana, i su ganashi tur a wordu reinvertí den proyekto sosial. Ademàs di jazz, Elias su fundashon ta organisá e Curaçao International Film Festival Rotterdam, e festival di blues BlueSeas, i otro aktividat artistiko. 🏅 Rekonesementu Na 2013, Elias a ricibí e Charles Gomes Casseres Award pa su kontribushon na komunidat i kultura di Kòrsou. Na 2025, e a ricibí e Premio Cola Debrot, e premio mas halto den área di arte i kultura na Kòrsou. Un dato interesante: Elias tabata drummer i ko-autor di e hit “Why Tell Me Why” pa cantante hulandés Anita Meyer, ku e a uza e ganashi finansiero pa invertí den negoshinan i fundashon filantrópiko. 🧭 Legado Gregory Elias ta konsiderá komo un “yu di Kòrsou” di berdat: un persona ku a uza su éksito finansiero pa amplia e balor kultural i komun di su pueblo. Su trabou ta reflehá un balans entre negoshio, filantropia, i promoshon di identidat kultural di Kòrsou na un eskala internashonal. * e tabata ko-produser di e pelikula "double play (2017), un produkshon merikano basa riba e buki ''Dubbelspel'' di [[Frank Martinus Arion]]. * na 1972 e i e grupo Eliah a koloka den top 20 di Korsou cu e kantika "Life is easy''<ref>TOP20. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 16-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461400:mpeg21:p011</ref> * 1987 t/m 1995 - Presidente di Vereniging Offshore Belangen (VOB) * 1983 - el a kasa ku Marianne Chang * 1993 - presidente VBC Vereniging Bedrijfsleven Curacao ---- Gregory Edward Elias (geboren op Curaçao, 1953) is een ondernemer, filantroop, muzikant en cultureel promotor uit Curaçao. Hij heeft aanzienlijke invloed gehad op zowel de financiële infrastructuur als het culturele leven van het eiland. Hij staat bekend om zijn rol in de overname van Banco di Caribe, zijn leiding over United Group Holdings, en als oprichter van Fundashon Bon Intenshon, de stichting achter het prestigieuze Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Leven en opleiding Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Hij vertrok op jonge leeftijd naar Nederland, waar hij notarieel recht studeerde in Amsterdam in de jaren 1970. Hij woont tegenwoordig in de regio Spaanse Water op Curaçao. 🎶 Vroege muzikale carrière Al op 19-jarige leeftijd maakte Gregory Elias naam als componist, zanger en multi-instrumentalist onder het pseudoniem “Dickery Doek”. In 1972 bracht hij het nummer “Life is Easy” uit, dat destijds vijf weken op de lokale top 40 van Curaçao stond, ondanks dat het nog niet beschikbaar was in platenzaken.<ref>Life is easy. Amigoe di Curaçao, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd via Delpher, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> Gregory was de schrijver, zanger, pianist, drummer en gitarist van de muziekformatie Eliah, die hij datzelfde jaar oprichtte. De groep bestond uit Elias zelf, Hein Piscaer (“Uncle Henry”) als lead- en basgitarist, en Rob van Donselaar (“Pedjes”), voormalig lid van de bekende Nederlandse band Bintangs, als toetsenist en gitarist. De stijl van Eliah werd vergeleken met die van Crosby, Stills, Nash & Young of America, hoewel de groep geen imitatie nastreefde. Gregory schreef daarnaast ook liedjes voor Debhie, een zangeres die toen actief was in Nederland, Frankrijk en Italië. Er werd gewerkt aan de opnames van een elpee, met "Life is Easy" als eerste geplande single voor de Nederlandse markt. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap Na zijn muzikale periode ontwikkelde Elias zich tot een succesvolle ondernemer. Hij richtte in de jaren 1980 mee Holland Intertrust Group op en verkocht zijn aandelen in 2002 aan Fortis. In 2007 startte hij United Group Holdings, gespecialiseerd in wealth management, trusts en juridische structuren, met vestigingen in onder andere Curaçao, Panama en Nederland. In juni 2022 kocht zijn groep Banco di Caribe, waarmee hij zijn invloed in de financiële sector van het eiland verstevigde. 🎷 Culturele promotie en filantropie Gregory Elias is oprichter van Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 actief is in het ondersteunen van projecten op het gebied van onderwijs, cultuur, sport en armoedebestrijding. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, dat sindsdien wereldsterren zoals Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys naar het eiland heeft gebracht. Alle winsten van het festival worden herbestemd naar maatschappelijke projecten. Zijn stichting organiseert daarnaast ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam en het BlueSeas Blues Festival. 🏅 Onderscheidingen Charles Gomes Casseres Award (2013) – voor zijn bijdrage aan de Curaçaose samenleving Cola Debrotprijs (2025) – hoogste culturele onderscheiding op Curaçao 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt alom erkend als een ware “yu di Kòrsou” – een Curaçaoënaar die zijn financiële succes heeft ingezet voor het algemeen welzijn en culturele bloei van zijn eiland. Zijn levensloop combineert ondernemerschap, filantropie en artistieke expressie tot een uniek voorbeeld van culturele toewijding. ------------------- '''Shon Arei''' ta un di e figuranan mítiko den e kuentunan tradishonal di \[\[Kompa Nanzi]], e araña sabí ku ta un personaje folklóriko popular na [Curaçao]] i e islanan \[\[ABC (islanan)|ABC]]. Shon Arei ta representá e figura di un shon autoritativo i ta sirbi regularmente komo kontrapunto pa e astusia i sabiduría di Kompa Nanzi.<ref name="maduro">Hilda Maduro, ''Kompa Nanzi: kuentanan folklóriko di Kòrsou'', Fundashon Publikashon, Kòrsou, 1992.</ref> == Origen i karakter == Shon Arei ta basá riba e tipo di plantashiun kolonial ku tabatin na Kòrsou durante e periodo di e \[\[époka kolonial]]. E ta simbolisá poder, autokrasia i struktura rigido di e sistema di klas sosial. Den e kuentunan, Shon Arei ta regularmente e patrón òf doño di trabou di Kompa Nanzi, i su karakter ta pone énfasis riba e kontraste entre autoridat i astusia popular.<ref name="hartog">Johan Hartog, ''Het Nederlandse koloniale verleden'', Zutphen: Walburg Pers, 2002.</ref> == Papel den e kuentunan == Den hopi kuentunan di Kompa Nanzi, Shon Arei ta e figura ku ta pone e desafiunan, ku Nanzi ta logra eskapá òf resolvé pa medio di sabiduría, truko òf engaño. E interakshon entre nan dos ta reflehá lucha di hendenan komun kontra opresión òf sistema rígido, i ta sirbi komo un fuente di enseñansa moral. == Signifikado kultural == Shon Arei, huntu ku \[\[Shi Maria]] i Kompa Nanzi, ta forma parti di un sistema di kuentunan oral ku ta kontribuí na identidad kultural di e islanan ABC. E kuentunan aki, ku nan origen den tradishon Afrikano, a yuda pa preservá historia di pueblo i pasá balornan den generashon.<ref name="sintjago">Lucille Berry-Haseth Sint Jago, ''Nos dushi papiamentu: un inventario di kuentanan y historia di pueblo'', Fundashon pa Planifikashon di Idioma, 2003.</ref><ref name="duin">Liesbeth van der Duin, “Kompa Nanzi: Spider Tales from Curaçao.” Den: ''The Oral Tradition in the Caribbean'', Leiden: KITLV, 2005.</ref> \== Referensianan == {{reflist}} --- '''Shi Maria''' ta un figura prominente den kuentanan di Kompa Nanzi, parti di e tradishon folklóriko di e islanan ABC. E ta konosí como e esposa di Nanzi i madre di nan nueve yu, regularmente rekonosí den historia “Shi Maria” òf “Ma Coco”. E kuentanan ta reflehá e dinamika famial komún i e uso di astusia den kultura lokal. == Orígen y Papel == E kuentanan di Kompa Nanzi, ku su mujer Shi Maria, tin su orígen na tradishon afro-karibense, basá riba historia Anansi di e Ashanti for di Ghana.<ref>Pinto, Nilda (1952). ''Cuentanan di Nanzi''. Curaçao: De Curaçaosche Drukkerij.</ref><ref>Price, Richard (ed.) (1991). ''The Birth of African-American Culture: An Anthropological Perspective''. Boston: Beacon Press.</ref> Den e versionnan antiano, Nanzi ta un spin sabí i engañoso, ku su mujer ta un partner esencial na e historia. Den un kuenta famos—“Kompa Nanzi i e persona di teer”—Shi Maria usa astusia pa liberá su marido di un trampa mortal, usando un kantiko hungroso pa mobilisá e rey pa perdonamentu.<ref name="Pinto2005">Pinto, Nilda (2005). ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam''. Zita Jesus-Leito (transl.). Aruba: Charuba.</ref> == Representashon kulturel == Shi Maria tabata inkluí den narrashonnan deskubrí pa Nilda Pinto den su buki ''Cuentanan di Nanzi'' (1952), mas tarde publiká tambe na edishon bisesual bilingüe ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam'' (2005).<ref name="Pinto2005"/> Den esakinan narrashon, dodatk ta presente — por ejemplo pa e historia “Nanzi i Koma Corona” ku a wordo adaptá pa reflehá situashon moderno.<ref>Ministerio di Kultura, Aruba (2020). ''Nanzi i Koma Corona''. Aruba: Departamento di Cultura.</ref> == Importansia folklóriko == Shi Maria ta un simbolo di solidaridat famial i poder femenino den e kuentanan di Kompa Nanzi. Su papel ta evidenshá e valor lokal pa astusia, lealtad i empoderamentu di falta di justisia. E figura di Shi Maria drecha e dialogo intergerashonal i reflehá e kultura di resistensia i esperansa di e komunidat afro-karibense.<ref>Hoetink, H. (1972). ''Caribbean Folklore and Cultural Identity''. The Hague: Martinus Nijhoff.</ref> == Referensia == <references /> [[Kategoria:Folklor di Kòrsou]] [[Kategoria:Kuenta tradishonal ABC]] [[Kategoria:Personahenan folklóriko]] -------- {{Variante|c}} {{Infobox politico| variante = c | nomber = Michèle Russel-Capriles | imagen = Michèle Russel-Capriles.jpg | descripcion = | nomber completo = | fecha nacemento = [[29 di òktober]] [[1968]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = | luga fayecimento = | pais = {{CUW}} | funcion actual= Gobernador interino di Korsou | desde = [[1 di yüni]] [[2019]] | antecesor = [[Nolda Römer-Kenepa]] | sucesor = | partido = | ofishi = polítiko, artista visual | mama = Diane Henriquez | tata = Lio Capriles | casa = Russel | temporada1 = 1994-1998 | funcion1 = miembro di [[Parlamento di Kòrsou]] | website = }} '''Michèle Russel-Capriles''' (☆ [[29 di òktober]] [[1968]] na [[Kòrsou]]) ta un polítiko, dirigente i artista visual di [[Kòrsou]]. E ta gobernador interino di Kòrsou for di 1 di yüni 2019. == Bida i karera == Russel-Capriles ta un yu muhé di Diane Henriquez i [[Lio Capriles]]<ref>{{Citeer web|url=https://curacao.nu/michele-russel-capriles-voorgedragen-voor-plaatsvervangend-gouverneur/|titel=Michèle Russel-Capriles voorgedragen voor plaatsvervangend gouverneur|werk=Curaçao Nu|datum=15 mei 2019|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> i nieta di [[May Henriquez]]. Na 1990, el a optené un [[lisensiatura|bachelor]] den relashonnan internashonal na Universidat di Pennsylvania, spesialisá den asuntunan di refugiado, i a bai traha na [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]]. Na 1993, e tabata kofundadó di [[Partido Alternativa Real|Partido Antiá Restrukturá]], ku a boga pa preservashon i restrukturashon di [[Antias Hulandes]]. Di 1994 pa 1998, e tabata miembro di parlamento i a enfoká riba bienestar di hubentut, derechonan di hende muhé i polítika hudisial.<ref name="CM">{{Citeer web|url=https://caribbeanmuseums.com/dutch-speakers-biographies/|titel=Dutch Speakers’ Biographies - Michèle Russel-Capriles|werk=caribbeanmuseums.com|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> Despues di a bandoná polítika, ela bira enbolbí den arte, kultura, historia i kuido di salú. Ela sirbi den e hunta di direktiva di vários organisashon sin fin di lucro i korporativo, ta presidente di e Museo Históriko Kultural Hudiu i tesorero di Landhuis Bloemhof. Ela organisá hopi eksposishon históriko i di arte den tur dos museo. Pa dies sinku aña e tabata miembro di e direktiva di Antia Hulandes i departamentu di Aruba di e Fondo Kultural, e último shete añanan komo presidente.[2][3] For di promé di yüni 2019, Michèle Russel-Capriles ta gobernador interino di Kòrsou. E ta susedé Nolda Römer-Kenepa den e posishon aki.[4][5] Ekshibishonnan individual Russel-Capriles a partisipá den hopi eksposishon di grupo na kas i den eksterior. Ademas, e tabatin e siguiente eksposishonnan individual. 2016 - Serio?, kolahenan i imágennan di medionan miksto den Landhuis Bloemhof. Durante e exposicion aki ela crea dos obra di arte conhunto hunto cu boluntarionan: Wall of Memory y Standing Tall. Esakinan a keda atras den e hardin di Bloemhof.[6] 2019-2020 - Ban Serio, arte di ensamblahe na Landhuis Bloemhof.[7] E eksposishon a wòrdu ekstendé ku e proyekto Circle of Life den kolaborashon ku e Ronald McDonald House lokal, den kua a krea un obra di arte komun grandi for di desperdisio médiko. Pu {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Russel-Capriles, Michèle}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] --------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona| variante = c | nomber = Lio Capriles | imagen = | descripcion = | nomber completo = Lionel Isaac Haim Capriles | alias = ''Paps'' | fecha nacemento = [[1933]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = [[4 di yanüari]] [[2017]] | luga fayecimento = {{CUW}} | alma mater = | conoci pa = [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB) | distincion = [[Krus di Mérito Kòrsou]] | casa = Judith Capriles | tata = Isaac Haim (Sha) Capriles | mama = Hilda Capriles-Pinedo | yui = Lionel (Chicu) Capriles;<br>Michèle Russel-Capriles }} '''Lionel Isaac Haim (Lio) Capriles''' (☆ 30 di ougùstùs [[1933]] – † [[4 di yanüari]] [[2017]] na [[Kòrsou]]), tambe kariñoso konosí komo “Paps”, tabata un bankero i figura markante di [[Kòrsou]]. Pa añanan largu el a liderá komo CEO e institushon finansiero di mas grandi den [[Karibe Hulandes]], [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB).<ref>{{citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/curacao/15031-paps-capriles-overleden|titel=Paps Capriles overleden|datum= |bezochtdatum=2025-06-22}}</ref> == Biografia == Lionel Capriles a nase den ougùstùs 1933. Su famia, tata, welo i bisawelo, tabata relashoná ku banko MCB ku a wòrdu fundá na 1916.[2] Na 1954, el a cuminsa su karera na CMB na edat di 21 ana.<ref>Jarige 'Paps' 35 jaar bij Maduro. "Amigoe". Curaçao, 30-08-1989, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 22-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642976:mpeg21:p003</ref> El a sirbi komo President-Director di MCB i na edat di 70 a retirá. Despues di su retiro, el a sigui pa sinku aña mas komo presidente di e Konseho di Supervisión.[3] Su yu homber, Lionel “Chicu” Capriles II, a sigui su pasonan i bira CEO di MCB na 2004.[2] Su sobrenòmber “Paps” a surgi pasobra durante evento públiko e tabata saluda hopi hende ku e palabranan “bon dia Paps”, un manera kordial pa saluda mes ora e no tabata rekorda tur su nòmber.[2] Bou di su liderato, na 2016 MCB a selebrá su 100 añanan di existensia, ku un rekonosimentu di e Kámara di Komersio.[5] E tabata kasa ku Judith. Nan tin dos yiu: Lionel “Chicu” Capriles II i Michèle Russel‑Capriles, i seis nietonan.[2][6] Lionel “Paps” Capriles a fayesé den desèmber 2016 na edat di 83, despues di un enfermedat ku no tabata prolongá.[1][2] == Inbolbimentu síviko i sosial == Capriles tabata un figura importante den komunidat di Kòrsou. El a sirbi komo: * Presidente di Kámara di Komersio di Kòrsou * Presidente di Stichting Maatschappij en Politie * Presidente di Sociaal Vangnet Reda Sosial * Presidente di e mesa directiva di Sonesta/Rif Resort * Presidente di e mesa directiva di World Trade Center Kòrsou[2] * PResidente di Lions Club korsou * Consul di Hapon? Den 2009, el a organisá un seminario importante tokante pobresa, pa promové dialogo i akshon den komunidat.[4] == Legado i bida personal == Capriles tabata conoci pa su integridat i su entrega na komunidat di Kòrsou. Su lema preferí tabata: “Behold the turtle; he makes progress only when he sticks his neck out.”—un refleho di su filosofia di bida, ku sin riska no tin progreso.[2][6] == Distinshon == * {{JPN}}: Officer of the Order of the Rising Sun (1982) * {{VEN}}: Gran Cordón den Orden de Francisco de Miranda (1994) * {{CUW}}: [[Krus di Mérito Kòrsou|Krus di Mérito]] (2011) {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Capriles, Lio}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------------ {{Variante|c}} {{infobox edificio| variante = c | infobox_tipo = Lanthùis | imagen = Collectie Nationaal Museum van Wereldculturen TM-20029918 Vooraanzicht van Landhuis Veeris Curacao Boy Lawson (Fotograaf).jpg | descripcion = Lanthùis Veeris (1964) | nomber2 = Lanthùis Feeris | pais = {{CUW}} | localisa_na = [[Willemstad]] | luga = [[Veeris]] | adres = | cercania = | funcion_original = kas di plantashi | funcion_actual = | fecha_construccion = ront di 1800 | renova = | restaura = | status_monumento = [[Monumento]] registrá ?? | propietario = | zoom = 13 }} '''Lanthùis Veeris''' ta un [[lanthùis na Kòrsou]], situá den e bario di [[Veeris]], zona nortwest di [[Willemstad]]. E ta un di e lanthùisnan mas bieu na Kòrsou ku ta eksistí ainda. == Historia == Historia di e Plantage Veeris E landhuis a tuma su nòmber di famia Veeris, ku ta e prome doño konosí di e plantagenan Drie Gebroeders i Westerveld. Den di dos mita di siglo 19, e plantagenan aki a fúsioná ku Eendracht pa formá plantage Union, ku eventualmente a bira konosí komo plantage Veeris. No ta kla si e landhuis actual ta originalmente parte di Union, Drie Gebroeders of otro plantage, pero su lokashon ta indiká ku e landhuis ta situá entre e plantagenan historiko Morgenster i Raphael, na banda west di Weg naar Westpunt. ta un kas grandi históriko situá den e bario [[Veeris]], banda oeste di Willemstad, Kòrsou. E bario Veeris mes ta centraé bon entre Hato Airport i e sentro di Willemstad, mas o menos 10 minùt di maneho di e kapital. E kas ta riba un kavel di mas o menos 6.000 m2 di tereno propio. E landhuis mes ta un ejenplo di arkitetura kolonial ku a keda den su estado original. E propiedat ta konsisti di e kas prinsipal, un bijgebouw ku cisterna, un magasina, un edifisio pa bano i ducha, i koralen tradicional. == Edifisio == Kompleho di tereno di kunuku ku edifisio prinsipal i strukturanan adishonal. Edifisio prinsipal: struktura di un piso ku plan di piso rektangular. Dak di gable riba área di núkleo, daknan skerpi riba galerianan. Dos dormitorio na tur dos banda di dak. Gables den forma di embudo ku fronton triangular i gables kurvá paden i pafó na nivel di galeria. Terasa dilanti kompleto i tambe terasa patras kòrtiku. Strukturanan adishonal ta inkluí un tanki di dos piso i un magasina konektá ku tres arko na e edifisio prinsipal.<ref name="Monument">[https://curacaomonuments.org/sites/landhuis-veeris-veeris-z-n-willemstad/ Landhuis Veeris], curacaomonuments.org</ref> E monumento tin balor históriko kultural pa motibu di e kombinashon di gablenan kurvá paden i pafó ku puntanan di gable den forma di embudo ku fronton ta indiká un fase di transishon rònt di 1800. Balor históriko arkitektóniko komo un tereno di kunuku ku galerianan núkleo i rondó di dje, un lay-out típiko di Curaçao, i un sala típiko ku pasashinan arkuá i arkuá. Konhunto i balor históriko kultural pa motibu di e koherensia di tereno di kunuku, terasanan, tanki, magasina, kas di wc, koralnan i kurá ku porta.<ref name="Monument"/> *Deskripshon Arkitetural i Interno Landhuis Veeris ta un edifisio di mas o menos 570 m2.<ref>https://www.huisenaanbod.nl/index.php?p=detail&sLand=Antillen&sProv=&sRegio=&sPlaats=&Koophuur=K&order=&lan=NL&det=i*zo*&loc=ANT::::::;&AdvId=3198157 Lanthuis Veeris], huisenaanbod.nl</ref> Ora bo drenta, bo topa ku un espacio habri ku hopi detallenan autentiko, inkluindo porta i bentana original, yuna zolder amplio dividi na dos kamber grandi, un kuchina, i un bano. E struktura ta ofresé gran potenshal pa restaurashon den su estilo autentiko. *Desaroyo aktual i potenshal Veeris ta desaroyando rápidamente komo un zona industrial i komersial moderno, ku e sentro komersial Sambil serka, ku ta atrahé hopi trafiko humano. E lokashon di Landhuis Veeris lo pone’l den un posishon estratégiko pa diferente uzo: residenshal, komersial, turístiko of kulturel. Según e plan regulativo lokal (Artíkulo 3 di DROV), e terreno tin destino pa: bibuenda, negoshi, detalji, servisio, rekreo, aktividatnan sosial, trafiko, defensa, of preservashon di paisahe i kultura. *Konklushon Landhuis Veeris ta un testigu mudo di e historia agrikultural i sosial di Kòrsou. Ku un renovashon ku ta respetá su karákter original, e kas por bira un punto di referensia pa patrimonio, turismo, of desaroyo sosho-kultural moderno. == Lista di referensia == *Huisenaanbod.nl (anunsi original di bentanan) *Data topografiko lokal i historia di plantage Kòrsou *Informashon general tokante DROV-regulashon. {{Appendix}} -------------- '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashi) situá den parti sùitwest di [[Willemstad]], serka e laguna di [[Piscaderabaai]]. E bario a tuma su nòmber for di plantashi Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a kria bestia. E plantashon mes tabata pertenesé na famia Veeris, un fam di orígen [[Hulanda|hulandes]].<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e tereno di Veeris a wòrdu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan manumisio ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Finalmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisá den distrito di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su meskla di kasnan tradishonal i modernu. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área a kontinua desaroyando komo un bario residensial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashi original. Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kultural afrokurasoleño. {{Appendix}} == Referensia == <references> <ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> <ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> </references> '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashon) lokalisa den parti suroeste di [[Kòrsou]], serka di otro barionan históritiko manera [[Mundu Nobo]] i [[Otrobanda]]. E bario a tuma su nomber for di e plantashon Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a tene chukaramentu di bestia. E plantashon mes a pertenesé na famia Veeris, un apelido di orígen hulandés.<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e terreno di Veeris a wordu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan libertá ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Eventualmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisa den distrit di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su mezcla di kasnan tradicional i moderno. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área ta kontinua desaroyando komo un bario residencial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashon original.<ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kulturnan [[Afro-Korsou|afro-korsou]]. == Mira tambe == * [[Lanthùis na Kòrsou]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------- E Islanan ABC Aruba, Bonaire y Curaçao ta na e rand zuid di e faha di horcan. Nan no ta pafó di e faha di horcan, manera hopi ta considera. Historia ta siña ku mas o ménos un biaha kada 100 aña daño konsiderabel ta wòrdu eksperensiá dor di siklonnan tropikal ku ta pasa riba òf djis sùit di e islanan. Aunke e orkan nivel di eksperensia pa e islanan por wòrdu konsiderá komo hopi chikitu, bon konosí ta e orkan menor kual a pasa net pazuid di Curaçao dia [[23 di september]] [[1877]] causando un daño structural calcula di US$ 2 mion, prinsipalmente pa e sekshon di kosta di Willemstad. Un konvento a wòrdu labá kompletamente (restunan ainda visibel na marea abou), hopi barku a bai pèrdí i por lo ménos 70 persona a hoga. E barometer di mas abou lesamentu na Willemstad a wòrdu opservá pa 15:30 UTC riba 23 di sèptèmber (UTC = ora lokal + kuater ora na Área di Karibe Oriental) ku 995.4 milibar. Un barco nabegando pazuid di Curaçao a reporta un presion mas abao di 988.8 milibar. Riba promedio, un biaha cada cuater aña un ciclon tropical ta sosodé denter di un radio di 150 kilometer, pero mayoria pasando pa nort di e islanan sin causa mal tempo serio. Asta e inmediato efektonan di orkan grandi Hazel, di kua e sentro a pasa mas o ménos 90 kilometer pa nort riba Dia 7 di òktober 1954, ku bientunan máksimo sostené serka di e sentro di 190 km/h, tabata limitá na opservá bientonan maximo di 50 km/h cu rafaga te 90 km/h, y e daño, un estimacion di US$ 350.000,-, a resulta principalmente door di inundacionnan repentino pa motibo di yobida pisa (promedio di 48 ora: Aruba aprox. 250 mm, Bonaire y Curaçao aprox. 125 mm). Saba, St. Eustatius i St. Maarten ta situá denter di e faha di orkan. Kasi tur aña por lo ménos un siklon tropikal ta sosodé denter di un alkanse di 100 miya i riba promedio un biaha kada 4-5 aña orkan kondishonnan ta wòrdu eksperensiá. Referí na Adhunto II - Siklonan tropikal ku ta pasa denter di 100 N.M. di 17.5N, 63.0W te ku 31 di desèmber 2014. E orkannan mas resien ku a kousa daño konsiderabel na e islanan tabata e orkannan Omar (2008), José (1999), Lenny (1999), Georges (1998), Luis (1995), Marilyn (1995), Hugo (1989), Donna (1960) i Dog (1950). Specialmente e daño ocasiona pa horcan Luis tabata extenso. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC), un instansia di Gobièrnu di Kòrsou ku su ofisina i sentro di pronóstiko di wer na Seru Mahuma ta e outoridat responsabel pa e servisio di atvertensia di orkan. Sinembargo ta responsabilidad di Gobierno di cada pais of isla pa mantene y activa un organisashon di preparashon pa kalamidat. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC). E sucursal na Aruba a bira Departamento Meteorologico Aruba (DMA) y esun na St. Maarten a haya e nomber di Departamento Meteorologico St. Maarten. MDC lo sigui ta responsabel pa emishon di pronóstikonan di wer rutinario i tambe boletinnan di atvertensia pa Kòrsou i tambe pa Islanan BES (Boneiru, S. Eustatius i Saba). ----------------- == Historia == Imperio Romano por dividí den dos fase prinsipal: * '''Imperio Romano Oksidental''' (27 a.C. – 476 d.C.), ku su kapital na [[Roma]]. * '''Imperio Romano Oriental''' (284 – 1453), ku su kapital na [[Istanbul|Constantinopel]] (ó [[Bizantin]]). E imperio a logra ekspandé su teritorio pa inkluí un gran parti di e mundo konosí durante esaki, ku un sistema di kaminan, lei, i struktura politik ku a influensia Europa i mas allá. Imperio Romano a kontribuí hopi na arkitektura, lei, idioma ([[Latin]]), sistema di gobernashon i relíshon. Na e final di e imperio, [[Cristiandat]] a bira e relíshon ofisial. E imperio a ekspandé pa inkluí gran parti di e mundu konosí e tempu ei, desaroyando sistemanan di kaminda, lei i gobièrnu ku a influensiá Europa i mas leu profundamente. Kultura i Herensia E Imperio Romano a kontribuí signifikantemente na arkitektura, lei, idioma (latin), gobernashon i religion. Den su añanan despues, Kristianismo a bira e religion ofisial. Kaida di e Imperio E Imperio Romano Oksidental a kai na aña 476 di nos era, ora e último emperador, Romulus Augustulus, a ser destituí. E Imperio Romano Oriental (Imperio Bizantino) a sigui te na 1453, ora ku Konstantinopla a wòrdu konkistá pa e Turkonan Otomano. ------------- {{Variante|c}} {{Infobox dignatario| variante = c | nomber completo = Petrus Albertus Kasteel | imagen = Petrus Albertus Kasteel (1942).jpg | sucesion = Di 50° Gobernador di Kolonia Kòrsou | periodo start = [[15 di yüli]] [[1942]] | periodo fin = [[1 di yüli]] [[1948]] | monarkia = [[Wilhelmina di Hulanda|Wilhelmina]] (1898-1948) | antecesor = [[Gielliam Wouters]] | sucesor = Leonard Antoon Hubert Peters |fecha nacemento= |luga nacemento = |fecha fayecimento= |luga fayecimento = |pareha = Marie Kasteel-Baltussen |religion = [[Iglesia Catolico Romano|katóliko]] |yui = 5 <!-- Seccion di informacion profecional --> |ofishi = gobernante, diplomátiko |partido = }} '''Petrus Albertus (Piet) Kasteel''' (☆ [[4 di novèmber]] [[1901]] na [[Zwolle]] - † 13 di desèmber [[2003]] na [[Roma]]) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di gobièrnu kolonial hulandés. E tabata gobernador di [[Kòrsou i Dependensianan|Kolonia Kòrsou]] (Antia Hulandes) for di 1942 te 1948, ku ta inklui Guera Mundial II i un periodo di transishon polítiko di kolonia pa pais Antia Hulandes. == Bida personal == Piet Kasteel a nase den Zwolle, Hulanda, riba 4 di novèmber 1901. Den su bida personal i profesional, e tabata un katóliko dediká ku un gran pashon pa komunidat i notisia. == Periodista i trahadón den ekshilio == Den su hoben aña, Kasteel a traha komo editor parlementario pa e periódico katóliko De Maasbode i komo periodista pa De Tijd. Den 1923, e a fundá e asociashon De Klare Waarheid. Durante Segunda Gèrr Mundial, e a fugi pa Ingalaterra, kaminda e a traha pa e gobièrnu Hulandés den ekshilio na Londen. == Gobernador di Kòrsou i su dependensianan == Kasteel a ser nombra gobernador di Kòrsou i su dependensianan riba 15 di yüli 1942, na un momentu difísil den historia global. E a sustituí Gielliam Johannes Josephus Wouters i a tene e kargo te 4 di ougùstùs 1948. Durante su mandato, e a enfrenta reto di gobernashon militarisa den tempo di guerra, maneho di internashon di estranhero, i tenshon sosial. Tambe, e a guia proseso di inisiante negoshashon pa mas autonomia polítiko pa e teritorio kolonial. == Karrera diplomátiko == Despues di su periodo den Antia Hulandes, Kasteel a sirbi komo embahador di Hulanda na: Chile (1948–1956) Irlanda (1956–1966) Israel (1966) == Rekonesimentu == Piet Kasteel a resibí varios premio internashonal: Medal of Freedom with Silver Palm (Merka) Ridder van de Orde van de Nederlandse Leeuw (Hulanda) Grootkruis van de Pauselijke Orde van Sint-Gregorius de Grote (Vatikano) Commandeur van het Legioen van Eer (Fransia) == Fayesimentu == Piet Kasteel a fayesé na Roma, Italia, riba 13 di desèmber 2003, na edat di 102 aña. == Referensianan == Wikipedia. Piet Kasteel. Find a Grave. Petrus Albertus Kasteel (1901–2003). YouWho. Diplomats – Petrus Kasteel. Petrus Albertus "Piet" Kasteel (Zwolle, 4 di novèmber 1901 – Roma, 13 di desèmber 2003) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di administrashon kolonyal Hulandés. E tabata gobernador di Kòrsou i su dependensianan for di 1942 te 1948, durante Segunda Gèrr Mundial i un periodu di transishon polítiko den e Antia Hulandes. ------------------ '''Wikipedia na Papiamento: un plataforma di idioma comparti''' '''Wikipedia''' ta un di e proyectonan mas notabel riba e internet: un enciclopedia liber, dirigi pa comunidad y disponibel den diferente idioma. Sinembargo hopi hende no ta realisa cu un version di Wikipedia den un solo idioma por sirbi pa varios variante di e mesun idioma. Por ehempel, e Wikipedia di Ingles ta inclui articulo skirbi tanto den Ingles Britanico como Ingles Mericano. Mescos ta pasa cu e Wikipedia di Hulandes, cu ta skirbi lenguahe Hulandes (papia na Hulanda) como lenguahe Flamenco (papia na Belgica). E modelo bilingual aki ta aplica tambe na Wikipedia di Papiamento, cu ta sirbi e variantenan di Papiamentu y Papiamento. == Indica y respeta e variante di Papiamento/u == Dicon Wikipedia di Papiamento ta un plataforma comparti? E editornan ta encurasha pa indica den cua variante un articulo ta skirbi originalmente, si ta den Papiamento of Papiamentu. Unabes un variante ta scogi pa un articulo, ta wordo considera bon practica pa mantene consistencia y edicion continuo den e mesun variante ey. E uniformidad den lenguahe, en particular e ortografia y vocabulario, ta preserva claridad y evita confusion pa otro lector y editornan. Bo por consulta e documentacion riba Wikipedia di Papiamento pa mas informacion tocante con pa indica e variante di bo escogencia. Mescos cu Wikipedia di Ingles ta acepta tanto "color" como "colour"; pero ta spera consistencia den un mesun articulo. E principio aki ta aplica tambe na e uzo di Papiamento y Papiamentu den nan plataforma comparti. == Cuminsa un otro version di lenguahe riba Wikipedia == Aunke ta practico y comun pa comparti un version di idioma, tambe ta posibel pa propone i desaroya un Wikipedia separa pa un variante specifico di un idioma manera un Wikipedia di Papiamento separa, cu lo ta diferente for di e version comparti cu ta existi awor. Pero, tin cierto criteria cu e Wikimedia Foundation ta exigi pa lansa un edicion nobo di Wikipedia. Esaki ta inclui: * E idioma mester ta reconoci cu un codigo ISO 639. * Mester tin suficiente contribuidonan activo cu ta compromete pa desaroya e version nobo. * E idioma mester tin un localisacion valido den sistema di Wikimedia (traduccion di interface via translatewiki.net). * E comunidad mester demostra actividad continuo den Wikimedia Incubator, e plataforma unda ta test y desaroya edicionnan nobo. Bo por haya e lista completo di rekisito y paso pa propone un edicion nobo di Wikipedia riba Wikimedia Incubator: https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta:Language_committee/Handbook#Requisites == Contribui na un comunidad bilingual == No ta importa si bo ta skirbi den Papiamento of Papiamentu, contribui na Wikipedia di Papiamento/u ta yuda preserva i promove e idioma den tur su forma. Si bo ta respeta cada variante y colabora entre diferente manera di skirbi, e comunidad di Wikipedia ta sigui construi un fuente di informacion valioso y inclusivo pa tur cu ta papia Papiamento/u den islanan ABC y den mundu henter. ------------------ {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} {{Multiple image| total_width = 340 | align = center | caption_align= center | image2 = Bolletjes.jpg | caption2 = Bolitanan den stoma di un mula | image1 = Bird smuggler.jpg | caption1 = Mula transportando parhanan | image3 = Anus-patron (1205687).jpg | caption3 = Cartucho di ano pa transporta microfilm ilegal | image4 = Smuggling tunnel in Rafah (2009).jpg | caption4 = Tunnel pa contrabanda na [[Gaza]] (2009) }} {{clear}} {{Appendix}} [[Category:Sociedad]] ----------------- == SVGA == Dialuna dia 9 di december Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVGA) a celebra 60 aña di existencia. === historia === Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba a wordo lanta dia 9 di december 1964 dor dimeneer P.Harting, meneer A. de Vries y señora C. van den Berg. Nan a ripara cu tabata hopi necesario pa Aruba tin scol special, pasadianan pa mucha y adulto, centro pa train trabao y cas pa cuido 24/7 pa persona cu un discapacidad intelectual. Nan a traha un plan prome y a cuminsa busca fondonan. Na aña1973 a habri pasadia bibito pin. Scol dun’un man a habri na aña1976.Na aña1979 SVGA a habri un pasadia pa adulto na Brasil mainta y atardi den eedificiodiscoldun’unman. Desde aña 1982 tabatin un psi- cologo na SVGA, aña 1985 a cuminsa un sportleider y na aña1986 nos trahado social, cu te actualidad ta den servicio cerca pa nos, a cuminsa na SVGA. E grupo social pedagogico a forma y na aña1993 a amplia cu un logopedista y dos aña despues cu un di dos psicologo. Desde aña1985 e asina yama “di tres fase” a habri. Esey tabata encera cu Pasadia Bibito Pin a muda pa Piedra Plat 97A y na e mesun tereno a habri Pasadia Briyo di Solo pa adulto y Centro Man na Obra cu ta un centro pa train diferente trabao pa adulto. A habri tambe un gymzaal riba e tereno pa por duna atencion na movecion pa e clientenan. Na aña 1988 a realisa Cas Sjabururi unda adultonan vulnerabel por a cuminsa biba y haya cuido necesario mientras den dia ta bishita Pasadia Briyo di Solo o Centro Man na Obra. Na aña 2003 SVGA a habri dos apar- tamento riba e tereno di Cas Sjabururipahabitantenanmas independiente cuminsa train pa biba riba nan mes. Hunto cu FCCA a logra na aña 2008 pa habri e oportunidad pa algun persona bay biba cu guia riba nan mes den e bario di Jaburibari. Naaña2019apasaeguiadie habitantenan over pa Fundacion Biba Bou Guia. Na aña 2020 Cas Blenchi a habri den cuadro di e “Sociaal Crisis Plan Aruba”. Esaki ta duna oportunidad pa brinda un cas pa muchanan y hoben cu temporalmente no por ta cerca nan mayornan. Hunto cu Stichting Ambiente Feliz a habri na aña 2021 un Pasadia pa mucha cu discapacidad mul- tiple na Centro di Cuido na San Nicolas. Na e momento aki nos ta duna enseñansa, guia y/o cuido na mas o menos 250 cliente o alumno diariamente.<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241212.pdf SVGA ta celebra 60 aña di existencia!], Bon Dia Aruba (12 di december 2024)</ref> ----------------------- == Shoco == De Arubaanse holenuil a laga den holen op de grond na bieden a topa cu cactusbegroeiing en droog bos. [[Afbeelding:Athene cunicularia arubensis.jpeg|thumb|175px|links|Hol van de shoco nabij Alto Vista]] Als de shoco geen kuil nos finden, graaft ze self een kuil in zachhe grond. Pasobra un groot di e nivelnan di nivelnan di e subsorto aki ainda ta na fin, palabranan di e poblashon ta bini ku e beschrechtde gebied di [[Nationaal park Arikok]] a wòrdu konkluí. E shoco ta un wezen di als bereigd sorteá den genia genétiko. Tera Cora, e zona patras di campo di golf di Tierra del Sol, algun biaha tabata un zona di biodiversidad halto y tambe tabata un di e luga- nan di reproduccion mas im- portante pa Burrowing Owl (Athene cunicularia aruben- sis) localmente yama “Sho- co.”<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241005.pdf Shoconan ta confrontando temponan dificil y mester di fondonan pa proyecto di preservacion], NoticiaCla (5 di october 2024)</ref> {{Appendix}} -------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona | variante = a | nomber = Nigel Maduro | ofishi = activista }} '''Nigel Maduro''' ta un activista ambiental y climatico di Aruba.<ref>https://solodipueblo.com/nigel-maduro-tin-anuncio-pa-dia-26-di-september-anuncio-ta-sigui-riba-un-ana-di-protesta-y-caida-di-gobierno/], Solodipueblo (16 di september 2024)</ref> activista defensor di tera, cientifico den sostenibilidad y tambe representante hoben di Aruba National Trust, Nigel Maduro Nigel Maduro ta Caquetío Indígena di Aruba, un aktivista ambiental intersekshonal, un sientífiko di sostenibilidat, i un artista multidisiplinario. Nigel tin eksperensia trahando den e sektor ambiental sin fin di lucro (Greenpeace Aotearoa), e sektor di sostenibilidat korporativo, i asta tabata un planifikadó stratégiko di sostenibilidat pa un kunuku di agro-ekologia. E ta notoriamente conoci pa lanta un movecion socio-ambiental na Aruba dor di wordo deteni pa graffiti “No More Hotels” y “Land Back” tur rond di e isla. Desde e tempu ei el a organisá múltiple protesta disruptivo durante protokòlnan i diskursonan gubernamental. Nigel tin komo meta pa kambio sistemátiko den e industria di hotèl i turismo di Aruba, tur miéntras e ta yuda ku proyektonan di konsulta di desaroyo sostenibel i ta duna sosten i asistensia na movementunan di base.<ref>[https://dezwijger.nl/programma/roots-resilience-caribbean-perspectives-on-climate-change Roots resilience: Caribbean Perspectives on climate change], dezwijger.nl</ref> {{Appendix}} Nigel ta ampliamente rekonosé pa su protestanan di akshon direkto. Un di su actonan mas notabel tabata graffiti “No More Hotels” y “Land Back” riba areanan turistico den henter Aruba—un acto cu a lanta un debate local significativo tocante desaroyo di turismo insostenibel y perdida di tereno. E protesta aki no solamente a konsientisá riba asuntunan ambiental i kultural pero tambe a bira un katalisadó pa kompromiso mas amplio di komunidat a traves di manifestashonnan pasífiko i protestanan di “Beach Party” ku ta kombiná tayernan di sostenibilidat ku presentashonnan públiko kreativo. Master Science den Liderato Estratégiko: Nigel a haña un Master di Science den Liderato Estratégiko. E formashon akademiko aki a duna dje un marco robusto pa enfrenta desafionan kompleho di sostenibilidat, pa kombiná siensia ku aktivismo, i pa impulsa kambio sistémiko den polítika i industria. Trabao Profesional i Karrera Aktivismo Ambiental i di Klima: Akshon Directo i Protesanan: Nigel a gana atenshon largu ku su inisiativa di akshon directo den Aruba. Notablemente, e a hasi grafiti ku slogan “No More Hotels” i “Land Back”, ku a pone enfoke riba e keshonan di desaroyo insostenibel i e perde di tereno pa e Pueblo Indígena. Organisashon di Komunidat: El ta un e figura importante den organisá demostrashonnan pasífikamente i eventonan di komunidat, manera e “Beach Party” protesanan, ku ta combiná e partisipashon públiko ku edukashon ambiental. Esakinan ta yuda pa mustrá e impakto di e desaroyo excesivo i pa uni e komunidat riba prátikanan sostenibel. Siensia di Sostenibilidat i Konsultoria: Nigel a krea su karrera como un siensia di sostenibilidat, spesialisa den kambio di klima, konservashon di biodiversidat, i drechtenan di e Pueblo Indígena. Su trabao a inkluí rolnan tanto den sektornan di organisashon sin ganansa como den sektornan korporativo, kaminda el a kontribuí pa planifikashon estratégico di sostenibilidat, manera pa asisti den praktikannan agro-ekológiko i proyektonan di konservashon ku ta basa riba e komunidat. Representashon Internashonal: Reconosí pa su liderato, Nigel a wordu selekshoná pa e Caribbean Climate Justice Leaders Academy pa representá Aruba na plataforma global manera COP29. Su rol internashonal ta demostrá su influencia i su kompromiso pa duna bocho na e preocupashonnan di su komunidat den diskushonnan global riba klima. Arte Multidisiplinario A mas ku su aktivismo i siensia, Nigel ta ekspresá su perspektivanan a través di su arte. Su trabao creativo ta kompletá su aktivismo, duna un narrashon visual pa e asuntunan ambiental i sosial cu Aruba ta enfrenta. Nigel Maduro, ku su kombina di formación akademiko riguroso, aktivismo “hands-on”, i ekspreshon creativo, ta un forsa dinamiko den e lucha pa sostenibilidat ambiental i drechtenan di e Pueblo Indígena den Aruba i den e región di Caribe. {{Appendix}} ------------ == Cinema na Aruba == (Oranjestad)—During the span of over 100 years, Aruba only saw five '''open air movie theatres'''. Now practically obsolete on the island, these theaters were once frequently visited by locals and migrants in the 20th century. The first open air theater was constructed in 1920 and was commissioned by Shon Eduard (Eddy) de Veer. This theater was located at the Hotel Colombia in Oranjestad, which is now where the Aruban census office is located. The theater was simple; it only consisted of a screen, and visitors had to bring their own chairs to enjoy the popular silent movies of the time. American migrants who worked in the refinery and lived in the Lago Colony in Sero Colorado also had their piece of the pie with their Open air Theatre, which formed part of the Esso Club, also known as the Pan-Am Club. It was at this theater that “Talkies” were first streamed, movies with sound. This theater mostly streamed American blockbusters for the American expats, this way making sure that these migrant were not missing out on entertainment from their home land. In the 1950’s and 60’s, Savaneta saw their own open air theater, located in front of the Marinier’s Kazerne (Marine Barracks). This theater was mostly visited by the neighboring marines, who didn’t have much entertainment other than movies at that time. The last and most recent open air theater was constructed in the form of a drive-in theater. A popular American concept, the Drive Inn located in Balashi was a hot spot for teenagers, who had the habit of cramming all their friends in one car to go see the movies. For this phenomenon there was a separate price that you had to pay called the “car crash”. This theater closed around 2012, but was re-opened during the pandemic in July 2020, where movies were streamed on a gigantic screen set up in front of stacked containers. However, this nostalgic form of entertainment did not last very long as it was closed again only a year or two later. Nowadays you can still see the stacked containers when you drive near the bridge in Balashi.<ref>“De kolibrie op de rots en meer over de geschiedenis van Aruba” by Evert Bongers. </ref> ------------------------- Same-sex marriage in Aruba, Curaçao and Sint Maarten {{Databox}} '''Matrimonio di mesun sexo''' no ta wordo ehecuta na Aruba, Curaçao, of Sint Maarten, cu ta paisnan constituyente di Reino Hulandes. E islanan tabata obligá despues di vários sentensia di korte pa registrá kualke matrimonio (inkluso matrimonio di mesun sekso) registrá den Reino, pero esaki ta konsiderá prinsipalmente derechonan di residensia, i nan no mester duna matrimonionan di mesun sekso e mesun efekto hurídiko ku sekso opuesto matrimonionan.[1] Matrimonio den e teritorio Oropeo di Hulanda, meskos ku den e munisipionan Karibense di Boneiru, Sint Eustatius i Saba,[2] ta habrí pa kualke dos persona sin importá sekso. Aruba a reconoce sociedadnan registra cu ta brinda casi tur e derechonan y beneficionan di matrimonio desde september 2021. E mesun luna ey, un corte mas abao na Curaçao a dicta cu stroba parehanan di mesun sexo di casa ta viola e disposicionnan di igualdad di Constitucion di Curaçao, pero a laga e desishon di si mester legalisá matrimonio di mesun sekso te na Parlamento di Curaçao.[3] Na december 2022, Corte Conhunto di Husticia di Aruba, Curaçao, Sint Maarten, y di Bonaire, Sint Eustatius y Saba a dicta cu e prohibicion di matrimonio di mesun sexo di Aruba y Curaçao tabata inconstitucional. E òrdu di korte tabata programá pa drenta na vigor dia 7 di mart 2023 si no a apela esaki na Korte Supremo di Hulanda; sinembargo e gobiernonan di tanto Curaçao como Aruba ---------------------------------------- * gabinete di minoria --------------------------------------- '''Hefe di estado''' ta ---------------------------- *gabinete (politica) * izquierdista * pais * eleccion --------------- ----------------------- == Miembro i elekshon == Parlamento Oropeo a wòrdu fundá na 1952; su kompetensianan a wòrdu ampliá varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan pa miembronan di parlamento (MEP); promé ku esei e miembronan tabata bini for di kada estado-miembro di Union Oropeo. E parlamento tin 705 miembro, ku mester oumentá na 720 despues di e elekshonnan oropeo dia [[6 di yüni]] [[2024]]. E ta representa e di dos electorado democratico mas grandi na mundu (despues di Parlamento di India), ku un electorado di 375 mion votadó eligibel na 2009.<ref>{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/06/07/AR2009060702402.html |title=Conservatives Post Gains In European Elections |author1=Brand, Constant |author2=Wielaard, Robert |agency=Associated Press |newspaper=The Washington Post |date=8 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref>{{cite news |author=Ian Traynor |url=https://www.theguardian.com/politics/2009/jun/07/eu-elections-social-democrats |title=Misery for social democrats as voters take a turn to the right |work=The Guardian |location=UK |date=7 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref name="18 new MEPs take their seats">{{cite web |url=http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |title=18 new MEPs take their seats |publisher=European Parliament |date=10 January 2012 |access-date=14 February 2012 |archive-date=11 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130511172955/http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |url-status=dead }}</ref> Kada un di e 27 estado-miembro di EU tin un kantidat fiho di asiento parlamentario, ku ta dependé di e kantidat di habitante. Esaki ta varia for di 6 asiento pa [[Malta]] te na 96 pa [[Alemania]]. For di 1 di febrüari 2020 [[Hulanda]] tin derecho riba 29 di e 705 asiento i pa e termino 2024-2029 esaki lo oumenta pa 31 asiento. Siudadanonan hulandes di [[Reino Hulandes]], irespekto unda nan ta residensiá, tin derecho di voto pa parlamento oropeo; pa residentenan di [[Karibe Hulandes]] esaki a bai na vigor desde aña 2009. E miembronan di parlamento oropeo ta wòrdu eligí kada sinko aña mediante elekshon general direkto i sekreto. Sinembargo, te ku 2019 e partisipashon a baha na kada turno di votashon, for di 65% na 1979 te cu 50% na 2009, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan. For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di parlamento oropeo. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] The Parliament is composed of 705 members (MEPs), due to rise to 720 after the June 2024 European elections. It represents the second-largest democratic electorate in the world (after the Parliament of India), with an electorate of 375 million eligible voters in 2009.[2][3][4] en.wiki:E parlamento ta konstituí pa 720 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Parlament Oropeo a wordu funda na 1952; su kompetensianan a wordu amplia varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan general direkto i sekreto ku ta tuma luga kada sinku ana, promé ku esei e miembronan di parlamento tabata bini for di kada pais. E parlamento ta konstituí pa 751 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Pasobra e MEPnan ta bin di diferente pais, nan ta papia diferente idioma (24 na 2013) den Parlamento. Nan tin un derecho protehá riba e promé idioma (multilingüismo), i Parlamento mester di hopi intérprete. Diferente di otro gruponan internacional di politico, MEP no ta sinta den grupo di pais, pero nan ta sinta banda di personanan ku ta komparti nan ideanan. E dos gruponan mas grandi ta e "Partido Popular Oropeo-Demokratanan Oropeo" i e "Partido di e Sosialistanan Oropeo". Pero e gruponan aki ta traha huntu pa yega na un akuerdo, p'esei nan no ta bringa pa traha un lei si e otro grupo no ta gusta dje. De parlementsleden organiseren zich in fracties i; op basis van een gemeenschappelijke politieke overtuiging en niet op basis van hun land van herkomst. Momenteel zijn er in het Europees Parlement zeven fracties en een aantal 'niet-ingeschreven' leden. De fracties komen voort uit meer dan honderd nationale politieke partijen. E miembronan di Parlamento Europeo ta wordo eligi cada cinco aña via eleccion general. Sinembargo, te cu 2019 e participacion a baha na cada turno di votacion, for di 65% na 1979 te cu 43% na e eleccionnan di 2009. Durante e último elekshonnan Europeo di mei 2019 e partisipashon tabata di 50%, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan.[1] 2] For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di Parlamento. Sinds 1 februari 2020 telt het parlement 705 zetels, als gevolg van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Alle 27 lidstaten hebben afhankelijk van het inwonersaantal een vast aantal zetels. Dit loopt uiteen van 6 zetels voor Malta tot 96 voor Duitsland. == Reino Hulandes == In de zittingsperiode van 2 juli 2019 tot en met 2024 waren 33 personen afgevaardigden van Nederland in het Europees Parlement. Nederland had aanvankelijk 26 zetels na de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. === Karibe Hulandes === Dit wetsvoorstel breidt in de Kieswet het kiesrecht voor de leden van het Europees Parlement uit tot alle Nederlanders die op de Nederlandse Antillen en Aruba wonen. Aanleiding voor deze wijziging zijn uitspraken van de Raad van State (200404446/1b en 200404450/1b) en het Europese Hof van Justitie (C-300/04) waarin zij stellen dat er mag geen onderscheid mag zijn tussen Nederlanders buiten Europa die nu Europees kiesrecht hebben en Nederlanders in Aruba en de Antillen die dat nu niet hebben. De regel dat Arubanen en Antillianen alleen kunnen stemmen voor het Europees Parlement als zij ooit tien jaar in Nederland hebben gewoond komt te vervallen. Bij de verkiezingen van 2009 konden kiesgerechtigden in Aruba en de Nederlandse Antillen voor het eerst stemmen voor het Europees Parlement. Het aantal geregistreerde briefstemmers nam daardoor aanzienlijk toe, van 15.936 in 1994 en 14.501 in 1999 naar 39.601 in 2009.[23] De opkomst bedroeg onder de geregistreerde Arubanen en Antillianen 77%, aanzienlijk hoger dan de opkomst van 36,8% onder Nederlanders in Nederland.[24] Men bedenke daarbij echter wel dat het totaal aantal inwoners van Aruba en de Nederlandse Antillen in 2009 rond de 330.000 lag,[25] en dat dus maar een klein percentage de moeite heeft genomen zich te laten registreren als kiesgerechtigde. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] ---------------------------- * Muhe * Constitucion * Globalisashon * Progaganda * Cancion ---------------------------- '''Pedro Tirso Maria (Tirso) Sprockel''' (☆ [[28 di yanüari]] [[1916]] na [[Kòrsou]] - † [[23 di sèptèmber]] [[2007]] na Kòrsou) tabata un lingwista di [[Kòrsou]] i luchadó di resistensia na [[Hulanda]] durante di [[Di Dos Guera Mundial|Segundo Guera Mundial]]. == Biografia == Tirso Sprockel a nasé dia 28 di yanüari 1916 na Kòrsou. E tabata yu di Isbelia Abbad i Jules Germaan Sprockel. E ta ruman di [[Gerald Sprockel|Cor Sprockel]] i sobrino di [[John Horris Sprockel]], ambos politiko. Na 1931, na edat di 15 aña, el a bai Hulanda pa sigui su estudio na [[Tilburg]]??. Na 1940 el a graduá pa MO-A [[ingles]].<ref name="AD">{{citeer web|url=http://www.norberthendrikse.nl/sprockel.pdf|titel=Tirso Sprockel als verzetsstrijder|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|auteur=Hendrikse, Solange|datum=2020-10-24|bezochtdatum=2024-04-25}}</ref> E guera na Hulanda ta strob'é pa bolbe su isla natal; na 1942 e ta kasa ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg i ta kuminsa un famia. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Na Hulanda su kas a bira un lugá di skondí pa pilotonan hudiu i aliá. Entre otro, den sus aktividatnan di resistensia el a traha huntu ku dos studiante [[Antias Hulandes|antiano]]: [[Boy Ecury]] i [[Delfincio Navarro]]. E kas tabata un eskala riba e ruta di huisio via [[Spaña]] pa [[Inglatera]]. Na 1945 Sprockel ta regresa Korsou i ta bira dosente na Thomas College. Despues di a okupá varios funshon Sprockel a fungi komo inspector di Enseñansa i finalmente a keda nombra direktor di e Departamento di Enseñansa di [[Antias Hulandes]].<ref name="AD"/> E tabatin tambe lasonan estrecho ku diferente fundashon una e tabata forma parti i e direktiva; manera Federatie Antilliaanse Jeugdzorg (FAJ), Stichting Don Bosco, de Katholieke Verkennerij Nederlandse Antillen en de Stichting Culturele Samenwerking ([[Sticusa]]). Sprockel tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Papiamentu Despues di guera, Sprockel a traha komo linguista pa e rekonosementu i estudio di Papiamento. El a publiká hopi buki i ta kofundadó di e dikshonario Papiamentu online. E tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G. M. Dudar (Tilburg, 11 di ougùstùs 1913 - Curaçao, 20 di yüli 1997). Trabou di hóbennan Na 1953 Sprockel a ko-fundá e Federashon di Cuido di Hubentut Antilliano i durante 35 aña el a okupá un funshon di direkshon. E federashon a enfoká riba e trabou di kas den e bario i partikularmente riba e padvinderij i explorashon.[1] 1] Tambe el a traha huntu ku su ruman muhé Aminta Da Costa Gomez-Sprockel pa hobennan ku discapacidat na Kòrsou. Na Kòrsou, na 1986, un sentro di formashon pa hóbennan ku retraso mental a wòrdu nombrá na su nòmber: e Sentro pa Formashon Laboral "Tirso Sprockel". == Honor == Durante su bida Sprockel a risibí varios kondekorashon: Kabayero den [[Orden di Leon Hulandes]] (1983), komander den Orden di St. Silvester[2] (1988) i e plata Vlaamse Gaai (1963),[3] e premio di mas haltu den e mundu di verkennerij. explorashon. Tambe Sprockel a wòrdu nombrá komo Doctor honoris causa na [[University of Curaçao|Universidat di Antia Hulandes]] pa su dedikashon na [[Papiamentu]]. ==Literatuur== * Tirso Sprockel - ''De groei en bloei van het Curaçaose onderwijs in de 20e eeuw'', essay 1999 ==Externe link== * [http://www.papiamentu.nl Mede door Sprockel opgezette site over het Papiamentu] {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Sprockel, Tirso}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] [[:Category:Papiamentista]] * Op zondag 6 oktober 1985 zal het sportveld van buurt- centrum Janwe, officieel worden omgedoopt in sportveld Tirso Sprockel. Het buurt- centrum wil op die wijze de heer Sprockel eren voor zijn jarenlange inzet voor metname de formatie van de Curacaose jeugd. De heer Sprockel, die ruim dertig jaar op onderwijs- gebied actief was en ondermeer de functie vervulde van directeur van het departement van Onderwijs, alsmede van President Curator van de Universiteit van de Nederlandse Antillen, heeft zich volgens de leiding van het buurtcentrum Janwe altijd bijzonder ingezet voor de eugd op het eiland en bekleedde onderandere bestuurs- functies in sociale organisaties als de Verkenners, de Jeugd- centrale en de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg. Reden waarom het buurtcentrum- bestuur de heer Sprockel. die momenteel als directeur van Cede Antiy as ten behoeve van particuliere instellingen bemiddelt terzake de financiering van sociaal- educatieve projecten, besloot op deze manier eer te bewijzen. Na afloop van een korte plechtigheid, zullen er die zondag om zeven uur savonds op het sportveld Tirso Sprockel basketball- en volleyball wedstrijden worden gehouden, die voor een ieder, met name jongeren, gratis toegankelijk zullen zijn.<ref>Sportveld Janwé krijgt nam ”Tirso Sprockel”. "Amigoe". Curaçao, 10-09-1985, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643391:mpeg21:p007</ref> * algemeen directeur van Sede Antia (Sentro pa Desaroyo di Antia) tot 1990 * president college curatoren UNA - 1979 * Commandeur in de Orde van St. Sylvester: hij was de eerste Curacaoenaar en de eerste Antilliaan die deze kerlijke erkenning kreeg in 1988.<ref>TIRSO SPROCKEL: NAMENS PROCESSIE AANVAARD Voor eerst Antilliaan onderscheiden met Sylvester orde Mgr. Ellis: met talenten door Sprockel gewoekerd. "Amigoe". Curaçao, 16-06-1988, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642163:mpeg21:p011</ref> -------------------- Te bewerken naar Papiaments: * [[Lijst van scholen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen in de Nederlandse Antillen]] * [[Lijst van ministers van Economische Zaken van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Economische Ontwikkeling]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Aruba]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Sint Maarten]] * [[Lijst van ministers van Justitie van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Justitie]] * '''ABBA''' Amateur Baseball Bond Aruba ([[:it:Federazione di baseball di Aruba|it]]) * '''CBF''' Curacao Baseball Federation ([[:it:Federazione di baseball di Curaçao|it]]) ------------------------ == Preparacion Bandera di Aruba== Dia 21 di januari 1976 gobierno insular e tempo ey, a institui un comision di Bandera, cu tabata tin como tarea conseha e Colegio Ehecutivo en cuanto e stipulamento di un bandera Arubano. E comision a consisti di Julio Maduro como presidente, Ronald Donk y Walter van Romondt como miembro y Epi Wever como secretario. Nan tabatin 6 siman pa completa e tarea, caminda un competencia di bandera a wordo anuncia unda comunidad Arubano a activa nan creatividad y yuda crea e bandera. Un total di 693 diseño a wordo presenta. Despues di a presenta su recomendacion na e Conseho Ehecutivo, riba dia 26 di februari 1976 a selecciona 3 diseño caminda Sarah Bollinger asesora pa Whitney Smith, un experto den diseño di bandera, a traha un diseño nobo pa Aruba. E comision a bolbe presenta e recomendacion, mas detaya aki, riba dia 8 di maart 1976, cual recomendacion a ser discuti den e reunion interno di e Conseho Legislativo, teni riba dia 8 di maart 1976; A DICIDI: ----------- == Gabinete Mercelina == Partido PFP den un komunikado di prensa ta konfirmá ku porfin e proseso di formashon a yega den e etapa ku ta trahando e dekretonan pa nombra e 7 ministernan nobo huntu ku e minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. E kandidato pa promé minister enkargá ku Asuntunan General ta [[Luc Mercelina]] (URSM). [[Veronica Webster]] (URSM) ta kandidato pa minister di Salubridat Públiko, Desaroyo Sosial i Labor i [[Grisha Heyliger-Marten]] (DP) ta kandidato pa minister di Turismo, Asuntunan Ekonómiko i Telekomunikashon. [[Marinka Gumbs]] (DP) ta kandidato pa bira minister di Finansa, [[Raeyhon Peterson]] (PFP) ta kandidato pa bira Minister di Bibienda Popular, Planifikashon Urbano i Medio Ambiente, [[Christophe Emmanuel]] (NOW) ta kandidato pa bira minister di Edukashon, Kultura, Hubentut i Deporte i Lyndon Lewis NOW) ku ta kandidato pa bira minister di Hustisia. [[Patrice Gumbs]] (PFP) i [[Gracita Arrindell]] (URSM) ta kandidatonan pa minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. Pa NOW Claudius Buncamper lo drenta parlamento pa remplasá Emmanuel, pa URSM Richinel Brug lo remplasá Mercelina i pa DP Viren Kotai lo remplasá Heyliger-Marten. --------------------- {{Databox}} '''Parlamento di e teritorio Kòrsou''', ofisialmente ''Staten van het gebiedsdeel Curaçao'' i abreviá ''Staten van Curaçao'') tabata entre 1937 i 1949 e órgano representativo di e pueblo i konseho legislativo di e teritorio Kòrsou, konsistiendo di e seis isla [[Kòrsou]], [[Aruba]], [[Boneiru]], [[Sint Maarten]], [[Sint Eustatius]] i [[Saba]]. E órgano tabata konsistí di 10 miembro elegi i 5 miembro nombrá i tabata e susesor di e [[Konseho Kolonial]] i predesesor di [[Parlamento di Antias Hulandes]]. == Nomber == Ku e revishon di e konstitushon hulandes na 1922, e término 'kolonia' a keda eliminá fo'i konstitushon. No tabata te 23 di aprel 1936 ku keda kla ku e leinan pa adapta e organisashon estatal den e parti karibense di [[Reino Hulandes]]. Asina, e aña ei e nòmber [[Kòrsou i Dependensianan]] a wòrdu remplasá pa Teritorio di Kòrsou i riba 1 di aprel 1937 e Konseho Kolonial a bira e Parlamento di Kòrsou. == Konstelashon == Pa e konstelashon di e parlamento nobo a skohe un modelo kombiná, konsistiendo di 10 miembro elegí i 5 nombrá. 1] E miembronan elegi tabata ser elegí direktamente dor di e votadornan a base di e reglanan elektoral di Kòrsou di 1937. E miembronan nombrá tabata wòrdu nombrá dor di e Gobernador despues di a konsulta ku e Konseho Ehekutivo. Tambe e gobernador tabata nombra e presidente di parlamento. Algun nombramentu a wòrdu konsiderá komo nombramentu korektivo, pasobra e personanan tabata para na banda di e gobernantenan. == Repartishon di asiento == Pa promé biaha tambe a introdusí un repartishon pa isla di e asientonan di e miembronan elegi. Esaki a keda reparti den 6 asiento pa Kòrsou, 2 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i [[Islariba]]. Na 1946, despues di protesta di Aruba esaki a kambia den 5 asiento pa Korsou, 3 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i Islariba. == Elekshon == Bou di e sistema elektoral kombiná aki e tuma lugá tres elekshon: 20 di desember 1937, 17 di november 1941 (elektorado di 3897 persona) i 5 november 1945 (elektorado di 6251 persona).[12][13] E parlamento a wordu konstitui komo lo siguiente: {| class="wikitable" style="text-align:left;" !colspan=1 rowspan=2 style="color: gray"|&nbsp;Miembro !colspan=4 style="color: gray"|&nbsp;Periodo parlamentario 1938-1942 |- ! rowspan="1" style="color: gray"|&nbsp;Repartishon ! style="color: gray"|&nbsp;Nòmber ! style="color: gray"|&nbsp;Partido ! style="color: gray"|&nbsp;Remarke |- | rowspan="10" style="color: gray"| Elegí | rowspan="6" |Curacao | [[Moises Frumencio da Costa Gomez|Moises da Costa Gomez]]|| rowspan="3" |CKP || |- | Ernesto Cecilio Martijn || |- | Adolphe Desertine || |- | J. Capriles || rowspan="2"|lijst Capriles-Rustige || |- | J. Rustige || |- | Willy Maal ||lijst Jonckheer-<br/ >Suarez-Maal || |- | rowspan="2"| Aruba | Jacobo Arends || rowspan="2"|Katholieke partij Aruba || |- | Jean M. de Cuba || |- | rowspan="1"| Bonaire | John de Jongh || CKP || |- | rowspan="1"| Bovenwinden | W.R. Plantz || || |- | rowspan="5" style="color: gray"| Benoemd | rowspan="5" |Curacao | [[John Sprockel]]* || || benoemd statenvoorzitter |- | Isaac Capriles || || |- | Salomon Alfred Senior || || |- | Carel Nicolaas („Cai") Winkel* || || |- | Ph. Bichon van IJsselmonde* || ||na 1940 remplasa pa F. Vromans. |- |} *) oudlid Koloniale Raad {{Appendix}} [[:Category:Karibe Hulandes]] ---------------------------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Infobox person | name = Anouk Balentina | image = | caption = | term = | monarch = | predecessor = | birth_date = [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] | occupation = hurista, activista y ambientalista | party = }} '''Anouk Balentina''' (☆n. [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] na [[Aruba]]) ta un hurista, activista di derecho humano i ambientalista [[Aruba]]no. == Bida == Anouk Balentina a nase i lanta den bario di [[Parkietenbos]].<ref>[https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2023/01/30/open-brief-aan-de-koning/ Open brief aan de Koning]. Dossierkoninrijksrelaties.nl (30 di januari 2023)</ref> Desde un edad hoben ela cuminsa sigui di cerca e desaroyonan rond di e dump di Parkietenbos.<ref>http://magazine.xclusivomagazine.com/2002-april-magazine-aruba#!entrevista-anouk-balentina-457</ref> Na 2020 Balentina ta entama un caso sumario pa ordena pa para establecimento y testmento di e incinerator na Parkietenbos inmediatamente.<ref>[https://awemainta.com/wp-content/uploads/2022/07/awe1907.pdf Caso incinerator Parkietenbos: ciudadano ta bolbe gana caso contra gobierno], Awemainta (19 di juli 2022)</ref> Balentina hunto cu 80 otro, a protesta contra e concepto di e permiso di molester pa por opera e incinerator na Parkietenbos. Sinembargo gobierno a dicidi di otorga e permiso aki dia 23 di december 2020 ---------------------- https://kennisplatform.wikimedia.nl/artikelen/schrijven/hoe-vertaal-ik-een-artikel-uit-een-andere-taal-met-de-vertaaltool/ https://www.wikimedia.nl/wp-content/uploads/2021/06/Schrijven_voor_Wikipedia.pdf * Template:Página Prinsipal Actual --> rubrika "Aktual"" riba pagina principal * Template:Página Prinsipal Idioma dicho --> rebrika "Dicho" * Template:Página Prinsipal Articulo destaca ------------- {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} '''Dr. Horacio E. Oduber Hospital''' (HOH) ta un [[hospital]] general di tamaño mediano na [[Aruba]]. E ta situa nortwest di e [[kapital|capital]] [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]], den e zona di Eagle unda antes tabata lokalisa [[Arend Petroleum Maatschappij]]. E hospital, cu ta hiba e nomber di e medico Arubiano, Horacio Oduber, a cuminsá funciona cu 187 cama fin di aña 1976. El a wordo oficialmente inaugura dia [[5 di mart]] [[1977]] den presencia di Wilhelm de Gaay Fortman, minister di Asuntonan Antiano di [[Hulanda]].<ref>{{Citeer nieuws|url=https://delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010639094:mpeg21:a0065|titel=Gedeputeerde Leo bedankt Nederland en bisdom. Ziekenhuis onder zware politiebewaking geopend|werk=[[Amigoe]]|datum=1977-03-07|bezochtdatum=2024-02-22}}</ref> Actualmente e hospital ta dispone di 320 cama y tin mas di 1000 persona emplea. E maneho ta den man di fundacion ''Stichting Ziekenverpleging Aruba''.<ref>[https://www.arubahospital.com/about-hoh/board-of-directors/ Board of Directors], Website oficial HOH</ref> HOH ta afilia na ''[[Dutch Caribbean Hospital Alliance]] (DCHA)'', un organisacion cooperativo di hospitalnan den [[Karibe Hulandes|Caribe Hulandes]].<ref>{{nl}}[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2021/02/10/oprichting-ziekenhuiscooperatie-dutch-caribbean-hospital-alliance-een-feit Oprichting ziekenhuiscoöperatie “Dutch Caribbean Hospital Alliance” een feit], Rijksoverheid (10 di februari 2021)</ref> == Historia == Horacio Eulogio Oduber (1862-1935) tabata e prome dokter Arubiano y tabatin su consultorio na cas den Wilhelminastraat.<ref name="Ancho">{{Citeer web|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|titel=Historische figuren: Horacio Oduber|werk=Historiadiaruba.aw|datum= |bezochtdatum=1 mei 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230802180232/http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|archiefdatum=2023-08-02}}</ref> E dokter tabata wordo paga solamente cu mercancia y tabata haña cuminda pa su cabay. Hopi hende a muri pa motibu di infeccion, virus o malesa desconoci na e momentu ey. Segun un estimacion, na 1910 tabatin mas o ménos 8.000 habitante riba e isla. Mayoria di nan tabata trahadonan di cunucu ku tabatin menos recurso financiero. Como cu no tabatin un hospital na e momentu ey, e dokter tabata trata e pashentnan na su cas.<ref name="Ancho"/> E operacionnan necesario, incluyendo amputacionnan, tabata wordo ehecuta solamente dor di suministra hopi rum pa motibo di falta di anestesia. Na 1920 e "San Pedro de Verona", a keda funda pa soeurnan catolico (Dominicanessen) na 1920. [[File:BNA-DIG-HARTOG-CAHA-001-014-008.jpg|thumb|left|Cas di dokter Horacio Oduber na Wilhelminastraat en frente di e kerki protestant (1907)]] [[File:Voormalig ziekenhuis San Pedro de Verona.jpg|thumb|220x220px|left|Entrada di San Pedro de Verona]]Despues di apertura di e hospital nobo na 1977 a converti San Pedro hospital den un cas di cuido. Desde seramento di hospital di [[Lago Oil & Transport Company|Lago]] na 1985 HOH a keda e unico hospital na Aruba pa un poblacion di alrededor 120.000 habitante.<ref>{{nl}}[http://www.skipr.nl/actueel/id2829-vumc-versterkt-band-met-arubaans-ziekenhuis.html VUmc versterkt band met Arubaans ziekenhuis], 4 di december 2009</ref> Na september 2014 a inicia un proyecto di renovacion y expansion di e hospital, uno di e proyectonan di construccion mas grandi den historia di Aruba. E proyecto ta ensera lantamento di un edificio nobo di seis piso separa di e edificio existente di cinco piso.<ref>[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/latest-news/2064-renovatie-en-nieuwbouwplannen-van-het-horacio-oduber-hospitaal-hoh Renovatie- en nieuwbouwplannen van het Horacio Oduber Hospitaal (HOH)]</ref> Esaki ta inclui un cas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio existente cu ta mehora privacidad y servicionan pa pashent den un ambiente moderno. Trabounan di e fase final di e proyecto a reanuda fin di 2023 despues cu un disputa entre partidonan a para e construccion na 2022. == Servicionan == Dr. Horacio E. Oduber Hospital ta conta cu 320 cama y mas di 1000 empleado cu ta atende mas di 16.000 pashent pa aña. E tin un plataforma pa helicopter pa ricibi pashent cu ta jega cu helicopter di polis o helicopter militar. E hospital ta dispone di tur specialidad basico y algun super specialidad. E tin un departamento di emergencia (eerste hulp) cu ta trata mas o menos 55.000 pashent pa aña. Tin un centro di trauma nivel III disponibel, como tambe un departamento combina cu ta inclui cuido intensivo/cuido mediano/cuido coronario (curason) cu 12 cama, clinica di hemodialyse, tres departamento di psychiater, cinco sala di operacion, banco di sanger, clinica pa trata dolor, centro di oncologia pa tratamento durante dia (dagbehandeling), cuido di enfermo pa dia (dagverpleging), clinica pa trata herida, policlinica interno y externo, departamento pa parto, post di dokter di cas, departamento di fisioterapia y rehabilitacion, tres departamento pa investigacion di diagnostica, diferente laboratorio, botica di hospital, camber di caterisacion di curason, shete departamento pa cuido di enfermo, departamento di servicio pa maternidad, departamento pa mucha, camber di couveuse y diferente otro servicio facilitario.<ref>[https://www.overheid.aw/informacion-tocante-servicio/cuido-y-salud-sub-topics_47801/item/hospital-dr-horacio-oduber-hoh_41386.html Hospital Dr. Horacio Oduber (HOH)], Gobierno di Aruba website oficial</ref> Fuera di residente i turista local HOH tambe ta ricibi regularmente pashent for di hospital mas chikito den e region, manera for di [[Boneiru|Bonaire]] y Isla Riba. Ora cu no tin cama den cuido intensivo of couveuse ta manda pashent for di [[Kòrsou|Corsou]] pa Aruba. == Galeria == <gallery widths="200" heights="200"> Oduber Hospital 21 30 49 855000.jpeg|Compleho di Horacio Oduber Hospital Oduber Hospital 21 30 42 124000.jpeg|Entrada principal di e hospital Oduber Hospital 21 31 33 124000.jpeg|Fachada di edificio B </gallery> --------------------- Dr. Horacio E. Oduber Hospital (HOH) ta un hospital general di tamaño mediano na Aruba E edificio di hospital ta situa na nordwest di e capital Oranjestad, unda cu antes tabata lokaliza Arend Petroleum Company na Eagle. E hospital aki di 187 cama ta recibi su prome uso na final di anja 1976. Dia 5 di maart 1977, a tuma luga e apertura oficial den presencia di e Ministro Hulandes De Gaay Fortman. Na september di 2014, a cuminsa cu e proyecto di expansion y renovacion di e hospital, uno di e proyecto di construccion mas grandi den historia di Aruba. Esaki ta inclui un kas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio. Esaki ta mehora privacidad y servicionan pa paciente den un ambiente moderno. Fase final di e proyecto aki lo sigui despues cu e problema entre parti a haci cu construccion a wordo para na 2022. Horacio Oduber Hospital ta forma parti di Dutch Caribbean Hospital Alliance (DCHA) hunto cu otro hospitalnan den Caribe cu ta parti di Reino Hulandes. Aliansa y colaboracion ta inclui e laboratorio di pais di Curacao (ADC), streeklab Haarlem, University Medical Center Utrecht (UMCU), Erasmus Medical Center (EMC), Radboud University, Vrije Universiteit Amsterdam (VU), Maastricht University, Xavier University, Thomas Moore na Belgica y hospitalnan partner na Colombia. Por lesa mas tocante e hospital na aña 2023 den e broshura di di 2da edicion yama NOS SEMPER T'EY. ------------------- '''E Konstitushon di Sint Maarten''' (na [[ingles]]: Constitution of Sint Maarten; [[hulandes]]: '''Staatsregeling van Curaçao''') ta e areglo legal konstituyente di pais [[Sint Maarten]], ku ta forma parti di [[Reino Hulandes]]. E ta e ley mas altu di Kòrsou i ta regla kon e pais ta organisá y ta wòrdu goberná. Eiden ta indiká e órganonan di gobernashon, nan tarea- i kompetensianan == Historia == E Regla di Estado di Sint Maarten a keda aprobá unánimamente pa e [[Konseho Insular]] dia 21 di yüli 2010.[1] 1] E Regla di Estado di Sint Maarten a drenta na vigor dia 10 di òktober 2010, despues di e desmantelashon di Antillas Hulandes i e kreashon di e pais independiente Sint Maarten. E Regla di Estado ta subordona legalmente na e Constitucion di Reino Hulandes y e Statuut pa Reino Hulandes. E konstitushon a drenta na vigor dia [[10 di òktober]] [[2010]], ora ku Antias Hulandes a keda desmantelá. == Contenido === E Regla di Estado di Sint Maarten tin e siguiente kapítulonan: Tereno i unidat * Derecho Fundamental * Gobièrnu i e minister mandatario E Estadonan * Konseho Konsultivo, Korte General di Kontroles, Ombudsman i koleganan di konseho permanente * Lejislashon i gobernashon * Hustisia, Ministerio Públiko i Polis Disposishonnan final Finalmente, e reglanan di estado ta kontené un kantidat di artíkulonan adishonal. E contenido di Constitucion ta como lo sigiuente: * Capitulo I - Derecho Fundamental * Capitulo II - Gobierno * Capitulo III - [[Parlamento di Aruba|Parlamento]] * Capitulo IV - Conseho di Consulta, Camara di Control General y colegio permanente di conseho * Capitulo V - Legislacion y Gobernacion * Capitulo VI - Husticia y poder hudicial * Capitulo VII - Disposicion final {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Staatsregeling van Sint Maarten}} {{References}} }} [[:Category:Gobièrnu]] [[:Category:Sint Maarten]] == Mira tambe == * [[Antias Hulandes]] * [[Disolucion di Antia Hulandes|Disolushon di Antias Hulandes]] ---------------------------- zie encyclopedia NA/CUR '''Raad van State di Reino Hulandes''' (papiamento: Conseho di Estado) ta un di e entidadnan consultativo mas halto den Reino Hulandes. , ancra den C di The '''Council of State''' ({{lang-nl|{{Audio|Nl-Raad van State.ogg|Raad van State}}}}) is a [[constitution]]ally established advisory body in the [[Netherlands]] to the [[Cabinet of the Netherlands|government]] and [[States General of the Netherlands|States General]] that officially consists of members of the royal family and Crown-appointed members generally having political, commercial, diplomatic or military experience. It was founded in 1531, making it one of the world's oldest still-functioning state organisations.<ref>{{cite web|url=http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|title=The Council of State|access-date=2013-02-02|archive-date=2013-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130115200809/http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|url-status=dead}}</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Raad van State}} {{References}} }} [[:Category:]] --------------- {{Variante|c}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =65395301|titulo=Sababank}} {{References}} }} [[Category:Karibe Hulandes]] {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Jacob Wit}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wit, Jacob}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Antias Hulandes]] -------------------- Suggesties Gender Gap Challenge (nl.wiki): Esmee Winkel (11/1)- Philomena Wong - Grace Bareno? - Rina Penso - Deborah Jack (en.wiki) --------------------- '''Aanmaken''': * {{CUW}} : [[Medardo de Marchena]] - [[Manuel Fray]] - [[Joseph Sickman Corsen]] - shon Win Hoyer - Jan Gerard Palm - [[Yandi Paula]] - [[Mongui Maduro]] - [[Gibi Basilio]] - [[Jose Capricorne]] - Plaza hotel curacao (en.wiki) - [[Chin Behilia]] - [[Rene Römer]] - [[Paul Comenencia]] * {{ABW}} : [[Lista di gezaghebber di Aruba]] (nl.wiki) - [[Chiara Petrocchi]] (taekwondo) - [[Kanisha Sluis]] (en.wiki) - Akisha Albert (en.wiki) - * General: [[Etnografia]] - [[Seramika]] - [[Leonel Messi]] (ht.wiki) - [[gobiernu]] - politiko - konstitushon - estado - pais? - [[Madurodam]] * nl.wiki: Nederlands Caribisch Soortenregister (Dutch Caribbean Species Register) - Casearua tremula (Palu di Boneiru of Kenepa spirito) * no.wik: Shete Boka nasjonalpark - * en.wiki: Bandariba '''Verbeteren/aanvullen''': * [[Coca-Cola]] - [[Skandinavia]] - [[Rastafari]] - [[Guera Friu]] - [[Yuana]] - [[Jazz]] - [[One Piece]] - [[Nydia Ecury]] - [[Boven Bolivia]] / Plantage Bolivia (bnn/vara joop) - [[Guillfred Besaril]] (https://24ora.com/geoffrey-wever-gobierno-a-tuma-e-paso-corecto-den-caso-di-guillfred-besaril/) == Curaçao == # December 1, 1796: [[Johann Lauffer]] overthrows Jan Jacob Beaujon as governor.<ref>{{cite book|url=https://pure.knaw.nl/portal/en/publications/cura%C3%A7ao-in-the-age-of-revolutions-1795-1800 |title=Curaçao in the Age of Revolutions, 1795–1800 |chapter=The Patriot coup d’état in Curaçao, 1796| last1=Fatah-Black |first1=Karwan| publisher=[[KITLV]] |location=Leiden|year=2011|isbn=978-90-6718-380-2|page=123}}</ref> ----------- == Historia di ATA == Den decada 20, economia di Aruba tabata conta cu un pilar economico dependiente di Refineria Lago. Despues di Guera Mundial II, despues cu turismo y biahe a cuminsa bira mas popular, a cuminsa mira e posibilidad pa explora e sector di turismo na Aruba. Cu establecimento di Aruba Tourist Commission, consistiendo di diferente comerciante local, a percura pa un plan pa expansion di infrastructura pa por acomoda e necesidad di e bishitante. Den cara di adversidad, Aruba a cambia su enfoke pa turismo, resultando den desaroyonan y proyectonan importante. Na aña 1953 Aruba Tourist Commission a cambia di maneho y a sigui bou di nomber di Aruba Tourism Bureau. Aki ta caminda cu a conoce gran baluartenan den historia di e industria di turismo caminda cu Aruba por a conta cu un sector turistico evoluciona, caminda a percura pa reforsa economia local y fomenta intercambio cultural. Aruba Tourism Bureau a conta cu un temporada entre aña 1953 te cu 1985, danki na maneho di directornan Michael Kuiperi, sigui pa Odulio Bertrando ‘Beti’ Arends y finalmente Roderick ‘Rory’ Arends. Na aña 1985, Aruba Tourism Bureau a hiba un transformacion y a bira Aruba Tourism Authority, bou di guia di Remigio Wever, Jan van Nes y Myrna Jansen-Feliciano, kendenan a percura pa un maneho di turismo duradero durante temporada stabiel y durante temporada di desafio.<ref>https://awemainta.com/wp-content/uploads/2024/02/AM240221.pdf Ta rindi honor na tur ex-director di Aruba Tourism Bureau y Aruba Tourism Authority], Awemainta (21 di februari 2024) </ref> * Ronella Croes, CEO di ATA desde 2010? {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=en|oldid =1159849385|titulo=Spoken word}} {{References}} }} [[:Category:Musika]] ------------------ * [[:en:Wikipedia:Administrators' reading list]] * https://nl.wikibooks.org/wiki/Handboek_MediaWiki * https://translatewiki.net {{NPOV language}} {{Refimprove}} {{stub}} -------------------------- == Hooiberg == Na 1988 a embeyece '''Hooiberg''' pa convirtie esaki den un atraccion turistico: a renoba e trapi cu ta inclui 4 plataformanan na diferente nivel, por ehempel na 70 m i 110 m di haltura, pa descansa i saca potret, i a instala 50 luga di parkeo.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642486:mpeg21:a0078|titel=Hooiberg wordt toeristenoord|werk=[[Amigoe]]|datm=1987-08-20|bezochtdatum=2022-11-15}}</ref> De regering heeft plannen om de Hooiberg aantrekkelijk te gaan maken en tot toeristenplek te ontwikkelen. Tijdens zyn recente bezoek is minister drs Jan de Koning ermee akkoord gegaan met goedkeuring van een bedrag van 305 duizend florin om dit project te kunnen uitvoeren. De Hooiberg zal een geheel nieuwe trap krijgen met handsteun en een plek om uit te rusten. Beneden komt een parkeerplaats voor ongeveer vijftig auto's, en een platform in de vorm van een klein park met lokalen voor de verkoop van frisdrank, eten en souvenirs. Op de trap op zeventig meter hoogte, komt een terras waar men kan uitrusten en door middel van een telescoop over Aruba kan kijken. Een tweede terras met telescoop volgt op 110 meter hoogte. Er volgen hierna nog twee terrassen voordat men het hoogste punt van de Hooiberg heeft bereikt. Het Hooiberg-project dossier is bijna klaar en verwacht wórdt, dat werkzaamheden aan de trap medio november dit jaar zullen beginnen. Het Hooibergproject is afkomstig van Planafdeling Bouwkunde architecten bureau, van Publieke Werken. Na 2022 a anunsia un proyecto pa renova e facilidadnan existente, embeyece e atraccion i agrega un mirador riba e top di e sero. Na aña 2022 Ministro di Turismo Dangui Oduber a anuncia un projecto pa embeyesamento di Hooiberg.[1] Aruba Tourism Authority (ATA) y Tourism Product Enhancement Fond[sic] (TPEF) lo funda e projecto. E prome fase lo wordo funda pa TPEF y ta incera e renobacion di e trapinan y hutnan riba Hooiberg. ATA lo funda e segundo fase di e project caminda un punto di observacion lo ser construi na e punto mas halto di e sero dunando bishitantenan un bista di 360-grado di Aruba. Artistanan local lo provee un toque artistico cu obra di arte di mosaico. --------------- '''Jay Bryant Haviser''' (21 di november [[1955]] na ... ) ta un arkeologo merikano. NAME: Jay Bryant HAVISER Jr. BIRTHPLACE: Bartow, Florida, U.S.A. BIRTHDATE: November 21, 1955 MARITAL STATUS Re-married Nov. 27, 2008, to Ilene J. Rosalina (Curaçao) CHILDREN 2 children 2 step-children (all born on Curaçao) RESIDENCE: Opal Road #1, Pelican, St. Maarten, Dutch Caribbean. tel.1721-544-4154 / cell 1721-524-1155 OFFICE: SIMARC Archaeological Center, A.T. Illidge Road #117, Madame Estate, St.Maarten, Netherlands Caribbean tel./fax. 1-721-542-0201 E-mail: jhaviser@hotmail.com DUAL NATIONALITY: Netherlands / U.S.A. Awards 1996 Cola Debrot Prize for Science (Curaçao/Netherlands Antilles) 2008 Ridder in de Order van Oranje-Nassau (Knighthood), decoration from Her Majesty Queen Beatrix of the Netherlands 2008 Lifetime Environmental Achievement Award (St. Maarten) IslandVision Fd 2009 Culture Time Person of the Year Award for 2008 (St. Maarten), PJD2 Radio 2013 Paul Harris Fellow Award, Rotary International, Mid-Isle Chapter St. Maarten ------------------ '''Madurodam''' is een [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[Miniatuurpark|miniatuurstad]] in [[Den Haag]] op een [[Schaal (verhouding)|schaal]] van 1 op 25,<ref>De Erasmus- en van Brienenoordbruggen zijn gebouwd op de grotere schaal van 1:12. Op 1:25 zou men er niet overheen kunnen lopen.</ref> geopend op [[2 juli]] [[1952]] aan het George Maduroplein. Dit toeristische [[attractiepark]] trekt jaarlijks circa 600.000 betalende bezoekers.<ref>Op [https://web.archive.org/web/20160312195102/http://nieuws.nl/algemeen/20130108/meer-bezoekers-voor-madurodam/ nieuws.nl] meldt het park zelf 739.000 over 2013, een stijging van 36% ten opzichte van 2011. Omgerekend zouden er dat laatste jaar dus rond de 550.000 geweest moeten zijn. De organisatie spreekt min of meer standaard van 1 miljoen per jaar, een cijfer dat door ''[http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3486389/2013/08/03/1-miljoen-bezoekers-trok-Madurodam-het-afgelopen-jaar.dhtml Trouw]'' wordt gemeld over 2013. Er bestaan geen andere cijfers dan die door het park zelf verstrekt worden.</ref> Het park beslaat een totaaloppervlak van 62.630 m². De gebouwde stad zelf meet 17.630 m². De miniatuurstad heeft veelal als inspiratie gediend voor de bouw van diverse attractieparken wereldwijd zoals [[Legoland Billund]]<ref>{{Citeer web|url=http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|titel=nieuws|bezochtdatum=2020-10-24|werk=www.miniland.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201027034227/http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|archiefdatum=2020-10-27|dodeurl=nee}}</ref> en het [[Disneyland Park (Anaheim)|Disneyland Park in Anaheim]].<ref>{{Citeer boek|titel=Walt Disney's Disneyland|auteur=Nichols, Chris, 1971-|medeauteurs=Nichols, Charlene (Archivist),|url=https://www.worldcat.org/oclc/1018083433|plaats=[Köln, Germany]|ISBN=978-3-8365-6348-2}}</ref> Het is genoemd naar [[George Maduro]], een [[Curaçao (hoofdbetekenis)|Curaçao]]se student die zich tijdens [[Duitse aanval op Nederland in 1940|de meidagen van 1940]] als [[cavalerie]][[officier]] onderscheidde in [[Duitse aanval op Nederland in 1940#De slag om de residentie|de slag om de residentie]], en in februari 1945 in concentratiekamp [[Dachau (concentratiekamp)|Dachau]] overleed; zijn ouders schonken het beginkapitaal voor het project, dat door de familie Maduro wordt beschouwd als monument voor hun enige zoon.<ref>[https://www.madurodam.nl/nl/organisatie/geschiedenis/ ''Wie was George Maduro?''], madurodam.nl</ref> ---------- == Aloe == Aloe na Aruba, Bonaire y Sentebibu na Corsou y Boneiru. === Islanan ABC === Sintebibu heeft dikke, vlezige bladeren, sappig en veel slijn bevattend. Aloe werd op Aruba en Bonaire aangeplant in verband met betekenis in de farmaceutische industrie. <ref>Encyclopedie van de Nederlandse Antillen, H. Hoetink (1969)</ref>Aloe werd in 1836 door gezaghebber Baron van Rader op Curacao als gouvernementscultuur geintroduceerd. De plant is uitgesproken kalkminnend. De jonge uitlopers (siboys, semina) worden in de droge tijd uitgezet. Na 2-3 jaar kan men de dikke bladeren afsnijden en laten staan in lekbakken plaatsen waarna het sap in koperen ketels wordt ingedampt en verhard tot aloehars. De hars uit Aruba en Bonaire werd voornamelijk naar de Verenigde Staten uitgevoerd. De aloeplant wordt al sinds midden 1800 op Aruba verbouwd. Het klimaat en de droge grond lenen zich bij uitstek voor de aloeteelt. De plant doet het hier heel goed: de Arubaanse aloe heeft een aloenegehalte van 22 %, terwijl het gehalte van de aloe in de rest van de wereld ten hoogste 15% bevat.<ref name="Aloe">[http://www.historiadiaruba.aw/index.php@f13option=com_content&task=view&id=46&Itemid=32 Aloe/Mon Plaisir], Historia di Aruba</ref> De grootste bloei van de aloe-cultuur maakte Aruba door onder gezaghebber Jan Helenus Ferguson (1866-1871). De weg door de aloevelden vanuit de stad werd dan ook naar hem genoemd. In de 19e eeuw werd ook een aloeplantage aangelegd in Socotoro; Socotoro is vermoedelijk vernoemd naar het eiland Sokotra of Socotora, destijds een Brits eiland in de Indische Oceaan voor de kust van Yemen. Dat eiland ligt op dezelfde lengtegraad als Aruba en daar wordt ook aloe verbouwd. De legende wil dat Alexander de Grote op aanraden van Aristoteles dit eiland veroverde voor de aloe die hij gebruikte om de wonden van zijn soldaten te genezen. Op de aloeplantage Mon Plaisir van de Fransman Louis Bazin verrees begin 1900 een voor die tijd moderne stoomkookinrichting. Aruba was in de 19e eeuw de grootste leverancier van aloehars, die voornamelijk werd gebruikt voor de productie van laxerende middelen. De aloehars werd naar het buitenland geexporteerd, voor het merendeel naar New York, maar ook naar Hamburg en naar Londen. De hars uit de Antillen (destijds `Curacaose` genoemd) was een van de beste ter wereld en duurder dan de andere soorten op de markt. Het aandeel van Aruba in de `Curacaose` export was ruim 90%. In de economie van de tijd voor de komst van de olie-industrie betekende de aloe een redelijke bron van inkomsten, vooral voor de kleine cunucero. In tijden van werkeloosheid (de droge tijd) was de aloteelt een goede bron van bestaan. Begin 1900 werd het eerste wetenschappelijk onderzoek op de aloeplant verricht. Daarbij werd de genezende werking van aloe op verbranding door zonnestraling en andere brandwonden onomstotelijk bevestigd. Door de komst van de olie-industrie veranderde er veel op de arbeidsmarkt op Aruba en raakte de aloeteelt wat op de achtergrond. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd de aloecultuur weer hervat. In 1949 richtte Casey Eman de eerste aloefabriek van Aruba op, onder de naam Aruba Aloe Products Company. Destijds werden de aloesappen plaatselijk bewerkt tot aloene en verscheept naar de Verenigde Staten. De productie van Arubaanse aloe bedroeg in 1951 ongeveer 15.000 pond oftewel 30% van de totale wereldopbrengst. Na het indampen van het harssap in open koperen potten van ca. 200 liter was het aloe-product klaar voor export voor vooral de geneeskundige en cosmetische industrie in USA en Europa. Aloe-industrie op Aruba was toentertijd een vuil en zwaar lichamelijk werk met een schraal loon voor haar seizoen-arbeiders. Aruba werd een van de grootste aloeproducenten van de wereld wegens de goede kwaliteit aloe.<ref name="Aloe"/> Conoci na Aruba tabata e plantage di aloe di Mon Plaisir y Sividivi. aloë-cultuur, die op Bonaire en Aruba veel voorkomt, maar waarvan op het eiland Curacao maar twee aanplantingen op eenigszins ruime schaal bestaan). Rond 1850 werden er enkele aloe plantages op Aruba gesticht die tot 1868 door het gouvernement geexploiteerd werden. Hierna kwam de aloeteelt in particuliere handen. ==== Uzo ==== Ta come of bebe e blanco di aloe pa problema di artritis, diabetes, tosamento y ulcera na stoma. Tambe por hunta e blanco riba curpa y cuero pa kita dolor of trata un herida of kemadura. Tambe sa laba cabey cune. Algun gota di e zeta geel of juice di aloe mescla cu awa ta bon pa un purgashi di e curpa. Pa problema di cuero, manera carpata, of di digestion di animalnan domestico tambe ta uza e likido di aloe.<ref>Remedinan di tera, Grupo di Noord, 2010</ref> Bij het beschilderen van buitenmuren worden gesneden aleobladeren in de waterverf gedaan. {{Appendix}} -------------------- '''Francesco Corallo''' ([[Catania (stad)|Catania]], [[Italië]], [[1960]]<ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|titel=La vita d'azzardo di Francesco Corallo tra il padre boss e l'entourage di Fini|bezochtdatum=2018-10-14|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=2013-08-04|werk=La Repubblica|uitgever=|taal=it|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728155350/https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|archiefdatum=2020-07-28}}</ref>), ookwel bekend als “King of the Slots”,<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-claims-his-phone-was-hacked-on-orders-of-italy-and-the-netherlands |titel=Corallo claims his phone was hacked on orders of Italy and the Netherlands |datum=18 januari 2022 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |taal=en}}</ref> is een [[Italië|Italiaans]]-[[Nederland|Nederlands]]<ref name=":3" /> [[zakenman]] en [[Casino (gokken)|casino]]-eigenaar op het [[Caribische eilanden|Caribische eiland]] [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]].<ref name=":5" /> == Levensloop == Corallo bezit diverse casino's, waaronder drie in Sint-Maarten<ref>{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |titel=Corallo will rebuild Starz Casino in Cupecoy |datum=2018-01-19 |bezochtdatum=2019-12-19 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> en daarnaast ook in Santo Domingo en [[Panama (land)|Panama]]. Voorheen bezat hij ook een gokgelegenheid in [[Curaçao]], maar daar verloor hij zijn licentie nadat zijn naam boven kwam drijven in de praktijken rondom [[Gerrit Schotte]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |titel=English/Italian :The Biography Of Francesco Corallo “The Godfather” Of The Caribbean Part 1 |achternaam=Galli |voornaam=Eva |datum=2016-12-14 |bezochtdatum=2018-10-14 |werk=St Maarten News |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728165936/https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |archiefdatum=2020-07-28 |dodeurl=ja}}</ref> Het onderzoek hiernaar kwam aan het rollen na een verzoek om referenties door Schotte aan de Italiaanse regering voor de aanstelling van Corallo in een hoge positie bij een financiële instelling op de Antillen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |titel=Schotte behind bars 18 months |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=6 december 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald Newspaper St. Maarten |uitgever= |taal= |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204743/https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Toen Corallo in 2011 gearresteerd werd door de Italiaanse financiële politie (''Guardia di Financa''), beriep hij zich op [[diplomatieke immuniteit]] omdat hij een diplomaat van Dominica zou zijn. Hij bezat namelijk een Dominicaans diplomatiek paspoort dat hij illegaal gekocht had, juist om aan arrestatie in Italië te voorkomen.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/cc-francesco-corallo-bought-his-diplomatic-passport/ |titel=Francesco Corallo bought his diplomatic passport |datum=2017-01-03 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Curaçao Chronicle |taal=en |via=Knipselkrant}}</ref> De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken ging niet mee in zijn claim: hij verklaarde dat diplomatieke immuniteit in het gastland (hier: Italië) niet van toepassing is voor iemand die betrokken is in belangrijke economische activiteiten.<ref>{{Citeer web |url=https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |titel=Inside Dominica IV: Government or enemy of people? |datum=2011-11-18 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dominica news online most popular |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Eind 2016 werd Corallo op [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]] gearresteerd op [[verdenking]] van [[belastingontduiking]], [[Witwassen|witwasserij]], [[Verduistering (misdrijf)|verduistering]] en lidmaatschap van een internationale [[Georganiseerde misdaad|criminele organisatie]]. In afwachting van uitzetting werd hij maandenlang in een [[Philipsburg|Philipsburgse]] [[politiebureau]] in verzekerde bewaring gesteld.<ref name=":2">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |titel=Corallo wins case at Human Rights Court |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=9 oktober 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204746/https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Het [[Europees Hof voor de Rechten van de Mens]] bepaalde later dat de omstandigheden rond de bewaring van Corallo in St.-Maarten inhumaan waren, maar oordeelde ook dat de bewaring zelf niet onrechtmatig leek.<ref name=":2" /> In augustus 2017 werd Corallo na een juridische strijd door Sint-Maarten uitgeleverd aan Italië.<ref>{{Citeer web |url=https://online.flipbuilder.com/toms/occx/files/basic-html/page37.html |titel=Ayera tardi Francesco Corallo a keda extradita pa Italia |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=2017-08-17 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Awemainta |uitgever= |taal=pap |archiefurl= |archiefdatum= |dodeurl= |via=Online Flipbuilder}}</ref><ref name=":3">{{Citeer web |url=http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/legal-documents/judgments/137-judgements/8062-fransesco-corallo-may-be-extradited |titel=Francesco Corallo may be extradited |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=20 juni 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dutch Caribbean Legal Portal |uitgever= |taal=en}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://www.soualigapost.com/en/news/16220/justice/francesco-corallo-was-extradited-italy |titel=Francesco Corallo (Catania, Italy, 1960) was extradited today to Italy |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=16 augustus 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Souliga Post |uitgever= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum=}}</ref> Eenmaal aangekomen in Italië werd hij vrijgelaten<ref name=":4">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son#:~:text=allegedly%20tried%20to%20extort%20his%20son,-Islands%2004%20May&text=PHILIPSBURG%2D%2DGaetano%20Corallo%2C%20father,Italy%20where%20he%20presently%20resides. |titel=Corallo Sr. allegedly tried to extort his son |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=11 mei 2024 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20180613053454/http://curacaochronicle.com/judicial/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son/ |archiefdatum=2018-06-13}}</ref> en een klein jaar later, in juli 2018, keerde hij weer terug naar Sint-Maarten.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/businessman-corallo-returns-to-st-maarten#:~:text=Maarten,-Islands%2026%20July&text=PHILIPSBURG%2D%2DAtlantis%20Group%20owner,in%20Italy%20and%20can%20travel. |titel=Businessman Corallo returns to St. Maarten |datum=2018-07-26 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=the Daily Herald |taal=en}}</ref> In 2016 werd door de aanklager in Rome aan zijn collega's in St.-Maarten gevraagd drie boten van Corallo [[Inbeslagname|in beslag te nemen]] en te verkopen met als doel 215,4 miljoen euro aan onrechtmatige winsten van de zakenman terug te vorderen. Na een juridische strijd waarin Corallo tegen de verkoop van zijn boten streed, gaf een Philisburgse rechtbank in 2019 definitief haar fiat voor de verkoop.<ref name=":5">{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |titel=Court allows prosecutor to sell Corallo’s boats |datum=2019-02-13 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204747/https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> == Persoonlijk == Francesco Corallo heeft een vertroebelde relatie met zijn vader, [[Gaetane Corallo]]. Het is echter onbekend wat voor rol de vader speelt in zijn zoons leven: in 2010 werd door de rechtbank van Rome gesteld dat hun relatie verbroken is en er geen zakelijk verband tussen de twee bestaat. Later werd door de civiele rechtbank van Rome een bevel uitgevaardigd waarin het Italiaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken opgedragen werd elke verwijzing van Corallo en zijn broer met hun vader te verwijderen van de website.<ref name=":1" /> In 2016 beschuldigde de vader Francesco weer van geldvervreemding, een voorval dat zo'n dertig jaar eerder plaatsgevonden zou hebben.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/dh-corallo-sr-sticks-to-claim-on-son-expected-his-arrest/ |titel=Corallo Sr. sticks to claim on son, expected his arrest |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=15 december 2016 |bezochtdatum= |werk=Daily Herald |uitgever= |taal=en |dodeurl= |via=Knipselkrant |dodelink=}}</ref> Hier is echter nooit bewijs voor gevonden en Corallo overwoog meerdere [[Smaad|smaadzaken]] tegen zijn vader aan te spannen.<ref name=":4" /> == Referenties == {{References}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =63318783|titulo=Gilbert Wawoe}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wawoe, Gilbert}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Korsou]] t5a2ty8rbiz4113gkvp1c6izl5wq4d9 164780 164779 2025-07-02T11:50:47Z Caribiana 8320 164780 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ * [[Piet Kasteel]] - [[Representante di Hulanda na Aruba, Corsou y Sint Maarten]] - [[welga general di Aruba di 1977]] - [[SVGA]] - [[hefe di estado]] - [[nepotismo]] - [[Nigel Maduro]] - [[derechista (politika)]] - [[KNSM]] - [[Operashon Nueland]] ------------------ {{Variante|a}} {{Databox}} Un '''estado di derecho''' ([[Hulandes]]: ''rechtsstaat''; [[ingles]]: ''rule of law'') ta un principio fundamental den sistema [[demokrasia|democratico]] y [[derecho|sistema huridico]], caminda '''ley ta supremo''' y ta aplica '''igual pa tur ciudadano''', incluso e mesun gobernantenan. E concepto a origina den e pensamento huridico continental Europeo, particularmente den [[hurisprudencia]] [[Alemania|Aleman]] (''Rechtsstaat'')<ref>Rosenfeld, M. (2001). The rule of law and the legitimacy of constitutional democracy. Southern California Law Review, 74(5), 1307-1352.</ref>. Su ekivalente den sistema anglosakso ta e sistema di rule of law. == Fundeshi == Un estado di derecho ta funda riba e siguiente principionan esensial: '''Supremasía di ley''' – tur accion di [[gobierno]] mester tin base legal<ref>Dicey, A. V. (1885). Introduction to the Study of the Law of the Constitution. Macmillan.</ref>. '''Igualdad den ley''' – tur hende, inklusí e [[autoridat]], ta someté na e mesun regla. '''[[Trias politica|Divishon di poder]]''' – separacion di [[poder legislativo]], [[Poder ehecutivo|ehecutivo]] y [[[[Poder hudicial|huricial]]<ref>[[Montesquieu|Montesquieu, C.]] (1748). De l'esprit des lois.</ref>. '''Protekshon di [[derechonan humano]]''' – garantisá pa e sistema legal. '''Tribunal independiente''' – sistema di [[justisia]] sin injerensia polítiko<ref>European Court of Human Rights (ECHR). (1959–). Jurisprudence on judicial independence.</ref>. == Origen historiko == E termino ''Rechtsstaat'' a nase den [[siglo 19]] na [[Alemania]], kaminda pensadó filosófikoman manera [[Immanuel Kant]] a argumentá pa un estado fundá riba rason i lei<ref>Kant, I. (1797). The Metaphysics of Morals.</ref>. Na [[Fransia]], [[Montesquieu]] a introducí e idea di '''trias politica''', un base pa estado di derecho. Den [[Reino Unido]], e konsepto rule of law tin raíz historiko den e [[Magna Carta]] (1215), ku a imponé limitashon riba poder real. == Estado di derecho den Reino Hulandés == Den e [[Reino Hulandés]], estado di derecho ta e fundeshi di su sistema [[konstitushonal]]. E [[Grondwet Hulandés|Grondwet]] i e [[Statuut pa Reino Hulandés]] ta garanti: [[Separashon di poder]], [[autonomia]] pa partinan konstituyente ([[Aruba]], [[Kòrsou]], [[Sint Maarten]]), respeto pa [[derechonan humano]], rol di institushonnan manera e [[Konseho di Estado]] i e [[Ombudsman]]<ref>Rijksdienst Caribisch Nederland. (2021). Recht en bestuur in het Koninkrijk.</ref>. == Estado di derecho den Caribe Hulandés == Den e islanan [[Karibe Hulandés]] ([[Aruba]], [[Kòrsou]], [[Sint Maarten]], [[Boneiru]], [[Saba]] i [[Sint Eustatius]]), e prinsipio di estado di derecho ta aplikabel den manera siguiente: Ehekushon di justisia ta wordo ehekutá pa e [[Gemeenschappelijk Hof van Justitie]] den un kapasidat imparshal<ref>Gemeenschappelijk Hof van Justitie. (2023). Missie en structuur. Geraadpleegd op [https://www.gemhof.justitia.cw].</ref>. Derechonan di ciudadano ta protehá den [[konstitushon lokal]] i [[dokumentonan internashonal]] manera e [[Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens|EVRM]]. Den islanan BES, e [[Grondwet Hulandés]] ta aplikabel direktamente<ref>Wet openbare lichamen BES. (2010). Stb. 2010, 252.</ref>. == Reto i desaroyo == Na pesar di e prinsipionan fort, ta eksistí [[reto]] manera: demora den proseso penal, limitashon di medio humano i finansiero, falta di transparencia administrativo. Organisashonnan manera e [[Raad voor de Rechtspraak]], [[Ministerio Público]] i aktor di [[sociedad sivíl]] ta kontinua trahando pa reforsá estado di derecho den e región Karibeño<ref>Raad voor de Rechtspraak. (2022). Jaarverslag en rapportages. Den Haag.</ref>. {{Appendix}} ------------------------------ Un '''estado di derecho''' ta un doctrina den pensamento huridico continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia [[Alemania|Aleman]]. E por wordo tradusí na [[ingles]] komo “rule of law”, alternativamente “state of law”, "legal state", “state of justice”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobierno. Un estado di derecho ta un estado constitucional den cua e ehercicio di poder gubernamental ta limita pa ley. E ta estrechamente relaciona cu “constitucionalismo” cu hopi bes ta mara na e concepto Anglo-Mericano di estado di derecho, pero ta diferencia di dje den enfatisa tambe loke ta husto (p.e., un concepto di corecto moral basa riba etica, racionalidad, ley, ley natural, religion, of igualdad). Pues e ta lo contrario di Obrigkeitsstaat (aleman: [ˈoːbʁɪçkaɪ̯t͡sʃtaːt] ⓘ) òf Nichtrechtsstaat (un estado basá riba e uso arbitrario di poder),[2] i di Unrechtsstaat (un no-Rechtsstaat ku e kapasidat pa bira unu despues di un periodo di desaroyo históriko).[3] Den un estado di derecho, e poder di estado ta limitá pa asina protehá ciudadanonan di e ehercicio arbitrario di outoridat. E ciudadanonan ta compartí libertadnan sivil basa legalmente y por uza e Cortenan. Den pensamento huridico continental di Europa, e estado di derecho ta wordo contrasta cu tanto e estado policial como e État légal.[4] {{Appendix}} es.wiki: E konsepto di Rechtsstaat a originá den e sistema hurídiko-polítiko aleman.[1] Literalmente, e ta nifiká algo semehante na “estado regula,” “estado di normanan,” òf “estado legal,” y ta wordo komprondé komunmente komo ekivalente na e konsepto di “estado di derecho.” E término aki ta parse e konsepto spañó di “imperio de la ley” (estado di derecho) i e konsepto anglosaxon di “estado di derecho.” Sinembargo, debí na e falta di konsenso riba e nifikashon eksakto di e términonan aki, algun erudito ta sugerí ku tin diferensianan konseptual entre nan. Den práktika hurídiko-polítiko aktual, un Rechtsstaat ta wòrdu komprondé generalmente komo un estado konstitushonal, den kua e poder di e estado ta limitá pa asina protehá e poblashon di abusunan di poder. Den un Rechtsstaat, ciudadanonan tin derechonan basico garantisa pa un constitucion y legalmente ehecutabel. Originalmente, un Rechtsstaat tabata wòrdu komprondé komo un kondishon indispensabel òf nesesario pa e eksistensia di un estado;[2] sinembargo, algun teóriko a sugerí despues ku un estado no por konstituí un demokrasia sin ta un Rechtsstaat.[3] (den sentido cu un Rechtsstaat ta un condicion necesario pa existencia di un democracia). -------------------------------------- '''Polítika''' ta e manera cu e conflictonan di interes di grupo y individuonan ta wordo expresa den un sociedad - generalmente a base di negociacionnan - na e varios nivel administrativo y sosial. Unda e liña di division ta core entre lo politico y lo etico y social ta un pregunta tocante cua tin hopi diferencia di opinion. Mayoria di erudito ta reconoce cu mester tin cierto potencial pa e uso di poder òf violensia pa un asuntu por wòrdu konsiderá polítiko — disidí un konflikto polítiko por lo general ta enserá un kambio di poder di un grupo òf persona pa otro. Un otro definicion ta cu politica ta inclui e sèt di aktividanan relaciona cu tumamento di desicion di grupo of otro formanan di relacionnan di poder entre individuo, manera e distribucion di recursonan of status social. Un hende ku ta ocupa un funcion of posicion den [[Polítika|politica]] ta wordo yama un politico. Politisacion ta komvertí un tema esencial; no-politico den un asunto politico pa asina provoca un discusion politico tocante di dje. [[Category:Polítika]] ---------------------------------------- {{Variante|c}} '''Ontvanger''' ta un término di origen hulandes ku ta nifiká literalmente risibidó. Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i maneho di impuestonan públiko na [[Aruba]], [[Kòrsou]] i [[Sint Maarten]] i ku ta kai bou di e [[Servisio di Impuesto]] di nan respektivo hurisdikshon. == Historia == Karibe Hulandes ta suheto na reglamentunan di kobransa, ku ta regla pa lei separadamente segun hurisdikshon: Aruba, Korsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense. Bou di e restructuracion di e islanan di [[Antias Hulandes]] a introduci ordenansanan di kobransa tantu na nivel nashonal komo na nivel insualar. Pa kobra a krea na 1953 dos organo di ontvanger pa distinguí entre kobransanan na nivel nashonal asigná na e ''landsontvanger'' y kobransanan na nivel di [[Teritorio insular (Antias Hulandes)|teritorio insular]] asigná na e ''eilandsontvanger''. Na Aruba i Kòrsou tabatin ofisinanan separa pa e dos organo aki, mientras na Boneiru i Islariba, e landsontvanger tabata fungi tambe komo eilandsontvanger. E promé funshonarionan ta kobra invoerrechten, accijns, invoerrechten spesial, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo i invoerrechten di registrashon, etc., miéntras ku e ontvangernan insular ta kobra impuesto riba entrada, salario, ganashi, tereno i uso, di kua e evaluashon ta wòrdu asigná na e Inspektor di Impuesto (Tereno), i tambe impuestonan puramente insular manera impuesto di vehíkulo di motor, pre-skol, tarifa derechonan, terenonan di hür, etc. E Ontvangernan Nashonal i e Ontvangernan Insular tin e opshon di apliká kobransa obligatorio pa belasting i gastunan (wak tambe @: Belasting). === Landsontvanger === Riba kada un di e seis islanan di Antia Hulandes tabatin un ofisina di Landsontvanger.<ref name="Encylopedie">[https://web.archive.org/web/20161120102703/http://curacao-encyclopedia.com/?node=main&id=371&lang= Landsontvanger], Encyclopedie van Curaçao</ref> E tabata e kahera di e pais. E tabata ehekutá òrdu pa pago i tabata enkargá ku e kobramentu di e fondonan ku e pais mester risibí. E kobransa y recibo tabata wordu hasi parsialmente independientemente i parsialmente riba ordo di e minister di finanzas, e atministrador di finanzas of e instancianan. E kobramentu di e primanan pa e seguro di malesa obligatorio i seguro di aksidente tabata wòrdu hasí dor di e ontvangernan nashonal a base di aanslagnan trahá dor di Banko di Seguro Sosial (SVB). Na Boneiru, Sint Maarten, Saba i Sint Eustatius e ontvanger nashonal tambe tabata e ontvanger insular. E ontvanger nashonal na Korsou i Aruba ta wordu supervisa door di e servisio ''Nationaal Accountants Dienst''. === Eilandsontvanger === E ontvanger insular ta e kahera di un teritorio insular. E aanslagnan impone pa Pais (Inspeccion di Impuesto) den impuesto riba entrada, impuesto riba ganashi, impuesto riba grond y impuesto riba uzo ta wordo cobra door di e ontvangernan di e isla. E ontvangernan aki tambe ta wordo encarga cu e cobransa di e primanan di Algemene Verzekering Behez (A.O.V.) y e Verzekering di Viuda en Huerfano (A.A.W.) cu ta wordo cobra pa of na nomber di Inspeccion di Impuesto. Riba e Islanan Windward, kada teritorio insular tin un risibí di isla. E funshonario aki tambe ta e ontvanger nashonal, meskos ku na Boneiru. Riba e islanan Boneiru, Saba i St. Eustatius ta kombiná e funshon di ontvanger nashonal-isla ku esun di hefe di pòstkantoor. E ontvangernan insular riba Curaçao y Aruba ta wordo audita pa e servicio di contabilidad insular concerni y Algemene Rekenkamer. Na Boneiru i e Islanan Windward, e kòntròl ta wòrdu ehekutá dor di Gobernador i dor di Algemene Rekenkamer. ------------------ '''Ontvanger''' (Kobrador di Impuesto) E término ontvanger ta nifiká literalmente "risibidor". Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i manejamentu di impuestonan públiko. Na Aruba, Kòrsou i Sint Maarten, e funshon aki ta kai bou di e Servisio di Impuesto di cada uno di nan hurisdikshon. 🏛️ Historia Den e epoka di e Antias Hulandes, e islanan a desaroyá sistemanan separá di kobransa pa kada hurisdikshon (Aruba, Kòrsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense). Na aña 1953, den kuadro di restructurashon administratif, a introducí un distinsion entre landsontvanger (kobransa nashonal) i eilandsontvanger (kobransa lokal di teritorio insular). Na Aruba i Kòrsou, tabatin ofisinan separá pa e dos funshon, mientras ku na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e landsontvanger tambe tabata funshoná komo eilandsontvanger. E landsontvanger tabata kobra impuesto manera: invoerrechten, accijns, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo, entre otro. E eilandsontvanger, na su beurt, tabata kobra impuesto riba entrada, ganashi, salario, tereno i uzo, i tambe impuestonan puramente lokal manera impuesto riba vehíkulo, derechonan, i hür di tereno. Evaluashon di impuesto ta wordu stipulá pa e Inspektor di Impuesto (Tereno). 🧾 Landsontvanger Riba kada isla di e Antias Hulandes tabatin un ofisina di landsontvanger, ku ta sirbi komo e kahera prinsipal di e pais. E tabata recibe instruksion for di e Ministerio di Finansa, i tabata maneha pagamentu i kobramentu di fondo públiko. E landsontvanger tabata tuma kuenta tambe pa kobramentu di primanan di seguro di malesa i aksidente na base di aanslagnan di e Banko di Seguro Sosial (SVB). Na e islanan chikitu (Boneiru, Saba, Sint Eustatius), e landsontvanger tabata kombina su funshon ku esun di eilandsontvanger, i den hopi kaso, tambe ku esun di jefe di pòstkantoor. Supervisión tabata wordu hasi pa e Nationale Accountants Dienst i e Algemene Rekenkamer. 📂 Eilandsontvanger E eilandsontvanger ta e funshonario ku ta sirbi komo kahera lokal pa un teritorio insular. E ta enkargá ku kobramentu di impuestonan nombra pa e pais, manera impuesto riba entrada, ganashi, tereno i uzo. E ta tambe kobra e primanan di AOV (Seguro di Biaha) i AAW (Seguro di Viuda i Huerfano), den kolaborashon ku e Inspeccion di Impuesto. Na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e eilandsontvanger ta generalmente e mesun persona ku e landsontvanger. Supervisión lokal ta wordu hasi pa e Gobernador i e Algemene Rekenkamer. 🎯 Meta i Tarea E funshon di e ontvanger ta formalmente establecé na aña 1953, ku e siguiente objetivo prinsipal: Kobramentu di impuestonan públiko Administrashon kontabel di e fondo públiko Kontrol i manejamentu di e likides finansiero di e gobièrnu 🔄 Proseso i Maneho E sistema di e Ontvanger di Kòrsou ta dividí den tres proseso prinsipal: Proseso di kobransa Proseso di kontabilidat Proseso di apoyo administratif Den su maneho, e funshonario ta sigui prinsipionan manera: Tur impuesto debe wordu kobra Pèrdida riba demanda mester wordu prevení Impuesto mester wordu risibí den e periodo stipulá pa lei --------------------- zie nl.wiki '''Gregory Edward (Greg) Elias''' (☆ [[1953]] na [[Kòrsou]]) ta un empresario, filantropo i promotor kultural di [[Kòrsou]] ku hopi influensia riba tantu e sektor finansiero komo e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su ròl den atkisishon di Banco di Caribe, su liderazgo di e kompania internashonal di servisio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di Fundashon Bon Intenshon, organisadó di e prestigioso [[Curaçao North Sea Jazz Festival]]. == Bida i karera == Gregory Elias a nasé na [[Bandariba]] den luna di mei 1953, komo yu di e empresario Fohed Antonio Elias. Na un edat hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Vrije Universiteit Amsterdam den añanan 1970. Durante su Despues di a studia, el a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. == Honor == * {{CUW|bandera}} Charles Gomes Casseres Award (2013) * {{CUW|bandera}} [[Premio Cola Debrot]] (2025) {{Appendix}} Zelf werd Elias geboren op Banda Ariba. Het landgoed van zijn grootouders van moederszijde omvatte enkele hectaren. Hij woonde er acht jaar met zijn moeder. Op zijn twaalfde trok Elias naar Nederland; zijn oudere broer Mike was vijf jaar eerder al afgereisd. Gregory studeerde er – het was begin jaren zestig – rechten aan de Vrije Universiteit. Na zijn studie keerde hij terug naar Curaçao. Daar woont hij nu, alweer bijna 35<ref>[[Dick Drayer]], [https://deachterkantvancuracao.blogspot.com/2016/08/you-can-always-get-what-you-want.html You can always get what you want], De Achterkant van Curacao (1 di ougustus 2016)</ref> Gregory (Greg) Elias (1953), bijgenaamd ‘de koning van Curaçao’, was een van de oprichters van trustbedrijf Intertrust. Dat bedrijf werd in 2002 verkocht aan Fortis, wat Elias naar verluidt tot de rijkste man van Curaçao maakte. Hij bleef daarna actief in het trustwezen, en zette een nieuw kantoor op in Amsterdam en Willemstad, United Trust. Elias vergaarde internationale bekendheid toen hij in 2016 een concert van de Rolling Stones op Cuba organiseerde.<ref>[https://www.ftm.nl/tag/gregory-elias Gregory Elias], ftm.nl</ref> Met Johan Derksen organiseert hij een bluesfestival in het dorp Grolloo. Hij is bevriend met Marcel Boekhoorn, en sponsorde net als hij enige tijd voetbalclub NEC. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Kòrsou]] --- WILLEMSTAD - Reeds vijf weken staat op de lokale top 40 het nummer getiteld „Life is easy", maar jammergenoeg nog steeds niet verkrijgbaar bij de lokale platenzaken. De opname die in de top 40 verschijnt is dan ook, voorlopig alleen via de Curom te beluisteren, maar spoedig ook via de andere radiostations. Ongeveer zeven weken geleden was hier op vakantie Gregory Elias, misschien nog onbekend bij velen, maar hij is een Caracaoënaar, die in Nederland studeert, maar een behoorlijke dosis muzikale talent bezit Misschien zegt de naam „Dickery Doek" meer? Vorig jaar werd door P.S.H. de nummers „A song for all" en „Mr 800 of the 7th Avenue" gelanceerd, zonder veel succes, maar toen al waren de muzikale talenten van Gregory Elias te beluisteren, want hij was dé schrijver, musicus en zanger „Dickery Doek". Gregory heeft ook een paar hits geschreven voor „Debhie, een zangeres, die tot voor kort nog een sensatie was in Nederland, Frankrijk en Italië. Dit jaar nog begon Gregory met de formatie van het trio: „Eliah", met als genre harmonie (C.S.N. & Y. of America stijl, maar zeker geen imitatie). „Eliah" bestaat uit Gregory Elias (naast zanger is hij ook drummer, pianist en guitarist). Verder Hein Piscaer („Uncle Henry", die 20 jaar oud is en lead guitarist en bass guitarist is) en Rob van Donselaar („Pedjes", 22 jaar, piano, orgel, guitaar en sli de-guitaar). Rob heeft gedurende drie jaar in de groep „Bintangs" gespeeld, die vrij populair is in Nederland en Duitsland. Gregory is 19 jaar oud en volgens de laatste inlichtingen die wij hebben gekregen van Gregory, zijn zij bezig met opnames voor een elpee. Eerst zal „Live is easy" als single in Nederland worden gelanceerd.<ref>Life is easy. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> -- Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Op jonge leeftijd vertrok hij naar Nederland, waar hij in de jaren 1970 notarieel recht studeerde in Amsterdam. Na zijn studie keerde hij begin jaren ’70 terug naar zijn geboorte-eiland. Hij woont in de omgeving van Spaanse Water op Curaçao. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap In de jaren 1980 richtte Elias mee de Holland Intertrust Group op, een toonaangevend trustkantoor voor internationale cliënten. In 2002 verkocht hij zijn aandelen aan Fortis PLC, en in 2007 richtte hij zijn eigen groep op: United Group Holdings, actief in wealth management, trusts en juridische dienstverlening in onder andere het Caribisch gebied en Europa. Elias was ook algemeen directeur van Pierson Bank/Intertrust tot zijn vertrek in 2006. Onder zijn leiding groeide United Group uit tot een organisatie met kantoren in negen landen, waaronder Curaçao, Aruba en Panama. In juni 2022 voltooide United Group Holdings onder leiding van Elias de overname van Banco di Caribe, waarmee hij een prominente speler werd in de lokale bankensector. 🎶 Culturele promotor en filantroop Gregory Elias is de oprichter van de Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 structurele steun biedt aan projecten in het onderwijs, cultuur, sport en het sociale domein op Curaçao. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, in samenwerking met Mojo Concerts en het Curaçao Toeristenbureau (CTB). Het festival, dat plaatsvindt in het laagseizoen, groeide uit tot een internationaal cultureel hoogtepunt. Wereldberoemde artiesten als Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys traden op tijdens het evenement. De opbrengsten van het festival worden volledig geherinvesteerd in sociale projecten. Daarnaast organiseert zijn stichting ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam, het BlueSeas Blues Festival en andere culturele evenementen. 🏅 Onderscheidingen In 2013 ontving Elias de Charles Gomes Casseres Award voor zijn bijdrage aan de gemeenschap en cultuur van Curaçao. In 2025 werd hij onderscheiden met de Cola Debrotprijs, de hoogste culturele onderscheiding van het eiland. Een opvallend detail: Elias was drummer en coauteur van de Nederlandse hit Why Tell Me Why van Anita Meyer. De inkomsten uit dit project gebruikte hij mede om zijn ondernemingen en filantropisch werk te financieren. 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt gezien als een ware “yu di Kòrsou” – een zoon van Curaçao – die zijn financiële succes heeft ingezet voor de culturele en sociale ontwikkeling van zijn eiland. Zijn werk belichaamt een unieke balans tussen ondernemerschap, filantropie en het versterken van de Curaçaose identiteit op internationaal niveau. ---- Gregory Edward Elias (nase na Kòrsou, 1953) ta un empresario, filántropo i promotor kultural di Kòrsou ku un gran impakto riba e sektor finansiero i e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su rol den akuisishon di Banco di Caribe, su liderato den firma internashonal di servicio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di e Fundashon Bon Intenshon ku ta organizadó di e Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Bida i formashon Gregory Elias a nasé na Kòrsou den mei òf ougustus di 1953, komo yu di empresario Fohed Elias. Na un edad hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Amsterdam den anjanan 1970. Despues di e studi, e a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. 💼 Karera den finansa i negoshi Den anjanan 1980, Elias a co-funda Holland Intertrust Group, un firma prominente den e mundo di trust i planeashon di impuesto pa klientenan internashonal. Na 2002, e a bende su parti den Intertrust na Fortis PLC, i na 2007 e a funda su mesun grupo, United Group Holdings, ku ta ofrece servisio di wealth management, trust, i planeashon legal den varios pais den Karibe i Europa. E tambe tabata direktor general di Pierson Bank/Intertrust te ku su salida na 2006. Bao di su liderato, United Group a habri ofisina den nueve pais, inkluído Kòrsou, Aruba, i Panama. Na yüni 2022, United Group Holdings, bou di liderato di Elias, a kompletá e kompra di Banco di Caribe, convirtiéndose asina den un di e figura prinsipal den sektor bankario lokal. 🎶 Promotor kultural i filántropo Gregory Elias ta fundadó di Fundashon Bon Intenshon, ku for di 1990 ta duna sosten kontinuo na e sektor edukashonal, kultural, deportivo, i sosial na Kòrsou. Na 2010, Elias a lansa e Curaçao North Sea Jazz Festival den kolaborashon ku Mojo Concerts i CTB. E festival aki, ku ta tuma luga durante temporada bou di turismo, a traha e isla na un nivel internashonal den e mundo musikal. Artistanan famos mundialmente manera Prince, Stevie Wonder, i Alicia Keys a presenta riba e tarima di e festival. E evento ta sin gana, i su ganashi tur a wordu reinvertí den proyekto sosial. Ademàs di jazz, Elias su fundashon ta organisá e Curaçao International Film Festival Rotterdam, e festival di blues BlueSeas, i otro aktividat artistiko. 🏅 Rekonesementu Na 2013, Elias a ricibí e Charles Gomes Casseres Award pa su kontribushon na komunidat i kultura di Kòrsou. Na 2025, e a ricibí e Premio Cola Debrot, e premio mas halto den área di arte i kultura na Kòrsou. Un dato interesante: Elias tabata drummer i ko-autor di e hit “Why Tell Me Why” pa cantante hulandés Anita Meyer, ku e a uza e ganashi finansiero pa invertí den negoshinan i fundashon filantrópiko. 🧭 Legado Gregory Elias ta konsiderá komo un “yu di Kòrsou” di berdat: un persona ku a uza su éksito finansiero pa amplia e balor kultural i komun di su pueblo. Su trabou ta reflehá un balans entre negoshio, filantropia, i promoshon di identidat kultural di Kòrsou na un eskala internashonal. * e tabata ko-produser di e pelikula "double play (2017), un produkshon merikano basa riba e buki ''Dubbelspel'' di [[Frank Martinus Arion]]. * na 1972 e i e grupo Eliah a koloka den top 20 di Korsou cu e kantika "Life is easy''<ref>TOP20. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 16-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461400:mpeg21:p011</ref> * 1987 t/m 1995 - Presidente di Vereniging Offshore Belangen (VOB) * 1983 - el a kasa ku Marianne Chang * 1993 - presidente VBC Vereniging Bedrijfsleven Curacao ---- Gregory Edward Elias (geboren op Curaçao, 1953) is een ondernemer, filantroop, muzikant en cultureel promotor uit Curaçao. Hij heeft aanzienlijke invloed gehad op zowel de financiële infrastructuur als het culturele leven van het eiland. Hij staat bekend om zijn rol in de overname van Banco di Caribe, zijn leiding over United Group Holdings, en als oprichter van Fundashon Bon Intenshon, de stichting achter het prestigieuze Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Leven en opleiding Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Hij vertrok op jonge leeftijd naar Nederland, waar hij notarieel recht studeerde in Amsterdam in de jaren 1970. Hij woont tegenwoordig in de regio Spaanse Water op Curaçao. 🎶 Vroege muzikale carrière Al op 19-jarige leeftijd maakte Gregory Elias naam als componist, zanger en multi-instrumentalist onder het pseudoniem “Dickery Doek”. In 1972 bracht hij het nummer “Life is Easy” uit, dat destijds vijf weken op de lokale top 40 van Curaçao stond, ondanks dat het nog niet beschikbaar was in platenzaken.<ref>Life is easy. Amigoe di Curaçao, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd via Delpher, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> Gregory was de schrijver, zanger, pianist, drummer en gitarist van de muziekformatie Eliah, die hij datzelfde jaar oprichtte. De groep bestond uit Elias zelf, Hein Piscaer (“Uncle Henry”) als lead- en basgitarist, en Rob van Donselaar (“Pedjes”), voormalig lid van de bekende Nederlandse band Bintangs, als toetsenist en gitarist. De stijl van Eliah werd vergeleken met die van Crosby, Stills, Nash & Young of America, hoewel de groep geen imitatie nastreefde. Gregory schreef daarnaast ook liedjes voor Debhie, een zangeres die toen actief was in Nederland, Frankrijk en Italië. Er werd gewerkt aan de opnames van een elpee, met "Life is Easy" als eerste geplande single voor de Nederlandse markt. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap Na zijn muzikale periode ontwikkelde Elias zich tot een succesvolle ondernemer. Hij richtte in de jaren 1980 mee Holland Intertrust Group op en verkocht zijn aandelen in 2002 aan Fortis. In 2007 startte hij United Group Holdings, gespecialiseerd in wealth management, trusts en juridische structuren, met vestigingen in onder andere Curaçao, Panama en Nederland. In juni 2022 kocht zijn groep Banco di Caribe, waarmee hij zijn invloed in de financiële sector van het eiland verstevigde. 🎷 Culturele promotie en filantropie Gregory Elias is oprichter van Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 actief is in het ondersteunen van projecten op het gebied van onderwijs, cultuur, sport en armoedebestrijding. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, dat sindsdien wereldsterren zoals Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys naar het eiland heeft gebracht. Alle winsten van het festival worden herbestemd naar maatschappelijke projecten. Zijn stichting organiseert daarnaast ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam en het BlueSeas Blues Festival. 🏅 Onderscheidingen Charles Gomes Casseres Award (2013) – voor zijn bijdrage aan de Curaçaose samenleving Cola Debrotprijs (2025) – hoogste culturele onderscheiding op Curaçao 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt alom erkend als een ware “yu di Kòrsou” – een Curaçaoënaar die zijn financiële succes heeft ingezet voor het algemeen welzijn en culturele bloei van zijn eiland. Zijn levensloop combineert ondernemerschap, filantropie en artistieke expressie tot een uniek voorbeeld van culturele toewijding. ------------------- '''Shon Arei''' ta un di e figuranan mítiko den e kuentunan tradishonal di \[\[Kompa Nanzi]], e araña sabí ku ta un personaje folklóriko popular na [Curaçao]] i e islanan \[\[ABC (islanan)|ABC]]. Shon Arei ta representá e figura di un shon autoritativo i ta sirbi regularmente komo kontrapunto pa e astusia i sabiduría di Kompa Nanzi.<ref name="maduro">Hilda Maduro, ''Kompa Nanzi: kuentanan folklóriko di Kòrsou'', Fundashon Publikashon, Kòrsou, 1992.</ref> == Origen i karakter == Shon Arei ta basá riba e tipo di plantashiun kolonial ku tabatin na Kòrsou durante e periodo di e \[\[époka kolonial]]. E ta simbolisá poder, autokrasia i struktura rigido di e sistema di klas sosial. Den e kuentunan, Shon Arei ta regularmente e patrón òf doño di trabou di Kompa Nanzi, i su karakter ta pone énfasis riba e kontraste entre autoridat i astusia popular.<ref name="hartog">Johan Hartog, ''Het Nederlandse koloniale verleden'', Zutphen: Walburg Pers, 2002.</ref> == Papel den e kuentunan == Den hopi kuentunan di Kompa Nanzi, Shon Arei ta e figura ku ta pone e desafiunan, ku Nanzi ta logra eskapá òf resolvé pa medio di sabiduría, truko òf engaño. E interakshon entre nan dos ta reflehá lucha di hendenan komun kontra opresión òf sistema rígido, i ta sirbi komo un fuente di enseñansa moral. == Signifikado kultural == Shon Arei, huntu ku \[\[Shi Maria]] i Kompa Nanzi, ta forma parti di un sistema di kuentunan oral ku ta kontribuí na identidad kultural di e islanan ABC. E kuentunan aki, ku nan origen den tradishon Afrikano, a yuda pa preservá historia di pueblo i pasá balornan den generashon.<ref name="sintjago">Lucille Berry-Haseth Sint Jago, ''Nos dushi papiamentu: un inventario di kuentanan y historia di pueblo'', Fundashon pa Planifikashon di Idioma, 2003.</ref><ref name="duin">Liesbeth van der Duin, “Kompa Nanzi: Spider Tales from Curaçao.” Den: ''The Oral Tradition in the Caribbean'', Leiden: KITLV, 2005.</ref> \== Referensianan == {{reflist}} --- '''Shi Maria''' ta un figura prominente den kuentanan di Kompa Nanzi, parti di e tradishon folklóriko di e islanan ABC. E ta konosí como e esposa di Nanzi i madre di nan nueve yu, regularmente rekonosí den historia “Shi Maria” òf “Ma Coco”. E kuentanan ta reflehá e dinamika famial komún i e uso di astusia den kultura lokal. == Orígen y Papel == E kuentanan di Kompa Nanzi, ku su mujer Shi Maria, tin su orígen na tradishon afro-karibense, basá riba historia Anansi di e Ashanti for di Ghana.<ref>Pinto, Nilda (1952). ''Cuentanan di Nanzi''. Curaçao: De Curaçaosche Drukkerij.</ref><ref>Price, Richard (ed.) (1991). ''The Birth of African-American Culture: An Anthropological Perspective''. Boston: Beacon Press.</ref> Den e versionnan antiano, Nanzi ta un spin sabí i engañoso, ku su mujer ta un partner esencial na e historia. Den un kuenta famos—“Kompa Nanzi i e persona di teer”—Shi Maria usa astusia pa liberá su marido di un trampa mortal, usando un kantiko hungroso pa mobilisá e rey pa perdonamentu.<ref name="Pinto2005">Pinto, Nilda (2005). ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam''. Zita Jesus-Leito (transl.). Aruba: Charuba.</ref> == Representashon kulturel == Shi Maria tabata inkluí den narrashonnan deskubrí pa Nilda Pinto den su buki ''Cuentanan di Nanzi'' (1952), mas tarde publiká tambe na edishon bisesual bilingüe ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam'' (2005).<ref name="Pinto2005"/> Den esakinan narrashon, dodatk ta presente — por ejemplo pa e historia “Nanzi i Koma Corona” ku a wordo adaptá pa reflehá situashon moderno.<ref>Ministerio di Kultura, Aruba (2020). ''Nanzi i Koma Corona''. Aruba: Departamento di Cultura.</ref> == Importansia folklóriko == Shi Maria ta un simbolo di solidaridat famial i poder femenino den e kuentanan di Kompa Nanzi. Su papel ta evidenshá e valor lokal pa astusia, lealtad i empoderamentu di falta di justisia. E figura di Shi Maria drecha e dialogo intergerashonal i reflehá e kultura di resistensia i esperansa di e komunidat afro-karibense.<ref>Hoetink, H. (1972). ''Caribbean Folklore and Cultural Identity''. The Hague: Martinus Nijhoff.</ref> == Referensia == <references /> [[Kategoria:Folklor di Kòrsou]] [[Kategoria:Kuenta tradishonal ABC]] [[Kategoria:Personahenan folklóriko]] -------- {{Variante|c}} {{Infobox politico| variante = c | nomber = Michèle Russel-Capriles | imagen = Michèle Russel-Capriles.jpg | descripcion = | nomber completo = | fecha nacemento = [[29 di òktober]] [[1968]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = | luga fayecimento = | pais = {{CUW}} | funcion actual= Gobernador interino di Korsou | desde = [[1 di yüni]] [[2019]] | antecesor = [[Nolda Römer-Kenepa]] | sucesor = | partido = | ofishi = polítiko, artista visual | mama = Diane Henriquez | tata = Lio Capriles | casa = Russel | temporada1 = 1994-1998 | funcion1 = miembro di [[Parlamento di Kòrsou]] | website = }} '''Michèle Russel-Capriles''' (☆ [[29 di òktober]] [[1968]] na [[Kòrsou]]) ta un polítiko, dirigente i artista visual di [[Kòrsou]]. E ta gobernador interino di Kòrsou for di 1 di yüni 2019. == Bida i karera == Russel-Capriles ta un yu muhé di Diane Henriquez i [[Lio Capriles]]<ref>{{Citeer web|url=https://curacao.nu/michele-russel-capriles-voorgedragen-voor-plaatsvervangend-gouverneur/|titel=Michèle Russel-Capriles voorgedragen voor plaatsvervangend gouverneur|werk=Curaçao Nu|datum=15 mei 2019|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> i nieta di [[May Henriquez]]. Na 1990, el a optené un [[lisensiatura|bachelor]] den relashonnan internashonal na Universidat di Pennsylvania, spesialisá den asuntunan di refugiado, i a bai traha na [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]]. Na 1993, e tabata kofundadó di [[Partido Alternativa Real|Partido Antiá Restrukturá]], ku a boga pa preservashon i restrukturashon di [[Antias Hulandes]]. Di 1994 pa 1998, e tabata miembro di parlamento i a enfoká riba bienestar di hubentut, derechonan di hende muhé i polítika hudisial.<ref name="CM">{{Citeer web|url=https://caribbeanmuseums.com/dutch-speakers-biographies/|titel=Dutch Speakers’ Biographies - Michèle Russel-Capriles|werk=caribbeanmuseums.com|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> Despues di a bandoná polítika, ela bira enbolbí den arte, kultura, historia i kuido di salú. Ela sirbi den e hunta di direktiva di vários organisashon sin fin di lucro i korporativo, ta presidente di e Museo Históriko Kultural Hudiu i tesorero di Landhuis Bloemhof. Ela organisá hopi eksposishon históriko i di arte den tur dos museo. Pa dies sinku aña e tabata miembro di e direktiva di Antia Hulandes i departamentu di Aruba di e Fondo Kultural, e último shete añanan komo presidente.[2][3] For di promé di yüni 2019, Michèle Russel-Capriles ta gobernador interino di Kòrsou. E ta susedé Nolda Römer-Kenepa den e posishon aki.[4][5] Ekshibishonnan individual Russel-Capriles a partisipá den hopi eksposishon di grupo na kas i den eksterior. Ademas, e tabatin e siguiente eksposishonnan individual. 2016 - Serio?, kolahenan i imágennan di medionan miksto den Landhuis Bloemhof. Durante e exposicion aki ela crea dos obra di arte conhunto hunto cu boluntarionan: Wall of Memory y Standing Tall. Esakinan a keda atras den e hardin di Bloemhof.[6] 2019-2020 - Ban Serio, arte di ensamblahe na Landhuis Bloemhof.[7] E eksposishon a wòrdu ekstendé ku e proyekto Circle of Life den kolaborashon ku e Ronald McDonald House lokal, den kua a krea un obra di arte komun grandi for di desperdisio médiko. Pu {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Russel-Capriles, Michèle}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] --------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona| variante = c | nomber = Lio Capriles | imagen = | descripcion = | nomber completo = Lionel Isaac Haim Capriles | alias = ''Paps'' | fecha nacemento = [[1933]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = [[4 di yanüari]] [[2017]] | luga fayecimento = {{CUW}} | alma mater = | conoci pa = [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB) | distincion = [[Krus di Mérito Kòrsou]] | casa = Judith Capriles | tata = Isaac Haim (Sha) Capriles | mama = Hilda Capriles-Pinedo | yui = Lionel (Chicu) Capriles;<br>Michèle Russel-Capriles }} '''Lionel Isaac Haim (Lio) Capriles''' (☆ 30 di ougùstùs [[1933]] – † [[4 di yanüari]] [[2017]] na [[Kòrsou]]), tambe kariñoso konosí komo “Paps”, tabata un bankero i figura markante di [[Kòrsou]]. Pa añanan largu el a liderá komo CEO e institushon finansiero di mas grandi den [[Karibe Hulandes]], [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB).<ref>{{citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/curacao/15031-paps-capriles-overleden|titel=Paps Capriles overleden|datum= |bezochtdatum=2025-06-22}}</ref> == Biografia == Lionel Capriles a nase den ougùstùs 1933. Su famia, tata, welo i bisawelo, tabata relashoná ku banko MCB ku a wòrdu fundá na 1916.[2] Na 1954, el a cuminsa su karera na CMB na edat di 21 ana.<ref>Jarige 'Paps' 35 jaar bij Maduro. "Amigoe". Curaçao, 30-08-1989, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 22-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642976:mpeg21:p003</ref> El a sirbi komo President-Director di MCB i na edat di 70 a retirá. Despues di su retiro, el a sigui pa sinku aña mas komo presidente di e Konseho di Supervisión.[3] Su yu homber, Lionel “Chicu” Capriles II, a sigui su pasonan i bira CEO di MCB na 2004.[2] Su sobrenòmber “Paps” a surgi pasobra durante evento públiko e tabata saluda hopi hende ku e palabranan “bon dia Paps”, un manera kordial pa saluda mes ora e no tabata rekorda tur su nòmber.[2] Bou di su liderato, na 2016 MCB a selebrá su 100 añanan di existensia, ku un rekonosimentu di e Kámara di Komersio.[5] E tabata kasa ku Judith. Nan tin dos yiu: Lionel “Chicu” Capriles II i Michèle Russel‑Capriles, i seis nietonan.[2][6] Lionel “Paps” Capriles a fayesé den desèmber 2016 na edat di 83, despues di un enfermedat ku no tabata prolongá.[1][2] == Inbolbimentu síviko i sosial == Capriles tabata un figura importante den komunidat di Kòrsou. El a sirbi komo: * Presidente di Kámara di Komersio di Kòrsou * Presidente di Stichting Maatschappij en Politie * Presidente di Sociaal Vangnet Reda Sosial * Presidente di e mesa directiva di Sonesta/Rif Resort * Presidente di e mesa directiva di World Trade Center Kòrsou[2] * PResidente di Lions Club korsou * Consul di Hapon? Den 2009, el a organisá un seminario importante tokante pobresa, pa promové dialogo i akshon den komunidat.[4] == Legado i bida personal == Capriles tabata conoci pa su integridat i su entrega na komunidat di Kòrsou. Su lema preferí tabata: “Behold the turtle; he makes progress only when he sticks his neck out.”—un refleho di su filosofia di bida, ku sin riska no tin progreso.[2][6] == Distinshon == * {{JPN}}: Officer of the Order of the Rising Sun (1982) * {{VEN}}: Gran Cordón den Orden de Francisco de Miranda (1994) * {{CUW}}: [[Krus di Mérito Kòrsou|Krus di Mérito]] (2011) {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Capriles, Lio}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------------ {{Variante|c}} {{infobox edificio| variante = c | infobox_tipo = Lanthùis | imagen = Collectie Nationaal Museum van Wereldculturen TM-20029918 Vooraanzicht van Landhuis Veeris Curacao Boy Lawson (Fotograaf).jpg | descripcion = Lanthùis Veeris (1964) | nomber2 = Lanthùis Feeris | pais = {{CUW}} | localisa_na = [[Willemstad]] | luga = [[Veeris]] | adres = | cercania = | funcion_original = kas di plantashi | funcion_actual = | fecha_construccion = ront di 1800 | renova = | restaura = | status_monumento = [[Monumento]] registrá ?? | propietario = | zoom = 13 }} '''Lanthùis Veeris''' ta un [[lanthùis na Kòrsou]], situá den e bario di [[Veeris]], zona nortwest di [[Willemstad]]. E ta un di e lanthùisnan mas bieu na Kòrsou ku ta eksistí ainda. == Historia == Historia di e Plantage Veeris E landhuis a tuma su nòmber di famia Veeris, ku ta e prome doño konosí di e plantagenan Drie Gebroeders i Westerveld. Den di dos mita di siglo 19, e plantagenan aki a fúsioná ku Eendracht pa formá plantage Union, ku eventualmente a bira konosí komo plantage Veeris. No ta kla si e landhuis actual ta originalmente parte di Union, Drie Gebroeders of otro plantage, pero su lokashon ta indiká ku e landhuis ta situá entre e plantagenan historiko Morgenster i Raphael, na banda west di Weg naar Westpunt. ta un kas grandi históriko situá den e bario [[Veeris]], banda oeste di Willemstad, Kòrsou. E bario Veeris mes ta centraé bon entre Hato Airport i e sentro di Willemstad, mas o menos 10 minùt di maneho di e kapital. E kas ta riba un kavel di mas o menos 6.000 m2 di tereno propio. E landhuis mes ta un ejenplo di arkitetura kolonial ku a keda den su estado original. E propiedat ta konsisti di e kas prinsipal, un bijgebouw ku cisterna, un magasina, un edifisio pa bano i ducha, i koralen tradicional. == Edifisio == Kompleho di tereno di kunuku ku edifisio prinsipal i strukturanan adishonal. Edifisio prinsipal: struktura di un piso ku plan di piso rektangular. Dak di gable riba área di núkleo, daknan skerpi riba galerianan. Dos dormitorio na tur dos banda di dak. Gables den forma di embudo ku fronton triangular i gables kurvá paden i pafó na nivel di galeria. Terasa dilanti kompleto i tambe terasa patras kòrtiku. Strukturanan adishonal ta inkluí un tanki di dos piso i un magasina konektá ku tres arko na e edifisio prinsipal.<ref name="Monument">[https://curacaomonuments.org/sites/landhuis-veeris-veeris-z-n-willemstad/ Landhuis Veeris], curacaomonuments.org</ref> E monumento tin balor históriko kultural pa motibu di e kombinashon di gablenan kurvá paden i pafó ku puntanan di gable den forma di embudo ku fronton ta indiká un fase di transishon rònt di 1800. Balor históriko arkitektóniko komo un tereno di kunuku ku galerianan núkleo i rondó di dje, un lay-out típiko di Curaçao, i un sala típiko ku pasashinan arkuá i arkuá. Konhunto i balor históriko kultural pa motibu di e koherensia di tereno di kunuku, terasanan, tanki, magasina, kas di wc, koralnan i kurá ku porta.<ref name="Monument"/> *Deskripshon Arkitetural i Interno Landhuis Veeris ta un edifisio di mas o menos 570 m2.<ref>https://www.huisenaanbod.nl/index.php?p=detail&sLand=Antillen&sProv=&sRegio=&sPlaats=&Koophuur=K&order=&lan=NL&det=i*zo*&loc=ANT::::::;&AdvId=3198157 Lanthuis Veeris], huisenaanbod.nl</ref> Ora bo drenta, bo topa ku un espacio habri ku hopi detallenan autentiko, inkluindo porta i bentana original, yuna zolder amplio dividi na dos kamber grandi, un kuchina, i un bano. E struktura ta ofresé gran potenshal pa restaurashon den su estilo autentiko. *Desaroyo aktual i potenshal Veeris ta desaroyando rápidamente komo un zona industrial i komersial moderno, ku e sentro komersial Sambil serka, ku ta atrahé hopi trafiko humano. E lokashon di Landhuis Veeris lo pone’l den un posishon estratégiko pa diferente uzo: residenshal, komersial, turístiko of kulturel. Según e plan regulativo lokal (Artíkulo 3 di DROV), e terreno tin destino pa: bibuenda, negoshi, detalji, servisio, rekreo, aktividatnan sosial, trafiko, defensa, of preservashon di paisahe i kultura. *Konklushon Landhuis Veeris ta un testigu mudo di e historia agrikultural i sosial di Kòrsou. Ku un renovashon ku ta respetá su karákter original, e kas por bira un punto di referensia pa patrimonio, turismo, of desaroyo sosho-kultural moderno. == Lista di referensia == *Huisenaanbod.nl (anunsi original di bentanan) *Data topografiko lokal i historia di plantage Kòrsou *Informashon general tokante DROV-regulashon. {{Appendix}} -------------- '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashi) situá den parti sùitwest di [[Willemstad]], serka e laguna di [[Piscaderabaai]]. E bario a tuma su nòmber for di plantashi Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a kria bestia. E plantashon mes tabata pertenesé na famia Veeris, un fam di orígen [[Hulanda|hulandes]].<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e tereno di Veeris a wòrdu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan manumisio ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Finalmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisá den distrito di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su meskla di kasnan tradishonal i modernu. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área a kontinua desaroyando komo un bario residensial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashi original. Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kultural afrokurasoleño. {{Appendix}} == Referensia == <references> <ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> <ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> </references> '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashon) lokalisa den parti suroeste di [[Kòrsou]], serka di otro barionan históritiko manera [[Mundu Nobo]] i [[Otrobanda]]. E bario a tuma su nomber for di e plantashon Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a tene chukaramentu di bestia. E plantashon mes a pertenesé na famia Veeris, un apelido di orígen hulandés.<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e terreno di Veeris a wordu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan libertá ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Eventualmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisa den distrit di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su mezcla di kasnan tradicional i moderno. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área ta kontinua desaroyando komo un bario residencial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashon original.<ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kulturnan [[Afro-Korsou|afro-korsou]]. == Mira tambe == * [[Lanthùis na Kòrsou]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------- E Islanan ABC Aruba, Bonaire y Curaçao ta na e rand zuid di e faha di horcan. Nan no ta pafó di e faha di horcan, manera hopi ta considera. Historia ta siña ku mas o ménos un biaha kada 100 aña daño konsiderabel ta wòrdu eksperensiá dor di siklonnan tropikal ku ta pasa riba òf djis sùit di e islanan. Aunke e orkan nivel di eksperensia pa e islanan por wòrdu konsiderá komo hopi chikitu, bon konosí ta e orkan menor kual a pasa net pazuid di Curaçao dia [[23 di september]] [[1877]] causando un daño structural calcula di US$ 2 mion, prinsipalmente pa e sekshon di kosta di Willemstad. Un konvento a wòrdu labá kompletamente (restunan ainda visibel na marea abou), hopi barku a bai pèrdí i por lo ménos 70 persona a hoga. E barometer di mas abou lesamentu na Willemstad a wòrdu opservá pa 15:30 UTC riba 23 di sèptèmber (UTC = ora lokal + kuater ora na Área di Karibe Oriental) ku 995.4 milibar. Un barco nabegando pazuid di Curaçao a reporta un presion mas abao di 988.8 milibar. Riba promedio, un biaha cada cuater aña un ciclon tropical ta sosodé denter di un radio di 150 kilometer, pero mayoria pasando pa nort di e islanan sin causa mal tempo serio. Asta e inmediato efektonan di orkan grandi Hazel, di kua e sentro a pasa mas o ménos 90 kilometer pa nort riba Dia 7 di òktober 1954, ku bientunan máksimo sostené serka di e sentro di 190 km/h, tabata limitá na opservá bientonan maximo di 50 km/h cu rafaga te 90 km/h, y e daño, un estimacion di US$ 350.000,-, a resulta principalmente door di inundacionnan repentino pa motibo di yobida pisa (promedio di 48 ora: Aruba aprox. 250 mm, Bonaire y Curaçao aprox. 125 mm). Saba, St. Eustatius i St. Maarten ta situá denter di e faha di orkan. Kasi tur aña por lo ménos un siklon tropikal ta sosodé denter di un alkanse di 100 miya i riba promedio un biaha kada 4-5 aña orkan kondishonnan ta wòrdu eksperensiá. Referí na Adhunto II - Siklonan tropikal ku ta pasa denter di 100 N.M. di 17.5N, 63.0W te ku 31 di desèmber 2014. E orkannan mas resien ku a kousa daño konsiderabel na e islanan tabata e orkannan Omar (2008), José (1999), Lenny (1999), Georges (1998), Luis (1995), Marilyn (1995), Hugo (1989), Donna (1960) i Dog (1950). Specialmente e daño ocasiona pa horcan Luis tabata extenso. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC), un instansia di Gobièrnu di Kòrsou ku su ofisina i sentro di pronóstiko di wer na Seru Mahuma ta e outoridat responsabel pa e servisio di atvertensia di orkan. Sinembargo ta responsabilidad di Gobierno di cada pais of isla pa mantene y activa un organisashon di preparashon pa kalamidat. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC). E sucursal na Aruba a bira Departamento Meteorologico Aruba (DMA) y esun na St. Maarten a haya e nomber di Departamento Meteorologico St. Maarten. MDC lo sigui ta responsabel pa emishon di pronóstikonan di wer rutinario i tambe boletinnan di atvertensia pa Kòrsou i tambe pa Islanan BES (Boneiru, S. Eustatius i Saba). ----------------- == Historia == Imperio Romano por dividí den dos fase prinsipal: * '''Imperio Romano Oksidental''' (27 a.C. – 476 d.C.), ku su kapital na [[Roma]]. * '''Imperio Romano Oriental''' (284 – 1453), ku su kapital na [[Istanbul|Constantinopel]] (ó [[Bizantin]]). E imperio a logra ekspandé su teritorio pa inkluí un gran parti di e mundo konosí durante esaki, ku un sistema di kaminan, lei, i struktura politik ku a influensia Europa i mas allá. Imperio Romano a kontribuí hopi na arkitektura, lei, idioma ([[Latin]]), sistema di gobernashon i relíshon. Na e final di e imperio, [[Cristiandat]] a bira e relíshon ofisial. E imperio a ekspandé pa inkluí gran parti di e mundu konosí e tempu ei, desaroyando sistemanan di kaminda, lei i gobièrnu ku a influensiá Europa i mas leu profundamente. Kultura i Herensia E Imperio Romano a kontribuí signifikantemente na arkitektura, lei, idioma (latin), gobernashon i religion. Den su añanan despues, Kristianismo a bira e religion ofisial. Kaida di e Imperio E Imperio Romano Oksidental a kai na aña 476 di nos era, ora e último emperador, Romulus Augustulus, a ser destituí. E Imperio Romano Oriental (Imperio Bizantino) a sigui te na 1453, ora ku Konstantinopla a wòrdu konkistá pa e Turkonan Otomano. ------------- {{Variante|c}} {{Infobox dignatario| variante = c | nomber completo = Petrus Albertus Kasteel | imagen = Petrus Albertus Kasteel (1942).jpg | sucesion = Di 50° Gobernador di Kolonia Kòrsou | periodo start = [[15 di yüli]] [[1942]] | periodo fin = [[1 di yüli]] [[1948]] | monarkia = [[Wilhelmina di Hulanda|Wilhelmina]] (1898-1948) | antecesor = [[Gielliam Wouters]] | sucesor = Leonard Antoon Hubert Peters |fecha nacemento= |luga nacemento = |fecha fayecimento= |luga fayecimento = |pareha = Marie Kasteel-Baltussen |religion = [[Iglesia Catolico Romano|katóliko]] |yui = 5 <!-- Seccion di informacion profecional --> |ofishi = gobernante, diplomátiko |partido = }} '''Petrus Albertus (Piet) Kasteel''' (☆ [[4 di novèmber]] [[1901]] na [[Zwolle]] - † 13 di desèmber [[2003]] na [[Roma]]) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di gobièrnu kolonial hulandés. E tabata gobernador di [[Kòrsou i Dependensianan|Kolonia Kòrsou]] (Antia Hulandes) for di 1942 te 1948, ku ta inklui Guera Mundial II i un periodo di transishon polítiko di kolonia pa pais Antia Hulandes. == Bida personal == Piet Kasteel a nase den Zwolle, Hulanda, riba 4 di novèmber 1901. Den su bida personal i profesional, e tabata un katóliko dediká ku un gran pashon pa komunidat i notisia. == Periodista i trahadón den ekshilio == Den su hoben aña, Kasteel a traha komo editor parlementario pa e periódico katóliko De Maasbode i komo periodista pa De Tijd. Den 1923, e a fundá e asociashon De Klare Waarheid. Durante Segunda Gèrr Mundial, e a fugi pa Ingalaterra, kaminda e a traha pa e gobièrnu Hulandés den ekshilio na Londen. == Gobernador di Kòrsou i su dependensianan == Kasteel a ser nombra gobernador di Kòrsou i su dependensianan riba 15 di yüli 1942, na un momentu difísil den historia global. E a sustituí Gielliam Johannes Josephus Wouters i a tene e kargo te 4 di ougùstùs 1948. Durante su mandato, e a enfrenta reto di gobernashon militarisa den tempo di guerra, maneho di internashon di estranhero, i tenshon sosial. Tambe, e a guia proseso di inisiante negoshashon pa mas autonomia polítiko pa e teritorio kolonial. == Karrera diplomátiko == Despues di su periodo den Antia Hulandes, Kasteel a sirbi komo embahador di Hulanda na: Chile (1948–1956) Irlanda (1956–1966) Israel (1966) == Rekonesimentu == Piet Kasteel a resibí varios premio internashonal: Medal of Freedom with Silver Palm (Merka) Ridder van de Orde van de Nederlandse Leeuw (Hulanda) Grootkruis van de Pauselijke Orde van Sint-Gregorius de Grote (Vatikano) Commandeur van het Legioen van Eer (Fransia) == Fayesimentu == Piet Kasteel a fayesé na Roma, Italia, riba 13 di desèmber 2003, na edat di 102 aña. == Referensianan == Wikipedia. Piet Kasteel. Find a Grave. Petrus Albertus Kasteel (1901–2003). YouWho. Diplomats – Petrus Kasteel. Petrus Albertus "Piet" Kasteel (Zwolle, 4 di novèmber 1901 – Roma, 13 di desèmber 2003) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di administrashon kolonyal Hulandés. E tabata gobernador di Kòrsou i su dependensianan for di 1942 te 1948, durante Segunda Gèrr Mundial i un periodu di transishon polítiko den e Antia Hulandes. ------------------ '''Wikipedia na Papiamento: un plataforma di idioma comparti''' '''Wikipedia''' ta un di e proyectonan mas notabel riba e internet: un enciclopedia liber, dirigi pa comunidad y disponibel den diferente idioma. Sinembargo hopi hende no ta realisa cu un version di Wikipedia den un solo idioma por sirbi pa varios variante di e mesun idioma. Por ehempel, e Wikipedia di Ingles ta inclui articulo skirbi tanto den Ingles Britanico como Ingles Mericano. Mescos ta pasa cu e Wikipedia di Hulandes, cu ta skirbi lenguahe Hulandes (papia na Hulanda) como lenguahe Flamenco (papia na Belgica). E modelo bilingual aki ta aplica tambe na Wikipedia di Papiamento, cu ta sirbi e variantenan di Papiamentu y Papiamento. == Indica y respeta e variante di Papiamento/u == Dicon Wikipedia di Papiamento ta un plataforma comparti? E editornan ta encurasha pa indica den cua variante un articulo ta skirbi originalmente, si ta den Papiamento of Papiamentu. Unabes un variante ta scogi pa un articulo, ta wordo considera bon practica pa mantene consistencia y edicion continuo den e mesun variante ey. E uniformidad den lenguahe, en particular e ortografia y vocabulario, ta preserva claridad y evita confusion pa otro lector y editornan. Bo por consulta e documentacion riba Wikipedia di Papiamento pa mas informacion tocante con pa indica e variante di bo escogencia. Mescos cu Wikipedia di Ingles ta acepta tanto "color" como "colour"; pero ta spera consistencia den un mesun articulo. E principio aki ta aplica tambe na e uzo di Papiamento y Papiamentu den nan plataforma comparti. == Cuminsa un otro version di lenguahe riba Wikipedia == Aunke ta practico y comun pa comparti un version di idioma, tambe ta posibel pa propone i desaroya un Wikipedia separa pa un variante specifico di un idioma manera un Wikipedia di Papiamento separa, cu lo ta diferente for di e version comparti cu ta existi awor. Pero, tin cierto criteria cu e Wikimedia Foundation ta exigi pa lansa un edicion nobo di Wikipedia. Esaki ta inclui: * E idioma mester ta reconoci cu un codigo ISO 639. * Mester tin suficiente contribuidonan activo cu ta compromete pa desaroya e version nobo. * E idioma mester tin un localisacion valido den sistema di Wikimedia (traduccion di interface via translatewiki.net). * E comunidad mester demostra actividad continuo den Wikimedia Incubator, e plataforma unda ta test y desaroya edicionnan nobo. Bo por haya e lista completo di rekisito y paso pa propone un edicion nobo di Wikipedia riba Wikimedia Incubator: https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta:Language_committee/Handbook#Requisites == Contribui na un comunidad bilingual == No ta importa si bo ta skirbi den Papiamento of Papiamentu, contribui na Wikipedia di Papiamento/u ta yuda preserva i promove e idioma den tur su forma. Si bo ta respeta cada variante y colabora entre diferente manera di skirbi, e comunidad di Wikipedia ta sigui construi un fuente di informacion valioso y inclusivo pa tur cu ta papia Papiamento/u den islanan ABC y den mundu henter. ------------------ {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} {{Multiple image| total_width = 340 | align = center | caption_align= center | image2 = Bolletjes.jpg | caption2 = Bolitanan den stoma di un mula | image1 = Bird smuggler.jpg | caption1 = Mula transportando parhanan | image3 = Anus-patron (1205687).jpg | caption3 = Cartucho di ano pa transporta microfilm ilegal | image4 = Smuggling tunnel in Rafah (2009).jpg | caption4 = Tunnel pa contrabanda na [[Gaza]] (2009) }} {{clear}} {{Appendix}} [[Category:Sociedad]] ----------------- == SVGA == Dialuna dia 9 di december Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVGA) a celebra 60 aña di existencia. === historia === Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba a wordo lanta dia 9 di december 1964 dor dimeneer P.Harting, meneer A. de Vries y señora C. van den Berg. Nan a ripara cu tabata hopi necesario pa Aruba tin scol special, pasadianan pa mucha y adulto, centro pa train trabao y cas pa cuido 24/7 pa persona cu un discapacidad intelectual. Nan a traha un plan prome y a cuminsa busca fondonan. Na aña1973 a habri pasadia bibito pin. Scol dun’un man a habri na aña1976.Na aña1979 SVGA a habri un pasadia pa adulto na Brasil mainta y atardi den eedificiodiscoldun’unman. Desde aña 1982 tabatin un psi- cologo na SVGA, aña 1985 a cuminsa un sportleider y na aña1986 nos trahado social, cu te actualidad ta den servicio cerca pa nos, a cuminsa na SVGA. E grupo social pedagogico a forma y na aña1993 a amplia cu un logopedista y dos aña despues cu un di dos psicologo. Desde aña1985 e asina yama “di tres fase” a habri. Esey tabata encera cu Pasadia Bibito Pin a muda pa Piedra Plat 97A y na e mesun tereno a habri Pasadia Briyo di Solo pa adulto y Centro Man na Obra cu ta un centro pa train diferente trabao pa adulto. A habri tambe un gymzaal riba e tereno pa por duna atencion na movecion pa e clientenan. Na aña 1988 a realisa Cas Sjabururi unda adultonan vulnerabel por a cuminsa biba y haya cuido necesario mientras den dia ta bishita Pasadia Briyo di Solo o Centro Man na Obra. Na aña 2003 SVGA a habri dos apar- tamento riba e tereno di Cas Sjabururipahabitantenanmas independiente cuminsa train pa biba riba nan mes. Hunto cu FCCA a logra na aña 2008 pa habri e oportunidad pa algun persona bay biba cu guia riba nan mes den e bario di Jaburibari. Naaña2019apasaeguiadie habitantenan over pa Fundacion Biba Bou Guia. Na aña 2020 Cas Blenchi a habri den cuadro di e “Sociaal Crisis Plan Aruba”. Esaki ta duna oportunidad pa brinda un cas pa muchanan y hoben cu temporalmente no por ta cerca nan mayornan. Hunto cu Stichting Ambiente Feliz a habri na aña 2021 un Pasadia pa mucha cu discapacidad mul- tiple na Centro di Cuido na San Nicolas. Na e momento aki nos ta duna enseñansa, guia y/o cuido na mas o menos 250 cliente o alumno diariamente.<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241212.pdf SVGA ta celebra 60 aña di existencia!], Bon Dia Aruba (12 di december 2024)</ref> ----------------------- == Shoco == De Arubaanse holenuil a laga den holen op de grond na bieden a topa cu cactusbegroeiing en droog bos. [[Afbeelding:Athene cunicularia arubensis.jpeg|thumb|175px|links|Hol van de shoco nabij Alto Vista]] Als de shoco geen kuil nos finden, graaft ze self een kuil in zachhe grond. Pasobra un groot di e nivelnan di nivelnan di e subsorto aki ainda ta na fin, palabranan di e poblashon ta bini ku e beschrechtde gebied di [[Nationaal park Arikok]] a wòrdu konkluí. E shoco ta un wezen di als bereigd sorteá den genia genétiko. Tera Cora, e zona patras di campo di golf di Tierra del Sol, algun biaha tabata un zona di biodiversidad halto y tambe tabata un di e luga- nan di reproduccion mas im- portante pa Burrowing Owl (Athene cunicularia aruben- sis) localmente yama “Sho- co.”<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241005.pdf Shoconan ta confrontando temponan dificil y mester di fondonan pa proyecto di preservacion], NoticiaCla (5 di october 2024)</ref> {{Appendix}} -------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona | variante = a | nomber = Nigel Maduro | ofishi = activista }} '''Nigel Maduro''' ta un activista ambiental y climatico di Aruba.<ref>https://solodipueblo.com/nigel-maduro-tin-anuncio-pa-dia-26-di-september-anuncio-ta-sigui-riba-un-ana-di-protesta-y-caida-di-gobierno/], Solodipueblo (16 di september 2024)</ref> activista defensor di tera, cientifico den sostenibilidad y tambe representante hoben di Aruba National Trust, Nigel Maduro Nigel Maduro ta Caquetío Indígena di Aruba, un aktivista ambiental intersekshonal, un sientífiko di sostenibilidat, i un artista multidisiplinario. Nigel tin eksperensia trahando den e sektor ambiental sin fin di lucro (Greenpeace Aotearoa), e sektor di sostenibilidat korporativo, i asta tabata un planifikadó stratégiko di sostenibilidat pa un kunuku di agro-ekologia. E ta notoriamente conoci pa lanta un movecion socio-ambiental na Aruba dor di wordo deteni pa graffiti “No More Hotels” y “Land Back” tur rond di e isla. Desde e tempu ei el a organisá múltiple protesta disruptivo durante protokòlnan i diskursonan gubernamental. Nigel tin komo meta pa kambio sistemátiko den e industria di hotèl i turismo di Aruba, tur miéntras e ta yuda ku proyektonan di konsulta di desaroyo sostenibel i ta duna sosten i asistensia na movementunan di base.<ref>[https://dezwijger.nl/programma/roots-resilience-caribbean-perspectives-on-climate-change Roots resilience: Caribbean Perspectives on climate change], dezwijger.nl</ref> {{Appendix}} Nigel ta ampliamente rekonosé pa su protestanan di akshon direkto. Un di su actonan mas notabel tabata graffiti “No More Hotels” y “Land Back” riba areanan turistico den henter Aruba—un acto cu a lanta un debate local significativo tocante desaroyo di turismo insostenibel y perdida di tereno. E protesta aki no solamente a konsientisá riba asuntunan ambiental i kultural pero tambe a bira un katalisadó pa kompromiso mas amplio di komunidat a traves di manifestashonnan pasífiko i protestanan di “Beach Party” ku ta kombiná tayernan di sostenibilidat ku presentashonnan públiko kreativo. Master Science den Liderato Estratégiko: Nigel a haña un Master di Science den Liderato Estratégiko. E formashon akademiko aki a duna dje un marco robusto pa enfrenta desafionan kompleho di sostenibilidat, pa kombiná siensia ku aktivismo, i pa impulsa kambio sistémiko den polítika i industria. Trabao Profesional i Karrera Aktivismo Ambiental i di Klima: Akshon Directo i Protesanan: Nigel a gana atenshon largu ku su inisiativa di akshon directo den Aruba. Notablemente, e a hasi grafiti ku slogan “No More Hotels” i “Land Back”, ku a pone enfoke riba e keshonan di desaroyo insostenibel i e perde di tereno pa e Pueblo Indígena. Organisashon di Komunidat: El ta un e figura importante den organisá demostrashonnan pasífikamente i eventonan di komunidat, manera e “Beach Party” protesanan, ku ta combiná e partisipashon públiko ku edukashon ambiental. Esakinan ta yuda pa mustrá e impakto di e desaroyo excesivo i pa uni e komunidat riba prátikanan sostenibel. Siensia di Sostenibilidat i Konsultoria: Nigel a krea su karrera como un siensia di sostenibilidat, spesialisa den kambio di klima, konservashon di biodiversidat, i drechtenan di e Pueblo Indígena. Su trabao a inkluí rolnan tanto den sektornan di organisashon sin ganansa como den sektornan korporativo, kaminda el a kontribuí pa planifikashon estratégico di sostenibilidat, manera pa asisti den praktikannan agro-ekológiko i proyektonan di konservashon ku ta basa riba e komunidat. Representashon Internashonal: Reconosí pa su liderato, Nigel a wordu selekshoná pa e Caribbean Climate Justice Leaders Academy pa representá Aruba na plataforma global manera COP29. Su rol internashonal ta demostrá su influencia i su kompromiso pa duna bocho na e preocupashonnan di su komunidat den diskushonnan global riba klima. Arte Multidisiplinario A mas ku su aktivismo i siensia, Nigel ta ekspresá su perspektivanan a través di su arte. Su trabao creativo ta kompletá su aktivismo, duna un narrashon visual pa e asuntunan ambiental i sosial cu Aruba ta enfrenta. Nigel Maduro, ku su kombina di formación akademiko riguroso, aktivismo “hands-on”, i ekspreshon creativo, ta un forsa dinamiko den e lucha pa sostenibilidat ambiental i drechtenan di e Pueblo Indígena den Aruba i den e región di Caribe. {{Appendix}} ------------ == Cinema na Aruba == (Oranjestad)—During the span of over 100 years, Aruba only saw five '''open air movie theatres'''. Now practically obsolete on the island, these theaters were once frequently visited by locals and migrants in the 20th century. The first open air theater was constructed in 1920 and was commissioned by Shon Eduard (Eddy) de Veer. This theater was located at the Hotel Colombia in Oranjestad, which is now where the Aruban census office is located. The theater was simple; it only consisted of a screen, and visitors had to bring their own chairs to enjoy the popular silent movies of the time. American migrants who worked in the refinery and lived in the Lago Colony in Sero Colorado also had their piece of the pie with their Open air Theatre, which formed part of the Esso Club, also known as the Pan-Am Club. It was at this theater that “Talkies” were first streamed, movies with sound. This theater mostly streamed American blockbusters for the American expats, this way making sure that these migrant were not missing out on entertainment from their home land. In the 1950’s and 60’s, Savaneta saw their own open air theater, located in front of the Marinier’s Kazerne (Marine Barracks). This theater was mostly visited by the neighboring marines, who didn’t have much entertainment other than movies at that time. The last and most recent open air theater was constructed in the form of a drive-in theater. A popular American concept, the Drive Inn located in Balashi was a hot spot for teenagers, who had the habit of cramming all their friends in one car to go see the movies. For this phenomenon there was a separate price that you had to pay called the “car crash”. This theater closed around 2012, but was re-opened during the pandemic in July 2020, where movies were streamed on a gigantic screen set up in front of stacked containers. However, this nostalgic form of entertainment did not last very long as it was closed again only a year or two later. Nowadays you can still see the stacked containers when you drive near the bridge in Balashi.<ref>“De kolibrie op de rots en meer over de geschiedenis van Aruba” by Evert Bongers. </ref> ------------------------- Same-sex marriage in Aruba, Curaçao and Sint Maarten {{Databox}} '''Matrimonio di mesun sexo''' no ta wordo ehecuta na Aruba, Curaçao, of Sint Maarten, cu ta paisnan constituyente di Reino Hulandes. E islanan tabata obligá despues di vários sentensia di korte pa registrá kualke matrimonio (inkluso matrimonio di mesun sekso) registrá den Reino, pero esaki ta konsiderá prinsipalmente derechonan di residensia, i nan no mester duna matrimonionan di mesun sekso e mesun efekto hurídiko ku sekso opuesto matrimonionan.[1] Matrimonio den e teritorio Oropeo di Hulanda, meskos ku den e munisipionan Karibense di Boneiru, Sint Eustatius i Saba,[2] ta habrí pa kualke dos persona sin importá sekso. Aruba a reconoce sociedadnan registra cu ta brinda casi tur e derechonan y beneficionan di matrimonio desde september 2021. E mesun luna ey, un corte mas abao na Curaçao a dicta cu stroba parehanan di mesun sexo di casa ta viola e disposicionnan di igualdad di Constitucion di Curaçao, pero a laga e desishon di si mester legalisá matrimonio di mesun sekso te na Parlamento di Curaçao.[3] Na december 2022, Corte Conhunto di Husticia di Aruba, Curaçao, Sint Maarten, y di Bonaire, Sint Eustatius y Saba a dicta cu e prohibicion di matrimonio di mesun sexo di Aruba y Curaçao tabata inconstitucional. E òrdu di korte tabata programá pa drenta na vigor dia 7 di mart 2023 si no a apela esaki na Korte Supremo di Hulanda; sinembargo e gobiernonan di tanto Curaçao como Aruba ---------------------------------------- * gabinete di minoria --------------------------------------- '''Hefe di estado''' ta ---------------------------- *gabinete (politica) * izquierdista * pais * eleccion --------------- ----------------------- == Miembro i elekshon == Parlamento Oropeo a wòrdu fundá na 1952; su kompetensianan a wòrdu ampliá varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan pa miembronan di parlamento (MEP); promé ku esei e miembronan tabata bini for di kada estado-miembro di Union Oropeo. E parlamento tin 705 miembro, ku mester oumentá na 720 despues di e elekshonnan oropeo dia [[6 di yüni]] [[2024]]. E ta representa e di dos electorado democratico mas grandi na mundu (despues di Parlamento di India), ku un electorado di 375 mion votadó eligibel na 2009.<ref>{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/06/07/AR2009060702402.html |title=Conservatives Post Gains In European Elections |author1=Brand, Constant |author2=Wielaard, Robert |agency=Associated Press |newspaper=The Washington Post |date=8 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref>{{cite news |author=Ian Traynor |url=https://www.theguardian.com/politics/2009/jun/07/eu-elections-social-democrats |title=Misery for social democrats as voters take a turn to the right |work=The Guardian |location=UK |date=7 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref name="18 new MEPs take their seats">{{cite web |url=http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |title=18 new MEPs take their seats |publisher=European Parliament |date=10 January 2012 |access-date=14 February 2012 |archive-date=11 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130511172955/http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |url-status=dead }}</ref> Kada un di e 27 estado-miembro di EU tin un kantidat fiho di asiento parlamentario, ku ta dependé di e kantidat di habitante. Esaki ta varia for di 6 asiento pa [[Malta]] te na 96 pa [[Alemania]]. For di 1 di febrüari 2020 [[Hulanda]] tin derecho riba 29 di e 705 asiento i pa e termino 2024-2029 esaki lo oumenta pa 31 asiento. Siudadanonan hulandes di [[Reino Hulandes]], irespekto unda nan ta residensiá, tin derecho di voto pa parlamento oropeo; pa residentenan di [[Karibe Hulandes]] esaki a bai na vigor desde aña 2009. E miembronan di parlamento oropeo ta wòrdu eligí kada sinko aña mediante elekshon general direkto i sekreto. Sinembargo, te ku 2019 e partisipashon a baha na kada turno di votashon, for di 65% na 1979 te cu 50% na 2009, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan. For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di parlamento oropeo. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] The Parliament is composed of 705 members (MEPs), due to rise to 720 after the June 2024 European elections. It represents the second-largest democratic electorate in the world (after the Parliament of India), with an electorate of 375 million eligible voters in 2009.[2][3][4] en.wiki:E parlamento ta konstituí pa 720 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Parlament Oropeo a wordu funda na 1952; su kompetensianan a wordu amplia varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan general direkto i sekreto ku ta tuma luga kada sinku ana, promé ku esei e miembronan di parlamento tabata bini for di kada pais. E parlamento ta konstituí pa 751 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Pasobra e MEPnan ta bin di diferente pais, nan ta papia diferente idioma (24 na 2013) den Parlamento. Nan tin un derecho protehá riba e promé idioma (multilingüismo), i Parlamento mester di hopi intérprete. Diferente di otro gruponan internacional di politico, MEP no ta sinta den grupo di pais, pero nan ta sinta banda di personanan ku ta komparti nan ideanan. E dos gruponan mas grandi ta e "Partido Popular Oropeo-Demokratanan Oropeo" i e "Partido di e Sosialistanan Oropeo". Pero e gruponan aki ta traha huntu pa yega na un akuerdo, p'esei nan no ta bringa pa traha un lei si e otro grupo no ta gusta dje. De parlementsleden organiseren zich in fracties i; op basis van een gemeenschappelijke politieke overtuiging en niet op basis van hun land van herkomst. Momenteel zijn er in het Europees Parlement zeven fracties en een aantal 'niet-ingeschreven' leden. De fracties komen voort uit meer dan honderd nationale politieke partijen. E miembronan di Parlamento Europeo ta wordo eligi cada cinco aña via eleccion general. Sinembargo, te cu 2019 e participacion a baha na cada turno di votacion, for di 65% na 1979 te cu 43% na e eleccionnan di 2009. Durante e último elekshonnan Europeo di mei 2019 e partisipashon tabata di 50%, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan.[1] 2] For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di Parlamento. Sinds 1 februari 2020 telt het parlement 705 zetels, als gevolg van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Alle 27 lidstaten hebben afhankelijk van het inwonersaantal een vast aantal zetels. Dit loopt uiteen van 6 zetels voor Malta tot 96 voor Duitsland. == Reino Hulandes == In de zittingsperiode van 2 juli 2019 tot en met 2024 waren 33 personen afgevaardigden van Nederland in het Europees Parlement. Nederland had aanvankelijk 26 zetels na de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. === Karibe Hulandes === Dit wetsvoorstel breidt in de Kieswet het kiesrecht voor de leden van het Europees Parlement uit tot alle Nederlanders die op de Nederlandse Antillen en Aruba wonen. Aanleiding voor deze wijziging zijn uitspraken van de Raad van State (200404446/1b en 200404450/1b) en het Europese Hof van Justitie (C-300/04) waarin zij stellen dat er mag geen onderscheid mag zijn tussen Nederlanders buiten Europa die nu Europees kiesrecht hebben en Nederlanders in Aruba en de Antillen die dat nu niet hebben. De regel dat Arubanen en Antillianen alleen kunnen stemmen voor het Europees Parlement als zij ooit tien jaar in Nederland hebben gewoond komt te vervallen. Bij de verkiezingen van 2009 konden kiesgerechtigden in Aruba en de Nederlandse Antillen voor het eerst stemmen voor het Europees Parlement. Het aantal geregistreerde briefstemmers nam daardoor aanzienlijk toe, van 15.936 in 1994 en 14.501 in 1999 naar 39.601 in 2009.[23] De opkomst bedroeg onder de geregistreerde Arubanen en Antillianen 77%, aanzienlijk hoger dan de opkomst van 36,8% onder Nederlanders in Nederland.[24] Men bedenke daarbij echter wel dat het totaal aantal inwoners van Aruba en de Nederlandse Antillen in 2009 rond de 330.000 lag,[25] en dat dus maar een klein percentage de moeite heeft genomen zich te laten registreren als kiesgerechtigde. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] ---------------------------- * Muhe * Constitucion * Globalisashon * Progaganda * Cancion ---------------------------- '''Pedro Tirso Maria (Tirso) Sprockel''' (☆ [[28 di yanüari]] [[1916]] na [[Kòrsou]] - † [[23 di sèptèmber]] [[2007]] na Kòrsou) tabata un lingwista di [[Kòrsou]] i luchadó di resistensia na [[Hulanda]] durante di [[Di Dos Guera Mundial|Segundo Guera Mundial]]. == Biografia == Tirso Sprockel a nasé dia 28 di yanüari 1916 na Kòrsou. E tabata yu di Isbelia Abbad i Jules Germaan Sprockel. E ta ruman di [[Gerald Sprockel|Cor Sprockel]] i sobrino di [[John Horris Sprockel]], ambos politiko. Na 1931, na edat di 15 aña, el a bai Hulanda pa sigui su estudio na [[Tilburg]]??. Na 1940 el a graduá pa MO-A [[ingles]].<ref name="AD">{{citeer web|url=http://www.norberthendrikse.nl/sprockel.pdf|titel=Tirso Sprockel als verzetsstrijder|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|auteur=Hendrikse, Solange|datum=2020-10-24|bezochtdatum=2024-04-25}}</ref> E guera na Hulanda ta strob'é pa bolbe su isla natal; na 1942 e ta kasa ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg i ta kuminsa un famia. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Na Hulanda su kas a bira un lugá di skondí pa pilotonan hudiu i aliá. Entre otro, den sus aktividatnan di resistensia el a traha huntu ku dos studiante [[Antias Hulandes|antiano]]: [[Boy Ecury]] i [[Delfincio Navarro]]. E kas tabata un eskala riba e ruta di huisio via [[Spaña]] pa [[Inglatera]]. Na 1945 Sprockel ta regresa Korsou i ta bira dosente na Thomas College. Despues di a okupá varios funshon Sprockel a fungi komo inspector di Enseñansa i finalmente a keda nombra direktor di e Departamento di Enseñansa di [[Antias Hulandes]].<ref name="AD"/> E tabatin tambe lasonan estrecho ku diferente fundashon una e tabata forma parti i e direktiva; manera Federatie Antilliaanse Jeugdzorg (FAJ), Stichting Don Bosco, de Katholieke Verkennerij Nederlandse Antillen en de Stichting Culturele Samenwerking ([[Sticusa]]). Sprockel tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Papiamentu Despues di guera, Sprockel a traha komo linguista pa e rekonosementu i estudio di Papiamento. El a publiká hopi buki i ta kofundadó di e dikshonario Papiamentu online. E tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G. M. Dudar (Tilburg, 11 di ougùstùs 1913 - Curaçao, 20 di yüli 1997). Trabou di hóbennan Na 1953 Sprockel a ko-fundá e Federashon di Cuido di Hubentut Antilliano i durante 35 aña el a okupá un funshon di direkshon. E federashon a enfoká riba e trabou di kas den e bario i partikularmente riba e padvinderij i explorashon.[1] 1] Tambe el a traha huntu ku su ruman muhé Aminta Da Costa Gomez-Sprockel pa hobennan ku discapacidat na Kòrsou. Na Kòrsou, na 1986, un sentro di formashon pa hóbennan ku retraso mental a wòrdu nombrá na su nòmber: e Sentro pa Formashon Laboral "Tirso Sprockel". == Honor == Durante su bida Sprockel a risibí varios kondekorashon: Kabayero den [[Orden di Leon Hulandes]] (1983), komander den Orden di St. Silvester[2] (1988) i e plata Vlaamse Gaai (1963),[3] e premio di mas haltu den e mundu di verkennerij. explorashon. Tambe Sprockel a wòrdu nombrá komo Doctor honoris causa na [[University of Curaçao|Universidat di Antia Hulandes]] pa su dedikashon na [[Papiamentu]]. ==Literatuur== * Tirso Sprockel - ''De groei en bloei van het Curaçaose onderwijs in de 20e eeuw'', essay 1999 ==Externe link== * [http://www.papiamentu.nl Mede door Sprockel opgezette site over het Papiamentu] {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Sprockel, Tirso}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] [[:Category:Papiamentista]] * Op zondag 6 oktober 1985 zal het sportveld van buurt- centrum Janwe, officieel worden omgedoopt in sportveld Tirso Sprockel. Het buurt- centrum wil op die wijze de heer Sprockel eren voor zijn jarenlange inzet voor metname de formatie van de Curacaose jeugd. De heer Sprockel, die ruim dertig jaar op onderwijs- gebied actief was en ondermeer de functie vervulde van directeur van het departement van Onderwijs, alsmede van President Curator van de Universiteit van de Nederlandse Antillen, heeft zich volgens de leiding van het buurtcentrum Janwe altijd bijzonder ingezet voor de eugd op het eiland en bekleedde onderandere bestuurs- functies in sociale organisaties als de Verkenners, de Jeugd- centrale en de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg. Reden waarom het buurtcentrum- bestuur de heer Sprockel. die momenteel als directeur van Cede Antiy as ten behoeve van particuliere instellingen bemiddelt terzake de financiering van sociaal- educatieve projecten, besloot op deze manier eer te bewijzen. Na afloop van een korte plechtigheid, zullen er die zondag om zeven uur savonds op het sportveld Tirso Sprockel basketball- en volleyball wedstrijden worden gehouden, die voor een ieder, met name jongeren, gratis toegankelijk zullen zijn.<ref>Sportveld Janwé krijgt nam ”Tirso Sprockel”. "Amigoe". Curaçao, 10-09-1985, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643391:mpeg21:p007</ref> * algemeen directeur van Sede Antia (Sentro pa Desaroyo di Antia) tot 1990 * president college curatoren UNA - 1979 * Commandeur in de Orde van St. Sylvester: hij was de eerste Curacaoenaar en de eerste Antilliaan die deze kerlijke erkenning kreeg in 1988.<ref>TIRSO SPROCKEL: NAMENS PROCESSIE AANVAARD Voor eerst Antilliaan onderscheiden met Sylvester orde Mgr. Ellis: met talenten door Sprockel gewoekerd. "Amigoe". Curaçao, 16-06-1988, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642163:mpeg21:p011</ref> -------------------- Te bewerken naar Papiaments: * [[Lijst van scholen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen in de Nederlandse Antillen]] * [[Lijst van ministers van Economische Zaken van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Economische Ontwikkeling]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Aruba]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Sint Maarten]] * [[Lijst van ministers van Justitie van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Justitie]] * '''ABBA''' Amateur Baseball Bond Aruba ([[:it:Federazione di baseball di Aruba|it]]) * '''CBF''' Curacao Baseball Federation ([[:it:Federazione di baseball di Curaçao|it]]) ------------------------ == Preparacion Bandera di Aruba== Dia 21 di januari 1976 gobierno insular e tempo ey, a institui un comision di Bandera, cu tabata tin como tarea conseha e Colegio Ehecutivo en cuanto e stipulamento di un bandera Arubano. E comision a consisti di Julio Maduro como presidente, Ronald Donk y Walter van Romondt como miembro y Epi Wever como secretario. Nan tabatin 6 siman pa completa e tarea, caminda un competencia di bandera a wordo anuncia unda comunidad Arubano a activa nan creatividad y yuda crea e bandera. Un total di 693 diseño a wordo presenta. Despues di a presenta su recomendacion na e Conseho Ehecutivo, riba dia 26 di februari 1976 a selecciona 3 diseño caminda Sarah Bollinger asesora pa Whitney Smith, un experto den diseño di bandera, a traha un diseño nobo pa Aruba. E comision a bolbe presenta e recomendacion, mas detaya aki, riba dia 8 di maart 1976, cual recomendacion a ser discuti den e reunion interno di e Conseho Legislativo, teni riba dia 8 di maart 1976; A DICIDI: ----------- == Gabinete Mercelina == Partido PFP den un komunikado di prensa ta konfirmá ku porfin e proseso di formashon a yega den e etapa ku ta trahando e dekretonan pa nombra e 7 ministernan nobo huntu ku e minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. E kandidato pa promé minister enkargá ku Asuntunan General ta [[Luc Mercelina]] (URSM). [[Veronica Webster]] (URSM) ta kandidato pa minister di Salubridat Públiko, Desaroyo Sosial i Labor i [[Grisha Heyliger-Marten]] (DP) ta kandidato pa minister di Turismo, Asuntunan Ekonómiko i Telekomunikashon. [[Marinka Gumbs]] (DP) ta kandidato pa bira minister di Finansa, [[Raeyhon Peterson]] (PFP) ta kandidato pa bira Minister di Bibienda Popular, Planifikashon Urbano i Medio Ambiente, [[Christophe Emmanuel]] (NOW) ta kandidato pa bira minister di Edukashon, Kultura, Hubentut i Deporte i Lyndon Lewis NOW) ku ta kandidato pa bira minister di Hustisia. [[Patrice Gumbs]] (PFP) i [[Gracita Arrindell]] (URSM) ta kandidatonan pa minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. Pa NOW Claudius Buncamper lo drenta parlamento pa remplasá Emmanuel, pa URSM Richinel Brug lo remplasá Mercelina i pa DP Viren Kotai lo remplasá Heyliger-Marten. --------------------- {{Databox}} '''Parlamento di e teritorio Kòrsou''', ofisialmente ''Staten van het gebiedsdeel Curaçao'' i abreviá ''Staten van Curaçao'') tabata entre 1937 i 1949 e órgano representativo di e pueblo i konseho legislativo di e teritorio Kòrsou, konsistiendo di e seis isla [[Kòrsou]], [[Aruba]], [[Boneiru]], [[Sint Maarten]], [[Sint Eustatius]] i [[Saba]]. E órgano tabata konsistí di 10 miembro elegi i 5 miembro nombrá i tabata e susesor di e [[Konseho Kolonial]] i predesesor di [[Parlamento di Antias Hulandes]]. == Nomber == Ku e revishon di e konstitushon hulandes na 1922, e término 'kolonia' a keda eliminá fo'i konstitushon. No tabata te 23 di aprel 1936 ku keda kla ku e leinan pa adapta e organisashon estatal den e parti karibense di [[Reino Hulandes]]. Asina, e aña ei e nòmber [[Kòrsou i Dependensianan]] a wòrdu remplasá pa Teritorio di Kòrsou i riba 1 di aprel 1937 e Konseho Kolonial a bira e Parlamento di Kòrsou. == Konstelashon == Pa e konstelashon di e parlamento nobo a skohe un modelo kombiná, konsistiendo di 10 miembro elegí i 5 nombrá. 1] E miembronan elegi tabata ser elegí direktamente dor di e votadornan a base di e reglanan elektoral di Kòrsou di 1937. E miembronan nombrá tabata wòrdu nombrá dor di e Gobernador despues di a konsulta ku e Konseho Ehekutivo. Tambe e gobernador tabata nombra e presidente di parlamento. Algun nombramentu a wòrdu konsiderá komo nombramentu korektivo, pasobra e personanan tabata para na banda di e gobernantenan. == Repartishon di asiento == Pa promé biaha tambe a introdusí un repartishon pa isla di e asientonan di e miembronan elegi. Esaki a keda reparti den 6 asiento pa Kòrsou, 2 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i [[Islariba]]. Na 1946, despues di protesta di Aruba esaki a kambia den 5 asiento pa Korsou, 3 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i Islariba. == Elekshon == Bou di e sistema elektoral kombiná aki e tuma lugá tres elekshon: 20 di desember 1937, 17 di november 1941 (elektorado di 3897 persona) i 5 november 1945 (elektorado di 6251 persona).[12][13] E parlamento a wordu konstitui komo lo siguiente: {| class="wikitable" style="text-align:left;" !colspan=1 rowspan=2 style="color: gray"|&nbsp;Miembro !colspan=4 style="color: gray"|&nbsp;Periodo parlamentario 1938-1942 |- ! rowspan="1" style="color: gray"|&nbsp;Repartishon ! style="color: gray"|&nbsp;Nòmber ! style="color: gray"|&nbsp;Partido ! style="color: gray"|&nbsp;Remarke |- | rowspan="10" style="color: gray"| Elegí | rowspan="6" |Curacao | [[Moises Frumencio da Costa Gomez|Moises da Costa Gomez]]|| rowspan="3" |CKP || |- | Ernesto Cecilio Martijn || |- | Adolphe Desertine || |- | J. Capriles || rowspan="2"|lijst Capriles-Rustige || |- | J. Rustige || |- | Willy Maal ||lijst Jonckheer-<br/ >Suarez-Maal || |- | rowspan="2"| Aruba | Jacobo Arends || rowspan="2"|Katholieke partij Aruba || |- | Jean M. de Cuba || |- | rowspan="1"| Bonaire | John de Jongh || CKP || |- | rowspan="1"| Bovenwinden | W.R. Plantz || || |- | rowspan="5" style="color: gray"| Benoemd | rowspan="5" |Curacao | [[John Sprockel]]* || || benoemd statenvoorzitter |- | Isaac Capriles || || |- | Salomon Alfred Senior || || |- | Carel Nicolaas („Cai") Winkel* || || |- | Ph. Bichon van IJsselmonde* || ||na 1940 remplasa pa F. Vromans. |- |} *) oudlid Koloniale Raad {{Appendix}} [[:Category:Karibe Hulandes]] ---------------------------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Infobox person | name = Anouk Balentina | image = | caption = | term = | monarch = | predecessor = | birth_date = [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] | occupation = hurista, activista y ambientalista | party = }} '''Anouk Balentina''' (☆n. [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] na [[Aruba]]) ta un hurista, activista di derecho humano i ambientalista [[Aruba]]no. == Bida == Anouk Balentina a nase i lanta den bario di [[Parkietenbos]].<ref>[https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2023/01/30/open-brief-aan-de-koning/ Open brief aan de Koning]. Dossierkoninrijksrelaties.nl (30 di januari 2023)</ref> Desde un edad hoben ela cuminsa sigui di cerca e desaroyonan rond di e dump di Parkietenbos.<ref>http://magazine.xclusivomagazine.com/2002-april-magazine-aruba#!entrevista-anouk-balentina-457</ref> Na 2020 Balentina ta entama un caso sumario pa ordena pa para establecimento y testmento di e incinerator na Parkietenbos inmediatamente.<ref>[https://awemainta.com/wp-content/uploads/2022/07/awe1907.pdf Caso incinerator Parkietenbos: ciudadano ta bolbe gana caso contra gobierno], Awemainta (19 di juli 2022)</ref> Balentina hunto cu 80 otro, a protesta contra e concepto di e permiso di molester pa por opera e incinerator na Parkietenbos. Sinembargo gobierno a dicidi di otorga e permiso aki dia 23 di december 2020 ---------------------- https://kennisplatform.wikimedia.nl/artikelen/schrijven/hoe-vertaal-ik-een-artikel-uit-een-andere-taal-met-de-vertaaltool/ https://www.wikimedia.nl/wp-content/uploads/2021/06/Schrijven_voor_Wikipedia.pdf * Template:Página Prinsipal Actual --> rubrika "Aktual"" riba pagina principal * Template:Página Prinsipal Idioma dicho --> rebrika "Dicho" * Template:Página Prinsipal Articulo destaca ------------- {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} '''Dr. Horacio E. Oduber Hospital''' (HOH) ta un [[hospital]] general di tamaño mediano na [[Aruba]]. E ta situa nortwest di e [[kapital|capital]] [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]], den e zona di Eagle unda antes tabata lokalisa [[Arend Petroleum Maatschappij]]. E hospital, cu ta hiba e nomber di e medico Arubiano, Horacio Oduber, a cuminsá funciona cu 187 cama fin di aña 1976. El a wordo oficialmente inaugura dia [[5 di mart]] [[1977]] den presencia di Wilhelm de Gaay Fortman, minister di Asuntonan Antiano di [[Hulanda]].<ref>{{Citeer nieuws|url=https://delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010639094:mpeg21:a0065|titel=Gedeputeerde Leo bedankt Nederland en bisdom. Ziekenhuis onder zware politiebewaking geopend|werk=[[Amigoe]]|datum=1977-03-07|bezochtdatum=2024-02-22}}</ref> Actualmente e hospital ta dispone di 320 cama y tin mas di 1000 persona emplea. E maneho ta den man di fundacion ''Stichting Ziekenverpleging Aruba''.<ref>[https://www.arubahospital.com/about-hoh/board-of-directors/ Board of Directors], Website oficial HOH</ref> HOH ta afilia na ''[[Dutch Caribbean Hospital Alliance]] (DCHA)'', un organisacion cooperativo di hospitalnan den [[Karibe Hulandes|Caribe Hulandes]].<ref>{{nl}}[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2021/02/10/oprichting-ziekenhuiscooperatie-dutch-caribbean-hospital-alliance-een-feit Oprichting ziekenhuiscoöperatie “Dutch Caribbean Hospital Alliance” een feit], Rijksoverheid (10 di februari 2021)</ref> == Historia == Horacio Eulogio Oduber (1862-1935) tabata e prome dokter Arubiano y tabatin su consultorio na cas den Wilhelminastraat.<ref name="Ancho">{{Citeer web|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|titel=Historische figuren: Horacio Oduber|werk=Historiadiaruba.aw|datum= |bezochtdatum=1 mei 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230802180232/http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|archiefdatum=2023-08-02}}</ref> E dokter tabata wordo paga solamente cu mercancia y tabata haña cuminda pa su cabay. Hopi hende a muri pa motibu di infeccion, virus o malesa desconoci na e momentu ey. Segun un estimacion, na 1910 tabatin mas o ménos 8.000 habitante riba e isla. Mayoria di nan tabata trahadonan di cunucu ku tabatin menos recurso financiero. Como cu no tabatin un hospital na e momentu ey, e dokter tabata trata e pashentnan na su cas.<ref name="Ancho"/> E operacionnan necesario, incluyendo amputacionnan, tabata wordo ehecuta solamente dor di suministra hopi rum pa motibo di falta di anestesia. Na 1920 e "San Pedro de Verona", a keda funda pa soeurnan catolico (Dominicanessen) na 1920. [[File:BNA-DIG-HARTOG-CAHA-001-014-008.jpg|thumb|left|Cas di dokter Horacio Oduber na Wilhelminastraat en frente di e kerki protestant (1907)]] [[File:Voormalig ziekenhuis San Pedro de Verona.jpg|thumb|220x220px|left|Entrada di San Pedro de Verona]]Despues di apertura di e hospital nobo na 1977 a converti San Pedro hospital den un cas di cuido. Desde seramento di hospital di [[Lago Oil & Transport Company|Lago]] na 1985 HOH a keda e unico hospital na Aruba pa un poblacion di alrededor 120.000 habitante.<ref>{{nl}}[http://www.skipr.nl/actueel/id2829-vumc-versterkt-band-met-arubaans-ziekenhuis.html VUmc versterkt band met Arubaans ziekenhuis], 4 di december 2009</ref> Na september 2014 a inicia un proyecto di renovacion y expansion di e hospital, uno di e proyectonan di construccion mas grandi den historia di Aruba. E proyecto ta ensera lantamento di un edificio nobo di seis piso separa di e edificio existente di cinco piso.<ref>[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/latest-news/2064-renovatie-en-nieuwbouwplannen-van-het-horacio-oduber-hospitaal-hoh Renovatie- en nieuwbouwplannen van het Horacio Oduber Hospitaal (HOH)]</ref> Esaki ta inclui un cas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio existente cu ta mehora privacidad y servicionan pa pashent den un ambiente moderno. Trabounan di e fase final di e proyecto a reanuda fin di 2023 despues cu un disputa entre partidonan a para e construccion na 2022. == Servicionan == Dr. Horacio E. Oduber Hospital ta conta cu 320 cama y mas di 1000 empleado cu ta atende mas di 16.000 pashent pa aña. E tin un plataforma pa helicopter pa ricibi pashent cu ta jega cu helicopter di polis o helicopter militar. E hospital ta dispone di tur specialidad basico y algun super specialidad. E tin un departamento di emergencia (eerste hulp) cu ta trata mas o menos 55.000 pashent pa aña. Tin un centro di trauma nivel III disponibel, como tambe un departamento combina cu ta inclui cuido intensivo/cuido mediano/cuido coronario (curason) cu 12 cama, clinica di hemodialyse, tres departamento di psychiater, cinco sala di operacion, banco di sanger, clinica pa trata dolor, centro di oncologia pa tratamento durante dia (dagbehandeling), cuido di enfermo pa dia (dagverpleging), clinica pa trata herida, policlinica interno y externo, departamento pa parto, post di dokter di cas, departamento di fisioterapia y rehabilitacion, tres departamento pa investigacion di diagnostica, diferente laboratorio, botica di hospital, camber di caterisacion di curason, shete departamento pa cuido di enfermo, departamento di servicio pa maternidad, departamento pa mucha, camber di couveuse y diferente otro servicio facilitario.<ref>[https://www.overheid.aw/informacion-tocante-servicio/cuido-y-salud-sub-topics_47801/item/hospital-dr-horacio-oduber-hoh_41386.html Hospital Dr. Horacio Oduber (HOH)], Gobierno di Aruba website oficial</ref> Fuera di residente i turista local HOH tambe ta ricibi regularmente pashent for di hospital mas chikito den e region, manera for di [[Boneiru|Bonaire]] y Isla Riba. Ora cu no tin cama den cuido intensivo of couveuse ta manda pashent for di [[Kòrsou|Corsou]] pa Aruba. == Galeria == <gallery widths="200" heights="200"> Oduber Hospital 21 30 49 855000.jpeg|Compleho di Horacio Oduber Hospital Oduber Hospital 21 30 42 124000.jpeg|Entrada principal di e hospital Oduber Hospital 21 31 33 124000.jpeg|Fachada di edificio B </gallery> --------------------- Dr. Horacio E. Oduber Hospital (HOH) ta un hospital general di tamaño mediano na Aruba E edificio di hospital ta situa na nordwest di e capital Oranjestad, unda cu antes tabata lokaliza Arend Petroleum Company na Eagle. E hospital aki di 187 cama ta recibi su prome uso na final di anja 1976. Dia 5 di maart 1977, a tuma luga e apertura oficial den presencia di e Ministro Hulandes De Gaay Fortman. Na september di 2014, a cuminsa cu e proyecto di expansion y renovacion di e hospital, uno di e proyecto di construccion mas grandi den historia di Aruba. Esaki ta inclui un kas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio. Esaki ta mehora privacidad y servicionan pa paciente den un ambiente moderno. Fase final di e proyecto aki lo sigui despues cu e problema entre parti a haci cu construccion a wordo para na 2022. Horacio Oduber Hospital ta forma parti di Dutch Caribbean Hospital Alliance (DCHA) hunto cu otro hospitalnan den Caribe cu ta parti di Reino Hulandes. Aliansa y colaboracion ta inclui e laboratorio di pais di Curacao (ADC), streeklab Haarlem, University Medical Center Utrecht (UMCU), Erasmus Medical Center (EMC), Radboud University, Vrije Universiteit Amsterdam (VU), Maastricht University, Xavier University, Thomas Moore na Belgica y hospitalnan partner na Colombia. Por lesa mas tocante e hospital na aña 2023 den e broshura di di 2da edicion yama NOS SEMPER T'EY. ------------------- '''E Konstitushon di Sint Maarten''' (na [[ingles]]: Constitution of Sint Maarten; [[hulandes]]: '''Staatsregeling van Curaçao''') ta e areglo legal konstituyente di pais [[Sint Maarten]], ku ta forma parti di [[Reino Hulandes]]. E ta e ley mas altu di Kòrsou i ta regla kon e pais ta organisá y ta wòrdu goberná. Eiden ta indiká e órganonan di gobernashon, nan tarea- i kompetensianan == Historia == E Regla di Estado di Sint Maarten a keda aprobá unánimamente pa e [[Konseho Insular]] dia 21 di yüli 2010.[1] 1] E Regla di Estado di Sint Maarten a drenta na vigor dia 10 di òktober 2010, despues di e desmantelashon di Antillas Hulandes i e kreashon di e pais independiente Sint Maarten. E Regla di Estado ta subordona legalmente na e Constitucion di Reino Hulandes y e Statuut pa Reino Hulandes. E konstitushon a drenta na vigor dia [[10 di òktober]] [[2010]], ora ku Antias Hulandes a keda desmantelá. == Contenido === E Regla di Estado di Sint Maarten tin e siguiente kapítulonan: Tereno i unidat * Derecho Fundamental * Gobièrnu i e minister mandatario E Estadonan * Konseho Konsultivo, Korte General di Kontroles, Ombudsman i koleganan di konseho permanente * Lejislashon i gobernashon * Hustisia, Ministerio Públiko i Polis Disposishonnan final Finalmente, e reglanan di estado ta kontené un kantidat di artíkulonan adishonal. E contenido di Constitucion ta como lo sigiuente: * Capitulo I - Derecho Fundamental * Capitulo II - Gobierno * Capitulo III - [[Parlamento di Aruba|Parlamento]] * Capitulo IV - Conseho di Consulta, Camara di Control General y colegio permanente di conseho * Capitulo V - Legislacion y Gobernacion * Capitulo VI - Husticia y poder hudicial * Capitulo VII - Disposicion final {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Staatsregeling van Sint Maarten}} {{References}} }} [[:Category:Gobièrnu]] [[:Category:Sint Maarten]] == Mira tambe == * [[Antias Hulandes]] * [[Disolucion di Antia Hulandes|Disolushon di Antias Hulandes]] ---------------------------- zie encyclopedia NA/CUR '''Raad van State di Reino Hulandes''' (papiamento: Conseho di Estado) ta un di e entidadnan consultativo mas halto den Reino Hulandes. , ancra den C di The '''Council of State''' ({{lang-nl|{{Audio|Nl-Raad van State.ogg|Raad van State}}}}) is a [[constitution]]ally established advisory body in the [[Netherlands]] to the [[Cabinet of the Netherlands|government]] and [[States General of the Netherlands|States General]] that officially consists of members of the royal family and Crown-appointed members generally having political, commercial, diplomatic or military experience. It was founded in 1531, making it one of the world's oldest still-functioning state organisations.<ref>{{cite web|url=http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|title=The Council of State|access-date=2013-02-02|archive-date=2013-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130115200809/http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|url-status=dead}}</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Raad van State}} {{References}} }} [[:Category:]] --------------- {{Variante|c}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =65395301|titulo=Sababank}} {{References}} }} [[Category:Karibe Hulandes]] {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Jacob Wit}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wit, Jacob}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Antias Hulandes]] -------------------- Suggesties Gender Gap Challenge (nl.wiki): Esmee Winkel (11/1)- Philomena Wong - Grace Bareno? - Rina Penso - Deborah Jack (en.wiki) --------------------- '''Aanmaken''': * {{CUW}} : [[Medardo de Marchena]] - [[Manuel Fray]] - [[Joseph Sickman Corsen]] - shon Win Hoyer - Jan Gerard Palm - [[Yandi Paula]] - [[Mongui Maduro]] - [[Gibi Basilio]] - [[Jose Capricorne]] - Plaza hotel curacao (en.wiki) - [[Chin Behilia]] - [[Rene Römer]] - [[Paul Comenencia]] * {{ABW}} : [[Lista di gezaghebber di Aruba]] (nl.wiki) - [[Chiara Petrocchi]] (taekwondo) - [[Kanisha Sluis]] (en.wiki) - Akisha Albert (en.wiki) - * General: [[Etnografia]] - [[Seramika]] - [[Leonel Messi]] (ht.wiki) - [[gobiernu]] - politiko - konstitushon - estado - pais? - [[Madurodam]] * nl.wiki: Nederlands Caribisch Soortenregister (Dutch Caribbean Species Register) - Casearua tremula (Palu di Boneiru of Kenepa spirito) * no.wik: Shete Boka nasjonalpark - * en.wiki: Bandariba '''Verbeteren/aanvullen''': * [[Coca-Cola]] - [[Skandinavia]] - [[Rastafari]] - [[Guera Friu]] - [[Yuana]] - [[Jazz]] - [[One Piece]] - [[Nydia Ecury]] - [[Boven Bolivia]] / Plantage Bolivia (bnn/vara joop) - [[Guillfred Besaril]] (https://24ora.com/geoffrey-wever-gobierno-a-tuma-e-paso-corecto-den-caso-di-guillfred-besaril/) == Curaçao == # December 1, 1796: [[Johann Lauffer]] overthrows Jan Jacob Beaujon as governor.<ref>{{cite book|url=https://pure.knaw.nl/portal/en/publications/cura%C3%A7ao-in-the-age-of-revolutions-1795-1800 |title=Curaçao in the Age of Revolutions, 1795–1800 |chapter=The Patriot coup d’état in Curaçao, 1796| last1=Fatah-Black |first1=Karwan| publisher=[[KITLV]] |location=Leiden|year=2011|isbn=978-90-6718-380-2|page=123}}</ref> ----------- == Historia di ATA == Den decada 20, economia di Aruba tabata conta cu un pilar economico dependiente di Refineria Lago. Despues di Guera Mundial II, despues cu turismo y biahe a cuminsa bira mas popular, a cuminsa mira e posibilidad pa explora e sector di turismo na Aruba. Cu establecimento di Aruba Tourist Commission, consistiendo di diferente comerciante local, a percura pa un plan pa expansion di infrastructura pa por acomoda e necesidad di e bishitante. Den cara di adversidad, Aruba a cambia su enfoke pa turismo, resultando den desaroyonan y proyectonan importante. Na aña 1953 Aruba Tourist Commission a cambia di maneho y a sigui bou di nomber di Aruba Tourism Bureau. Aki ta caminda cu a conoce gran baluartenan den historia di e industria di turismo caminda cu Aruba por a conta cu un sector turistico evoluciona, caminda a percura pa reforsa economia local y fomenta intercambio cultural. Aruba Tourism Bureau a conta cu un temporada entre aña 1953 te cu 1985, danki na maneho di directornan Michael Kuiperi, sigui pa Odulio Bertrando ‘Beti’ Arends y finalmente Roderick ‘Rory’ Arends. Na aña 1985, Aruba Tourism Bureau a hiba un transformacion y a bira Aruba Tourism Authority, bou di guia di Remigio Wever, Jan van Nes y Myrna Jansen-Feliciano, kendenan a percura pa un maneho di turismo duradero durante temporada stabiel y durante temporada di desafio.<ref>https://awemainta.com/wp-content/uploads/2024/02/AM240221.pdf Ta rindi honor na tur ex-director di Aruba Tourism Bureau y Aruba Tourism Authority], Awemainta (21 di februari 2024) </ref> * Ronella Croes, CEO di ATA desde 2010? {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=en|oldid =1159849385|titulo=Spoken word}} {{References}} }} [[:Category:Musika]] ------------------ * [[:en:Wikipedia:Administrators' reading list]] * https://nl.wikibooks.org/wiki/Handboek_MediaWiki * https://translatewiki.net {{NPOV language}} {{Refimprove}} {{stub}} -------------------------- == Hooiberg == Na 1988 a embeyece '''Hooiberg''' pa convirtie esaki den un atraccion turistico: a renoba e trapi cu ta inclui 4 plataformanan na diferente nivel, por ehempel na 70 m i 110 m di haltura, pa descansa i saca potret, i a instala 50 luga di parkeo.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642486:mpeg21:a0078|titel=Hooiberg wordt toeristenoord|werk=[[Amigoe]]|datm=1987-08-20|bezochtdatum=2022-11-15}}</ref> De regering heeft plannen om de Hooiberg aantrekkelijk te gaan maken en tot toeristenplek te ontwikkelen. Tijdens zyn recente bezoek is minister drs Jan de Koning ermee akkoord gegaan met goedkeuring van een bedrag van 305 duizend florin om dit project te kunnen uitvoeren. De Hooiberg zal een geheel nieuwe trap krijgen met handsteun en een plek om uit te rusten. Beneden komt een parkeerplaats voor ongeveer vijftig auto's, en een platform in de vorm van een klein park met lokalen voor de verkoop van frisdrank, eten en souvenirs. Op de trap op zeventig meter hoogte, komt een terras waar men kan uitrusten en door middel van een telescoop over Aruba kan kijken. Een tweede terras met telescoop volgt op 110 meter hoogte. Er volgen hierna nog twee terrassen voordat men het hoogste punt van de Hooiberg heeft bereikt. Het Hooiberg-project dossier is bijna klaar en verwacht wórdt, dat werkzaamheden aan de trap medio november dit jaar zullen beginnen. Het Hooibergproject is afkomstig van Planafdeling Bouwkunde architecten bureau, van Publieke Werken. Na 2022 a anunsia un proyecto pa renova e facilidadnan existente, embeyece e atraccion i agrega un mirador riba e top di e sero. Na aña 2022 Ministro di Turismo Dangui Oduber a anuncia un projecto pa embeyesamento di Hooiberg.[1] Aruba Tourism Authority (ATA) y Tourism Product Enhancement Fond[sic] (TPEF) lo funda e projecto. E prome fase lo wordo funda pa TPEF y ta incera e renobacion di e trapinan y hutnan riba Hooiberg. ATA lo funda e segundo fase di e project caminda un punto di observacion lo ser construi na e punto mas halto di e sero dunando bishitantenan un bista di 360-grado di Aruba. Artistanan local lo provee un toque artistico cu obra di arte di mosaico. --------------- '''Jay Bryant Haviser''' (21 di november [[1955]] na ... ) ta un arkeologo merikano. NAME: Jay Bryant HAVISER Jr. BIRTHPLACE: Bartow, Florida, U.S.A. BIRTHDATE: November 21, 1955 MARITAL STATUS Re-married Nov. 27, 2008, to Ilene J. Rosalina (Curaçao) CHILDREN 2 children 2 step-children (all born on Curaçao) RESIDENCE: Opal Road #1, Pelican, St. Maarten, Dutch Caribbean. tel.1721-544-4154 / cell 1721-524-1155 OFFICE: SIMARC Archaeological Center, A.T. Illidge Road #117, Madame Estate, St.Maarten, Netherlands Caribbean tel./fax. 1-721-542-0201 E-mail: jhaviser@hotmail.com DUAL NATIONALITY: Netherlands / U.S.A. Awards 1996 Cola Debrot Prize for Science (Curaçao/Netherlands Antilles) 2008 Ridder in de Order van Oranje-Nassau (Knighthood), decoration from Her Majesty Queen Beatrix of the Netherlands 2008 Lifetime Environmental Achievement Award (St. Maarten) IslandVision Fd 2009 Culture Time Person of the Year Award for 2008 (St. Maarten), PJD2 Radio 2013 Paul Harris Fellow Award, Rotary International, Mid-Isle Chapter St. Maarten ------------------ '''Madurodam''' is een [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[Miniatuurpark|miniatuurstad]] in [[Den Haag]] op een [[Schaal (verhouding)|schaal]] van 1 op 25,<ref>De Erasmus- en van Brienenoordbruggen zijn gebouwd op de grotere schaal van 1:12. Op 1:25 zou men er niet overheen kunnen lopen.</ref> geopend op [[2 juli]] [[1952]] aan het George Maduroplein. Dit toeristische [[attractiepark]] trekt jaarlijks circa 600.000 betalende bezoekers.<ref>Op [https://web.archive.org/web/20160312195102/http://nieuws.nl/algemeen/20130108/meer-bezoekers-voor-madurodam/ nieuws.nl] meldt het park zelf 739.000 over 2013, een stijging van 36% ten opzichte van 2011. Omgerekend zouden er dat laatste jaar dus rond de 550.000 geweest moeten zijn. De organisatie spreekt min of meer standaard van 1 miljoen per jaar, een cijfer dat door ''[http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3486389/2013/08/03/1-miljoen-bezoekers-trok-Madurodam-het-afgelopen-jaar.dhtml Trouw]'' wordt gemeld over 2013. Er bestaan geen andere cijfers dan die door het park zelf verstrekt worden.</ref> Het park beslaat een totaaloppervlak van 62.630 m². De gebouwde stad zelf meet 17.630 m². De miniatuurstad heeft veelal als inspiratie gediend voor de bouw van diverse attractieparken wereldwijd zoals [[Legoland Billund]]<ref>{{Citeer web|url=http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|titel=nieuws|bezochtdatum=2020-10-24|werk=www.miniland.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201027034227/http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|archiefdatum=2020-10-27|dodeurl=nee}}</ref> en het [[Disneyland Park (Anaheim)|Disneyland Park in Anaheim]].<ref>{{Citeer boek|titel=Walt Disney's Disneyland|auteur=Nichols, Chris, 1971-|medeauteurs=Nichols, Charlene (Archivist),|url=https://www.worldcat.org/oclc/1018083433|plaats=[Köln, Germany]|ISBN=978-3-8365-6348-2}}</ref> Het is genoemd naar [[George Maduro]], een [[Curaçao (hoofdbetekenis)|Curaçao]]se student die zich tijdens [[Duitse aanval op Nederland in 1940|de meidagen van 1940]] als [[cavalerie]][[officier]] onderscheidde in [[Duitse aanval op Nederland in 1940#De slag om de residentie|de slag om de residentie]], en in februari 1945 in concentratiekamp [[Dachau (concentratiekamp)|Dachau]] overleed; zijn ouders schonken het beginkapitaal voor het project, dat door de familie Maduro wordt beschouwd als monument voor hun enige zoon.<ref>[https://www.madurodam.nl/nl/organisatie/geschiedenis/ ''Wie was George Maduro?''], madurodam.nl</ref> ---------- == Aloe == Aloe na Aruba, Bonaire y Sentebibu na Corsou y Boneiru. === Islanan ABC === Sintebibu heeft dikke, vlezige bladeren, sappig en veel slijn bevattend. Aloe werd op Aruba en Bonaire aangeplant in verband met betekenis in de farmaceutische industrie. <ref>Encyclopedie van de Nederlandse Antillen, H. Hoetink (1969)</ref>Aloe werd in 1836 door gezaghebber Baron van Rader op Curacao als gouvernementscultuur geintroduceerd. De plant is uitgesproken kalkminnend. De jonge uitlopers (siboys, semina) worden in de droge tijd uitgezet. Na 2-3 jaar kan men de dikke bladeren afsnijden en laten staan in lekbakken plaatsen waarna het sap in koperen ketels wordt ingedampt en verhard tot aloehars. De hars uit Aruba en Bonaire werd voornamelijk naar de Verenigde Staten uitgevoerd. De aloeplant wordt al sinds midden 1800 op Aruba verbouwd. Het klimaat en de droge grond lenen zich bij uitstek voor de aloeteelt. De plant doet het hier heel goed: de Arubaanse aloe heeft een aloenegehalte van 22 %, terwijl het gehalte van de aloe in de rest van de wereld ten hoogste 15% bevat.<ref name="Aloe">[http://www.historiadiaruba.aw/index.php@f13option=com_content&task=view&id=46&Itemid=32 Aloe/Mon Plaisir], Historia di Aruba</ref> De grootste bloei van de aloe-cultuur maakte Aruba door onder gezaghebber Jan Helenus Ferguson (1866-1871). De weg door de aloevelden vanuit de stad werd dan ook naar hem genoemd. In de 19e eeuw werd ook een aloeplantage aangelegd in Socotoro; Socotoro is vermoedelijk vernoemd naar het eiland Sokotra of Socotora, destijds een Brits eiland in de Indische Oceaan voor de kust van Yemen. Dat eiland ligt op dezelfde lengtegraad als Aruba en daar wordt ook aloe verbouwd. De legende wil dat Alexander de Grote op aanraden van Aristoteles dit eiland veroverde voor de aloe die hij gebruikte om de wonden van zijn soldaten te genezen. Op de aloeplantage Mon Plaisir van de Fransman Louis Bazin verrees begin 1900 een voor die tijd moderne stoomkookinrichting. Aruba was in de 19e eeuw de grootste leverancier van aloehars, die voornamelijk werd gebruikt voor de productie van laxerende middelen. De aloehars werd naar het buitenland geexporteerd, voor het merendeel naar New York, maar ook naar Hamburg en naar Londen. De hars uit de Antillen (destijds `Curacaose` genoemd) was een van de beste ter wereld en duurder dan de andere soorten op de markt. Het aandeel van Aruba in de `Curacaose` export was ruim 90%. In de economie van de tijd voor de komst van de olie-industrie betekende de aloe een redelijke bron van inkomsten, vooral voor de kleine cunucero. In tijden van werkeloosheid (de droge tijd) was de aloteelt een goede bron van bestaan. Begin 1900 werd het eerste wetenschappelijk onderzoek op de aloeplant verricht. Daarbij werd de genezende werking van aloe op verbranding door zonnestraling en andere brandwonden onomstotelijk bevestigd. Door de komst van de olie-industrie veranderde er veel op de arbeidsmarkt op Aruba en raakte de aloeteelt wat op de achtergrond. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd de aloecultuur weer hervat. In 1949 richtte Casey Eman de eerste aloefabriek van Aruba op, onder de naam Aruba Aloe Products Company. Destijds werden de aloesappen plaatselijk bewerkt tot aloene en verscheept naar de Verenigde Staten. De productie van Arubaanse aloe bedroeg in 1951 ongeveer 15.000 pond oftewel 30% van de totale wereldopbrengst. Na het indampen van het harssap in open koperen potten van ca. 200 liter was het aloe-product klaar voor export voor vooral de geneeskundige en cosmetische industrie in USA en Europa. Aloe-industrie op Aruba was toentertijd een vuil en zwaar lichamelijk werk met een schraal loon voor haar seizoen-arbeiders. Aruba werd een van de grootste aloeproducenten van de wereld wegens de goede kwaliteit aloe.<ref name="Aloe"/> Conoci na Aruba tabata e plantage di aloe di Mon Plaisir y Sividivi. aloë-cultuur, die op Bonaire en Aruba veel voorkomt, maar waarvan op het eiland Curacao maar twee aanplantingen op eenigszins ruime schaal bestaan). Rond 1850 werden er enkele aloe plantages op Aruba gesticht die tot 1868 door het gouvernement geexploiteerd werden. Hierna kwam de aloeteelt in particuliere handen. ==== Uzo ==== Ta come of bebe e blanco di aloe pa problema di artritis, diabetes, tosamento y ulcera na stoma. Tambe por hunta e blanco riba curpa y cuero pa kita dolor of trata un herida of kemadura. Tambe sa laba cabey cune. Algun gota di e zeta geel of juice di aloe mescla cu awa ta bon pa un purgashi di e curpa. Pa problema di cuero, manera carpata, of di digestion di animalnan domestico tambe ta uza e likido di aloe.<ref>Remedinan di tera, Grupo di Noord, 2010</ref> Bij het beschilderen van buitenmuren worden gesneden aleobladeren in de waterverf gedaan. {{Appendix}} -------------------- '''Francesco Corallo''' ([[Catania (stad)|Catania]], [[Italië]], [[1960]]<ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|titel=La vita d'azzardo di Francesco Corallo tra il padre boss e l'entourage di Fini|bezochtdatum=2018-10-14|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=2013-08-04|werk=La Repubblica|uitgever=|taal=it|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728155350/https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|archiefdatum=2020-07-28}}</ref>), ookwel bekend als “King of the Slots”,<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-claims-his-phone-was-hacked-on-orders-of-italy-and-the-netherlands |titel=Corallo claims his phone was hacked on orders of Italy and the Netherlands |datum=18 januari 2022 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |taal=en}}</ref> is een [[Italië|Italiaans]]-[[Nederland|Nederlands]]<ref name=":3" /> [[zakenman]] en [[Casino (gokken)|casino]]-eigenaar op het [[Caribische eilanden|Caribische eiland]] [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]].<ref name=":5" /> == Levensloop == Corallo bezit diverse casino's, waaronder drie in Sint-Maarten<ref>{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |titel=Corallo will rebuild Starz Casino in Cupecoy |datum=2018-01-19 |bezochtdatum=2019-12-19 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> en daarnaast ook in Santo Domingo en [[Panama (land)|Panama]]. Voorheen bezat hij ook een gokgelegenheid in [[Curaçao]], maar daar verloor hij zijn licentie nadat zijn naam boven kwam drijven in de praktijken rondom [[Gerrit Schotte]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |titel=English/Italian :The Biography Of Francesco Corallo “The Godfather” Of The Caribbean Part 1 |achternaam=Galli |voornaam=Eva |datum=2016-12-14 |bezochtdatum=2018-10-14 |werk=St Maarten News |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728165936/https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |archiefdatum=2020-07-28 |dodeurl=ja}}</ref> Het onderzoek hiernaar kwam aan het rollen na een verzoek om referenties door Schotte aan de Italiaanse regering voor de aanstelling van Corallo in een hoge positie bij een financiële instelling op de Antillen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |titel=Schotte behind bars 18 months |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=6 december 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald Newspaper St. Maarten |uitgever= |taal= |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204743/https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Toen Corallo in 2011 gearresteerd werd door de Italiaanse financiële politie (''Guardia di Financa''), beriep hij zich op [[diplomatieke immuniteit]] omdat hij een diplomaat van Dominica zou zijn. Hij bezat namelijk een Dominicaans diplomatiek paspoort dat hij illegaal gekocht had, juist om aan arrestatie in Italië te voorkomen.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/cc-francesco-corallo-bought-his-diplomatic-passport/ |titel=Francesco Corallo bought his diplomatic passport |datum=2017-01-03 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Curaçao Chronicle |taal=en |via=Knipselkrant}}</ref> De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken ging niet mee in zijn claim: hij verklaarde dat diplomatieke immuniteit in het gastland (hier: Italië) niet van toepassing is voor iemand die betrokken is in belangrijke economische activiteiten.<ref>{{Citeer web |url=https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |titel=Inside Dominica IV: Government or enemy of people? |datum=2011-11-18 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dominica news online most popular |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Eind 2016 werd Corallo op [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]] gearresteerd op [[verdenking]] van [[belastingontduiking]], [[Witwassen|witwasserij]], [[Verduistering (misdrijf)|verduistering]] en lidmaatschap van een internationale [[Georganiseerde misdaad|criminele organisatie]]. In afwachting van uitzetting werd hij maandenlang in een [[Philipsburg|Philipsburgse]] [[politiebureau]] in verzekerde bewaring gesteld.<ref name=":2">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |titel=Corallo wins case at Human Rights Court |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=9 oktober 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204746/https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Het [[Europees Hof voor de Rechten van de Mens]] bepaalde later dat de omstandigheden rond de bewaring van Corallo in St.-Maarten inhumaan waren, maar oordeelde ook dat de bewaring zelf niet onrechtmatig leek.<ref name=":2" /> In augustus 2017 werd Corallo na een juridische strijd door Sint-Maarten uitgeleverd aan Italië.<ref>{{Citeer web |url=https://online.flipbuilder.com/toms/occx/files/basic-html/page37.html |titel=Ayera tardi Francesco Corallo a keda extradita pa Italia |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=2017-08-17 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Awemainta |uitgever= |taal=pap |archiefurl= |archiefdatum= |dodeurl= |via=Online Flipbuilder}}</ref><ref name=":3">{{Citeer web |url=http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/legal-documents/judgments/137-judgements/8062-fransesco-corallo-may-be-extradited |titel=Francesco Corallo may be extradited |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=20 juni 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dutch Caribbean Legal Portal |uitgever= |taal=en}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://www.soualigapost.com/en/news/16220/justice/francesco-corallo-was-extradited-italy |titel=Francesco Corallo (Catania, Italy, 1960) was extradited today to Italy |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=16 augustus 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Souliga Post |uitgever= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum=}}</ref> Eenmaal aangekomen in Italië werd hij vrijgelaten<ref name=":4">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son#:~:text=allegedly%20tried%20to%20extort%20his%20son,-Islands%2004%20May&text=PHILIPSBURG%2D%2DGaetano%20Corallo%2C%20father,Italy%20where%20he%20presently%20resides. |titel=Corallo Sr. allegedly tried to extort his son |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=11 mei 2024 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20180613053454/http://curacaochronicle.com/judicial/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son/ |archiefdatum=2018-06-13}}</ref> en een klein jaar later, in juli 2018, keerde hij weer terug naar Sint-Maarten.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/businessman-corallo-returns-to-st-maarten#:~:text=Maarten,-Islands%2026%20July&text=PHILIPSBURG%2D%2DAtlantis%20Group%20owner,in%20Italy%20and%20can%20travel. |titel=Businessman Corallo returns to St. Maarten |datum=2018-07-26 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=the Daily Herald |taal=en}}</ref> In 2016 werd door de aanklager in Rome aan zijn collega's in St.-Maarten gevraagd drie boten van Corallo [[Inbeslagname|in beslag te nemen]] en te verkopen met als doel 215,4 miljoen euro aan onrechtmatige winsten van de zakenman terug te vorderen. Na een juridische strijd waarin Corallo tegen de verkoop van zijn boten streed, gaf een Philisburgse rechtbank in 2019 definitief haar fiat voor de verkoop.<ref name=":5">{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |titel=Court allows prosecutor to sell Corallo’s boats |datum=2019-02-13 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204747/https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> == Persoonlijk == Francesco Corallo heeft een vertroebelde relatie met zijn vader, [[Gaetane Corallo]]. Het is echter onbekend wat voor rol de vader speelt in zijn zoons leven: in 2010 werd door de rechtbank van Rome gesteld dat hun relatie verbroken is en er geen zakelijk verband tussen de twee bestaat. Later werd door de civiele rechtbank van Rome een bevel uitgevaardigd waarin het Italiaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken opgedragen werd elke verwijzing van Corallo en zijn broer met hun vader te verwijderen van de website.<ref name=":1" /> In 2016 beschuldigde de vader Francesco weer van geldvervreemding, een voorval dat zo'n dertig jaar eerder plaatsgevonden zou hebben.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/dh-corallo-sr-sticks-to-claim-on-son-expected-his-arrest/ |titel=Corallo Sr. sticks to claim on son, expected his arrest |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=15 december 2016 |bezochtdatum= |werk=Daily Herald |uitgever= |taal=en |dodeurl= |via=Knipselkrant |dodelink=}}</ref> Hier is echter nooit bewijs voor gevonden en Corallo overwoog meerdere [[Smaad|smaadzaken]] tegen zijn vader aan te spannen.<ref name=":4" /> == Referenties == {{References}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =63318783|titulo=Gilbert Wawoe}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wawoe, Gilbert}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Korsou]] gdqk51ik090brfjd0zpxop9c5n5tdzq 164781 164780 2025-07-02T11:52:46Z Caribiana 8320 164781 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ * [[Piet Kasteel]] - [[Representante di Hulanda na Aruba, Corsou y Sint Maarten]] - [[welga general di Aruba di 1977]] - [[SVGA]] - [[hefe di estado]] - [[nepotismo]] - [[Nigel Maduro]] - [[derechista (politika)]] - [[KNSM]] - [[Operashon Nueland]] ------------------ {{Variante|a}} {{Databox}} Un '''estado di derecho''' ([[Hulandes]]: ''rechtsstaat''; [[ingles]]: ''rule of law'') ta un principio fundamental den sistema [[demokrasia|democratico]] y [[derecho|sistema huridico]], caminda '''ley ta supremo''' y ta aplica '''igual pa tur ciudadano''', incluso e mesun gobernantenan. E concepto a origina den e pensamento huridico continental Europeo, particularmente den [[hurisprudencia]] [[Alemania|Aleman]] (''Rechtsstaat'')<ref>Rosenfeld, M. (2001). The rule of law and the legitimacy of constitutional democracy. Southern California Law Review, 74(5), 1307-1352.</ref>. Su ekivalente den sistema anglosakso ta e sistema di rule of law. == Fundeshi == Un estado di derecho ta funda riba e siguiente principionan esensial: * '''Supremasía di ley''' – tur accion di [[gobierno]] mester tin base legal<ref>Dicey, A. V. (1885). Introduction to the Study of the Law of the Constitution. Macmillan.</ref>. * '''Igualdad den ley''' – tur hende, inklusí e [[autoridat]], ta somete na e mesun regla. * '''[[Trias politica|Divishon di poder]]''' – separacion di [[poder legislativo]], [[Poder ehecutivo|ehecutivo]] y [[Poder hudicial|hudicial]]<ref>[[Montesquieu|Montesquieu, C.]] (1748). De l'esprit des lois.</ref>. * '''Proteccion di [[derechonan humano]]''' – garantisa pa e sistema legal. * '''Tribunal independiente''' – sistema di [[husticia]] sin interferencia politico<ref>European Court of Human Rights (ECHR). (1959–). Jurisprudence on judicial independence.</ref>. == Origen == E termino ''Rechtsstaat'' a nase den [[siglo 19]] na [[Alemania]], kaminda pensadó filosófikoman manera [[Immanuel Kant]] a argumentá pa un estado fundá riba rason i lei<ref>Kant, I. (1797). The Metaphysics of Morals.</ref>. Na [[Fransia]], [[Montesquieu]] a introducí e idea di '''trias politica''', un base pa estado di derecho. Den [[Reino Unido]], e konsepto rule of law tin raíz historiko den e [[Magna Carta]] (1215), ku a imponé limitashon riba poder real. == Estado di derecho den Reino Hulandés == Den e [[Reino Hulandés]], estado di derecho ta e fundeshi di su sistema [[konstitushonal]]. E [[Grondwet Hulandés|Grondwet]] i e [[Statuut pa Reino Hulandés]] ta garanti: [[Separashon di poder]], [[autonomia]] pa partinan konstituyente ([[Aruba]], [[Kòrsou]], [[Sint Maarten]]), respeto pa [[derechonan humano]], rol di institushonnan manera e [[Konseho di Estado]] i e [[Ombudsman]]<ref>Rijksdienst Caribisch Nederland. (2021). Recht en bestuur in het Koninkrijk.</ref>. == Estado di derecho den Caribe Hulandés == Den e islanan [[Karibe Hulandés]] ([[Aruba]], [[Kòrsou]], [[Sint Maarten]], [[Boneiru]], [[Saba]] i [[Sint Eustatius]]), e prinsipio di estado di derecho ta aplikabel den manera siguiente: Ehekushon di justisia ta wordo ehekutá pa e [[Gemeenschappelijk Hof van Justitie]] den un kapasidat imparshal<ref>Gemeenschappelijk Hof van Justitie. (2023). Missie en structuur. Geraadpleegd op [https://www.gemhof.justitia.cw].</ref>. Derechonan di ciudadano ta protehá den [[konstitushon lokal]] i [[dokumentonan internashonal]] manera e [[Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens|EVRM]]. Den islanan BES, e [[Grondwet Hulandés]] ta aplikabel direktamente<ref>Wet openbare lichamen BES. (2010). Stb. 2010, 252.</ref>. == Reto i desaroyo == Na pesar di e prinsipionan fort, ta eksistí [[reto]] manera: demora den proseso penal, limitashon di medio humano i finansiero, falta di transparencia administrativo. Organisashonnan manera e [[Raad voor de Rechtspraak]], [[Ministerio Público]] i aktor di [[sociedad sivíl]] ta kontinua trahando pa reforsá estado di derecho den e región Karibeño<ref>Raad voor de Rechtspraak. (2022). Jaarverslag en rapportages. Den Haag.</ref>. {{Appendix}} ------------------------------ Un '''estado di derecho''' ta un doctrina den pensamento huridico continental di Europa, cu a origina den hurisprudencia [[Alemania|Aleman]]. E por wordo tradusí na [[ingles]] komo “rule of law”, alternativamente “state of law”, "legal state", “state of justice”, òf “estado basá riba hustisia i integridat”. E ta nifica cu tur hende ta someti na ley, specialmente gobierno. Un estado di derecho ta un estado constitucional den cua e ehercicio di poder gubernamental ta limita pa ley. E ta estrechamente relaciona cu “constitucionalismo” cu hopi bes ta mara na e concepto Anglo-Mericano di estado di derecho, pero ta diferencia di dje den enfatisa tambe loke ta husto (p.e., un concepto di corecto moral basa riba etica, racionalidad, ley, ley natural, religion, of igualdad). Pues e ta lo contrario di Obrigkeitsstaat (aleman: [ˈoːbʁɪçkaɪ̯t͡sʃtaːt] ⓘ) òf Nichtrechtsstaat (un estado basá riba e uso arbitrario di poder),[2] i di Unrechtsstaat (un no-Rechtsstaat ku e kapasidat pa bira unu despues di un periodo di desaroyo históriko).[3] Den un estado di derecho, e poder di estado ta limitá pa asina protehá ciudadanonan di e ehercicio arbitrario di outoridat. E ciudadanonan ta compartí libertadnan sivil basa legalmente y por uza e Cortenan. Den pensamento huridico continental di Europa, e estado di derecho ta wordo contrasta cu tanto e estado policial como e État légal.[4] {{Appendix}} es.wiki: E konsepto di Rechtsstaat a originá den e sistema hurídiko-polítiko aleman.[1] Literalmente, e ta nifiká algo semehante na “estado regula,” “estado di normanan,” òf “estado legal,” y ta wordo komprondé komunmente komo ekivalente na e konsepto di “estado di derecho.” E término aki ta parse e konsepto spañó di “imperio de la ley” (estado di derecho) i e konsepto anglosaxon di “estado di derecho.” Sinembargo, debí na e falta di konsenso riba e nifikashon eksakto di e términonan aki, algun erudito ta sugerí ku tin diferensianan konseptual entre nan. Den práktika hurídiko-polítiko aktual, un Rechtsstaat ta wòrdu komprondé generalmente komo un estado konstitushonal, den kua e poder di e estado ta limitá pa asina protehá e poblashon di abusunan di poder. Den un Rechtsstaat, ciudadanonan tin derechonan basico garantisa pa un constitucion y legalmente ehecutabel. Originalmente, un Rechtsstaat tabata wòrdu komprondé komo un kondishon indispensabel òf nesesario pa e eksistensia di un estado;[2] sinembargo, algun teóriko a sugerí despues ku un estado no por konstituí un demokrasia sin ta un Rechtsstaat.[3] (den sentido cu un Rechtsstaat ta un condicion necesario pa existencia di un democracia). -------------------------------------- '''Polítika''' ta e manera cu e conflictonan di interes di grupo y individuonan ta wordo expresa den un sociedad - generalmente a base di negociacionnan - na e varios nivel administrativo y sosial. Unda e liña di division ta core entre lo politico y lo etico y social ta un pregunta tocante cua tin hopi diferencia di opinion. Mayoria di erudito ta reconoce cu mester tin cierto potencial pa e uso di poder òf violensia pa un asuntu por wòrdu konsiderá polítiko — disidí un konflikto polítiko por lo general ta enserá un kambio di poder di un grupo òf persona pa otro. Un otro definicion ta cu politica ta inclui e sèt di aktividanan relaciona cu tumamento di desicion di grupo of otro formanan di relacionnan di poder entre individuo, manera e distribucion di recursonan of status social. Un hende ku ta ocupa un funcion of posicion den [[Polítika|politica]] ta wordo yama un politico. Politisacion ta komvertí un tema esencial; no-politico den un asunto politico pa asina provoca un discusion politico tocante di dje. [[Category:Polítika]] ---------------------------------------- {{Variante|c}} '''Ontvanger''' ta un término di origen hulandes ku ta nifiká literalmente risibidó. Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i maneho di impuestonan públiko na [[Aruba]], [[Kòrsou]] i [[Sint Maarten]] i ku ta kai bou di e [[Servisio di Impuesto]] di nan respektivo hurisdikshon. == Historia == Karibe Hulandes ta suheto na reglamentunan di kobransa, ku ta regla pa lei separadamente segun hurisdikshon: Aruba, Korsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense. Bou di e restructuracion di e islanan di [[Antias Hulandes]] a introduci ordenansanan di kobransa tantu na nivel nashonal komo na nivel insualar. Pa kobra a krea na 1953 dos organo di ontvanger pa distinguí entre kobransanan na nivel nashonal asigná na e ''landsontvanger'' y kobransanan na nivel di [[Teritorio insular (Antias Hulandes)|teritorio insular]] asigná na e ''eilandsontvanger''. Na Aruba i Kòrsou tabatin ofisinanan separa pa e dos organo aki, mientras na Boneiru i Islariba, e landsontvanger tabata fungi tambe komo eilandsontvanger. E promé funshonarionan ta kobra invoerrechten, accijns, invoerrechten spesial, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo i invoerrechten di registrashon, etc., miéntras ku e ontvangernan insular ta kobra impuesto riba entrada, salario, ganashi, tereno i uso, di kua e evaluashon ta wòrdu asigná na e Inspektor di Impuesto (Tereno), i tambe impuestonan puramente insular manera impuesto di vehíkulo di motor, pre-skol, tarifa derechonan, terenonan di hür, etc. E Ontvangernan Nashonal i e Ontvangernan Insular tin e opshon di apliká kobransa obligatorio pa belasting i gastunan (wak tambe @: Belasting). === Landsontvanger === Riba kada un di e seis islanan di Antia Hulandes tabatin un ofisina di Landsontvanger.<ref name="Encylopedie">[https://web.archive.org/web/20161120102703/http://curacao-encyclopedia.com/?node=main&id=371&lang= Landsontvanger], Encyclopedie van Curaçao</ref> E tabata e kahera di e pais. E tabata ehekutá òrdu pa pago i tabata enkargá ku e kobramentu di e fondonan ku e pais mester risibí. E kobransa y recibo tabata wordu hasi parsialmente independientemente i parsialmente riba ordo di e minister di finanzas, e atministrador di finanzas of e instancianan. E kobramentu di e primanan pa e seguro di malesa obligatorio i seguro di aksidente tabata wòrdu hasí dor di e ontvangernan nashonal a base di aanslagnan trahá dor di Banko di Seguro Sosial (SVB). Na Boneiru, Sint Maarten, Saba i Sint Eustatius e ontvanger nashonal tambe tabata e ontvanger insular. E ontvanger nashonal na Korsou i Aruba ta wordu supervisa door di e servisio ''Nationaal Accountants Dienst''. === Eilandsontvanger === E ontvanger insular ta e kahera di un teritorio insular. E aanslagnan impone pa Pais (Inspeccion di Impuesto) den impuesto riba entrada, impuesto riba ganashi, impuesto riba grond y impuesto riba uzo ta wordo cobra door di e ontvangernan di e isla. E ontvangernan aki tambe ta wordo encarga cu e cobransa di e primanan di Algemene Verzekering Behez (A.O.V.) y e Verzekering di Viuda en Huerfano (A.A.W.) cu ta wordo cobra pa of na nomber di Inspeccion di Impuesto. Riba e Islanan Windward, kada teritorio insular tin un risibí di isla. E funshonario aki tambe ta e ontvanger nashonal, meskos ku na Boneiru. Riba e islanan Boneiru, Saba i St. Eustatius ta kombiná e funshon di ontvanger nashonal-isla ku esun di hefe di pòstkantoor. E ontvangernan insular riba Curaçao y Aruba ta wordo audita pa e servicio di contabilidad insular concerni y Algemene Rekenkamer. Na Boneiru i e Islanan Windward, e kòntròl ta wòrdu ehekutá dor di Gobernador i dor di Algemene Rekenkamer. ------------------ '''Ontvanger''' (Kobrador di Impuesto) E término ontvanger ta nifiká literalmente "risibidor". Den kontektu di impuesto, un ontvanger ta un órgano gubernamental enkargá ku e kobransa i manejamentu di impuestonan públiko. Na Aruba, Kòrsou i Sint Maarten, e funshon aki ta kai bou di e Servisio di Impuesto di cada uno di nan hurisdikshon. 🏛️ Historia Den e epoka di e Antias Hulandes, e islanan a desaroyá sistemanan separá di kobransa pa kada hurisdikshon (Aruba, Kòrsou, Sint Maarten i Hulanda Karibense). Na aña 1953, den kuadro di restructurashon administratif, a introducí un distinsion entre landsontvanger (kobransa nashonal) i eilandsontvanger (kobransa lokal di teritorio insular). Na Aruba i Kòrsou, tabatin ofisinan separá pa e dos funshon, mientras ku na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e landsontvanger tambe tabata funshoná komo eilandsontvanger. E landsontvanger tabata kobra impuesto manera: invoerrechten, accijns, impuesto di benta riba serbes, herensia, seyo, entre otro. E eilandsontvanger, na su beurt, tabata kobra impuesto riba entrada, ganashi, salario, tereno i uzo, i tambe impuestonan puramente lokal manera impuesto riba vehíkulo, derechonan, i hür di tereno. Evaluashon di impuesto ta wordu stipulá pa e Inspektor di Impuesto (Tereno). 🧾 Landsontvanger Riba kada isla di e Antias Hulandes tabatin un ofisina di landsontvanger, ku ta sirbi komo e kahera prinsipal di e pais. E tabata recibe instruksion for di e Ministerio di Finansa, i tabata maneha pagamentu i kobramentu di fondo públiko. E landsontvanger tabata tuma kuenta tambe pa kobramentu di primanan di seguro di malesa i aksidente na base di aanslagnan di e Banko di Seguro Sosial (SVB). Na e islanan chikitu (Boneiru, Saba, Sint Eustatius), e landsontvanger tabata kombina su funshon ku esun di eilandsontvanger, i den hopi kaso, tambe ku esun di jefe di pòstkantoor. Supervisión tabata wordu hasi pa e Nationale Accountants Dienst i e Algemene Rekenkamer. 📂 Eilandsontvanger E eilandsontvanger ta e funshonario ku ta sirbi komo kahera lokal pa un teritorio insular. E ta enkargá ku kobramentu di impuestonan nombra pa e pais, manera impuesto riba entrada, ganashi, tereno i uzo. E ta tambe kobra e primanan di AOV (Seguro di Biaha) i AAW (Seguro di Viuda i Huerfano), den kolaborashon ku e Inspeccion di Impuesto. Na Boneiru, Saba i Sint Eustatius, e eilandsontvanger ta generalmente e mesun persona ku e landsontvanger. Supervisión lokal ta wordu hasi pa e Gobernador i e Algemene Rekenkamer. 🎯 Meta i Tarea E funshon di e ontvanger ta formalmente establecé na aña 1953, ku e siguiente objetivo prinsipal: Kobramentu di impuestonan públiko Administrashon kontabel di e fondo públiko Kontrol i manejamentu di e likides finansiero di e gobièrnu 🔄 Proseso i Maneho E sistema di e Ontvanger di Kòrsou ta dividí den tres proseso prinsipal: Proseso di kobransa Proseso di kontabilidat Proseso di apoyo administratif Den su maneho, e funshonario ta sigui prinsipionan manera: Tur impuesto debe wordu kobra Pèrdida riba demanda mester wordu prevení Impuesto mester wordu risibí den e periodo stipulá pa lei --------------------- zie nl.wiki '''Gregory Edward (Greg) Elias''' (☆ [[1953]] na [[Kòrsou]]) ta un empresario, filantropo i promotor kultural di [[Kòrsou]] ku hopi influensia riba tantu e sektor finansiero komo e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su ròl den atkisishon di Banco di Caribe, su liderazgo di e kompania internashonal di servisio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di Fundashon Bon Intenshon, organisadó di e prestigioso [[Curaçao North Sea Jazz Festival]]. == Bida i karera == Gregory Elias a nasé na [[Bandariba]] den luna di mei 1953, komo yu di e empresario Fohed Antonio Elias. Na un edat hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Vrije Universiteit Amsterdam den añanan 1970. Durante su Despues di a studia, el a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. == Honor == * {{CUW|bandera}} Charles Gomes Casseres Award (2013) * {{CUW|bandera}} [[Premio Cola Debrot]] (2025) {{Appendix}} Zelf werd Elias geboren op Banda Ariba. Het landgoed van zijn grootouders van moederszijde omvatte enkele hectaren. Hij woonde er acht jaar met zijn moeder. Op zijn twaalfde trok Elias naar Nederland; zijn oudere broer Mike was vijf jaar eerder al afgereisd. Gregory studeerde er – het was begin jaren zestig – rechten aan de Vrije Universiteit. Na zijn studie keerde hij terug naar Curaçao. Daar woont hij nu, alweer bijna 35<ref>[[Dick Drayer]], [https://deachterkantvancuracao.blogspot.com/2016/08/you-can-always-get-what-you-want.html You can always get what you want], De Achterkant van Curacao (1 di ougustus 2016)</ref> Gregory (Greg) Elias (1953), bijgenaamd ‘de koning van Curaçao’, was een van de oprichters van trustbedrijf Intertrust. Dat bedrijf werd in 2002 verkocht aan Fortis, wat Elias naar verluidt tot de rijkste man van Curaçao maakte. Hij bleef daarna actief in het trustwezen, en zette een nieuw kantoor op in Amsterdam en Willemstad, United Trust. Elias vergaarde internationale bekendheid toen hij in 2016 een concert van de Rolling Stones op Cuba organiseerde.<ref>[https://www.ftm.nl/tag/gregory-elias Gregory Elias], ftm.nl</ref> Met Johan Derksen organiseert hij een bluesfestival in het dorp Grolloo. Hij is bevriend met Marcel Boekhoorn, en sponsorde net als hij enige tijd voetbalclub NEC. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Kòrsou]] --- WILLEMSTAD - Reeds vijf weken staat op de lokale top 40 het nummer getiteld „Life is easy", maar jammergenoeg nog steeds niet verkrijgbaar bij de lokale platenzaken. De opname die in de top 40 verschijnt is dan ook, voorlopig alleen via de Curom te beluisteren, maar spoedig ook via de andere radiostations. Ongeveer zeven weken geleden was hier op vakantie Gregory Elias, misschien nog onbekend bij velen, maar hij is een Caracaoënaar, die in Nederland studeert, maar een behoorlijke dosis muzikale talent bezit Misschien zegt de naam „Dickery Doek" meer? Vorig jaar werd door P.S.H. de nummers „A song for all" en „Mr 800 of the 7th Avenue" gelanceerd, zonder veel succes, maar toen al waren de muzikale talenten van Gregory Elias te beluisteren, want hij was dé schrijver, musicus en zanger „Dickery Doek". Gregory heeft ook een paar hits geschreven voor „Debhie, een zangeres, die tot voor kort nog een sensatie was in Nederland, Frankrijk en Italië. Dit jaar nog begon Gregory met de formatie van het trio: „Eliah", met als genre harmonie (C.S.N. & Y. of America stijl, maar zeker geen imitatie). „Eliah" bestaat uit Gregory Elias (naast zanger is hij ook drummer, pianist en guitarist). Verder Hein Piscaer („Uncle Henry", die 20 jaar oud is en lead guitarist en bass guitarist is) en Rob van Donselaar („Pedjes", 22 jaar, piano, orgel, guitaar en sli de-guitaar). Rob heeft gedurende drie jaar in de groep „Bintangs" gespeeld, die vrij populair is in Nederland en Duitsland. Gregory is 19 jaar oud en volgens de laatste inlichtingen die wij hebben gekregen van Gregory, zijn zij bezig met opnames voor een elpee. Eerst zal „Live is easy" als single in Nederland worden gelanceerd.<ref>Life is easy. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> -- Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Op jonge leeftijd vertrok hij naar Nederland, waar hij in de jaren 1970 notarieel recht studeerde in Amsterdam. Na zijn studie keerde hij begin jaren ’70 terug naar zijn geboorte-eiland. Hij woont in de omgeving van Spaanse Water op Curaçao. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap In de jaren 1980 richtte Elias mee de Holland Intertrust Group op, een toonaangevend trustkantoor voor internationale cliënten. In 2002 verkocht hij zijn aandelen aan Fortis PLC, en in 2007 richtte hij zijn eigen groep op: United Group Holdings, actief in wealth management, trusts en juridische dienstverlening in onder andere het Caribisch gebied en Europa. Elias was ook algemeen directeur van Pierson Bank/Intertrust tot zijn vertrek in 2006. Onder zijn leiding groeide United Group uit tot een organisatie met kantoren in negen landen, waaronder Curaçao, Aruba en Panama. In juni 2022 voltooide United Group Holdings onder leiding van Elias de overname van Banco di Caribe, waarmee hij een prominente speler werd in de lokale bankensector. 🎶 Culturele promotor en filantroop Gregory Elias is de oprichter van de Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 structurele steun biedt aan projecten in het onderwijs, cultuur, sport en het sociale domein op Curaçao. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, in samenwerking met Mojo Concerts en het Curaçao Toeristenbureau (CTB). Het festival, dat plaatsvindt in het laagseizoen, groeide uit tot een internationaal cultureel hoogtepunt. Wereldberoemde artiesten als Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys traden op tijdens het evenement. De opbrengsten van het festival worden volledig geherinvesteerd in sociale projecten. Daarnaast organiseert zijn stichting ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam, het BlueSeas Blues Festival en andere culturele evenementen. 🏅 Onderscheidingen In 2013 ontving Elias de Charles Gomes Casseres Award voor zijn bijdrage aan de gemeenschap en cultuur van Curaçao. In 2025 werd hij onderscheiden met de Cola Debrotprijs, de hoogste culturele onderscheiding van het eiland. Een opvallend detail: Elias was drummer en coauteur van de Nederlandse hit Why Tell Me Why van Anita Meyer. De inkomsten uit dit project gebruikte hij mede om zijn ondernemingen en filantropisch werk te financieren. 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt gezien als een ware “yu di Kòrsou” – een zoon van Curaçao – die zijn financiële succes heeft ingezet voor de culturele en sociale ontwikkeling van zijn eiland. Zijn werk belichaamt een unieke balans tussen ondernemerschap, filantropie en het versterken van de Curaçaose identiteit op internationaal niveau. ---- Gregory Edward Elias (nase na Kòrsou, 1953) ta un empresario, filántropo i promotor kultural di Kòrsou ku un gran impakto riba e sektor finansiero i e bida kultural di e isla. E ta konosí pa su rol den akuisishon di Banco di Caribe, su liderato den firma internashonal di servicio finansiero United Group Holdings, i komo fundadó di e Fundashon Bon Intenshon ku ta organizadó di e Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Bida i formashon Gregory Elias a nasé na Kòrsou den mei òf ougustus di 1953, komo yu di empresario Fohed Elias. Na un edad hoben e a bai studia na Hulanda, kaminda e a sigui formashon den e área di derecho notarial na Amsterdam den anjanan 1970. Despues di e studi, e a bolbe pa Kòrsou den principio di e mesun dekada. E ta residente di e área di Spaanse Water. 💼 Karera den finansa i negoshi Den anjanan 1980, Elias a co-funda Holland Intertrust Group, un firma prominente den e mundo di trust i planeashon di impuesto pa klientenan internashonal. Na 2002, e a bende su parti den Intertrust na Fortis PLC, i na 2007 e a funda su mesun grupo, United Group Holdings, ku ta ofrece servisio di wealth management, trust, i planeashon legal den varios pais den Karibe i Europa. E tambe tabata direktor general di Pierson Bank/Intertrust te ku su salida na 2006. Bao di su liderato, United Group a habri ofisina den nueve pais, inkluído Kòrsou, Aruba, i Panama. Na yüni 2022, United Group Holdings, bou di liderato di Elias, a kompletá e kompra di Banco di Caribe, convirtiéndose asina den un di e figura prinsipal den sektor bankario lokal. 🎶 Promotor kultural i filántropo Gregory Elias ta fundadó di Fundashon Bon Intenshon, ku for di 1990 ta duna sosten kontinuo na e sektor edukashonal, kultural, deportivo, i sosial na Kòrsou. Na 2010, Elias a lansa e Curaçao North Sea Jazz Festival den kolaborashon ku Mojo Concerts i CTB. E festival aki, ku ta tuma luga durante temporada bou di turismo, a traha e isla na un nivel internashonal den e mundo musikal. Artistanan famos mundialmente manera Prince, Stevie Wonder, i Alicia Keys a presenta riba e tarima di e festival. E evento ta sin gana, i su ganashi tur a wordu reinvertí den proyekto sosial. Ademàs di jazz, Elias su fundashon ta organisá e Curaçao International Film Festival Rotterdam, e festival di blues BlueSeas, i otro aktividat artistiko. 🏅 Rekonesementu Na 2013, Elias a ricibí e Charles Gomes Casseres Award pa su kontribushon na komunidat i kultura di Kòrsou. Na 2025, e a ricibí e Premio Cola Debrot, e premio mas halto den área di arte i kultura na Kòrsou. Un dato interesante: Elias tabata drummer i ko-autor di e hit “Why Tell Me Why” pa cantante hulandés Anita Meyer, ku e a uza e ganashi finansiero pa invertí den negoshinan i fundashon filantrópiko. 🧭 Legado Gregory Elias ta konsiderá komo un “yu di Kòrsou” di berdat: un persona ku a uza su éksito finansiero pa amplia e balor kultural i komun di su pueblo. Su trabou ta reflehá un balans entre negoshio, filantropia, i promoshon di identidat kultural di Kòrsou na un eskala internashonal. * e tabata ko-produser di e pelikula "double play (2017), un produkshon merikano basa riba e buki ''Dubbelspel'' di [[Frank Martinus Arion]]. * na 1972 e i e grupo Eliah a koloka den top 20 di Korsou cu e kantika "Life is easy''<ref>TOP20. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 16-09-1972, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 28-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461400:mpeg21:p011</ref> * 1987 t/m 1995 - Presidente di Vereniging Offshore Belangen (VOB) * 1983 - el a kasa ku Marianne Chang * 1993 - presidente VBC Vereniging Bedrijfsleven Curacao ---- Gregory Edward Elias (geboren op Curaçao, 1953) is een ondernemer, filantroop, muzikant en cultureel promotor uit Curaçao. Hij heeft aanzienlijke invloed gehad op zowel de financiële infrastructuur als het culturele leven van het eiland. Hij staat bekend om zijn rol in de overname van Banco di Caribe, zijn leiding over United Group Holdings, en als oprichter van Fundashon Bon Intenshon, de stichting achter het prestigieuze Curaçao North Sea Jazz Festival. 🎓 Leven en opleiding Gregory Elias werd geboren op Curaçao in mei of augustus 1953. Hij vertrok op jonge leeftijd naar Nederland, waar hij notarieel recht studeerde in Amsterdam in de jaren 1970. Hij woont tegenwoordig in de regio Spaanse Water op Curaçao. 🎶 Vroege muzikale carrière Al op 19-jarige leeftijd maakte Gregory Elias naam als componist, zanger en multi-instrumentalist onder het pseudoniem “Dickery Doek”. In 1972 bracht hij het nummer “Life is Easy” uit, dat destijds vijf weken op de lokale top 40 van Curaçao stond, ondanks dat het nog niet beschikbaar was in platenzaken.<ref>Life is easy. Amigoe di Curaçao, 30-09-1972, p. 11. Geraadpleegd via Delpher, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461412:mpeg21:p011</ref> Gregory was de schrijver, zanger, pianist, drummer en gitarist van de muziekformatie Eliah, die hij datzelfde jaar oprichtte. De groep bestond uit Elias zelf, Hein Piscaer (“Uncle Henry”) als lead- en basgitarist, en Rob van Donselaar (“Pedjes”), voormalig lid van de bekende Nederlandse band Bintangs, als toetsenist en gitarist. De stijl van Eliah werd vergeleken met die van Crosby, Stills, Nash & Young of America, hoewel de groep geen imitatie nastreefde. Gregory schreef daarnaast ook liedjes voor Debhie, een zangeres die toen actief was in Nederland, Frankrijk en Italië. Er werd gewerkt aan de opnames van een elpee, met "Life is Easy" als eerste geplande single voor de Nederlandse markt. 💼 Carrière in financiën en ondernemerschap Na zijn muzikale periode ontwikkelde Elias zich tot een succesvolle ondernemer. Hij richtte in de jaren 1980 mee Holland Intertrust Group op en verkocht zijn aandelen in 2002 aan Fortis. In 2007 startte hij United Group Holdings, gespecialiseerd in wealth management, trusts en juridische structuren, met vestigingen in onder andere Curaçao, Panama en Nederland. In juni 2022 kocht zijn groep Banco di Caribe, waarmee hij zijn invloed in de financiële sector van het eiland verstevigde. 🎷 Culturele promotie en filantropie Gregory Elias is oprichter van Fundashon Bon Intenshon, die sinds 1990 actief is in het ondersteunen van projecten op het gebied van onderwijs, cultuur, sport en armoedebestrijding. In 2010 lanceerde hij het Curaçao North Sea Jazz Festival, dat sindsdien wereldsterren zoals Prince, Stevie Wonder en Alicia Keys naar het eiland heeft gebracht. Alle winsten van het festival worden herbestemd naar maatschappelijke projecten. Zijn stichting organiseert daarnaast ook het Curaçao International Film Festival Rotterdam en het BlueSeas Blues Festival. 🏅 Onderscheidingen Charles Gomes Casseres Award (2013) – voor zijn bijdrage aan de Curaçaose samenleving Cola Debrotprijs (2025) – hoogste culturele onderscheiding op Curaçao 🧭 Erfenis Gregory Elias wordt alom erkend als een ware “yu di Kòrsou” – een Curaçaoënaar die zijn financiële succes heeft ingezet voor het algemeen welzijn en culturele bloei van zijn eiland. Zijn levensloop combineert ondernemerschap, filantropie en artistieke expressie tot een uniek voorbeeld van culturele toewijding. ------------------- '''Shon Arei''' ta un di e figuranan mítiko den e kuentunan tradishonal di \[\[Kompa Nanzi]], e araña sabí ku ta un personaje folklóriko popular na [Curaçao]] i e islanan \[\[ABC (islanan)|ABC]]. Shon Arei ta representá e figura di un shon autoritativo i ta sirbi regularmente komo kontrapunto pa e astusia i sabiduría di Kompa Nanzi.<ref name="maduro">Hilda Maduro, ''Kompa Nanzi: kuentanan folklóriko di Kòrsou'', Fundashon Publikashon, Kòrsou, 1992.</ref> == Origen i karakter == Shon Arei ta basá riba e tipo di plantashiun kolonial ku tabatin na Kòrsou durante e periodo di e \[\[époka kolonial]]. E ta simbolisá poder, autokrasia i struktura rigido di e sistema di klas sosial. Den e kuentunan, Shon Arei ta regularmente e patrón òf doño di trabou di Kompa Nanzi, i su karakter ta pone énfasis riba e kontraste entre autoridat i astusia popular.<ref name="hartog">Johan Hartog, ''Het Nederlandse koloniale verleden'', Zutphen: Walburg Pers, 2002.</ref> == Papel den e kuentunan == Den hopi kuentunan di Kompa Nanzi, Shon Arei ta e figura ku ta pone e desafiunan, ku Nanzi ta logra eskapá òf resolvé pa medio di sabiduría, truko òf engaño. E interakshon entre nan dos ta reflehá lucha di hendenan komun kontra opresión òf sistema rígido, i ta sirbi komo un fuente di enseñansa moral. == Signifikado kultural == Shon Arei, huntu ku \[\[Shi Maria]] i Kompa Nanzi, ta forma parti di un sistema di kuentunan oral ku ta kontribuí na identidad kultural di e islanan ABC. E kuentunan aki, ku nan origen den tradishon Afrikano, a yuda pa preservá historia di pueblo i pasá balornan den generashon.<ref name="sintjago">Lucille Berry-Haseth Sint Jago, ''Nos dushi papiamentu: un inventario di kuentanan y historia di pueblo'', Fundashon pa Planifikashon di Idioma, 2003.</ref><ref name="duin">Liesbeth van der Duin, “Kompa Nanzi: Spider Tales from Curaçao.” Den: ''The Oral Tradition in the Caribbean'', Leiden: KITLV, 2005.</ref> \== Referensianan == {{reflist}} --- '''Shi Maria''' ta un figura prominente den kuentanan di Kompa Nanzi, parti di e tradishon folklóriko di e islanan ABC. E ta konosí como e esposa di Nanzi i madre di nan nueve yu, regularmente rekonosí den historia “Shi Maria” òf “Ma Coco”. E kuentanan ta reflehá e dinamika famial komún i e uso di astusia den kultura lokal. == Orígen y Papel == E kuentanan di Kompa Nanzi, ku su mujer Shi Maria, tin su orígen na tradishon afro-karibense, basá riba historia Anansi di e Ashanti for di Ghana.<ref>Pinto, Nilda (1952). ''Cuentanan di Nanzi''. Curaçao: De Curaçaosche Drukkerij.</ref><ref>Price, Richard (ed.) (1991). ''The Birth of African-American Culture: An Anthropological Perspective''. Boston: Beacon Press.</ref> Den e versionnan antiano, Nanzi ta un spin sabí i engañoso, ku su mujer ta un partner esencial na e historia. Den un kuenta famos—“Kompa Nanzi i e persona di teer”—Shi Maria usa astusia pa liberá su marido di un trampa mortal, usando un kantiko hungroso pa mobilisá e rey pa perdonamentu.<ref name="Pinto2005">Pinto, Nilda (2005). ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam''. Zita Jesus-Leito (transl.). Aruba: Charuba.</ref> == Representashon kulturel == Shi Maria tabata inkluí den narrashonnan deskubrí pa Nilda Pinto den su buki ''Cuentanan di Nanzi'' (1952), mas tarde publiká tambe na edishon bisesual bilingüe ''Kon Nanzi a nèk Shon Arei / Hoe Nanzi de koning beetnam'' (2005).<ref name="Pinto2005"/> Den esakinan narrashon, dodatk ta presente — por ejemplo pa e historia “Nanzi i Koma Corona” ku a wordo adaptá pa reflehá situashon moderno.<ref>Ministerio di Kultura, Aruba (2020). ''Nanzi i Koma Corona''. Aruba: Departamento di Cultura.</ref> == Importansia folklóriko == Shi Maria ta un simbolo di solidaridat famial i poder femenino den e kuentanan di Kompa Nanzi. Su papel ta evidenshá e valor lokal pa astusia, lealtad i empoderamentu di falta di justisia. E figura di Shi Maria drecha e dialogo intergerashonal i reflehá e kultura di resistensia i esperansa di e komunidat afro-karibense.<ref>Hoetink, H. (1972). ''Caribbean Folklore and Cultural Identity''. The Hague: Martinus Nijhoff.</ref> == Referensia == <references /> [[Kategoria:Folklor di Kòrsou]] [[Kategoria:Kuenta tradishonal ABC]] [[Kategoria:Personahenan folklóriko]] -------- {{Variante|c}} {{Infobox politico| variante = c | nomber = Michèle Russel-Capriles | imagen = Michèle Russel-Capriles.jpg | descripcion = | nomber completo = | fecha nacemento = [[29 di òktober]] [[1968]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = | luga fayecimento = | pais = {{CUW}} | funcion actual= Gobernador interino di Korsou | desde = [[1 di yüni]] [[2019]] | antecesor = [[Nolda Römer-Kenepa]] | sucesor = | partido = | ofishi = polítiko, artista visual | mama = Diane Henriquez | tata = Lio Capriles | casa = Russel | temporada1 = 1994-1998 | funcion1 = miembro di [[Parlamento di Kòrsou]] | website = }} '''Michèle Russel-Capriles''' (☆ [[29 di òktober]] [[1968]] na [[Kòrsou]]) ta un polítiko, dirigente i artista visual di [[Kòrsou]]. E ta gobernador interino di Kòrsou for di 1 di yüni 2019. == Bida i karera == Russel-Capriles ta un yu muhé di Diane Henriquez i [[Lio Capriles]]<ref>{{Citeer web|url=https://curacao.nu/michele-russel-capriles-voorgedragen-voor-plaatsvervangend-gouverneur/|titel=Michèle Russel-Capriles voorgedragen voor plaatsvervangend gouverneur|werk=Curaçao Nu|datum=15 mei 2019|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> i nieta di [[May Henriquez]]. Na 1990, el a optené un [[lisensiatura|bachelor]] den relashonnan internashonal na Universidat di Pennsylvania, spesialisá den asuntunan di refugiado, i a bai traha na [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]]. Na 1993, e tabata kofundadó di [[Partido Alternativa Real|Partido Antiá Restrukturá]], ku a boga pa preservashon i restrukturashon di [[Antias Hulandes]]. Di 1994 pa 1998, e tabata miembro di parlamento i a enfoká riba bienestar di hubentut, derechonan di hende muhé i polítika hudisial.<ref name="CM">{{Citeer web|url=https://caribbeanmuseums.com/dutch-speakers-biographies/|titel=Dutch Speakers’ Biographies - Michèle Russel-Capriles|werk=caribbeanmuseums.com|bezochtdatum=23 september 2023}}</ref> Despues di a bandoná polítika, ela bira enbolbí den arte, kultura, historia i kuido di salú. Ela sirbi den e hunta di direktiva di vários organisashon sin fin di lucro i korporativo, ta presidente di e Museo Históriko Kultural Hudiu i tesorero di Landhuis Bloemhof. Ela organisá hopi eksposishon históriko i di arte den tur dos museo. Pa dies sinku aña e tabata miembro di e direktiva di Antia Hulandes i departamentu di Aruba di e Fondo Kultural, e último shete añanan komo presidente.[2][3] For di promé di yüni 2019, Michèle Russel-Capriles ta gobernador interino di Kòrsou. E ta susedé Nolda Römer-Kenepa den e posishon aki.[4][5] Ekshibishonnan individual Russel-Capriles a partisipá den hopi eksposishon di grupo na kas i den eksterior. Ademas, e tabatin e siguiente eksposishonnan individual. 2016 - Serio?, kolahenan i imágennan di medionan miksto den Landhuis Bloemhof. Durante e exposicion aki ela crea dos obra di arte conhunto hunto cu boluntarionan: Wall of Memory y Standing Tall. Esakinan a keda atras den e hardin di Bloemhof.[6] 2019-2020 - Ban Serio, arte di ensamblahe na Landhuis Bloemhof.[7] E eksposishon a wòrdu ekstendé ku e proyekto Circle of Life den kolaborashon ku e Ronald McDonald House lokal, den kua a krea un obra di arte komun grandi for di desperdisio médiko. Pu {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Russel-Capriles, Michèle}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] --------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona| variante = c | nomber = Lio Capriles | imagen = | descripcion = | nomber completo = Lionel Isaac Haim Capriles | alias = ''Paps'' | fecha nacemento = [[1933]] | luga nacemento = | fecha fayecimento = [[4 di yanüari]] [[2017]] | luga fayecimento = {{CUW}} | alma mater = | conoci pa = [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB) | distincion = [[Krus di Mérito Kòrsou]] | casa = Judith Capriles | tata = Isaac Haim (Sha) Capriles | mama = Hilda Capriles-Pinedo | yui = Lionel (Chicu) Capriles;<br>Michèle Russel-Capriles }} '''Lionel Isaac Haim (Lio) Capriles''' (☆ 30 di ougùstùs [[1933]] – † [[4 di yanüari]] [[2017]] na [[Kòrsou]]), tambe kariñoso konosí komo “Paps”, tabata un bankero i figura markante di [[Kòrsou]]. Pa añanan largu el a liderá komo CEO e institushon finansiero di mas grandi den [[Karibe Hulandes]], [[Maduro & Curiel's Bank N.V.|Maduro & Curiel’s Bank]] (MCB).<ref>{{citeer web|url=https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/curacao/15031-paps-capriles-overleden|titel=Paps Capriles overleden|datum= |bezochtdatum=2025-06-22}}</ref> == Biografia == Lionel Capriles a nase den ougùstùs 1933. Su famia, tata, welo i bisawelo, tabata relashoná ku banko MCB ku a wòrdu fundá na 1916.[2] Na 1954, el a cuminsa su karera na CMB na edat di 21 ana.<ref>Jarige 'Paps' 35 jaar bij Maduro. "Amigoe". Curaçao, 30-08-1989, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 22-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642976:mpeg21:p003</ref> El a sirbi komo President-Director di MCB i na edat di 70 a retirá. Despues di su retiro, el a sigui pa sinku aña mas komo presidente di e Konseho di Supervisión.[3] Su yu homber, Lionel “Chicu” Capriles II, a sigui su pasonan i bira CEO di MCB na 2004.[2] Su sobrenòmber “Paps” a surgi pasobra durante evento públiko e tabata saluda hopi hende ku e palabranan “bon dia Paps”, un manera kordial pa saluda mes ora e no tabata rekorda tur su nòmber.[2] Bou di su liderato, na 2016 MCB a selebrá su 100 añanan di existensia, ku un rekonosimentu di e Kámara di Komersio.[5] E tabata kasa ku Judith. Nan tin dos yiu: Lionel “Chicu” Capriles II i Michèle Russel‑Capriles, i seis nietonan.[2][6] Lionel “Paps” Capriles a fayesé den desèmber 2016 na edat di 83, despues di un enfermedat ku no tabata prolongá.[1][2] == Inbolbimentu síviko i sosial == Capriles tabata un figura importante den komunidat di Kòrsou. El a sirbi komo: * Presidente di Kámara di Komersio di Kòrsou * Presidente di Stichting Maatschappij en Politie * Presidente di Sociaal Vangnet Reda Sosial * Presidente di e mesa directiva di Sonesta/Rif Resort * Presidente di e mesa directiva di World Trade Center Kòrsou[2] * PResidente di Lions Club korsou * Consul di Hapon? Den 2009, el a organisá un seminario importante tokante pobresa, pa promové dialogo i akshon den komunidat.[4] == Legado i bida personal == Capriles tabata conoci pa su integridat i su entrega na komunidat di Kòrsou. Su lema preferí tabata: “Behold the turtle; he makes progress only when he sticks his neck out.”—un refleho di su filosofia di bida, ku sin riska no tin progreso.[2][6] == Distinshon == * {{JPN}}: Officer of the Order of the Rising Sun (1982) * {{VEN}}: Gran Cordón den Orden de Francisco de Miranda (1994) * {{CUW}}: [[Krus di Mérito Kòrsou|Krus di Mérito]] (2011) {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Capriles, Lio}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------------ {{Variante|c}} {{infobox edificio| variante = c | infobox_tipo = Lanthùis | imagen = Collectie Nationaal Museum van Wereldculturen TM-20029918 Vooraanzicht van Landhuis Veeris Curacao Boy Lawson (Fotograaf).jpg | descripcion = Lanthùis Veeris (1964) | nomber2 = Lanthùis Feeris | pais = {{CUW}} | localisa_na = [[Willemstad]] | luga = [[Veeris]] | adres = | cercania = | funcion_original = kas di plantashi | funcion_actual = | fecha_construccion = ront di 1800 | renova = | restaura = | status_monumento = [[Monumento]] registrá ?? | propietario = | zoom = 13 }} '''Lanthùis Veeris''' ta un [[lanthùis na Kòrsou]], situá den e bario di [[Veeris]], zona nortwest di [[Willemstad]]. E ta un di e lanthùisnan mas bieu na Kòrsou ku ta eksistí ainda. == Historia == Historia di e Plantage Veeris E landhuis a tuma su nòmber di famia Veeris, ku ta e prome doño konosí di e plantagenan Drie Gebroeders i Westerveld. Den di dos mita di siglo 19, e plantagenan aki a fúsioná ku Eendracht pa formá plantage Union, ku eventualmente a bira konosí komo plantage Veeris. No ta kla si e landhuis actual ta originalmente parte di Union, Drie Gebroeders of otro plantage, pero su lokashon ta indiká ku e landhuis ta situá entre e plantagenan historiko Morgenster i Raphael, na banda west di Weg naar Westpunt. ta un kas grandi históriko situá den e bario [[Veeris]], banda oeste di Willemstad, Kòrsou. E bario Veeris mes ta centraé bon entre Hato Airport i e sentro di Willemstad, mas o menos 10 minùt di maneho di e kapital. E kas ta riba un kavel di mas o menos 6.000 m2 di tereno propio. E landhuis mes ta un ejenplo di arkitetura kolonial ku a keda den su estado original. E propiedat ta konsisti di e kas prinsipal, un bijgebouw ku cisterna, un magasina, un edifisio pa bano i ducha, i koralen tradicional. == Edifisio == Kompleho di tereno di kunuku ku edifisio prinsipal i strukturanan adishonal. Edifisio prinsipal: struktura di un piso ku plan di piso rektangular. Dak di gable riba área di núkleo, daknan skerpi riba galerianan. Dos dormitorio na tur dos banda di dak. Gables den forma di embudo ku fronton triangular i gables kurvá paden i pafó na nivel di galeria. Terasa dilanti kompleto i tambe terasa patras kòrtiku. Strukturanan adishonal ta inkluí un tanki di dos piso i un magasina konektá ku tres arko na e edifisio prinsipal.<ref name="Monument">[https://curacaomonuments.org/sites/landhuis-veeris-veeris-z-n-willemstad/ Landhuis Veeris], curacaomonuments.org</ref> E monumento tin balor históriko kultural pa motibu di e kombinashon di gablenan kurvá paden i pafó ku puntanan di gable den forma di embudo ku fronton ta indiká un fase di transishon rònt di 1800. Balor históriko arkitektóniko komo un tereno di kunuku ku galerianan núkleo i rondó di dje, un lay-out típiko di Curaçao, i un sala típiko ku pasashinan arkuá i arkuá. Konhunto i balor históriko kultural pa motibu di e koherensia di tereno di kunuku, terasanan, tanki, magasina, kas di wc, koralnan i kurá ku porta.<ref name="Monument"/> *Deskripshon Arkitetural i Interno Landhuis Veeris ta un edifisio di mas o menos 570 m2.<ref>https://www.huisenaanbod.nl/index.php?p=detail&sLand=Antillen&sProv=&sRegio=&sPlaats=&Koophuur=K&order=&lan=NL&det=i*zo*&loc=ANT::::::;&AdvId=3198157 Lanthuis Veeris], huisenaanbod.nl</ref> Ora bo drenta, bo topa ku un espacio habri ku hopi detallenan autentiko, inkluindo porta i bentana original, yuna zolder amplio dividi na dos kamber grandi, un kuchina, i un bano. E struktura ta ofresé gran potenshal pa restaurashon den su estilo autentiko. *Desaroyo aktual i potenshal Veeris ta desaroyando rápidamente komo un zona industrial i komersial moderno, ku e sentro komersial Sambil serka, ku ta atrahé hopi trafiko humano. E lokashon di Landhuis Veeris lo pone’l den un posishon estratégiko pa diferente uzo: residenshal, komersial, turístiko of kulturel. Según e plan regulativo lokal (Artíkulo 3 di DROV), e terreno tin destino pa: bibuenda, negoshi, detalji, servisio, rekreo, aktividatnan sosial, trafiko, defensa, of preservashon di paisahe i kultura. *Konklushon Landhuis Veeris ta un testigu mudo di e historia agrikultural i sosial di Kòrsou. Ku un renovashon ku ta respetá su karákter original, e kas por bira un punto di referensia pa patrimonio, turismo, of desaroyo sosho-kultural moderno. == Lista di referensia == *Huisenaanbod.nl (anunsi original di bentanan) *Data topografiko lokal i historia di plantage Kòrsou *Informashon general tokante DROV-regulashon. {{Appendix}} -------------- '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashi) situá den parti sùitwest di [[Willemstad]], serka e laguna di [[Piscaderabaai]]. E bario a tuma su nòmber for di plantashi Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a kria bestia. E plantashon mes tabata pertenesé na famia Veeris, un fam di orígen [[Hulanda|hulandes]].<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e tereno di Veeris a wòrdu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan manumisio ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Finalmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisá den distrito di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su meskla di kasnan tradishonal i modernu. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área a kontinua desaroyando komo un bario residensial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashi original. Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kultural afrokurasoleño. {{Appendix}} == Referensia == <references> <ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> <ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> </references> '''Veeris''' ta un bario i un èks-[[kunuku]] (plantashon) lokalisa den parti suroeste di [[Kòrsou]], serka di otro barionan históritiko manera [[Mundu Nobo]] i [[Otrobanda]]. E bario a tuma su nomber for di e plantashon Veeris, ku tabata un di hopi plantashonnan agríkola durante e periodo kolonial.<ref name="arkos">[https://www.archiefnaskorsou.cw Archivo Nashonal Kòrsou – Dokumento di plantashon Veeris]</ref> == Historia == Durante e siglo 18 i 19, e área ku awe ta konosí komo Veeris tabata parte di un plantashon chikí ku tabata produsi produktonan agríkola manera maishi, bonchi, i tambe a tene chukaramentu di bestia. E plantashon mes a pertenesé na famia Veeris, un apelido di orígen hulandés.<ref name="arkos"/> Despues di [[abolishon di sklabitut]] den [[1863]], hopi di e terreno di Veeris a wordu dividí den lotenan mas chikí i a bira un komunidat di famianan libertá ku a krea su propio espasio, agrikultura i bida sosial. Eventualmente, ku e desaroyo urbano di [[Willemstad]], Veeris a kambia di kunuku na bario urbano. == Geografia i tempu moderno == Veeris ta lokalisa den distrit di [[Willemstad]] i ta karakterisá pa su mezcla di kasnan tradicional i moderno. E bario tin kaminda prinsipal ku ta konektá ku otro partinan di e siudat, i e área ta kontinua desaroyando komo un bario residencial trankil. == Kultura i patrimonio == Varios kas di Veeris tin balor patrimonial, i por wak strukturanan di estilo kolonial, kas di kunuku, i algun restonan di e plantashon original.<ref name="monumento">[https://www.monumento.org Fundashon Pro Monumento – Inventario di kas di balor patrimonial]</ref> Tur aña, e komunidat ta selebrá eventonan chikí relashoná ku historia lokal, i Veeris ta konsiderá parte di e herensia kulturnan [[Afro-Korsou|afro-korsou]]. == Mira tambe == * [[Lanthùis na Kòrsou]] [[Kategoria:Kòrsou]] ------------- E Islanan ABC Aruba, Bonaire y Curaçao ta na e rand zuid di e faha di horcan. Nan no ta pafó di e faha di horcan, manera hopi ta considera. Historia ta siña ku mas o ménos un biaha kada 100 aña daño konsiderabel ta wòrdu eksperensiá dor di siklonnan tropikal ku ta pasa riba òf djis sùit di e islanan. Aunke e orkan nivel di eksperensia pa e islanan por wòrdu konsiderá komo hopi chikitu, bon konosí ta e orkan menor kual a pasa net pazuid di Curaçao dia [[23 di september]] [[1877]] causando un daño structural calcula di US$ 2 mion, prinsipalmente pa e sekshon di kosta di Willemstad. Un konvento a wòrdu labá kompletamente (restunan ainda visibel na marea abou), hopi barku a bai pèrdí i por lo ménos 70 persona a hoga. E barometer di mas abou lesamentu na Willemstad a wòrdu opservá pa 15:30 UTC riba 23 di sèptèmber (UTC = ora lokal + kuater ora na Área di Karibe Oriental) ku 995.4 milibar. Un barco nabegando pazuid di Curaçao a reporta un presion mas abao di 988.8 milibar. Riba promedio, un biaha cada cuater aña un ciclon tropical ta sosodé denter di un radio di 150 kilometer, pero mayoria pasando pa nort di e islanan sin causa mal tempo serio. Asta e inmediato efektonan di orkan grandi Hazel, di kua e sentro a pasa mas o ménos 90 kilometer pa nort riba Dia 7 di òktober 1954, ku bientunan máksimo sostené serka di e sentro di 190 km/h, tabata limitá na opservá bientonan maximo di 50 km/h cu rafaga te 90 km/h, y e daño, un estimacion di US$ 350.000,-, a resulta principalmente door di inundacionnan repentino pa motibo di yobida pisa (promedio di 48 ora: Aruba aprox. 250 mm, Bonaire y Curaçao aprox. 125 mm). Saba, St. Eustatius i St. Maarten ta situá denter di e faha di orkan. Kasi tur aña por lo ménos un siklon tropikal ta sosodé denter di un alkanse di 100 miya i riba promedio un biaha kada 4-5 aña orkan kondishonnan ta wòrdu eksperensiá. Referí na Adhunto II - Siklonan tropikal ku ta pasa denter di 100 N.M. di 17.5N, 63.0W te ku 31 di desèmber 2014. E orkannan mas resien ku a kousa daño konsiderabel na e islanan tabata e orkannan Omar (2008), José (1999), Lenny (1999), Georges (1998), Luis (1995), Marilyn (1995), Hugo (1989), Donna (1960) i Dog (1950). Specialmente e daño ocasiona pa horcan Luis tabata extenso. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC), un instansia di Gobièrnu di Kòrsou ku su ofisina i sentro di pronóstiko di wer na Seru Mahuma ta e outoridat responsabel pa e servisio di atvertensia di orkan. Sinembargo ta responsabilidad di Gobierno di cada pais of isla pa mantene y activa un organisashon di preparashon pa kalamidat. Departamentu Meteorológiko Kòrsou (MDC). E sucursal na Aruba a bira Departamento Meteorologico Aruba (DMA) y esun na St. Maarten a haya e nomber di Departamento Meteorologico St. Maarten. MDC lo sigui ta responsabel pa emishon di pronóstikonan di wer rutinario i tambe boletinnan di atvertensia pa Kòrsou i tambe pa Islanan BES (Boneiru, S. Eustatius i Saba). ----------------- == Historia == Imperio Romano por dividí den dos fase prinsipal: * '''Imperio Romano Oksidental''' (27 a.C. – 476 d.C.), ku su kapital na [[Roma]]. * '''Imperio Romano Oriental''' (284 – 1453), ku su kapital na [[Istanbul|Constantinopel]] (ó [[Bizantin]]). E imperio a logra ekspandé su teritorio pa inkluí un gran parti di e mundo konosí durante esaki, ku un sistema di kaminan, lei, i struktura politik ku a influensia Europa i mas allá. Imperio Romano a kontribuí hopi na arkitektura, lei, idioma ([[Latin]]), sistema di gobernashon i relíshon. Na e final di e imperio, [[Cristiandat]] a bira e relíshon ofisial. E imperio a ekspandé pa inkluí gran parti di e mundu konosí e tempu ei, desaroyando sistemanan di kaminda, lei i gobièrnu ku a influensiá Europa i mas leu profundamente. Kultura i Herensia E Imperio Romano a kontribuí signifikantemente na arkitektura, lei, idioma (latin), gobernashon i religion. Den su añanan despues, Kristianismo a bira e religion ofisial. Kaida di e Imperio E Imperio Romano Oksidental a kai na aña 476 di nos era, ora e último emperador, Romulus Augustulus, a ser destituí. E Imperio Romano Oriental (Imperio Bizantino) a sigui te na 1453, ora ku Konstantinopla a wòrdu konkistá pa e Turkonan Otomano. ------------- {{Variante|c}} {{Infobox dignatario| variante = c | nomber completo = Petrus Albertus Kasteel | imagen = Petrus Albertus Kasteel (1942).jpg | sucesion = Di 50° Gobernador di Kolonia Kòrsou | periodo start = [[15 di yüli]] [[1942]] | periodo fin = [[1 di yüli]] [[1948]] | monarkia = [[Wilhelmina di Hulanda|Wilhelmina]] (1898-1948) | antecesor = [[Gielliam Wouters]] | sucesor = Leonard Antoon Hubert Peters |fecha nacemento= |luga nacemento = |fecha fayecimento= |luga fayecimento = |pareha = Marie Kasteel-Baltussen |religion = [[Iglesia Catolico Romano|katóliko]] |yui = 5 <!-- Seccion di informacion profecional --> |ofishi = gobernante, diplomátiko |partido = }} '''Petrus Albertus (Piet) Kasteel''' (☆ [[4 di novèmber]] [[1901]] na [[Zwolle]] - † 13 di desèmber [[2003]] na [[Roma]]) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di gobièrnu kolonial hulandés. E tabata gobernador di [[Kòrsou i Dependensianan|Kolonia Kòrsou]] (Antia Hulandes) for di 1942 te 1948, ku ta inklui Guera Mundial II i un periodo di transishon polítiko di kolonia pa pais Antia Hulandes. == Bida personal == Piet Kasteel a nase den Zwolle, Hulanda, riba 4 di novèmber 1901. Den su bida personal i profesional, e tabata un katóliko dediká ku un gran pashon pa komunidat i notisia. == Periodista i trahadón den ekshilio == Den su hoben aña, Kasteel a traha komo editor parlementario pa e periódico katóliko De Maasbode i komo periodista pa De Tijd. Den 1923, e a fundá e asociashon De Klare Waarheid. Durante Segunda Gèrr Mundial, e a fugi pa Ingalaterra, kaminda e a traha pa e gobièrnu Hulandés den ekshilio na Londen. == Gobernador di Kòrsou i su dependensianan == Kasteel a ser nombra gobernador di Kòrsou i su dependensianan riba 15 di yüli 1942, na un momentu difísil den historia global. E a sustituí Gielliam Johannes Josephus Wouters i a tene e kargo te 4 di ougùstùs 1948. Durante su mandato, e a enfrenta reto di gobernashon militarisa den tempo di guerra, maneho di internashon di estranhero, i tenshon sosial. Tambe, e a guia proseso di inisiante negoshashon pa mas autonomia polítiko pa e teritorio kolonial. == Karrera diplomátiko == Despues di su periodo den Antia Hulandes, Kasteel a sirbi komo embahador di Hulanda na: Chile (1948–1956) Irlanda (1956–1966) Israel (1966) == Rekonesimentu == Piet Kasteel a resibí varios premio internashonal: Medal of Freedom with Silver Palm (Merka) Ridder van de Orde van de Nederlandse Leeuw (Hulanda) Grootkruis van de Pauselijke Orde van Sint-Gregorius de Grote (Vatikano) Commandeur van het Legioen van Eer (Fransia) == Fayesimentu == Piet Kasteel a fayesé na Roma, Italia, riba 13 di desèmber 2003, na edat di 102 aña. == Referensianan == Wikipedia. Piet Kasteel. Find a Grave. Petrus Albertus Kasteel (1901–2003). YouWho. Diplomats – Petrus Kasteel. Petrus Albertus "Piet" Kasteel (Zwolle, 4 di novèmber 1901 – Roma, 13 di desèmber 2003) tabata un periodista, diplomátiko i ofisial di administrashon kolonyal Hulandés. E tabata gobernador di Kòrsou i su dependensianan for di 1942 te 1948, durante Segunda Gèrr Mundial i un periodu di transishon polítiko den e Antia Hulandes. ------------------ '''Wikipedia na Papiamento: un plataforma di idioma comparti''' '''Wikipedia''' ta un di e proyectonan mas notabel riba e internet: un enciclopedia liber, dirigi pa comunidad y disponibel den diferente idioma. Sinembargo hopi hende no ta realisa cu un version di Wikipedia den un solo idioma por sirbi pa varios variante di e mesun idioma. Por ehempel, e Wikipedia di Ingles ta inclui articulo skirbi tanto den Ingles Britanico como Ingles Mericano. Mescos ta pasa cu e Wikipedia di Hulandes, cu ta skirbi lenguahe Hulandes (papia na Hulanda) como lenguahe Flamenco (papia na Belgica). E modelo bilingual aki ta aplica tambe na Wikipedia di Papiamento, cu ta sirbi e variantenan di Papiamentu y Papiamento. == Indica y respeta e variante di Papiamento/u == Dicon Wikipedia di Papiamento ta un plataforma comparti? E editornan ta encurasha pa indica den cua variante un articulo ta skirbi originalmente, si ta den Papiamento of Papiamentu. Unabes un variante ta scogi pa un articulo, ta wordo considera bon practica pa mantene consistencia y edicion continuo den e mesun variante ey. E uniformidad den lenguahe, en particular e ortografia y vocabulario, ta preserva claridad y evita confusion pa otro lector y editornan. Bo por consulta e documentacion riba Wikipedia di Papiamento pa mas informacion tocante con pa indica e variante di bo escogencia. Mescos cu Wikipedia di Ingles ta acepta tanto "color" como "colour"; pero ta spera consistencia den un mesun articulo. E principio aki ta aplica tambe na e uzo di Papiamento y Papiamentu den nan plataforma comparti. == Cuminsa un otro version di lenguahe riba Wikipedia == Aunke ta practico y comun pa comparti un version di idioma, tambe ta posibel pa propone i desaroya un Wikipedia separa pa un variante specifico di un idioma manera un Wikipedia di Papiamento separa, cu lo ta diferente for di e version comparti cu ta existi awor. Pero, tin cierto criteria cu e Wikimedia Foundation ta exigi pa lansa un edicion nobo di Wikipedia. Esaki ta inclui: * E idioma mester ta reconoci cu un codigo ISO 639. * Mester tin suficiente contribuidonan activo cu ta compromete pa desaroya e version nobo. * E idioma mester tin un localisacion valido den sistema di Wikimedia (traduccion di interface via translatewiki.net). * E comunidad mester demostra actividad continuo den Wikimedia Incubator, e plataforma unda ta test y desaroya edicionnan nobo. Bo por haya e lista completo di rekisito y paso pa propone un edicion nobo di Wikipedia riba Wikimedia Incubator: https://meta.wikimedia.org/wiki/Meta:Language_committee/Handbook#Requisites == Contribui na un comunidad bilingual == No ta importa si bo ta skirbi den Papiamento of Papiamentu, contribui na Wikipedia di Papiamento/u ta yuda preserva i promove e idioma den tur su forma. Si bo ta respeta cada variante y colabora entre diferente manera di skirbi, e comunidad di Wikipedia ta sigui construi un fuente di informacion valioso y inclusivo pa tur cu ta papia Papiamento/u den islanan ABC y den mundu henter. ------------------ {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} {{Multiple image| total_width = 340 | align = center | caption_align= center | image2 = Bolletjes.jpg | caption2 = Bolitanan den stoma di un mula | image1 = Bird smuggler.jpg | caption1 = Mula transportando parhanan | image3 = Anus-patron (1205687).jpg | caption3 = Cartucho di ano pa transporta microfilm ilegal | image4 = Smuggling tunnel in Rafah (2009).jpg | caption4 = Tunnel pa contrabanda na [[Gaza]] (2009) }} {{clear}} {{Appendix}} [[Category:Sociedad]] ----------------- == SVGA == Dialuna dia 9 di december Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba (SVGA) a celebra 60 aña di existencia. === historia === Stichting voor Verstandelijk Gehandicapten Aruba a wordo lanta dia 9 di december 1964 dor dimeneer P.Harting, meneer A. de Vries y señora C. van den Berg. Nan a ripara cu tabata hopi necesario pa Aruba tin scol special, pasadianan pa mucha y adulto, centro pa train trabao y cas pa cuido 24/7 pa persona cu un discapacidad intelectual. Nan a traha un plan prome y a cuminsa busca fondonan. Na aña1973 a habri pasadia bibito pin. Scol dun’un man a habri na aña1976.Na aña1979 SVGA a habri un pasadia pa adulto na Brasil mainta y atardi den eedificiodiscoldun’unman. Desde aña 1982 tabatin un psi- cologo na SVGA, aña 1985 a cuminsa un sportleider y na aña1986 nos trahado social, cu te actualidad ta den servicio cerca pa nos, a cuminsa na SVGA. E grupo social pedagogico a forma y na aña1993 a amplia cu un logopedista y dos aña despues cu un di dos psicologo. Desde aña1985 e asina yama “di tres fase” a habri. Esey tabata encera cu Pasadia Bibito Pin a muda pa Piedra Plat 97A y na e mesun tereno a habri Pasadia Briyo di Solo pa adulto y Centro Man na Obra cu ta un centro pa train diferente trabao pa adulto. A habri tambe un gymzaal riba e tereno pa por duna atencion na movecion pa e clientenan. Na aña 1988 a realisa Cas Sjabururi unda adultonan vulnerabel por a cuminsa biba y haya cuido necesario mientras den dia ta bishita Pasadia Briyo di Solo o Centro Man na Obra. Na aña 2003 SVGA a habri dos apar- tamento riba e tereno di Cas Sjabururipahabitantenanmas independiente cuminsa train pa biba riba nan mes. Hunto cu FCCA a logra na aña 2008 pa habri e oportunidad pa algun persona bay biba cu guia riba nan mes den e bario di Jaburibari. Naaña2019apasaeguiadie habitantenan over pa Fundacion Biba Bou Guia. Na aña 2020 Cas Blenchi a habri den cuadro di e “Sociaal Crisis Plan Aruba”. Esaki ta duna oportunidad pa brinda un cas pa muchanan y hoben cu temporalmente no por ta cerca nan mayornan. Hunto cu Stichting Ambiente Feliz a habri na aña 2021 un Pasadia pa mucha cu discapacidad mul- tiple na Centro di Cuido na San Nicolas. Na e momento aki nos ta duna enseñansa, guia y/o cuido na mas o menos 250 cliente o alumno diariamente.<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241212.pdf SVGA ta celebra 60 aña di existencia!], Bon Dia Aruba (12 di december 2024)</ref> ----------------------- == Shoco == De Arubaanse holenuil a laga den holen op de grond na bieden a topa cu cactusbegroeiing en droog bos. [[Afbeelding:Athene cunicularia arubensis.jpeg|thumb|175px|links|Hol van de shoco nabij Alto Vista]] Als de shoco geen kuil nos finden, graaft ze self een kuil in zachhe grond. Pasobra un groot di e nivelnan di nivelnan di e subsorto aki ainda ta na fin, palabranan di e poblashon ta bini ku e beschrechtde gebied di [[Nationaal park Arikok]] a wòrdu konkluí. E shoco ta un wezen di als bereigd sorteá den genia genétiko. Tera Cora, e zona patras di campo di golf di Tierra del Sol, algun biaha tabata un zona di biodiversidad halto y tambe tabata un di e luga- nan di reproduccion mas im- portante pa Burrowing Owl (Athene cunicularia aruben- sis) localmente yama “Sho- co.”<ref>https://www.cspnv.com/pdf/bon-dia-aruba-20241005.pdf Shoconan ta confrontando temponan dificil y mester di fondonan pa proyecto di preservacion], NoticiaCla (5 di october 2024)</ref> {{Appendix}} -------------- {{Variante|c}} {{Infobox persona | variante = a | nomber = Nigel Maduro | ofishi = activista }} '''Nigel Maduro''' ta un activista ambiental y climatico di Aruba.<ref>https://solodipueblo.com/nigel-maduro-tin-anuncio-pa-dia-26-di-september-anuncio-ta-sigui-riba-un-ana-di-protesta-y-caida-di-gobierno/], Solodipueblo (16 di september 2024)</ref> activista defensor di tera, cientifico den sostenibilidad y tambe representante hoben di Aruba National Trust, Nigel Maduro Nigel Maduro ta Caquetío Indígena di Aruba, un aktivista ambiental intersekshonal, un sientífiko di sostenibilidat, i un artista multidisiplinario. Nigel tin eksperensia trahando den e sektor ambiental sin fin di lucro (Greenpeace Aotearoa), e sektor di sostenibilidat korporativo, i asta tabata un planifikadó stratégiko di sostenibilidat pa un kunuku di agro-ekologia. E ta notoriamente conoci pa lanta un movecion socio-ambiental na Aruba dor di wordo deteni pa graffiti “No More Hotels” y “Land Back” tur rond di e isla. Desde e tempu ei el a organisá múltiple protesta disruptivo durante protokòlnan i diskursonan gubernamental. Nigel tin komo meta pa kambio sistemátiko den e industria di hotèl i turismo di Aruba, tur miéntras e ta yuda ku proyektonan di konsulta di desaroyo sostenibel i ta duna sosten i asistensia na movementunan di base.<ref>[https://dezwijger.nl/programma/roots-resilience-caribbean-perspectives-on-climate-change Roots resilience: Caribbean Perspectives on climate change], dezwijger.nl</ref> {{Appendix}} Nigel ta ampliamente rekonosé pa su protestanan di akshon direkto. Un di su actonan mas notabel tabata graffiti “No More Hotels” y “Land Back” riba areanan turistico den henter Aruba—un acto cu a lanta un debate local significativo tocante desaroyo di turismo insostenibel y perdida di tereno. E protesta aki no solamente a konsientisá riba asuntunan ambiental i kultural pero tambe a bira un katalisadó pa kompromiso mas amplio di komunidat a traves di manifestashonnan pasífiko i protestanan di “Beach Party” ku ta kombiná tayernan di sostenibilidat ku presentashonnan públiko kreativo. Master Science den Liderato Estratégiko: Nigel a haña un Master di Science den Liderato Estratégiko. E formashon akademiko aki a duna dje un marco robusto pa enfrenta desafionan kompleho di sostenibilidat, pa kombiná siensia ku aktivismo, i pa impulsa kambio sistémiko den polítika i industria. Trabao Profesional i Karrera Aktivismo Ambiental i di Klima: Akshon Directo i Protesanan: Nigel a gana atenshon largu ku su inisiativa di akshon directo den Aruba. Notablemente, e a hasi grafiti ku slogan “No More Hotels” i “Land Back”, ku a pone enfoke riba e keshonan di desaroyo insostenibel i e perde di tereno pa e Pueblo Indígena. Organisashon di Komunidat: El ta un e figura importante den organisá demostrashonnan pasífikamente i eventonan di komunidat, manera e “Beach Party” protesanan, ku ta combiná e partisipashon públiko ku edukashon ambiental. Esakinan ta yuda pa mustrá e impakto di e desaroyo excesivo i pa uni e komunidat riba prátikanan sostenibel. Siensia di Sostenibilidat i Konsultoria: Nigel a krea su karrera como un siensia di sostenibilidat, spesialisa den kambio di klima, konservashon di biodiversidat, i drechtenan di e Pueblo Indígena. Su trabao a inkluí rolnan tanto den sektornan di organisashon sin ganansa como den sektornan korporativo, kaminda el a kontribuí pa planifikashon estratégico di sostenibilidat, manera pa asisti den praktikannan agro-ekológiko i proyektonan di konservashon ku ta basa riba e komunidat. Representashon Internashonal: Reconosí pa su liderato, Nigel a wordu selekshoná pa e Caribbean Climate Justice Leaders Academy pa representá Aruba na plataforma global manera COP29. Su rol internashonal ta demostrá su influencia i su kompromiso pa duna bocho na e preocupashonnan di su komunidat den diskushonnan global riba klima. Arte Multidisiplinario A mas ku su aktivismo i siensia, Nigel ta ekspresá su perspektivanan a través di su arte. Su trabao creativo ta kompletá su aktivismo, duna un narrashon visual pa e asuntunan ambiental i sosial cu Aruba ta enfrenta. Nigel Maduro, ku su kombina di formación akademiko riguroso, aktivismo “hands-on”, i ekspreshon creativo, ta un forsa dinamiko den e lucha pa sostenibilidat ambiental i drechtenan di e Pueblo Indígena den Aruba i den e región di Caribe. {{Appendix}} ------------ == Cinema na Aruba == (Oranjestad)—During the span of over 100 years, Aruba only saw five '''open air movie theatres'''. Now practically obsolete on the island, these theaters were once frequently visited by locals and migrants in the 20th century. The first open air theater was constructed in 1920 and was commissioned by Shon Eduard (Eddy) de Veer. This theater was located at the Hotel Colombia in Oranjestad, which is now where the Aruban census office is located. The theater was simple; it only consisted of a screen, and visitors had to bring their own chairs to enjoy the popular silent movies of the time. American migrants who worked in the refinery and lived in the Lago Colony in Sero Colorado also had their piece of the pie with their Open air Theatre, which formed part of the Esso Club, also known as the Pan-Am Club. It was at this theater that “Talkies” were first streamed, movies with sound. This theater mostly streamed American blockbusters for the American expats, this way making sure that these migrant were not missing out on entertainment from their home land. In the 1950’s and 60’s, Savaneta saw their own open air theater, located in front of the Marinier’s Kazerne (Marine Barracks). This theater was mostly visited by the neighboring marines, who didn’t have much entertainment other than movies at that time. The last and most recent open air theater was constructed in the form of a drive-in theater. A popular American concept, the Drive Inn located in Balashi was a hot spot for teenagers, who had the habit of cramming all their friends in one car to go see the movies. For this phenomenon there was a separate price that you had to pay called the “car crash”. This theater closed around 2012, but was re-opened during the pandemic in July 2020, where movies were streamed on a gigantic screen set up in front of stacked containers. However, this nostalgic form of entertainment did not last very long as it was closed again only a year or two later. Nowadays you can still see the stacked containers when you drive near the bridge in Balashi.<ref>“De kolibrie op de rots en meer over de geschiedenis van Aruba” by Evert Bongers. </ref> ------------------------- Same-sex marriage in Aruba, Curaçao and Sint Maarten {{Databox}} '''Matrimonio di mesun sexo''' no ta wordo ehecuta na Aruba, Curaçao, of Sint Maarten, cu ta paisnan constituyente di Reino Hulandes. E islanan tabata obligá despues di vários sentensia di korte pa registrá kualke matrimonio (inkluso matrimonio di mesun sekso) registrá den Reino, pero esaki ta konsiderá prinsipalmente derechonan di residensia, i nan no mester duna matrimonionan di mesun sekso e mesun efekto hurídiko ku sekso opuesto matrimonionan.[1] Matrimonio den e teritorio Oropeo di Hulanda, meskos ku den e munisipionan Karibense di Boneiru, Sint Eustatius i Saba,[2] ta habrí pa kualke dos persona sin importá sekso. Aruba a reconoce sociedadnan registra cu ta brinda casi tur e derechonan y beneficionan di matrimonio desde september 2021. E mesun luna ey, un corte mas abao na Curaçao a dicta cu stroba parehanan di mesun sexo di casa ta viola e disposicionnan di igualdad di Constitucion di Curaçao, pero a laga e desishon di si mester legalisá matrimonio di mesun sekso te na Parlamento di Curaçao.[3] Na december 2022, Corte Conhunto di Husticia di Aruba, Curaçao, Sint Maarten, y di Bonaire, Sint Eustatius y Saba a dicta cu e prohibicion di matrimonio di mesun sexo di Aruba y Curaçao tabata inconstitucional. E òrdu di korte tabata programá pa drenta na vigor dia 7 di mart 2023 si no a apela esaki na Korte Supremo di Hulanda; sinembargo e gobiernonan di tanto Curaçao como Aruba ---------------------------------------- * gabinete di minoria --------------------------------------- '''Hefe di estado''' ta ---------------------------- *gabinete (politica) * izquierdista * pais * eleccion --------------- ----------------------- == Miembro i elekshon == Parlamento Oropeo a wòrdu fundá na 1952; su kompetensianan a wòrdu ampliá varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan pa miembronan di parlamento (MEP); promé ku esei e miembronan tabata bini for di kada estado-miembro di Union Oropeo. E parlamento tin 705 miembro, ku mester oumentá na 720 despues di e elekshonnan oropeo dia [[6 di yüni]] [[2024]]. E ta representa e di dos electorado democratico mas grandi na mundu (despues di Parlamento di India), ku un electorado di 375 mion votadó eligibel na 2009.<ref>{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/06/07/AR2009060702402.html |title=Conservatives Post Gains In European Elections |author1=Brand, Constant |author2=Wielaard, Robert |agency=Associated Press |newspaper=The Washington Post |date=8 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref>{{cite news |author=Ian Traynor |url=https://www.theguardian.com/politics/2009/jun/07/eu-elections-social-democrats |title=Misery for social democrats as voters take a turn to the right |work=The Guardian |location=UK |date=7 June 2009 |access-date=17 August 2010}}</ref><ref name="18 new MEPs take their seats">{{cite web |url=http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |title=18 new MEPs take their seats |publisher=European Parliament |date=10 January 2012 |access-date=14 February 2012 |archive-date=11 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130511172955/http://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/content/20120103MUN34829/html/18-new-MEPs-take-their-seats |url-status=dead }}</ref> Kada un di e 27 estado-miembro di EU tin un kantidat fiho di asiento parlamentario, ku ta dependé di e kantidat di habitante. Esaki ta varia for di 6 asiento pa [[Malta]] te na 96 pa [[Alemania]]. For di 1 di febrüari 2020 [[Hulanda]] tin derecho riba 29 di e 705 asiento i pa e termino 2024-2029 esaki lo oumenta pa 31 asiento. Siudadanonan hulandes di [[Reino Hulandes]], irespekto unda nan ta residensiá, tin derecho di voto pa parlamento oropeo; pa residentenan di [[Karibe Hulandes]] esaki a bai na vigor desde aña 2009. E miembronan di parlamento oropeo ta wòrdu eligí kada sinko aña mediante elekshon general direkto i sekreto. Sinembargo, te ku 2019 e partisipashon a baha na kada turno di votashon, for di 65% na 1979 te cu 50% na 2009, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan. For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di parlamento oropeo. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] The Parliament is composed of 705 members (MEPs), due to rise to 720 after the June 2024 European elections. It represents the second-largest democratic electorate in the world (after the Parliament of India), with an electorate of 375 million eligible voters in 2009.[2][3][4] en.wiki:E parlamento ta konstituí pa 720 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Parlament Oropeo a wordu funda na 1952; su kompetensianan a wordu amplia varios biahe, partikularmente na 1993 ku e Tratado di Maastricht i na 2009 ku e Tratado di Lisboa. Desde 1979 tin elekshonnan general direkto i sekreto ku ta tuma luga kada sinku ana, promé ku esei e miembronan di parlamento tabata bini for di kada pais. E parlamento ta konstituí pa 751 miembro, yamá "MEP". Kada miembro ta papia pa un lugá den Oropa, por ehèmpel Paris, Dinamarka òf Sicilia. Tur hende por wòrdu elegi, nan ta wòrdu elehá dor di tur siudadano di Union, e hendenan ku ta siudadano di un pais den Union. Pasobra e MEPnan ta bin di diferente pais, nan ta papia diferente idioma (24 na 2013) den Parlamento. Nan tin un derecho protehá riba e promé idioma (multilingüismo), i Parlamento mester di hopi intérprete. Diferente di otro gruponan internacional di politico, MEP no ta sinta den grupo di pais, pero nan ta sinta banda di personanan ku ta komparti nan ideanan. E dos gruponan mas grandi ta e "Partido Popular Oropeo-Demokratanan Oropeo" i e "Partido di e Sosialistanan Oropeo". Pero e gruponan aki ta traha huntu pa yega na un akuerdo, p'esei nan no ta bringa pa traha un lei si e otro grupo no ta gusta dje. De parlementsleden organiseren zich in fracties i; op basis van een gemeenschappelijke politieke overtuiging en niet op basis van hun land van herkomst. Momenteel zijn er in het Europees Parlement zeven fracties en een aantal 'niet-ingeschreven' leden. De fracties komen voort uit meer dan honderd nationale politieke partijen. E miembronan di Parlamento Europeo ta wordo eligi cada cinco aña via eleccion general. Sinembargo, te cu 2019 e participacion a baha na cada turno di votacion, for di 65% na 1979 te cu 43% na e eleccionnan di 2009. Durante e último elekshonnan Europeo di mei 2019 e partisipashon tabata di 50%, e porsentahe di mas haltu den e último 20 añanan.[1] 2] For di yanüari 2022 Roberta Metsola (EPP) ta e presidente di Parlamento. Sinds 1 februari 2020 telt het parlement 705 zetels, als gevolg van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Alle 27 lidstaten hebben afhankelijk van het inwonersaantal een vast aantal zetels. Dit loopt uiteen van 6 zetels voor Malta tot 96 voor Duitsland. == Reino Hulandes == In de zittingsperiode van 2 juli 2019 tot en met 2024 waren 33 personen afgevaardigden van Nederland in het Europees Parlement. Nederland had aanvankelijk 26 zetels na de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2019. === Karibe Hulandes === Dit wetsvoorstel breidt in de Kieswet het kiesrecht voor de leden van het Europees Parlement uit tot alle Nederlanders die op de Nederlandse Antillen en Aruba wonen. Aanleiding voor deze wijziging zijn uitspraken van de Raad van State (200404446/1b en 200404450/1b) en het Europese Hof van Justitie (C-300/04) waarin zij stellen dat er mag geen onderscheid mag zijn tussen Nederlanders buiten Europa die nu Europees kiesrecht hebben en Nederlanders in Aruba en de Antillen die dat nu niet hebben. De regel dat Arubanen en Antillianen alleen kunnen stemmen voor het Europees Parlement als zij ooit tien jaar in Nederland hebben gewoond komt te vervallen. Bij de verkiezingen van 2009 konden kiesgerechtigden in Aruba en de Nederlandse Antillen voor het eerst stemmen voor het Europees Parlement. Het aantal geregistreerde briefstemmers nam daardoor aanzienlijk toe, van 15.936 in 1994 en 14.501 in 1999 naar 39.601 in 2009.[23] De opkomst bedroeg onder de geregistreerde Arubanen en Antillianen 77%, aanzienlijk hoger dan de opkomst van 36,8% onder Nederlanders in Nederland.[24] Men bedenke daarbij echter wel dat het totaal aantal inwoners van Aruba en de Nederlandse Antillen in 2009 rond de 330.000 lag,[25] en dat dus maar een klein percentage de moeite heeft genomen zich te laten registreren als kiesgerechtigde. {{Appendix}} [[:Category:Oropa]] [[:Category:Politika]] ---------------------------- * Muhe * Constitucion * Globalisashon * Progaganda * Cancion ---------------------------- '''Pedro Tirso Maria (Tirso) Sprockel''' (☆ [[28 di yanüari]] [[1916]] na [[Kòrsou]] - † [[23 di sèptèmber]] [[2007]] na Kòrsou) tabata un lingwista di [[Kòrsou]] i luchadó di resistensia na [[Hulanda]] durante di [[Di Dos Guera Mundial|Segundo Guera Mundial]]. == Biografia == Tirso Sprockel a nasé dia 28 di yanüari 1916 na Kòrsou. E tabata yu di Isbelia Abbad i Jules Germaan Sprockel. E ta ruman di [[Gerald Sprockel|Cor Sprockel]] i sobrino di [[John Horris Sprockel]], ambos politiko. Na 1931, na edat di 15 aña, el a bai Hulanda pa sigui su estudio na [[Tilburg]]??. Na 1940 el a graduá pa MO-A [[ingles]].<ref name="AD">{{citeer web|url=http://www.norberthendrikse.nl/sprockel.pdf|titel=Tirso Sprockel als verzetsstrijder|werk=[[Antilliaans Dagblad]]|auteur=Hendrikse, Solange|datum=2020-10-24|bezochtdatum=2024-04-25}}</ref> E guera na Hulanda ta strob'é pa bolbe su isla natal; na 1942 e ta kasa ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg i ta kuminsa un famia. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Na Hulanda su kas a bira un lugá di skondí pa pilotonan hudiu i aliá. Entre otro, den sus aktividatnan di resistensia el a traha huntu ku dos studiante [[Antias Hulandes|antiano]]: [[Boy Ecury]] i [[Delfincio Navarro]]. E kas tabata un eskala riba e ruta di huisio via [[Spaña]] pa [[Inglatera]]. Na 1945 Sprockel ta regresa Korsou i ta bira dosente na Thomas College. Despues di a okupá varios funshon Sprockel a fungi komo inspector di Enseñansa i finalmente a keda nombra direktor di e Departamento di Enseñansa di [[Antias Hulandes]].<ref name="AD"/> E tabatin tambe lasonan estrecho ku diferente fundashon una e tabata forma parti i e direktiva; manera Federatie Antilliaanse Jeugdzorg (FAJ), Stichting Don Bosco, de Katholieke Verkennerij Nederlandse Antillen en de Stichting Culturele Samenwerking ([[Sticusa]]). Sprockel tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G.M. Dudar di Tilburg. Nan tabatin nuebe yu: kuater yu muhé i sinku yu hòmber. Papiamentu Despues di guera, Sprockel a traha komo linguista pa e rekonosementu i estudio di Papiamento. El a publiká hopi buki i ta kofundadó di e dikshonario Papiamentu online. E tabata kasá ku Wilhelmina (Minette) G. M. Dudar (Tilburg, 11 di ougùstùs 1913 - Curaçao, 20 di yüli 1997). Trabou di hóbennan Na 1953 Sprockel a ko-fundá e Federashon di Cuido di Hubentut Antilliano i durante 35 aña el a okupá un funshon di direkshon. E federashon a enfoká riba e trabou di kas den e bario i partikularmente riba e padvinderij i explorashon.[1] 1] Tambe el a traha huntu ku su ruman muhé Aminta Da Costa Gomez-Sprockel pa hobennan ku discapacidat na Kòrsou. Na Kòrsou, na 1986, un sentro di formashon pa hóbennan ku retraso mental a wòrdu nombrá na su nòmber: e Sentro pa Formashon Laboral "Tirso Sprockel". == Honor == Durante su bida Sprockel a risibí varios kondekorashon: Kabayero den [[Orden di Leon Hulandes]] (1983), komander den Orden di St. Silvester[2] (1988) i e plata Vlaamse Gaai (1963),[3] e premio di mas haltu den e mundu di verkennerij. explorashon. Tambe Sprockel a wòrdu nombrá komo Doctor honoris causa na [[University of Curaçao|Universidat di Antia Hulandes]] pa su dedikashon na [[Papiamentu]]. ==Literatuur== * Tirso Sprockel - ''De groei en bloei van het Curaçaose onderwijs in de 20e eeuw'', essay 1999 ==Externe link== * [http://www.papiamentu.nl Mede door Sprockel opgezette site over het Papiamentu] {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Sprockel, Tirso}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Kòrsou]] [[:Category:Papiamentista]] * Op zondag 6 oktober 1985 zal het sportveld van buurt- centrum Janwe, officieel worden omgedoopt in sportveld Tirso Sprockel. Het buurt- centrum wil op die wijze de heer Sprockel eren voor zijn jarenlange inzet voor metname de formatie van de Curacaose jeugd. De heer Sprockel, die ruim dertig jaar op onderwijs- gebied actief was en ondermeer de functie vervulde van directeur van het departement van Onderwijs, alsmede van President Curator van de Universiteit van de Nederlandse Antillen, heeft zich volgens de leiding van het buurtcentrum Janwe altijd bijzonder ingezet voor de eugd op het eiland en bekleedde onderandere bestuurs- functies in sociale organisaties als de Verkenners, de Jeugd- centrale en de Federatie Antilliaanse Jeugdzorg. Reden waarom het buurtcentrum- bestuur de heer Sprockel. die momenteel als directeur van Cede Antiy as ten behoeve van particuliere instellingen bemiddelt terzake de financiering van sociaal- educatieve projecten, besloot op deze manier eer te bewijzen. Na afloop van een korte plechtigheid, zullen er die zondag om zeven uur savonds op het sportveld Tirso Sprockel basketball- en volleyball wedstrijden worden gehouden, die voor een ieder, met name jongeren, gratis toegankelijk zullen zijn.<ref>Sportveld Janwé krijgt nam ”Tirso Sprockel”. "Amigoe". Curaçao, 10-09-1985, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010643391:mpeg21:p007</ref> * algemeen directeur van Sede Antia (Sentro pa Desaroyo di Antia) tot 1990 * president college curatoren UNA - 1979 * Commandeur in de Orde van St. Sylvester: hij was de eerste Curacaoenaar en de eerste Antilliaan die deze kerlijke erkenning kreeg in 1988.<ref>TIRSO SPROCKEL: NAMENS PROCESSIE AANVAARD Voor eerst Antilliaan onderscheiden met Sylvester orde Mgr. Ellis: met talenten door Sprockel gewoekerd. "Amigoe". Curaçao, 16-06-1988, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 24-04-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642163:mpeg21:p011</ref> -------------------- Te bewerken naar Papiaments: * [[Lijst van scholen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen op Aruba]] * [[Lijst van politieke partijen in de Nederlandse Antillen]] * [[Lijst van ministers van Economische Zaken van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Economische Ontwikkeling]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Aruba]] * [[Lijst van ministers van Financiën van Sint Maarten]] * [[Lijst van ministers van Justitie van Aruba]] * [[Lijst van Curaçaose ministers van Justitie]] * '''ABBA''' Amateur Baseball Bond Aruba ([[:it:Federazione di baseball di Aruba|it]]) * '''CBF''' Curacao Baseball Federation ([[:it:Federazione di baseball di Curaçao|it]]) ------------------------ == Preparacion Bandera di Aruba== Dia 21 di januari 1976 gobierno insular e tempo ey, a institui un comision di Bandera, cu tabata tin como tarea conseha e Colegio Ehecutivo en cuanto e stipulamento di un bandera Arubano. E comision a consisti di Julio Maduro como presidente, Ronald Donk y Walter van Romondt como miembro y Epi Wever como secretario. Nan tabatin 6 siman pa completa e tarea, caminda un competencia di bandera a wordo anuncia unda comunidad Arubano a activa nan creatividad y yuda crea e bandera. Un total di 693 diseño a wordo presenta. Despues di a presenta su recomendacion na e Conseho Ehecutivo, riba dia 26 di februari 1976 a selecciona 3 diseño caminda Sarah Bollinger asesora pa Whitney Smith, un experto den diseño di bandera, a traha un diseño nobo pa Aruba. E comision a bolbe presenta e recomendacion, mas detaya aki, riba dia 8 di maart 1976, cual recomendacion a ser discuti den e reunion interno di e Conseho Legislativo, teni riba dia 8 di maart 1976; A DICIDI: ----------- == Gabinete Mercelina == Partido PFP den un komunikado di prensa ta konfirmá ku porfin e proseso di formashon a yega den e etapa ku ta trahando e dekretonan pa nombra e 7 ministernan nobo huntu ku e minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. E kandidato pa promé minister enkargá ku Asuntunan General ta [[Luc Mercelina]] (URSM). [[Veronica Webster]] (URSM) ta kandidato pa minister di Salubridat Públiko, Desaroyo Sosial i Labor i [[Grisha Heyliger-Marten]] (DP) ta kandidato pa minister di Turismo, Asuntunan Ekonómiko i Telekomunikashon. [[Marinka Gumbs]] (DP) ta kandidato pa bira minister di Finansa, [[Raeyhon Peterson]] (PFP) ta kandidato pa bira Minister di Bibienda Popular, Planifikashon Urbano i Medio Ambiente, [[Christophe Emmanuel]] (NOW) ta kandidato pa bira minister di Edukashon, Kultura, Hubentut i Deporte i Lyndon Lewis NOW) ku ta kandidato pa bira minister di Hustisia. [[Patrice Gumbs]] (PFP) i [[Gracita Arrindell]] (URSM) ta kandidatonan pa minister plenipotensiario i minister plenipotensiario suplente na Den Haag. Pa NOW Claudius Buncamper lo drenta parlamento pa remplasá Emmanuel, pa URSM Richinel Brug lo remplasá Mercelina i pa DP Viren Kotai lo remplasá Heyliger-Marten. --------------------- {{Databox}} '''Parlamento di e teritorio Kòrsou''', ofisialmente ''Staten van het gebiedsdeel Curaçao'' i abreviá ''Staten van Curaçao'') tabata entre 1937 i 1949 e órgano representativo di e pueblo i konseho legislativo di e teritorio Kòrsou, konsistiendo di e seis isla [[Kòrsou]], [[Aruba]], [[Boneiru]], [[Sint Maarten]], [[Sint Eustatius]] i [[Saba]]. E órgano tabata konsistí di 10 miembro elegi i 5 miembro nombrá i tabata e susesor di e [[Konseho Kolonial]] i predesesor di [[Parlamento di Antias Hulandes]]. == Nomber == Ku e revishon di e konstitushon hulandes na 1922, e término 'kolonia' a keda eliminá fo'i konstitushon. No tabata te 23 di aprel 1936 ku keda kla ku e leinan pa adapta e organisashon estatal den e parti karibense di [[Reino Hulandes]]. Asina, e aña ei e nòmber [[Kòrsou i Dependensianan]] a wòrdu remplasá pa Teritorio di Kòrsou i riba 1 di aprel 1937 e Konseho Kolonial a bira e Parlamento di Kòrsou. == Konstelashon == Pa e konstelashon di e parlamento nobo a skohe un modelo kombiná, konsistiendo di 10 miembro elegí i 5 nombrá. 1] E miembronan elegi tabata ser elegí direktamente dor di e votadornan a base di e reglanan elektoral di Kòrsou di 1937. E miembronan nombrá tabata wòrdu nombrá dor di e Gobernador despues di a konsulta ku e Konseho Ehekutivo. Tambe e gobernador tabata nombra e presidente di parlamento. Algun nombramentu a wòrdu konsiderá komo nombramentu korektivo, pasobra e personanan tabata para na banda di e gobernantenan. == Repartishon di asiento == Pa promé biaha tambe a introdusí un repartishon pa isla di e asientonan di e miembronan elegi. Esaki a keda reparti den 6 asiento pa Kòrsou, 2 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i [[Islariba]]. Na 1946, despues di protesta di Aruba esaki a kambia den 5 asiento pa Korsou, 3 pa Aruba i 1 kada un pa Boneiru i Islariba. == Elekshon == Bou di e sistema elektoral kombiná aki e tuma lugá tres elekshon: 20 di desember 1937, 17 di november 1941 (elektorado di 3897 persona) i 5 november 1945 (elektorado di 6251 persona).[12][13] E parlamento a wordu konstitui komo lo siguiente: {| class="wikitable" style="text-align:left;" !colspan=1 rowspan=2 style="color: gray"|&nbsp;Miembro !colspan=4 style="color: gray"|&nbsp;Periodo parlamentario 1938-1942 |- ! rowspan="1" style="color: gray"|&nbsp;Repartishon ! style="color: gray"|&nbsp;Nòmber ! style="color: gray"|&nbsp;Partido ! style="color: gray"|&nbsp;Remarke |- | rowspan="10" style="color: gray"| Elegí | rowspan="6" |Curacao | [[Moises Frumencio da Costa Gomez|Moises da Costa Gomez]]|| rowspan="3" |CKP || |- | Ernesto Cecilio Martijn || |- | Adolphe Desertine || |- | J. Capriles || rowspan="2"|lijst Capriles-Rustige || |- | J. Rustige || |- | Willy Maal ||lijst Jonckheer-<br/ >Suarez-Maal || |- | rowspan="2"| Aruba | Jacobo Arends || rowspan="2"|Katholieke partij Aruba || |- | Jean M. de Cuba || |- | rowspan="1"| Bonaire | John de Jongh || CKP || |- | rowspan="1"| Bovenwinden | W.R. Plantz || || |- | rowspan="5" style="color: gray"| Benoemd | rowspan="5" |Curacao | [[John Sprockel]]* || || benoemd statenvoorzitter |- | Isaac Capriles || || |- | Salomon Alfred Senior || || |- | Carel Nicolaas („Cai") Winkel* || || |- | Ph. Bichon van IJsselmonde* || ||na 1940 remplasa pa F. Vromans. |- |} *) oudlid Koloniale Raad {{Appendix}} [[:Category:Karibe Hulandes]] ---------------------------------------------- {{Variante|a}} {{Databox}} {{Infobox person | name = Anouk Balentina | image = | caption = | term = | monarch = | predecessor = | birth_date = [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] | occupation = hurista, activista y ambientalista | party = }} '''Anouk Balentina''' (☆n. [[1 di desèmber|1 di december]] [[1979]] na [[Aruba]]) ta un hurista, activista di derecho humano i ambientalista [[Aruba]]no. == Bida == Anouk Balentina a nase i lanta den bario di [[Parkietenbos]].<ref>[https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2023/01/30/open-brief-aan-de-koning/ Open brief aan de Koning]. Dossierkoninrijksrelaties.nl (30 di januari 2023)</ref> Desde un edad hoben ela cuminsa sigui di cerca e desaroyonan rond di e dump di Parkietenbos.<ref>http://magazine.xclusivomagazine.com/2002-april-magazine-aruba#!entrevista-anouk-balentina-457</ref> Na 2020 Balentina ta entama un caso sumario pa ordena pa para establecimento y testmento di e incinerator na Parkietenbos inmediatamente.<ref>[https://awemainta.com/wp-content/uploads/2022/07/awe1907.pdf Caso incinerator Parkietenbos: ciudadano ta bolbe gana caso contra gobierno], Awemainta (19 di juli 2022)</ref> Balentina hunto cu 80 otro, a protesta contra e concepto di e permiso di molester pa por opera e incinerator na Parkietenbos. Sinembargo gobierno a dicidi di otorga e permiso aki dia 23 di december 2020 ---------------------- https://kennisplatform.wikimedia.nl/artikelen/schrijven/hoe-vertaal-ik-een-artikel-uit-een-andere-taal-met-de-vertaaltool/ https://www.wikimedia.nl/wp-content/uploads/2021/06/Schrijven_voor_Wikipedia.pdf * Template:Página Prinsipal Actual --> rubrika "Aktual"" riba pagina principal * Template:Página Prinsipal Idioma dicho --> rebrika "Dicho" * Template:Página Prinsipal Articulo destaca ------------- {{Databox}} {{Variante|a}} {{Databox}} '''Dr. Horacio E. Oduber Hospital''' (HOH) ta un [[hospital]] general di tamaño mediano na [[Aruba]]. E ta situa nortwest di e [[kapital|capital]] [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]], den e zona di Eagle unda antes tabata lokalisa [[Arend Petroleum Maatschappij]]. E hospital, cu ta hiba e nomber di e medico Arubiano, Horacio Oduber, a cuminsá funciona cu 187 cama fin di aña 1976. El a wordo oficialmente inaugura dia [[5 di mart]] [[1977]] den presencia di Wilhelm de Gaay Fortman, minister di Asuntonan Antiano di [[Hulanda]].<ref>{{Citeer nieuws|url=https://delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=ddd:010639094:mpeg21:a0065|titel=Gedeputeerde Leo bedankt Nederland en bisdom. Ziekenhuis onder zware politiebewaking geopend|werk=[[Amigoe]]|datum=1977-03-07|bezochtdatum=2024-02-22}}</ref> Actualmente e hospital ta dispone di 320 cama y tin mas di 1000 persona emplea. E maneho ta den man di fundacion ''Stichting Ziekenverpleging Aruba''.<ref>[https://www.arubahospital.com/about-hoh/board-of-directors/ Board of Directors], Website oficial HOH</ref> HOH ta afilia na ''[[Dutch Caribbean Hospital Alliance]] (DCHA)'', un organisacion cooperativo di hospitalnan den [[Karibe Hulandes|Caribe Hulandes]].<ref>{{nl}}[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2021/02/10/oprichting-ziekenhuiscooperatie-dutch-caribbean-hospital-alliance-een-feit Oprichting ziekenhuiscoöperatie “Dutch Caribbean Hospital Alliance” een feit], Rijksoverheid (10 di februari 2021)</ref> == Historia == Horacio Eulogio Oduber (1862-1935) tabata e prome dokter Arubiano y tabatin su consultorio na cas den Wilhelminastraat.<ref name="Ancho">{{Citeer web|url=http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|titel=Historische figuren: Horacio Oduber|werk=Historiadiaruba.aw|datum= |bezochtdatum=1 mei 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230802180232/http://www.historiadiaruba.aw/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=65|archiefdatum=2023-08-02}}</ref> E dokter tabata wordo paga solamente cu mercancia y tabata haña cuminda pa su cabay. Hopi hende a muri pa motibu di infeccion, virus o malesa desconoci na e momentu ey. Segun un estimacion, na 1910 tabatin mas o ménos 8.000 habitante riba e isla. Mayoria di nan tabata trahadonan di cunucu ku tabatin menos recurso financiero. Como cu no tabatin un hospital na e momentu ey, e dokter tabata trata e pashentnan na su cas.<ref name="Ancho"/> E operacionnan necesario, incluyendo amputacionnan, tabata wordo ehecuta solamente dor di suministra hopi rum pa motibo di falta di anestesia. Na 1920 e "San Pedro de Verona", a keda funda pa soeurnan catolico (Dominicanessen) na 1920. [[File:BNA-DIG-HARTOG-CAHA-001-014-008.jpg|thumb|left|Cas di dokter Horacio Oduber na Wilhelminastraat en frente di e kerki protestant (1907)]] [[File:Voormalig ziekenhuis San Pedro de Verona.jpg|thumb|220x220px|left|Entrada di San Pedro de Verona]]Despues di apertura di e hospital nobo na 1977 a converti San Pedro hospital den un cas di cuido. Desde seramento di hospital di [[Lago Oil & Transport Company|Lago]] na 1985 HOH a keda e unico hospital na Aruba pa un poblacion di alrededor 120.000 habitante.<ref>{{nl}}[http://www.skipr.nl/actueel/id2829-vumc-versterkt-band-met-arubaans-ziekenhuis.html VUmc versterkt band met Arubaans ziekenhuis], 4 di december 2009</ref> Na september 2014 a inicia un proyecto di renovacion y expansion di e hospital, uno di e proyectonan di construccion mas grandi den historia di Aruba. E proyecto ta ensera lantamento di un edificio nobo di seis piso separa di e edificio existente di cinco piso.<ref>[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/latest-news/2064-renovatie-en-nieuwbouwplannen-van-het-horacio-oduber-hospitaal-hoh Renovatie- en nieuwbouwplannen van het Horacio Oduber Hospitaal (HOH)]</ref> Esaki ta inclui un cas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio existente cu ta mehora privacidad y servicionan pa pashent den un ambiente moderno. Trabounan di e fase final di e proyecto a reanuda fin di 2023 despues cu un disputa entre partidonan a para e construccion na 2022. == Servicionan == Dr. Horacio E. Oduber Hospital ta conta cu 320 cama y mas di 1000 empleado cu ta atende mas di 16.000 pashent pa aña. E tin un plataforma pa helicopter pa ricibi pashent cu ta jega cu helicopter di polis o helicopter militar. E hospital ta dispone di tur specialidad basico y algun super specialidad. E tin un departamento di emergencia (eerste hulp) cu ta trata mas o menos 55.000 pashent pa aña. Tin un centro di trauma nivel III disponibel, como tambe un departamento combina cu ta inclui cuido intensivo/cuido mediano/cuido coronario (curason) cu 12 cama, clinica di hemodialyse, tres departamento di psychiater, cinco sala di operacion, banco di sanger, clinica pa trata dolor, centro di oncologia pa tratamento durante dia (dagbehandeling), cuido di enfermo pa dia (dagverpleging), clinica pa trata herida, policlinica interno y externo, departamento pa parto, post di dokter di cas, departamento di fisioterapia y rehabilitacion, tres departamento pa investigacion di diagnostica, diferente laboratorio, botica di hospital, camber di caterisacion di curason, shete departamento pa cuido di enfermo, departamento di servicio pa maternidad, departamento pa mucha, camber di couveuse y diferente otro servicio facilitario.<ref>[https://www.overheid.aw/informacion-tocante-servicio/cuido-y-salud-sub-topics_47801/item/hospital-dr-horacio-oduber-hoh_41386.html Hospital Dr. Horacio Oduber (HOH)], Gobierno di Aruba website oficial</ref> Fuera di residente i turista local HOH tambe ta ricibi regularmente pashent for di hospital mas chikito den e region, manera for di [[Boneiru|Bonaire]] y Isla Riba. Ora cu no tin cama den cuido intensivo of couveuse ta manda pashent for di [[Kòrsou|Corsou]] pa Aruba. == Galeria == <gallery widths="200" heights="200"> Oduber Hospital 21 30 49 855000.jpeg|Compleho di Horacio Oduber Hospital Oduber Hospital 21 30 42 124000.jpeg|Entrada principal di e hospital Oduber Hospital 21 31 33 124000.jpeg|Fachada di edificio B </gallery> --------------------- Dr. Horacio E. Oduber Hospital (HOH) ta un hospital general di tamaño mediano na Aruba E edificio di hospital ta situa na nordwest di e capital Oranjestad, unda cu antes tabata lokaliza Arend Petroleum Company na Eagle. E hospital aki di 187 cama ta recibi su prome uso na final di anja 1976. Dia 5 di maart 1977, a tuma luga e apertura oficial den presencia di e Ministro Hulandes De Gaay Fortman. Na september di 2014, a cuminsa cu e proyecto di expansion y renovacion di e hospital, uno di e proyecto di construccion mas grandi den historia di Aruba. Esaki ta inclui un kas di cama nobo, un sala di emergencia tres biaha mas grandi, un clinica externo nobo pa specialistanan y renovacion di e edificio. Esaki ta mehora privacidad y servicionan pa paciente den un ambiente moderno. Fase final di e proyecto aki lo sigui despues cu e problema entre parti a haci cu construccion a wordo para na 2022. Horacio Oduber Hospital ta forma parti di Dutch Caribbean Hospital Alliance (DCHA) hunto cu otro hospitalnan den Caribe cu ta parti di Reino Hulandes. Aliansa y colaboracion ta inclui e laboratorio di pais di Curacao (ADC), streeklab Haarlem, University Medical Center Utrecht (UMCU), Erasmus Medical Center (EMC), Radboud University, Vrije Universiteit Amsterdam (VU), Maastricht University, Xavier University, Thomas Moore na Belgica y hospitalnan partner na Colombia. Por lesa mas tocante e hospital na aña 2023 den e broshura di di 2da edicion yama NOS SEMPER T'EY. ------------------- '''E Konstitushon di Sint Maarten''' (na [[ingles]]: Constitution of Sint Maarten; [[hulandes]]: '''Staatsregeling van Curaçao''') ta e areglo legal konstituyente di pais [[Sint Maarten]], ku ta forma parti di [[Reino Hulandes]]. E ta e ley mas altu di Kòrsou i ta regla kon e pais ta organisá y ta wòrdu goberná. Eiden ta indiká e órganonan di gobernashon, nan tarea- i kompetensianan == Historia == E Regla di Estado di Sint Maarten a keda aprobá unánimamente pa e [[Konseho Insular]] dia 21 di yüli 2010.[1] 1] E Regla di Estado di Sint Maarten a drenta na vigor dia 10 di òktober 2010, despues di e desmantelashon di Antillas Hulandes i e kreashon di e pais independiente Sint Maarten. E Regla di Estado ta subordona legalmente na e Constitucion di Reino Hulandes y e Statuut pa Reino Hulandes. E konstitushon a drenta na vigor dia [[10 di òktober]] [[2010]], ora ku Antias Hulandes a keda desmantelá. == Contenido === E Regla di Estado di Sint Maarten tin e siguiente kapítulonan: Tereno i unidat * Derecho Fundamental * Gobièrnu i e minister mandatario E Estadonan * Konseho Konsultivo, Korte General di Kontroles, Ombudsman i koleganan di konseho permanente * Lejislashon i gobernashon * Hustisia, Ministerio Públiko i Polis Disposishonnan final Finalmente, e reglanan di estado ta kontené un kantidat di artíkulonan adishonal. E contenido di Constitucion ta como lo sigiuente: * Capitulo I - Derecho Fundamental * Capitulo II - Gobierno * Capitulo III - [[Parlamento di Aruba|Parlamento]] * Capitulo IV - Conseho di Consulta, Camara di Control General y colegio permanente di conseho * Capitulo V - Legislacion y Gobernacion * Capitulo VI - Husticia y poder hudicial * Capitulo VII - Disposicion final {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Staatsregeling van Sint Maarten}} {{References}} }} [[:Category:Gobièrnu]] [[:Category:Sint Maarten]] == Mira tambe == * [[Antias Hulandes]] * [[Disolucion di Antia Hulandes|Disolushon di Antias Hulandes]] ---------------------------- zie encyclopedia NA/CUR '''Raad van State di Reino Hulandes''' (papiamento: Conseho di Estado) ta un di e entidadnan consultativo mas halto den Reino Hulandes. , ancra den C di The '''Council of State''' ({{lang-nl|{{Audio|Nl-Raad van State.ogg|Raad van State}}}}) is a [[constitution]]ally established advisory body in the [[Netherlands]] to the [[Cabinet of the Netherlands|government]] and [[States General of the Netherlands|States General]] that officially consists of members of the royal family and Crown-appointed members generally having political, commercial, diplomatic or military experience. It was founded in 1531, making it one of the world's oldest still-functioning state organisations.<ref>{{cite web|url=http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|title=The Council of State|access-date=2013-02-02|archive-date=2013-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20130115200809/http://www.raadvanstate.nl/the_council_of_state/|url-status=dead}}</ref> {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Raad van State}} {{References}} }} [[:Category:]] --------------- {{Variante|c}} {{Databox}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =65395301|titulo=Sababank}} {{References}} }} [[Category:Karibe Hulandes]] {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =|titulo=Jacob Wit}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wit, Jacob}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Antias Hulandes]] -------------------- Suggesties Gender Gap Challenge (nl.wiki): Esmee Winkel (11/1)- Philomena Wong - Grace Bareno? - Rina Penso - Deborah Jack (en.wiki) --------------------- '''Aanmaken''': * {{CUW}} : [[Medardo de Marchena]] - [[Manuel Fray]] - [[Joseph Sickman Corsen]] - shon Win Hoyer - Jan Gerard Palm - [[Yandi Paula]] - [[Mongui Maduro]] - [[Gibi Basilio]] - [[Jose Capricorne]] - Plaza hotel curacao (en.wiki) - [[Chin Behilia]] - [[Rene Römer]] - [[Paul Comenencia]] * {{ABW}} : [[Lista di gezaghebber di Aruba]] (nl.wiki) - [[Chiara Petrocchi]] (taekwondo) - [[Kanisha Sluis]] (en.wiki) - Akisha Albert (en.wiki) - * General: [[Etnografia]] - [[Seramika]] - [[Leonel Messi]] (ht.wiki) - [[gobiernu]] - politiko - konstitushon - estado - pais? - [[Madurodam]] * nl.wiki: Nederlands Caribisch Soortenregister (Dutch Caribbean Species Register) - Casearua tremula (Palu di Boneiru of Kenepa spirito) * no.wik: Shete Boka nasjonalpark - * en.wiki: Bandariba '''Verbeteren/aanvullen''': * [[Coca-Cola]] - [[Skandinavia]] - [[Rastafari]] - [[Guera Friu]] - [[Yuana]] - [[Jazz]] - [[One Piece]] - [[Nydia Ecury]] - [[Boven Bolivia]] / Plantage Bolivia (bnn/vara joop) - [[Guillfred Besaril]] (https://24ora.com/geoffrey-wever-gobierno-a-tuma-e-paso-corecto-den-caso-di-guillfred-besaril/) == Curaçao == # December 1, 1796: [[Johann Lauffer]] overthrows Jan Jacob Beaujon as governor.<ref>{{cite book|url=https://pure.knaw.nl/portal/en/publications/cura%C3%A7ao-in-the-age-of-revolutions-1795-1800 |title=Curaçao in the Age of Revolutions, 1795–1800 |chapter=The Patriot coup d’état in Curaçao, 1796| last1=Fatah-Black |first1=Karwan| publisher=[[KITLV]] |location=Leiden|year=2011|isbn=978-90-6718-380-2|page=123}}</ref> ----------- == Historia di ATA == Den decada 20, economia di Aruba tabata conta cu un pilar economico dependiente di Refineria Lago. Despues di Guera Mundial II, despues cu turismo y biahe a cuminsa bira mas popular, a cuminsa mira e posibilidad pa explora e sector di turismo na Aruba. Cu establecimento di Aruba Tourist Commission, consistiendo di diferente comerciante local, a percura pa un plan pa expansion di infrastructura pa por acomoda e necesidad di e bishitante. Den cara di adversidad, Aruba a cambia su enfoke pa turismo, resultando den desaroyonan y proyectonan importante. Na aña 1953 Aruba Tourist Commission a cambia di maneho y a sigui bou di nomber di Aruba Tourism Bureau. Aki ta caminda cu a conoce gran baluartenan den historia di e industria di turismo caminda cu Aruba por a conta cu un sector turistico evoluciona, caminda a percura pa reforsa economia local y fomenta intercambio cultural. Aruba Tourism Bureau a conta cu un temporada entre aña 1953 te cu 1985, danki na maneho di directornan Michael Kuiperi, sigui pa Odulio Bertrando ‘Beti’ Arends y finalmente Roderick ‘Rory’ Arends. Na aña 1985, Aruba Tourism Bureau a hiba un transformacion y a bira Aruba Tourism Authority, bou di guia di Remigio Wever, Jan van Nes y Myrna Jansen-Feliciano, kendenan a percura pa un maneho di turismo duradero durante temporada stabiel y durante temporada di desafio.<ref>https://awemainta.com/wp-content/uploads/2024/02/AM240221.pdf Ta rindi honor na tur ex-director di Aruba Tourism Bureau y Aruba Tourism Authority], Awemainta (21 di februari 2024) </ref> * Ronella Croes, CEO di ATA desde 2010? {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=en|oldid =1159849385|titulo=Spoken word}} {{References}} }} [[:Category:Musika]] ------------------ * [[:en:Wikipedia:Administrators' reading list]] * https://nl.wikibooks.org/wiki/Handboek_MediaWiki * https://translatewiki.net {{NPOV language}} {{Refimprove}} {{stub}} -------------------------- == Hooiberg == Na 1988 a embeyece '''Hooiberg''' pa convirtie esaki den un atraccion turistico: a renoba e trapi cu ta inclui 4 plataformanan na diferente nivel, por ehempel na 70 m i 110 m di haltura, pa descansa i saca potret, i a instala 50 luga di parkeo.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010642486:mpeg21:a0078|titel=Hooiberg wordt toeristenoord|werk=[[Amigoe]]|datm=1987-08-20|bezochtdatum=2022-11-15}}</ref> De regering heeft plannen om de Hooiberg aantrekkelijk te gaan maken en tot toeristenplek te ontwikkelen. Tijdens zyn recente bezoek is minister drs Jan de Koning ermee akkoord gegaan met goedkeuring van een bedrag van 305 duizend florin om dit project te kunnen uitvoeren. De Hooiberg zal een geheel nieuwe trap krijgen met handsteun en een plek om uit te rusten. Beneden komt een parkeerplaats voor ongeveer vijftig auto's, en een platform in de vorm van een klein park met lokalen voor de verkoop van frisdrank, eten en souvenirs. Op de trap op zeventig meter hoogte, komt een terras waar men kan uitrusten en door middel van een telescoop over Aruba kan kijken. Een tweede terras met telescoop volgt op 110 meter hoogte. Er volgen hierna nog twee terrassen voordat men het hoogste punt van de Hooiberg heeft bereikt. Het Hooiberg-project dossier is bijna klaar en verwacht wórdt, dat werkzaamheden aan de trap medio november dit jaar zullen beginnen. Het Hooibergproject is afkomstig van Planafdeling Bouwkunde architecten bureau, van Publieke Werken. Na 2022 a anunsia un proyecto pa renova e facilidadnan existente, embeyece e atraccion i agrega un mirador riba e top di e sero. Na aña 2022 Ministro di Turismo Dangui Oduber a anuncia un projecto pa embeyesamento di Hooiberg.[1] Aruba Tourism Authority (ATA) y Tourism Product Enhancement Fond[sic] (TPEF) lo funda e projecto. E prome fase lo wordo funda pa TPEF y ta incera e renobacion di e trapinan y hutnan riba Hooiberg. ATA lo funda e segundo fase di e project caminda un punto di observacion lo ser construi na e punto mas halto di e sero dunando bishitantenan un bista di 360-grado di Aruba. Artistanan local lo provee un toque artistico cu obra di arte di mosaico. --------------- '''Jay Bryant Haviser''' (21 di november [[1955]] na ... ) ta un arkeologo merikano. NAME: Jay Bryant HAVISER Jr. BIRTHPLACE: Bartow, Florida, U.S.A. BIRTHDATE: November 21, 1955 MARITAL STATUS Re-married Nov. 27, 2008, to Ilene J. Rosalina (Curaçao) CHILDREN 2 children 2 step-children (all born on Curaçao) RESIDENCE: Opal Road #1, Pelican, St. Maarten, Dutch Caribbean. tel.1721-544-4154 / cell 1721-524-1155 OFFICE: SIMARC Archaeological Center, A.T. Illidge Road #117, Madame Estate, St.Maarten, Netherlands Caribbean tel./fax. 1-721-542-0201 E-mail: jhaviser@hotmail.com DUAL NATIONALITY: Netherlands / U.S.A. Awards 1996 Cola Debrot Prize for Science (Curaçao/Netherlands Antilles) 2008 Ridder in de Order van Oranje-Nassau (Knighthood), decoration from Her Majesty Queen Beatrix of the Netherlands 2008 Lifetime Environmental Achievement Award (St. Maarten) IslandVision Fd 2009 Culture Time Person of the Year Award for 2008 (St. Maarten), PJD2 Radio 2013 Paul Harris Fellow Award, Rotary International, Mid-Isle Chapter St. Maarten ------------------ '''Madurodam''' is een [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se [[Miniatuurpark|miniatuurstad]] in [[Den Haag]] op een [[Schaal (verhouding)|schaal]] van 1 op 25,<ref>De Erasmus- en van Brienenoordbruggen zijn gebouwd op de grotere schaal van 1:12. Op 1:25 zou men er niet overheen kunnen lopen.</ref> geopend op [[2 juli]] [[1952]] aan het George Maduroplein. Dit toeristische [[attractiepark]] trekt jaarlijks circa 600.000 betalende bezoekers.<ref>Op [https://web.archive.org/web/20160312195102/http://nieuws.nl/algemeen/20130108/meer-bezoekers-voor-madurodam/ nieuws.nl] meldt het park zelf 739.000 over 2013, een stijging van 36% ten opzichte van 2011. Omgerekend zouden er dat laatste jaar dus rond de 550.000 geweest moeten zijn. De organisatie spreekt min of meer standaard van 1 miljoen per jaar, een cijfer dat door ''[http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3486389/2013/08/03/1-miljoen-bezoekers-trok-Madurodam-het-afgelopen-jaar.dhtml Trouw]'' wordt gemeld over 2013. Er bestaan geen andere cijfers dan die door het park zelf verstrekt worden.</ref> Het park beslaat een totaaloppervlak van 62.630 m². De gebouwde stad zelf meet 17.630 m². De miniatuurstad heeft veelal als inspiratie gediend voor de bouw van diverse attractieparken wereldwijd zoals [[Legoland Billund]]<ref>{{Citeer web|url=http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|titel=nieuws|bezochtdatum=2020-10-24|werk=www.miniland.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201027034227/http://www.miniland.nl/Nieuws/Artikelen/121117%20legoland%20billund%2050%20geschiedenis.htm|archiefdatum=2020-10-27|dodeurl=nee}}</ref> en het [[Disneyland Park (Anaheim)|Disneyland Park in Anaheim]].<ref>{{Citeer boek|titel=Walt Disney's Disneyland|auteur=Nichols, Chris, 1971-|medeauteurs=Nichols, Charlene (Archivist),|url=https://www.worldcat.org/oclc/1018083433|plaats=[Köln, Germany]|ISBN=978-3-8365-6348-2}}</ref> Het is genoemd naar [[George Maduro]], een [[Curaçao (hoofdbetekenis)|Curaçao]]se student die zich tijdens [[Duitse aanval op Nederland in 1940|de meidagen van 1940]] als [[cavalerie]][[officier]] onderscheidde in [[Duitse aanval op Nederland in 1940#De slag om de residentie|de slag om de residentie]], en in februari 1945 in concentratiekamp [[Dachau (concentratiekamp)|Dachau]] overleed; zijn ouders schonken het beginkapitaal voor het project, dat door de familie Maduro wordt beschouwd als monument voor hun enige zoon.<ref>[https://www.madurodam.nl/nl/organisatie/geschiedenis/ ''Wie was George Maduro?''], madurodam.nl</ref> ---------- == Aloe == Aloe na Aruba, Bonaire y Sentebibu na Corsou y Boneiru. === Islanan ABC === Sintebibu heeft dikke, vlezige bladeren, sappig en veel slijn bevattend. Aloe werd op Aruba en Bonaire aangeplant in verband met betekenis in de farmaceutische industrie. <ref>Encyclopedie van de Nederlandse Antillen, H. Hoetink (1969)</ref>Aloe werd in 1836 door gezaghebber Baron van Rader op Curacao als gouvernementscultuur geintroduceerd. De plant is uitgesproken kalkminnend. De jonge uitlopers (siboys, semina) worden in de droge tijd uitgezet. Na 2-3 jaar kan men de dikke bladeren afsnijden en laten staan in lekbakken plaatsen waarna het sap in koperen ketels wordt ingedampt en verhard tot aloehars. De hars uit Aruba en Bonaire werd voornamelijk naar de Verenigde Staten uitgevoerd. De aloeplant wordt al sinds midden 1800 op Aruba verbouwd. Het klimaat en de droge grond lenen zich bij uitstek voor de aloeteelt. De plant doet het hier heel goed: de Arubaanse aloe heeft een aloenegehalte van 22 %, terwijl het gehalte van de aloe in de rest van de wereld ten hoogste 15% bevat.<ref name="Aloe">[http://www.historiadiaruba.aw/index.php@f13option=com_content&task=view&id=46&Itemid=32 Aloe/Mon Plaisir], Historia di Aruba</ref> De grootste bloei van de aloe-cultuur maakte Aruba door onder gezaghebber Jan Helenus Ferguson (1866-1871). De weg door de aloevelden vanuit de stad werd dan ook naar hem genoemd. In de 19e eeuw werd ook een aloeplantage aangelegd in Socotoro; Socotoro is vermoedelijk vernoemd naar het eiland Sokotra of Socotora, destijds een Brits eiland in de Indische Oceaan voor de kust van Yemen. Dat eiland ligt op dezelfde lengtegraad als Aruba en daar wordt ook aloe verbouwd. De legende wil dat Alexander de Grote op aanraden van Aristoteles dit eiland veroverde voor de aloe die hij gebruikte om de wonden van zijn soldaten te genezen. Op de aloeplantage Mon Plaisir van de Fransman Louis Bazin verrees begin 1900 een voor die tijd moderne stoomkookinrichting. Aruba was in de 19e eeuw de grootste leverancier van aloehars, die voornamelijk werd gebruikt voor de productie van laxerende middelen. De aloehars werd naar het buitenland geexporteerd, voor het merendeel naar New York, maar ook naar Hamburg en naar Londen. De hars uit de Antillen (destijds `Curacaose` genoemd) was een van de beste ter wereld en duurder dan de andere soorten op de markt. Het aandeel van Aruba in de `Curacaose` export was ruim 90%. In de economie van de tijd voor de komst van de olie-industrie betekende de aloe een redelijke bron van inkomsten, vooral voor de kleine cunucero. In tijden van werkeloosheid (de droge tijd) was de aloteelt een goede bron van bestaan. Begin 1900 werd het eerste wetenschappelijk onderzoek op de aloeplant verricht. Daarbij werd de genezende werking van aloe op verbranding door zonnestraling en andere brandwonden onomstotelijk bevestigd. Door de komst van de olie-industrie veranderde er veel op de arbeidsmarkt op Aruba en raakte de aloeteelt wat op de achtergrond. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd de aloecultuur weer hervat. In 1949 richtte Casey Eman de eerste aloefabriek van Aruba op, onder de naam Aruba Aloe Products Company. Destijds werden de aloesappen plaatselijk bewerkt tot aloene en verscheept naar de Verenigde Staten. De productie van Arubaanse aloe bedroeg in 1951 ongeveer 15.000 pond oftewel 30% van de totale wereldopbrengst. Na het indampen van het harssap in open koperen potten van ca. 200 liter was het aloe-product klaar voor export voor vooral de geneeskundige en cosmetische industrie in USA en Europa. Aloe-industrie op Aruba was toentertijd een vuil en zwaar lichamelijk werk met een schraal loon voor haar seizoen-arbeiders. Aruba werd een van de grootste aloeproducenten van de wereld wegens de goede kwaliteit aloe.<ref name="Aloe"/> Conoci na Aruba tabata e plantage di aloe di Mon Plaisir y Sividivi. aloë-cultuur, die op Bonaire en Aruba veel voorkomt, maar waarvan op het eiland Curacao maar twee aanplantingen op eenigszins ruime schaal bestaan). Rond 1850 werden er enkele aloe plantages op Aruba gesticht die tot 1868 door het gouvernement geexploiteerd werden. Hierna kwam de aloeteelt in particuliere handen. ==== Uzo ==== Ta come of bebe e blanco di aloe pa problema di artritis, diabetes, tosamento y ulcera na stoma. Tambe por hunta e blanco riba curpa y cuero pa kita dolor of trata un herida of kemadura. Tambe sa laba cabey cune. Algun gota di e zeta geel of juice di aloe mescla cu awa ta bon pa un purgashi di e curpa. Pa problema di cuero, manera carpata, of di digestion di animalnan domestico tambe ta uza e likido di aloe.<ref>Remedinan di tera, Grupo di Noord, 2010</ref> Bij het beschilderen van buitenmuren worden gesneden aleobladeren in de waterverf gedaan. {{Appendix}} -------------------- '''Francesco Corallo''' ([[Catania (stad)|Catania]], [[Italië]], [[1960]]<ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|titel=La vita d'azzardo di Francesco Corallo tra il padre boss e l'entourage di Fini|bezochtdatum=2018-10-14|auteur=|achternaam=|voornaam=|datum=2013-08-04|werk=La Repubblica|uitgever=|taal=it|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728155350/https://www.repubblica.it/cronaca/2012/05/30/news/la_vita_d_azzardo_di_francesco_corallo_tra_il_padre_boss_e_l_entourage_di_fini-64287400/?refresh_ce|archiefdatum=2020-07-28}}</ref>), ookwel bekend als “King of the Slots”,<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-claims-his-phone-was-hacked-on-orders-of-italy-and-the-netherlands |titel=Corallo claims his phone was hacked on orders of Italy and the Netherlands |datum=18 januari 2022 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |taal=en}}</ref> is een [[Italië|Italiaans]]-[[Nederland|Nederlands]]<ref name=":3" /> [[zakenman]] en [[Casino (gokken)|casino]]-eigenaar op het [[Caribische eilanden|Caribische eiland]] [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]].<ref name=":5" /> == Levensloop == Corallo bezit diverse casino's, waaronder drie in Sint-Maarten<ref>{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |titel=Corallo will rebuild Starz Casino in Cupecoy |datum=2018-01-19 |bezochtdatum=2019-12-19 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://stmaartennews.com/business/corallo-will-rebuild-starz-casino-cupecoy/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> en daarnaast ook in Santo Domingo en [[Panama (land)|Panama]]. Voorheen bezat hij ook een gokgelegenheid in [[Curaçao]], maar daar verloor hij zijn licentie nadat zijn naam boven kwam drijven in de praktijken rondom [[Gerrit Schotte]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |titel=English/Italian :The Biography Of Francesco Corallo “The Godfather” Of The Caribbean Part 1 |achternaam=Galli |voornaam=Eva |datum=2016-12-14 |bezochtdatum=2018-10-14 |werk=St Maarten News |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20200728165936/https://sxmgovernment.com/2016/12/14/english-italian-the-biography-of-francesco-corallo-the-godfather-of-the-caribbean-part-1/ |archiefdatum=2020-07-28 |dodeurl=ja}}</ref> Het onderzoek hiernaar kwam aan het rollen na een verzoek om referenties door Schotte aan de Italiaanse regering voor de aanstelling van Corallo in een hoge positie bij een financiële instelling op de Antillen.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |titel=Schotte behind bars 18 months |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=6 december 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald Newspaper St. Maarten |uitgever= |taal= |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204743/https://www.thedailyherald.sx/islands/83340-schotte-behind-bars-18-months |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Toen Corallo in 2011 gearresteerd werd door de Italiaanse financiële politie (''Guardia di Financa''), beriep hij zich op [[diplomatieke immuniteit]] omdat hij een diplomaat van Dominica zou zijn. Hij bezat namelijk een Dominicaans diplomatiek paspoort dat hij illegaal gekocht had, juist om aan arrestatie in Italië te voorkomen.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/cc-francesco-corallo-bought-his-diplomatic-passport/ |titel=Francesco Corallo bought his diplomatic passport |datum=2017-01-03 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Curaçao Chronicle |taal=en |via=Knipselkrant}}</ref> De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken ging niet mee in zijn claim: hij verklaarde dat diplomatieke immuniteit in het gastland (hier: Italië) niet van toepassing is voor iemand die betrokken is in belangrijke economische activiteiten.<ref>{{Citeer web |url=https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |titel=Inside Dominica IV: Government or enemy of people? |datum=2011-11-18 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dominica news online most popular |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204744/https://sakafete.com/inside-dominica-iv-government-or-enemy-of-people/ |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Eind 2016 werd Corallo op [[Sint Maarten (eiland)|St.-Maarten]] gearresteerd op [[verdenking]] van [[belastingontduiking]], [[Witwassen|witwasserij]], [[Verduistering (misdrijf)|verduistering]] en lidmaatschap van een internationale [[Georganiseerde misdaad|criminele organisatie]]. In afwachting van uitzetting werd hij maandenlang in een [[Philipsburg|Philipsburgse]] [[politiebureau]] in verzekerde bewaring gesteld.<ref name=":2">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |titel=Corallo wins case at Human Rights Court |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=9 oktober 2018 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204746/https://www.thedailyherald.sx/islands/81459-corallo-wins-case-at-human-rights-court |archiefdatum=2019-12-19 |dodeurl=ja}}</ref> Het [[Europees Hof voor de Rechten van de Mens]] bepaalde later dat de omstandigheden rond de bewaring van Corallo in St.-Maarten inhumaan waren, maar oordeelde ook dat de bewaring zelf niet onrechtmatig leek.<ref name=":2" /> In augustus 2017 werd Corallo na een juridische strijd door Sint-Maarten uitgeleverd aan Italië.<ref>{{Citeer web |url=https://online.flipbuilder.com/toms/occx/files/basic-html/page37.html |titel=Ayera tardi Francesco Corallo a keda extradita pa Italia |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=2017-08-17 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Awemainta |uitgever= |taal=pap |archiefurl= |archiefdatum= |dodeurl= |via=Online Flipbuilder}}</ref><ref name=":3">{{Citeer web |url=http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/legal-documents/judgments/137-judgements/8062-fransesco-corallo-may-be-extradited |titel=Francesco Corallo may be extradited |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=20 juni 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Dutch Caribbean Legal Portal |uitgever= |taal=en}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://www.soualigapost.com/en/news/16220/justice/francesco-corallo-was-extradited-italy |titel=Francesco Corallo (Catania, Italy, 1960) was extradited today to Italy |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=16 augustus 2017 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=Souliga Post |uitgever= |taal=en |archiefurl= |archiefdatum=}}</ref> Eenmaal aangekomen in Italië werd hij vrijgelaten<ref name=":4">{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son#:~:text=allegedly%20tried%20to%20extort%20his%20son,-Islands%2004%20May&text=PHILIPSBURG%2D%2DGaetano%20Corallo%2C%20father,Italy%20where%20he%20presently%20resides. |titel=Corallo Sr. allegedly tried to extort his son |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=11 mei 2024 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=The Daily Herald |uitgever= |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20180613053454/http://curacaochronicle.com/judicial/corallo-sr-allegedly-tried-to-extort-his-son/ |archiefdatum=2018-06-13}}</ref> en een klein jaar later, in juli 2018, keerde hij weer terug naar Sint-Maarten.<ref>{{Citeer web |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/businessman-corallo-returns-to-st-maarten#:~:text=Maarten,-Islands%2026%20July&text=PHILIPSBURG%2D%2DAtlantis%20Group%20owner,in%20Italy%20and%20can%20travel. |titel=Businessman Corallo returns to St. Maarten |datum=2018-07-26 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=the Daily Herald |taal=en}}</ref> In 2016 werd door de aanklager in Rome aan zijn collega's in St.-Maarten gevraagd drie boten van Corallo [[Inbeslagname|in beslag te nemen]] en te verkopen met als doel 215,4 miljoen euro aan onrechtmatige winsten van de zakenman terug te vorderen. Na een juridische strijd waarin Corallo tegen de verkoop van zijn boten streed, gaf een Philisburgse rechtbank in 2019 definitief haar fiat voor de verkoop.<ref name=":5">{{Citeer web |url=https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |titel=Court allows prosecutor to sell Corallo’s boats |datum=2019-02-13 |bezochtdatum=11 mei 2024 |werk=StMaartenNews.com |taal=en |archiefurl=https://web.archive.org/web/20191219204747/https://stmaartennews.com/judicial/court-allows-prosecutor-sell-corallos-boats/ |archiefdatum=2019-12-19}}</ref> == Persoonlijk == Francesco Corallo heeft een vertroebelde relatie met zijn vader, [[Gaetane Corallo]]. Het is echter onbekend wat voor rol de vader speelt in zijn zoons leven: in 2010 werd door de rechtbank van Rome gesteld dat hun relatie verbroken is en er geen zakelijk verband tussen de twee bestaat. Later werd door de civiele rechtbank van Rome een bevel uitgevaardigd waarin het Italiaanse Ministerie van Binnenlandse Zaken opgedragen werd elke verwijzing van Corallo en zijn broer met hun vader te verwijderen van de website.<ref name=":1" /> In 2016 beschuldigde de vader Francesco weer van geldvervreemding, een voorval dat zo'n dertig jaar eerder plaatsgevonden zou hebben.<ref>{{Citeer web |url=https://knipselkrant-curacao.com/dh-corallo-sr-sticks-to-claim-on-son-expected-his-arrest/ |titel=Corallo Sr. sticks to claim on son, expected his arrest |achternaam= |voornaam= |auteur= |datum=15 december 2016 |bezochtdatum= |werk=Daily Herald |uitgever= |taal=en |dodeurl= |via=Knipselkrant |dodelink=}}</ref> Hier is echter nooit bewijs voor gevonden en Corallo overwoog meerdere [[Smaad|smaadzaken]] tegen zijn vader aan te spannen.<ref name=":4" /> == Referenties == {{References}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =63318783|titulo=Gilbert Wawoe}} {{References}} }} {{DEFAULTSORT:Wawoe, Gilbert}} [[:Category:Hende]] [[:Category:Korsou]] rjrwam40hpq2m31cro3ociupvx02s2z 0 8306 164721 159843 2025-07-01T14:42:25Z HapHaxion 11963 164721 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Infobox federacion deportivo |descripcion=Mapa di e miembronan di FIFA segun nan confederacion.{{Legend|#db7093|CONCACAF}} }} '''Confederacion di futbol di Norte y Centro America y Caribe''' (na [[ingles]]: ''Confederation of North, Central American and Caribbean Association Football''; na [[spaño]]: ''La Confederación de Norteamérica, Centroamérica y el Caribe de Fútbol'' y na [[hulandes]]: ''Confederatie van Noord-, Midden-Amerikaanse en Caribische Association Football''), abrevia '''CONCACAF''', ta e confederacion di bondnan nacional di futbol den e continente Norte Americano cu ta constitui pa e zonanan Norte America, Centro America y region Caribense. Pa motivonan geopolitico a admiti tambe e paisnan Sur Americano: [[Guyana]] i [[Sürnam|Surnam]] y [[Guyana Franses|Guyana Frances]]. CONCACAF ta un di e seis confederacion di futbol organisa segun [[Kontinente|continente]] y a wordo funda dia 18 di september [[1961]] na [[Ciudad di Mexico]], ora a uni NAFC y CCCF. Miembronan fundado ta Canada, Costa Rica, Cuba, El Salvador, Guatemala, Haiti, Honduras, Mexico, [[Antias Hulandes]] (Corsou), Nicaragua, Panama, Surnam y Merca. Su sede ta na [[Miami]], [[Florida]]. Den su funcion di organo gubernamental CONCACAF ta organisa competencianan pa e ekipo y clubnan nacional di futbol y tambe e torneonan clasificatorio di e [[Kopa Mundial di Futbòl|Copa Mundial masculino]] y femenino. E ta e di tres confederacion mas exitoso bou di [[FIFA]]. E tin 41 miembro afilia: * Zona Norte America # {{USA}} # {{CAN}} # {{MEX}} * Zona Centro Americano # {{BLZ}} # {{CRC}} # {{SLV}} # [[File:Flag of Guatemala.svg|25px]] [[Guatemala]] # {{HON}} # [[File:Flag of Nicaragua.svg|25px]] [[Nicaragua]] # {{PAN}} * Zona Caribense ('''[[Union Caribense di Futbol|CFU]]''') # {{AIA}} # {{ATG}} # {{ABW}} # {{BHS}} # {{BRB}} # {{BMU}} # {{BON}} # {{CUB}} # [[File:Flag of Dominica.svg|25px]] [[Dominica]] # {{GRD}} # [[File:Flag of Guadeloupe.svg|25px]] [[Guadeloupe]] # {{GUY}} # [[File:Flag of French Guiana.svg|25px]] Guyana Frances # {{HTI}} # [[File:Flag of the Cayman Islands.svg|25px]] [[Islanan Kaiman|Islanan Cayman]] # [[File:Flag of the Turks and Caicos Islands.svg|25px]] Islanan Turcas y Caicos # [[File:Flag of the British Virgin Islands.svg|25px]] Islanan Virgen Britaniko # [[File:Flag of the United States Virgin Islands.svg|25px]] Islanan Virgen Mericano # {{JAM}} # {{CUW}} # [[File:Flag of Martinique.svg|25px]] [[Martinique]] # [[File:Flag of Montserrat.svg|25px]] [[Montserrat]] # [[File:Flag of Puerto Rico.svg|25px]] [[Puerto Rico]] # {{DOM}} # [[File:Flag of Saint Kitts and Nevis.svg|25px]] [[Sint Kitts i Nevis]] # {{LCA}} # {{SXM}} # [[File:Flag of Saint Vincent and the Grenadines.svg|25px]] [[Sint Vincent i Grenadinanan]] # [[File:Flag of Saint-Martin (local).svg|25px]] San Martin # {{SUR}} # {{TTO}} [[Category:Futbòl]] ti5dqdjnr2iayxilu28xp636y6hlnzg 2 8959 164747 163783 2025-07-01T20:55:08Z Caribiana 8320 164747 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. El a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name="Rietveld">[https://www.rietveldacademie.nl/ Gerrit Rietveld Academie]</ref> E ta traha instalacion y esculturanan for di materialnan natural y otro, den cua e ta considera e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su eskultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion internacional, incluyendo na Europa, [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sud Amerika]]. * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Arte na Aruba]] ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. 5yy49zucltbelwm43fzqgbcee8yszru 164748 164747 2025-07-01T20:58:55Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164748 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. El a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name="Rietveld">[https://www.rietveldacademie.nl/ Gerrit Rietveld Academie]</ref> E ta traha instalacion y esculturanan for di materialnan natural y otro, den cua e ta considera e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion internacional, incluyendo na Europa, [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sud Amerika]]. * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Arte na Aruba]] ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. 7tzwkxfrvystrq4lk88y56xfzlxbuaj 164749 164748 2025-07-01T21:05:29Z Caribiana 8320 164749 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. El a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha instalacion y esculturanan for di materialnan natural y otro, den cua e ta considera e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion internacional na Europa, [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika]].<ref name=":0"/> Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,<ref name=":0"/> inkluyendo na Florida<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y Venezuela.<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Arte na Aruba]] ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. 1obsryqupcyisxkkvdxb7dbwkp83wkd 164750 164749 2025-07-01T21:09:50Z Caribiana 8320 164750 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. El a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha instalacion y esculturanan for di materialnan natural y otro, den cua e ta considera e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion internacional na Europa, [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika]]<ref name=":0"/>, inkluyendo na Florida<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y Venezuela.<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region di Caribe den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,<ref name=":0"/> * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Arte na Aruba]] ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. snfcinod931gjfp89b0z2jdsseoawnu 164751 164750 2025-07-01T21:11:08Z Caribiana 8320 164751 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. El a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha instalacion y esculturanan for di materialnan natural y otro, den cua e ta considera e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion internacional na Europa, [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika]]<ref name=":0"/>, inkluyendo na Florida<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y Venezuela.<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region di Caribe den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.[4][5] == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. ifsxeu2hlytu9mb2ly3xql6syn8ygvx 164752 164751 2025-07-01T21:17:37Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164752 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. El a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha instalacion y esculturanan for di materialnan natural y otro, den cua e ta considera e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika]]<ref name=":0"/>, inkluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. kr5kdkb68o23ja3oyjw9ckkuw6l3v93 164753 164752 2025-07-01T21:18:45Z Caribiana 8320 164753 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. El a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha instalacion y esculturanan for di materialnan natural y otro, den cua e ta considera e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika]]<ref name=":0"/>, inkluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. a3yfijycxv986bpznn16ftf279sb5gi 164754 164753 2025-07-01T21:21:53Z Caribiana 8320 164754 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. El a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha instalacion y esculturanan for di materialnan natural y otro, den cua e ta considera e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. np4ksvkculeb0gv6j8gzu6szq2a63f4 164755 164754 2025-07-01T21:23:36Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164755 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda el a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha instalacion y esculturanan for di materialnan natural y otro, den cua e ta considera e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. pmz5bxzb0958l5vp42vqd0sxkc8ctx2 164756 164755 2025-07-01T21:25:36Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164756 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda el a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha ovra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu hañá y klei natural di e region.<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. ltwmztqyolzh5zbhtddvr6huaz19sht 164757 164756 2025-07-01T21:32:03Z Caribiana 8320 164757 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda el a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" cu un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Despues di su studio, el a keda aktivo manera artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte ku a kontribuí hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. hgetpe45a1r20i9lakqtsc19zwaf63o 164758 164757 2025-07-01T21:34:24Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164758 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda el a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia colonial, entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palu cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" cu un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal patras di e SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na e Akademia di Arte Visual di Aruba i tambe na Cas di Cultura na Oranjestad.<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. pd9o8linkshyb2947950znenjvprrt9 164759 164758 2025-07-01T21:39:30Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164759 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda el a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. laxm1z9rnqifzoyldutxit1f4q6vmlq 164760 164759 2025-07-01T21:43:16Z Caribiana 8320 164760 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion tradicion artistico Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda el a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. cghf0tmqio6k6j6w5h4b4t74qejlwz1 164761 164760 2025-07-01T21:44:09Z Caribiana 8320 164761 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda el a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obra a wordo exhibi den varios exposicion na [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. lnrsqfdqbjb5a4pg2vl6oma6dn2xqab 164762 164761 2025-07-01T21:56:41Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164762 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda el a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2024-06-28}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. 63nfrg9t61y0xpv37pt4fwey00c7s6l 164763 164762 2025-07-01T22:12:37Z Caribiana 8320 164763 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda el a bay John Wesley College. El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. fvmh3pnga86hql3s104syeo8lfqtg8n 164764 164763 2025-07-01T22:23:06Z Caribiana 8320 164764 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda na 1974 el a gradua pa MAVO na John Wesley College.<ref>{{citeer web|titel=Wesley-geslaagden|werk=[[Amigoe]]|datum=1973-06-29|via=Delpher.nl|bezochtdatum=2025-07-02|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461308:mpeg21:p011}}</ref> El a studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Heyliger, Glenda}} [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. th2ik1redxfrrvyk0c9l6te3extpuyc 164765 164764 2025-07-01T22:25:09Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164765 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]], unda na 1974 el a gradua pa MAVO na John Wesley College.<ref>{{citeer web|titel=Wesley-geslaagden|werk=[[Amigoe]]|datum=1973-06-29|via=Delpher.nl|bezochtdatum=2025-07-02|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461308:mpeg21:p011}}</ref> Prome el a studia microbiologia y despues a bay studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Heyliger, Glenda}} [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. 040h4eye1wt4ajqy20qg70t6uibgnwb 164766 164765 2025-07-01T22:27:56Z Caribiana 8320 164766 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. Na 1973 el a gradua pa MAVO na John Wesley College.<ref>{{citeer web|titel=Wesley-geslaagden|werk=[[Amigoe]]|datum=1973-06-29|via=Delpher.nl|bezochtdatum=2025-07-02|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461308:mpeg21:p011}}</ref> Prome el a studia microbiologia y despues a bay studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Heyliger, Glenda}} [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. 2vib87b78l9l8j5fz8yx52pyh12fbdx 164767 164766 2025-07-01T22:37:16Z Caribiana 8320 164767 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. Su mayornan a bini di [[Saba]]. Na 1973 el a gradua pa MAVO na John Wesley College.<ref>{{citeer web|titel=Wesley-geslaagden|werk=[[Amigoe]]|datum=1973-06-29|via=Delpher.nl|bezochtdatum=2025-07-02|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461308:mpeg21:p011}}</ref> Prome el a studia microbiologia y despues a bay studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Heyliger, Glenda}} [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. hegob6smcw8nfnsq3xgp1r8ukyk6c7s 164768 164767 2025-07-01T22:40:29Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164768 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. Su mayornan a bini di [[Saba]].<ref name="Video">[https://elpranprojecten.com/glenda-heyliger/ Glenda Heyliger], elpranprojecten.com</ref> Na 1973 el a gradua pa MAVO na John Wesley College.<ref>{{citeer web|titel=Wesley-geslaagden|werk=[[Amigoe]]|datum=1973-06-29|via=Delpher.nl|bezochtdatum=2025-07-02|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461308:mpeg21:p011}}</ref> Prome el a studia microbiologia<ref name="Video"/> y despues a bay studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Heyliger, Glenda}} [[:Kategoria:Hende]] [[:Kategoria:Arte na Aruba]] * Director/Presidente? di San Nicolas Foundation of the Arts 2007? {{Appendix}} ----- nl.wiki:Glenda Heyliger (Aruba, 1957[1]) ta un artista Arubiano. ==Bida i trabou== Heyliger a studia diseño di teater na e Akademia Gerrit Rietveld na Amsterdam.[2] E ta traha instalashonnan i eskulturanan for di materialnan natural i otro, den kua e ta konsiderá e herensia kolonial, entre otro kosnan.[3] Pa su eskultura Bo Altesa di 1997, ela usa palu hañá i klei natural di e region.[3] Na 2014, Heyliger a eksponé ku otro artistanan di e region den Museum de Fundatie durante e eksposishon Tropisch Koninkrijk, e promé eksposishon di bista general di arte visual kontemporáneo di tur seis isla den e parti Karibense di Reino Hulandes.[4][5] Su trabou a wòrdu eksponé durante vários eksposishon na Europa, Merka i Sur Amérika,[2] inkluyendo na Florida[6] i Venezuela.[7] Na 2004, Heyliger a gana e Premio di Kultura PBCCG.[8] ---- '''Glenda Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual Arubano, konosí pa su obra komo pintor, escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figura importante den e desaroyo di arte kontemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace na Aruba den aña 1957. Na un edad hoben e a sali pa Amsterdam, kaminda e a studia ''Theater Design and Art Direction'' na e renombrado ''Gerrit Rietveld Academy''. Durante e anjanan di su formacion, e a desaroya un estilo kreativo ku ta kombina elementonan di tradishon artistiko Karibense ku tendencia di arte moderno. Despues di su estudio, Heyliger a keda aktivo komo artista visual i docente. Bek na Aruba, e a bira e forsa motris tras di e ''SINFA Art Gallery'' na San Nicolas, un espacio ku a yuda estimula e movimiento di arte lokal. E tambe a siña na ''Academia pa Arte Visual Aruba'' i na ''Cas di Cultura'', kontribuyendo na edukacion di e siguiente generacion di artista Arubano. Su obra ta distingui pa e uso di material lokal, kombiná ku tema di memoria, identidad i transformacion kultural. == Eksibishon i rekonosimentu == Glenda Heyliger su obra a wòrdu eksibí na nivel internashonal, den Europa, Estadonan Uni, Amerika di Sur, i varias isla Karibense. E evento i eksibishon prinsipalnan inkluí: * ''Bienal di Havana'' (1995, 1996), ku obra manera ''The black Book of my life'' i ''Autobiographical Self-Portrait'' * ''Westin Art Gallery'', Aruba (2009) * ''TABOO'', Landhuis Bloemhof, Kòrsou (2012) * ''ROSEA NOBO'', bienal inaugural di arte Karibense, Aruba (2011) Fuera di su carera komo artista, Heyliger tambe a tene un papel importante den e plataforma edukativo ku kolaboracion ku '''Ateliers ’89''', desaroyando tayer i proyekto pa komunidat di San Nicolas i Oranjestad. == Referencianan == <references> * "Glenda Heyliger deals with the past..." El Pran Projecten * "The Westin Gallery hosts an interesting art lecture", Visit Aruba * "Exhibit 'Taboo' at Landhuis Bloemhof", Curacao Art News * "ROSEA NOBO", Trienal Aruba * "Ateliers ’89" </references> [[:Kategoria:Artista visual di Aruba]] -------------- {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. 6336f0rleplqwp4v6h9vszien0etc00 164774 164768 2025-07-01T22:54:30Z Caribiana 8320 164774 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Glenda Heyliger]] - [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. 0mcxwmfvinjtajgxdc6xm5d50xxppx7 164775 164774 2025-07-01T22:56:00Z Caribiana 8320 164775 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ [[Jan Hendrik Beaujon]] - [[Elvis Tromp]] - [[Gustave Nouel]] - [[John Pandellis]] - [[Julie Oduber-Quigley]] - [[Darwin Winklaar]] - [[Mo Mohamed]] - [[Igmar Reyes]] * [https://www.parool.nl/kunst-media/darwin-winklaar-is-modetalent-van-het-jaar~b05c27b2/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Darwin Winklaar is modetalent van het jaar], Fiona Hering, Het Parool, 7 juli 2021 * [https://caribischnetwerk.ntr.nl/2023/01/15/ontwerper-en-muzikant-darwin-winklaar-arubaanse-multi-talent-die-mode-overstijgt/ Ontwerper en muzikant Darwin Winklaar, ‘Arubaanse multi-talent die mode overstijgt’], Ret Karibense, Joan de Windt, 15 januari 2023 -------------- {{Variante|a}} {{Infobox persona| variante = a | infobox_tipo = | nomber = Jan Hendrik Beaujon | imagen = | descripcion = | nomber completo = }} '''Jan Hendrik Beaujon''' (Oranjestad, [[15 di februari]] [[1905]] na - Aruba, [[21 di maart]] [[1989]] na [[Aruba]]) tabata un administrador Antiano. E tabata haya e apodo ''Jan Cultuur''. == Biografia == en.wiki: Jan Beaujo tabata yiu di Mercedes Roos y e comerciante Frederik Johannes Caspar (Fechi) Beaujon, escritor di e poema ''Atardi'' na Papiamentu.[1] E mes tabata kasá ku Violet Eunice Thielen. Su edukashon a konsistí di skol públiko i skol di anochi, suplementá pa kursonan privá. Despues el a studia pa algun tempo na “Asociacion di Maestronan” na Amsterdam. Atrobe na Aruba en realidad el a bira docente (1923-1925), pero despues el a traha na “Fitzsimmons Drilling Company” na Maracaibo (1925-1929). For di 1931 el a traha den e departamento di personal di Lago Oil & Transport Co. Ltd., prome na Maracaibo, algun aña despues na Aruba. Durante cu e tabata traha eynan, el a haci viahenan di estudio pa Merca riba tereno di siguridad. El a pasa door di varios promocion dentro di Lago, na 1955 e tabata Personeel Relatie Assistent. For di 1933 pa 1953 e tabata envolvi den e administracion di e comunidad protestant na Aruba; tambe el a sirbi den e sinodo di e Komunidat Protestant di Antia Hulandes den su totalidat. E tabata hopi envolvi cu Fundacion Teatro Aruba. Despues di tabata envolvi den e establecimento di Centro Cultural Aruba na 1949, e tabata su secretario y presidente den e siguiente añanan, te cu el a tuma su retiro na 1984. For di 1964 e tabata miembro di Conseho Consultativo pa Samenwerking Cultural (Hulanda – Antiyas) pa algun tempo, cual a culmina den su presidencia. Ora el a renunsiá for di e funshon ei el a keda nombrá Ridder in de Orden van de Leon di Hulanda. Otro funcionnan tabata presidente di e campaña di alivio “Aruba Yuda Aruba” (yudo despues di tormenta Hazel), fundador y presidente di Sportclub Caribe, co-fundador y director te alrededor di aña 1978 di Wilhelmina Stadium Foundation y miembro di directiva di Prince Bernhard Fund, miembro di directiva di Cruz Cora sucursal di Aruba y fundador di Sport Union Aruba. Mas aleu su trabou tabata konsistí di kontribuí na konsientisashon di e antiano riba tereno kultural i sosial. Su aviso di morto a indiká ku e tabata un portadó di e Klavel di Plata (1958), kabayero (165) i ofisial (despues(den e Orden di Oranje-Nassau (<1974), kabayero den e Orden di e Leon di Hulanda (1974), i Orden di Andrés Bello (di dos klase Hemeter tabatin 84 aña di edat i a wòrdu derá na e Santana di Protestante). riba Boerhaavestraat. {{Appendix}} Beaujon a traha pa Lago Oil & Transport Co. den Maracaibo i San Nicolas te su retiro na 1965. Durante i despues di su karrera profesional, e a dediká su energia na desaroyo kultural di Aruba.​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Liderato Kultural For di 1954 te 1983, Beaujon a sirbi komo presidente i direktor di e Centro Cultural Aruba (CCA), e prome centro kultural formal di e isla. E a yuda na e fundashon di e Stichting Schouwburg Aruba (Cas di Cultura) i tabata un miembro aktivo di e Prins Bernhard Cultuurfonds. Entre 1964 i 1975, e a forma parti di e Consejo di Asesor pa Koperashon Kultural den Reino Hulandes.​ bibliotecanacional.aw +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Rekonosementu Pa su kontribushon kultural, Beaujon a risibí varios honor:​ Zilveren Anjer di Prins Bernhard Fonds (1958)​ werkgroepcaraibischeletteren.nl Ofisier den Orde di Oranje-Nassau (1966)​ bes-reporter.com +2 werkgroepcaraibischeletteren.nl +2 Internet Archive +2 Ridder den Orde di e Leon Hulandes (1975)​ Na 1986, e Festival Internacional di Teatro di Aruba (FITA) a dediká su kinto edishon na Beaujon.​ Legado Beaujon a yuda na e fundashon di e grupo di teatro Mascaruba, ku a presenta mas di 80 obra, inkluyendo mas ku 20 di outornan lokal. E a traha pa un teatro Papiamento ku ta reflehá e identidad di e isla. Su trabou a gana e apelativo "Jan Kultuur" den komunidat Arubano.​ bes-reporter.com +9 Coleccion Aruba +9 Internet Archive +9 Internet Archive werkgroepcaraibischeletteren.nl +1 bibliotecanacional.aw +1 Beaujon a dediká su bida na promoshon di kultura i arte na Aruba, lanta un legado ku ta inspirá generashonnan futuro.​ ----------------- {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = George Pandellis |fecha nacemento = |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''John George Pandellis''' (Saloniki, [[1 di aprel|1 di april]] [[1896]]- Aruba, 5 augustus [[1965]]) tabata un pintor https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010405919:mpeg21:pdf Amigoe, 21 oktober 1959 Kunstschilder PANDELLIS exposeert Oranjestad — Door de tentoonstellingscommissie van het CCA is een tentoonstelling ingericht van olieverfschilderijen van de bekende op Aruba wonende, kunstschilder Pandellis. Pandellis geniel grote bekendheid vooral door zijn aquarellen. Velen zullen het op prijs stellen nu ook kennis te maken met zijn zeer grote en byzonder gevarieerde kollektie olieschilderijen. De schilder is zeer veelzijdig. Met evenveel gemak maakt hij doeken van bloemen, stillevens, portretten en landschappen. Ook vinden we veel verschillende stijlen van schilderen. Een ding hebben zijn doeken, en aquarellen gemeen en dat is de rijke verscheidenheid aan kleuren. Liefhebbers kunnen op de ' tentoonstelling de doeken van Pandel lis kopen. JOHN GEORGE PANDELLIS werd op 1 april 1896 op Saloniki, Griekenland, geboren, en op de Antillen sedert 1927. In 1915 hield hij op 19-jarige leeftijd zijn eerste tentoonstelling zijn geboortestad, tesamen met grote kunstenaars, als de befaamde Spaanse schilderes Maria Barcena, do Engelsman George Scott, de Franse schilders Charles Martel en Jouve en de Griek Sakeïlarides. John Pandellis boekte groot succes met deze tentoonstelling: ofschoon hij niet bekend was. verkocht hij alle doeken. Doch de sfeer was té onrustig voor de kunstenaar Pandellis op zijn geboortegrond - Hij was Koningsgezind en de revolutionair Venicelos had net Koning Constantijn I verdreven - en zo kwam hij na in 1918 naar Italië te zijn vertrokken via Zwitserland en Engeland in 1920 op Suriname aan. Het volgend jaar reeds gaf hij een grote tentoontelling in Paramaribo. Andere exposities volgden in Curacao, Aruba en Caracas. In 1936 ontving hij een herdenkingsmedaille, als teken van waardering -van de Nederlandse Regering voor zijn medewerking bij de viering van het 300-jarig bestaan van het Nederlands bewind op de Antillen. John Pandellis heeft ook deelgenomen aan verscheidene tentoonstellingen in New Vork, georganiseerd door de American Artist Associalion. waar hij tot 2 keer toe een prijs wist te behalen; in 1932? met een aquarel en in 1953 mei met olieverfschilderijen. ' Sedert 1957 geeft de Heer Pandellis voorts lessen in de schilderkunst en telt onder zijn I tal van volwassenen en uit Oranjestad. SN en Lago Colony. Hij was gehuwd met .... (dochter Alice Esser (Suriname??) Kaya Pandellis te Curacao Opdracht BC Aruba voor schilderij van de luchtbogen van Andicuri (natural bridge) Pandellis a fayece dia .. den San Pedro Hospital, despues di a wordo interna algun dia prome, na edads di 68 ana. SAN NICOLAS — Op de leeftijd van achtenzestig jaar overleed g stermiddag in het San Pedro Hospitaal de heer John George Pandellis. Hij werd maandag in het hospitaal opgenomen. De heer Pandellis, die in Griekenland geboren werd, kwam jaren geleden naar dc Nederlandse Antillen en vestigde zich op Aruba. Hij verwierf bekendheid als schilder, die talrijke schilderijen van Aruba maakte. Een groot aantal daarvan gebruikte de firma De Wit als prentbriefkaarten. Daarnaast had hij een schildersschool. In de afgelopen jaren heeft hij verschillende malen zijn werken en die van zijn leerlingen tentoongesteld. De begrafenis vond hedenmiddag plaats.<ref>J.Pandellis overleden. "Amigoe di Curacao : weekblad voor de Curacaosche eilanden". [Willemstad, 06-08-1965, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 05-06-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010462383:mpeg21:p006</ref> ---------------------------------- {{Variante|a}} {{Variante|a}} {{Infobox artista|variante = a | nomber completo = Gustave Nouel |fecha nacemento = [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] |luga nacemento = |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |alias = |ofishi = pintor |residencia = {{NLD}} |mayornan = |casa = |estilo = |distincion = |obra = }} '''Gustave Nouel''' (☆ [[14 di yanüari|14 di januari]] [[1954]] na [[Aruba]]) ta un artista plastico [[Aruba]]no-Hulandes. == Bida == Nouel ta yu di .. Croes y Gustave G.A. Nouel, empresario y na 1938 co-fundado di Botica Aruba. comerciante * studie in NL * hij vestigde zich in Deventer Hij begon in 1979 te exposeren in Nederland en Duitsland. Ook waren zijn werken geexposeerde in Spanje (madrid, 1986), ABC-eilanden (1983), Sto. Domingo (1984) Gustave Nouel Jr. Op 14 januari heeft hij in Nederland zijn diploma ontvangen voor "monumentale vormgeving" met als specialisatie "schilderkunst". Dit houdt in, dat hij zich niet alleen bezig hoeft te houden met schilderen, beeldhouwen, grafiek, etc, maar dat hij ook bevoegd is om regeringsopdrachten voor monumenten, fonteinen, e.d. te ontwerpen. Nouel Jr. heeft na zijn diploma behaald te hebben van Colegio Arubano, zijn opleiding gehad bij de volgende kunstacademies: "Academie Minerva" te Groningen, "Rietveld Academie" te Amsterdam en "Academie A.K.1." te Enschede. Medio mei houdt hij zijn eerste Antilliaanse expositie op Aruba in "Cas di Cultura" en vervolgens exposeert hij op Curacao en Bonaire.<ref>{{citeer web|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010640853:mpeg21:a0106|titel=Nouel jr. op Aruba|werk=[[Amigoe]]|datum=1983-04-09|bezochtdatum=2022-07-21}}</ref> Sinds zijn "jazzy" schilderijen werden getoond in het Nederlands paviljoen op de Wereld Expo Sevilla 1992, vervult Nouel met zijn kunstwerken een soort creatieve "brugfunctie" tussen Aruba, de Nederlandse Antillen en Nederland. Nouel ontwierp Nouel een herdenkingsmunt betreffende de Status Aparte van Aruba, de vlag en het volkslied. De eerste munt sloeg Koningin Beatrix symbolisch op Aruba in de Centrale Bank op 7 november 2007. De munten werden geslagen bij de Rijksmunt te Utrecht. De door Nouel ontworpen munt werd de eerste in het papiamento en de eerste die koningin Beatrix op Aruba presenteerde (sloeg). Bij deze gelegenheid had Nouel de privilege om koningin Beatrix nogmaals te mogen ontmoeten, ditmaal in bijzijn van de Arubaanse Gouverneur en de Arubaanse Ministers. De eerste ontmoeting was twintig jaar eerder tijdens een receptie in het paleis van de Spaanse Koning, waar Nouel die indertijd de post-academie in Madrid volgde, door de Nederlandse Ambassade als veelbelovende kunstenaar werd voorgesteld aan onze koningin. Inmiddels had Nouel diverse leden van het Koningshuis persoonlijk mogen ontmoeten en het Oranjehuis vormt al jarenlang een belangrijke inspiratiebron voor de Arubaanse kunstenaar.<ref>{{citeer web|url=https://www.artolive.nl/kunst/1186-gustave-nouel?sort=price-asc|tiel=GUSTAVE NOUEL (1954)|werk-Artolive.nl|datum=|bezochtdatum=2022}}</ref> Schilderijen, sculpturen, grafiek, tekeningen, mixed media en onder andere computerprenten... Gustave Nouel (14-01-1954) is een professioneel Nederlands kunstenaar uit Aruba. Nouel is vooral bekend door zijn “JAZZ ART” , een smeltkroes van stijlen en technieken, die in een tiental landen geëxposeerd werden. De laatste tien jaar was zijn “JAZZ ART” te zien op het North Sea Jazz Festival Den Haag. Nouel volgde in Nederland de academies “Minerva” (Groningen), “Rietveld” (Amsterdam) en “AKI” (Enschede). Nouel kreeg in Nederland het diploma “monumentaal vormgever” en ook de specialisatie “schilderen”. In Spanje volgde de kunstenaar nadien postuniversitaire doctoraalcursussen in schilderen en beeldende kunst op de “Universidad Complutense de Madrid”. Inmiddels heeft Nouel ruim honderd exposities gehad in een tiental landen; o.a. een “JAZZ ART” presentatie op de “World Expo Sevilla ’92” in het Nederlands paviljoen in Spanje en in de VS op de“Artexpo New York 2000” met zijn “NEW BIBLICAL ART”. Zijn werk kreeg in verschillende landen aandacht van de media en honderden publicaties. Inmiddels zijn Nouel’s kunstwerken te vinden in talloze collecties van overheden, stichtingen, musea, culturele centra, galeries en particulieren. Nouel woonde en werkte vele jaren als beroepskunstenaar in verschillende landen. Sinds 1998 heeft Nouel zich weer in Deventer gevestigd. Vanaf 2002 heeft Nouel zich ook bezig gehouden met een artistiek project dat, Aruba, het 'paradijselijke' Overzeese rijksdeel van Nederland, als inspiratiebron uitdraagt voor de kunsten. Dit in samenwerking met Palet, het grootste en oudste (bestaande) kunstblad van Nederland, Reisbureau Does&Cadushi uit Den Haag en de relevante Overeidsinstellingen van Aruba hiervoor... Met deze pioniersprojecten probeerde Nouel om een bijdrage te leveren aan het kunstklimaat op Aruba. Nouel is 30 december 2006 op Aruba tot kunstenaar van hat jaar uitgeroepen als erkenning voor het belang van zijn creatieve werk als meest uitmuntende kunstenaar op het gebied van kunst, beeldende kunst, theater, muziek of literatuur...dan wel alle aspecten gerelateerd tot de cultuur in het algemeen. In 2007 werd Nouel een definitieve plaats in de HALL OF FAME van Paseo Nos Herencia in Aruba toegekend. Ongetwijfeld voor zijn artistieke gave; nog een erkenning voor de talenten die aan Nouel zijn geschonken... {{Appendix}} -------------- '''Julie Oduber-Quigley''', simply known as Julie discovered her passion for painting by experimenting at the young age of 16 when she picked up a paintbrush and tainted it with oil paint of her favorite colors; pink, blue, violet, and orange. To her surprise, she drew a perfect flower bud. Since then she took her brushes and colors to do many images of flowers. It is here that her passion to become an artist emerged. Julie was born in San Juan Puerto Rico to a very dominant mother who discouraged her from her passion and wanted her to pursue a career instead of painting. Nevertheless, Julie followed her heart and continue her painting abilities from time to time, but in Aruba, she managed to focus on her talent with her continued painting series. She married Dr. Gustavo Oduber, a dentist, and politician, who encouraged her to develop her technique and continue her artwork. Her two most significant accomplishments aside from being recognized as a primitive artist in Aruba was having Pandellis as her teacher in Aruba and second to be part of the first book ever written about Dutch Caribbean Artists which was commissioned by the Dutch Government and written by Adi Martis & Jennifer Smit. Since the 1990s, the visual arts in the Netherlands Antilles and Aruba have been undergoing an explosive period of unprecedented growth. Pandellis (1896-1965), a Greek-born in Thessaloniki and raised in Malta ended up in Surinam, Curacao, then in Aruba. Aside from teaching English and mathematics, it was his painting lessons and examples provided by his work that would prove the most influential. Pandellis settled more or less permanently in San Nicolas, Aruba in the late thirties. Julie Oduber-Quigley (1934-2001) was one of his later students there during the first half of the sixties. Another famous Dutch painter who was an art teacher had a great influence on Julie. His name was Vervoord. Vervoord was also the teacher of Gustavo Oduber Jr in high school in Aruba. Julie’s artwork has been collected by many distinguished personas in Aruba as well as in other countries as well as having a painting of hers in the museum in Rotterdam. Today the largest private collection including Julie and Pandellis is under the great care of Julie’s sons and daughter. 012sjs6b6hq3lxtqdbdz6497axi3kje 0 9650 164722 149622 2025-07-01T14:42:35Z HapHaxion 11963 164722 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{infobox isla | variante = c | pais = {{FRA}}<br/>{{NLD}} }} '''Sint Maarten''' ([[frances|franses]]: ''Saint-Martin'', [[ingles]]: ''Saint Martin'') ta un [[isla]] den [[Laman Karibe]], ku ta karga nòmber di e santo San Martin de Tours. E isla ta pertenesé na [[Antia Menor]]. E ta situá 240 kilometer ost di [[Puerto Rico]] i pasùit di [[Anguilla]]. E habitantenan indígena tabata yama e isla Soualiga (isla di salu), un nòmber ku awendia residente i aktivistanan ta usa mas i mas den kuadro di e dekolonisashon. Sint Maarten ta dividí den un sekshon franses, [[Sint Maarten (Fransia)|Collectivité de Saint-Martin]], i un sekshon hulandes, [[Sint Maarten|pais Sint Maarten]], ku [[frances|franses]] respektivamente [[hulandes]] i [[ingles]] komo [[idioma ofisial]].<ref>{{nl}}{{Citeer web |url=http://www.sxmparliament.org/wp-content/uploads/2019/09/AB-2010-GT-no.-01-Staatsregeling-van-Sint-Maarten.pdf |titel=Afkondigingsblad van Sint Maarten: Staatsregeling van Sint Maarten |datum=2010-12-20 |werk=[[Parlamento di Sint Maarten]] |citaat=§1.1.2 De officiële talen zijn het Nederlands en het Engels.}}</ref> E lenga papiá na e isla ta sinembargo ingles, meskos ku na Sint Eustatius, komo ku gran parti di e [[poblashon]] ta desendiente di esklabonan ingles. Desde [[10 di òktober]] [[2010]] e sekshon hulandes ta un pais separá dentro di e Reino Hulandes. Anteriormente e tabata parti di [[Antias Hulandes]]. {| class="wikitable" ! ! [[Sint Maarten (Fransia)|Saint-Martin]] ! [[Sint Maarten]] |- | Bandera || style="text-align:center;" | [[File:Flag of Saint-Martin (local).svg|40px|rand]]||style="text-align:center;" |[[File:Flag of Sint Maarten.svg|40px|rand]] |- | Eskudo ||style="text-align:center;" |[[File:St Martin Coat.png|40px|rand]] || style="text-align:center;" |[[File:Sint Maarten eiland wapen.svg|40px|rand]] |- | [[Kapital]] || [[Marigot]] || [[Philipsburg]] |- | Superfisie || 54 km² || 34 km² |- | [[Idioma]] ||[[Frances|franses]] || [[hulandes]] i [[ingles]] |- | [[Moneda]] || [[euro]] || [[Florin Antiano|florin antiano]] |- | Status ||teritorio ultramar franses || teritorio outónomo |- | [[Poblashon]] || 35.925 <small>(2007)</small> || 38.959<small>(01-01-2007)</small> |- | Kódigo ISO pa pais || MF || SX |- | Kabes di gobièrnu || Serge Gouteyron (alkalde)<ref>{{fr}} Outremers 360, [https://www.outremers360.com/bassin-atlantique-appli/serge-gouteyron-nouveau-prefet-de-saint-martin-et-de-saint-barthelemy Serge Gouteyron, nouveau préfet de Saint-Martin et de Saint-Barthélémy], 25 december 2020</ref> || [[Ajamu Baly|Ajamu G. Baly]] (gobernador) |} {{Commonscat}} {{Appendix|refs|2= * {{Tradukshon for di otro Wikipedia|idioma=nl|oldid =64648711|titulo=Sint Maarten (eiland)}} {{References}} }} [[Category:Isla]] q0xsp5kedrbl3yaoil6lklynhg737km 0 9835 164769 158203 2025-07-01T22:43:07Z Caribiana 8320 /* GanadorPBCCG Cultuurprijs overzicht */ wikilink 164769 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Premio Cultural CCG''' (antes ''Premio Cultural PBCCG'') ta un premio general di cultura pa tur isla di [[Karibe Hulandes|Caribe Hulandes]], cu a wordo institui na aña 2003 na ocacion di e di cincuenta aniversario di fundacion [[Cultuurfonds Caribisch Gebied]] (CCG). E ta wordo otorga pa prestacion meritoso riba tereno di [[historia]], [[literatura]], arte visual, [[músika|musica]], [[teatro]], [[arte]] y educacion di arte, cuido di [[monumento]] i [[naturalesa]], di un persona naci na [[Aruba]], [[Boneiru|Boneiro]], [[Kòrsou]], [[Sint Maarten]], [[Sint Eustatius]] of [[Saba]] of cu a biba eynan pa un periodo di mas cu cincu aña consecutivo, of sea dor di un instituto of organisacion estableci y trahando riba un di e islanan menciona. E premio ta consisti di un estatua den forma di un webo cu spinanan cu ta sali afo, diseña pa [[Hortence Brouwn]]. E ta simbolisa e hecho cu tur arte ta nace un dia. E spinanan ta representa musica y otro generonan di arte, cual ta forma un explosion di arte saliendo for di e webo. Na e premio ta mara tambe un suma di 2500 [[florin Antiano]].<ref name="NTR">{{citeer web|url=https://caribischnetwerk.ntr.nl/2013/11/28/eerste-cultuurprijs-prins-bernhard-fonds-op-bonaire/|titel=Eerste cultuurprijs Prins Bernhard Fonds op Bonaire|werk=Red Caribense|datum=2013-11-28|bezochtdatum=2023-11-16}}</ref> == Ganador<ref>[https://pbccaribbean.com/wp-content/uploads/2023/05/PBCCG-Cultuurprijs-overzicht.pdf PBCCG Cultuurprijs overzicht]</ref> == * 2003 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Diana Lebacs]] − literatura * 2004 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] [[Glenda Heyliger]] − arte visual * 2007 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] Eddy y Ito Tromp * 2009 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] Oslin (Chin) Boekhoudt - teatro * 2009 &ndash; [[File:Flag of Sint Maarten.svg|20px|border]] Ian Valz − teatro * 2011 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Stichting Uniek Curaçao]] - preservacion di naturalesa * 2011 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] [[Olga Buckley|Fundacion Bon Nochi Drumi Dushi]] - literatura, lesamento * 2013 &ndash; [[File:Flag of Sint Maarten.svg|20px|border]] Cynric Griff - arte visual * 2013 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Fundashon Pro Monumento]] - cuido di monumento * 2013 &ndash; [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border]] Olimpio Eustacio Sint Jago - musica * 2014 &ndash; [[File:Flag of Sint Eustatius.svg|20px|border]] Misha Spanner - teatro, historia * 2014 &ndash; [[File:Flag of Saba.svg|20px|border]] The Saba Lace Ladies - arte di traha kanchi (‘lace making’) * 2015 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] [[Carlos Bislip]] - musica y educacion di musica * 2015 &ndash; [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border]] [[Mangazina di Rei|Fundashon Mangazina di Rei]] - historia * 2016 &ndash; [[File:Flag of Sint Maarten.svg|20px|border]] Ihndhira Richardson-Marlin - teatro y baile * 2016 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Instituto Buena Bista]] - arte y enseñansa di arte * 2017 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] [[Etty Toppenberg]] - musica * 2017 &ndash; [[File:Flag of Saba.svg|20px|border]] [[Will Johnson]] - literatura * 2017 &ndash; [[File:Flag of Sint Eustatius.svg|20px|border]] Marcella Gibbs-Marsdin - cultura y tradicion * 2017 &ndash; [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border]] Junior Rangers di [[STINAPA Boneiru|Stinapa Boneiro]] - naturalesa y educacion di naturalesa * 2018 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] Albert Schoobaar - teatro * 2018 &ndash; [[File:Flag of Sint Eustatius.svg|20px|border]] Christina Timber-Glover - teatro * 2019 &ndash; [[File:Flag of Saba.svg|20px|border]] [[Heleen Cornet]] - arte visual * 2019 &ndash; [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border]] De Stichting voor Kunst en Cultuur van Bonaire - arte * 2021 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Harry Moen|Henri (Harry) Moen]] - musica * 2023 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Arte di Palabra]] - literatura (hubenil) {{Appendix}} [[Category:Kultura|Karibe Hulandes]] 3y3kr3r5wg3npkja2g8wnw5ypne7g9g 164776 164769 2025-07-01T23:07:10Z Caribiana 8320 /* GanadorPBCCG Cultuurprijs overzicht */ wikilink 164776 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Premio Cultural CCG''' (antes ''Premio Cultural PBCCG'') ta un premio general di cultura pa tur isla di [[Karibe Hulandes|Caribe Hulandes]], cu a wordo institui na aña 2003 na ocacion di e di cincuenta aniversario di fundacion [[Cultuurfonds Caribisch Gebied]] (CCG). E ta wordo otorga pa prestacion meritoso riba tereno di [[historia]], [[literatura]], arte visual, [[músika|musica]], [[teatro]], [[arte]] y educacion di arte, cuido di [[monumento]] i [[naturalesa]], di un persona naci na [[Aruba]], [[Boneiru|Boneiro]], [[Kòrsou]], [[Sint Maarten]], [[Sint Eustatius]] of [[Saba]] of cu a biba eynan pa un periodo di mas cu cincu aña consecutivo, of sea dor di un instituto of organisacion estableci y trahando riba un di e islanan menciona. E premio ta consisti di un estatua den forma di un webo cu spinanan cu ta sali afo, diseña pa [[Hortence Brouwn]]. E ta simbolisa e hecho cu tur arte ta nace un dia. E spinanan ta representa musica y otro generonan di arte, cual ta forma un explosion di arte saliendo for di e webo. Na e premio ta mara tambe un suma di 2500 [[florin Antiano]].<ref name="NTR">{{citeer web|url=https://caribischnetwerk.ntr.nl/2013/11/28/eerste-cultuurprijs-prins-bernhard-fonds-op-bonaire/|titel=Eerste cultuurprijs Prins Bernhard Fonds op Bonaire|werk=Red Caribense|datum=2013-11-28|bezochtdatum=2023-11-16}}</ref> == Ganador<ref>[https://pbccaribbean.com/wp-content/uploads/2023/05/PBCCG-Cultuurprijs-overzicht.pdf PBCCG Cultuurprijs overzicht]</ref> == * 2003 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Diana Lebacs]] − literatura * 2004 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] [[Glenda Heyliger]] − arte visual * 2007 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] Eddy y Ito Tromp * 2009 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] Oslin (Chin) Boekhoudt - teatro * 2009 &ndash; [[File:Flag of Sint Maarten.svg|20px|border]] Ian Valz − teatro * 2011 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Stichting Uniek Curaçao]] - preservacion di naturalesa * 2011 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] [[Olga Buckley|Fundacion Bon Nochi Drumi Dushi]] - literatura, lesamento * 2013 &ndash; [[File:Flag of Sint Maarten.svg|20px|border]] Cynric Griff - arte visual * 2013 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Fundashon Pro Monumento]] - cuido di monumento * 2013 &ndash; [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border]] Olimpio Eustacio Sint Jago - musica * 2014 &ndash; [[File:Flag of Sint Eustatius.svg|20px|border]] Misha Spanner - teatro, historia * 2014 &ndash; [[File:Flag of Saba.svg|20px|border]] [[Kanchi sabano|The Saba Lace Ladies]] - arte di traha kanchi (‘lace making’) * 2015 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] [[Carlos Bislip]] - musica y educacion di musica * 2015 &ndash; [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border]] [[Mangazina di Rei|Fundashon Mangazina di Rei]] - historia * 2016 &ndash; [[File:Flag of Sint Maarten.svg|20px|border]] Ihndhira Richardson-Marlin - teatro y baile * 2016 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Instituto Buena Bista]] - arte y enseñansa di arte * 2017 &ndash; [[File:Flag of Aruba.svg|20px|border]] [[Etty Toppenberg]] - musica * 2017 &ndash; [[File:Flag of Saba.svg|20px|border]] [[Will Johnson]] - literatura * 2017 &ndash; [[File:Flag of Sint Eustatius.svg|20px|border]] Marcella Gibbs-Marsdin - cultura y tradicion * 2017 &ndash; [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border]] Junior Rangers di [[STINAPA Boneiru|Stinapa Boneiro]] - naturalesa y educacion di naturalesa * 2018 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] Albert Schoobaar - teatro * 2018 &ndash; [[File:Flag of Sint Eustatius.svg|20px|border]] Christina Timber-Glover - teatro * 2019 &ndash; [[File:Flag of Saba.svg|20px|border]] [[Heleen Cornet]] - arte visual * 2019 &ndash; [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border]] De Stichting voor Kunst en Cultuur van Bonaire - arte * 2021 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Harry Moen|Henri (Harry) Moen]] - musica * 2023 &ndash; [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Arte di Palabra]] - literatura (hubenil) {{Appendix}} [[Category:Kultura|Karibe Hulandes]] q788izr8pz0denrlzca2ir2jvc6rhgk 2 9924 164725 164584 2025-07-01T14:54:07Z Kallmemel 14000 /* Historia */ 164725 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> E idioma a establesé su mes komo un medio di komunikashon na Kòrsou den e di dos mitar di siglo diesshete, i pa kuminsamentu di siglo diesocho el a bira e idioma dominante i materno bou di esnan sklabisá i liberá. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref>{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di siglo diesshete, poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} gk4z5k6uz6kbegn41ojl1opn4sqtofm 164726 164725 2025-07-01T14:55:51Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164726 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> E idioma a establesé su mes komo un medio di komunikashon na Kòrsou den e di dos mitar di siglo diesshete, i pa kuminsamentu di siglo diesocho el a bira e idioma dominante i materno bou di esnan sklabisá i liberá. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref>{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di siglo diesshete, poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 6j512ojakj35htrac875k5di375jm5v 164727 164726 2025-07-01T15:04:25Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164727 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> E idioma a establesé su mes komo un medio di komunikashon na Kòrsou den e di dos mitar di siglo diesshete, i pa kuminsamentu di siglo diesocho el a bira e idioma dominante i materno bou di esnan sklabisá i liberá. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref>{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 5thb8h9y3fjn57h5dyuyr5bcqnnhlfr 164728 164727 2025-07-01T15:12:32Z Kallmemel 14000 164728 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref>{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} d4zsn7i2jt0c2g9ah6wed2hi3e5x9jp 164729 164728 2025-07-01T15:14:48Z Kallmemel 14000 164729 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref>{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 2xd66ontshk87rvk1yy6msl5h1467gk 164730 164729 2025-07-01T15:16:46Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164730 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref>{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} gnvxsnugh2k5he3qxbxgepz5nb3o47u 164731 164730 2025-07-01T15:27:07Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164731 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref>{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 10zqs70i8zg1okyqqp94qgdq3579avn 164732 164731 2025-07-01T15:46:28Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164732 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref>{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tum a lugá na Newport, Rhode Island na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní e konfiskashon di e barko hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko. Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} c5c5ymc0v6tooqvz42u8ok56ek52f9y 164733 164732 2025-07-01T15:46:46Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164733 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tum a lugá na Newport, Rhode Island na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní e konfiskashon di e barko hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko.<ref name=":4" /> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 0z0r62m22xk5rzephypgiqp684wqr57 164734 164733 2025-07-01T15:47:14Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164734 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tum a lugá na Newport, Rhode Island na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barko hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko.<ref name=":4" /> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} j3iphfxyniy5yxn6cb2pib8no10n5qh 164735 164734 2025-07-01T15:47:35Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164735 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tum a lugá na Newport, Rhode Island na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko.<ref name=":4" /> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 47jzwnevi52um3aksohc5g9608m9yjb 164736 164735 2025-07-01T15:47:56Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164736 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tuma a lugá na Newport, Rhode Island na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko.<ref name=":4" /> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 5h1e0fvp38p44itapmcs1yf3sdvgi2t 164737 164736 2025-07-01T15:48:12Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164737 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tuma a lugá na Newport, [[Rhode Island]] na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko.<ref name=":4" /> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} odbumjv6ukbawmh8vxkcf8zlypbaum8 164738 164737 2025-07-01T15:54:09Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164738 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tuma a lugá na Newport, [[Rhode Island]] na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko. E tempu ei, e britániko i hulandesnan no tabata den guera, pero sekuestradó a kere eroneamente ku tabata trata di un barku spañó.<ref name=":4" /> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 7gfriutgoqo89wxc07kke6bje4uqj0l 164739 164738 2025-07-01T15:59:34Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164739 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tuma a lugá na Newport, [[Rhode Island]] na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko. E tempu ei, e britániko i hulandesnan no tabata den guera, pero sekuestradó a kere eroneamente ku tabata trata di un barku spañó. E malkomprendementu aki a surgi, en parti, pasobra a skucha e miembronan di tripulashon di e barku papia un lenga ku tabata zona manera spañó.<ref name=":4" /> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} pa16hd3fxaisuruqn8gq3sexw0roqo0 164740 164739 2025-07-01T16:02:32Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164740 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tuma a lugá na Newport, [[Rhode Island]] na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko. E tempu ei, e britániko i hulandesnan no tabata den guera, pero sekuestradó a kere eroneamente ku tabata trata di un barku spañó. E malkomprendementu aki a surgi, en parti, pasobra a skucha e tripulantenan di e barku papia un lenga ku tabata zona manera spañó. Durante e prosedimentu, un tripulante por a demonstra ku e barku tabata hukandes i ku e idoma abordo no tabata spañó, sino papiamentu.<ref name=":4" /> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 0hrivc9uif5xb63xs6ugavm34amuzfa 164741 164740 2025-07-01T16:17:14Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164741 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tuma a lugá na Newport, [[Rhode Island]] na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko. E tempu ei, e britániko i hulandesnan no tabata den guera, pero sekuestradó a kere eroneamente ku tabata trata di un barku spañó. E malkomprendementu aki a surgi, en parti, pasobra a skucha e tripulantenan di e barku papia un lenga ku tabata zona manera spañó. Durante e prosedimentu, un tripulante por a demonstra ku e barku tabata hukandes i ku e idoma abordo no tabata spañó, sino papiamentu.<ref name=":4" /> {|class="infobox" style="max-width:320px" |Pregunta: ''What Language did the People on board the Sloop Speak.'' |- |Kontesta: ''Dutch, Spanish, and Poppemento, but chiefly Poppemento'' |- |Prgunta: ''Whether they commonly talk Poppemento in Curaçao.'' |- |Kontesta: ''Yes'' |} Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} 0o5wil74bq358jg22bnrptyygy6ngnt 164742 164741 2025-07-01T16:18:29Z Kallmemel 14000 164742 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tuma a lugá na Newport, [[Rhode Island]] na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko. E tempu ei, e britániko i hulandesnan no tabata den guera, pero sekuestradó a kere eroneamente ku tabata trata di un barku spañó. E malkomprendementu aki a surgi, en parti, pasobra a skucha e tripulantenan di e barku papia un lenga ku tabata zona manera spañó. Durante e prosedimentu, un tripulante por a demonstra ku e barku tabata hukandes i ku e idoma abordo no tabata spañó, sino papiamentu.<ref name=":4" /> {|class="infobox" style="max-width:{{Infobox/afbeeldingbreedte}}px" |Pregunta: ''What Language did the People on board the Sloop Speak.'' |- |Kontesta: ''Dutch, Spanish, and Poppemento, but chiefly Poppemento'' |- |Prgunta: ''Whether they commonly talk Poppemento in Curaçao.'' |- |Kontesta: ''Yes'' |} Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} o2louuak4tgmrini56ip046w7dy37k5 164743 164742 2025-07-01T16:20:35Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164743 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tuma a lugá na Newport, [[Rhode Island]] na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko. E tempu ei, e britániko i hulandesnan no tabata den guera, pero sekuestradó a kere eroneamente ku tabata trata di un barku spañó. E malkomprendementu aki a surgi, en parti, pasobra a skucha e tripulantenan di e barku papia un lenga ku tabata zona manera spañó. Durante e prosedimentu, un tripulante por a demonstra ku e barku tabata hukandes i ku e idoma abordo no tabata spañó, sino papiamentu.<ref name=":4" /> <blockquote> Pregunta: ''What Language did the People on board the Sloop Speak.''<br> Kontesta: ''Dutch, Spanish, and Poppemento, but chiefly Poppemento''<br> Prgunta: ''Whether they commonly talk Poppemento in Curaçao.''<br> Kontesta: ''Yes'' </blockquote> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} ri8o9y5dbjvj9nlwjs1k6qqqaoyllaf 164744 164743 2025-07-01T17:20:26Z Kallmemel 14000 /* Sosiolingwístiko */ 164744 wikitext text/x-wiki __NOINDEX__ '''Papiamentu''' ta un idioma krioyo (afro)portugues.<ref>[https://glottolog.org/resource/languoid/id/papi1253 Spoken L1 Language: Papiamento], glottolog.org</ref> E ta e [[lenga materno]] i esun mas papiá pa setenta porshento di e poblashon di Aruba ('''papiamento'''), Boneiru ('''papiamen''') i [[Kòrsou]]. E ta ser papiá tambe den komunidatnan di diáspora, manera [[Sint Maarten]], [[Hulanda]], [[Bélgika]], i [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]].<ref name=":1">{{citeer web |url=https://apics-online.info/surveys/47 |titel=Survey chapter: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref><ref name=":0">{{citeer web |url=https://apics-online.info/contributions/47 |titel=Structure dataset 47: Papiamentu |werk=The Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online |bezochtdatum=2025-06-25}}</ref> Papiamentu ta funshoná komo e idioma nashonal, un ròl sentral den e identidat kultural di e islanan i ta kontribuí na e unifikashon di e diferente grupo di poblashon.<ref name="Taal">{{citeer web|url=https://dossierkoninkrijksrelaties.nl/2025/03/25/taal-brug-of-barriere-2/|auteur=Juana Kibbelaar|titel=Taal:Burg of Barrière (2)|werk=dossierkoninkrijksrelaties.nl|datum=2025-03-25|bezochtdatum=2025-03-25}}</ref> Banda di e [[Arawak (lenga)|lenganan Arawak]] ku restunan di e habitantenan original di [[islanan ABC]] tabata papia, papiamentu su vokabulario ta influenshá pa e idiomanan [[ingles]], [[hulandes]] i [[spaño]]. Ta skirbi e nòmber di e lenga diferente na [[Aruba]]''',''' esta ''Papiamento'' i diferente na [[Boneiru]] i [[Kòrsou]]''',''' esta ''Papiamentu.'' E lucha pa un [[ortografia|ortografía]] uniforme na islanan di [[Antias Hulandes]] di antaño a dura largu i a resultá finalmente den dos entidat polítiko i dos diferente [[ortografia|ortografía]]. Na 2003 Papiamentu a keda rekonosí komo [[idioma ofisial]] na Aruba banda di Hulandes i na 2007 na [[Antias Hulandes]] banda di Hulandes i Ingles. Na 2022 Gobièrnu hulandes ta propone pa rekonosé Papiamentu na Boneiru komo idioma di minoria na [[Oropa]] i pa laga esaki resorta bou di e "Charter oropeo pa idiomanan regional i di minoria".<ref>{{nl}}{{Citeer web|url=https://curacao.nu/nederland-wil-het-papiaments-op-bonaire-erkennen-als-minderheidstaal-in-europa/|werk=Curaçao Nu|datum=2022-04-12|titel=Nederland wil het Papiaments op Bonaire erkennen als minderheidstaal in Europa|bezochtdatum=2022-04-13}}</ref> Internashonalmente papiamento tin rekonosimentu linguístiko i ta klasifiká bou di kódigo ''ISO 639-1: pap''. Ethnologue ta nombra papiamento komo idioma makro ku variashon den ortografia i uso. E ta rekonosí pa Glottolog, [[UNESCO]], i ekspertonan linguístiko komo un idioma krioyo stabil ku un bida aktivo. Riba e islanan ABC, Papiamentu tabata parti di e movementu mas grandi di [[emansipashon]]. Rekonosementu komo idioma ofisial, oumento di status, standardisashon, mas publikashon i introdukshon di Papiamentu den enseñansa awe ta ser konsiderá logronan importante den e lucha pa rekonosementu i desaroyo di e idioma.<ref name="Taal"/> == Distribushon geografiko == Segun senso di 2023, Kòrsou ta konta un poblashon di 147.498 habitante di kua 78.0% a raportá papiamentu komo nan idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://senso.cbs.cw/talen-gesproken-in-curacao-resultaten-census-2023|titel=Talen gesproken in Curaçao, Resultaten Census 2023|bezochtdatum=2025-06-30|werk=senso.cbs.cw}}</ref> Na 2020, Aruba ta konta un poblashon di 108.166 habitante di kua 43.2% a raportá papiamento komo e idioma eksklusivo.<ref>{{Citeer web|url=https://arcg.is/vSSbD0|titel=Mapping Census 2020: Social Demographic Diversity in Aruba 3|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-08-10|werk=cbs.aw}}</ref> Na 2021, Boneiru i Sint Eastatius ku un poblashon respektivamente di 21.745 i 3.142 habitante,<ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/bonaire/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: Bonaire|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://longreads.cbs.nl/ticn2021/st-eustatius/|titel=Trends in the Caribbean Netherlands 2021: St. Eustatius|bezochtdatum=2025-06-30|achternaam=Ringnalda|voornaam=Marika|datum=2021|werk=cbs.nl}}</ref> 62,4% i 1.3% a raportá papiamentu komo e idioma prinsipal.<ref>{{Citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/82867NED|titel=Caribisch Nederland; gesproken talen en voertaal, persoonskenmerken|bezochtdatum=2025-06-30|datum=2022-09-27|werk=cbs.nl}}</ref> Ta kalkulá 300.000 papiadó nativo rònt mundu.<ref name=":1" /> == Historia == === Sosiolingwístiko === Papiamentu a originá na Kòrsou den e di dos mitar di [[Siglo 17|siglo diesshete]], poko despues ku West-Indische Compagnie (WIC) a tuma kontrol di e isla na 1634, i asina a plama pa Aruba i Boneiru.<ref>{{citeer journal |auteur=Jacobs, B |titel=Thoughts on the linguistic history of Curaçao. How Papiamentu got the better of Dutch |url=https://hdl.handle.net/1887/60424 |journal=Revue Belge de Philologie et d’Histoire = Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis |datum=2013 |volume=91 |issue=3 |pagina's=787-806}}</ref> Pa e di dos mitar di siglo 18, el a bira e medio prinsipal di komunikashon bou di afro-kurasoleñonan. Esaki ta wòrdu sostené pa vários relato históriko. E konklushon aki ta wòrdu sostené pa relatonan históriko. Por ehèmpel, e saserdote aleman Pader Alexius Schabel a señalá den su diario na 1704 ku e "afronan di Kòrsou tabata papia spañó kibra".<ref>Schabel, Alexius, ''Dagboek-Fragment van Pater Michael Alexius Schabel Societatis Jesu Missionaris op het eiland Curaçao'', NANA.</ref> Na aña 1732, Pader Agustín Caicedo a opservá ku, banda di spañó, portugues i hulandes, e hendenan di Kòrsou tambe tabata papia ''el idioma del país'' ("e idioma di e pais").<ref>{{Citeer boek|auteur=Hartog, Johan|jaar=1968|titel=Curaçao, from colonial dependence to autonomy|plaats=Aruba|uitgever=De Wit|pagina=157|url=https://archive.org/details/BNA-DIG-HARTOG-CURACAO-EN/mode/1up}}</ref> Un deklarashon hurídiko for di 1737 ta referí na e uso di e ''creolse taal'' ("idioma krioyo") dor di afro-kurasoleñonan.<ref>{{Citeer boek|titel=Creolization and contraband: Curaçao in the early modern Atlantic world|auteur=Rupert, L. M.|jaar=2012|uitgever=University of Georgia Press.|hoofdstuk=Language and Creolization|pagina's=212-243}}</ref><ref name=":4">{{Citeer journal |achternaam=Jacobs |voornaam=Bart |titel=The discovery, nature and implications of a Papiamentu text fragment from 1783 |url=https://hdl.handle.net/1887/43140 |journal=Journal of Pidgin and Creole Languages |volume=30 |issue=1 |pagina's=44-62 |bezochtdatum=2025-06-27 |taal=nl |medeauteurs=Marijke J. van der Wal |jaar=2015}}</ref> E promé referensia eksplísito na e nomber di ''papiamentu'' (òf un ortografia variante) ta aparasé den un dokumento hudisial di 1747. E dokumento ta deskribí un oudiensia di korte ku a tuma a lugá na Newport, [[Rhode Island]] na 1747, na fin di e Guera di Suseshon austriako (1739–1748). E oudiensia tabata konserní ku e konfiskashon di e barku hulandes ''De Jonge Johannes'' dor di un sekuestradó britániko. E tempu ei, e britániko i hulandesnan no tabata den guera, pero sekuestradó a kere eroneamente ku tabata trata di un barku spañó. E malkomprendementu aki a surgi, en parti, pasobra a skucha e tripulantenan di e barku papia un lenga ku tabata zona manera spañó. Durante e prosedimentu, un tripulante por a demonstra ku e barku tabata hukandes i ku e idoma abordo no tabata spañó, sino papiamentu.<ref name=":4" /> <blockquote> Pregunta: ''What Language did the People on board the Sloop Speak.'' ("Ki Idioma e hendenan abordo di e sloep a papia.")<br> Kontesta: ''Dutch, Spanish, and Poppemento, but chiefly Poppemento.'' ("Hulandes, spañó, i poppemento, pero prinsipalmente poppemento.")<br> Pregunta: ''Whether they commonly talk Poppemento in Curaçao.'' ("Sea ku komunmente nan ta papia poppemento na Kòrsou.")<br> Kontesta: ''Yes'' ("Si") </blockquote> Aktualmente, e nòmber ofisial skirbí di e idioma ta papiamento na Aruba i papiamentu na Kòrsou i Boneiru. Na Boneiru tambe de bes en kuando ta usa e variante no ofisial di papiamen den boka di pueblo.<ref name=":3">{{Citeer boek|hoofdstukurl=https://www.researchgate.net/publication/334119328_Papiamentu_in_the_first_half_of_the_nineteenth_century|titel=Dissolving Disciplines: Tidal Shifts in the study of the languages, literatures and cultures of the Dutch Caribbean and beyond|uitgever=University of Curaçao/Universidad de Puerto Rico|pagina's=59-71|hoofdstuk=Papiamentu in the first half of the nineteenth century|editie=1|jaar=2018|auteur=Ronald Severing|medeauteurs=Christa Weijer, Nicholas Faracias}}</ref> E nòmber di e idioma mes ta bin di ''papear'', un palabra usá den Portugues i Spañó kolonial: e ta kompará ku ''[[Papiá Kristang]],'' basá riba e Portugues krioyo di [[Malasia]] i [[Singapura]], i e krioyo di Kabo Bèrdè ''papiâ'' òf den Karibe ([[Puerto Rico]], [[Republika Dominikano|Repúblika Dominikano]], [[Cuba]]) "papiar"- papia ekstensivamente (pero tambe den e término Portugues kiermen "kome"). [[Spaña]] a klama e dominio riba e islanan den [[siglo 15]], pero nan no a hasi hopi uso di dje. Na 1634, [[West Indische Compagnie]] (WIC) a tuma e islanan den su poder, deportando e Arawaknan ku a keda i e poblashon Spañó pa nan respektivo kontinente. E islanan a bira sentro di trato di [[Sklabitut|katibu]] entre [[Afrika]] i [[Laman Karibe|Karibe]]. E historia di e orígen di Papiamentu te ainda no ta konosí. Probablemente Papiamentu a nase for di Português òf for di Spañó. Un resúmen di e debate tokante Papiamentu ta di haña den un buki di Jacobs (2009a). [[File:Letter from Anna Charje in the name of Jantje Boufet (1783).jpg|thumb|260px|Karta di 1783 ku e promé teksto konosí na Papiamentu]] E promé evidensia di e uso generalisá di e Papiamento di Aruba por wòrdu hañá den un dokumento ofisial di Kòrsou den siglo 18. Den [[siglo 19]], e mayoria di e materialnan tabata skirbí na Papiamento inkluyendo buki di skol, materialnan di [[Iglesia Catolico Romano|iglesia katóliko romano]] i e himnarionan. E promé kòrant na Papiamentu publiká na aña [[1871]] tabatin komo título "Civilisado". "Civilizador" ta un palabra Spañó i Portugues, pero e por a wòrdu komprondé ya ku ta un kustumber ku den papiamentu e "r" na final di e palabra tradusí ta kai afó.[[File:Bonaire Papiamentu 03.jpg|thumb|260px|Algun orígen di palabranan na Papiamentu]] === Teoría di e desaroyo lokal === Tin diferente teoría tokante e desaroyo lokal. Den un sierto teoría ta proponé ku Papiamento a desaroya den Caribe for di un pidgin Portugues-Afrikano, e tabata wòrdu usá pa komuniká ku e katibunan di Afrika i katibu Portugues ku despues Hulandes i Spaño (tambe Arawak) a influensiá. E poblashon Hudiu-Portugues di islanan ABC a krese konsiderablemente despues di 1654, ora e Portuguesnan a rekuperá e teritorio Hulandes den nort-ost [[Brasil]], kousando ku e mayoria di e papiadónan Portugues di e tera mester a huí di e persekushon religioso. E ròl presis di Hudiu Sefardi den kuminsamento di e desaroyo no ta konosí, pero loke si ta definitivo ta ku e ta hunga un ròl prominente den e desaroyo di Papiamentu. Hopi di e promé residentenan di Kòrsou tabata Hudiu Sefardí òf di [[Portugal]], [[Spaña]] òf Brasil. P'esei por asumí ku e Hudiu-Spañó a wòrdu tresé pa Kòrsou, kaminda gradualmente a plama pa otro partinan di e komunidat. Komo e komunidat Hudiu a bira importante den merkadeo i komersio, nan tabata papia na Papiamento ku un poko di influensha di Ladino. Mientras varios nashon tabata bas di e isla, Papiamentu a bira e idioma mas papiá di tur dia. == Status sosiolingwístiko == Mayoria di papiadó di papiamentu ta bi- of multilingual, pero kambio di kódigo ta masha komun.<ref name=":2" /> Un ehèmpel di esaki ta lo siguiente.<ref>{{Citeer web|url=https://hdl.handle.net/1887/3192060|titel=Code-Switching on Aruba: Testing the Matrix Language Framework within the Verb Phrase|bezochtdatum=2025-06-27|auteur=Samantha Angela|datum=2021|taal=en|via=Leiden University Student Repository}}</ref> : Ayera Marco tabata ''a hot mess'' riba ''dansvloer''. : Ayera Marco tabata un desaster riba pista di baile. (sin kambio di kódigo) === Polítika lingwístiko i regulashon === Esfuersonan pa standarisá papiamentu a resultá den dos sistema ortografiko. Un sistema di ortografia fonémiko a keda desaroyá na 1976 dor di un komishon nombrá pa Konseho insular di Kòrsou i ofisialmente adoptá dor di gobièrnu di Antia Hulandes pa uso na Kòrsou i Boneiru na 2008. Den e mesun aña, Aruba a desaroyá un sistema di ortografia etimológiko separá, tambe pa medio di un komishon apuntá.<ref name=":1" /> Ku e meta pa promove papiamentu a lanta varios organisashon. Pa fasilita kolaborashon entre e organisashonnan aki a funda e ''Plataforma Union di Papiamentu'' na 2012. Miembronan di e plataforma ta: * Fundashon Splika - Hulanda * Fundashon Lanta Papiamento - Aruba * Akademia Papiamentu - Boneiru * Fundashon Dushi Papiamentu - Boneiru * Instituto Alsa Papiamentu - Kòrsou === Idioma ofisial i minoritario === * {{ABW|bandera}} - Papiamento (ku e ortografia Arubano) a bira un idioma ofisial dia [[21 di mei]] [[2003]]<ref>[https://www.gobierno.aw/papiamento-22-ana-como-idioma-oficial-nos-identidad-nos-orguyo Papiamento 22 aña como idioma oficial – Nos identidad, nos orguyo], gobièrnu di Aruba (21 di mei 2025)</ref>, huntu ku [[hulandes]]. E ta usá den komunikashon di gobièrnu, borchinan públiko, enseñansa i medionan di komunikashon. E ortografia “papiamento” ta preferí na Aruba, ku mas influensia di idioma spañó. * {{CUW|bandera}} - Papiamentu a risibí status ofisial na 2007. E ta usá den atministrashon públiko, sistema di hustisia, skolnan, medio i kultura. Na Kòrsou ta usa e forma “papiamentu”, ku un sistema ortográfiko [[Fonétika|fonétiko]]. * {{BON|bandera}} - Ounke hulandes ta e idioma ofisial di Boneiru komo munisipio spesial di Hulanda, papiamentu ta hopi papiá i usá den komunidat i gobièrnu. E no tin un status ofisial eksplísito na nivel nashonal, pero ta un idioma rekonosé i praktiká den bida públiko. Papiamentu ta wòrdu tratá komo un idioma ko-ofisial na práktika. * {{NLD|bandera}} Den e parti [[Oropa|oropeo]] di Hulanda papiamentu ta rekonosé bou di Karta Oropeo pa Idiomanan Regional i Minoritario for di 2024. Esaki ta duna e idioma protekshon i stimulashon, spesífikamente den [[Karibe Hulandes]].<ref>[https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/-/netherlands-ecrml-protection-extended-to-the-papiamento/u-language-in-the-european-part-of-the-kingdom Netherlands: ECRML protection extended to the Papiamento/u language in the European part of the Kingdom], coe.int (2 di yüli 2024)</ref> == Dialèkt i variedat == Ounke hopi be papiadónan ta afirmá ku tin diferensianan signifikante entre e variedatnan papiá na Aruba i Kòrsou, estudionan lingwístiko a haña solamente variashon menor. Pretenshonan similar ta wòrdu hasí dor di papiadónan urbano na Kòrsou pa loke ta trata formanan di papia den kampo. Sinembargo, no tin evidensia ku e diferensianan aki ta stroba komprendemente mutuo.<ref name=":0" /> Un punto notabel divergente ta den e konvenshonnan ortográfiko. Aruba ta usa un sistema di [[Ortografia di Papiamento|ortografia etimológiko]], miéntras ku Kòrsou i Boneiru a adoptá un [[Ortografia di papiamentu|sistema fonémiko]] desaroyá pa lingwista Raul Römer. E distinshon aki ta resultá den diferensianan visual konsiderabel entre tekstonan skirbí di e islanan, loke por duna e impreshon inkomprensibel apesar ku e idioma papiá ta mutuamente komprendibel.<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Citeer boek|titel=América negra : panorámica actual de los estudios lingüísticos sobre variedades hispanas, portuguesas y criollas|ISBN=3-89354-371-6|hoofdstuk=El papiamentu de Curazao|jaar=1997|achternaam=Maurer|voornaam=Philippe|hoofdstukurl=https://www.torrossa.com/en/resources/an/2569113|pagina's=140-218}}</ref> E variashonnan ta konserní prinsipalmente e fonétika i vokabulario, i den un grado ménos e sintáksis.<ref name=":2" /> [[Zjudeo-papiamentu]] ta e ''sosiolekt'' distinto papiá pa e hudiunan sefardí na Kòrsou, i ta diferensiá prinsipalmente den su vokabulario.<ref>{{Citeer boek|auteur=May Henriquez|auteurlink=May Henriquez|titel=Ta asina? o ta asana?: abla, uzu i kustumber sefardí|jaar=1988}}</ref> == Ortografia == Den e promé mitar di siglo diesnuebe, e promé tekstonan imprimí na papiamentu, a wòrdu skirbí mayoria be pa pastornan hulandes ku a usa un ortografia basá riba hulandes, manera ta evidente den e sigiuente ehèmpel:<ref name=":2" /> : ''Meditasjon arieba soefrimeentoe di noos Senjoor Hesu Kristoe.'' ("Meditashon riba sufrimentu di nos Señor Hesukristu.") Tin algun variashon entre e papiamentu di [[Islanan ABC]]. Un distinshon fonológiko komun ta wòrdu hañá den e [[Vocal|vokal]] final. Papiament<u>o</u> ta usa ''-o'', miéntras ku papiamentu hopi bes ta usa ''-u'', manera den ''sinko'' i ''sinku''.<ref name=":1" /> E sistema etimológiko ta presentá retonan pa siñadónan, manera e konosementu nesesario di etimologia spañó pa distinguí ortografia (p.e., ''sin'' i ''cinco''), miéntras ku e sistema fonémiko ta usa e lèter ''<nowiki><s></nowiki>'' den ambos kaso (''sin'' i ''sinku'').<ref name=":1" /> == Vokabulario == Na 1984 a establesé e Komishon di Standarisashon di Papiamentu, ku ya pa 1995 a standarisá rònt di 6.500 palabra.<ref name=":2" /> Desde 2009, ta konta mas o ménos 18.000 palabra ku un ortografia ofisial na Kòrsou.<ref name=":1" /> E kalkulashon aki ta basá riba e último edishon kompletu di ''Buki di Oro'' for di 2009.<ref>{{Citeer boek|url=https://archive.org/details/buki-di-oro/mode/1up|titel=Ortografia i Lista di Palabra Papiamentu. Buki di Oro.|jaar=2009|uitgever=Fundashon pa Planifikashon di Idioma.}}</ref> ▶Segun historia, e vokabulario básiko i e karakterístika gramatikal ta similar ku esun di e lenga di [[Kabu Verdi|Kabo Bèrdè]] ku a surgi ku un fundeshi básiko ku ta di Portugues i otro influensia ku a pasa despues ([[siglo 17]] i [[siglo 18|18]] respektivamente). == Gramátika == ''Articulo principal'': ''[[Gramatica di Papiamento|Gramatika di papiamentu]]'' Parti distintivo di e sistema di Kòrsou<ref>''Ortografia di papiamentu, di dos edishon.'' Korsou: Sekshon Informativo di Schooladviesdienst, 1983</ref>: * E zonido /k/ semper ta indiká pa e lèter '''k'''. (Na Aruba /k/ por habitá '''c''' òf '''k''' .) * Aksènt agudo ta indiká [[silaba|sílaba]] ku tin strès impronostikabel. * E sistema di Kòrsou tin e lèternan '''è''', '''ò''', '''ù''', '''ü'''. * E sistema di Kòrsou no tin '''x'''. Papiamentu tin e siguiente nuebe [[vocal|vokal]].<ref>Philippe Maurer. Die Verschriftung des Papiamentu, den ''Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen.'' Gunter Narr Verlag, 1990</ref> E sistema di Kòrsou tin un signo ortográfiko pa kada vokal. E sistema di Aruba ku seis signo tin mas ambigwedat. {| class=wikitable ! [[Alfabèt Fonétiko Internashonal|A.F.I.]] || Ortografia di Boneiru/Kòrsou || Ortografia di Aruba |- | a || a den '''kana''' || a den '''cana''' |- | e || e den '''sker, nechi''' || e den '''sker''' (= ingles ''to rip'') |- | ɛ || è den '''skèr, nèchi''' || e den '''sker''' (= ingles ''scissors'') |- | i || i den '''chikí''' || i den '''chikitin''' |- | o || o den '''bonchi, doló''' || o den '''dolor''' |- | ɔ || ò den '''bònchi, dòler''' || o den '''dollar''' |- | u || u den '''kunuku''' || u den '''cunucu''' |- | ø || ù den '''brùg''' || u den '''brug''' |- | y || ü den '''hür''' || uu den '''huur''' |} == Medio i edukashon == Papiamentu ta wòrdu usá den medionan imprimí, transmishon di television i radio, diskuro polítiko, i komunikashon diario. Tambe e ta forma parti di e kuríkulo den enseñansa básiko i sekundario.<ref name=":1" /> === Literatura === [[File:Niewindt.jpg|197px|thumb|E promé buki imprimí na papiamentu, ''Catecismo Corticu'' pa Martinus Niemandt for di 1837. (Ningun kopia a keda rekuperá di e edishon for di 1824)<ref name=":3" />]] E literatura Papiamentu ([[Aruba]]: Literatura Papiamento) ta [[literatura]] oral i skirbí den [[papiamentu]]. E ta okupá su mes ku [[poesia]], prosa i otro tekstonan na Papiamentu i [[Papiamento na Aruba|Papiamento]]. E buki mas bieu na Papiamentu ku a keda konservá ta ''[[Catecismo Corticu]]'', imprimí na 1824. Traduktor ta [[Martinus Niewindt]].<ref>[https://www.academia.edu/39722002/PAPIAMENTU_IN_THE_FIRST_HALF_OF_THE_NINETEENTH_CENTURY Severing, Ronald & Weijer, Christa & Faraclas, Nicholas (2018) Papiamentu in the first half of the nineteenth century]</ref> E promé buki di poesia original na papiamentu tabata ''Patria'' (1944) òf [[Pierre Lauffer]], kende tambe a editá e buki importante, ''Di nos: antologia di nos literatura'' (1971). == Wak tambe == * [[Ortografia di Papiamento]] (Aruba) * [[Ortografia di papiamentu]] (Boneiru i Kòrsou) * [[Gramatica di Papiamento|Gramátika di papiamentu]] (Aruba, Boneiru i i Kòrsou) * [[Zjudeo-papiamentu]] * [[Lista di papiamentista]] * [[Premio Cadushi di Cristal|Kadushi di Kristal]] == Link eksterno == * [https://web.archive.org/web/20131003032509/http://www.fpi.cw/ Fundashon pa Planifikashon di Idioma] * [https://web.archive.org/web/20100501013742/http://www.papiamento.aw/ Site di Ministerio di Enseñansa Aruba] {{Appendix}} cardckgmo5na02rd6lo7dzsw5q9i7qr 0 9945 164746 145696 2025-07-01T17:32:29Z Kallmemel 14000 164746 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Taxobox mamifero | imagen = Hominidae (extant species).jpg | descripcion = E ocho especie di Hominidae existente (genero pa rij): hende, chimpanse, gorila, y orangutan. | orden = [[Primatonan|Primates]] | superfamia = [[Hominoidae]] | taxon = [[famia (biologia)|Famia]] | c-nomber = Hominidae | autor = Gray | fecha = 1825 | mapa = Distribution of the Great Apes.png | leyenda = Distribucion di simio grandi, incluyendo [[hende]]. | imagen2 = Hominidae chart inverted.svg | descripcion2 = Taxonomia di Hominidae. }} '''Hominidae''', tambe conoci como '''simio grandi''', ta un [[Famia (biologia)|famia]] [[taksonomia|taxonomico]] di e orden di [[Primate|primatenan]]. Tin shete [[espesie|sorto]] di simio grandi y nan ta pertenece na 4 [[Género (biologia)|genero]]: ''[[Pan]]'' ([[chimpanse]] y [[bonobo]]), ''[[Gorilla]]'' ([[gorila oriental]] y [[gorila occidental]]), ''[[Pongo]]'' ([[Sumatra orangutan|orangutan di Sumatra]] y [[Borneo orangutan|orangutan di Borneo]]), y ''[[Homo (genero)|Homo]]'' ([[hende]] moderno).<ref name=":0">{{Cite book|last1=Murphey|year=2015|first1=W.M.|chapter-url=https://doi.org/10.1016/B978-1-4557-7397-8.00038-4|chapter=Great Apes|volume=8|title=Fowler's Zoo and Wild Animal Medicine|editors=R. Eric Miller and Murray E. Fowler|pages=336–354}}</ref><ref>{{Cite book|editors=Don E. Wilson & DeeAnn M. Reeder|year=2005|title=Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference|edition=3|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=12100786|doi=10.1644/06-MAMM-R-422.1}}</ref> E simionan grandi ta origina for di e region [[Equator|equatorial]] di [[Afrika|Africa]] (gorila, chimpanse, y bonobo) y for di zuidoost di [[Asia]]. Nan ta conoci pa nan inteligencia, forsa, y grandura.<ref name=":0" />{{Appendix}} [[Category:Primatologia]] 9frswozt1awvzycggsx50ca0140d60e 0 11391 164745 145717 2025-07-01T17:32:12Z Kallmemel 14000 wikilink 164745 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Taxobox mamifero | exhibi titulo = cursivo | nomber = ''Homo'' | fossiel = [[Pleistoceno]]–Presente | scala tempo = 2,0–0 [[Ma]] | imagen = Human.png | descripcion = | orden = [[Primatonan|Primates]] | famia = [[Hominidae]] | tribu = [[Hominini]] | taxon = [[Genero (biologia)|Genero]] | c-nomber = ''Homo'' | autor = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]] | fecha = 1758 | parntesis = | especie tipico = ''[[Hende|Homo sapiens]]'' | especie tipico autor = Linnaeus | especie tipico fecha = 1758 }} '''''Homo''''' ([[Latin]]: hende) ta un [[Género (biologia)|genero]] den e [[Famia (biologia)|famia]] di simio grandi (''[[Hominidae]]''). [[Hende]] moderno (''Homo sapiens'') ta e unico especie di e genero aki cu ainda ta isisti.<ref>{{Citeer web|url=https://archive.org/details/humanstorywherew0000lock/mode/1up|titel=The human story : where we come from and how we evolved|bezochtdatum=2024-05-19|auteur=Charles Lockwood|datum=2007|via=Internet archive}}</ref> Tin dos teoria principal tocante e plamamento mundial di ''Homo sapiens''. Sigun cu e ''modelo multi-regional'', ''Homo sapiens'' lo tabatin varios antepasado plama den diferente region. Sinembargo, e teoria mas ampliamente acepta ta e hipotesis di un solo origen, cu ta postula cu ''Homo sapiens'' tin un origen comun.[[File:Comparison of skull features of Homo naledi and other early human species.jpg|300px|center|thumb|Comparacion di carpachi entre diferente especie primativo di genero ''Homo''.]] == Taxonomia == * Geslacht: '''''Homo''''' ('''Hende''') (1 Especie) ** Especie: ''[[Homo antecessor]]'' † ** Especie: ''[[Homo cepranensis]]'' † ** Especie: ''[[Homo denisova]]'' † ** Especie: ''[[Homo erectus]]'' † *** Subespecie ''[[Homo erectus erectus]]'' † *** Subespecie ''[[Homo erectus javanicus]]'' (Hende di Java) † *** Subespecie ''[[Homo erectus lantianensis]]'' (Hende di Lantian) † *** Subespecie ''[[Homo erectus meganthropus]]'' † *** Subespecie ''[[Homo erectus nankinensis]]'' (Hende di Nankin) † *** Subespecie ''[[Homo erectus pekinensis]]'' (Hende di Pekin) † *** Subespecie ''[[Homo erectus soloensis]]'' (Hende di Solo) † *** Subespecie ''[[Homo erectus tautavelensis]]'' (Hende di Tautavel) † *** Subespecie ''[[Homo erectus wushanensis]]'' (Hende di Wushan) † *** Subespecie ''[[Homo erectus yuanmouensis]]'' (Hende di Yuanmou) † ** Especie: ''[[Homo ergaster]]'' † ** Especie: ''[[Homo floresiensis]]'' (Hende di Flores) † ** Especie: ''[[Homo georgicus]]'' † ** Especie: ''[[Homo habilis]]'' † ** Especie: ''[[Homo heidelbergensis]]'' (Hende di Heidelberg)† ** Especie: ''[[Homo helmei]]'' † ** Especie: ''[[Homo naledi]]'' † ** Especie: ''[[Homo neanderthalensis]]'' (Neandertal) † ** Especie: ''[[Homo rhodesiensis]]'' (Hende di Rodesia) † ** Especie: ''[[Homo rudolfensis]]'' † ** Especie: ''[[hende|Homo sapiens]]'' ([[Hende]]) [[Category:Homo (genero)| ]] {{Appendix}} meryfwy0q3ax8s5chvfz51ncdrdyz6c 0 11469 164723 164319 2025-07-01T14:42:59Z HapHaxion 11963 164723 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Infobox seleccion nacional futbol | bgcolor = #002B7F <!-- color uniform --> | variante = c <!-- variante c--> | nomber = Kòrsou | copa mundial = copa mundial futbol <!--<copa mundial> (masculino) + <nomber> ta defini Rango di FIFA--> | bandera = [[File:Flag of Curaçao.svg|175px|border]] | alias = Los Azules - De Blauwen - The Blue Wave | federacion = [[Federashon Futbòl Kòrsou]] | Sponsor = [[Nike, Inc.|Nike]] | rango halto = di 68 (yüli 2017) | rango abou = di 183 (aprel 2013, yüli 2014) | coach = [[Dick Advocaat]] | stadion = [[Stadion Ergilio Hato]] | internacional futbolista = [[Cuco Martina]] (55) | gol futbolista = [[Leandro Bacuna]]<br />[[Rangelo Janga]] (14) | prome internacional = {{DOMf}} 1 – 0 {{CUWf-r}} | luga prome internacional = [[San Cristóbal]], [[Republika Dominikano]] | fecha prome internacional = 20 di augustus 2011 | hazaña = {{CUWf}} 10 – 0 {{GRDf-r}} | luga hazaña = [[Willemstad]] | fecha hazaña = 11 di septèmber 2018 | perdida = {{ARGf}} 7 – 0 {{CUWf-r}} | luga perdida = [[Santiago del Estero]], [[Argentina]] | fecha perdida = 28 di mart 2023 | CM participacion = | CM prome biaha = | CM miho resultado = | regional = Kopa Oro di CONCACAF <!--no agrega parentesis cuadra--> | regional participacion = 6 | regional prome biaha = 1963 | regional miho resultado = Di tres luga <br/> (1963, 1969) | regional2 = Kopa Karibe <!--no agrega parentesis cuadra--> | regional2 participacion = 2 | regional2 prome biaha = 2014 | regional2 miho resultado = Ganadó (2017) <!-- Seccion di uniform: primera --> | pattern_la1 = _norrkoping21h | pattern_ra1 = _norrkoping21h | pattern_b1 = _cuw22h | pattern_sh1 = _nikevapor3ww | patternsk1 = | leftarm1 = fff | body1 = fff | rightarm1 = fff | shorts1 = fff | socks1 = fff <!-- Seccion di uniform: segundo --> | pattern_la2 = _nikestrike3gr | pattern_ra2 = _nikestrike3gr | pattern_b2 = _cuw22a | pattern_s2 = _nikematchfit2021rbn | pattern_sh2 = _nikevapor3gr | leftarm2 = 0000FF | body2 = 0000FF | rightarm2 = 0000FF | shorts2 = 0000FF | socks2 = 0000FF }} E '''selekshon nashonal di futbòl di Kòrsou''' ta e ekipo di [[futbol]]istanan maskulino ku desde 2011 ta representá [[Kòrsou]] den kompetensianan internashonal. El a gana e [[Kopa Karibe]] (''Caribbean Cup'') na 2017, loke tabata e promé premio ofisial pa Kòrsou. Na 2019 e selekshon a logra yega e kuart final di e [[Kopa Oro di CONCACAF]] pa promé biaha. Riba e tabla di klasifikashon mundial di [[FIFA]], Kòrsou a logra posishon 68° na yüli di 2017, te awor su mihó posishon ademas di ta e di 6 mihó selekshon di [[CONCACAF]]. E selekshon ta hunga su weganan normalmente den [[Stadion Ergilio Hato]] na [[Willemstad]]. Tur tramite pa e selekshon nashonal ta resortá bou di [[Federashon Futbòl Kòrsou]] (FFK). == Historia == Na 2011 e ekipo aki a tuma lugá di e [[Selekshon Antiano di Futbòl|selekshon di futbòl di Antias Hulandes]], ku a stop di eksistí despues di e [[Disolucion di Antia Hulandes|disolushon di Antia Hulandes]]. E ekipo aki tambe a hunga bou di e nòmber di "Kòrsou" te ku 1958, pero e tempu ei tabata representá tur e islanan di e teritorio di [[Kòrsou i Dependensianan]]. Tanto FIFA komo CONCACAF ta rekonosé e selekshon nashonal di Kòrsou komo e susesor direkto i úniko di e ekiponan di futbòl nashonal di Kòrsou (1921-1958) i Antias Hulandes (1958-2010).<ref>[https://web.archive.org/web/20190626032129/https://www.fifa.com/associations/association/cuw/about Curaçao], [[FIFA]]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210309013123/https://www.concacaf.com/en/member-association/curacao Curacao], [[CONCACAF]] (9 di mart 2021)</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20230203071708/https://www.rsssf.org/tablesc/curacaochamp.html Curaçao — List of Champions], RSSSF (3 di febrüari 2023)</ref> Dia 29 di òktober 2010 e selekshon maskulino di Kòrsou a hunga su promé wega amistoso na [[Willemstad]] kontra [[Aruba]]. E wega aki a keda gana ku 3-0 i Everon Espacia a skor e promé gol na nòmber di Kòrsou. E promé wega pafor di Karibe Hulandes tabata 20 di ougùstùs 2011 kontra [[Republika Dominikano]] na estadio Panamerikano; esaki a terminá den un derota di 1-0 pa Kòrsou. == Partisipashon na torneo == === Kopa Mundial === For di aña 2011 Kòrsou ta partisipá na weganan di klasifikashon pa kampeonato mundial di futbòl di [[FIFA]]. Na su promé weganan klasifikatorio pa Mundial 2014 na [[Brasil]] e selekshon a enfrenta [[Antigua y Barbuda|Antigua i Barbuda]], [[Haiti]] i [[U.S. Virgin Islands|Islanan Birgen Merikano]]. Despues di 2 viktoria i 1 empate for di 6 wega nan a keda eliminá komo e di tres ekipo di grupo F. E dos viktoria kontra e [[U.S. Virgin Islands|Islanan Birgen Merikano]] (3-0 i 6-1) tabata e proménan den un kualifikashon pa Kopa Mundial. Pa Mundial 2018 e ekipo a alkansa e di tres buelta di e torneo i kualifikashon. Den e promé ronda na mart 2015 el a enfrentá [[Montserrat]] i a klasifiká pa e di dos ronda kontra [[Cuba]] ku un viktoria di 2-1 na kas i un viktoria di 2-2 den e di dos wega. Despues di un empate 0-0 den e wega na kas, un empate 1-1 den e wega di regreso kontra Cuba tabata sufisiente pa pone riba e regla di golnan pa e di tres ronda. Sinembargo, e ekipo a keda eliminá na septèmber 2015 despues di dos derota 0-1 kontra [[El Salvador]]. Den e kualifikashon di 2022 e ekipo a enfrentá [[Guatemala]], [[Sint Vincent i Grenadinanan]], Cuba i e Islanan Birgen Britániko den e promé ronda na mart i yüni 2021. E ekipo a gana e grupo dor di hasi mas gol i a avansá pa e di dos ronda. Despues di un derota di 2-1 i un empate di 0-0 kontra [[Panama]] el a keda eliminá den e di dos ronda. Pa Mundial 2026 e selekshon a kai den grupo C di e weganan di kualifikashon. E ta programá pa hunga su promé partidonan na 2024 kontra [[Barbados]] riba 5 di yüni den [[Stadion Ergilio Hato]] i kontra [[Aruba]] riba 8 di yüni den [[Stadion Guillermo Prospero Trinidad]]. Na 2025 e ta sigui pa topa ku [[Sint Lucia]] riba 6 di yüni i [[Haiti]] riba 10 di yüni. === Kopa Oro di CONCACAF === * 2017 – Preliminatorio * 2019 – Kuart final * 2021 – A retirá * 2023 – No a kualifiká Ku e viktoria 4-1 di e selekshon riba St. Lucia dia 18 di novèmber 2024 den Stadion Ergilio Hato Kòrsou a promove bek pa Liga A di [[CONCACAF Nations League]] i a klasifika automátikamente pa e proximo edishon di Kopa Oro na Merka.<ref>https://nu.cw/2024/11/18/curacao-kwalificeert-zich-voor-de-gold-cup-na-zege-op-saint-lucia/ Curacao kwalificeert zich voor de Gold Cup na zege op Saint Lucia], nu.cw (18 di novèmber 2024)</ref> === Kopa Karibe === Na 2014 e selekshon a hunga den e ronda preliminatorio di [[Kopa Karibe]]. Den e edishon di 2017, e selekshon, despues di un fuerte kampaña di kualifikashon, a derotá e anfitrion [[Martinique]] den e semifinal ku e skor di 2-1. E ta vense [[Jamaica]], kampeon saliente i seis biaha ganadó, ku e skor di 2-1 i ta logra su promé Kopa Karibe. Algun hungadó di e wega final tabata [[Elson Hooi]] (2 gol), Eloy Room (kiper), Gino van Kessel, [[Ayrton Statie]], [[Rangelo Janga]] i [[Leandro Bacuna]]. === Kopa di Rei === Dia 5 di yüni 2019, Kòrsou a gana 3-1 kontra [[India]] den e promé ronda di Kopa di Rei, un torneo [[Tailandia|tailandés]] riba invitashon. Den e final dia 8 di yüni 2019, despues di un empate 1-1 despues di pinalti, e ekipo a gana e Kopa di Rei ku 5-4 di [[Vietnam]] na Chang Arena den e siudat Buri Ram na [[Tailandia]]. === Kopa ABCS === Na 2013 e ta yega te final, perdiendo di [[Sürnam]] 1-3 i ta caba na di tres lugá di [[Torneo ABCS|Kopa ABCS]] na 2015. Entre 2016 i 2020 no tabatin kompetensia. Kòrsou tabata ganadó na 2021 den final kontra [[Boneiru]] (2-1) i na 2022 ta sali viktorioso den pinalti kontra Sürnam.<ref>[https://www.rsssf.org/tablesa/abcs.html ABCS Football Tournament], RSSSF.org</ref> == Último weganan i próksimo enkuentronan == [[File:Soccerball current event.svg|20px]] <small>Aktualisá te e último wega riba 18 di novèmber 2024.</small> <div style="display:flex; gap:0.5em;">{{legend|#CCFFCC|Viktoria|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend|#FFFFCC|Empate|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend|#FFCCCC|Derota|border=1px solid #AAAAAA}}</div> {| align="left" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width="97%" |- bgcolor=darkblue style="color:yellow ! width="11%" |Fecha ! width="12%" |Siudat ! width="12%" |Lokal ! width="5%" |Resultado ! width="14%" |Bishitante ! width="20%" |Kompetensia |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|17-10-2023 |[[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] [[Willemstad]] |align=right| [[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''5:3''' |{{TTO}} |[[CONCACAF Nations League]] 23/24 |- bgcolor=FFFCCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|16-11-2023 |[[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] [[Willemstad]] |align=right| [[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''1:1''' |{{SLV}} | Partido amistoso |- bgcolor=FFFCCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|20-11-2023 |[[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] [[Willemstad]] |align=right| [[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''1:1''' |{{SLV}} | Partido amistoso |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|21-03-2024 |[[File:Flag of Turkey.svg|20px|border]] Alanya |align=right|[[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''1:0''' |[[File:Flag of England.svg|22px|border]] Hull City |Partido amistoso híbrido |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|05-06-2024 |[[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] [[Willemstad]] |align=right|[[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''4:1''' |{{BRB}} | Klasifikashon [[Kopa Mundial di Futbòl|Kopa Mundial]] 2026 |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|08-06-2024 | [[File:Flag of Aruba.svg|22px|border]] [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] |align=right|[[Seleccion nacional di futbol di Aruba (masculino)|Aruba]] [[File:Flag of Aruba.svg|22px|border]] |align=center|'''0:2''' |{{CUW}} |Klasifikashon [[Kopa Mundial di Futbòl|Kopa Mundial]] 2026 |- bgcolor=FFCCCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|06-09-2024 |[[File:Flag of Grenada.svg|22px|border]] [[Saint George’s]] |align=right|[[Sint Lucia]] [[File:Flag of Saint Lucia.svg|22px|border]] |align=center|'''2:1''' |{{CUW}} |[[CONCACAF Nations League]] 24/25 |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|09-09-2024 |[[File:Flag of Grenada.svg|22px|border]] [[Saint George’s]] |align=right|[[Sint Maarten (Fransia)|Saint-Martin]] [[File:Flag of Saint-Martin (local).svg|22px]] |align=center|'''0:4''' |{{CUW}} |[[CONCACAF Nations League]] 24/25 |- bgcolor=FFFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|11-10-2024 |[[File:Flag of Saint Lucia.svg|22px|border]] Gros Islet |align=right|[[Grenada]] [[File:Flag of Grenada.svg|22px|border]] |align=center|'''0:0''' |{{CUW}} |[[CONCACAF Nations League]] 24/25 |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|14-10-2024 |[[File:Flag of Saint Lucia.svg|22px|border]] Gros Islet |align=right|[[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''1:0''' |{{GRD}} |[[CONCACAF Nations League]] 24/25 |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|15-11-2024 | [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Willemstad]] |align=right|[[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''5:0''' |[[File:Flag of Saint-Martin (local).svg|22px]] [[Sint Maarten (Fransia)|Saint-Martin]] |[[CONCACAF Nations League]] 24/25 |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|18-11-2024 | [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] [[Willemstad]] |align=right|[[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''4:1''' |{{LCA}} |[[CONCACAF Nations League]] 24/25 |} {{clear}} === 2025 === {| align="left" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width="97%" |- bgcolor=darkblue style="color:yellow ! width="11%" |Fecha ! width="12%" |Siudat ! width="12%" |Lokal ! width="5%" |Resultado ! width="14%" |Bishitante ! width="20%" |Kompetensia |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|06-06-2025 | [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] [[Willemstad]] |align=right|[[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''4:0''' |{{LCA}} | Klasifikashon [[Kopa Mundial di Futbòl|Kopa Mundial]] 2026 |- bgcolor=CCFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|10-06-2025 |[[File:Flag of Aruba.svg|22px|border]] [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]] |align=right|[[Haiti]] [[File:Flag of Haiti.svg|23px|border]] |align=center|'''1:5''' |{{CUW}} |Klasifikashon [[Kopa Mundial di Futbòl|Kopa Mundial]] 2026 |- bgcolor=FFFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|17-06-2025 | [[File:Flag of the USA.svg|22px|border]] San Jose |align=right| [[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''0:0''' |{{SLV}} |CONCACAF Gold Cup 2025 |- bgcolor=FFFFCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|21-06-2025 | [[File:Flag of the USA.svg|22px|border]] [[San Jose]] |align=right| [[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center|'''1:1''' |{{CAN}} |CONCACAF Gold Cup 2025 |- bgcolor=FFCCCC style="border-bottom:1px solid #AAA" |align=center|24-06-2025 | [[File:Flag of the USA.svg|22px|border]] [[Houston]] |align=right| [[Honduras]] [[File:Flag of Honduras.svg|22px|border]] |align=center| '''2:1''' |{{CUW}} |CONCACAF Gold Cup 2025 |- |align=center| sèptèmber |[[File:Flag of Trinidad and Tobago.svg|22px|border]] [[Trinidad i Tobago]] |align=right|[[Trinidad i Tobago]] [[File:Flag of Trinidad and Tobago.svg|23px|border]] |align=center| ''':''' |{{CUW}} |Klasifikashon [[Kopa Mundial di Futbòl|Kopa Mundial]] 2026 |- |align=center| sèptèmber |[[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] [[Willemstad]] |align=right|[[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center| ''':''' |{{BMU}} |Klasifikashon [[Kopa Mundial di Futbòl|Kopa Mundial]] 2026 |- |align=center| òktober |[[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] [[Willemstad]] |align=right|[[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center| ''':''' |{{JAM}} |Klasifikashon [[Kopa Mundial di Futbòl|Kopa Mundial]] 2026 |- |align=center| òktober |[[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] [[Willemstad]] |align=right|[[Kòrsou]] [[File:Flag of Curaçao.svg|22px|border]] |align=center| ''':''' |{{TTO}} |Klasifikashon [[Kopa Mundial di Futbòl|Kopa Mundial]] 2026 |} {{clear}} == Tim tékniko == {| class="wikitable" |- ! Posishon ! Nòmber |- | Entrenadó prinsipal || [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] [[Dick Advocaat]] |- | Entrenadó athuntu || [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Cor Pot<br/ >[[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] [[Giovanni Franken]] |- | Entrenadó pa kiper || [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Raymond Mulder |- | Entrenadó fisiko || [[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] Angelo Cijntje |- | Video Analista || [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Léon Hese |- | Médiko || [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Casper van Eijck |- | Ofisial di prensa || [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Kees Jansma |- | Manager di tim || [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Wouter Jansen |- | Content Creator || [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Anouar Amrani |} == (Eks)-hungadó konosí == {{div col|colwidth=22em}} * [[Vurnon Anita]] * [[Leandro Bacuna]] * [[Juriën Gaari]] * [[Elson Hooi]] * [[Rangelo Janga]] * [[Cuco Martina]] * [[Eloy Room]] * [[Ayrton Statie]] {{div col end}} == Lista di entrenadó == *[[File:Flag of Argentina.svg|20px|border]] Manuel Bilches (2011–2012)<ref name="alberto/pieternella">{{citeer web |auteur=Joachim Springer |url=http://www.versgeperst.com/sport/113124/bilches-moet-curacao-naar-wk-leiden.html |titel=Bilches moet Curaçao naar WK leiden |werk=Versgeperst.com |datum=2011-08-04 |sprache=nl |archiv-url=https://web.archive.org/web/20160611114129/http://www.versgeperst.com/sport/113124/bilches-moet-curacao-naar-wk-leiden.html |archiv-datum=2016-06-11|abruf=2016-09-06}}</ref> *[[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] Ludwig Alberto (2012–2014)<ref name="alberto/pieternella"/> *[[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] Igemar Pieternella (2014, interino)<ref name="alberto/pieternella" /> *[[File:Flag of Curaçao.svg|20px|border]] Etienne Siliee (2014–2015)<ref>{{Citeer web|auteur=Paul Clarke |url=http://jamaica-gleaner.com/article/sports/20141112/soca-warriors-win-caribbean-cup-opener-0 |titel=Soca Warriors Win Caribbean Cup Opener |werk=The Gleaner |hrsg=The Gleaner Company |datum=2014-11-12|abruf=2016-09-06}}</ref> *[[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] [[Patrick Kluivert]] (2015–2016)<ref>{{citeer web|auteur=Lentin Goodijk|url=http://www.metronieuws.nl/sport/2015/03/internationals-curacao-dolblij-met-komst-kluivert |titel=Internationals Curaçao dolblij met komst Kluivert |werk=Metro |hrsg=Telegraaf Media Groep |datum=2015-03-05}}</ref> *[[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] [[Remko Bicentini]] (2016–2020)<ref>{{citeer web|auteur=Edson Evertsz |url=http://www.deporteawe.com/2016/08/24/remko-bicentini-rihairo-meulens-partido-di-fogeo-pa-selekshon-di-futbol-di-korsou/ |titel=Remko Bicentini, Rihairo Meulens i Partido di Fogeo pa Selekshon di Futbol di Korsou |werk=Deporte Awe |datum=2016-08-24 }}</ref> *[[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Guus Hiddink (2020–2021) *[[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Patrick Kluivert (2021, remplasante di Hiddink, kende a haña [[COVID-19]] durante e kualifikashon pa Mundial 2022)<ref>{{Citeer web|url=https://ffk.cw/patrick-kluivert-will-replace-guus-hiddink-for-the-remainder-of-the-qualification-matches-for-world-cup-2021/ |titel=Patrick Kluivert will replace Guus Hiddink for the remainder of the qualification matches for World Cup 2021|werk=[[Federashon Futbòl Kòrsou|ffk.cw]] |datum=2021-05-19 |bezochtdatum=2021-06-02}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://curacao.nu/curacao-uitgeschakeld-in-kwalificatie-wk/ |titel=Curaçao uitgeschakeld in kwalificatie WK |werk=Curacao.nu |sprache=nl |datum=2021-06-16 |abruf=2021-06-16}}</ref> *[[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Art Langeler (2022) *[[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Remko Bicentini (2022-2023) *[[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] Dean Gorré (2023, interino) *[[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|border]] [[Dick Advocaat]] (desde 2024)<ref>[https://www.ad.nl/buitenlands-voetbal/dick-advocaat-76-keert-opnieuw-terug-uit-pensioen-en-gaat-aan-de-slag-bij-curacao~a264fd04/ Dick Advocaat (76) keert opnieuw terug uit pensioen en gaat aan de slag bij Curaçao], Ad.nl (15 di yanüari 2024)</ref> == Mira tambe == * [[Selekshon nashonal di futbòl di Kòrsou (1921-1958)]] * [[Selekshon Antiano di Futbòl|Selekshon antiano di futbòl]] (1958-2010) * [[Seleccion nacional di futbol di Aruba (masculino)|Selekshon nashonal di futbòl di Aruba]] * [[Selekshon boneriano di futbòl]] == Link eksterno == * [https://ffk.cw/ Wepsait di Federashon di Futbòl Kòrsou] * [https://www.rsssf.org/tablesn/nedant-intres.html Weganan Internashonal di Kòrsou i Antia Hulandes te 2004] {{Appendix}} [[Category:Futbòl na Kòrsou]] ocyynmp4sellqt9rox20phd6sxo0n4i 0 11539 164724 131799 2025-07-01T14:43:08Z HapHaxion 11963 164724 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Databox}} '''Union Caribense di Futbol''' (oficialmente '''Caribbean Football Union''', CFU, (na [[spaño]]: ''Unión de Fútbol del Caribe''; na [[Hulandes]]: ''Caraïbische Voetbal Unie'') ta un confederacion di bondnan nacional di [[futbol]] den Caribe. E ta representa 25 pais miembro di [[FIFA]], y tambe 6 teritorio cu no ta afilia na FIFA. E union a wordo establece dia 28 di januari 1978 y miembronan afilia ta competi den e region di [[CONCACAF]]. CFU tambe ta organisa torneo di desaroyo, incluyendo un serie di weganan pa hubentud y e competencia [[Caribbean Club Shield]], cu desde 2024 el a tuma over di CONCACAF. E edicion aki ta programa pa tuma luga na [[Kòrsou|Corsou]] di 25 di juli te 4 di augustus na [[Stadion Rignaal (Jean) Francisca]]. == Miembro == {| class="wikitable sortable" style="text-align: left" ! width=200 | Pais !! width=85 | Federacion !! Funda |- | {{CUB}} || AFC || rowspan=5 | 1961 |- | {{CUW}}<ref name="ant">Te 2010 komo [[Antias Hulandes]] (pais) bou e federacion [[NAVU]].</ref> || [[Federashon Futbòl Kòrsou|FFK]]<ref name="ant" /> |- | {{GUY}} || GFF |- | {{HTI}} || FHF |- | [[File:Flag of Puerto Rico.svg|25px]] [[Puerto Rico]] || FPF |- | {{BMU}} || BFA || rowspan=2 | 1962 |- | {{TTO}} || TTFF |- | [[File:Flag of French Guiana.svg|25px]] Guyana Frances<ref name="no">Federacion no afilia na [[FIFA]].</ref> || LFG<ref name="no" /> || rowspan=3 | 1964 |- | [[File:Flag of Martinique.svg|25px]] [[Martinique]]<ref name="no" /> || LFM<ref name="no" /> |- | {{DOM}} || FEDOFUTBOL |- | {{JAM}} || JFF || rowspan=3 | 1965 |- | {{LCA}} || SLFA |- | {{SUR}} || SVB |- | {{BRB}} || BFA || 1968 |- | {{GRD}} || GFA || rowspan=2 | 1969 |- | [[File:Flag of Guadeloupe.svg|25px]] [[Guadeloupe]]<ref name="no" /> || LGM<ref name="no" /> |- | {{ATG}} || ABFA || 1972 |- | {{BHS}} || BFA || 1981 |- | {{ABW}} || [[Arubaanse Voetbalbond|AVB]] || rowspan=2 | 1988 |- | {{VCT}} || SVGFF |- | {{KNA}} || SKNFA || 1990 |- | [[File:Flag of the Cayman Islands.svg|25px]] [[Islanan Kaiman|Islanan Cayman]] || CIFA || 1992 |- | {{AIA}} || AFA || rowspan=3 | 1994 |- | [[File:Flag of Dominica.svg|25px]] [[Dominica]] || DFA |- | [[File:Flag of Montserrat.svg|25px]] [[Montserrat]] || MFA |- | [[File:Flag of the British Virgin Islands.svg|25px]] Islanan Virgen Britaniko || VIFA || rowspan=2 | 1996 |- | [[File:Flag of the Turks and Caicos Islands.svg|25px]] Islanan Turcas y Caicos || TCIFA |- | [[File:Flag of the United States Virgin Islands.svg|25px]] Islanan Virgen Mericano || VISF]] || 1997 |- | {{SXM}}<ref name="no" /> || SMSA<ref name="no" /> || 1998 |- | [[File:Flag of Saint-Martin (local).svg|25px]] San Martin<ref name="no" /> || CFIN<ref name="no" /> || 1999 |- | [[File:Flag of Bonaire.svg|20px|border]] [[Boneiru|Boneiro]]<ref name="no" /> || [[Federashon Futbòl Boneriano|BFF]]<ref name="no" /> || 2013 |} == Torneo == === Masculino === * [[Kopa Karibe|Copa Caribe]] (cualificacion pa [[Kopa Oro di CONCACAF|Copa Oro di CONCACAF]]) * CONCACAF Caribbean Cup (cualificacion pa CONCACAF Champions Cup) * CONCACAF Caribbean Shield (cualificacion pa CONCACAF Caribbean Cup) === Femenino === * Women’s Caribbean Cup (cualificacion pa CONCACAF Women's Championship y Copa Mundial Damas. === Hubenil === * Campeonato CFU Masculino U-17 * Campeonato CFU Masculino U-20 * Campeonato CFU Femenino U-17 * Campeonato CFU Femenino U-20 {{Appendix}} [[Category:Futbòl]] [[Category:Karibe]] jq3i2o0g47z3zt9pv41umxt3w5or7sh 0 11668 164772 159743 2025-07-01T22:51:57Z Caribiana 8320 wikilink 164772 wikitext text/x-wiki {{variante|a}} {{Infobox artista |variante = a |nomber = Alydia Wever |alias = |imagen = |tamaño imagen = |descripcion = <!-- Seccion di informacion personal --> |nomber completo = Alydia Catalina Oduber-Wever |fecha nacemento = [[11 di yüli|11 di juli]] [[1974]] |luga nacemento = {{ABW}} |fecha fayecimento = |luga fayecimento = |nacionalidad = Hulandes |residencia = [[Hulanda]] |educacion = Conservatorio di Boston <!-- Seccion di famia --> |mayornan = [[Diana Antonette]] |casa = Ryan Oduber |yui = <!-- Seccion di informacion profecional --> |aña activo = 2004 - presente |ofishi = [[baila]]rina, [[coreograf]] y artista multidisciplinario |estilo = |genero = |studiante = |maestro = |obra = |distincion = |firma = |website = https://alydiawever.com/ |nota = }} '''Alydia Catalina Oduber-Wever''' (☆ [[11 di yüli|11 di juli]] [[1974]] na [[Aruba]]) ta un [[baila]]rina, [[coreograf]] y artista [[teatro|teatral]], conoci pa su produccionnan multidisciplinario. == Bida == Wever a nace como yiu di [[Diana Antonette]], artista y docente di baile renombra. El a crece den un famia cu ta stimula arte. Su ruman, Pierangely Wever, tambe ta artista y docente di baile na Aruba. Su famia tabata grandi, contando mas di diesdos tanta y omo. Su welonan tanto materno como paterno a inmigra di diferente pais, entre otro Colombia, Venezuela y Corsou.<ref>[https://www.nporadio1.nl/fragmenten/de-nacht-van/9c019a87-6bcd-4e80-b4bc-55c4ac8bbb1d/2024-05-10-multidisciplinair-kunstenaar-alydia-wever-over-haar-liefde-voor-dans-aruba-en-verzet NPO Radio 1. De nacht van...''Interview met Alydia''] Consulta 18 di juni 2024.</ref> <ref>[https://www.tendencia.com/2017/alydia-wever-una-artista-contemporanea/ Revista Tendencia. ''Alydia Wever, una artista contemporánea.'' 1 di maart 2017.] Consulta 30 di mei 2024.</ref> Wever studia na e Boston Conservatory na Merca, graduando na 2000 cu un BFA den Teatro Musical (1998) y BFA den Baile (2000). Su specialisacion ta den baile moderno.<ref name="Alydia">[https://theaterencyclopedie.nl/wiki/Alydia_Wever Theater Encyclopedie. ''Alydia Wever''.] Consulta 30 di mei 2024.</ref> Na 2018, Alydia Wever a muda pa Hulanda hunto cu su casa, artista Arubiano, Ryan Oduber y nan yiu. == Carera artistico == Despues di a bolbe Aruba na 2004, Wever a produci y dirigi e produccion artistico ''Energia Interno'' (2004), un obra interdisciplinario en colaboracion cu bailadonan profesional y algun artista visual, basá riba e shete puntonan di energia (chakras).<ref name="Alydia"/> Na aña 2008 el a presenta, prome na [[Cas di Cultura]] y despues na Teatro Luna Blou na Corsou, e obra ''One in Soul'' combinando baile-teatro y arte. Na 2011, despues di 2 aña di preparacion Wever a produci y dirigi ''Muhe Frida''. E obra tabata multidisiplinario, mescos cu su produccionnan anterior, y tabata consisti di shete pintura inspirador tocante bida y obra di e artista Mexicano [[Frida Kahlo]] den un combinacion cu teatro, pelicula y arte visual di seis artista muhe [[Aruba]]no (Osaira Muyale, [[Glenda Heyliger]], Alida Martinez, Belinda de Veer, Irene Peterson y Nadine Salas) acompaña pa musica di Michael Lampe y baile moderno cu bailadonan profesional di Hulanda, Cuba, Canada y Aruba.<ref name="Alydia"/> Durante su carera, Wever a produci mas di binti show y exposicion tanto den grupo como solo.<ref name=":0">[https://alydiawever.com/cv/ Alydia Wever. ''Curriculum Vitae.''] Consulta 30 di mei 2024.</ref> Den hopi di su trabou, Wever ta colabora cu su casa. Wever a traha na Scol di Baile Diana Antonette como director artistico, docente, y producer di 2004 te cu 2018. == Distincion == *2011 - ''Best Aruban Flavor Award,'' Caribbean Spotlight Series, 2nd Aruba International Film Festival<ref name=":0" /> *2014 - ''Commemorative Medal,'' HM Kind Willem Alexander's Royal Visit to Aruba *2020 - ''Werkbijdrage Bewezen Talent'', Mondriaan Fonds *2022 - ''Orientation travel to Venice Bienal'', Mondriaan Fonds {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Wever, Alydia}} [[Category:Hende]] [[Category:Arte na Aruba]] gmary5igy2y5if2j3rzi6focp1c6hyr 0 12957 164719 159129 2025-07-01T14:42:13Z HapHaxion 11963 164719 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Databox}} '''Latinoamérika''' ta referí na un region kultural di [[Amérika]], kaminda [[Lenga romániko|idiomanan romániko]] ta wòrdu papia predominantemente, prinsipalmente [[spaño]] i [[portugues]], i den un grado ménos, [[frances|franses]] i su [[idioma krioyo|idiomanan krioyo]] (p.e. [[Idioma Krioyo Haitiano|haitiano)]], i [[dialecto|dialektonan]] italiano. No tin un lista di inklushon presis òf ofisial. Latinoamérika ta wòrdu definí segun identidat kultural, no [[geografia]], i komo tal e ta inkluí paisnan den tantu [[Nort Amérika]] komo [[Sur Amérika]]. Mayoria pais pasùit di [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]] tin e tendensia di ta inkluí, pues [[México]] i e paisnan di [[Amérika Sentral]], Sur Amérika i Karibe. {| cellpadding="10" |width="39%"| * {{ARG}} * {{BOL}} * {{BRA}} * {{CHL}} * {{COL}} * {{CRC}} * {{CUB}} * {{DOM}} * {{ECU}} * {{SLV}} * [[File:Flag of Guadeloupe.svg|25px]] [[Guadeloupe]] * [[File:Flag of French Guiana.svg|25px]] [[Guyana Franses]] * {{GTM}} |width="39%"| * {{HTI}} * {{HON}} * {{MTQ}} * {{MEX}} * {{NIC}} * {{PAN}} * {{PRY}} * {{PER}} * {{PRC}} * [[File:Flag of Saint Barthelemy.svg|25px|border]] [[Sint Barth]] * [[File:Flag of Saint-Martin (local).svg|25px]] San Martin * {{URY}} * {{VEN}} |} Apesar di ta den e mesun region geográfiko, paisnan di abla [[ingles]] i [[hulandes]] tin biaha ta wòrdu ekskluí ([[Sürnam]], [[Guyana]], [[Islanan Falkland]], [[Jamaica]], [[Trinidad i Tobago]], [[Belize]], etc.).<ref>Dressing, David. "Latin America". ''Encyclopedia of Latin American History and Culture''. v. 5, 390</ref> Den un sentido mas limitá, hopi biaha e ta referí na Merka hispano mas [[Brasil]].<ref>{{Cite web|last=Bethell|first=Leslie|date=August 1, 2010|title=Brazil and 'Latin America'|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-latin-american-studies/article/abs/brazil-and-latin-america/AB33AE4B8B4496AA063B3F623020DF50|journal=Journal of Latin American Studies|language=en|volume=42|issue=3|pages=457–485|doi=10.1017/S0022216X1000088X|issn=1469-767X}}</ref><ref>{{Cite web|last=Gistory|date=September 17, 2015|title=Is Brazil Part of Latin America? It's Not an Easy Question|url=https://medium.com/@Gistory/is-brazil-part-of-latin-america-it-s-not-an-easy-question-e5b3cb7c9d89|access-date=July 17, 2024|website=Medium|language=en}}</ref> Términonan relashoná ta "Amérika Hispániko", ku ta referí eksklusivamente na nashonnan di abla spañó, i e ibero-amérika mas amplio, ku ta inkluí tur pais ibériko den Amérika i de bes en kuando paisnan [[Oropa|oropeo]] manera Spaña, Portugal i [[Andora]]. E término latinoamérika a wòrdu introdusí pa promé biaha na 1856 na un konferensia di Paris titulá, literalmente, ''Initiative of America: Idea for a Federal Congress of the Republics'' (Inisiativa di Amérika. Idea di un Kongreso Federal di e Repúblikanan).<ref name="bilbao f">{{cite web|last1=Bilbao|first1=Francisco|title=Iniciativa de la América. Idea de un Congreso Federal de las Repúblicas|language=es|location=París|date=June 22, 1856|via=Proyecto Filosofía en español|url=http://www.filosofia.org/aut/002/fbb1285.htm|access-date=July 16, 2017|archive-date=September 17, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170917111216/http://www.filosofia.org/aut/002/fbb1285.htm|url-status=live}}</ref> {{Commonscat}} {{Appendix}} [[Kategoria:Kultura]] [[Kategoria:Amérika]] gam0pdjbq4rx6ip6nqtxl50o0uc941w 0 13186 164720 164617 2025-07-01T14:42:15Z Caribiana 8320 164720 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Infobox artista|variante=c |nomber = Esmée Winkel |imagen= |descripcion= |fecha nacemento = |luga nacemento = {{CUW}} ||alma_mater = [[Universidat di Leiden]]<br>Universidat di Maastricht |aña activo = 2008 - presente |estilo = |genero = arte botániko |mayornan = |casa = Mark Somers |ofishi = artista, pintor i ilustradó |residencia= {{NLD}} }} '''Esmée Winkel''' (☆ [[Kòrsou]]) ta un artista, pintor i ilustradó botániko di origen kurasoleño-hulandes, ku ta spesialisá den ilustrashon botániko den un konteksto siensífiko. == Bida i karera == Esmée Winkel a nasé i lanta na Kòrsou, kaminda su amor pa [[naturalesa]] a nase. Despues di a gradua na [[Radulphus College]], el a muda pa [[Hulanda]] pa studia.<ref>[https://www.facebook.com/photo/?fbid=282705257829002&set=pcb.282705681162293 Esmée Winkel werkt op snijvlak van kunst en wetenschap], Amigoe, Ñapa (2023)</ref> El a optené un [[lisensiatura|bachelor]] den Biologia na [[Universidat di Leiden]] i un master den Ilustrashon Sientífiko na Universidat di Maastricht. Na 2013, el a kompletá tambe su estudio na Maastricht Academy of Fine Arts and Design. Desde 2008, Winkel ta traha na Naturalis Biodiversity Center, un instituto di investigashon na [[Leiden]], kaminda e ta enfoká riba dibuho sientífiko i kreashon di ilustrashonnan botániko detayá pa publikashon.<ref>[https://binnenstebuiten.kro-ncrv.nl/buitenleven/botanische-tekeningen-met-de-mooiste-details Botanische tekeningen met de mooiste details], KRO/NCRV BinnensteBuiten (21 di mart 2023)</ref> E ta usa varios medio, manera enk, akuarela, pòtlot i téknikanan digital, i hopi biaha e ta aktivo pafó den vèlt i na Hortus Botanicus Leiden. Su ilustrashonnan ta enfatisá karakterístikanan di mata a traves di magnifikashon, bista multiple, i detaye mikroskópiko, hopi biaha dunando mas klaridat ku potrèt.<ref>[https://natuurwijzer.naturalis.nl/onderzoekers/esmee-winkel?utm Esmée Winkel], Naturalis Biodiversity Center</ref> Su trabou ta wòrdu usá pa studiante di PhD i postdocnan den siensia botániko, entre otro.<ref name="Artists">{{citeer web|url=https://www.botanicalartandartists.com/news/about-esmee-winkel-botanical-illustrator-at-naturalis?utm|titel=About Esmée Winkel, botanical illustrator at Naturalis|werk=botanicalartandartists.com|datum=2017-10-24|bezochtdatum=2025-07-01}}</ref> El a risibí varios premio den eksterior pa su ilustrashonnan sientífiko.[[File:AA Jan Kops - Flora Batava, Volume 1 – title (1800).jpg|thumb|190px|''Flora Batava'', tomo I di e kompilashon di ilustrashonnan di mata nativo na Hulanda den [[siglo 19]].]] Winkel ta ekshibí regularmente desde 2009 na Hulanda i internashonalmente, inkluyendo na [[China]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merka]], i [[Reino Uni]]. Su obra ta parti di kolekshonnan importante, manera esnan di Naturalis, Hortus Botanicus Leiden, Hunt Institute for Botanical Documentation (Merka), New York State Museum, i Lindley Library na Reino Uni.<ref name="Artists"/> Na 2021, su buki ''Hyacintorchis - Een nieuwe orchid aan de Noordzee'' a wòrdu publiká, den kual e ta deskribí e deskubrimentu di un espesie nobo di orkidia den e duinnan serka di Noordwijk na 2020.<ref>[https://botanischkunstenaarsnederland.nl/portfolios/esmee-winkel/ Portfolio Esmée Winkel]</ref><ref>{{citeer web|url=https://duinbehoud.nl/hyacintorchis-een-nieuwe-orchidee-aan-de-noordzee/|titel=Hyacintorchis. Een nieuwe orchidee aan de Noordzee|datum=2022-02-01|bezochtdatum=2025-07-01}}</ref> Winkel ta miembro di American Society of Botanical Artists i Dutch Society of Botanical Artists. E tambe ta miembro di Linnean Society of London. Komo ko-editor pa e re-imprenta di "Flora Batava", i komo dunadó di tayer i charla, e ta aktivamente enbolbí den e promoshon di arte botániko.<ref name="Artists"/> Ademas di ilustrashonnan sientífiko, Winkel ta traha ekstensivamente ku akuarela den su obranan liber. == Premio == * 2012 - Premio di hurado, ‘Focus on Nature’, New York State Museum, Merka * 2012 - Medaya di Oro, Biscot, Edinburgh, Eskosia * 2013 - Medaya di Oro, Royal Horticultural Society, London * 2014 - Jill Smythies Award, Linnean Society of London * 2016 - Medaya di Oro, Royal Horticultural Society, London * 2016 - Menshon honorabel, Hermine van Bers Beeldende Kunstprijs * 2016 - ASBA Botanical Illustrator Award for Excellence in Scientific Botanical Art, Pittsburg * 2017 - Margaret Flockton Award (tweede prijs), ''Monanthotaxis pynaertii'' * 2018 - Medaya di Oro, Royal Horticultural Society, London * 2021 - Margaret Flockton Award, Sydney, Australië, (promé premio), ''Notoleptopus decaisnei'' {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Winkel, Esmée}} [[Kategoria:Arte]] [[Kategoria:Biologia]] [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] 5vvm08sgrm238nppnqo4wfo39ekf6zq 1 13189 164698 164676 2025-07-01T12:04:46Z Caribiana 8320 /* Voorganger */ Reply 164698 wikitext text/x-wiki == Voorganger == Volgens [https://antilliaansdagblad.com/nieuws-menu/30985-lijst-kandidaat-ministers-uitgelekt deze bron] was de voorganger van Lew-Jen-Tai [[Shalten Hato]], sinds het ontslag van Ornelio Martina. Ik zal dat zo vermelden in de NL-vertaling. [[Usuario:Kattiel|Kattiel]] ([[Diskushon usuario:Kattiel|diskushon]]) 09:53, 1 yüli 2025 (UTC) :@Kattiel, gebruikelijik is dat bij elk kabinet elk minister naast zijn eigen portefeuille een portefeuille heeft, dat hij waarneemt. Aannemelijker is dat Hato bij het onverwacht vertrek van de NVP minister deze post heeft waargenomen. Naar mijn weten is hij nimmer tot minister van Bestuur, Planning en Diensten benoemd. Formeel is en blijft Lew-Jen-Tai formeel de opvolger van de laatst benoemde minister (en niet van een waarnemer). Overigens geldt dit voor alle ambten. [[Usuario:Caribiana|Caribiana]] ([[Diskushon usuario:Caribiana|diskushon]]) 12:04, 1 yüli 2025 (UTC) c7a7fkwyk5a7trc38ib3xiiv7sxk9em 0 13191 164716 164694 2025-07-01T14:21:27Z Caribiana 8320 /* Bida i karera */ 164716 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Infobox dignatario|variante = c | nomber = Mauritsz de Kort | sucesion = Presidente di <br>[[Corte Comun di Husticia di Aruba, Corsou y Sint Maarten y di Boneiro, Sint Eustatius y Saba|Korte Komun di Hustisia di Aruba, Kòrsou i Sint Maarten i di Boneiru, Sint Eustatius i Saba]]. | periodo start = [[2022]] | periodo fin = [[2025]] |monarkia = [[Rey Willem-Alexander]] |prome minister= | antecesor = Eunice Saleh | sucesor = | sucesion2 = | periodo start2 = | periodo fin2 = | periodo start3 = | periodo fin3 = | ofishi = hurista, abogado, hues | alma mater = [[Universidat di Leiden]] | partido = |pais = {{CUW}} |pareha = |tata = |mama = | website = }} '''Mauritsz J. de Kort''' (☆ 1973 na [[Aruba]]) ta un hurista di Kòrsou. Desde [[1 di yanüari]] [[2022]] e ta presidente di [[Corte Comun di Husticia di Aruba, Corsou y Sint Maarten y di Boneiro, Sint Eustatius y Saba|Korte Komun di Hustisia di Aruba, Kòrsou i Sint Maarten i di Boneiru, Sint Eustatius i Saba]].<ref name="portal">[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/movers-shakers/79-a-new-challenge/7797-mr-mauritsz-de-kort-proposed-for-appointment-to-vice-president-court-of-justice-on-curacao-and-bonaire Mr. Mauritsz de Kort proposed for appointment to vice-president Court of Justice on Curaçao and Bonaire], dutchcaribbeanlegalportal.com (18 di mart 2017)</ref> E ta nombrá komo Gobernador di Kòrsou i susesor di [[Lucille George-Wout]] entrante november 2025.<ref>[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2025/06/30/benoeming-gouverneur-van-curacao Benoeming Gouverneur van Curaçao], Rijksoverheid (30 di yüni 20250</ref> == Bida i karera == Mauritsz de Kort a nase i lanta na Aruba, yu di un tata [[aruba]]no i un mama [[Kòrsou|yu'i Kòrsou]]. El a kompletá [[Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs|VWO]] na [[Colegio Arubano]] y despues a sali pa [[Hulanda]], unda el a studia na HEAO na [[Arnhem]].<ref name="portal"/> Na 1999 el a optené su master den lei na [[Universidat di Leiden]] i seguidamente un postgrado na Universidat di London. Despues di su estudio, De Kort a traha komo hurista na [[Aruba]], Kòrsou i [[Sint Maarten]]. Na 2007, el a kuminsa un entrenamentu komo amtenar hudisial (RAIO, Rechterlijk ambtenaar in opleiding), ku el a termina eksitosamente na 2011. Despues el a wòrdu nombrá hues na Korte Komun di Hustisia (GHJ), unda el a traha na Kòrsou di 2011 pa 2015. Despues el a wòrdu traslada pa e korte na Sint Maarten, unda el a sirbi tambe komo hues. Dia 1 di aprel 2017, De Kort a keda nombrá visepresidente di GHJ pa e kortenan na Kòrsou i Boneiru dor di [[Konseho di Minister di Reino]], despues di Eunice Saleh. Den e posishon aki, el a regresa Kòrsou. Entrante 1 di yanüari 2022, el a wòrdu nombrá presidente di Korte pa tur pais karibense i órgano públiko denter di Reino: Aruba, Kòrsou, Sint Maarten, Boneiru, Sint Eustatius i Saba.<ref>[https://curacaochronicle.com New President of Joint Court of Justice], curacaochronicle.com (21 di novèmber 2021)</ref> El a wòrdu instalá ofisialmente dia 25 di mei 2022 durante un seremonia den presensia di e gobernadornan di Aruba i Kòrsou. Komo Presidente di Korte, De Kort a pone enfasis fuerte riba fortifikashon di e [[estado di derecho]] den [[Karibe Hulandes]]. El a defendé invershonnan adishonal, a enfatisá e importansia di e bienestar di huesnan i a boga pa rekrutamentu di talento hurídiko regional. El a referí, entre otro, na e konsepto di ‘Felisidat Nashonal Bruto’ komo un midi mas amplio di bienestar sosial denter di e sistema di hustisia.<ref>[https://www.curacaochronicle.com/post/local/president-of-joint-court-highlights-judicial-wellbeing-and-urges-greater-support-from-kingdom-governments/?utm_source=chatgpt.com. President of Joint Court Highlights Judicial Wellbeing and Urges Greater Support from Kingdom Governments], curacaochronicle.com (7 di aprel 2025)</ref> Ademas di su karera hurídiko, De Kort ta aktivo riba tereno sosial. For di yüni 2022, e ta miembro di direktiva di Na 2001 Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied (PBCCG), ku ta sostené proyektonan riba tereno di arte, kultura i naturalesa riba e seis islanan karibense di Reino. Su enbolbimentu ta subraya su vision di [[poder hudicial|poder hudisial]] komo parti di sosiedat i komo un brug entre lei, kultura i komunidat. E nombramentu di Mauritsz de Kort komo Gobernador di Kòrsou a keda anunsiá dia 30 di yüni 2025. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Kort, Mauritsz}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] jur76kjpdx7s6nyjqd1yxnmo18khz80 164717 164716 2025-07-01T14:35:38Z Caribiana 8320 /* Bida i karera */ 164717 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Infobox dignatario|variante = c | nomber = Mauritsz de Kort | sucesion = Presidente di <br>[[Corte Comun di Husticia di Aruba, Corsou y Sint Maarten y di Boneiro, Sint Eustatius y Saba|Korte Komun di Hustisia di Aruba, Kòrsou i Sint Maarten i di Boneiru, Sint Eustatius i Saba]]. | periodo start = [[2022]] | periodo fin = [[2025]] |monarkia = [[Rey Willem-Alexander]] |prome minister= | antecesor = Eunice Saleh | sucesor = | sucesion2 = | periodo start2 = | periodo fin2 = | periodo start3 = | periodo fin3 = | ofishi = hurista, abogado, hues | alma mater = [[Universidat di Leiden]] | partido = |pais = {{CUW}} |pareha = |tata = |mama = | website = }} '''Mauritsz J. de Kort''' (☆ 1973 na [[Aruba]]) ta un hurista di Kòrsou. Desde [[1 di yanüari]] [[2022]] e ta presidente di [[Corte Comun di Husticia di Aruba, Corsou y Sint Maarten y di Boneiro, Sint Eustatius y Saba|Korte Komun di Hustisia di Aruba, Kòrsou i Sint Maarten i di Boneiru, Sint Eustatius i Saba]].<ref name="portal">[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/movers-shakers/79-a-new-challenge/7797-mr-mauritsz-de-kort-proposed-for-appointment-to-vice-president-court-of-justice-on-curacao-and-bonaire Mr. Mauritsz de Kort proposed for appointment to vice-president Court of Justice on Curaçao and Bonaire], dutchcaribbeanlegalportal.com (18 di mart 2017)</ref> E ta nombrá komo Gobernador di Kòrsou i susesor di [[Lucille George-Wout]] entrante november 2025.<ref>[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2025/06/30/benoeming-gouverneur-van-curacao Benoeming Gouverneur van Curaçao], Rijksoverheid (30 di yüni 20250</ref> == Bida i karera == Mauritsz de Kort a nase i lanta na Aruba, yu di un tata [[aruba]]no i un mama [[Kòrsou|yu'i Kòrsou]]. El a kompletá [[Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs|VWO]] na [[Colegio Arubano]] y despues a sali pa [[Hulanda]], unda el a studia na HEAO na [[Arnhem]].<ref name="portal"/> Na 1999 el a optené su master den lei na [[Universidat di Leiden]] i seguidamente un postgrado na Universidat di London. Despues di su estudio, De Kort a traha komo abogado na [[Aruba]], Kòrsou i [[Sint Maarten]]. Na 2007, el a kuminsa un entrenamentu komo amtenar hudisial (RAIO, Rechterlijk ambtenaar in opleiding), ku el a termina eksitosamente na 2011. Despues el a wòrdu nombrá hues na Korte Komun di Hustisia (GHJ), unda el a traha na Kòrsou di 2011 pa 2015. Despues el a wòrdu traslada pa korte na Sint Maarten. Promé ku su traspaso pa Sint Maarten De Kort tabata enkarga ku prensa na Kòrsou (''persrechter'') i na Sint Maarten el a ehersé e funshon aki tambe te ku 1 di mart 2017.<ref>[https://masnoticia.com/mauritsz-de-kort-postula-pa-bira-vice-presidente-di-corte-di-husticia-di-corsou-y-boneiro/?utm Mauritsz de Kort postula pa bira Vice Presidente di Corte di Husticia di Corsou y Boneiro], masnoticia.com (20 di mart 2017)</ref> Dia 1 di aprel 2017, De Kort a keda nombrá visepresidente di GHJ pa e kortenan na Kòrsou i Boneiru dor di [[Konseho di Minister di Reino]], despues di Eunice Saleh. Den e posishon aki, el a regresa Kòrsou. Entrante 1 di yanüari 2022, el a wòrdu nombrá presidente di Korte pa tur pais karibense i órgano públiko denter di Reino: Aruba, Kòrsou, Sint Maarten, Boneiru, Sint Eustatius i Saba.<ref>[https://curacaochronicle.com New President of Joint Court of Justice], curacaochronicle.com (21 di novèmber 2021)</ref> El a wòrdu instalá ofisialmente dia 25 di mei 2022 durante un seremonia den presensia di e gobernadornan di Aruba i Kòrsou. Komo Presidente di Korte, De Kort a pone enfasis fuerte riba fortifikashon di e [[estado di derecho]] den [[Karibe Hulandes]]. El a defendé invershonnan adishonal, a enfatisá e importansia di e bienestar di huesnan i a boga pa rekrutamentu di talento hurídiko regional. El a referí, entre otro, na e konsepto di ‘Felisidat Nashonal Bruto’ komo un midi mas amplio di bienestar sosial denter di e sistema di hustisia.<ref>[https://www.curacaochronicle.com/post/local/president-of-joint-court-highlights-judicial-wellbeing-and-urges-greater-support-from-kingdom-governments/?utm_source=chatgpt.com. President of Joint Court Highlights Judicial Wellbeing and Urges Greater Support from Kingdom Governments], curacaochronicle.com (7 di aprel 2025)</ref> Ademas di su karera hurídiko, De Kort ta aktivo riba tereno sosial. For di yüni 2022, e ta miembro di direktiva di Na 2001 Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied (PBCCG), ku ta sostené proyektonan riba tereno di arte, kultura i naturalesa riba e seis islanan karibense di Reino. Su enbolbimentu ta subraya su vision di [[poder hudicial|poder hudisial]] komo parti di sosiedat i komo un brug entre lei, kultura i komunidat. E nombramentu di Mauritsz de Kort komo Gobernador di Kòrsou a keda anunsiá dia 30 di yüni 2025. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Kort, Mauritsz}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] k2a5ump8iutzs1c5uxs9hrcuqge3lww 164718 164717 2025-07-01T14:36:44Z Caribiana 8320 /* Bida i karera */ 164718 wikitext text/x-wiki {{Variante|c}} {{Infobox dignatario|variante = c | nomber = Mauritsz de Kort | sucesion = Presidente di <br>[[Corte Comun di Husticia di Aruba, Corsou y Sint Maarten y di Boneiro, Sint Eustatius y Saba|Korte Komun di Hustisia di Aruba, Kòrsou i Sint Maarten i di Boneiru, Sint Eustatius i Saba]]. | periodo start = [[2022]] | periodo fin = [[2025]] |monarkia = [[Rey Willem-Alexander]] |prome minister= | antecesor = Eunice Saleh | sucesor = | sucesion2 = | periodo start2 = | periodo fin2 = | periodo start3 = | periodo fin3 = | ofishi = hurista, abogado, hues | alma mater = [[Universidat di Leiden]] | partido = |pais = {{CUW}} |pareha = |tata = |mama = | website = }} '''Mauritsz J. de Kort''' (☆ 1973 na [[Aruba]]) ta un hurista di Kòrsou. Desde [[1 di yanüari]] [[2022]] e ta presidente di [[Corte Comun di Husticia di Aruba, Corsou y Sint Maarten y di Boneiro, Sint Eustatius y Saba|Korte Komun di Hustisia di Aruba, Kòrsou i Sint Maarten i di Boneiru, Sint Eustatius i Saba]].<ref name="portal">[http://www.dutchcaribbeanlegalportal.com/news/movers-shakers/79-a-new-challenge/7797-mr-mauritsz-de-kort-proposed-for-appointment-to-vice-president-court-of-justice-on-curacao-and-bonaire Mr. Mauritsz de Kort proposed for appointment to vice-president Court of Justice on Curaçao and Bonaire], dutchcaribbeanlegalportal.com (18 di mart 2017)</ref> E ta nombrá komo Gobernador di Kòrsou i susesor di [[Lucille George-Wout]] entrante november 2025.<ref>[https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2025/06/30/benoeming-gouverneur-van-curacao Benoeming Gouverneur van Curaçao], Rijksoverheid (30 di yüni 20250</ref> == Bida i karera == Mauritsz de Kort a nase i lanta na Aruba, yu di un tata [[aruba]]no i un mama [[Kòrsou|yu'i Kòrsou]]. El a kompletá [[Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs|VWO]] na [[Colegio Arubano]] y despues a sali pa [[Hulanda]], unda el a studia na HEAO na [[Arnhem]].<ref name="portal"/> Na 1999 el a optené su master den lei na [[Universidat di Leiden]] i seguidamente un postgrado na Universidat di London. Despues di su estudio, De Kort a traha komo abogado na [[Aruba]], Kòrsou i [[Sint Maarten]]. Na 2007, el a kuminsa un entrenamentu komo amtenar hudisial (RAIO, Rechterlijk Ambtenaar In Opleiding), ku el a termina eksitosamente na 2011. Despues el a wòrdu nombrá hues na Korte Komun di Hustisia (GHJ), unda el a traha na Kòrsou di 2011 pa 2015. Despues el a wòrdu traslada pa korte na Sint Maarten. Promé ku su traspaso pa Sint Maarten De Kort tabata enkarga ku prensa na Kòrsou (''persrechter'') i na Sint Maarten el a ehersé e funshon aki tambe te ku 1 di mart 2017.<ref>[https://masnoticia.com/mauritsz-de-kort-postula-pa-bira-vice-presidente-di-corte-di-husticia-di-corsou-y-boneiro/?utm Mauritsz de Kort postula pa bira Vice Presidente di Corte di Husticia di Corsou y Boneiro], masnoticia.com (20 di mart 2017)</ref> Dia 1 di aprel 2017, De Kort a keda nombrá visepresidente di GHJ pa e kortenan na Kòrsou i Boneiru dor di [[Konseho di Minister di Reino]], despues di Eunice Saleh. Den e posishon aki, el a regresa Kòrsou. Entrante 1 di yanüari 2022, el a wòrdu nombrá presidente di Korte pa tur pais karibense i órgano públiko denter di Reino: Aruba, Kòrsou, Sint Maarten, Boneiru, Sint Eustatius i Saba.<ref>[https://curacaochronicle.com New President of Joint Court of Justice], curacaochronicle.com (21 di novèmber 2021)</ref> El a wòrdu instalá ofisialmente dia 25 di mei 2022 durante un seremonia den presensia di e gobernadornan di Aruba i Kòrsou. Komo Presidente di Korte, De Kort a pone enfasis fuerte riba fortifikashon di e [[estado di derecho]] den [[Karibe Hulandes]]. El a defendé invershonnan adishonal, a enfatisá e importansia di e bienestar di huesnan i a boga pa rekrutamentu di talento hurídiko regional. El a referí, entre otro, na e konsepto di ‘Felisidat Nashonal Bruto’ komo un midi mas amplio di bienestar sosial denter di e sistema di hustisia.<ref>[https://www.curacaochronicle.com/post/local/president-of-joint-court-highlights-judicial-wellbeing-and-urges-greater-support-from-kingdom-governments/?utm_source=chatgpt.com. President of Joint Court Highlights Judicial Wellbeing and Urges Greater Support from Kingdom Governments], curacaochronicle.com (7 di aprel 2025)</ref> Ademas di su karera hurídiko, De Kort ta aktivo riba tereno sosial. For di yüni 2022, e ta miembro di direktiva di Na 2001 Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch Gebied (PBCCG), ku ta sostené proyektonan riba tereno di arte, kultura i naturalesa riba e seis islanan karibense di Reino. Su enbolbimentu ta subraya su vision di [[poder hudicial|poder hudisial]] komo parti di sosiedat i komo un brug entre lei, kultura i komunidat. E nombramentu di Mauritsz de Kort komo Gobernador di Kòrsou a keda anunsiá dia 30 di yüni 2025. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Kort, Mauritsz}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Kòrsou]] 72ge4vpi1v9enostx1yxraavpj69y4x 0 13192 164696 2025-07-01T12:01:20Z Kallmemel 14000 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1275595233|Saba lace]]" 164696 wikitext text/x-wiki [[Fail:Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg|thumb| Kanchi sabano]] '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man artesano di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard.{{Reflist|30em}} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] 75220exr2uevl53x1n6hb5mtdljo1g1 164697 164696 2025-07-01T12:02:49Z Kallmemel 14000 /* Nifikashon kultural */ appendix 164697 wikitext text/x-wiki [[Fail:Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg|thumb| Kanchi sabano]] '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man artesano di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] setd4u4e83ada637jiqadu6tv2qrt2e 164699 164697 2025-07-01T12:05:14Z Kallmemel 14000 164699 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man artesano di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] raz4l6k8hypxl1bbdjd4ligf87erdix 164700 164699 2025-07-01T12:07:52Z Kallmemel 14000 164700 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man artesano di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] 8q20lmd5gujam3z9qjzkmd1fvjagcml 164701 164700 2025-07-01T12:10:35Z Kallmemel 14000 164701 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (''circa'' 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man artesano di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] j5hnklk2cgw1xviyku1f4870vhevmju 164702 164701 2025-07-01T12:11:06Z Kallmemel 14000 164702 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man artesano di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] n5hmc5g6pec49zfob0lfaagebsjyjvl 164703 164702 2025-07-01T12:15:29Z Kallmemel 14000 164703 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] sbzyavhfurxwfbgf87oi75eb7ec0d5n 164704 164703 2025-07-01T12:16:00Z Kallmemel 14000 164704 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E obra di kanchi ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] n8927k2s9pdbt53azhpn0t659vfrpc3 164705 164704 2025-07-01T12:16:23Z Kallmemel 14000 164705 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E obra di kanchi ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e obra a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] rwquegn9xz9ywy5ffffgpp56j37hs0c 164706 164705 2025-07-01T12:17:36Z Kallmemel 14000 /* Historia */ 164706 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E obra di kanchi ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e obra a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e obra di man a haña un reputashon pa obra di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e obra pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] ifnn20rgprqvbqh25k6luhwbbcc1a0z 164707 164706 2025-07-01T12:19:06Z Kallmemel 14000 Undo revision [[Special:Diff/164706|164706]] by [[Special:Contributions/Kallmemel|Kallmemel]] ([[User talk:Kallmemel|talk]]) 164707 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E obra di kanchi ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e obra a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] rwquegn9xz9ywy5ffffgpp56j37hs0c 164708 164707 2025-07-01T12:19:19Z Kallmemel 14000 Undo revision [[Special:Diff/164705|164705]] by [[Special:Contributions/Kallmemel|Kallmemel]] ([[User talk:Kallmemel|talk]]) 164708 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E obra di kanchi ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] n8927k2s9pdbt53azhpn0t659vfrpc3 164709 164708 2025-07-01T12:19:31Z Kallmemel 14000 Undo revision [[Special:Diff/164704|164704]] by [[Special:Contributions/Kallmemel|Kallmemel]] ([[User talk:Kallmemel|talk]]) 164709 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na Venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] sbzyavhfurxwfbgf87oi75eb7ec0d5n 164710 164709 2025-07-01T12:22:06Z Kallmemel 14000 164710 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa artesania di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] kinjf57cfec2f03cw8n8299npzsjv73 164711 164710 2025-07-01T12:24:50Z Kallmemel 14000 /* Historia */ 164711 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa obra artesanal di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo Sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] eal3hnk3er596uvn05yyrk9t0jjrjdg 164712 164711 2025-07-01T12:25:39Z Kallmemel 14000 /* Nifikashon kultural */ 164712 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa obra artesanal di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá na obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] cxsuintt6kh77vfaeupp96x7uz2od8y 164713 164712 2025-07-01T12:26:54Z Kallmemel 14000 /* Nifikashon kultural */ 164713 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa obra artesanal di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá nan obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brighma Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] q1cia8vrm5calp7futjoranywhsbiye 164714 164713 2025-07-01T12:27:31Z Kallmemel 14000 /* Nifikashon kultural */ 164714 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e Premio Fondo Kultural di Prins Bernhard. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa obra artesanal di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá nan obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brigham Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] a4xj1y4p4qk7dtc19qjkad5cvbs3d0x 164715 164714 2025-07-01T14:06:40Z Caribiana 8320 wikilink 164715 wikitext text/x-wiki {{variante|c}} {{multiple image |image1=Vrouw bezig met het bewerken van kant op Saba, KITLV 9994.tiff |caption1=Artesano di kanchi sabano (serka 1945) |image2=Famous_Saba_Lace_Work_(6550012589).jpg |caption2= Kanchi sabano |header={{PAGENAME}} |footer={{commonscat inline}} |footer_align=center |direction=vertical }} '''Kanchi sabano''', konosí originalmente komo '''kanchi spañó''', ta un obra di man di e isla [[Karibe Hulandes|karibense]] di [[Saba]] na fin di siglo diesnuebe. Pa kuminsamentu di siglo binti, el a bira un di e industrianan mas prominente di e isla. Te ku añanan sinkuenta, e obra di kanchi aki a aportá masha na e ekonomia lokal. E artesania ainda ta wòrdu praktiká i ta un atrakshon turístiko na Saba. Dos buki a wòrdu skirbí tokante e tema aki i e artesania a gana e [[Premio Cultural CCG| Premio Fondo Kultural Region Karibe]]. == Historia == Debí na opurtunidatnan edukativo limitá pa hende muhé na Saba den siglo diesnuebe, Mary Gertrude Hassell a studia na un konvento katóliko na venezolano, kaminda el a siña e téknika di traha kanchi, ''obra ajour''. Despues di a regresá Saba na aña 1870, el a siña e téknika na otronan, dor di trèk hilo for di paña'i katuna i mara nan den patronchi di kanchi. Despues di e establesimentu regular di servisio postal na 1884, hende muhé lokal a transformá e fishi den un negoshi di pedido postal. Sin akseso inisial na retnan di kliente, nan a krea nan mes ret dor di skirbi karta na kompanianan merikano ora merkansia merikano a yega Saba. Pa [[Prome Guera Mundial|Promé Guera Mundial]], Saba tabatin un poblashon di mas o ménos 2.000 habitante, ku alrededor di 250 hende muhé enbolbí den produkshon di kanchi. Pa 1928, benta anual di kanchi na Merka a yega un suma di 15.000 dolèr, i e artesania a haña un reputashon pa obra artesanal di kalidat altu. Trahamentu di kanchi a keda un fuente importante di entrada te den añanan 1950. == Nifikashon kultural == Na 1995, Eric A. Eliason, un studiante di Universidat di Texas, a bishitá Saba pa investigá nashonalismo sabano pa su tésis. El a rekonosé ku e kanchi sabano ta un símbolo importante pa ku herensia kultural di e hende muhenan sabano, i a haña nan étika di traha duru i traspasá tradishon masho positivo. Enkurashá pa e artesanonan di kanchi lokal, el a kuminsá dokumentá nan obra usando un mashin di kopia suminstrá pa e ofisina di turismo. Na 1997, el a publiká ''The Fruit of Her Hands: Saba Lace, History & Patterns'', ku a yuda revitalisá interes den e artesania pa konserbá su herensia i a enkurashá hende muhé pa siña patronchinan nobo. Na 2010, ku sosten di studiantenan na Brigham Young University, Eliason a lansa un di dos buki, ''Saba Lace Patterns'', ku a dokumentá artesanonan di kanchi individual ku nan patronchinan karakterístiko. Awendia, vários tienda na Saba ta bende paña i lensu ku kanchi sabano, ku a desaroyá den un símbolo prominente pa ku e identidat kultural di Saba. Na 2014, kanchi sabano i e "damanan di kanchi" a wòrdu otorgá e Premio Kultura Karibense di Prins Bernhard. {{Appendix|refs|2= *{{Tradukshon for di otro Wikipedia |idioma=en |titel=Saba lace |oldid=1275595233}} {{references}} }} [[Kategoria:Saba]] [[Kategoria:Kultura]] 9txi3q1530gh263920mkgw1vznpjjfm 0 13193 164770 2025-07-01T22:44:59Z Caribiana 8320 Created page with "{{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidi..." 164770 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. Su mayornan a bini di [[Saba]].<ref name="Video">[https://elpranprojecten.com/glenda-heyliger/ Glenda Heyliger], elpranprojecten.com</ref> Na 1973 el a gradua pa MAVO na John Wesley College.<ref>{{citeer web|titel=Wesley-geslaagden|werk=[[Amigoe]]|datum=1973-06-29|via=Delpher.nl|bezochtdatum=2025-07-02|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461308:mpeg21:p011}}</ref> Prome el a studia microbiologia<ref name="Video"/> y despues a bay studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Heyliger, Glenda}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Arte na Aruba]] 841v94mtqc8ult7p98281as5xs4hilm 164771 164770 2025-07-01T22:47:19Z Caribiana 8320 /* Bida y carera */ 164771 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. Su mayornan tabata di [[Saba]].<ref name="Video">[https://elpranprojecten.com/glenda-heyliger/ Glenda Heyliger], elpranprojecten.com</ref> Na 1973 el a gradua pa MAVO na John Wesley College.<ref>{{citeer web|titel=Wesley-geslaagden|werk=[[Amigoe]]|datum=1973-06-29|via=Delpher.nl|bezochtdatum=2025-07-02|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461308:mpeg21:p011}}</ref> Prome el a studia microbiologia<ref name="Video"/> y despues a bay studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Honor == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Heyliger, Glenda}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Arte na Aruba]] pzjvi9i066x1s7ej7ykx5bzn9nk883b 164773 164771 2025-07-01T22:52:48Z Caribiana 8320 164773 wikitext text/x-wiki {{Variante|a}} {{Infobox artista | variante = a | nomber completo = Glenda Marlene Heyliger |luga nacemento= [[San Nicolas]] |ofishi=Escultor, artista di instalacion, docente |alma mater = Gerrit Rietveld Academie ([[Amsterdam]]) |pais = {{ABW}} |genero= arte multidisciplinario |estilo= fusion di arte tradicional Caribense cu arte moderno. | distincion = [[Premio Cultural CCG]] (2004) }} '''Glenda Marlene Heyliger''' (☆ 1957 na [[Aruba]]) ta un artista visual multidisciplinario di Aruba, conoci como escultor, artista di instalacion y docente. E ta un di e figuranan importante den e desaroyo di arte contemporaneo na Aruba. == Bida y carera == Heyliger a nace y lanta na [[San Nicolas]]. Su mayornan tabata di [[Saba]].<ref name="Video">[https://elpranprojecten.com/glenda-heyliger/ Glenda Heyliger], elpranprojecten.com</ref> Na 1973 el a gradua pa MAVO na John Wesley College.<ref>{{citeer web|titel=Wesley-geslaagden|werk=[[Amigoe]]|datum=1973-06-29|via=Delpher.nl|bezochtdatum=2025-07-02|url=https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010461308:mpeg21:p011}}</ref> Prome el a studia microbiologia<ref name="Video"/> y despues a bay studia "Theater Design and Art Direction" na Gerrit Rietveld Academie na [[Amsterdam]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://ateliers89.org/workshop/workshop-kunst-en-mode-wolken-wolken-wolken-met-glenda-heyliger/ |titel=Workshop 'METEO FASHION ART & COLOR CHART' by Glenda Heyliger Multi-Disciplinary Conceptual Visual Artist – Ateliers '89 |datum=oktober 2022 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=ateliers89.org}}</ref> E ta traha obra di instalacion y escultura for di material natural y otro materialnan, den cua e ta mira e herencia [[kolonialismo|colonial]], entre otro cosnan.<ref name=":1">{{Citeer web |url=https://mdc.ulpgc.es/files/original/da6e7449c78221414be59ae3f81979a161885aae.pdf |titel=LIFE'S LITTLE NECESSITIES INSTALLATIONS BY WOMENIN THE NINETIES |auteur=Kellie Jones |bezochtdatum=2025-07-01 |taal=en}}</ref> Pa su escultura ''Your Highness'' di 1997, el a uza palo cu el a haya y klei natural di Aruba, "corona" pa un mata di [[aloe vera|aloe]].<ref name=":1"/> Bek na Aruba e ta aktivo como artista visual y docente. El a bira e motor principal tras di SINFA Art Gallery na San Nicolas, un galeria di arte cu a contribui hopi na e desaroyo di arte visual lokal.<ref name="BonAmi">{{Cite web |url=https://www.bonamiexpoaruba.com/glenda-heyliger |title=BonAmi Expo Aruba – Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Como docente, Heyliger ta duna les na Akademia di Arte Visual di Aruba y tambe na [[Cas di Cultura]] na [[Oranjestad (Aruba)|Oranjestad]].<ref name="SWA">{{Cite web |url=https://www.swaruba.com/glenda-heyliger/ |title=Stichting Schrijvers en Vertalers Aruba - Glenda Heyliger |access-date=2025-06-30}}</ref> Su obranan a wordo exhibi den varios exposicion na Aruba, [[Kòrsou|Corsou]], [[Cuba]], [[Oropa|Europa]], [[Estadonan Uni di Amérika|Merca]] i [[Sur Amérika|Sur America]]<ref name=":0"/>, incluyendo na [[Florida]]<ref>{{Citeer web |url=https://www.fau.edu/new-artsandletters/galleries/exhibitions/glenda-heyliger/index.php |titel=Glenda Heyliger |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=Florida Atlantic University |taal=en}}</ref> y [[Venezuela]].<ref>{{Citeer web |url=https://dutchculture.nl/en/location/glenda-heyliger |titel=Glenda Heyliger |datum=2019-03-31 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk=dutchculture.nl |taal=en}}</ref> Na 2014, Heyliger, hunto cu otro artistanan Caribense, a exhibi den Museum de Fundatie na [[Zwolle]] durante e exposicion ''Tropisch Koninkrijk'', e prome exposicion general di arte visual contemporáneo di tur seis isla di Caribe Hulandes.<ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/nl/tropisch-koninkrijk/ |titel=Tropisch Koninkrijk - Museum de Fundatie |datum=11-2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |werk= |uitgever=www.museumdefundatie.nl}}</ref><ref>{{Citeer web |url=https://www.museumdefundatie.nl/user/file/jaarverslagmdf2013.pdf |titel=Jaarverslag 2013 |bezochtdatum=2025-07-01 |uitgever=De Fundatie |pagina's=46}}</ref> == Distincion == Na 2004 e tabata e prome Arubano pa ricibi e [[Premio Cultural CCG|Premio Cultural Cultuurfonds Caribisch Gebied]]. {{Appendix}} {{DEFAULTSORT:Heyliger, Glenda}} [[Kategoria:Hende]] [[Kategoria:Arte na Aruba]] chy7vyx3xljegebl5uxfg9dyszvhaux