ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="pa">
  <siteinfo>
    <sitename>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</sitename>
    <dbname>pawiki</dbname>
    <base>https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.3</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ਮੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ਖ਼ਾਸ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ਫਰਮਾ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ਮਦਦ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ਫਾਟਕ</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1080</id>
    <revision>
      <id>810063</id>
      <parentid>810045</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:03:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prabhjot Kaur Gill</username>
        <id>12630</id>
      </contributor>
      <origin>810063</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55884" sha1="86pgadaz3530cs4suw85tmxkx9jf6f8" xml:space="preserve">{{Infobox language
| name             = {{hlist|{{lang|pa|ਪੰਜਾਬੀ}}|{{lang|pnb|{{nq|پنجابی}}}}}}
| nativename       = ਪੰਜਾਬੀ
| pronunciation    = 
| states           = [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ]]
| region           = [[ਭਾਰਤ]]
*[[ਹਰਿਆਣਾ]]
*[[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
*[[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]]
[[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]
*[[ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)|ਪੰਜਾਬ]]
*[[ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਸਥਾਨ]]
| ethnicity        = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| speakers         = 15 ਕਰੋੜ
| date             = 2011–2023
| ref              = {{efn|[[2011 Indian Census]] and [[2023 Pakistani Census]]; The figure includes the [[Saraiki language|Saraiki]] and [[Hindko]] varieties which have been separately enumerated in Pakistani censuses since [[Census in Pakistan#1981|1981]] and [[2017 Pakistani census|2017]]  respectively; 88.9 million [Punjabi, general], 28.8 million [Saraiki],  5.5 million [Hindko] in Pakistan (2023), 31.1 in India (2011), 0.8 in [[Saudi Arabia]] (Ethnologue), 0.6 in [[Punjabi Canadians|Canada]] (2016), 0.3 in the [[British Punjabis|United Kingdom]] (2011), 0.3 in the [[Punjabi Americans|United States]] (2017), 0.2 in [[Punjabi Australians|Australia]] (2016) and 0.2 in the United Arab Emirates. See {{section link||Geographic distribution}} below.}}
| familycolor      = Indo-European
| fam2             = [[ਇੰਡੋ-ਇਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਇੰਡੋ-ਇਰਾਨੀ]]
| fam3             = [[ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ]]
| fam4             = [[ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ#ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਜ਼ੋਨ|ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ]]
| script           = {{plainlist|
*[[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] &lt;small&gt;(ਆਧਾਰਿਕ)&lt;/small&gt;
*[[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] &lt;small&gt;(ਆਧਾਰਿਕ)&lt;/small&gt;
*[[ਦੇਵਨਾਗਰੀ]] &lt;small&gt;(ਇਤਿਹਾਸਕ)&lt;/small&gt;
*[[ਪੰਜਾਬੀ ਬਰੇਲ]]
*[[ਲੰਡਾ ਲਿੱਪੀਆਂ|ਲੰਡਾ]] {{small|(ਇਤਿਹਾਸਕ)}}
*[[ਟਾਕਰੀ]] {{small|(ਇਤਿਹਾਸਕ)}}
*[[ਮਹਾਜਨੀ]] {{small|(ਇਤਿਹਾਸਕ)}}}}
| agency           = ਪੰਜਾਬ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਲੈਂਗੂਏਜ, ਆਰਟ ਐਂਡ ਕਲਚਰ, ਪੰਜਾਬ, [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]&lt;br/&gt;  ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ&lt;ref&gt;{{cite web | last=India | first=Tribune | title=Punjabi matric exam on Aug 26 | website=The Tribune | date=19 August 2020 | url=https://www.tribuneindia.com/news/patiala/punjabi-matric-exam-on-aug-26-128241 | access-date=18 September 2020 | archive-date=19 August 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200819214819/https://www.tribuneindia.com/news/patiala/punjabi-matric-exam-on-aug-26-128241 | url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| nation           = {{flag|ਪਾਕਿਸਤਾਨ}}&lt;br /&gt;{{bulleted_list|{{flag|ਪੰਜਾਬ}} {{small|(ਆਧਾਰਿਕ)}}{{efn|Punjabi language has ''provincial status'' in the Pakistani province of Punjab, sanctioned by the [[Provincial Assembly of the Punjab]]}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The Punjab Institute of Language, Art and Culture Act 2004 |url=http://punjablaws.gov.pk/laws//474.html |access-date=24 September 2022 |website=punjablaws.gov.pk |archive-date=17 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220817071438/http://punjablaws.gov.pk/laws/474.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt;}}&lt;br/&gt;{{flag|ਭਾਰਤ}} &lt;br /&gt; {{bulleted_list|[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ | ਪੰਜਾਬ]] {{small|(ਅਧਿਕਾਰਤ)}}&lt;ref&gt;{{cite web |title=NCLM 52nd Report |url=http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |publisher=NCLM |access-date=13 January 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161115133948/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |archive-date=15 November 2016 |date=15 November 2016 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news | title=Punjab mandates all signage in Punjabi, in Gurmukhi script | website=The Hindu | date=21 February 2020 | url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/punjab-mandates-all-signage-in-punjabi-in-gurmukhi-script/article30881840.ece | access-date=9 September 2020 | archive-date=22 February 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200222140301/https://www.thehindu.com/news/national/other-states/punjab-mandates-all-signage-in-punjabi-in-gurmukhi-script/article30881840.ece | url-status=live }}0&lt;/ref&gt;|[[ਹਰਿਆਣਾ]] {{small|(ਮੁੱਖ)}}&lt;ref&gt;{{cite news | title=All milestones, signboards in Haryana to bear info in English, Hindi and Punjabi: Education Minister | work=The Indian Express | date=3 March 2020 | url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/all-milestones-signboards-in-haryana-to-bear-info-in-english-hindi-and-punjabi-education-minister-6297747/ | access-date=9 September 2020 | archive-date=14 March 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200314065123/https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/all-milestones-signboards-in-haryana-to-bear-info-in-english-hindi-and-punjabi-education-minister-6297747/ | url-status=live }}&lt;/ref&gt;|[[ਦਿੱਲੀ]] {{small|(ਮੁੱਖ)}}&lt;ref&gt;{{cite news | title=Punjabi, Urdu made official languages in Delhi | work=The Times of India | date=25 June 2003 | url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Punjabi-Urdu-made-official-languages-in-Delhi/articleshow/43388.cms | access-date=10 September 2020 | archive-date=14 March 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210314171554/https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/punjabi-urdu-made-official-languages-in-delhi/articleshow/43388.cms | url-status=live }}&lt;/ref&gt;|[[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] {{small|(ਵਾਧੂ, 20% ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਬਲਾਕਾਂ ਅਤੇ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ)}}&lt;ref name=Telegraph:1&gt;{{cite news |url=https://www.telegraphindia.com/1121211/jsp/bengal/story_16301872.jsp |title=Multi-lingual Bengal |date=11 December 2012 |newspaper=[[The Telegraph (Calcutta)|The Telegraph]] |access-date=25 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180325232340/https://www.telegraphindia.com/1121211/jsp/bengal/story_16301872.jsp |archive-date=25 March 2018 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;}}
| minority         = 
| iso1             = pa
| iso2             = pan
| lc1              = pan
| lc2              = pnb
| ld1              = ਪੰਜਾਬੀ
| ld2              = ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ
| lingua           = 59-AAF-e
| image            = Punjabi gurmukhi shahmukhi.png
| imagescale       = 0.5
| imagecaption     = 'ਪੰਜਾਬੀ' [[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ|ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਉੱਪਰ) ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ|ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ)
| map              = Geographical distribution of Punjabi language.png
| mapcaption       = ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵੰਡ।
| caption          = 
| notice           = IPA
| glotto           = panj1256
| glottoname       = ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ
| glottorefname    = ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ
| glotto2          = west2386
| glottoname2      = ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ&lt;!--name as listed at Glottolog--&gt;
| glottorefname2   = ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ&lt;!--name as listed at Glottolog--&gt;
| dia1             = ''ਦੇਖੋ'' [[ਪੰਜਾਬੀ ਲਹਿਜੇ]]
| ancestor         = [[ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾ|ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀਅਨ]]
| ancestor2        = [[ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਇਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਇਰਾਨੀ]]
| ancestor3        = [[ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ]]
| ancestor4        = ''ਵਿਵਾਦਤ'' [[ਵੈਦਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]]&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Salomon |first1=Richard |title=Indian Epigraphy – A Guide to the Study of Inscriptions in Sanskrit, Prakrit, and the Other Indo-Aryan Languages |date=12 November 1998 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-535666-3 |url=https://books.google.com/books?id=XYrG07qQDxkC}}&lt;/ref&gt;
| ancestor5        = ''ਵਿਵਾਦਤ'' [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]]&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Ollett |first1=Andrew |title=Language of the Snakes – Prakrit, Sanskrit, and the Language Order of Premodern India |date=10 October 2017 |publisher=Univ of California Press |isbn=9780520968813 |url=https://books.google.com/books?id=CFn0DwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt;
| ancestor6        = ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ{{efn|[[Paishachi]], [[Shauraseni Prakrit|Saurasheni]], or [[Gandhari language|Gandhari]] Prakrits have been proposed as the ancestor [[Middle Indo-Aryan languages|Middle Indo-Aryan language]] to Punjabi.}}&lt;ref name=&quot;researchgate.net&quot;&gt;{{cite journal |last1=Singh |first1=Sikander |title=The Origin Theories of Punjabi Language: A Context of Historiography of Punjabi Language |journal=International Journal of Sikh Studies |date=April 2019 |url=https://www.researchgate.net/publication/353680383}}&lt;/ref&gt;
| ancestor7        = ''ਵਿਵਾਦਤ'' [[ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼]]
| ancestor8        = [[wikt:Old Punjabi|ਪੁਰਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ]]&lt;ref name=&quot;Languages of India&quot;&gt;{{cite book |last1=Haldar |first1=Gopal |title=Languages of India |date=2000 |publisher=National Book Trust, India |location=New Delhi |isbn=9788123729367 |page=149 |quote=The age of Old Punjabi: up to 1600 A.D. […] It is said that evidence of Old Punjabi can be found in the Granth Sahib.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Routledge&quot;&gt;{{cite book |author1=Christopher Shackle |author2=Arvind Mandair |title=Teachings of the Sikh Gurus : selections from the Scriptures |date=2013 |publisher=Routledge |location=Abingdon, Oxon |isbn=9781136451089 |edition=First |chapter=0.2.1 – Form |quote=Surpassing them all in the frequent subtlety of his linguistic choices, including the use of dialect forms as well as of frequent loanwords from Sanskrit and Persian, Guru Nanak combined this poetic language of the Sants with his native Old Punjabi. It is this mixture of Old Punjabi and Old Hindi which constitutes the core idiom of all the earlier Gurus.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;&gt;{{cite book |last1=Frawley |first1=William |title=International encyclopedia of linguistics |date=2003 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=9780195139778 |page=423 |edition=2nd}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;University of California Press&quot;&gt;{{cite book |last1=Austin |first1=Peter |title=One thousand languages : living, endangered, and lost |url=https://archive.org/details/onethousandlangu0000unse |date=2008 |publisher=University of California Press |location=Berkeley |isbn=9780520255609 |page=[https://archive.org/details/onethousandlangu0000unse/page/115 115]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Language in South Asia&quot;&gt;{{cite book |author1=Braj B. Kachru |author2=Yamuna Kachru |author3=S. N. Sridhar |title=Language in South Asia |url=https://archive.org/details/languageinsoutha0000unse |date=2008 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781139465502 |page=[https://archive.org/details/languageinsoutha0000unse/page/411 411]}}&lt;/ref&gt;
}}
{{Punjabis}}

'''ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ''' ([[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]]: ‎'''پنجابی''',  [[ਗੁਰਮੁਖੀ|ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]]: '''ਪੰਜਾਬੀ''') [[ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਜਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੋਕ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼&quot;&gt;{{cite book|last1=ਨਾਭਾ|first1=ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ|title=ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਰਤਨਾਕਰ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼|date=April 13, 1930|publisher=Languages Department of Punjab|location=Patiala|page=ਪੰਜਾਬੀ|accessdate=11 November 2016}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ [[ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ [[ਹਿੰਦ-ਇਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ|ਹਿੰਦ-ਇਰਾਨੀ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਹ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀਆਂ]] ਦੀ [[ਮਾਂ ਬੋਲੀ]] ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਹੈ। [[ਗੁਰਮੁਖੀ|ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] 'ਚ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ [[ਸੰਸਾਰ|ਦੁਨੀਆਂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਉੱਘੇ [[ਭੰਗੜਾ]] [[ਸੰਗੀਤ]] ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦ &quot;ਪੰਜਾਬੀ&quot; ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ 'ਪੰਜਾਬੀ' ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
&quot;ਐਥਨੋਲੋਗ&quot; 2005 (ਬੋਲੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਗਿਆਨਕੋਸ਼) ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ 30 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੁੱਚੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਵਜੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ 'ਦੂਜੀ '''ਬੋਲੀ'''' ਹੈ। 2022 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ 13 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 2021 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 4 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011Census/Language-2011/Statement-1.pdf|title=Statement 1: Abstract of speakers' strength of languages and mother tongues - 2011|last=|first=|date=|website=http://www.censusindia.gov.in/2011census|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India
Ministry of Home Affairs,
Government of India|access-date=}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਲਹਿੰਦੀ ਪੰਜਾਬੀ। ਲਹਿੰਦੀ ਪੰਜਾਬੀ, ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪਹਾੜੀ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੇ [[ਸੁਰ (ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ)|ਸੁਰ-ਵਿਗਿਆਨ]] ਕਰ ਕੇ ਅਜੋਕੀ [[ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਬੋਲੀਆਂ]] ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਬੋਲੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਝੀ, ਮਲਵਈ, ਦੁਆਬੀ, ਪੁਆਧੀ, ਪੋਠੋਹਾਰੀ, ਮੁਲਤਾਨੀ,  ਆਦਿ ਪਰ ਮਾਝੀ ਨੂੰ ਟਕਸਾਲੀ ਬੋਲੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਪ-ਬੋਲੀ ਪੁਰਾਣੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮਾਝਾ]] ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਅਜੋਕੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਅਤੇ [[ਲਾਹੌਰ]] ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਉਪ-ਬੋਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹਨ। ਇਹ ਬੋਲੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਭਾਰਤੀ [[ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ]] ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਬੋਲੀ ਹੈ ਪਰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰੀ ਹੈਸੀਅਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸੂਬਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹਾਸਿਲ ਹੈ।

==ਇਤਿਹਾਸ==
ਪੰਜਾਬੀ ਹੋਰਨਾਂ ‍ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਬੋਲੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਇੱਕ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆ ਬੋਲੀ ਹੈ।ਪੰਜਾਬੀ ਸੈਂਕੜੇ ਵਰ੍ਹੇ ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਧੀ-ਫੁੱਲੀ ਤੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲਿਤ ਹੋਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/09/%e0%a8%ae%e0%a8%be%e0%a8%82-%e0%a8%ac%e0%a9%8b%e0%a8%b2%e0%a9%80-%e0%a8%aa%e0%a9%b0%e0%a8%9c%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a9%80-5/|title=ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ|last=|first=ਸਵਰਾਜਬੀਰ|date=2019-09-22|website=Punjabi Tribune Online|publisher=|language=pa|access-date=2019-09-22|archive-date=2019-09-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20190923234110/https://www.punjabitribuneonline.com/2019/09/%E0%A8%AE%E0%A8%BE%E0%A8%82-%E0%A8%AC%E0%A9%8B%E0%A8%B2%E0%A9%80-%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80-5/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਬਰਤਾਨੀਆ|ਇੰਗਲੈਂਡ]], [[ਅਮਰੀਕਾ]], [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]], ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ [[2011]] ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਤੀਜੀ ਆਮ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|title=Punjabi-now-third-most-spoken-language-in-Canadas-parliament/articleshow/49639958.cmslurl=http://timesofindia.indiatimes.com/nri/us-canada-news/Punjabi-now-third-most-spoken-language-in-Canadas-parliament/articleshow/49639958.cms|access-date=11 ਨਵੰਬਰ 2015}}&lt;/ref&gt; ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਿੱਖੀ]] ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਲਿਪੀ [[ਗੁਰਮੁਖੀ]] ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ [[ਭੰਗੜਾ]] ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਬੋਲੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਨਾਮਣਾ ਖੱਟਿਆ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ [[ਭਾਰਤ]] ਅਤੇ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[1947|1947 ਈਸਵੀ]] ਦੀ ਵੰਡ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।

ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਅਤੇ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ, ਹੋਰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਾਂਗ ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਵਿਕਾਸ ਵੈਦਿਕ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਈ ਰੂਪ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਰਾਇਕੀ, ਹਿੰਦਕੋ, ਮਾਝੀ, ਪੋਠੋਹਾਰੀ, ਪਰ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨਿਗੂਣੇ ਜਿਹੇ ਹੀ ਹਨ।

[[ਜੁਲਾਈ]], [[1951]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਜ਼ੋਰਾਂ-ਸ਼ੋਰਾਂ ਨਾਲ ਚਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਸ਼ਾ ਪਰੈੱਸ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਬਦਲਣ ਲਈ ਸਾਰਾ ਟਿੱਲ ਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪਈ ਵੰਡ ਦੀ ਲਕੀਰ ਨੂੰ ਕਾਲ਼ੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਭਰਨ ਲਈ ਮਹਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਾਮਯਾਬੀ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਹਰ ਸਿੱਖ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਅਤੇ ਹਰ ਹਿੰਦੂ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਲਿਖਾਇਆ।


== ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ ==

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ‘ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ’ 1960 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ। ਇਸ ਐਕਟ ਦੀ ਧਾਰਾ 3 ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ‘ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ’ 02 ਅਕਤੂਬਰ 1960 ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਕੰਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ 2 ਅਕਤੂਬਰ 1960 ਤੋਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ’ਚ ਕਰਨ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਉਪਲੱਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸੇ ਧਾਰਾ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ 2 ਅਕਤੂਬਰ 1962 ਤੋਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਹੋਵੇਗੀ।

ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਨ ਮਗਰੋਂ 29 ਦਸੰਬਰ 1967 ਨੂੰ 1960 ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਰੱਦ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ 1967 ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਉਦੇਸ਼ਕਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਐਕਟ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ‘ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣਾ’ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਉਦੇਸ਼ਕਾ ਤੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ 1965 ਦੇ ਐਕਟ ਦੇ ਉਲਟ ਇਸ ਐਕਟ ਰਾਹੀਂ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਕੰਮ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਗਿਆ। ਨਾਲ ਹੀ ਧਾਰਾ 4 ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਨਿਯਮ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣਾ ਕਦੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਐਲਾਨ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਭਾਵ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕੰਮ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

1967 ਦੇ ਐਕਟ ਦੀ ਧਾਰਾ 4 ਰਾਹੀਂ ਮਿਲੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਦੋ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਪਹਿਲਾ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ 30 ਦਸੰਬਰ 1967 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ 1 ਜਨਵਰੀ 1968 ਤੋਂ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ। ਦੂਜਾ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ 9 ਫਰਵਰੀ 1968 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ‘ਰਾਜ ਪੱਧਰ’ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਹੁਕਮ 13 ਅਪਰੈਲ 1968 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਹੋਏ।

ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ (ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2008 ਰਾਹੀਂ 1967 ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਸੋਧਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੂਲ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਾ 3-ਏ ਜੋੜੀ ਗਈ। ਇਸ ਨਵੀਂ ਧਾਰਾ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਹੋਰ ਉਲਝਾ ਦਿੱਤੀ। ਨਵੀਂ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਖੰਭ ਕੁਤਰਣਾ, ਇਹ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਇਸ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਦੋਵੇਂ ਪਾਠ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸਰਕਾਰੀ ਗਜ਼ਟ ਵਿੱਚ ਛਪੇ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ‘ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ’ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠ ਵਿੱਚ (‘ਦਫ਼ਤਰੀ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ’ ਦੀ ਥਾਂ) ‘ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ’ ਦਰਜ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਆਸਮਾਨ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪਾਠ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਿਰਫ਼ ‘ਦਫ਼ਤਰੀ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ’ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਕੰਮ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ) ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/08/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%AA%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A8%B6%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%A8%E0%A8%BF%E0%A8%95-%E0%A8%A6%E0%A9%9E%E0%A8%A4%E0%A8%B0%E0%A8%BE/|title=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ’ਚ ਹੁੰਦਾ ਕੰਮਕਾਜ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ|last=|first=|date=2018-08-04|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-08-05|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ਸੰਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤੀ ਕੰਮਕਾਜ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਤਕ ਦਾ, ਆਪਣੀ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਇਸ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ 1967 ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੀਆਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕੰਮਕਾਜ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਮੱਗਰੀ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਕਾਨੂੰਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਣ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/09/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9C-%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B6%E0%A8%BE-%E0%A8%90%E0%A8%95%E0%A8%9F-%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%A8/|title=ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ - Tribune Punjabi|last=ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ|first=|date=2018-09-22|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-09-23|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/09/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9C-%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B6%E0%A8%BE-%E0%A8%90%E0%A8%95%E0%A8%9F-%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%A8-2/|title=ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ - Tribune Punjabi|last=ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ|first=|date=2018-09-29|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-09-30|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=en-US}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਲਿਪੀਆਂ==
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਦੋ ਲਿਪੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਵੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ]] ਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਇਸ ਨੂੰ [[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ।ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇਹ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੀ ਸਮਝੋ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਵੰਡੇ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2012/04/%E0%A9%9E%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82-%E0%A8%98%E0%A8%B0-%E0%A8%97%E0%A8%BE%E0%A8%B3%E0%A9%87/|title=ਫ਼ਾਰਸੀਆਂ ਘਰ ਗਾਲ਼ੇ|last=ਵਰਿੰਦਰ ਵਾਲੀਆ|first=|date=2012-04-28|work=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|access-date=2018-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20130626213947/http://punjabitribuneonline.com/2012/04/%e0%a9%9e%e0%a8%be%e0%a8%b0%e0%a8%b8%e0%a9%80%e0%a8%86%e0%a8%82-%e0%a8%98%e0%a8%b0-%e0%a8%97%e0%a8%be%e0%a8%b3%e0%a9%87/|archive-date=2013-06-26|dead-url=|language=|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] [[ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ|(ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ)]] ਵਿੱਚ [[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੇ ਦੋ ਆਮ ਢੰਗ ਹਨ।&lt;ref name=omni&gt;[http://www.omniglot.com/writing/punjabi.htm ਓਮਨੀਗਲੋਟ ਸਾਈਟ ਵੇਖਿਆ 16/03/2014 ਨੂੰ ]&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਬੋਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਲਿਪੀ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਨਹੀਂ। ਸਿਰਫ਼ ਦੋਹਾਂ ਲਿਪੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਵਾਲ਼ਾ ਹੀ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ 'ਚ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ।

[[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਵਾਂਗ ਹੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਂਗ ਹੀ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸ਼ਬਦ [[ਹਿੰਦੀ]]-[[ਉਰਦੂ]] ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ, ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਅਤੇ [[ਡੱਚ ਭਾਸ਼ਾ]] ਤੋਂ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਆਏ ਹਨ।

== ਭੂਗੋਲਿਕ ਫੈਲਾਅ ==
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵੰਡ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ-
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ ===
ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ 81.15% ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 84.0% ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ, ਦੂਸਰੀ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਤੀਸਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। [[ਲਹੌਰ]], ਜੋ ਕਿ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਲਹੌਰ ਦੀ 92% ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ [[ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ]] ਦੀ 86% ਆਬਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੀ ਹੈ। ਤੀਸਰਾ ਸਥਾਨ ਫੈ਼ਸਲਾਬਾਦ ਦਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ 81% ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। [[ਕਰਾਚੀ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ'''&lt;ref&gt;http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/index.html&lt;/ref&gt;
|-
! '''ਸਾਲ''' || '''ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਬਾਦੀ''' || '''ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ''' || '''ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ'''
|-
| 1951 || 33,740,167 || 57.08% || 22,632,905
|-
| 1961 || 42,880,378 || 56.39% || 28,468,282
|-
| 1972 || 65,309,340 || 56.11% || 43,176,004
|-
| 1981 || 84,253,644 || 48.17% || 40,584,980
|-
| 1998 || 132,352,279 || 44.15% || 58,433,431
|-
| 2017 || 207,685,000 || 38.78% || 80,540,000
|-
|2023
|240,458,089
|36.98%
|88,915,544
|}

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ (2023)'''

|-
! ਸਥਾਨ || ਬਲਾਕ || ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ || ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
|-
| – || '''ਪਾਕਿਸਤਾਨ''' || '''130,335,300''' || '''60%'''
|-
| 1 || [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪੰਜਾਬ]] || 108,671,704 || 90%
|-
| 2 || [[ਸਿੰਧ]] || 7,592,261 || 25%
|-
| 3 || [[ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ|ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ(ਰਾਜਧਾਨੀ)]] || 1,843,625 || 86.66%
|-
| 4 || [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]] || 12,396,085 || 30%
|-
| 5 || [[ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ]] || 318,745 || 2.52%
|}

=== ਭਾਰਤ ===
[[File:Punjab district map.png|thumb|right|150px]]
[[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ 4 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ, ਦੂਜੀ ਜਾਂ ਤੀਸਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੀ ਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਅੰਬਾਲਾ]], [[ਲੁਧਿਆਣਾ]], [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, [[ਜਲੰਧਰ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰ ਹਨ, ਜਿਥੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੀ 2021 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਵਿੱਚ, 4 ਕਰੋੜ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦੱਸੀ ਹੈ। ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਇਸ ਨੂੰ 41 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਅੰਕੜੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ [[ਬਾਗੜੀ]] ਅਤੇ [[ਭਟੇਲੀ]] ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਬੰਧਿਤ &quot;ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ&quot; ਦੇ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IndiaCensus2011&quot;&gt;{{cite web|url = https://www.censusindia.gov.in/2011Census/Language-2011/Statement-1.pdf| title = Statement 1 : Abstract of speakers' strength of languages and mother tongues – 2011| access-date = 21 March 2021}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ'''
&lt;br&gt;
|-
! '''ਸਾਲ'''|| '''ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਬਾਦੀ'''|| '''ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ੇ'''|| ਫ਼ੀਸਦੀ
|-
| 1971 || 548,159,652 || 14,108,443 || 2.57%
|-
| 1981 || 665,287,849 || 19,611,199 || 2.95%
|-
| 1991 || 838,583,988 || 23,378,744 || 2.79%
|-
| 2001 || 1,028,610,328 || 29,102,477 || 2.83%
|-
| 2011 || 1,210,193,422 || 33,124,726 || 2.74%
|}

==ਵਿਲੱਖਣਤਾ==
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਦੂਜੀਆਂ ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਅੱਡ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਸੁਰਾਤਮਕ ਹੋਣਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੁਰ ਧੁਨੀਆਂ /ਘ/, /ਝ/, /ਢ/, /ਧ/, /ਭ/ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ /ਹ/ ਧੁਨੀ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ /ਘ,ਝ,ਢ,ਧ,ਭ/ ਧੁਨੀਆਂ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦਾ ਉੱਚਾਰਣ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਆਦਿ-ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ /ਕ,ਚ,ਟ,ਤ,ਪ/ ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਨਾਲ਼ ਦੀ ਨਾਲ਼ ਸ੍ਵਰ ੳੱਤੇ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਦੋਂ /ਘ/ ਧੁਨੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸ਼ੁ੍ਰੂ ਵਿੱਚ ਆਉਦੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ /ਕ/ ਧੁਨੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਡਿੱਗਦੀ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ 'ਘੋੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ /ਕ/ ਧੁਨੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਡਿੱਗਦੀ ਸੁਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ /ਘ/ ਧੁਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ IPA ਵਿੱਚ ਬਣਾਵਟ &quot;&quot;/kòɽa/&quot;&quot; ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇਸ ਦੀ ਡਿੱਗਦੀ ਸੁਰ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਈਏ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਉੱਚਾਰ &quot;&quot;ਕੋੜਾ&quot; ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ /ਕ/ ਧੁਨੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਚੜ੍ਹਦੀ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਉੱਚਾਰਣ &quot;&quot;ਕੋਹੜਾ&quot;&quot; ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਨੂੰ IPA ਵਿੱਚ &quot;&quot;/kóɽa/&quot;&quot; ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਠੀਕ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਧੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅੰਤਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ /ਘ,ਝ,ਢ,ਧ,ਭ/ ਕ੍ਰਮਪੂਰਵਕ /ਗ, ਜ, ਡ, ਬ, ਦ/ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਕੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਅਗਲੇ ਸ੍ਵਰ ਉੱਤੇ ਉੱਚੀ ਸ੍ਵਰ ਸਹਿਤ ਉੱਚਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ- /ਲਾਭ/।

== ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ==
=== ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ ===
ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ (ਕਹਿਲੂਰੀ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਲਈ ਵੀ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਆਮ ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਸ਼ਬਦ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ ਦੀ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਮਾਂ-ਬਾਪੂ, ਦਾਦੀ-ਦਾਦੀ, ਭੈਣ-ਭਰਾ, ਚਾਚਾ-ਚਾਚੀ, ਤਾਇਆ-ਤਾਈ, ਜੇਠ-ਜੇਠਾਣੀ, ਦਿਉਰ-ਦਿਉਰਾਣੀ, ਮਾਮਾ-ਮਾਮੀ, ਮਾਸੜ-ਮਾਸੀ, ਨਾਨਾ (ਨਾਨੂ)-ਨਾਨੀ, ਕੁੜਮ-ਕੁੜਮਣੀ, ਜੀਜਾ-ਸਾਲੀ, ਧੀ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਲੇ ਹੀ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਨਵੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਤਰਜਮਾਨੀ ਕਰਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੇ-ਬਹੁਤੇ ਫ਼ਰਕ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/08/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80-%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%AC%E0%A8%BF%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B6%E0%A8%BE/|title=ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਆਪੋ ’ਚ ਜੁੜੀਆਂ ਤੰਦਾਂ|last=ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖੀ|first=|date=2018-08-04|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-08-05|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

=== ਬਾਗੜੀ ===
ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਵਾਲੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ‘ਬਾਗੜੀ’ ਵੀ ਹੈ। ਬਾਗੜੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਬਾਗੜੀ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਾਗੜੀ ਦੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਪੁਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।ਮਾਰਵਾੜੀ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਦੀ ਉਪ-ਬੋਲੀ ਹੈ ਤੇ ਮਾਰਵਾੜੀ ਦਾ ਸਥਾਨਕ ਰੂਪ ਬਾਗੜੀ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚਲੇ ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਬਾਗੜ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਗੜ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੱਦ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਨੂਮਾਨਗੜ੍ਹ, ਅਬਹੋਰ, ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ, ਨੌਹਰ, ਭਾਦਰਾ, ਸਿਰਸਾ, ਐਲਨਾਬਾਦ, ਡੱਬਵਾਲੀ, ਰਾਣੀਆਂ, ਕਾਲਾਂਵਾਲੀ, ਫ਼ਤਿਆਬਾਦ, ਭੱਟੂ, ਹਿਸਾਰ, ਭੂਨਾ, ਉਕਲਾਨਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬਾਗੜੀ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਹਨ।
‘ਮਾਰਵਾੜ’ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਮਾਰੂ ਅਤੇ ਵਾੜ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ‘ਮਾਰੂਵਤ’ ਦਾ ਤਦਭਵ ਰੂਪ ਹੈ। ‘ਮਾਰੂ’ ਤੋਂ ਭਾਵ ਖੁਸ਼ਕ ਜਾਂ ਘੱਟ ਉਪਜਾਊ ਅਤੇ ‘ਵਤ’ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਰਵਾੜ ਅਤੇ ਬਾਗੜ ਤੋਂ ਭਾਵ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੇ ਮਾਲਵੇ ਵਾਂਗ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਘੱਟ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/11/%e0%a8%aa%e0%a9%b0%e0%a8%9c%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a9%80-%e0%a8%85%e0%a8%a4%e0%a9%87-%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%9c%e0%a8%b8%e0%a8%a5%e0%a8%be%e0%a8%a8%e0%a9%80-%e0%a8%b5%e0%a8%bf%e0%a8%9a%e0%a8%be/|title=ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਵਿਚਾਲੇ ਪੁਲ|date=2018-11-24|website=Tribune Punjabi|language=hi-IN|access-date=2018-12-15}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਮਹਾਨ ਲੋਕ==
[[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੂਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ]] ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ]] ਨੇ ਵੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਨਾਥਾਂ, ਜੋਗੀਆਂ, [[ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ]], [[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]], [[ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ]], [[ਕਾਦਰਯਾਰ|ਕ਼ਾਦਰਯਾਰ]], [[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]], [[ਦਮੋਦਰ]] ਆਦਿ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ [[ਕਵਿਤਾ]] ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ। [[ਪ੍ਰੋ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ]] ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਰਚ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਜਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਇੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ ਕਿ ਕੁਸ਼ਾਨ, ਹੂਣ, ਤੁਰਕ, ਮੁਗ਼ਲ, ਮੰਗੋਲਾਂ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਜਜ਼ਬ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਪਛਾਣ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗੀਤ ਸਾਡੀ ਸੰਪੂਰਨ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀ ਤਰਜਮਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਥਾ-ਕਹਾਣੀਆਂ, ਵਾਰਾਂ, ਕਿੱਸੇ, ਜੰਗਨਾਮੇ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਮਾਹੀਏ, ਢੋਲੇ, ਟੱਪੇ, ਸਿੱਠਣੀਆਂ ਆਦਿ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦਾ ਅਣਮੋਲ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹਨ। [[ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ]], [[ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ]], [[ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ]], [[ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ]], [[ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ]], [[ਅਜੀਤ ਕੌਰ]], [[ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਟਿਵਾਣਾ]], [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]], [[ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ]], [[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]], [[ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ]], [[ਸੁਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ|ਡਾ. ਸੁਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ]], ਡਾ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ [[ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ]] ਆਦਿ ਲੇਖਕ ਇਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਸਦਕਾ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਤਾਂ ਅੱਜ ਦਿਨ ਦੁੱਗਣੀ ਰਾਤ ਚੌਗਣੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਝੂਮਣ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। [[ਲਾਲ ਚੰਦ ਯਮਲਾ ਜੱਟ]] [[ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ]], [[ਬੱਬੂ ਮਾਨ]], [[ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ]], [[ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ]], [[ਸਤਿੰਦਰ ਸਰਤਾਜ]], [[ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇਵਾਲਾ]] ਆਦਿ ਕਿਸੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦੇ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪ੍ਰਪੱਕਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ [[ਬਾਲੀਵੁੱਡ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੈਰ ਜਮਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰੋਲ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ਆਮ ਵੇਖਣ-ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਮਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।

== ਗੈਲਰੀ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Large-sized Guru Granth Sahib manuscript that was handwritten by Pratap Singh Giani and completed in 1908 C.E. 03.jpg
|ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ
ਤਸਵੀਰ:Gurmukhi Script - traditional alphabet.svg|ਪੰਜਾਬੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ
ਤਸਵੀਰ:Shahmukhi1.JPG|ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ
ਤਸਵੀਰ:Bhulay Shah.jpg|ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ)
ਤਸਵੀਰ:Munir niazi.gif|ਮੁਨੀਰ ਨਿਆਜ਼ੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ)
ਤਸਵੀਰ:Das Buch der Schrift (Faulmann) 138.jpg|ਗੁਰਮੁਖੀ ਅੱਖਰ
ਤਸਵੀਰ:Punjabi language sign board at hanumangarh rajasthan india.jpeg|ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ
&lt;/gallery&gt;

==ਹੋਰ ਵੇਖੋ==
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਧੁਨੀ ਵਿਉਂਤ]]
* [[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]]
* [[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]]</text>
      <sha1>86pgadaz3530cs4suw85tmxkx9jf6f8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810065</id>
      <parentid>810063</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:12:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prabhjot Kaur Gill</username>
        <id>12630</id>
      </contributor>
      <origin>810065</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54826" sha1="9jm71jxrkijwv6vxs71cs085i17izc3" xml:space="preserve">{{Infobox language
| name             = {{hlist|{{lang|pa|ਪੰਜਾਬੀ}}|{{lang|pnb|{{nq|پنجابی}}}}}}
| nativename       = ਪੰਜਾਬੀ
| pronunciation    = 
| states           = [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ]]
| region           = [[ਭਾਰਤ]]
*[[ਹਰਿਆਣਾ]]
*[[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
*[[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]]
[[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]
*[[ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)|ਪੰਜਾਬ]]
*[[ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਸਥਾਨ]]
| ethnicity        = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| speakers         = 15 ਕਰੋੜ
| date             = 2011–2023
| ref              = {{efn|[[2011 Indian Census]] and [[2023 Pakistani Census]]; The figure includes the [[Saraiki language|Saraiki]] and [[Hindko]] varieties which have been separately enumerated in Pakistani censuses since [[Census in Pakistan#1981|1981]] and [[2017 Pakistani census|2017]]  respectively; 88.9 million [Punjabi, general], 28.8 million [Saraiki],  5.5 million [Hindko] in Pakistan (2023), 31.1 in India (2011), 0.8 in [[Saudi Arabia]] (Ethnologue), 0.6 in [[Punjabi Canadians|Canada]] (2016), 0.3 in the [[British Punjabis|United Kingdom]] (2011), 0.3 in the [[Punjabi Americans|United States]] (2017), 0.2 in [[Punjabi Australians|Australia]] (2016) and 0.2 in the United Arab Emirates. See {{section link||Geographic distribution}} below.}}
| familycolor      = Indo-European
| fam2             = [[ਇੰਡੋ-ਇਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਇੰਡੋ-ਇਰਾਨੀ]]
| fam3             = [[ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ]]
| fam4             = [[ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ#ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਜ਼ੋਨ|ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ]]
| script           = {{plainlist|
*[[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] &lt;small&gt;(ਆਧਾਰਿਕ)&lt;/small&gt;
*[[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] &lt;small&gt;(ਆਧਾਰਿਕ)&lt;/small&gt;
*[[ਦੇਵਨਾਗਰੀ]] &lt;small&gt;(ਇਤਿਹਾਸਕ)&lt;/small&gt;
*[[ਪੰਜਾਬੀ ਬਰੇਲ]]
*[[ਲੰਡਾ ਲਿੱਪੀਆਂ|ਲੰਡਾ]] {{small|(ਇਤਿਹਾਸਕ)}}
*[[ਟਾਕਰੀ]] {{small|(ਇਤਿਹਾਸਕ)}}
*[[ਮਹਾਜਨੀ]] {{small|(ਇਤਿਹਾਸਕ)}}}}
| agency           = ਪੰਜਾਬ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਲੈਂਗੂਏਜ, ਆਰਟ ਐਂਡ ਕਲਚਰ, ਪੰਜਾਬ, [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]&lt;br/&gt;  ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ&lt;ref&gt;{{cite web | last=India | first=Tribune | title=Punjabi matric exam on Aug 26 | website=The Tribune | date=19 August 2020 | url=https://www.tribuneindia.com/news/patiala/punjabi-matric-exam-on-aug-26-128241 | access-date=18 September 2020 | archive-date=19 August 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200819214819/https://www.tribuneindia.com/news/patiala/punjabi-matric-exam-on-aug-26-128241 | url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| nation           = {{flag|ਪਾਕਿਸਤਾਨ}}&lt;br /&gt;{{bulleted_list|{{flag|ਪੰਜਾਬ}} {{small|(ਆਧਾਰਿਕ)}}{{efn|Punjabi language has ''provincial status'' in the Pakistani province of Punjab, sanctioned by the [[Provincial Assembly of the Punjab]]}}&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The Punjab Institute of Language, Art and Culture Act 2004 |url=http://punjablaws.gov.pk/laws//474.html |access-date=24 September 2022 |website=punjablaws.gov.pk |archive-date=17 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220817071438/http://punjablaws.gov.pk/laws/474.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt;}}&lt;br/&gt;{{flag|ਭਾਰਤ}} &lt;br /&gt; {{bulleted_list|[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ | ਪੰਜਾਬ]] {{small|(ਅਧਿਕਾਰਤ)}}&lt;ref&gt;{{cite web |title=NCLM 52nd Report |url=http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |publisher=NCLM |access-date=13 January 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161115133948/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |archive-date=15 November 2016 |date=15 November 2016 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news | title=Punjab mandates all signage in Punjabi, in Gurmukhi script | website=The Hindu | date=21 February 2020 | url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/punjab-mandates-all-signage-in-punjabi-in-gurmukhi-script/article30881840.ece | access-date=9 September 2020 | archive-date=22 February 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200222140301/https://www.thehindu.com/news/national/other-states/punjab-mandates-all-signage-in-punjabi-in-gurmukhi-script/article30881840.ece | url-status=live }}0&lt;/ref&gt;|[[ਹਰਿਆਣਾ]] {{small|(ਮੁੱਖ)}}&lt;ref&gt;{{cite news | title=All milestones, signboards in Haryana to bear info in English, Hindi and Punjabi: Education Minister | work=The Indian Express | date=3 March 2020 | url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/all-milestones-signboards-in-haryana-to-bear-info-in-english-hindi-and-punjabi-education-minister-6297747/ | access-date=9 September 2020 | archive-date=14 March 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200314065123/https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/all-milestones-signboards-in-haryana-to-bear-info-in-english-hindi-and-punjabi-education-minister-6297747/ | url-status=live }}&lt;/ref&gt;|[[ਦਿੱਲੀ]] {{small|(ਮੁੱਖ)}}&lt;ref&gt;{{cite news | title=Punjabi, Urdu made official languages in Delhi | work=The Times of India | date=25 June 2003 | url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Punjabi-Urdu-made-official-languages-in-Delhi/articleshow/43388.cms | access-date=10 September 2020 | archive-date=14 March 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210314171554/https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/punjabi-urdu-made-official-languages-in-delhi/articleshow/43388.cms | url-status=live }}&lt;/ref&gt;|[[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] {{small|(ਵਾਧੂ, 20% ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਬਲਾਕਾਂ ਅਤੇ ਡਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ)}}&lt;ref name=Telegraph:1&gt;{{cite news |url=https://www.telegraphindia.com/1121211/jsp/bengal/story_16301872.jsp |title=Multi-lingual Bengal |date=11 December 2012 |newspaper=[[The Telegraph (Calcutta)|The Telegraph]] |access-date=25 March 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180325232340/https://www.telegraphindia.com/1121211/jsp/bengal/story_16301872.jsp |archive-date=25 March 2018 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;}}
| minority         = 
| iso1             = pa
| iso2             = pan
| lc1              = pan
| lc2              = pnb
| ld1              = ਪੰਜਾਬੀ
| ld2              = ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ
| lingua           = 59-AAF-e
| image            = Punjabi gurmukhi shahmukhi.png
| imagescale       = 0.5
| imagecaption     = 'ਪੰਜਾਬੀ' [[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ|ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਉੱਪਰ) ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ|ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ)
| map              = Geographical distribution of Punjabi language.png
| mapcaption       = ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵੰਡ।
| caption          = 
| notice           = IPA
| glotto           = panj1256
| glottoname       = ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ
| glottorefname    = ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ
| glotto2          = west2386
| glottoname2      = ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ&lt;!--name as listed at Glottolog--&gt;
| glottorefname2   = ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬੀ&lt;!--name as listed at Glottolog--&gt;
| dia1             = ''ਦੇਖੋ'' [[ਪੰਜਾਬੀ ਲਹਿਜੇ]]
| ancestor         = [[ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾ|ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀਅਨ]]
| ancestor2        = [[ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਇਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਇਰਾਨੀ]]
| ancestor3        = [[ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਪ੍ਰੋਟੋ-ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ]]
| ancestor4        = ''ਵਿਵਾਦਤ'' [[ਵੈਦਿਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]]&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Salomon |first1=Richard |title=Indian Epigraphy – A Guide to the Study of Inscriptions in Sanskrit, Prakrit, and the Other Indo-Aryan Languages |date=12 November 1998 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-535666-3 |url=https://books.google.com/books?id=XYrG07qQDxkC}}&lt;/ref&gt;
| ancestor5        = ''ਵਿਵਾਦਤ'' [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]]&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Ollett |first1=Andrew |title=Language of the Snakes – Prakrit, Sanskrit, and the Language Order of Premodern India |date=10 October 2017 |publisher=Univ of California Press |isbn=9780520968813 |url=https://books.google.com/books?id=CFn0DwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt;
| ancestor6        = ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ{{efn|[[Paishachi]], [[Shauraseni Prakrit|Saurasheni]], or [[Gandhari language|Gandhari]] Prakrits have been proposed as the ancestor [[Middle Indo-Aryan languages|Middle Indo-Aryan language]] to Punjabi.}}&lt;ref name=&quot;researchgate.net&quot;&gt;{{cite journal |last1=Singh |first1=Sikander |title=The Origin Theories of Punjabi Language: A Context of Historiography of Punjabi Language |journal=International Journal of Sikh Studies |date=April 2019 |url=https://www.researchgate.net/publication/353680383}}&lt;/ref&gt;
| ancestor7        = ''ਵਿਵਾਦਤ'' [[ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼]]
| ancestor8        = [[wikt:Old Punjabi|ਪੁਰਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ]]&lt;ref name=&quot;Languages of India&quot;&gt;{{cite book |last1=Haldar |first1=Gopal |title=Languages of India |date=2000 |publisher=National Book Trust, India |location=New Delhi |isbn=9788123729367 |page=149 |quote=The age of Old Punjabi: up to 1600 A.D. […] It is said that evidence of Old Punjabi can be found in the Granth Sahib.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Routledge&quot;&gt;{{cite book |author1=Christopher Shackle |author2=Arvind Mandair |title=Teachings of the Sikh Gurus : selections from the Scriptures |date=2013 |publisher=Routledge |location=Abingdon, Oxon |isbn=9781136451089 |edition=First |chapter=0.2.1 – Form |quote=Surpassing them all in the frequent subtlety of his linguistic choices, including the use of dialect forms as well as of frequent loanwords from Sanskrit and Persian, Guru Nanak combined this poetic language of the Sants with his native Old Punjabi. It is this mixture of Old Punjabi and Old Hindi which constitutes the core idiom of all the earlier Gurus.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;&gt;{{cite book |last1=Frawley |first1=William |title=International encyclopedia of linguistics |date=2003 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |isbn=9780195139778 |page=423 |edition=2nd}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;University of California Press&quot;&gt;{{cite book |last1=Austin |first1=Peter |title=One thousand languages : living, endangered, and lost |url=https://archive.org/details/onethousandlangu0000unse |date=2008 |publisher=University of California Press |location=Berkeley |isbn=9780520255609 |page=[https://archive.org/details/onethousandlangu0000unse/page/115 115]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Language in South Asia&quot;&gt;{{cite book |author1=Braj B. Kachru |author2=Yamuna Kachru |author3=S. N. Sridhar |title=Language in South Asia |url=https://archive.org/details/languageinsoutha0000unse |date=2008 |publisher=Cambridge University Press |isbn=9781139465502 |page=[https://archive.org/details/languageinsoutha0000unse/page/411 411]}}&lt;/ref&gt;
}}
{{Punjabis}}

'''ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ''' ([[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]]: ‎'''پنجابی''',  [[ਗੁਰਮੁਖੀ|ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]]: '''ਪੰਜਾਬੀ''') [[ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਜਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੋਕ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼&quot;&gt;{{cite book|last1=ਨਾਭਾ|first1=ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ|title=ਗੁਰ ਸ਼ਬਦ ਰਤਨਾਕਰ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼|date=April 13, 1930|publisher=Languages Department of Punjab|location=Patiala|page=ਪੰਜਾਬੀ|accessdate=11 November 2016}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ [[ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ [[ਹਿੰਦ-ਇਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ|ਹਿੰਦ-ਇਰਾਨੀ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਹ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀਆਂ]] ਦੀ [[ਮਾਂ ਬੋਲੀ]] ਹੈ। [[ਗੁਰਮੁਖੀ|ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] 'ਚ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ [[ਸੰਸਾਰ|ਦੁਨੀਆਂ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ ਉੱਘੇ [[ਭੰਗੜਾ]] [[ਸੰਗੀਤ]] ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਬਦ &quot;ਪੰਜਾਬੀ&quot; ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬ]] ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ 'ਪੰਜਾਬੀ' ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
&quot;ਐਥਨੋਲੋਗ&quot; 2005 (ਬੋਲੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਗਿਆਨਕੋਸ਼) ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ 30 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੁੱਚੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਵਜੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ 'ਦੂਜੀ '''ਬੋਲੀ'''' ਹੈ। 2022 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ 13 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 2021 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 4 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011Census/Language-2011/Statement-1.pdf|title=Statement 1: Abstract of speakers' strength of languages and mother tongues - 2011|last=|first=|date=|website=http://www.censusindia.gov.in/2011census|publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India
Ministry of Home Affairs,
Government of India|access-date=}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਲਹਿੰਦੀ ਪੰਜਾਬੀ। ਲਹਿੰਦੀ ਪੰਜਾਬੀ, ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪਹਾੜੀ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੇ [[ਸੁਰ (ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ)|ਸੁਰ-ਵਿਗਿਆਨ]] ਕਰ ਕੇ ਅਜੋਕੀ [[ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ ਬੋਲੀਆਂ]] ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਬੋਲੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਝੀ, ਮਲਵਈ, ਦੁਆਬੀ, ਪੁਆਧੀ, ਪੋਠੋਹਾਰੀ, ਮੁਲਤਾਨੀ,  ਆਦਿ ਪਰ ਮਾਝੀ ਨੂੰ ਟਕਸਾਲੀ ਬੋਲੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਪ-ਬੋਲੀ ਪੁਰਾਣੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮਾਝਾ]] ਖ਼ਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਅਜੋਕੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਅਤੇ [[ਲਾਹੌਰ]] ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਉਪ-ਬੋਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਉਪ -ਬੋਲੀਆਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹਨ। ਇਹ ਉਪ -ਬੋਲੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਭਾਰਤੀ [[ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ]] ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਬੋਲੀ ਹੈ ਪਰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ]] ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਰਕਾਰੀ ਹੈਸੀਅਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸੂਬਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹਾਸਿਲ ਹੈ।

==ਇਤਿਹਾਸ==
ਪੰਜਾਬੀ ਹੋਰਨਾਂ ‍ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਬੋਲੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਇੱਕ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆ ਬੋਲੀ ਹੈ।ਪੰਜਾਬੀ ਸੈਂਕੜੇ ਵਰ੍ਹੇ ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਧੀ-ਫੁੱਲੀ ਤੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲਿਤ ਹੋਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/09/%e0%a8%ae%e0%a8%be%e0%a8%82-%e0%a8%ac%e0%a9%8b%e0%a8%b2%e0%a9%80-%e0%a8%aa%e0%a9%b0%e0%a8%9c%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a9%80-5/|title=ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ|last=|first=ਸਵਰਾਜਬੀਰ|date=2019-09-22|website=Punjabi Tribune Online|publisher=|language=pa|access-date=2019-09-22|archive-date=2019-09-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20190923234110/https://www.punjabitribuneonline.com/2019/09/%E0%A8%AE%E0%A8%BE%E0%A8%82-%E0%A8%AC%E0%A9%8B%E0%A8%B2%E0%A9%80-%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80-5/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਬਰਤਾਨੀਆ|ਇੰਗਲੈਂਡ]], [[ਅਮਰੀਕਾ]], [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ]] ਅਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਆਦਿ ਵਿੱਚ।  ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ [[2011]] ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਪੰਜਾਬੀ ਤੀਜੀ ਆਮ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|title=Punjabi-now-third-most-spoken-language-in-Canadas-parliament/articleshow/49639958.cmslurl=http://timesofindia.indiatimes.com/nri/us-canada-news/Punjabi-now-third-most-spoken-language-in-Canadas-parliament/articleshow/49639958.cms|access-date=11 ਨਵੰਬਰ 2015}}&lt;/ref&gt; 

ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ [[ਭਾਰਤ]] ਅਤੇ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਹੋਈ [[1947|1947 ਈਸਵੀ]] ਦੀ ਵੰਡ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ  ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।

ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਅਤੇ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ, ਹੋਰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਾਂਗ ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਵਿਕਾਸ ਵੈਦਿਕ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। 

[[ਜੁਲਾਈ]], [[1951]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਜ਼ੋਰਾਂ-ਸ਼ੋਰਾਂ ਨਾਲ ਚਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਹਾਸ਼ਾ ਪਰੈੱਸ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਬਦਲਣ ਲਈ ਸਾਰਾ ਟਿੱਲ ਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪਈ ਵੰਡ ਦੀ ਲਕੀਰ ਨੂੰ ਕਾਲ਼ੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਭਰਨ ਲਈ ਮਹਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੇ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਾਮਯਾਬੀ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਹਰ ਸਿੱਖ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਅਤੇ ਹਰ ਹਿੰਦੂ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਲਿਖਾਇਆ।


== ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ ==

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ‘ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ’ 1960 ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ। ਇਸ ਐਕਟ ਦੀ ਧਾਰਾ 3 ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ‘ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ’ 02 ਅਕਤੂਬਰ 1960 ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਕੰਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ 2 ਅਕਤੂਬਰ 1960 ਤੋਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ’ਚ ਕਰਨ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਉਪਲੱਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸੇ ਧਾਰਾ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ 2 ਅਕਤੂਬਰ 1962 ਤੋਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਹੋਵੇਗੀ।

ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਨ ਮਗਰੋਂ 29 ਦਸੰਬਰ 1967 ਨੂੰ 1960 ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਰੱਦ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ 1967 ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਉਦੇਸ਼ਕਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਐਕਟ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ‘ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣਾ’ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਉਦੇਸ਼ਕਾ ਤੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ 1965 ਦੇ ਐਕਟ ਦੇ ਉਲਟ ਇਸ ਐਕਟ ਰਾਹੀਂ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਕੰਮ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਗਿਆ। ਨਾਲ ਹੀ ਧਾਰਾ 4 ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਨਿਯਮ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣਾ ਕਦੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਐਲਾਨ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਭਾਵ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕੰਮ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

1967 ਦੇ ਐਕਟ ਦੀ ਧਾਰਾ 4 ਰਾਹੀਂ ਮਿਲੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਦੋ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਪਹਿਲਾ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ 30 ਦਸੰਬਰ 1967 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ 1 ਜਨਵਰੀ 1968 ਤੋਂ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ। ਦੂਜਾ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ 9 ਫਰਵਰੀ 1968 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ‘ਰਾਜ ਪੱਧਰ’ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਹੁਕਮ 13 ਅਪਰੈਲ 1968 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਕੰਮ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਹੋਏ।

ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ (ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2008 ਰਾਹੀਂ 1967 ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਸੋਧਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੂਲ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਾ 3-ਏ ਜੋੜੀ ਗਈ। ਇਸ ਨਵੀਂ ਧਾਰਾ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਹੋਰ ਉਲਝਾ ਦਿੱਤੀ। ਨਵੀਂ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਖੰਭ ਕੁਤਰਣਾ, ਇਹ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਇਸ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਦੋਵੇਂ ਪਾਠ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸਰਕਾਰੀ ਗਜ਼ਟ ਵਿੱਚ ਛਪੇ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ‘ਸਾਰੇ ਦਫ਼ਤਰੀ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ’ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠ ਵਿੱਚ (‘ਦਫ਼ਤਰੀ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ’ ਦੀ ਥਾਂ) ‘ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ’ ਦਰਜ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਆਸਮਾਨ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪਾਠ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਿਰਫ਼ ‘ਦਫ਼ਤਰੀ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ’ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਕੰਮ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ) ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/08/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%AA%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A8%B6%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%A8%E0%A8%BF%E0%A8%95-%E0%A8%A6%E0%A9%9E%E0%A8%A4%E0%A8%B0%E0%A8%BE/|title=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ’ਚ ਹੁੰਦਾ ਕੰਮਕਾਜ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ|last=|first=|date=2018-08-04|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-08-05|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ਸੰਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤੀ ਕੰਮਕਾਜ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਤਕ ਦਾ, ਆਪਣੀ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਇਸ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ 1967 ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੀਆਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੱਧਰੀ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕੰਮਕਾਜ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਮੱਗਰੀ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਕਾਨੂੰਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਣ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/09/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9C-%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B6%E0%A8%BE-%E0%A8%90%E0%A8%95%E0%A8%9F-%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%A8/|title=ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ - Tribune Punjabi|last=ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ|first=|date=2018-09-22|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-09-23|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/09/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9C-%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B6%E0%A8%BE-%E0%A8%90%E0%A8%95%E0%A8%9F-%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%A8-2/|title=ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ - Tribune Punjabi|last=ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ|first=|date=2018-09-29|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-09-30|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=en-US}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਲਿਪੀਆਂ==
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਦੋ ਲਿਪੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਪਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਵੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ]] ਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਇਸ ਨੂੰ [[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ।ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇਹ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੀ ਸਮਝੋ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਵੰਡੇ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2012/04/%E0%A9%9E%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82-%E0%A8%98%E0%A8%B0-%E0%A8%97%E0%A8%BE%E0%A8%B3%E0%A9%87/|title=ਫ਼ਾਰਸੀਆਂ ਘਰ ਗਾਲ਼ੇ|last=ਵਰਿੰਦਰ ਵਾਲੀਆ|first=|date=2012-04-28|work=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|access-date=2018-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20130626213947/http://punjabitribuneonline.com/2012/04/%e0%a9%9e%e0%a8%be%e0%a8%b0%e0%a8%b8%e0%a9%80%e0%a8%86%e0%a8%82-%e0%a8%98%e0%a8%b0-%e0%a8%97%e0%a8%be%e0%a8%b3%e0%a9%87/|archive-date=2013-06-26|dead-url=|language=|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] [[ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ|(ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ)]] ਵਿੱਚ [[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੇ ਦੋ ਆਮ ਢੰਗ ਹਨ।&lt;ref name=omni&gt;[http://www.omniglot.com/writing/punjabi.htm ਓਮਨੀਗਲੋਟ ਸਾਈਟ ਵੇਖਿਆ 16/03/2014 ਨੂੰ ]&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਬੋਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਲਿਪੀ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਨਹੀਂ। ਸਿਰਫ਼ ਦੋਹਾਂ ਲਿਪੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਵਾਲ਼ਾ ਹੀ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ 'ਚ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ।

[[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਵਾਂਗ ਹੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਂਗ ਹੀ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਆਪਣਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸ਼ਬਦ [[ਹਿੰਦੀ]]-[[ਉਰਦੂ]] ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ, ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਅਤੇ [[ਡੱਚ ਭਾਸ਼ਾ]] ਤੋਂ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਆਏ ਹਨ।

== ਭੂਗੋਲਿਕ ਫੈਲਾਅ ==
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵੰਡ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ-
===ਪਾਕਿਸਤਾਨ ===
ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ 81.15% ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 84.0% ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ, ਦੂਸਰੀ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਤੀਸਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। [[ਲਹੌਰ]], ਜੋ ਕਿ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਲਹੌਰ ਦੀ 92% ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ [[ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ]] ਦੀ 86% ਆਬਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੀ ਹੈ। ਤੀਸਰਾ ਸਥਾਨ ਫੈ਼ਸਲਾਬਾਦ ਦਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ 81% ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। [[ਕਰਾਚੀ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ।

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ'''&lt;ref&gt;http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/index.html&lt;/ref&gt;
|-
! '''ਸਾਲ''' || '''ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਬਾਦੀ''' || '''ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ''' || '''ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ'''
|-
| 1951 || 33,740,167 || 57.08% || 22,632,905
|-
| 1961 || 42,880,378 || 56.39% || 28,468,282
|-
| 1972 || 65,309,340 || 56.11% || 43,176,004
|-
| 1981 || 84,253,644 || 48.17% || 40,584,980
|-
| 1998 || 132,352,279 || 44.15% || 58,433,431
|-
| 2017 || 207,685,000 || 38.78% || 80,540,000
|-
|2023
|240,458,089
|36.98%
|88,915,544
|}

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ (2023)'''

|-
! ਸਥਾਨ || ਬਲਾਕ || ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ || ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
|-
| – || '''ਪਾਕਿਸਤਾਨ''' || '''130,335,300''' || '''60%'''
|-
| 1 || [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪੰਜਾਬ]] || 108,671,704 || 90%
|-
| 2 || [[ਸਿੰਧ]] || 7,592,261 || 25%
|-
| 3 || [[ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ|ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ(ਰਾਜਧਾਨੀ)]] || 1,843,625 || 86.66%
|-
| 4 || [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]] || 12,396,085 || 30%
|-
| 5 || [[ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ]] || 318,745 || 2.52%
|}

=== ਭਾਰਤ ===
[[File:Punjab district map.png|thumb|right|150px]]
[[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ 4 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ, ਦੂਜੀ ਜਾਂ ਤੀਸਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੀ ਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਅੰਬਾਲਾ]], [[ਲੁਧਿਆਣਾ]], [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, [[ਜਲੰਧਰ]] ਅਤੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰ ਹਨ, ਜਿਥੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੀ 2021 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਵਿੱਚ, 4 ਕਰੋੜ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦੱਸੀ ਹੈ। ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਇਸ ਨੂੰ 41 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਅੰਕੜੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ [[ਬਾਗੜੀ]] ਅਤੇ [[ਭਟੇਲੀ]] ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਬੰਧਿਤ &quot;ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ&quot; ਦੇ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;IndiaCensus2011&quot;&gt;{{cite web|url = https://www.censusindia.gov.in/2011Census/Language-2011/Statement-1.pdf| title = Statement 1 : Abstract of speakers' strength of languages and mother tongues – 2011| access-date = 21 March 2021}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+'''ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ'''
&lt;br&gt;
|-
! '''ਸਾਲ'''|| '''ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਬਾਦੀ'''|| '''ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ੇ'''|| ਫ਼ੀਸਦੀ
|-
| 1971 || 548,159,652 || 14,108,443 || 2.57%
|-
| 1981 || 665,287,849 || 19,611,199 || 2.95%
|-
| 1991 || 838,583,988 || 23,378,744 || 2.79%
|-
| 2001 || 1,028,610,328 || 29,102,477 || 2.83%
|-
| 2011 || 1,210,193,422 || 33,124,726 || 2.74%
|}

==ਵਿਲੱਖਣਤਾ==
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਦੂਜੀਆਂ ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਅੱਡ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਸੁਰਾਤਮਕ ਹੋਣਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸੁਰ ਧੁਨੀਆਂ /ਘ/, /ਝ/, /ਢ/, /ਧ/, /ਭ/ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ /ਹ/ ਧੁਨੀ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ /ਘ,ਝ,ਢ,ਧ,ਭ/ ਧੁਨੀਆਂ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਦਾ ਉੱਚਾਰਣ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਆਦਿ-ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ /ਕ,ਚ,ਟ,ਤ,ਪ/ ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਨਾਲ਼ ਦੀ ਨਾਲ਼ ਸ੍ਵਰ ੳੱਤੇ ਨੀਵੀਂ ਸੁਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਦੋਂ /ਘ/ ਧੁਨੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸ਼ੁ੍ਰੂ ਵਿੱਚ ਆਉਦੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ /ਕ/ ਧੁਨੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਡਿੱਗਦੀ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ 'ਘੋੜਾ' ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ /ਕ/ ਧੁਨੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਡਿੱਗਦੀ ਸੁਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ /ਘ/ ਧੁਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ IPA ਵਿੱਚ ਬਣਾਵਟ &quot;&quot;/kòɽa/&quot;&quot; ਹੋਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇਸ ਦੀ ਡਿੱਗਦੀ ਸੁਰ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਈਏ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਉੱਚਾਰ &quot;&quot;ਕੋੜਾ&quot; ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ /ਕ/ ਧੁਨੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਚੜ੍ਹਦੀ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਉੱਚਾਰਣ &quot;&quot;ਕੋਹੜਾ&quot;&quot; ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਨੂੰ IPA ਵਿੱਚ &quot;&quot;/kóɽa/&quot;&quot; ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਠੀਕ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਧੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅੰਤਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ /ਘ,ਝ,ਢ,ਧ,ਭ/ ਕ੍ਰਮਪੂਰਵਕ /ਗ, ਜ, ਡ, ਬ, ਦ/ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਕੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਅਗਲੇ ਸ੍ਵਰ ਉੱਤੇ ਉੱਚੀ ਸ੍ਵਰ ਸਹਿਤ ਉੱਚਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ- /ਲਾਭ/।

== ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ==
=== ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ ===
ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਖੇਤਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ (ਕਹਿਲੂਰੀ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਲਈ ਵੀ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਆਮ ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਸ਼ਬਦ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ ਦੀ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਮਾਂ-ਬਾਪੂ, ਦਾਦੀ-ਦਾਦੀ, ਭੈਣ-ਭਰਾ, ਚਾਚਾ-ਚਾਚੀ, ਤਾਇਆ-ਤਾਈ, ਜੇਠ-ਜੇਠਾਣੀ, ਦਿਉਰ-ਦਿਉਰਾਣੀ, ਮਾਮਾ-ਮਾਮੀ, ਮਾਸੜ-ਮਾਸੀ, ਨਾਨਾ (ਨਾਨੂ)-ਨਾਨੀ, ਕੁੜਮ-ਕੁੜਮਣੀ, ਜੀਜਾ-ਸਾਲੀ, ਧੀ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਲੇ ਹੀ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਨਵੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਤਰਜਮਾਨੀ ਕਰਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੇ-ਬਹੁਤੇ ਫ਼ਰਕ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਹੀ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/08/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80-%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%AC%E0%A8%BF%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B6%E0%A8%BE/|title=ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਆਪੋ ’ਚ ਜੁੜੀਆਂ ਤੰਦਾਂ|last=ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖੀ|first=|date=2018-08-04|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-08-05|archive-url=|archive-date=|dead-url=|language=}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

=== ਬਾਗੜੀ ===
ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਵਾਲੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ‘ਬਾਗੜੀ’ ਵੀ ਹੈ। ਬਾਗੜੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। ਬਾਗੜੀ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਾਗੜੀ ਦੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਪੁਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।ਮਾਰਵਾੜੀ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਦੀ ਉਪ-ਬੋਲੀ ਹੈ ਤੇ ਮਾਰਵਾੜੀ ਦਾ ਸਥਾਨਕ ਰੂਪ ਬਾਗੜੀ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚਲੇ ਮਾਰਵਾੜ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਬਾਗੜ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਗੜ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੱਦ ਦੇ ਆਰ-ਪਾਰ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਨੂਮਾਨਗੜ੍ਹ, ਅਬਹੋਰ, ਫ਼ਾਜ਼ਿਲਕਾ, ਨੌਹਰ, ਭਾਦਰਾ, ਸਿਰਸਾ, ਐਲਨਾਬਾਦ, ਡੱਬਵਾਲੀ, ਰਾਣੀਆਂ, ਕਾਲਾਂਵਾਲੀ, ਫ਼ਤਿਆਬਾਦ, ਭੱਟੂ, ਹਿਸਾਰ, ਭੂਨਾ, ਉਕਲਾਨਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬਾਗੜੀ ਲੋਕ ਵਸਦੇ ਹਨ।
‘ਮਾਰਵਾੜ’ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਮਾਰੂ ਅਤੇ ਵਾੜ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਬਦ ‘ਮਾਰੂਵਤ’ ਦਾ ਤਦਭਵ ਰੂਪ ਹੈ। ‘ਮਾਰੂ’ ਤੋਂ ਭਾਵ ਖੁਸ਼ਕ ਜਾਂ ਘੱਟ ਉਪਜਾਊ ਅਤੇ ‘ਵਤ’ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਰਵਾੜ ਅਤੇ ਬਾਗੜ ਤੋਂ ਭਾਵ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੇ ਮਾਲਵੇ ਵਾਂਗ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਘੱਟ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/11/%e0%a8%aa%e0%a9%b0%e0%a8%9c%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a9%80-%e0%a8%85%e0%a8%a4%e0%a9%87-%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%9c%e0%a8%b8%e0%a8%a5%e0%a8%be%e0%a8%a8%e0%a9%80-%e0%a8%b5%e0%a8%bf%e0%a8%9a%e0%a8%be/|title=ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਵਿਚਾਲੇ ਪੁਲ|date=2018-11-24|website=Tribune Punjabi|language=hi-IN|access-date=2018-12-15}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਮਹਾਨ ਲੋਕ==
[[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੂਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ]] ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ]] ਨੇ ਵੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਨਾਥਾਂ, ਜੋਗੀਆਂ, [[ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ]], [[ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ]], [[ਸ਼ਾਹ ਹੁਸੈਨ]], [[ਕਾਦਰਯਾਰ|ਕ਼ਾਦਰਯਾਰ]], [[ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦ]], [[ਦਮੋਦਰ]] ਆਦਿ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ [[ਕਵਿਤਾ]] ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ। [[ਪ੍ਰੋ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ]] ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਰਚ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਜਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਇੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ ਕਿ ਕੁਸ਼ਾਨ, ਹੂਣ, ਤੁਰਕ, ਮੁਗ਼ਲ, ਮੰਗੋਲਾਂ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਜਜ਼ਬ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਪਛਾਣ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗੀਤ ਸਾਡੀ ਸੰਪੂਰਨ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀ ਤਰਜਮਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਥਾ-ਕਹਾਣੀਆਂ, ਵਾਰਾਂ, ਕਿੱਸੇ, ਜੰਗਨਾਮੇ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਮਾਹੀਏ, ਢੋਲੇ, ਟੱਪੇ, ਸਿੱਠਣੀਆਂ ਆਦਿ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦਾ ਅਣਮੋਲ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹਨ। [[ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ]], [[ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ]], [[ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ]], [[ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ]], [[ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ]], [[ਅਜੀਤ ਕੌਰ]], [[ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਟਿਵਾਣਾ]], [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ]], [[ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ]], [[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]], [[ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ]], [[ਸੁਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ|ਡਾ. ਸੁਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ]], ਡਾ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ [[ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ]] ਆਦਿ ਲੇਖਕ ਇਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਸਦਕਾ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਤਾਂ ਅੱਜ ਦਿਨ ਦੁੱਗਣੀ ਰਾਤ ਚੌਗਣੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਝੂਮਣ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। [[ਲਾਲ ਚੰਦ ਯਮਲਾ ਜੱਟ]] [[ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ]], [[ਬੱਬੂ ਮਾਨ]], [[ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ]], [[ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ]], [[ਸਤਿੰਦਰ ਸਰਤਾਜ]], [[ਸਿੱਧੂ ਮੂਸੇਵਾਲਾ]] ਆਦਿ ਕਿਸੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦੇ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪ੍ਰਪੱਕਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ [[ਬਾਲੀਵੁੱਡ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੈਰ ਜਮਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰੋਲ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ਆਮ ਵੇਖਣ-ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਮਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।

== ਗੈਲਰੀ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Large-sized Guru Granth Sahib manuscript that was handwritten by Pratap Singh Giani and completed in 1908 C.E. 03.jpg
|ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ
ਤਸਵੀਰ:Gurmukhi Script - traditional alphabet.svg|ਪੰਜਾਬੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ
ਤਸਵੀਰ:Shahmukhi1.JPG|ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ
ਤਸਵੀਰ:Bhulay Shah.jpg|ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ)
ਤਸਵੀਰ:Munir niazi.gif|ਮੁਨੀਰ ਨਿਆਜ਼ੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ)
ਤਸਵੀਰ:Das Buch der Schrift (Faulmann) 138.jpg|ਗੁਰਮੁਖੀ ਅੱਖਰ
ਤਸਵੀਰ:Punjabi language sign board at hanumangarh rajasthan india.jpeg|ਹਨੂੰਮਾਨਗੜ੍ਹ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਈਨ ਬੋਰਡ
&lt;/gallery&gt;

==ਹੋਰ ਵੇਖੋ==
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਧੁਨੀ ਵਿਉਂਤ]]
* [[ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]]
* [[ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ]]
* [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]]</text>
      <sha1>9jm71jxrkijwv6vxs71cs085i17izc3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2678</id>
    <redirect title="ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ" />
    <revision>
      <id>810086</id>
      <parentid>477682</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T23:33:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ]] to [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</comment>
      <origin>810086</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75" sha1="7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</text>
      <sha1>7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2804</id>
    <redirect title="ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ" />
    <revision>
      <id>810087</id>
      <parentid>477758</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T23:33:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ]] to [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</comment>
      <origin>810087</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75" sha1="7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</text>
      <sha1>7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>414</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4901</id>
    <revision>
      <id>810175</id>
      <parentid>272118</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:38:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Jagmit Singh Brar ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[੪੧੪]] ਨੂੰ [[414]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>272118</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="645" sha1="4iod87iqytcpx0o6m2jx13jlnu8kurb" xml:space="preserve">'''414 (41''' ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਲ ਹੈ।

== ਘਟਨਾ ==

===ਜਨਵਰੀ-ਮਾਰਚ===

===ਅਪ੍ਰੈਲ-ਜੂਨ===

===ਜੁਲਾਈ-ਸਤੰਬਰ===

===ਅਕਤੂਬਰ-ਦਸੰਬਰ===

== ਜਨਮ ==

===ਜਨਵਰੀ-ਮਾਰਚ===

===ਅਪ੍ਰੈਲ-ਜੂਨ===

===ਜੁਲਾਈ-ਸਤੰਬਰ===

===ਅਕਤੂਬਰ-ਦਸੰਬਰ===

== ਮਰਨ ==

===ਜਨਵਰੀ-ਮਾਰਚ===

===ਅਪ੍ਰੈਲ-ਜੂਨ===

===ਜੁਲਾਈ-ਸਤੰਬਰ===

===ਅਕਤੂਬਰ-ਦਸੰਬਰ===

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ]]


{{Time-stub}}</text>
      <sha1>4iod87iqytcpx0o6m2jx13jlnu8kurb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810179</id>
      <parentid>810175</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:39:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810179</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="749" sha1="pjkhny1ldxsc7j0xiazll4b96e8xjg4" xml:space="preserve">'''414,''' ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ '''14ਵਾਂ''' ਸਾਲ ਹੈ।

== ਘਟਨਾ ==
{{ਖਾਲੀ ਹਿੱਸਾ}}

===ਜਨਵਰੀ-ਮਾਰਚ===

===ਅਪ੍ਰੈਲ-ਜੂਨ===

===ਜੁਲਾਈ-ਸਤੰਬਰ===

===ਅਕਤੂਬਰ-ਦਸੰਬਰ===

== ਜਨਮ ==
{{ਖਾਲੀ ਹਿੱਸਾ}}

===ਜਨਵਰੀ-ਮਾਰਚ===

===ਅਪ੍ਰੈਲ-ਜੂਨ===

===ਜੁਲਾਈ-ਸਤੰਬਰ===

===ਅਕਤੂਬਰ-ਦਸੰਬਰ===

== ਮਰਨ ==
{{ਖਾਲੀ ਹਿੱਸਾ}}

===ਜਨਵਰੀ-ਮਾਰਚ===

===ਅਪ੍ਰੈਲ-ਜੂਨ===

===ਜੁਲਾਈ-ਸਤੰਬਰ===

===ਅਕਤੂਬਰ-ਦਸੰਬਰ===

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ]]


{{Time-stub}}</text>
      <sha1>pjkhny1ldxsc7j0xiazll4b96e8xjg4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5327</id>
    <revision>
      <id>810113</id>
      <parentid>810012</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T03:43:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tulspal</username>
        <id>41553</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ */</comment>
      <origin>810113</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="111216" sha1="gdw9g42hxib931yps3pj9k443mtlz8f" xml:space="preserve">'''ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ''' ਤੋਂ ਭਾਵ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਸਮੂਹ]] ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਜੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੀਵਨ-ਜਾਂਚ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ, ਕਿੱਤੇ, ਰਸਮ-ਰਿਵਾਜ, ਰਿਸ਼ਤੇ-ਨਾਤੇ, [[ਪਹਿਰਾਵਾ]], ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼, ਕੀਮਤਾਂ, ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ, [[ਭਾਸ਼ਾ]] ਅਤੇ [[ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ|ਲੋਕ-ਸਾਹਿਤ]] ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਇਕ ਕੌਮ ਜਾਂ ਜਨ-ਸਮੂਹ, ਜਿਹੜਾ [[ਸਮਾਜ]] ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਇੱਕ [[ਸਭਿਆਚਾਰ|ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੜਾਅ ਉੱਤੇ ਕਿਉ ਨਾ ਹੋਵੇ।&lt;ref&gt;ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਂਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, ਪੰਨਾ 10-11 &lt;/ref&gt;

==ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ==
'''[[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]''' ਸ਼ਬਦ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਮਿਲਕੇ ਬਣਿਆ ਹੈ- 'ਪੰਜ'- ਭਾਵ ਕਿ ਗਿਣਤੀ ਦੇ [[ਪੰਜ]] ਅਤੇ 'ਆਬ'- ਭਾਵ ਕਿ [[ਪਾਣੀ]]। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ '[[ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ|ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ]] ਦੀ ਧਰਤੀ'।

ਪੁਰਾਤਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੋਮਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਸ਼ਬਦ 'ਪੰਚਨਦ' ਵੀ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੀ ਪਰਿਆਵਾਚੀ (ਸਮਾਨਾਰਥਕ) ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਖਿੱਤੇ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ [[ਸਿੰਧ]] ਅਤੇ [[ਸਰਸਵਤੀ ਨਦੀ|ਸਰਸਵਤੀ]] ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕੁਝ ਵਡੇਰੇ ਖਿੱਤੇ ਦਾ ਸੂਚਕ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book}}&lt;/ref&gt;

=== '''ਭੂਗੋਲਿਕ ਚੌਖਟਾ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ''' ===
ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖਿੱਤਾ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜੀਵਨ-ਢੰਗ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਮਿਲ ਕੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਇਕ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਭੂਗੋਲਿਕ ਚੌਖਟ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਇਕ ਵੇਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਪਿੰਡ ਇਕ ਖ਼ੁਦ-ਇਖ਼ਤਿਆਰ ਇਕਾਈ ਵਜੋਂ ਕਾਇਮ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਇੱਥੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਸੀ । ਇਸ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ।

ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਸਮਾਂ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਨੌਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹੀ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਾਪਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਦਾ ਇਕ ਰੂਪ ਇਹ ਸੀ, ਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਜਨ-ਸਮੂਹ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖਤ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਕੁਟੰਬ, ਕਬੀਲੇ, ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਥਾਂ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ । ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਕੌਮੀਅਤ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸੇ ਕੌਮੀਅਤ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਜਾਂ ਆਓ ਦੀਆਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਜਨੀਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਘਟਨਾ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵੱਲੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜਰਜਰੀ ਹੋਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਕੀ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਢੇਰੀ ਕੀਤਾ। ਪੁਰਾਣੀ ਸਮਾਜਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਅੰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ । ਸੰਨ 1000 ਈ. ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਇਸਲਾਮੀ ਹਮਲੇ ਏਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ, ਕਿ ਸਥਾਨਕ ਨਜ਼ਾਮ ਨੂੰ ਉਹ ਸੰਭਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਦਿੰਦੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਛੂਟ, ਇਹ ਹਮਲੇ ਕਾਫ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਹੇਠ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਲਈ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਾਫ਼ਰ ਸਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਕੁਟੰਬ, ਕਬੀਲੇ, ਜਾਤ, ਵਰਣ ਜਾਂ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਣ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਦੋ ਹੀ ਰਾਹ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ, ਜਾਂ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ। [[ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਬਣ ਕੇ ਆਏ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਇਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਕ ਵਸੋਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਲੰਮਾ ਅਮਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲੇ। ਸਥਾਨਕ ਵਸੋਂ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਇਸਲਾਮ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ, ਵਰਣ-ਵੰਡ ਉੱਤੇ ਖੜੀ ਸਮਾਜਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲੱਗਣਾ, ਬਹੁਦੇਵਵਾਦ ਤੋਂ ਇਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਫੜਨਾ, ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉਪਰ ਇਸਲਾਮ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਅਸਰ ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸਲਾਮ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢਾਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। [[ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ]] ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਓਨਾ ਹੀ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਅੰਗ ਹੈ, ਜਿੰਨੀ ਇਥੋਂ ਦੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਲਹਿਰ। [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਚ [[ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ|ਫ਼ਰੀਦ-ਬਾਣੀ]] ਨੂੰ ਥਾਂ ਦੇ ਕੇ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਨੂੰ ਵੀ ਭਗਤੀ-ਧਾਰਾ ਦਾ ਇਕ ਅੰਗ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਸਮਾਂ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੇ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਉਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੰਗਤ ਹੋਰ ਵੀ ਗੂਹੜੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ=ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਕ}}&lt;/ref&gt;

ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਭਗ ਇਹੀ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਇਸਲਾਮ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ । ਬਹੁਤੀਆਂ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ ਰਚਿਆ ਗਿਆ, ਪਹਿਲਾ ਸਾਹਿਤ ਨੌਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ ਹਨ। ਅੱਠਵੀਂ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸ਼ੰਕਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਇਕ ਨਵੀਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਨਮ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ  ਪਹਿਲੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਹਕੀਕਤ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨਾ, ਬਾਕੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਨੂੰ ਮਾਇਆ ਸਮਝਦਿਆਂ, ਇਸ ਦੇ ਜੰਜਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਇੱਕੋ ਹਕੀਕਤ ਵਿਚ ਲੀਨ ਹੋਣਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਰਾਮਾਨੁਜ ਇਸੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਜਨ-ਸਾਧਾਰਨ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਮੁਕਤੀ ਉਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ|ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ]] ਵਲੋਂ ਪੰਥੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ, ਅਸਲ ਵਿਚ, [[ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ]] ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਹੈ ਰਾਮਾਨੁਜ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਕੋਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ। ਇਕ ਪ੍ਰੇਮਾ-ਭਗਤੀ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਸ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਰੂਪ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਐਸਾ ਸਰੂਪ ਜਿਹੜਾ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵ ਦੀ ਹੋਣੀ ਤੋਂ ਬੇ-ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਾਰਤ-ਵਿਆਪੀ ਪੱਧਰ ਉਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਤੇਊਹਾਨੀ ਕੀਮਤਾ ਦਾ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਰਾਜਸੀ ਹਿੱਤਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਡੂੰਘਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹੀ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਇਕ ਕੰਮ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵੱਲ ਨੂੰ ਇਕ ਕਦਮ ਹੈ । ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੇਠਲੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚਲੇ ਖੱਤਰੀ' ਵੀ ਪੁਰਾਣੀ ਵਰਨ-ਵੰਡ ਵਾਲੇ 'ਕਸ਼ੱਤੀ ਨਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਐਸਾ ਸਮਾਜਕ ਵਰਗ ਹਨ, ਜਿਹੜਾ ਖੇਤੀ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਵਪਾਰ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਝੰਗ ਵੀ ਚਾਰਦਾ ਹੈ, ਬੋਧਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀਆਂ ਵੀ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਗਿਆਨ-ਵਿਸ਼ੇਸਗੜਾ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਅਜਾਰੇਦਾਰੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਤ ਸਮਾਜਕ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਵਰਗ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਿਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।

ਭਾਰਤ-ਵਿਆਪੀ ਸਾਂਝ ਉਤਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਹਾਲਤਾਂ ਉਪਰ ਆਧਾਰਤ ਵੱਖਰੇ ਲੱਛਣ ਵੀ ਜੋਰ ਫੜਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਉੱਭਰਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਦੱਖਣੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹਾਲਤਾਂ ਕਾਰਨ ਇਥੇ ਕੌਮੀਅਤ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਵਧੇਰੇ ਧੀਮੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਸਮੁੱਚੀ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਾਰਸ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਪੰਜਾਬ-ਮੁਖੀ ਏਨਾ ਨਹੀਂ, ਜਿੰਨਾ ਭਾਰਤ-ਮੁਖੀ ਹੈ । ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਇਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਜਨਮ-ਭੂਮੀ ਨਾਲ ਏਨਾ ਲਗਾਓ ਰਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪਿੱਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਭਾਵਕ ਚਿਣ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਦੀ ਸੀਮਾ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਾਰ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਉਹ 'ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ' ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਸੋਚਦੇ ਹਨ । ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਦੇ ਭਾਰਤ-ਮੁਖੀ ਹੋਣ ਦੇ ਲੱਛਣ ਨੂੰ ਹੀ ਸਾਕਾਰ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਇਦ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸੇ ਭਾਰਤ-ਮੁਖੀ ਹੋਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋੜਨਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ 52 ਕਵੀ, ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਦਾ ਯਤਨ, ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸਕੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇਣਾ ਆਦਿ ਇਸੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਪੰਜਾਬ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸੀਮਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਇਸ ਨੇ ਵਧੇਰੇ ਰੇਡੀਕਲ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਰੂਪ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਜਾਮਾ ਪੁਆਉਣ ਲਈ ਇਕ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਰਾਜਸੀ ਸੰਗਠਨ ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹ ਗੱਲ ਅਜੇ ਵੀ ਪਰਖਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਮੱਤ ਵਲੋਂ ਸਮੁੱਚੀ ਕੌਮ ਦਾ ਬੰਧਕ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਬਣਦਿਆਂ ਬਣਦਿਆਂ ਇਕ ਸੂਬੇ ਦੀ- ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਸਿਮਟ ਜਾਣ ਅਤੇ ਇਕ ਰੂਪ ਧਾਰ ਰਹੀ ਕੌਮੀਅਤ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਸ ਵਿਚ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈ ਇਸ ਸਰਬੰਗੀ ਰੇਡੀਕਲ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਤਾਂ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ? ਇਸ ਦਾ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਹਾਕਮ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਲੋਂ ਵਿਰੋਧ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀ ਹੀ, ਪਰ ਇਸ ਚੰਡੀਕਲ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਬਾਹ ਉਹ ਲੋਕ ਵੀ ਨਾ ਪਾ ਸਕੇ ਜਿਹੜੇ  ਇਸ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਵਾਹਕ ਸਨ। ਵਿਆਪਕ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸੰਭਵ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਣਾ ਨਾ ਕਹਿੰਦੇ । ਇਸ ਰੇਡੀਕਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਵਾਹਕ ਸਮੂਹ ਦਾ ਮੁੜ ਮੁੜ ਕੇ ਸਾਮੰਡੀਕਰਨ ਵੱਲ ਪਰਤਣਾ, ਸਭ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ ਚਾਹੁਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵਰਨ-ਵੰਡ, ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਊਚ ਨੀਚ ਦੇ ਭੇਦ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਾ, ਸਗੋਂ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਫਿਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਜਾਣਾ, ਕੀ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੀ ਭਾਰੀ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਅੱਜ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਛਾਣਦੀ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਉਸ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਹਿੱਤ ਹੀ ਪੂਰਦੀ ਸੀ ?

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਜਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਐਲਾਨਿਆ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਕੋਈ ਉਚੇਚੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਖਾਸੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਾਪਰੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਜੋ ਪਕਿਆਈ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਮਿਲੀ, ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵਲੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲੀ। ਨਿੱਕੇ ਮੋਟੇ ਸਾਮੰਤਾਂ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਢਾਹ ਉਸਾਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਦੁਆਲੇ ਨਚਾ ਕੇ ਤਾਕਤ ਜਾਂ ਸਿਆਸਤ ਰਾਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਨਿਗੂਣਿਆਂ ਕਰ ਕੇ, ਧਨ ਇਕ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਕੇ, ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਲਿਆਂ ਕੀਤਾ; ਖ਼ੁਦ ਧਾਰਮਿਕ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਧਰਮ ਦੇ ਦਖ਼ਲ ਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਸਰਬ-ਸਾਂਝੇ ਹੋਣ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦਿੱਤੀ; ਪੱਛਮ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਾਹ ਉਸੇ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ; ਉਸ ਨੇ ਪੂਰਬ ਦੀ ਦੀ ਪੱਛੜੀ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਏਨਾ ਕੁ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਪੱਛਮ ਦੀ ਉੱਨਤ ਸਿਆਸਤ ਨਾਲ ਬਰ ਮੋਚਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਸਕੇ। ਰਾਜ ਨੂੰ ਸੈਕੂਲਰ ਆਧਾਰ ਦੇ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਸਾਂਝ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਬੇਮੇਲ ਉਭਾਰ ਲਿਆ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਆਏ ਪੁੱਠੇ ਗੇੜ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਪੈਰੀਂ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਹਥਿਆਉਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਚੇਤੰਨ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪੁੱਠਾ ਗੇੜਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ, ਸਾਂਝੀ ਕੌਮੀਅਤ ਦੇ ਵਿਕਸ ਰਹੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰਨਸ਼ਟ ਕੀਤਾ । ਮਜਹੀ ਵਖਵਿਆਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੇ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜਾ ਕੀਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਗ਼ਲਬੇ ਹੇਠ ਸਭ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਆਉਣ ਨੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਦੂਜੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰਜ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਹਿਲਾਂ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਹੇਠ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ ਪ੍ਰਬੁੱਧਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਛਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਿਆ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਅਖਾਉਤੀ ਪ੍ਰਬੁੱਧਤਾ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਆਦਿ) ਨੇ ਸਾਂਝੀ ਕੌਮੀਅਤ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਸੀ . ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ । ਕੌਮੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ (ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ) ਸੱਟ ਲਾਏ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਕੌਮੀ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਵਿਚ ਇਕਮੁੱਠ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਸੰਗਠਨ ਕੰਮ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਮਜਬ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ, ਇਸ ਕੌਮੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮੁੜ ਕੇ ਤਾਰਪੀਡਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਖੇਡਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਵੀ, ਜਿੱਥੇ ਕੌਮੀਅਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ, ਉੱਥੇ ਇਹ ਬਹੁਤਾ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਚਾ ਸਕਦੇ, ਸਗੋਂ ਸਾਮਰਾਜੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੁੱਕੇ ਕਦਮ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ । ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਰਗੀ ਥਾਂ ਇਹ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾ ਸਕਦੇ ਸਨ।

ਧਰਮਾ, ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਅਨੇਕਤਾ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਕੌਮੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਕੌਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿਚਲੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਨਜਿੱਠਣ ਦੇ ਦੋ ਹੀ ਤਰੀਕੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਕ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਤਰੀਕਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਰ ਕੌਮੀਅਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੰਜ ਕਰਦਿਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਦੀਆਂ ਅਤੇ ਚੰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਦੂਜੇ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨਾਲ ਇਹ ਆਪਣਾ ਖਜਾਨਾ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਤੋਦ-ਭਾਵ ਦੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸਭ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਰਪੂਰ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਦੀਆਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਹਨ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ਕੌਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸਮੁੱਚੀ ਕੌਮ ਦੀਆਂ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਦੂਜਾ ਤਰੀਕਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੌਮੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਇਕ ਕੌਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਦਿੱਖ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ : ਭਾਰੀ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਭ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਪਰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਲੋਕਤੰਤਰ ਸੜਕਾਂ ਪੱਧਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੰਜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਅੱਗੇ ਆਉਂਦੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਦਰੜ ਕੇ ਪੱਧਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅੰਸ਼ ਹੈ ।

ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਕਿਹੜਾ ਤਰੀਕਾ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਏਗਾ, ਇਹ ਗੱਲ ਇਸ ਤੱਥ ਉੱਪਰ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹਕੂਮਤ ਕਿਸ ਸ਼ਰੇਣੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਖਾਸਾ ਕੀ ਹੈ। ਨਵ-ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸਾਂ ਵਿਚ ਹਕੂਮਤਾਂ ਵਧੇਰੋ ਕਰਕੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਜਮਾਤ ਨੇ ਸੰਭਾਲੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਹਕੂਮਤਾਂ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਪਹਿਲੇ ਢੰਗ ਵੱਲ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੂਜੇ ਢੰਗ ਲਈ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਰੁਝਾਣ ਨਾਲ ਨਾਲ ਚੱਲਦੇ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਤਿ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਏਕਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਤਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਖਿੱਤੇ ਹੱਦ ਵਿਚ ਜਲਦੀ ਆ ਗਏ। ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਚੇਤਨਾ ਧੁੰਦਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਵੱਲੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜਨ ਵਾਲੇ ਰੁਝਣ ਮਿਲਦੇ ਸਨ, ਉੱਥੇ [https://www.panjaabstudy.com/2022/07/general-knowledge-in-punjabi-language.html ਭਾਸ਼ਾ-ਸਭਿਆਚਾਰ] ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਖਿੱਤੇ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਕਿਤੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਤੇ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਰੜਕਾਂ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਕਦੀ ਵੀ ਪੁੱਠਾ ਗੇੜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਇਕ ਕੌਮ, ਇਕ ਭਾਸ਼ਾ, ਇਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਏਕੀਕਰਨ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

ਇਸ ਸਾਰੇ ਅਮਲ ਦੋ ਸਿੱਟਿਆਂ ਦੀ ਭੈੜੀ ਮਿਸਾਲ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰੁਝਾਣਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਸਮੇਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਾਕਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਉਕਸਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਾਂਝੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਏਕਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੱਦਾਂ ਤਾਂ ਕੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੀ ਮੰਨੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

=== ਸਾਰ ਅੰਸ਼: ===

* ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਚੌਖਟਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਓਹਲੇ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ  ਅਤੇ ਇਹ ਹਾਲਤਾਂ ਇਸ ਨਿਰਣੇ ਦੀ ਆਧਾਰ-ਦਲੀਲ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਚੌਖਟਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਏ।
* ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਮਾਜਕ-ਰਾਜਸੀ ਵਰਤਾਰੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਗੋਤ|ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਦੇ ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅੰਗ ਹਨ।
* ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਅੱਜ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਅਤੇ ਇਹ ਸਮਾਂ ਨੌਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਾ ਸਿਰਫ਼:
*# [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ,
*# [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ]] ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ,ਸਗੋਂ
*# ਇਥੋਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਬੋਧਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਐਸੋ ਡੂੰਘੇ ਜਾਂਦੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲੋਂ ਨਿਖੇੜ ਕਰਦਿਆਂ, ਆਧੁਨਿਕ ਕੌਮੀਅਤਾਂ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰ ਜਣ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ।

* ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ
*# ਕੌਮੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀਅਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸੰਬਾਦਕਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ
*# ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਲਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਨੇ ਕਿਸ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ;
*# ਅੱਜ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪਿੱਛੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਅਤੇ ਰੁਚੀਆਂ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹਨ;
*# ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਸਮਝਦਿਆਂ, ਇਸ ਤੋਂ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਜੋ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।

==ਯੁੱਗਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ 'ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ'==
===ਆਦਿ ਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲਗਪਗ ਉਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਰੂਪ ਧਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਨੌਵੀ ਤੋਂ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਈਸਵੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਅਤਿ ਵਿਕਸਤ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਵੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸਿਰਜੀ ਗਈ। [[ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ]] ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਮੂਨੇ ਮੋਹਿੰਜੋਦੜੋ, ਹੜੱਪਾ, ਸੰਘਰ, ਅਤੇ ਢੋਲਬਾਹਾ ਆਦਿ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਖੁਦਾਈ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਹੜੱਪਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਰੀਆ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ 1500-3000 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਟੋਲਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਏ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

===ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਪੜਾਅ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਆਰੰਭ 712 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਹਮਦ-ਬਿਨ-ਕਾਸਿਮ]] ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਸੱਤ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਖਰ [[ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ|ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ]] ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵ [[ਇਸਲਾਮ|ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ]] ਅਤੇ [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਦਾ ਪਿਆ।

ਮੱਧ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦੌਰ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੁਆਰਾ [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਰਤ ਕਰਨ, ਨਾਮ ਜਪਣ ਅਤੇ ਵੰਡ ਛਕਣ ਦੇ ਸਰਬ ਕਾਲਿਆਣਕਾਰੀ ਸਮਾਜੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਕਲਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਊਚ-ਨੀਚ ਆਦਿ ਦੇ ਭੇਦ-ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਮਾਨਵੀ ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਸਰਬਤ ਦੇ ਭਲੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ]] ਜੀ ਦੁਆਰਾ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ]] ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਲਾਸਾਨੀ ਖ਼ਜਾਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ। [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਨੇ [[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪੁੱਠ ਦਿੱਤੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਇਹ ਦੌਰ, ਇਸ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕ ਪਛਾਣ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦੌਰ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

===ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅਗਲੇਰਾ ਪੜਾਅ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਬਾਕੀ [[ਭਾਰਤ]] ਸਮੇਤ [[ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜਸੀ ਸਰਦਾਰੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨ-ਸਧਾਰਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਰਹੀ [[ ਪੂੰਜੀਵਾਦ |ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ]] [[ਰਾਜਨੀਤਕ |ਰਾਜਸੀ]], ਆਰਥਿਕ, [[ਸੱਭਿਆਚਾਰ |ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ]] ਵਿਵਸਥਾ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਵਾਹ ਪਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਦੂਰ-ਅੰਦੇਸ ਪਰਿਣਾਮ ਨਿਕਲੇ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਣਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘੋਖੀਏ ਤਾਂ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ ਉੱਭਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਿਤ, ਸੰਸਾਰ ਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਉਹ ਇੱਕ ਗੁਲਾਮ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵੱਜੋਂ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵਿਕੋਲਿਤਰੇ ਅਤੇ ਉਲਟੇ-ਪੁਲਟੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦੇ ਰਹੇ। ਹਾਂ-ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਚੰਗੇਰੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦੇ। ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਲੀਹਾਂ ਤੇ ਉਸਰ ਰਹੇ ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰਹਿਤਲ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਸੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇਪਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ। [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਤੇ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ |ਸਾਹਿਤ]] ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਨੇ ਨਵੇਂ ਗਿਆਨ-ਵਿਗਿਆਨ ਤੱਕ ਸਾਡੀ ਰਸਾਈ ਕਰਵਾਈ। ਇਸ ਟਾਕਰਵੇਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਤੇ ਸਾਂਝ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪਹਿਲੂ ਉੱਭਰੇ। ਰੇਲ, ਡਾਕ-ਤਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਵੀਨ ਵਸੀਲਿਆਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਜੀਵਨ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਲਿਆਂਦੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਨਵੇਂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਿਆਂਦੇ।&lt;ref&gt;ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਂਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, ਪੰਨਾ 101-113&lt;/ref&gt; ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ]] ਸਮੇਂ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

== ਪੰਜਾਬੀ ਚਰਿੱਤਰ ਦੇ ਪਛਾਣ-ਚਿੰਨ੍ਹ ==
* ਹੋਰ ਵੇਖੋ: [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]

ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ, ਨਵੇਕਲੇ ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਉਤਰਾਵਾਂ-ਚੜ੍ਹਾਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਦੇ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪੱਖ ਉਸਾਰੇ ਹਨ, ਜੋ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੇ ਪਛਾਣ-ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਤਾਸੀਰ, ਚਰਿੱਤਰ, ਮਨੋਰਥਾਂ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਜਾਗਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 
===ਸ੍ਵੈਧੀਨਤਾ===
ਉਪਜਾਊ ਭੂਮੀ ਕਾਰਨ ਭੁੱਖੇ ਮਰਨਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰੜੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤੇ ਹੱਕ ਜਤਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਚੰਡ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸਾ ਹੈ। ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਣ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਉੱਤੇ ਹੱਕ ਜਤਾਉਣਾ ਹੈ।ਲਗਾਤਾਰ ਜੰਗਾਂ, ਯੁਧਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਉੱਜੜਦੇ ਰਹਿਣ ਤੇ ਵੀ ਫੇਰ ਵੱਸਣ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਜੀਵਨ-ਤਾਂਘ ਨਾਲ ਓਤਪੋਤ ਹਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਉਹੀ ਲੋਕ ਟਿਕੇ ਜੋ ਨਾ ਯੁਧ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ, ਨਾ ਮੌਤ ਤੋਂ ਅਤੇ ਨਾ ਲੁੱਟੇ-ਪੁੱਟੇ ਜਾਣ ਤੋਂ, ਸਗੋਂ ਹਾਲਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਪਹਿਲ-ਕਦਮੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਇਹ ਖੜੋਤ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਇਹ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੇ ਆਹਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਪੋ ਵਿੱਚ ਲੜਨ-ਮਰਨ ਦੇ।

ਇਸ ਨਿਰੰਤਰ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੁੰਹ ਜ਼ੋਰ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਇਹ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਨੂੰਨ ਵਾਂਗ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦਾ ਸੁਭਾਅ ਭੜਕੀਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਫ਼ੌਰੀ ਅਤੇ ਇਕਦਮ ਤੱਤਾ ਹੋ ਉਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਓਨੀ ਹੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬੜੇ ਖੌਫਨਾਕ ਸਬਕ ਸਿਖਾਏ ਹਨ। ਲਗਾਤਾਰ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਰਿਹਾ ਪੰਜਾਬੀ, ਸੁਭਾਅ ਵੱਜੋਂ ਹੀ, ਟਿਕਾਓ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨੋ ਇਨਕਾਰੀ ਬਣ ਗਿਆਂ ਹੈ। ਦੂਸਰੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਲੋੜੋਂ ਵਧੇਰੇ ਤੀਂਘੜਨ ਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਉੱਚੀ, ਸੰਗੀਤ ਤਿੱਖਾ, ਉੱਚਾ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਵਿਖਾਵੇ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਥਾਹ ਹੈ। ਨਿਰੰਤਰ ਦਬਾਵਾਂ ਅਤੇ ਟਕਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਸਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ ਦਾ ਇਹ ਨਿਆਰਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਸਰਗਰਮੀ, ਸਿਰੇ ਦੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਅਤੇ ਜਨੂੰਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪੈੰਡੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਨਾਇਕ ਹਨ ਜੋਗੀ, ਯੋਧਾ ਤੇ ਆਸ਼ਕ। ਰਾਜਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਲੋਕ-ਨਾਇਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰਾਜਾ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ ਦਾ ਪਾਤਰ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨੋ-ਸ਼ੌਕਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਉੱਚਤਾ-ਸੁੱਚਤਾ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੇ ਫ਼ਕੀਰ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਪਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਖੜੋਣ ਅਤੇ ਧੁੱਪ ਛੱਡਣ ਦਾ ਬੋਲ ਬੇਖੌਫ਼ ਹੋ ਬੋਲਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ-ਨਾਇਕ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿਆਗਵਾਦੀ ਜੀਵਨ-ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੱਚਾ-ਸੁੱਚਾ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਵਡਿੱਤਣ ਸਿਰਜਣ ਦਾ ਮੱਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜੀਵਨ, ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਮੰਨਣ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰ-ਵਿਹਾਰ, ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਮਨੋਰਥ ਮਨੁੱਖ ਕੇਂਦਰਿਤ ਬਣਦੇ ਗਏ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜਿਊਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸਾ ਹੈ। ‘ਖਾਧਾ ਪੀਤਾ ਲਾਹੇ ਦਾ’ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਇਸੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ, ਰੀਤਾਂ, ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੰਗੀਲੀ ਤਸਵੀਰ ਉਲੀਕਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਮੌਕੇ ਲਈ ਰੌਚਕ ਰੀਤਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਹਰੇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਪਰੋਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।

===ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ===
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕਾ ਹੋਣਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ਦੇ ਕਈ ਵਿਲੱਖਣ ਲੱਛਣਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ। ਨਿੱਤ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਰਹਿਣ ਰਣ-ਜੂਝਣ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਲਈ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਉਮਾਹ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਤੀਬਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿੰਨਾ ਰਣ-ਜੂਝਣ ਵੇਲੇ ਲੜਨ ਮਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕੱਲ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਖਾਦਾ ਪੀਤਾ ਹੀ ਲਾਹੇ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। 'ਖਾ ਗਏ, ਰੰਗ ਲਾ ਗਏ, ਜੋੜ ਗਏ ਸੋ ਰੋਹੜ ਗਏ ਦਾ ਅਖਾਣ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹਾਲਤਾ ਦੀ ਹੀ ਉਪਜ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਫ਼ਰੇਕ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਵਾਰਿਸਸ਼ਾਹ ਫ਼ਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, 2015, ਪੰਨਾ ਨੰ 115-130-31&lt;/ref&gt;

===ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਨੂੰਨ ਵਾਂਗ ਜਿਉਣਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਨੂੰਨ ਵਾਂਗ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਸਦਾ ਸੁਭਾਅ ਭੜਕੀਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਫ਼ੌਰੀ ਅਤੇ ਇਕਦਮ ਤੱਤਾ ਹੋ ਉਠਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਓਨੀ ਹੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬੜੇ ਖੌਫਨਾਕ ਸਬਕ ਸਿਖਾਏ ਹਨ। 
ਚਾ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਵਿਖਾਵੇ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਥਾਹ ਹੈ। ਨਿਰੰਤਰ ਦਬਾਵਾਂ ਅਤੇ ਟਕਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਸਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮੂਹਕ ਅਵਚੇਤਨ ਦਾ ਇਹ ਨਿਆਰਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ।

=== ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਇਕ ਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਸਰਗਰਮੀ, ਸਿਰੇ ਦੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਅਤੇ ਜਨੂੰਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪੈੰਡੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਨਾਇਕ ਹਨ ਜੋਗੀ, ਯੋਧਾ ਤੇ ਆਸ਼ਕ। ਰਾਜਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਲੋਕ-ਨਾਇਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰਾਜਾ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ ਦਾ ਪਾਤਰ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨੋ-ਸ਼ੌਕਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ ਉੱਚਤਾ-ਸੁੱਚਤਾ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੇ ਫ਼ਕੀਰ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਪਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਖੜੋਣ।

===ਤਿਆਗਵਾਦੀ ਜੀਵਨ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿਆਗਵਾਦੀ ਜੀਵਨ-ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੱਚਾ-ਸੁੱਚਾ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਵਡਿੱਤਣ ਸਿਰਜਣ ਦਾ ਮੱਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜੀਵਨ, ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸੱਚਾ ਮੰਨਣ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰ-ਵਿਹਾਰ, ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਮਨੋਰਥ ਮਨੁੱਖ ਕੇਂਦਰਿਤ ਬਣਦੇ ਗਏ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਜਿਊਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਸਾ ਹੈ। 'ਖਾਧਾ ਪੀਤਾ ਲਾਹੇ ਦਾ' ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਇਸੇ ਹੀ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਨਿਚੋੜ ਹੈ। 
ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ, ਰੀਤਾਂ, ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੰਗੀਲੀ ਤਸਵੀਰ ਉਲੀਕਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰ ਮੌਕੇ ਲਈ ਰੌਚਕ ਰੀਤਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਹਰੇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਪਰੋਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ(ਡਾ)|ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪਹਿਚਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ|ਗ੍ਰੇਸ਼ੀਅਸ਼, ਪਟਿਆਲਾ|ਪੰਨਾ ਨੰ 179-81&lt;/ref&gt;

== ਜਾਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ  ==
ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀ ਤਕਸੀਮ ਸਦੀਆ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਦਾਰਾ ਆਪਣੀ ਸਮਾਜੀ ਜਕੜ ਵਿਚ ਇਕ ਕਰੜਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਬਦਲ ਨਾਮ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਸੰਭਵ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਆਧਾਰ ਅਜਿਹਾ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਜਾਤ- ਪਾਤ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਕੀ ਪਿਛੋਕੜ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਤਸੱਲੀਬਖਸ਼ ਉੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪੱਖੋਂ ਆਰੀਆ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੱਖੋਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਲੋਕ ਇਸ ਨਿਜਾਮ ਦੇ ਜਨਮਦਾਤਾ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰੰਗ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਆਧਾਰ ਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਵੰਡ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਸਲ ਵਸਨੀਕਾ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਅਤੇ ਉੱਚਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ। ਕਈ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਾਤ ਪਾਤ ਦੀ ਆਧਾਰਸ਼ਿਲਾ ਪੇਸ਼ਾ ਹੈ। ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਨਿਜਾਮ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਆਧਾਰਸ਼ਿਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੇ ਜਾਤ- ਪਾਤ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਰੰਗ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਚੰਗੇ ਤੇ ਬੁਰੇ ਕੰਮ ਹੁਣ ਚੰਗੀ ਤੇ ਮਾੜੀ ਜਾਤ ਦੇ ਕਰਤਾ ਧਰਤਾ ਬਣਨ ਲੱਗੇ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਨਿਜਾਮ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਸੱਟ ਲੱਗੀ।&lt;ref&gt;ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਕੋਟ ਭਾਈ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਾਤ ਤੇ ਪੇਸ਼ਾ : ਬਦਲਦੇ ਰੁਝਾਣ, ਪੰਨਾ :125&lt;/ref&gt; ਪੰਜਾਬ ਸ਼ਬਦ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਆਬ ਭਾਵ ਪਾਣੀ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਸਤਲੁਜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਜਿਹਲਮ ਨਦੀ ਵਿਚਲੀ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਜਾਤਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਅਖੌਤਾ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ :1)ਜੱਟ ਭਾਵੇਂ ਅੱਟੀ ਤਾਂ ਕਿਰਾੜ ਚੜ੍ਹਾਵੇ ਵੱਟੀ। 2)ਬਾਣੀਏ ਦੀ ਮੁੱਛ ਦਾ ਕੁਝ ਨਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਪਠਾਨ ਨੇ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਮਾਰ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;ਡਾ. ਰਾਏਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਮਹਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ, ਪੰਨਾ ਨੰ:40&lt;/ref&gt; ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਇਸਦੀ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹੋਰ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਾਂਗ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਇੰਨੀ ਜਟਿਲ ਨਹੀ ਜਿੰਨੀ ਕਿ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਏਥੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾ ਦੀ ਥਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਦਰਜਾਬੰਦੀ ਜਮੀਨ, ਧਨ, ਦੌਲਤ, ਗਿਣਤੀ, ਸਰੀਰਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੱਤਾ ਆਦਿ ਵਰਗੀਆਂ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੌਲਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਸਮਕਾਲੀਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਉੱਚੀ ਮੰਨੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਾਤਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਇੰਨੀ ਪੱਕੀ ਨਹੀਂ। ਜਾਤਾਂ ਵਿਚ ਹੱਦਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ, ਸਿੱਖ ਮਤ ਦੁਆਰਾ ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਰਦਾਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅੰਤਰਜਾਤ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਗੋਂ ਹਿਮਾਚਲ, ਯੂਰਪੀ, ਉੜੀਸਾ ਤੋਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਦਾ ਰਹੀਆ ਹਨ। ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੋਰਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਾੜਾਂ ਦਾ ਦਾਖਲਾ, ਸਿੱਖ ਮਤਲਬ ਦਾ ਭਾਈਚਾਰਕ ਰਵੱਈਆ, ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦਾ ਤੇਜ ਵਿਕਾਸ ਆਦਿ ਹੋਰ ਵੀ ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ 1)ਪੁਜਾਰੀ ਜਾਤਾਂ-ਬਰਾਮਣ 2) ਕਿਰਸਾਨੀ-ਜੱਟ, ਰਾਜਪੂਤ, 3) ਵਪਾਰੀ-ਅਰੋੜੇ, ਖੱਤਰੀ, ਬਾਣੀਏ 4) ਦਮਤਗਾਰ-ਰਾਮਗੜੀਏ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ-ਚਾਰ, ਚੂਹੜੇ।&lt;ref&gt;ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੰਮੂ, ਜਾਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ&lt;/ref&gt;

== ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਨਸਲੀ ਪਿਛੋਕੜ ==
ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਾਸਾਰ ਇਸਦੇ ਨਸਲੀ ਪਿਛੋਕੜ, ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸਰੂਪ ਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਹੋਂਦਮੂਲਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਖਾਸੇ ਮੂਲ ਮਾਨਸਿਕ ਸਰੰਚਨਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਕਸ਼ ਇਸ ਨਸਲੀ ਸੰਗਮ ਦੇ ਅਹਮ ਵਰਤਾਰੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਗਰੇਸੀਅਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 167&lt;/ref&gt;

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜਸੀ ਇਤਿਹਾਸ ਖਾਸਕਰ ਪੂਰਵ ਦਰਾਵੜ ਦੌਰ ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਡੇ ਸ੍ਰੋਤ ਸਿਰਫ ਆਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸਦੇ ਨਸਲੀ ਪਿਛੋਕੜ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਔਖਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਆਦਿ, ਆਸਟਰਿਕ, ਫਿਰ ਦਰਾਵੜੀ ਨਸਲ ਦੇ ਹੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਭਾਗਵਤ ਸਰਣ ਉਪਾਧਿਆਇ, ਭਾਰਤੀਯ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਕੇ ਸ੍ਰੋਤ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 13&lt;/ref&gt;

ਦਰਾਵੜਾਂਂ ਦੀ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿਕਸਿਤ ਨਗਰ ਸਭਿਅਤਾ ਸੀ। ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਦੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੀ ਉਚਿਤ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਰੂਪ ਤਾਂਂ ਸਿਰਫ ਖੁਦਾਈ ਉਪਰੰਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਲੱਭਤਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਿਸਤੋਂ ਇਸਦੇ ਅਤਿ ਵਿਕਸਿਤ ਨਗਰੀ ਚੰਗੇਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵਾਲੇ, ਸੁਨਿਯਮਿਤ ਵਿਉਂਤ ਅਤੇ ਵਡੇਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਪਸਰੇ ਹੋਣ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।&lt;ref&gt;History of the Punjab, Vol 1, Page num. 65&lt;/ref&gt;

ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਨਿਮਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਰੱਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦਾਸ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖੇ ਉਪਵਰਗਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਅਤਿ ਨੀਵਾਂ ਰੁਤਬਾ, ਜ਼ਾਲਮਾਨਾ ਵਹਿਸ਼ਤ ਭਰਿਆ ਵਿਹਾਰ ਕਠੋਰ ਬੰਧਨਮਈ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਨਰੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਗਰੇਸ਼ੀਅਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 168&lt;/ref&gt;

ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਰਿਗਵੈਦਿਕ ਆਰਿਆਈ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਹੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਉਦੈ ਉੱਤਰ-ਹੜੱਪਾ ਯੁਗ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਰਿਆਈਕਰਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ, ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ, ਮੂਲ ਖਾਸੇ, ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਕੀਮਤ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਤਰਕਸੰਗਤ ਅਤੇ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ।&lt;ref&gt;ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਆਦਿ ਬਿੰਦੂ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗਮੰਚ, ਡਾ. ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਰਸ਼ੀ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 35&lt;/ref&gt;

ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਬਣਤਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਜਨਮਿਆਂ ਵਿਕਸਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਬਣਤਰ ਨਾਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਟਾਕਰਾ, ਕਠੋਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੇ ਰੱਦਣ ਦੇ ਅਮਲ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਨਵਾਂ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਘੜਦਾ ਹੈ।

==ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ==

ਮਨੁੱਖ ਨਸਲ ਦੀਆਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਾੜਤਾਂ, ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ, ਅਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਧਾਨ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਹੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਸਮਾਜਿਕ ਹੋਂਦ ਸਦਕੇ ਹੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਚੁਰਾਸੀ ਲੱਖ ਕਿਸਮ ਦੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ, ਪਸ਼ੂ ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਨਦਾਰ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਨਸਲ ਨੂੰ ਇਹ 'ਵਿਲੱਖਣਤਾ' ਅਤੇ 'ਸ਼੍ਰੇਸਟਤਾ' ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਗੁਣ ਨਿਰਸੰਦੇਹ, ਉਸਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਹੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ 'ਵਿਚਿੱਤਰਤਾ', 'ਵਿਲੱਖਣਤਾ' ਅਤੇ 'ਸ੍ਰੇਸ਼ਟਤਾ' ਉਂਜ ਤਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਗੁਣ ਲੱਛਣਾਂ ਸਦਕਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ਉਤੇ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਕਾਰਨ, ਵਧੇਰੇ ਮਾਣ ਵਡਿਆਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਗੁਣ ਹੈ, ਇਸਦਾ 'ਅਨੇਕਤਾ'ਵਿੱਚ'ਏਕਤਾ'ਦਾ ਸਰੂਪ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਅਨੇਕ 'ਜਨਪਦਾਂ', ਗਣਾਂ, ਭੂ-ਖੰਡਾਂ, ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਧਰਮਾਂ ਜਾਤਾਂ, ਉਪਜਾਤਾਂ, ਮੂੰਹੀਆਂ, ਗੋਤਾਂ, ਫ਼ਿਰਕਿਆਂ, ਕਬੀਲਿਆਂ, ਨਦੀਆਂ, ਦਰਿਆਵਾਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੂਹਾਂ, ਉਪ-ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸਮੁੱਚਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸੂਝਵਾਨ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਦਾ ਹੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਇੰਨਾ ਬਲਵਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਗਲਵਕੜੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ, ਇਸੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਉਪ-ਸਭਿਆਚਾਰ ਖਿੱਤਾ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਆਰੀਆ ਜਾਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹਮਲਾਵਰ ਜਾਤੀ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅੰਦਰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਫ਼ਿਰਕੂ ਜਾਂ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਰੰਗਤ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਇਸਲਾਮੀ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਕਰਮ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ 'ਮਲੇਛ'ਜਾਂ 'ਯਵਨ'ਕਹਿ ਕੇ ਅਪਮਾਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅੰਦਰ ਹਿੰਦੂਆ ਨੇ ਵੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ  ਉਹੀ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਹੜਾ ਉਹ  ਅਛੂਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਿਸ ਭਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਖਾਣਾ ਖਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ਉਹ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਾਤੀ ਦੀ ਆਮਦ ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਇਹ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ ਦੀ ਕੁੜੱਤਣ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਦਵੈਸ਼ ਅਤੇ ਫਿਰਕੂ ਸੋਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣੀ ਸਗੋਂ ਇਹ ਮੁਸਲਿਮ ਸੰਪਰਦਾਇਕਤਾ ਦੀ ਦੇਣ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ:-

&lt;poem&gt;
                              ਹਿੰਦੂ ਕਹਤ ਹੈ ਰਾਮ ਹਮਾਰਾ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਹਿਮਾਨਾ। 
                              ਆਪਸ ਮੇਂ ਦੋਊ ਲੜੇ ਮਰਤ ਹੈਂ, ਭੇਦ ਨਾ ਕੋਈ ਜਾਨਾ। 
&lt;/poem&gt;
ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਨਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼ ਮੰਨ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਨਮਭੂਮੀ ਮੰਨ ਕੇ ਇਸਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। 
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਵੀ ਕੁਰਲਾ ਉੱਠਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ 'ਸਾਂਝੇ ਵਿਰਸੇ'ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਮੰਨਦਾ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੂੰ 'ਤੀਸਰੀ ਜਾਤ'ਆਖ ਕੇ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:-
&lt;poem&gt;   
                             ਸ਼ਾਹ ਮੁਹੰਮਦਾ, ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੀ, 
                             ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੀਸਰੀ ਜਾਤ ਆਈ। 
&lt;/poem&gt;
'ਤੀਜਾ ਰਲਿਆ ਕੰਮ ਗਲਿਆ'ਦੀ ਲੋਕ ਉਕਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਦੀ ਆਦਮ ਨਾਲ ਫ਼ਿਰਕੂ ਕੁੜੱਤਣ ਫਿਰ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਨਪਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੀ 'ਪਾੜੋ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋ 'ਦੀ ਕੁਟਿਲ ਨੀਤੀ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅੰਦਰ ਫ਼ਿਰਕੂ ਸੋਚ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜ਼ੋਰ-ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਉਭਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਫ਼ਿਰਕੂ ਸੋਚ 'ਨਫ਼ਰਤ 'ਜਾਂ 'ਸਾੜੇ'ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਾ ਰਹਿ ਕੇ ਭਿਆਨਕ, ਜਾਨ ਲੇਵਾ  ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਤੱਕ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰੂਪ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕਰ ਗਈ ਸੀ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਖੋਰਾ ਲਾਉਣ ਦਾ ਹਰ ਸੰਭਵ, ਅਸੰਭਵ ਯਤਨ ਕੀਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਸਾਰੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁੜ ਕੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਵਾਂ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਵਰਗ ਪਾਂਡੇ, ਪ੍ਰੋਹਤਾਂ ਦੇ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰੇ ਕਰਮਕਾਂਡ ਤੋਂ ਉਕਤਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਘੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਦੀ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਕਿਰਨ ਉਭਰਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ, ਆਰੀਆਂ ਸਮਾਜ, ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ, ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਲਹਿਰ ਵਰਗੇ ਸੰਗਠਿਨ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਲਈ ਹੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਅਸਰ ਸਭਿਆਚਾਰ ਉਪਰ ਵੀ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲਾਂ(ਸੁੰਦਰੀ, ਵਿਜੈ ਸਿੰਘ, ਆਦਿ)ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਧੇਰੇ ਉੱਚੇ-ਸੁੱਚੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਾ ਮਿਲਵਰਤਨ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋ ਮਗਰੋਂ ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਫਿਰਕੂ ਫਸਾਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦੀ ਗਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਉੱਪਰ ਬਣੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਉੱਪਰ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਿਆ&lt;ref&gt;ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸਰੋਕਾਰ, ਡਾ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ੀ ਪੰਨਾ ਨੰ169ਤੋ174&lt;/ref&gt;

==ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ==
ਦਰਸ਼ਨ ਜਾਂ ਫਿਲਾਸਫੀ ਅਜਿਹਾ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਗਹਿਰਾ ਗੰਭੀਰ ਮਸਲੇ ਵਿਚਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ, ਬ੍ਰਹਮ, ਸ਼੍ਰਿਸਟੀ, ਆਤਮਾ, ਜੀਵ ਆਦਿ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਪੱਖ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾ ਬਾਰੇ ਦਰਸ਼ਨ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਮ ਅਤੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਪਰਸਪਰ ਸਬੰਧ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਹੋਂਦ ਦਾ ਮਸਲਾ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉੱਤਪਤੀ ਦਾ ਸਵਾਲ, ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਲਈ ਸਦਾ ਹੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰੱਬ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ? ਜਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਰੱਬ ਦੀ? ਦਰਸ਼ਨ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਸਦਾ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨ, ਧਰਮ, ਅਰਥ, ਕਾਮ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਨੂੰ ਦੁਰਲੱਭ ਪਦਾਰਥ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਅਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਭਾਵ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। 'ਕਾਮ' ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝਾ ਸੂਤਰ ਹੈ। 'ਕਾਮ' ਕਿਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਦੁਰਲੱਭ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਤੇ ਕਦੋਂ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦਰਸ਼ਨ ਕਿਰਤ ਕਰੋ, ਨਾਮ ਜਪੋ ਅਤੇ ਵੰਡ ਛਕੋ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉੱਤੇ ਪਿਆ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੀ ਸਮੁੱਚਾ ਗੁਰਮਤਿ ਦਰਸ਼ਨ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਭਾਅ ਕਿਸੇ ਦੀ ਈਨ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਵੀ ਭਗਤ ਜਾਂ ਸੂਰਮਾ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇਸ ਕੇਂਦਰੀ ਕਦਰ ਦਾ ਪਾਲਣ ਨਾ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੋੜਵੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਇੱਕ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ਦੇ ਮੂਲ ਸਰੋਕਾਰ, ਡਾ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ੀ ਪੰਨਾ ਨੰ 69 ਤੋਂ 70&lt;/ref&gt;

== ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਰੂਪਾਂਤਰਨ ==

ਆਰਥਕ, ਰਾਜਸੀ ਜਾਂ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ-ਅਸਿੱਧੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਦਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੀ ਇੱਕ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਾਪਰੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ ਅਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਹੈ ਸਗੋਂ ਸਾਡੇ ਮਨੋਰਥਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਮਨੋਬਣਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਬਦਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਦਲਣਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਪੰਜਾਬਣ ਆਪਣੇ ਮਾਹੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਹੇਗੀ ਕਿ, ਲੈ ਦੇ ਮੈਨੂੰ ਮਖਮਲ ਦੀ ਪੱਖੀ ਘੁੰਗਰੂਆਂ ਵਾਲੀ। ਸਗੋਂ ਹੁਣ ਸੁਖ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਾਧਨ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਸਾਧਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੀ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੋੜ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਨਾ ਕੇਵਲ ਮਨ ਉੱਤੇ ਸਗੋਂ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿਆਪੀ ਹਾਲਤਾਂ ਅਸਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਵੰਗਾਰਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਕਸ਼ ਨੁਹਾਰ ਘੜਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੁੱਠੇ-ਸਿੱਧੇ ਦਬਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹੋਰ ਹੁਸੀਨ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਾਧਾਰਨ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਆਸ ਬੱਝਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੋਵੇ।

ਸਭਿਆਚਾਰ ਰੁਪਾਂਤਰਣ ਇੱਕ ਅਹਿਮ, ਅਟੱਲ ਪਰ ਸੁਖ਼ਮ ਪਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਵੰਦਵਾਦ, ਭੌਤਿਕਵਾਦ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਰੰਤਰ ਰੁਪਾਂਤਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਉਪ-ਅੰਗ 'ਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਰੁਪਾਂਤਰਣ ਇਕ-ਦਮ ਤੱਟ, ਫੌਰੀ ਵਰਤਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਰੁਪਾਂਤਰਣ ਇੱਕ ਅਤਿਅੰਤ ਪੇਚੀਦਾ, ਸੂਖ਼ਮ, ਬਹੁ-ਪਰਤੀ ਅਤੇ ਮੱਧਮ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਵਾਪਰਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਰੂਪਾਂਤਰਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੂਲ ਆਧਾਰ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਆਏ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦਾ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ,ਡਾ.ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ,ਪੰਨਾ 188&lt;/ref&gt;

== ਸਭਿਆਚਾਰਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ==
ਹੁਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਵੀ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਅਧਿਅਨ ਦਾ ਮਜਮੂਨ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਾੜੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਹੋਈਆਂ ਵੀ ਹਨ ਉਹ ਸਤਹੀ ਪਧਰ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਬਾਰੇ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੁਹਰਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਚਲੰਤ ਟਿੱੱਪਣੀਆਂ ਤਕ ਹੀ ਮਹਿਦੂਦ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਲੋੜ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਗਿਆਨ]] ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ। 
ਪੰਜਾਬੀ [[ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ [[ਪੁਰਾਤਨ ਕਾਲ]] ਤੋ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦੇ ਰਹੇ ਰੂਪਾਂ ਦੇ [[ਇਤਿਹਾਸ]] ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਲਭਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ [[ਸਾਹਿਤ]], [[ਚਿਤਰਕਲਾ]], [[ਬੁੱੱਤਕਲਾ]] ਤੇ [[ਸੰਗੀਤ-ਕਲਾ]] ਆਦਿ ਸੁਹਜ ਪ੍ਰਗਟਾ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸੰਯੁਕਤ ਪਾਠ ਦੇ ਤੌਰ'ਤੇ ਅਧਿਅਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਦੁਖਦਾਇਕ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਮੋਖਿਕ ਪਾਠ ਬੜੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਇਸ ਕਰਕੇ ਅਲੋਪ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰੇ ਜਾਂ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਸਰਵੇਖਣ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਛੋਹਿਆ ਗਿਆ। [[ਡਾ ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਵੀ]] ਨੇ ਆਪਣੇ [[ਖੋਜ-ਪੱਤਰ]] &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ&quot; ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਡੂੰਘੀ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਗਿਆਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਇਹ ਕੰਮ ਨੇਪਰੇ ਚੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
ਦੂਜਾ ਅਹਿਮ ਨੁਕਤਾ ਜਿਸ ਵੱਲ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱੱਚਣਾ ਵਕਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਹੈ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਦੇ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦਾ ਇਕ ਫੌਰੀ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਕਿ  ਅਜੋਕੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਭਾਵੇਂ [[ਹਿੰਦੂ]] ਹਨ ਭਾਵੇਂ [[ਸਿੱੱਖ]] ਹਨ ਆਪਣੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲੋਂ ਦਿਨ ਬ ਦਿਨ ਟੁਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਧਾਰਮਿਕ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਉੱਤੇ ਅਜਿਹਾ ਗਲਬਾ ਪਾ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਮਿਟਣ ਦੇ ਅਸਾਰ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਇਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਸਹਿਹੋਂਦ ਤੇ ਪ੍ਰਸਪਰ ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣਾ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। 
ਤੀਜਾ ਮਸਲਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ [[ਅਮਰੀਕਾ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]], [[ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਆਦਿ ਦੂਰ ਦਰਾਜ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਵਸਣ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।  [[ਨਸਲਵਾਦ]], ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, [[ਹਿੱੱਪੀਵਾਦ]], [[ਪੱੱਛਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰ]] ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਟਕਰਾਓ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਤਨਾਓ ਸਦਕਾ ਪ੍ਰਦੇਸਾ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇਕ ਨਵੀਂ ਨੁਹਾਰ ਉਘੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ। ਸ਼ਰਾਬਨੋਸ਼ੀ ਦੀ ਅਤਿ, ਘਰੇਲੂ ਤੇ ਧਰਮ ਸਥਾਨਕ ਝਗੜੇ, ਤਲਾਕਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਮਸ਼ੀਨੀ ਜਿੰਦਗੀ ਪੌਪ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਘੁਟਵੇਂ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਨੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਅਜੀਬ ਕਿਸਮ ਦੀ ਤਲਖੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਕ ਵਿਯੋਗੇ ਹੋਏ ਮਨੁਖ ਵਾਂਗ ਅਜਨਬੀਅਤ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਹੰਢਾ ਰਹੇ ਹਨ। 
ਚੌਥਾ ਮਸਲਾ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ ਮਸਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰਖਦਾ ਹੈ। [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦੇ ਜੁਗਰਾਫੀਏ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਾਫੀ ਡਾਂਵਾਂ ਡੋਲ ਰਹੀ ਹੈ ਇਸ ਰੋਲ ਕਚੋਲੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਰੂਪ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ। [[ਪ੍ਰੋ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼]] ਦੇ ਖਿਆਲ ਵਿਚ ਪਾਕਿ-ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ [[ਫ਼ਾਰਸੀ]], [[ਅਰਬੀ]] ਦਾ [[ਤਤਸਮੀਕਰਨ]] ਅਤੇ [[ਹਿੰਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਦਾ [[ਤਦਭਵੀਕਰਨ]] ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਰਬੀ ਦਾ ਤਦਭਵੀਕਰਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਤਤਸਮੀਕਰਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਵਸਤੂ ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਮਸਲਾ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ [[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]] ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇਕ ਖਿਚੜੀ ਨੁਮਾ ਭਾਸ਼ਾਈ ਰੂਪ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚ [[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੇ [[ਵਿਆਕਰਨ]] ਦਾ ਕਾਫੀ ਦਖਲ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜੀ ਲਈ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਨੂੰ ਸਮਝਨਾ ਔਖਾ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਰੂਪ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆ ਸਕੇਗਾ।&lt;ref&gt;ਅਰਸ਼ੀ, ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ, ਸਭਿਆਚਾਰ-ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਟਰੱਸਟ, ਇੰਡੀਆ, 2009, ਪੰਨੇ 49-54&lt;/ref&gt;

==ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ==

===ਜਾਣ ਪਛਾਣ ===
ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਤੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਅਸਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਆਪਣੀ ਚੜ੍ਹਤ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁਹਾਂਦਰੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਬਦ 'ਸੱਭਿਆਚਾਰ' ਦੀ ਅਰਥ ਸੀਮਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਇਸਦਾ ਪਰਿਆਇਵਾਚੀ ਸ਼ਬਦ 'ਕਲਚਰ' ਹੈ ਜੋ ਲਾਤਿਨੀ ਦੇ ਕ੍ਰਿਆ ਰੂਪ 'ਕਾਲੀਅਰ' ਤੋਂ ਵਿਉਤਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਵਾਹੁਣਾ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਘੇਰੇ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਕਲਾ, ਨੈਤਿਕਤਾ, ਕਾਨੂੰਨ, ਰਿਵਾਜ਼, ਆਦਤਾਂ, ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਆਦਿ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਸੰਪਾਦਕ ਤੀਰਥ ਸਿੰਘ ਸਵਤੰਤ੍ਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 56&lt;/ref&gt;

===ਧਰਮ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਧਰਮ ਮੁੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਸਕਾਰ, ਰੀਤੀ-ਰਸਮਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਆਦਿ ਸਭ ਪੁਰਾਣੇ ਧਰਮ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਨਾਲ ਧਰਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਲੋਕ ਵੱਖ ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਨਾਲ ਧਰਮ ਦੇ ਸਦਾਚਾਰ, ਕਰਮ ਕਾਂਡੀ ਤੇ ਬਾਹਰੀ ਬਨਾਵਟ ਪੱਖੋਂ ਬੜਾ ਫਰਕ ਪੈ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਉੱਤੇ ਬਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 44 ਅਤੇ 50&lt;/ref&gt;
ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਦਲੀਲ ਵਿਚ ਰੱਬ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨੀ ਨੀਯਮ ਨੂੰ ਰੱਖ ਲਿਆ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਬਣਤਰ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਸੰਪਾਦਕ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਇਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, ਪਬਲਿਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 127&lt;/ref&gt;

===ਰਿਸ਼ਤਾ ਪ੍ਰਬੰਧ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਏ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਚਾਚਾ, ਤਾਇਆ, ਮਾਮਾ, ਫੁੱਫੜ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ 'ਅੰਕਲ' ਰਹਿ ਗਿਆ। ਚਾਚੀ, ਤਾਈ, ਮਾਮੀ, ਭੂਆ ਵੀ 'ਆਂਟੀ' ਬਣ ਗਈਆਂ। ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਏ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮਰਦ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਖਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪਿਆਰ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਸੰਪਾਦਕ ਤੀਰਥ ਸਿੰਘ ਸਵਤੰਤ੍ਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ, ਪੰਨਾ ਨਂਬਰ 60&lt;/ref&gt;

===ਪਹਿਰਾਵਾ ਅਤੇ ਹਾਰ-ਸ਼ਿੰਗਾਰ===
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਇਲਾਕੇ ਅਤੇ ਕੌਮਾਂ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਸਿਰ ਤੱਕ ਸਾਂਭਣ ਤੇ ਸਜਾਉਣ ਨੂੰ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪਹਿਰਾਵਾ ਸਰੀਰ ਢਕਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਸਗੋਂ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕੁਹਜ ਲੁਕਾਉਣ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਦ ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੋਸਾਇਟੀ ਲਿਮਿਟਡ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 69 ਅਤੇ 70&lt;/ref&gt; ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

===ਖਾਣ ਪੀਣ===
ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਚਾਰ ਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੱਜ ਕੇ, ਛਾਹ ਵੇਲਾ, ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲ, ਲੋਢਾ ਵੇਲਾ, ਤ੍ਰਕਾਲਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਆਮ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਰਿਹਾ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਖੁਰਾਕ ਬਦਲ ਕੇ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਬਰੈੱਡ ਟੀ ਜਾਂ ਬਰੇਕਫਾਸਟ, ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਲੰਚ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਡਿੱਨਰ ਕਹਣਾ ਬਧੇਰੇ ਸ਼ਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਫਾਸਟ ਫੂਡ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਜਮਾ ਲਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਰਜ਼ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਲਿਮਿਟਡ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 66 ਅਤੇ 68&lt;/ref&gt;
ਹੁਣ ਨਾ ਕੋਈ ਸੱਤੂ ਪੀਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੱਤੂਆਂ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਨਾ ਕੋਈ ਠੰਢਿਆਈ ਪੀਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਠੰਢਿਆਈ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਚਾਹ ਪੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਚੰਗੀਆਂ ਖੁਰਾਕਾਂ ਤਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਤਾਂ ਹੁਣ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। 

{{center|&lt;poem&gt;ਕੰਗਣਾ ਵਾਲੀ ਦੁੱਧ ਰਿੜਕੇ
ਵਿਚੋਂ ਮੱਖਣ ਝਾਤੀਆਂ ਮਾਰੇ&lt;ref&gt;ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ ਕਹਿਲ, ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਿਹਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ, ਲੋਕਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ Sco 26, 27 sec- 34A ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 105 ਅਤੇ 114&lt;/ref&gt;&lt;/poem&gt;}}

==ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ==
{{main|ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ}}

===ਜਾਣ-ਪਛਾਣ===
ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਭਾਸ਼ਾ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਤੋਂ ਨਿਖੇੜਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਡੂੰਘੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਵਿਵਹਾਰ ਹੈ ਸੋ ਇਹ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਫਲਸਫਾ, ਡਾ. ਗੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਪੰਨਾ ਨੰ.21&lt;/ref&gt;.

===ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ===
ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਗਹਿਰਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ। ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਉਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੇਗਾ। ਹਰ ਕਿਸੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ ਢੰਗ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਵਧੇਰੇ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। 
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਉਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਲਕ੍ਰਮ ਨਾਲ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾ ਨਾਥਾ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਜੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ ਤੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੋਚ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਨਾਥਾ ਜੋਗੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਗਟਾ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾਇਆ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਲਿਪੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਲਿਪੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆ ਲੋੜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਉਸੇ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਨਾਲ ਹੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਭਿੰਨ ਪਰਿਪੇਖ, ਸੰਪਾਦਕ ਪ੍ਰੋ. ਸ਼ੈਰੀ ਸਿੰਘ ਰੂਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਨਾ ਨੰ.34, 35, 36.&lt;/ref&gt;
ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਜਗਤ ਦੇ ਸਮਾਨਤਰ ਮਨੁੱਖ ਸਿਰਜਤ ਵਿਆਪਕ ਸਿਸਟਮ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆ ਹੋਰ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਿਰਜਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਰਿਸ਼ਤਾ-ਨਾਤਾ, ਪਰਿਵਾਰ, ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਬੰਧ, ਵਿਹਾਰ ਪੈਟਰਨ, ਕੀਮਤ ਪ੍ਰਬੰਧ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵਿਭਿੰਨ ਸੰਚਾਰ ਵਸੀਲੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇਕ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿਰਜਤ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਸਰਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਸੀਲਿਆਂ ਦਾ ਕੁਝ ਸਭਿਆਚਾਰ ਪ੍ਰਵਚਨ ਉਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੂਸਰੇ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨੇ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਰਿਸ਼ਤਾ-ਨਾਤਾ ਪ੍ਰੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਖਾਸੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹਰੇਕ ਨਿਕਟ ਜਾਂ ਦੁਰੇਡੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਲਈ ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਚਾਚਾ/ਚਾਚੀ, ਤਾਇਆ/ਤਾਈ, ਮਾਮਾ/ਮਾਮੀ, ਆਦਿ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਆਿਚਾਰ ਪਛਾਣ-ਚਿੰਨ੍ਹ. ਡਾ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬੀ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ, ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਪੁਨੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਪਟਿਆਲਾ ਪੰਨਾ ਨੰ. 77, 78, 79.&lt;/ref&gt;
ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਮੌਖਿਕ ਰੂਪ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ ਹੈ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮੌਖਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਮੌਖਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਨਾਚਾਂ, ਮੇਲਿਆਂ ਦੀ ਬੋਲੀਆਂ, ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਸੱਦਿਆਂ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ, ਰਸਮਾਂ, ਗੀਤਾਂ, ਬੁਝਾਰਤਾ, ਅਖੌਤਾਂ ਸਭਨਾਂ ਚ ਮੌਖਿਕਤਾ ਅਵੱਸ਼ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਭਾਸ਼ਾ, ਸਾਹਤਿ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਪ੍ਰੋ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਰਾਜ ਗੁਪਤਾ ਪੰਨਾ ਨੰ.35, 36, 37, 38, 42&lt;/ref&gt; 
ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਹੈ, ਹਰ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਆਪਣਾ ਨਿਵੇਕਲਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਛੋਟਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਲੱਛਣ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵੀ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਵ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਰੋਲ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਲੱਛਣ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸੰਚਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਲੱਛਣ ਭਾਸ਼ਾ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਾ ਉਹ ਕੁਝ ਹੀ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕੁਝ ਉਸ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt; ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਪ੍ਰੋ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਂਕ, ਪੰਨਾ 82, 83, ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ &lt;/ref&gt;

===ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ===
ਬੋਲੀ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਪਰਖ ਕਸੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿੰਨੀ ਕਿਸੇ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਉੱਨਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਉਸ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸਭਿਅਤਾ ਉਨੱਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਇਹ ਬੜੀ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਾਂਝ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਇਹ ਸਾਂਝ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵੱਡਾ ਤੇ ਤਕੜਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ &quot;ਲਾਰਡ ਮਕਾਲੇ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਮਾਤ ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦਾ ਸਾਧਨ ਉਤਮ ਰਚਨਾ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕੇਵਲ ਆਪਣੀ ਮਾਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਦੀ ਤੇ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਬੜੀ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਲੱਖਣ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਾਤਾਂ ਨਾਲੋ ਅਨੋਖਾ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਹਮਲਾਵਰ ਆਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਖਾਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਹੁਤ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬੰਨਿਆਂ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਣਾ 'ਤੇ ਰੱਜ ਕੇ ਵਾਹੁਣਾ, ਮੌਜ ਮੇਲੇ ਕਰਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗ ਸਾਦ ਮੁਰਾਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਜੀਵਨ ਵਾਂਗ ਬਹੁਤ ਅੜਕ-ਮੜਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ੳਤੇ ਆਚਰਣ ਅਨੁਸਾਰ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] ਪਿਆਰ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਗੁਣ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੀਤ ਗਏ ਸਮੇਂ ਨਾਲੋਂ ਕੱਟੇ ਜਾਣਗੇ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਭਿੰਨ ਪਰਿਪੇਖ, ਸੰਪਾਦਕ ਪ੍ਰੋ. ਸ਼ੈਰੀ ਸਿੰਘ ਰੂਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੰਨਾ ਨੰ.  76, 77, 78&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਭਿਆਚਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੋਕਧਾਰਾ]]</text>
      <sha1>gdw9g42hxib931yps3pj9k443mtlz8f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5510</id>
    <redirect title="ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ" />
    <revision>
      <id>810089</id>
      <parentid>477776</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T23:33:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ]] to [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</comment>
      <origin>810089</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75" sha1="7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</text>
      <sha1>7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਫ਼ੈਲਿਕਸ ਬਲੋਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6774</id>
    <revision>
      <id>810183</id>
      <parentid>602099</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:44:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810183</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4229" sha1="ebt4bbrsmc4nwih3b9l2hmul14zaw89" xml:space="preserve">{{Cleanup infobox}}{{Infobox scientist
| name = ਫ਼ੈਲਿਕਸ ਬਲੋਕ
| image = Felix Bloch, Stanford University.jpg
| caption = 
| birth_date = {{birth date|df=yes|1905|10|23}}
| birth_place = [[Zürich]], [[ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ]]
| death_date = {{death date and age|df=yes|1983|9|10|1905|10|23}}
| death_place = [[Zürich]], [[ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ]]
| nationality = Swiss
| citizenship = Swiss, American
| field = [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]
| work_institutions = [[ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਬਰਕਲੇ ]]&lt;br/&gt;[[ਸਟੈਨਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
| alma_mater = [[ETH Zürich]] and [[University of Leipzig]]
| doctoral_advisor = [[Werner Heisenberg]]
| doctoral_students = [[Carson D. Jeffries]]
| known_for = [[NMR]]&lt;br&gt;[[Bloch wall]]&lt;br&gt;[[Bloch's Theorem]]&lt;br&gt;[[Bloch Function]] (Wave)&lt;br&gt;[[Bloch sphere]]
| prizes = {{nowrap|[[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]] (1952)}}
| footnotes = 
}}
'''ਫ਼ੈਲਿਕਸ ਬਲੋਕ''' ਇੱਕ [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ]] ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮਾਅਦੇ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ&lt;ref&gt;{{cite journal
|last=Shampo
|first=M A
|authorlink=
|coauthors=Kyle R A
|year=1995|month=September
|title=Felix Bloch--developer of magnetic resonance imaging
|journal=[[Mayo Clin. Proc.]]
|volume=70
|issue=9
|pages=889
| publisher = | location = | issn =
| pmid = 7643644
| bibcode = | oclc =| id = | url = | language = | format = | accessdate = | laysummary = | laysource = | laydate = | quote =
 }}&lt;/ref&gt;। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਪਰ ਉਸਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਸੋਧਾਂ ਕੀਤੀਆਂ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

==ਬਾਹਰਲੇ ਲਿੰਕ==
*[http://www.osti.gov/accomplishments/bloch.html Biography and Bibliographic Resources], from the [[Office of Scientific and Technical Information]], [[United States Department of Energy]] 
* http://nobelprize.org/physics/laureates/1952/bloch-bio.html
* http://www-sul.stanford.edu/depts/spc/xml/sc0303.xml
* [http://www.aip.org/history/ohilist/4509.html Oral History interview transcript with Felix Bloch 14 May 1964, American Institute of Physics, Niels Bohr Library and Archives] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604120125/http://www.aip.org/history/ohilist/4509.html |date=4 ਜੂਨ 2011 }}
* [http://www.aip.org/history/ohilist/4510.html Oral History interview transcript with Felix Bloch 15 August 1968, American Institute of Physics, Niels Bohr Library and Archives] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150407173932/http://www.aip.org/history/ohilist/4510.html |date=7 April 2015 }}
* [http://www.aip.org/history/ohilist/5004.html Oral History interview transcript with Felix Bloch 15 December 1981, American Institute of Physics, Niels Bohr Library and Archives] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150527003211/http://www.aip.org/history/ohilist/5004.html |date=27 May 2015 }}

==ਹੋਰ ਸੋਮੇ==
*Bloch, F.; Staub, H. [http://www.osti.gov/cgi-bin/rd_accomplishments/display_biblio.cgi?id=ACC0087&amp;numPages=73&amp;fp=N &quot;Fission Spectrum&quot;, Los Alamos National Laboratory (LANL) (through predecessor agency Los Alamos Scientific Lab), United States Department of Energy (through predecessor agency the US Atomic Energy Commission), (August 18, 1943)].
* [http://www.oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/tf2n39n5nt Felix Bloch Papers, 1931-1987] (33 linear ft.) are housed in the [http://library.stanford.edu/depts/spc/spc.html Department of Special Collections and University Archives] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080604212605/http://library.stanford.edu/depts/spc/spc.html |date=2008-06-04 }} at [http://library.stanford.edu/ Stanford University Libraries]
{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਗਿਆਨੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀ]]</text>
      <sha1>ebt4bbrsmc4nwih3b9l2hmul14zaw89</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:414</title>
    <ns>1</ns>
    <id>9905</id>
    <revision>
      <id>810177</id>
      <parentid>43539</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:38:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Jagmit Singh Brar ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:੪੧੪]] ਨੂੰ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:414]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>43539</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14" sha1="hcd9aq74588nwd90g7oo8u5m36esld6" xml:space="preserve">{{talkheader}}</text>
      <sha1>hcd9aq74588nwd90g7oo8u5m36esld6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12308</id>
    <revision>
      <id>810180</id>
      <parentid>769976</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:40:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810180</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15546" sha1="1vd8aj5b23vo39g0ywdbq5662nwdf6f" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ
&lt;!-- Please don't add Arabic diacritics --&gt;| native_name            = الإمارات العربية المتحدة&lt;br&gt;&lt;small&gt;''Al-Imārāt al-‘Arabīyah al-Muttaḥidah''&lt;/small&gt;
| image_flag             = Flag of the United Arab Emirates.svg
| flag_type              = ਝੰਡਾ
| image_coat             = Emblem of the United Arab Emirates.svg
| symbol_type            = ਚਿੰਨ੍ਹ
| englishmotto           = &quot;God, Nation, President&quot;
| national_motto         = {{lang|ar|الله الوطن الرئيس}}
| national_anthem        = {{lang|ar|[[Ishy Bilady|عيشي بلادي]]}}&lt;br&gt;''ʿĪshī Bilādī''&lt;br /&gt;&quot;Long Live My Country&quot;&lt;br /&gt;{{parabr}}{{center|[[File:UAE national anthem.ogg]]}}
| image_map              = United Arab Emirates (orthographic projection).svg
| map_caption            = {{map caption |location_color= green |region=[[ਅਰਬੀ ਪਰਾਇਦੀਪ]]|region_color= none}}
| image_map2             = {{maplink |frame=yes
| frame-width=275 |frame-height=275 |frame-align=center
| text= '''ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮੀਰਾਤ'''
| type=line|id=Q878|stroke-width=1|stroke-colour=#0000ff|title=UAE }}
| capital                = [[ਅਬੂ ਧਾਬੀ]]
| coordinates            = {{Coord|24|28|N|54|22|E|type:city}}
| largest_city           = &lt;!-- Don't change to Abu Dhabi without a citation --&gt;[[ਦੁਬਈ]]&lt;br /&gt;{{coord|25|15|N|55|18|E|display=inline}}
| official_languages     = ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ
| official_languages     = ਅਰਬੀ&lt;ref&gt;{{cite web |title=Fact sheet |url=https://u.ae/en/about-the-uae/fact-sheet |website=United Arab Emirates |publisher=U.ae |access-date=31 August 2020 |archive-date=18 November 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231118101755/https://u.ae/en/about-the-uae/fact-sheet |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| common_languages       = ਅਮੀਰਾਤੀ ਅਰਬੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ{{efn|English is the most commonly spoken language in the UAE.&lt;ref name=&quot;Siemund&quot;&gt;{{cite journal |last1=Siemund |first1=Peter |last2=Al-Issa |first2=Ahmad |last3=Leimgruber |first3=Jakob R. E. |title=Multilingualism and the role of English in the United Arab Emirates |journal=World Englishes |date=June 2021 |volume=40 |issue=2 |pages=191–204 |doi=10.1111/weng.12507 |s2cid=219903631 |language=en |issn=0883-2919|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;visitdubai&quot;&gt;{{cite web |title=What Languages are Spoken in Dubai? {{!}} Visit Dubai |url=https://www.visitdubai.com/en/articles/spoken-languages-in-dubai#:~:text=Absolutely.,English%20is%20always%20an%20option. |website=www.visitdubai.com |publisher=Dubai Department of Economy and Tourism |access-date=15 May 2023 |language=en |archive-date=15 January 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220115224604/https://www.visitdubai.com/en/articles/spoken-languages-in-dubai#:~:text=Absolutely.,English%20is%20always%20an%20option. |url-status=live }}&lt;/ref&gt;}}
| ethnic_groups          = {{tree list}}
* 59.4% ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆਈ
** 38.2% ਭਾਰਤੀ
** 9.5% ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ
** 9.4% ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ
** 2.3% ਹੋਰ
* 11.6% ਅਮੀਰਾਤੀ ਅਰਬੀ
* 10.2% ਮਿਸਰੀ
* 6.1% ਫਿਲੀਪੀਨੋ
* 12.8% ਹੋਰ
{{tree list/end}}
| ethnic_groups_ref      = &lt;ref name=&quot;United Arab Emirates&quot;&gt;{{cite web |title=United Arab Emirates |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-arab-emirates/ |website=cia.gov |access-date=19 February 2023 |archive-date=10 January 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210110072816/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-arab-emirates |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| ethnic_groups_year     = 2015
| demonym                = ਅਮੀਰਾਤੀ&lt;ref name=WorldFactbook&gt;{{cite web|url=http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/United-Arab-Emirates.html |title=United Arab Emirates|work=CIA World Factbook }}&lt;/ref&gt;
| government_type        = ਸੰਘੀ ਇਸਲਾਮੀ ਅਰਧ-ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ&lt;ref&gt;{{cite book|last=Stewart|first=Dona J.|title=The Middle East Today: Political, Geographical and Cultural Perspectives|publisher=Routledge|date=2013|location=London and New York|isbn=978-0-415-78243-2|page=155}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Day|first=Alan John|title=Political Parties of The World|url=https://archive.org/details/politicalparties0004daya|publisher=Stockton|date=1996|isbn=1-56159-144-0|page=[https://archive.org/details/politicalparties0004daya/page/599 599]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://elaws.moj.gov.ae/MainArabicTranslation.aspx?val=UAE-MOJ_LC-En/00_CONSTITUTION/UAE-LC-En_1971-07-18_00000_Dos.html&amp;np=&amp;lmp=undefined|title=United Arab Emirates Constitution|work=UAE Ministry of Justice|access-date=10 October 2018|archive-date=11 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181011053637/https://elaws.moj.gov.ae/MainArabicTranslation.aspx?val=UAE-MOJ_LC-En/00_CONSTITUTION/UAE-LC-En_1971-07-18_00000_Dos.html&amp;np=&amp;lmp=undefined|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| leader_title1          = 
| leader_name1           = 
| leader_title2          = 
| legislature            = {{plainlist|
* ਸੰਘੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੌਂਸਲ
}}
| established_event1     = ਫ਼ਾਰਸੀ ਖਾੜੀ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰੋਟੈਕਟੋਰੇਟ
| established_date1      = 1820 ਅਤੇ 1892
| established_event2     = ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ
| established_date2      = 2 ਦਸੰਬਰ 1971
| established_event3     = [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਮਨਜ਼ੂਰੀ
| established_date3      = 9 ਦਸੰਬਰ 1971
| established_event4     = ਰਾਸ ਅਲ ਖੈਮਾਹ ਦਾ ਦਾਖਲਾ
| established_date4      = 10 ਫ਼ਰਵਰੀ 1972
| area_km2               = 83,600
| area_rank              = 114ਵਾਂ
| area_sq_mi             = 32,278 &lt;!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers]]--&gt;
| percent_water          = ਨਾਮਾਤਰ
| population_estimate_year = 2024
| population_estimate    = 11,027,129&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Statistics by Subject - Population |url=https://fcsc.gov.ae/en-us/Pages/Statistics/Statistics-by-Subject.aspx#/?folder=Demography%20and%20Social/Population/Population&amp;subject=Demography%20and%20Social |access-date=2023-11-02 |website=Federal Competitiveness and Statistics Centre |archive-date=4 December 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231204085440/https://fcsc.gov.ae/en-us/Pages/Statistics/Statistics-by-Subject.aspx#/?folder=Demography%20and%20Social/Population/Population&amp;subject=Demography%20and%20Social |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| population_census      = 4,106,427
| population_census_year = 2005
| population_density_km2 = 132
| population_density_sq_mi = 341.6&lt;!--Do not remove per [[Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers]]--&gt;
| GDP_PPP                = {{increase}} $952.171 ਬਿਲੀਅਨ&lt;ref name=&quot;IMFWEO.AE&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=466,&amp;s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&amp;sy=2022&amp;ey=2028&amp;ssm=0&amp;scsm=1&amp;scc=0&amp;ssd=1&amp;ssc=0&amp;sic=0&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (UAE) |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=www.imf.org |date=16 April 2024 |access-date=17 April 2024 |archive-date=16 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240416221227/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=466,&amp;s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&amp;sy=2022&amp;ey=2028&amp;ssm=0&amp;scsm=1&amp;scc=0&amp;ssd=1&amp;ssc=0&amp;sic=0&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_year           = 2024
| GDP_PPP_rank           = 34ਵਾਂ
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $92,954&lt;ref name=&quot;IMFWEO.AE&quot; /&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank = 6ਵਾਂ
| GDP_nominal            = {{increase}} $536.829 ਬਿਲੀਅਨ&lt;ref name=&quot;IMFWEO.AE&quot; /&gt;
| GDP_nominal_year       = 2024
| GDP_nominal_rank       = 31ਵਾਂ
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $52,407&lt;ref name=&quot;IMFWEO.AE&quot; /&gt;
| GDP_nominal_per_capita_rank = 20ਵਾਂ
| HDI                    = 0.937 &lt;!--number only--&gt;
| HDI_year               = 2022 &lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
| HDI_change             = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
| HDI_ref                = &lt;ref name=&quot;UNHDR&quot;&gt;{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf|title=Human Development Report 2023/24|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=13 March 2024|page=289|access-date=13 March 2024|archive-date=13 March 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240313164319/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank               = 17ਵਾਂ
| currency               = ਦਰਹੱਮ
| currency_code          = AED
| time_zone              = ਗੁਲਫ਼ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ
| utc_offset             = +04:00
| date_format            = {{Abbr|dd|ਦਿਨ}}/{{Abbr|mm|ਮਹੀਨਾ}}/{{Abbr|yyyy|ਸਾਲ}} (ਈਸਵੀ){{efn|The UAE government uses the [[ISO 8601]] format, {{Abbr|yyyy|year}}-{{Abbr|mm|month}}-{{Abbr|dd|day}} for machine-readable dates and times.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Formatting dates and times in data |url=https://designsystem.gov.ae/docs/patterns/date#:~:text=The%20official%20pattern%20for%20the,be%20in%20the%20same%20order.&amp;text=To%20display%20the%20date%20with,more%20human%2Dfriendly%20readable%20format|website={{url|designsystem.gov.ae}} |publisher=[[Telecommunication and Digital Government Regulatory Authority]] |access-date=1 June 2024}}&lt;/ref&gt;}}
| drives_on              = ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.worldstandards.eu/cars/list-of-left-driving-countries | title = List of left- &amp; right-driving countries}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.rhinocarhire.com/Drive-Smart-Blog/Drive-Smart-UAE.aspx | title = Guide to Driving in UAE – Drive Safe in UAE}}&lt;/ref&gt;
| calling_code           = +971
&lt;!---
| Communication Companies = ਅਤੀਸਾਲਤ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.etisalat.ae/|title=Welcome to Etisalat|publisher=Etisalat.ae}}&lt;/ref&gt;
| Communication Companies = ਡੀਯੂ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.du.ae/|title=Emirates Integrated Telecommunications Company|publisher=Du.ae}}&lt;/ref&gt;
| Local calling_code = {{unbulleted list|[[ਅਬੂ ਧਾਬੀ]]: 02|[[ਦੁਬਈ]]: 04|ਸ਼ਾਰਜਾਹ ਅਤੇ ਅਜਮਾਨ : 06|ਅਲ-ਐਨ: 03|ਫੁਜੈਰਾਹ: 09|ਉਮ ਅਲ-ਕੁਵੈਨ ਅਤੇ ਰਸ ਅਲ-ਖੈਮਾਹ: 07}}
 ----&gt;| cctld                  = {{unbulleted list |.ae |امارات.}}
| footnotes              = 
}}
'''ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਇਮਰਾਤ''' [[ਮੱਧ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ [[ਦੇਸ਼]] ਹੈ। ਸੰਨ 1873 ਤੋਂ 1947 ਤੱਕ ਇਹ ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਮਗਰੋਂ ਇਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ [[ਲੰਦਨ]] ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਵਲੋਂ ਸੰਚਾਲਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। 1971 ਵਿੱਚ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਖਾੜੀ]] ਦੇ ਸੱਤ ਸ਼ੇਖ਼ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ [[ਅਬੂ ਧਾਬੀ]], [[ਸ਼ਾਰਜਾਹ]], [[ਡੁਬਈ]], ਉਂਮ ਅਲ ਕੁਵੈਨ, ਅਜਮਨ, ਫੁਜਇਰਾਹ ਅਤੇ ਰਸ ਅਲ ਖੈਮਾ ਨੂੰ ਮਿਲਾਕੇ ਅਜ਼ਾਦ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਇਮਰਾਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਲ ਖੈਮਾ 1972 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ। 19ਵੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ]] ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਅਰਬ ਦਮਗਜੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੁਲਾਹ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ 1971 ਵਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਇਮਰਾਤ ਨੂੰ ਯੁੱਧਵਿਰਾਮ ਸੁਲਾਹ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਵਲੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਇਮਰਾਤ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂ 18ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਲੋਂ ਲੈ ਕੇ 20ਵੀਆਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਤੱਕ ਇਹਨੂੰ ਪਾਇਰੇਟ ਕੋਸਟ (ਡਾਕੂ ਤਟ) ਦੇ ਨਾਂ ਵਲੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 1971 ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਇਮਰਾਤ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਿਅਸਥਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਕਈ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਨਿਕਾਔਂ ਵਲੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣੀ ਹੈ। ਇਸਲਾਮ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਧਰਮ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਤੇਲ ਭੰਡਾਰ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਇਮਰਾਤ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ [[ਮੱਧ-ਪੂਰਬ]] ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਕਸਤ ਹੈ।
==ਤਸਵੀਰਾਂ==
&lt;gallery&gt;
File:AbuDhabi Women's Handicrafts.jpg|ਬੁਣਾਈ, ਸਿਲਾਈ, ਕਢਾਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦਸਤਕਾਰੀ ਕਲਾ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਆਬੂਧਾਬੀ ਹੈਂਡਿਕ੍ਰਾਫਟਸ ਸੈਂਟਰ ਚਲਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
File:Egyptian Folk Dance, Tanoura meaning, the Art of Whirling and Swirling. It is usually done by Sufis.jpg|ਤਨੌਰਾ, ਘੁੰਮਣ ਅਤੇ ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਕਲਾ,ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸੂਫੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
File:The simple culture form of Pakistani bride and groom,living in harmony and peace with simple cultural lifestyle.jpg|ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਲਾੜੇ ਅਤੇ ਲਾੜੇ ਦਾ ਸਧਾਰਣ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਸਧਾਰਣ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਸਦਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ।
File:UAE Folk Dance- Khaliji.jpg|ਖਲੀਗੀ, ਜਾਂ ਖਲੀਜੀ, ਰਵਾਇਤੀ ਲੋਕ ਨਾਚ ਹੈ ਜੋ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੂਰਬ ਦੀਆਂ wਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਚਮਕਦਾਰ ਰੰਗ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਫਲਿੱਪ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
File:Wind Tower (Barjeel) in Al Fahidi Historical Neighborhood, Dubai.jpg|ਪੁਰਾਣੀ ਵਿੰਡ ਟਾਵਰ ਬਰਜਿਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦੁਬਈ ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਪਾਰ ਪੁਰਾਣੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਕਮਰਿਆਂ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਸੀ।

&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>1vd8aj5b23vo39g0ywdbq5662nwdf6f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13276</id>
    <revision>
      <id>810187</id>
      <parentid>734226</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:47:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810187</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14945" sha1="k14i74zic6xilq1sgyf3nxa17mgkpje" xml:space="preserve">'''ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ,''' ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗੀਤ ਗਾਇਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 30 ਨਵੰਬਰ 1917 ਨੂੰ [[ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ]] (ਪੰਜਾਬ) ਵਿਖੇ ਮਾਤਾ ਜਨਕ ਰਾਣੀ ਕਪੂਰ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਰਤਨ ਲਾਲ ਕਪੂਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਰਤਨ ਲਾਲ ਕਪੂਰ ਜੀ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਫ਼ੌਜਦਾਰੀ ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮੀ ਵਕੀਲ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ ਨੂੰ ਮੁੱਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਫ਼ਾਜਿਲਕਾ ਤੋਂ ਦਿਵਾਈ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਗੁਣ-ਗੁਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਦੇ ਉਹ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ। ਪਰ ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ ਦਾ ਨਾਨਾ ਪੰਡਤ ਵਿਸ਼ਣੂ ਦਿਗੰਬਰ ਪਾਲੂਸਕਰ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸ਼ੁਕੀਨ ਸੀ,ਅਤੇ ਉਹ ਪੁਸ਼ਪਾ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁ੍ਝ ਸੁਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਦਾਮਾਦ ਅਰਥਾਤ ਪੁਸ਼ਪਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਮਝਾਇਆ।
 
==ਸੰਗੀਤਕ ਰੁਚੀ==
ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਪੰਡਤ ਓਂਕਾਰ ਨਾਥ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆ ਗਏ,ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁਸ਼ਪਾ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਸੁਨਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਗਾਇਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਮੰਤਰ-ਮੁਗਧ ਹੋ ਸੁਣਦੇ ਗਏ। ਪੁਸ਼ਪਾ ਦੇ ਨਾਨੇ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੀ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਨੇ ਆਖੀ,ਤਾਂ ਪੁਸ਼ਪਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਹਾਮੀ ਭਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਉੱਪਰੰਤ,ਲਾਹੌਰ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਜਿੱਥੇ ਲਾਹੌਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਬੈਚੂਲਰ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ,ਉੱਥੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਾਮੀ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀਆਂ ਪੰਡਤ ਓਂਕਾਰ ਨਾਥ ਠਾਕੁਰ,ਕਿਰਣ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਸਰਸਵਤੀ ਬਾਈ,ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਘਰਾਣੇ ਪਟਵਰਧਨ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 10 ਸਾਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕਰਦੀ ਰਹੀ।

==ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧ==
ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ 1942 ਵਿੱਚ ਸ਼ਰੂ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਸ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਗਾਇਕੀ ਕੈਰੀਅਰ [[ਲਾਹੌਰ]] ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਮਕਬੂਲ ਗਾਇਕ ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ, ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ,ਤਸੰਚਾ ਜਾਨ ਬੇਗ਼ਮ,ਅਤੇ ਉਮਰਾਵ ਜ਼ਿਆ ਖ਼ਾਨ ਵਰਗੇ ਨਾਮੀ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਲਾਹੌਰ ਰੇਡੀਓ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਹੀ ਸਨ ਜੋ ਪੁਸ਼ਪਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਿੱਧ ਹੋਏ। ਏਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ ਨੇ [[ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ]] ਦੇ ਬ੍ਰਿਹੋਂ ਪਰੋਤੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਕੇ ਪੰਨਾ ਲਾਲ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਤਹਿਤ ਫ਼ਿਲਿਪਸ ਕੰਪਨੀ ਰਾਹੀਂ ਪਹਿਲੀ ਐਲਬਮ “ ਸ਼ਿਵ ਬਟਾਲਵੀ ਦੇ ਗੀਤ “ ਟਾਈਟਲ ਨਾਲ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਲਿਬਾਸ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਠਵਰਤੀ ਗਾਇਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾ ਭੋਂਸਲੇ ਨਾਲ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੀ ਇਸ ਚੋਣ ‘ਤੇ ਖ਼ਰੀ ਉਤਰਦਿਆਂ, ਉਸ ਨੇ ਵਧੀਆ ਨਿਭਾਅ ਕਰਦਿਆਂ ਮਧੁਰ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਜਾਦੂ ਬਿਖੇਰਿਆ। ਉਹ ਹਰ ਮਹਿਫ਼ਲ ਅਤੇ ਵਿਆਹਾਂ ਮੌਕੇ ਮੁਹਰੇ ਹੁੰਦੀ,ਲੋਕ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਤਰਸਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।

==ਫ਼ਿਲਮੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼==
ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤ ' ਚੰਨਾ ਕਿੱਥਾਂ ਗੁਜਾਰ ਆਈ ਰਾਤ ਵੇ', ' ਗੱਲਾਂ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ' ਤੇ ' ਤਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਚੰਨ ਵੇ, ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਤੱਕਨੀਆਂ ਤੇਰਾ ਰਾਹ '’ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹਿੰਦੀ ਗੀਤ ਵੀ ਗਾਏ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲ ਹੋਏ। ਖ਼ਾਸਕਰ 1948 ਵਿੱਚ ਵਿਨੋਦ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ “ਚਮਨ” ਦੇ ਦੋ ਗੀਤ “ਚੰਨ ਕਿੱਥਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰ ਆਈ – ਰਾਤ ਵੇ, ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇ ਵਾਸ ਵੇ ” ਅਤੇ ਤਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਚੰਨ ਵੇ,ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਰਸ਼ ਤੋਂ ਅਰਸ਼ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਗੀਤ ਹਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਮੇਂ ਮੁੱਢਲੀ ਫ਼ਰਮਾਇਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਿਆ ਕਰਦੇ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ ਨੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ 1949 ' ਚ ਵੀ. ਸ਼ਾਂਤਾ ਰਾਮ ਦੀ ' ਅਪਨਾ ਦੇਸ਼' ਅਤੇ 1950 'ਚ ਸੋਹਰਾਬ ਮੋਦੀ ਦੀ ' ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹੱਲ ' ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਹੋਰ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤਾ,ਅਤੇ ਪਿਠਵਰਤੀ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਨਾਮਣਾ ਵੀ ਖੱਟਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://movies.bollysite.com/actress/pushpa-hans.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-09-18 |archive-date=2012-01-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120114160253/http://movies.bollysite.com/actress/pushpa-hans.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
 
==ਰੌਚਕ ਕਿੱਸਾ==
ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਕ ਰੌਚਕ ਗੱਲ ਅਜਿਹੀ ਵੀ ਵਾਪਰੀ ਕਿ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤਾਰਾਮ ਦੇ ਸਟੁਡੀਓ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਵਾਜ਼ ਟੈਸਟ ਲਈ ਗਈ,ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਟੈਸਟ ਸਮੇਂ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਕੈਮਰੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੈਮਰਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਵੇਖੀ ਤਸਵੀਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਸਦਕਾ,ਵੀ ਸ਼ਾਤਾ ਰਾਮ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਕਿ ਉਹ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਪੁਸ਼ਪਾ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ,ਅਤੇ ਕਿਹਾ” ਸਾਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮ ਲਈ ਹੀਰੋਇਨ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਹੈ,ਤੂੰ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰੋਗੀ ?” ਪੁਸ਼ਪਾ ਨੇ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਸ਼ਤਾਰਾਮ ਜੀ ਪੁਸ਼ਪਾ ਦੇ ਪਤੀ ਹੰਸ ਰਾਜ ਚੋਪੜਾ ਜੀ ਕੋਲ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ,ਅਤੇ ਲਿਪੀਆਂ-ਪੋਚੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ “ਹਾਂ” ਅਖਵਾ ਲਈ। ਇਸ ਹਾਂ ਵਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ:” ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼”, ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੇ ਸਿਲਵਰ ਜੁਬਲੀ ਮਨਾਈ। ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਪੁਸ਼ਪਾ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਕਾਲਾ ਚਸ਼ਮਾਂ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ “ਕਾਲੇ ਚਸ਼ਮੇ” ਵਾਲੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ।

==ਸੰਗੀਤਕ ਮੋਹ==
ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਵਸੀ ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ-ਹਿੰਦੀ ਗੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਈ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ। ਵਡੇਰੀ ਉਮਰ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਟੀ ਵੀ, ਸਟੇਜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਕੈਸਿਟ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੁਕਾਮ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਫ਼ਨ ਦਾ ਮੁਜਾਹਿਰਾ ਵੀ ਕੀਤਾ। [[ਅਮਰੀਕਾ]],[[ਕੈਨੇਡਾ]],[[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਦੇ ਟੂਰ ਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਗਾਇਕਾ ਨੇ ਸੁਨੀਲ ਦੱਤ ਦੀ “ਅਜੰਤਾ ਆਰਟਸ” ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਸੀਮਾਂਵਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ,ਮੋਰਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਡਟੇ ਫ਼ੌਜੀ ਵੀਰਾਂ ਲਈ ਵੀ ਪ੍ਰੌਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ। ਜਦ ਹਰ ਸਮੇਂ ਸੁਨੀਲ ਦੱਤ ਜੀ ਉਸ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਤਾਂ ਨਰਗਿਸ ਦੱਤ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਪੁਸ਼ਪਾ ਨੂੰ ਫ਼ਸਟ ਲੇਡੀ ਵਜੋਂ ਪੁਕਾਰਦੇ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਹੰਸ ਰਾਜ ਚੋਪੜਾ ਨੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ। ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ 17 ਸਾਲ “ ਦਾ ਈਵਸ ਵੀਕਲੀ ” ਜਿਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਸੀ,ਦੀ ਉਹ ਮੁ੍ਖ ਸੰਪਾਦਕ ਵੀ ਰਹੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲੋਂ ਦੋ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਤਾਂ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਔਲੀਆ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਡਾਕੂਮੈਟਰੀ ਮੂਵੀਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ।

==ਮਾਣ- ਸਨਮਾਨ==
ਹੋਰਨਾਂ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਸਨਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਅਜਿਹੀ ਮਕਬੂਲ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾ ਅਖਵਾਈ,ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਡਮੁੱਲਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਬਦਲੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ 26 ਜਨਵਰੀ 2007 ਦੇ ਰੀਪਬਲਿਕ ਡੇਅ ਮੌਕੇ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਐਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ&lt;ref&gt;http://en.wikipedia.org/wiki/Padma_Shri_Awards_(2000%E2%80%932009)&lt;/ref&gt;। ਏਸੇ ਸਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਬੀ ਭੂਸ਼ਨ ਐਵਾਰਡ ਅਤੇ 2007 ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ੀਲਾ ਦੀਕਸ਼ਤ ਵੱਲੋਂ ਲਾਈਫ਼ ਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਟ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਐਕਸੀਲੈਂਸ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਵੀ ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;http://www.unp.me/f8/rip-padamshree-pushpa-hans-173817/&lt;/ref&gt;

==ਅਖ਼ਰੀ ਸਮਾਂ==
ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ 93 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਪਾ ਹੰਸ ਦਾ 8 ਦਸੰਬਰ 2011&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.punjabiportal.com/articles/pushpa-hans-death-dead-no-more-passes-away |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2012-09-18 |archive-date=2016-01-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160126161817/http://www.punjabiportal.com/articles/pushpa-hans-death-dead-no-more-passes-away |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਨੂੰ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੋਗ ਦੀ ਲਹਿਰ ਫ਼ੈਲ ਗਈ।

==ਯਾਦਗਾਰੀ ਗੀਤ==
ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਗਾਏ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ-ਹਿੰਦੀ ਗੀਤ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਂਨ ‘ਤੇ ਹਨ,ਅਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਵੀ ਰਹਿਣਗੇ-
ਚੰਨ ਕਿਥਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਆਂ ਈ ਰਾਤ ਵੇ,ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇ ਵਾਸ ਵੇ।

* ''ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਤੇਰਾ ਤੱਕ ਨੀਆਂ ਰਾਹ, ਤਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਚੰਨ ਵੇ।''
* ''ਗੱਲਾਂ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਈਆਂ।&lt;ref&gt;http://www.youtube.com/watch?v=j0g4KXVNb8Q&lt;/ref&gt;''
* ''ਚੰਨਾਂ ਮੇਰੀ ਬਾਂਹ ਛੱਡਦੇ।''
* ''ਚੁੰਨੀ ਦਾ ਪੱਲਾ।''
* ''ਲੁੱਟੀ ਹੀਰ ਵੇ ਫ਼ਕੀਰ ਦੀ।''
* ''ਆਦਮੀ ਵੋਹ ਹੈ ਮੁਸੀਬਤ ਸੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਾ ਹੋ।''
* ''ਬੇ ਦਰਦ ਜ਼ਮਾਨਾ ਕਿਆ ਜਾਨੇ।''
* ''ਭੂਲੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਯਾਦ ਨਾ ਕਰ ਯਾਦ ਨਾ ਕਰ।''
* ''ਦਿਲ ਕਿਸੀ ਸੇ ਲਗਾਕਰ ਦੇਖ ਲੀਆ।''
* ''ਦਿਲ ਏ ਨਾਦਾਂਨ ਤੁਝੇ ਕਿਆ ਹੂਆ ਹੈ।''
* ''ਕੋਈ ਉਮੀਦ ਬਾਰ ਨਹੀਂ ਆਤੀ।''
* ''ਮੇਰੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਕੇ ਸਵੇਰੇ ਕੀ ਕਭੀ ਸ਼ਾਮ ਨਾ ਹੋ।''
* ''ਤਕਦੀਰ ਬਨਾਨੇ ਵਾਲੇ ਨੇ ਕੈਸੀ ਤਕਦੀਰ ਬਨਾਈ ਹੈ।''
* ''ਤੁਹੇ ਦਿਲ ਕੀ ਕਸਮ ਤੁਹੇ ਦਿਲ ਕੀ ਕਸਮ।''
* ''ਤੁ ਮਾਨੇ ਯਾ ਨਾ ਮਾਨੇ।''
* ''ਤੁਮ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹੋ ਕੇ ਮਿਟੇ ਸਾਰੇ ਸਹਾਰੇ।''

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
* http://www.5abi.com/kala/014-pushpa-hans-ranjit-221211.htm
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਜਗਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਗਾਇਕ]]</text>
      <sha1>k14i74zic6xilq1sgyf3nxa17mgkpje</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13392</id>
    <revision>
      <id>810092</id>
      <parentid>809931</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T00:09:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB</ip>
      </contributor>
      <origin>810092</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19551" sha1="0uygdnfbl32xyj74tpnw70g0zoyln3j" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| image               = Sardar Phula Singh.jpg
| alt                 = ਸਰਦਾਰ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| caption             = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Bishan|title=Twarikh Guru-Ka-Bagh|date=1973|publisher=Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee|location= Amritsar|edition=Third}}&lt;/ref&gt;
| birth_name          = ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| birth_date          = {{Birth date|1761|01|01|df=yes}}
| birth_place         = ਸ਼ੀਹਾਂ{{citation needed}}, [[ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ]], [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (ਹੁਣ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]])
(ਅੱਜ [[ਭਾਰਤ]])
| death_date          = {{Death date and age|df=yes|1823|03|14|1761|01|01|}}
| death_place         = [[ਪੀਰ ਸਬਾਕ]], [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] (ਹੁਣ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])
| other_names         = 
| known_for           = 
| children            = 
| parents             = ਸਰਦਾਰ ਇਸ਼ਰ ਸਿੰਘ (ਪਿਤਾ)&lt;br&gt;ਬੀਬੀ ਹਰਿ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ)
| predecessor         = [[ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ]]
| successor           = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
| office              = [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ|ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| termstart           = 1800
| termend             = 1823&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Wikiwand - Jathedar of the Akal Takht |url=https://wikiwand.com/en/Jathedar_of_Akal_Takht |access-date=2023-02-25 |website=Wikiwand}}&lt;/ref&gt;
| office2             = 6ਵਾਂ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| predecessor2        = [[ਅਕਾਲੀ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ|ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
}}
'''ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ''' (ਜਨਮ '''ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ'''; 1 ਜਨਵਰੀ 1761 – 14 ਮਾਰਚ 1823) ਇੱਕ [[ਨਿਹੰਗ|ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗ]] ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਸੀ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾਂ ਵਿੱਚ 1761 ਵਿੱਚ ਸਰਾਉੰ ਗੋਤ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] [[ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ]] ਦਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ]] ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=H.S.|title=Sikh Studies, Book 7|date=2008|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|isbn=9788170102458|page=36|edition=Fifth}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਨਿਹੰਗ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] ਲਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। [[ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਜਰਨੈਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Griffin|first1=Lepel|title=The Rajas of the Punjab: Being the History of the Principal States in the Punjab and Their Political Relations with the British Government|date=1873|publisher=Trübner &amp; Co.|location=London|page=319|edition=Second}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Prem|title=Baba Phoola Singh Ji 'Akali'|date=1926|publisher=Lahore Book Shop|location=Ludhiana|isbn=81-7647-110-0|page=36|edition=4th}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਿਮਰ ਵਿਲੱਖਣ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਵੱਕਾਰੀ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Jagjit|title=Temple of Spirituality or Golden Temple of Amritsar|date=1998|publisher=Mittal Publications|location=New Delhi|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Kartar|title=Stories from Sikh History: Book-VII|date=1975|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|page=102}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''ਗੁਰਮਤਿ'' ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ''[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਪੰਥ]]'' ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

==ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ==
10-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਗਏ। ਤੇਗ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੜੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਿਹੰਗ ਸਜ ਗਏ। ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਜਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਟਿਕਾਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ। ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ, ਜਿਥੇ ਅੱਜਕਲ ਬੁਰਜ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

==ਅਕਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ==
[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਜਦ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਨ ਲਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਜੰਗ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਪੈ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਕਾਲ ਨਾਂ ਦੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ।

==ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੇਲੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਿਲਾ ਫਤਿਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਲਾ ਸਰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜਦ ਹਰ ਹੀਲਾ ਬੇਅਰਥ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਆਪ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧਿਆ ਤੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਕਾਲੀ ਸੂਰਬੀਰ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਕਿਲੇ ਦੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਪਾੜ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਚੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰਲੱਥ ਘੋੜਸਵਾਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਵਾਂਗ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਉਹ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਈ ਕਿ ਪਰਲੋ ਆ ਗਈ, ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਨਵਾਬ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕਿਲਾ ਫਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਤੇ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਉਸਰੱਈਏ ਤੇ ਵੱਡੇ ਥੰਮ੍ਹ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਿਰਭੈ ਤੇ ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ]] ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ। ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਕਹਿ ਦੇਣੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

==ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ==
ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਭਾ ਪਾਸੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਜੀਂਦ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦੇਣ ਪਰ ਸਿਰੜ ਦੇ ਪੱਕੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇਣਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਅੰਤ ਡੋਗਰੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰਫ਼ਤ ਮਹਾਰਾਜੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ]] 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਭਿਜਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰੋਂ ਮੋੜ ਲਿਆਵੇ। ਜਦ ਦੀਵਾਨ ਮਾਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਧਰੋਂ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਹੇ 'ਤੇ ਇਸੇ ਮੰਤਵ ਲਈ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਅਕਾਲੀ ਹੋਰਾਂ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਮੋੜ ਲਿਆਏ।

==ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ==
[[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਜ਼]] ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਥਾਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਲੁੰਭੇ ਦਰਿਆ ਕੋਲ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਅਟਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਵੱਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਪਿੱਛੋਂ ਤੋਪਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਉਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, ''ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੁਣੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।''

==ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ==
ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ 1500 ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਟੱਪ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ਤੇ [[ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]], [[ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ]] ਤੇ [[ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ]] ਆਦਿ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਰਦਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।

==ਸ਼ਹੀਦ ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੋਏ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਜੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਲਲਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਠਾਣ ਸੈਨਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੜ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਜਰਨੈਲ ਤੇ ਪੰਥ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਰਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ 7 ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਇਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੰਨੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਰਬੀਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਖੇ 14 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 14 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ==
* [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਿਹੰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1761]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1823]]</text>
      <sha1>0uygdnfbl32xyj74tpnw70g0zoyln3j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810093</id>
      <parentid>810092</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T00:09:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB</ip>
      </contributor>
      <origin>810093</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19558" sha1="jil286no24j1opvtg5bm5x85581591c" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| image               = Sardar Phula Singh.jpg
| alt                 = ਸਰਦਾਰ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| caption             = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Bishan|title=Twarikh Guru-Ka-Bagh|date=1973|publisher=Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee|location= Amritsar|edition=Third}}&lt;/ref&gt;
| birth_name          = ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| birth_date          = {{Birth date|1761|01|01|df=yes}}
| birth_place         = ਸ਼ੀਹਾਂ{{citation needed}}, [[ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ]], [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (ਹੁਣ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]])
(ਅੱਜ [[ਭਾਰਤ]])
| death_date          = {{Death date and age|df=yes|1823|03|14|1761|01|01|}}
| death_place         = [[ਪੀਰ ਸਬਾਕ]], [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] (ਹੁਣ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])
| other_names         = 
| known_for           = 
| children            = 
| parents             = ਸਰਦਾਰ ਇਸ਼ਰ ਸਿੰਘ (ਪਿਤਾ)&lt;br&gt;ਬੀਬੀ ਹਰਿ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ)
| predecessor         = [[ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ]]
| successor           = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
| office              = [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ|ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| termstart           = 1800
| termend             = 1823&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Wikiwand - Jathedar of the Akal Takht |url=https://wikiwand.com/en/Jathedar_of_Akal_Takht |access-date=2023-02-25 |website=Wikiwand}}&lt;/ref&gt;
| office2             = 6ਵਾਂ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| predecessor2        = [[ਅਕਾਲੀ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ|ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
}}
'''ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ''' (ਜਨਮ '''ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ'''; 1 ਜਨਵਰੀ 1761 – 14 ਮਾਰਚ 1823) ਇੱਕ [[ਨਿਹੰਗ|ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗ]] ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਸੀ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾਂ ਵਿੱਚ 1761 ਵਿੱਚ ਸਰਾਉੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] [[ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ]] ਦਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ]] ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=H.S.|title=Sikh Studies, Book 7|date=2008|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|isbn=9788170102458|page=36|edition=Fifth}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਨਿਹੰਗ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] ਲਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। [[ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਜਰਨੈਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Griffin|first1=Lepel|title=The Rajas of the Punjab: Being the History of the Principal States in the Punjab and Their Political Relations with the British Government|date=1873|publisher=Trübner &amp; Co.|location=London|page=319|edition=Second}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Prem|title=Baba Phoola Singh Ji 'Akali'|date=1926|publisher=Lahore Book Shop|location=Ludhiana|isbn=81-7647-110-0|page=36|edition=4th}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਿਮਰ ਵਿਲੱਖਣ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਵੱਕਾਰੀ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Jagjit|title=Temple of Spirituality or Golden Temple of Amritsar|date=1998|publisher=Mittal Publications|location=New Delhi|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Kartar|title=Stories from Sikh History: Book-VII|date=1975|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|page=102}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''ਗੁਰਮਤਿ'' ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ''[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਪੰਥ]]'' ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

==ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ==
10-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਗਏ। ਤੇਗ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੜੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਿਹੰਗ ਸਜ ਗਏ। ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਜਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਟਿਕਾਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ। ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ, ਜਿਥੇ ਅੱਜਕਲ ਬੁਰਜ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

==ਅਕਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ==
[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਜਦ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਨ ਲਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਜੰਗ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਪੈ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਕਾਲ ਨਾਂ ਦੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ।

==ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੇਲੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਿਲਾ ਫਤਿਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਲਾ ਸਰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜਦ ਹਰ ਹੀਲਾ ਬੇਅਰਥ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਆਪ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧਿਆ ਤੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਕਾਲੀ ਸੂਰਬੀਰ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਕਿਲੇ ਦੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਪਾੜ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਚੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰਲੱਥ ਘੋੜਸਵਾਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਵਾਂਗ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਉਹ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਈ ਕਿ ਪਰਲੋ ਆ ਗਈ, ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਨਵਾਬ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕਿਲਾ ਫਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਤੇ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਉਸਰੱਈਏ ਤੇ ਵੱਡੇ ਥੰਮ੍ਹ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਿਰਭੈ ਤੇ ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ]] ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ। ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਕਹਿ ਦੇਣੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

==ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ==
ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਭਾ ਪਾਸੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਜੀਂਦ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦੇਣ ਪਰ ਸਿਰੜ ਦੇ ਪੱਕੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇਣਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਅੰਤ ਡੋਗਰੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰਫ਼ਤ ਮਹਾਰਾਜੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ]] 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਭਿਜਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰੋਂ ਮੋੜ ਲਿਆਵੇ। ਜਦ ਦੀਵਾਨ ਮਾਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਧਰੋਂ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਹੇ 'ਤੇ ਇਸੇ ਮੰਤਵ ਲਈ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਅਕਾਲੀ ਹੋਰਾਂ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਮੋੜ ਲਿਆਏ।

==ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ==
[[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਜ਼]] ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਥਾਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਲੁੰਭੇ ਦਰਿਆ ਕੋਲ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਅਟਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਵੱਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਪਿੱਛੋਂ ਤੋਪਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਉਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, ''ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੁਣੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।''

==ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ==
ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ 1500 ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਟੱਪ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ਤੇ [[ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]], [[ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ]] ਤੇ [[ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ]] ਆਦਿ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਰਦਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।

==ਸ਼ਹੀਦ ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੋਏ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਜੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਲਲਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਠਾਣ ਸੈਨਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੜ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਜਰਨੈਲ ਤੇ ਪੰਥ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਰਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ 7 ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਇਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੰਨੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਰਬੀਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਖੇ 14 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 14 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ==
* [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਿਹੰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1761]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1823]]</text>
      <sha1>jil286no24j1opvtg5bm5x85581591c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810094</id>
      <parentid>810093</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T00:12:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB</ip>
      </contributor>
      <origin>810094</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19620" sha1="asa0bibiv3mbofrzpgb806tanuje7vw" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| image               = Sardar Phula Singh.jpg
| alt                 = ਸਰਦਾਰ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| caption             = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Bishan|title=Twarikh Guru-Ka-Bagh|date=1973|publisher=Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee|location= Amritsar|edition=Third}}&lt;/ref&gt;
| birth_name          = ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ (ਸਰਾਉੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ)
| birth_date          = {{Birth date|1761|01|01|df=yes}}
| birth_place         = ਦੇਹਲਾ ਸ਼ੀਹਾਂ {{citation needed}}, [[ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ]], [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (ਹੁਣ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]])
(ਅੱਜ [[ਭਾਰਤ]])
| death_date          = {{Death date and age|df=yes|1823|03|14|1761|01|01|}}
| death_place         = [[ਪੀਰ ਸਬਾਕ]], [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] (ਹੁਣ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])
| other_names         = 
| known_for           = 
| children            = 
| parents             = ਸਰਦਾਰ ਇਸ਼ਰ ਸਿੰਘ (ਪਿਤਾ)&lt;br&gt;ਬੀਬੀ ਹਰਿ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ)
| predecessor         = [[ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ]]
| successor           = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
| office              = [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ|ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| termstart           = 1800
| termend             = 1823&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Wikiwand - Jathedar of the Akal Takht |url=https://wikiwand.com/en/Jathedar_of_Akal_Takht |access-date=2023-02-25 |website=Wikiwand}}&lt;/ref&gt;
| office2             = 6ਵਾਂ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| predecessor2        = [[ਅਕਾਲੀ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ|ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
}}
'''ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ''' (ਜਨਮ '''ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ'''; 1 ਜਨਵਰੀ 1761 – 14 ਮਾਰਚ 1823) ਇੱਕ [[ਨਿਹੰਗ|ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗ]] ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਸੀ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾਂ ਵਿੱਚ 1761 ਵਿੱਚ ਸਰਾਉੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] [[ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ]] ਦਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ]] ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=H.S.|title=Sikh Studies, Book 7|date=2008|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|isbn=9788170102458|page=36|edition=Fifth}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਨਿਹੰਗ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] ਲਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। [[ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਜਰਨੈਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Griffin|first1=Lepel|title=The Rajas of the Punjab: Being the History of the Principal States in the Punjab and Their Political Relations with the British Government|date=1873|publisher=Trübner &amp; Co.|location=London|page=319|edition=Second}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Prem|title=Baba Phoola Singh Ji 'Akali'|date=1926|publisher=Lahore Book Shop|location=Ludhiana|isbn=81-7647-110-0|page=36|edition=4th}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਿਮਰ ਵਿਲੱਖਣ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਵੱਕਾਰੀ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Jagjit|title=Temple of Spirituality or Golden Temple of Amritsar|date=1998|publisher=Mittal Publications|location=New Delhi|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Kartar|title=Stories from Sikh History: Book-VII|date=1975|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|page=102}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''ਗੁਰਮਤਿ'' ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ''[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਪੰਥ]]'' ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

==ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ==
10-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਗਏ। ਤੇਗ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੜੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਿਹੰਗ ਸਜ ਗਏ। ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਜਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਟਿਕਾਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ। ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ, ਜਿਥੇ ਅੱਜਕਲ ਬੁਰਜ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

==ਅਕਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ==
[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਜਦ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਨ ਲਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਜੰਗ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਪੈ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਕਾਲ ਨਾਂ ਦੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ।

==ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੇਲੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਿਲਾ ਫਤਿਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਲਾ ਸਰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜਦ ਹਰ ਹੀਲਾ ਬੇਅਰਥ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਆਪ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧਿਆ ਤੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਕਾਲੀ ਸੂਰਬੀਰ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਕਿਲੇ ਦੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਪਾੜ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਚੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰਲੱਥ ਘੋੜਸਵਾਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਵਾਂਗ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਉਹ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਈ ਕਿ ਪਰਲੋ ਆ ਗਈ, ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਨਵਾਬ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕਿਲਾ ਫਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਤੇ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਉਸਰੱਈਏ ਤੇ ਵੱਡੇ ਥੰਮ੍ਹ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਿਰਭੈ ਤੇ ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ]] ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ। ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਕਹਿ ਦੇਣੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

==ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ==
ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਭਾ ਪਾਸੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਜੀਂਦ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦੇਣ ਪਰ ਸਿਰੜ ਦੇ ਪੱਕੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇਣਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਅੰਤ ਡੋਗਰੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰਫ਼ਤ ਮਹਾਰਾਜੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ]] 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਭਿਜਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰੋਂ ਮੋੜ ਲਿਆਵੇ। ਜਦ ਦੀਵਾਨ ਮਾਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਧਰੋਂ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਹੇ 'ਤੇ ਇਸੇ ਮੰਤਵ ਲਈ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਅਕਾਲੀ ਹੋਰਾਂ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਮੋੜ ਲਿਆਏ।

==ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ==
[[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਜ਼]] ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਥਾਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਲੁੰਭੇ ਦਰਿਆ ਕੋਲ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਅਟਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਵੱਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਪਿੱਛੋਂ ਤੋਪਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਉਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, ''ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੁਣੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।''

==ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ==
ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ 1500 ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਟੱਪ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ਤੇ [[ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]], [[ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ]] ਤੇ [[ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ]] ਆਦਿ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਰਦਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।

==ਸ਼ਹੀਦ ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੋਏ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਜੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਲਲਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਠਾਣ ਸੈਨਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੜ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਜਰਨੈਲ ਤੇ ਪੰਥ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਰਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ 7 ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਇਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੰਨੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਰਬੀਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਖੇ 14 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 14 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ==
* [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਿਹੰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1761]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1823]]</text>
      <sha1>asa0bibiv3mbofrzpgb806tanuje7vw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810134</id>
      <parentid>810094</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:51:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>[[Special:Contributions/2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB|2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB]] ([[User talk:2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀ ਸੋਧ [[Special:Diff/810094|810094]] ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰੋ</comment>
      <origin>810134</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19558" sha1="jil286no24j1opvtg5bm5x85581591c" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| image               = Sardar Phula Singh.jpg
| alt                 = ਸਰਦਾਰ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| caption             = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Bishan|title=Twarikh Guru-Ka-Bagh|date=1973|publisher=Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee|location= Amritsar|edition=Third}}&lt;/ref&gt;
| birth_name          = ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| birth_date          = {{Birth date|1761|01|01|df=yes}}
| birth_place         = ਸ਼ੀਹਾਂ{{citation needed}}, [[ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ]], [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (ਹੁਣ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]])
(ਅੱਜ [[ਭਾਰਤ]])
| death_date          = {{Death date and age|df=yes|1823|03|14|1761|01|01|}}
| death_place         = [[ਪੀਰ ਸਬਾਕ]], [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] (ਹੁਣ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])
| other_names         = 
| known_for           = 
| children            = 
| parents             = ਸਰਦਾਰ ਇਸ਼ਰ ਸਿੰਘ (ਪਿਤਾ)&lt;br&gt;ਬੀਬੀ ਹਰਿ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ)
| predecessor         = [[ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ]]
| successor           = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
| office              = [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ|ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| termstart           = 1800
| termend             = 1823&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Wikiwand - Jathedar of the Akal Takht |url=https://wikiwand.com/en/Jathedar_of_Akal_Takht |access-date=2023-02-25 |website=Wikiwand}}&lt;/ref&gt;
| office2             = 6ਵਾਂ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| predecessor2        = [[ਅਕਾਲੀ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ|ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
}}
'''ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ''' (ਜਨਮ '''ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ'''; 1 ਜਨਵਰੀ 1761 – 14 ਮਾਰਚ 1823) ਇੱਕ [[ਨਿਹੰਗ|ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗ]] ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਸੀ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾਂ ਵਿੱਚ 1761 ਵਿੱਚ ਸਰਾਉੰ ਗੋਤ ਦੇ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] [[ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ]] ਦਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ]] ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=H.S.|title=Sikh Studies, Book 7|date=2008|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|isbn=9788170102458|page=36|edition=Fifth}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਨਿਹੰਗ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] ਲਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। [[ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਜਰਨੈਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Griffin|first1=Lepel|title=The Rajas of the Punjab: Being the History of the Principal States in the Punjab and Their Political Relations with the British Government|date=1873|publisher=Trübner &amp; Co.|location=London|page=319|edition=Second}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Prem|title=Baba Phoola Singh Ji 'Akali'|date=1926|publisher=Lahore Book Shop|location=Ludhiana|isbn=81-7647-110-0|page=36|edition=4th}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਿਮਰ ਵਿਲੱਖਣ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਵੱਕਾਰੀ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Jagjit|title=Temple of Spirituality or Golden Temple of Amritsar|date=1998|publisher=Mittal Publications|location=New Delhi|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Kartar|title=Stories from Sikh History: Book-VII|date=1975|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|page=102}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''ਗੁਰਮਤਿ'' ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ''[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਪੰਥ]]'' ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

==ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ==
10-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਗਏ। ਤੇਗ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੜੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਿਹੰਗ ਸਜ ਗਏ। ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਜਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਟਿਕਾਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ। ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ, ਜਿਥੇ ਅੱਜਕਲ ਬੁਰਜ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

==ਅਕਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ==
[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਜਦ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਨ ਲਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਜੰਗ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਪੈ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਕਾਲ ਨਾਂ ਦੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ।

==ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੇਲੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਿਲਾ ਫਤਿਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਲਾ ਸਰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜਦ ਹਰ ਹੀਲਾ ਬੇਅਰਥ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਆਪ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧਿਆ ਤੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਕਾਲੀ ਸੂਰਬੀਰ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਕਿਲੇ ਦੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਪਾੜ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਚੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰਲੱਥ ਘੋੜਸਵਾਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਵਾਂਗ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਉਹ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਈ ਕਿ ਪਰਲੋ ਆ ਗਈ, ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਨਵਾਬ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕਿਲਾ ਫਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਤੇ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਉਸਰੱਈਏ ਤੇ ਵੱਡੇ ਥੰਮ੍ਹ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਿਰਭੈ ਤੇ ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ]] ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ। ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਕਹਿ ਦੇਣੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

==ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ==
ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਭਾ ਪਾਸੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਜੀਂਦ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦੇਣ ਪਰ ਸਿਰੜ ਦੇ ਪੱਕੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇਣਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਅੰਤ ਡੋਗਰੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰਫ਼ਤ ਮਹਾਰਾਜੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ]] 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਭਿਜਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰੋਂ ਮੋੜ ਲਿਆਵੇ। ਜਦ ਦੀਵਾਨ ਮਾਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਧਰੋਂ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਹੇ 'ਤੇ ਇਸੇ ਮੰਤਵ ਲਈ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਅਕਾਲੀ ਹੋਰਾਂ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਮੋੜ ਲਿਆਏ।

==ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ==
[[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਜ਼]] ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਥਾਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਲੁੰਭੇ ਦਰਿਆ ਕੋਲ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਅਟਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਵੱਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਪਿੱਛੋਂ ਤੋਪਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਉਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, ''ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੁਣੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।''

==ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ==
ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ 1500 ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਟੱਪ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ਤੇ [[ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]], [[ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ]] ਤੇ [[ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ]] ਆਦਿ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਰਦਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।

==ਸ਼ਹੀਦ ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੋਏ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਜੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਲਲਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਠਾਣ ਸੈਨਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੜ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਜਰਨੈਲ ਤੇ ਪੰਥ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਰਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ 7 ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਇਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੰਨੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਰਬੀਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਖੇ 14 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 14 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ==
* [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਿਹੰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1761]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1823]]</text>
      <sha1>jil286no24j1opvtg5bm5x85581591c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810135</id>
      <parentid>810134</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:51:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>[[Special:Contributions/2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB|2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB]] ([[User talk:2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀ ਸੋਧ [[Special:Diff/810093|810093]] ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰੋ</comment>
      <origin>810135</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19551" sha1="0uygdnfbl32xyj74tpnw70g0zoyln3j" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| image               = Sardar Phula Singh.jpg
| alt                 = ਸਰਦਾਰ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| caption             = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Bishan|title=Twarikh Guru-Ka-Bagh|date=1973|publisher=Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee|location= Amritsar|edition=Third}}&lt;/ref&gt;
| birth_name          = ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| birth_date          = {{Birth date|1761|01|01|df=yes}}
| birth_place         = ਸ਼ੀਹਾਂ{{citation needed}}, [[ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ]], [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (ਹੁਣ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]])
(ਅੱਜ [[ਭਾਰਤ]])
| death_date          = {{Death date and age|df=yes|1823|03|14|1761|01|01|}}
| death_place         = [[ਪੀਰ ਸਬਾਕ]], [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] (ਹੁਣ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])
| other_names         = 
| known_for           = 
| children            = 
| parents             = ਸਰਦਾਰ ਇਸ਼ਰ ਸਿੰਘ (ਪਿਤਾ)&lt;br&gt;ਬੀਬੀ ਹਰਿ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ)
| predecessor         = [[ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ]]
| successor           = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
| office              = [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ|ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| termstart           = 1800
| termend             = 1823&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Wikiwand - Jathedar of the Akal Takht |url=https://wikiwand.com/en/Jathedar_of_Akal_Takht |access-date=2023-02-25 |website=Wikiwand}}&lt;/ref&gt;
| office2             = 6ਵਾਂ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| predecessor2        = [[ਅਕਾਲੀ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ|ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
}}
'''ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ''' (ਜਨਮ '''ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ'''; 1 ਜਨਵਰੀ 1761 – 14 ਮਾਰਚ 1823) ਇੱਕ [[ਨਿਹੰਗ|ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗ]] ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਸੀ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾਂ ਵਿੱਚ 1761 ਵਿੱਚ ਸਰਾਉੰ ਗੋਤ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] [[ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ]] ਦਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ]] ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=H.S.|title=Sikh Studies, Book 7|date=2008|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|isbn=9788170102458|page=36|edition=Fifth}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਨਿਹੰਗ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] ਲਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। [[ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਜਰਨੈਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Griffin|first1=Lepel|title=The Rajas of the Punjab: Being the History of the Principal States in the Punjab and Their Political Relations with the British Government|date=1873|publisher=Trübner &amp; Co.|location=London|page=319|edition=Second}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Prem|title=Baba Phoola Singh Ji 'Akali'|date=1926|publisher=Lahore Book Shop|location=Ludhiana|isbn=81-7647-110-0|page=36|edition=4th}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਿਮਰ ਵਿਲੱਖਣ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਵੱਕਾਰੀ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Jagjit|title=Temple of Spirituality or Golden Temple of Amritsar|date=1998|publisher=Mittal Publications|location=New Delhi|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Kartar|title=Stories from Sikh History: Book-VII|date=1975|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|page=102}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''ਗੁਰਮਤਿ'' ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ''[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਪੰਥ]]'' ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

==ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ==
10-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਗਏ। ਤੇਗ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੜੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਿਹੰਗ ਸਜ ਗਏ। ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਜਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਟਿਕਾਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ। ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ, ਜਿਥੇ ਅੱਜਕਲ ਬੁਰਜ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

==ਅਕਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ==
[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਜਦ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਨ ਲਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਜੰਗ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਪੈ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਕਾਲ ਨਾਂ ਦੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ।

==ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੇਲੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਿਲਾ ਫਤਿਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਲਾ ਸਰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜਦ ਹਰ ਹੀਲਾ ਬੇਅਰਥ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਆਪ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧਿਆ ਤੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਕਾਲੀ ਸੂਰਬੀਰ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਕਿਲੇ ਦੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਪਾੜ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਚੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰਲੱਥ ਘੋੜਸਵਾਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਵਾਂਗ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਉਹ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਈ ਕਿ ਪਰਲੋ ਆ ਗਈ, ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਨਵਾਬ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕਿਲਾ ਫਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਤੇ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਉਸਰੱਈਏ ਤੇ ਵੱਡੇ ਥੰਮ੍ਹ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਿਰਭੈ ਤੇ ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ]] ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ। ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਕਹਿ ਦੇਣੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

==ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ==
ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਭਾ ਪਾਸੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਜੀਂਦ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦੇਣ ਪਰ ਸਿਰੜ ਦੇ ਪੱਕੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇਣਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਅੰਤ ਡੋਗਰੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰਫ਼ਤ ਮਹਾਰਾਜੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ]] 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਭਿਜਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰੋਂ ਮੋੜ ਲਿਆਵੇ। ਜਦ ਦੀਵਾਨ ਮਾਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਧਰੋਂ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਹੇ 'ਤੇ ਇਸੇ ਮੰਤਵ ਲਈ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਅਕਾਲੀ ਹੋਰਾਂ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਮੋੜ ਲਿਆਏ।

==ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ==
[[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਜ਼]] ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਥਾਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਲੁੰਭੇ ਦਰਿਆ ਕੋਲ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਅਟਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਵੱਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਪਿੱਛੋਂ ਤੋਪਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਉਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, ''ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੁਣੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।''

==ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ==
ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ 1500 ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਟੱਪ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ਤੇ [[ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]], [[ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ]] ਤੇ [[ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ]] ਆਦਿ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਰਦਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।

==ਸ਼ਹੀਦ ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੋਏ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਜੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਲਲਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਠਾਣ ਸੈਨਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੜ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਜਰਨੈਲ ਤੇ ਪੰਥ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਰਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ 7 ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਇਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੰਨੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਰਬੀਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਖੇ 14 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 14 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ==
* [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਿਹੰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1761]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1823]]</text>
      <sha1>0uygdnfbl32xyj74tpnw70g0zoyln3j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810136</id>
      <parentid>810135</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:51:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>[[Special:Contributions/2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB|2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB]] ([[User talk:2404:7C80:8C:A628:D591:EC46:5269:96EB|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀ ਸੋਧ [[Special:Diff/810092|810092]] ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰੋ</comment>
      <origin>810136</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19525" sha1="j9xfryqj61g5g8ge9mro28dpljxj9en" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| image               = Sardar Phula Singh.jpg
| alt                 = ਸਰਦਾਰ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| caption             = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Bishan|title=Twarikh Guru-Ka-Bagh|date=1973|publisher=Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee|location= Amritsar|edition=Third}}&lt;/ref&gt;
| birth_name          = ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| birth_date          = {{Birth date|1761|01|01|df=yes}}
| birth_place         = ਸ਼ੀਹਾਂ{{citation needed}}, [[ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ]], [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (ਹੁਣ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]])
(ਅੱਜ [[ਭਾਰਤ]])
| death_date          = {{Death date and age|df=yes|1823|03|14|1761|01|01|}}
| death_place         = [[ਪੀਰ ਸਬਾਕ]], [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] (ਹੁਣ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])
| other_names         = 
| known_for           = 
| children            = 
| parents             = ਸਰਦਾਰ ਇਸ਼ਰ ਸਿੰਘ (ਪਿਤਾ)&lt;br&gt;ਬੀਬੀ ਹਰਿ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ)
| predecessor         = [[ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ]]
| successor           = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
| office              = [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ|ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| termstart           = 1800
| termend             = 1823&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Wikiwand - Jathedar of the Akal Takht |url=https://wikiwand.com/en/Jathedar_of_Akal_Takht |access-date=2023-02-25 |website=Wikiwand}}&lt;/ref&gt;
| office2             = 6ਵਾਂ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| predecessor2        = [[ਅਕਾਲੀ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ|ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
}}
'''ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ''' (ਜਨਮ '''ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ'''; 1 ਜਨਵਰੀ 1761 – 14 ਮਾਰਚ 1823) ਇੱਕ [[ਨਿਹੰਗ|ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗ]] ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਸੀ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸਿਹਾਂ ਵਿੱਚ 1761 ਵਿੱਚ ਜੱਟ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] [[ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ]] ਦਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ]] ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=H.S.|title=Sikh Studies, Book 7|date=2008|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|isbn=9788170102458|page=36|edition=Fifth}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਨਿਹੰਗ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] ਲਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। [[ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਜਰਨੈਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Griffin|first1=Lepel|title=The Rajas of the Punjab: Being the History of the Principal States in the Punjab and Their Political Relations with the British Government|date=1873|publisher=Trübner &amp; Co.|location=London|page=319|edition=Second}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Prem|title=Baba Phoola Singh Ji 'Akali'|date=1926|publisher=Lahore Book Shop|location=Ludhiana|isbn=81-7647-110-0|page=36|edition=4th}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਿਮਰ ਵਿਲੱਖਣ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਵੱਕਾਰੀ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Jagjit|title=Temple of Spirituality or Golden Temple of Amritsar|date=1998|publisher=Mittal Publications|location=New Delhi|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Kartar|title=Stories from Sikh History: Book-VII|date=1975|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|page=102}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''ਗੁਰਮਤਿ'' ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ''[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਪੰਥ]]'' ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

==ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ==
10-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਗਏ। ਤੇਗ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੜੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਿਹੰਗ ਸਜ ਗਏ। ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਜਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਟਿਕਾਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ। ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ, ਜਿਥੇ ਅੱਜਕਲ ਬੁਰਜ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

==ਅਕਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ==
[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਜਦ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਨ ਲਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਜੰਗ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਪੈ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਕਾਲ ਨਾਂ ਦੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ।

==ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੇਲੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਿਲਾ ਫਤਿਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਲਾ ਸਰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜਦ ਹਰ ਹੀਲਾ ਬੇਅਰਥ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਆਪ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧਿਆ ਤੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਕਾਲੀ ਸੂਰਬੀਰ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਕਿਲੇ ਦੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਪਾੜ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਚੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰਲੱਥ ਘੋੜਸਵਾਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਵਾਂਗ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਉਹ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਈ ਕਿ ਪਰਲੋ ਆ ਗਈ, ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਨਵਾਬ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕਿਲਾ ਫਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਤੇ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਉਸਰੱਈਏ ਤੇ ਵੱਡੇ ਥੰਮ੍ਹ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਿਰਭੈ ਤੇ ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ]] ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ। ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਕਹਿ ਦੇਣੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

==ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ==
ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਭਾ ਪਾਸੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਜੀਂਦ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦੇਣ ਪਰ ਸਿਰੜ ਦੇ ਪੱਕੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇਣਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਅੰਤ ਡੋਗਰੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰਫ਼ਤ ਮਹਾਰਾਜੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ]] 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਭਿਜਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰੋਂ ਮੋੜ ਲਿਆਵੇ। ਜਦ ਦੀਵਾਨ ਮਾਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਧਰੋਂ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਹੇ 'ਤੇ ਇਸੇ ਮੰਤਵ ਲਈ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਅਕਾਲੀ ਹੋਰਾਂ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਮੋੜ ਲਿਆਏ।

==ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ==
[[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਜ਼]] ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਥਾਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਲੁੰਭੇ ਦਰਿਆ ਕੋਲ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਅਟਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਵੱਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਪਿੱਛੋਂ ਤੋਪਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਉਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, ''ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੁਣੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।''

==ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ==
ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ 1500 ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਟੱਪ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ਤੇ [[ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]], [[ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ]] ਤੇ [[ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ]] ਆਦਿ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਰਦਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।

==ਸ਼ਹੀਦ ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੋਏ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਜੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਲਲਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਠਾਣ ਸੈਨਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੜ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਜਰਨੈਲ ਤੇ ਪੰਥ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਰਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ 7 ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਇਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੰਨੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਰਬੀਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਖੇ 14 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 14 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ==
* [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਿਹੰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1761]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1823]]</text>
      <sha1>j9xfryqj61g5g8ge9mro28dpljxj9en</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810137</id>
      <parentid>810136</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:52:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>[[Special:Contributions/2401:4900:80CE:C727:4486:61FF:FE85:BE32|2401:4900:80CE:C727:4486:61FF:FE85:BE32]] ([[User talk:2401:4900:80CE:C727:4486:61FF:FE85:BE32|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀ ਸੋਧ [[Special:Diff/809931|809931]] ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰੋ</comment>
      <origin>810137</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19230" sha1="s0mujcuz6smqodfa13kzaevz1n0z27r" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| image               = Sardar Phula Singh.jpg
| alt                 = ਸਰਦਾਰ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| caption             = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Bishan|title=Twarikh Guru-Ka-Bagh|date=1973|publisher=Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee|location= Amritsar|edition=Third}}&lt;/ref&gt;
| birth_name          = ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| birth_date          = {{Birth date|1761|01|01|df=yes}}
| birth_place         = ਸ਼ੀਹਾਂ{{citation needed}}, [[ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ]], [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (ਹੁਣ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]])
(ਅੱਜ [[ਭਾਰਤ]])
| death_date          = {{Death date and age|df=yes|1823|03|14|1761|01|01|}}
| death_place         = [[ਪੀਰ ਸਬਾਕ]], [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] (ਹੁਣ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])
| other_names         = 
| known_for           = 
| children            = 
| parents             = ਸਰਦਾਰ ਇਸ਼ਰ ਸਿੰਘ (ਪਿਤਾ)&lt;br&gt;ਬੀਬੀ ਹਰਿ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ)
| predecessor         = [[ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ]]
| successor           = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
| office              = [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ|ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| termstart           = 1800
| termend             = 1823&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Wikiwand - Jathedar of the Akal Takht |url=https://wikiwand.com/en/Jathedar_of_Akal_Takht |access-date=2023-02-25 |website=Wikiwand}}&lt;/ref&gt;
| office2             = 6ਵਾਂ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| predecessor2        = [[ਅਕਾਲੀ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ|ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
}}
'''ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ''' (ਜਨਮ '''ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ'''; 1 ਜਨਵਰੀ 1761 – 14 ਮਾਰਚ 1823) ਇੱਕ [[ਨਿਹੰਗ|ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗ]] ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਸੀ। ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] [[ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ]] ਦਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ]] ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=H.S.|title=Sikh Studies, Book 7|date=2008|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|isbn=9788170102458|page=36|edition=Fifth}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਨਿਹੰਗ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] ਲਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। [[ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਜਰਨੈਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Griffin|first1=Lepel|title=The Rajas of the Punjab: Being the History of the Principal States in the Punjab and Their Political Relations with the British Government|date=1873|publisher=Trübner &amp; Co.|location=London|page=319|edition=Second}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Prem|title=Baba Phoola Singh Ji 'Akali'|date=1926|publisher=Lahore Book Shop|location=Ludhiana|isbn=81-7647-110-0|page=36|edition=4th}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਿਮਰ ਵਿਲੱਖਣ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਵੱਕਾਰੀ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Jagjit|title=Temple of Spirituality or Golden Temple of Amritsar|date=1998|publisher=Mittal Publications|location=New Delhi|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Kartar|title=Stories from Sikh History: Book-VII|date=1975|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|page=102}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''ਗੁਰਮਤਿ'' ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ''[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਪੰਥ]]'' ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

==ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ==
10-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਗਏ। ਤੇਗ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੜੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਿਹੰਗ ਸਜ ਗਏ। ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਜਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਟਿਕਾਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ। ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ, ਜਿਥੇ ਅੱਜਕਲ ਬੁਰਜ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

==ਅਕਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ==
[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਜਦ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਨ ਲਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਜੰਗ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਪੈ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਕਾਲ ਨਾਂ ਦੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ।

==ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੇਲੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਿਲਾ ਫਤਿਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਲਾ ਸਰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜਦ ਹਰ ਹੀਲਾ ਬੇਅਰਥ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਆਪ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧਿਆ ਤੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਕਾਲੀ ਸੂਰਬੀਰ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਕਿਲੇ ਦੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਪਾੜ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਚੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰਲੱਥ ਘੋੜਸਵਾਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਵਾਂਗ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਉਹ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਈ ਕਿ ਪਰਲੋ ਆ ਗਈ, ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਨਵਾਬ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕਿਲਾ ਫਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਤੇ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਉਸਰੱਈਏ ਤੇ ਵੱਡੇ ਥੰਮ੍ਹ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਿਰਭੈ ਤੇ ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ]] ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ। ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਕਹਿ ਦੇਣੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

==ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ==
ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਭਾ ਪਾਸੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਜੀਂਦ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦੇਣ ਪਰ ਸਿਰੜ ਦੇ ਪੱਕੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇਣਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਅੰਤ ਡੋਗਰੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰਫ਼ਤ ਮਹਾਰਾਜੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ]] 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਭਿਜਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰੋਂ ਮੋੜ ਲਿਆਵੇ। ਜਦ ਦੀਵਾਨ ਮਾਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਧਰੋਂ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਹੇ 'ਤੇ ਇਸੇ ਮੰਤਵ ਲਈ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਅਕਾਲੀ ਹੋਰਾਂ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਮੋੜ ਲਿਆਏ।

==ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ==
[[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਜ਼]] ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਥਾਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਲੁੰਭੇ ਦਰਿਆ ਕੋਲ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਅਟਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਵੱਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਪਿੱਛੋਂ ਤੋਪਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਉਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, ''ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੁਣੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।''

==ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ==
ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ 1500 ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਟੱਪ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ਤੇ [[ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]], [[ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ]] ਤੇ [[ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ]] ਆਦਿ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਰਦਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।

==ਸ਼ਹੀਦ ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੋਏ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਜੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਲਲਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਠਾਣ ਸੈਨਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੜ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਜਰਨੈਲ ਤੇ ਪੰਥ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਰਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ 7 ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਇਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੰਨੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਰਬੀਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਖੇ 14 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 14 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ==
* [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਿਹੰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1761]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1823]]</text>
      <sha1>s0mujcuz6smqodfa13kzaevz1n0z27r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810139</id>
      <parentid>810137</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810139</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19409" sha1="6wkii3xkssvcpckmz273y3pi4vp4fbz" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| image               = Sardar Phula Singh.jpg
| alt                 = ਸਰਦਾਰ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| caption             = ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Bishan|title=Twarikh Guru-Ka-Bagh|date=1973|publisher=Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee|location= Amritsar|edition=Third}}&lt;/ref&gt;
| birth_name          = ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ
| birth_date          = {{Birth date|1761|01|01|df=yes}}
| birth_place         = ਸ਼ੀਹਾਂ{{citation needed}}, [[ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸਲ]], [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (ਹੁਣ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]])
(ਅੱਜ [[ਭਾਰਤ]])
| death_date          = {{Death date and age|df=yes|1823|03|14|1761|01|01|}}
| death_place         = [[ਪੀਰ ਸਬਾਕ]], [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] (ਹੁਣ [[ਖ਼ੈਬਰ ਪਖ਼ਤੁਨਖ਼ਵਾ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])
| other_names         = 
| known_for           = 
| children            = 
| parents             = ਸਰਦਾਰ ਇਸ਼ਰ ਸਿੰਘ (ਪਿਤਾ)&lt;br&gt;ਬੀਬੀ ਹਰਿ ਕੌਰ (ਮਾਤਾ)
| predecessor         = [[ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ]]
| successor           = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
| office              = [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ|ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| termstart           = 1800
| termend             = 1823&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Wikiwand - Jathedar of the Akal Takht |url=https://wikiwand.com/en/Jathedar_of_Akal_Takht |access-date=2023-02-25 |website=Wikiwand}}&lt;/ref&gt;
| office2             = 6ਵਾਂ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦਾ ਜਥੇਦਾਰ]]
| predecessor2        = [[ਅਕਾਲੀ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ|ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = [[ਅਕਾਲੀ ਹਨੂਮਾਨ ਸਿੰਘ|ਹਨੂੰਮਾਨ ਸਿੰਘ]]
}}
'''ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ''' ([[ਜਨਮ ਨਾਮ|ਜਨਮ]]: '''ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ'''; 1 ਜਨਵਰੀ 1761 – 14 ਮਾਰਚ 1823) ਇੱਕ [[ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ|ਨਿਹੰਗ]] ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਸੀ। ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] [[ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ]] ਦਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ [[ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ ਫੌਜ)|ਬੁੱਢਾ ਦਲ]] ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=H.S.|title=Sikh Studies, Book 7|date=2008|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|isbn=9788170102458|page=36|edition=Fifth}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫੌਜ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਨਿਹੰਗ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਆਪਣੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ [[ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ]] ਲਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੱਕ ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿੱਖ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਜਰਨੈਲ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Griffin|first1=Lepel|title=The Rajas of the Punjab: Being the History of the Principal States in the Punjab and Their Political Relations with the British Government|date=1873|publisher=Trübner &amp; Co.|location=London|page=319|edition=Second}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Prem|title=Baba Phoola Singh Ji 'Akali'|date=1926|publisher=Lahore Book Shop|location=Ludhiana|isbn=81-7647-110-0|page=36|edition=4th}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਿਮਰ ਵਿਲੱਖਣ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਉੱਚ ਚਰਿੱਤਰ ਵਾਲੇ ਵੱਕਾਰੀ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Jagjit|title=Temple of Spirituality or Golden Temple of Amritsar|date=1998|publisher=Mittal Publications|location=New Delhi|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Singh|first1=Kartar|title=Stories from Sikh History: Book-VII|date=1975|publisher=Hemkunt Press|location=New Delhi|page=102}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''ਗੁਰਮਤਿ'' ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ''[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਪੰਥ]]'' ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

==ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ==
10-12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹੋ ਗਏ। ਤੇਗ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੜੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਆਦਮੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਨਿਹੰਗ ਸਜ ਗਏ। ਸ. ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਜਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਟਿਕਾਣਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਆ ਗਏ। ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ, ਜਿਥੇ ਅੱਜਕਲ ਬੁਰਜ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

==ਅਕਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ==
[[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਜਦ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਕਰਨ ਲਈ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਜੰਗ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਪੈ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਕਾਲ ਨਾਂ ਦੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ।

==ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀਆਂ ਔਖੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੇਲੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨਾਈ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਕਿਲਾ ਫਤਿਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿਲਾ ਸਰ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜਦ ਹਰ ਹੀਲਾ ਬੇਅਰਥ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਆਪ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧਿਆ ਤੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਕਾਲੀ ਸੂਰਬੀਰ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ [[ਮੁਲਤਾਨ]] 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਕਿਲੇ ਦੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਪਾੜ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਚੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰਲੱਥ ਘੋੜਸਵਾਰ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਵਾਂਗ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਉਹ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਈ ਕਿ ਪਰਲੋ ਆ ਗਈ, ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਗਏ। ਨਵਾਬ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕਿਲਾ ਫਤਹਿ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]], [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਤੇ [[ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ|ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ]] ਦੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਉਸਰੱਈਏ ਤੇ ਵੱਡੇ ਥੰਮ੍ਹ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਿਰਭੈ ਤੇ ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ]] ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕੋੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ। ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਮੂੰਹ 'ਤੇ ਕਹਿ ਦੇਣੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ।

==ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ==
ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੀਂਦ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਭਾ ਪਾਸੋਂ ਅਕਾਲੀ ਜੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਜੀਂਦ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦੇਣ ਪਰ ਸਿਰੜ ਦੇ ਪੱਕੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇਣਾ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਅੰਤ ਡੋਗਰੇ ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰਫ਼ਤ ਮਹਾਰਾਜੇ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਆਨੰਦਪੁਰ]] 'ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ। ਡੋਗਰਿਆਂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਫਿਲੌਰ ਦੇ ਹਾਕਮ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਭਿਜਵਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਨੰਦਪੁਰੋਂ ਮੋੜ ਲਿਆਵੇ। ਜਦ ਦੀਵਾਨ ਮਾਖੋਵਾਲ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਧਰੋਂ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਤੇ ਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਕਹੇ 'ਤੇ ਇਸੇ ਮੰਤਵ ਲਈ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚਲਾਉਣੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਅਕਾਲੀ ਹੋਰਾਂ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਵਾਪਿਸ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਮੋੜ ਲਿਆਏ।

==ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ==
[[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਦੇ ਹਾਕਮ [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਜ਼ੀਜ਼]] ਖਾਂ ਨੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਥਾਂ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਲੁੰਭੇ ਦਰਿਆ ਕੋਲ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦਾ [[ਪਿਸ਼ਾਵਰ]] ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਰੋਕ ਲਿਆ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਅਟਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਵੱਲ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਕ ਪਿੱਛੋਂ ਤੋਪਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਇਸ ਲਈ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੇ ਪਾਉਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੂੰ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ, ''ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੁਣੇ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ।''

==ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ==
ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਜਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨਾ ਮੰਨੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ 1500 ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਟੱਪ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕੇ ਤੇ [[ਖੜਕ ਸਿੰਘ|ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]], [[ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ|ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ]] ਤੇ [[ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀਵਾਲਾ|ਸ. ਸ਼ਾਮ ਸਿੰਘ ਅਟਾਰੀ]] ਆਦਿ ਜਰਨੈਲਾਂ ਦੀ ਕਮਾਨ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਰਦਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦੇ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ।

==ਸ਼ਹੀਦ ==
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹੋਏ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਹੱਥੋ-ਹੱਥੀ ਜੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਜਰਨੈਲਾਂ ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਲਲਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਪਠਾਣ ਸੈਨਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪੈਰ ਉਖੜ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਜਰਨੈਲ ਤੇ ਪੰਥ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਰਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ 7 ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਇਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੰਨੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਰਬੀਰ, ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਪੱਕ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇਹਲਾ ਸੀਹਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ ਵਿਖੇ 14 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਅਤੇ 10 ਤੋਂ 14 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ==
* [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਿਹੰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1761]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1823]]</text>
      <sha1>6wkii3xkssvcpckmz273y3pi4vp4fbz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13844</id>
    <redirect title="ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ" />
    <revision>
      <id>810090</id>
      <parentid>477774</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T23:33:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ]] to [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</comment>
      <origin>810090</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75" sha1="7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</text>
      <sha1>7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13980</id>
    <revision>
      <id>810074</id>
      <parentid>809374</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:03:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810074</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25697" sha1="8vzzj62cudrlb1vqibq7qxke96qubcz" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ
| ਨਾਮ                = ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰਾਏ
| ਤਸਵੀਰ              = SatyajitRay.jpg
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ         = 220px
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ       = ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰਾਏ ਦਾ ਇੱਕ ਪੋਰਟਰੇਟ
| ਉਪਨਾਮ              = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ          = [[2 ਮਈ]] [[1921]]
| ਜਨਮ_ਥਾਂ            = [[ਕਲਕੱਤਾ]], [[ਬੰਗਾਲ]], [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ]]
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ          = [[23 ਅਪ੍ਰੈਲ]] [[1992]]
| ਮੌਤ_ਥਾਂ            = [[ਕੋਲਕਾਤਾ]], [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]], [[ਭਾਰਤ]]
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ          = 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ         = ਭਾਰਤੀ
| ਭਾਸ਼ਾ              = ਬੰਗਾਲੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
| ਕਿੱਤਾ              = ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਨਿਰਮਾਤਾ, ਫਿਲਮੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਲੇਖਕ, ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਗੀਤਕਾਰ
| ਕਾਲ                = 1950–1991
| ਧਰਮ                = 
| ਵਿਸ਼ਾ              = 
| ਮੁੱਖ ਕੰਮ           = 
| ਅੰਦੋਲਨ             = 
| ਇਨਾਮ               = 
| ਪ੍ਰਭਾਵ             = [[ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ]] &lt;br&gt; [[ਜਾਂ ਰੰਵਾਰ]] &lt;br&gt; [[ਵਿੱਤੋਰੀਓ ਦੇ ਸੀਕਾ]] &lt;br&gt; [[ਜਾਹਨ ਫੋਰਡ]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.parabaas.com/satyajit/articles/pAbhijit.html |title=Western Influences on Satyajit Ray - An Essay by Abhijit Sen (Parabaas - Satyajit Ray Section) |publisher=Parabaas |date= |accessdate=2012-11-03}}&lt;/ref&gt;
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ           = [[ਸ਼ਿਆਮ ਬੇਨੇਗਾਲ]]&lt;br/&gt;[[ਮਾਰਟਿਨ ਸਕੋਰਸੇਸ]]&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.shortlist.com/entertainment/scorseses-secret-inspiration |title=martin scorsese inspiration - Entertainment - ShortList Magazine |publisher=Shortlist.com |access-date=2013-03-28 |archive-date=2013-03-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130310011439/http://www.shortlist.com/entertainment/scorseses-secret-inspiration |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; &lt;br&gt; [[ਬਰਟਰਾਂਡ ਤਵੇਰਨੀਅਰ]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.goanews.com/news_disp.php?newsid=1775 |title=Satyajit Ray &amp; Mrinal Sen influenced me: French filmmaker |publisher=Goa News |date=2011-11-24 }}&lt;/ref&gt; &lt;br&gt; [[ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਪੇਨ]]&lt;ref&gt;{{cite web |author=TNN Jan 26, 2012, 12.00AM IST |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-26/news-interviews/30663535_1_satyajit-ray-young-directors-film |title=Satyajit Ray inspires Descendants' director - Times Of India |publisher=Articles.timesofindia.indiatimes.com |date=2012-01-26 |access-date=2013-03-28 |archive-date=2013-05-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130505124103/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-01-26/news-interviews/30663535_1_satyajit-ray-young-directors-film |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; &lt;br&gt; [[ਵੇਸ ਐਂਡਰਸਨ]] &lt;br&gt; [[ਇਸਮਾਈਲ ਮਰਚੈਂਟ]]&lt;ref name=&quot;britannica1&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/492404/Satyajit-Ray/6092/Additional-Reading |title=Satyajit Ray (Indian film director): Additional Reading - Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |date=2004-08-31 }}&lt;/ref&gt; &lt;br&gt; [[ਮੀਰਾ ਨਾਇਰ]]&lt;ref name=&quot;britannica1&quot;/&gt; &lt;br&gt; [[ਅਪਰਨਾ ਸੈਨ]] &lt;br&gt; [[ਸੇਮੀਹ ਕਪਲਾਨੋਗ੍ਲੂ]]&lt;ref&gt;{{cite web |author=Saranya R |url=http://www.thehindu.com/news/states/kerala/contemporary-master-inspired-by-satyajit-ray/article2717638.ece |title=States / Kerala: Contemporary master inspired by Satyajit Ray |publisher=The Hindu |date=2011-12-15 }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; &lt;br&gt; [[ਟੀਜ਼ਾ ਕੋਵੋ]]&lt;ref name=&quot;intoday1&quot;&gt;{{cite web|url=http://indiatoday.intoday.in/story/Satyajit+Ray+inspires+Italian+director+duo/1/71366.html |title=Satyajit Ray inspires Italian director duo: Celebrities, News - India Today |publisher=Indiatoday.intoday.in |date=2009-11-18}}&lt;/ref&gt; &lt;br&gt; [[ਰੇਨਰ ਫ੍ਰਿਮੇਲ]]&lt;ref name=&quot;intoday1&quot;/&gt; &lt;br&gt; [[ਅਨਿਰੁਧਾ ਰਾਏ ਚੌਧਰੀ]]&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://satyajitray.ucsc.edu/articles/AniruddhaInterview.html |title=If I try to put logic in my life, I will lose my innocence - Interview With Aniruddha Roy Chowdhury |publisher=Satyajitray.ucsc.edu |date=2011-09-13 |access-date=2013-03-28 |archive-date=2014-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140311004955/http://satyajitray.ucsc.edu/articles/AniruddhaInterview.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; &lt;br&gt; [[ਰਘੁਵੀਰ ਸਿੰਘ (ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰ)|ਰਘੁਵੀਰ ਸਿੰਘ]]
| ਦਸਤਖਤ              = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ           = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ        = 
| name               = 
| image              = Satyajit_Ray_in_New_York_(cropped).jpg
| caption            = ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰਾਏ
}}
'''ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ''' ([[ਬੰਗਾਲੀ]]: সত্যজিৎ রায়) ([[2 ਮਈ]] [[1921]]–[[23 ਅਪ੍ਰੈਲ]] [[1992]]) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ|ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]] ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਰਵੋੱਤਮ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] (ਤੱਦ ਕਲਕੱਤਾ) ਦੇ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰੇਜੀਡੇਂਸੀ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ। ਫਰਾਂਸਿਸੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜਾਂ ਰੰਵਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਤੇ ਅਤੇ [[ਲੰਦਨ]] ਵਿੱਚ ਇਤਾਲਵੀ ਫਿਲਮ 'ਲਾਦਰੀ ਦੀ ਬਿਸਿਕਲੇਤ' (Ladri di biciclette, ਬਾਈਸਿਕਲ ਚੋਰ) ਦੇਖਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਦੇ ਵੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਹੋਇਆ।

ਰੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ 37 ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਫੀਚਰ ਫਿਲਮਾਂ, ਚਰਿੱਤਰ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਲਘੂ ਫਿਲਮਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ [[ਪਥੇਰ ਪਾਂਚਾਲੀ]] (পথের পাঁচালী, ਰਸਤੇ ਦਾ ਗੀਤ) ਨੂੰ ਕੈਨਜ ਫਿਲਮ ਸਰਵੋੱਤਮ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਇਨਾਮ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕੁਲ ਗਿਆਰਾਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਨਾਮ ਮਿਲੇ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਅਪਰਾਜਿਤੋ (অপরাজিত) ਅਤੇ ਅਪੁਰ ਸੰਸਾਰ (অপুর সংসার, ਅਪੂ ਦਾ ਸੰਸਾਰ) ਦੇ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਪੂ ਤਿੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਰੇਅ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਈ ਕੰਮ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ: ਪਟਕਥਾ ਲਿਖਣਾ, ਐਕਟਰ ਭਾਲਣਾ, ਪਿਠਭੂਮੀ ਸੰਗੀਤ ਲਿਖਣਾ, ਚਲਚਿਤਰਣ, ਕਲਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ, ਸੰਪਾਦਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਾਮਗਰੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨਾ। ਫਿਲਮਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਪਰਕਾਸ਼ਕ, ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਆਲੋਚਕ ਵੀ ਸਨ। ਰੇਅ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਇਨਾਮ ਮਿਲੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਦਮੀ ਵਿਸ਼ੈਲਾ ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।

==ਅਰੰਭਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ==
[[ਸਤਿਆਜੀਤ ਰੇਅ]] ਦੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦਸ ਪੀੜੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਉਪੇਂਦਰ ਕਿਸ਼ੋਰ ਰੇਅ ਚੌਧਰੀ [[ਲੇਖਕ]], [[ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ|ਚਿੱਤਰਕਾਰ]], [[ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ]], [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕੀ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ]] ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ[[ਖਗੋਲਸ਼ਾਸਤਰੀ|ਖਗੋਲ ਸ਼ਾਸਤਰੀ]] ਸਨ। ਉਹ ਨਾਲ ਹੀ ਬ੍ਰਹਮੋ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵੀ ਸਨ। ਉਪੇਂਦਰ ਕਿਸ਼ੋਰ ਦੇ ਬੇਟੇ ਸੁਕੁਮਾਰ ਰੇਅ ਨੇ ਲਕੀਰ ਤੋਂ ਹਟਕੇ ਬੰਗਲਾ ਵਿੱਚ ਬੇਤੁਕੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ। ਉਹ ਲਾਇਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ ਵੀ ਸਨ। ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ ਸੁਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਸੁਪ੍ਰਭਾ ਰੇਅ ਦੇ ਬੇਟੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਕੋਲਕਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਜਦੋਂ ਸਤਿਆਜੀਤ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਚੱਲ ਬਸੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਸੁਪ੍ਰਭਾ ਦੀ ਮਾਮੂਲੀ ਤਨਖਾਹ ਤੇ ਗੁਜਾਰਿਆ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਰੇਅ ਨੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਪਰੈਜੀਡੇਂਸੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਲੇਕਿਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਲਿਤ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹੀ। 1940 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਨੇ ਜੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ [[ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ]] ਦੀ [[ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨ। ਰੇਅ ਨੂੰ [[ਕੋਲਕਾਤਾ]] ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪਸੰਦ ਸੀ ਅਤੇ [[ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ]] ਦੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਜਗਤ ਤੋਂ ਉਹ ਖਾਸ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਮਾਤਾ ਦੇ ਜੋਰ ਦੇਣ ਅਤੇ [[ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ]] ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਭਾਵ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਓੜਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਜਾਣ ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕੀਤਾ।[[ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ]] ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਪੂਰਵੀ ਕਲਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚਿੱਤਰਕਾਰ [[ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ]] ਅਤੇ ਬਿਨੋਦ ਬਿਹਾਰੀ ਮੁਖਰਜੀ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖਿਆ। ਮੁਖਰਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵ੍ਰਿਤਚਿਤਰ 'ਦ ਇਨਰ ਆਈ' ਵੀ ਬਣਾਇਆ। [[ਅਜੰਤਾ ਗੁਫਾਵਾਂ|ਅਜੰਤਾ]], [[ਇਲੋਰਾ ਗੁਫਾਵਾਂ|ਏਲੋਰਾ]] ਅਤੇ [[ਐਲੀਫ਼ੈਂਟਾ ਗੁਫ਼ਾਵਾਂ|ਏਲੀਫੇਂਟਾ]] ਦੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਬਣ ਗਏ।
==ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਸਤਿਆਜੀਤ ਰੇਅ==

1943 ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਾ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੇਅ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਿਕੇਤਨ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੋਲਕਤਾ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਫਰਮ ਡੀ ਜੇ ਕੇਮਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਦ ਦਾ ਨਾਂ “ਜੂਨੀਅਰ ਵਿਜੂਲਾਈਜ਼ਰ” ਸੀ ਅਤੇ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਕੇਵਲ ਅੱਸੀ ਰੁਪਏ ਤਨਖਾਹ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਰੇਅ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਿਆਦਾਤਰ ਅੱਛਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਤਣਾਓ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਤਨਖਾਹ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਰੇਅ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਗਾਹਕ ਅਕਸਰ ਮੂਰਖ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। 1943 ਦੇ ਲਗਭਗ ਹੀ ਇਹ ਡੀ ਕੇ ਗੁਪਤਾ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਸਿਗਨੇਟ ਪ੍ਰੈੱਸ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਰੇਅ ਨੂੰ ਪ੍ਰੈੱਸ ਵਿੱਚ ਛਪਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਵੀਂਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਮੁਖ ਪੰਨੇ ਲਿਖਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਕਲਾਤਮਕ ਆਜਾਦੀ ਦਿੱਤੀ। ਰੇਅ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਮੁਖ ਪੰਨੇ ਬਣਾਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਮ ਕੋਰਬੇ ਦੀ 'ਮੈਨ ਈਟਰਸ ਆਫ ਕੁਮਾਊਂ' (Man – eaters of Kumaon, ਕੁਮਾਊਂ ਦੇ ਨਰ ਭਖਸ਼ੀ) ਅਤੇ [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ]] ਦੀ ਡਿਸਕਵਰੀ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ([[Discovery of India]], [[ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਖੋਜ]]) ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਗਲਾ ਦੇ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਨਾਵਲ [[ਪਥੇਰ ਪਾਂਚਾਲੀ]] (পথের পাঁচালী, ਰਸਤੇ ਦਾ ਗੀਤ) ਦੇ ਬਾਲ ਸੰਸਕਰਣ ਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ਆਮ ਆਂਟਿਰ ਭੇਂਪੂ (আম আঁটির ভেঁপু, ਆਮ ਦੀ ਗੁਠਲੀ ਦੀ ਸੀਟੀ)। ਰੇਅ ਇਸ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਇਸ ਨਾਵਲ ਤੇ ਬਣਾਈ। ਮੁਖ ਵਰਕ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਵੀ ਬਣਾਏ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਿੱਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਸਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੋ ਨਵੇਂ ਫੋਂਟ ਵੀ ਬਣਾਏ “ਰੇਅ ਰੋਮਨ&quot; ਅਤੇ “ਰੇਅ ਬਿਜਾਰ”। &quot;ਰੇਅ ਰੋਮਨ &quot;ਨੂੰ 1970 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ। ਕੋਲਕਤਾ ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਰੇਅ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਟਾਈਟਲ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਾਮਗਰੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।

==ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ==

1947 ਵਿੱਚ ਚਿਦਾਨੰਦ ਦਾਸ ਗੁਪਤਾ ਅਤੇ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਰੇਅ ਨੇ ਕਲਕੱਤਾ ਫਿਲਮ ਸਭਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਦੂਸਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁਧ|ਦੂਸਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁਧ]] ਵਿੱਚ ਕੋਲਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਅਮਰੀਕਨ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਕਰ ਲਈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨਵੀਂਆਂ - ਨਵੀਂਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸੂਚਨਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। 1949 ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਨੇ ਦੂਰ ਦੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਬਿਜੋਏ ਰੇਅ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਹੋਇਆ, ਸੰਦੀਪ, ਜੋ ਹੁਣ ਖ਼ੁਦ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜਾਂ ਰੰਵਾਰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਕਰਨ ਆਏ। ਰੇਅ ਨੇ ਦੇਹਾਤ ਵਿੱਚ ਉਪਯੁਕਤ ਸਥਾਨ ਢੂੰਢਣ ਵਿੱਚ ਰੰਵਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਰੇਅ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਥੇਰ ਪਾਂਚਾਲੀ ਤੇ ਫਿਲਮ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਆਪਣਾ ਵਿਚਾਰ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਰੰਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। 1950 ਵਿੱਚ ਡੀ ਜੇ ਕੇਮਰ ਨੇ ਰੇਅ ਨੂੰ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਲੰਦਨ ਭੇਜਿਆ। ਲੰਦਨ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਨੇ 99 ਫਿਲਮਾਂ ਵੇਖੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਵਿੱਤੋਰਯੋ ਦੇ ਸੀਕਾ ਦੀ ਨਵਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਫਿਲਮ 'ਲਾਦਰੀ ਦੀ ਬਿਸਿਕਲੇੱਤੇ' (Ladri di biciclette, ਬਾਈਸਿਕਲ ਚੋਰ) ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਰੇਅ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਿਨੇਮਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਏ ਤਾਂ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਨਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸੰਕਲਪ ਸਨ।

ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਰੇਅ ਦੇ ਪਰਵਾਰਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਕਿਰੇ ਦੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਰਹੇ। 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਰੇਅ ਨੇ ਜਾਪਾਨ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉੱਥੇ ਦੇ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਕੀਰਾ ਕੁਰੋਸਾਵਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਅਕਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਭੱਜ ਦੌੜ ਵਾਲੇ ਮਾਹੌਲ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਜਾਂ ਪੁਰੀ ਵਰਗੀਆਂ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਏਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਕਥਾਨਕ ਪੂਰੇ ਕਰਦੇ ਸਨ।
==ਰੋਗ ਅਤੇ ਮੌਤ ==

1983 ਵਿੱਚ ਫਿਲਮ ਘਾਰੇ ਬਾਇਰੇ (ঘরে বাইরে) ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਰੇਅ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾ 9 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜ ਸਮਰੱਥਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋ ਗਈ। ਘਾਰੇ ਬਾਇਰੇ ਦਾ ਛਾਇਆਂਕਨ ਰੇਅ ਦੇ ਬੇਟੇ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ 1984 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ। 1992 ਵਿੱਚ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਦੁਰਬਲਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਰੇਅ ਦਾ ਸਵਾਸਥ ਬਹੁਤ ਵਿਗੜ ਗਿਆ, ਜਿਥੋਂ ਉਹ ਕਦੇ ਉਭਰ ਨਹੀਂ ਸਕੇ। ਮੌਤ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਹੀ ਹਫਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਦਾਇਕ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। [[23 ਅਪ੍ਰੈਲ]] [[1992]] ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਤੇ ਕੋਲਕਤਾ ਸ਼ਹਿਰ ਲਗਪਗ ਰੁੱਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਆਏ। 
==ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width: 85%; font-size: 0.90em;&quot;
!ਸਾਲ 
!ਇਨਾਮ/ਸਨਮਾਨ 
!ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ
|-
|1958
|[[ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ]]
|[[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]]
|-
|1965
|[[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ]]
|[[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]]
|-
|1967 
|[[ਰਮਨ ਮੈਗਸੇਸੇ ਸਨਮਾਨ]]
|[[ਰਮਨ ਮੈਗਸੇਸੇ ਸੰਸਥਾ]] 
|-
|1971
|ਯੋਗੋਸਲੋਵਾਗੀਆ ਦਾ ਤਾਰਾ 
|[[ਯੋਗੋਸਲੋਵਾਗੀਆ]] ਸਰਕਾਰ 
|-
|1973
|ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਉਪਾਧੀ
|[[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
|-
|1974
|ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਉਪਾਧੀ 
| ਰੋਇਲ ਕਾਲਜ ਆਫ ਆਰਟ [[ਲੰਡਨ]] 
|-
|1976
|[[ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ]]
|[[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]]
|-
|1978
|[[ਡਾਕਟਰੇਟ]] 
|[[ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
|-
|1978
|ਸ਼ਪੈਸ਼ਲ ਸਨਮਾਨ 
|[[ਬਰਲਿਨ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]] 
|-
|1978
|[[ਡੈਸੀਕੋਟਮ]]
|[[ਵਿਸ਼ਵ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] [[ਭਾਰਤ]] 
|-
|1979
|ਸ਼ਪੈਸ਼ਲ ਸਨਮਾਨ 
|[[ਮਾਸਕੋ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|-
|1980
|[[ਡਾਕਟਰੇਟ]] 
|[[ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਵਰਦਵਾਨ]], [[ਭਾਰਤ]] 
|-
|1980
|ਡਾਕਟਰੇਟ 
|[[ਜਾਦਵਪੁਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] [[ਭਾਰਤ]]
|-
|1981
|[[ਡਾਕਟਰੇਟ]] 
|[[ਬਨਾਰਸ ਹਿੰਦੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] [[ਭਾਰਤ]]
|-
|1981 
|[[ਡਾਕਟਰੇਟ]] 
|[[ਉੱਤਰੀ ਬੰਗਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] [[ਭਾਰਤ]] 
|-
|1982
|ਹੋਮਏਜ ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ 
|[[ਕੈਨਨ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|-
|1982
|ਸੰਤ ਮਾਰਕ ਦਾ ਸ਼ਪੈਸਲ ਗੋਲਡਨ ਸ਼ੇਰ 
|[[ਵੀਨਸ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|-
|1982
|[[ਵਿਦਿਆ ਸਾਗਰ]] 
|[[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]]
|-
|1983
|ਫੇਲੋਸ਼ਿਪ 
|[[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫਿਲਮ ਸੰਸਥਾ]]
|-
|1985
|[[ਡਾਕਟਰੇਟ]] 
|[[ਕੋਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] [[ਭਾਰਤ]] 
|-
|1985
|[[ਦਾਦਾ ਸਾਹਿਬ ਫਾਲਕੇ]] 
|[[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]]
|-
|1985
|[[ਸੋਵੀਅਤ ਲੈਂਡ ਨਹਿਰੂ ਅਵਾਰਡ]]
|[[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ]]
|-
|1986
|ਡਾਕਟਰੇਟ 
|[[ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ]]
|-
|1987
|[[Légion d'Honneur]]
|[[ਫਰਾਂਸ ਸਰਕਾਰ]]
|-
|1987
|[[ਡਾਕਟਰੇਟ]] 
|[[ਰਵਿੰਦਰ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
|-
|1992 
|ਅਕੈਡਮੀ ਵੱਲੋਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ 
|[[ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ ਮੋਸ਼ਨ ਪਿਕਚਰਜ ਆਰਟ ਔਂਡ ਸਾਇੰਸਜ਼]] [[ਅਮਰੀਕਾ]]
|-
|1992
|[[ਅਕੀਰਾ ਕੁਰੂਸੋਵਾ]] ਜੀਵਨ ਭਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ
|[[ਸਾਨਫਰਾਸ਼ਿਸਕੋ]] ਫਿਲਮ ਫੈਸ਼ਟੀਵਲ
|-
|1992
|[[ਭਾਰਤ ਰਤਨ]] 
|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ
|-
|}
{{Commonscat|Satyajit Ray|ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰਾਏ}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}


[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਜਗਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੰਗਾਲੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1921]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1992]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ]]</text>
      <sha1>8vzzj62cudrlb1vqibq7qxke96qubcz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕਿਰਿਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15598</id>
    <revision>
      <id>810130</id>
      <parentid>736860</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:51:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <origin>810130</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6028" sha1="hiwxq55njbksahuwe57ehw0jumlm6r3" xml:space="preserve">'''ਕਿਰਿਆ'''  ਵਾਕ-ਵਿਉਂਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ [[ਸ਼ਬਦ]] ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ (ਲਿਆਓ, ਪੜ੍ਹੋ, ਚੱਲੋ, ਦੌੜੋ, ਸਿੱਖੋ), ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ (ਵਾਪਰਨਾ, ਬਣਨਾ), ਜਾਂ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। (ਹੋਣਾ, ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਾ, ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣਾ) ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਹੋਵੇ।

==ਧਾਤੂ==
ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੂਲ ਰੂਪ ਧਾਤੂ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ - ਲਿਖ, ਪੜ੍ਹ, ਜਾ, ਖਾ, ਗਾ, ਰੋ, ਆਦਿ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਤੂਆਂ ਤੋਂ ਲਿਖਦਾ, ਪੜ੍ਹਦਾ, ਆਦਿ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।

==ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਭੇਦ==
ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ -
*ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ। 
*ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।

===ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ===

ਜਿਹਨਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਰਤਾ ਉੱਤੇ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਕਰਮ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ-
#ਬਚਾ ਖੇਡਦਾ ਹੈ
#ਬਸ ਚੱਲਦੀ ਹੈ।
ਆਦਿ

ਜਿਹਨਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਰਤਾ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਕਰਮ ਉੱਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ :
* ਮੀਰਾ ਫਲ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। 
* ਭੌਰਾ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰਸ ਪੀਂਦਾ ਹੈ।
ਆਦਿ

==ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਭੇਦ==
ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜ ਭੇਦ ਹਨ - 
===ਆਮ ਕਿਰਿਆ===
ਜਿੱਥੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਆਮ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ – 
*ਤੁਸੀਂ ਆਏ। 
*ਉਹ ਨਹਾਇਆ ਆਦਿ। 
===ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਰਿਆ===
ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਅਤੇ ਜਿਆਦਾ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਰਿਆ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ – 
*ਮੀਰਾ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗੀ। 
*ਉਹ ਖਾ ਚੁੱਕਿਆ।

===ਨਾਮ ਧਾਤੂ ਕਿਰਿਆ===

ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਿਰਿਆ ਪਦ ਨੂੰ ਨਾਮਧਾਤੂ ਕਿਰਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ - ਹਥਿਆਉਣਾ, ਸ਼ਰਮਾਉਣਾ, ਅਪਨਾਉਣਾ, ਝੁਠਲਾਉਣਾ ਆਦਿ।

===ਪ੍ਰੇਰਣਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ===

ਜਿਸ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕਰਤਾ ਆਪ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਨਾ ਕਰ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪ੍ਰੇਰਣਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਦੋ ਕਰਤਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ - 
*ਪ੍ਰੇਰਕ ਕਰਤਾ - ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਣ ਵਾਲਾ। 
*ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਤਾ - ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ।

ਜਿਵੇਂ - 
ਸ਼ਿਆਮ ਰਾਣੋ ਤੋਂ ਪੱਤਰ ਲਿਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰ ਤਾਂ ਰਾਣੋ ਲਿਖਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਹਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸ਼ਿਆਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਲਿਖਵਾਉਣਾ’ ਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰੇਰਣਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਆਮ ਪ੍ਰੇਰਕ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਣੋ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਤਾ।

===ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ===

ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਵਤੋਂ ਪੂਰਵ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਦੂਜੀ ਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਯੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ - ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਸੌਂ ਕੇ ਉਠਿਆ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿੱਚ ‘ਉੱਠਿਆ ਹਾਂ’ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਪੂਰਵ ‘ਸੌਂ ਕੇ’ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ‘ਸੌਂ ਕੇ’ ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ - ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਆਮ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧਾਤੂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ‘ਕੇ’ ਅਤੇ ‘ਕਰ ਕੇ’ ਲਗਾ ਦੇਣ ਨਾਲ ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ – 
*ਰਾਕੇਸ਼ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਹੀ ਸੌਂ ਗਿਆ। 
*ਲੜਕੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਕੇ ਜਾਣਗੀਆਂ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਆਕਰਨਿਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ‎]]</text>
      <sha1>hiwxq55njbksahuwe57ehw0jumlm6r3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810131</id>
      <parentid>810130</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T06:52:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਭੇਦ */</comment>
      <origin>810131</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6030" sha1="4o04l48407sj1l9y34sbczexnby8eui" xml:space="preserve">'''ਕਿਰਿਆ'''  ਵਾਕ-ਵਿਉਂਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ [[ਸ਼ਬਦ]] ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਹੋਣ (ਲਿਆਓ, ਪੜ੍ਹੋ, ਚੱਲੋ, ਦੌੜੋ, ਸਿੱਖੋ), ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ (ਵਾਪਰਨਾ, ਬਣਨਾ), ਜਾਂ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। (ਹੋਣਾ, ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਾ, ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣਾ) ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਹੋਵੇ।

==ਧਾਤੂ==
ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਮੂਲ ਰੂਪ ਧਾਤੂ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ - ਲਿਖ, ਪੜ੍ਹ, ਜਾ, ਖਾ, ਗਾ, ਰੋ, ਆਦਿ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਤੂਆਂ ਤੋਂ ਲਿਖਦਾ, ਪੜ੍ਹਦਾ, ਆਦਿ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।

==ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਭੇਦ==
ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ -
* ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ। 
* ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ।

===ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆ===

ਜਿਹਨਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਰਤਾ ਉੱਤੇ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਕਰਮ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਅਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਉਦਾਹਰਨ ਹਨ-
#ਬਚਾ ਖੇਡਦਾ ਹੈ
#ਬਸ ਚੱਲਦੀ ਹੈ।
ਆਦਿ

ਜਿਹਨਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਰਤਾ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਕਰਮ ਉੱਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਕਰਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ :
* ਮੀਰਾ ਫਲ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। 
* ਭੌਰਾ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਰਸ ਪੀਂਦਾ ਹੈ।
ਆਦਿ

==ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਭੇਦ==
ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪੰਜ ਭੇਦ ਹਨ - 
===ਆਮ ਕਿਰਿਆ===
ਜਿੱਥੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਆਮ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ – 
*ਤੁਸੀਂ ਆਏ। 
*ਉਹ ਨਹਾਇਆ ਆਦਿ। 
===ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਰਿਆ===
ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਅਤੇ ਜਿਆਦਾ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਰਿਆ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ – 
*ਮੀਰਾ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗੀ। 
*ਉਹ ਖਾ ਚੁੱਕਿਆ।

===ਨਾਮ ਧਾਤੂ ਕਿਰਿਆ===

ਨਾਂਵ, ਪੜਨਾਂਵ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਕਿਰਿਆ ਪਦ ਨੂੰ ਨਾਮਧਾਤੂ ਕਿਰਿਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ - ਹਥਿਆਉਣਾ, ਸ਼ਰਮਾਉਣਾ, ਅਪਨਾਉਣਾ, ਝੁਠਲਾਉਣਾ ਆਦਿ।

===ਪ੍ਰੇਰਣਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ===

ਜਿਸ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਕਰਤਾ ਆਪ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਨਾ ਕਰ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪ੍ਰੇਰਣਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਦੋ ਕਰਤਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ - 
*ਪ੍ਰੇਰਕ ਕਰਤਾ - ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਣ ਵਾਲਾ। 
*ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਤਾ - ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ।

ਜਿਵੇਂ - 
ਸ਼ਿਆਮ ਰਾਣੋ ਤੋਂ ਪੱਤਰ ਲਿਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਪੱਤਰ ਤਾਂ ਰਾਣੋ ਲਿਖਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਹਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸ਼ਿਆਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਲਿਖਵਾਉਣਾ’ ਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰੇਰਣਾਰਥਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਆਮ ਪ੍ਰੇਰਕ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਣੋ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਤਾ।

===ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ===

ਕਿਸੇ ਕਿਰਿਆ ਵਤੋਂ ਪੂਰਵ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਦੂਜੀ ਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਯੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ - ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਸੌਂ ਕੇ ਉਠਿਆ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿੱਚ ‘ਉੱਠਿਆ ਹਾਂ’ ਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਪੂਰਵ ‘ਸੌਂ ਕੇ’ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ‘ਸੌਂ ਕੇ’ ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ।

ਵਿਸ਼ੇਸ਼ - ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਆਮ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧਾਤੂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ‘ਕੇ’ ਅਤੇ ‘ਕਰ ਕੇ’ ਲਗਾ ਦੇਣ ਨਾਲ ਪੂਰਵਕਾਲਿਕ ਕਿਰਿਆ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ – 
*ਰਾਕੇਸ਼ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਹੀ ਸੌਂ ਗਿਆ। 
*ਲੜਕੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਕੇ ਜਾਣਗੀਆਂ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਆਕਰਨਿਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ‎]]</text>
      <sha1>4o04l48407sj1l9y34sbczexnby8eui</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕਜਾਖ ਭਾਸ਼ਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18173</id>
    <redirect title="ਕ਼ਜ਼ਾਕ਼ ਭਾਸ਼ਾ" />
    <revision>
      <id>810049</id>
      <parentid>112545</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:14:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2312</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[ਕਜ਼ਾਖ ਭਾਸ਼ਾ]] to [[ਕ਼ਜ਼ਾਕ਼ ਭਾਸ਼ਾ]]</comment>
      <origin>810049</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" sha1="p59cr2lis2ytgfl4d3fl1f0lj0vt4se" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਕ਼ਜ਼ਾਕ਼ ਭਾਸ਼ਾ]]</text>
      <sha1>p59cr2lis2ytgfl4d3fl1f0lj0vt4se</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੰਡਾਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18223</id>
    <revision>
      <id>810115</id>
      <parentid>794446</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:00:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਹਵਾਲੇ */</comment>
      <origin>810115</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20803" sha1="0earr1f49lyuthe62njep1ljcf203dy" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                            = ਜੰਡਾਲੀ
| other_name                      = 
| nickname                        = 
| settlement_type                 = ਪਿੰਡ
| image_skyline                   = Jandali.jpg
| image_alt                       = 
| image_caption                   = 
| pushpin_map                     = India Punjab#India3
| pushpin_label_position          = right
| pushpin_map_alt                 = 
| pushpin_map_caption             = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| coordinates                     = {{coord|30.657721|N|76.035019|E|display=inline,title}}
| subdivision_type                = ਦੇਸ਼
| subdivision_name                = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_name1               = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2               = [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]]
| established_title               = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date                = 1999
| founder                         = 
| named_for                       = 
| government_type                 = 
| governing_body                  = 
| unit_pref                       = Metric
| area_footnotes                  = 
| area_rank                       = 
| area_total_km2                  = 
| elevation_footnotes             = 
| elevation_m                     = 200
| population_total                = 1.936
| population_as_of                = 2011 ਜਨਗਣਨਾ
| demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| population_rank                 = 
| population_density_km2          = auto
| population_demonym              = 
| population_footnotes            = 
| timezone1                       = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐੱਸਟੀ]]
| utc_offset1                     = +5:30
| parts_type = [[ਬਲਾਕ]]
| parts = ਦੋਰਾਹਾ
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ_ਕੋਡ|ਡਾਕ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 141413
| area_code_type  = ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੋਡ
| registration_plate = PB:55/ PB:10
| area_code       = 01628******
| blank1_name_sec1 = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1 = [[ਦੋਰਾਹਾ]]
}}

'''ਜੰਡਾਲੀ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ ਬਲਾਕ ਦੋਰਾਹਾ ਅਤੇ  [[ਪਾਇਲ, ਭਾਰਤ|ਪਾਇਲ]] ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ, [[ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ]] ਦੇ ਕੰਢੇ, ਧਮੋਟ ਪਿੰਡ ਤੋਂ 3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ, [[ਜਰਗੜੀ]] ਪਿੰਡ ਤੋਂ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ 4 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੇ [[ਨਸਰਾਲੀ]] ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ 4 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੇ [[ਸਿਹੌੜਾ]] ਪਿੰਡ ਹੈ। ਉੱਘਾ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕ [[ਜੱਸੀ ਗਿੱਲ]] ਇਸੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਹੈ। ਇਥੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

==ਇਤਿਹਾਸ==
ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ਼੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚੋਂ 52 ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਵਿਖੇ ਆਏ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਡੇਰਾ ਲਗਾਇਆ ਜਦੋਂ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਸੰਦ ਸਿੰਘ ਬਾਬਾ ਚੋਖਾ ਜੀ ਚੌਹਾਨ, ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨਗਰ ਨੂੰ ਵਧਣ ਫੁੱਲਣ ਦਾ ਵਰ ਦਿੱਤਾ ,ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੁਵਾਰਾ ਲਗਾਈ ਗਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਿੱਮ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਸੋਭਿਤ ਹੈ। ਅਤੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੋਲ ਸਰੋਵਰ ਵੀ ਹੈ,ਜਿੱਥੇ ਸੰਗਤਾਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਬੀਬੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਅਲੱਗ ਅਤੇ ਭਾਈਆਂ ਵਾਸਤੇ ਅਲੱਗ ਇਸ਼ਨਾਨ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਹੈ।

==ਅਬਾਦੀ==
ਇਥੋਂ ਦੇ ਕੁੱਲ 352 ਪਰਿਵਾਰ ਹਨ ਅਤੇ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1936 ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 1029 ਨਰ 907 ਮਾਦਾ ਹਨ। ਉਮਰ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ 0-6 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 181 ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 9.35 % ਬਣਦੀ ਹੈ। ਜੰਡਾਲੀ ਪਿੰਡ ਦਾ ਔਸਤ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 881 ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੀ ਔਸਤ 895 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਹੈ। ਬਾਲ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 757 ਹੈ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਔਸਤ 846 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਹੈ। 2011 ਵਿੱਚ ਜੰਡਾਲੀ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 77.95 % ਸੀ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੀ 75,84% ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮਰਦ ਸਾਖਰਤਾ 84.45%, ਜਦਕਿ ਮਹਿਲਾ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 70.69 %. ਹੈ। 

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਪਿੰਡ ਹਨ 
#[[ਨਿਜ਼ਾਮਪੁਰ]] (1ਕਿਲੋਮੀਟਰ)
#[[ਜਰਗੜੀ]] (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ)
#[[ਅਲੂਣਾ ਪੱਲ੍ਹਾ]] (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ)
#ਅਲੂਣਾ ਮਿਆਨਾਂ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ)
#ਅਲੂਣਾ ਤੋਲਾ (3 KM)
#[[ਧਮੋਟ ਕਲਾਂ]] (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਜੰਡਾਲੀ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ। ਜੰਡਾਲੀ ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਖੰਨਾ]] ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ [[ਡੇਹਲੋਂ]] ਤਹਿਸੀਲ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਅਮਲੋਹ]] ਤਹਿਸੀਲ, ਦੱਖਣ ਵੱਲ [[ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ==
#[[ਖੰਨਾ]]
#[[ਪਾਇਲ]]
#[[ਦੋਰਾਹਾ]]
#[[ਮਲੌਦ]]
#[[ਅਹਿਮਦਗੜ੍ਹ]]
#[[ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]]
#[[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਜੰਡਾਲੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ==
ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਨੂੰ  ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ 6ਵੇਂ ਗੁਰੂ [[ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ]] ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕਰ ਕਮਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਲਗਾਈ ਗਈ ਨਿੰਮ ਸਾਹਿਬ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਅਤੇ ਇੱਕ  ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਹਿਬ, ਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਹੈ  ਜਿਹੜਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਸਰਾਲੀ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਤੇ ਡੇਰਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਇਕ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਜੰਡਾਲੀ ਤੋਂ ਅਲੂਣਾ ਪੱਲ੍ਹਾ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਤੇ ਇਕ ਪੀਰ ਖਾਨਾ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਸਮੇ ਸਮੇ ਨਾਲ ਭੰਡਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਿਚ ਇੱਕ ਗੁੱਗਾ ਮਾੜੀ ਵੀ ਹੈ। ਜਿਸਦੀ ਇਮਾਰਤ ਲਗਭੱਗ 200 ਸਾਲ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪੁਰਾਣੀ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਭਾਦੋਂ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਨੌਮੀ ਨੂੰ ਚੌਂਕੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਮਾੜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ ਸ,ਕਾਕਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।

==ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਸਖਸ਼ੀਅਤਾਂ==
#ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚੇਅਰਮੈਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਲੁਧਿਆਣਾ,
# ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਅਫ਼ਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨਤਾਰਨ
# ਸਵ [[ਨਿੰਦਰ ਗਿੱਲ]] ਲੇਖਕ
# ਪ੍ਰਿੰਸਿਪਲ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮੈਬਰ ਬਲਾਕ ਸੰਮਤੀ 
# ਰਿਟਾਇਰਡ SSP ਹਰਿਆਣਾ ਪੁਲਿਸ ਸਵ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ
# ਸ,ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ  AEE (ਰਿਟ)
# ਜਤਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸਾਰੰਗੀ ਮਾਸਟਰ [[ਢਾਡੀ (ਸੰਗੀਤ)]] ਜਥਾ (ਸਵ: [[ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਦਿਲਬਰ]])

==ਪਿੰਡ ਦੇ ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਜਵਾਨ==
# ਸੈਪਰ ਗੱਜਣ ਸਿੰਘ 
# ਸੈਪਰ ਜੰਗੀਰ ਸਿੰਘ 

==ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ==
# ਸ.ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ  
# ਸ.ਬਿਰਜ ਲਾਲ ਸਿੰਘ 
# ਸ.ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ 
# ਸ.ਬੰਤ ਸਿੰਘ 
# ਸ.ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ (ਮਾਸਟਰ)
# ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਅਜਮੇਰ ਕੌਰ
# ਸ. ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ
# ਸ. ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ 
# ਸ. ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 
# ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਅਰਸ਼ਦੀਪ ਕੌਰ
# ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ (ਮੋਜੂਦਾ ਸਰਪੰਚ)

==ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਜਵਾਨ==
# ਕੈਪਟਨ ਰੱਖਾ ਸਿੰਘ
# ਸੂਬੇਦਾਰ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ
# ਸੀ,ਐੱਚ,ਐੱਮ ਗੁਰਧਿਆਨ ਸਿੰਘ
# ਹੌਲਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਨਾਥ ਸਿੰਘ
# ਹੌਲਦਾਰ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ
# ਸਿਪਾਹੀ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਰਾਮ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ
# ਹੌਲਦਾਰ ਭਜਨ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਹਰਨੇਕ ਸਿੰਘ
# ਸਿਪਾਹੀ ਸੰਤ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਬਲਿਹਾਰ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ 
# ਨਾਇਕ ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ
# ਸੂਬੇਦਾਰ ਸਤਵੀਰ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਲਖਵੀਰ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ
# ਸੂਬੇਦਾਰ ਉੱਤਮ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਹਰਬਚਨ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ
# ਹੌਲਦਾਰ ਸ਼੍ਰੀ ਸਿੰਘ
# ਹੌਲਦਾਰ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ
# ਹੌਲਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ
# ਹੌਲਦਾਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ

==ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਜਵਾਨ==

# ਹੌਲਦਾਰ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
# ਹੌਲਦਾਰ ਬਲਤੇਜ ਸਿੰਘ
# ਹੌਲਦਾਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
# ਲੈਂਸ ਨਾਇਕ ਪ੍ਰਭਜੋਤ ਸਿੰਘ
# ਸਿਪਾਹੀ ਬਲਿਹਾਰ ਸਿੰਘ
# ਨਾਇਕ ਅੱਛਰਾ ਨਾਥ

==ਪਿੰਡ ਦੇ NRI==
# ਹਰਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਡਾ: ਟਹਿਲ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਪ੍ਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਸੁਖਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਪ੍ਰਭਜੋਤ ਸਿੰਘ ਯੂਕੇ
# ਦੀਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 
# ਰੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ ਗੋਲਡੀ ਯੂ ਕੇ
# ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 
# ਮਾਨਵ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਅਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ 
# ਸੰਦੀਪ ਸਿੰਘ
# ਚੋਬਰ ਸਿੰਘ ਗ੍ਰੀਸ
# ਚਰਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਯੂ ਐੱਸ
# ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ 
# ਨਵੀ ਗਿੱਲ ਯੂ ਐੱਸ
# ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ ਯੂ ਕੇ
# ਪ੍ਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸਾਉਦੀ
# ਗਗਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸਾਇਪ੍ਰੈਸ
# ਅਮਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਪ੍ਰਭਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਹਰਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਉਦੀ
# ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਉਦੀ
# ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਤੇਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਯੂ ਐੱਸ
# ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ  ਯੂ ਕੇ
# ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਮਨਤੇਜ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
# ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਯੂ ਐੱਸ 
# ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
# ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਯੂ ਕੇ
# ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ ਕਨੇਡਾ
# ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ

==ਖੇਡ ਮੈਦਾਨ==
ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਫੁੱਟਬਾਲ,ਕ੍ਰਿਕੇਟ,ਕਬੱਡੀ,ਵਾਲੀਬਾਲ, ਕੁਸਤੀਆਂ ਦੇ ਟੂਰਨਾਂਮੈਂਟ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਥੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਸਪੋਰਟਸ ਕਲੱਬ ਜੰਡਾਲੀ ਹੈ।   
&lt;Gallery mode=packed style=&quot;text-align:left&quot;&gt;
ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਖੇਡ ਸਟੇਡੀਅਮ.jpg|ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਖੇਡ ਸਟੇਡੀਅਮ
ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਖੇਡ ਮੈਦਾਨ.jpg|ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਖੇਡ ਮੈਦਾਨ
&lt;/gallery&gt;

==ਪਸ਼ੂ ਹਸਪਤਾਲ==
ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇੱਕ [[ਪਸ਼ੂ ਹਸਪਤਾਲ]] ਵੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਕੁਆਪ੍ਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀ==
ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇੱਕ ਕੁਆਪ੍ਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਰੇਟਾਂ ਤੇ ਯੂਰੀਆ ਖਾਦ ਅਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਵਰਤੋਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਜਿਵੇ ਤੇਲ ,ਘਿਓ,ਚਾਹ ਪੱਤੀ, ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਤੇ ਕੁਆਪ੍ਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵਿਚ ਬੈਂਕ ਦਾ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।
[[File:ਕੁਆਪ੍ਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀ.jpg|thumb|ਕੁਆਪ੍ਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀ]]

==ਜਿੰਮ==
ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਸਰੀਰਕ ਕਸਰਤ ਵਾਸਤੇ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਜਿੰਮ ਹਨ। ਜਿਥੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੌਜਾਵਨ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
&lt;Gallery mode=packed style=&quot;text-align:left&quot;&gt;
ਸਰਕਾਰੀ ਜਿੰਮ ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ 2.jpg|ਸਰਕਾਰੀ ਜਿੰਮ ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ 2
ਸਰਕਾਰੀ ਜਿੰਮ ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ.jpg|ਸਰਕਾਰੀ ਜਿੰਮ ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ
&lt;/gallery&gt;

==ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ==
[[File:ਸਕੂਲ.jpg|thumb|ਸਰਕਾਰੀ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਜੰਡਾਲੀ]]
ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ 5ਵੀ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਹੈ।  
ਦੂਸਰਾ ਸਰਕਾਰੀ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਹੈ, ਜਿਥੇ 6ਵੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ 8ਵੀ  ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਹੈ।

==ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ==
ਜੰਡਾਲੀ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ ਵੱਲ੍ਹੋ ਸਾਲ 2022 ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ( CCTV ) ਸੀ.ਸੀ.ਟੀ.ਵੀ ਕੈਮਰੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਨਿਗ੍ਹਾ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
&lt;Gallery mode=packed style=&quot;text-align:left&quot;&gt;
ਪਿੰਡ ਵਿਚ CCTV ਕੈਮਰੇ.jpg|ਪਿੰਡ ਵਿਚ CCTV ਕੈਮਰੇ
ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਦੇ cctv.jpg|ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਦੇ cctv
&lt;/gallery&gt;

==ਸਰਕਾਰੀ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ==
ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ ਵਿਚ ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਸਮੇ ਸਮੇ ਤੇ ਟੀਕੇ ਅਤੇ &quot;&quot;[[ਪੋਲੀਓ]] ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਪਿਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅਤੇ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਟੀਕੇ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
[[File:ਸਿਹਤ ਕੇਂਦਰ.jpg|thumb|ਸਰਕਾਰੀ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ]]

==ਨਹਿਰ==
[[ਸਰਹਿੰਦ ਨਹਿਰ]] ਦੀ ਪਟਿਆਲਾ ਫੀਡਰ ਬ੍ਰਾਂਚ ਨਹਿਰ ਜੰਡਾਲੀ ਪਿੰਡ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਵਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਲ 2009 ਦੇ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਵਲ੍ਹੋ ਪੱਕੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਹਿਰ ਨਜਦੀਕ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਿੰਡ ਦਾ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਹੈ।
&lt;Gallery mode=packed style=&quot;text-align:left&quot;&gt;
ਨਹਿਰ ਪਿੰਡ ਜੰਡਾਲੀ.jpg|ਨਹਿਰ 
ਨਹਿਰ ਪੁਲ.jpg|ਨਹਿਰ ਦਾ ਪੁਲ
&lt;/gallery&gt;

==ਗੈਲਰੀ==
[[File:ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਨਿੰਮ੍ਹ ਸਾਹਿਬ.jpg|thumb|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜੰਡਾਲੀ]]
[[File:ਗੁੱਗਾ ਮਾੜੀ.jpg|thumb|ਗੁੱਗਾ ਮਾੜੀ]]
[[File:ਸਰੋਵਰ ਗੁ ਨਿੱਮ ਸਾਹਿਬ.jpg|thumb|ਸਰੋਵਰ ਜੰਡਾਲੀ]]
[[File:ਪੀਰ ਖਾਨਾ.jpg|thumb|ਪੀਰ ਖਾਨਾ]]
[[File:ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ.jpg|thumb|ਮੰਦਰ]]

==ਹਵਾਲੇ==
[http://www.thesikhencyclopedia.com/other-historical-places/punjab/jandali JANDALI - Punjab - the Sikh Encyclopedia]
http://www.census2011.co.in/data/village/33268-jandali-punjab.html
http://pbplanning.gov.in/districts/Doraha.pdf&lt;/ref&gt;
https://www.census2011.co.in/data/town/800192-payal-punjab.html

{{ਹਵਾਲੇ}}

{{Ludhiana district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>0earr1f49lyuthe62njep1ljcf203dy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਸਣ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19322</id>
    <revision>
      <id>810143</id>
      <parentid>801269</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:02:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810143</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16764" sha1="acelohhf0fbfa93w0ctbbsbvi56rydb" xml:space="preserve">[[file:Allium sativum Woodwill 1793.jpg|thumb]]
[[File:Garlic flower head.jpg|thumb|right|Flower head]]
[[Image:Allium sativum 003.JPG|thumb|right|Bulbils]]
'''ਲਸਣ''' [&lt;nowiki/&gt;[[ਅੰਗਰੇਜੀ|ਅੰਗਰੇਜੀ:]] ਐਲੀਅਮ ਸੈਟੀਵਮ; '''Garlic''' (Allium sativum)] ਐਲੀਅਮ ਜੀਨਸ ਵਿੱਚ ਬਲਬਸ ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ਼, ਸ਼ੈਲੋਟ, ਲੀਕ,&lt;ref name=&quot;Block2010&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6AB89RHV9ucC|title=Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science|last=Block|first=Eric|publisher=Royal Society of Chemistry|year=2010|isbn=978-0-85404-190-9}}&lt;/ref&gt; ਚਾਈਵਜ਼, ਵੈਲਸ਼ ਪਿਆਜ਼ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਪਿਆਜ਼&lt;ref name=&quot;AN&quot;&gt;{{cite web |title=Substance Info: Garlic |url=http://www.allallergy.net/fapaidfind.cfm?cdeoc=684 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100615004222/http://allallergy.net/fapaidfind.cfm?cdeoc=684 |archive-date=June 15, 2010 |access-date=April 14, 2010 |website=All Allergy |publisher=Zing Solutions}}&lt;/ref&gt; ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਲਸਣ ਮੱਧ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਾਲੇ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੱਖਣੀ ਕਾਕੇਸ਼ਸ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਕੁਸ਼ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ;&lt;ref name=&quot;kew&quot;&gt;{{Cite web |title=Allium sativum L. |url=http://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:528796-1 |access-date=October 31, 2018 |publisher=Plants of the World Online {{!}} Kew Science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=6AB89RHV9ucC|title=Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science|last=Block|first=Eric|date=2010|publisher=Royal Society of Chemistry|isbn=9780854041909|language=en|pages=5–6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |title=Garlic, Allium sativum |url=https://hort.extension.wisc.edu/articles/garlic-allium-sativum |access-date=2025-03-31 |website=Wisconsin Horticulture |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਯੂਰਪ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੰਗਲੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਗਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-03-19 |title=Garlic |url=https://www.britannica.com/plant/garlic |access-date=2025-03-31 |publisher=Encyclopaedia Britannica |language=en}}&lt;/ref&gt; ਲਸਣ ਦੀਆਂ ਦੋ ਉਪ-ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ।

ਇਹ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ (7,000 ਸਾਲ ਤੋਂ) ਦੁਆਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਮੂਲ ਸਥਾਨ [[ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ]] ਹੈ।&lt;ref&gt;Ensminger, AH (1994). ''Foods &amp; nutrition encyclopedia, Volume 1''. CRC Press, 1994. ISBN 0-8493-8980-1. p. 750&lt;/ref&gt;। ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਗੰਧ ਵਾਲੇ ਤੱਤ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਮਾਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਧਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਲੱਸਣ ‘ਕਲੈਸਟਰੋਲ’ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਗੱਠਾਂ ਬਣਨ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਦਿਲ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਸਹਾਈ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੱਸਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਉਪਯੋਗੀ ਤੱਤ ਥਰੋਮਥਾਕਸੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਧਮਣੀਆਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਲੱਸਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦਾ ਵਹਾਅ ਸਹਿਜ ਅਤੇ ਆਸਾਨ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਖੂਨ ਦੇ ਵਹਾਅ ਦਾ ਖਤਰਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਲੱਸਣ ਸਰੀਰ ਦੀ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ ਵਰਗੇ ਖਤਰਨਾਕ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਾਲ ਵਡੇਰੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਦਰਦਾਂ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਾਹ ਦੇ ਰੋਗੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਦੇਵਤੇ ਸਮਾਨ ਹੈ।
ਲੱਸਣ ਵਿਚੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਗੰਧ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਤਰ ਔਗੁਣ ਜਾਂ ਬੁਰਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਗੰਧ ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਮਹੱਤਵੀ ਤੱਤ ‘ਗੰਧਕ’ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਤੱਤ ਇਸ ਦੇ ਉੱਡ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤੇਲ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਹੀ ਤੱਤ ਅਨੇਕਾਂ ਰੋਗਾਂ ’ਚ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
[[Image:2005garlic.PNG|thumb|350px| 2005 ਲੱਸਣ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ]]
ਇਸ ਦੇ ਕੁਝ ਸਰਲ ਦੁਆਈਆਂ ਵਾਲੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਇੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ:

ਪਿਆਜ ਦੀ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ, ਜਿਸ ਦਾ ਫਲ ਤੁਰੀਆਂ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਲਸਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਤੁਰੀ ਫਾੜੀ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਲਸਣ ਨੂੰ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਥੋਮ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਤਾਸੀਰ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲਸਣ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦੁਆਈਆਂ ਵਿਚ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਆਚਾਰ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਸਾਲੇ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੱਟਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖਾਣ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਲਸਣ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲਸਣ ਦੀ ਤੁਰੀ/ਫਾੜੀ ਨੂੰ ਬੀਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੁਰੀ ਤੋਂ ਹੀ ਲਸਣ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ 50 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਘਰ ਦੀ ਲੋੜ ਜਿੰਨਾ ਲਸਣ ਜ਼ਰੂਰ ਬੀਜਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਜਿਮੀਂਦਾਰ ਹੀ ਲਸਣ ਬੀਜਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਲਸਣ ਲੋਕੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਖਰੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼|last=ਕਹਿਲ|first=ਹਰਕੇਸ਼ ਸਿੰਘ|publisher=Unistar books pvt.ltd|year=2013|isbn=978-93-82246-99-2|location=[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]]}}&lt;/ref&gt;

==ਖਤਰਨਾਕ ਰੋਗਾਂ ਵਿਚ==
===ਸਾਹ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ’ਚ=== 
ਲੱਸਣ ਦੀਆਂ 3/4 ਕਲੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗਿਲਾਸ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਬਾਲ ਕੇ ਰੋਜ਼ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਂਦੇ ਵਕਤ ਪੀਣ ਨਾਲ ਸਾਹ ਦੇ ਰੋਗੀ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਗੰਭੀਰ ਦੌਰੇ ਸਮੇਂ ਲੱਸਣ ਦੇ ਰਸ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਲੈਣ ਨਾਲ ਚਮਤਕਾਰੀ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
===ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ===
ਜੇਕਰ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੋਗੀ ਲੱਸਣ ਖਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨਾਲ ‘ਕਲੈਸਟਰੋਲ’ ਦਾ ਪੱਧਰ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਇਆ ਨੁਕਸਾਨ ਤਾਂ ਪੂਰਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਲੱਸਣ ਖਾਣ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਨਵੇਂ ਦੌਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
===ਟੀ.ਬੀ. ਰੋਗ ਤੋਂ===
ਲੱਸਣ ਅਤੇ [[ਅਦਰਕ]] ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਬਾਲ ਕੇ ਲੈਣ ਨਾਲ ਟੀ.ਬੀ. ਰੋਗ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 500 ਗ੍ਰਾਮ ਦੁੱਧ ’ਚ 10/10 ਗ੍ਰਾਮ ਅਦਰਕ ਅਤੇ ਲੱਸਣ ਪਾ ਕੇ ਚੌਥਾਈ ਹਿੱਸਾ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਜਾਣ ਤੱਕ ਉਬਾਲੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦਿਨ ’ਚ ਦੋ ਵਾਰ ਲਓ।
===ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ===
ਲੱਸਣ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 2/3 ਕਲੀਆਂ ਖਾਲੀ ਪੇਟ ਲੈਣ ਨਾਲ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਧਮਣੀਆਂ ਮੁਲਾਇਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਦਾ ਦਬਾਅ ਸਹਿਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਲੱਡ ਪੈ੍ਰਸ਼ਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਵਧਦਾ।

===ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ===
ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੱਸਣ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਚੂਹਿਆਂ ’ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਅਧਿਐਨ ’ਚ ਕੁਝ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਸਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਨੂੰ ਨਹੀਂ। ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੱਸਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਉਹ ਲੱਸਣ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜੀਵਤ ਰਹੇ ਅਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਚੂਹੇ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਸਿਹਤਮੰਦ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੱਕ ਵਾਧਾ ਰਿਹਾ। 
===ਫੁੱਟਕਲ ਰੋਗਾਂ ’ਚ===
ਉਲਟੀ ਤੋਂ: ਅਦਰਕ ਅਤੇ ਲੱਸਣ ਦਾ ਰਸ 10/10 ਗ੍ਰਾਮ ਮਾਤਰਾ ’ਚ ਤੁਲਸੀ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਚੂਰਨ ’ਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਗੋਲੀਆਂ ਆਦਿ ਬਣਾ ਲਓ। ਚੂਰਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 25 ਗ੍ਰਾਮ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰ ਕੇ 4 ਘੰਟੇ ਦੇ ਵਕਫੇ ਬਾਅਦ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਲਓ। ਉਲਟੀ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਸਾਧਨ ਹੈ।
===ਪਾਚਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਗੜਬੜੀ ’ਚ===
ਪੇਟ ਦੇ ਹਾਜ਼ਮੇ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਲੱਸਣ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ। ਲਾਰ ਗ੍ਰੰਥੀ ’ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਗੁਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਪਾਚਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੋਈ ਵੀ ਗੜਬੜ ਦੋ ਕਲੀਆਂ ਲੱਸਣ ਦੀਆਂ ਪੀਸ ਕੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਨਾਲ ਲੈਣ ’ਤੇ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
===ਅੰਤੜੀ ਰੋਗ ਤੋਂ===
ਅੰਤੜੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗੀਆਂ ਲਈ ਲੱਸਣ ਵਰਦਾਨ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੁੰਗੜਨ ਅਤੇ ਫੈਲਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਲੱਸਣ ਨਾਲ ਉੱਤੇਜਨਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅੰਤੜੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਗੰਦਗੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
===ਕੰਨ ਦਰਦ ਤੋਂ===
ਲੱਸਣ ਦਾ ਰਸ ਤਿਲਾਂ ਦੇ ਤੇਲ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਕੰਨ ਦਰਦ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਲਣ ਨਾਲ ਹੋਰ ਦਰਦਾਂ ’ਚ ਵੀ ਲਾਭ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
==ਖਾਣਾ==
#ਲੱਸਣ ਦੀਆਂ 3/4 ਕਲੀਆਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕੱਚੀਆਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਖਾਣਾ ਠੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
#ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਲੱਸਣ ਕੁਦਰਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੀ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
==ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਯੋਗ ਗੱਲਾਂ==
#ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਲੱਸਣ ਨੂੰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥ ’ਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਵਰਤੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
#ਲੱਸਣ ਦਾ ਖਾਲੀ ਪੇਟ ਉਪਯੋਗ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
#ਲੱਸਣ ਪੀਲੀਏ ਦੇ ਰੋਗੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਘਾਤਕ ਪਦਾਰਥ ਹੈ।
#ਲੱਸਣ ਨੂੰ ਬੁਢਾਪਾ ਰੋਕਣ ਵਾਲਾ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜਵਾਨੀ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਇਸ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਥੋੜ੍ਹੀ-ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਖਾਧ-ਪਦਾਰਥਾਂ ’ਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।

==ਪੇਟ ਦਾ ਕੈਂਸਰ==
ਲਸਣ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪੇਟ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਘੱਟ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ |ਪੇਟ ਕੈਂਸਰ ਹੋਣ ਤੇ ਲਸਣ ਪੀਹ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੋਲ ਕੇ ਕੁਝ ਹਫਤੇ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਗੰਠੀਆ ਵਿੱਚ ਲਸਣ ਖਾਣ ਨਾਲ ਲਾਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਗੰਜੇਪਣ ਤੋ ਸਿਰ ਤੇ ਲਸਣ ਦਾ ਤੇਲ ਲਾਉਣਾ ਠੀਕ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਫਤੇ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਫਰਕ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! colspan=5|2010 ਦੇ 10 ਵੱਧ ਉਤਪਾਦਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ
|-
! style=&quot;background:#ddf;&quot;| ਦੇਸ਼
! style=&quot;background:#ddf;&quot;| ਉਤਪਾਦਨ(ਟਨਾਂ ਵਿੱਚ)
|-
| align=left|ਚੀਨ|| 13,664,069
|-
| align=left| ਭਾਰਤ || 833,970
|-
| align=left|ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ || 271,560
|-
| align=left|ਯੁਨਾਨ || 244,626
|-
| align=left|ਰਸ਼ੀਆ|| 213,480
|-
| align=left|ਮਾਇਨਮਾਰ || 185,900
|-
| align=left|ਇਥੋਪੀਆ || 180,300
|-
| align=left|ਅਮਰੀਕਾ || 169,510
|-
| align=left|ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ || 164,392
|-
| align=left|ਯੁਕਰੇਨ|| 157,400
|-

!ਵਿਸ਼ਵ
!17,674,893
|-
|}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੌਦੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮਸਾਲੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸਾ ਕੋਸ਼]]</text>
      <sha1>acelohhf0fbfa93w0ctbbsbvi56rydb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਥੇਮਜ਼ ਦਰਿਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19597</id>
    <revision>
      <id>810147</id>
      <parentid>534161</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:07:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810147</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5479" sha1="ne94nhq71mipbzy7eed7ilqwioajf2e" xml:space="preserve">{{Geobox|ਦਰਿਆ
&lt;!-- *** Name section *** --&gt;
| name = ਥੇਮਜ਼
&lt;!-- *** Map section *** --&gt;
| map = Thames map.png
| map_size =
| map_caption =
&lt;!-- *** Country etc. *** --&gt;
| other_name =
| other_name1 =
| country = ਇੰਗਲੈਂਡ
| region_type = ਕਾਊਂਟੀਆਂ
| region = ਗਲੂਸੈਸਟਰਸ਼ਾਇਰ
| region1 = ਵਿਲਟਸ਼ਾਇਰ
| region2 = ਆਕਸਫ਼ੋਰਡਸ਼ਾਇਰ
| region3 = ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ
| region4 = ਬਕਿੰਘਮਸ਼ਾਇਰ
| region5 = ਸਰੀ
| region6 = ਐੱਸੈਕਸ
| region7 = ਕੈਂਟ
| district_type = ਮਹਾਂਨਗਰੀ ਕਾਊਂਟੀ
| district = ਵਡੇਰਾ ਲੰਡਨ
| district1 =
| district2	 =
| district3 =
| city_type = ਬਗਰ/ਸ਼ਹਿਰ
| city = ਕ੍ਰਿਕਲੇਡ
| city1 = ਲੈਚਲੇਡ
| city2 = ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ
| city3 = ਐਬਿੰਗਡਨ
| city4 = ਵਾਲਿੰਗਫ਼ੋਰਡ
| city5 = ਰੀਡਿੰਗ
| city6 = ਹੈਨਲੀ ਆਨ ਥੇਮਜ਼
| city7 = ਮਾਰਲੋ
| city8 = ਮੇਡਨਹੈੱਡ
| city9 = ਵਿੰਡਸਰ
| city10 = ਸਟੇਨਜ਼-ਉਪਾਨ-ਥੇਮਜ਼
| city11 = ਵਾਲਟਨ ਆਨ ਥੇਮਜ਼
| city12 = ਕਿੰਗਸਟਨ ਉਪਾਨ ਥੇਮਜ਼
| city13 = ਟੈਡਿੰਗਟਨ
| city14 = ਲੰਡਨ
| city15 = ਡਾਰਟਫ਼ੋਰਡ
| city16 = ਸਾਊਥਐਂਡ
&lt;!-- *** Geography *** --&gt;
| length = 346
| length_imperial =
| watershed = 12935
| watershed_imperial =
| discharge_location = ਲੰਡਨ
| discharge_average = 65.8
| discharge_average_imperial =
| discharge_max_month =
| discharge_max =
| discharge_max_imperial =
| discharge_min_month =
| discharge_min =
| discharge_min_imperial =
| discharge1_location = ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ 'ਚ ਵੜਦੇ ਹੋਏ
| discharge1_average = 17.6
| discharge1_average_imperial =
| discharge2_location = ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ ਛੱਡਦੇ ਹੋਏ
| discharge2_average = 24.8
| discharge2_average_imperial =
| discharge3_location = ਰੀਡਿੰਗ
| discharge3_average = 39.7
| discharge3_average_imperial =
| discharge4_location = ਵਿੰਡਸਰ
| discharge4_average = 59.3
| discharge4_average_imperial =

&lt;!-- *** Source *** --&gt;
| source_name =
| source_location = ਥੇਮਜ਼ ਹੈੱਡ, ਗਲੂਸੈਸਟਰਸ਼ਾਇਰ
| source_region =
| source_country = UK
| source_country1 =
| source_elevation = 110
| source_elevation_imperial =
| source_lat_d = 51.694262
| source_lat_m =
| source_lat_s =
| source_lat_NS = N
| source_long_d = 2.029724
| source_long_m =
| source_long_s =
| source_long_EW = W
&lt;!-- *** Mouth *** --&gt;
| mouth_name = ਥੇਮਜ਼ ਜਵਾਰ ਦਹਾਨਾ, ਉੱਤਰੀ ਸਾਗਰ
| mouth_location = ਸਾਊਥਐਂਡ-ਆਨ-ਸੀ], ਐੱਸੈਕਸ
| mouth_country = UK
| mouth_country_flag = 1
| mouth_region =
| mouth_country1 =
| mouth_elevation = 0
| mouth_elevation_imperial = 0
| mouth_lat_d = 51.4989
| mouth_lat_m =
| mouth_lat_s =
| mouth_lat_NS = N
| mouth_long_d = 0.6087
| mouth_long_m =
| mouth_long_s =
| mouth_long_EW = E
&lt;!-- *** Tributaries *** --&gt;
| tributary_left =
| tributary_left1 =
| tributary_right =
| tributary_right1 =
&lt;!-- *** Image *** ---&gt;
| image = London Thames Sunset panorama - Feb 2008.jpg
| image_size = 320
| image_caption = ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਥੇਮਜ਼
}}

'''ਥੇਮਜ਼ ਦਰਿਆ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''River Thames''') ਦੱਖਣੀ [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ [[ਦਰਿਆ]] ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮਾ ਦਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸੈਵਰਨ ਦਰਿਆ ਮਗਰੋਂ [[ਸੰਯੁਕਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ]] ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਰਿਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਹੇਠਲੇ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ [[ਲੰਡਨ]] ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਗਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ]], ਰੀਡਿੰਗ, ਹੈਨਲੀ-ਆਨ-ਥੇਮਜ਼, ਵਿੰਡਸਰ, ਕਿੰਗਸਟਨ ਉਪਾਨ ਥੇਮਜ਼ ਅਤੇ ਰਿਚਮੰਡ, ਵਸੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਇਸ ਦਰਿਆ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭੂਗੋਲਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਇਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ; ਥੇਮਜ਼ ਘਾਟੀ, ਜੋ ਕਿ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਰਿਆ ਦੁਆਲੇ ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਥੇਮਜ਼ ਮੁੱਖ-ਦੁਆਰ (ਜਵਾਰਭਾਟਾਈ ਥੇਮਜ਼ ਉੱਤੇ ਸਥਾਪਤ) ਅਤੇ ਥੇਮਜ਼ ਜਵਾਰ ਦਹਾਨਾ ਜੋ ਲੰਡਨ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਥੇਮਜ਼ ਵੈਲੀ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜੋ ਤਿੰਨ ਕਾਊਂਟੀਆਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਰਸਮੀ ਬਾਡੀ ਹੈ, ਦਾ ਨਾਮ ਇਸੇ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। 
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}


[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਯੂਰਪ ਦੇ ਦਰਿਆ]]</text>
      <sha1>ne94nhq71mipbzy7eed7ilqwioajf2e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810148</id>
      <parentid>810147</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:08:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810148</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5493" sha1="md1pq7hrt6utpx88tua5j5jj531846m" xml:space="preserve">{{Geobox|ਦਰਿਆ
&lt;!-- *** Name section *** --&gt;
| name = ਥੇਮਜ਼
&lt;!-- *** Map section *** --&gt;
| map = Thames map.png
| map_size =
| map_caption =
&lt;!-- *** Country etc. *** --&gt;
| other_name =
| other_name1 =
| country = ਇੰਗਲੈਂਡ
| region_type = ਕਾਊਂਟੀਆਂ
| region = ਗਲੂਸੈਸਟਰਸ਼ਾਇਰ
| region1 = ਵਿਲਟਸ਼ਾਇਰ
| region2 = ਆਕਸਫ਼ੋਰਡਸ਼ਾਇਰ
| region3 = ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ
| region4 = ਬਕਿੰਘਮਸ਼ਾਇਰ
| region5 = ਸਰੀ
| region6 = ਐੱਸੈਕਸ
| region7 = ਕੈਂਟ
| district_type = ਮਹਾਂਨਗਰੀ ਕਾਊਂਟੀ
| district = ਵਡੇਰਾ ਲੰਡਨ
| district1 =
| district2	 =
| district3 =
| city_type = ਬਗਰ/ਸ਼ਹਿਰ
| city = ਕ੍ਰਿਕਲੇਡ
| city1 = ਲੈਚਲੇਡ
| city2 = ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ
| city3 = ਐਬਿੰਗਡਨ
| city4 = ਵਾਲਿੰਗਫ਼ੋਰਡ
| city5 = ਰੀਡਿੰਗ
| city6 = ਹੈਨਲੀ ਆਨ ਥੇਮਜ਼
| city7 = ਮਾਰਲੋ
| city8 = ਮੇਡਨਹੈੱਡ
| city9 = ਵਿੰਡਸਰ
| city10 = ਸਟੇਨਜ਼-ਉਪਾਨ-ਥੇਮਜ਼
| city11 = ਵਾਲਟਨ ਆਨ ਥੇਮਜ਼
| city12 = ਕਿੰਗਸਟਨ ਉਪਾਨ ਥੇਮਜ਼
| city13 = ਟੈਡਿੰਗਟਨ
| city14 = ਲੰਡਨ
| city15 = ਡਾਰਟਫ਼ੋਰਡ
| city16 = ਸਾਊਥਐਂਡ
&lt;!-- *** Geography *** --&gt;
| length = 346
| length_imperial =
| watershed = 12935
| watershed_imperial =
| discharge_location = ਲੰਡਨ
| discharge_average = 65.8
| discharge_average_imperial =
| discharge_max_month =
| discharge_max =
| discharge_max_imperial =
| discharge_min_month =
| discharge_min =
| discharge_min_imperial =
| discharge1_location = ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ 'ਚ ਵੜਦੇ ਹੋਏ
| discharge1_average = 17.6
| discharge1_average_imperial =
| discharge2_location = ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ ਛੱਡਦੇ ਹੋਏ
| discharge2_average = 24.8
| discharge2_average_imperial =
| discharge3_location = ਰੀਡਿੰਗ
| discharge3_average = 39.7
| discharge3_average_imperial =
| discharge4_location = ਵਿੰਡਸਰ
| discharge4_average = 59.3
| discharge4_average_imperial =

&lt;!-- *** Source *** --&gt;
| source_name =
| source_location = ਥੇਮਜ਼ ਹੈੱਡ, ਗਲੂਸੈਸਟਰਸ਼ਾਇਰ
| source_region =
| source_country = UK
| source_country1 =
| source_elevation = 110
| source_elevation_imperial =
| source_lat_d = 51.694262
| source_lat_m =
| source_lat_s =
| source_lat_NS = N
| source_long_d = 2.029724
| source_long_m =
| source_long_s =
| source_long_EW = W
&lt;!-- *** Mouth *** --&gt;
| mouth_name = ਥੇਮਜ਼ ਜਵਾਰ ਦਹਾਨਾ, ਉੱਤਰੀ ਸਾਗਰ
| mouth_location = ਸਾਊਥਐਂਡ-ਆਨ-ਸੀ], ਐੱਸੈਕਸ
| mouth_country = UK
| mouth_country_flag = 1
| mouth_region =
| mouth_country1 =
| mouth_elevation = 0
| mouth_elevation_imperial = 0
| mouth_lat_d = 51.4989
| mouth_lat_m =
| mouth_lat_s =
| mouth_lat_NS = N
| mouth_long_d = 0.6087
| mouth_long_m =
| mouth_long_s =
| mouth_long_EW = E
&lt;!-- *** Tributaries *** --&gt;
| tributary_left =
| tributary_left1 =
| tributary_right =
| tributary_right1 =
&lt;!-- *** Image *** ---&gt;
| image = London Thames Sunset panorama - Feb 2008.jpg
| image_size = 320
| image_caption = ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਥੇਮਜ਼
}}

'''ਥੇਮਜ਼ ਦਰਿਆ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''River Thames''') ਦੱਖਣੀ [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ [[ਦਰਿਆ]] ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮਾ ਦਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸੈਵਰਨ ਦਰਿਆ ਮਗਰੋਂ [[ਸੰਯੁਕਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ]] ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਰਿਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੇ ਹੇਠਲੇ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ [[ਲੰਡਨ]] ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਗਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ]], ਰੀਡਿੰਗ, ਹੈਨਲੀ-ਆਨ-ਥੇਮਜ਼, ਵਿੰਡਸਰ, ਕਿੰਗਸਟਨ ਉਪਾਨ ਥੇਮਜ਼ ਅਤੇ ਰਿਚਮੰਡ, ਵਸੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਇਸ ਦਰਿਆ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭੂਗੋਲਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਇਕਾਈਆਂ ਨੂੰ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ; ਥੇਮਜ਼ ਘਾਟੀ, ਜੋ ਕਿ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਰਿਆ ਦੁਆਲੇ ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਲੰਡਨ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਥੇਮਜ਼ ਮੁੱਖ-ਦੁਆਰ (ਜਵਾਰਭਾਟਾਈ ਥੇਮਜ਼ ਉੱਤੇ ਸਥਾਪਤ) ਅਤੇ ਥੇਮਜ਼ ਜਵਾਰ ਦਹਾਨਾ ਜੋ ਲੰਡਨ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਥੇਮਜ਼ ਵੈਲੀ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜੋ ਤਿੰਨ ਕਾਊਂਟੀਆਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਰਸਮੀ ਬਾਡੀ ਹੈ, ਦਾ ਨਾਮ ਇਸੇ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। 
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਯੂਰਪ ਦੇ ਦਰਿਆ]]</text>
      <sha1>md1pq7hrt6utpx88tua5j5jj531846m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕਜ਼ਾਖ਼ ਭਾਸ਼ਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19619</id>
    <redirect title="ਕ਼ਜ਼ਾਕ਼ ਭਾਸ਼ਾ" />
    <revision>
      <id>810048</id>
      <parentid>112533</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:14:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2312</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[ਕਜ਼ਾਖ ਭਾਸ਼ਾ]] to [[ਕ਼ਜ਼ਾਕ਼ ਭਾਸ਼ਾ]]</comment>
      <origin>810048</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" sha1="p59cr2lis2ytgfl4d3fl1f0lj0vt4se" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਕ਼ਜ਼ਾਕ਼ ਭਾਸ਼ਾ]]</text>
      <sha1>p59cr2lis2ytgfl4d3fl1f0lj0vt4se</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21284</id>
    <revision>
      <id>810192</id>
      <parentid>801093</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:50:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810192</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35856" sha1="euigvmkzljajjikuiokef4kp02rxfpu" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਜੀਵਨੀ
| ਨਾਮ                = '''ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ'''
| ਚਿੱਤਰ              = Madam Bhikaiji Cama.jpg
| ਚਿੱਤਰ_ਸੁਰਖੀ        = ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ
| ਚਿੱਤਰ_ਅਕਾਰ         = 
| ਪੂਰਾ_ਨਾਮ           = ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ          = 24 ਸਤੰਬਰ 1861
| ਜਨਮ_ਸਥਾਨ           = [[ਮੁੰਬਈ|ਬੰਬਈ]]
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ          = 12 ਅਗਸਤ 1936 (ਉਮਰ 74)
| ਮੌਤ_ਸਥਾਨ           = [[ਮੁੰਬਈ|ਬੰਬਈ]]
| ਮੌਤ_ਦਾ_ਕਾਰਨ        = ਬਿਮਾਰੀ
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ         = ਭਾਰਤੀ
| ਪੇਸ਼ਾ              = [[ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ]]
| ਪਛਾਣੇ_ਕੰਮ          = ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ
| ਜੀਵਨ_ਸਾਥੀ          = 
| ਬੱਚੇ               = 
| ਧਰਮ                = ਪਾਰਸੀ
| ਸਿਆਸਤ              = 
| ਇਹ_ਵੀ_ਵੇਖੋ         = 
| ਦਸਤਖਤ              = 
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ           = 
| ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ        = 
| ਹੋਰ_ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ    = 
| name               = 
| image              = Madam_Bhikaiji_Cama.jpg
}}
'''ਭੀਖਾਜੀ ਰੁਸਤਮ ਕਾਮਾ''' ਜਾਂ '''ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ''' (24 ਸਤੰਬਰ 1861 - 12 ਅਗਸਤ 1936) ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਮਹਾਂ ਮਾਤਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ [[ਮੁੰਬਈ|ਬੰਬਈ]] ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਪਾਰਸੀ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। 

ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਸੋਰਾਬਜੀ ਫਰਾਮਜੀ ਪਟੇਲ ਅਤੇ ਜੈਜੀਬਾਈ ਸੋਰਾਬਜੀ ਪਟੇਲ, ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸੋਰਾਬਜੀ - ਸਿਖਲਾਈ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ [[ਵਕੀਲ]] ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ - ਪਾਰਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ 21 ਅਗਸਤ, 1907 ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਝੰਡਾ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਝੰਡੇ]] ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੰਸਕਰਣ ਲਹਿਰਾਇਆ, ਜਦੋਂ [[ਜਰਮਨੀ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ [[ਸ਼ਟੁੱਟਗਾਟ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Pal |first=Sanchari |title=The Untold Story of Bhikaji Cama |url=https://www.thebetterindia.com/69290/madam-bhikaji-cama-flag-stuttgart-india/ |archive-url= |website=The Better India}}&lt;/ref&gt; 

ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਾਰਸੀ ਕੁੜੀਆਂ ਵਾਂਗ, ਭੀਖਾਜੀ ਨੇ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰਾ ਗਰਲਜ਼ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵਿੱਚ ਦਾਖਿਲਾ ਲਿਆ। ਭੀਖਾਜੀ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿਹਨਤੀ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਹੁਨਰ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{citation|editor-last=Darukhanawala|editor-first=Hormusji Dhunjishaw|title=Parsi lustre on Indian soil|volume=2|year=1963|location=Bombay|publisher=G. Claridge}}.&lt;/ref&gt;

3 ਅਗਸਤ 1885 ਨੂੰ, ਉਸ ਨੇ ਰੁਸਤਮ ਕਾਮਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕੇ.ਆਰ. ਕਾਮਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਤੀ ਇੱਕ ਅਮੀਰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੱਖੀ ਵਕੀਲ ਸੀ ਜੋ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|author=John R. Hinnells|title=The Zoroastrian Diaspora : Religion and Migration: Religion and Migration|url=https://books.google.com/books?id=MWnUfjzvwHoC&amp;pg=PA407|access-date=19 August 2013|date=28 April 2005|publisher=OUP Oxford|isbn=978-0-19-151350-3|page=407}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਇੱਕ ਸੁਖੀ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ ਭੀਖਾਈ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਖਰਚ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt; https://amp.scroll.in/article/1020349/when-the-british-asked-the-french-to-jail-madame-cama-the-mother-of-indian-revolution&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨ==
ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਦਾ ਜਨਮ 24 ਸਤੰਬਰ 1861 ਨੂੰ [[ਬੰਬਈ]] ਦੇ ਅਮੀਰ [[ਪਾਰਸੀ]] ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।&lt;ref name=&quot;YājñikaSheth2005&quot;&gt;{{cite book|author1=Acyuta Yājñika|author2=Suchitra Sheth|title=The Shaping of Modern Gujarat: Plurality, Hindutva, and Beyond|url=https://books.google.com/books?id=wmKIiAPgnF0C&amp;pg=PA152|year=2005|publisher=Penguin Books India|isbn=978-0-14-400038-8|pages=152–}}&lt;/ref&gt; 24 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ [[ਵਿਆਹ]] ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਅਮੀਰ [[ਵਕੀਲ]] ਰੁਸਤਮ ਕਾਮਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਵਿਆਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਸਿਆਸੀ ਸਿਖਲਾਈ [[ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਨਾਰੋਜੀ]] ਤੋਂ ਲਈ ਸੀ। ਅਗਸਤ 1907 ਵਿੱਚ [[ਸ਼ਟੁੱਟਗਾਟ]] ([[ਜਰਮਨੀ]]) ਵਿੱਚ ਹੋਈ &quot;ਦੂਜੀ ਸ਼ੋਸ਼ਲਿਸਟ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ&quot; ਵਿੱਚ ਡੈਲੀਗੇਟ ਵਜੋਂ ਕਾਮਾ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਰਾਣਾ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਯੁੱਗ ਬਦਲੇ.......ਮਹਾਨ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸੰਖੇਪ ਜੀਵਨੀਆਂ ,ਵਰਿੰਦਰ ਦੀਵਾਨਾ ,ਮਨਦੀਪ ,ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਿਚਾਰ ਮੰਚ ,ਦੀਵਾਨਾ ,ਪੰਨੇ 59-60&lt;/ref&gt;

== ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੀ ਪੁੰਜ ==
ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਅਲੈਗਜ਼ਾਂਡਰਾ ਪਾਰਸੀ ਗਰਲਜ਼ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{citation|editor-last=Darukhanawala|editor-first=Hormusji Dhunjishaw|title=Parsi lustre on Indian soil|volume=2|year=1963|location=Bombay|publisher=G. Claridge}}.&lt;/ref&gt; ਜਗਿਆਸੂ ਕਾਮਾ ਨੇ ਜਲਦ ਹੀ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਲਈਆਂ ਸਨ। 24 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਭੀਖਾ ਦਾ ਵਿਆਹ [[ਮੁੰਬਈ]] ਦੇ ਅਮੀਰ ਵਕੀਲ ਰੁਸਤਮ ਕਾਮਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਇਹ ਵਿਆਹ ਰੁਸਤਮ ਕਾਮਾ ਦੀ ਪਿਛਾਖੜੀ ਸੋਚ ਕਾਰਨ ਜਲਦ ਹੀ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। 

== ਪਲੇਗ ਦੇ ਬਿਮਾਰਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ==
ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸਾਲ 1896 ਦੌਰਾਨ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪਲੇਗ ਫੈਲ ਗਈ ਤੇ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਘਰ ਦੀਆਂ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਤੋੜ ਕੇ ਪਲੇਗ ਦੇ ਮਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਈ। ਰੋਗੀਆਂ ਦੀ ਅਣਥੱਕ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਤੇ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ ਤੇ 1901 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਇਲਾਜ ਲਈ [[ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਹ 1904 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ]] ਮੁੜਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਲੰਡਨ ਦੇ ਹੇਡੇ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ [[ਸ਼ਿਆਮਜੀ ਕ੍ਰਿਸਨ ਵਰਮਾ]] ਨਾਲ ਹੋਈ।

== ਸਿਆਸੀ ਸਿਖਲਾਈ ==
ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿਆਸੀ ਸਿਖਲਾਈ [[ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਨਾਰੋਜੀ]] ਕੋਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਕਾਮਾ ਦੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ, ਤਿਵੇਂ-ਤਿਵੇਂ ਉਹ [[ਭਾਰਤ]] ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵਿਚਲੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਉਹ [[ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਖਲੇ]] ਵਾਂਗ ਆਜ਼ਾਦੀ ਰਿਸ-ਰਿਸ ਕੇ ਮੰਗਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਹੋ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤੀ ਮਿਹਨਤ ਨੇ ਕਾਮਾ ਨੂੰ ਕੌਮਾਂਤਰੀਵਾਦੀ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1905 ਤੋਂ 1911 ਦੇ ਵਰ੍ਹੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਧਣ-ਫੁਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੇ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਫ਼ਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਹ ‘ਅਭਿਨਵ ਭਾਰਤ’ ਨਾਂ ਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਰਹੀ। ਉਹ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦੀ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ  ਨੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ‘‘ਮੈਂ ਇਸ ਢੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਹੁਣ ਚੁੱਪ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜ਼ੁਲਮ-ਜਬਰ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ’ਤੇ ਰੋਜ਼ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਈ ਜਲਾਵਤਨੀ ਦੇ ਫੰਦੇ ਕੱਸੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋਣ ’ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰੇ ਅਮਨ ਭਰਪੂਰ ਢੰਗ-ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
ਮੇਰੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਹੀ ਇੱਛਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਵੇ, ਇਕਮੁੱਠ ਰਹੇ। ਨੌਜਵਾਨੋਂ! ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਇੱਕ ਹੀ ਮੰਗ ਮੰਗਦੀ ਹਾਂ, ਸਵਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੱਕ ਸਹੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ। ਸਾਡਾ ਇਹ ਆਦਰਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ: ਭਾਰਤ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਦਾ ‘‘ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਸ ਲਈ ਸਮਰਪਤ।’’
ਆਪਣੀਆਂ ਜੋਸ਼ੀਲੀਆਂ ਤਕਰੀਰਾਂ ਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਕਾਮਾ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਣ ਕਰਤਾ, ਜਰਨਲਿਸਟ ਤੇ ਜਥੇਬੰਦਕ ਵਜੋਂ ਯੂਰਪ, ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਭਾਰਤੀਆ ਵਿੱਚ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਇਨਕਲਾਬੀ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਈ।

‘‘ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਰਦੋ ਤੇ ਔਰਤੋਂ’’! ਇਸ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕਰੋ। ਆਪਣਾ ਇਰਾਦਾ ਧਾਰ ਕੇ, ਉਠ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਵੋ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲੋਂ ਕੀ ਮਰ ਜਾਣਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ…?

== ਸਰਗਰਮੀ ==
ਅਕਤੂਬਰ 1896 ਵਿੱਚ, ਬੰਬੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਾਲ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਬਿਊਬੋਨਿਕ ਪਲੇਗ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ। ਕਾਮਾ ਗ੍ਰਾਂਟ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ (ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਾਫਕਾਈਨ ਦਾ ਪਲੇਗ ਟੀਕਾ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ) ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਨਰਸਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ, ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ) ਸਿਹਤਮੰਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਟੀਕਾ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿੱਚ। ਕਾਮਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖੁਦ ਪਲੇਗ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਬਚ ਗਈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਉਸਨੂੰ 1902 ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ।[1]

ਉਹ 1904 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸ਼ਿਆਮਜੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵਰਮਾ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਈ, ਜੋ ਕਿ ਲੰਡਨ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਭੜਕੀਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।[1] ਉਸਦੇ ਰਾਹੀਂ, ਉਹ ਦਾਦਾਭਾਈ ਨੌਰੋਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲੀ, ਜੋ ਕਿ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਆਲੋਚਕ ਸਨ। ਉਹ ਨੌਰੋਜੀ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।[1] ਉਸਨੇ ਬਿਪਿਨ ਚੰਦਰ ਪਾਲ, ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਅਤੇ ਵਿਨਾਇਕ ਦਮੋਦਰ ਸਾਵਰਕਾਰ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।[11]

ਨੌਰੋਜੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਰੇਵਾਭਾਈ ਰਾਣਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਕਾਮਾ ਨੇ ਫਰਵਰੀ 1905 ਵਿੱਚ ਵਰਮਾ ਦੀ ਇੰਡੀਅਨ ਹੋਮ ਰੂਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ।[1] ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸੀ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਟਦੀ।[12] ਉਸਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[10]

ਉਸੇ ਸਾਲ ਕਾਮਾ ਪੈਰਿਸ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਣਾ ਅਤੇ ਮੁੰਚਰਸ਼ਾਹ ਬੁਰਜੋਰਜੀ ਗੋਦਰੇਜ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਪੈਰਿਸ ਇੰਡੀਅਨ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।[1] ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਕਾਮਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ (ਨੀਦਰਲੈਂਡ ਅਤੇ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ) ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵੰਡਿਆ, [13] ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੰਦੇ ਮਾਤਰਮ (ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ 'ਤੇ ਤਾਜ ਪਾਬੰਦੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ) [12] ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਦਨ ਦੀ ਤਲਵਾਰ (ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[7] ਇਹਨਾਂ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ, [10] ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਬਸਤੀ ਪਾਂਡੀਚੇਰੀ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਸਕਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। [11] ਕਾਮਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਦੇ ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛੁਪਾਏ ਰਿਵਾਲਵਰ ਵੀ ਭੇਜੇ। [14][6]

22 ਅਗਸਤ 1907 ਨੂੰ, ਕਾਮਾ ਨੇ ਸਟੁਟਗਾਰਟ, ਜਰਮਨੀ ਵਿਖੇ ਦੂਜੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਕਾਲ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ। ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਅਪੀਲ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ &quot;ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਝੰਡਾ&quot; ਲਹਿਰਾਇਆ। [9][12][n 2] ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਲ ਅਫਰੀਕੀ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਡਬਲਯੂ. ਈ. ਬੀ. ਡੂ ਬੋਇਸ ਲਈ 1928 ਦੇ ਨਾਵਲ ਡਾਰਕ ਪ੍ਰਿੰਸੈਸ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। [15] ਕਾਮਾ ਦਾ ਝੰਡਾ, ਕਲਕੱਤਾ ਝੰਡੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸੋਧ, ਕਾਮਾ ਦੁਆਰਾ ਸਹਿ-ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਟੈਂਪਲੇਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸਟੁਟਗਾਰਟ ਵਿਖੇ ਦੂਜੀ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਮਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਮਿਨਰਵਾ ਕਲੱਬ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। [16] ਉਹ 1908 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ। [14]

1909 ਵਿੱਚ, ਢੀਂਗਰਾ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਵਿਲੀਅਮ ਹੱਟ ਕਰਜ਼ਨ ਵਿਲੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਯਾਰਡ ਨੇ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਮੁੱਖ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਮਾ ਦੀ ਹਵਾਲਗੀ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਮਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਜ਼ਬਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੈਨਿਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। [17]

ਕ੍ਰਿਸਟੇਬੇਲ ਪੰਖਰਸਟ ਅਤੇ ਸਫਰਗੇਟ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਕਾਮਾ ਲਿੰਗ ਸਮਾਨਤਾ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। [1][6] 1910 ਵਿੱਚ ਮਿਸਰ ਦੇ ਕਾਹਿਰਾ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦਿਆਂ, ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, &quot;ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਮਿਸਰ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਧੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਦੇਖਦੀ ਹਾਂ। ਕੀ ਮੈਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਅੱਧਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ? ਮਿਸਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰੋ, ਮਿਸਰ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਕਿੱਥੇ ਹਨ? ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭੈਣਾਂ ਕਿੱਥੇ ਹਨ? ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਅਤੇ ਧੀਆਂ?&quot; ਅਤੇ &quot;ਉਹ ਹੱਥ ਜੋ ਪੰਘੂੜਾ ਹਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੱਥ ਹੈ ਜੋ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਢਾਲਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਰਮ ਹੱਥ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਕਾਰਕ ਹੈ।&quot;[14] ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਵੋਟ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਾਮਾ ਦਾ ਰੁਖ਼, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ 'ਤੇ ਉਸਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸੀ; 1920 ਵਿੱਚ, ਵੋਟ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਪਾਰਸੀ ਔਰਤਾਂ, ਹੇਰਾਬਾਈ ਟਾਟਾ ਅਤੇ ਮਿਥਨ ਟਾਟਾ ਨੂੰ ਮਿਲਣ 'ਤੇ, ਕਾਮਾ ਨੇ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ: &quot;'ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ [i] ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰੋ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ [vote] ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਣਗੇ।&quot;[18]

== ਪਾਬੰਦੀ ==
ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਅਪੀਲ ‘ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਸੁਸਾਇਲੋਜਿਸਟ’ ਅੰਕ ’ਚ ਛਪੀ ਜਿਸ ’ਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਭੜਕ ਗਈ ਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁਟਿਆਰ ਕਾਮਾ ’ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਉਸ ਨੂੰ [[ਲੰਡਨ]] ਛੱਡ ਕੇ [[ਪੈਰਿਸ]] ਜਾਣਾ ਪਿਆ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੁਕ-ਛਿਪ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਅਗਸਤ 1907 ਵਿੱਚ [[ਸ਼ਟੁੱਟਗਾਟ]] ([[ਜਰਮਨੀ]]) ਵਿੱਚ ਹੋਈ ‘ਦੂਜੀ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ’ ਵਿੱਚ ਡੈਲੀਗੇਟ ਵਜੋਂ ਕਾਮਾ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਰਾਣਾ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਕਾਮਾ ਨੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਪਰਵਾਨਿਆਂ ਕੋਲੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੌਮੀ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾ ਕੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦੀ ਪੂਰਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਮੰਗ ਉਠਾਈ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ [[ਯੂਰਪ]] ਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਦਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਆਗੂ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦੀ ਪੂਰਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਆਗੂ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮੰਚ ਉਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਲਹਿਰਾਇਆ ਸੀ।

== ਰੂਸੀ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ==
[[ਪੈਰਿਸ]] ਵਿੱਚ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਰੂਸੀ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਸਾਥੀ ਬਣ ਗਈ ਤੇ [[ਮਾਰਕਸਵਾਦ]] ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈ। ਮਿਖਾਇਲ ਪਾਬਲੋਵਿਚ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ‘‘ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਰੂਸੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਰੂਸੀ ਇਨਕਲਾਬ (1905)|1905 ਦੇ ਇਨਕਲਾਬ]] ਸੰਬੰਧੀ ਬੜੀ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮਾਰਕਸੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਬਾਰੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਕੀਤਾ।

== ਰੁਸੀ ਇਨਕਲਾਬ ==
[[ਪੈਰਿਸ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਕਾਮਾ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਰੂਸੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦੀ ਗਈ ਉਹ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਪ੍ਰਪੱਕ ਹੁੰਦੀ ਚਲੀ ਗਈ ਤਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਹੋਰ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜੁੱਟ ਗਈ। ਰੋਜ਼ਾ ਲਕਜ਼ਮਬਰਗ, ਅਗਸਤ ਬੇਬਲ, ਕਾਰਲ ਲਿਬਕੈਨਚਿਤ ਤੇ ਹਾਈਡਮੈਨ ਆਦਿ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਵਿਚਾਰ-ਚਰਚਾ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਕਾਮਾ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਹਕੀਕਤ ’ਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ।

== ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਨਾਲ ==
[[ਪਹਿਲੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ|ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ]] ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਗੁਲਾਮ [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਗ਼ਦਰੀਆਂ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਹੀ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜ]] ਲਈ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਜੁਝਾਰੂ ਕਾਮਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ]] ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨੀਆ ਲਈ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ। ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਖਿੱਝ ਗਈ ਤੇ [[ਫ਼ਰਾਂਸ|ਫਰਾਂਸ]] ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਫ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 

== ਮੌਤ ==
ਲਗਾਤਾਰ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੇ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਵਾਪਸ [[ਭਾਰਤ]] ਮੁੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਪਰ [[ਬਰਤਾਨੀਆ]] ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਨਾ ਦਿੱਤੀ। 1935 ਵਿੱਚ 74 ਸਾਲਾ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਨੂੰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਕੇਸ (ਬਿਮਾਰ ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ) ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ। ਦਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 13 ਅਗਸਤ 1936 ਨੂੰ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। 

== ਵਿਰਾਸਤ ==
[[File: Bhikaiji Cama 1962 stamp of India.jpg|thumb|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ 1962 ਵਿੱਚ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਦਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਟਿਕਟ।]]

ਭੀਖਾਜੀ ਕਾਮਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨਿੱਜੀ ਜਾਇਦਾਦ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਅਵਾਬਾਈ ਪੇਟਿਟ ਅਨਾਥ ਆਸ਼ਰਮ, ਹੁਣ ਬਾਈ ਅਵਾਬਾਈ ਫਰਾਮਜੀ ਪੇਟਿਟ ਗਰਲਜ਼ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਇੱਕ ਟਰੱਸਟ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਰੁ. 54,000 (1936: £39,300; $157,200) ਦੱਖਣੀ ਬੰਬਈ ਦੇ ਮਜ਼ਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਅਗਨੀ ਮੰਦਿਰ, ਫਰਾਮਜੀ ਨੁਸਰਵੰਜੀ ਪਟੇਲ ਅਗਿਆਰੀ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{citation|editor-last=Dastur|editor-first=Dolly|title=Mrs. Bhi&lt;!--**kai**--&gt;kai&lt;!--**kai**--&gt;ji Rustom Cama|journal=Journal of the Federation of Zoroastrian Associations of North America|year=1994|volume=4&lt;!--Fall 1994--&gt;|url=http://www.vohuman.org/Article/Mrs.%20Bhi%6B%61%69ji%20Rustom%20Cama.htm}}.&lt;/ref&gt;ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਭੀਖਾਜੀ ਕਾਮਾ, ਜਾਂ ਮੈਡਮ ਕਾਮਾ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 26 ਜਨਵਰੀ 1962 ਨੂੰ, ਭਾਰਤ ਦੇ 11ਵੇਂ [[ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ (ਭਾਰਤ)|ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ]] 'ਤੇ, ਭਾਰਤੀ ਡਾਕ ਅਤੇ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਫ਼ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਉਸਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{citation|author=India Post|title=Bhi&lt;!--Search/replace protection for '*K*ai'--&gt;kaiji Cama|series=Indian Post Commemorative Stamps|url=http://indianpost.com/viewstamp.php/Print%20Size/3.3%20x%202.9/BHI%4B%41%49JI%20CAMA|year=1962|location=New Delhi|access-date=2022-04-11|archive-date=2022-03-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20220314032610/http://indianpost.com/viewstamp.php/Print%20Size/3.3%20x%202.9/BHIKAIJI%20CAMA|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

1997 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਤੱਟ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੇ ਭੀਖਾਜੀ ਕਾਮਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਪ੍ਰਿਯਦਰਸ਼ਨੀ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਗਸ਼ਤੀ ਜਹਾਜ਼ '''''ICGS ਭੀਖਾਜੀ ਕਾਮਾ''''' ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਦਫਤਰੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕੰਪਨੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਈਪੀਐੱਫੋ, ਜਿੰਦਲ ਗਰੁੱਪ, ਸੇਲ, ਗੇਲ, ਈਆਈਐਲ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਦਾ ਨਾਮ ਭੀਖਾਜੀ ਕਾਮਾ ਪਲੇਸ ਹੈ। ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਵਿੱਚ ਕਾਮਾ ਦੇ 1907 ਦੇ [[ਸ਼ਟੁੱਟਗਾਟ]] ਸੰਬੋਧਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਉੱਥੇ ਜੋ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਦੁਲਾਲ ਯਾਗਨਿਕ ਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ [[ਪੂਨੇ]] ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਾ ਅਤੇ ਕੇਸਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 2004 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀ, ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੇ ਸ਼ਟੁੱਟਗਾਟ ਵਿੱਚ ਝੰਡੇ ਕਾਮਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਅਦ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ (1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ) ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{citation|last=Guha|first=Ramachandra|title=Truths about the Tricolor ur|date=26 September 2004|periodical=The Hindu|url=http://www.hinduonnet.com/thehindu/thscrip/print.pl?file=2004092600280300.htm&amp;date=2004/09/26/&amp;prd=mag&amp;|access-date=1 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20110221101006/http://www.hinduonnet.com/thehindu/thscrip/print.pl?file=2004092600280300.htm&amp;date=2004%2F09%2F26%2F&amp;prd=mag&amp;|archive-date=21 February 2011|url-status=usurped|archivedate=21 February 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110221101006/http://www.hinduonnet.com/thehindu/thscrip/print.pl?file=2004092600280300.htm&amp;date=2004%2F09%2F26%2F&amp;prd=mag&amp;}}.&lt;/ref&gt; ਕਾਮਾ ਵੱਲੋਂ ਲਹਿਰਾਏ ਝੰਡੇ - ਜਿਸ ਨੂੰ &quot;ਅਸਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਿਰੰਗੇ&quot; ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ - ਵਿੱਚ ਇੱਕ (ਇਸਲਾਮਿਕ) ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ (ਹਿੰਦੂ) ਸੂਰਜ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

== ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ ==
* {{citation|last=Sethna|first=Khorshed Adi|title=Madam Bhikhai&lt;!--Search/replace protection for '**KH**ai'--&gt;ji Rustom Cama|series=Builders of Modern India|year=1987|location=New Delhi|publisher=Government of India Ministry of Information and Broadcasting}}
* {{citation|title=Madame Bhikhai&lt;!--Search/replace protection for '**KH**ai'--&gt;ji Cama|series=(Women and the Indian Freedom Struggle, vol. 3)|editor-last=Kumar|editor-first=Raj|editor2-last=Devi|editor2-first=Rameshwari|editor3-last=Pruthi|editor3-first=Romila|year=1998|location=Jaipur|publisher=Pointer|isbn=81-7132-162-3}}.
* {{citation|last=Yadav|first=Bishamber Dayal|last2=Bakshi|first2=Shiri Ram|title=Madam Cama: A True Nationalist|series=(Indian Freedom Fighters, vol.&lt;!--&quot;Series&quot;--&gt; 31)|year=1992|location=New Delhi|publisher=Anmol|isbn=81-7041-526-8}}.

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮੀਏ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਰਸੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1861]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1936]]</text>
      <sha1>euigvmkzljajjikuiokef4kp02rxfpu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਾਰਟੀ (1984 ਫ਼ਿਲਮ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22470</id>
    <revision>
      <id>810127</id>
      <parentid>762603</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T05:00:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810127</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2777" sha1="co1u9vwjrsm2vbfdybu8x2qbyoahmb0" xml:space="preserve">{{Infobox film
| name = ਪਾਰਟੀ 
| image = Party by Govind Nahalani, 1984.jpg
| image_size =
| caption = 
| director = [[ਗੋਬਿੰਦ ਨਿਹਲਾਨੀ]]
| producer = [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਡੀਵੈਲਪਮੈਂਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸਹਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ|ਐਨ ਐਫ ਡੀ ਸੀ]] 
| writer = [[ਗੋਬਿੰਦ ਨਿਹਲਾਨੀ]] (ਪਟਕਥਾ)&lt;br /&gt;[[ਮਹੇਸ਼ ਏਕਲੰਚਵਾਰ]] (ਨਾਟਕ)
| story = 
| dialogue = 
| starring = [[ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ]]&lt;br&gt;[[ਵਿਜੈ ਮਹਿਤਾ]]&lt;br&gt;[[ਰੋਹਿਣੀ ਹਤੰਗੜੀ]]&lt;br /&gt;[[ਓਮ ਪੁਰੀ]]&lt;br /&gt;[[ਨਸੀਰੁੱਦੀਨ ਸ਼ਾਹ]]
| music = 
| lyrics = 
| cinematography = [[ਗੋਬਿੰਦ ਨਿਹਲਾਨੀ]]
| editing = [[ਰੇਨੂ ਸਲੂਜਾ]]
| distributor = 
| released = 1984
| runtime = 118 ਮਿੰਟ
| country = ਭਾਰਤ
| language =ਹਿੰਦੀ
}}
'''''ਪਾਰਟੀ'''''  [[ਗੋਬਿੰਦ ਨਿਹਲਾਨੀ]] ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਕੀਤੀ 1984 ਦੀ [[ਬਾਲੀਵੁੱਡ|ਹਿੰਦੀ]] ਫ਼ਿਲਮ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://dearcinema.com/party-a-tale-of-claustrophobia/ Party: A Tale Of Claustrophobia]&lt;/ref&gt; [[ਵਿਜੈ ਮਹਿਤਾ]], [[ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ]], [[ਰੋਹਿਣੀ ਹਤੰਗੜੀ]], [[ਓਮ ਪੁਰੀ]] ਅਤੇ [[ਨਸੀਰੁੱਦੀਨ ਸ਼ਾਹ]] ਸਮੇਤ ਸਮਾਨੰਤਰ ਸਿਨਮੇ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਐਕਟਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਹ [[ਮਹੇਸ਼ ਏਕਲੰਚਵਾਰ]] ਦੇ ਨਾਟਕ ''ਪਾਰਟੀ'' (1976) ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ।
ਇਸ ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ [[ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਡੀਵੈਲਪਮੈਂਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸਹਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ|ਐਨ ਐਫ ਡੀ ਸੀ]] ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ''ਪਾਰਟੀ'' 32ਵੇਂ [[ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਭੇਜੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ''ਦ ਟੋਕੀਓ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ 1985'' ਅਤੇ [[ਏਸ਼ੀਆ]] ''ਪੈਸੀਫਿਕ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ 1985'' ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।&lt;ref name=nf&gt;{{Cite web |url=http://www.nfdcindia.com/view_film.php?film_id=39 |title=Party 1984 at NFDC |access-date=2013-05-28 |archive-date=2012-02-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120209122644/http://www.nfdcindia.com/view_film.php?film_id=39 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>co1u9vwjrsm2vbfdybu8x2qbyoahmb0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਇਵਾਨ ਗੋਂਚਾਰੇਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24345</id>
    <revision>
      <id>810153</id>
      <parentid>563535</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:19:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810153</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5428" sha1="452njkyr77yh5i54wujtmcrssatqgo6" xml:space="preserve">{{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ|}}
{{Infobox writer &lt;!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --&gt; 
| birth_name = ਇਵਾਨ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰੋਵਿੱਚ ਗੋਂਚਾਰੇਵ
| image = Ivan Goncharov(2).jpg
| imagesize = 200px
| caption =ਇਵਾਨ ਗੋਂਚਾਰੇਵ ਦਾ ਪੋਰਟਰੇਟ, ਕ੍ਰਿਤ: [[ਇਵਾਨ ਕਰਾਮਸਕੋਈ]] (1874)
| birth_date = {{Birth date|1812|06|18|df=yes}}
| birth_place = [[ਸਿਮਬ੍ਰਿਸਕ]], [[ਰੂਸੀ ਸਾਮਰਾਜ]]
| death_date = {{Death date and age|1891|09|27|1812|06|18|df=yes}}
| death_place = [[ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਜਬਰਗ]], ਰੂਸੀ ਸਾਮਰਾਜ
| period = 1847–1871
| nationality = ਰੂਸੀ
| notableworks = ''[[ਓਬਲੋਮੋਵ]]'' ([[1859]])
| occupation = ਨਾਵਲਕਾਰ
| signature = Ivan Goncharov Signature.jpg
}}

'''ਇਵਾਨ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰੋਵਿੱਚ ਗੋਂਚਾਰੇਵ''' (18 ਜੂਨ 1812 - 27 ਸਤੰਬਰ 1891)&lt;ref&gt;[http://dictionary.reference.com/browse/goncharov &quot;Goncharov&quot;]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਰੂਸੀ [[ਨਾਵਲਕਾਰ]] ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦ ਸੇਮ ਓਲਡ ਸਟੋਰੀ (1847, ਜਿਸਨੂੰ ਏ ਕਾਮਨ ਸਟੋਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), [[ਓਬਲੋਮੋਵ]] (1859), ਅਤੇ ਦ ਪ੍ਰੀਸੀਪਾਈਸ (1869, ਜਿਸਨੂੰ ਮਾਲਿਨੋਵਕਾ ਹਾਈਟਸ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਸਰ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite EB1911|wstitle=Goncharov, Ivan Alexandrovich|volume=12}}&lt;/ref&gt;

ਗੋਂਚਾਰੋਵ ਦਾ ਜਨਮ ਸਿਮਬਿਰਸਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਵਪਾਰੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ; ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਇਨਾਮ ਵਜੋਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੂਸੀ ਕੁਲੀਨ ਦਰਜੇ ਤੱਕ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;Oblomov, Penguin Classics, 2005. p. ix.&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ, ਫਿਰ ਮਾਸਕੋ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਕਾਮਰਸ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਸਬਰਗ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਿਮਬਿਰਸਕ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਟਿਊਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਿੱਜੀ ਪੰਚਾਂ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਗਲਪ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ। ਗੋਂਚਾਰੋਵ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ, ਦ ਸੇਮ ਓਲਡ ਸਟੋਰੀ, 1847 ਵਿੱਚ ਸੋਵਰੇਮੇਨਿਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਗੋਂਚਾਰੋਵ ਦਾ ਦੂਜਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਵਲ, ਓਬਲੋਮੋਵ, 1859 ਵਿੱਚ ਓਟੇਚੇਸਤਵੇਂਨੇ ਜ਼ਾਪਿਸਕੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਤੀਜਾ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਨਾਵਲ, ਦ ਪ੍ਰੀਸੀਪਾਈਸ, 1869 ਵਿੱਚ ਵੈਸਟਨਿਕ ਏਵਰੋਪੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਥੀਏਟਰ ਆਲੋਚਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੋਂਚਾਰੋਵ ਨੇ ਇੱਕ ਅਣ-ਕਾਮਨ ਸਟੋਰੀ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਯਾਦ-ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤਕ ਵਿਰੋਧੀਆਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਵਾਨ ਤੁਰਗਨੇਵ, ਉੱਤੇ ਉਸਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। ਇਹ ਯਾਦ-ਪੱਤਰ 1924 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫਿਓਡੋਰ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ, ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਗੋਂਚਾਰੋਵ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਕੱਦ ਦਾ ਲੇਖਕ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਐਂਟਨ ਚੇਖੋਵ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੋਂਚਾਰੋਵ &quot;...ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਦਸ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਸੀ।&quot;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|}}

{{ਅਧਾਰ|}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰੂਸੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰੂਸੀ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>452njkyr77yh5i54wujtmcrssatqgo6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>27043</id>
    <revision>
      <id>810112</id>
      <parentid>752524</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T03:09:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:73E6:14FE:D065:B237:FE42:DAAA</ip>
      </contributor>
      <comment>ਕੁੱਝ ਕ ਗਲਤ ਨਾਮ ਨੂੰ ਬਾਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।</comment>
      <origin>810112</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3578" sha1="i9nqpp8y2b130pverwksfmsvoq55sw3" xml:space="preserve">'''ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ''' [[ਸਿੱਖ]]ਾਂ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ, ਇਹ [[ਕਪਾਹ]] ਜਾਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਧਿਕਤਰ [[ਤ੍ਰਿਭੁਜ]] ਦੀ ਮੂਰਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਝੰਡੇ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅੱਗੇ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਝੰਡੇ ਦੇ ਡੰਡੇ ਉੱਤੇ ਕੱਪੜਾ ਲਪੇਟਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੋਲ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਤੀਰ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ [[ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ]] ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਲੱਗਿਆ ਹੋਏ ਤੇ ਦੂਰ ਤੋਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਉਸ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਹਰ [[ਵਿਸਾਖੀ]] ’ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਲਾਹ ਕੇ ਨਵੇਂ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰੰਗ ਸਫੇਦ ਸੀ। [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1609 ਵਿੱਚ [[ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ]] ’ਤੇ ਲਾਇਆ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.thegurugranth.com/2011/03/3.html | title=ਖਾਲਸਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲਿਆ-ਨੀਲੇ ਤੋਂ ਕੇਸਰੀ ਭਗਵਾ -3 | publisher=World Sikh Federation | accessdate=20 ਸਤੰਬਰ 2013 | author=ਡਾ.ਸੁਖਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਉਦੋਕੇ | archive-date=2011-09-03 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110903131247/http://www.thegurugranth.com/2011/03/3.html | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਬਾਹਰੀ ਸਰੋਤ ==
* [http://www.singhsabhacanada.com/?p=5121 ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨੀ ਮਨਮੱਤ ਨਹੀਂ ਹੈ !!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231010140511/http://www.singhsabhacanada.com/?p=5121 |date=2023-10-10 }}
* [http://unitedpunjabi.blogspot.com/2012/08/blog-post_4266.html ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਹਾਂਨਤਾ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305133945/http://unitedpunjabi.blogspot.com/2012/08/blog-post_4266.html |date=2016-03-05 }}

== ਗੈਲਰੀ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Nishan sahib golden temple.jpg|[[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ
ਤਸਵੀਰ:Nishan Sahib in blue, at Baba Phoola Singh di Burj in Amritsar.jpg|ਨੀਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ, ਬਾਬਾ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੁਰਜ, [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਿਹੰਗ ਗੁਰਦੁਆਰਾ
ਤਸਵੀਰ:Flagge Sikhism.svg|[[ਖਾਲਿਸਤਾਨ]] ਦਾ ਝੰਡਾ
ਤਸਵੀਰ:Khanda.png|[[ਖੰਡਾ]]
&lt;/gallery&gt;
{{commons category|Nishan Sahib|ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ}}
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਸਿੱਖੀ-ਅਧਾਰ}}</text>
      <sha1>i9nqpp8y2b130pverwksfmsvoq55sw3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810140</id>
      <parentid>810112</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:56:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810140</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3622" sha1="ta9ip23imt8kegco37qhj6ivcv12vrx" xml:space="preserve">'''ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ''' [[ਸਿੱਖ]]ਾਂ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ, ਇਹ [[ਕਪਾਹ]] ਜਾਂ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਧਿਕਤਰ [[ਤ੍ਰਿਭੁਜ]] ਦੀ ਮੂਰਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਝੰਡੇ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅੱਗੇ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਝੰਡੇ ਦੇ ਡੰਡੇ ਉੱਤੇ ਕੱਪੜਾ ਲਪੇਟਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚੋਲ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੇ ਤੀਰ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ [[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ]] ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਲੱਗਿਆ ਹੋਏ ਤੇ ਦੂਰ ਤੋਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਉਸ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਹਰ [[ਵਿਸਾਖੀ]] ’ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਲਾਹ ਕੇ ਨਵੇਂ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰੰਗ ਸਫੇਦ ਸੀ। [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1609 ਵਿੱਚ [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ|ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ]] ’ਤੇ ਲਾਇਆ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.thegurugranth.com/2011/03/3.html | title=ਖਾਲਸਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲਿਆ-ਨੀਲੇ ਤੋਂ ਕੇਸਰੀ ਭਗਵਾ -3 | publisher=World Sikh Federation | accessdate=20 ਸਤੰਬਰ 2013 | author=ਡਾ.ਸੁਖਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਉਦੋਕੇ | archive-date=2011-09-03 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110903131247/http://www.thegurugranth.com/2011/03/3.html | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਗੈਲਰੀ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Nishan sahib golden temple.jpg|[[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ
ਤਸਵੀਰ:Nishan Sahib in blue, at Baba Phoola Singh di Burj in Amritsar.jpg|ਨੀਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ, ਬਾਬਾ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੁਰਜ, [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਿਹੰਗ ਗੁਰਦੁਆਰਾ
ਤਸਵੀਰ:Flagge Sikhism.svg|[[ਖਾਲਿਸਤਾਨ]] ਦਾ ਝੰਡਾ
ਤਸਵੀਰ:Khanda.png|[[ਖੰਡਾ]]
&lt;/gallery&gt;
== ਬਾਹਰੀ ਸਰੋਤ ==
* [http://www.singhsabhacanada.com/?p=5121 ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨੀ ਮਨਮੱਤ ਨਹੀਂ ਹੈ !!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231010140511/http://www.singhsabhacanada.com/?p=5121 |date=2023-10-10 }}
* [http://unitedpunjabi.blogspot.com/2012/08/blog-post_4266.html ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਹਾਂਨਤਾ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305133945/http://unitedpunjabi.blogspot.com/2012/08/blog-post_4266.html |date=2016-03-05 }}
{{commons category|Nishan Sahib|ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ}}
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਸਿੱਖੀ-ਅਧਾਰ}}</text>
      <sha1>ta9ip23imt8kegco37qhj6ivcv12vrx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜ਼ੀ ਟੀਵੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>27904</id>
    <revision>
      <id>810078</id>
      <parentid>808917</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:58:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Liku0085</username>
        <id>55136</id>
      </contributor>
      <origin>810078</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5735" sha1="hhdp7jy4u5dw6rbkmld3eqab081r5tq" xml:space="preserve">{{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ}}
{{Infobox TV channel
| name = Zee TV
| image = Z Tv logo.jpg
| logosize = 
| logoalt = Zee TV Logo
| slogan = [[Har Lamha Nayi Ummeed]]
| launch = {{Launch date and age|df=y|1992|10|02}}
| picture format = [[576i]] ([[480i]] and [[480p]] {only in [[NTSC]] countries}) ([[16:9]]/[[4:3]]) ([[SDTV]])&lt;br&gt;[[1080i]] ([[HDTV]])
| owner = [[Zee Entertainment Enterprises]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;'''Parent: ([[Essel Group]])'''&lt;/small&gt;
| headquarters = [[Mumbai]], [[Maharashtra]]
| web = {{URL|http://www.zeetv.com}}
| country = [[India]]
| language = [[Hindi language|Hindi]]
| sister names = Zee Living
{{Collapsible list
| list_style = text-align:left;
| 1 = [[Zee Cinema]]&lt;br&gt;[[Zee World (DSTV 166)]]&lt;br&gt;[[Zee Action]]&lt;br&gt;[[Zee Premier]]&lt;br&gt;[[Zee Classic]] &lt;br&gt;[[TEN Sports]]&lt;br&gt;[[Zing (TV channel)|Zing]]&lt;br&gt;[[Zee ETC Bollywood]]&lt;br&gt;[[Alpha ETC Punjabi|ETC Punjabi]]&lt;br&gt;Zee Photography&lt;br&gt;[[Zee Smile]]&lt;br&gt;[[Zee Trendz]]&lt;br&gt;[[Zee News]]&lt;br&gt;[[Zee Jagran]]&lt;br&gt;[[9X]]&lt;br&gt;[[Zee Telugu]]&lt;br&gt;[[Zee Studio]]&lt;br&gt;[[Zee Café]]&lt;br&gt;Zee 24 Ghante Chhattisgarh&lt;br&gt;Zee News UP&lt;br&gt;[[Zee Business]]&lt;br&gt;[[Zee Salaam]]&lt;br&gt;[[Zee Punjabi]]&lt;br&gt; Zee Drama&lt;br&gt;[[Zee Bangla]]&lt;br&gt;[[Zee Kalinga]]&lt;br&gt;[[Zee 24 Ghantalu]]&lt;br&gt;[[Zee Marathi]]&lt;br&gt;[[Zee Talkies]]&lt;br&gt;[[Zee 24 Taas]]&lt;br&gt;[[Zee Kannada]]&lt;br&gt;[[Zee Tamil]]&lt;br&gt;[[Zee Aflam]]&lt;br&gt;[[Zee Alwan]]&lt;br&gt;[[TEN Action]]&lt;br&gt;[[Zee Next]]&lt;br&gt;[[Zindagi (TV channel)|Zindagi]]&lt;br&gt;[[Zee Q]]&lt;br&gt;[[&amp; Pictures|&amp;Pictures]]&lt;br&gt;[[&amp;TV]]&lt;br&gt;[[Sarthak TV]]
}}
| terr serv 1 = [[DVB-T2]] (India)
| terr chan 1 = Check local frequencies
| sat serv 1 = [[Airtel digital TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 1 = Channel 104 (SD)&lt;br /&gt;Channel 105 (HD)
| sat serv 2 = [[Astro (Malaysian satellite television)|Astro]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Malaysia]])&lt;/small&gt;
| sat chan 2 = Channel 108 (as [[Zee Variasi]])
| sat serv 3 = [[CanalSat]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Mauritius]] &amp; [[Réunion]])&lt;/small&gt;
| sat chan 3 = Channel 142
| sat serv 4 = [[DStv]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Mauritius]])&lt;/small&gt;
| sat chan 4 = Channel 452
| sat serv 5 = [[Dish Network]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| sat chan 5 = Channel 694 (HD)
| sat serv 6 = [[Dish TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 6 = Channel 110 (SD)&lt;br&gt;Channel 1 (HD)
| sat serv 7 = [[Dialog TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Sri Lanka]])&lt;/small&gt;
| sat chan 7 = Channel 27
| sat serv 8 = [[Sky (UK &amp; Ireland)|Sky]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[UK]] &amp; [[Ireland]])&lt;/small&gt;
| sat chan 8 = Channel 788 (SD)
| sat serv 9 = [[Tata Sky]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 9 = Channel 117 (SD)&lt;br&gt;Channel 118 (HD)
| sat serv 10 = [[Yes (Israel)|Yes]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Israel]])&lt;/small&gt;
| sat chan 10 = Channel 128
| sat serv 11 = [[Bell TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Canada]])&lt;/small&gt;
| sat chan 11 = Channel 679
| sat serv 12 = [[DStv]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Nigeria/South Africa]])&lt;/small&gt;
| sat chan 12 = Channel 452
| sat serv 13 = [[Videocon d2h]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 13 = Channel 103 (SD)&lt;br /&gt;Channel 903 (HD)
| sat serv 14 = [[NJOI]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Malaysia]])&lt;/small&gt;
| sat chan 14 = Channel 108 (as [[Zee Variasi]])
| sat serv 15 = [[DStv]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;(South Africa)&lt;/small&gt;
| sat chan 15 = channel 166 (as [[Zee World]])
| sat serv 16 = [[Reliance Digital TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 16 = Channel 209 (SD)&lt;br /&gt;Channel 231 (HD)
| sat serv 17 = [[Sun Direct]] &lt;small&gt;(India)&lt;/small&gt;
| sat chan 17 = Channel 308 (SD)
| sat serv 18 = [[Transvision (Indonesia)|Transvision]] &lt;small&gt;(Indonesia)&lt;/small&gt;
| sat chan 18 = Channel 116 (SD) (as [[Zee Bioskop]])
| sat serv 19 = [[OSN]] &lt;small&gt;([[Middle East]]&lt;br&gt;&amp; [[North Africa]])&lt;/small&gt;
| sat chan 19 = Channel 276
| cable serv 1 = [[Cable TV Hong Kong]]
| cable chan 1 = Channel 144
| cable serv 2 = [[Virgin Media]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[UK]])&lt;/small&gt;
| cable chan 2 = Channel 809
| cable serv 3 = [[Hathway]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| cable chan 3 = Channel 2
| cable serv 4 = [[Verizon FiOS]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| cable chan 4 = Channel 1753
| cable serv 5 = iO Digital Cable&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| cable chan 5 = Channel 1169
| cable serv 6 = Comcast&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| cable chan 6 = Channel 336
| cable serv 7 = [[StarHub TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Singapore]])&lt;/small&gt;
| cable chan 7 = Channel 125
| cable serv 8 = Weststar TV&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Cayman Islands]])&lt;/small&gt;
| cable chan 8 = Channel 191
| cable serv 9 = [[Hot (Israel)|Hot]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Israel]])&lt;/small&gt;
| cable chan 9 = Channel 161
| cable serv 10 = [[Ziggo]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Netherlands]])&lt;/small&gt;
| cable chan 10 = Channel 762
| cable serv 11 = [[UPC Ireland]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Ireland]])&lt;/small&gt;
| cable chan 11 = Channel 808
| cable serv 12 = In Digital&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| cable chan 12 = Channel 110
| cable serv 13 = [[SkyCable]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Philippines]])&lt;/small&gt;
| cable chan 13 = Channel 123 (Digital)
| cable serv 14 = [[Destiny Cable]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Philippines]])&lt;/small&gt;
| cable chan 14 = Channel 123 (Digital)
| cable serv 15 = [[Shaw Cable]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Canada]])&lt;/small&gt;
| cable chan 15 = Channel 537
| cable serv 16 = [[Directv Latin America]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Chile]])&lt;/small&gt;
| cable chan 16 = Channel 780
| adsl serv 1 = [[TalkTalk Plus TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[UK]])&lt;/small&gt;
| adsl chan 1 = Channel 555
| adsl serv 2 = [[U-verse]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| adsl chan 2 = Channel 3702
| adsl serv 3 = [[Singtel TV]] ([[Singapore]])
| adsl chan 3 = Channel 646
}}

'''ਜ਼ੀ ਟੀਵੀ''' ਭਾਰਤੀ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ਹੈ। ਇਹ 1998 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇਣ ਲੱਗਿਆ।

{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਟੀਵੀ ਚੈਨਲ]]</text>
      <sha1>hhdp7jy4u5dw6rbkmld3eqab081r5tq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810108</id>
      <parentid>810078</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:56:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.111.102.118</ip>
      </contributor>
      <origin>810108</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5737" sha1="jtalfz7c7cwavbja7x87cut869vfc86" xml:space="preserve">{{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ}}
{{Infobox TV channel
| name = Zee TV
| image = Zee TV 2025.svg
| logosize = 
| logoalt = Zee TV Logo
| slogan = [[Har Lamha Nayi Ummeed]]
| launch = {{Launch date and age|df=y|1992|10|02}}
| picture format = [[576i]] ([[480i]] and [[480p]] {only in [[NTSC]] countries}) ([[16:9]]/[[4:3]]) ([[SDTV]])&lt;br&gt;[[1080i]] ([[HDTV]])
| owner = [[Zee Entertainment Enterprises]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;'''Parent: ([[Essel Group]])'''&lt;/small&gt;
| headquarters = [[Mumbai]], [[Maharashtra]]
| web = {{URL|http://www.zeetv.com}}
| country = [[India]]
| language = [[Hindi language|Hindi]]
| sister names = Zee Living
{{Collapsible list
| list_style = text-align:left;
| 1 = [[Zee Cinema]]&lt;br&gt;[[Zee World (DSTV 166)]]&lt;br&gt;[[Zee Action]]&lt;br&gt;[[Zee Premier]]&lt;br&gt;[[Zee Classic]] &lt;br&gt;[[TEN Sports]]&lt;br&gt;[[Zing (TV channel)|Zing]]&lt;br&gt;[[Zee ETC Bollywood]]&lt;br&gt;[[Alpha ETC Punjabi|ETC Punjabi]]&lt;br&gt;Zee Photography&lt;br&gt;[[Zee Smile]]&lt;br&gt;[[Zee Trendz]]&lt;br&gt;[[Zee News]]&lt;br&gt;[[Zee Jagran]]&lt;br&gt;[[9X]]&lt;br&gt;[[Zee Telugu]]&lt;br&gt;[[Zee Studio]]&lt;br&gt;[[Zee Café]]&lt;br&gt;Zee 24 Ghante Chhattisgarh&lt;br&gt;Zee News UP&lt;br&gt;[[Zee Business]]&lt;br&gt;[[Zee Salaam]]&lt;br&gt;[[Zee Punjabi]]&lt;br&gt; Zee Drama&lt;br&gt;[[Zee Bangla]]&lt;br&gt;[[Zee Kalinga]]&lt;br&gt;[[Zee 24 Ghantalu]]&lt;br&gt;[[Zee Marathi]]&lt;br&gt;[[Zee Talkies]]&lt;br&gt;[[Zee 24 Taas]]&lt;br&gt;[[Zee Kannada]]&lt;br&gt;[[Zee Tamil]]&lt;br&gt;[[Zee Aflam]]&lt;br&gt;[[Zee Alwan]]&lt;br&gt;[[TEN Action]]&lt;br&gt;[[Zee Next]]&lt;br&gt;[[Zindagi (TV channel)|Zindagi]]&lt;br&gt;[[Zee Q]]&lt;br&gt;[[&amp; Pictures|&amp;Pictures]]&lt;br&gt;[[&amp;TV]]&lt;br&gt;[[Sarthak TV]]
}}
| terr serv 1 = [[DVB-T2]] (India)
| terr chan 1 = Check local frequencies
| sat serv 1 = [[Airtel digital TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 1 = Channel 104 (SD)&lt;br /&gt;Channel 105 (HD)
| sat serv 2 = [[Astro (Malaysian satellite television)|Astro]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Malaysia]])&lt;/small&gt;
| sat chan 2 = Channel 108 (as [[Zee Variasi]])
| sat serv 3 = [[CanalSat]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Mauritius]] &amp; [[Réunion]])&lt;/small&gt;
| sat chan 3 = Channel 142
| sat serv 4 = [[DStv]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Mauritius]])&lt;/small&gt;
| sat chan 4 = Channel 452
| sat serv 5 = [[Dish Network]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| sat chan 5 = Channel 694 (HD)
| sat serv 6 = [[Dish TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 6 = Channel 110 (SD)&lt;br&gt;Channel 1 (HD)
| sat serv 7 = [[Dialog TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Sri Lanka]])&lt;/small&gt;
| sat chan 7 = Channel 27
| sat serv 8 = [[Sky (UK &amp; Ireland)|Sky]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[UK]] &amp; [[Ireland]])&lt;/small&gt;
| sat chan 8 = Channel 788 (SD)
| sat serv 9 = [[Tata Sky]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 9 = Channel 117 (SD)&lt;br&gt;Channel 118 (HD)
| sat serv 10 = [[Yes (Israel)|Yes]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Israel]])&lt;/small&gt;
| sat chan 10 = Channel 128
| sat serv 11 = [[Bell TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Canada]])&lt;/small&gt;
| sat chan 11 = Channel 679
| sat serv 12 = [[DStv]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Nigeria/South Africa]])&lt;/small&gt;
| sat chan 12 = Channel 452
| sat serv 13 = [[Videocon d2h]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 13 = Channel 103 (SD)&lt;br /&gt;Channel 903 (HD)
| sat serv 14 = [[NJOI]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Malaysia]])&lt;/small&gt;
| sat chan 14 = Channel 108 (as [[Zee Variasi]])
| sat serv 15 = [[DStv]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;(South Africa)&lt;/small&gt;
| sat chan 15 = channel 166 (as [[Zee World]])
| sat serv 16 = [[Reliance Digital TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| sat chan 16 = Channel 209 (SD)&lt;br /&gt;Channel 231 (HD)
| sat serv 17 = [[Sun Direct]] &lt;small&gt;(India)&lt;/small&gt;
| sat chan 17 = Channel 308 (SD)
| sat serv 18 = [[Transvision (Indonesia)|Transvision]] &lt;small&gt;(Indonesia)&lt;/small&gt;
| sat chan 18 = Channel 116 (SD) (as [[Zee Bioskop]])
| sat serv 19 = [[OSN]] &lt;small&gt;([[Middle East]]&lt;br&gt;&amp; [[North Africa]])&lt;/small&gt;
| sat chan 19 = Channel 276
| cable serv 1 = [[Cable TV Hong Kong]]
| cable chan 1 = Channel 144
| cable serv 2 = [[Virgin Media]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[UK]])&lt;/small&gt;
| cable chan 2 = Channel 809
| cable serv 3 = [[Hathway]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| cable chan 3 = Channel 2
| cable serv 4 = [[Verizon FiOS]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| cable chan 4 = Channel 1753
| cable serv 5 = iO Digital Cable&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| cable chan 5 = Channel 1169
| cable serv 6 = Comcast&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| cable chan 6 = Channel 336
| cable serv 7 = [[StarHub TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Singapore]])&lt;/small&gt;
| cable chan 7 = Channel 125
| cable serv 8 = Weststar TV&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Cayman Islands]])&lt;/small&gt;
| cable chan 8 = Channel 191
| cable serv 9 = [[Hot (Israel)|Hot]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Israel]])&lt;/small&gt;
| cable chan 9 = Channel 161
| cable serv 10 = [[Ziggo]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Netherlands]])&lt;/small&gt;
| cable chan 10 = Channel 762
| cable serv 11 = [[UPC Ireland]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Ireland]])&lt;/small&gt;
| cable chan 11 = Channel 808
| cable serv 12 = In Digital&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[India]])&lt;/small&gt;
| cable chan 12 = Channel 110
| cable serv 13 = [[SkyCable]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Philippines]])&lt;/small&gt;
| cable chan 13 = Channel 123 (Digital)
| cable serv 14 = [[Destiny Cable]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Philippines]])&lt;/small&gt;
| cable chan 14 = Channel 123 (Digital)
| cable serv 15 = [[Shaw Cable]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Canada]])&lt;/small&gt;
| cable chan 15 = Channel 537
| cable serv 16 = [[Directv Latin America]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[Chile]])&lt;/small&gt;
| cable chan 16 = Channel 780
| adsl serv 1 = [[TalkTalk Plus TV]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[UK]])&lt;/small&gt;
| adsl chan 1 = Channel 555
| adsl serv 2 = [[U-verse]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;([[USA]])&lt;/small&gt;
| adsl chan 2 = Channel 3702
| adsl serv 3 = [[Singtel TV]] ([[Singapore]])
| adsl chan 3 = Channel 646
}}

'''ਜ਼ੀ ਟੀਵੀ''' ਭਾਰਤੀ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ਹੈ। ਇਹ 1998 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇਣ ਲੱਗਿਆ।

{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਟੀਵੀ ਚੈਨਲ]]</text>
      <sha1>jtalfz7c7cwavbja7x87cut869vfc86</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੀਤਾਰਾਮ ਯੇਚੁਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28350</id>
    <revision>
      <id>810066</id>
      <parentid>784100</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:19:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810066</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39989" sha1="bbkifsb3u11kl5d66skjs5b8d3fk81h" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਸੀਤਾਰਾਮ ਯੇਚੁਰੀ
| image               = Sitaram Yechury, 2013.jpg
| caption             = ਸੀਤਾਰਾਮ ਯੇਚੁਰੀ 2013
| office              = [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਉਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ)]] ਦੇ [[ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ]]
| term_start          = 19 ਅਪ੍ਰੈਲ 2015
| term_end            = 12 ਸਤੰਬਰ 2024
| predecessor         = [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਾਰਤ]]
| successor           = 
| office1             = [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ)]] ਦਾ ਮੈਂਬਰ
| termstart1          = 10 ਜਨਵਰੀ 1992
| termend1            = 12 ਸਤੰਬਰ 2024
| office2             = [[ਭਾਰਤੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ|ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦਾ ਮੈਂਬਰ]], [[ਰਾਜ ਸਭਾ]]
| termstart2          = 19 ਅਗਸਤ 2005
| termend2            = 18 ਅਗਸਤ 2017
| predecessor2        = [[ਅਬਾਨੀ ਰੋਏ ]]
| successor2          = [[ਸ਼ਾਂਤਾ ਛੇਤਰੀ]]
| birth_date          = {{birth date|1952|8|12|df=y}}
| birth_place         = [[ਮਦਰਾਸ]], [[ਮਦਰਾਸ ਰਾਜ]], ਭਾਰਤ&lt;br/&gt;{{small|(ਹੁਣ [[ਚੇਨਈ]], [[ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ]], ਭਾਰਤ)}}
| death_date          = {{death date and age|2024|9|12|1952|8|12|df=y}}
| death_place         = [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]], ਭਾਰਤ
| party               = [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ)]]
| spouse              = ਸੀਮਾ ਚਿਸ਼ਤੀ
| relations           = 
| alma_mater          = [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਦਿੱਲੀ|ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] (ਐਮਏ)&lt;br/&gt;ਸੈਂਟ. ਸਟਿਫਨਜ਼ ਕਾਲਜ (ਬੀਏ)
}}
'''ਸੀਤਾਰਾਮ ਯੇਚੁਰੀ''' (12 ਅਗਸਤ 1952-12 ਸਤੰਬਰ 2024) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਮਾਰਕਸਵਾਦ|ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ]] ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਸੀ ਜੋ 1992 ਤੋਂ ਸੀ. ਪੀ. ਆਈ. (ਐਮ) ਦੇ ਪੋਲਿਤ ਬਿਊਰੋ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ 2005 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] ਦੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ।

== ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਯੇਚੁਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 12 ਅਗਸਤ 1952 ਨੂੰ [[ਚੇਨਈ|ਮਦਰਾਸ]] ਦੇ ਇੱਕ ਤੇਲਗੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;SRY1&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.ndtv.com/india-news/sitaram-yechury-suave-soft-spoken-and-dynamic-756280|title=Sitaram Yechury: Suave, Soft-Spoken and Dynamic|date=19 April 2015|access-date=19 April 2015|agency=NDTV}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/who-was-sitaram-yechury-from-political-career-education-to-family-heres-all-you-should-know-about-the-chanakya-of-coalition-politics/articleshow/113293528.cms?from=mdr|title=Who was Sitaram Yechury? From political career, education to family, here's all you should know about the Chanakya of coalition politics|date=12 September 2024|work=The Economic Times|access-date=15 September 2024|issn=0013-0389}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਰਵੇਸ਼ਵਰ ਸੋਮਯਾਜੁਲਾ ਯੇਚੁਰੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਕਲਪਕਮ ਯੇਚੁਰੀ [[ਕਾਕੀਨਾਡਾ]], [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਸਡ਼ਕ ਆਵਾਜਾਈ ਨਿਗਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;SSYechury&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-andhrapradesh/ss-yechury-memorial-office-building-opened/article2291622.ece|title=S.S. Yechury memorial office building opened|date=24 July 2011|work=The Hindu|access-date=12 September 2024|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਕਾਕੀਨਾਡਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Mukul&quot;&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/1969-telangana-agitation-brought-sitaram-yechury-to-delhi/articleshow/46984164.cms|title=1969 Telangana agitation brought Sitaram Yechury to Delhi|last=Mukul|first=Akshaya|date=20 April 2015|work=The Economic Times|access-date=12 September 2024|issn=0013-0389}}&lt;/ref&gt;

ਯੇਚੁਰੀ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਆਲ ਸੈਂਟਸ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚੋਂ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/2005/11/10/stories/2005111017220200.htm|title=All Saints High School in select group|last=Venkateshwarlu|first=K.|date=19 November 2005|work=The Hindu|archive-url=https://web.archive.org/web/20100520231435/http://www.thehindu.com/2005/11/10/stories/2005111017220200.htm|archive-date=20 May 2010}}&lt;/ref&gt; 1969 ਦਾ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਅੰਦੋਲਨ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਲੈ ਆਇਆ।&lt;ref name=&quot;Mukul&quot;/&gt; ਉਹ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟਸ ਅਸਟੇਟ ਸਕੂਲ, [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਕੇਂਦਰੀ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ]] ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਪਹਿਲਾ ਰੈਂਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=28 August 2009 |title=Sitaram Yechury |url=https://www.cpim.org/content/sitaram-yechury}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ [[ਸੇਂਟ ਸਟੀਫਨਜ਼ ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ|ਸੇਂਟ ਸਟੀਫਨ ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ]] ਵਿਖੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਬੀ. ਏ. (ਆਨਰਜ਼) ਅਤੇ [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] (ਜੇ. ਐਨ. ਯੂ.) ਤੋਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਚ ਐਮ. ਏ. ਦੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Detailed Profile – Shri Sitaram Yechury – Members of Parliament (Rajya Sabha) – Who's Who – Government: National Portal of India |url=http://www.archive.india.gov.in/govt/rajyasabhampbiodata.php?mpcode=1989 |website=india.gov.in}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਪੀਐਚ. ਡੀ. ਲਈ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ, ਜੋ [[ਐਮਰਜੈਂਸੀ (ਭਾਰਤ)|ਐਮਰਜੈਂਸੀ]] ਦੌਰਾਨ ਉਸਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Biography of Sitaram Yechuri&quot;&gt;{{Cite web |date=14 March 2011 |title=Biography of Sitaram Yechuri |url=http://www.winentrance.com/general_knowledge/sitaram-yechuri.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20230716060004/http://www.winentrance.com/general_knowledge/sitaram-yechuri.html |archive-date=16 July 2023 |access-date=30 November 2014 |website=winentrance.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=12 September 2024 |title=Comrade Yechury, an idealist who smiled, fought and survived the darkest times – CNBC TV18 |url=https://www.cnbctv18.com/obituary/obituary-comrade-sitaram-yechuri-a-man-of-revolution-and-a-song-saira-shah-halim-19475317.htm |access-date=14 September 2024 |website=CNBCTV18 |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਸਿਆਸੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਯੇਚੁਰੀ 1974 ਵਿੱਚ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (ਐੱਸਐੱਫਆਈ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ)]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sitaram Yechury passes away |url=https://www.deshabhimani.com/english/news/national/sitaram-yechury-passes-away/9170 |access-date=14 September 2024 |website=Deshabhimani |language=en |archive-date=14 ਸਤੰਬਰ 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240914140117/https://www.deshabhimani.com/english/news/national/sitaram-yechury-passes-away/9170 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਯੇਚੁਰੀ ਨੂੰ ਸੰਨ 1975 ਵਿੱਚ [[ਐਮਰਜੈਂਸੀ (ਭਾਰਤ)|ਐਮਰਜੈਂਸੀ]] ਦੌਰਾਨ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਭੂਮੀਗਤ ਹੋ ਗਏ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=28 August 2009 |title=Sitaram Yechury – Communist Party of India |url=https://cpim.org/content/sitaram-yechury |access-date=20 September 2019 |website=Communist Party of India}}&lt;/ref&gt; ਯੇਚੁਰੀ ਨੇ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਤ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਾਤ]] ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਇਕਾਈ ਬਣਾਈ।&lt;ref name=&quot;Pillai&quot;&gt;{{Cite web |last=Pillai |first=Sreedhar |date=31 January 1989 |title=13th party congress of CPI(M) in Trivandrum one of the most significant in its history |url=https://www.indiatoday.in/magazine/special-report/story/19890131-13th-party-congress-of-cpim-in-trivandrum-one-of-the-most-significant-in-its-history-815722-1989-01-30 |access-date=12 September 2024 |website=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt;

1978 ਵਿੱਚ ਯੇਚੁਰੀ ਨੂੰ ਐੱਸਐੱਫਆਈ ਦਾ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਜੁਆਇੰਟ ਸਕੱਤਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਐੱਸਐੰਫਆਈ ਦਾ ਸਰਬ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹ ਐੱਸਐੱਫਆਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ ਜੋ ਕੇਰਲ ਜਾਂ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;Mukul&quot;/&gt; 1984 ਵਿੱਚ ਉਹ ਸੀ. ਪੀ. ਆਈ. ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮੇਟੀ ਲਈ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। 1985 ਵਿੱਚ, ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੰਜ ਮੈਂਬਰੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਕੱਤਰੇਤ-ਯੇਚੁਰੀ, [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਤ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਾਤ]], ਸੁਨੀਲ ਮੋਇਤਰਾ, ਪੀ. ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਅਤੇ ਐਸ. ਰਾਮਚੱਦਰਨ ਪਿਲਾਈ-ਨੂੰ ਪੋਲਿਤ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Pillai&quot;/&gt; ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1986 ਵਿੱਚ ਐੱਸ ਐੱਫ ਆਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਹ 1992 ਵਿੱਚ ਚੌਦਵੀਂ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਪੋਲਿਤ ਬਿਊਰੋ ਲਈ ਚੁਣੇ ਗਏ ਅਤੇ 19 ਅਪ੍ਰੈਲ 2015 ਨੂੰ [[ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ]] ਵਿੱਚ ਪਾਰਟੀ ਦੀ 21ਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ. ਪੀ. ਆਈ. (ਐਮ) ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣੇ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Party Congress |url=http://www.cpimkerala.org/eng/conferences-6.php?n=1 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201025112604/https://www.cpimkerala.org/eng/conferences-6.php?n=1 |archive-date=25 October 2020 |access-date=23 April 2015 |publisher=Cpimkerala.org}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਅਤੇ ਪੋਲਿਤ ਬਿਊਰੋ ਮੈਂਬਰ ਐਸ. ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਪਿਲਾਈ ਇਸ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸਨ ਪਰ ਪਿਲਾਈ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਬਕਾ ਨੂੰ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/yechury-set-to-become-next-cpim-general-secretary/article7118990.ece|title=Yechury is new CPI(M) chief|last=Joshua|first=Anita|date=19 April 2015|work=The Hindu|access-date=18 February 2020|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt; &amp;nbsp;ਉਹ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਤ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਾਤ]] ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਣਗੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 2005 ਤੋਂ 2015 ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਇਸ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਵਿੱਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਹੋਈ 22ਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਸੀ. ਪੀ. ਆਈ. (ਐਮ) ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sitaram Yechury re-elected as CPI(M) general secretary |url=http://www.newindianexpress.com/nation/2018/apr/22/sitaram-yechury-re-elected-as-cpim-general-secretary-1804905.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180429143335/http://www.newindianexpress.com/nation/2018/apr/22/sitaram-yechury-re-elected-as-cpim-general-secretary-1804905.html |archive-date=29 April 2018}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਅਪ੍ਰੈਲ 2022 ਵਿੱਚ [[ਕਨੂਰ|ਕੰਨੂਰ]], [[ਕੇਰਲ]] ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ 23ਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਸੀਪੀਆਈ (ਐਮ) ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=10 April 2022 |title=Yechury re-elected CPI(M) general secretary |url=https://www.thehindu.com/news/national/yechury-re-elected-cpim-general-secretary/article65309045.ece/amp/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230204155813/https://www.thehindu.com/news/national/yechury-re-elected-cpim-general-secretary/article65309045.ece/amp/ |archive-date=4 February 2023 |access-date=27 June 2023 |website=[[The Hindu]] |language=en-IN}}&lt;/ref&gt;

ਯੇਚੁਰੀ ਨੂੰ ਸਾਬਕਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ [[ਹਰਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸੁਰਜੀਤ|ਹਰਕੀਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸੁਰਜੀਤ]] ਦੀ ਗੱਠਜੋੜ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1996 ਵਿੱਚ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਫਰੰਟ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਸਾਂਝੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਖਰਡ਼ਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪੀ. ਚਿਦੰਬਰਮ]] ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ [[ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ|ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗੱਠਜੋੜ]] ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ 2023 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਕਾਸ ਸੰਮਲਿਤ ਗਠਜੋੜ|ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਕਾਸ ਸੰਮਲਿਤ ਗੱਠਜੋੜ]] ਦੇ ਗਠਨ ਦੌਰਾਨ ਗੱਠਜੋਡ਼ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ।&lt;ref name=&quot;Ramachandran&quot;&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/sitaram-yechury-a-fine-combination-of-pleasant-personality-interpersonal-skills-flair-for-negotiation/articleshow/46981752.cms|title=Sitaram Yechury: A fine combination of pleasant personality, interpersonal skills &amp; flair for negotiation|last=Ramachandran|first=Rajesh|date=20 April 2015|work=The Economic Times|access-date=12 September 2024|issn=0013-0389}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Joshua&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/Yechury-has-an-unenviable-task-on-hand/article60329405.ece|title=Yechury has an unenviable task on hand|last=Joshua|first=Anita|date=19 April 2015|work=The Hindu|access-date=12 September 2024|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;

ਯੇਚੁਰੀ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਾਤਰੀ ਡੈਲੀਗੇਟ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;WireMahaprashastaLegacy24&quot;&gt;{{Cite web |last=Mahaprashasta |first=Ajoy Ashirwad |title=A Fighter and a Thinker, Sitaram Yechury Leaves Behind a Towering Legacy |url=https://thewire.in/politics/remembering-sitaram-yechury-communist-cpim-leader |access-date=12 September 2024 |website=The Wire |language=en}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਲੇਖਕ, ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਅਤੇ ''[[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਸ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਜ਼]]'' ਲਈ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਦਾ ਕਾਲਮ ਲੈਫਟ ਹੈਂਡ ਡਰਾਈਵ ਲਿਖਿਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Latest News, India,&amp;nbsp;Cricket, Sports, Bollywood |url=http://www.hindustantimes.com/StoryPage/FullcoverageStoryPage.aspx?id=3b5fdfc7-66bb-428e-8948-e312d3dacba0Nucleardealimbroglio_Special&amp;MatchID1=4574&amp;TeamID1=8&amp;TeamID2=2&amp;MatchType1=1&amp;SeriesID1=1147&amp;PrimaryID=4574&amp;Headline=N-deal+a+threat+to+sovereignty%3a+Yechury |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20130125144653/http://www.hindustantimes.com/StoryPage/FullcoverageStoryPage.aspx?id=3b5fdfc7-66bb-428e-8948-e312d3dacba0Nucleardealimbroglio_Special&amp;MatchID1=4574&amp;TeamID1=8&amp;TeamID2=2&amp;MatchType1=1&amp;SeriesID1=1147&amp;PrimaryID=4574&amp;Headline=N-deal+a+threat+to+sovereignty:+Yechury |archive-date=25 January 2013 |website=Hindustan Times}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪੰਦਰਵਾਡ਼ੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੀਪਲਜ਼ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;PTI&quot;&gt;{{Cite web |last=Chatterji |first=Saubhadra |date=19 April 2015 |title=From an activist to CPI-M general secretary: Sitaram Yechury's journey |url=https://www.hindustantimes.com/india/sitaram-yechury-s-journey-from-an-activist-to-cpi-m-general-secretary/story-MhfGHIZqXbenWkhXUK3BtM.html |access-date=13 September 2024 |website=Hindustan Times}}&lt;/ref&gt;

=== ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ===
[[ਤਸਵੀਰ:The_Vice_President,_Shri_M._Hamid_Ansari_giving_away_the_Lokmat_Parliamentary_Award_2017_to_the_Member_of_Parliament_(RS),_Shri_Sitaram_Yechury,_in_New_Delhi_(1).jpg|left|thumb|ਯੇਚੁਰੀ ਨੂੰ 2017 ਵਿੱਚ ਸਰਬੋਤਮ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ([[ਰਾਜ ਸਭਾ]]) ]]
ਯੇਚੁਰੀ ਜੁਲਾਈ 2005 ਵਿੱਚ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] ਤੋਂ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਲਈ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hindu.com/2005/08/23/stories/2005082306871200.htm|title=National : Yechury, Brinda Karat take oath|date=23 August 2005|work=[[The Hindu]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20060214042002/http://www.hindu.com/2005/08/23/stories/2005082306871200.htm|archive-date=14 February 2006}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਘਨ ਲਈ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਉਣ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿੱਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਹਿ ਕੇ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Government can't blame Opposition for bedlam in Parliament: Sitaram Yechury |url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-01-08/news/57838285_1_parliament-disruptions-sitaram-yechury-opposition-parties |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150403015519/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-01-08/news/57838285_1_parliament-disruptions-sitaram-yechury-opposition-parties |archive-date=3 April 2015 |website=timesofindia-economictimes}}&lt;/ref&gt;

ਭਾਰਤ-ਅਮਰੀਕਾ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸਮਝੌਤੇ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਯੇਚੁਰੀ ਨੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜੋ ਸੀਪੀਐੱਮ ਨੂੰ ਸਮਝੌਤੇ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਸਨ। [[ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ]] ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਤ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਾਤ]] ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਅਜੇ ਵੀ ਸੀਪੀਐਮ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਯੇਚੁਰੀ ਨੂੰ &quot;ਨਾਖੁਸ਼ ਅਤੇ ਬੇਵੱਸ&quot; ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite book|deadurl=Sanjaya Baru}}&lt;/ref&gt;

3 ਮਾਰਚ 2015 ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸੈਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ, ਯੇਚੁਰੀ ਨੇ ਸੰਸਦ ਦਾ ਬਜਟ ਸੈਸ਼ਨ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨੀ ਦਿਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ [[ਪ੍ਰਣਬ ਮੁਖਰਜੀ]] ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੋਧ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਹ [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] ਵਿੱਚ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਨਾਲ ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਸੀ। ਸੰਸਦੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਮੰਤਰੀ [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]] ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਯੇਚੁਰੀ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਨਾ ਵਧਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸੰਮੇਲਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਯੇਚੁਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਗੇ, ਪਰ ਉਹ ਸੋਧ ਲਈ ਦਬਾਅ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਕੋਈ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਕਿਉਂਕਿ 14 ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਜਵਾਬ' ਤੇ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਲੈਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਚੌਥੀ ਵਾਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਧੰਨਵਾਦ ਦੇ ਮਤੇ 'ਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੋਧ ਨੂੰ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/opposition-gets-amendment-passed-in-rajya-sabha-embarrassing-government/article6955737.ece|title=Opposition gets amendment passed in Rajya Sabha embarrassing government|date=3 March 2015|work=The Hindu|access-date=18 February 2020|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=3 March 2015 |title=Embarrassment for Modi: Rajya Sabha amends note on President's speech |url=http://indiatoday.intoday.in/story/president-speech-rajya-sabha-amends-modi-government/1/422077.html |website=intoday.in}}&lt;/ref&gt;

=== ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ===
ਯੇਚੁਰੀ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਆਲੋਚਕ ਸਨ। ਉਸਨੇ 2015 ਦੇ [[ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ (ਭਾਰਤ)|ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ]] ਪਰੇਡ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ [[ਬਰਾਕ ਓਬਾਮਾ]] ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਵੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;Zeenews&quot;&gt;{{Cite web |date=14 January 2015 |title=Yechury criticises govt for inviting Obama on Republic Day |url=http://zeenews.india.com/news/india/yechury-criticises-govt-for-inviting-obama-on-republic-day_1530033.html |website=Zee News}}&lt;/ref&gt;

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਲਾਮੀ ਕੱਟਡ਼ਵਾਦ ਦੇ ਉਭਾਰ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ
{{Blockquote|US military interventions in West Asia have created a situation of complete uncertainty. The military interventions have always given birth to the rise of fundamentalism, which we see today in the menace that has been created by the ISIS. They have given birth to such tendencies.&lt;ref name=Zeenews/&gt;}}
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਦਬਦਬੇ ਵਾਲੇ ਰਵੱਈਏ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ।
{{Blockquote|Now, in their (US) quest for global hegemony, they are trying to capture the energy resources in the world. They are trying to control the entire process of the energy transfers or trade in the world. And for this reason, their military interventions has also continuing to deny the Palestinians their legitimate right to a homeland.&lt;ref name=&quot;Zeenews&quot; /&gt;}}
ਉਹ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਧਾਰਾ 370 ਅਤੇ 35 ਏ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਸਖਤ ਆਲੋਚਕ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/sitaram-yechury-sees-a-fascistic-project-in-kashmir/article29225607.ece|title=Sitaram Yechury sees a fascistic project in Kashmir|date=23 August 2019|work=The Hindu}}&lt;/ref&gt;

12 ਸਤੰਬਰ 2020 ਨੂੰ, [[ਯੋਗਿੰਦਰ ਯਾਦਵ|ਯੋਗੇਂਦਰ ਯਾਦਵ]] ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ [[ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ]] ਦੁਆਰਾ 2020 ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਥਿਤ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਪੂਰਕ ਚਾਰਜਸ਼ੀਟ ਵਿੱਚ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਯੇਚੁਰੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title='Politics of BJP's Leadership': Yechury, Others Hit Out at Riots Probe, Delhi Police Responds |url=https://thewire.in/rights/delhi-police-riots-sitaram-yechury |access-date=13 September 2020 |website=The Wire}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/cities/Delhi/police-link-sitaram-yechury-yogendra-yadav-to-delhi-riots/article32590263.ece|title=Police link Sitaram Yechury, Yogendra Yadav to Delhi riots|last=Staff Reporter|date=12 September 2020|work=The Hindu|access-date=13 September 2020|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite magazine|date=13 September 2020|title=BJP misusing power to target Opposition: Sitaram Yechury hits out at Centre over Delhi riots chargesheet|url=https://www.indiatoday.in/india/story/bjp-misusing-power-target-opposition-sitaram-yechury-hits-out-centre-delhi-riots-chargesheet-1721317-2020-09-13|magazine=India Today|language=en|access-date=13 September 2020}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਯੇਚੁਰੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸੀਮਾ ਚਿਸ਼ਤੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwuw&quot;&gt;ਦ ਵਾਇਰ&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; ਦੀ ਸੰਪਾਦਕ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਬੀਸੀ ਹਿੰਦੀ ਸਰਵਿਸ ਦੀ ਦਿੱਲੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Wire&quot;&gt;{{Cite news|url=https://thewire.in/media/seema-chishti-joins-the-wire-as-editor|title=Seema Chishti Joins The Wire as Editor|date=2 January 2023|work=The Wire|access-date=2 February 2023}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ''[[ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ|ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ]]'', ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਐਡੀਟਰ ਸੀ। ਯੇਚੁਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਸਕੂਪਹੂਪ ਐਪੀਸੋਡ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Off The Record Ep. 06 ft, Sitaram Yechury, General Secretary, CPI(M) |url=https://www.youtube.com/watch?v=I5URqXwco1E?t=188 |pages=3:08 |language=en |quote=Luckily my wife [financially] sustains me |access-date=26 December 2021}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਸੀ, [[ਵੀਣਾ ਮਜੂਮਦਾਰ|ਵੀਨਾ ਮਜੂਮਦਾਰ]] ਦੀ ਧੀ ਇੰਦਰਾਣੀ ਮਜੂਮਦਾਰ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/people/Vina-Mazumdar-the-fighter/articleshow/6014253.cms|title=Vina Mazumdar, the fighter|last=Mukul|first=Akshay|date=23 June 2010|work=The Times of India|access-date=12 September 2024|issn=0971-8257}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਅਖਿਲਾ ਯੇਚੁਰੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਐਡਿਨਬਰਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਐਂਡਰਿਊਜ਼ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪਡ਼੍ਹਾਉਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Mukul&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Dr Akhila Yechury: BA (Hons.), MA (Delhi), M.Phil (JNU), PhD (Cantab) |url=http://www.st-andrews.ac.uk/history/staff/akhilayechury.html |access-date=21 April 2015 |website=University of St. Andrews}}&lt;/ref&gt; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਆਸ਼ੀਸ਼ ਯੇਚੁਰੀ ਦੀ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ 2021 ਨੂੰ [[ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਮਾਰੀ 2019|ਕੋਵਿਡ-19]] ਕਾਰਨ 34 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/gurgaon/sitaram-yechurys-son-dies-of-covid-19-in-gurugram-hospital/articleshow/82191001.cms|title=Sitaram Yechury's son Ashish dies of Covid-19 in Gurugram hospital – Times of India|date=22 April 2021|work=The Times of India|access-date=23 April 2021|language=en}}&lt;/ref&gt; ਮੋਮੋਹਨ ਕੰਡਾ ਆਈ. ਏ. ਐੱਸ., ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ, ਯੇਚੁਰੀ ਦੇ ਮਾਮਾ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;SSYechury&quot;/&gt;

== ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਮੌਤ ==
ਯੇਚੁਰੀ ਨੂੰ 19 ਅਗਸਤ 2024 ਨੂੰ ਏਮਜ਼ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਮੈਡੀਸਨ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਗੰਭੀਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sitaram Yechury of CPI(M) 'critical', on respiratory support at AIIMS Delhi |url=https://www.hindustantimes.com/india-news/sitaram-yechury-of-cpi-m-critical-on-respiratory-support-at-aiims-delhi-101725949761814.html |access-date=10 September 2024 |website=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/veteran-cpm-leader-sitaram-yechury-passes-away/articleshow/113291264.cms|title=Veteran CPM leader Sitaram Yechury passes away|date=12 September 2024|work=The Times of India|access-date=12 September 2024|issn=0971-8257}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ [[ਨਮੋਨੀਆ|ਨਮੂਨੀਆ]] ਵਰਗੇ ਛਾਤੀ ਦੀ ਲਾਗ ਦੇ ਲੱਛਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ 12 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ, 72 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਸਾਹ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਲਾਗ ਤੋਂ ਪੀਡ਼ਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/articles/cnvy4djelvpo|title=Sitaram Yechury: Indian communist leader dies after illness|date=12 September 2024|work=BBC News|access-date=12 September 2024|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;IEPAsses24&quot;&gt;{{Cite web |date=12 September 2024 |title=Sitaram Yechury, CPI(M) general secretary, passes away |url=https://indianexpress.com/article/india/sitaram-yechury-dead-9563945/ |access-date=12 September 2024 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.telegraphindia.com/india/veteran-cpim-leader-sitaram-yechury-passes-away-at-72/cid/2047540|title=Veteran CPI(M) leader Sitaram Yechury passes away at 72: Party and hospital sources|date=12 September 2024|work=Telegraph India}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਧਿਆਪਨ ਅਤੇ ਖੋਜ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਏਮਜ਼ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Left Veteran Sitaram Yechury Dies At 72 After Battling Respiratory Illness |url=https://www.ndtv.com/india-news/sitaram-yechury-dies-at-72-after-battling-respiratory-illness-6548707 |access-date=12 September 2024 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/cpim-leader-sitaram-yechury-passes-away/article68633808.ece|title=Sitaram Yechury, CPI(M) general secretary, passes away at 72|last=|first=|date=12 September 2024|work=The Hindu|access-date=17 September 2024|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;

== ਕੰਮ ==
ਯੇਚੁਰੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂਃ

* ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਕੀ ਹੈ? : ਗੋਲਵਲਕਰ ਦੀ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਕੇਸਰ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੇ ਅਭਿਆਸ 'ਤੇ  (ਫਰੰਟਲਾਈਨ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨਜ਼, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, 1993) 
* ਸੂਡੋ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ਃ ਸੈਫਰਨ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦੀਆਂ ਮਿੱਥਾਂ ਅਤੇ ਅਸਲੀਅਤ (ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ) (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 1993
* ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਵਰਗ ਅੱਜ (ਪ੍ਰਜਾਸ਼ਕਤੀ ਬੁੱਕ ਹਾਊਸ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, 1997) 
* ''ਤੇਲ ਪੂਲ ਘਾਟਾ ਜਾਂ ਧੋਖੇ ਦਾ ਸੈਸਪੂਲ'' (ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ) (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 1997 
* ਇੱਕ ਬਦਲਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਵਾਦ (ਪ੍ਰਜਾਸ਼ਕਤੀ ਬੁੱਕ ਹਾਊਸ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, 2008) 
* ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਡਰਾਈਵਃ ਕੰਕਰੀਟ ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਠੋਸ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ (ਪ੍ਰਜਾਸ਼ਕਤੀ ਬੁੱਕ ਹਾਊਸ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, 2012) 
* ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰਃ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦਾ ਨਵਾਂ ਉਭਾਰ (ਪ੍ਰਜਾਸ਼ਕਤੀ ਬੁੱਕ ਹਾਊਸ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, 2014) &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Modi Government - New Surge of Communalism |url=https://mayday.leftword.com/catalog/product/view/id/21908 |access-date=12 September 2024 |website=mayday.leftword.com |language=en |archive-date=12 ਸਤੰਬਰ 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912135747/https://mayday.leftword.com/catalog/product/view/id/21908 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
* ''ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ ਬਨਾਮ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਵਾਦ''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Secularism Versus Communalism |url=https://mayday.leftword.com/secularism-versus-communalism.html |access-date=12 September 2024 |website=mayday.leftword.com |language=en |archive-date=12 ਸਤੰਬਰ 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240912135747/https://mayday.leftword.com/secularism-versus-communalism.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
* ਘਰ ਕੀ ਰਜਨੀਤੀ (ਵਾਣੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 2006) (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ) &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ghrina Ki Rajniti – Hindi book by – Sitaram Yechuri – घृणा की राजनीति – सीताराम येचुरी |url=https://prayog.pustak.org/index.php/books/bookdetails/14802 |access-date=12 September 2024 |website=prayog.pustak.org}}&lt;/ref&gt;

ਯੇਚੁਰੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕੀਤਾਃ

* ਪੀਪਲਜ਼ ਡਾਇਰੀ ਆਫ਼ ਫਰੀਡਮ ਸਟ੍ਰਗਲ (ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ) (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 2008 
* ਮਹਾਨ ਵਿਦਰੋਹ-ਇੱਕ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਮੁਲਾਂਕਣ (ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ) (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 
* ''ਵਿਸ਼ਵ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟਃ ਇੱਕ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ''&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/antileft-forces-attempt-to-weaken-left-parties-alleges-yechury/article2098918.ece|title=Anti-Left forces attempt to weaken Left parties, alleges Yechury|date=12 June 2011|work=The Hindu|access-date=12 September 2024|language=en-IN|issn=0971-751X|quote=Mr. Yechury released another book on Karl Marx and said that the ideas of Marx are being read now to address the problems relating to the global economic crisis.}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2024]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1952]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ]]</text>
      <sha1>bbkifsb3u11kl5d66skjs5b8d3fk81h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਪਰੇਟਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28535</id>
    <revision>
      <id>810053</id>
      <parentid>482552</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T14:04:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810053</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1225" sha1="miylf49jj1b55xj8jfoqm72jl39oein" xml:space="preserve">'''ਸਪਰੇਟਾ ''' ([[ਯੂਨਾਇਟਡ ਕਿੰਗਡਮ]] ਅਤੇ [[ਕਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ: Skimmed milk; ([[ਯੂਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ]], [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ]], ਅਤੇ ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ: skim milk), ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਸਾਰੀ ਮਲਾਈ (''milkfat'') ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.accessdata.fda.gov/scripts/cdrh/cfdocs/cfcfr/CFRSearch.cfm?fr=133.189 |title=CFR - Code of Federal Regulations Title 21&lt;!-- Bot generated title --&gt; |access-date=2013-12-20 |archive-date=2016-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161225123301/http://www.accessdata.fda.gov/scripts/cdrh/cfdocs/cfCFR/CFRSearch.cfm?fr=133.189 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 0.1% ਚਰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;nomilk&quot;&gt;{{cite book|last1=Ward|first1=Andrew|title=No Milk Today - The vanishing world of the milkman|date=23 May 2017|publisher=Robinson|location=London|isbn=1472138902|edition=1}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦੁੱਧ-ਉਤਪਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦੁੱਧ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ]]</text>
      <sha1>miylf49jj1b55xj8jfoqm72jl39oein</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੁਹੰਮਦ ਰਸ਼ੀਦ ਅਲ ਮਕਤੂਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28882</id>
    <revision>
      <id>810170</id>
      <parentid>712808</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:33:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810170</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2487" sha1="71tjjzhh96rkshldrs1kp0ibr5y20k7" xml:space="preserve">{{Cleanup infobox}}{{Infobox officeholder
|honorific-prefix = [[ਸ਼ੇਖ਼]] 
|name = ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਰਸ਼ੀਦ ਅਲ ਮਕਤੂਮ
|image = Sheik Mohammed bin Rashid Al Maktoum.jpg
|caption = ਸ਼ੇਖ਼ ਮੁਹੰਮਦ 2003
|office = ਯੂਨਾਇਟਡ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ 
|president = [[Khalifa bin Zayed Al Nahyan]]
|term_start = 11 ਫਰਵਰੀ 2006
|term_end = 
|predecessor = [[ਮਕਤੂਮ ਬਿਨ ਰਸ਼ੀਦ ਅਲ ਮਕਤੂਮ]]
|successor = 
|birth_date = {{birth date |1949|07|15|df=y}}
|birth_place = [[ਦੁਬਈ]], [[ਟਰੂਸੀਅਲ ਸਟੇਟਸ]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;(ਹੁਣ [[ਯੂਨਾਇਟਡ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ]])&lt;/small&gt;
|death_date = 
|death_place = 
|spouse = [[Hind bint Maktoum bin Juma Al Maktoum]] &lt;small&gt;(1979–present)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[Princess Haya bint Al Hussein|Haya bint Al Hussein]] &lt;small&gt;(2004–present)&lt;/small&gt;
|religion = [[Sunni Islam]]
}}
[[ਸ਼ੇਖ਼]] '''ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਰਸ਼ੀਦ ਅਲ ਮਕਤੂਮ''' ([[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅਰਬੀ]] محمد بن راشد آل مكتوم; {{transl|ar|'''Muḥammad bin Rāshid al Maktūm'''}}), ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ '''ਸ਼ੇਖ਼ ਮੁਹੰਮਦ ''' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਜਨਮ 15 ਜੁਲਾਈ 1949), ਯੂਨਾਇਟਡ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਉੱਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਦੁਬਈ ਦੇ ਅਮੀਰ (ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਹੁਕਮਰਾਨ) ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite web|author=|url=http://www.helplinelaw.com/law/uae/constitution/constitution01.php|title=Uae The Union, its fundamental constituents and aims Law - Law Firms lawyers, Attorney, Solicitor, Injury of UAE|publisher=Helplinelaw|accessdate=30 March 2012|archive-date=17 ਫ਼ਰਵਰੀ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130217082141/http://helplinelaw.com/law/uae/constitution/constitution01.php|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ-ਫਰਵਰੀ 2006 ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਮਕਤੂਮ ਬਿਨ ਰਸ਼ੀਦ ਅਲ ਮਕਤੂਮ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਂ ਤੇ ਫ਼ਾਇਜ਼ ਸਨ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}</text>
      <sha1>71tjjzhh96rkshldrs1kp0ibr5y20k7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰੌਣੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29273</id>
    <revision>
      <id>810118</id>
      <parentid>765186</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:05:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਹਵਾਲੇ */</comment>
      <origin>810118</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3306" sha1="l5gaziih850j8b5oh8367ydps6t1uky" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name     = ਰੌਣੀ
| native_name    = 
| native_name_lang  = ਪਂਜਾਬੀ
| other_name    = 
| nickname    = 
| settlement_type   = ਪਿੰਡ
| image_skyline   = 
| image_alt    = 
| image_caption   = 
| pushpin_map    = India Punjab
| pushpin_label_position = 
| pushpin_map_alt   = 
| pushpin_map_caption  = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| latd     = 30.596991
| latm     =
| lats     = 
| latNS     = N
| longd     = 76.089635
| longm     = 
| longs     = 
| longEW     = E
| coordinates_display  = 
| subdivision_type  = ਦੇਸ਼
| subdivision_name  = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1  = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਸ਼ਿਤ ਖੇਤਰ|ਰਾਜ]]
| subdivision_name1  = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2  = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲਾ]]
| subdivision_name2  =ਲੁਧਿਆਣਾ
| established_title  = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date  = 
| founder     = 
| named_for    = 
| government_type   = 
| governing_body   = 
| unit_pref    = Metric
| area_footnotes   = 
| area_rank    = 
| area_total_km2   = 
| elevation_footnotes  = 
| elevation_m    = 
| population_total  = 
| population_as_of  = 
| population_rank   = 
| population_density_km2 = auto
| population_demonym  = 
| population_footnotes = 
| demographics_type1  = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਅਧਿਕਾਰਿਤ
| demographics1_info1  = [[ਗੁਰਮੁਖੀ|ਪੰਜਾਬੀ (ਗੁਰਮੁਖੀ)]]
| demographics1_title2 = ਖੇਤਰੀ
| demographics1_info2  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1    =ਆਈਐਸਟੀ 
| utc_offset1    = +5:30
| postal_code_type  = &lt;!-- [[Postal Index Number|PIN]] --&gt;
| postal_code    = 
| registration_plate  = 
| blank1_name_sec1  = ਨੇੜਲਾ ਸ਼ਹਿਰ 
| blank1_info_sec1  =ਖੰਨਾ
| blank2_name_sec1  = [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਹਲਕਾ 
| blank2_info_sec1  = ਫਤਹਿਗੜ ਸਾਹਿਬ
| blank3_name_sec1  = [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਹਲਕਾ 
| blank3_info_sec1  = ਪਾਇਲ
| website     = 
| footnotes    = 
}}

'''ਰੌਣੀ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਖੰਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://pbplanning.gov.in/districts/Khanna.pdf&lt;/ref&gt; ਕਾਂਗਰਸ ਆਗੂ ਸ਼ਹੀਦ ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਇਹਦੀ ਪਛਾਣ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਵਾਲੀ ਰੌਣੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{Ludhiana district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>l5gaziih850j8b5oh8367ydps6t1uky</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜਰਗੜੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30153</id>
    <revision>
      <id>810116</id>
      <parentid>753555</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:03:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <origin>810116</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3528" sha1="7hpjbdhpoprc9jwnkwix7fdc5n9j1qd" xml:space="preserve">[[File:ਜਰਗੜੀ ਪਿੰਡ.jpg|thumb|ਜਰਗੜੀ ਪਿੰਡ]]
{{Infobox settlement
| name     = 
| native_name    = 
| native_name_lang  = 
| other_name    = 
| nickname    = 
| settlement_type   = ਪਿੰਡ
| image_skyline   = Jargari.jpg
| image_alt    = 
| image_caption   = 
| pushpin_map    = India Punjab
| pushpin_label_position = 
| pushpin_map_alt   = 
| pushpin_map_caption  = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿੱਤੀ 
| latd     =30.631523
| latm     = 
| lats     = 
| latNS     = N
| longd     = 76.049595
| longm     = 
| longs     = 
| longEW     = E
| coordinates_display  = 
| subdivision_type  =ਦੇਸ਼
| subdivision_name  = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1  =ਰਾਜ
| subdivision_name1  = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2  = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2  = [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]]
| established_title  = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date  = 
| founder     = 
| named_for    = 
| parts_type    = [[ਬਲਾਕ]]
| parts     = [[ਦੋਰਾਹਾ]]
| government_type   = 
| governing_body   = 
| unit_pref    = Metric
| area_footnotes   = 
| area_rank    = 
| area_total_km2   = 
| elevation_footnotes  = 
| elevation_m    = 
| population_total  = 
| population_as_of  = 
| population_rank   = 
| population_density_km2 = auto
| population_demonym  = 
| population_footnotes = 
| demographics_type1  = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1  =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1    = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]]
| utc_offset1    = +5:30
| postal_code_type  =[[ਪੋਸਟਲ ਇੰਡੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਪਿੰਨ]]
| postal_code    = 
| registration_plate  = 
| blank1_name_sec1  = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1  = [[ਦੋਰਾਹਾ]]
| website     = 
| footnotes    = 
}}

'''ਜਰਗੜੀ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੀ [[ਪਾਇਲ]] ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ [[ਸਰਹੰਦ ਨਹਿਰ]] ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਸਿਆ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ [[ਧਮੋਟ]] ਪਿੰਡ ਤੋਂ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ [[ਜਰਗ]] ਪਿੰਡ ਤੋਂ 3 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਜਰਗੜੀ ਪਿੰਡ [[ਖੰਨਾ]] - [[ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ]] ਰੋਡ ਤੇ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ [[ਜਲਾਜਣ]] ਤੋਂ 2.5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ 4.5 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੇ [[ਸਿਹੌੜਾ]] [[ਜੰਡਾਲੀ]] 3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਿੰਡ ਹੈ।
[[Image:Jargari village gurudwara.JPG|right|thumb|180px|ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਨਵਿਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{Ludhiana district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>7hpjbdhpoprc9jwnkwix7fdc5n9j1qd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੰਧੇਰ ਖੇੜੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30155</id>
    <revision>
      <id>810120</id>
      <parentid>708404</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:05:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਹਵਾਲੇ */</comment>
      <origin>810120</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2769" sha1="r68xs930i8aj4m1pohjxb09y5z3orwy" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name = 
| native_name = 
| native_name_lang = 
| other_name = 
| nickname = 
| settlement_type = ਪਿੰਡ
| image_skyline = 
| image_alt = 
| image_caption = 
| pushpin_map = India Punjab
| pushpin_label_position = 
| pushpin_map_alt = 
| pushpin_map_caption = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ 
| latd = 30.665218
| latm = 
| lats = 
| latNS = N
| longd = 75.910056
| longm = 
| longs = 
| longEW = E
| coordinates_display = 
| subdivision_type =ਦੇਸ਼
| subdivision_name = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1 =ਰਾਜ
| subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2 = [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]]
| established_title = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date = 
| founder = 
| named_for = 
| parts_type = [[ਬਲਾਕ]]
| parts = [[ਡੇਹਲੋਂ]]
| government_type = 
| governing_body = 
| unit_pref = Metric
| area_footnotes = 
| area_rank = 
| area_total_km2 = 
| elevation_footnotes = 
| elevation_m = 
| population_total = 
| population_as_of = 
| population_rank = 
| population_density_km2 = auto
| population_demonym = 
| population_footnotes = 
| demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]]
| utc_offset1 = +5:30
| postal_code_type =[[ਪੋਸਟਲ ਇੰਡੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਪਿੰਨ]]
| postal_code = 
| registration_plate = 
| blank1_name_sec1 = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1 = [[ਅਹਿਮਦਗੜ੍ਹ]]
| website = 
| footnotes = 
}}
''''ਪੰਧੇਰ ਖੇੜੀ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਡੇਹਲੋਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://pbplanning.gov.in/districts/Deloh.pdf&lt;/ref&gt; ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ਵਰੋਲਾ ਇਥੋਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮੀ ਹੋਏ ਹਨ।
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{Ludhiana district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>r68xs930i8aj4m1pohjxb09y5z3orwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਾਇਲ, ਭਾਰਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30823</id>
    <revision>
      <id>810121</id>
      <parentid>754742</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:06:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਹਵਾਲੇ */</comment>
      <origin>810121</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7076" sha1="sas6qrjj8wfjnk45870y7gdq8f6rypu" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                            = ਪਾਇਲ
| other_name                      = 
| nickname                        = 
| settlement_type                 = ਕਸਬਾ
| image_skyline                   = 
| image_alt                       = 
| image_caption                   = 
| pushpin_map                     = India Punjab#India3
| pushpin_label_position          = right
| pushpin_map_alt                 = 
| pushpin_map_caption             = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| coordinates                     = {{coord|30.721907|N|76.0160118|E|display=inline,title}}
| subdivision_type                = ਦੇਸ਼
| subdivision_name                = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_name1               = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2               = [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]]
| established_title               = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date                = 1999
| founder                         = 
| named_for                       = 
| government_type                 = 
| governing_body                  = 
| unit_pref                       = Metric
| area_footnotes                  = 
| area_rank                       = 
| area_total_km2                  = 
| elevation_footnotes             = 
| elevation_m                     = 200
| population_total                = 7.923
| population_as_of                = 2011 ਜਨਗਣਨਾ
| demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| population_rank                 = 
| population_density_km2          = auto
| population_demonym              = 
| population_footnotes            = 
| timezone1                       = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐੱਸਟੀ]]
| utc_offset1                     = +5:30
| parts_type = [[ਬਲਾਕ]]
| parts = ਦੋਰਾਹਾ
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ_ਕੋਡ|ਡਾਕ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 141416
| area_code_type  = ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੋਡ
| registration_plate = PB:55/ PB:10
| area_code       = 01628******
| blank1_name_sec1 = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1 = [[ਦੋਰਾਹਾ]]
}}

'''ਪਾਇਲ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਸਬਾ ਅਤੇ ਤਹਿਸੀਲ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=District Ludhiana, Government of Punjab {{!}} The Industrial Capital of Punjab {{!}} India |url=https://ludhiana.nic.in/ |access-date=2024-05-12 |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਜਗਦੇਵ ਪਰਮਾਰ ਦੇ ਭਰਾ ਪਿੰਗਲ ਨੇ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਪਾਇਲ ਸਰਹਿੰਦ ਦਾ ਇੱਕ ਪਰਗਣਾ ਸੀ। ਪੈਪਸੂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਰਦਾਰ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਰਾੜੇਵਾਲਾ ਵੀ ,ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ। ਇਹ ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ 35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਪਿੰਡ ਕੋਟਲੀ ਇਸਤੋਂ 3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲਹਿੰਦੇ ਵਾਲ਼ੇ ਪਾਸੇ ਹੈ। ਪਾਇਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਦਾਊਮਾਜਰਾ ਰੋਡ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਦਰ ਜਿਸ ਨੂੰ 10 ਨਾਮੀ ਅਖਾੜਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਥੇਹ ਦੇ ਉੱਪਰ ਪਾਇਲ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਸ ਪਰਗਣੇ ਦੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਚੌਥਾ ਹਿੱਸਾ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਲੈਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਫਤਿਹ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਖੰਡਰ ਥੇਹ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਥੇਹ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਪਾਇਲ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਦਰ ਪਾਇਲ (ਲੁਧਿਆਣਾ) ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਚੀਨ ਚਿੱਤਰ ਹਨ। ਜੋ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ।

==ਗੈਲਰੀ==
&lt;Gallery mode=packed style=&quot;text-align:left&quot;&gt;
ਰਾਵਣ.jpg|ਇਹ ਮੂਰਤੀ ਪਾਇਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬੀਜਾ ਸਡ਼ਕ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਥੇ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਾਲ਼ੇ ਦਿਨ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
GOD GANESH.JPG|GOD GANESH
Lord Krishna with Gopi's.JPG|Lord Krishna with Gopi's
Ancient Wall Painting on Shiva Temple.JPG|Ancient Wall Painting on Shiva Temple
Ancient Wall Painting.JPG|Ancient Wall Painting
Central roof painting.JPG|Central roof painting
Ancient roof painting.JPG|Ancient roof painting
Ancient wall painting.JPG|Ancient wall painting
Ancient Shiva Temple painting.JPG|Ancient Shiva Temple painting
ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ.jpg|ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ
ਅੰਦਰੂਨੀ ਦਵਾਰ.jpg|ਅੰਦਰੂਨੀ ਦਵਾਰ
ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ.jpg|ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ
ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ 2.jpg|ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ
ਤਿੰਜੋਰੀ.jpg|ਤਿੰਜੋਰੀ
&lt;/Gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
https://www.census2011.co.in/data/town/800192-payal-punjab.html

{{Ludhiana district}}

{{ਹਵਾਲੇ}}

{{Ludhiana district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>sas6qrjj8wfjnk45870y7gdq8f6rypu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810122</id>
      <parentid>810121</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:07:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <origin>810122</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7053" sha1="ogk6yigpp8gpi10jv70fn10e8p3w5pw" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                            = ਪਾਇਲ
| other_name                      = 
| nickname                        = 
| settlement_type                 = ਕਸਬਾ
| image_skyline                   = 
| image_alt                       = 
| image_caption                   = 
| pushpin_map                     = India Punjab#India3
| pushpin_label_position          = right
| pushpin_map_alt                 = 
| pushpin_map_caption             = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| coordinates                     = {{coord|30.721907|N|76.0160118|E|display=inline,title}}
| subdivision_type                = ਦੇਸ਼
| subdivision_name                = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_name1               = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2               = [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]]
| established_title               = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date                = 1999
| founder                         = 
| named_for                       = 
| government_type                 = 
| governing_body                  = 
| unit_pref                       = Metric
| area_footnotes                  = 
| area_rank                       = 
| area_total_km2                  = 
| elevation_footnotes             = 
| elevation_m                     = 200
| population_total                = 7.923
| population_as_of                = 2011 ਜਨਗਣਨਾ
| demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| population_rank                 = 
| population_density_km2          = auto
| population_demonym              = 
| population_footnotes            = 
| timezone1                       = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐੱਸਟੀ]]
| utc_offset1                     = +5:30
| parts_type = [[ਬਲਾਕ]]
| parts = ਦੋਰਾਹਾ
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ_ਕੋਡ|ਡਾਕ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 141416
| area_code_type  = ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੋਡ
| registration_plate = PB:55/ PB:10
| area_code       = 01628******
| blank1_name_sec1 = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1 = [[ਦੋਰਾਹਾ]]
}}

'''ਪਾਇਲ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਸਬਾ ਅਤੇ ਤਹਿਸੀਲ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=District Ludhiana, Government of Punjab {{!}} The Industrial Capital of Punjab {{!}} India |url=https://ludhiana.nic.in/ |access-date=2024-05-12 |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਜਗਦੇਵ ਪਰਮਾਰ ਦੇ ਭਰਾ ਪਿੰਗਲ ਨੇ ਵਸਾਇਆ ਸੀ। ਪਾਇਲ ਸਰਹਿੰਦ ਦਾ ਇੱਕ ਪਰਗਣਾ ਸੀ। ਪੈਪਸੂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਰਦਾਰ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਰਾੜੇਵਾਲਾ ਵੀ ,ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ। ਇਹ ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ 35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ)|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਪਿੰਡ ਕੋਟਲੀ ਇਸਤੋਂ 3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲਹਿੰਦੇ ਵਾਲ਼ੇ ਪਾਸੇ ਹੈ। ਪਾਇਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਦਾਊਮਾਜਰਾ ਰੋਡ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਦਰ ਜਿਸ ਨੂੰ 10 ਨਾਮੀ ਅਖਾੜਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਥੇਹ ਦੇ ਉੱਪਰ ਪਾਇਲ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਸ ਪਰਗਣੇ ਦੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਚੌਥਾ ਹਿੱਸਾ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਲੈਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਫਤਿਹ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਖੰਡਰ ਥੇਹ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਥੇਹ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਪਾਇਲ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਦਰ ਪਾਇਲ (ਲੁਧਿਆਣਾ) ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਚੀਨ ਚਿੱਤਰ ਹਨ। ਜੋ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ।

==ਗੈਲਰੀ==
&lt;Gallery mode=packed style=&quot;text-align:left&quot;&gt;
ਰਾਵਣ.jpg|ਇਹ ਮੂਰਤੀ ਪਾਇਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬੀਜਾ ਸਡ਼ਕ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਥੇ ਰਾਵਣ ਨੂੰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਾਲ਼ੇ ਦਿਨ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
GOD GANESH.JPG|GOD GANESH
Lord Krishna with Gopi's.JPG|Lord Krishna with Gopi's
Ancient Wall Painting on Shiva Temple.JPG|Ancient Wall Painting on Shiva Temple
Ancient Wall Painting.JPG|Ancient Wall Painting
Central roof painting.JPG|Central roof painting
Ancient roof painting.JPG|Ancient roof painting
Ancient wall painting.JPG|Ancient wall painting
Ancient Shiva Temple painting.JPG|Ancient Shiva Temple painting
ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ.jpg|ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ
ਅੰਦਰੂਨੀ ਦਵਾਰ.jpg|ਅੰਦਰੂਨੀ ਦਵਾਰ
ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ.jpg|ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ
ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ 2.jpg|ਪਾਇਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ
ਤਿੰਜੋਰੀ.jpg|ਤਿੰਜੋਰੀ
&lt;/Gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
https://www.census2011.co.in/data/town/800192-payal-punjab.html

{{Ludhiana district}}

{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>ogk6yigpp8gpi10jv70fn10e8p3w5pw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜ਼ੋਇਆ ਅਖ਼ਤਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38886</id>
    <revision>
      <id>810174</id>
      <parentid>722629</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:38:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810174</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4450" sha1="e5jl0y4ah62nc6n0o2saki0hv7ti8hn" xml:space="preserve">{{ Infobox person
 | name = ਜੋਇਆ ਅਖ਼ਤਰ
 | image              = Zoya Akhtar gracing ‘Filmfare Glamour &amp; Style Awards 2016’ (cropped).jpg
 | caption            = 2016 ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਇਆ
 | birth_name = 
 | birth_date = {{ Birth date and age | 1974 | 01 | 09}} 
 | birth_place = [[ਮੁੰਬਈ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]
 | othername = 
 | occupation = [[ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ|ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]], ਕਥਾਨਕ ਲੇਖਕ
 | yearsactive = 1999—ਵਰਤਮਾਨ
 | relatives = [[ਜਾਵੇਦ ਅਖ਼ਤਰ]] (ਪਿਤਾ) &lt;br&gt;[[ਫਰਹਾਨ ਅਖਤਰ]](ਭਰਾ) &lt;br&gt;[[ਹਨੀ ਈਰਾਨੀ]] (ਮਾਂ) 
 }} 
'''ਜ਼ੋਇਆ ਅਖ਼ਤਰ''' (ਜਨਮ 14 ਅਕਤੂਬਰ 1972) ਇੱਕ ਸਮਕਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ &quot;ਲੱਕ ਬਏ ਚਾਂਸ&quot; (2009) ਨਾਮਕ ਫਿਲਮ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=lbc&gt;{{Cite news|url=http://www.outlookindia.com/article.aspx?239688|title=Zoya Akhtar|date=9 February 2009|publisher=[[Outlook (magazine)|Outlook]]|accessdate=28 March 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://movies.rediff.com/slide-show/2009/sep/07/slide-show-1-interview-with-zoya-akhtar.htm|title='I'm obsessed with people'|date=7 September 2009|publisher=[[Rediff]]|accessdate=28 March 2010}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਜ਼ੋਇਆ ਅਖ਼ਤਰ ਦਾ ਜਨਮ 9 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ 1974 ਨੂੰ [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਿੱਚ ਕਵੀ, ਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਸਕਰੀਨ ਲੇਖਕ [[ਜਾਵੇਦ ਅਖਤਰ]] ਅਤੇ ਸਕਰੀਨ ਲੇਖਕ [[ਹਨੀ ਇਰਾਨੀ]] ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। [[ਸ਼ਬਾਨਾ ਆਜ਼ਮੀ]] ਜ਼ੋਇਆ ਦੀ ਮਤਰੇਈ ਮਾਂ ਹੈ। ਜ਼ੋਇਆ, [[ਫਰਹਾਨ ਅਖਤਰ]] ਦੀ ਭੈਣ ਹੈ ਅਤੇ [[ਉਰਦੂ ਕਵੀ]] [[ਜਾਨ ਨਿਸਾਰ ਅਖਤਰ]] ਦੇ ਪੋਤਰੀ ਹੈ। ਮਾਨਕਜੀ ਕੂਪਰ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ, ਮੁੰਬਈ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਜੇਵਿਅਰਸ ਕਾਲਜ, ਮੁੰਬਈ ਗਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਸਿਖਣ ਲਈ ਨਿਊਯਾਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਫਿਲਮ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਚੱਲੀ ਗਈ।&lt;ref name=excelzoya&gt;{{cite web|title=Bio of Zoya Akhtar at Excel Entertainment official site|url=http://www.excelmovies.com/images/Directors/swfs/Directors_Zoya.swf|publisher=Excel Entertainment|accessdate=2 जुलाई 2011|archive-date=2011-09-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20110930180920/http://www.excelmovies.com/images/Directors/swfs/Directors_Zoya.swf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

ਜ਼ੋਇਆ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸਣ ਨਾਸਤਿਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਫਰਹਾਨ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਜਾਵੇਦ ਅਖਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://idiva.com/photogallery-entertainment/10-self-proclaimed-celebrity-atheists/21972/4 |title=10 Self-Proclaimed Celebrity Atheists &amp;#124; Entertainment &amp;#124; iDiva.com &amp;#124; Page 4 |publisher=iDiva.com |date= |accessdate=16 December 2013 |archive-date=29 ਅਕਤੂਬਰ 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029203026/http://idiva.com/photogallery-entertainment/10-self-proclaimed-celebrity-atheists/21972/4 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://photogallery.indiatimes.com/celebs/celeb-themes/celebs-who-are-atheist/Farhan-Akhtar/articleshow/45068648.cms|title=Celebs who are atheist|publisher=[[Times of India]]|date= |accessdate=16 September 2016}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1974]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਸਤਿਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਫ਼ਿਲਮੀ ਕਹਾਣੀ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>e5jl0y4ah62nc6n0o2saki0hv7ti8hn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਆਂਦਰੇ ਬ੍ਰਿੰਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>39625</id>
    <revision>
      <id>810200</id>
      <parentid>464412</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:59:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810200</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1546" sha1="3syw2xqlofbfoife32ef4c68df24w7w" xml:space="preserve">{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}{{Cleanup infobox}}{{Infobox writer 
| image = André Brink Portrait.jpg
| imagesize = 250px|
| name = ਆਂਦਰੇ ਬ੍ਰਿੰਕ 
| caption = ਆਂਦਰੇ ਬ੍ਰਿੰਕ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਲਿਓਨ ਵਿੱਚ, ਜੂਨ 2007
| pseudonym = 
| birth_name = 
| birth_date = {{Birth date and age|1935|5|29|df=y}} 
| birth_place = [[Vrede]], [[ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦੀ ਯੂਨੀਅਨ|ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ]]
| death_date = 
| death_place = 
| occupation = [[ਲੇਖਕ]]
| nationality = [[ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕੀ]]
| period = 
| genre = 
| subject = 
| movement = 
| notableworks = ''[[A Dry White Season]]''&lt;br&gt; ''[[An Act of Terror]]''&lt;br&gt; ''A Chain of Voices'' 
| influences = 
| influenced = 
| signature = 
| website = 
}}
'''ਆਂਦਰੇ ਫਿਲਿਪੁਸ ਬ੍ਰਿੰਕ''', (ਜਨਮ 29 ਮਈ 1935) ਇੱਕ [[ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ|ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕੀ]] [[ਨਾਵਲਕਾਰ]] ਹੈ। ਉਹ [[ਅਫ਼ਰੀਕਾਂਸ ਭਾਸ਼ਾ|ਅਫ਼ਰੀਕਾਂਸ]] ਅਤੇ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਦੋਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਕੇਪ ਟਾਉਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਖੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ।

{{ਆਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]</text>
      <sha1>3syw2xqlofbfoife32ef4c68df24w7w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕਿਲ੍ਹਾ ਹਾਂਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>39711</id>
    <revision>
      <id>810119</id>
      <parentid>708359</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:05:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਹਵਾਲੇ */</comment>
      <origin>810119</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3121" sha1="n3ih0pbn2910bh2e58u3f97w4wfa02d" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name =ਕਿਲ੍ਹਾ ਹਾਂਸ 
| native_name = 
| native_name_lang = 
| other_name = 
| nickname = 
| settlement_type = ਪਿੰਡ
| image_skyline = 
| image_alt = 
| image_caption = 
| pushpin_map = India Punjab
| pushpin_label_position = 
| pushpin_map_alt = 
| pushpin_map_caption = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ 
| latd = 30.709564
| latm = 
| lats = 
| latNS = N
| longd = 75.932078
| longm = 
| longs = 
| longEW = E
| coordinates_display = 
| subdivision_type =ਦੇਸ਼
| subdivision_name = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1 =ਰਾਜ
| subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2 = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2 = [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]]
| established_title = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date = 
| founder = 
| named_for = 
| parts_type = [[ਬਲਾਕ]]
| parts = [[ਡੇਹਲੋਂ]]
| government_type = 
| governing_body = 
| unit_pref = Metric
| area_footnotes = 
| area_rank = 
| area_total_km2 = 
| elevation_footnotes = 
| elevation_m = 
| population_total = 
| population_as_of = 
| population_rank = 
| population_density_km2 = auto
| population_demonym = 
| population_footnotes = 
| demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1 = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]]
| utc_offset1 = +5:30
| postal_code_type =[[ਪੋਸਟਲ ਇੰਡੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਪਿੰਨ]]
| postal_code = 
| registration_plate = 
| blank1_name_sec1 = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1 = [[ਅਹਿਮਦਗੜ੍ਹ]]
| website = 
| footnotes = 
}}

'''ਕਿਲ੍ਹਾ ਹਾਂਸ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਡੇਹਲੋਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://pbplanning.gov.in/districts/Deloh.pdf&lt;/ref&gt; ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ 150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਜਨਮ ਦੇ 140 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਹੈ।ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ [[ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਹਿਰਾਈ]] ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਇਹੀ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{Ludhiana district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>n3ih0pbn2910bh2e58u3f97w4wfa02d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਹੂ ਦਾ ਦਬਾਅ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40824</id>
    <revision>
      <id>810171</id>
      <parentid>617926</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:34:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810171</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2460" sha1="kcp6zuuu478k0z6qddplwwir9cf3rwj" xml:space="preserve">[[File:Mercury manometer.jpg|thumb|ਲਹੂ ਦਾ ਦਬਾਅ ਮਾਪਣ ਵਾਲਾ ਯੰਤਰ ਨੈਨੋਮੀਟਰ]]
'''ਲਹੂ ਦਾ ਦਬਾਅ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Blood pressure'''; '''BP''') ਦਿਲ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਲਹੂ ਚੱਕਰ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅੰਗ ਹੈ। ਧਮਨੀਆਂ, ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲਹੂ ਨਾਲੀਆਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਲਹੂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦੌਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਧਮਨੀਆਂ ਸੁੱਧ ਲਹੂ ਨੂੰ ਦਿਲ ਤੋਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਲਚਕਦਾਰ ਅਤੇ ਮੋਟੀ ਕੰਧ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਲਹੂ ਨੂੰ ਫੇਫੜਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੋਰ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਦਿਲ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ੁੱਧ ਲਹੂ ਕਣ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੌਰੇ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਨਾਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਬਾਅ ਵਧਦਾ, ਘੱਟਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਹੂ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਲਹੂ ਦੇ ਇਸ ਵਧਣ ਅਤੇ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਲਹੂ ਦਾ ਦਬਾਅ&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://healthlifeandstuff.com/2010/06/normal-blood-pressure-range-adults/ | title = Normal Blood Pressure Range Adults | publisher = Health and Life | access-date = 2014-07-02 | archive-date = 2016-03-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160318195914/http://healthlifeandstuff.com/2010/06/normal-blood-pressure-range-adults | dead-url = yes }}&lt;/ref&gt; ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਤੰਦਰੂਸਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਉੱਪਰਾ ਦਬਾਅ 120 ਮਿਲੀਮੀਟਰ (ਪਾਰਾ) ਅਤੇ ਹੇਠਲਾ ਦਬਾਅ 80 ਮਿਲੀਮੀਟਰ (ਪਾਰਾ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਗਿਆਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਰੀਰ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>kcp6zuuu478k0z6qddplwwir9cf3rwj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਰੁਣ ਜੇਟਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41099</id>
    <revision>
      <id>810169</id>
      <parentid>525983</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:32:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810169</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5260" sha1="dpyfgoee6fv68tbh2y22gi2l96msfgy" xml:space="preserve">{{Infobox Officeholder
| name = ਅਰੁਣ ਜੇਟਲੀ
| image = Arun Jaitley, Minister.jpg
| image_size = 200px
| birth_date = {{birth date|1952|12|28}}
| birth_place = [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]], [[ਭਾਰਤ]] 
| death_date = {{death date and age|2019|08|24|1952|12|28|df=y}}
| death_place = [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]], [[ਭਾਰਤ]] 
| residence = [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
| office = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ]]
| term_start = 26 ਮਈ 2014
| primeminister = [[ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ]]
| predecessor = [[ਪੀ ਚਿਦੰਬਰਮ]] 
| successor = 
| office1 = [[ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ]] 
| term_start1 = 26 ਮਈ 2014
| primeminister1 = [[ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ]]
| predecessor1 = [[ਏ ਕੇ ਐਂਟੋਨੀ]]
| successor1 =
| office2 = ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਮਾਮਲੇਲਿਆਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ
| term_start2 = 26 ਮਈ 2014
| predecessor2 = [[ਸਚਿਨ ਪਾਇਲਟ]]
| office3 = [[ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ|ਵਿਰੋਧ ਪੱਖ ਨੇਤਾ]] ([[ਰਾਜ ਸਭਾ]])
| term3 = 2009 - 2014
| predecessor3 =[[ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ]]
| successor3 = [[ਗੁਲਾਮ ਨਬੀ ਆਜਾਦ]]
| party = [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]]
| religion = [[ਹਿੰਦੀ]]
|alma_mater = ਬੀ.ਕਾਮ. (ਆਨਰਜ), ਐਲਐਲਬੀ, [[ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਕਾਲਜ ਆਫ ਕਾਮਰਸ]], [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] 
| occupation = [[ਰਾਜਨੇਤਾ]]
|profession = [http://164.100.47.5/newmembers/Website/Main.aspx [[ਵਕੀਲ]], [[ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਕੋਰਟ]]]
|}}
'''ਅਰੁਣ ਜੇਟਲੀ''' (28 ਦਸੰਬਰ 1952 - 24 ਅਗਸਤ 2019) ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਵਕੀਲ ਸੀ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਦਾ ਆਗੂ ਸੀ।&lt;ref&gt;[http://beta.ajitjalandhar.com/latestnews/583673.cms ਕਿਸਾਨ ਆਗੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਅਰੁਣ ਜੇਤਲੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ]&lt;/ref&gt; 2014 ਤੋਂ 2019 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵਿੱਤ ਅਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦਾ ਮੰਤਰੀ ਰਿਹਾ।

==ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ==
ਅਰੁਣ ਜੇਟਲੀ ਦਾ ਜਨਮ 28 ਦਸੰਬਰ 1952 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮਹਾਰਾਜ ਕਿਸ਼ਨ ਜੇਟਲੀ ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਤਨ ਪ੍ਰਭਾ ਜੇਟਲੀ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://www.jagranjosh.com/general-knowledge/arun-jaitley-1565424411-1 | title=Arun Jaitley: Biography and Political Journey | work=Jagran | date=16 August 2019 | accessdate=20 August 2019 | author=Goyal, Shikha}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਸੇਂਟ ਜ਼ੇਵੀਅਰਸ ਸਕੂਲ, ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ 1957–69 ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ&lt;ref name=&quot;autogenerated8&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.arunjaitley.com/en/myjourney.php|title=My memorable School days at St. Xaviers|publisher=Arun Jaitley|accessdate=17 February 2013|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130212061309/http://www.arunjaitley.com/en/myjourney.php|archivedate=12 February 2013}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਕਾਮਰਸ ਕਾਲਜ, [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਤੋਂ 1973 ਵਿੱਚ [[ਕਾਮਰਸ]] ਵਿੱਚ ਆਨਰਜ਼, [[ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਕਾਮਰਸ|ਬੀ ਕਾਮ]] ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ 1977 ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੀ ਲਾਅ ਫੈਕਲਟੀ ਤੋਂ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;rs&quot;&gt;{{cite web|url=http://164.100.47.5/newmembers/Website/Main.aspx|title=Member Profile: Arun Jeitley|publisher=Rajya Sabha|accessdate=17 February 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pib.myiris.com&quot;&gt;{{cite web |title=Shri Arun Jaitley, Honb'le Minister of Law, Justice and Company Affairs, Shipping, Bharatiya Janata Party |publisher=Press Information Bureau, Government of India |year=1999 |url=http://pib.hyyyyhhbj.com/profile/article.php3?fl%3DD20166|accessdate=24 October 2008|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090724073025/http://pib.myiris.com/profile/article.php3?fl=D20166|archivedate=24 July 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation|title=Cabinet reshuffle: Modi government's got talent but is it being fully utilised?|date=10 July 2016|url=http://m.economictimes.com/news/politics-and-nation/cabinet-reshuffle-modi-governments-got-talent-but-is-it-being-fully-utilised/articleshow/53132757.cms|work=[[The Economic Times]]}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1952]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2019]]</text>
      <sha1>dpyfgoee6fv68tbh2y22gi2l96msfgy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੈਨ ਦਰਿਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43511</id>
    <revision>
      <id>810156</id>
      <parentid>714351</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:22:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810156</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2242" sha1="ofup2km8sxk0ttgpyhye3kp3s6l9iml" xml:space="preserve">{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}{{ਅਨੁਵਾਦ}}{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਦਰਿਆ
| river_name = ਸੈਨ &lt;br/&gt;Seine
| image_name = Bercy, Paris 01.jpg
| caption = [[ਪੈਰਿਸ]] ਵਿਖੇ ਸੈਨ
| image_map = Topographic map of the Seine basin (English png).png
| map_caption = ਸੈਨ ਹੌਜ਼ੀ ਦਾ ਧਰਾਤਲੀ ਨਕਸ਼ਾ
| origin = [[ਸੋਰਸ-ਸੈਨ]], [[ਸੁਨਹਿਰੀ ਤੱਟ]], [[ਬਰਗੰਡੀ]]
| mouth = [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਚੈਨਲ]]&lt;br /&gt;(ਲ ਆਵਰ ਵਿਖੇ [[ਸੈਨ ਦੀ ਖਾੜੀ]])&lt;br/&gt; {{coord|49|26|5|N|0|7|3|E|name=English Channel-Seine|display=inline}}
| basin_countries = [[ਫ਼ਰਾਂਸ]], [[ਬੈਲਜੀਅਮ]]
| length = {{convert|776|km|mi|abbr=on}}
| elevation = {{convert|471|m|ft|abbr=on}}
| discharge = {{convert|500|m3/s|cuft/s|abbr=on}}
| watershed = {{convert|78650|km2|sqmi|abbr=on}}
}}

'''ਸੈਨ''' ({{lang-fr|La Seine}}, {{IPA-fr|la sɛːn|pron}}) ਇੱਕ ੭੭੬ ਕਿ.ਮੀ. ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਫ਼ਰਾਂਸ ਵਿਚਲੀ ਪੈਰਿਸ ਹੌਜ਼ੀ ਦਾ ਅਹਿਮ ਵਪਾਰਕ ਦਰਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite book |url=http://books.google.co.uk/books?id=QdwDAAAAQAAJ&amp;pg=PA1&amp;dq=the+seine&amp;hl=en&amp;ei=kigRTJfHBcah4QbcxbHNBw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=2&amp;ved=0CDMQ6AEwAQ#v=onepage&amp;q&amp;f=false |title=''A hand book up the Seine'' |publisher=G.F. Cruchley, 81, Fleet Street, 1840 |accessdate=10 June 2010 }}&lt;/ref&gt;
&lt;gallery&gt;
File:A Sunday on La Grande Jatte, Georges Seurat, 1884.png|Georges Seurat's ''[[Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte]]'' (1884–1886) is set on an island in the Seine.
File:Carl Fredrik Hill 002.jpg|Carl Fredrik Hill, ''Seine-Landschaft bei Bois-Le-Roi (Seine Landscape in Bois-Le-Roi)'' (1877).
File:Alfred Sisley - The Terrace at Saint-Germain, Spring - Google Art Project.jpg|Alfred Sisley, ''The Terrace at Saint-Germain, Spring'' (1875) in the [[Walters Art Museum]] gives a panoramic view of the Seine river valley.
&lt;/gallery&gt;
{{ਕਾਮਨਜ਼|Seine|ਸੈਨ}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਦਰਿਆ]]</text>
      <sha1>ofup2km8sxk0ttgpyhye3kp3s6l9iml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਧਮੋਟ ਕਲਾਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44316</id>
    <revision>
      <id>810124</id>
      <parentid>703839</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:08:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <origin>810124</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5094" sha1="5vkq9iafyh74w7b2nr9dhm5r7wnkx02" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                            = ਧਮੋਟ ਕਲਾਂ
| other_name                      = 
| nickname                        = 
| settlement_type                 = ਪਿੰਡ
| image_skyline                   = 
| image_alt                       = 
| image_caption                   = ਪਿੰਡ ਧਮੋਟ ਕਲਾਂ
| pushpin_map                     = India Punjab#India3
| pushpin_label_position          = right
| pushpin_map_alt                 = 
| pushpin_map_caption             = ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
| coordinates                     = {{coord|30.689228|N|76.029332|E|display=inline,title}}
| subdivision_type                = ਦੇਸ਼
| subdivision_name                = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_name1               = [[ਪੰਜਾਬ]]
| established_title               = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date                = 1999
| founder                         = 
| named_for                       = 
| government_type                 = 
| governing_body                  = 
| unit_pref                       = Metric
| area_footnotes                  = 
| area_rank                       = 
| area_total_km2                  = 
| elevation_footnotes             = 
| elevation_m                     = 200
| population_total                = 6.662
| population_as_of                = 2011 ਜਨਗਣਨਾ
| demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| population_rank                 = 
| population_density_km2          = auto
| population_demonym              = 
| population_footnotes            = 
| timezone1                       = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐੱਸਟੀ]]
| utc_offset                    = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ_ਕੋਡ|ਡਾਕ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 141413
| area_code_type = ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੋਡ
| registration_plate = PB55
| area_code       = 01628******
| blank1_name_sec1 = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1 = [[ਦੋਰਾਹਾ]]
| official_name                   = 
}}

'''ਧਮੋਟ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਪਾਇਲ ਅਤੇ ਬਲਾਕ ਦੋਰਾਹਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਪਿੰਡ ਹੈ,।&lt;ref&gt;http://pbplanning.gov.in/districts/Doraha.pdf&lt;/ref&gt;
ਜਿਥੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਆਬਾਦੀ ਗਿੱਲ ਝੱਲੀ ਗੋਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਪਾਇਲ ਨਗਰ ਧਮੋਟ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕਿਮੀ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਪਾਇਲ - ਮਲੌਦ ਸੜਕ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਸਰਹੰਦ ਨਹਿਰ। ਧਮੋਟ ਕਲਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਗਭਗ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕੋਈ ਸਾਢੇ ਅੱਠ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਸਾਇਆ ਨਗਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabnewsusa.com/2012/12/%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A8%B0%E0%A8%B2%E0%A9%B1%E0%A8%A5-%E0%A8%AF%E0%A9%8B%E0%A8%A7%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%82-%E0%A8%A6%E0%A8%BE-%E0%A8%AA%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A1-%E0%A8%A7%E0%A8%AE%E0%A9%8B/{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡ ਧਮੋਟ ਖੁਰਦ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਅਤੇ ਭਾਡੇਵਾਲ ਧਮੋਟ ਕਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਜਾ ਕੇ ਵਸੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕੋ ਹੀ ਪੰਚਾਇਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਬਾ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਮੱਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਰਹਿੰਦ ਵਿਖੇ ਜੈਨ ਖਾਨ ਨਾਲ ਲੜਦੇ  ਹੋਇਆ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

==ਗੈਲਰੀ==
[[File:ਮੰਦਰ.jpg|thumb|ਵਿਸ਼ਕਰਮਾ ਮੰਦਰ]]
[[File:Post Office Dhamot 141413.jpg|thumb|Post Office Dhamot 141413]]
[[File:ਪੱਕਾ ਚੌਂਤਰਾ ਧਮੋਟ ਕਲਾਂ.jpg|thumb|ਪੱਕਾ ਚੌਂਤਰਾ ਧਮੋਟ ਕਲਾਂ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{Ludhiana district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>5vkq9iafyh74w7b2nr9dhm5r7wnkx02</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਧਮੋਟ ਖੁਰਦ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44325</id>
    <revision>
      <id>810125</id>
      <parentid>703130</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:12:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <origin>810125</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3125" sha1="glmwfdlqhmmc7c9vqjooq06qp5woa01" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                            = ਧਮੋਟ ਖੁਰਦ
| other_name                      = 
| nickname                        = 
| settlement_type                 = ਪਿੰਡ
| image_skyline                   = 
| image_alt                       = 
| image_caption                   = ਪਿੰਡ ਧਮੋਟ ਖੁਰਦ
| pushpin_map                     = India Punjab#India3
| pushpin_label_position          = right
| pushpin_map_alt                 = 
| pushpin_map_caption             = ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
| coordinates                     = {{coord|30.694833|N|76.012961|E|display=inline,title}}
| subdivision_type                = ਦੇਸ਼
| subdivision_name                = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_name1               = [[ਪੰਜਾਬ]]
| established_title               = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date                = 1999
| founder                         = 
| named_for                       = 
| government_type                 = 
| governing_body                  = 
| unit_pref                       = Metric
| area_footnotes                  = 
| area_rank                       = 
| area_total_km2                  = 
| elevation_footnotes             = 
| elevation_m                     = 200
| population_total                = 1352
| population_as_of                = 2011 ਜਨਗਣਨਾ
| demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| population_rank                 = 
| population_density_km2          = auto
| population_demonym              = 
| population_footnotes            = 
| timezone1                       = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐੱਸਟੀ]]
| utc_offset1                     = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ_ਕੋਡ|ਡਾਕ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 141413
| area_code_type  ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੋਡ
| registration_plate = PB55
| area_code       = 01628******
| blank1_name_sec1 = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1 = [[ਦੋਰਾਹਾ]]
| official_name                   = 
}}

'''ਧਮੋਟ ਖੁਰਦ''' ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਦੋਰਾਹਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://pbplanning.gov.in/districts/Doraha.pdf&lt;/ref&gt;
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{Ludhiana district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>glmwfdlqhmmc7c9vqjooq06qp5woa01</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੇਰਾ ਦਾਗ਼ਿਸਤਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47589</id>
    <revision>
      <id>810161</id>
      <parentid>718138</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:26:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810161</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5778" sha1="a181zbvbdsvr7gj59n1jn67fvkgs7fk" xml:space="preserve">{{Infobox book|
| name              = ਮੇਰਾ ਦਾਗ਼ਿਸਤਾਨ
| title_orig        = Дир Дагъистан
| translator        = ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਂਕ - ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ
ਗੁਰਦੀਪ - ਭਾਗ ਦੂਜਾ
| image             = 
| caption           = 
| author            = [[ਰਸੂਲ ਹਮਜ਼ਾਤੋਵ]]
| cover_artist      = 
| country           = ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ
| language          = ਅਵਾਰ ਬੋਲੀ
| series            = 
| genre             = 
| publisher         = 
| release_date      = 
| media_type        = 
| pages             = 
| isbn              = 
| oclc              = 
| preceded_by       = 
| followed_by       = 
}}
'''ਮੇਰਾ ਦਾਗ਼ਿਸਤਾਨ''' ([[ਰੂਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਰੂਸੀ]]:Мой Дагестан) [[ਰਸੂਲ ਹਮਜ਼ਾਤੋਵ]] ਦੀ ਰੂਸੀ ਦੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ [[ਅਵਾਰ ਬੋਲੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। [[ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ  ਫ਼ਰੈਂਕ]] ਨੇ [[1971]] ਵਿੱਚ ਇਸ  ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਫਰੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ ਨੇ ਰਸੂਲ ਹਮਜ਼ਾਤੋਵ ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ [[ਲੇਖਕ]] ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title='Mera Dagistan' translator Gurbax Singh Frank dies at 85 |url=https://www.tribuneindia.com/news/punjab/mera-dagistan-translator-dies-at-85-386380 |access-date=15 April 2022 |website=Tribune India |language=en}}&lt;/ref&gt; ਕਿਤਾਬ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਧਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਕਵਿਤਾ, ਗਦ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਅਨੋਖੀ ਰਚਨਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-2506300070.html | title=Encyclopedia | accessdate=24 September 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gamzatov.ru&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.gamzatov.ru/mydageng.htm | title=Gamzatov.ru | accessdate=24 September 2014 | archive-date=9 ਜਨਵਰੀ 2018 | archive-url=https://web.archive.org/web/20180109225116/http://gamzatov.ru/mydageng.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਸੋਲਿਊਖਿਨ ਨੇ [[1967]] ਵਿੱਚ [[ਰੂਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਰੂਸੀ]] ਵਿੱਚ [[ਅਨੁਵਾਦ]] ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;gamzatov.ru&quot;/&gt;

== ਗੈਲਰੀ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Mera Dagestan (Part 1) by Rasul Gamzatov - Punjabi Edition.png|center|thumb|247x247px|ਆੱਟਮ ਆਰਟ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ 'ਮੇਰਾ ਦਾਗ਼ਿਸਤਾਨ' ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ (ਗੁਰਮੁਖੀ) ਐਡੀਸ਼ਨ ਦਾ ਕਵਰ ਚਿੱਤਰ]]

== ਕਿਤਾਬ ਬਾਰੇ ==
ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਰਸੂਲ ਹਮਜਾਤੋਵ ਨੇ ਦਾਗਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਮਹਤਤਾ ਨੂੰ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣਾ ਇੱਕ ਬਦਅਸੀਸ ਦੇ ਹੈ। ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਾਗਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਬਦਦੁਆਵਾਂ ਵੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਰਸੂਲ ਦਾਗਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਲੇਖਕਾਂ, ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਹੀ ਢੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ, ਬੱਚਿਆਂ, ਖਾਣ ਪੀਣ, ਪਹਿਰਾਵਾ, ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ, ਰਸਮੋ-ਰਿਵਾਜ਼ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 

==ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਨਮੂਨਾ==
{{Quotation|&quot;ਕੁਝ ਲੋਕੀਂ ਬੋਲਦੇ ਨੇ, ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਜੀਭਾਂ ਨੂੰ ਖੁਜਲੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖਦੇ ਨੇ,ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਜ਼ਬੇ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਲਈ ਕਿ.....। ਖ਼ੈਰ, ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਚਾਨਕ ਕਿਉਂ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਸੁੱਕੇ ਅਖਰੋਟ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਅਣਰੰਗੀ ਭੇਡ ਦੀ ਖੱਲ ਦੇ ਬਣੇ ਝੋਲੇ ਵਿੱਚ ਖੜ-ਖੜ ਕਰਦੇ ਹੋਣ।&quot;}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਿਤਾਬਾਂ]]</text>
      <sha1>a181zbvbdsvr7gj59n1jn67fvkgs7fk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੌਦੀ ਘਰ-ਅਜਾਇਬਘਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51294</id>
    <revision>
      <id>810164</id>
      <parentid>468642</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:27:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810164</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4575" sha1="g3w0rk9c0ssuihuau07o36pqdcjylnz" xml:space="preserve">{{Infobox museum
| name = ਗੌਦੀ ਘਰ-ਅਜਾਇਬਘਰ
| native_name = Casa Museu Gaudí
| native_name_lang = ca
| image = Casa Museu Gaudí-Parc Güell-4.jpg
| imagesize = 300
| caption = ਘਰ-ਅਜਾਇਬਘਰ ਦੀ ਤਸਵੀਰ
| alt  = 
| map_type = 
| map_relief = 
| map_size = 
| map_caption = 
| map_dot_label = 
| latitude = 
| longitude = 
| lat_deg = 
| lat_min = 
| lat_sec = 
| lat_dir = 
| lon_deg = 
| lon_min = 
| lon_sec = 
| lon_dir = 
| coordinates_type = 
| coordinates_region = 
| coordinates_format = 
| coordinates_display = 
| coordinates = 
| established =
| dissolved = &lt;!-- {{End date|YYYY|MM|DD|df=y}} --&gt;
| location = [[ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ]], [[ਸਪੇਨ]]
| type = 
| accreditation = 
| key_holdings = 
| collections = 
| collection_size = 
| visitors = 
| founder = 
| director = 
| president = 
| curator = 
| owner =
| publictransit = 
| car_park = 
| parking =
| network = 
| website = 
| embedded =
}}
'''ਗੌਦੀ ਘਰ-ਅਜਾਇਬਘਰ''' ([[ਕਾਤਾਲਾਨ ਭਾਸ਼ਾ|ਕਾਤਾਲਾਨ]]: '''Casa Museu Gaudí''') [[ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ]], [[ਸਪੇਨ]] ਦੇ ਪਾਰਕ ਗੁਏਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ 1906 ਤੋਂ 1925 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਤਕਰੀਬਨ 20 ਸਾਲ ਆਂਤੋਨੀ ਗੌਦੀ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਸੀ। 28 ਸਤੰਬਰ 1963 ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਵਜੋਂ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕੀਤਾ ਫਰਨੀਚਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਸਤਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।

==ਇਤਿਹਾਸ==
19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਜਦ ਕਾਤਾਲਾਨ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਉਸੇਬੀ ਗੁਏਲ ਈ ਬਾਸੀਗਾਲੁਪੋ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਾਤਾਲਾਨ ਬੁਰਜੁਆਜ਼ੀ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਗ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੇ 1899 ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਕਾਨ ਮੁਨਤਾਨਰ ਦੇ ਦਾਲਤ ਚੁਣੀ। ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ 60 ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਆਂਤੋਨੀ ਗੌਦੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ। 1914 ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੰਮ ਰੁਕ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।

ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਘਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ: ਡਾਕਟਰ ਤਰੀਆਸ ਏ ਦੋਮੇਨੇਚ ਦਾ ਘਰ ਅਤੇ ਆਂਤੋਨੀ ਗੌਦੀ ਦਾ ਘਰ ਜੋ ਅੱਜ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ।

==ਇਮਾਰਤ==
ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਦੀਆਂ 4 ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਹਨ। ਜ਼ਮੀਨੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਦੀ ਕਲੈਕਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==
&lt;gallery&gt;
File:Barcelona 193.JPG
File:133 Parc Güell.jpg
File:122 Parc Güell.jpg
File:Casa Museu Gaudí-Parc Güell-6.jpg
File:GaudiHouse tim.JPG
File:Museu Gaudí.jpg
File:WLM14ES - Barcelona Museo Gaudí 408 23 de julio de 2011 - .jpg
File:Spain.Catalonia.Barcelona.Park.Güell.Vista.2.jpg
&lt;/gallery&gt;

== ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ ==
* BASSEGODA, Joan i GARRUT, Josep M. (1969), ''Guia de Gaudí'', Barcelona: Ediciones literarias y científicas, p.&amp;nbsp;19-29
* BASSEGODA, Joan. (1989), ''El gran Gaudí'', Sabadell: Editorial AUSA.।SBN 84-86329-44-2, p.&amp;nbsp;387-390 i 501-503
* GARRUT, Josep M. (1984), «La Casa-Museu Gaudí amb pròleg i dues parts» ''Antoni Gaudí (1852-1926)'', Fundació Caixa de Pensions.।SBN 84-505-0683-2
* GARRUT, Josep M. (2002), ''Casa-Museu Gaudí (1852-1926)'', Barcelona: Andrés Morón.।SBN 84-931058-1-3,।SBN 84-931058-2-1 i।SBN 84-931058-3-X
* GUEILBURT, Luís. (2003), ''Gaudí i el Registre de la Propietat'', Barcelona:।nstitut Gaudí de la Construcció.।SBN 84-688-1124-6, p.&amp;nbsp;149.157
{{commonscat|Casa Museu Gaudí}}

== ਬਾਹਰੀ ਸਰੋਤ ==
* [http://www.casamuseugaudi.org/ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]

,

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਪੇਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਪੇਨ ਦੇ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ]]</text>
      <sha1>g3w0rk9c0ssuihuau07o36pqdcjylnz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੋਲਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51536</id>
    <revision>
      <id>810101</id>
      <parentid>748515</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:19:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <origin>810101</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15557" sha1="t58e0vkynjn6kljy9tbu91xjpt9txie" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                    = ਸੋਲਨ 
| native_name             = सोलन سولن
| native_name_lang        = Baghat
| other_name              = 
| settlement_type         = Major City
| image_skyline           = Solan collage.jpg
| image_alt               = 
| image_caption           = ਸੋਲਨ ਦਾ ਥੋਡੋ ਨਾਚ; ਸ਼ੂਲਿਨੀ ਉਤਸਵ; ਸੋਲਨ ਸ਼ੂਲਿਨੀ ਦੇਵੀ ਦਾ ਮੰਦਿਰ; ਯੁੰਗ ਦ੍ਰੁੰਗ ਮੋਨਾਸਟ੍ਰੀ; ਧੋਲ੍ਨਾਜੀ; ਸੋਲਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼
| nickname                = '''ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਸ਼ਰੂਮ ਸ਼ਹਿਰ'''
| map_alt                 = 
| map_caption             = 
| pushpin_map             = India Himachal Pradesh
| pushpin_label_position  = right
| pushpin_map_alt         = 
| pushpin_map_caption     = Location in Himachal Pradesh
| latd                    = 30.905
| latm                    = 
| lats                    = 
| latNS                   = N
| longd                   = 77.097
| longm                   = 
| longs                   = 
| longEW                  = E
| coordinates_display     = inline,title
| subdivision_type        = Country
| subdivision_name        = {{flag|ਭਾਰਤ }}
| subdivision_type1       = [[States and territories of India|State]]
| subdivision_name1       = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2       = [[List of districts of India|District]]
| subdivision_name2       = [[Solan district|ਸੋਲਨ]]
| established_title       = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date        = 
| founder                 = 
| named_for               = 
| government_type         = 
| governing_body          = 
| leader_title2           = [[Member of the Legislative Assembly (India)|MLA]]
| leader_name2            = [[ਧਾਨੀ ਰਾਮ ਸ਼ੰਦਿਲ ]]
| unit_pref               = Metric
| area_footnotes          = 
| area_rank               = ਹਿਮਾਚਲ ਦਾ ਸਬਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 
| area_total_km2          = 33.43
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 1502
| population_total        = 102078
| population_as_of        = 
| population_rank         = ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੂਜੀ ਸਬਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ 
| population_density_km2  = 298
| population_demonym      = 
| population_footnotes    = 
| demographics_type1      = Languages
| demographics1_title1    = Official
| demographics1_info1     = [[English language|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]
| demographics1_title2    = Regional
| demographics1_info2     = [[pahari language|ਪਹਾੜੀ]]
| timezone1               = [[Indian Standard Time|IST]]
| utc_offset1             = +5:30
| postal_code_type        = [[Postal Index Number|PIN]]
| postal_code             = 173212
| area_code_type          = Telephone code
| area_code               = 01792
| registration_plate      = HP 14, HP 01S, HP 02S, HP 64, HP 59
| blank1_name_sec2        = Avg. annual temperature
| blank1_info_sec2        = {{convert|18|°C|°F}}
| blank2_name_sec2        = Avg. summer temperature
| blank2_info_sec2        = {{convert|32|°C|°F}}
| blank3_name_sec2        = Avg. winter temperature
| blank3_info_sec2        = {{convert|&amp;minus;2|°C|°F}}
| website                 = {{URL|hpsolan.gov.in/}}
| footnotes               = 
}}

'''ਸੋਲਨ''' ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਸੋਲਨ ਹੈ (1 ਸਤੰਬਰ,1972 ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ) ਜੋ ਕੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੂਬੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।  ਇਹ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਿਉਂਸਿਪਲ ਕਮੇਟੀ ਹੈ ਜੋ ਕੀ ਸ਼ਿਮਲਾ ਤੋਂ 46 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣੀ ਵੱਲ 1600 ਮੀਟਰ ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ ਤੇ ਮੋਜੂਦ ਹੈ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਸ਼ੂਲਿਨੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਸ਼ਰੂਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਦੇ ਕਾਰਣ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਸ਼ਰੂਮ ਸ਼ਹਿਰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਟਮਾਟਰਾਂ ਦੇ ਖੇਤੀ ਕਾਰਣ ਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਰੇਡ ਗੋਲਡ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਵਿਕਾਸ==

ਸੋਲਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੇ ਕਾਲ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਂਡਵ ਪ੍ਰਵਾਸ ਜਲਾਵਤਨੀ ਦੇ ਦੌਰੇ ਵਿੱਚ ਇਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ। 1815 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਭਗਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਜਿਸਨੂੰ  ਹੁਣ ਸੋਲਨ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਕਾਲਕਾ-ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1902 ਵਿੱਚ ਹੋਈ. ਸੋਲਨ ਸੁਤੰਤਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ 1 ਸਤੰਬਰ,1972 ਨੂੰ ਬਣਿਆ।

==ਭੂਗੋਲ==

ਸੋਲਨ ਸ਼ਹਿਰ 30.92°N 77.12°E ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 1502 ਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਭਤੋਂ ਉੱਚਾ ਟਿਕਾਣਾ ਮਾਉੰਟ ਕਰੋਲ 2280 ਮੀਟਰ ਤੇ ਹੈ। ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ ਗੁਫਾ ਜਿਥੇ ਪਾਂਡਵ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਸੀ ਉਹ ਇਸ ਪਰਬਤ ਦੇ ਉਪਰ ਹੈ। ਸੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

==ਬਨਸਪਤੀ==

ਸੋਲਨ ਦੇ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ  ਚਿਲ ,ਦਿਓਦਾਰ ,ਬਾਨ ਤੇ ਕੈਲ ਤੇ ਪਾਇਨ ਦਰਖ਼ਤ ਆਦਿ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਮੋਜੂਦ ਹਨ। ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਓਕ ਦੇ ਜੰਗਲ ,ਸਿਲਵਰ ਓਕ ,ਬੋਤਲ ਬ੍ਰਸ਼, ਘਾਹ, ਵੀਪਿੰਗ ਵਿਲੋ ਆੜੇ ਹੋਰ ਪੌਧੇ ਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਮੋਜੂਦ ਹੈ।

==ਵਾਤਾਵਰਨ==

1502 ਮੀਟਰ ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੋਲਨ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਪਹਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਾ ਤਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਦੀ ਤਰਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਡਾ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਕਾਲਕਾ ਦੀ ਤਰਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮ। ਇਸਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 32&amp;nbsp;°C (90&amp;nbsp;°F) ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਦੇ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਲ ਦੇ ਦੋਰਾਨ ਸੋਲਨ ਦਾ ਔਸਤ ਤਾਪਮਾਨ −4&amp;nbsp;°C (25&amp;nbsp;°F) to 32&amp;nbsp;°C (90&amp;nbsp;°F) ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

{|
|[[File:Snowfall solan city.jpg|right|thumb|Snowfall 2013, Solan]]
|[[File:Solan city in fog.jpg|right|thumb|Hills of Solan city in fog during winters]]
|[[File:Solan city during monsoons.jpg|right|thumb|Solan during monsoon]]
|}

&lt;ref&gt;{{cite news|title=Climate Data for Solan|url=http://www.yr.no/place/India/Himachal_Pradesh/Solan/statistics.html|access-date=2014-11-01|archive-date=2018-09-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20180912092259/http://www.yr.no/place/India/Himachal_Pradesh/Solan/statistics.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{cite news|title=Climate of Solan|url=http://www.mustseeindia.com/Solan-weather|access-date=2014-11-01|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304075748/http://www.mustseeindia.com/Solan-weather|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
{{Weather box|location = Solan
| metric first       = Yes
| single line        = Yes
| temperature colour = pastel

| Jan high C         = 13.2
| Feb high C         = 15.3
| Mar high C         = 19.8
| Apr high C         = 25.1
| May high C         = 29.3
| Jun high C         = 29.5
| Jul high C         = 25.2
| Aug high C         = 24.2
| Sep high C         = 24.5
| Oct high C         = 22.9
| Nov high C         = 19.6
| Dec high C         = 15.8

| Jan low C          = 4.1
| Feb low C          = 5.7
| Mar low C          = 9.6
| Apr low C          = 14.2
| May low C          = 18.4
| Jun low C          = 20
| Jul low C          = 19
| Aug low C          = 18.6
| Sep low C          = 17.2
| Oct low C          = 13.3
| Nov low C          = 8.9
| Dec low C          = 5.8
| year low C         =

|Jan precipitation mm = 87
|Feb precipitation mm = 67
|Mar precipitation mm = 73
|Apr precipitation mm = 27
|May precipitation mm = 40
|Jun precipitation mm = 120
|Jul precipitation mm = 393
|Aug precipitation mm = 325
|Sep precipitation mm = 186
|Oct precipitation mm = 52
|Nov precipitation mm = 12
|Dec precipitation mm = 29

|source 1 = climate-data.org&lt;ref name=weatherbox&gt;{{cite web
| url = http://en.climate-data.org/location/768524/ | title = Climate:Solan | accessdate =Feb 10, 2014
| publisher = climate-data.org }}&lt;/ref&gt;
|date=February 2014
}}

==ਜਨ-ਅੰਕੜਾ ਵਿਗਿਆਨ==

2011 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨ-ਗਣਨਾ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸੋਲਨ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 45,078 ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕੀ ਇਸਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿਮਾਚਲ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭਤੋ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਂਦੀ ਹੈ।   &lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;/&gt; ਸੋਲਨ ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਖਰਤਾ ਦੀ ਦਰ 85.02 ਹੈ। ref&gt;{{cite web|title=Solan Literacy Rate 2011|url=http://www.census2011.co.in/census/district/237-solan.html|access-date=2014-11-01|archive-date=2012-05-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20120505012115/http://census2011.co.in/census/district/237-solan.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

==ਨਗਰ ਨਿਗਮ ==

ਐਮ.ਸੀ.ਸੋਲਨ 33.43 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਰਗ ਤੇ ਫੈਲਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਔਸਤ ਅਬਾਦੀ 1,02,078 ਹੈ।
&lt;ref&gt;{{cite news|title=Solan set to be municipal corporation| url=http://www.himvani.com/news/2009/08/09/solan-set-to-be-municipal-corporation/3325}}&lt;/ref&gt;

==ਸ਼ਹਿਰ ਖੇਤਰ==

ਸੋਲਨ ਦੇ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ  ਵਿੱਚ  3343.00 hactares = 33.43 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਰਗ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite web|title=Proposed land use of Solan Planning Area| url=http://himachal.nic.in/tcp/DPSolan.pdf}}&lt;/ref&gt;
{|
|[[File:HPPWD Solan.JPG|right|thumb|HPPWD Solan rest house and parking]]
|[[File:Solan city south view.jpg|right|thumb|Solan city,]]
|[[File:Solan city at night.jpg|right|thumb|Twinkling hills of solan city at night]]
|}

==ਸਿੱਖਿਆ==

ਸੋਲਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਹਨ। ਸੋਲਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਨਿੱਚੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।

* Genius Global Playschool (Formerly known as Genius Eurokid Playschool) 
*Doon Valley Public School Solan
*MRA DAV Sr Sec Public School Solan
*St. Lukes School
[[File:St. Luke's School Solanhp.jpg|thumb|St. Luke's School, Solan]]
* Punj villa School, Dhobighat Solan
* Govt. Boys school Tank Road Solan
* Govt. Girls School The Mall Solan
*Dayanand Adarsh Vidalya,
*B.L Central Public school The MALL SOLAN
*B.L Central Public school(Hindi medium) The MALL SOLAN
*B.L Central Public school Shamti- SOLAN
*PNNM Geeta Adarsh
*Gurukul International
*DPS
*Chinmaya Public School
*Woods Stone School
*Sanatan Dharam school

'''ਸੋਲਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਲੇ ਚਾਰ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਆਣ ਵਾਲੇ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਇਥੇ ਸਥਿਤ ਹਨ''' -

*Lawrence school
*Dagshai public School
*Pingrove
*Army school Chail.

'''ਸੋਲਨ ਵਿੱਚ ਦਸ ਸਭਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਲਜ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਦਿਆਲੇ ਹਨ''' -

*[[Dr. Yashwant Singh Parmar University of Horticulture and Forestry]], Nauni, Distt. Solan
*Central Research Institute, Kasauli.
*[[Bhojia dental college and hospital]],budh(baddi)Distt.Solan
*Solan Homeopethic Medical College, Barog Bypass, Kumarhatti.
*Govt. Polytechnic kandaghat, Solan
*Shoolini Institute for Life Sciences and Business management The Mall Solan
*DAV Dental College Solan
*Shoolini University of Biotechnology and Management Sciences, Solan
*M S Panwar institute of Communication and Management, Solan
*MM University &amp; Medical College, Solan Distt. Solan
*[[Manav Bharti University]], Kumarhatti, Distt. Solan
*[[Jaypee University of Information Technology]], [[Waknaghat]], Distt. [[Solan district|Solan]]
*[[Chitkara University]], Barotiwala, Distt. Solan
*[[Baddi University of Emerging Sciences and Technologies]], [[Baddi]], Distt.Solan
*LR Institutes solan
*Green Hills Engineering college, kumarhatti Solan
*Maharaja aggresen University Solan
*Bahara University Solan
*[http://himinstitute.com/ Himachal Institute of Education] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141217041246/http://himinstitute.com/ |date=2014-12-17 }}, Solan
*Vidyanagari Institute for CA/CS and Competitive Exams, Chambaghat, Solan.

==ਗੈਲਰੀ==

&lt;gallery widths=160px heights=200px&gt;
File:Solan city view from Solan bypass.jpg|Solan bypass
File:Mall road Solan.jpg|Mall road Solan
File:Solan Bypass.jpg|Solan Bypass
File:Thoda dance wall painting, The Mall Solan.jpg|Thoda dance wall painting, The Mall Solan
File:Shilly sancturay area Solan.jpg|Shilly sancturay area Solan
File:Platinum Mall Solan.jpg|Platinum Mall Solan
File:Bank lane,the mall.JPG|Bank lane,the mall,solan
File:Foot path on mall road.jpg|Foot path on mall road
File:Amravati Hills, Solan.jpg|Amravati Hills,Solan
File:Solan-railway-station in 1911.jpg|Solan-railway-station in 1911
File:Solan Bypass traffic lights.jpg|Solan Bypass traffic lights
File:DC office during Shoolini Utsav 2012.jpg|DC office during Shoolini Utsav 2012
File:Historical Thodo ground Solan.jpg|Historical Thodo ground Solan
File:North-east part of solan city at night.jpg|North-east part of solan city at night
File:Sakpal of Shoolini Devi.jpg|Sakpal of Shoolini Devi
File:Thodo ground during Shoolini Mahotsav.jpg|Shoolini Mahotsav, Solan
File:Hodo ground during Shoolini Mahotsav..jpg|Shoolini Mahotsav, Solan.
File:Solan city from mount karol.JPG|Solan city from mount karol
File:Kunihar valley Solan.jpg|Kunihar valley Solan
File:Kunihar valley , Solan.jpg|Kunihar valley Solan
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{ਅਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>t58e0vkynjn6kljy9tbu91xjpt9txie</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810103</id>
      <parentid>810101</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:20:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <origin>810103</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15567" sha1="dnrthg7enef0l6sqfzdojbre9siyt63" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                    = '''ਸੋਲਨ''' 
| native_name             = '''सोलन سولن'''
| native_name_lang        = Baghat
| other_name              = 
| settlement_type         = Major City
| image_skyline           = Solan collage.jpg
| image_alt               = 
| image_caption           = ਸੋਲਨ ਦਾ ਥੋਡੋ ਨਾਚ; ਸ਼ੂਲਿਨੀ ਉਤਸਵ; ਸੋਲਨ ਸ਼ੂਲਿਨੀ ਦੇਵੀ ਦਾ ਮੰਦਿਰ; ਯੁੰਗ ਦ੍ਰੁੰਗ ਮੋਨਾਸਟ੍ਰੀ; ਧੋਲ੍ਨਾਜੀ; ਸੋਲਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼
| nickname                = '''ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਸ਼ਰੂਮ ਸ਼ਹਿਰ'''
| map_alt                 = 
| map_caption             = 
| pushpin_map             = India Himachal Pradesh
| pushpin_label_position  = right
| pushpin_map_alt         = 
| pushpin_map_caption     = Location in Himachal Pradesh
| latd                    = 30.905
| latm                    = 
| lats                    = 
| latNS                   = N
| longd                   = 77.097
| longm                   = 
| longs                   = 
| longEW                  = E
| coordinates_display     = inline,title
| subdivision_type        = Country
| subdivision_name        = {{flag|ਭਾਰਤ }}
| subdivision_type1       = [[States and territories of India|State]]
| subdivision_name1       = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2       = [[List of districts of India|District]]
| subdivision_name2       = [[Solan district|ਸੋਲਨ]]
| established_title       = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date        = 
| founder                 = 
| named_for               = 
| government_type         = 
| governing_body          = 
| leader_title2           = [[Member of the Legislative Assembly (India)|MLA]]
| leader_name2            = [[ਧਾਨੀ ਰਾਮ ਸ਼ੰਦਿਲ ]]
| unit_pref               = Metric
| area_footnotes          = 
| area_rank               = ਹਿਮਾਚਲ ਦਾ ਸਬਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 
| area_total_km2          = 33.43
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 1502
| population_total        = 102078
| population_as_of        = 
| population_rank         = ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੂਜੀ ਸਬਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ 
| population_density_km2  = 298
| population_demonym      = 
| population_footnotes    = 
| demographics_type1      = Languages
| demographics1_title1    = Official
| demographics1_info1     = [[English language|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]
| demographics1_title2    = Regional
| demographics1_info2     = [[pahari language|ਪਹਾੜੀ]]
| timezone1               = [[Indian Standard Time|IST]]
| utc_offset1             = +5:30
| postal_code_type        = [[Postal Index Number|PIN]]
| postal_code             = 173212
| area_code_type          = Telephone code
| area_code               = 01792
| registration_plate      = HP 14, HP 01S, HP 02S, HP 64, HP 59
| blank1_name_sec2        = Avg. annual temperature
| blank1_info_sec2        = {{convert|18|°C|°F}}
| blank2_name_sec2        = Avg. summer temperature
| blank2_info_sec2        = {{convert|32|°C|°F}}
| blank3_name_sec2        = Avg. winter temperature
| blank3_info_sec2        = {{convert|&amp;minus;2|°C|°F}}
| website                 = {{URL|hpsolan.gov.in/}}
| footnotes               = 
}}

'''ਸੋਲਨ''' ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਸੋਲਨ ਹੈ (1 ਸਤੰਬਰ,1972 ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ) ਜੋ ਕੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੂਬੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।  ਇਹ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਿਉਂਸਿਪਲ ਕਮੇਟੀ ਹੈ ਜੋ ਕੀ ਸ਼ਿਮਲਾ ਤੋਂ 46 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣੀ ਵੱਲ 1600 ਮੀਟਰ ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ ਤੇ ਮੋਜੂਦ ਹੈ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਸ਼ੂਲਿਨੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਸ਼ਰੂਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਦੇ ਕਾਰਣ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਸ਼ਰੂਮ ਸ਼ਹਿਰ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਟਮਾਟਰਾਂ ਦੇ ਖੇਤੀ ਕਾਰਣ ਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਰੇਡ ਗੋਲਡ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਵਿਕਾਸ==

ਸੋਲਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੇ ਕਾਲ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਂਡਵ ਪ੍ਰਵਾਸ ਜਲਾਵਤਨੀ ਦੇ ਦੌਰੇ ਵਿੱਚ ਇਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ। 1815 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੇ ਭਗਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਜਿਸਨੂੰ  ਹੁਣ ਸੋਲਨ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਕਾਲਕਾ-ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1902 ਵਿੱਚ ਹੋਈ. ਸੋਲਨ ਸੁਤੰਤਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ 1 ਸਤੰਬਰ,1972 ਨੂੰ ਬਣਿਆ।

==ਭੂਗੋਲ==

ਸੋਲਨ ਸ਼ਹਿਰ 30.92°N 77.12°E ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 1502 ਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਭਤੋਂ ਉੱਚਾ ਟਿਕਾਣਾ ਮਾਉੰਟ ਕਰੋਲ 2280 ਮੀਟਰ ਤੇ ਹੈ। ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ ਗੁਫਾ ਜਿਥੇ ਪਾਂਡਵ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਸੀ ਉਹ ਇਸ ਪਰਬਤ ਦੇ ਉਪਰ ਹੈ। ਸੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

==ਬਨਸਪਤੀ==

ਸੋਲਨ ਦੇ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ  ਚਿਲ ,ਦਿਓਦਾਰ ,ਬਾਨ ਤੇ ਕੈਲ ਤੇ ਪਾਇਨ ਦਰਖ਼ਤ ਆਦਿ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਮੋਜੂਦ ਹਨ। ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਓਕ ਦੇ ਜੰਗਲ ,ਸਿਲਵਰ ਓਕ ,ਬੋਤਲ ਬ੍ਰਸ਼, ਘਾਹ, ਵੀਪਿੰਗ ਵਿਲੋ ਆੜੇ ਹੋਰ ਪੌਧੇ ਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਮੋਜੂਦ ਹੈ।

==ਵਾਤਾਵਰਨ==

1502 ਮੀਟਰ ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੋਲਨ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਪਹਾੜੀ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਾ ਤਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਦੀ ਤਰਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਡਾ ਹੈ ਨਾ ਹੀ ਕਾਲਕਾ ਦੀ ਤਰਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮ। ਇਸਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 32&amp;nbsp;°C (90&amp;nbsp;°F) ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਦੇ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਲ ਦੇ ਦੋਰਾਨ ਸੋਲਨ ਦਾ ਔਸਤ ਤਾਪਮਾਨ −4&amp;nbsp;°C (25&amp;nbsp;°F) to 32&amp;nbsp;°C (90&amp;nbsp;°F) ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

{|
|[[File:Snowfall solan city.jpg|right|thumb|Snowfall 2013, Solan]]
|[[File:Solan city in fog.jpg|right|thumb|Hills of Solan city in fog during winters]]
|[[File:Solan city during monsoons.jpg|right|thumb|Solan during monsoon]]
|}

&lt;ref&gt;{{cite news|title=Climate Data for Solan|url=http://www.yr.no/place/India/Himachal_Pradesh/Solan/statistics.html|access-date=2014-11-01|archive-date=2018-09-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20180912092259/http://www.yr.no/place/India/Himachal_Pradesh/Solan/statistics.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{cite news|title=Climate of Solan|url=http://www.mustseeindia.com/Solan-weather|access-date=2014-11-01|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304075748/http://www.mustseeindia.com/Solan-weather|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
{{Weather box|location = Solan
| metric first       = Yes
| single line        = Yes
| temperature colour = pastel

| Jan high C         = 13.2
| Feb high C         = 15.3
| Mar high C         = 19.8
| Apr high C         = 25.1
| May high C         = 29.3
| Jun high C         = 29.5
| Jul high C         = 25.2
| Aug high C         = 24.2
| Sep high C         = 24.5
| Oct high C         = 22.9
| Nov high C         = 19.6
| Dec high C         = 15.8

| Jan low C          = 4.1
| Feb low C          = 5.7
| Mar low C          = 9.6
| Apr low C          = 14.2
| May low C          = 18.4
| Jun low C          = 20
| Jul low C          = 19
| Aug low C          = 18.6
| Sep low C          = 17.2
| Oct low C          = 13.3
| Nov low C          = 8.9
| Dec low C          = 5.8
| year low C         =

|Jan precipitation mm = 87
|Feb precipitation mm = 67
|Mar precipitation mm = 73
|Apr precipitation mm = 27
|May precipitation mm = 40
|Jun precipitation mm = 120
|Jul precipitation mm = 393
|Aug precipitation mm = 325
|Sep precipitation mm = 186
|Oct precipitation mm = 52
|Nov precipitation mm = 12
|Dec precipitation mm = 29

|source 1 = climate-data.org&lt;ref name=weatherbox&gt;{{cite web
| url = http://en.climate-data.org/location/768524/ | title = Climate:Solan | accessdate =Feb 10, 2014
| publisher = climate-data.org }}&lt;/ref&gt;
|date=February 2014
}}

==ਜਨ-ਅੰਕੜਾ ਵਿਗਿਆਨ==

2011 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨ-ਗਣਨਾ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸੋਲਨ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 45,078 ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕੀ ਇਸਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿਮਾਚਲ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭਤੋ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਣਾਂਦੀ ਹੈ।   &lt;ref name=&quot;censusindia.gov.in&quot;/&gt; ਸੋਲਨ ਦੀ ਔਸਤ ਸਾਖਰਤਾ ਦੀ ਦਰ 85.02 ਹੈ। ref&gt;{{cite web|title=Solan Literacy Rate 2011|url=http://www.census2011.co.in/census/district/237-solan.html|access-date=2014-11-01|archive-date=2012-05-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20120505012115/http://census2011.co.in/census/district/237-solan.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

==ਨਗਰ ਨਿਗਮ ==

ਐਮ.ਸੀ.ਸੋਲਨ 33.43 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਰਗ ਤੇ ਫੈਲਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਔਸਤ ਅਬਾਦੀ 1,02,078 ਹੈ।
&lt;ref&gt;{{cite news|title=Solan set to be municipal corporation| url=http://www.himvani.com/news/2009/08/09/solan-set-to-be-municipal-corporation/3325}}&lt;/ref&gt;

==ਸ਼ਹਿਰ ਖੇਤਰ==

ਸੋਲਨ ਦੇ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਖੇਤਰ  ਵਿੱਚ  3343.00 hactares = 33.43 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਰਗ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite web|title=Proposed land use of Solan Planning Area| url=http://himachal.nic.in/tcp/DPSolan.pdf}}&lt;/ref&gt;
{|
|[[File:HPPWD Solan.JPG|right|thumb|HPPWD Solan rest house and parking]]
|[[File:Solan city south view.jpg|right|thumb|Solan city,]]
|[[File:Solan city at night.jpg|right|thumb|Twinkling hills of solan city at night]]
|}

==ਸਿੱਖਿਆ==

ਸੋਲਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕੂਲ ਹਨ। ਸੋਲਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਨਿੱਚੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।

* Genius Global Playschool (Formerly known as Genius Eurokid Playschool) 
*Doon Valley Public School Solan
*MRA DAV Sr Sec Public School Solan
*St. Lukes School
[[File:St. Luke's School Solanhp.jpg|thumb|St. Luke's School, Solan]]
* Punj villa School, Dhobighat Solan
* Govt. Boys school Tank Road Solan
* Govt. Girls School The Mall Solan
*Dayanand Adarsh Vidalya,
*B.L Central Public school The MALL SOLAN
*B.L Central Public school(Hindi medium) The MALL SOLAN
*B.L Central Public school Shamti- SOLAN
*PNNM Geeta Adarsh
*Gurukul International
*DPS
*Chinmaya Public School
*Woods Stone School
*Sanatan Dharam school

'''ਸੋਲਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਲੇ ਚਾਰ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਆਣ ਵਾਲੇ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਇਥੇ ਸਥਿਤ ਹਨ''' -

*Lawrence school
*Dagshai public School
*Pingrove
*Army school Chail.

'''ਸੋਲਨ ਵਿੱਚ ਦਸ ਸਭਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਲਜ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਦਿਆਲੇ ਹਨ''' -

*[[Dr. Yashwant Singh Parmar University of Horticulture and Forestry]], Nauni, Distt. Solan
*Central Research Institute, Kasauli.
*[[Bhojia dental college and hospital]],budh(baddi)Distt.Solan
*Solan Homeopethic Medical College, Barog Bypass, Kumarhatti.
*Govt. Polytechnic kandaghat, Solan
*Shoolini Institute for Life Sciences and Business management The Mall Solan
*DAV Dental College Solan
*Shoolini University of Biotechnology and Management Sciences, Solan
*M S Panwar institute of Communication and Management, Solan
*MM University &amp; Medical College, Solan Distt. Solan
*[[Manav Bharti University]], Kumarhatti, Distt. Solan
*[[Jaypee University of Information Technology]], [[Waknaghat]], Distt. [[Solan district|Solan]]
*[[Chitkara University]], Barotiwala, Distt. Solan
*[[Baddi University of Emerging Sciences and Technologies]], [[Baddi]], Distt.Solan
*LR Institutes solan
*Green Hills Engineering college, kumarhatti Solan
*Maharaja aggresen University Solan
*Bahara University Solan
*[http://himinstitute.com/ Himachal Institute of Education] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141217041246/http://himinstitute.com/ |date=2014-12-17 }}, Solan
*Vidyanagari Institute for CA/CS and Competitive Exams, Chambaghat, Solan.

==ਗੈਲਰੀ==

&lt;gallery widths=160px heights=200px&gt;
File:Solan city view from Solan bypass.jpg|Solan bypass
File:Mall road Solan.jpg|Mall road Solan
File:Solan Bypass.jpg|Solan Bypass
File:Thoda dance wall painting, The Mall Solan.jpg|Thoda dance wall painting, The Mall Solan
File:Shilly sancturay area Solan.jpg|Shilly sancturay area Solan
File:Platinum Mall Solan.jpg|Platinum Mall Solan
File:Bank lane,the mall.JPG|Bank lane,the mall,solan
File:Foot path on mall road.jpg|Foot path on mall road
File:Amravati Hills, Solan.jpg|Amravati Hills,Solan
File:Solan-railway-station in 1911.jpg|Solan-railway-station in 1911
File:Solan Bypass traffic lights.jpg|Solan Bypass traffic lights
File:DC office during Shoolini Utsav 2012.jpg|DC office during Shoolini Utsav 2012
File:Historical Thodo ground Solan.jpg|Historical Thodo ground Solan
File:North-east part of solan city at night.jpg|North-east part of solan city at night
File:Sakpal of Shoolini Devi.jpg|Sakpal of Shoolini Devi
File:Thodo ground during Shoolini Mahotsav.jpg|Shoolini Mahotsav, Solan
File:Hodo ground during Shoolini Mahotsav..jpg|Shoolini Mahotsav, Solan.
File:Solan city from mount karol.JPG|Solan city from mount karol
File:Kunihar valley Solan.jpg|Kunihar valley Solan
File:Kunihar valley , Solan.jpg|Kunihar valley Solan
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{ਅਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>dnrthg7enef0l6sqfzdojbre9siyt63</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਜ਼ਮਨਾਮਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>64916</id>
    <revision>
      <id>810070</id>
      <parentid>442945</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:54:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Added Info...</comment>
      <origin>810070</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3153" sha1="t4q16ictqtqi12esy5awm8n762iipoh" xml:space="preserve">[[File:Brooklyn Museum - Leaf from a Razm-nama Manuscript - Mohan (Son of Banwari).jpg|thumb|right|[[:en:Brooklyn_Museum|ਬਰੂਕਲਿਨ ਅਜਾਇਬਘਰ]] ਵਿਖੇ ਰਜ਼ਮਨਾਮਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸਫ਼ਾ।]]

'''ਰਜ਼ਮਨਾਮਾ''' ({{Lang-fa|رزم‌نامه|translit=Razmnāma|lit=ਯੁੱਧ ਦਾ ਗ੍ਰੰਥ|links=Yes|label=[[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]]}}) [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਦਾ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਅਨੁਵਾਦ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਅਕਬਰ]] ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ।

1574 ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਨੇ [[ਫ਼ਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ]] ਵਿਖੇ ਮਕਤਬਖ਼ਾਨਾ (ਅਨੁਵਾਦਘਰ) ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਅਕਬਰ ਨੇ [[ਰਾਜਤਰੰਗਿਣੀ]], [[ਰਾਮਾਇਣ]] ਅਤੇ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਵਰਗੇ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਸਪਰਤੀ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref name=&quot;jhu&quot;&gt;{{cite web|url=http://muse.jhu.edu/login?auth=0&amp;type=summary&amp;url=/journals/manoa/v022/22.1.rice.html|title=Welcome to Project MUSE|publisher=muse.jhu.edu|accessdate=2014-08-26}}&lt;/ref&gt;

==ਪਹਿਲਾ ਅਨੁਵਾਦ==
ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ 1582 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ 1 ਲੱਖ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ 1584 ਤੋਂ 1586 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਅਨੁਵਾਦ ਸਮੇਂ [[ਮੁਸ਼ਫ਼ੀਕ਼]] ਨੇ ਤੱਸ੍ਵੀਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀ [[ਕਥਾ]] ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸੌਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਇੱਕ ਨਕ਼ਲ [[ਜੈਪੁਰ]] ਦੇ [[ਮਹਿਲ ਅਜਾਇਬਘਰ]] ਵਿਖੇ ਉਪਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;kamat&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.kamat.com/database/?CitationID=10432|title=Kamat Research Database: The Imperial Razm Nama and Ramayana of the Emperor Akbar  An Age of Splendour - Islamic Art in India,|publisher=kamat.com|accessdate=2014-08-26}}&lt;/ref&gt;

==ਦੂਜਾ ਅਨੁਵਾਦ==
ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਅਨੁਵਾਦ 1598 ਤੋਂ 1599 ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਤੁੱਲਨਾ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 161 ਚਿੱਤਰ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਸ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀਆਂ ਕਈ ਨਕ਼ਲਾਂ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>t4q16ictqtqi12esy5awm8n762iipoh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810071</id>
      <parentid>810070</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:58:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Tidy-Up</comment>
      <origin>810071</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3154" sha1="9lf1onm3mrpleajl9ze9sa68nc83a7o" xml:space="preserve">[[File:Brooklyn Museum - Leaf from a Razm-nama Manuscript - Mohan (Son of Banwari).jpg|thumb|[[:en:Brooklyn_Museum|ਬਰੂਕਲਿਨ ਅਜਾਇਬਘਰ]] ਵਿਖੇ ਰਜ਼ਮਨਾਮਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸਫ਼ਾ।|border]]

'''ਰਜ਼ਮਨਾਮਾ''' ({{Lang-fa|رزم‌نامه|translit=Razmnāma|lit=ਯੁੱਧ ਦਾ ਗ੍ਰੰਥ|links=Yes|label=[[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]]}}) [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਦਾ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਅਨੁਵਾਦ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਅਕਬਰ]] ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ।

1574 ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਨੇ [[ਫ਼ਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ]] ਵਿਖੇ ਮਕਤਬਖ਼ਾਨਾ (ਅਨੁਵਾਦਘਰ) ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਅਕਬਰ ਨੇ [[ਰਾਜਤਰੰਗਿਣੀ]], [[ਰਾਮਾਇਣ]] ਅਤੇ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਵਰਗੇ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਸਪਰਤੀ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref name=&quot;jhu&quot;&gt;{{cite web|url=http://muse.jhu.edu/login?auth=0&amp;type=summary&amp;url=/journals/manoa/v022/22.1.rice.html|title=Welcome to Project MUSE|publisher=muse.jhu.edu|accessdate=2014-08-26}}&lt;/ref&gt;

==ਪਹਿਲਾ ਅਨੁਵਾਦ==
ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ 1582 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ 1 ਲੱਖ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ 1584 ਤੋਂ 1586 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਅਨੁਵਾਦ ਸਮੇਂ [[ਮੁਸ਼ਫ਼ੀਕ਼]] ਨੇ ਤੱਸ੍ਵੀਰਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੀ [[ਕਥਾ]] ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਸੌਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਇੱਕ ਨਕ਼ਲ [[ਜੈਪੁਰ]] ਦੇ [[ਮਹਿਲ ਅਜਾਇਬਘਰ]] ਵਿਖੇ ਉਪਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;kamat&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.kamat.com/database/?CitationID=10432|title=Kamat Research Database: The Imperial Razm Nama and Ramayana of the Emperor Akbar  An Age of Splendour - Islamic Art in India,|publisher=kamat.com|accessdate=2014-08-26}}&lt;/ref&gt;

==ਦੂਜਾ ਅਨੁਵਾਦ==
ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਅਨੁਵਾਦ 1598 ਤੋਂ 1599 ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਤੁੱਲਨਾ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 161 ਚਿੱਤਰ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਸ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀਆਂ ਕਈ ਨਕ਼ਲਾਂ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>9lf1onm3mrpleajl9ze9sa68nc83a7o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਆਇਲ ਆਫ ਵਾਈਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>65154</id>
    <revision>
      <id>810149</id>
      <parentid>526892</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:10:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810149</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3847" sha1="rrk09bxxnqfxe7xu4uj4pruhpbdd8pq" xml:space="preserve">{{Infobox England county
| official_name = ਆਲ ਔਫ਼ ਵਾਟ
| image_main = [[File:IsleOfWightFromTheISS.jpg|250px]]
| image_caption = An image of the Isle of Wight from the [[International Space Station|ISS]]&lt;ref&gt;https://twitter.com/cmdr_hadfield/status/318103662197096448&lt;/ref&gt;
| flag_image = [[File:Flag of the Isle of Wight.svg|125px|border|ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ ਦਾ ਝੰਡਾ]]
| flag_link = ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ ਦਾ ਝੰਡਾ 
| arms_image =
| arms_link = Coat of arms of the Isle of Wight
| motto = &quot;All this beauty is of God&quot;
| locator_map = [[File:Isle of Wight UK locator map 2010.svg|200px|ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ]]
| coordinates = {{Coord|50|40|N|1|16|W|region:GB_type:isle|}}
| region = [[South East England|South East]]
| established_date = 1890
| preceded_by = [[ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ]]
| lord_lieutenant_office = Lord Lieutenant of the Isle of Wight
| lord_lieutenant_name = ਮਾਰਟਿਨ ਵਾਟ
| high_sheriff_office = High Sheriff of the Isle of Wight
| high_sheriff_name = Mary Case
| area_total_km2 = 384
| area_total_rank = 46ਵਾਂ
| ethnicity = 97.0% White&lt;br /&gt;1.0% S. Asian 
| unitary_council = [[ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ ਕੌਂਸਲ]]
| admin_hq = [[ਨਿਊਪੋਰਟ, ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ|ਨਿਊਪੋਰਟ]]
| iso_code = GB-IOW
| ons_code = 00MW
| gss_code = E06000046
| nuts_code = UKJ34
| MP = [[Andrew Turner (politician)|Andrew Turner]]
| police = [[ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ Constabulary]]
| website = {{URL|www.iwight.com}}
}}

'''ਆਇਲ ਆਫ ਵਾਈਟ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Isle of Wight''') ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਊਂਟੀ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ [[ਟਾਪੂ]] ਹੈ। ਇਹ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਚੈਨਲ ਵਿੱਚ, ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ ਤੋਂ ਚਾਰ ਮੀਲ ਦੂਰੀ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਾਲੋਂ ਸੋਲੇਂਟ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਜਲਸੰਧੀ ਨਿਖੇੜਦੀ ਹੈ।

ਵਾਈਟ ਦਾ ਜ਼ਮੀਨੀ ਖੇਤਰਫਲ 380 ਕਿਲੋਮੀਟਰ 2 (150 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹੈ ਅਤੇ 2022 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਆਬਾਦੀ 140,794 ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਟਾਪੂ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਹ ਟਾਪੂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੱਟ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਰਾਈਡ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ੈਂਕਲਿਨ ਅਤੇ ਸੈਂਡਾਉਨ, ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਟੋਟਲੈਂਡ ਅਤੇ ਫਰੈਸ਼ਵਾਟਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪਿੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਨਿਊਪੋਰਟ ਉਸ ਬਿੰਦੂ 'ਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮਦੀਨਾ ਨਦੀ ਆਪਣੇ ਮੁਹਾਨੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਾਉਜ਼ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਕਾਉਜ਼ ਉੱਤਰੀ ਤੱਟ 'ਤੇ ਮੁਹਾਨੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਇਹ ਟਾਪੂ ਇੱਕ ਇਕਸਾਰ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}</text>
      <sha1>rrk09bxxnqfxe7xu4uj4pruhpbdd8pq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810150</id>
      <parentid>810149</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:10:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Jagmit Singh Brar ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਆੲੀਲ ਆਫ਼ ਵਾੲੀਟ]] ਨੂੰ [[ਆਇਲ ਆਫ ਵਾਈਟ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>810149</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3847" sha1="rrk09bxxnqfxe7xu4uj4pruhpbdd8pq" xml:space="preserve">{{Infobox England county
| official_name = ਆਲ ਔਫ਼ ਵਾਟ
| image_main = [[File:IsleOfWightFromTheISS.jpg|250px]]
| image_caption = An image of the Isle of Wight from the [[International Space Station|ISS]]&lt;ref&gt;https://twitter.com/cmdr_hadfield/status/318103662197096448&lt;/ref&gt;
| flag_image = [[File:Flag of the Isle of Wight.svg|125px|border|ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ ਦਾ ਝੰਡਾ]]
| flag_link = ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ ਦਾ ਝੰਡਾ 
| arms_image =
| arms_link = Coat of arms of the Isle of Wight
| motto = &quot;All this beauty is of God&quot;
| locator_map = [[File:Isle of Wight UK locator map 2010.svg|200px|ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ]]
| coordinates = {{Coord|50|40|N|1|16|W|region:GB_type:isle|}}
| region = [[South East England|South East]]
| established_date = 1890
| preceded_by = [[ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ]]
| lord_lieutenant_office = Lord Lieutenant of the Isle of Wight
| lord_lieutenant_name = ਮਾਰਟਿਨ ਵਾਟ
| high_sheriff_office = High Sheriff of the Isle of Wight
| high_sheriff_name = Mary Case
| area_total_km2 = 384
| area_total_rank = 46ਵਾਂ
| ethnicity = 97.0% White&lt;br /&gt;1.0% S. Asian 
| unitary_council = [[ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ ਕੌਂਸਲ]]
| admin_hq = [[ਨਿਊਪੋਰਟ, ਆਲ ਆਫ਼ ਵਾਟ|ਨਿਊਪੋਰਟ]]
| iso_code = GB-IOW
| ons_code = 00MW
| gss_code = E06000046
| nuts_code = UKJ34
| MP = [[Andrew Turner (politician)|Andrew Turner]]
| police = [[ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ Constabulary]]
| website = {{URL|www.iwight.com}}
}}

'''ਆਇਲ ਆਫ ਵਾਈਟ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Isle of Wight''') ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਊਂਟੀ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ [[ਟਾਪੂ]] ਹੈ। ਇਹ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਚੈਨਲ ਵਿੱਚ, ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ ਤੋਂ ਚਾਰ ਮੀਲ ਦੂਰੀ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਾਲੋਂ ਸੋਲੇਂਟ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਜਲਸੰਧੀ ਨਿਖੇੜਦੀ ਹੈ।

ਵਾਈਟ ਦਾ ਜ਼ਮੀਨੀ ਖੇਤਰਫਲ 380 ਕਿਲੋਮੀਟਰ 2 (150 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹੈ ਅਤੇ 2022 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਆਬਾਦੀ 140,794 ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਟਾਪੂ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਹ ਟਾਪੂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੱਟ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਰਾਈਡ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ੈਂਕਲਿਨ ਅਤੇ ਸੈਂਡਾਉਨ, ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਟੋਟਲੈਂਡ ਅਤੇ ਫਰੈਸ਼ਵਾਟਰ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪਿੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਨਿਊਪੋਰਟ ਉਸ ਬਿੰਦੂ 'ਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮਦੀਨਾ ਨਦੀ ਆਪਣੇ ਮੁਹਾਨੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਾਉਜ਼ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਕਾਉਜ਼ ਉੱਤਰੀ ਤੱਟ 'ਤੇ ਮੁਹਾਨੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਇਹ ਟਾਪੂ ਇੱਕ ਇਕਸਾਰ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}</text>
      <sha1>rrk09bxxnqfxe7xu4uj4pruhpbdd8pq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਔੜ ਦੇ ਬੀਜ (ਨਾਵਲ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66951</id>
    <revision>
      <id>810154</id>
      <parentid>625700</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:21:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810154</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="986" sha1="tg9mfq7ejoemeawvezk8twxq5oxkujt" xml:space="preserve">{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਪੁਸਤਕ
| name =ਔੜ ਦੇ ਬੀਜ
| title_orig = ਔੜ ਦੇ ਬੀਜ
| translator = 
| image =
| image_caption = 
| author = [[ਜਸਬੀਰ ਮੰਡ]] 
| illustrator = 
| cover_artist = 
| country = ਭਾਰਤ 
| language = ਪੰਜਾਬੀ 
| series = 
| subject = 
| genre = ਨਾਵਲ 
| publisher = 
| pub_date = 
| english_pub_date = 
| media_type = 
| pages = 
| isbn = 
| oclc = 
| preceded_by = 
| followed_by = ''ਆਖਰੀ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕਥਾ'', ''ਖਾਜ (ਨਾਵਲ)'' ਅਤੇ ''ਬੋਲ ਮਰਦਾਨਿਆ''
}}
'''ਔੜ ਦੇ ਬੀਜ''' [[ਜਸਬੀਰ ਮੰਡ]] ਦਾ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਠਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ 1986 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ। 

{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>tg9mfq7ejoemeawvezk8twxq5oxkujt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬੱਤੀ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71232</id>
    <revision>
      <id>810193</id>
      <parentid>754899</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:51:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810193</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5862" sha1="7ournqrh238op8ldmqfdh95b08r763u" xml:space="preserve">{{More citations needed|date=ਜੂਨ 2025}}

'''ਬੱਤੀ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ''' ਵਾਹਨ ’ਤੇ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਸਿਰਫ [[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]], [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]], ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ, [[ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]], [[ਰਾਜਪਾਲ]], ਸੀਨੀਅਰ ਜੱਜਾਂ ਜਾਂ ਕੁਝ ਲੋੜਵੰਦ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵਾਹਨਾਂ, ਪੁਲੀਸ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ 'ਚ ਗੱਡੀਆਂ ’ਤੇ ਲੱਗੀ ਲਾਲ ਜਾਂ ਪੀਲੀ ਜਾਂ ਨੀਲੀ ਬੱਤੀ ਨੂੰ ਜਾਣੇ ਮਾਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਾਂ ਮੰਤਰੀ ਹੀ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਕਾਰਨ [[ਵੀ ਆਈ ਪੀ]] ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਿਤੇ ਰੋਕ-ਟੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਸਰਕਾਰੀ ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਸਿਹਤ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗੱਡੀ ਉਪਰ ਵੀ ਨੀਲੀ, ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬੱਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਅਹੁਦਿਆਂ&lt;ref name=&quot;Central Motor Vehicles Rules of 1989&quot;&gt;{{cite web|title=Central Motor Vehicles Rules of 1989|url=http://www.tn.gov.in/sta/Cmvr1989.pdf|publisher=Tamil Nadu Govt|archiveurl=https://www.webcitation.org/683byV3S3?url=http://www.tn.gov.in/sta/Cmvr1989.pdf|archivedate=ਮਈ 30, 2012|access-date=ਜਨਵਰੀ 16, 2016|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; ’ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤਕ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਅਸਲ ਮੰਤਵ ਫੌਰੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਨਿਰਵਿਘਨ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੋੜਵੰਦ ਥਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਸੜਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਸਥਲ, ਹਸਪਤਾਲ, ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਾਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨਤ ਵਿਅਕਤੀਆਂ, ਨੇਤਾਵਾਂ, ਮੰਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ, ਸੰਸਦ ਜਾਂ ਮੀਟਿੰਗ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
==ਲਾਲ ਬੱਤੀ==

* [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]
* ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
* [[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]]
* ਡਿਪਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
* [[ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਚੀਫ ਜਸਟਿਸ]]
* ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਸਟਿਸ
* ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਚੀਫ ਜਸਟਿਸ
* ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਸਟਿਸ
* [[ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ]]
* ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ
* ਨੀਤੀ ਅਯੋਗ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ
* [[ਗਵਰਨਰ]] 
* [[ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]]
* ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੈਬਨਿਟ ਸੈਕਟਰੀ
* ਮੁੱਖ ਚੋਣ ਅਧਿਕਾਰੀ

==ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਬਿਨਾਂ ਫਲੈਸ==

* [[ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦਾ ਨੇਤਾ]]
* [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਚਾਲਕ ਅਤੇ ਲੇਖਾ ਪ੍ਰੀਖਿਅਕ]]
* ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਚੇਅਰਮੈਨ
* [[ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ]]
* ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ
* ਨੀਤੀ ਅਯੋਗ ਦੇ ਮੈਂਬਰ
* ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ
* ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਟਾਰਨੀ ਜਰਨਲ
* ਸੇਨਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖੀ
* ਕੇਂਦਰੀ ਡਿਪਟੀ ਮੰਤਰੀ
* ਟੈਕਸ ਦੇ ਮੱਧ ਬੋਰਡ ਦੇ ਚੇਅਰਪਰਸਨ
* ਚੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਰਨਲ ਸੈਨਾ
* ਚੇਅਰਮੈਨ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ
* ਚੇਅਰਮੈਨ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ
* ਪ੍ਰਿਸੀਪਲ਼ ਮੁੱਖ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਆਮਦਨ ਟੈਕਸ
* ਚੇਅਰਮੈਨ ਐਸ.ਸੀ ਅਤੇ ਐਸ.ਟੀ. ਕਮਿਸ਼ਨ

==ਨੀਲੀ ਜਾਂ ਪੀਲੀ ਬੱਤੀ==

* ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੱਜ
* ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਲੈਕਟਰ
* ਆਮਦਨ ਟੈਕਸ ਕਮਿਸਨਰ
==ਲਾਲ ਬੱਤੀ==

* ਲੈਫਟੀਨੈਟ ਗਵਰਨਰ
* ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ
* ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ
* ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪੀਕਰ
* ਪ੍ਰਾਂਤ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ
* ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦਾ ਨੇਤਾ

==ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਬਿਨਾਂ ਫਲੈਸ==

* ਰਾਜ ਇਲੈਕਸ਼ਨ ਕਮਿਸ਼ਨਰ
* ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ
* ਚੀਫ ਸੈਕਟਰੀ

==ਨੀਲੀ ਬੱਤੀ==

* ਚੀਫ ਜੁਡੀਸੀਅਲ ਮਜਿਸਟ੍ਰੈਟ
* ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਆਈ ਏ ਅਫਸਰ
* ਆਈ ਪੀ ਐਸ ਅਫਸਰ

==ਨੀਲੀ ਬੱਤੀ==

* ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਗੱਤੀ
* ਐਬੂਲਨਸ
* ਵੀਵੀਆਈਪੀ ਐਸਕੋਰਟ ਗੱਡੀ

==ਪੀਲੀ ਬੱਤੀ==

* ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸੈਸਨ ਜੱਜ
* ਅਡੀਸ਼ਨਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੱਜ

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਰਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਾਨੂੰਨ]]</text>
      <sha1>7ournqrh238op8ldmqfdh95b08r763u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71513</id>
    <revision>
      <id>810114</id>
      <parentid>808378</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T03:57:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sonia jhammat 08</username>
        <id>55127</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ਟੀਚਾ */</comment>
      <origin>810114</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2353" sha1="r98sbljjw5w2krt3q8odowzlgemuea4" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Yale_card_catalog.jpg|right|thumb|400x400px|ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ਵਵੀਦਆਲਯ ਦਾ ਕੈਟਾਲੌਗ ਕਾਰਡ ਦੀ ਸੂਚੀ-ਪੱਤਰ]]
ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਮੁੱਖ ਸੂਚਨਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਰਜਿਸਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੈਟਾਲੋਗ ਕਾਰਡ ਦਾ ਸੂਚੀ-ਪੱਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਟਾਲੋਗ  ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਫਾਈਲਾਂ, ਜਰਨਲ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਇਸ ਕੇਟਾਲੋਗ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;span class=&quot;cx-segment&quot; data-segmentid=&quot;32&quot;&gt;&lt;/span&gt;

== ਟੀਚਾ ==

ਚਾਰਲਸ ਅਮੀ ਕਟਰ ਨੇ 1876 ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਯ ਨੂੰ [[ਬਿਬਲਿਓਗਰਾਫੀ]] ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸ਼੍ਹਪੇ ਹੋਏ ਸ਼ਬਦ ਕੋਸ਼ ਦੇ ਕੈਟਾਲੋਗ ਕਾਰਡ ਬਣਾਏ।

*ਲੇਖਕ 
*[[ਕਿਤਾਬ]] ਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾਂ 
*ਵਿਸ਼ਾ
*ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਮਿਤੀ
*[[ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]] ਨੂੰ ਦ੍ਰ੍ਸ਼ਾਉਣਾ

*ਸਬੰਧਿਤ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆ ਕਿਤਾਬਾਂ
*ਸਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ੇ
*ਸਬੰਧਿਤ [[ਸਾਹਿਤ]]

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
* [http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdg.htm A general overview of the।SBD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081219001712/http://www.ifla.org/VII/s13/pubs/isbdg.htm |date=2008-12-19 }}
* [http://faculty.quinnipiac.edu/libraries/tballard/webpacs.html Very।nnovative Webpacs — Online catalogs using particularly good design or functionality] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20011111195356/http://faculty.quinnipiac.edu/libraries/tballard/webpacs.html |date=2001-11-11 }}
* [http://librariesaustralia.nla.gov.au Libraries Australia] — Australian national bibliographic catalogue: 800+ libraries
* [http://worldcat.org/ OCLC WorldCat]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਬੰਧਿਤ ਲੇਖ]]</text>
      <sha1>r98sbljjw5w2krt3q8odowzlgemuea4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਾਜਾ ਚੱਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>75239</id>
    <revision>
      <id>810163</id>
      <parentid>312484</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:26:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810163</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1583" sha1="l8dlrdlfomdg3xupvmg6nw59mrwgls3" xml:space="preserve">'''ਬਾਜਾ ਚੱਕ ''' ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਿਲ੍ਹਾ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਦੇ ਬਲਾਕ [[ਦਸੂਹਾ]] ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ।  

==ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ==
ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 197 ਪਰਿਵਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। 2011 ਦੇ ਆਂਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1007 ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 518 ਮਰਦ ਅਤੇ 489 ਔਰਤਾਂ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਔਸਤ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ 944 ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ 895 ਔਸਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਧ ਹੈ। ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖਰੇ ਲਏ ਬਾਲ ਲਿੰਗ ਦੀ ਅਨੁਪਾਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 846 ਦੇ ਔਸਤ ਤੋਂ ਘੱਟ, 590 ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲੋਂ ਵਧ ਹੈ। 2011 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ  75.84% ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 84.18% ਸੀ।  ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮਰਦਾਂ ਦਾ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 87.96% ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ  80.35% ਹੈ।&lt;ref&gt;http://www.census2011.co.in/data/village/30749-baja-chak-punjab.html&lt;/ref&gt;
==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
&lt;references /&gt;{{ਆਧਾਰ}}</text>
      <sha1>l8dlrdlfomdg3xupvmg6nw59mrwgls3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਗਲਾ ਸਵਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85648</id>
    <revision>
      <id>810158</id>
      <parentid>463427</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:24:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810158</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="867" sha1="7uo38du2zzfa68r70qhumg2jfja0wto" xml:space="preserve">'''ਅਗਲਾ ਸਵਰ''', ਬੋਲਚਾਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ [[ਸਵਰ]] ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਉਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਵਰ ਧੁਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਕ ਖ਼ੂਬੀ ਜੀਭ ਦਾ, ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਇੰਨਾ ਭੀਚੇ ਕਿ ਧੁਨੀ [[ਵਿਅੰਜਨ]] ਬਣ ਜਾਵੇ, ਸੰਭਵ ਹੱਦ ਤੱਕ ਮੂਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਹੋਣਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/front-vowel|title=Definition of 'front vowel'|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}&lt;/ref&gt;
== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>7uo38du2zzfa68r70qhumg2jfja0wto</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕੇਂਦ੍ਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85660</id>
    <revision>
      <id>810196</id>
      <parentid>770734</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:52:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810196</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3894" sha1="gv22wuivf8efzggevzci9g79y56c21d" xml:space="preserve">{{Infobox Government agency
|agency_name = ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ
|abbreviation = ਸੀ ਆਈ ਏ
|motto = &quot;The Work of a Nation. The Center of।ntelligence.&quot;&lt;br /&gt;{{small|Unofficial motto: &quot;And you shall know the truth and the truth shall make you free.&quot; (John 8:32)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/news-information/featured-story-archive/ohb-50th-anniversary.html|title=CIA Observes 50th Anniversary of Original Headquarters Building Cornerstone Laying – Central।ntelligence Agency|publisher=Central।ntelligence Agency|accessdate=September 18, 2012|archive-date=ਮਾਰਚ 24, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100324152925/https://www.cia.gov/news-information/featured-story-archive/ohb-50th-anniversary.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;}}
|nativename_a =
|nativename_r =
|logo = Flag of the U.S. Central Intelligence Agency.svg{{!}}border
|logo_width = 200px
|logo_caption = ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ ਦਾ ਝੰਡਾ 
|seal = Seal of the Central Intelligence Agency.svg
|seal_width = 200px
|seal_caption = ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ ਦੀ ਸੀਲ 
|formed = {{Start date and years ago|1947|9|18}}
|preceding1 = [[Office of Strategic Services]]&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.cia.gov/about-cia/history-of-the-cia/index.html |title=''History of the CIA'', CIA official Web site |publisher=Cia.gov |accessdate=March 28, 2014 |archive-date=ਦਸੰਬਰ 22, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201222180616/https://www.cia.gov/about-cia/history-of-the-cia/index.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|preceding2 =
|dissolved =
|superseding =
|jurisdiction =
|headquarters = [[George Bush Center for।ntelligence]]&lt;br /&gt;{{nowrap|[[Langley, Virginia]], US}}
|original_hq = CIA Headquarters, Langley, Virginia
[[McLean, Virginia]], United States {{Coord|38.951796|N|77.146586|W|scale:10000}}
|employees = 21,575 (estimate){{r|wp20130829}}
|budget = $15 billion ({{as of|2013|lc=y}})&lt;ref name=&quot;wp20130829&quot;&gt;{{cite news |url=http://www.washingtonpost.com/world/national-security/black-budget-summary-details-us-spy-networks-successes-failures-and-objectives/2013/08/29/7e57bb78-10ab-11e3-8cdd-bcdc09410972_story.html |date=August 29, 2013 |accessdate=August 29, 2013 |first=Barton |last=Gellman |author2=Greg Miller |work=[[The Washington Post]]|title=U.S. spy network's successes, failures and objectives detailed in 'black budget' summary}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
|url=http://www.cato.org/publications/commentary/cia-budget-unnecessary-secret
|title=CIA Budget: An Unnecessary Secret
|authorlink=Dave Kopel |first=Dave |last=Kopel
|date=28 ਜੁਲਾਈ 1997
|accessdate=15 ਅਪ੍ਰੈਲ 2007
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
|url=https://fas.org/sgp/news/1999/11/wp112999.html
|title=Cloak Over the CIA Budget
|date= 29 ਨਵੰਬਰ 1999
|accessdate= 4 ਜੁਲਾਈ 2008
}}&lt;/ref&gt;
|minister2_name =
|minister2_pfo =
|chief1_name = [[John O. Brennan]]
|chief1_position = [[Director of the Central।ntelligence Agency|Director]]
|chief2_name = David S. Cohen
|chief2_position = [[Deputy Director of the Central।ntelligence Agency|Deputy Director]]
|parent_agency = None ([[Independent agencies of the United States government|independent]])
|child1_agency =
|child2_agency =
|website = {{URL|https://www.cia.gov/|www.CIA.gov}}
|footnotes =
}}

'''ਕੇਂਦਰੀ ਸੂਹੀਆ ਏਜੰਸੀ''' ('''ਸੀ ਆਈ ਏ'''): ਦੇਸ਼ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਅੰਦਰ ਸਿਆਸੀ, ਆਰਥਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਸੂਚਨਾ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 1947 ਵਿੱਚ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੀ ਆਈ ਏ]]</text>
      <sha1>gv22wuivf8efzggevzci9g79y56c21d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜਯਾਤੀ ਘੋਸ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90653</id>
    <revision>
      <id>810107</id>
      <parentid>764934</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:46:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810107</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7144" sha1="dnqusuknvcdntap9x9a9xzytnkcmw2c" xml:space="preserve">{{Infobox economist
| name = ਜਯਾਤੀ ਘੋਸ਼
| native_name = 
| native_name_lang = 
| school_tradition = 
| image = Jayati Ghosh at Macroeconomic Dimensions of।nequality Round table - 2014 (14590999893) (cropped).jpg
| alt = Jayati Ghosh at the Macroeconomic Dimensions of।nequality Round table in 2014
| caption = ਘੋਸ਼ 2014 ਵਿੱਚ 
| birth_date = {{birth year and age|1955}}
| birth_place = 
| death_date = 
| death_place = 
| resting_place = 
| resting_place_co-ordinates = 
| nationality = 
| institution = [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਦਿੱਲੀ|ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]&lt;br /&gt;ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਭਾਰਤ 
| field = [[Development economics]]
| alma_mater = [[University of Cambridge]]&lt;br /&gt;
[[Jawaharlal Nehru University]]&lt;br /&gt;
[[University of Delhi]]
| influences = [[Terence J. Byres]]
| influenced = 
| contributions = 
| awards = [[UNDP]] Prize for excellence in analysis
| memorials = 
| spouse =
| signature = &lt;!--(filename only)--&gt;
| module = 
| repec_prefix = 
| repec_id = 
}}
'''ਜਯਾਤੀ ਘੋਸ਼''' (ਜਨਮ 1955) ਇੱਕ ਵਿਕਾਸ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਹੈ।  

ਉਹ ਹੁਣ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ]] [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ|ਦਿੱਲੀ]], [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਗਿਆਨਾਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸੱਟਡੀਜ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾ ਸਕੂਲ ਲਈ ਅਰਥਸਾਸਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਪੈਸ਼ਲਟੀਜ਼ ਵਿੱਚ [[ਸੰਸਾਰੀਕਰਨ|ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ]], ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਵਿੱਤ, [[ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼|ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ]] ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪੈਟਰਨ, ਮੈਕਰੋ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਜੈਂਡਰ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਮੁੱਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਘੋਸ਼ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਅੰਡਰਗਰੈਜੂਏਟ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਦੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਲਈਆਂ ਅਤੇ [[ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਪੀਐੱਚਡੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਦਾ [[ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿਖੇ ਵਾਲਾ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੇ ਥੀਸਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ &quot;ਗੈਰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਕਿਰਾਇਆ': ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ  ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮਾਮਲਾ&quot; ਸੀ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨ ਡਾ ਟੀ ਬਿਰੇਸ ਸੀ।
 
== ਵਿਵਾਦ ==
ਉਸ ਨੇ ਯੂਨੀਅਨ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ 9 ਫਰਵਰੀ, 2016 ਦੀ ਘਟਨਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ/ਸਾਬੋਤਾਜ ਕਰਨ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ, ਜਿੱਥੇ  ਕੌਮ-ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਅਤੇ [[ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਗੁਰੂ]] ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਈਵੈਂਟ &quot;ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਬਿਨਾ ਪੋਸਟਆਫ਼ਿਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਨਾਅਰੇ ਲੱਗੇ ਸਨ।

5 ਮਾਰਚ 2016 ਨੂੰ ਜੇਐਨਯੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹਿਸ ਦੌਰਾਨ ਬੋਲਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, &quot;ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਤਿੰਨ ਨਕਾਬਪੋਸ਼ ਆਦਮੀ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਉਹ 'ਵਿਰੋਧੀ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ' ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਏ ਸਨ ਉਹ ਆਈ ਬੀ ਤੋਂ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.indiasamvad.co.in/Special-Stories/Feb-9-JNU-event-a-constructed-conspiracy-IB-men-raised-slogans-Prof-Jayati-Ghosh-11762 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2017-03-02 |archive-date=2016-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160613182829/http://www.indiasamvad.co.in/Special-Stories/Feb-9-JNU-event-a-constructed-conspiracy-IB-men-raised-slogans-Prof-Jayati-Ghosh-11762 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.dnaindia.com/india/report-afzal-guru-row-constructed-conspiracy-by-state-jnu-professor-jayati-ghosh-2186008&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.siasat.com/news/afzal-guru-row-constructed-conspiracy-state-jnu-professor-jayati-ghosh-927376/&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://indiatoday.intoday.in/story/afzal-guru-row-constructed-conspiracy-by-state-jnu-prof/1/612961.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.jantakareporter.com/india/chanting-anti-india-slogans-ib-men-disguised-protesters/39534{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==
* ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਇਕਨਾਮਿਕਸ
* ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://www.jnu.ac.in/FacultyStaff/ShowProfile.asp?SendUserName=jayati Faculty profile] at [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|Jawaharlal Nehru University]]
* [http://knowledgecommission.gov.in/about/profile.asp?id=jg Profile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080528030200/http://knowledgecommission.gov.in/about/profile.asp?id=jg |date=2008-05-28 }} at National Knowledge Commission
* [http://www.asianage.com/content/jayati-ghosh Column archive] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106181020/http://www.asianage.com/content/jayati-ghosh |date=2012-01-06 }} at ''The Asian Age''
* [https://www.theguardian.com/profile/jayatighosh Column archive] at ''[[ਦ ਗਾਰਡੀਅਨ|The Guardian]]''
* {{Worldcat id|lccn-no95-51028}}
* [http://www.thehindubusinessline.com/2006/09/23/stories/2006092303471900.htm AP implements Jayati Ghosh suggestions], ''The Hindu Business Line'', 23 September 2006
* [http://www.hindu.com/2011/02/12/stories/2011021266671900.htm Jayati Ghosh awarded।LO prize] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110219111257/http://www.hindu.com/2011/02/12/stories/2011021266671900.htm |date=2011-02-19 }}, ''[[ਦ ਹਿੰਦੂ|The Hindu]]'', 12 February 2011
* [https://www.youtube.com/results?search_query=Jayati+Ghosh&amp;aq=f Videos on YouTube]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1955]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕਾਲਮਨਵੀਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>dnqusuknvcdntap9x9a9xzytnkcmw2c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹੀਨਾ ਖਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90942</id>
    <revision>
      <id>810141</id>
      <parentid>809776</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:57:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810141</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48113" sha1="7zookr3b246zeu8r01jl0benj20yx2r" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਹੀਨਾ ਖਾਨ
| image              = Hina Khan Gold Awards 2012.jpg
| image_size         = 
| caption            = ਖਾਨ 2012 ਵਿੱਚ
| birth_date         = {{birth date and age|1987|10|02}}
| birth_place        = [[ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ]], [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ (ਰਾਜ)|ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]]
| nationality        = ਭਾਰਤੀ
| alma_mater         = ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਬਿਜਨੈਸ ਐਡਮਨੀਸਟਰੇਸ਼ਨ (ਐਮਬੀਏ)
| occupation         = ਅਦਾਕਾਰਾ, ਮਾਡਲ
| years active       = 2009 - ਵਰਤਮਾਨ
| spouse             = {{Marriage|ਰੋਕੀ ਜੈਸਵਾਲ|2025}}
}}

'''ਹੀਨਾ ਖਾਨ''' (ਜਨਮ 2 ਅਕਤੂਬਰ 1987)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://daily.bhaskar.com/news/CEL-birthday-treat-here-are-some-unseen-pictures-of-tv-diva-hina-khan-4763640-PHO.html|title=Birthday treat: Here are some unseen pictures of TV diva Hina Khan|work=daily.bhaskar.com|accessdate=25 November 2014|archive-date=9 ਅਕਤੂਬਰ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141009151739/http://daily.bhaskar.com/news/CEL-birthday-treat-here-are-some-unseen-pictures-of-tv-diva-hina-khan-4763640-PHO.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਰਦਾਰ ਸੀਰੀਅਲ ''ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਿਆ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' ਸੀਰਿਅਲ ਵਿੱਚ ਅਕਸ਼ਰਾ ਮਹੇਸ਼ਵਰੀ ਸਿੰਘਾਨੀਆ ਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=oneindia&gt;{{cite web|url=http://entertainment.oneindia.in/bollywood/news/2014/dadasaheb-phalke-awards-honours-farhan-and-juhi-chawla-138155.html|title=Dadasaheb Phalke Academy Honours Juhi, Farhan Akhtar|work=www.filmibeat.com|accessdate=25 November 2014|archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225101121/https://www.filmibeat.com/bollywood/news/2014/dadasaheb-phalke-awards-honours-farhan-and-juhi-chawla-138155.html|dead-url=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181225101121/https://www.filmibeat.com/bollywood/news/2014/dadasaheb-phalke-awards-honours-farhan-and-juhi-chawla-138155.html |date=25 ਦਸੰਬਰ 2018 }}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|title=11 television stars who earn more than Bollywood actors per month!|url=http://indianexpress.com/article/entertainment/television/indian-television-actors-salary-per-month-3037560/|publisher=[[The Indian Express]]|date=19 September 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160925114453/http://indianexpress.com/article/entertainment/television/indian-television-actors-salary-per-month-3037560/|archivedate=25 ਸਤੰਬਰ 2016|accessdate=25 September 2016|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਨੇ 2024 ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਸ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੋ ਪਾਪਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁੱਖ ਅਦਾਕਾਰਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਹੀਨਾ ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ [[2 ਅਕਤੂਬਰ]], [[1987]] ਨੂੰ [[ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ]], [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ (ਰਾਜ)|ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।
ਹੀਨਾ ਨੇ ਉਸਦੀ [[ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਬਿਜ਼ਨਸ ਐਡਮਿਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ|ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਬਿਜਨੈਸ ਐਡਮਨੀਸਟਰੇਸ਼ਨ]] (ਐਮ.ਬੀ.ਏ) [[2009]] ਵਿੱਚ ਸੀਸੀਏ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ, ਗੁੜਗਾਓਂ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਖੇ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.timesofindia.com/tv/news/hindi/hina-khans-birthday-special/TVs-Akshara-turns-a-year-older/photostory/49183521.cms|title=Hina Khan facts|publisher=The Times of India|accessdate=12 August 2016}}&lt;/ref&gt; ਹੀਨਾ ਖਾਨ ਅੱਜ ਕੱਲ ਨਿਰਮਾਤਾ ਜੈਵੰਤ ਜੈਸਵਾਲ ਨੂੰ ਡੇਟਿੰਗ ਕਰ ਰਹੀ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Hina-Khan-posts-adorable-picture-with-boyfriend/articleshow/54848570.cms|title=Hina Khan posts adorable picture with boyfriend}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.abplive.in/television/hina-khan-makes-her-relationship-public-shares-an-adorable-picture-with-boyfriend-431114|title=Hina Khan makes her relationship public, shares an adorable picture with boyfriend|access-date=2017-03-08|archive-date=2017-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20170317235331/http://www.abplive.in/television/hina-khan-makes-her-relationship-public-shares-an-adorable-picture-with-boyfriend-431114|dead-url=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170317235331/http://www.abplive.in/television/hina-khan-makes-her-relationship-public-shares-an-adorable-picture-with-boyfriend-431114 |date=2017-03-17 }}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਖਾਨ ਨੇ ਸੋਨੀ ਟੀਵੀ ਦੇ ਸਿੰਗਿੰਗ ਰਿਐਲਿਟੀ ਸ਼ੋਅ ਇੰਡੀਅਨ ਆਈਡਲ ਲਈ ਆਡੀਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਹ 2008 ਵਿੱਚ ਚੋਟੀ ਦੇ 30 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੀ।&lt;ref name=&quot;indianidol&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/amp/television/reality-tv/story/did-you-know-hina-khan-auditioned-for-indian-idol-with-rahul-vaidya-as-special-guest-1731535-2020-10-14|title=Did you know Hina Khan auditioned for Indian Idol with Rahul Vaidya as special guest?|date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਖਾਨ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ 'ਤੇ 'ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਿਆ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ' ਲਈ ਆਡੀਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-akshara-6477445/|title=First of Many: Hina Khan revisits Yeh Rishta Kya Kehlata Hai|website=The Indian Express|archive-url=https://web.archive.org/web/20200715171411/https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-akshara-6477445/|archive-date=15 July 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਮੁੰਬਈ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ 2009 ਵਿੱਚ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਅਕਸ਼ਰਾ ਸਿੰਘਾਨੀਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸੋਪ ਓਪੇਰਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-i-have-a-special-connection-with-delhi-it-has-been-very-lucky-for-me/articleshow/65038883.cms|title=Hina Khan: It is difficult for me to make friends because of my nature|website=The Times of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20180921153317/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-i-have-a-special-connection-with-delhi-it-has-been-very-lucky-for-me/articleshow/65038883.cms|archive-date=21 September 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/Hina-Khan-has-no-qualms-ageing-on-screen/articleshow/52375728.cms|title=Hina Khan has no qualms ageing on screen|website=The Times of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20171004202459/https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/Hina-Khan-has-no-qualms-ageing-on-screen/articleshow/52375728.cms|archive-date=4 October 2017|access-date=30 December 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਨਵੰਬਰ 2016 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਅ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਸੀਰੀਅਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸਮੀਖਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਜਿੱਤੇ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.hindustantimes.com/tv/i-wanted-to-move-on-tv-actor-hina-khan-on-leaving-yeh-rishta-kya-kehlata-hai/story-2PnGINigiL9YMoihvgpHYI.html|title=I wanted to move on: TV actor Hina Khan on leaving Yeh Rishta Kya Kehlata Hai|date=23 November 2016|work=[[Hindustan Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225101115/https://www.hindustantimes.com/tv/i-wanted-to-move-on-tv-actor-hina-khan-on-leaving-yeh-rishta-kya-kehlata-hai/story-2PnGINigiL9YMoihvgpHYI.html|archive-date=25 December 2018|access-date=30 September 2017|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://telegraphindia.com/culture/serial-winners/cid/492762|title=Serial winners|website=The Telegraph|archive-url=https://web.archive.org/web/20200615131144/https://www.telegraphindia.com/culture/serial-winners/cid/492762|archive-date=15 June 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਕਲਰਸ ਟੀਵੀ ਦੇ 'ਫੀਅਰ ਫੈਕਟਰ: ਖਤਰੋਂ ਕੇ ਖਿਲਾੜੀ 8' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਰਨਰਅਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ।

ਸਤੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਕਲਰਸ ਟੀਵੀ ਦੇ ਰਿਐਲਿਟੀ ਸ਼ੋਅ, ਬਿੱਗ ਬੌਸ 11 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.hindustantimes.com/tv/bigg-boss-11-hina-bandgi-benafsha-turn-up-the-heat-as-they-dance-inside-the-pool/story-hS4gySA8eM5ZrrFUUAtpKL.html|title=Bigg Boss 11: Hina, Bandgi, Benafsha turn up the heat as they dance inside the pool|website=Hindustan Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225101049/https://www.hindustantimes.com/tv/bigg-boss-11-hina-bandgi-benafsha-turn-up-the-heat-as-they-dance-inside-the-pool/story-hS4gySA8eM5ZrrFUUAtpKL.html|archive-date=25 December 2018|access-date=18 November 2017|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਪੰਦਰਾਂ ਹਫਤਿਆਂ ਤੱਕ ਬਚੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਫਾਈਨਲਿਸਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਰਨਰਅਪ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://indianexpress.com/article/entertainment/television/bigg-boss-11-finale-shilpa-shinde-winner-5024486/|title=Shilpa Shinde wins Bigg Boss 11, Hina Khan becomes first runner-up|date=14 January 2018|work=[[The Indian Express]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225101019/https://indianexpress.com/article/entertainment/television/bigg-boss-11-finale-shilpa-shinde-winner-5024486/|archive-date=25 December 2018|access-date=14 January 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2018 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਸੋਨੂੰ ਠੁਕਰਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਮਾਰਚ 2018 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-picks-up-a-new-project-will-star-in-a-punjabi-music-video/articleshow/63110561.cms|title=Hina Khan picks up a new project; will star in a Punjabi music video|date=28 February 2018|work=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180228214256/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-picks-up-a-new-project-will-star-in-a-punjabi-music-video/articleshow/63110561.cms|archive-date=28 February 2018|access-date=28 February 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 31 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਕਾਰ ਕੁਨਾਲ ਰਾਏ ਕਪੂਰ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਕੁਸ਼ ਭੱਟ ਦੀ ਲਘੂ ਫਿਲਮ 'ਸਮਾਰਟਫੋਨ' ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਡਿਜੀਟਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਈਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bizasialive.com/hina-khan-make-digital-debut-short-film/|title=Hina Khan to make digital debut with short film|date=31 March 2018|work=Biz Asia|archive-url=https://web.archive.org/web/20180423232729/https://www.bizasialive.com/hina-khan-make-digital-debut-short-film/|archive-date=23 April 2018|access-date=23 April 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਹੀਨਾ ਸੋਨੂੰ ਠੁਕਰਾਲ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ &quot;ਭਸੁਦੀ&quot; ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hindustantimes.com/music/bigg-boss-hina-khan-returns-with-bhasoodi-teaser-and-it-s-quite-a-transformation-watch-video/story-EKxXysZ5qDIcpiKpX4zGaP.html|title=Bigg Boss' Hina Khan returns with Bhasoodi teaser and it’s quite a transformation. Watch video|website=Hindustan Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20180718024416/https://www.hindustantimes.com/music/bigg-boss-hina-khan-returns-with-bhasoodi-teaser-and-it-s-quite-a-transformation-watch-video/story-EKxXysZ5qDIcpiKpX4zGaP.html|archive-date=18 July 2018|access-date=18 July 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧੀ ਕੋਮੋਲਿਕਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 2019 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਅ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਆਮਨਾ ਸ਼ਰੀਫ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hindustantimes.com/tv/hina-khan-is-new-komolika-in-kasautii-zindagii-kay-2-confirms-urvashi-dholakia/story-fAC1HI6GSumzGST34McC7K.html|title=Hina Khan is new Komolika in Kasautii Zindagii Kay 2, confirms Urvashi Dholakia|date=26 September 2018|website=Hindustan Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20180927005549/https://www.hindustantimes.com/tv/hina-khan-is-new-komolika-in-kasautii-zindagii-kay-2-confirms-urvashi-dholakia/story-fAC1HI6GSumzGST34McC7K.html|archive-date=27 September 2018|access-date=28 September 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/soaps/story/hina-khan-aka-komolika-to-quit-kasauti-zindagi-kay-for-her-film-career-1446217-2019-02-04|title=Hina Khan aka Komolika to quit Kasauti Zindagi Kay for her film career?|date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/hina-khan-confirms-shes-quitting-kasautii-zindagii-kay-as-komolika-ekta-kapoor-hunts-for-a-new-actress-1080406|title=Hina Khan CONFIRMS She's QUITTING Kasautii Zindagii Kay As Komolika; Ekta Kapoor Hunts For A New Actress!|date=25 September 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/top-stories/story/confirmed-aamna-sharif-to-replace-hina-khan-as-komolika-1603106-2019-09-25|title=Confirmed! Aamna Sharif to replace Hina Khan as Komolika|date=25 September 2019}}&lt;/ref&gt; ਉਸੇ ਸਾਲ, ਉਸ ਨੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਫਰੀਦਾ ਜਲਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਲਾਇਨਜ਼ ਸਾਈਨ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਹਤ ਕਾਜ਼ਮੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/hina-khan-to-make-her-bollywood-debut/amp_articleshow/66783567.cms|title=Hina Khan to make her Bollywood debut|date=25 November 2018|work=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181126041613/https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/hina-khan-to-make-her-bollywood-debut/amp_articleshow/66783567.cms|archive-date=26 November 2018|access-date=24 November 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ, ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਕਾਰ ਵਿਵਾਨ ਭਟੇਨਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਲਘੂ ਫ਼ਿਲਮ ਸੋਲਮੇਟ ਸਾਈਨ ਕੀਤੀ। ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਪਵਨ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.abplive.in/videos/hina-khan-starts-shooting-with-vivan-bhathena-888861/amp|title=Hina Khan starts shooting with Vivan Bhathena|date=3 January 2019|work=[[ABP Live]]|publisher=ABP News|archive-url=https://web.archive.org/web/20190329112856/https://www.abplive.in/videos/hina-khan-starts-shooting-with-vivan-bhathena-888861/amp|archive-date=29 March 2019|access-date=3 January 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਮਈ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਕਾਰ ਜਿਤੇਂਦਰ ਰਾਏ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਤ ਕਾਜ਼ਮੀ ਦੀ ਲਘੂ ਫਿਲਮ &quot;ਵਿਸ਼ ਲਿਸਟ&quot; ਲਈ ਸ਼ੂਟ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.hindustantimes.com/bollywood/hina-khan-begins-shooting-for-her-second-film-wish-list-in-europe-boyfriend-rocky-jaiswal-brings-in-some-romance/story-NE4G2a9jsuHOYiaPn65qAN.html|title=Hina Khan begins shooting for her second film Wish List in Europe, boyfriend Rocky Jaiswal brings in some romance|date=30 May 2019|work=[[Hindustan Times]]}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਰਾਹਤ ਕਾਜ਼ਮੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਫ਼ਿਲਮ, ਇੰਡੋ-ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਦਿ ਕੰਟਰੀ ਆਫ਼ ਦਿ ਬਲਾਇੰਡ' ਗੋਸ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.hindustantimes.com/bollywood/hina-khan-shares-first-look-as-blind-woman-from-new-indo-hollywood-film-the-country-of-the-blind-see-here/story-p8lTaUKq8FDpCPrRXGjJeI.html|title=Hina Khan shares first look as blind woman from new 'Indo-Hollywood' film, The Country of the Blind. See here|date=11 September 2019|work=[[Hindustan Times]]}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਉਸੇ ਮਹੀਨੇ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਪਰਾਧ ਨਾਟਕ, &quot;ਡੈਮੇਜਡ 2&quot; ਨਾਂ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਸੀਰੀਜ਼ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hindustantimes.com/tv/hina-khan-makes-her-digital-debut-alongside-adhyayan-suman-with-damaged-i-consider-myself-blessed/story-dtlmQMI09mLmpiqViWUaqK.html|title=Hina Khan makes her digital debut alongside Adhyayan Suman with Damaged: 'I consider myself blessed|date=22 September 2019|work=[[Hindustan Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20190923045732/https://www.hindustantimes.com/tv/hina-khan-makes-her-digital-debut-alongside-adhyayan-suman-with-damaged-i-consider-myself-blessed/story-dtlmQMI09mLmpiqViWUaqK.html|archive-date=23 September 2019|access-date=23 September 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

ਜਨਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਅਭਿਨੇਤਾ ਕੁਸ਼ਲ ਟੰਡਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਜ਼ੀ-5 ਡਰਾਉਣੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸਾਈਨ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/after-parth-samthaan-hina-khan-teams-up-with-beyhadh-actor-kushal-tandon-for-zee5s-horror-film-1145087|title=Hina Khan Teams Up With 'Beyhadh' Actor Kushal Tandon For ZEE5's Horror Film|date=19 January 2020|work=[[ABP Live]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20201012025029/https://news.abplive.com/entertainment/television/after-parth-samthaan-hina-khan-teams-up-with-beyhadh-actor-kushal-tandon-for-zee5s-horror-film-1145087|archive-date=12 October 2020|access-date=21 January 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਨੇ ਏਕਤਾ ਕਪੂਰ ਦੇ 'ਨਾਗਿਨ' ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਧੀਰਜ ਧੂਪਰ ਅਤੇ ਮੋਹਿਤ ਮਲਹੋਤਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref name=&quot;naagin&quot;&gt;{{cite news|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-naagin-5-tv-comeback-6530769/|title=Hina Khan back on television, to play the lead role in Naagin 5|last1=Farzeen|first1=Sana|date=July 30, 2020|access-date=August 3, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200803173331/https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-naagin-5-tv-comeback-6530769/|archive-date=3 August 2020|agency=[[The Indian Express]]|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  ਫਰਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਨੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਿਕਰਮ ਭੱਟ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿਡ ਮੱਕੜ ਦੇ ਨਾਲ, ਫ਼ਿਲਮ ਹੈਕਡ ਨਾਲ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਐਂਟਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.hindustantimes.com/tv/hina-khan-bags-a-vikram-bhatt-film-says-she-d-like-return-to-return-to-kasautii-zindagii-kay-later/story-VUYbPrDFiEC3NPEWAo3DuO.html|title=Hina Khan bags a Vikram Bhatt film, says she’d like return to return to Kasautii Zindagii Kay later|date=22 March 2019|work=[[Hindustan Times]]}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਬਿੱਗ ਬੌਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਚੌਦਵੇਂ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗੌਹਰ ਖਾਨ ਅਤੇ ਸਿਧਾਰਥ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਹਫਤਿਆਂ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਸੂਫੀ ਸੀਨੀਅਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/bigg-boss-14-hina-khan-gauahar-khan-and-sidharth-shukla-promise-an-interesting-season-6603087/|title=Bigg Boss 14: Hina Khan, Gauahar and Sidharth Shukla promise an interesting season|date=20 September 2020}}&lt;/ref&gt; ਮਈ 2021 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਤਨਮਯ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਟੀ-ਸੀਰੀਜ਼ ਦੇ ਗਾਣੇ 'ਪੱਥਰ ਵਰਗੀ' ਦੇ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਵੀਡੀਓ ਗਾਣੇ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/hina-khan-s-new-music-video-patthar-wargi-releases-on-eid-may-14-1798803-2021-05-04|title=Hina Khan's new music video Patthar Wargi releases on Eid, May 14|date=5 May 2021}}&lt;/ref&gt; ਜੂਨ 2021 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਆਪਣੇ ਅਗਲੇ ਗੀਤ 'ਬਾਰੀਸ਼ ਬਨ ਜਾਨਾ' ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀਰ ਸ਼ੇਖ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-shaheer-sheikh-to-feature-in-romantic-number-baarish-ban-jaana-see-poster-7335253/|title=Hina Khan and Shaheer Sheikh to feature in romantic number Baarish Ban Jaana, see poster|date=30 May 2021}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਗੀਤ ਨੂੰ ਸਟੀਬਿਨ ਬੇਨ ਅਤੇ ਪਾਇਲ ਦੇਵ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/entertainment/music/hindi/watch-latest-hindi-song-videobaarish-ban-jaana-sung-by-payal-dev-and-stebin-ben-featuring-hina-khan-and-shaheer-sheikh/videoshow/83199000.cms|title=Watch Latest Hindi Song Video'Baarish Ban Jaana' Sung By Payal Dev And Stebin Ben Featuring Hina Khan And Shaheer Sheikh|date=3 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਖਾਨ 2014 ਤੋਂ 'ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਿਆ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ' ਦੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਰੌਕੀ ਜੈਸਵਾਲ ਨੂੰ ਡੇਟ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ 'ਫਿਅਰ ਫੈਕਟਰ: ਖਤਰੋਂ ਕੇ ਖਿਲਾੜੀ 8' ਦੌਰਾਨ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦਮੇ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ।

4 ਜੂਨ 2025 ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਰੋਕੀ ਜੈਸਵਾਲ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-06-04 |title=Hina Khan and Rocky Jaiswal tie the knot after being together for 11 years: ‘Our union is forever sealed in love and law’ |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-rocky-jaiswal-get-married-11-years-of-relationship-see-pictures-10048065/ |access-date=2025-06-05 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ==
=== ਫ਼ਿਲਮਾਂ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ਸਾਲ
! ਫ਼ਿਲਮ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਨੋਟਸ
! {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| rowspan=4 | 2020
|''Smartphone''
| Suman
| Short film
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/amp/binge-watch/story/hina-khan-reveals-her-biggest-challenge-in-short-film-smartphone-1670054-2020-04-23|title=Hina Khan reveals her biggest challenge in short film Smartphone|access-date=17 July 2021}}&lt;/ref&gt;
|- 
| ''[[Hacked (film)|Hacked]]''
| Sameera Khanna
| [[Bollywood]] debut
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.deccanherald.com/entertainment/vikram-bhatts-hacked-to-release-on-february-7-792407.html|title=Vikram Bhatt's 'Hacked' to release on February 7|newspaper=[[Deccan Herald]]|date=8 January 2020|access-date=8 January 2020}}&lt;/ref&gt;
|- 
| ''Unlock''
| Suhani
| [[ZEE5]] film
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.republicworld.com/entertainment-news/web-series/unlock-teaser-out-hina-khan-and-kushal-tandon-in-the-dark-web-film|title='Unlock' teaser out, showcases Hina Khan and Kushal Tandon's crackling chemistry; Watch|first=Republic|last=World|website=Republic World|access-date=27 June 2020|archive-date=12 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201012025054/https://www.republicworld.com/entertainment-news/web-series/unlock-teaser-out-hina-khan-and-kushal-tandon-in-the-dark-web-film.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''Wishlist''
| Shalini
| [[MX Player]] film
| style=&quot;text-align:center;&quot; |&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://scroll.in/reel/980660/wishlist-trailer-hina-khan-leads-film-about-terminal-illness-and-a-bucket-list|title=‘Wishlist’ trailer: Hina Khan leads film about terminal illness and a bucket list|first=Scroll|last=World|website=Scroll.in|access-date=17 July 2021}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2021
| ''Lines''
| Naziya
| [[Voot]] film;&lt;br&gt; also co-producer
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/web-series/hina-khan-is-a-portrait-of-resilience-hope-in-lines-trailer-7409478/lite|title=Hina Khan co-produces her upcoming film 'Lines', soon to release on OTT platform|first=Republic|last=World|website=Republic World|access-date=17 July 2021}}&lt;/ref&gt;
|-
|}

=== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅ===

{| class=&quot;wikitable&quot; 
! ਸਾਲ
! ਸ਼ੋਅ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਨੋਟਸ
! {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| 2008
| ''[[Indian Idol]]''
| Contestant
| Auditioned / Top 30
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref name=&quot;indianidol&quot;/&gt;
|-
| 2009–2016
| ''[[Yeh Rishta Kya Kehlata Hai]]''
| Akshara Singhania
|
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/heena-khan-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-4413043/|title=This is the real reason why Akshara aka Hina Khan left Yeh Rishta Kya Kehlata Hai|date=7 December 2016|access-date=12 March 2019|archive-date=31 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180131221218/http://indianexpress.com/article/entertainment/television/heena-khan-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-4413043/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2016	
| ''[[Box Cricket League#Season 2|Box Cricket League 2]]''	
| rowspan=&quot;3&quot; | Contestant
|	
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/200-Actors-10-Teams-and-1-Winner-Let-The-Game-Begin/articleshow/50219718.cms|title=200 Actors, 10 Teams, and 1 Winner... Let The Game Begin|work=The Times of India|access-date=4 March 2016|archive-date=24 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224202348/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/200-Actors-10-Teams-and-1-Winner-Let-The-Game-Begin/articleshow/50219718.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2017
| ''[[Fear Factor: Khatron Ke Khiladi 8]]''
|rowspan=&quot;2&quot; | First runner-up
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/reality-tv/story/khatron-ke-khiladi-8-shantanu-maheshwari-i-never-expected-to-make-it-to-the-finale-says-hina-khan-lifetv-1055326-2017-09-30|title=Khatron Ke Khiladi 8: I never expected to make it to the finale, says Hina Khan|date=30 September 2017|access-date=12 March 2019|archive-date=12 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201012025029/https://www.indiatoday.in/television/reality-tv/story/khatron-ke-khiladi-8-shantanu-maheshwari-i-never-expected-to-make-it-to-the-finale-says-hina-khan-lifetv-1055326-2017-09-30|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2017–2018
| ''[[Bigg Boss (Hindi season 11)|Bigg Boss 11]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.firstpost.com/entertainment/bigg-boss-11-runner-up-hina-khan-on-losing-to-shilpa-shinde-salman-said-difference-was-of-few-thousand-votes-4304737.html|title=Bigg Boss 11 runner up Hina Khan on losing to Shilpa Shinde: Salman said difference was of few thousand votes|date=15 January 2018|access-date=12 March 2019|archive-date=16 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180616003818/https://www.firstpost.com/entertainment/bigg-boss-11-runner-up-hina-khan-on-losing-to-shilpa-shinde-salman-said-difference-was-of-few-thousand-votes-4304737.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2018–2019
| ''[[Kasautii Zindagii Kay (2018 TV series)|Kasautii Zindagii Kay]]''
| Komolika Chaubey
|
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-as-komolika-is-the-best-cast-in-kasautii-zindagi-kay-2-vikas-gupta/articleshow/66134717.cms|title=Hina Khan as Komolika is the best cast in Kasautii Zindagi Kay 2: Vikas Gupta|date=10 October 2018|access-date=12 March 2019|archive-date=30 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181030225340/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-as-komolika-is-the-best-cast-in-kasautii-zindagi-kay-2-vikas-gupta/articleshow/66134717.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2019
| ''Kitchen Champion 5''
| rowspan=&quot;2&quot; | Contestant
| 
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/reality-tv/story/after-bigg-boss-11-hina-khan-and-priyank-sharma-reunite-for-this-tv-show-1476524-2019-03-12|title=After Bigg Boss 11, Hina Khan and Priyank Sharma reunite for this TV show|date=12 March 2019|access-date=12 March 2019|archive-date=12 March 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190312175840/https://www.indiatoday.in/television/reality-tv/story/after-bigg-boss-11-hina-khan-and-priyank-sharma-reunite-for-this-tv-show-1476524-2019-03-12|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Khatra Khatra Khatra]]''
| 
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2020
| ''[[Naagin (2015 TV series)|Naagin 5]]''
| Nageshvari
|
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|title='Don't Want to do Television', Says Hina Khan About Her Short 'Naagin 5' Role|url=https://www.news18.com/news/movies/dont-want-to-do-television-says-hina-khan-about-her-short-naagin-5-role-2800055.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200820214240/https://www.news18.com/news/movies/dont-want-to-do-television-says-hina-khan-about-her-short-naagin-5-role-2800055.html|archive-date=20 August 2020|access-date=2020-08-19|website=[[News18 India]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Bigg Boss (Hindi season 14)|Bigg Boss 14]]'' 
| Senior
| For the first two-week
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/bigg-boss-14-fans-are-loving-seniors-sidharth-shukla-and-hina-khan-bonding-in-the-show/articleshow/78494001.cms|title=Bigg Boss 14 fans are loving seniors Sidharth Shukla and Hina Khan's bonding in the show - Times of India|website=The Times of India|access-date=7 October 2020|archive-date=6 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201006010813/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/bigg-boss-14-fans-are-loving-seniors-sidharth-shukla-and-hina-khan-bonding-in-the-show/articleshow/78494001.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|}

====ਖ਼ਾਸ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ====
{| class=&quot;wikitable&quot; 
! ਸਾਲ
! ਸ਼ੋਅ
! ਨੋਟਸ
! {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| rowspan=&quot;9&quot; | 2009
| ''[[Kayamath]]''
| rowspan=&quot;17&quot; | Guest (as Akshara)
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Karam Apnaa Apnaa]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Kumkum – Ek Pyara Sa Bandhan]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Sabki Laadli Bebo]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Tujh Sang Preet Lagai Sajna (2008 TV series)|Tujh Sang Preet Lagai Sajna]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Kasturi (TV series)|Kasturi]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Kis Desh Mein Hai Meraa Dil]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Raja Ki Aayegi Baraat (TV series)|Raja Ki Aayegi Baraat]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Perfect Bride]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2010
| ''[[Sapna Babul Ka...Bidaai]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Sasural Genda Phool]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2011
| ''[[Chand Chupa Badal Mein]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''Chef Pankaj Ka Zayka''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Akshara-loves-Chef-Pankaj/articleshow/9924348.cms|title=Akshara loves Chef Pankaj! - Times of India|website=The Times of India|access-date=13 May 2017|archive-date=12 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170812132736/http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Akshara-loves-Chef-Pankaj/articleshow/9924348.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Iss Pyaar Ko Kya Naam Doon?]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2012
| ''[[Saath Nibhaana Saathiya]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Teri Meri Love Stories]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Ek Hazaaron Mein Meri Behna Hai]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2013
| ''[[MasterChef India|Masterchef - Kitchen Ke Superstars]]''
| As a Celebrity Judge
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.metromasti.com/tv/gossip/Sanaya-Irani-Hina-Khan-Rupal-Patel-to-have-fun-at-MasterChef/26140|title=Sanaya Irani, Hina Khan &amp; Rupal Patel to have fun at MasterChef 3|website=[[Metro Masti]]|access-date=13 May 2017|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711024212/http://www.metromasti.com/tv/gossip/Sanaya-Irani-Hina-Khan-Rupal-Patel-to-have-fun-at-MasterChef/26140|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Nach Baliye#Season 6|Nach Baliye 6]]''
| Guest
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| 2014
| ''[[Yeh Hai Mohabbatein]]''
| rowspan=&quot;3&quot; | As Akshara/Guest
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2015
| ''[[Tere Sheher Mein]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Diya Aur Baati Hum]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Comedy Classes]]''
| Herself
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2016
| ''[[Bahu Hamari Rajni Kant]]''
| Neha Khanna
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Bigg Boss (Hindi season 10)|Bigg Boss 10]]''
| As a Celebrity Guest in Salman ki Sabha
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref name=&quot;hkbb10&quot;/&gt;
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2017
| ''[[Waaris (2016 TV series)|Waaris]]''
|Holi Special Dance Performance
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khans-full-swag-performance-on-tv-show-waaris/articleshow/57561542.cms|title=Hina Khan's 'full swag performance' on TV show 'Waaris' - Times of India|website=The Times of India|access-date=13 May 2017|archive-date=14 March 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170314014157/http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khans-full-swag-performance-on-tv-show-waaris/articleshow/57561542.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[India Banega Manch]]''
| rowspan=&quot;2&quot; | Herself
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bollywoodlife.com/news-gossip/india-banega-manch-grand-finale-salsa-dancers-amit-and-sakshi-take-home-the-trophy/|title=India Banega Manch Grand Finale: Salsa dancers Amit and Sakshi take home the trophy|last1=Banerjee|first1=Urmimala|access-date=28 July 2017|archive-date=29 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170729005140/http://www.bollywoodlife.com/news-gossip/india-banega-manch-grand-finale-salsa-dancers-amit-and-sakshi-take-home-the-trophy/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Bhaag Bakool Bhaag]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/hina-khan-turn-jigna-s-saviour-colors-bhaag-bakool-bhaag-170728|title=Hina Khan to turn Jigna’s saviour on Colors’ Bhaag Bakool Bhaag|last1=Team|first1=Tellychakkar|website=Tellychakkar.com|access-date=28 July 2017|archive-date=28 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170728163303/http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/hina-khan-turn-jigna-s-saviour-colors-bhaag-bakool-bhaag-170728|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;5&quot; | 2018
| ''[[Roop - Mard Ka Naya Swaroop]]''
| rowspan=&quot;2&quot; | Cameo
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/hina-khan-advises-roop-how-propose-ishika-180926|title=Hina Khan advises Roop on how to propose to Ishika|date=26 September 2018|work=Telly Chakkar|access-date=26 September 2018|archive-date=26 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180926144529/http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/hina-khan-advises-roop-how-propose-ishika-180926|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Bepannah]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bollywoodlife.com/news-gossip/woah-hina-khan-and-jennifer-winget-to-come-together-for-bepannaah-read-details/|title=Woah! Hina Khan and Jennifer Winget to come together for Bepannaah - read details|date=27 September 2018|work=BollywoodLife|access-date=28 September 2018|archive-date=28 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180928200801/https://www.bollywoodlife.com/news-gossip/woah-hina-khan-and-jennifer-winget-to-come-together-for-bepannaah-read-details/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | ''[[Bigg Boss (Hindi season 12)|Bigg Boss 12]]'' 
| rowspan=&quot;3&quot; | Guest
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/bigg-boss-12-hina-khan-and-hiten-tejwani-to-enter-bigg-boss-house-again-bigg-boss-12-news/amp_articleshow/65829969.cms|title=Bigg Boss 12: Hina Khan and Hiten Tejwani to enter Bigg Boss house again|date=17 September 2018}}&lt;/ref&gt;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/bigg-boss-12-kasautii-actress-hina-khan-enters-bb-hotel-gives-interesting-tasks-to-karanvir-bohra-deepak-thakur-watch-video-883596/amp|title=Bigg Boss 12: Hina Khan ENTERS BB hotel, gives INTERESTING tasks to Karanvir &amp; Deepak (WATCH VIDEO)|date=25 December 2018}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Kanpur Wale Khuranas]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/divyanka-tripathi-vivek-dahiya-and-hina-khan-visit-the-sets-of-kanpur-wale-khuranas/articleshow/67188253.cms|title=Divyanka Tripathi, Vivek Dahiya and Hina Khan visit the sets of Kanpur Wale Khuranas|date=21 December 2018|access-date=25 January 2019|archive-date=20 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190420125800/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/divyanka-tripathi-vivek-dahiya-and-hina-khan-visit-the-sets-of-kanpur-wale-khuranas/articleshow/67188253.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2019
| rowspan=&quot;4&quot; | ''[[Bigg Boss (Hindi season 13)|Bigg Boss 13]]'' 
| rowspan=&quot;4&quot; | Guest/Recurring Task Faculty
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/bigg-boss-13-hina-khan-makes-contestants-emotional-tells-them-to-choose-between-groceries-or-their-loved-ones-messages/articleshow/71459363.cms|title=Bigg Boss 13: Hina Khan makes contestants emotional; tells them to choose between groceries or their loved ones messages|date=5 October 2019|access-date=7 October 2019|archive-date=7 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191007062700/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/bigg-boss-13-hina-khan-makes-contestants-emotional-tells-them-to-choose-between-groceries-or-their-loved-ones-messages/articleshow/71459363.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/bigg-boss-13-hina-khan-whispers-into-rashamis-ear-you-have-made-enough-mistakes-dont-repeat-them/amp_articleshow/72701550.cms|title=Bigg Boss 13: Hina Khan whispers into Rashami’s ear ‘You have made enough mistakes, don’t repeat them|date=16 December 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2020
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/amp/television/reality-tv/story/bigg-boss-13-episode-112-highlights-hina-khan-adds-major-twist-in-the-elite-club-task-1639035-2020-01-22|title=Bigg Boss 13 Episode 112 highlights: Hina Khan adds major twist to Elite Club task|date=22 January 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/bigg-boss-13-weekend-ka-vaar-hina-khan-shares-selfie-salman-khan-she-promotes-hacked-show-504581|title=Bigg Boss 13 Weekend Ka Vaar: Hina Khan shares selfie with Salman Khan as she promotes hacked on the show|website=PINKVILLA|language=en|access-date=2 February 2020|archive-date=2 ਫ਼ਰਵਰੀ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200202124801/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/bigg-boss-13-weekend-ka-vaar-hina-khan-shares-selfie-salman-khan-she-promotes-hacked-show-504581|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
|''[[Naagin (2015 TV series)|Naagin 4]]''
| Guest (as Naageshwari)
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|last=Farzeen|first=Sana|date=2020-08-08|title=Five things to expect from Naagin 4 finale|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/naagin-4-finale-nia-sharma-hina-khan-6540778/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083845/https://indianexpress.com/article/entertainment/television/naagin-4-finale-nia-sharma-hina-khan-6540778/|archive-date=10 August 2020|access-date=2020-08-19|website=[[The Indian Express]]|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2021
| ''[[Pandya Store]]''
| rowspan=&quot;2&quot; | Guest
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/hina-khan-shoots-for-something-special-with-ragini-khanna-and-neelu-waghela-see-photos/amp_articleshow/81171769.cms|title=Hina Khan shoots for 'something special' with Ragini Khanna and Neelu Waghela; see photos|date=23 February 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''MTV Forbidden Angels''
| 
|}

===ਵੈਬ ਸੀਰੀਜ਼===
{| class=&quot;wikitable&quot; 
! Year
! Series
! Role
! Platform
! Notes
! {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| 2020
| ''Damaged 2''
| Gauri Batra
| [[Hungama Digital Media Entertainment|Hungama Play]]
| 6 episodes
| style=&quot;text-align:center;&quot; |&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.abplive.in/television/damaged-2-kasautii-zindagii-kay-actress-hina-khan-to-make-her-digital-debut-alongside-ahdyayan-suman-with-hungama-plays-series-see-pictures-1078435|title=PICS: Hina Khan Bags Another Project; To Make Her Digital Debut With Adhyayan Summan In 'Damaged 2'!|work=[[ABP Live]]|date=22 September 2019|access-date=23 September 2019|archive-date=22 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190922180850/https://www.abplive.in/television/damaged-2-kasautii-zindagii-kay-actress-hina-khan-to-make-her-digital-debut-alongside-ahdyayan-suman-with-hungama-plays-series-see-pictures-1078435|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|}

===Music videos===
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders sortable&quot; style=&quot;margin-right: 0;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; | Year
! scope=&quot;col&quot; | Title
! scope=&quot;col&quot; | Performer(s)
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; | {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| 2018
| ''Bhasoodi''
| Sonu Thukral
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
|-
| 2019
| ''Raanjhana''
| [[Arijit Singh]]
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/lifestyle/music/story/hina-khan-and-priyank-sharma-s-chemistry-is-unmissable-in-raanjhana-teaser-1626994-2019-12-10|title=Hina Khan and Priyank Sharma's chemistry is unmissable in Raanjhana teaser|date=10 December 2021}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2020
| ''Humko Tum Mil Gaye''
| Naresh Sharma &amp; [[Vishal Mishra (composer)|Vishal Mishra]]
| style=&quot;text-align:center;&quot; |&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/music/hina-khan-on-humko-tum-mil-gaye-besides-being-a-romantic-number-it-also-has-a-strong-message-6596597/|title=Hina Khan on Humko Tum Mil Gaye: Besides being a romantic number, it also has a strong message|date=15 September 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2021
| ''Bedard''
| [[Stebin Ben]]
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.republicworld.com/amp/entertainment-news/music/hina-khans-bedard-song-video-will-leave-one-heartbroken-see-how-netizens-have-reacted.html|title=Hina Khan's 'Bedard' song will leave one heartbroken; see how netizens have reacted|work=[[Republic TV]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''Patthar Wargi''
| Ranveer
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/music/patthar-wargi-song-hina-khan-narrates-the-story-of-love-and-heartbreak-in-this-soulful-b-praak-composition-watch-7314677/lite|title=Patthar Wargi song: Hina Khan narrates the story of love and heartbreak in this soulful B Praak composition, watch|work=[[Indian Express]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/patthar-wargi-hina-khan-looks-stunning-in-bts-pictures-from-latest-b-praak-song-101620899338641-amp.html|title=Hina Khan looks stunning in BTS pictures from latest B Praak song|work=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''Baarish Ban Jaana''
| [[Payal Dev]] &amp; [[Stebin Ben]]
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/hina-khan-shares-new-bts-video-from-baarish-ban-jaana-sets-with-shaheer-sheikh-1809016-2021-05-31|title=Hina Khan shares new BTS video from Baarish Ban Jaana sets with Shaheer Sheikh|date=31 May 2021}}&lt;/ref&gt;
|}

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>7zookr3b246zeu8r01jl0benj20yx2r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810142</id>
      <parentid>810141</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:58:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810142</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48130" sha1="hzluydkdz8zjhebk5ay9xg3ofgwmeik" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਹੀਨਾ ਖਾਨ
| image              = Hina Khan Gold Awards 2012.jpg
| image_size         = 
| caption            = ਖਾਨ 2012 ਵਿੱਚ
| birth_date         = {{birth date and age|1987|10|02}}
| birth_place        = [[ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ]], [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ (ਰਾਜ)|ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]]
| nationality        = ਭਾਰਤੀ
| alma_mater         = ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਬਿਜਨੈਸ ਐਡਮਨੀਸਟਰੇਸ਼ਨ (ਐਮਬੀਏ)
| occupation         = ਅਦਾਕਾਰਾ, ਮਾਡਲ
| years active       = 2009 - ਵਰਤਮਾਨ
| spouse             = {{Marriage|ਰੋਕੀ ਜੈਸਵਾਲ|2025}}
}}

'''ਹੀਨਾ ਖਾਨ''' (ਜਨਮ 2 ਅਕਤੂਬਰ 1987)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://daily.bhaskar.com/news/CEL-birthday-treat-here-are-some-unseen-pictures-of-tv-diva-hina-khan-4763640-PHO.html|title=Birthday treat: Here are some unseen pictures of TV diva Hina Khan|work=daily.bhaskar.com|accessdate=25 November 2014|archive-date=9 ਅਕਤੂਬਰ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141009151739/http://daily.bhaskar.com/news/CEL-birthday-treat-here-are-some-unseen-pictures-of-tv-diva-hina-khan-4763640-PHO.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਰਦਾਰ ਸੀਰੀਅਲ ''ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਿਆ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' ਸੀਰਿਅਲ ਵਿੱਚ ਅਕਸ਼ਰਾ ਮਹੇਸ਼ਵਰੀ ਸਿੰਘਾਨੀਆ ਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=oneindia&gt;{{cite web|url=http://entertainment.oneindia.in/bollywood/news/2014/dadasaheb-phalke-awards-honours-farhan-and-juhi-chawla-138155.html|title=Dadasaheb Phalke Academy Honours Juhi, Farhan Akhtar|work=www.filmibeat.com|accessdate=25 November 2014|archive-date=25 ਦਸੰਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225101121/https://www.filmibeat.com/bollywood/news/2014/dadasaheb-phalke-awards-honours-farhan-and-juhi-chawla-138155.html|dead-url=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181225101121/https://www.filmibeat.com/bollywood/news/2014/dadasaheb-phalke-awards-honours-farhan-and-juhi-chawla-138155.html |date=25 ਦਸੰਬਰ 2018 }}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|title=11 television stars who earn more than Bollywood actors per month!|url=http://indianexpress.com/article/entertainment/television/indian-television-actors-salary-per-month-3037560/|publisher=[[The Indian Express]]|date=19 September 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160925114453/http://indianexpress.com/article/entertainment/television/indian-television-actors-salary-per-month-3037560/|archivedate=25 ਸਤੰਬਰ 2016|accessdate=25 September 2016|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਨੇ 2024 ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ਸ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੋ ਪਾਪਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁੱਖ ਅਦਾਕਾਰਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਹੀਨਾ ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ [[2 ਅਕਤੂਬਰ]], [[1987]] ਨੂੰ [[ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ]], [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ (ਰਾਜ)|ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।
ਹੀਨਾ ਨੇ ਉਸਦੀ [[ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਬਿਜ਼ਨਸ ਐਡਮਿਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ|ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਬਿਜਨੈਸ ਐਡਮਨੀਸਟਰੇਸ਼ਨ]] (ਐਮ.ਬੀ.ਏ) [[2009]] ਵਿੱਚ ਸੀਸੀਏ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ, ਗੁੜਗਾਓਂ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਖੇ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.timesofindia.com/tv/news/hindi/hina-khans-birthday-special/TVs-Akshara-turns-a-year-older/photostory/49183521.cms|title=Hina Khan facts|publisher=The Times of India|accessdate=12 August 2016}}&lt;/ref&gt; ਹੀਨਾ ਖਾਨ ਅੱਜ ਕੱਲ ਨਿਰਮਾਤਾ ਜੈਵੰਤ ਜੈਸਵਾਲ ਨੂੰ ਡੇਟਿੰਗ ਕਰ ਰਹੀ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Hina-Khan-posts-adorable-picture-with-boyfriend/articleshow/54848570.cms|title=Hina Khan posts adorable picture with boyfriend}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.abplive.in/television/hina-khan-makes-her-relationship-public-shares-an-adorable-picture-with-boyfriend-431114|title=Hina Khan makes her relationship public, shares an adorable picture with boyfriend|access-date=2017-03-08|archive-date=2017-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20170317235331/http://www.abplive.in/television/hina-khan-makes-her-relationship-public-shares-an-adorable-picture-with-boyfriend-431114|dead-url=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170317235331/http://www.abplive.in/television/hina-khan-makes-her-relationship-public-shares-an-adorable-picture-with-boyfriend-431114 |date=2017-03-17 }}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਖਾਨ ਨੇ ਸੋਨੀ ਟੀਵੀ ਦੇ ਸਿੰਗਿੰਗ ਰਿਐਲਿਟੀ ਸ਼ੋਅ ਇੰਡੀਅਨ ਆਈਡਲ ਲਈ ਆਡੀਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਹ 2008 ਵਿੱਚ ਚੋਟੀ ਦੇ 30 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੀ।&lt;ref name=&quot;indianidol&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/amp/television/reality-tv/story/did-you-know-hina-khan-auditioned-for-indian-idol-with-rahul-vaidya-as-special-guest-1731535-2020-10-14|title=Did you know Hina Khan auditioned for Indian Idol with Rahul Vaidya as special guest?|date=14 October 2020}}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਖਾਨ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ 'ਤੇ 'ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਿਆ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ' ਲਈ ਆਡੀਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-akshara-6477445/|title=First of Many: Hina Khan revisits Yeh Rishta Kya Kehlata Hai|website=The Indian Express|archive-url=https://web.archive.org/web/20200715171411/https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-akshara-6477445/|archive-date=15 July 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਮੁੰਬਈ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ 2009 ਵਿੱਚ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਅਕਸ਼ਰਾ ਸਿੰਘਾਨੀਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸੋਪ ਓਪੇਰਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-i-have-a-special-connection-with-delhi-it-has-been-very-lucky-for-me/articleshow/65038883.cms|title=Hina Khan: It is difficult for me to make friends because of my nature|website=The Times of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20180921153317/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-i-have-a-special-connection-with-delhi-it-has-been-very-lucky-for-me/articleshow/65038883.cms|archive-date=21 September 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/Hina-Khan-has-no-qualms-ageing-on-screen/articleshow/52375728.cms|title=Hina Khan has no qualms ageing on screen|website=The Times of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20171004202459/https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/Hina-Khan-has-no-qualms-ageing-on-screen/articleshow/52375728.cms|archive-date=4 October 2017|access-date=30 December 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਨਵੰਬਰ 2016 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਅ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਸੀਰੀਅਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸਮੀਖਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਜਿੱਤੇ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.hindustantimes.com/tv/i-wanted-to-move-on-tv-actor-hina-khan-on-leaving-yeh-rishta-kya-kehlata-hai/story-2PnGINigiL9YMoihvgpHYI.html|title=I wanted to move on: TV actor Hina Khan on leaving Yeh Rishta Kya Kehlata Hai|date=23 November 2016|work=[[Hindustan Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225101115/https://www.hindustantimes.com/tv/i-wanted-to-move-on-tv-actor-hina-khan-on-leaving-yeh-rishta-kya-kehlata-hai/story-2PnGINigiL9YMoihvgpHYI.html|archive-date=25 December 2018|access-date=30 September 2017|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://telegraphindia.com/culture/serial-winners/cid/492762|title=Serial winners|website=The Telegraph|archive-url=https://web.archive.org/web/20200615131144/https://www.telegraphindia.com/culture/serial-winners/cid/492762|archive-date=15 June 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2017 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਕਲਰਸ ਟੀਵੀ ਦੇ 'ਫੀਅਰ ਫੈਕਟਰ: ਖਤਰੋਂ ਕੇ ਖਿਲਾੜੀ 8' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਰਨਰਅਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ।

ਸਤੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਕਲਰਸ ਟੀਵੀ ਦੇ ਰਿਐਲਿਟੀ ਸ਼ੋਅ, ਬਿੱਗ ਬੌਸ 11 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.hindustantimes.com/tv/bigg-boss-11-hina-bandgi-benafsha-turn-up-the-heat-as-they-dance-inside-the-pool/story-hS4gySA8eM5ZrrFUUAtpKL.html|title=Bigg Boss 11: Hina, Bandgi, Benafsha turn up the heat as they dance inside the pool|website=Hindustan Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225101049/https://www.hindustantimes.com/tv/bigg-boss-11-hina-bandgi-benafsha-turn-up-the-heat-as-they-dance-inside-the-pool/story-hS4gySA8eM5ZrrFUUAtpKL.html|archive-date=25 December 2018|access-date=18 November 2017|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਪੰਦਰਾਂ ਹਫਤਿਆਂ ਤੱਕ ਬਚੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਫਾਈਨਲਿਸਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਰਨਰਅਪ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://indianexpress.com/article/entertainment/television/bigg-boss-11-finale-shilpa-shinde-winner-5024486/|title=Shilpa Shinde wins Bigg Boss 11, Hina Khan becomes first runner-up|date=14 January 2018|work=[[The Indian Express]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225101019/https://indianexpress.com/article/entertainment/television/bigg-boss-11-finale-shilpa-shinde-winner-5024486/|archive-date=25 December 2018|access-date=14 January 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2018 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਸੋਨੂੰ ਠੁਕਰਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਮਾਰਚ 2018 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-picks-up-a-new-project-will-star-in-a-punjabi-music-video/articleshow/63110561.cms|title=Hina Khan picks up a new project; will star in a Punjabi music video|date=28 February 2018|work=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180228214256/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-picks-up-a-new-project-will-star-in-a-punjabi-music-video/articleshow/63110561.cms|archive-date=28 February 2018|access-date=28 February 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 31 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਕਾਰ ਕੁਨਾਲ ਰਾਏ ਕਪੂਰ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਕੁਸ਼ ਭੱਟ ਦੀ ਲਘੂ ਫਿਲਮ 'ਸਮਾਰਟਫੋਨ' ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਡਿਜੀਟਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਈਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bizasialive.com/hina-khan-make-digital-debut-short-film/|title=Hina Khan to make digital debut with short film|date=31 March 2018|work=Biz Asia|archive-url=https://web.archive.org/web/20180423232729/https://www.bizasialive.com/hina-khan-make-digital-debut-short-film/|archive-date=23 April 2018|access-date=23 April 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਹੀਨਾ ਸੋਨੂੰ ਠੁਕਰਾਲ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ &quot;ਭਸੁਦੀ&quot; ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hindustantimes.com/music/bigg-boss-hina-khan-returns-with-bhasoodi-teaser-and-it-s-quite-a-transformation-watch-video/story-EKxXysZ5qDIcpiKpX4zGaP.html|title=Bigg Boss' Hina Khan returns with Bhasoodi teaser and it’s quite a transformation. Watch video|website=Hindustan Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20180718024416/https://www.hindustantimes.com/music/bigg-boss-hina-khan-returns-with-bhasoodi-teaser-and-it-s-quite-a-transformation-watch-video/story-EKxXysZ5qDIcpiKpX4zGaP.html|archive-date=18 July 2018|access-date=18 July 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧੀ ਕੋਮੋਲਿਕਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 2019 ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਅ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਆਮਨਾ ਸ਼ਰੀਫ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hindustantimes.com/tv/hina-khan-is-new-komolika-in-kasautii-zindagii-kay-2-confirms-urvashi-dholakia/story-fAC1HI6GSumzGST34McC7K.html|title=Hina Khan is new Komolika in Kasautii Zindagii Kay 2, confirms Urvashi Dholakia|date=26 September 2018|website=Hindustan Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20180927005549/https://www.hindustantimes.com/tv/hina-khan-is-new-komolika-in-kasautii-zindagii-kay-2-confirms-urvashi-dholakia/story-fAC1HI6GSumzGST34McC7K.html|archive-date=27 September 2018|access-date=28 September 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/soaps/story/hina-khan-aka-komolika-to-quit-kasauti-zindagi-kay-for-her-film-career-1446217-2019-02-04|title=Hina Khan aka Komolika to quit Kasauti Zindagi Kay for her film career?|date=4 February 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/hina-khan-confirms-shes-quitting-kasautii-zindagii-kay-as-komolika-ekta-kapoor-hunts-for-a-new-actress-1080406|title=Hina Khan CONFIRMS She's QUITTING Kasautii Zindagii Kay As Komolika; Ekta Kapoor Hunts For A New Actress!|date=25 September 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/top-stories/story/confirmed-aamna-sharif-to-replace-hina-khan-as-komolika-1603106-2019-09-25|title=Confirmed! Aamna Sharif to replace Hina Khan as Komolika|date=25 September 2019}}&lt;/ref&gt; ਉਸੇ ਸਾਲ, ਉਸ ਨੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਫਰੀਦਾ ਜਲਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਲਾਇਨਜ਼ ਸਾਈਨ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਹਤ ਕਾਜ਼ਮੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/hina-khan-to-make-her-bollywood-debut/amp_articleshow/66783567.cms|title=Hina Khan to make her Bollywood debut|date=25 November 2018|work=[[The Times of India]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181126041613/https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/hina-khan-to-make-her-bollywood-debut/amp_articleshow/66783567.cms|archive-date=26 November 2018|access-date=24 November 2018|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

2 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ, ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਕਾਰ ਵਿਵਾਨ ਭਟੇਨਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਲਘੂ ਫ਼ਿਲਮ ਸੋਲਮੇਟ ਸਾਈਨ ਕੀਤੀ। ਫ਼ਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਪਵਨ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.abplive.in/videos/hina-khan-starts-shooting-with-vivan-bhathena-888861/amp|title=Hina Khan starts shooting with Vivan Bhathena|date=3 January 2019|work=[[ABP Live]]|publisher=ABP News|archive-url=https://web.archive.org/web/20190329112856/https://www.abplive.in/videos/hina-khan-starts-shooting-with-vivan-bhathena-888861/amp|archive-date=29 March 2019|access-date=3 January 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਮਈ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਅਦਾਕਾਰ ਜਿਤੇਂਦਰ ਰਾਏ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਤ ਕਾਜ਼ਮੀ ਦੀ ਲਘੂ ਫਿਲਮ &quot;ਵਿਸ਼ ਲਿਸਟ&quot; ਲਈ ਸ਼ੂਟ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.hindustantimes.com/bollywood/hina-khan-begins-shooting-for-her-second-film-wish-list-in-europe-boyfriend-rocky-jaiswal-brings-in-some-romance/story-NE4G2a9jsuHOYiaPn65qAN.html|title=Hina Khan begins shooting for her second film Wish List in Europe, boyfriend Rocky Jaiswal brings in some romance|date=30 May 2019|work=[[Hindustan Times]]}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਰਾਹਤ ਕਾਜ਼ਮੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਫ਼ਿਲਮ, ਇੰਡੋ-ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਦਿ ਕੰਟਰੀ ਆਫ਼ ਦਿ ਬਲਾਇੰਡ' ਗੋਸ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.hindustantimes.com/bollywood/hina-khan-shares-first-look-as-blind-woman-from-new-indo-hollywood-film-the-country-of-the-blind-see-here/story-p8lTaUKq8FDpCPrRXGjJeI.html|title=Hina Khan shares first look as blind woman from new 'Indo-Hollywood' film, The Country of the Blind. See here|date=11 September 2019|work=[[Hindustan Times]]}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਉਸੇ ਮਹੀਨੇ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਪਰਾਧ ਨਾਟਕ, &quot;ਡੈਮੇਜਡ 2&quot; ਨਾਂ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਸੀਰੀਜ਼ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hindustantimes.com/tv/hina-khan-makes-her-digital-debut-alongside-adhyayan-suman-with-damaged-i-consider-myself-blessed/story-dtlmQMI09mLmpiqViWUaqK.html|title=Hina Khan makes her digital debut alongside Adhyayan Suman with Damaged: 'I consider myself blessed|date=22 September 2019|work=[[Hindustan Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20190923045732/https://www.hindustantimes.com/tv/hina-khan-makes-her-digital-debut-alongside-adhyayan-suman-with-damaged-i-consider-myself-blessed/story-dtlmQMI09mLmpiqViWUaqK.html|archive-date=23 September 2019|access-date=23 September 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

ਜਨਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਅਭਿਨੇਤਾ ਕੁਸ਼ਲ ਟੰਡਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਜ਼ੀ-5 ਡਰਾਉਣੀ ਫ਼ਿਲਮ ਸਾਈਨ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/after-parth-samthaan-hina-khan-teams-up-with-beyhadh-actor-kushal-tandon-for-zee5s-horror-film-1145087|title=Hina Khan Teams Up With 'Beyhadh' Actor Kushal Tandon For ZEE5's Horror Film|date=19 January 2020|work=[[ABP Live]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20201012025029/https://news.abplive.com/entertainment/television/after-parth-samthaan-hina-khan-teams-up-with-beyhadh-actor-kushal-tandon-for-zee5s-horror-film-1145087|archive-date=12 October 2020|access-date=21 January 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਨੇ ਏਕਤਾ ਕਪੂਰ ਦੇ 'ਨਾਗਿਨ' ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਧੀਰਜ ਧੂਪਰ ਅਤੇ ਮੋਹਿਤ ਮਲਹੋਤਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref name=&quot;naagin&quot;&gt;{{cite news|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-naagin-5-tv-comeback-6530769/|title=Hina Khan back on television, to play the lead role in Naagin 5|last1=Farzeen|first1=Sana|date=July 30, 2020|access-date=August 3, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200803173331/https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-naagin-5-tv-comeback-6530769/|archive-date=3 August 2020|agency=[[The Indian Express]]|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  ਫਰਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਨੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਿਕਰਮ ਭੱਟ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿਡ ਮੱਕੜ ਦੇ ਨਾਲ, ਫ਼ਿਲਮ ਹੈਕਡ ਨਾਲ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਐਂਟਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.hindustantimes.com/tv/hina-khan-bags-a-vikram-bhatt-film-says-she-d-like-return-to-return-to-kasautii-zindagii-kay-later/story-VUYbPrDFiEC3NPEWAo3DuO.html|title=Hina Khan bags a Vikram Bhatt film, says she’d like return to return to Kasautii Zindagii Kay later|date=22 March 2019|work=[[Hindustan Times]]}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਬਿੱਗ ਬੌਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਚੌਦਵੇਂ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗੌਹਰ ਖਾਨ ਅਤੇ ਸਿਧਾਰਥ ਸ਼ੁਕਲਾ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਹਫਤਿਆਂ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਸੂਫੀ ਸੀਨੀਅਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/bigg-boss-14-hina-khan-gauahar-khan-and-sidharth-shukla-promise-an-interesting-season-6603087/|title=Bigg Boss 14: Hina Khan, Gauahar and Sidharth Shukla promise an interesting season|date=20 September 2020}}&lt;/ref&gt; ਮਈ 2021 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਤਨਮਯ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਟੀ-ਸੀਰੀਜ਼ ਦੇ ਗਾਣੇ 'ਪੱਥਰ ਵਰਗੀ' ਦੇ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਵੀਡੀਓ ਗਾਣੇ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/hina-khan-s-new-music-video-patthar-wargi-releases-on-eid-may-14-1798803-2021-05-04|title=Hina Khan's new music video Patthar Wargi releases on Eid, May 14|date=5 May 2021}}&lt;/ref&gt; ਜੂਨ 2021 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਆਪਣੇ ਅਗਲੇ ਗੀਤ 'ਬਾਰੀਸ਼ ਬਨ ਜਾਨਾ' ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀਰ ਸ਼ੇਖ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-shaheer-sheikh-to-feature-in-romantic-number-baarish-ban-jaana-see-poster-7335253/|title=Hina Khan and Shaheer Sheikh to feature in romantic number Baarish Ban Jaana, see poster|date=30 May 2021}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਗੀਤ ਨੂੰ ਸਟੀਬਿਨ ਬੇਨ ਅਤੇ ਪਾਇਲ ਦੇਵ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/entertainment/music/hindi/watch-latest-hindi-song-videobaarish-ban-jaana-sung-by-payal-dev-and-stebin-ben-featuring-hina-khan-and-shaheer-sheikh/videoshow/83199000.cms|title=Watch Latest Hindi Song Video'Baarish Ban Jaana' Sung By Payal Dev And Stebin Ben Featuring Hina Khan And Shaheer Sheikh|date=3 June 2021}}&lt;/ref&gt; 

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਖਾਨ 2014 ਤੋਂ 'ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਿਆ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ' ਦੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਰੌਕੀ ਜੈਸਵਾਲ ਨੂੰ ਡੇਟ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ 'ਫਿਅਰ ਫੈਕਟਰ: ਖਤਰੋਂ ਕੇ ਖਿਲਾੜੀ 8' ਦੌਰਾਨ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦਮੇ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ।

4 ਜੂਨ 2025 ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਰੋਕੀ ਜੈਸਵਾਲ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-06-04 |title=Hina Khan and Rocky Jaiswal tie the knot after being together for 11 years: ‘Our union is forever sealed in love and law’ |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/hina-khan-rocky-jaiswal-get-married-11-years-of-relationship-see-pictures-10048065/ |access-date=2025-06-05 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ==
{{Not Punjabi}}

=== ਫ਼ਿਲਮਾਂ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ਸਾਲ
! ਫ਼ਿਲਮ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਨੋਟਸ
! {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| rowspan=4 | 2020
|''Smartphone''
| Suman
| Short film
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/amp/binge-watch/story/hina-khan-reveals-her-biggest-challenge-in-short-film-smartphone-1670054-2020-04-23|title=Hina Khan reveals her biggest challenge in short film Smartphone|access-date=17 July 2021}}&lt;/ref&gt;
|- 
| ''[[Hacked (film)|Hacked]]''
| Sameera Khanna
| [[Bollywood]] debut
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.deccanherald.com/entertainment/vikram-bhatts-hacked-to-release-on-february-7-792407.html|title=Vikram Bhatt's 'Hacked' to release on February 7|newspaper=[[Deccan Herald]]|date=8 January 2020|access-date=8 January 2020}}&lt;/ref&gt;
|- 
| ''Unlock''
| Suhani
| [[ZEE5]] film
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.republicworld.com/entertainment-news/web-series/unlock-teaser-out-hina-khan-and-kushal-tandon-in-the-dark-web-film|title='Unlock' teaser out, showcases Hina Khan and Kushal Tandon's crackling chemistry; Watch|first=Republic|last=World|website=Republic World|access-date=27 June 2020|archive-date=12 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201012025054/https://www.republicworld.com/entertainment-news/web-series/unlock-teaser-out-hina-khan-and-kushal-tandon-in-the-dark-web-film.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''Wishlist''
| Shalini
| [[MX Player]] film
| style=&quot;text-align:center;&quot; |&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://scroll.in/reel/980660/wishlist-trailer-hina-khan-leads-film-about-terminal-illness-and-a-bucket-list|title=‘Wishlist’ trailer: Hina Khan leads film about terminal illness and a bucket list|first=Scroll|last=World|website=Scroll.in|access-date=17 July 2021}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2021
| ''Lines''
| Naziya
| [[Voot]] film;&lt;br&gt; also co-producer
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/web-series/hina-khan-is-a-portrait-of-resilience-hope-in-lines-trailer-7409478/lite|title=Hina Khan co-produces her upcoming film 'Lines', soon to release on OTT platform|first=Republic|last=World|website=Republic World|access-date=17 July 2021}}&lt;/ref&gt;
|-
|}

=== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅ===

{| class=&quot;wikitable&quot; 
! ਸਾਲ
! ਸ਼ੋਅ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਨੋਟਸ
! {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| 2008
| ''[[Indian Idol]]''
| Contestant
| Auditioned / Top 30
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref name=&quot;indianidol&quot;/&gt;
|-
| 2009–2016
| ''[[Yeh Rishta Kya Kehlata Hai]]''
| Akshara Singhania
|
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/heena-khan-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-4413043/|title=This is the real reason why Akshara aka Hina Khan left Yeh Rishta Kya Kehlata Hai|date=7 December 2016|access-date=12 March 2019|archive-date=31 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180131221218/http://indianexpress.com/article/entertainment/television/heena-khan-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-4413043/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2016	
| ''[[Box Cricket League#Season 2|Box Cricket League 2]]''	
| rowspan=&quot;3&quot; | Contestant
|	
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/200-Actors-10-Teams-and-1-Winner-Let-The-Game-Begin/articleshow/50219718.cms|title=200 Actors, 10 Teams, and 1 Winner... Let The Game Begin|work=The Times of India|access-date=4 March 2016|archive-date=24 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181224202348/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/200-Actors-10-Teams-and-1-Winner-Let-The-Game-Begin/articleshow/50219718.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2017
| ''[[Fear Factor: Khatron Ke Khiladi 8]]''
|rowspan=&quot;2&quot; | First runner-up
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/reality-tv/story/khatron-ke-khiladi-8-shantanu-maheshwari-i-never-expected-to-make-it-to-the-finale-says-hina-khan-lifetv-1055326-2017-09-30|title=Khatron Ke Khiladi 8: I never expected to make it to the finale, says Hina Khan|date=30 September 2017|access-date=12 March 2019|archive-date=12 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201012025029/https://www.indiatoday.in/television/reality-tv/story/khatron-ke-khiladi-8-shantanu-maheshwari-i-never-expected-to-make-it-to-the-finale-says-hina-khan-lifetv-1055326-2017-09-30|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2017–2018
| ''[[Bigg Boss (Hindi season 11)|Bigg Boss 11]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.firstpost.com/entertainment/bigg-boss-11-runner-up-hina-khan-on-losing-to-shilpa-shinde-salman-said-difference-was-of-few-thousand-votes-4304737.html|title=Bigg Boss 11 runner up Hina Khan on losing to Shilpa Shinde: Salman said difference was of few thousand votes|date=15 January 2018|access-date=12 March 2019|archive-date=16 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180616003818/https://www.firstpost.com/entertainment/bigg-boss-11-runner-up-hina-khan-on-losing-to-shilpa-shinde-salman-said-difference-was-of-few-thousand-votes-4304737.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2018–2019
| ''[[Kasautii Zindagii Kay (2018 TV series)|Kasautii Zindagii Kay]]''
| Komolika Chaubey
|
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-as-komolika-is-the-best-cast-in-kasautii-zindagi-kay-2-vikas-gupta/articleshow/66134717.cms|title=Hina Khan as Komolika is the best cast in Kasautii Zindagi Kay 2: Vikas Gupta|date=10 October 2018|access-date=12 March 2019|archive-date=30 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181030225340/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khan-as-komolika-is-the-best-cast-in-kasautii-zindagi-kay-2-vikas-gupta/articleshow/66134717.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2019
| ''Kitchen Champion 5''
| rowspan=&quot;2&quot; | Contestant
| 
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/reality-tv/story/after-bigg-boss-11-hina-khan-and-priyank-sharma-reunite-for-this-tv-show-1476524-2019-03-12|title=After Bigg Boss 11, Hina Khan and Priyank Sharma reunite for this TV show|date=12 March 2019|access-date=12 March 2019|archive-date=12 March 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190312175840/https://www.indiatoday.in/television/reality-tv/story/after-bigg-boss-11-hina-khan-and-priyank-sharma-reunite-for-this-tv-show-1476524-2019-03-12|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Khatra Khatra Khatra]]''
| 
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2020
| ''[[Naagin (2015 TV series)|Naagin 5]]''
| Nageshvari
|
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|title='Don't Want to do Television', Says Hina Khan About Her Short 'Naagin 5' Role|url=https://www.news18.com/news/movies/dont-want-to-do-television-says-hina-khan-about-her-short-naagin-5-role-2800055.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200820214240/https://www.news18.com/news/movies/dont-want-to-do-television-says-hina-khan-about-her-short-naagin-5-role-2800055.html|archive-date=20 August 2020|access-date=2020-08-19|website=[[News18 India]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Bigg Boss (Hindi season 14)|Bigg Boss 14]]'' 
| Senior
| For the first two-week
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/bigg-boss-14-fans-are-loving-seniors-sidharth-shukla-and-hina-khan-bonding-in-the-show/articleshow/78494001.cms|title=Bigg Boss 14 fans are loving seniors Sidharth Shukla and Hina Khan's bonding in the show - Times of India|website=The Times of India|access-date=7 October 2020|archive-date=6 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201006010813/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/bigg-boss-14-fans-are-loving-seniors-sidharth-shukla-and-hina-khan-bonding-in-the-show/articleshow/78494001.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|}

====ਖ਼ਾਸ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ====
{| class=&quot;wikitable&quot; 
! ਸਾਲ
! ਸ਼ੋਅ
! ਨੋਟਸ
! {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| rowspan=&quot;9&quot; | 2009
| ''[[Kayamath]]''
| rowspan=&quot;17&quot; | Guest (as Akshara)
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Karam Apnaa Apnaa]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Kumkum – Ek Pyara Sa Bandhan]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Sabki Laadli Bebo]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Tujh Sang Preet Lagai Sajna (2008 TV series)|Tujh Sang Preet Lagai Sajna]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Kasturi (TV series)|Kasturi]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Kis Desh Mein Hai Meraa Dil]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Raja Ki Aayegi Baraat (TV series)|Raja Ki Aayegi Baraat]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Perfect Bride]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2010
| ''[[Sapna Babul Ka...Bidaai]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Sasural Genda Phool]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2011
| ''[[Chand Chupa Badal Mein]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''Chef Pankaj Ka Zayka''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Akshara-loves-Chef-Pankaj/articleshow/9924348.cms|title=Akshara loves Chef Pankaj! - Times of India|website=The Times of India|access-date=13 May 2017|archive-date=12 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170812132736/http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Akshara-loves-Chef-Pankaj/articleshow/9924348.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Iss Pyaar Ko Kya Naam Doon?]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2012
| ''[[Saath Nibhaana Saathiya]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Teri Meri Love Stories]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Ek Hazaaron Mein Meri Behna Hai]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2013
| ''[[MasterChef India|Masterchef - Kitchen Ke Superstars]]''
| As a Celebrity Judge
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.metromasti.com/tv/gossip/Sanaya-Irani-Hina-Khan-Rupal-Patel-to-have-fun-at-MasterChef/26140|title=Sanaya Irani, Hina Khan &amp; Rupal Patel to have fun at MasterChef 3|website=[[Metro Masti]]|access-date=13 May 2017|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711024212/http://www.metromasti.com/tv/gossip/Sanaya-Irani-Hina-Khan-Rupal-Patel-to-have-fun-at-MasterChef/26140|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Nach Baliye#Season 6|Nach Baliye 6]]''
| Guest
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| 2014
| ''[[Yeh Hai Mohabbatein]]''
| rowspan=&quot;3&quot; | As Akshara/Guest
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2015
| ''[[Tere Sheher Mein]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Diya Aur Baati Hum]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Comedy Classes]]''
| Herself
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2016
| ''[[Bahu Hamari Rajni Kant]]''
| Neha Khanna
| style=&quot;text-align:center;&quot; |
|-
| ''[[Bigg Boss (Hindi season 10)|Bigg Boss 10]]''
| As a Celebrity Guest in Salman ki Sabha
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref name=&quot;hkbb10&quot;/&gt;
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2017
| ''[[Waaris (2016 TV series)|Waaris]]''
|Holi Special Dance Performance
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khans-full-swag-performance-on-tv-show-waaris/articleshow/57561542.cms|title=Hina Khan's 'full swag performance' on TV show 'Waaris' - Times of India|website=The Times of India|access-date=13 May 2017|archive-date=14 March 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170314014157/http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/hina-khans-full-swag-performance-on-tv-show-waaris/articleshow/57561542.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[India Banega Manch]]''
| rowspan=&quot;2&quot; | Herself
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bollywoodlife.com/news-gossip/india-banega-manch-grand-finale-salsa-dancers-amit-and-sakshi-take-home-the-trophy/|title=India Banega Manch Grand Finale: Salsa dancers Amit and Sakshi take home the trophy|last1=Banerjee|first1=Urmimala|access-date=28 July 2017|archive-date=29 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170729005140/http://www.bollywoodlife.com/news-gossip/india-banega-manch-grand-finale-salsa-dancers-amit-and-sakshi-take-home-the-trophy/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Bhaag Bakool Bhaag]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/hina-khan-turn-jigna-s-saviour-colors-bhaag-bakool-bhaag-170728|title=Hina Khan to turn Jigna’s saviour on Colors’ Bhaag Bakool Bhaag|last1=Team|first1=Tellychakkar|website=Tellychakkar.com|access-date=28 July 2017|archive-date=28 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170728163303/http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/hina-khan-turn-jigna-s-saviour-colors-bhaag-bakool-bhaag-170728|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;5&quot; | 2018
| ''[[Roop - Mard Ka Naya Swaroop]]''
| rowspan=&quot;2&quot; | Cameo
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/hina-khan-advises-roop-how-propose-ishika-180926|title=Hina Khan advises Roop on how to propose to Ishika|date=26 September 2018|work=Telly Chakkar|access-date=26 September 2018|archive-date=26 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180926144529/http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/hina-khan-advises-roop-how-propose-ishika-180926|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Bepannah]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.bollywoodlife.com/news-gossip/woah-hina-khan-and-jennifer-winget-to-come-together-for-bepannaah-read-details/|title=Woah! Hina Khan and Jennifer Winget to come together for Bepannaah - read details|date=27 September 2018|work=BollywoodLife|access-date=28 September 2018|archive-date=28 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180928200801/https://www.bollywoodlife.com/news-gossip/woah-hina-khan-and-jennifer-winget-to-come-together-for-bepannaah-read-details/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | ''[[Bigg Boss (Hindi season 12)|Bigg Boss 12]]'' 
| rowspan=&quot;3&quot; | Guest
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/bigg-boss-12-hina-khan-and-hiten-tejwani-to-enter-bigg-boss-house-again-bigg-boss-12-news/amp_articleshow/65829969.cms|title=Bigg Boss 12: Hina Khan and Hiten Tejwani to enter Bigg Boss house again|date=17 September 2018}}&lt;/ref&gt;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/bigg-boss-12-kasautii-actress-hina-khan-enters-bb-hotel-gives-interesting-tasks-to-karanvir-bohra-deepak-thakur-watch-video-883596/amp|title=Bigg Boss 12: Hina Khan ENTERS BB hotel, gives INTERESTING tasks to Karanvir &amp; Deepak (WATCH VIDEO)|date=25 December 2018}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Kanpur Wale Khuranas]]''
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/divyanka-tripathi-vivek-dahiya-and-hina-khan-visit-the-sets-of-kanpur-wale-khuranas/articleshow/67188253.cms|title=Divyanka Tripathi, Vivek Dahiya and Hina Khan visit the sets of Kanpur Wale Khuranas|date=21 December 2018|access-date=25 January 2019|archive-date=20 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190420125800/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/divyanka-tripathi-vivek-dahiya-and-hina-khan-visit-the-sets-of-kanpur-wale-khuranas/articleshow/67188253.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2019
| rowspan=&quot;4&quot; | ''[[Bigg Boss (Hindi season 13)|Bigg Boss 13]]'' 
| rowspan=&quot;4&quot; | Guest/Recurring Task Faculty
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/bigg-boss-13-hina-khan-makes-contestants-emotional-tells-them-to-choose-between-groceries-or-their-loved-ones-messages/articleshow/71459363.cms|title=Bigg Boss 13: Hina Khan makes contestants emotional; tells them to choose between groceries or their loved ones messages|date=5 October 2019|access-date=7 October 2019|archive-date=7 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191007062700/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/bigg-boss-13-hina-khan-makes-contestants-emotional-tells-them-to-choose-between-groceries-or-their-loved-ones-messages/articleshow/71459363.cms|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/bigg-boss-13-hina-khan-whispers-into-rashamis-ear-you-have-made-enough-mistakes-dont-repeat-them/amp_articleshow/72701550.cms|title=Bigg Boss 13: Hina Khan whispers into Rashami’s ear ‘You have made enough mistakes, don’t repeat them|date=16 December 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2020
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/amp/television/reality-tv/story/bigg-boss-13-episode-112-highlights-hina-khan-adds-major-twist-in-the-elite-club-task-1639035-2020-01-22|title=Bigg Boss 13 Episode 112 highlights: Hina Khan adds major twist to Elite Club task|date=22 January 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/bigg-boss-13-weekend-ka-vaar-hina-khan-shares-selfie-salman-khan-she-promotes-hacked-show-504581|title=Bigg Boss 13 Weekend Ka Vaar: Hina Khan shares selfie with Salman Khan as she promotes hacked on the show|website=PINKVILLA|language=en|access-date=2 February 2020|archive-date=2 ਫ਼ਰਵਰੀ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200202124801/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/bigg-boss-13-weekend-ka-vaar-hina-khan-shares-selfie-salman-khan-she-promotes-hacked-show-504581|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
|''[[Naagin (2015 TV series)|Naagin 4]]''
| Guest (as Naageshwari)
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{Cite web|last=Farzeen|first=Sana|date=2020-08-08|title=Five things to expect from Naagin 4 finale|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/naagin-4-finale-nia-sharma-hina-khan-6540778/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200810083845/https://indianexpress.com/article/entertainment/television/naagin-4-finale-nia-sharma-hina-khan-6540778/|archive-date=10 August 2020|access-date=2020-08-19|website=[[The Indian Express]]|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2021
| ''[[Pandya Store]]''
| rowspan=&quot;2&quot; | Guest
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/hina-khan-shoots-for-something-special-with-ragini-khanna-and-neelu-waghela-see-photos/amp_articleshow/81171769.cms|title=Hina Khan shoots for 'something special' with Ragini Khanna and Neelu Waghela; see photos|date=23 February 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''MTV Forbidden Angels''
| 
|}

===ਵੈਬ ਸੀਰੀਜ਼===
{| class=&quot;wikitable&quot; 
! Year
! Series
! Role
! Platform
! Notes
! {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| 2020
| ''Damaged 2''
| Gauri Batra
| [[Hungama Digital Media Entertainment|Hungama Play]]
| 6 episodes
| style=&quot;text-align:center;&quot; |&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.abplive.in/television/damaged-2-kasautii-zindagii-kay-actress-hina-khan-to-make-her-digital-debut-alongside-ahdyayan-suman-with-hungama-plays-series-see-pictures-1078435|title=PICS: Hina Khan Bags Another Project; To Make Her Digital Debut With Adhyayan Summan In 'Damaged 2'!|work=[[ABP Live]]|date=22 September 2019|access-date=23 September 2019|archive-date=22 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190922180850/https://www.abplive.in/television/damaged-2-kasautii-zindagii-kay-actress-hina-khan-to-make-her-digital-debut-alongside-ahdyayan-suman-with-hungama-plays-series-see-pictures-1078435|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
|}

===Music videos===
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders sortable&quot; style=&quot;margin-right: 0;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; | Year
! scope=&quot;col&quot; | Title
! scope=&quot;col&quot; | Performer(s)
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; | {{Abbr|Ref.|Reference(s)}}
|-
| 2018
| ''Bhasoodi''
| Sonu Thukral
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
|-
| 2019
| ''Raanjhana''
| [[Arijit Singh]]
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/lifestyle/music/story/hina-khan-and-priyank-sharma-s-chemistry-is-unmissable-in-raanjhana-teaser-1626994-2019-12-10|title=Hina Khan and Priyank Sharma's chemistry is unmissable in Raanjhana teaser|date=10 December 2021}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2020
| ''Humko Tum Mil Gaye''
| Naresh Sharma &amp; [[Vishal Mishra (composer)|Vishal Mishra]]
| style=&quot;text-align:center;&quot; |&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/music/hina-khan-on-humko-tum-mil-gaye-besides-being-a-romantic-number-it-also-has-a-strong-message-6596597/|title=Hina Khan on Humko Tum Mil Gaye: Besides being a romantic number, it also has a strong message|date=15 September 2020}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2021
| ''Bedard''
| [[Stebin Ben]]
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.republicworld.com/amp/entertainment-news/music/hina-khans-bedard-song-video-will-leave-one-heartbroken-see-how-netizens-have-reacted.html|title=Hina Khan's 'Bedard' song will leave one heartbroken; see how netizens have reacted|work=[[Republic TV]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''Patthar Wargi''
| Ranveer
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/music/patthar-wargi-song-hina-khan-narrates-the-story-of-love-and-heartbreak-in-this-soulful-b-praak-composition-watch-7314677/lite|title=Patthar Wargi song: Hina Khan narrates the story of love and heartbreak in this soulful B Praak composition, watch|work=[[Indian Express]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/patthar-wargi-hina-khan-looks-stunning-in-bts-pictures-from-latest-b-praak-song-101620899338641-amp.html|title=Hina Khan looks stunning in BTS pictures from latest B Praak song|work=[[Hindustan Times]]}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''Baarish Ban Jaana''
| [[Payal Dev]] &amp; [[Stebin Ben]]
| style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/hina-khan-shares-new-bts-video-from-baarish-ban-jaana-sets-with-shaheer-sheikh-1809016-2021-05-31|title=Hina Khan shares new BTS video from Baarish Ban Jaana sets with Shaheer Sheikh|date=31 May 2021}}&lt;/ref&gt;
|}

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>hzluydkdz8zjhebk5ay9xg3ofgwmeik</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੰਗੀਤਾ ਬਿਜਲਾਨੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91001</id>
    <revision>
      <id>810084</id>
      <parentid>575022</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T23:31:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dostojewskij</username>
        <id>8464</id>
      </contributor>
      <comment>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1960</comment>
      <origin>810084</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5183" sha1="32rxgrjj77gb5ol74606snlwtoimewt" xml:space="preserve">{{infobox person
|name=ਸੰਗੀਤਾ ਬਿਜਲਾਨੀ
| image = File:Sangeeta Bijlani LFW-2017.jpg 
| image_size = 
|birth_date={{birth date and age|df=yes|1960|7|9}}&lt;ref&gt;{{cite web|publisher=Stars Fact |title=Sangeeta Bijlani| work=Sangeeta Bijlani Height, Weight, Age, Husband, Wiki &amp; Facts|url=https://starsfact.com/sangeeta-bijlani/|accessdate=21 December 2016}}&lt;/ref&gt;
|birth_place=[[ਮੁੰਬਈ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]
|nationality = [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]]
|occupation= ਅਦਾਕਾਰਾ, ਮਾਡਲ
| spouse = ਮਹੁੰਮਦ ਅਜ਼ਹਰੂਦੀਨ&lt;ref name=&quot;div2&quot;&gt;{{cite web|last1=Gupta|first1=Rajarshi|title=Mohammad Azharuddin furious with reports of third marriage|url=http://indiatoday.intoday.in/story/mohammad-azharuddin-furious-with-reports-of-third-marriage/1/552283.html|website=[[India Today]]|accessdate=7 May 2016|date=21 December 2015}}&lt;/ref&gt;
| father = ਮੋਤੀਲਾਲ ਬਿਜਲਾਨੀ
|
}}
'''ਸੰਗੀਤਾ ਬਿਜਲਾਨੀ''' ਇੱਕ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] [[ਬਾਲੀਵੁੱਡ]] ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ ਜੋ [[1980]] ਵਿੱਚ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਪ੍ਰਤਿਯੋਗਿਤਾ ਦੀ ਜੇਤੂ ਰਹੀ ਹੈ।.&lt;ref name=&quot;div&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20091119171541/http://in.movies.yahoo.com/artists/Sangeeta-Bijlani/summary-13082.html Sangeeta Bijlani]. movies.yahoo.com&lt;/ref&gt; ਇਸਨੇ [[1988]] ਵਿੱਚ &quot;ਕ਼ਾਤਿਲ&quot; ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। [[1989]] ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮ [[ਤ੍ਰਿਦੇਵ]], ਜੋ ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਐਕਸ਼ਨ ਫ਼ਿਲਮ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਅਦਾਕਾਰਾ ਦੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਸੰਗੀਤਾ ਨੇ ਨਿਭਾਈ। ਸੰਗੀਤਾ ਬਿਜਲਾਨੀ ਨੇ ਕਈ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਨਿਰਮਾ, ਵਿਕੋ, ਕੈਂਪਾ ਕੋਲਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

==ਜੀਵਨ==
ਸੰਗੀਤਾ ਬਿਜਲਾਨੀ ਦਾ ਜਨਮ [[9 ਜੁਲਾਈ]], [[1960]], [[ਮੁੰਬਈ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਖੇ ਹੋਇਆ।

==ਕੈਰੀਅਰ==
ਸੰਗੀਤਾ ਨੇ [[1980]] ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਪ੍ਰਤਿਯੋਗਿਤਾ ਦੀ ਜੇਤੂ ਹੈ। [[1988]] ਤੋਂ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ।

==ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! ਸਾਲ
! ਫ਼ਿਲਮ
! ਭੂਮਿਕਾ
! class=&quot;unsortable&quot; | ਨੋਟਸ
|-
| 1991
| ''[[ਪੁਲਿਸ ਮਥੁ ਦਾਦਾ]]''
| 
| [[ਕੰਨੜ]] ਫ਼ਿਲਮ
|-
| 1991
| ''[[ਧੁਨ (ਫ਼ਿਲਮ)|ਧੁਨ]]''
| 
| 
|-
| 1988
| ''[[ਕ਼ਾਤਿਲ]]''
| ਕਿਰਨ ਮਾਥੁਰ
|
|-
|1989
|''[[ਹਥਿਆਰ (1989 ਫ਼ਿਲਮ)|ਹਥਿਆਰ]]''

|ਜੇਨੀ
|
|-
| 1989
| ''[[ਤ੍ਰਿਦੇਵ]]''
| ਨਤਾਸ਼ਾ ਤੇਜਾਨੀ
|
|-
| 1990
|''[[ਜੈ ਸ਼ਿਵ ਸ਼ੰਕਰ]]''
|
|
|-
| 1990
|''[[ਗੁਨਾਹੋਂ ਕਾ ਦੇਵਤਾ (1990 ਫ਼ਿਲਮ)|ਗੁਨਾਹੋਂ ਕਾ ਦੇਵਤਾ]]''
|Bhinde's sister
|
|-
| 1990
|''[[ਹਾਤਿਮ ਤਾਈ (1990 ਫ਼ਿਲਮ)|ਹਾਤਿਮ ਤਾਈ]]''
|ਗੁਲਨਾਰ ਪਰੀ, ਹੁਸਨਾ ਪਰੀ
|
|-
| 1990
| ''[[ਜੁਰਮ (1990 ਫ਼ਿਲਮ)|ਜੁਰਮ]] ''
| ਗੀਤਾ ਸਾਰਾਭਾਈ
|
|-
| 1990
| ''[[ਪਾਪ ਕੀ ਕਮਾਈ]]''
|
|
|-
| 1991
| ''[[ਯੋਧਾ (1991 ਫ਼ਿਲਮ)|ਯੋਧਾ]]''
| ਵਿਦਿਆ ਅਗਨੀਹੋਤਰੀ
|
|-
| 1991
|''[[ਨੰਬਰੀ ਆਦਮੀ]]''
|ਸੰਗੀਤਾ ਰਾਣਾ
|
|-
| 1991
| ''[[ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਧਨੁਸ਼]]''
|ਸੰਗੀਤਾ
|
|-
| 1991
|''[[ਵਿਸ਼ਨੂੰ-ਦੇਵਾ]]''
|ਸੰਗੀਤਾ ਸੰਪਤ
|
|-
| 1991
| ''[[ਖੂਨ ਕਾ ਕਰਜ਼]]''
|ਸਾਗਾਰਿਕਾ ਡੀ. ਮੇਹਤਾ
|
|-
| 1991
| ''[[ਗੁਨਹੇਗਾਰ ਕੌਣ]]''
|ਨਿਸ਼ਾ
|
|-
| 1991
|''[[ਇਜ਼ੱਤ (1991 ਫ਼ਿਲਮ)|ਇਜ਼ੱਤ]]''
|ਸੂਰਿਆ
|
|-
| 1991
| ''[[ਸ਼ਿਵ ਰਾਮ]]''
|
|
|-
| 1991
|''[[ਲਕਸ਼ਮਨਰੇਖਾ]]''
|ਬਿੰਨੁ
|
|-
| 1993
| ''[[ਯੂਗੰਧਰ]]''
|
|
|-
| 1993
|''[[ਤੈਹੀਕੀਕਾਤ]]''
|ਰੂਪਾ
|
|-
| 1993
|''[[ਗੇਮ (1993 ਫ਼ਿਲਮ)|ਗੇਮ]]''
| ਐਡਵੋਕੇਟ ਸ਼ਰਧਾ
|
|-
| 1996
|''[[ਨਿਰਭੈ (1996 ਫ਼ਿਲਮ)|ਨਿਰਭੈ]]''
|
|
|-
| 1997
|''[[ਜਗਨਨਾਥ (1996 ਫ਼ਿਲਮ)|ਜਗਨਨਾਥ]]''
|
|
|}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1960]]</text>
      <sha1>32rxgrjj77gb5ol74606snlwtoimewt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ (1947-1948)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96354</id>
    <revision>
      <id>810133</id>
      <parentid>807567</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:11:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]])  [[File:Indian soldiers fighting in 1947 war.jpg]] → [[File:Pakistani soldiers during the 1947–1948 war.jpg]] → File replacement: Old picture with incorrect date, has nothing to do with the 1947 India-Pakistan War. https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205250320 ([[c:c:GR]])</comment>
      <origin>810133</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6510" sha1="94jjzstr9krak74bbaz0xdjxcw1n19h" xml:space="preserve">{{Infobox military conflict
| conflict = ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ 1947–1948
| partof = ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਯੁੱਧ
| campaign =
| colour_scheme = background:#91ACDA
| image = [[File:Pakistani soldiers during the 1947–1948 war.jpg|250px]]
| caption = ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀ
| notes = 
| date = 22 ਅਕਤੂਬਰ 1947 – 1 ਜਨਵਰੀ 1949
| place = [[ਕਸ਼ਮੀਰ]]
| result = [[ਨਿਯੰਤਰਨ ਰੇਖਾ]]
* ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ 1949 'ਚ ਸੀਜ਼ਫਾਇਰ ਕੀਤੀ
| combatant1 =ਭਾਰਤ 
| combatant2 = ਪਾਕਿਸਤਾਨ
| territory = ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਲਦਾਖ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ।
| strength1 =
| strength2 =
| casualties1 = '''ਕੁੱਲ - 5,000'''&lt;br&gt;&lt;br&gt;1,500 ਮੌਤਾਂ
| casualties2 = '''ਕੁੱਲ ~20,000'''&lt;br&gt;&lt;br&gt;6,000 ਮੌਤਾਂ
}}
'''ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ 1947–1948''' ਅਗਸਤ 1947 ਵਿੱਚ ਜਿਹੜਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਿਆ, ਉਸ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਰਚਨਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਿਕੋਲਿਤਰੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੋ ਇਲਾਕਾਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੋਹਵੇਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਸਨ। ਇਹ ਦੂਰੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਨਸਲੀ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਆਰਥਕ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵੀ ਸੀ। ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਪੱਛਮੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ‘ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ’ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਪਾਹ ਦੇ ਬਰਾਮਦ ਵਿੱਚੋਂ ਹੁੰਦੀ ਕਮਾਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਹੜੱਪ’ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਹੀ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣ ਤਾਂ ਗਿਆ ਪਰ ਪੱਛਮ-ਪੂਰਬ ਦਾ ਰੇੜਕਾ ਇਸ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦਾ ਗਿਆ&lt;ref&gt;[https://www.princeton.edu/~jns/publications/Understanding%20Support%20for%20Islamist%20Militancy.pdf Pakistan Covert Operations] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140912114721/http://www.princeton.edu/~jns/publications/Understanding%20Support%20for%20Islamist%20Militancy.pdf |date=12 September 2014 }}&lt;/ref&gt; 
==ਪਿਛੋਕੜ==
ਵੰਡ ਪਿਛਲੇ ਅਸਲ ਕਾਰਨ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ‘ਵੰਡੋ ਤੇ ਨਿਕਲੋ’ ਦੀ ਨੀਤੀ, ਨਹਿਰੂ-ਜਿਨਾਹ ਦੀ ਸੱਤਾ ਲਈ ਬੇਸਬਰੀ, ਦੋ ਕੌਮਾਂ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਇਸ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦਾ ਭੇਤ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੇ ਸੱਤਾ-ਬਦਲੀ ਦੀ ਤਰੀਕ ਇੱਕ ਸਾਲ ਅਗੇਤੀ ਕਿਉਂ ਮਿੱਥੀ, ਇਸ ਦਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ 1940 ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇ ਤੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਬਣ ਜਾਵੇ, ਅਜਿਹਾ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟ-ਵੱਧ ਹੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਫਰੋਲੀਆਂ ਕੁਝ ਗੁਪਤ ਫਾਈਲਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਵੰਡ ਦੀ ਅਸਲ ਸਕੀਮ ਤਤਕਾਲੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਿੰਸਟਨ ਚਰਚਿਲ ਨੇ 1945 ਵਿੱਚ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਵੰਡਿਆਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦੇਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਰੂਸੀ ਆਗੂ ਸਟਾਲਿਨ ਅੱਗੇ ਪਲੇਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਪਰੋਸਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੂੰ ਰੂਸ ਦਾ ਡਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਸੀ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ‘ਗ੍ਰੇਟ ਗੇਮ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕਰਾਚੀ ਦੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਉਪਰ ਰੂਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਨਵ-ਬਸਤੀ ਬਣਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਵੰਡ ਸਬੰਧੀ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ, ਨਹਿਰੂ, ਜਿਨਾਹ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਭੱਜ-ਨੱਠ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ‘ਕਰਤਾ’ ਸਮਝ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦੀ ਪਟਕਥਾ ਤਾਂ ਵਿੰਸਟਨ ਚਰਚਿਲ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਿਖ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਸਥਾਨਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਇਸ ਸਵਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਅਣਜਾਣ ਸੀ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਲਾਕਾਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪੱਖੋਂ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਵੇਗਾ?

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੰਗਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਯੁੱਧ]]</text>
      <sha1>94jjzstr9krak74bbaz0xdjxcw1n19h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810189</id>
      <parentid>810133</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:48:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>810189</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6536" sha1="t764uw0ou3sgpsjyzn47l9d6fd2t1i6" xml:space="preserve">{{Infobox military conflict
| conflict = ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ 1947–1948
| partof = ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਯੁੱਧ
| campaign =
| colour_scheme = background:#91ACDA
| image = [[File:Indian soldiers landing at Srinagar airfield during the 1947–1948 war.jpg|250px]]
| caption = ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀ
| notes = 
| date = 22 ਅਕਤੂਬਰ 1947 – 1 ਜਨਵਰੀ 1949
| place = [[ਕਸ਼ਮੀਰ]]
| result = [[ਨਿਯੰਤਰਨ ਰੇਖਾ]]
* ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ 1949 'ਚ ਸੀਜ਼ਫਾਇਰ ਕੀਤੀ
| combatant1 =ਭਾਰਤ 
| combatant2 = ਪਾਕਿਸਤਾਨ
| territory = ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਲਦਾਖ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ।
| strength1 =
| strength2 =
| casualties1 = '''ਕੁੱਲ - 5,000'''&lt;br&gt;&lt;br&gt;1,500 ਮੌਤਾਂ
| casualties2 = '''ਕੁੱਲ ~20,000'''&lt;br&gt;&lt;br&gt;6,000 ਮੌਤਾਂ
}}
'''ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ 1947–1948''' ਅਗਸਤ 1947 ਵਿੱਚ ਜਿਹੜਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਿਆ, ਉਸ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਰਚਨਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਿਕੋਲਿਤਰੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੋ ਇਲਾਕਾਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੋਹਵੇਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਮੀਲ ਦੀ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਸਨ। ਇਹ ਦੂਰੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਨਸਲੀ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਆਰਥਕ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵੀ ਸੀ। ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਪੱਛਮੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵੱਲੋਂ ‘ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ’ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੂਰਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਪਾਹ ਦੇ ਬਰਾਮਦ ਵਿੱਚੋਂ ਹੁੰਦੀ ਕਮਾਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਹੜੱਪ’ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਹੀ ਸਬੰਧਤ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣ ਤਾਂ ਗਿਆ ਪਰ ਪੱਛਮ-ਪੂਰਬ ਦਾ ਰੇੜਕਾ ਇਸ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦਾ ਗਿਆ&lt;ref&gt;[https://www.princeton.edu/~jns/publications/Understanding%20Support%20for%20Islamist%20Militancy.pdf Pakistan Covert Operations] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140912114721/http://www.princeton.edu/~jns/publications/Understanding%20Support%20for%20Islamist%20Militancy.pdf |date=12 September 2014 }}&lt;/ref&gt; 
==ਪਿਛੋਕੜ==
ਵੰਡ ਪਿਛਲੇ ਅਸਲ ਕਾਰਨ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ‘ਵੰਡੋ ਤੇ ਨਿਕਲੋ’ ਦੀ ਨੀਤੀ, ਨਹਿਰੂ-ਜਿਨਾਹ ਦੀ ਸੱਤਾ ਲਈ ਬੇਸਬਰੀ, ਦੋ ਕੌਮਾਂ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਇਸ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦਾ ਭੇਤ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੇ ਸੱਤਾ-ਬਦਲੀ ਦੀ ਤਰੀਕ ਇੱਕ ਸਾਲ ਅਗੇਤੀ ਕਿਉਂ ਮਿੱਥੀ, ਇਸ ਦਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ 1940 ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਜਾਵੇ ਤੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਬਣ ਜਾਵੇ, ਅਜਿਹਾ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟ-ਵੱਧ ਹੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਫਰੋਲੀਆਂ ਕੁਝ ਗੁਪਤ ਫਾਈਲਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਵੰਡ ਦੀ ਅਸਲ ਸਕੀਮ ਤਤਕਾਲੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵਿੰਸਟਨ ਚਰਚਿਲ ਨੇ 1945 ਵਿੱਚ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਵੰਡਿਆਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦੇਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਰੂਸੀ ਆਗੂ ਸਟਾਲਿਨ ਅੱਗੇ ਪਲੇਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਪਰੋਸਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੂੰ ਰੂਸ ਦਾ ਡਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਸੀ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ‘ਗ੍ਰੇਟ ਗੇਮ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਰਤਾਨੀਆ, ਕਰਾਚੀ ਦੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਉਪਰ ਰੂਸੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਨਵ-ਬਸਤੀ ਬਣਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਵੰਡ ਸਬੰਧੀ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ, ਨਹਿਰੂ, ਜਿਨਾਹ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਭੱਜ-ਨੱਠ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ‘ਕਰਤਾ’ ਸਮਝ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦੀ ਪਟਕਥਾ ਤਾਂ ਵਿੰਸਟਨ ਚਰਚਿਲ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਿਖ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਸਥਾਨਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਇਸ ਸਵਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਅਣਜਾਣ ਸੀ ਕਿ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਲਾਕਾਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪੱਖੋਂ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਵੇਗਾ?

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੰਗਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਯੁੱਧ]]</text>
      <sha1>t764uw0ou3sgpsjyzn47l9d6fd2t1i6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਾਗ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>105528</id>
    <revision>
      <id>810080</id>
      <parentid>686276</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T21:12:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>810080</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16228" sha1="c3cnm1jca4ptyjywfuoqsaw0joi0vx4" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:TajGardenWide.jpg|thumb|ਤਾਜ ਮਹਲ ਦਾ ਬਾਗ, ਭਾਰਤ&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:CasertaNorthernAspect.jpg|thumb|ਰੇਜਿਆ ਡੀ ਕਾਸਰਟਾ, ਇਟਲੀ ਦੇ ਰਾਇਲ ਬਾਗ਼&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Rikugien3.jpg|thumb|ਇੱਕ ਕਾਈਯੂ-ਸ਼ਕੀ ਜਾਂ ਤੁਰਦੇ ਜਾਪਾਨੀ ਬਾਗ਼&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Chehel Sotun Garden, Isfahan, Iran 2005.jpg|thumb|ਚੇਹਲ ਸੋਤੋਂਨ ਗਾਰਡਨ, ਐਸਫਾਹਨ, ਇਰਾਨ&lt;br /&gt;
]]
'''ਬਾਗ਼''' ਇਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਹਰ ਖੁੱਲੀ ਜਗਾ ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪੌਦੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਡਿਸਪਲੇਅ ਜਾਂ ਕਾਸ਼ਤ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਆਦਮੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਦੋਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਰੂਪ ਅੱਜ ਇੱਕ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਗਾਰਡਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਬਾਗ਼ ਦਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹੈ। ਚਿੜੀਆਘਰ, ਜੋ ਨਕਲੀ ਕੁਦਰਤੀ ਭੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ੂਓਲੌਜੀਕਲ ਬਗੀਚਿਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੱਛਮੀ ਗਾਰਡਨ ਲਗਭਗ ਯੂਨੀਵਰਸਲ ਪੌਦਿਆਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹਨ, ਬਾਗ਼ ਅਕਸਰ ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;''Garden history : philosophy and design, 2000 BC--2000 AD'', Tom Turner. New York: Spon Press, 2005. {{ISBN|0-415-31748-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''The earth knows my name : food, culture, and sustainability in the gardens of ethnic Americans'', Patricia Klindienst. Boston: Beacon Press, c2006. {{ISBN|0-8070-8562-6}}&lt;/ref&gt;

ਕੁਝ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੂਰਵੀ ਬਾਗ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ੈਨ ਬਾਗ, ਪੌਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਵਰਤਦੇ। ਜ਼ੇਰੀਸ੍ਕੇਪ ਬਾਗ ਸਥਾਨਕ ਬਗੀਚਿਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਜਾਈ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਬਗੀਚਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਲਾਭ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਗਾਰਡਨ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੁਆਰੇ, ਤਲਾਬ (ਮੱਛੀ ਜਾਂ ਬਗੈਰ), ਝਰਨੇ ਜਾਂ ਨਦੀਆਂ, ਸੁੱਕੀ ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਬਿਸਤਰੇ, ਮੂਰਤੀ-ਪੂਜਾ, ਤਰਖਾਣਾਂ, ਟ੍ਰੇਲ੍ਹਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।

ਕੁਝ ਬਗੀਚੇ ਸਿਰਫ ਸਜਾਵਟੀ ਮੰਤਵਾਂ ਲਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਬਗੀਚੇ ਭੋਜਨ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਲੱਗ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸਜਾਵਟੀ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਰਲੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫੂਡ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਗੀਚੇ ਫਾਰਮਾਂ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਪੈਮਾਨੇ, ਵਧੇਰੇ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਢੰਗਾਂ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਕਸਦ (ਵਿਕਰੀ ਲਈ ਉਤਪਾਦ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਸ਼ੌਕ ਦਾ ਅਨੰਦ) ਦੁਆਰਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਬਾਗਾਂ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਉਚਾਈਆਂ, ਰੰਗਾਂ, ਗਠਤ ਅਤੇ ਸੁਗੰਧੀਆਂ ਦੇ ਪੌਦੇ ਜੋੜਦੇ ਹਨ।

[[ਬਾਗਬਾਨੀ|'''ਬਾਗਬਾਨੀ''']] ਬਾਗ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਗਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਮ ਕਿਸੇ ਸ਼ੁਕੀਨ ਜਾਂ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਮਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਮਾਲੀ ਵੀ ਗੈਰ-ਬਗੀਚਾ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਰਕ, ​​ਸੜਕ ਕਿਨਾਰੇ ਕੰਢੇ, ਜਾਂ ਹੋਰ ਜਨਤਕ ਥਾਂ। ਲੈਂਡਸਕੇਪ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਇੱਕ ਸੰਬੰਧਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਗਤੀਵਿਧੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਲੈਂਡੌਨਜ਼ ਆਰਕੀਟਿਕਸ ਜਨਤਕ ਅਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਕਲਾਇੰਟਸ ਲਈ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

== ਬਾਗ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Garden_on_street_in_Shanghai.JPG|thumb|ਸ਼ੰਘਾਈ ਵਿਚ ਚੌਂਕ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਗਾਰਡਨ.&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Garden_in_NPM.JPG|thumb|ਇੱਕ ਮੰਜ਼ਿਲ ਸਮੇਤ, ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਬਾਗ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਡਿਜ਼ਾਈਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੈਂਡਸੈਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Villa_d'Este_fountain_and_pools.jpg|thumb|ਫੁਹਾਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਗਾਰਡਨ, ਵਿਲਾ ਡੀ ਐਸਟ, ਇਟਲੀ&lt;br /&gt;
]]
ਬਹੁਤੇ ਬਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣਿਤ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਹੁਤ ਹੀ 'ਕੁਦਰਤੀ' ਬਗੀਚੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਮੁੱਢਲੀ ਨਕਲੀ ਰਚਨਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕੁਦਰਤੀ ਤੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਬਨਸਪਤੀ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੁੱਖ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਬੂਟੀ), ਬਨਸਪਤੀ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਰਥਰੋਪੌਡਜ਼ ਅਤੇ ਪੰਛੀ), [[ਮਿੱਟੀ]], [[ਪਾਣੀ]], [[ਹਵਾ]] ਅਤੇ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼]] ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਿਰਮਾਣਿਤ ਤੱਤ ਵਿੱਚ ਮਾਰਗ, ਪੈਟੋਜ਼, ਡੈੱਕਿੰਗ, ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ, ਡਰੇਨੇਜ ਸਿਸਟਮ, ਲਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਇਮਾਰਤਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ੈਡ, ਗਜ਼ੇਬੌਸ, ਪੇਗਰਲਾ ਅਤੇ ਫ਼ਾਲਸੀ), ਪਰੰਤੂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਬਿਸਤਰੇ, ਤਲਾਬਾਂ ਅਤੇ ਲਾਵਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਕੰਮ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

== ਬਾਗ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Villa_garzoni_3.jpg|right|thumb|ਪਿਸਤੋਆਆ ਨੇੜੇ, ਵਿਲਾ ਗਾਰਜੌਨੀ ਵਿਖੇ ਇਕ ਆਮ ਇਟਾਲੀਅਨ ਗਾਰਡਨ&lt;br /&gt;
]]
ਬੈਕ ਗਾਰਡਨ 
[[ਤਸਵੀਰ:Checkered_garden_in_Tours,_France.jpg|right|thumb|ਟੂਰਸ, ਫਰਾਂਸ ਵਿਚ ਚਿਕਾਰਡ ਬਾਗ&lt;br /&gt;
]]
ਕੈਕਟਸ ਗਾਰਡਨ 
[[ਤਸਵੀਰ:RyoanJi-Dry_garden.jpg|right|thumb|ਜ਼ੈਨ ਬਾਗ, ਰਯਾਨ-ਜੀ&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:French_Formal_Garden_in_Loire_Valley.jpg|right|thumb|ਲੋਅਰ ਵੈਲੀ ਵਿਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਰਸਮੀ ਬਾਗ਼&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Garden.zoo-Bristol.jpg|right|thumb|ਬ੍ਰਿਸਟਲ ਚਿੜੀਆਘਰ, ਇੰਗਲੈਂਡ&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Jardim_do_Paço_Episcopal.jpg|right|thumb|ਕਾਸਟਲਾ ਬ੍ਰਾਂਕੋ, ਪੁਰਤਗਾਲ&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Taiwan_2009_FuLi_Town_Paint_with_Flowers_FRD_8103.jpg|right|thumb|ਹੁਅਲਿਆਨ, ਤਾਈਵਾਨ&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Monastery_El_Escorial_Spain_Gardens_Old_Style_Cut_Into_A_Maze_Pattern_for_Walking.jpg|right|thumb|ਐਲ ਐਸਸਕੋਰਿਅਲ, ਸਪੇਨ ਦੇ ਇਟਾਲੀਅਨ ਗਾਰਡਨਜ਼&lt;br /&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Beautifultrees.jpg|right|thumb|ਆਬਰਨ ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਗਾਰਡਨਜ਼, ਸਿਡਨੀ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਇਕ ਸਜਾਵਟੀ ਬਾਗ&lt;br /&gt;
]]
ਬਗੀਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੌਦਾ ਜਾਂ ਪੌਦਾ ਕਿਸਮ (ਫਲਾਂ) ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ;

* ਬੈਕ ਬਾਗ 
* ਬੋਗ ਬਾਗ਼ 
* ਕੈਕਟਸ ਬਾਗ 
* ਰੰਗ ਬਾਗ 
* ਫਰਨਰੀ 
* ਫਲਾਵਰ ਬਾਗ਼ 
* ਫਰੰਟ ਯਾਰਡ 
* ਰਸੋਈ ਗਾਰਡਨ 
* ਮੈਰੀ ਬਾਗ਼ 
* ਔਰੰਗਰੀ 
* ਆਰਕਸ਼ਾਡ 
* ਰੋਜ਼ ਬਾਗ਼ 
* ਸ਼ੇਡ ਬਾਗ਼ 
* ਵਾਈਨਯਾਰਡ 
* ਜੰਗਲੀ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਬਾਗ 
* ਵਿੰਟਰ ਬਾਗ਼&lt;br /&gt;

ਬਗੀਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ੈਲੀ ਜਾਂ ਸੁਹਜਵਾਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ:

* ਬੋਨਸਾਈ 
* ਚੀਨੀ ਬਾਗ 
* ਡਚ ਬਾਗ 
* ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭੂਰੇ ਬਾਗ਼ 
* ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਰਿਨੇਸੈਂਸ ਦੇ ਬਾਗ 
* ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਰਸਮੀ ਬਾਗ 
* ਫ੍ਰੈਂਚ ਲੈਂਡੈਂਸ ਬਾਗ 
* ਇਟਾਲੀਅਨ ਰੇਨਾਸੈਂਸ ਬਾਗ 
* ਜਾਪਾਨੀ ਬਾਗ਼ 
* ਨੱਟ ਬਾਗ਼ 
* ਕੋਰੀਆਈ ਬਾਗ 
* ਮੁਗਲ ਬਾਗ਼ 
* ਕੁਦਰਤੀ ਲੈਂਡਸਕੇਪਿੰਗ 
* ਫ਼ਾਰਸੀ ਬਾਗ਼ ਪੋਲਿਨੇਟਰ ਬਾਗ਼ 
* ਰੋਮਨ ਬਾਗ 
* ਸਪੇਨੀ ਬਾਗ਼ 
* ਟੈਰੇਰਿਅਮ 
* ਟ੍ਰਾਇਲ ਬਾਗ਼ 
* ਖੰਡੀ ਬਾਗ਼ 
* ਵਾਟਰ ਬਾਗ਼ 
* ਜੰਗਲੀ ਬਾਗ਼ 
* ਜੈਸਰਸਕੈਪਿੰਗ 
* ਜ਼ੈਨ ਬਾਗ&lt;br /&gt;

ਬਾਗ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ:

* ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਬਾਗ਼ 
* ਬਟਰਫਲਾਈ ਬਾਗ 
* ਬਟਰਫਲਾਈ ਚਿੜੀਆਘਰ 
* ਚਿਨੰਪਾ ਕੋਲਡ 
* ਫਰੇਮ ਬਾਗ 
* ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਬਾਗ਼ 
* ਕੰਟੇਨਰ ਬਾਗ਼ 
* ਕੋਟੇਜ ਬਾਗ਼ 
* ਕ੍ਟਿੰਗ ਬਾਗ 
* ਜੰਗਲਾਤ ਬਾਗ਼ 
* ਗਾਰਡਨ ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਰੀ 
* ਗ੍ਰੀਨ ਕੰਧ 
* ਗ੍ਰੀਨਹਾਉਸ 
* ਲਟਕਾਉਣ ਬਾਗ 
* ਹਾਈਡ੍ਰੋਪੋਨਿਕ ਬਾਗ਼ 
* ਮਾਰਕੀਟ ਬਾਗ਼ 
* ਰੇਨ ਬਾਗ 
* ਉਗਾਇਆ ਬੈੱਡ ਬਾਗ਼ਬਾਨੀ 
* ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਬਾਗ਼ 
* ਛੱਤ ਬਾਗ਼ 
* ਪਵਿੱਤਰ ਬਾਗ਼ 
* ਸੰਵੇਦੀ ਬਾਗ਼ 
* ਸਕੁਆਇਰ ਫੁੱਟ ਬਾਗ਼ 
* ਵਰਟੀਕਲ ਬਾਗ਼ 
* ਕੰਧ ਵਾਲੇ ਬਾਗ 
* ਵਿੰਡੋਬਾਕਸ 
* ਜੀਵੂਲਿਕ ਬਾਗ਼&lt;br /&gt;

== ਬਾਗ ਵਿਚ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ==
ਕ੍ਰਿਸ ਬੈਨਿਸ ਦੀ ਕਲਾਸਿਕ ਕਿਤਾਬ 'ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਬਾਗ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ' ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1985 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਦੇ ਬਾਗ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਬਾਰੇ ਸਲਾਹ ਦਾ ਚੰਗਾ ਸਰੋਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=How to make a wildlife garden|last=Baines|first=Chris|publisher=Frances Lincoln|year=2000|isbn=978-0711217119|location=London}}&lt;/ref&gt;

== ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਥਾਵਾਂ ==
ਬਗ਼ੀਚੇ ਦੇ ਸਮਾਨ ਜਿਹੇ ਦੂਜੇ ਬਾਹਰੀ ਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਇੱਕ '''ਲੈਂਡਸਕੇਪ''' ਇਕ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੀ ਇੱਕ ਬਾਹਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ, ਕੁਦਰਤੀ ਜਾਂ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਅਤੇ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* ਇੱਕ '''ਪਾਰਕ''' ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਬਾਹਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨੱਥੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ (' ਸਪਸ਼ਟ ') ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦਾ। ਜਨਤਕ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਜਨਤਕ ਪਾਰਕ ਹਨ ਰੁੱਖ ਦੇ ਦਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ।
* ਇੱਕ '''ਅਰਬੋਰੇਟਮ''' ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਬਾਹਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
* ਇੱਕ '''ਖੇਤ '''ਜਾਂ ਬਗੀਚਾ ਭੋਜਨ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਹੈ। 
* ਇੱਕ '''ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਬਾਗ਼''' ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਬਾਗ਼ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਵਿਜ਼ਟਰਾਂ ਦੇ ਅਨੰਦ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਦੋਨੋ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
* ਇੱਕ '''ਜੀਵੂਲਿਕ ਬਾਗ਼''', ਜਾਂ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਚਿੜੀਆਘਰ, ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
* ਇੱਕ '''ਕਿੰਡਰਗਾਰਟਨ''' ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੀਸਕੂਲ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਵਿੱਚ ਬਗੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਇਕ ਬਾਗ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
* ਇੱਕ '''ਮਨਰਗਾਰਟਨ''' ਜਰਮਨ-ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਡੇ-ਕੇਅਰ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਪਣੀਆਂ ਪਤਨੀਆਂ ਜਾਂ ਗਰਲਫ੍ਰੈਂਡਜ਼ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਪਾਗਲਖਾਨੇ, ਮੱਠ ਅਤੇ ਕਲੀਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;See: Jakob Fischel, ''Prag's K. K. Irrenanstalt und ihr Wirken seit ihrem Entstehen bis incl. 1850.'' Erlangen: Enke, 1853, {{OCLC|14844310}} (ਜਰਮਨ)&lt;div class=&quot;cx-overlay&quot;&gt;&lt;div class=&quot;cx-spinner&quot;&gt;&lt;div class=&quot;bounce1&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;bounce2&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;bounce3&quot;&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਰਮਨ ਭਾਸ਼ਾਈ ਬਾਹਰੀ ਲੜ੍ਹੀਆਂ ਵਾਲੇ ਲੇਖ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles with German language external links]]&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;

== ਨੋਟਸ ==
{{Reflist|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==

* {{Commons-inline|Garden|ਬਾਗ਼}}</text>
      <sha1>c3cnm1jca4ptyjywfuoqsaw0joi0vx4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬੋਲੋਨੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>106536</id>
    <revision>
      <id>810132</id>
      <parentid>538718</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:04:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810132</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12390" sha1="q1s9el79rdlem2axyl7mgoniydqzcjm" xml:space="preserve">{{Infobox university
|name = ਬੋਲੋਨੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ 
|native_name = ''Università di Bologna''
|image_size = 150px
|caption = 
|latin_name = Universitas Bononiensis
|motto = ''Petrus ubique pater legum Bononia mater''&lt;ref&gt;''Charters of foundation and early documents of the universities of the Coimbra Group'', Hermans, Jos. M. M., {{ISBN|90-5867-474-6}}&lt;/ref&gt; ([[Latin]])
|mottoeng = St. Peter is everywhere the father of the law, Bologna is its mother
|established = {{circa}} {{start date and age|1088}}
|type = Public
|endowment =
|rector = [[Francesco Ubertini (engineer)|Francesco Ubertini]]
|students = 82,363
|undergrad = 52,787
|postgrad = 29,576
|doctoral =
|city = [[ਬੋਲੋਨੀ]]
|state =
|country = [[ਇਟਲੀ]]
|campus = ਸ਼ਹਿਰੀ (ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਟਾਊਨ)
|free_label = ਖੇਡ ਟੀਮਾਂ 
|free = [http://www.cusb.unibo.it/ CUSB]
|colours = {{color box|#CC142F}} [[Red]]
|website = {{URL|1=http://www.unibo.it/en|2=www.unibo.it}}
|logo =
|image_name = Seal of the University of Bologna.svg
|faculty = 2,850
|affiliations = [[ਕੋਓਮਬਰਾ ਗਰੁੱਪ]], [[ਉਤਰੇਖਤ ਨੈਟਵਰਕ]], [[ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਯੂਨੀਅਨ] ਯੂਐਨਆਈਐਮਈਡੀ]]}}

'''ਬੋਲੋਨੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ''' ({{Lang-it|Università di Bologna}}, '''UNIBO''') 1088 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਇਹ ਨਿਰੰਤਰ ਸਰਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਰਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੈ,&lt;ref&gt;Nuria Sanz, Sjur Bergan: &quot;The heritage of European universities&quot;, 2nd edition, Higher Education Series No. 7, Council of Europe, 2006, ISBN, p. 136&lt;/ref&gt; ਨਾਲ ਹੀ ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bologna.repubblica.it/cronaca/2017/07/03/news/censis_la_classifica_delle_universita_bologna_ancora_prima-169846308/|title=Censis, la classifica delle università: Bologna ancora prima}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੱਕਾਰੀ ਇਤਾਲਵੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰੈੰਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://bologna.repubblica.it/cronaca/2014/07/23/news/alma_mater_superstar_stacca_le_concorrenti_tra_le_grandi_universit-92160374/ Alma Mater superstar: stacca le concorrenti tra le mega università], by Ilaria Venturi.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.webometrics.info/en/Ranking_Europe&lt;/ref&gt;

ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਯੂਨੀਵਰਸਟਾਸ ਪਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਅਧਿਐਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਸੀ, ਜੋ ਇਟਲੀ ਦੇ ਬੋਲੋਨੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;unibo&quot;&gt;[http://www.unibo.it/Portale/Ateneo/La+nostra+storia/NoveSecoli.htm Nove secoli di storia] - Università di Bologna&lt;/ref&gt; ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਮਾਟੋ ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ ਸਟੂਡੋਰਿਊਮ ਅਤੇ ਤਾਰੀਖ ਏ.ਡੀ. 1088 ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਤਕਰੀਬਨ 85,500 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਸਦੇ 11 ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;campuses-and-structures schools&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.unibo.it/en/university/campuses-and-structures/schools|title=Schools|publisher=University of Bologna|access-date=22 December 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਦੇ ਕੈਂਪਸ ਰਵੇਨਾ, ਫੋਰਲੀ, ਸਿਸੇਨਾ ਅਤੇ ਰਿਮਿਨੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ਾਖਾ ਕੇਂਦਰ ਬਿਊਨਸ ਏਅਰਸ ਵਿੱਚ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;campuses-and-structures&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.unibo.it/en/university/campuses-and-structures|title=Campuses and Structures|publisher=University of Bologna|access-date=22 December 2015|archive-date=14 ਮਾਰਚ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140314003410/http://www.unibo.it/en/university/campuses-and-structures|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਾਲਜੀਓ ਸੁਪੀਰੀਓਰ ਡੀ ਬੋਲੋਨੀ ਨਾਮਕ ਉੱਤਮਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਵੀ ਹੈ। ਬੋਲੋਨੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਬੋਲੋਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੈਸ ਐਸ.ਪੀ.ਏ. (ਬੀਯੂਪੀ) ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Universität_Bologna_Deutsche_Nation.jpg|left|thumb|The entry of some students in the ''Natio Germanica Bononiae'', the nation of German students at Bologna; miniature of 1497.]]
ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਬੇਯਕੀਨੀ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 1088 ਈਸਵੀ ਹੈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੂੰ 1158 ਵਿੱਚ ਫਰੈਡਰਿਕ ਪਹਿਲਾ ਬਾਰਬਾਰੋਸਾ ਤੋਂ ਇੱਕ ਚਾਰਟਰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਜਿਓਸੁਆ ਕਾਰਡੁਕੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਇਹ 1088 ਸੀ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਨਿਰੰਤਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। .&lt;ref&gt;[http://www.topuniversities.com/worlduniversityrankings/results/2007/overall_rankings/worlds_oldest_universities/ Top Universities] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080115092116/http://www.topuniversities.com/worlduniversityrankings/results/2007/overall_rankings/worlds_oldest_universities/|date=2008-01-15}} ''World University Rankings'' Retrieved 2010-1-6&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.eng.unibo.it/PortaleEn/University/Our+History/default.htm Our History] - Università di Bologna&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=wyjnHZ1IIlgC&amp;pg=PA18|title=The Challenge of Bologna: What United States Higher Education Has to Learn from Europe, and Why It Matters That We Learn It|last=Paul L. Gaston|date=2012|publisher=Stylus Publishing, LLC.|isbn=978-1-57922-502-5|page=18}}&lt;/ref&gt;

ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਤੇ ਮੱਧ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਯੂਰਪ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ 1180 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰੋਜ਼ਰ ਫਗਾਰਡ ਦਾ &quot;ਚਿਰੁਰਗਿਆ&quot; ਸੀ। 

ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਉਭਾਰ ਸਿਟੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ &quot;ਕੌਮਾਂ&quot; (ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੌਮੀਅਤ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ) ਕਹਾਉਂਦੀਆਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀਆਂ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਹੋਇਆ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਅਪਰਾਧਾਂ ਅਤੇ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਸਮੂਹਕ ਸਜ਼ਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਨਖ਼ਾਹ ਤੇ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ &quot;ਕੌਮਾਂ&quot; ਨੇ ਵੱਡੇ ਸੰਗਠਨਾਂ ਜਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ - ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਸਮੂਹਿਕ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਥਿਤੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਆਏ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਤੋਂ ਤਕੜੀ ਆਮਦਨੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਸੀ, ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਠੀਕ ਸਲੂਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਛਡ ਕੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ। ਬੋਲੋਨੀ ਵਿਚਲੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਸਮੂਹਕ ਸਜ਼ਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚਲੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸਮੂਹਿਕ ਸੌਦੇਬਾਜ਼ੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੜਤਾਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਜਾਂ ਧਮਕੀ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕੋਰਸਾਂ ਦੀ ਸਮਗਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੂੰ ਭਰਤੀ ਕਰਨ, ਹਟਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਕੌਂਸਲ ਕਰਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ &quot;ਰਾਸ਼ਟਰ&quot; ਦੇ ਦੋ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਕੌਂਸਲ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਸੰਚਾਲਤ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਸਭ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਲਈ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦੀ ਵੋਟ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸੀ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜੁਰਮਾਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਜੇ ਉਹ ਸਮੇਂ ਤੇ ਕਲਾਸਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਹੁੰਦੇ, ਜਾਂ ਸੈਮੈਸਟਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ ਪੂਰਾ ਕੋਰਸ ਮੈਟੀਰੀਅਲ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦੇ। ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਮੇਟੀ, &quot;ਡੀਨਾਊਂਸਰ ਆਫ਼ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਜ਼&quot;, ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਲਗਾਮ ਰੱਖਦੀ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੰਦੀ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਆਪ ਵੀ ਸ਼ਕਤੀਹੀਣ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਾਲਜ ਆਫ ਟੀਚਰਜ਼ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਫੀਸ ਅਤੇ ਡਿਗਰੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦੇ ਹੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਸਨ। ਆਖਿਰਕਾਰ, ਸ਼ਹਿਰ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਟੈਕਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੂੰ ਤਨਖ਼ਾਹ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਾਰਟਰਡ [[ਪਬਲਿਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;[http://www.freenation.org/a/f13l3.html A University Built by the Invisible Hand], by [//en.wikipedia.org/wiki/Roderick_T._Long Roderick T. Long]. This article was published in the Spring 1994 issue of ''Formulations'', by the Free Nation Foundation.&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ]]</text>
      <sha1>q1s9el79rdlem2axyl7mgoniydqzcjm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਫ਼ਰੈਂਕ ਲੌਇਡ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>108137</id>
    <revision>
      <id>810165</id>
      <parentid>537376</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:29:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810165</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10136" sha1="l39ph1g7s9u2mnu9v4k22b0i43aj97o" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name = ਫ਼ਰੈਂਕ ਲੌਇਡ
| image =Frank Lloyd, Boxoffice Barometer, 1939.jpg
| imagesize =
| caption =ਲੌਇਡ {{circa|1939}}
| birth_name =ਫ਼ਰੈਂਕ ਵਿਲਿਅਮ ਜੌਰਜ ਲੌਇਡ&lt;ref name=bookref1&gt;{{cite web|url=https://books.google.ca/books?id=cBtbBAAAQBAJ&amp;pg=PT90&amp;lpg=PT90&amp;dq=%22Frank+William+George+Lloyd%22&amp;source=bl&amp;ots=JNk50LXzXN&amp;sig=wRUnExZmeBC6CLK_6kehifV3NxE&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=DaTxVMLFKOmJsQSB5QE&amp;ved=0CCEQ6AEwBA|title=Bringing Up Oscar: The Story of the Men and Women Who Founded the Academy|first=Debra Ann|last=Pawlak|date=12 January 2012|publisher=Pegasus Books|accessdate=13 April 2018|via=Google Books}}&lt;/ref&gt;
| birth_date = 2 ਫ਼ਰਵਰੀ 1886
| birth_place = [[ਗਲਾਸਗੋ]], [[ਸਕਾਟਲੈਂਡ|ਸਕੌਟਲੈਂਡ]], [[ਯੂਨਾਈਟਡ ਕਿੰਗਡਮ|ਯੂਨਾਇਟਡ ਕਿੰਗਡਮ]]
| death_date = 10 ਅਗਸਤ 1960 (ਉਮਰ 74 ਸਾਲ)
| death_place = [[ਸੈਂਟਾ ਮੌਨਿਕਾ, ਕੈਲੇਫ਼ੋਰਨੀਆ]], ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
| resting_place = [[ਫ਼ੌਰੈਸਟ ਲਾਨ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਪਾਰਕ (ਗਲੈਨਡੇਲ)]]
| othername =
| occupation =ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਸਕ੍ਰਿਪਟ-ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ
| years_active =1913-1955
| spouse =
| domesticpartner =
| website =
}}

'''ਫ਼ਰੈਂਕ ਵਿਲਿਅਮ ਜੌਰਜ ਲੌਇਡ''' (2 ਫ਼ਰਵਰੀ 1886 &amp;ndash; 10 ਅਗਸਤ 1960) ਇੱਕ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲੋਕ|ਬ੍ਰਿਟੇਨ]] ਵਿੱਚ ਜਨਮਿਆ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕੀ]] [[ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]], [[ਸਕ੍ਰੀਨਲੇਖਕ|ਸਕ੍ਰਿਪਟ-ਲੇਖਕ]], [[ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ|ਨਿਰਮਾਤਾ]] ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਅਕੈਡਮੀ ਔਫ਼ ਮੋਸ਼ਨ ਪਿਕਚਰਸ ਆਰਟਸ ਐਂਡ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.themediadrome.com/content/articles/film_articles/first_academy_awards.shtml |title=The Story of the First Academy Awards |author=Pawlak, Debra |publisher=The Mediadrome |accessdate=23 April 2007 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061230142322/http://www.themediadrome.com/content/articles/film_articles/first_academy_awards.shtml |archivedate=30 December 2006 |df=dmy-all }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ 1934 ਤੋਂ 1935 ਵਿੱਚ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੁਖੀ ਵੀ ਰਿਹਾ ਸੀ।

==ਜੀਵਨ==
ਲੌਇਡ ਦਾ ਜਨਮ [[ਗਲਾਸਗੋ|ਗਲਾਸਗੋ, ਸਕਾਟਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਜੇਨ ਸਕੌਟਿਸ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ ਐਡਮੰਡ ਇੱਕ ਵੈਲਸ਼ ਸੀ। ਲੌਇਡ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਸਟੇਜ ਅਦਾਕਾਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=bookref1/&gt; ਉਹ [[ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ]] ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱੱਚ ਉਸਦੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਆਸਕਰ ਅਵਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ 3 ਵਾਰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੌਨ ਫ਼ਿਲਮ ''ਦ ਡਿਵਾਈਨ ਲੇਡੀ'' ਅਤੇ ''ਵੀਅਰੀ ਰਿਵਰ'' ਅਤੇ ਡਰੈਗ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ''ਦ ਡਿਵਾਈਨ ਲੇਡੀ'' ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਆਸਕਰ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 1933 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ [[ਨੋਅਲ ਕੋਵਾਰਡ|ਨੋਇਲ ਕੋਵਾਰਡ]] ਦੀ ਲਿਖਤ ਦੀ ਰੂਪਾਤਰਨ ''ਕੈਵਲਕੇਡ'' ਲਈ ਵੀ ਆਸਕਰ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ 1935 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਕਾਮਯਾਬ ਫ਼ਿਲਮ ''ਮਿਊਟਿਨੀ ਔਨ ਦ ਬਾਊਂਟੀ'' ਲਈ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਸਕਰ ਇਨਾਮ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਮਿਲੀ ਸੀ।

ਅਦਾਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ 1915 ਵਿੱਚ ਆਈ ''ਦ ਬਲੈਕ ਬੌਕਸ'' ਸੀ। ਉਸਦੀਆਂ ਹੋਰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਸ਼ਾਮਲਿ ਸਨ, ''ਦ ਜੈਂਟਲਮੈਨ ਫ਼ਰੌਮ ਇੰਡੀਆਨਾ'' (1915), ''ਦ ਰਿਫ਼ੌਰਮ ਕੈਂਡੀਡੇਟ'' (1915), ''ਦ ਟੰਗਜ਼ ਔਫ਼ ਮੈਨ'' (1916), ''ਡੇਵਿਡ ਗੈਰਿਕ'' (1916), ''ਦ ਕੋਡ ਔਫ਼ ਮਾਰਸ਼ੀਆ ਗ੍ਰੇ'' (1916), ''ਦ ਕਾਲ ਔਫ਼ ਦ ਕੰਬਰਲੈਂਡਸ'' (1916), ''ਦ ਮੇਕਿੰਗ ਔਫ਼ ਮੈਡੇਲੀਨਾ'' (1916), ''ਐਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਮੈਰਿਜ'' (1916), ''ਏ ਟੇਲ ਔਫ਼ ਟੂ ਸਿਟੀਜ਼'' (1917), ''ਦ ਵਰਲਡ ਐਂਡ ਦ ਵੂਮਨ'' (1916), ''ਦ ਸਟਰੌਂਗਰ ਲਵ'' (1916), ''ਮਦਾਮ ਲਾ ਪ੍ਰੈਸੀਦੈਂਤੇ'' (1916), ''ਦ ਇੰਟ੍ਰੀਗ'' (1916)।

1957 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਜੌਰਜ ਈਸਟਮੈਨ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;[http://www.eastmanhouse.org/museum/awards.php The George Eastman Award] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120415183637/http://www.eastmanhouse.org/museum/awards.php |date=15 April 2012 }}&lt;/ref&gt;

8 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1960 ਨੂੰ ਲੌਇਡ ਨੂੰ ਮੋਸ਼ਨ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ 6667 ਹੌਲੀਵੁੱਡ ਬੂਲੇਵਾਰਡ ਵਿਖੇ ਹੌਲੀਵੁੱਡ ਵਾਕ ਔਫ਼ ਫ਼ੇਮ ਦਾ ਸਟਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.walkoffame.com/frank-lloyd|title=Frank Lloyd {{!}} Hollywood Walk of Fame|website=www.walkoffame.com|access-date=2016-06-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/frank-lloyd/|title=Frank Lloyd|website=latimes.com|access-date=2016-06-27}}&lt;/ref&gt;

==ਮੌਤ==
ਲੌਇਡ ਦੀ ਮੌਤ 10 ਅਗਸਤ 1960 ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਗਲੈਨਡੇਲ, ਕੈਲੇਫ਼ੋਰਨੀਆ ਵਿਖੇ ਦਫ਼ਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Find a Grave|12372|Frank r Loyd}}&lt;/ref&gt;

==ਚੋਣਵੀਂ ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ==
*''ਦ ਬਲੈਕ ਬੌਕਸ'' (1915) (ਅਦਾਕਾਰ)
*''ਦ ਜੈਂਟਲਮੈਨ ਫ਼ਰੌਮ ਇੰਡੀਆਨਾ'' (1915)
*''ਜੇਨ'' (1915)
*''ਦ ਰਿਫ਼ੌਰਮ ਕੈਂਡੀਡੇਟ'' (1915)
*''ਚੂ ਰਿਡੀਮ ਏ ਵੈਲਯੂ'' (1915)
*''10,000 ਡੌਲਰਜ਼'' (1915)
*''ਦ ਟੰਗਜ਼ ਔਫ਼ ਮੈਨ'' (1916)
*''ਦ ਕੋਡ ਔਫ਼ ਮਾਰਸ਼ੀਆ ਗ੍ਰੇ'' (1916)
*''ਦ ਇੰਟ੍ਰੀਗ'' (1916)
*''ਡੇਵਿਡ ਗੈਰਿਕ'' (1916)
*''ਦ ਕਾਲ ਔਫ਼ ਦ ਕੰਬਰਲੈਂਡਸ'' (1916)
*''ਮਦਾਮ ਲਾ ਪ੍ਰੈਸੀਦੈਂਤੇ'' (1916)
*''ਦ ਮੇਕਿੰਗ ਔਫ਼ ਮੈਡੇਲੀਨਾ'' (1916)
*''ਐਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਮੈਰਿਜ'' (1916)
*''ਦ ਸਟਰੌਂਗਰ ਲਵ'' (1916)
*''ਸਿਨਸ ਔਫ਼ ਹਰ ਪੇਰੈਂਟ'' (1916)
*''ਦ ਵਰਲਡ ਐਂਡ ਦ ਵੂਮਨ'' (1916)
*''ਏ ਟੇਲ ਔਫ਼ ਟੂ ਸਿਟੀਜ਼'' (1917)
*''ਦ ਕਿੰਗਡਮ ਔਫ਼ ਲਵ'' (1917)
*''ਦ ਹਾਰਟ ਔਫ਼ ਏ ਲਾਇਨ'' (1917)
*''ਲੈਸ ਮਿਜ਼ਰੇਬਲਸ'' (1917)
*''ਵ੍ਹੈਨ ਏ ਮੈਨ ਸੀਜ਼ ਰੈੱਡ'' (1917)
*''ਅਮੈਰੀਕਨ ਮੈਥਡਸ'' (1917)
*''ਦ ਪ੍ਰਿੰਸ ਔਫ਼ ਸਾਈਲੈਂਸ'' (1917)
*''ਦ ਰੇਨਬੋ ਟ੍ਰੇਲ'' (1918)
*''ਫ਼ੌਰ ਫ਼ਰੀਡਮ'' (1918)
*''ਟਰੂ ਬਲੂ'' (1918)
*''ਰਾਈਡਰਸ ਔਫ਼ ਦ ਪਰਪਲ ਸੇਜ'' (1918)
*''ਦ ਬਲਾਈਂਡਨੈਸ ਔਫ਼ ਡਾਈਵੋਰਸ'' (1918)
*''ਦ ਲਵਸ ਔਫ਼ ਲੈਟੀ'' (1919)
*''ਦ ਵਰਲਡ ਐਂਡ ਇਟਜ਼ ਵੂਮੈਨ'' (1919)
*''ਪਿਟਫ਼ਾਲਸ ਔਫ਼ ਏ ਬਿਗ ਸਿਟੀ'' (1919)
*''ਮੈਨ ਹੰਟਰ (''1919)
*''ਮਦਾਮ ਐਕਸ'' (1920)
*''ਦ ਸਿਲਵਰ ਹੋਰਡ'' (1920)
*''ਦ ਵੂਮੈਨ ਇਨ ਰੂਮ 13'' (1920)
*''ਦ ਗਰੇਟ ਲਵਰ'' (1920)
*''ਦ ਇਨਵਿਸੀਬਲ ਪਾਵਰ'' (1921)
*''ਦ ਗ੍ਰਿਮ ਕੌਮੇਡੀਅਨ'' (1921)
*''ਦ ਮੈਨ ਫ਼ਰੌਮ ਲੌਸਟ ਰਿਵਰ'' (1921)
*''ਰੋਡਸ ਔਫ਼ ਡੈਸਟਿਨੀ'' (1921)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{commons category}}

== ਬਾਹਰਲੇ ਲਿੰਕ ==
* {{IMDb name|0515979|Frank Lloyd}}
* [http://www.franklloydfilms.com/ Frank Lloyd Films website], includes additional biographical information

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1886]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1960]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਟਾਈਗਰ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਏ ਜਾਂ ਸੁਧਾਰੇ ਗਏ ਲੇਖ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਤਾਨਵੀ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>l39ph1g7s9u2mnu9v4k22b0i43aj97o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>108425</id>
    <revision>
      <id>810075</id>
      <parentid>660707</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:04:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810075</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21002" sha1="5la8p2i6rjk2wcgm7lio5ng5x6w613k" xml:space="preserve">{{Infobox person
|name=ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ
|image size=&lt;!-- DISCOURAGED per WP:IMGSIZE. Use image_upright. --&gt;|image_size=&lt;!-- DISCOURAGED per WP:IMGSIZE. Use image_upright. --&gt;
|birth_name=&lt;!-- only use if different from name above --&gt;
|birth_date=1982|birth_place=[[ਡੁਬਈ]], [[ਯੂਏਈ]]
|baptised=&lt;!-- will not display if birth_date is entered --&gt;|disappeared_date=&lt;!-- {{disappeared date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (disappeared date then birth date) --&gt;|death_date=&lt;!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date then birth date) --&gt;|burial_place=&lt;!-- may be used instead of resting_place and resting_place_coordinates (displays &quot;Burial place&quot; as label) --&gt;|burial_coordinates=&lt;!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;|resting place coordinates=&lt;!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;|resting_place_coordinates=&lt;!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;
|residence=[[ਬ੍ਰੇਸਵੇ]], [[ਡੋਡਾ]], [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]]
|education=* [[ਬੀਕੌਮ]]
* [[ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ]] [[ਇੰਗਲਿਸ਼ ਸਾਹਿਤ]]
|alma mater = ਕ੍ਰਾਈਸਟ ਕਾਲਜ, ਬੈਂਗਲੂਰੂ
* [[ਬਿਸ਼ਪ ਕਾਟਨ ਗਰਲਜ਼ ਸਕੂਲ]]
* [[ਇੰਡੀਅਨ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਦੁਬਈ]] 
|occupation=*[[ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ]] ਡਾਇਰੈਕਟਰ/ਅਧਿਆਪਕ (2009-ਮੌਜੂਦ)
ਪਲਾਨੈਟਸਰਫ ਕਰੀਏਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਿਟਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੰਪਾਦਕ/ਕੰਟੈਂਟ ਲੇਖਕ (2008) 
*ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਕਨਵਰਜੈਂਸ ਲਿਮਟਿਡ ਵਿੱਚ ਕੰਟੈਂਟ ਲੇਖਕ/ਕਾਪੀ ਐਡੀਟਰ (2007-08)
*ਡੀਲਕਸ ਡਿਜੀਟਲ ਸਟੂਡੀਓਜ਼ ਵਿੱਚ ਟੀਮ ਲੀਡ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਪੋਰਟ ਸਰਵਿਸਜ਼) (2005-07) 
*ਕੇਪੀਐਮਜੀ, ਬੰਗਲੌਰ (2003-04) ਵਿੱਚ ਸਟਾਫ ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ (ਆਡਿਟ ਟ੍ਰੇਨੀ)
|agent=&lt;!-- Discouraged in most cases, specifically when promotional, and requiring a reliable source --&gt;|known for=[[Haji Public School]]|known_for=[[Haji Public School]]|notable works=&lt;!-- produces label &quot;Notable work&quot;; may be overridden by &lt;nowiki&gt;|&lt;/nowiki&gt;credits=, which produces label &quot;Notable credit(s)&quot;; or by &lt;nowiki&gt;|&lt;/nowiki&gt;works=, which produces label &quot;Works&quot; --&gt;|notable_works=&lt;!-- produces label &quot;Notable work&quot;; may be overridden by &lt;nowiki&gt;|&lt;/nowiki&gt;credits=, which produces label &quot;Notable credit(s)&quot;; or by &lt;nowiki&gt;|&lt;/nowiki&gt;works=, which produces label &quot;Works&quot; --&gt;|net worth=&lt;!-- Net worth should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|net_worth=&lt;!-- Net worth should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|height=&lt;!-- &quot;X cm&quot;, &quot;X m&quot; or &quot;X ft Y in&quot; plus optional reference (conversions are automatic) --&gt;|weight=&lt;!-- &quot;X kg&quot;, &quot;X lb&quot; or &quot;X st Y lb&quot; plus optional reference (conversions are automatic) --&gt;|religion=&lt;!-- Religion should be supported with a citation from a reliable source, showing self-identification if a living person; do not add a religious denomination here --&gt;|denomination=&lt;!-- Denomination should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|criminal charge=&lt;!-- Criminality parameters should be supported with citations from reliable sources --&gt;|criminal_charge=&lt;!-- Criminality parameters should be supported with citations from reliable sources --&gt;|spouse=&lt;!-- Use article title or common name --&gt;|partner=&lt;!-- (unmarried long-term partner) --&gt;|parents=Saleem Haji and Tasneem Haji|father=&lt;!-- may be used (optionally with mother parameter) in place of parents parameter (displays &quot;Parent(s)&quot; as label) --&gt;|mother=&lt;!-- may be used (optionally with father parameter) in place of parents parameter (displays &quot;Parent(s)&quot; as label) --&gt;|awards=* L'oreal Paris Femina Award 2013 for Education
*State Award for Social Reforms and Empowerment, 2017
|website=http://www.hajipublicschool.org}}

'''ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ''' ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਗ਼ੈਰ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸਕੂਲ ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 2009 ਵਿੱਚ ਹੋਰੀ, ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ। ਿੲਹ ਸਕੂਲ ਉਸਦੇ ਪੂਰਵਜ ਪਿੰਡ ਡੋਡਾ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.thebetterindia.com/31348/haji-public-school-in-jammu-and-kashmir/|title=How One School Is Bringing World Class Education to 320 Children in Remote Jammu &amp; Kashmir - The Better India|date=2015-08-26|work=The Better India|access-date=2016-12-22|language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.shurukaro.com/index.php/community/apps/canvas/27-discussions/group/33-teachersquare?customView=item&amp;discussionId=130|title=Shurukaro.com - Interview with Ms. Sabbah Haji, Director, Haji Public School, Breswana, Jammu and Kashmir|website=www.shurukaro.com|access-date=2016-12-22}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਸੱਬ੍ਹਾ ਦਾ ਜਨਮ ਦੁਬਈ ਵਿੱਖੇ 1982 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਸਲੀਮ ਹਾਜੀ, ਸ਼ੀਪਿੰਗ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ ਮੈਨੇਜਰ ਸੀ। ਸੱਬ੍ਹਾ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬਰੇਸਵਨਾ ਪਿੰਡ, ਡੋਡਾ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ 1980ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਦੁਬਈ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਿੲਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1997 ਵਿੱਚ ਬੈਂਗਲੌਰ ਵੱਸ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ, ਬਰੇਸਵਾਨਾ, ਵਾਪਿਸ ਆ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਸਕੂਲ ਦਾ ਹੁਣ ਪੂਰਾ ਧਿਆਨ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਉੱਪਰ ਹੈ।

==ਪਰਿਵਾਰ==
ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦੁਬਈ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਹੀ ਵੱਡੀ ਹੋਈ। ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਡੋਡਾ ਦੇ ਬਰੇਸਵਾਨਾ ਪਿੰਡ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਸਲੀਮ ਹਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਕਰਦਿਆਂ ਬਿਤਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਜੰਮੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਦੁਬਈ, ਯੂ.ਏ.ਈ ਵਿੱਚ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸ਼ਿਪਿੰਗ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। 2000 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਤੇ, ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਰਜ਼ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸਕੂਲ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਾਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਲਈ ਮੁੱਖ ਸਲਾਹਕਾਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਬਰੇਸਵਾਨਾ ਦੇ ਸਰਪੰਚ (ਪਿੰਡ ਦੇ ਹੈਡਮੈਨ) ਚੁਣੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.theweekendleader.com/Dreams/917/schooling-change.html|title=Schooling change|website=www.theweekendleader.com|access-date=2016-12-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.hajipublicschool.org/management.html|title=Management|website=HAJI PUBLIC SCHOOL|access-date=2016-12-22|archive-date=2016-12-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20161223063334/http://www.hajipublicschool.org/management.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ ਦੀ ਮਾਂ, ਤਸਨੀਮ ਹਾਜੀ, ਸਾਲ 2009 ਤੋਂ ਹੀ ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਧਿਆਪਨ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ 30 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਹੈ। ਤਸਨੀਮ ਹਾਜੀ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਦੁਬਈ, ਯੂ.ਏ.ਈ. ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਨ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਸੱਬ੍ਹਾ ਦਾ ਚਾਚਾ, ਨਸੀਰ ਹਾਜੀ, ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਡ੍ਰਾਇਵਿੰਗ ਫੋਰਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਫੰਡਰ ਹੈ। ਉਹ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ- ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਦੁਬਈ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੁਬਈ, ਜਕਾਰਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿਖੇ ਕਈ ਸਫਲ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਅਤੇ ਭਾਗੀਦਾਰ ਬਣਨ ਲਈ ਖੁਦ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਨਸੀਰ ਹਾਜੀ ਦਾ ਆਪਣੇ ਪੁਸ਼ਤੈਨੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਲਈ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਨਸੀਰ ਹਾਜੀ ਨੇ 2005 ਵਿੱਚ ਡੋਡਾ ਵਿਖੇ &quot;ਹਾਜੀ ਅਮੀਨਾ ਚੈਰੀਟੀ ਟਰੱਸਟ&quot; ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਟਰੱਸਟ ਡੋਡਾ ਖੇਤਰ ਵਿਖੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਮੁਹੱਈਆ, ਡਾਕਟਰੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.aquila-style.com/focus-points/mightymuslimah/journey-of-haji-school-by-sabbah-haji/100890/|title=Journey Of HAJI school by Sabbah Haji|date=2015-05-01|newspaper=Aquila Style|language=en-US|access-date=2016-12-22}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.hajipublicschool.org/about-us.html|title=About Us|website=HAJI PUBLIC SCHOOL|access-date=2016-12-22|archive-date=2016-12-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20161223062920/http://www.hajipublicschool.org/about-us.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

==ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕੈਰੀਅਰ==
ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਦੁਬਈ ਤੋਂ 10ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਉਹ 1997 ਵਿੱਚ ਬੰਗਲੁਰੂ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੋਂ ਹਾਜੀ ਨੇ ਬਿਸ਼ਪ ਕਾਟਨ ਗਰਲਜ਼ ਸਕੂਲ ਬੰਗਲੁਰੂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ 12ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ 2002 ਵਿੱਚ ਬੰਗਲੁਰੂ ਦੇ ਕ੍ਰਾਈਸਟ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਕਾਮਰਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬੈਚਲਰ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।

ਸੱਬ੍ਹਾ ਕੇ.ਪੀ.ਐਮ.ਜੀ., ਬੰਗਲੌਰ (2003-2004) ਵਿੱਚ ਸਟਾਫ ਅਕਾਉਂਟੈਂਟ (ਆਡਿਟ ਟ੍ਰੇਨੀ); ਡੀਲਕਸ ਡਿਜੀਟਲ ਸਟੂਡੀਓਜ਼ (2005-2007) ਵਿੱਚ ਟੀਮ ਲੀਡ (ਇੰਗਲਿਸ਼ ਸਪੋਰਟ ਸਰਵਿਸਿਜ਼); ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਕਨਵਰਜਨ ਲਿਮਟਿਡ ਵਿੱਚ ਸਮੱਗਰੀ ਲੇਖਕ / ਕਾੱਪੀ ਸੰਪਾਦਕ (2007-2008); ਪਲੇਨੇਟਸਫ ਕ੍ਰਿਏਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ (2008) ਵਿੱਚ ਮੈਨੇਜਰ ਸੰਪਾਦਕ/ਸਮਗਰੀ ਲੇਖਕ ਸੀ।

ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਅਮਰਨਾਥ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ ਦੀ ਮਾਂ, ਤਸਨੀਮ ਹਾਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਕਿਸ਼ਤਵਾੜ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੁੰਦਿਆ ਦੇਖਿਆ। ਤਦ ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ ਬੰਗਲੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।

==ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ==
2008 ਵਿੱਚ ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਬਰੇਸਵਾਨਾ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਅਗਾਮੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਉਦਾਸੀਨ ਵਤੀਰੇ ਕਾਰਨ ਲਗਭਗ ਦੋ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਉਥੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਲਾਹ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਬਰੇਸਵਾਨਾ ਵਿੱਚ ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ (ਐਚ.ਪੀ.ਐਸ.) ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 2009 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.firstpost.com/living/harbingers-of-hope-on-womens-day-salute-these-five-angels-of-change-in-kashmir-2663482.html|title=Harbingers of hope: On Women's Day, salute these five angels of change in Kashmir - Firstpost|date=2016-03-08|newspaper=Firstpost|language=en-US|access-date=2016-12-22}}&lt;/ref&gt;

ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ 4 ਮਈ 2009 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ - ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੇਣਾ ਜੋ ਵਧੇਰੇ ਪਹੁੰਚ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਵਿਦਿਅਕ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ। ਸਕੂਲ 
ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਇੰਨੀ ਢੁੱਕਵੀਂ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਸਕੂਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਪਿੰਡ ਵਾਸੀ ਆਪਣੀ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਸਕੂਲ ਲਈ ਸਮੱਗਰੀ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਪਟੀਸ਼ਨ ਲਿਖੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਾਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਸਾਲ 2008 ਦੀ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਤਸਨੀਮ ਹਾਜੀ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਦੋ ਲੜਕਿਆਂ ਨੂੰ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਸਕੂਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਇਮਾਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਸਿਰਫ ਹੇਠਲੇ ਅਤੇ ਉਪਰਲੇ ਕਿੰਡਰਗਾਰਟਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਇਆ। ਬੰਗਲੁਰੂ ਤੋਂ ਸੱਬ੍ਹਾ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਕੰਮ ਦੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਤਸਨੀਮ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ 30 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਧਿਆਪਨ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਗਭਗ 25 ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ। ਅੱਜ, ਸਕੂਲ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇਮਾਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹਰ ਸਾਲ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੁਣ 350 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.motivateme.in/sabbah-haji-a-fresh-whiff-of-change-blowing-across-kashmir/|title=Sabbah Haji- A fresh whiff of change blowing across Kashmir – MotivateMe.in|website=www.motivateme.in|access-date=2016-12-22|archive-date=2016-12-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20161223132323/http://motivateme.in/sabbah-haji-a-fresh-whiff-of-change-blowing-across-kashmir/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

ਹਾਜੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸ੍ਰੀ ਨਸੀਰ ਹਾਜੀ ਦੁਆਰਾ ਡੋਡਾ ਵਿੱਚ ਹਾਜੀ ਅਮੀਨਾ ਚੈਰੀਟੀ ਟਰੱਸਟ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਹੁਣ ਹਾਜੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ 2011 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਜੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਟਰੱਸਟੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸਲੀਮ ਹਾਜੀ, ਤਸਨੀਮ ਹਾਜੀ ਅਤੇ ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ ਹਨ। ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਸ੍ਰੀ ਨਸੀਰ ਹਾਜੀ ਤੋਂ ਇਸ ਲਈ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।

==TED ਵਿਖੇ ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ==
ਸੱਬ੍ਹਾ ਹਾਜੀ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਟੀ.ਈ.ਡੀ. (TED) ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ। 2014 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਬੀ.ਆਈ.ਟੀ.ਐਸ. ਪਿਲਾਨੀ ਗੋਆ ਵਿੱਚ ਟੀ.ਈ.ਡੀ.ਐਕਸ. ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ ਸਿੰਬੀਓਸਿਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਵਲੇ, ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ 2012 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਰਾਹਿਲ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਨਾਲ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟੀ.ਈ.ਡੀ.ਐਕਸ. ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਸਹਿਯੋਜਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।

==ਇਨਾਮ==
* ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਲੋਰੀਅਲ ਪੈਰਿਸ ਫੈਮਿਨਾ ਅਵਾਰਡ 2013&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.femina.in/lifestyle/in-the-news/and-the-winners-are%E2%80%A6-1082.html|title=And the winners are…|newspaper=femina.in|access-date=2017-02-19}}&lt;/ref&gt;
* ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਲਈ ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਸਟੇਟ ਅਵਾਰਡ, 2017&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.dailyexcelsior.com/neeraj-rohmetra-gets-state-award-2/|title=Neeraj Rohmetra gets State Award|date=2017-01-27|newspaper=Jammu Kashmir Latest News {{!}} Tourism {{!}} Breaking News J&amp;K|access-date=2017-02-19|language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references /&gt;

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1982]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਕਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>5la8p2i6rjk2wcgm7lio5ng5x6w613k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰ ਅਰਜਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>117197</id>
    <redirect title="ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ" />
    <revision>
      <id>810091</id>
      <parentid>477680</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T23:33:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ]] to [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</comment>
      <origin>810091</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75" sha1="7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ]]</text>
      <sha1>7vzcbfo9666scxgkc55xisd1993doin</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਕੌਟ ਸਿਲਵਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124937</id>
    <revision>
      <id>810160</id>
      <parentid>541752</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:25:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810160</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2478" sha1="49kzfsear11qtdyiuw0md2wzfjvvuug" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=ਸਕੌਟ ਸਿਲਵਰ|birth_date={{birth date and age|df=y|1964|11|30}}|birth_place=ਵੌਰਕੇਸਟਰ, ਮੈਸੇਚਿਉਸੇਟਸ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|occupation=ਸਕਰੀਨਰਾਇਟਰ, [[ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]]|education=ਏ.ਐਫ.ਆਈ. ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਰੀ}} '''ਸਕੌਟ ਸਿਲਵਰ''' (ਜਨਮ 30 ਨਵੰਬਰ 1964) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਸਕਰੀਨਰਾਈਟਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.nbcbayarea.com/blogs/popcornbiz/The-Fighter-Screenwriters-Next-Round-A-Superhero-Flick-116271314.html|title=&quot;The Fighter&quot; Screenwriter's Next Round: A Superhero Flick|last=Huver|first=Scott|website=NBC Bay Area}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;NYT&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/1999/03/26/movies/film-review-the-squad-that-was-mod-is-reshod.html|title=FILM REVIEW; The Squad That Was Mod Is Reshod|last=Gelder, Lawrence Van|authorlink=Lawrence Van Gelder|date=March 26, 1999|website=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt;

ਸਿਲਵਰ ''ਜੌਹਨਜ਼'',&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/1997/01/31/movies/even-midnight-cowboys-have-sunshine-dreams.html|title=Even Midnight Cowboys Have Sunshine Dreams|last=Holden|first=Stephen|authorlink=Stephen Holden|date=January 31, 1997}}&lt;/ref&gt; ''ਦਿ ਮੋਡ ਸਕੁਐਡ'',&lt;ref name=&quot;NYT&quot;/&gt; ''8 ਮਾਈਲ'', ''ਦਿ ਫਾਈਟਰ,'' ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਸਰਵੋਤਮ ਮੂਲ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/news/scott-silver-fighter-96527|title=Scott Silver, 'The Fighter'|website=The Hollywood Reporter}}&lt;/ref&gt;, ਅਤੇ ''[[ਜੋਕਰ (2019 ਫ਼ਿਲਮ)|ਜੋਕਰ]]'' ਲਈ [[ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ]] ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਸਕੌਟ ਯਹੂਦੀ ਮੂਲ ਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.clevelandjewishnews.com/archives/jewish-stars/article_7e0fb163-40ce-5c20-9f17-ee338570edab.html|title=Jewish Stars 2/18|last=Bloom|first=Nate|date=February 18, 2011|publisher=[[Cleveland Jewish News]]|access-date=January 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1964]]</text>
      <sha1>49kzfsear11qtdyiuw0md2wzfjvvuug</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਫੁਲਾਤੀ ਗਿਦਾਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125405</id>
    <revision>
      <id>810166</id>
      <parentid>771685</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:30:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810166</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3058" sha1="hamr9npviga9wji8vby6gf6thdyjhwd" xml:space="preserve">{{infobox person
| name = ਫੁਲਾਤੀ ਗਿਦਾਲੀ
| image = 
| caption = 
| native_name = 
| native_name_lang = 
| birth_name = 
| nationality = [[ਭਾਰਤੀ]]
| birth_date = 1911
| birth_place = 
| death_date = 22 ਅਗਸਤ 2019 (ਉਮਰ 108)
| other_names = ਸ਼ੈਤੋਲ ਮਹਾਰਾਣੀ 
| occupation = ਲੋਕ ਗਾਇਕਾ
| deaths = 
| years_active = 
| spouse = 
| known_for = 
| awards = ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ (2010)&lt;br&gt;ਬੰਗਾ ਰਤਨ (2013)
| notable_works = 
| alma_mater = 
}}

'''ਫੁਲਾਤੀ ਗਿਦਾਲੀ''' (1911 - 22 ਅਗਸਤ 2019) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾ ਸੀ, ਜੋ '''ਸ਼ੈਤੋਲ ਮਹਾਰਾਣੀ''' ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;a&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.uttarbangergramunnayan.com/coochbehar/chhatol-emperor-fulati-gidali-of-bangabharat-award-winning-coach/|title=প্রয়াত হলেন বঙ্গরত্ন পুরষ্কার প্রাপ্ত কোচবিহারের ষাইটোল সম্রাজ্ঞী ফুলতি গিদালি|date=22 August 2019|website=Ubg news|language=bn|6=|access-date=18 April 2020}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;b&quot;&gt;{{Cite web|url=https://m.etvbharat.com/bengali/west-bengal/state/coochbehar/hunger-strike-in-coochbihar/wb20190814152323538#wb20190823042921055|title=প্রয়াত কোচবিহারের ষাইটোল সম্রাজ্ঞী ফুলতি গিদালি|date=23 August 2019|website=ETV Bharat|language=bn|access-date=25 August 2019}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ਫੁਲਾਤੀ ਗਿਦਾਲੀ ਦਾ ਜਨਮ 1911 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ &quot;ਸ਼ੈਤੋਲ&quot; (ਕੁਚ ਬਿਹਾਰ, [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]], [[ਭਾਰਤ]] ਤੋਂ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਲੋਕ ਗੀਤ) ਗਾਇਆ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ 2010 ਵਿੱਚ ਰਬਿੰਦਰਾ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ [[ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਤਦ ਉਸਨੇ 2013 ਵਿੱਚ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]] ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਬੰਗਾ ਰਤਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;a&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;b&quot;/&gt; 22 ਅਗਸਤ 2019 ਨੂੰ 108 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2019]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1911]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>hamr9npviga9wji8vby6gf6thdyjhwd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੱਧ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਗਣਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਂਮਾਰੀ 2020</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126776</id>
    <revision>
      <id>810191</id>
      <parentid>762435</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:49:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810191</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4316" sha1="m5rzkqtj5f2gjzxjbra7evl129hspk7" xml:space="preserve">[[2019–20 ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਮਾਰੀ|2019–20 ਦੇ ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਂਮਾਰੀ]] ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਮਾਰਚ 2020 ਵਿਚ [[ਮੱਧ ਅਫਰੀਕੀ ਗਣਰਾਜ|ਮੱਧ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਗਣਰਾਜ]] ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ। 

== ਪਿਛੋਕੜ ==
12 ਜਨਵਰੀ 2020 ਨੂੰ, [[ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ]] (ਡਬਲਯੂਐਚਓ) ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਚੀਨ ਦੇ ਹੁਬੇਈ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਵੁਹਾਨ ਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 31 ਦਸੰਬਰ 2019 ਨੂੰ WHO [[ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ]]  ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;Elsevier&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center|title=Novel Coronavirus Information Center|last=Elsevier|date=|website=Elsevier Connect|archive-url=https://web.archive.org/web/20200130171622/https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center|archive-date=30 January 2020|access-date=15 March 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Reynolds4March2020&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.wired.co.uk/article/china-coronavirus|title=What is coronavirus and how close is it to becoming a pandemic?|last=Reynolds|first=Matt|date=4 March 2020|work=Wired UK|access-date=5 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200305104806/https://www.wired.co.uk/article/china-coronavirus|archive-date=5 March 2020|issn=1357-0978}}&lt;/ref&gt; 

ਕੋਵਿਡ-19 ਲਈ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਦਰ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ [[ਸਾਰਸ (ਰੋਗ)|2003 ਦੇ ਸਾਰਾਂ]] ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ, &lt;ref name=&quot;Imperial13March2020&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.imperial.ac.uk/news/196137/crunching-numbers-coronavirus/|title=Crunching the numbers for coronavirus|website=Imperial News|archive-url=https://web.archive.org/web/20200319084913/https://www.imperial.ac.uk/news/196137/crunching-numbers-coronavirus/|archive-date=19 March 2020|access-date=15 March 2020}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Gov.ukHCIDDef&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.gov.uk/guidance/high-consequence-infectious-diseases-hcid|title=High consequence infectious diseases (HCID); Guidance and information about high consequence infectious diseases and their management in England|last=|first=|date=|website=GOV.UK|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20200303051938/https://www.gov.uk/guidance/high-consequence-infectious-diseases-hcid|archive-date=3 March 2020|access-date=17 March 2020}}&lt;/ref&gt; ਪਰੰਤੂ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੁੱਲ ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;WFSA&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.wfsahq.org/resources/coronavirus|title=World Federation Of Societies of Anaesthesiologists – Coronavirus|last=|first=|date=|website=www.wfsahq.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20200312233527/https://www.wfsahq.org/resources/coronavirus|archive-date=12 March 2020|access-date=15 March 2020}}&lt;/ref&gt;  

== ਟਾਈਮਲਾਈਨ ==
ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕੇਸ 14 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਇਕ 74 ਸਾਲਾ ਇਟਾਲੀਅਨ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਇਟਲੀ ਦੇ [[ਮਿਲਾਨ]] ਤੋਂ ਮੱਧ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਗਣਰਾਜ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ, ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.reuters.com/article/health-coronavirus-centralafrica/central-african-republic-confirms-first-coronavirus-case-who-idUSL8N2B62KD|title=Central African Republic confirms first coronavirus case -WHO|date=15 March 2020|website=Reuters|archive-url=https://web.archive.org/web/20200315211056/https://www.reuters.com/article/health-coronavirus-centralafrica/central-african-republic-confirms-first-coronavirus-case-who-idUSL8N2B62KD|archive-date=15 March 2020|access-date=15 March 2020}}&lt;/ref&gt; 

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:2019-20 ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਬਿਮਾਰੀ]]</text>
      <sha1>m5rzkqtj5f2gjzxjbra7evl129hspk7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕੰਸਾਸ ਵਿੱਚ ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਂਮਾਰੀ 2020</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126883</id>
    <revision>
      <id>810167</id>
      <parentid>763836</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:30:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810167</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29705" sha1="61t0hl3o6w9f15i344ifft46oqv93uy" xml:space="preserve">[[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਕੰਸਾਸ ਰਾਜ ਵਿੱਚ [[2019–20 ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਮਾਰੀ|2019-20 ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਮਹਾਮਾਰੀ]] ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ 7 ਮਾਰਚ, 2020 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।

== ਟਾਈਮਲਾਈਨ ==
ਪਹਿਲਾ ਕੇਸ 7 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜੌਨਸਨ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਮਹਿਲਾ ਉੱਤਰੀ-ਪੂਰਬੀ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਮਹਿਲਾ ਦੀ ਉਮਰ 50 ਸਾਲ ਤੌ ਘੱਟ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kcur.org/post/first-case-coronavirus-kansas-confirmed-johnson-county#stream/0|title=The First Case of Coronavirus In Kansas Is Confirmed In Johnson County|website=kcur.org|access-date=2020-03-31}}&lt;/ref&gt;

12 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਜਾਨਸਨ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ 3 ਹੋਰ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kansascity.com/news/politics-government/article241128896.html|title=Kansas reports another 3 cases in Johnson County|date=2020-03-12|website=Kansascity|language=en-US|access-date=2020-03-13}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਆਦਮੀ 35 ਤੋਂ 65 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸਨ। ਜੋ ਕੀ [[ਫ਼ਲੌਰਿਡਾ|ਫਲੋਰਿਡਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਗਏ ਸਨ। ਪਹਿਲੀ ਮੌਤ ਵਿਯਨੋਟੋਟ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ 70ਵੇਂ ਸਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਸੀ ਦੱਸੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kansascity.com/news/local/article241145806.html|title=Kansas reports first death in Wyandotte County|date=2020-03-12|website=Kansascity|language=en-US|access-date=2020-03-13}}&lt;/ref&gt; ਰਾਜਪਾਲ ਲੌਰਾ ਕੈਲੀ ਨੇ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kctv5.com/coronavirus/kansas-sees-first-coronavirus-death-governor-declares-state-of-emergency/article_fa47fefa-64b9-11ea-af09-d763e0e77a73.html|title=Kansas sees first coronavirus death, governor declared state of emergency|last=Brown|first=Zoe|website=KCTV Kansas City|language=en|access-date=2020-03-16|archive-date=2020-04-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20200401224810/https://www.kctv5.com/coronavirus/kansas-sees-first-coronavirus-death-governor-declares-state-of-emergency/article_fa47fefa-64b9-11ea-af09-d763e0e77a73.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

13 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਬਟਲਰ ਕਾਉਂਟੀ, ਵਿਛੀਟਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਕੇ ਆਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kwch.com/content/news/Welsey-Medical-Center-doctor-confirms-first-coronavirus-case-in-Wichita-568770071.html|title=Wichita hospital confirms first presumptive positive case of coronavirus|website=[[KWCH-DT]]|access-date=2020-03-14}}&lt;/ref&gt;

14 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਜਾਨਸਨ ਕਾਉਂਟੀ ਕਮਿੳਂਨਿਟੀ ਕਾਲਜ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦਾ ਵਾਇਰਸ ਟੈਸਟ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਦਾ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਮਾਮਲਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ksnt.com/news/local-news/woman-associated-with-johnson-co-community-college-tests-positive-for-coronavirus/|title=Woman associated with Johnson County Community College tests positive for coronavirus|website=KSNT.com|access-date=2020-03-15|archive-date=2020-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200315124152/https://www.ksnt.com/news/local-news/woman-associated-with-johnson-co-community-college-tests-positive-for-coronavirus/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਫ੍ਰੈਂਕਲਿਨ ਕਾਉਂਟੀ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਰਾਜ ਕੁੱਲ 8 ਸੰਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕੇਸ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ksnt.com/news/local-news/franklin-county-announces-local-state-of-disaster-after-first-coronavirus-case/|title=Franklin County announces local state of disaster after first coronavirus case|website=KSNT.com|access-date=2020-03-15|archive-date=2020-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200315140252/https://www.ksnt.com/news/local-news/franklin-county-announces-local-state-of-disaster-after-first-coronavirus-case/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

15 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, 50ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਕਨਸਾਸ ਵਿੱਚ ਨੌਵਾਂ ਅਤੇ ਜੌਨਸਨ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਛੇਵਾਂ ਕੇਸ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kshb.com/news/national/coronavirus/johnson-county-ks-reports-6th-covid-case|title=Johnson County, KS reports 6th COVID case|date=15 March 2020|website=KSHB|language=en|access-date=2020-03-16}}&lt;/ref&gt; ਰਾਜਪਾਲ ਲੌਰਾ ਕੈਲੀ ਨੇ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cjonline.com/news/20200315/kansas-coronavirus-update-governor-asks-schools-to-close-kdhe-wants-travelers-to-quarantine-at-home|title=Kansas coronavirus update: Governor asks schools to close; KDHE wants travelers to quarantine at home|last=Smith|first=Sherman|website=The Topeka Capital-Journal|language=en|access-date=2020-03-16}}&lt;/ref&gt;

16 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਰਾਜਪਾਲ ਲੌਰਾ ਕੈਲੀ ਨੇ ਜਾਨਸਨ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਣੇ ਕੇਸਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ 2 ਹੋਰ ਕੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kmbc.com/article/johnson-county-says-8-people-have-presumptive-positive-cases-of-covid-19/31669527|title=Johnson County says 8 people have presumptive positive cases of COVID-19|website=KMBC News 9|access-date=2020-03-16}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਨਾਲ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 11 ਕੇਸ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਰਾਜਪਾਲ ਲੌਰਾ ਕੈਲੀ ਨੇ ਵੀ 50 ਜਾਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਕਰਨ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.leavenworthtimes.com/news/20200316/kelly-imposes-cdc-limit-of-50-people-at-gatherings-kansas-documents-11-cases|title=Kelly imposes CDC limit of 50 people at gatherings, Kansas documents 11 cases|last=Carpenter|first=Tim|website=The Leavenworth Times - Leavenworth, KS|language=en|access-date=16 March 2020}}&lt;/ref&gt; ਜਾਨਸਨਕਾ, ਕੰਸਾਸ ਅਤੇ ਯੂਨੀਫਾਈਡ ਸਰਕਾਰ ਵਯਾਨੋਟੋਟ, ਕੰਸਾਸ ਅਤੇ ਕੰਸਾਸ ਸਿਟੀ, ਕੰਸਾਸ, ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਭਾਈਵਾਲੀ [[ਮਿਜ਼ੂਰੀ|ਮਿਸੂਰੀ]] ; ਜੈਕਸਨ ਕਾਉਂਟੀ, ਮਿਸੂਰੀ ਅਤੇ ਕੰਸਾਸ ਸਿਟੀ, ਮਿਸੂਰੀ ਨੇ 10 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਕਰਨ 'ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ 15 ਮਾਰਚ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਬਾਰਾਂ, ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ ਅਤੇ ਥੀਏਟਰਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.jocogov.org/press-release/county-management/regional-core-4-partners-order-temporary-closings-some-businesses|title=Regional CORE 4 partners order temporary closings for some businesses; ban public gatherings of more than 10 people|website=Johnson County Kansas|language=en|access-date=17 March 2020|archive-date=12 ਜੂਨ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200612103125/https://www.jocogov.org/press-release/county-management/regional-core-4-partners-order-temporary-closings-some-businesses|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

17 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਫੋਰਡ ਕਾਉਂਟੀ ਅਤੇ ਮਿਆਮੀ ਕਾਉਂਟੀ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਗ਼ੈਰ-ਵਸਨੀਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ, ਕੇਸ ਕ੍ਰਮਵਾਰ [[ਔਰੇਗਨ|ਓਰੇਗਨ]] ਅਤੇ ਮਿਸੂਰੀ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kctv5.com/kansas-governor-closes-k--schools-workers-to-stay-home/article_b7e9a8c0-5d97-5f45-bb50-74e3f465648a.html|title=Kansas governor closes K-12 schools; workers to stay home|last=Press|first=JOHN HANNA Associated|website=KCTV Kansas City|language=en|access-date=2020-03-18|archive-date=2020-03-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20200319181024/https://www.kctv5.com/kansas-governor-closes-k--schools-workers-to-stay-home/article_b7e9a8c0-5d97-5f45-bb50-74e3f465648a.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਜੌਹਨਸਨ ਕਾਉਂਟੀ ਨੇ ਵਾਧੂ 2 ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਉਂਟੀ ਕੁੱਲ 10 ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕੁਲ 14 ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ksnt.com/health/coronavirus/johnson-county-confirms-2-more-cases-of-coronavirus/|title=Johnson County confirms 2 more cases of coronavirus|website=KSNT.com|access-date=2020-03-17|archive-date=2020-04-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20200401225409/https://www.ksnt.com/health/coronavirus/johnson-county-confirms-2-more-cases-of-coronavirus/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਵਿਯਨਡੋਟ ਕਾਉਂਟੀ ਨੇ 2 ਨਵੇਂ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ। ਦੋਵੇਂ ਮਰੀਗ਼ ਮਹਿਲਾ ਹਨ, ਇੱਕ ਉਸਦੇ 40 ਸੈਕੰਡ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਸਦੇ 50 ਸੈਕੰਡ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਦ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ksnt.com/health/coronavirus/wyandotte-county-reports-2-more-cases-of-covid-19/|title=Wyandotte County reports 2 more cases of COVID-19|website=KSNT.com|access-date=2020-03-17|archive-date=2020-03-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318153031/https://www.ksnt.com/health/coronavirus/wyandotte-county-reports-2-more-cases-of-covid-19/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਡਗਲਸ ਕਾਉਂਟੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕੇਸ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ 20 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਫਲੋਰੀਡਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਾਜ ਦੀ ਕੁਲ ਗਿਣਤੀ 16 ਹੋ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ksnt.com/health/coronavirus/first-coronavirus-case-identified-in-douglas-county/|title=First coronavirus case identified in Douglas County|website=KSNT.com|access-date=2020-03-17|archive-date=2020-03-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318171053/https://www.ksnt.com/health/coronavirus/first-coronavirus-case-identified-in-douglas-county/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਰਾਜਪਾਲ ਲੌਰਾ ਕੈਲੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਸਕੂਲ ਸਾਲ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.npr.org/sections/health-shots/2020/03/18/817650302/coronavirus-kansas-becomes-1st-state-to-end-school-year-but-may-not-be-last|title=Coronavirus: Kansas Becomes 1st State To End School Year — But May Not Be Last|website=NPR.org|language=en|access-date=2020-03-18}}&lt;/ref&gt;

18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਜੌਨਸਨ ਕਾਉਂਟੀ ਦੁਆਰਾ 2 ਨਵੇਂ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਉਂਟੀ ਕੁੱਲ 12 ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://fox4kc.com/news/johnson-county-now-says-12-people-have-presumptive-positive-cases-of-covid-19/|title=Johnson County now says 12 people have presumptive positive cases of COVID-19|date=2020-03-18|website=FOX 4 Kansas City WDAF-TV {{!}} News, Weather, Sports|language=en-US|access-date=2020-03-18|archive-date=2020-03-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20200319153552/https://fox4kc.com/news/johnson-county-now-says-12-people-have-presumptive-positive-cases-of-covid-19/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਕੰਸਾਸ ਸਿਟੀ, ਮਿਸੂਰੀ ਦੇ ਵੀਏ ਮੈਡੀਕਲ ਸੈਂਟਰ ਨੇ ਵੈਨੈਂਡੋਟ ਕਾਉਂਟੀ, ਕੰਸਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kshb.com/news/coronavirus/2-new-covid-19-cases-reported-in-missouri-1-of-which-is-in-kc|title=Kansas City VA: Wyandotte County veteran tests positive for COVID-19|date=2020-03-18|website=KSHB|language=en|access-date=2020-03-18}}&lt;/ref&gt; ਲੀਵਨਵਰਥ ਕਾਉਂਟੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ 2 ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਨਾਲ 40 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ, ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਕਮਿੳਨਿਟੀ ਟਰਾਂਸਮਿਸਨ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਸ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kmbc.com/article/more-covid-19-cases-reported-across-the-metro-area/31735031|title=KANSAS: Leavenworth Co. confirms first two COVID-19 cases, JoCo seeing community transmission|last=KMBC 9 News Staff|date=2020-03-18|website=KMBC|language=en|access-date=2020-03-18}}&lt;/ref&gt; ਮੌਰਿਸ ਕਾਉਂਟੀ ਨੇ ਕੌਂਸਲ ਗਰੋਵ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਵਿੱਚ 2 ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ [[ਕੈਰੀਬੀਆ|ਕੈਰੇਬੀਅਨ ਗਏ ਸਨ]]।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.emporiagazette.com/free/article_75eb5ff8-698c-11ea-9ecf-330e90ac172b.html|title=Two test positive for COVID-19 in Council Grove|last=brooks@emporia.com|first=Ryann Brooks|website=Emporia Gazette|language=en|access-date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;

19 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਚੈਕੋਰੀ,ਕਾਉਂਟੀ ਲਿਨ ਕਾਉਂਟੀ, ਅਤੇ ਜੈਕਸਨ ਕਾਉਂਟੀ, ਕੰਸਾਸ ਸਭ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ksn.com/news/health/coronavirus/coronavirus-in-kansas/first-confirmed-case-of-covid-19-in-cherokee-county/|title=First confirmed case of COVID-19 in Cherokee County|date=2020-03-19|website=KSN-TV|language=en-US|access-date=2020-03-19|archive-date=2020-03-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320134347/https://www.ksn.com/news/health/coronavirus/coronavirus-in-kansas/first-confirmed-case-of-covid-19-in-cherokee-county/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://linncountynews.net/news/special-confirmed-case-of-coronavirus-in-linn-county|title=The Linn County News|website=linncountynews.net|access-date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://hayspost.com/posts/5e7357c0afae0f4d5f5d8313|title=Update: Morris, Jackson County report patients with coronavirus|website=Hays Post|language=en-US|access-date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt; ਜੌਹਨਸਨ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਵਾਇਰਸ ਦੇ 4 ਨਵੇਂ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਉਂਟੀ ਕੁੱਲ 16 ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kshb.com/news/coronavirus/johnson-county-reports-new-covid-19-cases-total-now-16|title=Johnson County reports new COVID-19 cases; total now 16|date=2020-03-19|website=KSHB|language=en|access-date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kmbc.com/article/more-covid-19-cases-reported-across-the-metro-area/31735031|title=Gov. Mike Parson says Missouri now has 28 positive cases of COVID-19|last=KMBC 9 News Staff|date=2020-03-19|website=KMBC|language=en|access-date=2020-03-19}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਦਿਨ, ਕੰਸਾਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਕੇਸ 36 ਕੇਸਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kansascity.com/news/coronavirus/article241341731.html|title=Kansas coronavirus numbers climb to 36, including in four new counties|last=Moore|first=Katie|date=19 March 2020|website=Kansas City Star|archive-url=|archive-date=|access-date=20 March 2020}}&lt;/ref&gt; ਬਟਲਰ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਸਰਾ ਮਾਮਲਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kansas.com/news/coronavirus/article241352321.html|title=Second Wichita-area coronavirus case confirmed in Butler County. Kansas total at 35|last=Tidd|first=Jason|website=kansas|language=en|access-date=2020-03-20}}&lt;/ref&gt; ਵਿਯਨੋਟੋਟ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 9 ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kctv5.com/coronavirus/th-case-of-covid--detected-in-wyandotte-county/article_7b13f5d8-6a42-11ea-a3ce-0b9a46e049be.html|title=9th case of COVID-19 detected in Wyandotte County|last=Brown|first=Zoe|website=KCTV Kansas City|language=en|access-date=2020-03-20|archive-date=2020-03-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320235940/https://www.kctv5.com/coronavirus/th-case-of-covid--detected-in-wyandotte-county/article_7b13f5d8-6a42-11ea-a3ce-0b9a46e049be.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

20 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਸੇਡਗਵਿਕ ਕਾਉਂਟੀ ਦੇ ਵਸਨੀਕ, ਵਿਛਿਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kansas.com/news/coronavirus/article241357566.html|title=First Sedgwick County presumptive-positive coronavirus patient is in home isolation|website=kansas|language=en|access-date=2020-03-20}}&lt;/ref&gt; ਲੀਵਨਵਰਥ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ 2 ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਉਂਟੀ ਕੁੱਲ 4 ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://fox4kc.com/tracking-coronavirus/leavenworth-county-confirms-two-new-coronavirus-cases-bringing-total-to-four/|title=Leavenworth County confirms two new coronavirus cases, bringing total to four|date=2020-03-20|website=FOX 4 Kansas City WDAF-TV {{!}} News, Weather, Sports|language=en-US|access-date=2020-03-20|archive-date=2020-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321152156/https://fox4kc.com/tracking-coronavirus/leavenworth-county-confirms-two-new-coronavirus-cases-bringing-total-to-four/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਜੌਹਨਸਨ ਕਾਉਂਟੀ ਨੇ 8 ਨਵੇਂ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ 24 ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kansascity.com/news/coronavirus/article241370956.html|title=Johnson County up to 24 coronavirus cases, an increase of 8 despite limits on tests|last=Moore|first=Katie|date=March 20, 2020|website=The Kansas City Star|archive-url=https://archive.today/20200320235427/https://www.kansascity.com/news/coronavirus/article241370956.html|archive-date=March 20, 2020|access-date=March 20, 2020}}&lt;/ref&gt;

24 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਜੈਕਸਨ ਅਤੇ ਵਿਯਨਦੋਟ, ਜੈਕਸਨ ਕਾਉਂਟੀ, ਮਿਸੂਰੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ 30 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਸਟੇਅ ਅੇਟ ਹੋਮ ਅੋਡਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ 12:01 &amp;nbsp; ਮੈਂ ਕੰਸਾਸ ਸਿਟੀ ਮੈਟਰੋ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਫੈਲਣ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਕਰਨ ਲਈ ਹਾਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kansascity.com/news/coronavirus/article241400106.html|title=Kansas City metro under stay-at-home order effective Tuesday as coronavirus spreads|website=kansascity.com|access-date=2020-03-24}}&lt;/ref&gt;

25 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਵਿਯਾਂਦੋਟ ਕਾਉਂਟੀ ਨੇ ਰਾਜ ਲਈ ਤੀਜੀ ਮੌਤ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www2.ljworld.com/news/state-region/2020/mar/25/3rd-coronavirus-death-reported-in-kansas-amid-closures/|title=3rd coronavirus death reported in Kansas amid closures|website=ljworld.com|access-date=2020-03-25}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਕੇਸ 100 ਪਾਸ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

27 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਇੱਕ ਚੌਥੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖਬਰ ਮਿਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ 200 ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www-1.kansas.com/news/article241554786.html#|title=Kansas coronavirus death toll rises to 4, with 202 cases|website=kansas.com|access-date=2020-03-28|archive-date=2020-06-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20200627045755/https://www.kansas.com/news/article241554786.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

28 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਪੰਜਵੀਂ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ। ਕੈਲੀ ਨੇ ਸੋਮਵਾਰ 30 ਮਾਰਚ ਨੂੰ 12:01 ਵਜੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਲਈ ਰਾਜ ਵਿਆਪੀ ਸਟੇਅ-ਐਟ-ਹੋਮ ਆਰਡਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.salina.com/news/20200328/kansas-coronavirus-update-gov-laura-kelly-imposes-statewide-stay-at-home-order-state-logs-5th-death-261-cases|title=Kansas coronavirus update: Gov. Laura Kelly imposes statewide stay-at-home order; state logs 5th death, 261 cases|website=salina.com|access-date=2020-03-28|archive-date=2020-03-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328201647/https://www.salina.com/news/20200328/kansas-coronavirus-update-gov-laura-kelly-imposes-statewide-stay-at-home-order-state-logs-5th-death-261-cases|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== ਅੰਕੜੇ ==
{{ਅਨੁਵਾਦ}}
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size: 85%;&quot;
|+
! colspan=&quot;3&quot; |2019 Novel Coronavirus (COVID-19) in Kansas&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://govstatus.egov.com/coronavirus|title=COVID-19 Updates|website=govstatus.egov.com|language=en|access-date=2020-04-12|archive-date=2020-03-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20200330084700/https://govstatus.egov.com/coronavirus|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
!County
!Cases
!Deaths&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/interactive/2020/us/kansas-coronavirus-cases.html|title=Coronavirus in Kansas: Map and Case Count|website=nytimes.com|access-date=2020-04-12}}&lt;/ref&gt;
|-
|Anderson
|1
| -
|-
|Atchison
|3
| -
|-
|Barber
|1
| -
|-
|Barton
|4
| -
|-
|Bourbon
|7
|1
|-
|Butler
|8
| -
|-
|Chautauqua
|3
| -
|-
|Cherokee
|6
| -
|-
|Clay
|1
| -
|-
|Cloud
|3
| -
|-
|Coffey
|38
|1
|-
|Cowley
|1
|1
|-
|Crawford
|4 (+2 presumptive)
|1
|-
|Doniphan
|1
| -
|-
|Douglas
|39 (+1 presumptive)
| -
|-
|Ellis
|1
| -
|-
|Finney
|15
| -
|-
|Ford
|13
| -
|-
|Franklin
|11
| -
|-
|Geary
|5
| -
|-
|Gove
|1
| -
|-
|Greenwood
|1
| -
|-
|Hamilton
|1
| -
|-
|Harvey
|4
| -
|-
|Jackson
|1
| -
|-
|Jefferson
|5
| -
|-
|Jewell
|3
| -
|-
|Johnson
|304
|13
|-
|Kearny
|1
| -
|-
|Labette
|18
| -
|-
|Leavenworth
|85
|1
|-
|Linn
|5
| -
|-
|Lyon
|27
| -
|-
|Marion
|3
| -
|-
|McPherson
|13
| -
|-
|Miami
|3
| -
|-
|Mitchell
|2
| -
|-
|Montgomery
|11
|2
|-
|Morris
|2
| -
|-
|Morton
|1
| -
|-
|Neosho
|2
| -
|-
|Osage
|4
| -
|-
|Osborne
|2
| -
|-
|Ottawa
|3
| -
|-
|Phillips
|1
| -
|-
|Pottawatomie
|5
| -
|-
|Pratt
|1
| -
|-
|Reno
|10
| -
|-
|Republic
|4
| -
|-
|Riley
|20
| -
|-
|Rooks
|2
| -
|-
|Saline
|9
|1
|-
|Scott
|1
| -
|-
|Sedgwick
|196
|2
|-
|Seward
|5
| -
|-
|Shawnee
|74
|3
|-
|Stafford
|1
| -
|-
|Stanton
|1
| -
|-
|Stevens
|2
| -
|-
|Sumner
|2
|1
|-
|Wabaunsee
|1
| -
|-
|Woodson
|3
| -
|-
|Wyandotte
|332
|24
|-
!Total
!1337
!56
|-
!Total (including presumptive)
!1340
!56
|-
! colspan=&quot;3&quot; |
''This table reflects KDHE-published totals&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;as of April 12, 2020 at 16:00 (UTC)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;and may not reflect cases reported in the last 24 hours''
|}

== ਖੇਡਾਂ ਤੇ ਅਸਰ ==
12 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਕੰਸਾਸ ਸਟੇਟ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਸਕਟਬਾਲ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਡੋਜ ਸਿਟੀ, ਮੈਨਹੱਟਨ, ਹਚਿੰਸਨ, ਸਲੀਨਾ, ਐਮਪੋਰਿਆ ਅਤੇ ਵਿਵਿਟਾ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kansascity.com/sports/high-school/prep-basketball/kansas-prep-basketball/article241160296.html#storylink=mainstage|title=A night of 48 champions: How hope turned to heartbreak at Kansas state basketball|website=www.kansascity.com|access-date=2020-03-24}}&lt;/ref&gt; 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਕੇਐਸਐਚਐਸਏਏ ਨੇ ਸਾਰੇ ਬਸੰਤ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kshsaa.org/Public/pdf/CovidSpringUpdate.pdf|title=COVID-19 Spring Activities Update|website=www.kshsaa.org|access-date=2020-03-24}}&lt;/ref&gt;

=== ਕਾਲਜ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ===
12 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜੀਏਟ ਅਥਲੈਟਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਸਾਰੇ ਸਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਡਿਵੀਜ਼ਨ I ਦੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾ ਦੇ ਬਾਸਕਟਬਾਲ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਭਰ ਦੇ ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;ncaa&quot;&gt;[https://www.ncaa.org/about/resources/media-center/news/ncaa-cancels-remaining-winter-and-spring-championships NCAA cancels remaining winter and spring championships] NCAA, March 12, 2020&lt;/ref&gt; 16 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਜੂਨੀਅਰ ਕਾਲਜ ਅਥਲੈਟਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਦੇ ਬਾਕੀ ਰੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;[https://www.mlive.com/sports/2020/03/njcaa-cancels-spring-sports-basketball-nationals-amid-coronavirus-outbreak.html NJCAA cancels spring sports, basketball nationals amid coronavirus outbreak] MLive.com, March 16, 2020&lt;/ref&gt;

=== ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਖੇਡਾਂ ===
12 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੇ [[ਮੇਜਰ ਲੀਗ ਸੌਕਰ]] ਦੇ 2020 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਲੰਬੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਕੇ ਸਪੋਰਟਿੰਗ ਕੰਸਾਸ ਸਿਟੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mlssoccer.com/2020/covid-19|title=Essential COVID-19 information for MLS fans|website=mlssoccer|access-date=17 March 2020|archive-date=31 ਮਈ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200531212645/https://www.mlssoccer.com/2020/covid-19|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਸੇ ਦਿਨ ਯੂਐਸਐਲ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਨੇ ਸਪੋਰਟਿੰਗ ਕੰਸਾਸ ਸਿਟੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 2020 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੇਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.uslchampionship.com/news_article/show/1094891|title=USL Championship Temporarily Suspends Play|date=12 March 2020|website=USL Championship|publisher=USLChampionship|language=en-us|access-date=17 March 2020}}&lt;/ref&gt; 14 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਈਸੀਐਚਐਲ ਨੇ ਵਿਕੀਟਾ ਥੰਡਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 2019–20 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਬਾਕੀ ਰੱਦ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.echl.com/en/news/2020/3/echl-cancels-remainder-of-2019-20-season|title=ECHL cancels remainder of 2019-20 Season|website=www.echl.com|language=en|access-date=2020-03-17}}&lt;/ref&gt; 16 ਮਾਰਚ ਨੂੰ, ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਇਨਡੋਰ ਫੁਟਬਾਲ ਨੇ ਸੈਲੀਨਾ ਲਿਬਰਟੀ ਅਤੇ ਵਿਵਿਟਾ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ 30 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਦੇਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.salinaliberty.com/liberty-schedule-is-on-hold|title=Liberty Schedule is On Hold|last=Munsch|first=Laura|date=12 March 2020|website=www.salinaliberty.com|language=en|access-date=17 March 2020|archive-date=12 ਜੂਨ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200612103134/https://www.salinaliberty.com/liberty-schedule-is-on-hold|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:2019-20 ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਬਿਮਾਰੀ]]</text>
      <sha1>61t0hl3o6w9f15i344ifft46oqv93uy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੰਮਟ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸ਼ਬਦਾਲੰਕਾਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133924</id>
    <revision>
      <id>810184</id>
      <parentid>594809</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:46:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810184</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13199" sha1="0qellzy5v3ofdk1rarl57kmgp14vlgx" xml:space="preserve">{{Tone|date=ਜੂਨ 2025}}{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}

{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}

{{Expert needed}}


'''ਮੰਮਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਬਦ ਅਲੰਕਾਰ ਵਰਣਨ -'''

    [[ਕਾਵਿ]] ਦੇ ਲੱਛਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਅਰਥ ਦਾ ਅੰਤਮ ਵਿਸ਼ਸ਼ੇਣ  'ਅਲੰਕਾਰ ਰਹਿਤ' ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਧਾਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ-ਅਰਥ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਰਸ ਆਦਿ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ ਉੱਥੇ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਅਰਥ ਅਲੰਕਾਰ ਰਹਿਤ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਕਾਵਿ ਦਾ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਲੱਛਣ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਅਰਥ ਦੋਨਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਲਈ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦੇ [[ਸ਼ਬਦਾਲੰਕਾਰ]] ਤੇ [[ਅਰਥਾਲੰਕਾਰ]] ਦੋ ਭੇਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 

                     ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਰਥ ਜਾਂ ਤੱਤ ਨੂੰ ਅਲੰਕਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੜੇ,ਕਾਂਟੇ ਆਦਿ ਗਹਿਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਅਲੰਕਾਰ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ [[ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ]] , [[ਉਪਮਾ]] ਆਦਿ ਕਾਵਿ ਦੇ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਸ਼ਬਦ-ਅਰਥ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹ ਅਲੰਕਾਰ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 

                              ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਰੇ ਅਚਾਰੀਆਂ ਨੇ [[ਸ਼ਬਦ-ਅਰਥ]] ਨੂੰ ਕਾਵਿ ਦਾ ਸਰੀਰ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਅਲੰਕਾਰ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸੋ਼ਭਾਕਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਅਰਥ ਦੇ ਉਤਕਰਸ਼ਕਾਰੀ ਤੱਤ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ਅਲੰਕਾਰ ਹੈ। '''ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਅਰਥ ਹੀ ਹਨ'''। ਇਸੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਅਲੰਕਾਰ,ਅਰਥ ਅਲੰਕਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹੋਏ [[ਸ਼ਬਦਾਰਥਲੰਕਾਰ]] ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। 

ਮੰਮਟ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਅਲੰਕਾਰ ਛੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਿਆਂ ਹੈ।

[[ਵਕ੍ਰੋਕਤੀ]],[[ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ]] ,[[ਯਮਕ ਅਲੰਕਾਰ|ਯਮਕ ਅਲੰੰਕਾਰ]],[[ਸਲੇਸ਼ ਅਲੰਕਾਰ|ਸ਼ਲੇਸ਼ ਅਲੰਕਾਰ]] ,[[ਚ੍ਰਿਤ]] ਅਤੇ [[ਪੁਨਰੁਕਤੀਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਲੰਕਾਰ|ਪੁਨਰੁਕਤੀਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਲੰਕਾਰ]]

=== '''1.) [[ਵਕ੍ਰੋਕਤੀ ਸਿਧਾਂਤ|ਵਕ੍ਰੋਕਤੀ]]'''-ਮੰਮਟ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਵਕ੍ਰਤਾ ਰਾਹੀ ਕਿਸੇ ਮੰਤਵ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਵਾਕ, ਜੋ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਰਾਹੀ ਸਲੇਸ਼ ਜਾਂ ਕਾਕੂ ਧੁਨੀ ਦੇ ਵਿਕਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਰ ਅਰਥ ਵਿੱਚ ਕਲਪਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ  ਵਕ੍ਰੋਕਤੀ ਅਲੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ===
[[ਸ਼ਲੇਸ਼ ਵਕ੍ਰੋਕਤੀ]] ਅਤੇ [[ਕਾਕੂ ਵਕ੍ਰੋਕਤੀ]]

=== '''2.) [[ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ|ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ]]''' - ਮੰਮਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵਰਣਾ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਅਲੰਕਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸ੍ਵਰਾਂ ਦੇ ਅਸਮਾਨ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਰਸ ਆਦਿ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਵਧੇਰੇ ਫਰਕ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਚਮਤਕਾਰਜਨਕ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਹੀ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। [[ਛੇਕ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ]] ਅਤੇ [[ਵ੍ਰਿੱਤੀ ਅਨੁਪ੍ਰਾਸ]] ===
ਛੇਕ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ 'ਚਤਰ ਵਿਅਕਤੀ' ਅਤੇ ਵ੍ਰਿੱਤੀ ਦਾ ਅਰਥ ਨਿਯਤ ਵਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਰਸ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਆਪਾਰ ਹੈ। 

=== '''3.) [[ਯਮਕ ਅਲੰਕਾਰ|ਯਮਕ]]''' - ਮੰਮਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਅਰਥ ਹੋਰ ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਰਥ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਉਸੇ ਕ੍ਰਮ ਨਾਲ ਹੀ ਦੁਰੁਕਤੀ ਨੂੰ ਯਮਕ ਅਲੰਕਾਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ===
'ਸਮਰ ਸਮਰਸੋ-ਅਯਰ' ਇਹ (ਰਾਜਾ)  ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਸ ਆਦਿ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇ 'ਸਮਰ' ਵਰਣਾਂ ਦੇ ਸਾਰਥਕ ਹੋਣ ਤੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ 'ਸਮਰਸ' ਵਿਚਲੇ 'ਸਮਰ' ਦੇ ਹੋਰ ਅਰਥ ਵਾਲੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਵੱਖ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲੇ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਇਸ ਲਈ 'ਅਰਥ ਹੋਣ ਤੇ' ਅਰਥਾਤ ਜੇ ਅਰਥ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਭਿੰਨ ਹੋਵੇ ਅਜਿਹਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 'ਸਰੋਂ' 'ਰਸ' ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਇਸ ਭਿੰਨ ਕ੍ਰਮ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਦੁਰੁਕਤੀ ਵਿੱਚ ਯਮਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਇਸਤੋਂ  ਵੱਖ ਰੂਪ ਨਾਲ ਅਰਥਾਤ ਉਸੇ ਕ੍ਰਮ ਨਾਲ ਸਥਿਤ ਵਰਣਾਂ ਦੀ ਦੁਰੁਕਤੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਦ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਉਹ ਯਮਕ ਅਨੇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋ ਜਾਦਾ ਹੈ। 

ਸੰਦੇਸ਼ ਯਮਕ,ਯੁਗਮ ਯਮਕ , ਮਰਾ ਯਮਕ, ਸੰਦੇਸ਼ਟਕ ਯਮਕ,ਆਦਿ-ਅੰਤਿਮ ਯਮਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭੇਦ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। 

=== '''4.) [[ਸਲੇਸ਼ ਅਲੰਕਾਰ|ਸ਼ਲੇਸ਼]]-''' ਅਰਥ ਦੇ ਭੇਦ ਦੇ ਕਾਰਣ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕ ਉਚਾਰਨ ਦੇ ਕਾਰਣ ਇੱਕ ਰੂਪ ਜਾਪਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਸ਼ਲੇਸ਼ ਅਲੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੰਮਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ਲੇਸ਼ ਅੱਖਰ ਆਦਿ ਦੇ ਭੇਦ ਨਾਲ ਅੱਠ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ===
'ਅਰਥ ਦੀ ਭਿੰਨਤਾ ਕਾਰਣ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।' ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਰਬ ਭੇਦ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ,ਅਜਿਹੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਕਾਵਿ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ੍ਵਰ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨਿਯਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਉਚਾਰਣ ਰਾਹੀ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਲੇਸ਼ ਯੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ਆਪਣੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੂਪ ਲੁਕਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਸ਼ਲੇਸ਼ ਅਲੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵਰਣ,ਪਦ,ਲਿੰਗ,ਭਾਸ਼ਾ,ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ,ਪ੍ਰਤਿਅ,ਵਿਭਕਤੀ ਅਤੇ ਵਚਨ ਦੇ ਭੇਦ ਨਾਲ ਅੱਠ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਚਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕ ਅਰਥ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਿਯਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਦੋ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤੀ ਹੋਣਾ ਨਾ-ਮੁਮਕਿਨ ਹੈ।

             ਮੰਮਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਅਸੀ ਇਉ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਨੇਕ ਅਰਥੀ ਸ਼ਬਦਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਦੋਨਾਂ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਕਰਨ ਆਦਿ ਇੱਕ ਦਮ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ , ਉੱਥੇ ਸ਼ਲੇਸ਼ ਅਲੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਲੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਰਣ ਸ਼ਲੇਸ਼, ਪਦ ਸ਼ਲੇਸ਼, ਲਿੰਗ ਅਤੇ ਵਚਨ ਸ਼ਲੇਸ਼,ਭਾਸ਼ਾ ਸ਼ਲੇਸ਼, ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਸ਼ਲੇਸ਼, ਪ੍ਰਤਿਅ ਸ਼ਲੇਸ਼,ਵਿਭਕਤੀ ਸ਼ਲੇਸ਼, ਅਭੰਗ ਸ਼ਲੇਸ਼, ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਲੇਸ਼ ਆਦਿ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। 

=== '''5.) [[ਚਿਤ੍]] -''' ਜਿੱਥੇ  ਵਰਣਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਿਰਪਾਣ ਆਦਿ ਦੇ ਆਕਾਰ ਕਾਰਣ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਚ੍ਰਿਤ ਨਾਂ ਦੀ ਅਲੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।      ===
                      ਅਰਥ ਜਿੱਥੇ ਖਾਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਵਰਣਾਂ ਕਿਰਪਾਣ,ਮੁਰਜ,ਕਮਲ ਆਦਿ ਦੇ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵਰਣ ਕਿਰਪਾਣ,ਮੁਰਜ ਅਤੇ ਕਮਲ ਆਦਿ ਦੇ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਣ,ਉੱਥੇ ਚਿਤ੍ਰ ਅਲੰਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਮੰਮਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਦੀ ਰਚਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ,ਇਸ ਲਈ ਇਸਦੇ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। 

ਕ.) &quot;ਸ਼ਿਵ,ਇੰਦ੍ਰ,ਰਾਮ ਅਤੇ ਗਣੇਸ਼ ਇੰਨ੍ਹਾ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦੇ ਵੇਗ ਨਾਲ ਜਿਸ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਨਿੱਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥ ਹੈ, ਨਿਮਰਤਾ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਹੈ, ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਮਿਲਣ ਸਥਾਨ ਹੈ,ਡਰ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ,ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਰੂਪ ਪਰਮ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਉਹ ਅਨਾਦੀ ਉਮਾ,ਪਾਰਬਤੀ ਮੇਰਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰੇ।&quot;

ਖ.) &quot;ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜਾ ਨਾਲ ਚੰਚਲ ਭੋਰਿਆ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦਾ ਕੋਲਾਹਲ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆ ਹੰਸਣੀਆ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਹਨ,ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਰਾਜ ਕਰਮਚਾਰੀ ਕਰ ਉਗਰਾਹਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਹੜੀ ਹਨੇਰੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਿਰਮਲ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਲਾ ਹੈ ,ਉਹ ਸ਼ਰਦ ਰੁੱਤ ਸਾਰਿਆ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਉਤਕ੍ਰਿਸ਼ਟ ਹੈ।

=== '''6.) [[ਪੁਨਰੁਕਤਵਦਾਭਾਸ਼]]:''' ਉਪਰੋਕਤ ਪਦ ਸਭੰਗ ਸ਼ਬਦ ਸੰਬੰਧੀ ਪੁਨਰੁਕਤਵਦਾਭਾਸ਼ ਅਲੰਕਾਰ ਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਦੇਹ ਸਰੀਰ, ਸਾਰਥੀ ਸੂਤ ਅਤੇ ਦਾਨ,ਤਿਆਗ ਸ਼ਬਦਾ ਵਿੱਚ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰੁਕਤੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਭੰਗ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਦੋਨੋਂ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਸਮਾਨ-ਅਰਥੀ ਪਰੀਵਰਤਣ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਮਾਤਰ ਸੰਬੰਧੀ ਪੁਨਰਕਤਵਦਾਭਾਸ਼ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਦੇਹ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੋਵੋਂ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਸਾਰਥਕ ਹਨ। ਸਾਰਥੀ ਸੂਤ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਨਿਰਾਰਥਕ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਸ਼ਾਰਥਕ ਹੈ। ===</text>
      <sha1>0qellzy5v3ofdk1rarl57kmgp14vlgx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅੰਵੇਸ਼ ਸਾਹੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>134667</id>
    <revision>
      <id>810146</id>
      <parentid>806018</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:06:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810146</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5524" sha1="0tf4n7l35h0jym4fh0xsbwjddcnyicj" xml:space="preserve">
{{Infobox person
| name               = ਅੰਵੇਸ਼ ਸਾਹੂ
| image              = Anwesh Sahoo 02.jpg
| birth_date         = {{Birth date and age|df=yes|1995|7|4}}
| birth_place        = [[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ]], [[ਓਡੀਸ਼ਾ]], [[ਭਾਰਤ]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=ODIA BOY TO REPRESENT INDIA AT GAY WORLD|url=http://incredibleorissa.com/anwesh-sahoo-odisha-india-gay-world/|work=inredibleodisha.com|access-date=29 January 2016}}&lt;/ref&gt;
| alma_mater         = IIIT ਦਿੱਲੀ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mr. Gay World 2016 Finalist Was Asked Questions About His Sexuality, His Answers Will Make You His Fan For Life|url=http://www.filtercopy.com/posts/mr-gay-world-2016-finalist-was-asked-questions-about-his-sexuality-his-answers-will-make-you-his-fan-for-life|work=filtercopy.com|access-date=12 May 2016|archive-date=22 ਮਈ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160522160740/http://www.filtercopy.com/posts/mr-gay-world-2016-finalist-was-asked-questions-about-his-sexuality-his-answers-will-make-you-his-fan-for-life|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
| occupation         = {{flat list|
*ਕਲਾਕਾਰ
*ਲੇਖਕ
*ਮਾਡਲ
*TEDxਸਪੀਕਰ
*ਬਲੌਗਰ
}}
| years_active       = 2016–ਮੌਜੂਦ
| height             = {{height|m=1.73}}
| other names        = 
| religion           = 
}}
'''ਅੰਵੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਸਾਹੂ''' (ਜਨਮ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.facebook.com/anweshs1|title=Security Check Required|website=www.facebook.com|language=en|access-date=2017-05-05}}&lt;/ref&gt; 4 ਜੁਲਾਈ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਕਾਰ, ਬਲੌਗਰ,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://pink-pages.co.in/news-digest/anwesh-sahoo-selected-mr-gay-india-2016/|title=Anwesh Sahoo selected Mr. Gay India 2016 – Pink Pages|date=30 January 2016|work=Pink Pages|access-date=2017-05-06|language=en-US|archive-date=2017-08-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20170806142256/https://pink-pages.co.in/news-digest/anwesh-sahoo-selected-mr-gay-india-2016/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਲੇਖਕ, ਮਾਡਲ, ਅਦਾਕਾਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਟੇੱਡਐਕਸ ਬੁਲਾਰਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ ਇੰਡੀਆ 2016 ਦਾ ਤਾਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਹ 20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਤਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਜੇਤੂ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.mid-day.com/articles/odisha-boy-anwesh-sahoo-to-represent-india-at-mr-gay-world/16903180|title=Odisha boy Anwesh Sahoo to represent India at Mr Gay World|work=mid-day|access-date=2017-05-06|language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ [[ਮਾਲਟਾ]] , [[ਯੂਰਪ]] ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ 2016 ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚੋਟੀ ਦੇ 12 ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਹਮਦਰਦੀਸ਼ੀਲ ਸਰਗਰਮੀ ਲਈ ਟ੍ਰਾਏ ਪੈਰੀ ਅਵਾਰਡ ਦਾ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਇਸ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite news|url=http://fiftyshadesofgay.co.in/anwesh-sahoo-honoured-with-the-troy-perry-award/|title=Anwesh Sahoo Honoured With The Troy Perry Award - FIFTY SHADES OF GAY|date=2018-10-09|work=FIFTY SHADES OF GAY|access-date=2018-10-09|language=en-GB|archive-date=2018-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20181010011810/http://fiftyshadesofgay.co.in/anwesh-sahoo-honoured-with-the-troy-perry-award/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਆਈ.ਆਈ.ਆਈ.ਟੀ. ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ [[ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ|ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕਸ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ]] &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iiitd.ac.in/convocation17/graduating.html|title=Graduating Students List {{!}} IIIT-Delhi 6th Convocation|website=www.iiitd.ac.in|language=en|access-date=2018-01-02}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਨਿਫਟ, [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿਖੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite news|url=http://fiftyshadesofgay.co.in/and-thats-how-you-grow-anwesh-sahoo/|title=&quot;And That’s How You Grow&quot; : Anwesh Sahoo - FIFTY SHADES OF GAY|date=2018-06-26|work=FIFTY SHADES OF GAY|access-date=2018-08-29|language=en-GB|archive-date=2018-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180829212300/http://fiftyshadesofgay.co.in/and-thats-how-you-grow-anwesh-sahoo/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://pahaldesign.com/pahal-toppers-result-2018/|title=Pahal Toppers Result 2018 - Pahal Design|work=Pahal Design|access-date=2018-08-29|language=en-US}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{S-start}}
{{S-ach}}
{{S-bef}}
{{s-ttl|title=[[Mr Gay India]]|years=2014}}
{{S-aft}}
{{S-end}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਕਲਾਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1995]]</text>
      <sha1>0tf4n7l35h0jym4fh0xsbwjddcnyicj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਟਨੀ ਬੌਰਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>135572</id>
    <revision>
      <id>810190</id>
      <parentid>623285</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:49:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810190</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2413" sha1="ttocrfgpds0r3nswixkkubdxxv5qz1a" xml:space="preserve">{{Cleanup infobox}}{{Infobox person|name=Whitney Bourne|image=Whitney Bourne Silverscreen1138.jpg|imagesize=|caption=|birth_date={{birth date|1914|5|6}}|birth_place=[[New York, New York]], U.S.|death_date={{death date and age|1988|12|24|1914|5|6}}|death_place=[[Boston, Massachusetts]], U.S.|othername=Whitney Bourne Atwood|occupation=Actress|yearsactive=1934–1939 (film)|spouse={{marriage|[[Stanton Griffis]]|1939|1940|end=div.}}&lt;br&gt;{{marriage|Arthur Osgood Choate jr|1946|1949|end=div.}} (1 son)&lt;br&gt;{{marriage|Roy Atwood|1956|1963|end=his death}}&lt;ref&gt;https://obscureactresses.wordpress.com/2013/11/19/whitney-bourne/&lt;/ref&gt;|children=Arthur Bourne Choate (b. 1948)}}
'''ਵਿਟਨੀ ਬੌਰਨ''' (6 ਮਈ, 1914 - 24 ਦਸੰਬਰ, 1988) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ [[ਅਦਾਕਾਰ|ਸਟੇਜ]] ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮ ਅਦਾਕਾਰਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;Goble p.214&lt;/ref&gt; ਉਹ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀਆਂ ਕਈ ਬੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਮੋਹਰੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਸੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮਿਊਜ਼ੀਕਲ ਹੈੱਡ ਓਵਰ ਹੀਲਜ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਵਧੇਰੇ ਵੱਕਾਰੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਦੂਜੀ ਵਿਸ਼ਵ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਇੱਕ &quot;ਅਮੈਰੀਕਨ ਰੈਡ ਕਰਾਸ&quot; ਕਲੱਬ ਮੋਬਾਈਲਰ ਸੀ।

== ਚੁਣੀਂਦਾ ਫ਼ਿਲਮੋਮਗ੍ਰਾਫੀ ==

* ਕ੍ਰਾਇਮ ਵਿਦਆਉਟ ਪੈਸ਼ਨ (1934)
* ਹੈਡ ਓਵਰ ਹੀਲਜ਼ (1937)
* ਫਲਾਈਟ ਫ੍ਰਾਮ ਗਲੋਰੀ  (1937)
* ਲਿਵਿੰਗ ਓਨ ਲਵ (1937)
* ਬਲਾਇੰਡ ਅਲੀਬੀ (1938)
* ਡਬਲ ਡੈਂਜਰ (1938)
* ਦ ਮੈਡ ਮਿਸ ਮੈਨਟਨ (1938)
* ਬਿਊਟੀ ਫਾਰ ਦ ਅਸਕਿੰਗ (1939)

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਕਿਤਾਬਚਾ ==

* Goble, Alan. ''The Complete Index to Literary Sources in Film''. Walter de Gruyter, 1999.

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDB name|0100066}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਫ਼ਿਲਮੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1988]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1914]]</text>
      <sha1>ttocrfgpds0r3nswixkkubdxxv5qz1a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਖਾਤਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140118</id>
    <revision>
      <id>810197</id>
      <parentid>796642</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:56:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810197</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17767" sha1="ot498r5paf2eh0zid89t14zdaua2mzn" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Cristiano_Ronaldo_after_2018_UEFA_Champions_League_Final.jpg|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 655 ਮਿਲੀਅਨ (65.5 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਕ੍ਰਿਸਟਿਆਨੋ ਰੋਨਾਲਡੋ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Dwayne_Johnson_Hercules_2014_(cropped).jpg|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 297 ਮਿਲੀਅਨ (29.7 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਡਵੇਨ ਜੌਹਨਸਨ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਅਦਾਕਾਰ ਹੈ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:191125_Selena_Gomez_at_the_2019_American_Music_Awards.png|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 296 ਮਿਲੀਅਨ (29.6 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਸੇਲੀਨਾ ਗੋਮੇਜ਼ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Virat_Kohli_June_2016_(cropped).jpg|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 181 ਮਿਲੀਅਨ (18.1 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਵਿਰਾਟ ਕੋਹਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੂਲ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Nicki_Minaj_VMA_2018_03_(cropped).png|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 171 ਮਿਲੀਅਨ (17.1 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਨਿਕੀ ਮਿਨਾਜ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰੈਪਰ ਹੈ।]]
ਇਹ ਸਫ਼ਾ ਉਹਨਾਂ 50 ਖਾਤਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ ਫੌਲੋ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਨਵਰੀ 2022 ਮੁਤਾਬਕ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟਿਆਨੋ ਰੋਨਾਲਡੋ ਇੱਕ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ 402 ਮਿਲੀਅਨ (40.2 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਾਇਲੀ ਜੈੱਨਰ 310 ਮਿਲੀਅਨ (31.0 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਹੈ। ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਦਾ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੀ ਖਾਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਬ੍ਰੈਂਡ ਖਾਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਕੁੱਲ 471 ਮਿਲੀਅਨ (47.1 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਜਿਓਗ੍ਰਾਫਿਕ ਦਾ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਖਾਤਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ 203 ਮਿਲੀਅਨ (20.3 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਹਨ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 100 ਮਿਲੀਅਨ (10 ਕਰੋੜ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਵਾਲੇ 33 ਖਾਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 13 ਖਾਤਿਆਂ ਦੇ 200 ਮਿਲੀਅਨ (20 ਕਰੋੜ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 4 ਖਾਤਿਆਂ ਦੇ 300 ਮਿਲੀਅਨ (30 ਕਰੋੜ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਹਨ।

== ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖਾਤੇ ==
ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 16 ਜਨਵਰੀ, 2022 ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ 50 ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਖਾਤਿਆਂ ਦੇ ਉਹ ਨਾਂਮ ਦਰਜ ਹਨ।
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
! scope=&quot;col&quot; |ਦਰਜਾ
! scope=&quot;col&quot; |ਯੂਜ਼ਰਨੇ
! scope=&quot;col&quot; |ਮਾਲਕ/ਮਾਲਕਣ
! scope=&quot;col&quot; |ਫੌਲੋਅਰਜ਼ 
(ਮਿਲੀਅਨਜ਼ ਵਿੱਚ)
! scope=&quot;col&quot; |ਪੇਸ਼ਾ
! scope=&quot;col&quot; |ਮੁਲਕ/ਮਹਾਂਦੀਪ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |1
|{{Plain link|https://www.instagram.com/instagram|@instagram}}
|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ
| style=&quot;text-align:center&quot; |690
|ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਮੰਚ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |2
|{{Plain link|https://www.instagram.com/cristiano|@cristiano}}
|ਕ੍ਰਿਸਟਿਆਨੋ ਰੋਨਾਲਡੋ
| style=&quot;text-align:center&quot; |655
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਪੁਰਤਗਾਲ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |3
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kyliejenner|@kyliejenner}}
|ਕਾਇਲੀ ਜੈੱਨਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |393
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਮਾਡਲ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |4
|{{Plain link|https://www.instagram.com/leomessi|@leomessi}}
|ਲਿਓਨੈੱਲ ਮੈੱਸੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |505
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਅਰਜਨਟੀਨਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |5
|{{Plain link|https://www.instagram.com/therock|@therock}}
|ਡਵੇਨ ਜੌਹਨਸਨ
| style=&quot;text-align:center&quot; |393
|ਅਦਾਕਾਰ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਭਲਵਾਨ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |6
|{{Plain link|https://www.instagram.com/selenagomez|@selenagomez}}
|ਸੇਲੀਨਾ ਗੋਮੇਜ਼
| style=&quot;text-align:center&quot; |419
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਅਦਾਕਾਰਾ, ਸਿਰਜਣਹਾਰ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |7
|{{Plain link|https://www.instagram.com/arianagrande|@arianagrande}}
|ਐਰਿਐਨਾ ਗ੍ਰਾਂਡੇ
| style=&quot;text-align:center&quot; |375
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |8
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kimkardashian|@kimkardashian}}
|ਕਿਮ ਕਾਰਦਾਸ਼ੀਆਂ
| style=&quot;text-align:center&quot; |356
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਮਾਡਲ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |9
|{{Plain link|https://www.instagram.com/beyonce|@beyonce}}
|ਬਿਔਂਸੇ
| style=&quot;text-align:center&quot; |311
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਅਦਾਕਾਰਾ, ਸਿਰਜਣਹਾਰ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |10
|{{Plain link|https://www.instagram.com/justinbieber|@justinbieber}}
|ਜਸਟਿਨ ਬੀਬਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |294
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਕੈਨੇਡਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |11
|{{Plain link|https://www.instagram.com/khloekardashian|@khloekardashian}}
|ਕਲੋਈ ਕਾਰਦਾਸ਼ੀਆਂ
| style=&quot;text-align:center&quot; |220
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਮਾਡਲ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |12
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kendalljenner|@kendalljenner}}
|ਕੈਂਡਲ ਜੈੱਨਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |218
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਮਾਡਲ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |13
|{{Plain link|https://www.instagram.com/natgeo|@natgeo}}
|ਨੈਸ਼ਨਲ ਜਿਓਗ੍ਰਾਫਿਕ
| style=&quot;text-align:center&quot; |207
|ਰਸਾਲਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |14
|{{Plain link|https://www.instagram.com/nike|@nike}}
|ਨਾਈਕੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |200
|ਸਪੋਰਟਸਵੀਅਰ ਬਹੁ-ਮੁਲਕ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |15
|{{Plain link|https://www.instagram.com/taylorswift|@taylorswift}}
|ਟੇਲਰ ਸਵਿਫਟ
| style=&quot;text-align:center&quot; |199
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |16
|{{Plain link|https://www.instagram.com/jlo|@jlo}}
|ਜੈਨੀਫਰ ਲੋਪੇਜ਼
| style=&quot;text-align:center&quot; |195
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |17
|{{Plain link|https://www.instagram.com/virat.kohli|@virat.kohli}}
|ਵਿਰਾਟ ਕੋਹਲੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |182
|ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਖਿਡਾਰੀ
|ਭਾਰਤ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |18
|{{Plain link|https://www.instagram.com/nickiminaj|@nickiminaj}}
|ਨਿਕੀ ਮਿਨਾਜ
| style=&quot;text-align:center&quot; |174
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਟ੍ਰਿੰਨਿਡਾਡ ਅਤੇ ਟੋਬੈਗੋ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |19
|{{Plain link|https://www.instagram.com/neymarjr|@neymarjr}}
|ਨੇਮਾਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |170
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |20
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kourtneykardash|@kourtneykardash}}
|ਕੋਰਟਨੀ ਕਾਰਦਾਸ਼ੀਆਂ
| style=&quot;text-align:center&quot; |162
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਮਾਡਲ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |21
|{{Plain link|https://www.instagram.com/mileycyrus|@mileycyrus}}
|ਮਾਇਲੀ ਸਿਰਸ
| style=&quot;text-align:center&quot; |160
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |22
|{{Plain link|https://www.instagram.com/katyperry|@katyperry}}
|ਕੇਟੀ ਪੈਰੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |152
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |23
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kevinhart4real|@kevinhart4real}}
|ਕੈਵਿਨ ਹਾਰਟ
| style=&quot;text-align:center&quot; |136
|ਕੌਮੇਡੀਅਨ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |24
|{{Plain link|https://www.instagram.com/zendaya|@zendaya}}
|ਜ਼ੈਂਡੇਆ
| style=&quot;text-align:center&quot; |128
|ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |25
|{{Plain link|https://www.instagram.com/ddlovato|@ddlovato}}
|ਡੈੱਮੀ ਲੋਵਾਟੋ
| style=&quot;text-align:center&quot; |125
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |26
|{{Plain link|https://www.instagram.com/iamcardib|@iamcardib}}
|ਕਾਰਡੀ ਬੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |123
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |27
|{{Plain link|https://www.instagram.com/badgalriri|@badgalriri}}
|ਰਿਹਾਨਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |121
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਬਾਰਬੇਡੋਸ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |28
|{{Plain link|https://www.instagram.com/theellenshow|@theellenshow}}
|ਐਲੇਨ ਡਿਜੈੱਨੇਰੇਸ
| style=&quot;text-align:center&quot; |114
|ਕੌਮੇਡੀਅਨ ਅਤੇ ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |29
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kingjames|@kingjames}}
|ਲੈਬ੍ਰੌਨ ਜੇਮਜ਼
| style=&quot;text-align:center&quot; |111
|ਬਾਸਕਿਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |30
|{{Plain link|https://www.instagram.com/realmadrid|@realmadrid}}
|ਰਿਆਲ ਮਾਦਰਿਦ ਸੀਐੱਫ
| style=&quot;text-align:center&quot; |110
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਜੱਥੇਬੰਦੀ
|ਸਪੇਨ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |31
|{{Plain link|https://www.instagram.com/fcbarcelona|@fcbarcelona}}
|ਐੱਫਸੀ ਬਾਰਸਿਲੋਨਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |105
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਜੱਥੇਬੰਦੀ
|ਸਪੇਨ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |32
|{{Plain link|https://www.instagram.com/chrisbrownofficial|@chrisbrownofficial}}
|ਕ੍ਰਿਸ ਬ੍ਰਾਊਨ
| style=&quot;text-align:center&quot; |103
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |33
|{{Plain link|https://www.instagram.com/champagnepapi|@champagnepapi}}
|ਡ੍ਰੇਕ
| style=&quot;text-align:center&quot; |102
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਕੈਨੇਡਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |34
|{{Plain link|https://www.instagram.com/billieeilish|@billieeilish}}
|ਬਿਲੀ ਆਇਲਿਸ਼
| style=&quot;text-align:center&quot; |100
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |35
|{{Plain link|https://www.instagram.com/championsleague|@championsleague}}
|ਯੂਐੱਫਾ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਗ
| style=&quot;text-align:center&quot; |88.3
|ਕਲੱਬ ਫੁੱਟਬਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ
|ਯੂਰਪ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |36
|{{Plain link|https://www.instagram.com/dualipa|@dualipa}}
|ਡੂਆ ਲੀਪਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |78.9
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |37
|{{Plain link|https://www.instagram.com/vindiesel|@vindiesel}}
|ਵਿਨ ਡੀਜ਼ਲ
| style=&quot;text-align:center&quot; |78.3
|ਅਦਾਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |38
|{{Plain link|https://www.instagram.com/priyankachopra|@priyankachopra}}
|ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਚੋਪੜਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |74.2
|ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਭਾਰਤ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |39
|{{Plain link|https://www.instagram.com/nasa|@nasa}}
|ਨਾਸਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |74.3
|ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |40
|{{Plain link|https://www.instagram.com/gal_gadot|@gal_gadot}}
|ਗਾਲ ਗੈਡੋਟ
| style=&quot;text-align:center&quot; |74
|ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਇਜ਼ਰਾਇਲ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |41
|{{Plain link|https://www.instagram.com/lalalalisa_m|@lalalalisa_m}}
|ਲੀਜ਼ਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |73.45
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
| ਥਾਈਲੈਂਡ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |42
|{{Plain link|https://www.instagram.com/gigihadid|@gigihadid}}
|ਜੀਜੀ ਹਦੀਦ
| style=&quot;text-align:center&quot; |72.4
|ਮਾਡਲ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |43
|{{Plain link|https://www.instagram.com/victoriassecret|@victoriassecret}}
|ਵਿਕਟੋਰੀਆਜ਼ ਸੀਕਰੇਟ
| style=&quot;text-align:center&quot; |71.6
|ਲੌਂਜਰੀ ਬ੍ਰੈਂਡ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |44
|{{Plain link|https://www.instagram.com/shakira|@shakira}}
|ਸ਼ਕੀਰਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |71.6
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਕੋਲੰਬੀਆ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |45
|{{Plain link|https://www.instagram.com/davidbeckham|@davidbeckham}}
|ਡੇਵਿਡ ਬੈੱਕਹਮ
| style=&quot;text-align:center&quot; |71.1
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |46
|{{Plain link|https://www.instagram.com/khaby00|@khaby00}}
|ਖੈਬੀ ਲੇਮ
| style=&quot;text-align:center&quot; |69.7
|ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ
|ਇਟਲੀ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |47
|{{Plain link|https://www.instagram.com/shraddhakapoor|@shraddhakapoor}}
|ਸ਼ਰਧਾ ਕਪੂਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |69.1
|ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਭਾਰਤ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |48
|{{Plain link|https://www.instagram.com/snoopdogg|@snoopdogg}}
|ਸਨੂਪ ਡੌਗ
| style=&quot;text-align:center&quot; |68.5
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |49
|{{Plain link|https://www.instagram.com/nehakakkar|@nehakakkar}}
|ਨੇਹਾ ਕੱਕੜ
| style=&quot;text-align:center&quot; |67.7
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
| ਭਾਰਤ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |50
|{{Plain link|https://www.instagram.com/shawnmendes|@shawnmendes}}
|ਸ਼ਔਨ ਮੈਂਡੇਸ
| style=&quot;text-align:center&quot; |66.7
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਕੈਨੇਡਾ
|-
! colspan=&quot;6&quot; style=&quot;text-align:center; font-size:8pt;&quot; |{{As of|2022|1|16}}
|}</text>
      <sha1>ot498r5paf2eh0zid89t14zdaua2mzn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810198</id>
      <parentid>810197</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:57:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810198</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17434" sha1="03r8l2uo68x19o2why3ax691nhrneaw" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Cristiano_Ronaldo_after_2018_UEFA_Champions_League_Final.jpg|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 655 ਮਿਲੀਅਨ (65.5 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਕ੍ਰਿਸਟਿਆਨੋ ਰੋਨਾਲਡੋ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Dwayne_Johnson_Hercules_2014_(cropped).jpg|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 297 ਮਿਲੀਅਨ (29.7 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਡਵੇਨ ਜੌਹਨਸਨ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਅਦਾਕਾਰ ਹੈ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:191125_Selena_Gomez_at_the_2019_American_Music_Awards.png|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 296 ਮਿਲੀਅਨ (29.6 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਸੇਲੀਨਾ ਗੋਮੇਜ਼ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Virat_Kohli_June_2016_(cropped).jpg|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 181 ਮਿਲੀਅਨ (18.1 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਵਿਰਾਟ ਕੋਹਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੂਲ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Nicki_Minaj_VMA_2018_03_(cropped).png|thumb|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ 171 ਮਿਲੀਅਨ (17.1 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਨਿਕੀ ਮਿਨਾਜ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰੈਪਰ ਹੈ।]]
ਇਹ ਸਫ਼ਾ ਉਹਨਾਂ 50 ਖਾਤਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ ਫੌਲੋ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਨਵਰੀ 2022 ਮੁਤਾਬਕ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟਿਆਨੋ ਰੋਨਾਲਡੋ ਇੱਕ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ 655 ਮਿਲੀਅਨ (65.5 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਨਾਲ਼ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ। ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਦਾ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੀ ਖਾਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਬ੍ਰੈਂਡ ਖਾਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਕੁੱਲ 690 ਮਿਲੀਅਨ (69 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਜਿਓਗ੍ਰਾਫਿਕ ਦਾ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਖਾਤਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ 278 ਮਿਲੀਅਨ (27.8 ਕਰੋੜ) ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਹਨ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 100 ਮਿਲੀਅਨ (10 ਕਰੋੜ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਵਾਲੇ 33 ਖਾਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 13 ਖਾਤਿਆਂ ਦੇ 200 ਮਿਲੀਅਨ (20 ਕਰੋੜ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 4 ਖਾਤਿਆਂ ਦੇ 300 ਮਿਲੀਅਨ (30 ਕਰੋੜ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋਅਰਜ਼ ਹਨ।

== ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖਾਤੇ ==
ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 16 ਜਨਵਰੀ, 2022 ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ 50 ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫੌਲੋ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ ਖਾਤਿਆਂ ਦੇ ਉਹ ਨਾਂਮ ਦਰਜ ਹਨ।
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
! scope=&quot;col&quot; |ਦਰਜਾ
! scope=&quot;col&quot; |ਯੂਜ਼ਰਨੇ
! scope=&quot;col&quot; |ਮਾਲਕ/ਮਾਲਕਣ
! scope=&quot;col&quot; |ਫੌਲੋਅਰਜ਼ 
(ਮਿਲੀਅਨਜ਼ ਵਿੱਚ)
! scope=&quot;col&quot; |ਪੇਸ਼ਾ
! scope=&quot;col&quot; |ਮੁਲਕ/ਮਹਾਂਦੀਪ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |1
|{{Plain link|https://www.instagram.com/instagram|@instagram}}
|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ
| style=&quot;text-align:center&quot; |690
|ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਮੰਚ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |2
|{{Plain link|https://www.instagram.com/cristiano|@cristiano}}
|ਕ੍ਰਿਸਟਿਆਨੋ ਰੋਨਾਲਡੋ
| style=&quot;text-align:center&quot; |655
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਪੁਰਤਗਾਲ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |3
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kyliejenner|@kyliejenner}}
|ਕਾਇਲੀ ਜੈੱਨਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |393
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਮਾਡਲ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |4
|{{Plain link|https://www.instagram.com/leomessi|@leomessi}}
|ਲਿਓਨੈੱਲ ਮੈੱਸੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |505
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਅਰਜਨਟੀਨਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |5
|{{Plain link|https://www.instagram.com/therock|@therock}}
|ਡਵੇਨ ਜੌਹਨਸਨ
| style=&quot;text-align:center&quot; |393
|ਅਦਾਕਾਰ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਭਲਵਾਨ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |6
|{{Plain link|https://www.instagram.com/selenagomez|@selenagomez}}
|ਸੇਲੀਨਾ ਗੋਮੇਜ਼
| style=&quot;text-align:center&quot; |419
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਅਦਾਕਾਰਾ, ਸਿਰਜਣਹਾਰ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |7
|{{Plain link|https://www.instagram.com/arianagrande|@arianagrande}}
|ਐਰਿਐਨਾ ਗ੍ਰਾਂਡੇ
| style=&quot;text-align:center&quot; |375
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |8
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kimkardashian|@kimkardashian}}
|ਕਿਮ ਕਾਰਦਾਸ਼ੀਆਂ
| style=&quot;text-align:center&quot; |356
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਮਾਡਲ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |9
|{{Plain link|https://www.instagram.com/beyonce|@beyonce}}
|ਬਿਔਂਸੇ
| style=&quot;text-align:center&quot; |311
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ, ਅਦਾਕਾਰਾ, ਸਿਰਜਣਹਾਰ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |10
|{{Plain link|https://www.instagram.com/justinbieber|@justinbieber}}
|ਜਸਟਿਨ ਬੀਬਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |294
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਕੈਨੇਡਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |11
|{{Plain link|https://www.instagram.com/khloekardashian|@khloekardashian}}
|ਕਲੋਈ ਕਾਰਦਾਸ਼ੀਆਂ
| style=&quot;text-align:center&quot; |220
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਮਾਡਲ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |12
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kendalljenner|@kendalljenner}}
|ਕੈਂਡਲ ਜੈੱਨਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |218
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਮਾਡਲ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |13
|{{Plain link|https://www.instagram.com/natgeo|@natgeo}}
|ਨੈਸ਼ਨਲ ਜਿਓਗ੍ਰਾਫਿਕ
| style=&quot;text-align:center&quot; |207
|ਰਸਾਲਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |14
|{{Plain link|https://www.instagram.com/nike|@nike}}
|ਨਾਈਕੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |200
|ਸਪੋਰਟਸਵੀਅਰ ਬਹੁ-ਮੁਲਕ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |15
|{{Plain link|https://www.instagram.com/taylorswift|@taylorswift}}
|ਟੇਲਰ ਸਵਿਫਟ
| style=&quot;text-align:center&quot; |199
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |16
|{{Plain link|https://www.instagram.com/jlo|@jlo}}
|ਜੈਨੀਫਰ ਲੋਪੇਜ਼
| style=&quot;text-align:center&quot; |195
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |17
|{{Plain link|https://www.instagram.com/virat.kohli|@virat.kohli}}
|ਵਿਰਾਟ ਕੋਹਲੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |182
|ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਖਿਡਾਰੀ
|ਭਾਰਤ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |18
|{{Plain link|https://www.instagram.com/nickiminaj|@nickiminaj}}
|ਨਿਕੀ ਮਿਨਾਜ
| style=&quot;text-align:center&quot; |174
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਟ੍ਰਿੰਨਿਡਾਡ ਅਤੇ ਟੋਬੈਗੋ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |19
|{{Plain link|https://www.instagram.com/neymarjr|@neymarjr}}
|ਨੇਮਾਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |170
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |20
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kourtneykardash|@kourtneykardash}}
|ਕੋਰਟਨੀ ਕਾਰਦਾਸ਼ੀਆਂ
| style=&quot;text-align:center&quot; |162
|ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅਤੇ ਮਾਡਲ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |21
|{{Plain link|https://www.instagram.com/mileycyrus|@mileycyrus}}
|ਮਾਇਲੀ ਸਿਰਸ
| style=&quot;text-align:center&quot; |160
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |22
|{{Plain link|https://www.instagram.com/katyperry|@katyperry}}
|ਕੇਟੀ ਪੈਰੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |152
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |23
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kevinhart4real|@kevinhart4real}}
|ਕੈਵਿਨ ਹਾਰਟ
| style=&quot;text-align:center&quot; |136
|ਕੌਮੇਡੀਅਨ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |24
|{{Plain link|https://www.instagram.com/zendaya|@zendaya}}
|ਜ਼ੈਂਡੇਆ
| style=&quot;text-align:center&quot; |128
|ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |25
|{{Plain link|https://www.instagram.com/ddlovato|@ddlovato}}
|ਡੈੱਮੀ ਲੋਵਾਟੋ
| style=&quot;text-align:center&quot; |125
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |26
|{{Plain link|https://www.instagram.com/iamcardib|@iamcardib}}
|ਕਾਰਡੀ ਬੀ
| style=&quot;text-align:center&quot; |123
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |27
|{{Plain link|https://www.instagram.com/badgalriri|@badgalriri}}
|ਰਿਹਾਨਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |121
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਣ
|ਬਾਰਬੇਡੋਸ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |28
|{{Plain link|https://www.instagram.com/theellenshow|@theellenshow}}
|ਐਲੇਨ ਡਿਜੈੱਨੇਰੇਸ
| style=&quot;text-align:center&quot; |114
|ਕੌਮੇਡੀਅਨ ਅਤੇ ਟੀਵੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |29
|{{Plain link|https://www.instagram.com/kingjames|@kingjames}}
|ਲੈਬ੍ਰੌਨ ਜੇਮਜ਼
| style=&quot;text-align:center&quot; |111
|ਬਾਸਕਿਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |30
|{{Plain link|https://www.instagram.com/realmadrid|@realmadrid}}
|ਰਿਆਲ ਮਾਦਰਿਦ ਸੀਐੱਫ
| style=&quot;text-align:center&quot; |110
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਜੱਥੇਬੰਦੀ
|ਸਪੇਨ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |31
|{{Plain link|https://www.instagram.com/fcbarcelona|@fcbarcelona}}
|ਐੱਫਸੀ ਬਾਰਸਿਲੋਨਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |105
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਜੱਥੇਬੰਦੀ
|ਸਪੇਨ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |32
|{{Plain link|https://www.instagram.com/chrisbrownofficial|@chrisbrownofficial}}
|ਕ੍ਰਿਸ ਬ੍ਰਾਊਨ
| style=&quot;text-align:center&quot; |103
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |33
|{{Plain link|https://www.instagram.com/champagnepapi|@champagnepapi}}
|ਡ੍ਰੇਕ
| style=&quot;text-align:center&quot; |102
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਕੈਨੇਡਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |34
|{{Plain link|https://www.instagram.com/billieeilish|@billieeilish}}
|ਬਿਲੀ ਆਇਲਿਸ਼
| style=&quot;text-align:center&quot; |100
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |35
|{{Plain link|https://www.instagram.com/championsleague|@championsleague}}
|ਯੂਐੱਫਾ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਗ
| style=&quot;text-align:center&quot; |88.3
|ਕਲੱਬ ਫੁੱਟਬਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ
|ਯੂਰਪ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |36
|{{Plain link|https://www.instagram.com/dualipa|@dualipa}}
|ਡੂਆ ਲੀਪਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |78.9
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |37
|{{Plain link|https://www.instagram.com/vindiesel|@vindiesel}}
|ਵਿਨ ਡੀਜ਼ਲ
| style=&quot;text-align:center&quot; |78.3
|ਅਦਾਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |38
|{{Plain link|https://www.instagram.com/priyankachopra|@priyankachopra}}
|ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਚੋਪੜਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |74.2
|ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਭਾਰਤ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |39
|{{Plain link|https://www.instagram.com/nasa|@nasa}}
|ਨਾਸਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |74.3
|ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |40
|{{Plain link|https://www.instagram.com/gal_gadot|@gal_gadot}}
|ਗਾਲ ਗੈਡੋਟ
| style=&quot;text-align:center&quot; |74
|ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਇਜ਼ਰਾਇਲ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |41
|{{Plain link|https://www.instagram.com/lalalalisa_m|@lalalalisa_m}}
|ਲੀਜ਼ਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |73.45
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
| ਥਾਈਲੈਂਡ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |42
|{{Plain link|https://www.instagram.com/gigihadid|@gigihadid}}
|ਜੀਜੀ ਹਦੀਦ
| style=&quot;text-align:center&quot; |72.4
|ਮਾਡਲ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |43
|{{Plain link|https://www.instagram.com/victoriassecret|@victoriassecret}}
|ਵਿਕਟੋਰੀਆਜ਼ ਸੀਕਰੇਟ
| style=&quot;text-align:center&quot; |71.6
|ਲੌਂਜਰੀ ਬ੍ਰੈਂਡ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |44
|{{Plain link|https://www.instagram.com/shakira|@shakira}}
|ਸ਼ਕੀਰਾ
| style=&quot;text-align:center&quot; |71.6
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਕੋਲੰਬੀਆ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |45
|{{Plain link|https://www.instagram.com/davidbeckham|@davidbeckham}}
|ਡੇਵਿਡ ਬੈੱਕਹਮ
| style=&quot;text-align:center&quot; |71.1
|ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |46
|{{Plain link|https://www.instagram.com/khaby00|@khaby00}}
|ਖੈਬੀ ਲੇਮ
| style=&quot;text-align:center&quot; |69.7
|ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ
|ਇਟਲੀ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |47
|{{Plain link|https://www.instagram.com/shraddhakapoor|@shraddhakapoor}}
|ਸ਼ਰਧਾ ਕਪੂਰ
| style=&quot;text-align:center&quot; |69.1
|ਅਦਾਕਾਰਾ
|ਭਾਰਤ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |48
|{{Plain link|https://www.instagram.com/snoopdogg|@snoopdogg}}
|ਸਨੂਪ ਡੌਗ
| style=&quot;text-align:center&quot; |68.5
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |49
|{{Plain link|https://www.instagram.com/nehakakkar|@nehakakkar}}
|ਨੇਹਾ ਕੱਕੜ
| style=&quot;text-align:center&quot; |67.7
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
| ਭਾਰਤ
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; |50
|{{Plain link|https://www.instagram.com/shawnmendes|@shawnmendes}}
|ਸ਼ਔਨ ਮੈਂਡੇਸ
| style=&quot;text-align:center&quot; |66.7
|ਸੰਗੀਤਕਾਰ
|ਕੈਨੇਡਾ
|-
! colspan=&quot;6&quot; style=&quot;text-align:center; font-size:8pt;&quot; |{{As of|2022|1|16}}
|}</text>
      <sha1>03r8l2uo68x19o2why3ax691nhrneaw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਯੂਕਰੇਨ ਦਾ ਝੰਡਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140843</id>
    <revision>
      <id>810199</id>
      <parentid>625581</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:58:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810199</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="565" sha1="6oium7f4zui211jdr9f9s0j57j3chgs" xml:space="preserve">
[[ਤਸਵੀਰ:Flag_of_Ukraine.svg|thumb| ਯੂਕਰੇਨ ਦਾ ਝੰਡਾ]]
[[ਯੂਕਰੇਨ]] ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ '''ਝੰਡਾ''' [[ਯੂਰਪ|ਯੂਰਪੀਅਨ]] ਦੇਸ਼, [[ਯੂਕਰੇਨ]] ਦਾ ਝੰਡਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਖਿਤਿਜੀ ਧਾਰੀਆਂ ਹਨ, ਇੱਕ [[ਨੀਲਾ|ਨੀਲੀ]] ਅਤੇ ਇੱਕ [[ਪੀਲਾ (ਰੰਗ)|ਪੀਲੀ]]।

{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਯੂਕਰੇਨ]]</text>
      <sha1>6oium7f4zui211jdr9f9s0j57j3chgs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਿਥਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>150709</id>
    <revision>
      <id>810145</id>
      <parentid>674792</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:05:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810145</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14979" sha1="cmdtmt3xtqfc89uqb9f22a2chvq6vou" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Niqab on Tuareg.jpg|thumb|ਤੁਆਰੇਗ 'ਤੇ ਨਕਾਬ]]
'''ਲਿਥਮ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Litham;''' [[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅਰਬੀ]]: لِثَام, ਰੋਮਨਾਈਜ਼ਡ: ਲਿਥਮ, ਕਈ ਵਾਰੀ '''ਲਿਫਾਮ ਉਚਾਰਿਆ''' ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ: '''ਨਕਾਬ''') ਇੱਕ ਮੂੰਹ ਦਾ ਪਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਤੁਆਰੇਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉੱਤਰੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਖਾਨਾਬਦੋਸ਼, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਰਦ, ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;EI22&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|author=Björkman, W.|year=2012|title=Lit̲h̲ām|encyclopedia=Encyclopaedia of Islam|edition=2nd|publisher=Brill|editor=P. Bearman|editor2=Th. Bianquis|editor3=C.E. Bosworth|editor4=E. van Donzel|editor5=W.P. Heinrichs|doi=10.1163/1573-3912_islam_SIM_4672}}&lt;/ref&gt;

== ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ ==
ਲਿਥਮ ਨੇ ਮਾਰੂਥਲ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਧੂੜ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।&lt;ref name=EI2/&gt; ਖੂਨੀ ਝਗੜਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਨੇ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਣਾ ਕੇ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=EI2/&gt; ਲਿਥਮ ਨੂੰ ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋੜ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੁਰਾਈ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜਾਦੂਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=EI2/&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ==
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉੱਕਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਚਿਹਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਕੋਈ ਮੂੰਹ ਜਾਂ ਨੱਕ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਿਥਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੂਰਵ-ਇਸਲਾਮਿਕ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਪੂਰਵ-ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref name=EI2/&gt; ਲਿਥਮ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਬਰਬਰ ਸੰਹਾਜਾ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=EI2/&gt; [[ਮਰਾਬਦੀਨ ਰਾਜਵੰਸ਼|ਅਲਮੋਰਾਵਿਡਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸੰਹਜਾ ਕਬੀਲੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ, ਨੇ 11ਵੀਂ ਅਤੇ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=EI2/&gt; ਇਸ ਅਭਿਆਸ ਨੇ ਅਲਮੋਰਾਵਿਡਜ਼ ਨੂੰ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ''ਅਲ-ਮੁਲਥਥਾਮੁਨ'' (ਮਫਲਡ ਵਾਲੇ) ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|title=Murābiṭūn|encyclopedia=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|editor=John L. Esposito|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|year=2009|url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195305135.001.0001/acref-9780195305135-e-1210|url-access=subscription |isbn=9780195305135}}&lt;/ref&gt; [[ਮੋਹਦੀਨ ਖਿਲਾਫ਼ਤ|ਅਲਮੋਹਾਡਜ਼]], ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਲਮੋਰਾਵਿਡਜ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਜੋਂ ਆਏ, ਨੇ ਲਿਥਮ ਪਹਿਨਣ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਨਾ ਮਨ੍ਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ।&lt;ref name=EI2/&gt;

ਤੁਆਰੇਗ ਵਿਚ, ਮਰਦ ਲਿਥਮ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ''ਟੈਗਲਮਸਟ'' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=twareg&gt;{{cite encyclopedia|encyclopedia=Oxford Encyclopedia of the Modern World|editor= Peter N. Stearns|title=Twareg|publisher=Oxford University Press|authorlink1=Allen James Fromherz|author=Allen Fromherz|year=2008|url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195176322.001.0001/acref-9780195176322-e-1626|url-access=subscription |isbn= 9780195176322}}&lt;/ref&gt; ਤੁਆਰੇਗ ਲੜਕੇ ਜਵਾਨੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 'ਤੇ ਲਿਥਮ ਪਹਿਨਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਦੇ ਨੂੰ ਮਰਦਾਨਗੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=twareg/&gt; ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਇਕ ਆਦਮੀ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨਾ ਗਲਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;twareg&quot; /&gt; ਤੁਆਰੇਗ ਲਿਥਮ ਸੁਡਾਨੀ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਕਈ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਗਜ਼ ਲੰਬੀ ਸਟ੍ਰਿਪ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਸੀਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-X0q2A8yoigC&amp;pg=PA78|page=78|title=The Conquest of the Sahara|author=Douglas Porch|publisher=Macmillan|year=2005|isbn=9780374128791}}&lt;/ref&gt;

== ਟੈਗਲਮਸਟ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Touaregs_at_the_Festival_au_Desert_near_Timbuktu,_Mali_2012.jpg|thumb| Tagelmusts, ਤਿੰਨ Tuareg ਆਦਮੀ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Targui.jpg|thumb| ਇੱਕ ਟੈਗਲਮਸਟ, ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ]]
'''ਟੇਗਲਮਸਟ''' (ਜਿਸ ਨੂੰ '''ਚੀਚ''', '''ਚੇਚੇ''' ਅਤੇ ''ਲਿਥਮ'' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਇੱਕ ਨੀਲ ਰੰਗੀ [[ਕਪਾਹ|ਸੂਤੀ]] ਲਿਥਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਰਦਾ ਅਤੇ ਪੱਗ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੱਪੜਾ {{Convert|10|m|ft}} ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਜਿਆਦਾਤਰ ਤੁਆਰੇਗ ਬਰਬਰ ਪੁਰਸ਼ਾਂ, ਦੂਰ ਉੱਤਰੀ ਸਾਹੇਲ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਾਉਸਾ ਅਤੇ ਸੋਨਘਾਈ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਹੋਰ ਰੰਗ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਹਨ, ਖਾਸ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨੀਲ ਪਰਦੇ ਦੇ ਨਾਲ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਿਰ ਨੂੰ ਢੱਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਗਰਦਨ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਢੱਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਲੋਕ ਸਕਾਰਫ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ। 

ਟੈਗਲ ਸਿਰ ਨੂੰ ਢੱਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ [[ਸਹਾਰਾ ਮਾਰੂਥਲ|ਸਹਾਰਾ]] ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹਵਾ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਰੇਤ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Chris Scott Budget Travel |date=2007-03-16 |title=The Sahara: Dry but never boring |url=http://www.cnn.com/2007/TRAVEL/DESTINATIONS/03/16/sahara/index.html |access-date=2014-01-27 |publisher=Cnn.com}}&lt;/ref&gt; ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨੀਲ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਚਮੜੀ ਵਿੱਚ ਨੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਮਾਣ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਮੜੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਮੀਰੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;JBP&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=DX1qTSlQrS0C&amp;pg=PA152|title=Indigo in the Arab world|last=Balfour-Paul|first=Jenny|publisher=Routledge|year=1997|isbn=978-0-7007-0373-9|edition=1. publ.|location=London|page=152}}&lt;/ref&gt; ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਟੈਗਲਮਸਟ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇਸ ਨੂੰ ਭਿੱਜਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੁੱਕੇ ਨੀਲ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਰੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੰਗ ਅਕਸਰ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਚਮੜੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ [[wiktionary:leaching|ਲੀਕ ਜਾਂਦਾ]] ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ, ਤੁਆਰੇਗ ਨੂੰ ਅਕਸਰ &quot;ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨੀਲੇ ਪੁਰਸ਼&quot; ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2002-06-16 |title=Tuareg |url=http://www.newsfinder.org/site/more/tuareg/ |access-date=2014-01-27 |publisher=Newsfinder.org |archive-date=2014-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140203134239/http://www.newsfinder.org/site/more/tuareg/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਤੁਆਰੇਗ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਮਰਦ ਟੈਗਲਮਸਟ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ''ਕੇਲ ਟੈਗਲਮਸਟ'', ਜਾਂ &quot;ਪਰਦੇ ਦੇ ਲੋਕ&quot; ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Indigenous Peoples of the World — the Tuareg |url=http://www.peoplesoftheworld.org/hosted/tuareg/ |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20070719165217/http://www.peoplesoftheworld.org/hosted/tuareg/ |archive-date=July 19, 2007 |access-date=2007-04-03}}&lt;/ref&gt; ਟੈਗਲਮਸਟ ਸਿਰਫ ਬਾਲਗ ਮਰਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੁਆਰੇਗ ਪੁਰਸ਼ ਅਕਸਰ ਅਜਨਬੀਆਂ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਰੁਤਬੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਜਾਂ ਨੱਕ ਦਿਖਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਮ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਟੈਗਲਮਸਟ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਟੈਗਲਮਸਟ ਦਾ ਹੋਰ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਲਪੇਟਿਆ ਅਤੇ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਬੀਲੇ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਮੂਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਨੇਰਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਦੌਲਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

== ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਲੋਕਧਾਰਾ ==
ਮਰਦ ਪਰਦੇ ਦੇ ਰਿਵਾਜ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਕਥਾਵਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;EI2&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|author=Björkman, W.|year=2012|title=Lit̲h̲ām|encyclopedia=Encyclopaedia of Islam|edition=2nd|publisher=Brill|editor=P. Bearman|doi=10.1163/1573-3912_islam_SIM_4672}}&lt;/ref&gt; ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਲਿਥਮ ਗੁਆ ਬੈਠਾ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤ ਉਸਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣ ਸਕਦੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ।&lt;ref name=&quot;EI2&quot; /&gt; ''ਲਿਥਮ'' ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵਜ਼ ਦੀ ਅਰਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਵੀਆਂ ਦੁਆਰਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ''ਲਿਥਮ ਦੇ ਆਮ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪਰਦਾ ਅਤੇ ਮੌਖਿਕ ਮੂਲ ਲਥਾਮਾ'' '','' ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ &quot;ਚੁੰਮਣਾ&quot; ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;EI2&quot; /&gt; ''[[ਆਲਿਫ਼ ਲੈਲਾ|ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਇਕ ਰਾਤਾਂ]]'' ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭੇਸ ਦੇਣ ਲਈ ਲਿਥਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;EI2&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=4-qwx8xT4eUC|title=The thousand and one nights, or, The Arabian nights' entertainments|publisher=J. Murray|year=1847|volume=2|pages=60,143}}&lt;/ref&gt; ਇਬਨ ਮੰਜ਼ੂਰ ਦੁਆਰਾ ''ਲਿਸਾਨ ਅਲ-ਅਰਬ'' ਦਾ ਕਲਾਸੀਕਲ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ''ਲਿਫਾਮ'' ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਬਦ ਵਜੋਂ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਪਰਦੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;EI2&quot; /&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ ==

* {{Cite book|title=Sammlung Philippi: Kopfbedeckungen in Glaube, Religion und Spiritualität|url=https://archive.org/details/sammlungphilippi0000phil|last=Philippi|first=Dieter|publisher=St. Benno Verlag, Leipzig|year=2009|isbn=978-3-7462-2800-6}}</text>
      <sha1>cmdtmt3xtqfc89uqb9f22a2chvq6vou</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੀਆ ਝਾਅ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154567</id>
    <revision>
      <id>810059</id>
      <parentid>644577</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:05:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810059</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4603" sha1="15tw8dnq8kugmea1s8cjz62mwovkql3" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox biography vcard&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt;ਸ਼੍ਰੀਆ ਝਾਅ&lt;/div&gt;
|- class=&quot;infobox-data&quot;
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; | ਜਨਮ
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;div class=&quot;birthplace&quot; style=&quot;display:inline&quot;&gt; [[ਦੇਹਰਾਦੂਨ]], [[India|ਭਾਰਤ]]&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; | ਕਿੱਤੇ
| class=&quot;infobox-data role&quot; | ਮਾਡਲ, ਅਦਾਕਾਰਾ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਪੇਸ਼ਕਾਰ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; | ਸਾਲ&amp;nbsp;ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ
| class=&quot;infobox-data&quot; | 2008-ਮੌਜੂਦਾ
|}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਸ਼੍ਰੀਆ ਝਾਅ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ]]: '''Shriya Jha''') ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]], [[ਓਡੀਆ ਭਾਸ਼ਾ|ਉੜੀਆ]] ਅਤੇ [[ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਬੰਗਾਲੀ]] ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਅਦਾਕਾਰ [[ਅਮਰਦੀਪ ਝਾਅ]] ਦੀ ਧੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸਹਾਰਾ ਵਨ 'ਤੇ ਰਾਜਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਸੀਰੀਅਲ ''ਝਿਲਮਿਲ ਸੀਤਾਰੋਂ ਕਾ ਆਂਗਨ ਹੋਗਾ'' ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ GNFC ਸਕੂਲ, [[ਮਸੂਰੀ]] ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;orissa&quot;&gt;{{Cite web |title=Shriya Jha biography |url=http://incredibleorissa.com/oriyafilms/shriya-jha-actress-biography-movies-hot-photos-videos-serial-film/ |publisher=incredibleorissa.com |access-date=2023-03-01 |archive-date=2025-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250226094243/http://incredibleorissa.com/oriyafilms/shriya-jha-actress-biography-movies-hot-photos-videos-serial-film/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਟਾਰ ਭਾਰਤ ' ਤੇ ਨਿਮਕੀ ਮੁਖੀਆ ਵਿੱਚ ਅਤੇ [[ਸੋਨੀ ਇੰਟਰਟੇਨਮੈਂਟ ਟੈਲੀਵਿਜਨ (ਭਾਰਤ)|ਸੋਨੀ ਐਂਟਰਟੇਨਮੈਂਟ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ']] ਤੇ ਈਸ਼ਾਰੋਨ ਈਸ਼ਾਰੋਨ ਮੈਂ ਵਿੱਚ ਸਵੀਟੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸੋਨੀ ਸਾਬ ਉੱਤੇ ਜਿੱਦੀ ਦਿਲ ਮਾਨੇ ਨਾ ਵਿੱਚ ਬਰਖਾ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

== ਫਿਲਮਾਂ ==

=== ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ===

* ''ਗੀਤਾ (2008 ਫਿਲਮ)''

=== ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮਾਂ ===

* ''ਤੋਮਰ ਜੋਨੀਓ'' (2008)
* ''ਓਲੋਟ ਪਲੋਟ'' (2009 ਫਿਲਮ)

=== ਉੜੀਆ ਫਿਲਮਾਂ ===

* ''ਲੁਚਾਕਲੀ''
* ''ਅੰਮਾ ਭੀਤਾਰੇ ਕਿਛੁ ਆਚੀ'' 
* ''ਸ਼ਤਰੂ ਸੰਘਰ'' 

== ਟੀਵੀ ਸ਼ੋਅ ==

* ''ਝਿਲਮਿਲ ਸੀਤਾਰੋਂ ਕਾ ਆਂਗਨ ਹੋਵੇਗਾ ਆਂਗਨ ਰਾਏਚੰਦ (ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ)''
* ''ਦੋ ਦਿਲ ਬੰਧੇ ਏਕ ਡੋਰੀ ਸੇ ਮਾਧਵੀ (ਵਿਰੋਧੀ) ਵਜੋਂ''
* ''ਉਤਰਨ''
* ''ਨਿਮਕੀ ਮੁਖੀਆ, ਸਵੀਟੀ ਵਜੋਂ, ਨਿਮਕੀ ਦੀ ਭਾਬੀ ਅਤੇ ਰਿਤੂਰਾਜ ਦੀ ਪਤਨੀ (ਪ੍ਰੋਟਾਗਨਿਸਟ)'' 2018-2019
* ''ਨਿਮਕੀ ਵਿਧਾਇਕ ਵਿਚ'' ਸਵੀਟੀ ਅਭਿਮੰਨਿਊ ਰਾਏ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ (2019-2020)
* ''ਈਸ਼ਾਰੋ ਈਸ਼ਾਰੋ ਮੈਂ'' ਵਿਚ ਮੋਹਨਾ ਬੈਨਰਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ (2020)
* ''ਜ਼ਿੱਦੀ ਦਿਲ ਮਾਨੇ ਨਾ'' ਵਿਚ ਬਰਖਾ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ ਵਜੋਂ (2021-2022)

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1992]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤੇਲਗੂ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>15tw8dnq8kugmea1s8cjz62mwovkql3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੰਦਲੀ ਸਿਨਹਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155415</id>
    <revision>
      <id>810088</id>
      <parentid>646536</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T23:33:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dostojewskij</username>
        <id>8464</id>
      </contributor>
      <comment>ਤਸਵੀਰ</comment>
      <origin>810088</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6165" sha1="gnhpzwh41dmgfry63iz83p5zfmpn9ci" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:SandaliSinha.jpg|thumb|ਸੰਦਲੀ ਸਿਨਹਾ]]
'''ਸੰਦਲੀ ਸਿਨਹਾ''' (ਜਨਮ 11 ਜਨਵਰੀ 1972) ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਭਾਰਤੀ [[ਬਾਲੀਵੁੱਡ]] ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਮਾਡਲ ਹੈ। ਉਹ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਫਿਲਮ ''ਤੁਮ ਬਿਨ'' (2001) ਵਿੱਚ ਪੀਆ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=12 July 2007 |title=Sandali Sinha |url=http://photogallery.indiatimes.com/celebs/indian-stars/Sandali-Sinha/articleshow/2156417.cms |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120406200409/http://photogallery.indiatimes.com/celebs/indian-stars/sandali-sinha/articleshow/2156417.cms |archive-date=6 April 2012 |website=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt;

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਉਹ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਡਿਊਟੀ ਦੌਰਾਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ. ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਦਲੀ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਏਅਰ ਫੋਰਸ ਬਾਲ ਭਾਰਤੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜੀਸਸ ਐਂਡ ਮੈਰੀ ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਸਿਨਹਾ ਕਿਸ਼ੋਰ ਨਮਿਤ ਕਪੂਰ ਐਕਟਿੰਗ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਗਏ। ਪਾਇਲਟਾਂ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਸਿਨਹਾ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਸਨ। ਪਰ ਇੱਕ ਸ਼ੁਕੀਨ ਫੈਸ਼ਨ ਸ਼ੋਅ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਅਨੁਭਵ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਡਲਿੰਗ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;[http://www.webindia123.com/personality/women/sandali_sinha/sandali.htm Sandali Sinha Personality]&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਕਾਮਰਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ, ਸਿਨਹਾ ਬਿਹਤਰ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਲਈ ਮੁੰਬਈ ਸ਼ਿਫਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਿਨਹਾ ਇੱਕ ਮਾਡਲ ਬਣ ਗਏ।&lt;ref&gt;[http://ww.smashits.com/sandali-sinha-averse-to-body-exposure/interview-4098.html/ Sandali's interview] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120416161208/http://ww.smashits.com/sandali-sinha-averse-to-body-exposure/interview-4098.html|date=16 April 2012}}&lt;/ref&gt; ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੂੰ &quot;ਦੀਵਾਨਾ&quot; ਨਾਮਕ [[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ|ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ ਦੇ]] ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ ਨਾਲ ਮਿਲੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਅਨੁਭਵ ਸਿਨਹਾ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ ਸਿਨਹਾ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ''ਤੁਮ ਬਿਨ'' ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਅਨੁਭਵ ਸਿਨਹਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੁਪਰ ਕੈਸੇਟਸ ਇੰਡਸਟਰੀਜ਼ ਲਿਮਟਿਡ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਹੈ। ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਸਿਨਹਾ ਨੇ ਪੀਆ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਮਾਸੂਮ ਔਰਤ ਹੈ ਜੋ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਮਾਡਲ ਹਨ: ਪ੍ਰਿਯਾਂਸ਼ੂ ਚੈਟਰਜੀ, ਹਿਮਾਂਸ਼ੂ ਮਲਿਕ ਅਤੇ ਰਾਕੇਸ਼ ਬਾਪਟ।

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਸੰਦਲੀ ਨੇ ਨਵੰਬਰ 2005 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਕਿਰਨ ਸਾਲਸਕਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;[http://photogallery.indiatimes.com/parties/mumbai/Sandali-Sinha-with-husband/articleshow/11043575.cms/ Maqbool Khan's bash for 'Lanka'] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120406120839/http://photogallery.indiatimes.com/parties/mumbai/Sandali-Sinha-with-husband/articleshow/11043575.cms|date=6 April 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.pinkvilla.com/entertainment/event/sandali-sinha-nandita-mahtanis-brother-bharats-wedding-reception/ |title=Sandali Sinha at Nandita Mahtani's brother Bharat's wedding reception |access-date=2023-03-04 |archive-date=2016-10-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161026230350/http://www.pinkvilla.com/entertainment/event/sandali-sinha-nandita-mahtanis-brother-bharats-wedding-reception |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://photogallery.indiatimes.com/celebs/indian-stars/sandali-sinha/articleshow/2156414.cms/ Sandali Sinha marriage] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120406114607/http://photogallery.indiatimes.com/celebs/indian-stars/Sandali-Sinha/articleshow/2156414.cms|date=6 April 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=On-Spot: Reema Sen Mehendi and Wedding |url=http://entertainment.in.msn.com/gallery/on-spot-reema-sen-mehendi-and-wedding?page=8%2F |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131002191756/http://entertainment.in.msn.com/gallery/on-spot-reema-sen-mehendi-and-wedding?page=8%2F |archive-date=2 October 2013 |access-date=19 November 2019}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਿਹਾਰ ਦੀਆਂ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1972]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>gnhpzwh41dmgfry63iz83p5zfmpn9ci</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੋਹਦ ਪੁਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>157726</id>
    <revision>
      <id>810185</id>
      <parentid>652072</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:46:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810185</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2019" sha1="d35dp0zyosfyqyrsebr93m79pztlpqj" xml:space="preserve">{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}{{Infobox settlement
| official_name = ਗੋਹਦ ਪੁਰ
| native_name = 
| name =
| nickname =
| settlement_type =
| image_skyline =Gohadpur Sialkot.jpg
| imagesize = 240px
| image_caption = ਗੋਹਦ ਪੁਰ ਦਾ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼   
| image_map = 
| coordinates = {{coord|32|31|16|N|74|30|3|E|region:PK|display=inline,title}}
| pushpin_map = ਪਾਕਿਸਤਾਨ
| pushpin_label_position =
| pushpin_mapsize =
| pushpin_map_caption =ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿੱਤੀ 
| subdivision_type = [[ਦੇਸ਼]]
| subdivision_name = [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]
| subdivision_type1 = ਪ੍ਰਾਂਤ
| subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)|ਪੰਜਾਬ]]
| leader_title =
| leader_name = 
| leader_title1 =
| leader_name1 =
| postal_code_type = ਪੋਸਟਲ ਕੋਡ
| postal_code = 51310
| area_code = 052
| area_code_type = ਕਾਲਿੰਗ ਕੋਡ
| timezone1 = [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|PST]]
| utc_offset1 = +5
| footnotes = [https://web.archive.org/web/20100721202304/http://www.sialkot.gov.pk/ Sialkot Government Website]
}}

'''ਗੋਹਦਪੁਰ''' ਪੰਜਾਬ, [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦੇ [[ਸਿਆਲਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸਿਆਲਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਆਲਕੋਟ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਜਨਰਲ ਬੱਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਘਨਸਰਪੁਰ, ਗੰਡਿਆਂ ਵਾਲੀ, ਟਿੱਬੀ ਅਤੇ ਕਪੂਰ ਵਾਲੀ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿਆਲਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>d35dp0zyosfyqyrsebr93m79pztlpqj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੁਜਾ ਕਾਰਤਿਕਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>159146</id>
    <revision>
      <id>810068</id>
      <parentid>656008</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:29:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810068</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6418" sha1="csi19lzejtv29o80xhjk0c11uvpgaqr" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਸੁਜਾ ਕਾਰਤਿਕਾ
| image              = 
| birth_date         = 
| death_date         = 
| death_place        = 
| occupation         = ਅਦਾਕਾਰਾ
| years_active       = 2002–2007
| spouse             = ਰਾਕੇਸ਼ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ (2010-ਮੌਜੂਦਾ)
| children           = 2
}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਸੁਜਾ ਕਾਰਤਿਕਾ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Suja Karthika''') ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਤੇ ਡਾਂਸਰ ਹੈ, ਜੋ ਮਲਿਆਲਮ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਕੋਚੀਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਤੋਂ ਕਾਮਰਸ ਵਿੱਚ ਪੀਐਚਡੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Staff Profile |url=https://www.hkmu.edu.hk/ba/people/keystaff/staff-profile/?email=ksuja&amp;unit=B&amp;A&amp;po=N}}&lt;/ref&gt; ਦੇ ਲੀ ਸ਼ੌ ਕੀ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਬਿਜ਼ਨਸ ਐਂਡ ਐਡਮਿਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਕਾਰਤਿਕਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ 2002, ਰਾਜਸੇਨਨ ਫਿਲਮ ''ਮਲਿਆਲੀ ਮਾਮਨੁ ਵਨੱਕਮ'' ਸੀ। ਉਸਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ''ਪਦਮ ਓਨੂ: ਓਰੂ ਵਿਲਾਪਮ'' (2003), ''ਰਨਵੇਅ'' (2004), ''ਨੇਰਰਿਅਨ ਸੀਬੀਆਈ'' (2005), ''ਅਚਨੁਰੰਗਥਾ ਵੀਡੂ'' (2006), ਅਤੇ ''ਨਾਦੀਆ ਕੋਲਾਪੇਟਾ ਰਾਠਰੀ'' (2007) ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਹ ਕੁਝ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸੀਰੀਅਲਾਂ 'ਚ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਐਮਜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ [[ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਬਿਜ਼ਨਸ ਐਡਮਿਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ|ਐਮਬੀਏ]] ਵਿੱਚ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜੇਤੂ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ SCMS, ਅਲੁਵਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਦਾਖਲ ਹੋਈ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਮੈਰੀਅਨ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਸਟੱਡੀਜ਼, ਪੁਥੁਪਾਡੀ, ਕੋਥਾਮੰਗਲਮ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸੁੰਦਰੇਸ਼ਨ ਉਸੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਸੁਜਾ ਕਾਰਤਿਕਾ ਦਾ ਜਨਮ ਸੁੰਦਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਜਯਾ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite web |title=Archived copy |url=http://www.mangalam.com/mangalam-varika/78678 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130730205907/http://www.mangalam.com/mangalam-varika/78678 |archive-date=2013-07-30 |website=mangalam.com}}&lt;/ref&gt; ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ 31 ਜਨਵਰੀ 2010 ਨੂੰ [[ਮੁੰਬਈ]] ਸਥਿਤ ਮਰਚੈਂਟ ਨੇਵੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਰਾਕੇਸ਼ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਨਾਲ ਹੋਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.our-kerala.com/cinema-news/Actress-suja-karthika-wedding-/1595.html|title=സുജ കാര്‍ത്തിക വിവാഹിതയായി|access-date=1 February 2010|language=Malayalam|archive-date=3 ਫ਼ਰਵਰੀ 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100203010139/http://www.our-kerala.com/cinema-news/Actress-suja-karthika-wedding-/1595.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=എട്ടാം ക്ലാസില്‍ വെച്ചാണ് രാകേഷുമായി പ്രണയത്തിലായതെന്ന് സുജ കാര്‍ത്തിക, അന്നേ വീട്ടിലും പറഞ്ഞിരുന്നു |url=https://malayalam.samayam.com/malayalam-cinema/celebrity-news/actress-suja-karthika-opens-up-about-her-love-story-with-rakesh/articleshow/79814227.cms}}&lt;/ref&gt; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੇਟਾ ਰਿਤਵਿਕ 7 ਫਰਵਰੀ 2013 ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ।

== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸੀਰੀਅਲ ==

* 2001- ਸਵਾਰਾਰਾਗਮ (ਏਸ਼ਿਆਨੇਟ)
* 2005- ਨੋਕਕੇਥਾ ਦੂਰਥ (ਏਸ਼ਿਆਨੇਟ)
* 2005- ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ
* 2006- ਨੀਲੱਕੁਰਿੰਜੀ ਵੀੰਦਮ ਪੁੱਕਨੂ (ਸੂਰਿਆ ਟੀਵੀ)
* 2007- ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਟੀਵੀ ਲਈ ਟੈਲੀਫਿਲਮ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੀਰਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਰਲੀ ਗੋਪੀ, ਵੀ.ਕੇ. ਸ਼੍ਰੀਰਾਮਨ, ਮਹੇਸ਼ ਆਦਿ ਦੇ ਸਹਿ-ਅਭਿਨੇਤਾ ਸਨ।
* 2020- ਸ਼੍ਰੀ ਅਯੱਪਾ ਪੁੰਨਿਆ ਦਰਸ਼ਨਮ (ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ)

== ਹੋਰ ਕੰਮ ==

* ਓਨਾਚਿਥਰੰਗਲ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵਜੋਂ
* ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਮਧੁਰਮ
* ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵਜੋਂ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ
* ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵਜੋਂ ਸਵੀਟ ਡ੍ਰੀਮਜ਼
* ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ
* ਭਾਗੀਦਾਰ ਵਜੋਂ ਸਮਾਰਟ ਸ਼ੋਅ
* ਪੇਸ਼ਕਾਰ ਵਜੋਂ ਫਾਸਟ ਟ੍ਰੈਕ

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDB name|1435990}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਲਿਆਲਮ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>csi19lzejtv29o80xhjk0c11uvpgaqr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤਮੰਨਾ ਵਿਆਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>159835</id>
    <revision>
      <id>810111</id>
      <parentid>776221</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T03:00:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810111</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5824" sha1="lumbrgmmkl4k6u6r1b1le6op938eilt" xml:space="preserve">
{{Infobox person
| name               = ਤਮੰਨਾ ਵਿਆਸ
| image              = Tamanna Vyas Captured by Dibyajyoti Dutta Bangladeshi Photographer.jpg
| alt                = 
| caption            = ਪ੍ਰੇਮ ਕੁਮਾਰ: ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ ਦੇ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਸੈੱਟ 'ਤੇ ਵਿਆਸ
| other_names        = 
| birth_date         = {{Birth date and age|df=y|1996|11|14}}
| birth_place        = ਬ੍ਰਹਮਪੁਰ, [[ਓਡੀਸ਼ਾ]], ਭਾਰਤ
| death_place        = 
| education          = 
| alma_mater         = ਖਲੀਕੋਟ ਕਾਲਜ
| occupation         = ਅਦਾਕਾਰਾ
| years_active       = 2016–ਮੌਜੂਦ
| known_for          = ਓਲੀਵੁੱਡ (ਉੜੀਆ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ)
| notable_works      = 
| height             = {{convert|5|ft|8|in}}
}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਤਮੰਨਾ ਵਿਆਸ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Tamanna Vyas''') ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ ਜੋ ਉੜੀਆ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Tamanna Vyas: Movies, Photos, Videos, News, Biography &amp; Birthday {{!}} eTimes |url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Tamanna-Vyas |access-date=4 February 2021 |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 2015 ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰ ਪਾਪੂ ਪੋਮ ਪੋਮ ਦੇ ਨਾਲ ਫਿਲਮ ''ਜੋਕਰ'' ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਦੀਵਾ - 2018 ਦੀ ਟਾਪ-10 ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Odia actress Tamanna in Top-10 list of Miss Diva 2018 – Odisha Sun Times |url=http://m.dailyhunt.in/news/india/english/odisha+sun+times-epaper-osuntime/odia+actress+tamanna+in+top+10+list+of+miss+diva+2018-newsid-93343389 |access-date=25 January 2019 |website=DailyHunt}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=29 July 2018 |title=Odia Cinestar Tamanna Vyas in Top 10 list of 'Miss Diva' |url=https://kalingatv.com/entertainment/odia-cinestar-tamanna-vyas-in-top-10-list-of-miss-diva/ |access-date=25 January 2019 |publisher=KalingaTV}}&lt;/ref&gt;

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਤਮੰਨਾ ਦਾ ਜਨਮ ਬਰਹਮਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Tamanna enjoys lockdown with family - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/events/bhubaneswar/tamanna-enjoys-lockdown-with-family/articleshow/75529004.cms |access-date=4 February 2021 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਬਰਹਮਪੁਰ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਬਿਜ਼ਨਸ ਐਡਮਿਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੈ। ਉਹ ਟੀਵੀ ਰਿਐਲਿਟੀ ਸ਼ੋਅ 'ਰਾਜਾ ਕੁਈਨ' ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਈਮਲਾਈਟ ਵਿੱਚ ਆਈ ਅਤੇ 2015 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰਿਐਲਿਟੀ ਸ਼ੋਅ 'ਮੂ ਬੀ ਹੈਬੀ  ਉਪ ਜੇਤੂ ਵਜੋਂ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Prachitara |date=4 August 2018 |title=Odia Actress Tamanna Vyas Among Top Five in Miss Diva 2018 |url=http://www.odishabytes.com/odia-actress-tamanna-vyas-among-top-five-miss-diva-2018/ |access-date=25 January 2019 |website=ODISHA BYTES |archive-date=6 ਫ਼ਰਵਰੀ 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190206070201/http://www.odishabytes.com/odia-actress-tamanna-vyas-among-top-five-miss-diva-2018/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਤਮੰਨਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਬ੍ਰੇਕ ਕਾਮੇਡੀ ਫਿਲਮ 'ਜੋਕਰ' 'ਚ ਐਕਟਰ ਪਾਪੂ ਪੋਮ ਪੋਮ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਿਆ, ਜੋ ਅਜੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੇ ਉਲਟ 'ਭੈਨਾ ਕਾਨਾ ਕਾਲਾ ਸੇ', ਜੋਤੀ ਰੰਜਨ ਨਾਇਕ ਦੇ ਨਾਲ 'ਨਿਝਮ ਰਾਤਰਾ ਸਾਥੀ' ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸੰਜੇ ਨਾਇਕ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਇਹ ਤਿੰਨ ਫਿਲਮਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=23 September 2016 |title=Watch: Tamanna odia actress interview about first break in Ollywood, TV reality show experience |url=http://incredibleorissa.com/tamanna-odia-actress-interview/ |access-date=25 January 2019 |website=Incredible Orissa |archive-date=8 ਫ਼ਰਵਰੀ 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180208090437/http://incredibleorissa.com/tamanna-odia-actress-interview/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਫਿਲਮ ' ਪ੍ਰੇਮ ਕੁਮਾਰ: ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ ' ਵਿੱਚ [[ਅਨੁਭਵ ਮੋਹੰਤੀ]] ਨਾਲ ਅਤੇ 'ਬਲੈਕਮੇਲ' ਵਿੱਚ ਅਰਧੇਂਦੂ ਨਾਲ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸ਼ੇਅਰ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Lucky year for 'Blackmail' girl |url=http://www.newindianexpress.com/states/odisha/2018/aug/31/lucky-year-for-blackmail-girl-1865543.html |access-date=25 January 2019 |website=The New Indian Express}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1996]]</text>
      <sha1>lumbrgmmkl4k6u6r1b1le6op938eilt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜਸਵੰਤ ਸੰਦੀਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>160743</id>
    <revision>
      <id>810172</id>
      <parentid>736329</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:34:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810172</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1714" sha1="8znwk6uam8vk1zfs6k1q25acpltuaq4" xml:space="preserve">'''ਜਸਵੰਤ ਸੰਦੀਲਾ'''(جسونت سندیلا) ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ [[ਗਾਇਕ]] ਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਹੈ। 

== ਕਰੀਅਰ ==
ਜਸਵੰਤ ਸੰਦੀਲੇ ਦਾ ਜਨਮ ਲੁਧਿਆਣੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ [[ਧਾਂਦਰਾ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। &lt;ref&gt;https://www.punjabitribuneonline.com/news/satrang/jaswant-sandila-guardian-of-cultural-songs-221612&lt;/ref&gt; ਐਮ ਏ ਇਕਨੋਮਿਕਸ ਪਾਸ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਐਫ ਸੀ ਆਈ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਸੰਦੀਲੇ ਨੇ [[ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੰਧੂ]] [[ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੋਮਲ|ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੋਮਲ]], ਕੁਲਦੀਪ ਕੌਰ,ਦਲਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਰਿੰਪੀ ਅਹੂਜਾ ਵਗਗੀਆਂ ਮਸਹੂਰ ਗਾਇਕਾਵਾਂ ਨਾਲ &lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.123sold.in/jaswant-sandila-amp-parminder-sandhu-mere-palle-pai-giya-199.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2023-04-01 |archive-date=2023-04-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230401150420/https://www.123sold.in/jaswant-sandila-amp-parminder-sandhu-mere-palle-pai-giya-199.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਏ।

==ਪੁਸਤਕਾਂ==
# ''ਗੀਤਾਂ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ''
# ''ਮੇਰੇ ਪੱਲੇ ਪੈ ਗਿਆ ਅਮਲੀ''
# ''ਤੇਰੇ ਜਾਣ ਪਿਛੋਂ''

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਗਾਇਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਕਾਰ]]</text>
      <sha1>8znwk6uam8vk1zfs6k1q25acpltuaq4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਮਲ ਝੀਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>162853</id>
    <revision>
      <id>810123</id>
      <parentid>742372</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T04:07:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810123</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4659" sha1="07dxg4t4m33aswaxnu2nsn3habmmchg" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Namal_Lake.png|right|thumb| ਨਮਲ ਝੀਲ]]
'''ਨਮਲ ਝੀਲ''' (نمل جھیل) [[ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਜ਼ਿਲੇ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿਚ ਨਮਲ ਘਾਟੀ ਦੇ ਇਕ ਕੋਨੇ 'ਤੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਰਿਖੀ ਦੇ ਨੇੜੇ  ਹੈ। ਇਹ {{Start date and age|1913|paren=y}} ਵਿੱਚ ਨਮਲ ਡੈਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਨਮਲ ਡੈਮ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਕੋਈ 32 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਝੀਲ ਦੀ ਸਤਹ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ [[ਪਹਾੜ]] ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ|ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਾਲੇ]] ਖੇਤਰ ਹਨ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Archived copy |url=http://www.numalvalley.jeeran.com/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110713094939/http://www.numalvalley.jeeran.com/ |archive-date=2011-07-13 |access-date=2009-09-04}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
1913 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਜੀਨੀਅਰਾਂ ਨੇ [[ਸਿੰਚਾਈ]] ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਇਸ ਨਮਲ ਝੀਲ 'ਤੇ ਇੱਕ ਡੈਮ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ [[ਮੀਆਂਵਾਲੀ|ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਸ਼ਹਿਰ]] ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਜਿਆ। ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਅਤੇ ਥਾਲ ਨਹਿਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਅਤੇ [[ਟਿਊਬਵੈੱਲ|ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਘਟ ਗਈ।

ਡੈਮ ਦੇ ਗੇਟਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਸਿੰਚਾਈ ਵਿਭਾਗ ਬਾਕਾਇਦਾ ਕਰਵਾਉਂਦਾ  ਹੈ ਪਰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇ। ਪਹਾੜੀ ਤੂਫ਼ਾਨ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਸਾਲ ਭਰ ਨਮਲ ਝੀਲ ਨੂੰ ਭਰਦੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੋਕੇ ਵਰਗੀ ਸਥਿਤੀ ਕਾਰਨ ਇਹ ਝੀਲ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਸੁੱਕ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ 100 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਘਟਨਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Namal-Mianwali |url=https://www.namalmianwali.com/p/namal-mianwali.html |access-date=2022-11-24}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਵੇਲੇ ਇਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਹੁਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੈ{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=August 2016}} .

== ਨਮਲ ਨਹਿਰ ==
ਨਮਲ ਨਹਿਰ ਦਸੰਬਰ 1913 ਵਿੱਚ ਕਢੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ ਨਮਲ ਅਤੇ ਮੂਸਾ-ਖੇਲ਼ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਖੱਡ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪਾਰ ਬਣੇ ਡੈਮ ਦੀ ਝੀਲ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਮਿਲਿਆ। ਨਹਿਰ ਦੀ ਪੂਛ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਵਿਖੇ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਸਿਵਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਤੱਕ ਪਾਣੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਨੰਬਰ 84, ਮਿਤੀ 9 ਜੂਨ 1914 ਦੁਆਰਾ 1905 ਦੇ ਮਾਈਨਰ ਕੈਨਾਲਜ਼ ਐਕਟ ਦੀ ਅਨੁਸੂਚੀ-1 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Namal Lake |url=https://www.namalmianwali.com/2022/11/namal-lake.html |access-date=2022-12-03 }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਝੀਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
* ਨਮਲ ਕਾਲਜ

== ਹਵਾਲੇ ==

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [https://web.archive.org/web/20160303220938/http://www.namalvalley.greatnow.com/ ਨਮਲ ਵੈਲੀ]
* [https://www.namalmianwali.com ਨਮਲ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਲਿਖਤ ਵਰਤੇ ਹਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਝੀਲਾਂ]]</text>
      <sha1>07dxg4t4m33aswaxnu2nsn3habmmchg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਐਮਾ ਬਰਗਨਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164020</id>
    <revision>
      <id>810082</id>
      <parentid>670556</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T23:11:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810082</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9942" sha1="gtnfvkvasphr26inblefcs8zdd1uuln" xml:space="preserve">
'''ਐਮਾ ਕੈਥਰੀਨ ਬਰਗਨਾ''' (ਜਨਮ 24 ਨਵੰਬਰ 2004) ਇੱਕ ਜਰਮਨ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਦੀ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਹਿਲਾ ਟੀ20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਟਵੰਟੀ20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਲਈ ਪੰਜ ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਖਿਡਾਰਨ ਸੀ।

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ ==
ਬਰਗਨਾ ਦਾ ਜਨਮ [[ਮਿਊਨਿਖ਼|ਮਿਊਨਿਖ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, &lt;ref name=&quot;espn profile&quot;&gt;{{Cite web |title=Emma Bargna |url=https://www.espncricinfo.com/ci/content/player/1190978.html |access-date=20 February 2021 |website=ESPNcricinfo |publisher=[[ESPN Inc.]]}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਉਸਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਇਲਮ, ਨੌਰਥਬਰਲੈਂਡ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਮਹਿਲਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਖੇਡਦੀ ਸੀ। ਮਿਊਨਿਖ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਬਾਵੇਰੀਅਨ ਕ੍ਰਿਕਟ ਅਕੈਡਮੀ ਲਈ ਖੇਡਣ ਗਈ। &lt;ref name=&quot;hc 2019-08-09&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hexham-courant.co.uk/sport/17826621.emmas-tynedale-roots-growing-cricket-germany/|title=Emma's Tynedale roots are growing cricket in Germany|last=Tulip|first=Joseph|date=9 August 2019|work=[[Hexham Courant]]|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;hc 2020-04-19&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hexham-courant.co.uk/sport/18378815.teenage-cricketer-rising-international-star/|title=Teenage cricketer is a rising international star|last=Coulter|first=David|date=19 April 2020|work=Hexham Courant|access-date=20 February 2021}}&lt;/ref&gt;

ਬਰਗਨਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਪਿਨ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Cricket Frauen Nationalteam |trans-title=Cricket Women National Team |url=https://www.cricket.de/nationalmannschaften/frauen/ |access-date=19 February 2021 |website=German Cricket Federation (DCB) |language=de}}&lt;/ref&gt; 2019 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ਼ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਸਾਲ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ, ਉਸਨੂੰ ਜਰਮਨੀ U23 ਦੀ ਸਾਲ ਦੀ ਗੇਂਦਬਾਜ਼, ਅਤੇ ਸਾਲ ਦੀ ਕਪਤਾਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। &lt;ref name=&quot;hc 2020-04-19&quot;/&gt;

== ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
26 ਜੂਨ 2019 ਨੂੰ, ਬਰਗਨਾ ਨੇ 2019 ICC ਮਹਿਲਾ ਕੁਆਲੀਫਾਇਰ ਯੂਰਪ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਲਾ ਮਾਂਗਾ ਕਲੱਬ ਮੈਦਾਨ, ਮਰਸੀਆ, ਸਪੇਨ ਵਿਖੇ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜਰਮਨੀ ਲਈ [[ਮਹਿਲਾ ਟੀ20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|WT20I]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ WT20I ਵੀ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;espn profile&quot; /&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Scotland register massive win over debutant Germany |url=https://www.womenscriczone.com/report/scotland-register-massive-win-over-debutant-germany/ |access-date=29 June 2019 |website=Women's Criczone |archive-date=27 ਜੂਨ 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190627081858/https://www.womenscriczone.com/report/scotland-register-massive-win-over-debutant-germany/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਓਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ। &lt;ref name=&quot;hc 2019-08-09&quot; /&gt;

ਫਰਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਬਰਗਨਾ ਨੇ ਅਲ ਅਮੇਰਤ ਕ੍ਰਿਕਟ ਸਟੇਡੀਅਮ, [[ਮਸਕਟ]] ਵਿਖੇ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਓਮਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਦੁਵੱਲੀ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=16 January 2020 |title=Kader für die bilaterale Länderspielserie der Frauen NM in Muscat, Oman |trans-title=Squad for the women's bilateral international series NM in Muscat, Oman |url=https://www.cricket.de/kader-fuer-die-bilaterale-laenderspielserie-der-frauen-nm-in-muscat-oman/ |access-date=19 February 2021 |website=German Cricket Board |language=de}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੌਰਾਨ ਉਂਗਲ ਟੁੱਟਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਚਾਰ WT20I ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;hc 2020-04-19&quot; /&gt;

ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਅਗਲੀ ਦੁਵੱਲੀ ਲੜੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਅਗਸਤ 2020 ਵਿੱਚ ਵੀਏਨਾ ਨੇੜੇ ਸੀਬਰਨ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਨਾਲ ਪੰਜ-WT20I ਮੁਕਾਬਲੇ, ਬਰਗਨਾ ਨੇ ਤੀਜੇ ਮੈਚ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੇ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਸੱਟ ਕਾਰਨ ਆਰਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;hc 2020-08-22&quot; /&gt; 12 ਅਗਸਤ 2020 ਨੂੰ ਹੋਏ ਪਹਿਲੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਜਰਮਨੀ ਦੀ 82 ਦੌੜਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ 3/13 ਨਾਲ ਸਟਾਰ ਕੀਤਾ। &lt;ref name=&quot;wcz 2020-08-12&quot;&gt;{{Cite web |last=Mohanan |first=Shajin |date=12 August 2020 |title=Christina Gough, Emma Bargna star as Germany trounce Austria by 82 runs |url=https://www.womenscriczone.com/christina-gough-emma-bargna-star-as-germany-trounce-austria-by-82-runs |access-date=20 February 2021 |website=Women's Criczone |archive-date=21 ਸਤੰਬਰ 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921123234/https://www.womenscriczone.com/christina-gough-emma-bargna-star-as-germany-trounce-austria-by-82-runs |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਦੂਜੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇੱਕ T20I ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਲਈ ਪੰਜ ਵਿਕਟਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਖਿਡਾਰੀ, ਮਰਦ ਜਾਂ ਔਰਤ ਬਣ ਗਈ। ਕੋਈ ਵੀ ਦੌੜ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਓਵਰ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਗੇਂਦ 'ਤੇ ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਚਾਰ ਓਵਰਾਂ ਵਿੱਚ 5/9 ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। &lt;ref name=&quot;wcz 2020-08-13&quot;&gt;{{Cite web |last=Paul |first=Kaushiik |date=13 August 2020 |title=Janet Ronalds, Emma Bargna demolish Austria; Germany take 2-0 series lead |url=https://www.womenscriczone.com/janet-ronalds-emma-bargna-demolish-austria-germany-take-2-0-series-lead |access-date=20 February 2021 |website=Women's Criczone}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;ec 2020-08-13&quot;&gt;{{Cite web |last=Grunshaw |first=Tom |date=13 August 2020 |title=Ronalds, Bargna smash records as Germany beat Austria by 138 runs |url=https://emergingcricket.com/news/ronalds-bargna-smash-records-as-germany-beat-austria-by-138-runs/ |access-date=20 February 2021 |website=Emerging Cricket}}&lt;/ref&gt; ਜਰਮਨੀ ਨੇ ਇਹ ਮੈਚ 138 ਦੌੜਾਂ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸੀਰੀਜ਼ 5-0 ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਲਈ। &lt;ref name=&quot;dcb 2020-08-14&quot;&gt;{{Cite web |date=14 August 2020 |title=Deutsche Frauennationalmannschaft im Rekordfieber! |trans-title=German women's national team in record fever! |url=https://www.cricket.de/deutsche-frauennationalmannschaft-im-rekordfieber/ |access-date=14 February 2021 |website=German Cricket Federation (DCB) |language=de}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;icc 2020-08-14&quot;&gt;{{Cite web |title=Record-breaking Germany complete whitewash of Austria |url=https://www.icc-cricket.com/news/1753846 |access-date=14 February 2021 |website=www.icc-cricket.com}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;wcz 2020-08-17&quot; /&gt; ਲੜੀ ਲਈ ਬਰਗਨਾ ਦੇ ਕੁੱਲ ਅੰਕੜੇ 15 ਓਵਰਾਂ ਵਿੱਚ 10/36 ਸਨ। &lt;ref name=&quot;hc 2020-08-22&quot; /&gt;

ਜੁਲਾਈ 2021 ਵਿੱਚ, ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਅਗਲੀ ਦੁਵੱਲੀ ਲੜੀ ਵਿੱਚ, ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬੇਅਰ ਉਰਡਿੰਗਨ ਕ੍ਰਿਕਟ ਗਰਾਊਂਡ, ਕ੍ਰੇਫੀਲਡ ਵਿਖੇ, ਬਰਗਨਾ ਨੇ ਚਾਰ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ 3.42 ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਦਰ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਕੋਈ ਵਿਕਟ ਨਹੀਂ ਲਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=RECORDS / FRANCE WOMEN IN GERMANY T20I SERIES, 2021 / MOST WICKETS |url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/bowling/most_wickets_career.html?id=14030;type=series |access-date=15 July 2021 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ, ਬਰਗਨਾ ਨੇ 2021 ICC ਮਹਿਲਾ T20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਯੂਰਪ ਕੁਆਲੀਫਾਇਰ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਖੇਡਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=ICC Women's T20 World Cup Europe Region Qualifier, 2021 Cricket Team Records &amp; Stats {{!}} ESPNcricinfo.com |url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/bowling/most_wickets_career.html?id=14092;type=tournament |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>gtnfvkvasphr26inblefcs8zdd1uuln</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੈਨੇਟ ਰੋਨਾਲਡਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164046</id>
    <revision>
      <id>810109</id>
      <parentid>668575</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T02:22:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810109</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11300" sha1="i8pp21lqh6bbcukanqxhjiid3h3nje9" xml:space="preserve">
'''ਜੈਨੇਟ ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਰੋਨਾਲਡਸ''' (ਜਨਮ 30 ਅਕਤੂਬਰ 1985) ਇੱਕ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਈ-ਜਨਮ ਫਿਜ਼ੀਓਥੈਰੇਪਿਸਟ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਹੈ, ਜੋ ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਇੱਕ ਆਲਰਾਊਂਡਰ ਵਜੋਂ ਖੇਡਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਜਰਮਨੀ ਲਈ [[ਮਹਿਲਾ ਟੀ20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਟਵੰਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜਾ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਖਿਡਾਰਨ, ਮਰਦ ਜਾਂ ਔਰਤ ਸੀ।

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ ==
ਰੋਨਾਲਡਸ ਦਾ ਜਨਮ ਵਾਰਰਾਗੁਲ, [[ਵਿਕਟੋਰੀਆ (ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ)|ਵਿਕਟੋਰੀਆ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;espn profile&quot;&gt;{{Cite web |title=Janet Ronalds |url=https://www.espncricinfo.com/ci/content/player/1190587.html |access-date=14 February 2021 |website=ESPNcricinfo |publisher=[[ESPN Inc.]]}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 2007 ਵਿੱਚ ਮੈਲਬੌਰਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਫਿਜ਼ੀਓਥੈਰੇਪੀ ਦੀ ਬੈਚਲਰ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। 2008 ਵਿੱਚ ਮੈਲਬੋਰਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਫਿਜ਼ੀਓਥੈਰੇਪੀ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ 2011 ਅਤੇ 2016 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। 2018 ਤੋਂ, ਉਹ [[ਮਿਊਨਿਖ਼|ਮਿਊਨਿਖ]], ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;linkedin profile&quot;&gt;{{Cite web |title=Janet Ronalds |url=https://www.linkedin.com/in/janet-ronalds-5052892a/?originalSubdomain=de |access-date=14 February 2021 |website=linkedin.com |publisher=[[LinkedIn]]}}&lt;/ref&gt;

== ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
26 ਜੂਨ 2019 ਨੂੰ, ਰੋਨਾਲਡਸ ਨੇ 2019 ICC ਮਹਿਲਾ ਕੁਆਲੀਫਾਇਰ ਯੂਰਪ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਲਾ ਮਾਂਗਾ ਕਲੱਬ ਮੈਦਾਨ, ਮਰਸੀਆ, ਸਪੇਨ ਵਿਖੇ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜਰਮਨੀ ਲਈ [[ਮਹਿਲਾ ਟੀ20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|WT20I]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ WT20I ਵੀ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;espn profile&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Scotland register massive win over debutant Germany |url=https://www.womenscriczone.com/report/scotland-register-massive-win-over-debutant-germany/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190627081858/https://www.womenscriczone.com/report/scotland-register-massive-win-over-debutant-germany/ |archive-date=27 June 2019 |access-date=27 June 2019 |website=Women's Criczone}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਅਲ ਅਮੇਰਤ ਕ੍ਰਿਕਟ ਸਟੇਡੀਅਮ, [[ਮਸਕਟ]] ਵਿਖੇ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਓਮਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਵੱਲੀ ਲੜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ WT20I ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਰੋਨਾਲਡਸ ਨੇ [[ਕ੍ਰਿਸਟੀਨਾ ਗਫ]] ਨਾਲ 158 ਦੌੜਾਂ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਦੋਵਾਂ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ਾਂ ਨੇ 71 * ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ। ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਦੀ 115 ਦੌੜਾਂ ਨਾਲ ਜਿੱਤ, ਟੀਮ ਦੀ WT20I ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਜਿੱਤ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;dcb 2020-02-04&quot;&gt;{{Cite web |date=4 February 2020 |title=Deutschland gewinnt erstes T20i Länderspiel gegen Oman |trans-title=Germany wins first T20 International against Oman |url=https://www.cricket.de/deutschland-gewinnt-ersten-t20i-laenderspiel-gegen-oman/ |access-date=18 February 2021 |website=[[German Cricket Federation]] (DCB) |language=de}}&lt;/ref&gt; ਲੜੀ ਦੇ ਤੀਜੇ WT20I ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਰੋਨਾਲਡਸ ਨੇ 47 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ, ਦੋ ਕੈਚ ਲਏ, ਅਤੇ ਮੈਚ ਦਾ ਸਰਵੋਤਮ ਖਿਡਾਰੀ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਜਰਮਨੀ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ WT20I ਸੀਰੀਜ਼ 4-0 ਨਾਲ ਜਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਰੋਨਾਲਡਸ ਨੂੰ ਸੀਰੀਜ਼ ਦਾ ਸਰਵੋਤਮ ਖਿਡਾਰੀ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। &lt;ref name=&quot;dcb 2020-02-25&quot;&gt;{{Cite web |date=25 February 2020 |title=Frauennationalmannschaft erfolgreich im Oman |trans-title=Women's national team successful in Oman |url=https://www.cricket.de/oman-tour-der-frauennationalmannschaft/ |access-date=18 February 2021 |website=German Cricket Federation (DCB) |language=de}}&lt;/ref&gt;

13 ਅਗਸਤ 2020 ਨੂੰ, ਸੀਬਰਨ ਕ੍ਰਿਕਟ ਗਰਾਊਂਡ ਵਿਖੇ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਆਸਟਰੀਆ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਡੇ ਗਏ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੁਵੱਲੇ ਲੜੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਰੋਨਾਲਡਸ T20I ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਲਈ ਸੈਂਕੜਾ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਖਿਡਾਰੀ, ਮਰਦ ਜਾਂ ਔਰਤ ਬਣ ਗਏ। &lt;ref name=&quot;ec 2020-08-13&quot; /&gt; ਉਸਨੇ 74 ਗੇਂਦਾਂ ਵਿੱਚ 105 * ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ, ਅਤੇ ਗਫ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਵਿਕਟ ਲਈ 191 ਦੌੜਾਂ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਰਮਨੀ ਨੂੰ WT20I ਦੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਸਕੋਰ 191/0 ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇਹ ਸਾਂਝੇਦਾਰੀ WT20Is ਵਿੱਚ ਚੌਥੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਕੁੱਲ ਨੇ ਸਾਰੇ T20I ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਵਿਕਟ ਗਵਾਏ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਕੋਰ ਦਾ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। &lt;ref name=&quot;ec 2020-08-13&quot;&gt;{{Cite web |last=Grunshaw |first=Tom |date=13 August 2020 |title=Ronalds, Bargna smash records as Germany beat Austria by 138 runs |url=https://emergingcricket.com/news/ronalds-bargna-smash-records-as-germany-beat-austria-by-138-runs/ |access-date=20 February 2021 |website=Emerging Cricket}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;dcb 2020-08-14&quot;&gt;{{Cite web |date=14 August 2020 |title=Deutsche Frauennationalmannschaft im Rekordfieber! |trans-title=German women's national team in record fever! |url=https://www.cricket.de/deutsche-frauennationalmannschaft-im-rekordfieber/ |access-date=14 February 2021 |website=Deutscher Cricket Bund |language=de}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;icc 2020-08-14&quot;&gt;{{Cite web |title=Record-breaking Germany complete whitewash of Austria |url=https://www.icc-cricket.com/news/1753846 |access-date=14 February 2021 |website=www.icc-cricket.com}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;wcz 2020-08-17&quot;&gt;{{Cite web |last=Mohanan |first=Shajin |date=17 August 2020 |title=Austria v Germany: A lookback at the record-breaking series |url=https://www.womenscriczone.com/austria-v-germany-series-lookback |access-date=15 February 2021 |website=Women’s CricZone |archive-date=28 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210228055402/https://www.womenscriczone.com/austria-v-germany-series-lookback/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਦਿਨ, ਦੁਵੱਲੀ ਲੜੀ ਦੇ ਚੌਥੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਰੋਨਾਲਡਸ ਨੇ 68* ਦਾ ਸਕੋਰ ਬਣਾਇਆ, ਅਤੇ ਗਫ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਟੀਮ ਦਾ ਕੁੱਲ 198/0 ਦਾ ਸਕੋਰ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਸਾਂਝੇਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। &lt;ref name=&quot;dcb 2020-08-14&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;icc 2020-08-14&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;wcz 2020-08-17&quot; /&gt;

2020 ਵਿੱਚ ਰੋਨਾਲਡਜ਼ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ 342 WT20I ਦੌੜਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ WT20I ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਛੇਵੀਂ-ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਖਿਡਾਰਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। &lt;ref name=&quot;ec 2021-01-30&quot;&gt;{{Cite web |last=Lockett |first=Isaac |date=30 January 2021 |title=Women’s cricket in Germany 2020 with Monika Loveday |url=https://emergingcricket.com/insight/womens-cricket-in-germany-2020-with-monika-loveday/ |access-date=15 February 2021 |website=Emerging Cricket}}&lt;/ref&gt;

ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਅਗਲੀ ਦੁਵੱਲੀ ਲੜੀ ਵਿੱਚ, ਜੁਲਾਈ 2021 ਵਿੱਚ, ਬੇਅਰ ਉਰਡਿੰਗਨ ਕ੍ਰਿਕਟ ਗਰਾਊਂਡ, ਕ੍ਰੇਫੀਲਡ ਵਿਖੇ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ, ਰੋਨਾਲਡਸ ਨੇ ਪੰਜ ਵਿੱਚੋਂ ਚਾਰ ਮੈਚ ਖੇਡੇ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਤੀਜੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ 31 ਗੇਂਦਾਂ ਵਿੱਚ 35 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ, ਮੈਚ ਅਤੇ ਸੀਰੀਜ਼ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਕੋਰ ਬਣਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਵਿਕਟਾਂ, ਤਿੰਨ ਕੈਚ ਵੀ ਲਏ ਅਤੇ ਮੈਚ ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। &lt;ref name=&quot;wcz 2021-07-08-10&quot;&gt;{{Cite web |last=Women's CricZone Staff |date=10 July 2021 |title=Anuradha Doddaballapur bowls Germany to series win over France |url=https://www.womenscriczone.com/anuradha-doddaballapur-bowls-germany-to-series-win-over-france |access-date=16 July 2021 |website=Women’s CricZone}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;icc 2021-07-12&quot;&gt;{{Cite web |last=Emerging Cricket |date=12 July 2021 |title=Global Game: Germany's unbeaten run in T20Is extended after 5-0 series sweep against France |url=https://www.icc-cricket.com/news/2187808 |access-date=16 July 2021 |website=International Cricket Council}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;dcb 2021-07-13&quot;&gt;{{Cite web |date=13 July 2021 |title=5:0 gegen Frankreich: Golden Eagles bleiben unbesiegbar |trans-title=5-0 against France: Golden Eagles remain invincible |url=https://www.cricket.de/50-gegen-frankreich-golden-eagles-bleiben-unbesiegbar/ |access-date=16 July 2021 |website=German Cricket Federation (DCB) |language=de}}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ, ਉਸਨੇ 2021 ICC ਮਹਿਲਾ T20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਯੂਰਪ ਕੁਆਲੀਫਾਇਰ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਚਾਰ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਡਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=ICC Women's T20 World Cup Europe Region Qualifier, 2021 Cricket Team Records &amp; Stats {{!}} ESPNcricinfo.com |url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/batting/most_runs_career.html?id=14092;type=tournament |access-date=5 December 2021 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1985]]</text>
      <sha1>i8pp21lqh6bbcukanqxhjiid3h3nje9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੰਪਟ ਪਾਠ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>165438</id>
    <revision>
      <id>810188</id>
      <parentid>755849</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:48:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810188</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2192" sha1="ad5zsxylp4ihebbtxmv58o8qp74lu85" xml:space="preserve">{{More citations needed|date=ਜੂਨ 2025}}

'''ਸੰਪਟ ਪਾਠ''' [[ਅਖੰਡ ਪਾਠ]] ਦਾ ਇੱਕ ਭਿੰਨ ਰੂਪ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਦੀ ਹਰੇਕ ਸੰਪੂਰਨ ਬਾਣੀ ਦੇ ਪਾਠ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਪੂਰਵ-ਨਿਰਧਾਰਤ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਸਲੋਕ  (ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਲਿਆ) ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ ਪਾਠ ਦੌਰਾਨ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਠ ਇੱਕ ਪਰਦੇ ਵਾਲੇ ਕੈਬਿਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਕੈਬਿਨ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਪਰ ਪਾਠੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥ ਸਰੋਤਿਆਂ ਤੋਂ ਓਹਲੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ। ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਮੰਤਰ ਦੇ ਅਗੇਤਰ ਅਤੇ ਪਿਛੇਤਰ ਲਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੰਤਰ ਨੂੰ ਸੰਪਟ ਮੰਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇੱਕ ਸੰਪਟ ਇੱਕ ਸੰਦੂਕੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹਿੰਦੂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਜਾਂ ਪੱਥਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਠਾਕੁਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਪਟ ਪਾਠ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਖੰਡ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2000-12-19 |title=SAMPAT PATH - The Sikh Encyclopedia |url=https://www.thesikhencyclopedia.com/philosophy-spirituality-and-ethics/moral-codes-and-sikh-practices/sampat-path/ |access-date=2023-04-24 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]</text>
      <sha1>ad5zsxylp4ihebbtxmv58o8qp74lu85</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬੰਜਾਰਾ ਝੀਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>167123</id>
    <revision>
      <id>810159</id>
      <parentid>678956</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:24:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810159</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2838" sha1="alrsks6bpvewm822styfzcdcxgf4pwo" xml:space="preserve">{{Infobox body of water
| name               = ਬੰਜਾਰਾ ਝੀਲ
| image              = 
| caption            = 
| image_bathymetry   = 
| caption_bathymetry = 
| location           = [[ਬੰਜਾਰਾ ਹਿਲਜ਼]], [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ |ਹੈਦਰਾਬਾਦ ]], [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ]], [[ਭਾਰਤ]]
| pushpin_map        = India
| coordinates        = {{coord|17|24|39.55|N|78|26|55.4|E|region:IN|display=inline,title}}
| type               = [[ਨਕਲੀ ਝੀਲ ]]
| inflow             = 
| outflow            = 
| catchment          = 
| basin_countries    = ਭਾਰਤ
| length             = 
| width              = 
| area               = 
| depth              = 
| max-depth          = {{convert|5|m|abbr=on}}
| volume             = 
| residence_time     = 
| shore              = 
| elevation          = 
| frozen             = 
| islands            = 
| cities             = [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ |ਹੈਦਰਾਬਾਦ ]]
}}

'''ਬੰਜਾਰਾ ਝੀਲ''' ਜਾਂ '''ਹਾਮੇਦ ਖਾਨ ਕੁੰਟਾ''' ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ|ਤੇਲੰਗਾਨਾ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਵਿੱਚ [[ਬੰਜਾਰਾ ਪਹਾੜੀਆਂ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜੀ ਝੀਲ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Greater Hyderabad Municipal Corporation, Water Board under fire for dying Banjara lake |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-07-24/hyderabad/32827355_1_banjara-lake-taj-banjara-water-board |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20130103074809/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-07-24/hyderabad/32827355_1_banjara-lake-taj-banjara-water-board |archive-date=2013-01-03 |website=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਇਹ ਝੀਲ 1930 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੀ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਕੋਠੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਸਮੇ ਇੱਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |last=TNM Staff |date=27 December 2016 |title=Hyderabad's Banjara Lake being dumped with debris, allege activists |url=https://www.thenewsminute.com/article/hyderabads-banjara-lake-being-dumped-debris-allege-activists-54848 |access-date=2019-11-12 |website=The News Minute}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [http://moef.nic.in/modules/recent-initiatives/nlcp/Lakes/Banjara%20Lake.pdf nic.in] 
{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਝੀਲਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਭੂਗੋਲ]]</text>
      <sha1>alrsks6bpvewm822styfzcdcxgf4pwo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੈਤਸਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>168021</id>
    <revision>
      <id>810195</id>
      <parentid>763622</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:52:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810195</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2288" sha1="qfi49pjbstv4pkkh02owrb6nxpqbi3v" xml:space="preserve">'''ਜੈਤਸਰ''' [[ਰਾਜਸਥਾਨ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਰਾਜ  ਦੇ [[ਸ਼੍ਰੀ ਗੰਗਾਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ੍ਰੀ ਗੰਗਾਨਗਰ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।

ਜੈਤਸਰ ਸੈਂਟਰਲ ਸਟੇਟ ਫਾਰਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1964 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=nPE8diYpNvQC&amp;dq=central+state+farm+suratgarh&amp;pg=PA144|title=Indo-Soviet Cooperation and India's Economic Development|last=Singh|first=Rama Shankar|date=1989|publisher=Deep &amp; Deep Publ.|isbn=978-81-7100-134-7|language=en}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫਾਰਮ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਨੇ CSF, ਜੈਤਸਰ ਦੇ 400 ਹੈਕਟੇਅਰ 'ਤੇ 200 ਮੈਗਾਵਾਟ ਦੇ ਸੋਲਰ ਪਲਾਂਟ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜੈਤਸਰ ਪੰਚਾਇਤ ਨੂੰ 1Gb-A ਪਿੰਡ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਜਨਗਣਨਾ 2011 ਵਿੱਚ 7297 ਸੀ। ਜੈਤਸਰ ਇੱਕ ਮਨੋਨੀਤ ਉਪ ਤਹਿਸੀਲ ਹੈ।

== ਸਭਿਆਚਾਰ ==
ਜੈਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਸਥਾਨਕ ਵਪਾਰੀ ਹਨ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕ ਕਿਸਾਨ ਹਨ। ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੂਲ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲਾ ਅਰੋਰਾ, ਰਵਾਇਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਹੈ। ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਿਤ 1950 ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ''ਪੁੰਛੀ'' ਬੋਲਦੇ ਹਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੋਧਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
&lt;references /&gt;{{ਆਧਾਰ}}</text>
      <sha1>qfi49pjbstv4pkkh02owrb6nxpqbi3v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰੱਤੀ ਗਲੀ ਝੀਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>168435</id>
    <revision>
      <id>810157</id>
      <parentid>742677</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:24:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810157</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2254" sha1="5h6pa942ibn1ymjuezs7lqa3pk6rlhs" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vcard&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above fn org&quot; style=&quot;background-color: #cedeff; font-size: 125%;&quot; |ਰੱਤੀ ਗਲੀ ਝੀਲ
|- data-file-height=&quot;3168&quot; data-file-type=&quot;bitmap&quot; data-file-width=&quot;4752&quot; decoding=&quot;async&quot; height=&quot;176&quot; resource=&quot;./File:Ratti_Gali_Lake_.jpg&quot; src=&quot;//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Ratti_Gali_Lake_.jpg/264px-Ratti_Gali_Lake_.jpg&quot; srcset=&quot;//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Ratti_Gali_Lake_.jpg/396px-Ratti_Gali_Lake_.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Ratti_Gali_Lake_.jpg/528px-Ratti_Gali_Lake_.jpg 2x&quot; width=&quot;264&quot;
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;line-height: 1.2; border-bottom: 1px solid #cedeff;&quot; |[[File:Ratti_Gali_Lake_.jpg|border|264x264px]]&lt;/img&gt;&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਰੱਤੀ ਗਲੀ ਝੀਲ &lt;/div&gt;
|- class=&quot;infobox-image&quot; colspan=&quot;2&quot; style=&quot;line-height: 1.2; border-bottom: 1px solid #cedeff;&quot;
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;line-height: 1.2; border-bottom: 1px solid #cedeff;&quot; |
|}
'''ਰੱਤੀ ਗਲੀ ਝੀਲ''' ਇੱਕ ਅਲਪਾਈਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਲ ਝੀਲ ਹੈ ਜੋ [[ਨੀਲਮ ਵਾਦੀ|ਨੀਲਮ ਵੈਲੀ]], [[ਅਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ|ਆਜ਼ਾਦ ਕਸ਼ਮੀਰ]], ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਝੀਲ {{Convert|3683|m}} ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ । ਝੀਲ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰਦੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://thetourist.pk/ratti-gali-lake-a-guide-for-travelers/|title=Ratti Gali Lake - A Guide For Travelers - The Tourist|date=2017-09-26|work=The Tourist|access-date=2018-01-16|language=en-US|archive-date=2018-01-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20180124230726/http://thetourist.pk/ratti-gali-lake-a-guide-for-travelers/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* [[ਚਿੱਟਾ ਕਥਾ ਝੀਲ|ਚਿਤ ਕਥਾ ਝੀਲ]]
* [[ਸਰਲ ਝੀਲ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਝੀਲਾਂ]]</text>
      <sha1>5h6pa942ibn1ymjuezs7lqa3pk6rlhs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਿੰਦੂੜੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>169343</id>
    <revision>
      <id>810155</id>
      <parentid>685281</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:21:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810155</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1578" sha1="h7lykm80oec9lvpvfivssw7ycsjtn5l" xml:space="preserve">{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}

'''ਸਿੰਦੂੜੀ''' [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਦੇ [[ਪੌੜੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਪੌੜੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ [[ਨੀਲਕੰਠ ਮਹਾਂਦੇਵ ਮੰਦਿਰ|ਨੀਲਕੰਠ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਦਰ]] ਤੋਂ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਨਗਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭੱਟ, ਬੇਲਵਾਲ, ਜੁਗਲਾਨ ਅਤੇ ਬਰਥਵਾਲ ਦੀਆਂ 4 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੜਕੀ ਸੰਪਰਕ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀ ਹੁਣ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ।ਇਹ ਸਥਾਨ ਪੌੜੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ `ਤੇ  ਹੈ। ਹਰਿਦੁਆਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਦੂਜੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਟੀਹਰੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵੀ ਹੈ।

{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੌੜੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>h7lykm80oec9lvpvfivssw7ycsjtn5l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੰਚ ਪੋਖਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>170683</id>
    <revision>
      <id>810194</id>
      <parentid>742421</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:51:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810194</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3876" sha1="eh1frzs7fg63mirau0umqknt3oid8in" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vcard&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above fn org&quot; style=&quot;background-color: #cedeff; font-size: 125%;&quot; |ਪੰਚ ਪੋਖਰੀ
|- class=&quot;mw-file-element&quot; data-file-height=&quot;2736&quot; data-file-type=&quot;bitmap&quot; data-file-width=&quot;3648&quot; decoding=&quot;async&quot; height=&quot;198&quot; resource=&quot;./File:Panch_Pokhari,_Sindhupalchowk_,Nepal.JPG&quot; src=&quot;//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Panch_Pokhari%2C_Sindhupalchowk_%2CNepal.JPG/264px-Panch_Pokhari%2C_Sindhupalchowk_%2CNepal.JPG&quot; srcset=&quot;//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Panch_Pokhari%2C_Sindhupalchowk_%2CNepal.JPG/396px-Panch_Pokhari%2C_Sindhupalchowk_%2CNepal.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Panch_Pokhari%2C_Sindhupalchowk_%2CNepal.JPG/528px-Panch_Pokhari%2C_Sindhupalchowk_%2CNepal.JPG 2x&quot; width=&quot;264&quot;
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;line-height: 1.2; border-bottom: 1px solid #cedeff;&quot; |[[File:Panch_Pokhari,_Sindhupalchowk_,Nepal.JPG|border|264x264px]]&lt;/img&gt;&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;ਪੰਚ ਪੋਖਰੀ &lt;/div&gt;
|- class=&quot;infobox-image&quot; colspan=&quot;2&quot; style=&quot;line-height: 1.2; border-bottom: 1px solid #cedeff;&quot;
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;line-height: 1.2; border-bottom: 1px solid #cedeff;&quot; |
|}
'''ਪੰਚ ਪੋਖਰੀ''' ( [pãt͡s pokʰʌɾi] ) [[ਨੇਪਾਲ]] ਦੇ ਸਿੰਧੂਪਾਲਚੌਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 5 (ਪੰਚ) ਹਿੰਦੂ ਪਵਿੱਤਰ ਝੀਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ। [[ਰੱਖੜੀ|ਜਨਏ ਪੂਰਨਿਮਾ]] ਦੌਰਾਨ ਝੀਲਾਂ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਥਾਂ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=8 December 2012 |title=Panch Pokhari |url=http://oneclicknepal.com/panch-pokhari/ |access-date=6 June 2017 |archive-date=20 ਅਪ੍ਰੈਲ 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160420143033/http://oneclicknepal.com/panch-pokhari/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== ਬਾਰੇ ==
ਪੰਚ ਪੋਖਰੀ ਲੰਗਟਾਂਗ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਆਕਰਸ਼ਨਾਂ  ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨੁਵਾਕੋਟ, ਰਸੁਵਾ ਅਤੇ ਸਿੰਧੂਲਪਾਲਚੋਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿਭਾਗ ਨੇ 2011 ਵਿੱਚ ਪੋਖਰੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |year=2012 |title=Universal Postal Union, NP022.11 |url=http://www.wnsstamps.post/en/stamps/NP022.11 |access-date=6 June 2017 |publisher=UPU}}&lt;/ref&gt;

ਪੰਚ ਪੋਖਰੀ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 4,100 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਪੰਚ ਪੋਖਰੀ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਕਾਠਮੰਡੂ ਘਾਟੀ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ; ਜੁਗਲ ਹਿਮਾਲ ਨਾਮਕ ਚੋਟੀਆਂ ਦੀ ਲੜੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਦੋਰਜੇ ਲਖਪਾ|ਦੋਰਜੇ ਲਕਪਾ]] (6,966 ਮੀਟਰ), ਮਾਡੀਆ (6,257 ਮੀਟਰ) ਅਤੇ ਫੁਰਬੀ ਛਿਆਚੂ (6,637 ਮੀਟਰ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕਾਠਮੰਡੂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਹ ਇੱਕ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਅਤੇ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਨਾ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਾਗਮਤੀ ਸੂਬੇ ਦੀਆਂ ਝੀਲਾਂ]]</text>
      <sha1>eh1frzs7fg63mirau0umqknt3oid8in</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਹੋਲੀ ਕਲਾਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>173017</id>
    <revision>
      <id>810162</id>
      <parentid>704495</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:26:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810162</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3474" sha1="894kv2enx3g5casc2aelfsx7frooia4" xml:space="preserve">{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}{{Infobox settlement
| name                            = ਮਹੋਲੀ ਕਲਾਂ
| other_name                      = 
| nickname                        = 
| settlement_type                 = ਪਿੰਡ
| image_skyline                   = 
| image_alt                       = 
| image_caption                   = ਪਿੰਡ ਮਹੋਲੀ ਕਲਾਂ
| pushpin_map                     = India Punjab#India3
| pushpin_label_position          = right
| pushpin_map_alt                 = 
| pushpin_map_caption             = ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
| coordinates                     = {{coord|30.623876|N|75.755664|E|display=inline,title}}
| subdivision_type                = ਦੇਸ਼
| subdivision_name                = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_name2               = [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ]]
| subdivision_type2               = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name1               = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| established_title               = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date                = 1999
| founder                         = 
| named_for                       = 
| government_type                 = 
| governing_body                  = 
| unit_pref                       = Metric
| area_footnotes                  = 
| area_rank                       = 
| area_total_km2                  = 
| elevation_footnotes             = 
| elevation_m                     = 252
| population_total                = 2.933
| population_as_of                = 2011 ਜਨਗਣਨਾ
| demographics_type1 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1 =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| population_rank                 = 
| population_density_km2          = auto
| population_demonym              = 
| population_footnotes            = 
| timezone1                       = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐੱਸਟੀ]]
| utc_offset1                     = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ_ਕੋਡ|ਡਾਕ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 148021
| area_code_type = ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੋਡ
| registration_plate = PB13/PB82
| area_code       = 01675******
| blank1_name_sec1 = ਨੇੜੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1 = [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ]]
| official_name                   = 
}}

'''ਮਹੋਲੀ ਕਲਾਂ''' ਪਿੰਡ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੇ [[ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ [[ਅਹਿਮਦਗੜ੍ਹ]] ਦਾ ਇਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਪਿੰਡ [[ਮਹੋਲੀ ਖੁਰਦ]], ਮਹੇਰਨਾਂ, ਕਸਬਾ, ਸੰਦੌੜ, ਰਛੀਨ ਹਨ। ਮਹੋਲੀ ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਕੁੱਪ ਕਲਾਂ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{ਆਧਾਰ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>894kv2enx3g5casc2aelfsx7frooia4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੰਤੋਸ਼ ਰਾਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>175345</id>
    <revision>
      <id>810073</id>
      <parentid>768213</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:55:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810073</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15465" sha1="8ww6g5xnd2u3tc8wswfgu0uigee7zwy" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਸੰਤੋਸ਼ ਰਾਮ
| nationality        = ਭਾਰਤੀ
| occupation         = ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਪਟਕਥਾ ਲੇਖਕ, ਨਿਰਮਾਤਾ
| years_active       = 2008-ਮੌਜੂਦਾ
| awards             = ਇਨੋਸੈਂਟੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ਇਟਲੀ ਵਿਖੇ ਆਈਰਿਸ
}}
'''ਸੰਤੋਸ਼ ਰਾਮ''' ਇੱਕ  [[ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ|ਭਾਰਤੀ]] [[ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ|ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]], [[ਸਕ੍ਰੀਨਲੇਖਕ|ਲੇਖਕ]] ਅਤੇ [[ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ|ਨਿਰਮਾਤਾ]] ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਲਘੂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਰਤੁਲ (੨੦੦੯), ਗਲੀ (੨੦੧੫) ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾ (੨੦੨੦) ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਿਲਮ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=साकारले प्रयत्नांचे ‘वर्तुळ’ |url=http://archive.loksatta.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=29034:2009-12-03-19-26-11&amp;Itemid=1 |website=archive.loksatta.com |access-date=2023-09-23 |archive-date=2021-09-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210913030827/http://archive.loksatta.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=29034:2009-12-03-19-26-11&amp;Itemid=1 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;। ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਵਰਤੁਲ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Vartul to be screened at Third Eye Asian Film Festival |url=http://archive.indianexpress.com/news/zee-talkies--film-released/510207/2 |website=archive.indianexpress.com}}&lt;/ref&gt; ਜੋ ਕਿ ੫੬  ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਿਲਮ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਤੇਰ੍ਹਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਸ਼ਨਾ (ਸਵਾਲ) ੨੦੨੦ ਨੂੰ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡਸ ੨੦੨੦ ਲਈ ਸ਼ਾਰਟਲਿਸਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਤੋਸ਼ ਰਾਮ ਨੇ [[ਫਲੋਰੈਂਸ]], [[ਇਟਲੀ]] ਵਿੱਚ [[ਯੂਨੀਸੈਫ਼|ਯੂਨੀਸੇਫ]] ਇਨੋਸੈਂਟੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੨੧ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰ (ਲਿਖਣ) ਲਈ ਆਈਰਿਸ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ।

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ==
ਰਾਮ ਦਾ ਜਨਮ ਡੋਂਗਰਸ਼ੇਲਕੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲਾਤੂਰ, [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਮ ਉਦਗੀਰ, &lt;ref&gt;{{Cite web |title=वर्तूळ - एक अनुभव |url=https://www.misalpav.com/node/15564 |website=misalpav.com}}&lt;/ref&gt; ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੱਧ-ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ। ਰਾਮ ਮਰਾਠਵਾੜਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Cinema that can’t escape reality |url=https://www.thehindu.com/news/cities/mumbai/news/Cinema-that-can%E2%80%99t-escape-reality/article13991081.ece |website=thehindu.com}}&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਸੰਤੋਸ਼ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Showcasing Maharashtra’s rural milieu like no other filmmaker |url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/showcasing-maharashtras-rural-milieu-like-no-other-filmmaker/article37672830.ece |website=thehindu.com}}&lt;/ref&gt; ਨੇ  ੨੦੦੯ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਰਟਸ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=His Cinema doesnot escape reality |url=https://issuu.com/thegoldensparrow/docs/tgs_broadsheet_pages_april_30_pdf_f/7 |website=issuu.com/thegoldensparrow/docs |access-date=2023-09-23 |archive-date=2023-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230506120455/https://issuu.com/thegoldensparrow/docs/tgs_broadsheet_pages_april_30_pdf_f/7 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ [[ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਮਰਾਠੀ]] ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਛੋਟੀ ਫਿਲਮ ਸਰਕਲ ਉਸਨੇ 35mm ਫਿਲਮ 'ਤੇ ਸ਼ੂਟ ਕੀਤੀ। Vartul (੨੦੦੯)  ੧੪ ਵੇਂ ਓਸੀਅਨਜ਼ ਸਿਨੇਫੈਨ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ &lt;ref&gt;{{Cite web |title='Vartul' to be screened at Osian's-Cinefan film festival |url=https://www.deccanherald.com/content/27577/Vartul-screened-osians-cinefan-film.html |website=deccanherald.com}}&lt;/ref&gt; ੨੦੦੯, [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]], [[ਕੇਰਲ]] ਦਾ ਤੀਜਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ੨੦੧੦, [[ਭਾਰਤ]], ਥਰਡ ਆਈ 8 ਵਾਂ ਏਸ਼ੀਅਨ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Vartul' to be screened at 8th Third Eye Asian film festival |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/vartul-to-be-screened-at-8th-third-eye-asian-film-festival/articleshow/5285972.cms |website=timesofindia.Indiatimes.com}}&lt;/ref&gt; ਸਮੇਤ ੫੬ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ੨੦੦੯, [[ਮੁੰਬਈ]], ਅਤੇ 17 ਵਾਂ ਟੋਰਾਂਟੋ ਰੀਲ ਏਸ਼ੀਅਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੧੩ ( [[ਕੈਨੇਡਾ]] ), ਤੇਰ੍ਹਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤੇ। ਉਸਦੀ ਦੂਜੀ ਲਘੂ ਫਿਲਮ Galli (੨੦੧੫) 13 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ। ਉਸਦੀ ਨਵੀਨਤਮ ਫਿਲਮ Prashna (੨੦੨੦) &lt;ref&gt;{{Cite web |title=UNICEF Innocenti Film Festival tells stories of childhood from around the world |url=https://www.unicef.org/press-releases/unicef-innocenti-film-festival-tells-stories-childhood-around-world |website=Unicef.org}}&lt;/ref&gt; ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡ ੨੦੨੦ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Prashna (Question) – Social Awareness Short Film |url=https://www.filmfare.com/awards/short-films-2020/finalists/prashna-question/3612 |website=Filmfare.com}}&lt;/ref&gt; ਲਈ ਸ਼ਾਰਟਲਿਸਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ  ੩੬ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲਾਂ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Online programme |url=https://www.migrationcollective.com/lmff-online-program-2021 |website=migrationcollective.com}}&lt;/ref&gt; ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ ਹੈ, ਸਤਾਰਾਂ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤ ਕੇ।

== ਫਿਲਮਗ੍ਰਾਫੀ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ
! ਫਿਲਮ
! ਭਾਸ਼ਾ
! ਡਾਇਰੈਕਟਰ
! ਲੇਖਕ
! ਨਿਰਮਾਤਾ
! class=&quot;unsortable&quot; | ਨੋਟਸ
|-
| ੨੦੦੯
| Vartul 
| ਮਰਾਠੀ 
| &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;ਹਾਂ&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|ਹਾਂ
|ਸੰ
|53 ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਚੋਣ&lt;br /&gt;14 ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤੇ
|-
| ੨੦੧੫
| Galli
| ਮਰਾਠੀ 
| ਹਾਂ
|ਹਾਂ
|ਹਾਂ
|ਤੇਰ੍ਹਾਂ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਚੋਣ
|-
|੨੦੨੦
| Prashna &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Short Film Review: Prashna (Question, 2020) by Santosh Ram |url=https://asianmoviepulse.com/2021/09/short-film-review-prashna-question-2020-by-santosh-ram |website=asianmoviepulse.com}}&lt;/ref&gt;
| ਮਰਾਠੀ 
| ਹਾਂ&lt;br /&gt;
|ਹਾਂ
|ਸੰ
|ਚੌਂਤੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਚੋਣ&lt;br /&gt; ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤੇ&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
| ੨੦੨੪
| The Story of Yuvraj and Shahajahan
| ਮਰਾਠੀ, ਹਿੰਦੀ 
| ਹਾਂ
|ਹਾਂ
|ਹਾਂ
|ਲਘੂ ਫਿਲਮ
|-
| ੨੦੨'''੬'''
|China Mobile &lt;ref&gt;{{cite web |title=संतोष राम दिग्दर्शित 'चायना मोबाईल' सिनेमाच्या पोस्टरचे अनावरण |url=https://divyamarathi.bhaskar.com/news/BOL-MB-marathi-film-china-mobiles-poster-release-5219132-NOR.html |website=divyamarathi.bhaskar.com}}&lt;/ref&gt;
| ਮਰਾਠੀ 
| ਹਾਂ
|ਹਾਂ
|ਹਾਂ
|ਫੀਚਰ ਫਿਲਮ
|}

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ==
Vartul ੨੦੦੯

* ਸਰਵੋਤਮ ਫਿਲਮ - ਭਾਰਤ ਦਾ ਚੌਥਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੧੦, ਚੇਨਈ।
* ਸਰਵੋਤਮ ਫਿਲਮ - ਦੂਜਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਨਾਗਪੁਰ ੨੦੧੧ 
* ਸਰਵੋਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ - ਪੁਣੇ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੧੧ , ਪੁਣੇ
* ਸਰਵੋਤਮ ਫਿਲਮ - 6ਵਾਂ ਗੋਆ ਮਰਾਠੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੧੩, ਗੋਆ
* ਸਰਵੋਤਮ ਚਿਲਡਰਨ ਫਿਲਮ - ਮਾਲਾਬਾਰ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੧੩
* ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਅਵਾਰਡ- ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੧੩, ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ
* ਜਿਊਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰ -ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=The winners of the festival are |url=https://www.americanbazaaronline.com/2014/02/06/filmmakers-ravi-jadhav-nagesh-kukunoor-felicitated-navi-mumbai-international-film-festival |website=americanbazaaronline.com}}&lt;/ref&gt; ੨੦੧੪, ਨਵੀਂ ਮੁੰਬਈ
* ਸਰਵੋਤਮ ਫਿਲਮ - ਬਰਸ਼ੀ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੧੪
* ਸਰਵੋਤਮ ਫਿਲਮ - ਪਹਿਲਾ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੧੪
* ਨਾਮਜ਼ਦ - ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਟਾਈਮਜ਼ ਅਵਾਰਡ ੨੦੧੦

''Prashna'' ੨੦੨੦

* [[ਯੂਨੀਸੈਫ਼|ਯੂਨੀਸੇਫ]] ਇਨੋਸੈਂਟੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੨੧. [[ਫਲੋਰੈਂਸ]], [[ਇਟਲੀ]] ਵਿਖੇ ਆਈਰਿਸ ਅਵਾਰਡ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰ (ਲਿਖਤ)। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Honors Given to Top Films in Competition at the UNICEF Innocenti Film Festival |url=https://www.unicef.org/nepal/press-releases/uiff-scarecrow-win |website=unicef.org}}&lt;/ref&gt;
* ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ - ਸਰਵੋਤਮ ਲਘੂ ਫਿਲਮ - ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ ੨੦੨੦ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Prashna (Question) – Social Awareness Short Film |url=https://www.filmfare.com/awards/short-films-2020/finalists/prashna-question/3612 |website=Filmfare.com}}&lt;/ref&gt;
* ਸਰਵੋਤਮ ਲਘੂ ਫਿਲਮ - ਤੀਜਾ ਵਿੰਟੇਜ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, &lt;ref&gt;{{Cite web |title=विंटेज आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवास आजपासून सुरु, जाणून घ्या 'विंटेज'च्या कलाकृती |url=https://www.maharashtrajanbhumi.in/2020/10/Vintage-International-Film-Festival-starts-today.html |website=www.maharashtrajanbhumi.in |access-date=2023-09-23 |archive-date=2021-04-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210424120123/https://www.maharashtrajanbhumi.in/2020/10/Vintage-International-Film-Festival-starts-today.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ੨੦੨੦
* ਸਰਵੋਤਮ ਲਘੂ ਫਿਲਮ - ਚੌਥਾ ਅੰਨਾ ਭਾਊ ਸਾਠੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ੨੦੨੧.
* ਸਰਵੋਤਮ ਸਮਾਜਿਕ ਲਘੂ ਫਿਲਮ - ਬੈਤੀਆ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ੨੦੨੦
* ਸਰਵੋਤਮ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਨਮਾਨਯੋਗ ਜ਼ਿਕਰ - ਸਪ੍ਰਾਊਟਿੰਗ ਸੀਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸ਼ਾਰਟ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ੨੦੨੦
* ਸਰਵੋਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ - ਚੌਥਾ ਅੰਨਾ ਭਾਊ ਸਾਠੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ੨੦੨੧.
* ਸਰਵੋਤਮ ਪਟਕਥਾ - ਚੌਥਾ ਅੰਨਾ ਭਾਊ ਸਾਠੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ੨੦੨੧.
* ਸਰਵੋਤਮ ਲਘੂ ਗਲਪ ਫਿਲਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰ - 14ਵਾਂ ਸਿਗਨਸ ਲਘੂ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, &lt;ref&gt;{{Cite web |title=santosh ram's question best short film at Bengal and kerala |url=https://www.lokmat.com/latur/santosh-rams-question-best-short-film-bengal-kerala-a693 |website=lokmat.com}}&lt;/ref&gt; ੨੦੨੧.
* ਸਰਵੋਤਮ ਲਘੂ ਫ਼ਿਲਮ - 6ਵਾਂ ਬੰਗਾਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਘੂ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, &lt;ref&gt;{{Cite web |title=बंगाल आणि केरळ मध्ये संतोष राम यांचा &quot;प्रश्न&quot; ठरला सर्वोत्कृष्ट लघुपट |url=https://btvnewsmaharashtra.blogspot.com/2021/06/blog-post_14.html |website=btvnewsmaharashtra.blogspot.com}}&lt;/ref&gt; ੨੦੨੧.
* ਸਪੈਸ਼ਲ ਜਿਊਰੀ ਮੇਨਸ਼ਨ ਅਵਾਰਡ - 9ਵਾਂ ਸਮਿਤਾ ਪਾਟਿਲ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ਪੁਣੇ।
* ਸਰਵੋਤਮ ਕਹਾਣੀ - ਮਾ ਤਾ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ੨੦੨੨। , ਮੁੰਬਈ
* ਛੋਟੀਆਂ ਫੀਚਰ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ &quot;ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ&quot;। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Winners of the IX International Festival &quot;Zero Plus&quot; |url=https://vk.com/@zeroplusfest-pobediteli-ix-mezhdunarodnogo-festivalya-nol-plus |website=zeroplusff.ru}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{IMDB name|id=4407714|name=ਸੰਤੋਸ਼ ਰਾਮ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1979]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]]</text>
      <sha1>8ww6g5xnd2u3tc8wswfgu0uigee7zwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਾਲਹਾ ਹਮਾਦੀਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>176931</id>
    <revision>
      <id>810062</id>
      <parentid>719634</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:37:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810062</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5272" sha1="q88p8ckrd9vqx1279ha3f4626fxkkgq" xml:space="preserve">'''ਸਾਲਹਾ ਹਮਾਦੀਨ''' ({{Lang-ar|صالحة حمدين}}) ਜਹਾਲਿਨ ਬੇਦੋਇਨ ਕਬੀਲੇ ਦੀ ਇੱਕ ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਹ [[ਪੱਛਮੀ ਕੰਢਾ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

2012 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ''ਹੰਟੂਸ਼ ਨੇ'' ਹੰਸ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ ਐਂਡਰਸਨ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ।

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਹਮਾਦੀਨ [[ਪੱਛਮੀ ਕੰਢਾ|ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ]] ਦੇ ਖੇਤਰ ਸੀ ਵਿੱਚ ਵਾਦੀ ਅਬੂ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਜਹਾਲਿਨ ਬੇਦੁਇਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2012-08-16 |title=Prix littéraire pour le conte et le rêve d'une jeune bédouine |url=https://www.lexpress.fr/actualites/1/culture/prix-litteraire-pour-le-conte-et-le-reve-d-une-jeune-bedouine_1149962.html |access-date=2022-07-31 |website=LExpress.fr |language=fr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Soccer in the Middle East|last=Raab|first=Alon|last2=Khalidi|first2=Issam|publisher=[[Routledge]]|year=2016}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿੱਚ ਕੈਦੀ ਸੁਲੇਮਾਨ ਦੀ ਧੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2012-08-16 |title=Prix littéraire pour le conte et le rêve d'une jeune bédouine |url=https://www.lexpress.fr/actualites/1/culture/prix-litteraire-pour-le-conte-et-le-reve-d-une-jeune-bedouine_1149962.html |access-date=2022-07-31 |website=LExpress.fr |language=fr}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.lexpress.fr/actualites/1/culture/prix-litteraire-pour-le-conte-et-le-reve-d-une-jeune-bedouine_1149962.html &quot;Prix littéraire pour le conte et le rêve d'une jeune bédouine&quot;]. ''LExpress.fr'' (in French). 2012-08-16&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2022-07-31&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;
[[Category:CS1 French-language sources (fr)]]&lt;/ref&gt;

== ਲੇਖਨ ==
2012 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਹਮਾਦੀਨ ਨੇ ''ਹੰਤੁਸ਼''  ਲਿਖਿਆ ਸਾਲਹਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਜੋ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਪੱਛਮੀ ਕਿਨਾਰੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫੌਜੀ [[ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ]] ਨੇ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ਸਾਲਹਾ ਆਪਣੇ ਪਾਲਤੂ ਲੇਲੇ ਹੰਤੁਸ਼ ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last=Ezzedine |first=Hossam |date=19 Aug 2012 |title=Tough Bedouin life wins teen a fairy tale award |url=https://timesofmalta.com/articles/view/Tough-Bedouin-life-wins-teen-a-fairy-tale-award.433644 |access-date=2022-07-31 |website=Times of Malta |language=en-gb}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Solym |first=Clement |date=16 Aug 2012 |title=Une jeune bédouine reçoit le prix Hans Christian Andersen |url=https://actualitte.com/article/62963/television/une-jeune-bedouine-recoit-le-prix-hans-christian-andersen |access-date=2022-07-31 |website=ActuaLitté.com |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt; ਲੇਲਾ ਸਾਲਹਾ ਨੂੰ ਸਪੇਨ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਫੁੱਟਬਾਲ ਖਿਡਾਰੀ [[ਲਿਓਨਲ ਮੈਸੀ|ਲਿਓਨਲ ਮੇਸੀ]] ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ਕਹਾਣੀ ਨੇ ਹੰਸ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ ਐਂਡਰਸਨ - ਫੈਰੀ ਟੇਲ ਬੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਜਿੱਤਿਆ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bordón |first=Michel Nahan |date=Jan 2013 |title=Una Estrella Para Palestina |url=https://issuu.com/revistaaldamir/docs/aldamir_92 |access-date=2022-07-31 |website=ALDAMIR Edición 92 by Fundación Palestina Belén 2000 - Issuu |page=63 |language=it |archive-date=2023-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230103121409/https://issuu.com/revistaaldamir/docs/aldamir_92 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਨੇ ਕਹਾਣੀ ਇਤਾਲਵੀ ਸੰਸਥਾ [[Vento Di Terra|ਵੈਂਟੋ ਡੀ ਟੇਰਾ]] ਅਤੇ ਟੇਮਰ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Palestine refugee girl’s story receives international award |url=https://www.unrwa.org/newsroom/features/palestine-refugee-girl%E2%80%99s-story-receives-international-award |access-date=2022-07-31 |website=UNRWA |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੱਛਮੀ ਕੰਢੇ ਤੋਂ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>q88p8ckrd9vqx1279ha3f4626fxkkgq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰਾ ਸੋਫੀਆ ਹੰਡਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>177179</id>
    <revision>
      <id>810201</id>
      <parentid>721235</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T09:00:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810201</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7979" sha1="s415bkb7yftupbstydtl2wso8l5xvw5" xml:space="preserve">'''ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰਾ ਸੋਫੀਆ ਹੰਡਲ''' ਇੱਕ ਹੈਤੀਆਈ ਮੂਲ ਦੀ ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਕਲਾਕਾਰ, ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;Memory Flows Like a Tide at Dusk, Exhibition Catalogue., Museum of Contemporary Art: Roskilde, Denmark, 2016, p.+41&lt;/ref&gt; 2004 ਤੋਂ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਹੈ, ਹੰਡਲ ਨੇ ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;Memory Flows Like a Tide at Dusk, Exhibition Catalogue., Museum of Contemporary Art: Roskilde, Denmark, 2016, p.+41.&lt;/ref&gt; ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਦਸ ਸਾਲ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹੰਡਲ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਬਰਲਿਨ, ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਐਮਸਟਰਡਮ, ਨੀਦਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਟੂਡੀਓ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=November 2023}}

== ਜੀਵਨ ==
ਹੰਡਲ ਨੂੰ ਜਲਾਵਤਨ ਜੀਵਨ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਜਲਾਵਤਨ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੋਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Alexandra Handal |url=http://www.iniva.org/library/digital_archive/people/h/handal_alexandra |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170219101817/http://www.iniva.org/library/digital_archive/people/h/handal_alexandra |archive-date=2017-02-19 |access-date=2017-02-18 |website=Iniva}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ [[ਪੋਰਤ-ਓ-ਪ੍ਰੈਂਸ|ਪੋਰਟ-ਓ-ਪ੍ਰਿੰਸ]], ਹੈਤੀ ਵਿੱਚ 1975 ਵਿੱਚ ਜੀਨ-ਕਲਾਡ ਡੁਵਾਲੀਅਰ ਦੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਤੋਂ ਬੈਥਲਹੇਮਾਈਟ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਆਖਰਕਾਰ [[ਸਾਂਤੋ ਦੋਮਿੰਗੋ|ਸੈਂਟੋ ਡੋਮਿੰਗੋ]], ਡੋਮਿਨਿਕਨ ਰੀਪਬਲਿਕ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਹੈਂਡਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਸ਼ੋਰ ਉਮਰ ਦੇ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ।&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite web |title=Memory Flows like the Tide at Dusk &amp;#124; Museet for Samtidskunst |url=https://www.samtidskunst.dk/en/exhibitions/memory-flows-tide-dusk |website=www.samtidskunst.dk |access-date=2023-11-17 |archive-date=2021-07-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210718010028/https://www.samtidskunst.dk/en/exhibitions/memory-flows-tide-dusk |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਉਹ [[ਬੋਸਟਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਲਈ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਪੇਂਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਬੀਐਫਏ ਅਤੇ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਨਾਬਾਲਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ; 2001 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਸਟੂਡੀਓ ਆਰਟ ਵਿੱਚ ਐਮਏ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। 2004 ਵਿੱਚ, ਹੈਂਡਲ ਨੂੰ 2011 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋ ਕੇ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਅਭਿਆਸ/ਸਿਧਾਂਤ ਪੀਐਚਡੀ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Completed PhDs &amp; MPhils |url=http://www.arts.ac.uk/chelsea/research/research-degrees/completed-phds-and-mphils/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160409065859/http://www.arts.ac.uk/chelsea/research/research-degrees/completed-phds-and-mphils/ |archive-date=9 April 2016 |website=Chelsea College of Arts}}&lt;/ref&gt; ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ UAL ਖੋਜ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ: ਟਰੇਨ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2 June 2009 |title=Alexandra Handal selected for New Contemporaries 2009 |url=http://www.transnational.org.uk/posts/29-subject-alexandra-handal-selected-for-new-contemporaries-2009 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170219124515/http://www.transnational.org.uk/posts/29-subject-alexandra-handal-selected-for-new-contemporaries-2009 |archive-date=2017-02-19 |access-date=2017-02-18 |website=www.transnational.org.uk}}&lt;/ref&gt; (ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਲਾ, ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰ) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।

== ਕਲਾ-ਕਾਰਜ ==
ਹੰਡਲ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸੋਲੋ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ, ਮੈਮੋਰੀ ਫਲੋਜ਼ ਲਾਈਕ ਦ ਟਾਈਡ ਐਟ ਡਸਕ ਐਟ ਦ ਮਿਊਜ਼ਿਟ ਫਾਰ ਸੈਮਟਿਡਸਕੁੰਸਟ, &lt;ref name=&quot;auto&quot;/&gt; ਰੋਸਕਿਲਡ, ਡੈਨਮਾਰਕ (ਸਤੰਬਰ-ਦਸੰਬਰ 2016) ਸੀ। ਮੌਜੂਦਾ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮੂਹਿਕ ਨੁਕਸਾਨ 'ਤੇ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੇ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 2007 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਯੇਰੂਸ਼ਲਮ ਦੇ ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਜਲਾਵਤਨੀਆਂ ਨਾਲ ਮੌਖਿਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫੀਲਡਵਰਕ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 August 2016 |title=Alexandra Sophia Handal: Memory Flows like the Tide at Dusk |url=http://samtidskunst.dk/sites/default/files/press/pressrelease_alexandrasophiahandal.pdf |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20210715091001/http://www.samtidskunst.dk/sites/default/files/press/pressrelease_alexandrasophiahandal.pdf |archive-date=15 July 2021 |access-date=18 February 2017 |website=samtidskunst.dk |publisher=The Museum of Contemporary Art, Roskilde}}&lt;/ref&gt; ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਮੂਲ ਖੋਜ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੰਮ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜੋ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਸਥਾਪਨ ਅਤੇ ਵਿਸਥਾਪਨ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਨੇ ਹੰਡਲ ਦੀ ਇਕੱਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕੈਟਾਲਾਗ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹਿਰ ਯਰੂਸ਼ਲਮ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ। ਗਰਿੱਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਾਰਟਿੰਗ ਟੈਰੇਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਊਰੇਟਰ ਆਲੀਆ ਰੇਯਾਨ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ, ਹੰਡਲ ਨੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1975]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਔਰਤ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>s415bkb7yftupbstydtl2wso8l5xvw5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਮੀਰਾ ਸਰਾਇਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>177274</id>
    <revision>
      <id>810054</id>
      <parentid>779402</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T14:24:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810054</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14370" sha1="4f12aym063tgo5160dyhxnzyrtpdj7a" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਸਮੀਰਾ ਸਰਾਇਆ
| image              = Samira Saraya February 2017 (cropped).jpg
| alt                = 
| nationality        = ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ
| citizenship        = ਇਜ਼ਰਾਇਲੀ
| occupation         = ਅਭਿਨੇਤਾ, ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਰੈਪਰ
| notable_works      = ਡੈੱਥ ਆਫ ਪੋਇਟੇਸ
| television         = ਮਿਨੀਮਮ ਵੇਜ (30 ש&quot;ח לשעה)&lt;br /&gt;ਸ਼ੀ ਵਾਜ ਇਟ (יש לה את זה)
}}
'''ਸਮੀਰਾ ਸਰਾਇਆ''' (ਜਨਮ 15 ਦਸੰਬਰ 1975) ਇੱਕ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਫਲਸਤੀਨੀ ਫ਼ਿਲਮ, ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਤੇ ਥੀਏਟਰ ਅਦਾਕਾਰ, ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਕਵੀ, [[ਰੈਪ ਗਾਇਕੀ|ਰੈਪਰ]] ਅਤੇ ਬੋਲੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ।

== ਜੀਵਨ ==
=== ਸ਼ੁਰੂਆਤ ===
ਸਰਾਇਆ ਦਾ ਜਨਮ [[ਹੈਫਾ]] ਵਿੱਚ ਨਿਮਰ ਅਤੇ ਸੁਬਹੀਆ ਸਰਾਇਆ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 13 ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 11ਵੀਂ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.mako.co.il/pride-sex-and-love/identity/Article-0bdb75cf34ded31006.htm|title=לסבית פלסטינית גאה: &quot;החיים הכפולים חנקו אותי&quot;|last=שני שחם|date=April 9, 2013|work=mako|access-date=March 20, 2019}}&lt;/ref&gt;

=== ਫ਼ਿਲਮ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ===
ਸਰਾਇਆ ਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਲਈ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਤੇ ਜਨੂੰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ &quot;ਸ਼ੋਅ ਕਰਦੀ&quot; ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ 1997 ਵਿੱਚ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਵੀਹਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਅਸਲੀ ਸੁਆਦ ਮਿਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਲੋਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸੈਂਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਐਕਟਿੰਗ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=סמירה סרייה |url=http://www.zohar-agency.com/actor/%D7%A1%D7%9E%D7%99%D7%A8%D7%94-%D7%A1%D7%A8%D7%99%D7%99%D7%94/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190913110233/http://www.zohar-agency.com/actor/%D7%A1%D7%9E%D7%99%D7%A8%D7%94-%D7%A1%D7%A8%D7%99%D7%99%D7%94/ |archive-date=September 13, 2019 |access-date=March 20, 2019 |website=זוהר יעקבסון}}&lt;/ref&gt; ਅਗਲੇ ਸਾਲ, ਸਰਾਇਅੲ [[ਤਲ ਅਵੀਵ|ਤੇਲ ਅਵੀਵ]] ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਫਰਿੰਜ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸੀਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਨੇ ਡਰੈਗ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ [[ਰੈਪ ਗਾਇਕੀ|ਰੈਪ ਕਰਨ]] ਦੀ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਖੋਜਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇੱਕ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਰਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਚਲਾਇਆ ਸੀ।

2008 ਵਿੱਚ, ਸਰਾਇਆ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ, [[ਲਘੂ ਫ਼ਿਲਮ|ਛੋਟੇ]] ''ਗੇਵਾਲਡ'' ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਅਸਲ ਸਫਲਤਾ 2011 ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜੀ ''&lt;nowiki/&gt;'ਮਿਨੀਮਮ ਵੇਜ''' ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈ। ਸ਼ੋਅ ਸਫਲ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ 2012 ਵਿੱਚ ਸਰਬੋਤਮ ਡਰਾਮਾ ਅਤੇ ਸਰਬੋਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਲਈ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਫ਼ਿਲਮ ਐਂਡ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤੇ, ਸਫਲਤਾ ਜੋ ਦੂਜੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਰਹੀ, ਜੋ 2014 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੋਈ।

ਸਰਾਇਆ ਨੇ ਸਾਰਾਹ ਐਡਲਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ੀਰਾ ਗੇਫੇਨ ਦੀ 2014 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ''ਸੈਲਫ ਮੇਡ ਐਜ਼'' ਨਦੀਨ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ। ਫ਼ਿਲਮ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਔਰਤ ਅਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਫਲਸਤੀਨੀ ਔਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਚਿੱਤਰ ਸਿਰਜਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਥਾਨ ਬਦਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਰਾਇਆ ਨੇ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਕਾਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ|ਕਾਨਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]], ਅਤੇ ਇੰਡੀਆ ਵੂਮੈਨ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.maariv.co.il/news/new.aspx?pn6Vq=L&amp;0r9VQ=FHGKL|title=פלסטינית ולסבית: סמירה סרייה מסתובבת בקאן|last=גלית עדות|date=May 19, 2014|work=[[Maariv (newspaper)|Maariv]]|access-date=March 19, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20170816152418/http://www.maariv.co.il/news/new.aspx?pn6Vq=L&amp;0r9VQ=FHGKL|archive-date=August 16, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.tlvtimes.co.il/%D7%92%D7%90%D7%99%D7%9D-%D7%92%D7%90%D7%95%D7%AA/%D7%94%D7%91%D7%95%D7%A8%D7%92-%D7%94%D7%9E%D7%A9%D7%9C%D7%99%D7%9D/|title=הבורג המשלים|last=קובי סרדס|date=July 6, 2015|work=TLV Times|access-date=March 19, 2019|archive-date=ਜਨਵਰੀ 2, 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230102221255/https://tlvtimes.co.il/%d7%92%d7%90%d7%99%d7%9d-%d7%92%d7%90%d7%95%d7%aa/%d7%94%d7%91%d7%95%d7%a8%d7%92-%d7%94%d7%9e%d7%a9%d7%9c%d7%99%d7%9d/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; 2017 ਵਿੱਚ, ਸਰਾਇਆ ਨੇ ਸ਼ੈਬੀ ਗੈਬੀਜ਼ਨ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ, ''ਲੌਂਗਿੰਗ'' ਵਿੱਚ ਰੌਦਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।

[[ਡੈਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ|ਡਾਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ]] ਅਤੇ ਐਫਰਾਟ ਮਿਸ਼ੋਰੀ ਦੀ 2017 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ, ''ਡੇਥ ਆਫ ਏ ਪੋਏਟੇਸ'', ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਸਰਾਇਆ ਨੂੰ ਸਰਵੋਤਮ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਦਾ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ। ਫ਼ਿਲਮ ਦੋ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਟਰੈਕ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਾਫਾ ਦੀ ਇੱਕ ਨਰਸ ਯਾਸਮੀਨ (ਸਰਾਇਆ), ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ-ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦਿਮਾਗੀ ਖੋਜਕਰਤਾ ਲੀਨਾ ਸਾਦੇਹ (ਇਵਗੇਨੀਆ ਡੋਡੀਨਾ ) ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਦਿਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਰਸਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਰਾਇਆ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਪੁਲਿਸ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਜਿਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਸਮੀਖਿਅਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=March 10, 2018 |title=השחקנית סמירה סרייה על הסרט &quot;מות המשוררת&quot; בו היא מככבת |url=http://102fm.co.il/shows/50?listen=5aa144359149d31660e76afa&amp;b=2 |access-date=March 20, 2019 |website=רדיו תל אביב}}&lt;/ref&gt;

== ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot;
!ਸਾਲ
! ਸਿਰਲੇਖ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਟਿੱਪਣੀਆਂ
|-
| 2020
| ''ਪੌਲੀਗ੍ਰਾਫ''
| ਯਾਸਮੀਨ
| ਲਘੂ ਫਿਲਮ
|-
| 2019
| ''ਜ਼ੋਟ ਵੇਜ਼ੋਤੀ''
| ਡੇਰੇਲ
| ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜੀ, 1 ਐਪੀਸੋਡ
|-
| 2018
| ''ਬਾਹਰ''
| ਰੌੜਾ
| ਲਘੂ ਫਿਲਮ
|-
| 2018
| ''ਉਸ ਕੋਲ ਇਹ ਹੈ''
| ਹੁਦਨਾ
| ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜੀ
|-
| 2018
| ''ਫੌਦਾ''
|
| ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜੀ, ਐਪੀਸੋਡ 2.6
|-
| 2018
| ''ਕਰਾਸ ਦੀ ਘਾਟੀ''
|
| ਪ੍ਰਯੋਗਾਤਮਕ ਫਿਲਮ
|-
| 2017
| ''ਇੱਕ ਕਵੀ ਦੀ ਮੌਤ''
| ਯਾਸਮੀਨ
| ਫੀਚਰ ਫਿਲਮ
|-
| 2017
| ''ਤਾਂਘ''
| ਰੌੜਾ
| ਫੀਚਰ ਫਿਲਮ
|-
| 2016
| ''ਨੇਸ਼ਨ ਮੋਨਸਟਰਸ ਅਤੇ ਸੁਪਰ ਕਵਿਅਰਸ''
| ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ
| ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮ
|-
| 2014
| ''ਖ਼ੁਦ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ''
| ਨਦੀਨ ਨਸਰੱਲਾ
| ਫੀਚਰ ਫਿਲਮ
|-
| 2012-2014
| ''ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਜਰਤ''
| ਅਮਲ
| ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜੀ
|-
| 2009
| ''ਸਰਹੱਦਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ''
| ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ
| ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮ
|-
| 2009
| ''ਗੇਵਾਲਡ''
| ਸਮੀਰਾ
| ਲਘੂ ਫਿਲਮ
|}

== ਥੀਏਟਰ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot;
!ਸਾਲ
! ਸਿਰਲੇਖ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਟਿੱਪਣੀਆਂ
|-
| 2016
| ਸ਼ਰੇਬਰ
| ਨਰਸ
| ਸਰਬੋਤਮ ਪਲੇ ਅਵਾਰਡ, ਏਕੜ ਫੈਸਟੀਵਲ
ਗੋਲਡਨ ਹੇਜਹੌਗ (ਸਰਬੋਤਮ ਸਹਾਇਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ)
|-
| 2014
| ਸਲੀਮ, ਸਲੀਮ
|
| ਸਰਬੋਤਮ ਪਲੇ ਅਵਾਰਡ, ਏਕੜ ਫੈਸਟੀਵਲ
|-
| 2013
| ਹਟਜ਼ਬਾਮਾ
|
| ਮੋਸਟ ਡੇਰਿੰਗ ਪਲੇ, ਬੈਸਟ ਸੈੱਟ, ਏਕੜ ਫੈਸਟੀਵਲ
|-
| 2012
| ਸਿਲਵਾਨ ਮੋਰ
| ਅਮਲ
| ਐਕਟਿੰਗ, ਐਕਰ ਫੈਸਟੀਵਲ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਾਰੀਫ{{Break}}&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/br&gt;&lt;/nowiki&gt; ਗੋਲਡਨ ਹੇਜਹੌਗ (ਸਰਬੋਤਮ ਸਹਾਇਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ)
|}

== ਇਨਾਮ ==

* 2020 – ਸਨਮਾਨਯੋਗ ਜ਼ਿਕਰ, TLVFest ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਮੁਕਾਬਲਾ, ''ਪੌਲੀਗ੍ਰਾਫ'' &lt;ref&gt;{{Cite web |title=TLVFest - The Tel Aviv LGBT Film Festival |url=https://www.facebook.com/TLVFest/posts/3781500011884398 |access-date=2020-11-21 |website=www.facebook.com |language=en}}&lt;/ref&gt;
* 2019 - ਹਾਈਫਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਸਰਵੋਤਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡ; ਸਰਬੋਤਮ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਲਈ ਇਜ਼ਰਾਈਲੀ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡ ਲਈ ਲੰਬੀ ਸੂਚੀ, ''ਆਉਟ'' । &lt;ref&gt;{{Cite web |title=אאוט |url=https://www.israelfilmacademy.co.il/?item=58253&amp;section=1032 |access-date=2019-12-16 |website=www.israelfilmacademy.co.il}}&lt;/ref&gt;
* 2017 – ਗੇਸ਼ਰ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ, ''ਪੌਲੀਗ੍ਰਾਫ਼'' &lt;ref&gt;{{Cite web |title=TLVFEST AWARDS 2017 {{!}} TLVFest |url=http://tlvfest.com/tlv/he/2017/06/26/tlvfest-awards-2017-2/ |access-date=2020-11-21 |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਟੀਐਲਵੀਫੈਸਟ ਲਘੂ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਮੁਕਾਬਲਾ
* 2017 – ਗੋਲਡਨ ਹੇਜਹੌਗ ਸਰਵੋਤਮ ਸਹਾਇਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਵਾਰਡ, ''ਸ਼ਰੇਬਰ''
* 2017 – ਸਰਵੋਤਮ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਵਾਰਡ, ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ''ਇੱਕ ਕਵੀ ਦੀ ਮੌਤ''
* 2015 – ਗੋਲਡਨ ਹੇਜਹੌਗ ਸਰਵੋਤਮ ਸਹਾਇਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਵਾਰਡ, ''ਸਿਲਵਾਨ ਪੀਕੌਕ'' &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |title=סמירה סרייה |url=https://www.tmu-na.org.il/?CategoryID=192&amp;ArticleID=3588 |access-date=March 20, 2019 |website=תיאטרון תמונע}}&lt;/ref&gt;
* 2015 - LGBT ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ TLVFest ਵਿਖੇ ਦੋ ਮੀਡੀਆ ਅਵਾਰਡਾਂ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀਆਂ
* 2012 – ਵਿਲੱਖਣ ਅਦਾਕਾਰੀ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਾਰੀਫ, ਏਕੜ ਤਿਉਹਾਰ, ''ਸਿਲਵਾਨ ਪੀਕੌਕ'' &lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{IMDb name|id=3297302}}
* [http://comingout.co.il/blog/samira/ Samira – Coming Out blog]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://comingout.co.il/blog/samira-mimo-%D9%85%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AB%D9%84%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D9%85%D8%AB%D9%84%D9%8A-%D9%85%D8%AB%D9%84%D9%83-%D9%88%D9%84%D8%A7-%D9%84%D8%A3%D8%9F-%D7%9E/ Interview with] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230102221257/http://comingout.co.il/blog/samira-mimo-%D9%85%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AB%D9%84%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D9%85%D8%AB%D9%84%D9%8A-%D9%85%D8%AB%D9%84%D9%83-%D9%88%D9%84%D8%A7-%D9%84%D8%A3%D8%9F-%D7%9E/ |date=2023-01-02 }} [[Mira Awad]], Mira.net, [[Channel 33 (Israel)]], April 5, 2013
* [https://vimeo.com/299985084 Nation Monsters and Super Queers]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1975]]</text>
      <sha1>4f12aym063tgo5160dyhxnzyrtpdj7a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹਨਾਨ ਅਲ-ਆਗ਼ਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>177804</id>
    <revision>
      <id>810076</id>
      <parentid>730507</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T19:10:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810076</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15499" sha1="q7lyn6q2ro0c6gohpa73gywpdwyga04" xml:space="preserve">'''ਹਨਾਨ ਅਲ-ਆਗ਼ਾ''' ({{Lang-ar|حنان الأغا}}; 1948-19 ਅਪ੍ਰੈਲ 2008) ਇੱਕ ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ - [[ਜਾਰਡਨ|ਜਾਰਡਨੀਅਨ]] ਲੇਖਕ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਹਾਲੇ ਵੀ ਔਨਲਾਈਨ ਫੋਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੱਕ ਜਾਰਡਨ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਜਾਰਡਨ ਦੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸਬਾ ਮੁਬਾਰਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=صور{{!}} والدها أردني وأمها فلسطينية وابنها تونسي .. 11 معلومة عن صبا مبارك في عيد ميلادها |url=https://www.masrawy.com/arts/zoom/details/2019/4/10/1548220/%D8%B5%D9%88%D8%B1-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86%D9%8A-%D9%88%D8%A3%D9%85%D9%87%D8%A7-%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D8%A7%D8%A8%D9%86%D9%87%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%B3%D9%8A-11-%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A9-%D8%B9%D9%86-%D8%B5%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%83-%D9%81%D9%8A-%D8%B9%D9%8A%D8%AF-%D9%85%D9%8A%D9%84%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7 |access-date=2019-11-06 |website=مصراوي.كوم}}&lt;/ref&gt;

== ਜੀਵਨ ==
ਅਲ-ਆਗ਼ਾ ਦਾ ਜਨਮ 1948 ਵਿੱਚ ਜਾਫਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=مؤسسة القدس للثقافة والتراث |url=http://alqudslana.com/index.php?action=individual_details&amp;id=153 |access-date=2019-11-06 |website=alqudslana.com}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 1970 ਵਿੱਚ [[ਕਾਹਿਰਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਕਾਇਰੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਜਾਰਡਨ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਤੇ [[ਆਲੀਆ ਟੂਕਨ|ਮਹਾਰਾਣੀ ਆਲੀਆ]] ਫੰਡ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2008-04-22 |title=الموت يغيب الفنانة التشكيلية الاغا |url=http://alrai.com/article/271727/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A3%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D9%8A/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%AA-%D9%8A%D8%BA%D9%8A%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D9%83%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA%D8%A7 |access-date=2019-11-06 |website=Alrai |language=Arabic}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਮਹਿਲਾ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ [[ਕਾਹਿਰਾ]] ਵਿੱਚ ਸਮੂਹ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ 1972 ਵਿੱਚ [[ਅਮਾਨ]], [[ਜਾਰਡਨ]] ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਜਾਰਡਨ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਅਰਵਾ ਤਾਲ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਰੱਖੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸਮੀਖਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=مؤسسة القدس للثقافة والتراث |url=http://alqudslana.com/index.php?action=individual_details&amp;id=153 |access-date=2019-11-06 |website=alqudslana.com}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://alqudslana.com/index.php?action=individual_details&amp;id=153 &quot;مؤسسة القدس للثقافة والتراث&quot;]. ''alqudslana.com''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2019-11-06&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਉਹ ਕਾਹਿਰਾ, ਅਮਾਨ, ਅਤੇ ਬਗਦਾਦ,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=اليوم .. ذكرى ميلاد الفنانة التشكيلية الفلسطينية حنان الأغا » صحيفة فنون الخليج |url=https://artsgulf.com/665167.html |access-date=2019-11-06 |language=ar |archive-date=2019-11-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191106134839/https://artsgulf.com/665167.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮੂਹ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2008-04-22 |title=الموت يغيب الفنانة التشكيلية الاغا |url=http://alrai.com/article/271727/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A3%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D9%8A/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%AA-%D9%8A%D8%BA%D9%8A%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D9%83%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA%D8%A7 |access-date=2019-11-06 |website=Alrai |language=Arabic}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://alrai.com/article/271727/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A3%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D9%8A/%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D8%AA-%D9%8A%D8%BA%D9%8A%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%86%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D9%83%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%BA%D8%A7 &quot;الموت يغيب الفنانة التشكيلية الاغا&quot;]. ''Alrai'' (in Arabic). 2008-04-22&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2019-11-06&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;
[[Category:CS1 Arabic-language sources (ar)]]&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਨੇ ਅਜਲੌਨ ਦੇ ਇੱਕ ਜਾਰਡਨੀਅਨ, ਅਹਿਮਦ ਮੁਬਾਰਕ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ ਬੱਚੇ ਸਬਾ ਮੁਬਾਰਕ ਅਤੇ ਅਯਾ ਵੁਹੌਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਅਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਜਨਰਲ ਦੇ ਕਲਾ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=معلومات الاتصال {{!}} وزارة التربية والتعليم |url=http://www.moe.gov.jo/ar/node/7616 |access-date=2019-11-06 |website=www.moe.gov.jo |archive-date=2019-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191103063729/http://moe.gov.jo/ar/node/7616 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਲ-ਆਗ਼ਾ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਰਬੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Unknown |date=30 May 2014 |title=قلم ودفتر .. من وجع البنفسج: حنان الأغا |url=http://emtiazalnahhal.blogspot.com/2014/05/blog-post_30.html |archive-url= |archive-date= |access-date=2019-11-06 |website=قلم ودفتر .. من وجع البنفسج}}&lt;/ref&gt;

=== ਵਧੀਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ===
* ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ।
* ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਤੇ ਕਵੀਨ ਆਲੀਆ ਫੰਡ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਕਨੀਕੀ ਕੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰ।
* ਜਾਰਡਨ ਵਿੱਚ ਫਾਈਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ।
* ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਵਿੱਚ ਫਾਈਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ

* ਜਾਰਡਨ, 1987 ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਕਾਦਮੀ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਲੇਬਲਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਾਰੇ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ।
* ਕਲਾ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਕਾਸ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Unknown |date=30 May 2014 |title=قلم ودفتر .. من وجع البنفسج: حنان الأغا |url=http://emtiazalnahhal.blogspot.com/2014/05/blog-post_30.html |archive-url= |archive-date= |access-date=2019-11-06 |website=قلم ودفتر .. من وجع البنفسج}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFUnknown2014&quot;&gt;Unknown (30 May 2014). [http://emtiazalnahhal.blogspot.com/2014/05/blog-post_30.html &quot;قلم ودفتر .. من وجع البنفسج: حنان الأغا&quot;]. ''قلم ودفتر .. من وجع البنفسج''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2019-11-06&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਲਾ ==
ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ, ਅਲ-ਆਗ਼ਾ ਨੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮਾਪ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਣ ਲਈ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਰੰਗ, ਅਤੇ ਰਚਨਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ -- ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਬੁਰਸ਼ ਸਟ੍ਰੋਕ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਦੇ ਧੁਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫ਼ਲਸਤੀਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=الفنانة التشكيلية حنان الآغا |url=https://genevaa.yoo7.com/t7650-topic |access-date=2019-11-06 |website=genevaa.yoo7.com |language=ar}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਅਟੁੱਟ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=اجتياح جنين ثلاث لوحات للفنانة حنان الآغا - مؤسسة فلسطين للثقافة |url=http://www.thaqafa.org/site/pages/details.aspx?itemid=636 |access-date=2019-11-06 |website=www.thaqafa.org |language=en |archive-date=2020-04-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200419133728/http://www.thaqafa.org/site/pages/details.aspx?itemid=636 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਅਲ-ਆਗ਼ਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਲਾ ਕਿਰਤਾਂ ਜਾਰਡਨ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=اليوم .. ذكرى ميلاد الفنانة التشكيلية الفلسطينية حنان الأغا » صحيفة فنون الخليج |url=https://artsgulf.com/665167.html |access-date=2019-11-06 |language=ar |archive-date=2019-11-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191106134839/https://artsgulf.com/665167.html |url-status=dead }}&lt;cite class=&quot;citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://artsgulf.com/665167.html &quot;اليوم .. ذكرى ميلاد الفنانة التشكيلية الفلسطينية حنان الأغا » صحيفة فنون الخليج&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191106134839/https://artsgulf.com/665167.html |date=2019-11-06 }} (in Arabic)&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2019-11-06&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;
[[Category:CS1 Arabic-language sources (ar)]]&lt;/ref&gt;

== ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ==
ਅਲ-ਆਗ਼ਾ ਨੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਪੂਰੇ ਅਰਬ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਜਾਰਡਨ ਦੇ ਰੇਡੀਓ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਕਵਿਤਾ, ਵਾਰਤਕ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਨਾਟਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:&lt;ref&gt;{{Cite web |title=سأسكن القصيدة بقلم : حنان الأغا |url=http://pulpit.alwatanvoice.com/articles/2006/09/23/57006.html |access-date=2019-11-06 |website=دنيا الرأي}}&lt;/ref&gt;

'''ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ:'''

* وقالت للشجرة (ਐਂਡ ਸ਼ੀ ਸੈਡ ਟੂ ਦ ਟ੍ਰੀ;)
* بلفور ، أللنبي وأنا (''ਬਾਲਫੋਰ, ਐਲਨਬੀ ਅਤੇ ਆਈ'')
* الدخــــــــــــــــــــــــان (ਸਮੋਕ)
* حمائم ورقية للفرح (ਪੇਪਰ ਡਵਜ਼ ਫਾਰ ਜੋਏ)
* عينان صقريّتان ( ''ਫਾਲਕਨ ਆਈਜ਼'' )
* جسد باتساع البياض (ਬਾਡੀ ਆਫ਼ ਬੋਰਡ ਵਾਇਟਨੈਸ)
* المقامة الحجرية (ਸਟੋਨ ਸਟੈਚਰ)
* المواطن س (ਸਿਟੀਜਨ ''S'')
* طحالب الانتظار (''ਐਲਗੀ, ਵੇਟ'')&lt;ref&gt;{{Cite web |last=misralhura |date=2008-04-22 |title=من أعمال الفنانة والأديبة الراحلة حنان الأغا |url=https://misralhura.wordpress.com/2008/04/22/hananalagha/ |access-date=2019-11-06 |website=جريدة مصر الحرة |language=ar}}&lt;/ref&gt;

'''ਕਵਿਤਾਵਾਂ:'''

* نغمات مائية (''ਵਾਟਰ ਰਿੰਗਟੋਨਸ'')
* معزوفة الأقدام الصغيرة (ਸਮਾਲ ''ਫਿਡਲ'' )
* أطروحة حب بغدادية (ਬ''ਗਦਾਦ ਲਵ ਲੈਟਰ'')&lt;ref&gt;{{Cite web |title=مرثية حنان الآغا / شعـــر : ابن الأصيل |url=http://aswat-elchamal.com/ar/?p=98&amp;a=2784 |access-date=2019-11-06 |website=aswat-elchamal.com }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਮੌਤ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰ ==
ਹਨਾਨ ਅਲ-ਆਗ਼ਾਦੀ ਮੌਤ 19 ਅਪ੍ਰੈਲ 2008 ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੀ।

2009 ਵਿੱਚ, ਸੀਰੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਹਿਤਕ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=نتائجُ مسابقةِ الحكايا للإبداعِ الأدبيِّ (مسابقةُ الأديبةِ الرَّاحلةِ حنان الآغا) |url=https://www.zamanalwsl.net/news/article/9744 |access-date=2019-11-06 |website=www.zamanalwsl.net |language=ar}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[ਸਬਾ ਮੁਬਾਰਕ]]
* [[ਜਾਰਡਨ ਵਿੱਚ ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2008]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1948]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਲਸਤੀਨੀ ਔਰਤ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>q7lyn6q2ro0c6gohpa73gywpdwyga04</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਰਹਿੰਦ - ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>181301</id>
    <redirect title="ਸਰਹਿੰਦ" />
    <revision>
      <id>810085</id>
      <parentid>736959</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T23:32:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[ਸਰਹਿੰਦ-ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ]] to [[ਸਰਹਿੰਦ]]</comment>
      <origin>810085</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" sha1="5rge7mbxxsmayyfughk5q7nkwqc9hw7" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਸਰਹਿੰਦ]]</text>
      <sha1>5rge7mbxxsmayyfughk5q7nkwqc9hw7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲੌਰੇਨ ਬੈੱਲ (ਕ੍ਰਿਕਟਰ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>187833</id>
    <revision>
      <id>810047</id>
      <parentid>761075</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:07:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810047</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17049" sha1="5uapd0f29gqhmtpz037p8js6l5mevza" xml:space="preserve">
{{Infobox cricketer|name='''ਲੌਰੇਨ ਕੇਟੀ ਬੈੱਲ'''|female=true|image=[[File:Lauren Bell, Eng v Aus, 18-07-23.jpg|175px]]|alt=|caption=Bell bowling for [[England women's cricket team|England]] in July 2023|full_name=Lauren Katie Bell|country=England|birth_date={{Birth date and age|2001|1|2|df=yes}}|birth_place=[[Swindon]], [[Wiltshire]], England|nickname=[[The Shard]]|heightft=|heightinch=|heightm=|batting=Right-handed|bowling=Right-arm [[Fast bowling|fast-medium]]|role=[[Bowling (cricket)|Bowler]]|club1=[[Berkshire Women cricket team|Berkshire]]|year1={{nowrap|2015–present}}|club3=[[Southern Vipers]]|year3={{nowrap|2018–present}}|club2=→ [[Middlesex Women cricket team|Middlesex]] (on loan)|year2=2019|club4=[[Southern Brave]]|year4=2021–present|club5=[[UP Warriorz]]|year5=2023–present|club6=[[Sydney Thunder (WBBL)|Sydney Thunder]]|year6={{nowrap|2023/24–present}}|international=true|internationalspan=|testdebutdate=27 June|testdebutyear=2022|testdebutagainst=South Africa|testcap=163|lasttestdate=14 December|lasttestyear=2023|lasttestagainst=India|odidebutdate=15 July|odidebutyear=2022|odidebutagainst=South Africa|odicap=138|lastodidate=23 May|lastodiyear=2024|lastodiagainst=Pakistan|T20Idebutdate=10 September|T20Idebutyear=2022|T20Idebutagainst=India|T20Icap=57|lastT20Idate=17 May|lastT20Iyear=2024|lastT20Iagainst=Pakistan|columns=4|column1=[[Women's Test cricket|WTest]]|matches1=3|runs1=9|bat avg1=9.00|100s/50s1=0/0|top score1=8|deliveries1=468|wickets1=8|bowl avg1=33.00|fivefor1=0|tenfor1=0|best bowling1=3/67|catches/stumpings1=1/–|column2=[[Women's One Day International|WODI]]|matches2=8|runs2=12|bat avg2=12.00|100s/50s2=0/0|top score2=11[[not out|*]]|deliveries2=408|wickets2=14|bowl avg2=30.57|fivefor2=0|tenfor2=0|best bowling2=4/33|catches/stumpings2=5/–|column3=[[Women's Twenty20 International|WT20I]]|matches3=14|runs3=–|bat avg3=–|100s/50s3=–|top score3=–|deliveries3=294|wickets3=18|bowl avg3=18.94|fivefor3=0|tenfor3=0|best bowling3=4/12|catches/stumpings3=2/–|column4=[[List A cricket|WLA]]|matches4=53|runs4=228|bat avg4=9.50|100s/50s4=0/0|top score4=36|deliveries4=2,337|wickets4=77|bowl avg4=23.03|fivefor4=0|tenfor4=0|best bowling4=4/17|catches/stumpings4=11/–|source=https://cricketarchive.com/Archive/Players/1129/1129939/1129939.html CricketArchive|date=18 December 2023}}

'''ਲੌਰੇਨ ਕੇਟੀ ਬੈੱਲ'''  ਇੱਕ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਹੈ। ਜਿਸਦਾ (ਜਨਮ 2 ਜਨਵਰੀ 2001) ਜੋ ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ, ਦੱਖਣੀ ਵਾਈਪਰਜ਼, ਦੱਖਣ ਬਹਾਦੁਰ, [[ਯੂਪੀ ਵਾਰੀਅਰਜ਼|ਯੂ. ਪੀ. ਵਾਰੀਅਰਜ਼]] ਅਤੇ ਸਿਡਨੀ ਥੰਡਰ ਲਈ ਖੇਡਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਹਿਲਾ ਟੀ-20 ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਮਿਡਲਸੈਕਸ ਲਈ ਖੇਡ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਬੈੱਲ ਨੇ ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਲਈ ਆਪਣੀ ਕੌਮੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।

16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ, ਬੈੱਲ ਨੇ ਰੀਡਿੰਗ ਐੱਫ. ਸੀ. ਦੀ ਅਕੈਡਮੀ ਲਈ ਫੁੱਟਬਾਲ ਵੀ ਖੇਡੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=16 February 2023 |title=Generation Game - England's pace duo on the changing face of cricket |url=https://www.telegraph.co.uk/cricket/2023/02/16/katherine-sciver-brunt-england-had-monkeys-trying-break-hotel/ |access-date=16 February 2023 |website=The Daily Telegraph}}&lt;/ref&gt;

ਬੈੱਲ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਉਚਾਈ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਰਡ ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;CH&quot;&gt;{{Cite web |date=27 September 2015 |title=Breakthrough Bell tipped for the top |url=https://crickether.com/2015/09/27/breakthrough-bell-tipped-for-the-top/ |access-date=26 August 2020 |website=CricketHer}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NWN&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.newburytoday.co.uk/news/home/28085/lauren-is-ready-for-final-showdown.html|title=Lauren is ready for final showdown|date=29 August 2019|work=[[Newbury Weekly News]]|access-date=26 August 2020}}&lt;/ref&gt; ਬੈੱਲ ਦੀ ਭੈਣ ਕੋਲੇਟ ਬਰਕਸ਼ਾਇਰ ਅਤੇ ਬਕਿੰਘਮਸ਼ਾਇਰ ਲਈ ਵੀ ਖੇਡ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Colette Bell |url=https://cricketarchive.com/Archive/Players/986/986859/986859.html |url-access=subscription |access-date=14 April 2022 |website=CricketArchive}}&lt;/ref&gt;

== ਘਰੇਲੂ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਸਾਲ 2018 ਵਿੱਚ, ਬੈੱਲ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਸੁਪਰ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਵਾਈਪਰਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;MCCC&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.middlesexccc.com/news/2019/02/middlesex-womens-2019-squad-and-fixtures-announced-today|title=Middlesex Women's 2019 Squad and Fixtures Announced Today|work=[[Middlesex County Cricket Club]]|access-date=23 April 2024}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bournemouthecho.co.uk/sport/16355936.southern-vipers-announce-squad-kia-super-league/|title=Southern Vipers announce squad for Kia Super League|date=15 July 2018|work=[[Bournemouth Daily Echo]]|access-date=26 August 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2019 ਔਰਤ ਕ੍ਰਿਕਟ ਸੁਪਰ ਲੀਗ ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਵਾਈਪਰਜ਼ ਲਈ ਖੇਡੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਵੈਸਟਰਨ ਸਟੌਰਮ ਤੋਂ ਹਾਰ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.newburytoday.co.uk/news/home/28159/bell-proud-of-vipers-performances.html|title=Bell proud of Vipers performances|date=6 September 2019|work=[[Newbury Weekly News]]|access-date=26 August 2020}}&lt;/ref&gt; 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਚੇਲ ਹੇਹੋ ਫਲਿੰਟ ਟਰਾਫੀ ਲਈ ਵਾਈਪਰਜ਼ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.womenscriczone.com/southern-vipers-announce-their-squad-for-the-rachael-heyhoe-flint-trophy/|title=Southern Vipers announce their squad for the Rachael Heyhoe-Flint Trophy|date=14 August 2020|work=Women's CricZone|access-date=14 August 2020|archive-date=2 ਅਕਤੂਬਰ 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221002153936/https://www.womenscriczone.com/southern-vipers-announce-their-squad-for-the-rachael-heyhoe-flint-trophy/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਦਸੰਬਰ 2020 ਵਿੱਚ, ਬੈੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ 41 ਮਹਿਲਾ ਕ੍ਰਿਕਟਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=3 December 2020 |title=Forty-one female players sign full-time domestic contracts |url=https://www.ecb.co.uk/england/women/news/1923070/forty-one-female-players-sign-full-time-domestic-contracts |access-date=3 December 2020 |publisher=[[England and Wales Cricket Board]]}}&lt;/ref&gt;

ਬੈੱਲ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਬਰੇਵ ਲਈ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਸਾਲ 2020 ਸੀਜ਼ਨ ਨੂੰ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਬੈੱਲ ਦੁਆਰਾ 2021 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite magazine|date=11 March 2020|title=The Hundred: Women's squad lists|url=https://www.thecricketer.com/Topics/thehundred/the_hundred_womens_squad_lists.html|magazine=[[The Cricketer]]|access-date=26 August 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.skysports.com/cricket/news/12123/11914505/the-hundred-womens-teams-announce-domestic-signings|title=The Hundred: Women's teams announce domestic signings|date=23 January 2020|work=[[Sky Sports]]|access-date=26 August 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.chichester.co.uk/sport/cricket/southern-brave-sign-four-key-players-hundred-3105628|title=Southern Brave sign four key players for The Hundred|date=19 January 2021|work=Chichester Observer|access-date=5 February 2021}}&lt;/ref&gt; ਅਪ੍ਰੈਲ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਬਹਾਦੁਰ ਦੁਆਰਾ 2022 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/cricket/60477088|title=The Hundred 2022: latest squads as Draft picks revealed|work=BBC Sport|access-date=5 April 2022}}&lt;/ref&gt;

ਬੈੱਲ ਨੇ [[ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ()ਦੇ [[2023 ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਉਦਘਾਟਨੀ ਸੀਜ਼ਨ]] ਲਈ ਯੂ ਪੀ ਵਾਰੀਅਰਜ਼ ਲਈ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=13 February 2023 |title=England keep their game-faces straight despite distractions of WPL auction |url=https://www.espncricinfo.com/story/england-vs-ireland-women-s-t20-world-cup-england-keep-their-game-faces-straight-despite-distractions-of-wpl-auction-1358800 |access-date=16 February 2023 |publisher=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

== ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
2019 ਵਿੱਚ, ਬੈੱਲ ਨੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਏ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੰਗਲੈਂਡ ਮਹਿਲਾ ਅਕੈਡਮੀ ਲਈ ਖੇਡਿਆ।&lt;ref name=&quot;BBC&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/cricket/50353086|title=England academy squad: Lauren Bell &amp; Issy Wong included for 2019-20|date=8 November 2019|work=[[BBC Sport]]|access-date=26 August 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ 2019-20 ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਅਕੈਡਮੀ ਦਾ ਠੇਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;BBC&quot; /&gt; 2020 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸਿਖਲਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੀਆਂ ਗਈਆਂ 24 ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.ecb.co.uk/england/women/news/1685005/england-women-confirm-back-to-training-plans|title=England Women confirm back to training plans|date=18 June 2020|work=[[England and Wales Cricket Board]]|access-date=26 August 2020}}&lt;/ref&gt; ਬੈੱਲ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਅਨਕੈਪਡ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ-ਬਾਕੀ ਐਮਾ ਲੈਂਬ ਅਤੇ ਈਸੀ ਵੋਂਗ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.expressandstar.com/sport/uk-sports/2020/06/18/england-women-select-squad-for-individual-training-at-six-venues-from-next-week/|title=England Women select squad for individual training at six venues from next week|date=18 June 2020|work=[[Express &amp; Star]]|access-date=26 August 2020}}&lt;/ref&gt;

ਦਸੰਬਰ 2021 ਵਿੱਚ, ਬੈੱਲ ਨੂੰ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਏ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਚ ਮਹਿਲਾ ਐਸ਼ੇਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਡੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Heather Knight vows to 'fight fire with fire' during Women's Ashes |url=https://www.espncricinfo.com/story/heather-knight-vows-to-fight-fire-with-fire-during-womens-ashes-1293638 |access-date=17 December 2021 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਦੌਰੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਟੈਸਟ ਮੈਚ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਪੂਰੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Uncapped bowler Lauren Bell added to England squad for Ashes Test |url=https://www.thecricketer.com/Topics/womens-ashes/uncapped_bowler_lauren_bell_added_england_squad_ashes_test.html |access-date=25 January 2022 |website=The Cricketer}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਵਿੱਚ 2022 ਮਹਿਲਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਦੋ ਰਿਜ਼ਰਵ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Charlie Dean, Emma Lamb in England's ODI World Cup squad |url=https://www.espncricinfo.com/story/womens-odi-world-cup-2022-charlie-dean-emma-lamb-in-englands-odi-world-cup-squad-1300522 |access-date=10 February 2022 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਬੈੱਲ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ-ਵਾਰ ਦੇ ਮੈਚ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ [[ਮਹਿਲਾ ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਮਹਿਲਾ ਟੈਸਟ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/sport/cricket/61792243|title=England v South Africa: Emma Lamb one of five uncapped players chosen|work=BBC Sport|access-date=20 June 2022}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 27 ਜੂਨ 2022 ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੰਗਲੈਂਡ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੈਸਟ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Only Test, Taunton, June 27 - 30, 2022, South Africa Women tour of England |url=https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1301327.html |access-date=27 June 2022}}&lt;/ref&gt; 2 ਜੁਲਾਈ 2022 ਨੂੰ, ਬੈੱਲ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੈਚਾਂ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ [[ਮਹਿਲਾ ਇੱਕ ਦਿਨਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] (ਡਬਲਯੂ. ਡੀ. ਆਈ.) ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Alice Davidson-Richards, Issy Wong, Lauren Bell named in England ODI squad |url=https://www.espncricinfo.com/story/eng-w-vs-sa-w-2022-alice-davidson-richards-issy-wong-lauren-bell-named-in-england-odi-squad-1322828 |access-date=2 July 2022 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 15 ਜੁਲਾਈ 2022 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਡਬਲਯੂ. ਓ. ਡੀ. ਆਈ. ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਲਈ ਵੀ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2nd ODI (D/N), Bristol, July 15, 2022, South Africa Women tour of England |url=https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1301329.html |access-date=15 July 2022 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਨਵੰਬਰ 2022 ਵਿੱਚ, ਬੈੱਲ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਕੇਂਦਰੀ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Six players earn first England Women Central Contract |url=https://www.ecb.co.uk/england/women/news/2886818/six-players-earn-first-england-women-central-contract |access-date=2 November 2022 |website=England and Wales Cricket Board}}&lt;/ref&gt;

2023 ਵਿੱਚ ਬੈੱਲ ਨੂੰ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਰੁੱਧ ਐਸ਼ੇਜ਼ ਲਈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਟੈਸਟ ਮੈਚ, ਤਿੰਨ ਟੀ-20 ਮੈਚ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਇੱਕ ਦਿਨਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਡੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=(Sky Sports) |url=https://www.skysports.com/cricket/england-women-v-australia-women/scorecard/31c4ede4-4f52-5442-8bb5-5dc159d13cbe |access-date=2023-07-18 |website=Sky Sports |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/sport/live/cricket/65033311|title=England beat Australia in T20 leg of Ashes - relive thrilling match|date=2023-07-07|work=BBC Sport|access-date=2023-07-18|language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/sport/live/2023/jul/16/womens-ashes-2023-england-vs-australia-live-updates-odi-one-day-international-cricket-eng-v-aus-latest-score-scorecard-southampton-rose-bowl|title=Australia retain Ashes as England fall three runs short in second ODI – as it happened|last=Lemon|first=Geoff|date=2023-07-16|work=the Guardian|access-date=2023-07-18|last2=Wallace|first2=James|language=en-GB|issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{Cricinfo|id=878025}}
* {{Cricketarchive|id=1129939}}
{{England 2023 ICC Women's T20 World Cup squad}}{{Southern Vipers squad}}{{Sydney Thunder WBBL squad}}{{UP Warriorz squad}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 2001]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਣ-ਸਮੀਖਿਆ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>5uapd0f29gqhmtpz037p8js6l5mevza</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਟਿੱਟਣ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189175</id>
    <revision>
      <id>810152</id>
      <parentid>767116</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:16:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810152</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1723" sha1="5ji56snpusu2qwqeg4yz47y2lyjbw3b" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Hycleus lugens, Meloidae.jpg|thumb|ਬ੍ਲਿਸਟਰ ਬੀਟਲ]]
{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}
'''ਟਿੱਟਣ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]: '''Blister beetle)''' Meloidae ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ [[ਭੂੰਡ]] ਹਨ। ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ 7,500 ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿਆਦਾ ਕਿਸਮਾਂ ਰੰਗਦਾਰ ਅਤੇ ਚਮਕੀਲੀਆਂ ਹਨ। ਖਤਰੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਸਪਰੇਅ ਕੈਂਥਾਰਿਡਿਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਤੇ ਛਾਲੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਟਿੱਟਣ ਹਾਈਪਰਮੇਟਾਮੋਰਫਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਲਾਰਵਾ ਕਈ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮੋਬਾਈਲ ਟ੍ਰਾਈਨਗੁਲਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲਾਰਵੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੱਖੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਕੁ ਟਿੱਡੀ ਦੇ ਅੰਡੇ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਲਗ ਕਈ ਵਾਰ ਅਮਰੈਂਥੇਸੀ, ਐਸਟੇਰੇਸੀ, ਫੈਬੇਸੀ ਅਤੇ ਸੋਲਾਨੇਸੀ ਵਰਗੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਪੱਤੇ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ।
{{ਆਧਾਰ}}</text>
      <sha1>5ji56snpusu2qwqeg4yz47y2lyjbw3b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:The Education Auditor</title>
    <ns>3</ns>
    <id>189332</id>
    <redirect title="ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jace Aotearoa AU" />
    <revision>
      <id>810050</id>
      <parentid>767451</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T12:14:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2312</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Fixing double redirect from [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Queen Douglas DC-3]] to [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jace Aotearoa AU]]</comment>
      <origin>810050</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94" sha1="hz6qlmykl9q3awps0zrdqw8ess5k7pf" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jace Aotearoa AU]]</text>
      <sha1>hz6qlmykl9q3awps0zrdqw8ess5k7pf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਟ ਭੈਰਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191459</id>
    <revision>
      <id>810186</id>
      <parentid>776125</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:46:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810186</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8786" sha1="f5yhas7u50mxwxwjkjaii6w68hyajcw" xml:space="preserve">{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}{{ਅੰਦਾਜ਼}}

'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ 'ਚ ਜਾਣਕਾਰੀ:-&lt;/u&gt;'''

'''ਰਾਗ -ਨਟ ਭੈਰਵ'''

'''ਥਾਟ -ਭੈਰਵ'''

'''ਜਾਤੀ- ਸੰਪੂਰਨ''' 

'''ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ, 6-9 ਵਜੇ ਤੱਕ''' 

'''ਅਰੋਹ- ਸਾ ਰੇ ਗ ਮ ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਨੀ ਸੰ''' 

'''ਅਵਰੋਹ- ਸੰ  ਨੀ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸਾ'''

'''ਪਕੜ-ਸ-ਰੇ-ਗ-ਮ-&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ;ਗ-ਮ-ਰੇ-ਸ;'ਨੀ-'&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਸ'''

'''ਵਾਦੀ-ਮ'''

'''ਸੰਵਾਦੀ- ਸ'''

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ

'''ਧਾਰਨਾਵਾਂ'''

ਸ਼ਰੁਤੀ,ਸੁਰ,ਰਾਗ,ਤਾਲ,ਘਰਾਣਾ,ਸਾਜ਼ 

'''ਸ਼ੈਲੀਆਂ'''

ਧਰੁਪਦ,ਧਮਾਰ,ਖਿਆਲ,ਤਰਾਨਾ,ਠੁਮਰੀ,ਦਾਦਰਾ,ਕੱਵਾਲੀ,ਗ਼ਜ਼ਲ

'''ਥਾਟ'''

ਬਿਲਾਵਲ,ਖਮਾਜ,ਕਾਫੀ,ਆਸਾਵਾਰੀ,ਭੈਰਵ

ਭੈਰਵੀ,ਤੋੜੀ,ਪੂਰਵੀ,ਮਾਰਵਾ,ਕਲਿਆਣ 

'''ਰਾਗ ਨਟ [[ਭੈਰਵ (ਥਾਟ)|ਭੈਰਵ]]''' ਇੱਕ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਪੂਰਣ ਜਾਤੀ ਦਾ]] (ਭੈਰਵ ਥਾਟ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ [[ਰਾਗ]]) ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਭੈਰਵ ਅੰਗ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ 20ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ, ''ਨਟਭੈਰਵੀ'' ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ।  {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=November 2024}}''ਸਰਸੰਗੀ'', ਜੋ ਕਿ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ 27ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ, ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਮੇਜਰ ਸਕੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋਡ਼ੀਂਦਾ]{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=November 2024}}

== ਥਿਊਰੀ ==
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸਿਧਾਂਤ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣਾ ਗੁੰਝਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਲਿਖਤੀ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਕੋਈ ਨਿਰਧਾਰਤ, ਰਸਮੀ ਢੰਗ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਦੂਜਾ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਇੱਕ ਅਵਾਜ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਲਿਖਣਾ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਟ ਭੈਰਵ ਇੱਕ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਮਾਮੂਲੀ ਕਰੁਣਾ ਦੇ ਮੂਡ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

=== ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ===
&lt;nowiki&gt;&lt;b&gt;&lt;u&gt;ਅਰੋਹ-&lt;/u&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/b&gt;&lt;/nowiki&gt;

ਸ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;, ਨੀ, ਸੰ 

[[ਅਵਰੋਹ|&lt;u&gt;ਅਵਾਰੋਹ&lt;/u&gt;]]-

ਸੰ , ਨੀ, &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;, ਪ, ਮ, ਗ, ਰੇ , ਸ

=== ਪਕੜ ਜਾਂ ਚਲਨ ===
&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਨੀ-ਸੰ 

ਸ-ਰੇ-ਸ

ਸ-ਰੇ-ਗ-ਮ-&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਪ, ਗ-ਮ, ਰੇ-'ਨੀ-' &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਸ

'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੀ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ:-&lt;/u&gt;'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
|ਸੁਰ 
|ਧੈਵਤ ਕੋਮਲ 
ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ 
|-
|ਜਾਤੀ 
|ਸੰਪੂਰਣ-ਸੰਪੂਰਣ 
|-
|ਥਾਟ 
|ਭੈਰਵ 
|-
|ਵਾਦੀ 
|ਮਧ੍ਯਮ (ਮ)
|-
|ਸੰਵਾਦੀ 
|ਸ਼ਡਜ (ਸ)
|-
|ਸਮਾਂ 
|ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ 
|-
|ਠੇਹਰਾਵ ਦੇ ਸੁਰ 
|ਰੇ ;ਮ;&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; - &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ; ਮ; ਰੇ;
|-
|ਮੁੱਖ ਅੰਗ 
|ਰੇ ਗ ਮ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ ; ਮ ਗ ਰੇ ;ਗ ਮ ਰੇ ਸ ਨੀ(ਮੰਦਰ)&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ) ਸ 
|-
|ਅਰੋਹ 
|ਸ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;, ਨੀ, ਸੰ 
|-
|ਅਵਰੋਹ 
|ਸੰ , ਨੀ, &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;, ਪ, ਮ, ਗ, ਰੇ , ਸ
|-
|ਪਕੜ 
|&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਨੀ-ਸੰ ਸ-ਰੇ-ਸ ਸ-ਰੇ-ਗ-ਮ-&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਪ, ਗ-ਮ, ਰੇ-'ਨੀ-' &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਸ
|}
'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ&lt;/big&gt;&lt;/u&gt; &lt;big&gt;:-&lt;/big&gt;'''

* '''ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ''', ਰਾਗ ਨਟ ਤੇ ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਦਾ ਮਿਸ਼੍ਰਣ ਹੈ।
* '''ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ''' ਦੇ ਪੁਰਵਾੰਗ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਨਟ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੈ ਤੇ ਉਤਰਾਂਗ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਦਾ।
* '''ਰਾਗ ਨਟ ਦਾ ਸਰੂਪ -&quot;ਮ ਗ ਮ ਰੇ;ਸ ਰੇ ਰੇ ਗ;ਗ ਮ ਮ ਪ;ਮ ਗ ਮ ਰੇ ;ਸ ਰੇ ਸ&quot; ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਦਾ ਸਰੂਪ-&quot;ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਨੀ ਸੰ ;ਸੰ ਨੀ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ ;ਪ ਮ ਗ ਮ&quot;। ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਇਹਨਾਂ ਸੁਰਾਂ - &quot;ਰੇ ਗ ਗ ਮ ; ਰੇ ਰੇ ਸ;&quot; ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਬਣਦਾ ਹੈ।'''
* ਰਾਗ ਨਟ ਦੇ ਹੋਰ ਮਿਸ਼੍ਰਿਤ ਰਾਗ ਹਨ- '''ਨਟ ਬਿਹਾਗ,ਨਟ ਮਲਹਾਰ ਤੇ ਨਟ ਬਿਲਾਵਲ।ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ''' ਇਹਨਾਂ ਬਾਕੀ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਨਵਾਂ ਹੈ।
* '''ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ''' ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸੁਭਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਤੇ ਦਿਲ ਖਿਚਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ।

=== ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ ===
ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਗਾਂਃ

* [[ਭੈਰਵ (ਰਾਗ)]]
* [[ਅਹੀਰ ਭੈਰਵ]]
* ਥਾਟ [[ਭੈਰਵ (ਰਾਗ)|ਭੈਰਵ]]

== ਵਿਵਹਾਰ ==
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਮ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਰਾਗ ਨਟ ਅਤੇ [[ਭੈਰਵ (ਰਾਗ)|ਭੈਰਵ]] (ਸ਼ਾਹ [ਭੈਰਵ ਕੇ ਪ੍ਰਹਾਰ] 1991:255) ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਭੈਰਵ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਲੇ ਟੈਟਰਾ ਤਾਰ ਵਿੱਚ ਨਟ ਦੇ ਸੁਰ  ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਪਰਲੇ ਟੈਟਰਾ ਤਾਰ ਵਿਚ ਭੈਰਵ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕੋਮਲ ਧਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਗ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਥੋਡ਼ਾ ਜਿਹਾ ਕਰੁਣਾਮਈ ਅਹਿਸਾਸ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

=== ਸਮਾਂ ===
ਨਟ ਭੈਰਵ ਇੱਕ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਰਿੱਤਰ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਭੈਰਵ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਰੰਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

=== ਮੌਸਮ ===
ਨਟ ਭੈਰਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

=== ਰਸ। ===
ਨਟ ਭੈਰਵ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਥੋਡ਼ਾ ਜਿਹਾ ਕਰੁਣਾਮਈ ਅਹਿਸਾਸ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

== ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ ==
ਨਟ ਭੈਰਵ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਗ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਨਟ ਭੈਰਵ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਕੁਝ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਹਨਃ

* &quot;ਬਦਲੀ ਸੇ ਨਿਕਲਾ ਹੈ ਚਾਂਡ&quot;-[[Sanjog(1961 film)|ਸੰਜੋਗ]], 1961
* &quot;ਤੇਰੇ ਨੈਨਾ ਕਿਉਂ ਭਾਰ ਆਏ&quot;-ਗੀਤ, 1970

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>f5yhas7u50mxwxwjkjaii6w68hyajcw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੀ.ਐਸ.ਬੀ. ਬੈਂਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191637</id>
    <revision>
      <id>810064</id>
      <parentid>779410</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:04:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810064</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7567" sha1="la2is8mcj5nl2zejc7qfyh3muqy6vxu" xml:space="preserve">
{{Infobox company
| name = ਸੀ.ਐਸ.ਬੀ. ਬੈਂਕ ਲਿਮਿਟਡ
| logo = CSB_Bank_New_Logo-02.svg
| image = Catholic_Syrian_Bank_HO.jpg
| image_size = 
| image_alt = CSB ਬੈਂਕ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ
| image_caption = CSB ਬੈਂਕ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ
| former_name = ਕੈਥੋਲਿਕ ਸੀਰੀਅਨ ਬੈਂਕ ਲਿਮਿਟੇਡ
| type = ਜਨਤਕ
| traded_as = {{Unbulleted list|{{BSE|542867}}|{{NSE|CSBBANK}}}}
| industry = ਬੈਂਕਿੰਗ&lt;br /&gt;ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ
| founded = {{Start date and age|1920|11|26|df=yes}}
| hq_location = ਤ੍ਰਿਸੂਰ, [[ਕੇਰਲ]], [[ਭਾਰਤ]]
| num_locations = 654 ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ
| num_locations_year = 2022 -23
| key_people = 
| products = 
| revenue = {{increase}}{{INRConvert|34500|c}} (2021)
| operating_income = {{increase}} {{INRConvert|613|c}} (2021)
| net_income = {{increase}} {{INRConvert|2273|c}} (2017)
| assets = {{increase}}{{INRConvert|23337|c}} (2017)
| equity = 
| owner = 
| num_employees = 4180 (2022)
| parent = 
| ratio = 22%
| website = {{url|www.csb.co.in/}}
}}

'''ਸੀ.ਐਸ.ਬੀ. ਬੈਂਕ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''CSB Bank'''; ਪਹਿਲਾਂ '''ਕੈਥੋਲਿਕ ਸੀਰੀਅਨ ਬੈਂਕ ਲਿਮਿਟੇਡ''')&lt;ref name=&quot;sponsors 2021-22&quot;&gt;{{Cite web |last=Zaidi |first=Waseem |date=21 January 2022 |title=I-LEAGUE: Introducing shirt sponsors of every I-league club for 2021–22 season |url=https://khelnow.com/football/i-league-2021-22-shirt-sponsors-every-club |archive-url=https://web.archive.org/web/20220122125039/https://khelnow.com/football/i-league-2021-22-shirt-sponsors-every-club |archive-date=22 January 2022 |access-date=26 February 2022 |website=khelnow.com |publisher=Khel Now}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਬੈਂਕ ਹੈ ਜਿਸਦਾ [[ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ|ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ]] ਤ੍ਰਿਸੂਰ, [[ਕੇਰਲ]], ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਬੈਂਕ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ 785 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਅਤੇ 746 ਤੋਂ ਵੱਧ ATM ਦਾ ਨੈੱਟਵਰਕ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/industry/banking/finance/banking/rbi-lets-watsas-fairfax-to-buy-51-per-cent-in-catholic-syrian-bank/articleshow/56260554.cms|title=RBI lets Watsa's Fairfax to buy 51 per cent in Catholic Syrian Bank|date=30 December 2016|work=[[The Economic Times]]|access-date=15 January 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.newindianexpress.com/states/kerala/2017/jan/01/canadian-firm-gets-rbi-nod-to-acquire-csb-1554932.html|title=Canadian firm gets RBI nod to acquire Catholic Syrian Bank|work=[[The New Indian Express]]|access-date=15 January 2017}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
CSB ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 26 ਨਵੰਬਰ 1920,&lt;ref&gt;[http://finance.indiamart.com/investment_in_india/catholic_syrian_bank.html Catholic Syrian Bank, Private Sector Banks In India] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070622085102/http://finance.indiamart.com/investment_in_india/catholic_syrian_bank.html|date=22 June 2007}}&lt;/ref&gt; ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 1 ਜਨਵਰੀ 1921 ਨੂੰ ₹ 5 ਲੱਖ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਪੂੰਜੀ ਅਤੇ ₹ 45,270 ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

1969 ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਐਕਟ ਦੀ ਦੂਜੀ ਅਨੁਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੈਂਕ ਇੱਕ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਬੈਂਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਬੈਂਕ ਨੇ 1975 ਤੱਕ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਬੈਂਕ - ਏ ਸ਼੍ਰੇਣੀ, ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।

ਦਸੰਬਰ 2016 ਵਿੱਚ, ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ਫੇਅਰਫੈਕਸ ਫਾਈਨੈਂਸ਼ੀਅਲ ਹੋਲਡਿੰਗਜ਼ ਨੂੰ ਬੈਂਕ ਦਾ 51% ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਫਰਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਫੇਅਰਫੈਕਸ ਇੰਡੀਆ (ਐਫਆਈਐਚ ਮਾਰੀਸ਼ਸ ਇਨਵੈਸਟਮੈਂਟਸ ਲਿਮਟਿਡ ਰਾਹੀਂ) ਨੇ 1180 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕ ਦਾ 51% ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। 

ਨਿਵੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ 5-ਸਾਲ ਦੀ ਲਾਕ-ਇਨ ਪੀਰੀਅਡ ਅਤੇ RBI ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਲਟੀਪਲ ਟ੍ਰਾਂਚਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰਨ ਲਈ 15 ਸਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/business/Economy/fairfax-india-gets-15-years-to-lower-stake-in-csb-bank-to-15/article29086474.ece|title=Fairfax India gets 15 years to lower stake in CSB Bank to 15%|last=Saha|first=Manojit|date=2019-08-13|work=The Hindu|access-date=2022-01-10|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;

ਮਾਰਚ 2019 ਤੱਕ, ਲਗਭਗ 1.3 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗਾਹਕ ਅਧਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਬੈਂਕ ਦੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਕੇਰਲਾ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, MSME, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਸੀ।

ਬੈਂਕ 4 ਦਸੰਬਰ, 2019 ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ੇਅਰ BSE ਅਤੇ NSE ਵਿੱਚ ਸੂਚੀਬੱਧ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/markets/ipos/fpos/csb-bank-opens-today-heres-what-you-need-to-know/articleshow/72177400.cms|title=CSB Bank IPO review: CSB Bank IPO opens today; here's what you need to know|work=The Economic Times|access-date=2022-01-10}}&lt;/ref&gt;

== ਸਪਾਂਸਰਸ਼ਿਪ ==
ਕੇਰਲ ਅਧਾਰਤ ਆਈ-ਲੀਗ ਕਲੱਬ ਗੋਕੁਲਮ ਕੇਰਲਾ ਐਫਸੀ ਨੂੰ CSB ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=6 January 2021 |title=CSB Bank becomes Gokulam Kerala FC's official sponsor |url=https://www.gokulamkeralafc.com/csb-bank-becomes-gokulam-kerala-fcs-official-sponsor/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210106131215/https://www.gokulamkeralafc.com/csb-bank-becomes-gokulam-kerala-fcs-official-sponsor/ |archive-date=6 January 2021 |access-date=2021-05-31 |website=Gokulam Kerala FC |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
* [[ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ]]
* [[ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]
* [[ਮੇਕ ਇਨ ਇੰਡੀਆ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [http://www.csb.co.in/ CSB ਬੈਂਕ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140424210533/http://www.csb.co.in/ |date=2014-04-24 }}
* [https://www.csbnet.co.in/ CSB ਨੈੱਟਬੈਂਕਿੰਗ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</text>
      <sha1>la2is8mcj5nl2zejc7qfyh3muqy6vxu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਰਦਾਰ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>192028</id>
    <revision>
      <id>810055</id>
      <parentid>778001</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T14:31:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810055</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5304" sha1="mw4iv5ygd4myz7uo4btkrafmrhjqhs1" xml:space="preserve">
'''ਸਰਦਾਰ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Sardar Atma Singh;''' ਜਨਮ 28 ਜਨਵਰੀ 1912, ਮੌਤ ਦੀ ਮਿਤੀ ਅਣਜਾਣ) [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ ਸਨ।

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਸਰਦਾਰ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 28 ਜਨਵਰੀ 1912 ਨੂੰ ਸ਼ੇਖਪੁਰਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸ਼ੇਖਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਰਦਾਰ ਠੰਡਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਪਾਲ ਕੌਰ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਛੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਸਿਰਫ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਗਿਆਨੀ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ। (ਇੱਕ [[ਗਿਆਨੀ]] ਜਾਂ ਗਿਆਨੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੇ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸਨਮਾਨਯੋਗ [[ਸਿੱਖ]] ਉਪਾਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਅਕਸਰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਅਰਦਾਸ]], ਜਾਂ ਗਾਇਨ (ਕੀਰਤਨ) ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ)। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੀਬੀ ਤੇਜ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਸਨ।

== ਸਿਆਸੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਬਜ਼ੁਰਗ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਆਗੂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹ ਦੇ ਕਾਰਕੁਨ ਸਨ। ਉਸਨੇ 1952 ਅਤੇ 1954 ਵਿੱਚ ਪੈਪਸੂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਨੌਂ ਵਾਰ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ 1952 ਤੋਂ 1985 ਤੱਕ ਸੱਤ ਵਾਰ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਸਰਵੋਤਮ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ। ਉਹ 1954 ਵਿਚ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤ ਗਏ ਸਨ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ ਜੋ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬੇਰ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਧੁੱਸੀ ਬੰਨ੍ਹ (ਕੱਟੜ) ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸਨੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਹਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਕੂਲ: ਨੰਦਬਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਪਬਲਿਕ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਹ [[ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ]] ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਸਨ,&lt;ref&gt;{{Cite web |date= |title=Guru Nanak Khalsa College |url=http://www.gnkcspl.org/college.php |access-date=2015-11-28 |publisher=Gnkcspl.org |archive-date=2016-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160125172423/http://gnkcspl.org/college.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1969 ਵਿੱਚ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (ਬਾਂਦਰਾ) ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ 1937 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ]] ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਰਾਮਜੀ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਹੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਅਤੇ ਪਛੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਾਧਨ ਮੰਨਿਆ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1912]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]]</text>
      <sha1>mw4iv5ygd4myz7uo4btkrafmrhjqhs1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>192416</id>
    <revision>
      <id>810067</id>
      <parentid>778937</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:27:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810067</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13132" sha1="9ba4boyzcf5cgp7gcydpwc6l8pt7pw0" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| honorific_prefix    = 
| name                = ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ
| birth_date          = {{birth date|df=y|1965|02|02}}
| death_date          = {{death date and age|1990|11|03|1965|02|02|df=yes}}
| birth_place         = ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]
| death_place         = ਭੁੱਲਰ, [[ਤਰਨਤਾਰਨ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]
| image               = Photograph of Sikh militant Sukhwinder Singh Sangha.jpg
| width               = 
| caption             = 
| title               = 
| office1             = ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰ
| predecessor1        = 
| successor1          = ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਚੰਦਰ
| nickname            = Sangha
| allegiance          = 
| serviceyears        = 1982–1990
| rank                = 
| unit                = 
| parents             = 
| alma_mater          = ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਕਾਲਜ
}}

'''ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ''' (3 ਫਰਵਰੀ 1965 - 3 ਨਵੰਬਰ 1990) ਇੱਕ [[ਸਿੱਖ]] ਖਾੜਕੂ (ਖਾੜਕੂ) ਸੀ, ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਦ੍ਰੋਹ|ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਗਾਵਤ]] ਦੌਰਾਨ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਧੜੇ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ।

ਸੰਘਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖਾਰਕੂ ਸੀ, ਜੋ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ [[ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ([[ਜੱਥਾ|ਜਥਿਆਂ]]) ਦੁਆਰਾ &quot;20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ [[ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲੂਆ|ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ]] &quot; ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite news|title=ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿਖੇ ਐਲਾਨ|date=13 November 1990|work=[[Ajit (newspaper)|Ajit]] (Jalandhar)|pages=7|trans-title=Announcement in Sukhwinder Singh Sangha’s martyrdom program}}&lt;/ref&gt;

== ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ==
25 ਅਗਸਤ 1987 ਨੂੰ ਰਾਣਾ ਠਰੂ ਇਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸੰਘਾ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸੰਘਾ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ [[ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਸੰਘਾ BTFK ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਬਣ ਗਏ। ਸੰਘਾ ਨੇ ਬੀ.ਟੀ.ਐਫ.ਕੇ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 50-80 ਖਾਰਕਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite news|title=ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਖੇ ਬੀ.ਟੀ.ਐਫ ਚੀਫ ਸਮੇਤ 4 ਖਾੜਕੂ ਹਲਾਕ|date=3 November 1990|work=[[Ajit (newspaper)|Ajit]] (Jalandhar)|pages=1, 7|trans-title=In an encounter near Tarn Taran 4 Kharkus dead with BTF chief}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸੰਘਾ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖਾਰਕਸ ਨੂੰ &quot;ਨਿੱਜੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ&quot; ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਣ, &quot;ਬੇਕਸੂਰਾਂ&quot; ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਾ ਕਰਨ, ਅਤੇ &quot;ਜ਼ਾਲਮਾਂ&quot; ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਅਤੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਕਾਰਨ&quot; ਨਾ ਬਣਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸੰਘਾ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ &quot;ਭਾਈ&quot; ਵਜੋਂ ਵੇਖਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਵੀ ਕੀਤੀ ਨਾ ਕਿ &quot;ਅੱਤਵਾਦੀ&quot; ਵਜੋਂ। ਸੰਘਾ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ &quot;ਕਰਮਚਾਰੀ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ&quot; ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ &quot;ਸਬੂਤ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਆ ਜਾਂਦੇ&quot; ਉਹ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ।&lt;ref&gt;{{Cite news|title=ਲੈਫਟੀਨੈਟ ਜਨਰਲ ਸੰਘਾ ਦਾ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸੰਦੇਸ਼|date=23 October 1987|work=[[Punjabi Tribune]]|pages=8|trans-title=Lt. General Sangha’s message to the Sikh community}}&lt;/ref&gt;

26 ਜਨਵਰੀ 1988 ਨੂੰ, ਸੰਘਾ ਨੇ ਅੱਠ ਕਾਲੀਆਂ ਬਿੱਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ। ਸੰਘਾ ਨੇ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੋਟ 'ਚ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੱਠਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਚਿੱਠੀਆਂ ਭੇਜ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਲੁੱਟਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੰਘਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ 500,000 ਰੁਪਏ ਲੈਣ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤੀ ਪੱਤਰ ਭੇਜੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|title=ਵਾਰਦਾਤਾਂ|work=[[Ajit (newspaper)|Ajit]]|pages=7}}&lt;/ref&gt;

29 ਮਈ 1988 ਨੂੰ, ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਨੇ 28 ਮਈ 1988 ਨੂੰ [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]] ਵਿੱਚ [[ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ]] ਮਨਾਉਣ ਲਈ 4 ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਅਤੇ 4 ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|title=ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ|date=29 May 1988|work=[[Ajit (newspaper)|Ajit]]|trans-title=Responsibility taken}}&lt;/ref&gt; ਸੰਘਾ ਨੇ [[ਫਗਵਾੜਾ]] ਵਿੱਚ 1 [[ਨਿਰੰਕਾਰੀ|ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਨੂੰ]] ਮਾਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਲਈ, ਅਤੇ ਕਥਿਤ ਕੁਫ਼ਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ 2 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ 3 ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਅਤੇ 2 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ।&lt;ref name=&quot;ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ&quot;&gt;{{Cite news|title=ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ|work=[[Ajit (newspaper)|Ajit]]}}&lt;/ref&gt;

22 ਅਕਤੂਬਰ 1988 ਨੂੰ, ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਖੀ ਖਾੜਕੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਘਰ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਵੇਲੇ ਤੂਰ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸੰਘਾ 'ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਭੜਕਾਹਟ ਦੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਾ ਨੇ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ 3 ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਖਾੜਕੂ ਪੱਖੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਭੱਜ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite news|title=ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ|date=23 October 1988|work=Ajit|pages=7}}&lt;/ref&gt;

ਸੰਘਾ ਨੇ 20 ਮਾਰਚ 1989 ਨੂੰ ਦੁਬਲੀਆ ਵਿੱਚ 2 ਹੋਮਗਾਰਡਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ। ਸੰਘਾ ਨੇ ਲੰਬੀ ਭਾਈ ਵਿੱਚ 2 ਅਤੇ ਸਮਾਧ ਵਿੱਚ 1 ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਲਈ ਹੈ। ਸੰਘਾ ਨੇ ਹਰਨਾ ਥਾਵਾ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਲਈ ਸੀ।

8 ਅਪ੍ਰੈਲ 1989 ਨੂੰ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਨੇ ਜਸਪਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ 6 ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ। ਮਾਰੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ 5 ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋਧਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Des Pardes - April 14 1989 |url=http://www.panjabdigilib.org/webuser/searches/displayPage.jsp?ID=10362&amp;page=4&amp;CategoryID=2&amp;Searched=W3GX&amp;sbtsro=2 |access-date=2023-10-08 |website=www.panjabdigilib.org}}&lt;/ref&gt;

== ਮੌਤ ==
3 ਨਵੰਬਰ 1990 ਨੂੰ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;:15&quot;&gt;{{Cite web |date=2012-04-07 |title='Not-so-deserving' beneficiaries |url=https://www.hindustantimes.com/chandigarh/not-so-deserving-beneficiaries/story-q0Jaj2ygYqQbTqx9VCaPgP.html |access-date=2024-03-29 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Cite news|title=ਐਸ.ਪੀ. ਦੀ ਜੀਪ ਉਡਾ ਦਿੱਤੀ|date=25 November 1990|work=[[Rozana Spokesman]]|pages=1|trans-title=SP’s jeep is blown up}}&lt;/ref&gt; ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ, ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ (ਅਪਰੇਸ਼ਨਜ਼) ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਇੱਕ ਮੁਖਬਰ ਤੋਂ ਇਤਲਾਹ ਮਿਲੀ ਕਿ ਸੰਘਾ ਪਿੰਡ ਭੁੱਲਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਹਰਜੀਤ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ,&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite web |title=Punjab Police - Martyrs-Gallery |url=https://punjabpolice.org/martyr/index.html |access-date=2023-08-23 |website=punjabpolice.org |archive-date=2023-08-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230823061027/https://punjabpolice.org/martyr/index.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ ਫੋਰਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 20,000 ਸੀ,  ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ 4 ਵਜੇ ਤੱਕ ਭੁੱਲਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੇਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਸੰਘਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਬਿਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਰਲਾ, ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੇਲਾ, ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਧੋ, ਰਮੇਸ਼ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਨਾਲ ਸਨ। ਖਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਤੜਕੇ ਹੀ ਮੁਕਾਬਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਲਗਾਤਾਰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਅਸਮਰੱਥਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੁਲੇਟ ਪਰੂਫ ਵਾਹਨਾਂ ਅਤੇ ਬੁਲੇਟਪਰੂਫ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਖਾਰਕਸ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਕਈ ਤਰੱਕੀਆਂ ਨੂੰ ਖਦੇੜ ਦਿੱਤਾ। 5 ਘੰਟੇ ਦੇ &quot;ਭਿਆਨਕ&quot; ਅਤੇ &quot;ਮਾਰੂ&quot; ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਘਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਖਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੰਘਾ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ 2,200,000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਸੀ। 

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1965]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1990]]</text>
      <sha1>9ba4boyzcf5cgp7gcydpwc6l8pt7pw0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਇਮਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>192763</id>
    <revision>
      <id>810173</id>
      <parentid>789759</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:37:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810173</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21988" sha1="n640unfhw2l6waw12c9g9y2qmj9n4mu" xml:space="preserve">{{Distinguish|ਇਮਾਨ (ਧਾਰਨਾ)}}'''ਨਾਦੀਆ ਮਲਾਡਜਾਓ''' (ਜਨਮ 5 ਅਪ੍ਰੈਲ 1979), ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਟੇਜ ਨਾਮ '''ਇਮਾਨ'''  ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ[ ਕੋਮੋਰਿਆਈ ਮੂਲ ਦੀ ਇੱਕ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਪੌਪ-ਸੋਲ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਐਲਬਮ ਦ ਸ਼ੇਪ ਆਫ਼ ਏ ਬ੍ਰੋਕਨ ਹਾਰਟ ਜੋ ਕਿ 2011 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ਫਰਾਂਸ, ਯੂਨਾਨ ਅਤੇ ਪੋਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਤੀਹਰੀ ਪਲੈਟੀਨਮ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite magazine|last=Sandra Zistl|date=14 June 2012|title=Super Musik, Super-Model|url=http://www.focus.de/kultur/musik/plattenkiste/plattenkritik-imany-the-shape-of-a-broken-heart-super-musik-super-model_aid_766561.html|magazine=[[Focus (German magazine)|Focus]]|language=de|access-date=18 May 2014}}&lt;/ref&gt;
== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਰਸੀਲੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਾਰਟਿਗੂਜ਼ ਵਿੱਚ 1979 ਵਿੱਚ [[ਕਾਮਾਰੋਸ|ਕੋਮੋਰੋਸ]] ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;afromag&quot;&gt;{{Cite web |date=3 May 2011 |title=Get to Know: Afro-Soul Singer, Imany Mladjao |url=http://afripopmag.com/afripop-profiles/get-to-know/get-to-know-afro-soul-singer-imany-mladjao/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111206144021/http://afripopmag.com/afripop-profiles/get-to-know/get-to-know-afro-soul-singer-imany-mladjao |archive-date=6 December 2011 |access-date=19 December 2011 |publisher=Afromag}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਸਟੇਜ ਨਾਮ ਇਮਾਨੀ (ਇਮਾਨੀ) ਦਾ ਅਰਥ [[ਸਵਾਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਵਾਹਿਲੀ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ (ਅਰਬੀ ਤੋਂ-ਇਮਾਨ) । ਇੱਕ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੱਕ ਅਥਲੀਟ ਸੀ, ਉੱਚੀ ਛਾਲ ਮਾਰ ਰਹੀ ਸੀ।

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਉਹ ਫੋਰਡ ਮਾਡਲਾਂ ਯੂਰਪ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਡਲ ਬਣ ਗਈ। ਉਹ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਗਈ ਫਰਾਂਸ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਕੈਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.lexpress.fr/styles/mode/imany-princesse-soul_1197309.html|title=Imany, princesse soul|last=Mina Soundiram|date=10 December 2012|access-date=18 May 2012|publisher=[[L'Express (France)]]|language=fr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite magazine|date=10 June 2011|title=Une journée avec Imany|url=http://www.elle.fr/People/La-vie-des-people/Une-journee-avec/Une-journee-avec-Imany-1609760|magazine=[[Elle (magazine)|Elle]]|language=fr|access-date=17 May 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.france-today.com/2011/09/fridays-french-music-break-imany-you.html Interview with France Today] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120123063712/http://www.france-today.com/2011/09/fridays-french-music-break-imany-you.html|date=2012-01-23}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.welt.de/regionales/koeln/article115682798/Imany-Vom-Topmodel-zur-Soul-Diva.html|title=Imany – Vom Topmodel zur Soul-Diva|date=28 April 2013|work=[[Die Welt]]|access-date=18 May 2013|language=de}}&lt;/ref&gt;

ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਬੀਊ ਲਾਉਂਜ, ਰੇਜ਼ਰਵਾਇਰ, ਬੈਲੇਵਿਲੀਜ਼ ਅਤੇ ਚਾਈਨਾ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।

ਇਮਾਨੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਐਲਬਮ ਦ ਸ਼ੇਪ ਆਫ਼ ਏ ਬ੍ਰੋਕਨ ਹਾਰਟ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਨੇ ਬੰਦ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈ ਇੱਕ ਡਰਾਇੰਗ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਬਾਰਾਂ ਗੀਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;[http://www.ariselive.com/articles/ten-minutes-with-imany/94903/ Ten minutes with... Imany] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140517175609/http://www.ariselive.com/articles/ten-minutes-with-imany/94903/|date=2014-05-17}}&lt;/ref&gt;

ਇਮਾਨੀ ਨੇ ਔਡਰੀ ਡਾਨਾ ਦੁਆਰਾ 2014 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫ੍ਰੈਂਚ ਵੂਮੈਨ ਲਈ [[ਸਾਊਂਡਟਰੈਕ|ਸਾਊਂਡਟ੍ਰੈਕ]] ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;[http://musique.premiere.fr/News-Musique/Imany-Sous-les-Jupes-des-Filles-3990279 Imany signe la bande-son de Sous les Jupes des Filles] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140519131621/http://musique.premiere.fr/News-Musique/Imany-Sous-les-Jupes-des-Filles-3990279|date=2014-05-19}}&lt;/ref&gt;

2016 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਗੀਤ 'ਡੋਂਟ ਬੀ ਸੋ ਸ਼ਾਈ' ਦਾ ਫਿਲਾਟੋਵ ਐਂਡ ਕਰਾਸ ਰੀਮਿਕਸ ਯੂਰਪ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਜੋ ਆਸਟਰੀਆ, ਜਰਮਨੀ, ਪੋਲੈਂਡ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰਟ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸੀ।

== ਡਿਸਕੋਗ੍ਰਾਫੀ ==

=== ਸਟੂਡੀਓ ਐਲਬਮਾਂ ===
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+ਚੁਣੇ ਚਾਰਟ ਅਹੁਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਐਲਬਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:12em;&quot; |ਸਿਰਲੇਖ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:16em;&quot; |ਐਲਬਮ ਵੇਰਵੇ
! colspan=&quot;8&quot; scope=&quot;col&quot; |ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:13em;&quot; |ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐੱਫ. ਆਰ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;lescharts&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany on French Charts |url=http://lescharts.com/showinterpret.asp?interpret=Imany |access-date=11 July 2013 |publisher=lescharts.com |language=fr}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਏ. ਯੂ. ਟੀ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;austriancharts&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany on Austrian Charts |url=http://austriancharts.at/showinterpret.asp?interpret=Imany |access-date=13 September 2016 |publisher=austriancharts.at |language=de}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀਈਐੱਲ (ਐੱਫਐੱਲ) &lt;nowiki&gt;&lt;br id=&quot;mwSw&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-fl&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany Albums on Belgian Charts (Flanders) |url=http://www.ultratop.be/nl/search.asp?search=Imany&amp;cat=a |access-date=23 June 2013 |publisher=[[Ultratop]] |language=nl}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀ. ਈ. ਐਲ. (ਵਾ) &lt;nowiki&gt;&lt;br id=&quot;mwUQ&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-wa&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany Albums on Belgian Charts (Wallonia) |url=http://www.ultratop.be/fr/search.asp?search=Imany&amp;cat=a |access-date=23 June 2013 |publisher=[[Ultratop]] |language=fr}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਜੀਈਆਰ&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;de-charts&quot;&gt;{{Cite web |title=Discographie von Imany. Offizielle Deutsche Charts |url=https://www.offiziellecharts.de/suche?artistId=Imany |access-date=11 July 2013 |publisher=[[GfK Entertainment]] |language=de}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਆਈ. ਟੀ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;italiancharts&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany on Italian Charts |url=http://italiancharts.com/showinterpret.asp?interpret=Imany |access-date=11 July 2013 |publisher=italiancharts.com}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਪੀਓਐੱਲ&lt;br /&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐਸਡਬਲਯੂਆਈ&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;swi-albums&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany Albums on Swiss Charts |url=http://swisscharts.com/search.asp?search=imany&amp;cat=a |access-date=23 June 2013 |publisher=swisscharts.com/hitparade.ch}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਟੁੱਟੇ ਦਿਲ ਦੀ ਸ਼ਕਲ''
|
* 9 ਮਈ 2011 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡਡਿਜੀਟਲ ਡਾਉਨਲੋਡ
|19
| -
|55
|47
|47
|10
|4
|36
|
* FRA: ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Certifications Albums Platine - année 2012 |url=http://www.snepmusique.com/fr/pag-259165-CERTIFICATIONS.html?year=2012&amp;type=12 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130925134228/http://www.snepmusique.com/fr/pag-259165-CERTIFICATIONS.html?year=2012&amp;type=12 |archive-date=25 September 2013 |access-date=23 June 2013 |publisher=[[Syndicat National de l'Édition Phonographique]] |language=fr}}&lt;/ref&gt;
* ZPAV:3 × ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Polish platinum certifications of 2013 |url=http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/platynoweplyty/cd/archiwum.php?year=2013#title |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921132233/http://zpav.pl/rankingi/wyroznienia/platynowe/index.php |archive-date=21 September 2013 |access-date=23 June 2013 |publisher=[[Polish Society of the Phonographic Industry]] |language=pl}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਗਲਤ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜੰਗ''
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤਃ 26 ਅਗਸਤ 2016
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|7
|23
|49
|19
|19
|40&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Album – Classifica settimanale WK 40 (dal 2016-09-30 al 2016-10-06) |url=http://www.fimi.it/classifiche#/category:album/id:2345/page:1 |access-date=8 October 2016 |publisher=[[Federazione Industria Musicale Italiana]] |language=it}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
|10
|9
|
* FRA: ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Les certifications |url=https://snepmusique.com/les-certifications/?interprete=Imany}}&lt;/ref&gt;
* ZPAV: ਗੋਲਡ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Polish gold certifications of 2017 |url=http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/zloteplyty/cd/archiwum.php?year=2017#title |access-date=8 November 2017 |publisher=[[Polish Society of the Phonographic Industry]] |language=pl |archive-date=28 ਦਸੰਬਰ 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211228084827/http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/zloteplyty/cd/archiwum.php?year=2017#title |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਵੂਡੂ ਸੈਲੋ''
|
* ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆਃ 3 ਸਤੰਬਰ 2021
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|24
| -
| -
|92
|34
| -
|34
|47
|
|-
| colspan=&quot;14&quot; style=&quot;font-size:90%&quot; |&quot;-&quot; ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
|}

=== ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਨਾਟਕ ===
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+ਈਪੀ ਦੀ ਸੂਚੀ
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:12em;&quot; |ਸਿਰਲੇਖ
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:16em;&quot; |ਈਪੀ ਵੇਰਵੇ
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਧੁਨੀ ਸੈਸ਼ਨ''
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ 15 ਅਕਤੂਬਰ 2010
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਹੰਝੂ ਵਹਿ ਰਹੇ ਸਨ।''
|
* 26 ਅਪ੍ਰੈਲ 2016 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਰਾਇਮ ਨਹੀਂ''
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤਃ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ 2017
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|-
! scope=&quot;row&quot; |''ਟਾਈਮ ਕੇਵਲ ਮੂਵਜ਼''
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾਃ 25 ਅਕਤੂਬਰ 2019
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|}

=== ਸਾਊਂਡਟ੍ਰੈਕ ===
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+ਚੁਣੇ ਚਾਰਟ ਅਹੁਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਐਲਬਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:12em;&quot; |ਸਿਰਲੇਖ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:16em;&quot; |ਐਲਬਮ ਵੇਰਵੇ
! colspan=&quot;3&quot; scope=&quot;col&quot; |ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:13em;&quot; |ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐੱਫ. ਆਰ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;lescharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀ. ਈ. ਐਲ. (ਵਾ)&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-wa&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਪੀਓਐੱਲ&lt;br /&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |Sous les jupes des filles &lt;small&gt; (ਸਾਊਂਡਟ੍ਰੈਕ-ਇਮਾਨੀ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਲਾਕਾਰ) &lt;/small&gt; 
|
* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤਃ 26 ਮਈ 2014
* ਲੇਬਲਃ ਜ਼ਿਕ ਸੋਚੋ!
* ਫਾਰਮੈਟਃ CD, ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
|84
|120
|16
|
* ZPAV: ਗੋਲਡ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Polish gold certifications of 2016 |url=http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/zloteplyty/cd/archiwum.php?year=2016#title |access-date=23 March 2016 |publisher=[[Polish Society of the Phonographic Industry]] |language=pl |archive-date=3 ਦਸੰਬਰ 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171203122613/http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/zloteplyty/cd/archiwum.php?year=2016#title |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
|}

=== ਸਿੰਗਲਜ਼ ===

==== ਮੁੱਖ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ====
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|+ਚਾਰਟ ਅਹੁਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੰਗਲਜ਼ ਦੀ ਸੂਚੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਲ ਜਾਰੀ ਅਤੇ ਐਲਬਮ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਿੰਗਲ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਾਲ.
! colspan=&quot;10&quot; scope=&quot;col&quot; |ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਐਲਬਮ
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐੱਫ. ਆਰ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;lescharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਏ. ਯੂ. ਐੱਸ.&lt;br /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Imany on Australian Charts |url=http://australian-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Imany |access-date=13 September 2016 |publisher=australian-charts.com}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਏ. ਯੂ. ਟੀ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;austriancharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀ. ਈ. ਐਲ. (ਵਾ) &lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany on Belgian Charts |url=http://www.ultratop.be/fr/search.asp?search=imany&amp;cat=s |access-date=13 September 2016 |publisher=ultratop.be |language=fr}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਜੀਈਆਰ&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;de-charts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਆਈ. ਟੀ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;italiancharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਜੇਪੀਐੱਨ&lt;br /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite magazine|title=Imany – Chart history|url=http://www.billboard.com/artist/303743/imany/chart|magazine=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|access-date=13 September 2016}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਪੀਓਐੱਲ&lt;br /&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਰੂਸ&lt;br /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Imany – Airplay chart history |url=http://lk.tophit.ru/cgi-bin/artinfo.cgi?id=67432 |access-date=13 September 2016 |publisher=[[Tophit]] |language=ru }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜਨਵਰੀ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Dead link|date=January 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐਸਡਬਲਯੂਆਈ&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;swi-singles&quot;&gt;{{Cite web |title=Imany Singles on Swiss Charts |url=http://swisscharts.com/search.asp?search=imany&amp;cat=s |access-date=13 September 2016 |publisher=swisscharts.com}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ&quot;
| rowspan=&quot;2&quot; |2011
|26
| -
| -
| - [ਏ]{{Efn|&quot;You Will Never Know&quot; did not enter the Wallonia Ultratop 50, but peaked at number 20 on the [[Ultratop#Ultratip|Ultratip]] chart.&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;|group=upper-alpha}}
| -
|2
| -
|5
|1
| -
|
* FIMI:2 × ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref name=&quot;fimicert&quot;&gt;{{Cite web |title=FIMI - Certifications for Imany |url=http://www.fimi.it/certificazioni#/category:tutte/year:tutte/page:0/week:tutte/term:Imany |access-date=25 May 2016 |publisher=[[Federazione Industria Musicale Italiana]] |language=it}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;2&quot; |''ਟੁੱਟੇ ਦਿਲ ਦੀ ਸ਼ਕਲ''
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਬਦਲੋ&quot;
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|56
| -
| -
| -
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਚੰਗੇ ਬੁਰੇ ਅਤੇ ਪਾਗਲ&quot;
|2014
|79
| -
| -
| - [ਬੀ]{{Efn|&quot;The Good the Bad &amp; the Crazy&quot; did not enter the Wallonia Ultratop 50, but peaked at number 42 on the Ultratip chart.&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;|group=upper-alpha}}
| -
| -
| -
| -
|1
| -
|
|ਸੌਸ ਲੇਸ ਜੁਪਸ ਡੇਸ ਫਿਲਸ ਸਾਊਂਡਟ੍ਰੈਕ
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਰਮੀਲੇ ਨਾ ਬਣੋ&quot; (ਫਿਲਤੋਵ ਅਤੇ ਕਰਾਸ ਰੀਮਿਕਸ) &lt;br /&gt;{{Small|(Filatov &amp; Karas remix)}}
|2015
|1
|9
|1
|3
|1
|22
| -
|1
|1
|3
|
* ਏ. ਆਰ. ਆਈ. ਏ.: ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 August 2016 |title=ARIA Australian Top 50 Singles |url=http://www.ariacharts.com.au/charts/singles-chart |access-date=20 August 2016 |publisher=[[Australian Recording Industry Association]]}}&lt;/ref&gt;
* ਬੀ. ਈ. ਏ.: ਸੋਨਾ 
* ਬੀਵੀਐਮਆਈ ਡਾਇਮੰਡ 
* FIMI:3 × ਪਲੈਟੀਨਮ &lt;ref name=&quot;fimicert&quot; /&gt;
* ਆਈ. ਐੱਫ. ਪੀ. ਆਈ. ਔਟਃ ਗੋਲਡ 
* ਆਈਐੱਫਪੀਆਈ ਸਵਿਃ 2 × ਪਲੈਟੀਨਮ 
* ZPAV: ਡਾਇਮੰਡ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Polish diamond certifications of 2016 |url=http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/diamentoweplyty/cd/archiwum.php?year=2016#title |access-date=15 June 2016 |publisher=[[Polish Society of the Phonographic Industry]] |language=pl |archive-date=17 ਜੂਨ 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160617052439/http://bestsellery.zpav.pl/wyroznienia/diamentoweplyty/cd/archiwum.php?year=2016#title |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;5&quot; |''ਗਲਤ ਕਿਸਮ ਦੀ ਜੰਗ''
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਹੰਝੂ ਸਨ&quot;
| rowspan=&quot;3&quot; |2016
|50
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|38
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਸਿਲਵਰ ਲਾਈਨਿੰਗ (ਤਾਡ਼ੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਹਿਲਾਓ&quot;
|38
| -
| -
| - {{Efn|&quot;Silver Lining (Clap Your Hands)&quot; did not enter the Wallonia Ultratop 50, but peaked at number 6 on the Ultratip chart.&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;|group=upper-alpha}}
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ&quot;
|179
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਰਾਇਮ&quot;
|2017
|171
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਹੇ ਛੋਟੀ ਭੈਣ&quot;
|2019
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|''ਟਾਈਮ ਕੇਵਲ ਮੂਵਜ਼''
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ (ਸਟ੍ਰੀਮ ਜੌਕੀ ਰੀਵਰਕ)  &quot;
| rowspan=&quot;3&quot; |2021
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|19
| -
| -
|
| rowspan=&quot;3&quot; |''ਵੂਡੂ ਸੈਲੋ''
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਏ ਟੀਮ&quot;
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਵਾਂਗ&quot;
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
|-
| colspan=&quot;14&quot; style=&quot;font-size:90%&quot; |&quot;-&quot; ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
|}

==== ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ====
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਿੰਗਲ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਸਾਲ.
! colspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਚੋਟੀ ਦੇ ਚਾਰਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਐਲਬਮ
|-
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਐੱਫ. ਆਰ. ਏ.&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;lescharts&quot;/&gt;
! scope=&quot;col&quot; style=&quot;width:35px;font-size:85%;&quot; |ਬੀ. ਈ. ਐਲ. (ਵਾ) &lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; |&quot;ਲੀ ਮਿਸਟਰ ਫੈਮਿਨਿਨ&quot; (ਕੈਰੀ ਜੇਮਜ਼ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਮਾਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ) 
|2013
|120
| - [ਡੀ]{{Efn|&quot;Le mystère féminin&quot; did not enter the Wallonia Ultratop 50, but peaked at number 10 on the Ultratip chart.&lt;ref name=&quot;bel-wa-singles&quot;/&gt;|group=upper-alpha}}
|''ਡਰਨੀਅਰ ਐੱਮ. ਸੀ.''
|}

== ਨੋਟਸ ==
{{Notelist-ua}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{Official website|http://www.imanymusic.com/}}
{{Authority control}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1979]]</text>
      <sha1>n640unfhw2l6waw12c9g9y2qmj9n4mu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੁਨੀਤ ਈਸਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>192830</id>
    <revision>
      <id>810168</id>
      <parentid>780980</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:31:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <origin>810168</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26353" sha1="j0oebb0h39nmis9pallbo5lpiyjz17t" xml:space="preserve">{{Cleanup infobox}}{{Infobox person
| name               = Puneet Issar
| image              = Puneet Issar.jpg
| caption            = Issar in 2014
| birth_date         = {{birth date and age|1959|11|6|df=yes}}
| birth_place        = 
| occupation         = {{hlist|Actor|writer|producer|director|dialect coach}}
| years_active       = 1983–present
| known_for          = {{ubl|''[[Coolie (1983 Hindi film)|Coolie]]''|''[[Mahabharat (1988 TV series)|Mahabharat]]''| ''[[Border (1997 film)|Border]]''| ''[[Garv: Pride &amp; Honour|Garv]]''|''[[The Kashmir Files]]''}}
| height             = 
| spouse             = Deepali Issar
| children           = 2
| father             = [[Sudesh Issar]]&lt;ref name=&quot;fam&quot;/&gt;
| relatives          = [[Satyajeet Puri]] (brother-in-law)&lt;ref name=&quot;fam&quot;/&gt;
}}

'''ਪੁਨੀਤ ਈਸਰ''' (6 ਨਵੰਬਰ 1959) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰ, ਲੇਖਕ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਬੋਲੀ ਕੋਚ ਹੈ। ਪੁਨੀਤ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ, ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮਾਂ, ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ, ਕੰਨੜ ਫਿਲਮਾਂ, ਮਲਿਆਲਮ ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Bhandari&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/fitness/at-60-puneet-issar-works-out-like-a-maniac-this-is-his-story/story-W3Bw13ocJbgR5w8nefE9xL.html|title=Puneet Issar on playing Duryodhana again and his passion for gyming at 60|last=Bhandari|first=Kabir Singh|date=6 November 2019|work=Hindustan Times|access-date=11 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210411083605/https://www.hindustantimes.com/fitness/at-60-puneet-issar-works-out-like-a-maniac-this-is-his-story/story-W3Bw13ocJbgR5w8nefE9xL.html|archive-date=11 April 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Murthy&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/entertainment/movies/puneet-issar-is-still-mighty-duryodhan-for-viewers/article30328277.ece|title=Puneet Issar is still mighty 'Duryodhan' for viewers|last=Murthy|first=Neeraja|date=17 December 2019|work=The Hindu|access-date=11 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210411083651/https://www.thehindu.com/entertainment/movies/puneet-issar-is-still-mighty-duryodhan-for-viewers/article30328277.ece|archive-date=11 April 2021|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/more-lifestyle/from-duryodhan-to-raavan-puneet-issar-on-playing-the-anti-hero/story-YDt7fUXoD6wtp9FCNaozFO.html|title=Puneet Issar on playing the ANTI-HERO|date=28 September 2016|work=Hindustan Times|access-date=12 May 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20171115032145/http://www.hindustantimes.com/more-lifestyle/from-duryodhan-to-raavan-puneet-issar-on-playing-the-anti-hero/story-YDt7fUXoD6wtp9FCNaozFO.html|archive-date=15 November 2017|language=en}}&lt;/ref&gt; ਈਸਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਨਮੋਹਨ ਦੇਸਾਈ ਦੀ 1983 ਦੀ ਫਿਲਮ ਕੁਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖਲਨਾਇਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ। [[ਬੀ ਆਰ ਚੋਪੜਾ|ਬੀ. ਆਰ. ਚੋਪਡ਼ਾ]] ਦੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜੀ ''ਮਹਾਭਾਰਤ'' ਵਿੱਚ [[ਦੁਰਯੋਧਨ]] ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਨਾਲ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;Murthy&quot; /&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਪੁਨੀਤ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸੁਦੇਸ਼ ਈਸਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;fam&quot;&gt;{{Cite web |date=29 November 2020 |title=It feels sad to see Sanatan Dharma being made fun of |url=https://lifeandmore.in/special-stories/it-feels-sad-to-see-sanatan-dharma-being-made-fun-of/ |website=Life And More}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ ਇੱਕ [[ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ]] ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜੋ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ|1947 ਦੀ ਵੰਡ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਤੋਂ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=27 March 2022 |title=Indore: Actor Punit Issar main draw at Rotary function |url=https://www.freepressjournal.in/indore/indore-actor-punit-issar-main-draw-at-rotary-function |website=[[The Free Press Journal]] |quote=He said his father was from Pakistan and during partition his father was only 16-year-old and his uncle was just 6-months old.}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਅਦਾਕਾਰ ਦਲਜੀਤ ਪੁਰੀ ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਪੁਰੀ ਦੀ ਭੈਣ ਦੀਪਾਲੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਫਿਲਮ 'ਗਰਵ: ਪ੍ਰਾਈਡ ਐਂਡ ਆਨਰ' (2004) ਅਤੇ 'ਆਈ ਐਮ ਸਿੰਘ' (2011) ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ। ਦੋਵੇਂ ਫਿਲਮਾਂ ਪੁਨੀਤ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;fam&quot;&gt;{{Cite web |date=29 November 2020 |title=It feels sad to see Sanatan Dharma being made fun of |url=https://lifeandmore.in/special-stories/it-feels-sad-to-see-sanatan-dharma-being-made-fun-of/ |website=Life And More}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://lifeandmore.in/special-stories/it-feels-sad-to-see-sanatan-dharma-being-made-fun-of/ &quot;It feels sad to see Sanatan Dharma being made fun of&quot;]. ''Life And More''. 29 November 2020.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/puneet-issar-feels-that-isolation-period-was-more-interesting-than-his-bigg-boss-stay/articleshow/76675890.cms|title=Puneet Issar feels that isolation period was more interesting than his Bigg Boss stay|last=Batra|first=Ankur|date=28 June 2020|work=The Times of India|access-date=21 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200908041355/https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/puneet-issar-feels-that-isolation-period-was-more-interesting-than-his-bigg-boss-stay/articleshow/76675890.cms|archive-date=8 September 2020|language=en}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ, ਧੀ ਨਿਵ੍ਰਿਤੀ ਈਸਰ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਸਿੱਧਾਂਤ ਈਸਰ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/bigg-boss-8-puneet-issars-daughter-apologises-to-karishma-tannas-family-claims-the-tweet-was-from-a-fake-account/|title=Puneet Issar's daughter Nivriti claims tweet about Karishma Tanna was from a fake account|date=18 December 2014|work=The Indian Express|access-date=21 November 2020|language=en}}&lt;/ref&gt; ਸਿੱਧਾਂਤ ਇੱਕ ਅਦਾਕਾਰ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.timesnowhindi.com/entertainment/television/article/mahabharat-duryodhan-aka-puneet-issar-son-siddhant-issar-debut-film-and-more-facts/309719|title=ये है महाभारत के दुर्योधन का बेटा, पुनीत इस्सर की तरह सिद्धांत इस्सर भी निभा चुके दुर्योधन का आइकॉनिक रोल|date=26 August 2020|work=Times Now|access-date=21 November 2020|language=hi}}&lt;/ref&gt;

ਈਸਰ ਇੱਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਅਤੇ ਜਿਮ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹੈ। ਉਸਨੇ 60 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਕੁਝ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://archive.indianexpress.com/news/time-to-workout/987729|title=Time to workout - Indian Express|date=17 August 2012|work=archive.indianexpress.com|access-date=16 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20180911022543/http://archive.indianexpress.com/news/time-to-workout/987729|archive-date=11 September 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Bhandari&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.hindustantimes.com/fitness/at-60-puneet-issar-works-out-like-a-maniac-this-is-his-story/story-W3Bw13ocJbgR5w8nefE9xL.html|title=Puneet Issar on playing Duryodhana again and his passion for gyming at 60|last=Bhandari|first=Kabir Singh|date=6 November 2019|work=Hindustan Times|access-date=11 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210411083605/https://www.hindustantimes.com/fitness/at-60-puneet-issar-works-out-like-a-maniac-this-is-his-story/story-W3Bw13ocJbgR5w8nefE9xL.html|archive-date=11 April 2021}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFBhandari2019&quot;&gt;Bhandari, Kabir Singh (6 November 2019). [https://www.hindustantimes.com/fitness/at-60-puneet-issar-works-out-like-a-maniac-this-is-his-story/story-W3Bw13ocJbgR5w8nefE9xL.html &quot;Puneet Issar on playing Duryodhana again and his passion for gyming at 60&quot;]. ''Hindustan Times''. [https://web.archive.org/web/20210411083605/https://www.hindustantimes.com/fitness/at-60-puneet-issar-works-out-like-a-maniac-this-is-his-story/story-W3Bw13ocJbgR5w8nefE9xL.html Archived] from the original on 11 April 2021&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 April&lt;/span&gt; 2021&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਈਸਾਰ ਨੇ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਖਲਨਾਇਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜ਼ਖਮੀ ਔਰਤ, ਕਲ ਕੀ ਆਵਾਜ਼, ਪਲੇ ਖਾਨ, ''ਤੇਜਾ'', ''ਪ੍ਰੇਮ ਸ਼ਕਤੀ'' ਅਤੇ [[ਮੋਹਨਲਾਲ]], [[ਸਲਮਾਨ ਖਾਨ]] ਅਤੇ [[ਅਕਸ਼ੈ ਕੁਮਾਰ]] ਵਰਗੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸਿਤਾਰੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਸ਼ਾਹ ਰੁਖ ਖ਼ਾਨ|ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਖਾਨ]] ਦੀ ਫਿਲਮ 'ਰਾਮ ਜਾਨੇ &quot;ਵਿੱਚ ਵੀ ਖਲਨਾਇਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਹ ਹਿੱਟ ਜੰਗੀ ਫਿਲਮ ਬਾਰਡਰ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 June 2000 |title=rediff.com, Movies: A very human story |url=https://m.rediff.com/movies/2000/jun/30ref.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201011183734/https://m.rediff.com/movies/2000/jun/30ref.htm |archive-date=11 October 2020 |access-date=19 January 2020 |publisher=M.rediff.com}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 2013 ਵਿੱਚ ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਰਸ਼ੂਰਾਮ ਅਤੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਟੀਵੀ ਲੜੀਵਾਰ [[ਮਹਾਭਾਰਤ]] (1988-1990) ਵਿੱਚ [[ਦੁਰਯੋਧਨ]] ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦਿਵਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/calcutta-times/i-am-praying-for-him-again/articleshow/1315428.cms|title=I am praying for him again|date=2 December 2005|work=The Times of India|access-date=10 January 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20141108121902/http://timesofindia.indiatimes.com/calcutta-times/i-am-praying-for-him-again/articleshow/1315428.cms|archive-date=8 November 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Rediff&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.rediff.com/movies/2004/jul/02punit.htm|title=The producers thought Garv would never release|date=1 July 2004|work=Rediff.com|access-date=10 January 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120925010140/http://www.rediff.com/movies/2004/jul/02punit.htm|archive-date=25 September 2012}}&lt;/ref&gt;

ੳਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ''ਸੁਪਰਮੈਨ'' ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜੋ ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ [[ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ|ਬਾਲੀਵੁੱਡ]] ਸੰਸਕਰਣ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Outlook&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.outlookindia.com/website/story/india-news-sands-of-time-part-4-when-duryodhan-became-clark-kent-bollywoods-affair-with-superman/406683|title=Sands Of Time - Part 4 {{!}} Bollywood's Affair With Superman: When Duryodhan Became Clark Kent|date=12 January 2022|work=Outlook|access-date=5 April 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220110071251/https://www.outlookindia.com/website/story/india-news-sands-of-time-part-4-when-duryodhan-became-clark-kent-bollywoods-affair-with-superman/406683|archive-date=10 January 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ [[1983]] ਵਿੱਚ ਕਲਟ ਇੰਡੀਅਨ ਡਰਾਉਣੀ ਫਿਲਮ ਪੁਰਾਣਾ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.freepressjournal.in/entertainment/halloween-special-puneet-issar-on-his-horror-movie-experience-with-purana-mandir|title=Halloween Special: Puneet Issar on his horror movie experience with Purana Mandir|last=Bhandari|first=Kabir Singh|date=30 October 2020|work=Free Press Journal|access-date=5 April 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਈਸਰ ਨੇ [[1980]] ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ''ਤਹਖਾਨਾ'' ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਹੋਰ ਡਰਾਉਣੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਆਪਣੀ ਦਮਦਾਰ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.patrika.com/bollywood-news/ramsay-brothers-horror-movies-7442736/|title=90 दशक की रामसे ब्रदर्स की वो हॉरर फिल्में, जिन्होंने बचपन में ख़ूब डराया {{!}} Ramsay Brothers Horror Movies|date=4 April 2022|work=Patrika News|access-date=5 April 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220404122740/https://www.patrika.com/bollywood-news/ramsay-brothers-horror-movies-7442736/|archive-date=4 April 2022|language=hi-IN}}&lt;/ref&gt;

== ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ ==

=== ਫ਼ਿਲਮਾਂ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ.
!ਸਿਰਲੇਖ
!ਭੂਮਿਕਾ
!ਭਾਸ਼ਾ
|-
|1983
|''ਕੂਲੀ''
|ਬੌਬ
| rowspan=&quot;31&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |1984
|''ਰਾਜਾ ਔਰ ਰਾਣਾ''
|
|-
|''ਪੁਰਾਣਾ ਮੰਦਰ''
|ਆਨੰਦ
|-
|1985
|''3ਡੀ ਸਾਮਰੀ''
|
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |1986
|''ਜਨਾਬਾਜ਼''
|
|-
|''ਪਾਲੇ ਖਾਨ''
|ਅਮਰ ਸਿੰਘ
|-
|''ਦਹਲੀਜ਼''
|
|-
|''ਤਹਖਾਨਾ''
|
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |1987
|''ਪਿਆਰ ਕੀ ਜੀਤ''
|ਦਰਸ਼ਨ ਪਟੇਲ
|-
|''ਹੈਤੀਆਰ''
|
|-
|''ਸੁਪਰਮੈਨ''
|ਸ਼ੇਖਰ/[[ਸੁਪਰਮੈਨ]]
|-
|''ਭਾਈ ਕਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਭਾਈ''
|
|-
|''ਵਤਨ ਕੇ ਰਖਵਾਲੇ''
|ਅਕਬਰ
|-
|''ਓਮ.''
|
|-
| rowspan=&quot;6&quot; |1988
|''ਅਖਰੀ ਮੁਕਬਲਾ''
|
|-
|''ਜ਼ਾਖਮੀ ਔਰਤ''
|ਸੁਖਦੇਵ
|-
|''ਜ਼ਲਜ਼ਾਲਾ''
|
|-
|''ਮੁੱਖ ਤੇਰੇ ਲਿਏ''
|
|-
|''ਕਾਸਮ''
|
|-
|''ਮਾਰ ਢਾਡ''
|ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਸੰਗਰਾਮ/ਜੱਗੂ
|-
|1989
|''ਏਲਾਨ-ਏ-ਜੰਗ''
|
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |1990
|''ਹਰ ਜੀਤ''
|
|-
|''ਰੋਟੀ ਦੀ ਕੀਮਤ''
|ਡੀ 'ਸੂਜ਼ਾ
|-
|''ਤੇਜਾ''
|
|-
|''ਜਾਨ ਲਾਡਾ ਡੇਂਗੇ''
|
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |1991
|''ਸਨਮ ਬੇਵਫ਼ਾ''
|ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਖ਼ਾਨ
|-
|''ਮੇਰੇ ਮਨ ਕੇ ਨੂੰ ਮਿਲੋ''
|
|-
|''ਪਾਪ ਕੀ ਆਂਧੀ''
|
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |1992
|''ਕਾਲ ਕੀ ਆਵਾਜ਼''
|
|-
|''ਜਾਗਰੁਤੀ''
|
|-
|''ਸੂਰਿਆਵੰਸ਼ੀ''
|ਮਹੇਸ਼
|-
|''ਯੋਧਾ''
|ਵਿਸ਼ਾਖਾ (ਕਾਲਾ ਜਾਦੂਗਰ) 
|ਮਲਿਆਲਮ
|-
| rowspan=&quot;8&quot; |1993
|''ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਗਤ ਨਰਸੀ''
|
| rowspan=&quot;7&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
|''ਚੰਦਰ ਮੁਖੀ''
|ਜ਼ੂਹਲਾ
|-
|''ਆਸਾਂਤ''
|ਰਾਣਾ
|-
|''ਅਨਮੋਲ''
|
|-
|''ਖਾਲ-ਨਾਇਕਾ''
|ਡਾ. ਰਾਜਨ ਬਖਸ਼ੀ
|-
|''ਕਸ਼ਤਰੀਆ''
|ਸ਼ਕਤੀ ਸਿੰਘ
|-
|''ਜ਼ਾਖਮੀ ਰੂਹ''
|
|-
|''ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।''
|
|ਤਾਮਿਲ
|-
| rowspan=&quot;10&quot; |1994
|''ਪਿੰਗਾਮੀ''
|ਐਡਵਿਨ ਥਾਮਸ
|ਮਲਿਆਲਮ
|-
|''ਪ੍ਰੇਮ ਸ਼ਕਤੀ''
|
| rowspan=&quot;2&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
|''ਯਾਰ ਗਦਰ''
|
|-
|''ਸਮਰਾਟ''
|
|ਕੰਨਡ਼
|-
|''ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਖੇਤਰ''
|ਸ਼ੈਤਾਨ ਸਿੰਘ
|ਹਿੰਦੀ
|-
|''ਅਥਿਰਾਡੀ ਪਡ਼ਾਈ''
|
|ਤਾਮਿਲ
|-
|''ਚਿਨਨਾ''
|
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਕੰਨੜ|ਕੰਨਡ਼]]
|-
|''ਰਸਿਕਾ''
|
|-
|''ਚੀਤਾ''
|
|ਹਿੰਦੀ
|-
|''ਟਾਈਮ ਬੰਬ''
|
|ਕੰਨਡ਼
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |1995
|''ਰਾਮ ਜੈਨੇ''
|ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਚੇਵਟੇ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
|''ਹਾਥਕਡ਼ੀ''
|ਚੱਕੂ ਪਾਂਡੇ
|-
|''ਭਾਗਿਆ ਦੇਬਤਾ''
|
|ਬੰਗਾਲੀ
|-
|''ਜਲਾਦ''
|ਬੋਲਾ
| rowspan=&quot;3&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
|1996
|''ਮੁਕਾਦਰ''
|ਪਰਸ਼ੂਰਾਮ
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |1997
|''ਸਰਹੱਦ''
|ਸੂਬੇਦਾਰ ਰਤਨ ਸਿੰਘ
|-
|''ਮਾਸਟਰ''
|ਦੇਵਰਾਜੂ ਉਰਫ ਡੀ. ਆਰ., ਇੱਕ ਮਾਫੀਆ ਡਾਨ
|ਤੇਲਗੂ
|-
|''ਸੂਰਜ''
|ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ
| rowspan=&quot;11&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
|''ਦਾਦਾਗਿਰੀ''
|ਧਨਰਾਜ
|-
|''ਜੋਡੀਦਾਰ''
|ਸ਼ਿਕਾਰੀ
|-
|''ਸੂਰਿਆਪੁੱਤਰ ਸ਼ਾਨੀ-ਦੇਵ''
|ਸ਼ਾਨੀ ਦੇਵ
|-
|''ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ''
|
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |1998
|''ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ''
|ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਖੁਲਭੂਸ਼ਣ
|-
|''ਚੰਦਾਲ''
|ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਖੁਰਾਣਾ
|-
|1999
|''ਜਲਸਾਜ਼''
|ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ
|-
|2000
|''ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ''
|
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2001
|''ਜ਼ਾਖਮੀ ਸਿਪਾਹੀ''
|ਛੋਟਾ ਚੌਧਰੀ
|-
|''ਭੈਰਵ''
|ਜਿੰਦਲ
|-
|2002
|''ਇੰਦਰ''
|ਸ਼ੌਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ
| rowspan=&quot;3&quot; |ਤੇਲਗੂ
|-
|2003
|''ਟੈਗੋਰ''
|
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2004
|''ਗੁਰੀ''
|ਮੰਤਰੀ
|-
|''ਵਜਰਾ-ਹਥਿਆਰ''
|
|ਹਿੰਦੀ
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |2005
|''ਅਲਾਰੀ ਪਿਡੂਗੂ''
|ਮੇਜਰ ਚੱਕਰਵਰਤੀ
|ਤੇਲਗੂ
|-
|''ਬੰਟੀ ਔਰ ਬਬਲੀ''
|
| rowspan=&quot;2&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
|''ਕਸਾਕ''
|
|-
|''ਨਰਸਿਮਹੁਡੂ''
|ਜੇ. ਡੀ.
|ਤੇਲਗੂ
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |2006
|''ਆਰੀਅਨ''
|ਰਣਵੀਰ ਸਿੰਘ ਬੱਗਾ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
|''[[ਕ੍ਰਿਸ਼]]''
|ਕੋਮਲ ਸਿੰਘ
|-
|''ਰਬ ਨੇ ਬਨੀਆਨ ਜੋਡੀਅਨ''
|
|ਪੰਜਾਬੀ
|-
|''ਹਮਕੋ ਦੀਵਾਨਾ ਕਰ ਗਏ''
|
|ਹਿੰਦੀ
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2007
|''ਚੰਦਰਹਾਸ''
|ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ
|ਤੇਲਗੂ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=3 July 2007 |title=Chandrahas review |url=https://www.indiaglitz.com/chandrahas-review-telugu-movie-8997 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231110200405/https://www.indiaglitz.com/chandrahas-review-telugu-movie-8997 |archive-date=10 November 2023 |access-date=30 December 2023 |website=IndiaGlitz.com}}&lt;/ref&gt;
|-
|''ਸਹਿਭਾਗੀ''
|ਹਰਿਆਣਾ ਤੋਂ ਰਾਣਾ
|ਹਿੰਦੀ
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |2008
|''ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ''
|ਅੰਗੁਲੀ ਮਾਲਾ
|ਹਿੰਦੀ/ਤੇਲਗੂ
|-
|''ਬਚਨਾ ਏ ਹਸੀਨੋ''
|
| rowspan=&quot;2&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
|''ਰੱਬ ਤੁੱਸੀ ਮਹਾਨ ਹੋ''
|
|-
|''ਸੱਤਿਆਮੇਵ ਜਯਤੇ''
|
|ਬੰਗਾਲੀ
|-
|''ਐਕਸ਼ਨ ਹਾਈਵੇ ਦਾ ਚੱਕਰ''
|
|ਹਿੰਦੀ
|-
|2009
|''[[ਜੱਗ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ|ਜਗ ਜਿਯੋਂਡੇਆਨ ਦੇ ਮੇਲੇ]]''
|
|ਪੰਜਾਬੀ
|-
|2010
|''ਜੋਸ਼.''
|
|ਬੰਗਾਲੀ
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |2011
|''[[ਯਮਲਾ ਪਗਲਾ ਦੀਵਾਨਾ]]''
|ਤੇਜਪਾਲ ਸਿੰਘ
| rowspan=&quot;6&quot; |ਹਿੰਦੀ
|-
|''[[ਰੈਡੀ (2011 ਫ਼ਿਲਮ)|ਤਿਆਰ ਰਹੋ।]]''
|ਈਸ਼ਵਰ ਚੌਧਰੀ
|-
|''ਮੈਂ ਸਿੰਘ ਹਾਂ।''
|ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ
|-
|''ਚੁਟੰਕੀ''
|
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |2012
|''ਕਯਾਮਤ ਹੀ ਕਯਾਮਤ''
|
|-
|''ਸਰਦਾਰ ਦਾ ਪੁੱਤਰ''
|ਸਰਦਾਰ
|-
|''ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ।''
|ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ
|ਪੰਜਾਬੀ
|-
|''ਜੈ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਢਾਬਾ ਭਟਿੰਡਾ''
|ਜੈਸ ਦਾ ਪਿਤਾ
|ਮਰਾਠੀ
|-
|2014
|''ਫਤਿਹ''
|ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ
|ਪੰਜਾਬੀ
|-
|2015
|''ਬੇਸ਼ ਕੋਰੇਚੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕੋਰੇਚੀ''
|
|ਬੰਗਾਲੀ
|-
|2016
|''ਈਡੂ ਗੋਲਡ ਈਹੇ''
|ਮਹਾਦੇਵ
| rowspan=&quot;4&quot; |ਤੇਲਗੂ
|-
|2018
|''ਸਰਾਭਾ''
|ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2019
|''ਆਈਸਮਾਰਟ ਸ਼ੰਕਰ''
|ਕਾਸੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ
|-
|''ਕੈਪਟਨ ਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ''
|
|-
|2020
|''ਤੇਰੀ ਮੇਰੀ ਗਲ ਬਾਨ ਗਈ''
|
|ਪੰਜਾਬੀ
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2022
|''[[ਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਫਾਈਲਜ਼|ਕਸ਼ਮੀਰ ਫਾਇਲਾਂ]]''
|ਡੀ. ਜੀ. ਪੀ. ਹਰੀ ਨਾਰਾਇਣ
|ਹਿੰਦੀ
|-
|''ਜਏਸ਼ਭਾਈ ਜੋਰਦਾਰ''
|ਅਮਰ ਤਾਊ
|ਹਿੰਦੀ
|}

=== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ (ਐੱਸ. ਐੱਸ) 
!ਸਿਰਲੇਖ
!ਭੂਮਿਕਾ
!ਨੋਟਸ
|-
|1987
|''ਪਰਮ ਵੀਰ ਚੱਕਰ''
|ਨਾਇਕ ਜਾਦੂ ਨਾਥ ਸਿੰਘਜੱਦੂ ਨਾਥ ਸਿੰਘ
|
|-
|1988–1990
|''ਮਹਾਭਾਰਤ''
|[[ਦੁਰਯੋਧਨ]]
|
|-
|1993–1998
|''ਜੁਨੂਨ''
|ਸੰਦੀਪ ਸਿੰਘ
|
|-
|1988
|''[[ਭਾਰਤ ਏਕ ਖੋਜ]]''
|[[ਮਹਾਂਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ|ਮਹਾਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ]]
|
|-
|1997–1997
|''ਬੇਤਾਲ ਪਚੀਸੀ''
|ਕਬੀਰਾ
|
|-
|1999–2000
|''ਜੈ ਮਾਤਾ ਕੀ''
|[[ਮਹਿਸ਼ਾਸੁਰ]]
|
|-
|1999–2000
|''ਨੂਰਜਹਾਂ''
|ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ
|
|-
|2006–2007
|''ਖੱਬਾ ਸੱਜਾ ਖੱਬਾ''
|ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਚੰਡੋਕ
|
|-
|2007
|''ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ''
|
|
|-
|2008
|ਨੀਲੀ ਅੰਖਨ
|
|
|-
|2011
|''ਦਵਾਰਕਧੀਸ਼-ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ''
|ਜਰਾਸੰਧ
|
|-
|2011
|''ਕਹਾਣੀ ਚੰਦਰਕਾਂਤ ਕੀ''
|ਰਾਜਾ ਸ਼ਿਵਦੱਤ
|
|-
|2013
|''[[ਬਾਣੀ - ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਕਲਮਾ|ਬਾਨੀ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਕਲਮਾ]]''
|ਗੁਰੂਦੇਵ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
|
|-
|2013
|''ਮਹਾਭਾਰਤ''
|[[ਪਰਸ਼ੂਰਾਮ]]
|
|-
|2014–2015
|''[[ਬਿੱਗ ਬੌਸ (ਸੀਜ਼ਨ 8)|ਬਿੱਗ ਬੌਸ 8]]''
|ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼
|ਛੇਵਾਂ ਸਥਾਨ
|-
|2018
|''ਨਾਮੂੰ''
|ਧਨਾਜੀ
|
|-
|2019
|''ਪਰਛੇਈਃ ਭੂਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਰਸਕਿਨ ਬਾਂਡ ਦੁਆਰਾ''
|ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਿਗੰਬਰ ਸਿੰਘ
|
|-
|2021
|''ਛੋਟੀ ਸਰਦਾਰਨੀ''
|ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ
|&lt;ref name=&quot;IT_June2021&quot;&gt;{{Cite magazine|date=5 June 2021|title=Puneet Issar to enter Choti Sarrdaarni, says the role is tailor made for me|url=https://www.indiatoday.in/television/soaps/story/puneet-issar-to-enter-choti-sarrdaarni-says-the-role-is-tailor-made-for-me-1811273-2021-06-05|magazine=India Today|access-date=8 June 2021}}&lt;/ref&gt;
|-
|2022
|''ਚੰਨਾ ਮੇਰੇਆ''
|ਰਾਜਵੰਤ ਸਿੰਘ
|
|-
|2023–2024
|''ਵੰਸ਼ਾਜ''
|ਭਾਨੂਪ੍ਰਤਾਪ ਮਹਾਜਨ &quot;ਦਾਦਾ ਬਾਬੂ&quot;
|
|-
|}

=== ਹੋਰ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ.
!ਸਿਰਲੇਖ
!ਡਾਇਰੈਕਟਰ
!ਲੇਖਕ
!ਨਿਰਮਾਤਾ
! class=&quot;unsortable&quot; |ਨੋਟਸ
|-
|1997–1998
|''ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ''|| {{yes}} || {{No}} || {{No}} 
|
|-
|1999–2000
|''ਜੈ ਮਾਤਾ ਕੀ''|| {{yes}} || {{No}} || {{No}} 
|&lt;ref&gt;{{Cite magazine|last=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt;|date=16 August 1999|title=Jai Ma Hema ki|url=https://www.indiatoday.in/magazine/eyecatchers/story/19990816-hema-malini-to-play-goddess-in-puneet-issars-forthcoming-teleserial-jai-mata-ki-824451-1999-08-15|magazine=[[India Today]]|location=New Delhi|publisher=[[Living Media]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20240502113323/https://www.indiatoday.in/magazine/eyecatchers/story/19990816-hema-malini-to-play-goddess-in-puneet-issars-forthcoming-teleserial-jai-mata-ki-824451-1999-08-15|archive-date=2 May 2024|access-date=2 May 2024}}&lt;/ref&gt;
|-
|2004
|''ਗਾਰਵ (ਗਰਵ): ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ''|| {{yes}} || {{yes}} || {{No}} 
|
|-
|2011
|''ਮੈਂ ਸਿੰਘ ਹਾਂ।''|| {{yes}} || {{yes}} || {{yes}} 
|
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDb name|id=0411539|name=Puneet Issar}}
* ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਹੰਗਾਮਾ 'ਤੇ [https://web.archive.org/web/20080330190038/http://www.bollywoodhungama.com/celebrities/filmography/10223/index.html ਪੁਨੀਤ ਈਸਰ]
* {{ਟਵਿਟਰ|ImPuneetIssar}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਸ਼ ਅਦਾਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤੇਲਗੂ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿਚ ਮਰਦ ਅਦਾਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਮਰਦ ਅਦਾਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1959]]</text>
      <sha1>j0oebb0h39nmis9pallbo5lpiyjz17t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੂਰਿਆ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>194675</id>
    <revision>
      <id>810072</id>
      <parentid>791800</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T18:11:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810072</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10385" sha1="bhxqxdxvgz6d3vvirfeu02lllt95ax2" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਸੂਰਿਆ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ
| image              = File:Soorya Krishnamoorthy.jpg
| alt                = 
| caption            = 
| other_names        = ਨਟਰਾਜ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ
| birth_name         = 
| birth_date         = 
| birth_place        = 
| death_date         = 
| death_place        = 
| nationality        = ਭਾਰਤੀ
| occupation         = ਕਲਾਕਾਰ, ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ
| years_active       = 
| known_for          = 
| notable_works      = 
| awards             = ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਸਟੇਜ ਕਰਾਫਟ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
}}

'''ਸੂਰਿਆ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਥੀ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Soorya Krishnamoorthy''')''',''' ਜਿਸਨੂੰ '''ਨਟਰਾਜ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ'''&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Gopal |first=B. Madhu |date=12 February 2021 |title=Soorya reaches out to budding artistes |url=https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/soorya-reaches-out-to-budding-artistes/article33816448.ece |website=The Hindu |language=en-IN}}&lt;/ref&gt; ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਕਾਰ, ਸਮਾਜ ਸੇਵਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 February 2009 |title=A modern theatre for performing arts |url=https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-kerala/A-modern-theatre-for-performing-arts/article16341231.ece |website=The Hindu |language=en-IN}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਕੇਰਲ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mathrubhumi English - Heritage Studies for MGS, Sangeetha Nataka academy for Soorya Krishnamoorthy |url=http://www.mathrubhumi.com/english/story.php?id=112187 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110731155418/http://www.mathrubhumi.com/english/story.php?id=112187 |archive-date=31 July 2011 |website=Mathrubhumi}}&lt;/ref&gt; ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਹਨ ਅਤੇ ਸੂਰਿਆ ਸਟੇਜ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=International Film Festival of Kerala: Iranian director Dariush Mehrjui to receive lifetime achievement award |url=https://www.indiatoday.in/movies/regional-cinema/story/international-film-festival-of-kerala-iranian-director-dariush-mehrjui-to-receive-lifetime-achievement-award-275637-2015-12-04 |website=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Theatre in Kerala on life support |url=http://archive.asianage.com/kochi/theatre-kerala-life-support-620 |website=The Asian Age |language=en}}&lt;/ref&gt; 1996 ਵਿੱਚ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਸਟੇਜ ਕਰਾਫਟ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕੇਰਲ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਅਤੇ ਪੁਡੂਚੇਰੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=From Nataraja to Soorya |url=https://www.newindianexpress.com/education/edex/2013/jan/07/from-nataraja-to-soorya-440614.html |website=The New Indian Express}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Soorya Festival Invokes a Powerful Sense of Unity —- Soorya Krishnamoorthy's 'Sangamam' Premiered in Houston May 5 {{!}} Indo American News |url=https://www.indoamerican-news.com/soorya-festival-invokes-a-powerful-sense-of-unity-soorya-krishnamoorthys-sangamam-premiered-in-houston-may-5/}}&lt;/ref&gt; 2016 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਅਮਜਦ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਪਦਮ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=List of nominees, 2016 |url=https://www.mha.gov.in/sites/default/files/2023-01/List_%2520PadmaAwards-2016.pdf |website=mha.gov.in}}&lt;/ref&gt; 2023 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ [[ਕੇਰਲਾ ਪੁਰਸਕਾਰ|ਕੇਰਲ ਪ੍ਰਭਾ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਕੇਰਲ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਨਮਾਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-11-01 |title=2023-ലെ കേരള പുരസ്‌കാരങ്ങൾ പ്രഖ്യാപിച്ചു; ടി. പത്മനാഭന് കേരള ജ്യോതി |url=https://www.mathrubhumi.com/literature/news/kerala-award-2023-announced-tpadmanabhan-bags-kerala-jyothi-award-1.9035186 |access-date=2023-11-01 |website=Mathrubhumi |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
1972 ਵਿੱਚ ਕੋਲਮ ਦੇ ਟੀਕੇਐਮ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਤੋਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਗਠਨ (ਇਸਰੋ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ/ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ&lt;ref name=&quot;TH&quot;&gt;{{Cite web |last=M |first=Athira |date=26 October 2018 |title='I didn't expect Soorya to become a movement in itself': Soorya Krishnamoorthy |url=https://www.thehindu.com/entertainment/in-conversation-with-soorya-krishnamoorthy/article25331863.ece |website=The Hindu |language=en-IN}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Unite to preserve Sugathakumari's house: Soorya Krishnamoorthy |url=https://www.newindianexpress.com/cities/kochi/2023/apr/18/unite-to-preserve-sugathakumaris-house-soorya-krishnamoorthy-2566853.html#:~:text=Nataraja%20Krishnamoorthy%20%E2%80%94%20better%20known%20as,cultural%20activist%2C%20and%20stage%20director. |website=The New Indian Express}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ 1977 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸੂਰਿਆ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜੋ ਕਿ ਉਸਦੀ ਸੰਸਥਾ ਸੂਰਿਆ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਨਾਚ ਫੈਸਟੀਵਲ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Soorya Festival, Cultural event, Enchanting Kerala, Newsletter, Kerala Tourism |url=https://www.keralatourism.org/kerala-article/2011/soorya-festival/139 |website=Kerala Tourism |language=en}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸਨੇ 2011 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਕੋਰਟਰੂਮ ਡਰਾਮਾ ਫਿਲਮ ਮੇਲਵਿਲਾਸੋਮ ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਵੀ ਲਿਖਿਆ। 

2006 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਜੌਨ ਅਬ੍ਰਾਹਮ ਅਵਾਰਡਸ ਅਤੇ ਪੀ. ਪਦਮਰਾਜਨ ਅਵਾਰਡਸ ਦੀ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡਸ ਜਿਊਰੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸਨ। ਉਹ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕਮੇਟੀ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਭਾਗ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਾਹਿਰ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਭਾਗ, ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸਟੀਅਰਿੰਗ ਕਮੇਟੀ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 November 2012 |title=Kerala: Roping in Gulf Malayalis to revive age-old arts |url=https://www.news18.com/news/india/kerala-roping-in-gulf-malayalis-to-revive-age-old-arts-520933.html |website=News18 |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਪੁਰਸਕਾਰ ==

* 1994: ਕੇਰਲ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕਲਾਕਾਰ ਲਈ &quot;ਪ੍ਰਤੀਬਾ ਪ੍ਰਣਾਮ&quot; ਪੁਰਸਕਾਰ 
* 1994: ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਫਿਲਮ ਸੋਸਾਇਟੀਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੁਆਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ ਸੋਸਾਇਟੀ ਆਫ਼ ਕੰਟਰੀ ਲਈ ਜੌਨ ਅਬ੍ਰਾਹਮ ਪੁਰਸਕਾਰ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 September 2012 |title=Emerging Kerala Global Connect Coffee Table Book by MK Menon - Issuu |url=https://issuu.com/dcmedia/docs/full_book |website=issuu.com |language=en |access-date=1 ਮਾਰਚ 2025 |archive-date=3 ਮਈ 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250503075454/https://issuu.com/dcmedia/docs/full_book |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
* 2001: ਕੇਰਲ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਦੀਵੀ ਜੀਵਨ ਦੇ 101 ਵਿਸ਼ਵ-ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕੇਰਲ ਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=From Nataraja to Soorya - The New Indian Express |url=https://www.newindianexpress.com/amp/story/education/edex/2013/jan/07/from-nataraja-to-soorya-440614.html |website=www.newindianexpress.com}}&lt;/ref&gt;
* 2003: ਲਿਮਕਾ ਬੁੱਕ ਆਫ਼ ਰਿਕਾਰਡਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ &quot;ਮੈਨ ਆਫ਼ ਦ ਈਅਰ&quot; 
* 2004: ਕੇਰਲ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਮੁੱਚੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ &quot;ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਾਨਤਾ&quot; ਪੁਰਸਕਾਰ 
* 2006: ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਟੇਜ ਕਰਾਫਟ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਲਈ &quot;ਕਲਾਈਮਾਮਣੀ&quot; ਪੁਰਸਕਾਰ 
* 2023: ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bureau |first=The Hindu |date=11 June 2023 |title=Award for Soorya Krishnamurthy |url=https://www.thehindu.com/news/national/kerala/award-for-soorya-krishnamurthy/article66955146.ece |website=The Hindu |language=en-IN}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਪਰਉਪਕਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>bhxqxdxvgz6d3vvirfeu02lllt95ax2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਰੈੱਸਡ ਹੈਰਿੰਗ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>194886</id>
    <revision>
      <id>810110</id>
      <parentid>793162</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T02:42:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810110</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5666" sha1="1eb1boosmmbw0s86j2oxpdxxhsvfdkk" xml:space="preserve">{{Infobox prepared food|name=Dressed herring|image=Selidi pod shuboi.jpg|image_size=250px|caption=|alternate_name=Herring under a fur coat|country=[[ਰੂਸ]]&lt;ref name=&quot;RG&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.telegraph.co.uk/sponsored/rbth/6282646/Russias-national-cuisine-Catching-a-herring-under-a-fur-coat.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20160322221911/http://www.telegraph.co.uk/sponsored/rbth/6282646/Russias-national-cuisine-Catching-a-herring-under-a-fur-coat.html |url-status=dead |archive-date=22 March 2016 |title=Russia's national cuisine: Catching a herring under a fur coat |first=Irakli |last=Iosebashvili |date=9 Oct 2009 |newspaper=[[Rossiyskaya Gazeta]] |via=The Telegraph}}&lt;/ref&gt;|region=|creator=|course=|served=|main_ingredient=[[ਸਬਜ਼ੀਆਂ]] [[ਆਲੂ]], [[ਗਾਜ਼ਰ]], [[beetroot]],  [[ਪਿਆਜ਼]]|variations=|calories=|other=}}

'''ਡਰੈੱਸਡ ਹੈਰਿੰਗ''' ਜਿਸਨੂੰ ਬੋਲਚਾਲ ਵਿੱਚ '''ਸ਼ੂਬਾ''' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪਰਤਦਾਰ [[ਸਲਾਦ (ਖਾਣਾ)|ਸਲਾਦ]] ਹੈ ਜੋ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਸਪੇਕਸਾਈਲਡ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੀਸੇ ਹੋਏ ਉਬਲੇ ਹੋਏ ਆਂਡੇ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ( [[ਆਲੂ]], [[ਗਾਜਰ]], [[ਚੁਕੰਦਰ]] ), ਕੱਟੇ ਹੋਏ [[ਪਿਆਜ਼]] ਅਤੇ ਮੇਅਨੀਜ਼ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਪਕਵਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਜ਼ੇ ਪੀਸੇ ਹੋਏ [[ਸੇਬ]] ਦੀ ਇੱਕ ਪਰਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਮੇਅਨੀਜ਼ ਨਾਲ ਢੱਕੀ ਹੋਈ ਪੀਸੀ ਹੋਈ ਉਬਲੇ ਹੋਏ ਚੁਕੰਦਰ ਦੀ ਆਖਰੀ ਪਰਤ ਸਲਾਦ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭਰਪੂਰ ਜਾਮਨੀ ਰੰਗ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਡਰੈੱਸਡ ਹੈਰਿੰਗ ਸਲਾਦ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪੀਸਿਆ ਹੋਇਆ ਉਬਲੇ ਹੋਏ [[ਆਂਡੇ ਭੋਜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ|ਆਂਡੇ]] (ਚਿੱਟਾ, ਜ਼ਰਦੀ, ਜਾਂ ਦੋਵੇਂ) ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਡਰੈਸਡ ਹੈਰਿੰਗ ਸਲਾਦ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।&lt;ref name=&gt;{{Cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/sponsored/rbth/6282646/Russias-national-cuisine-Catching-a-herring-under-a-fur-coat.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20160322221911/http://www.telegraph.co.uk/sponsored/rbth/6282646/Russias-national-cuisine-Catching-a-herring-under-a-fur-coat.html |url-status=dead |archive-date=22 March 2016 |title=Russia's national cuisine: Catching a herring under a fur coat |first=Irakli |last=Iosebashvili |date=9 Oct 2009 |via=The Telegraph}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛੁੱਟੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Ion |first=Larisa |date=2018-02-07 |title=Dressed Herring Recipe |url=https://www.rednumberone.com/dressed-herring-recipe/ |access-date=2019-09-23 |website=RedNumberONE |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਬੇਲਾਰੂਸ]], [[ਯੂਕਰੇਨ]], [[ਰੂਸ]], [[ਕ਼ਜ਼ਾਕ਼ਿਸਤਾਨ|ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ]] ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ( ਨੋਵੀ ਗੌਡ ) ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਮਸ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ 'ਤੇ &quot;ਜ਼ਾਕੁਸਕਾ&quot; ਵਜੋਂ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |date=2018-12-31 |title=Whether you’ve heard of Novy God or not, Russian Angelenos are keeping New Year’s festivities alive in the Valley |url=https://www.dailynews.com/2018/12/31/whether-youve-heard-of-novy-god-or-not-russian-angelenos-are-keeping-new-years-festivities-alive-in-the-valley/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20240407182056/https://www.dailynews.com/2018/12/31/whether-youve-heard-of-novy-god-or-not-russian-angelenos-are-keeping-new-years-festivities-alive-in-the-valley/ |archive-date=April 7, 2024 |access-date=2024-11-15 |website=Daily News |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

[[ਪੋਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ, ਇਸ ਪਕਵਾਨ ਨੂੰ ''ਖੰਭਾਂ ਦੇ ਡੁਵੇਟ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪੋਲ. ਹੈਰਿੰਗ''  ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=New Year Celebration History (in Russian) |url=http://ny.passion.ru/l.php/novogodnii-stol-istoriya.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090415174133/http://ny.passion.ru/l.php/novogodnii-stol-istoriya.htm |archive-date=2009-04-15 |access-date=2009-06-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=14 August 2017 |title=What to eat in Kazakhstan? Kazakhstan food and national meals - Food you should try |url=http://foodyoushouldtry.com/eat-kazakhstan-kazakhstan-food-national-meals/amp/ |access-date=2019-03-28 |website=foodyoushouldtry.com |archive-date=2019-03-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190328095715/http://foodyoushouldtry.com/eat-kazakhstan-kazakhstan-food-national-meals/amp/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=20 December 2021 |title=Śledzie pod pierzynką - Szuba |url=https://www.kwestiasmaku.com/przepis/sledzie-pod-pierzynka-szuba}}&lt;/ref&gt;


== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|2}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੱਛੀ ਦੇ ਪਕਵਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਣ-ਸਮੀਖਿਆ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>1eb1boosmmbw0s86j2oxpdxxhsvfdkk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ਾਲਿਨੀ ਪਾਸੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>195596</id>
    <revision>
      <id>810058</id>
      <parentid>806448</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T15:29:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810058</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6729" sha1="eh7xpk4t3ozapun677d42oohzg77nd2" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਸ਼ਾਲਿਨੀ ਪਾਸੀ
| image              = Shalini Passi and others grace Grazia Fashion Awards 2025-10 (cropped).jpg
| caption            = 
| birth_name         = 
| birth_date         = 1976
| birth_place        = ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਭਾਰਤ
| occupation         = {{hlist|ਕਲਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ | ਸੰਗ੍ਰਹਿਕਰਤਾ | ਮੀਡੀਆ ਸ਼ਖਸੀਅਤ | ਪਰਉਪਕਾਰੀ}}
| years_active       = 
| known_for          = 
| spouse             = ਸੰਜੇ ਪਾਸੀ
| children           = 1
| website            = 
}}

'''ਸ਼ਾਲਿਨੀ ਪਾਸੀ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Shalini Passi;''' ਜਨਮ 1976) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤ, ਸੰਗ੍ਰਹਿਕਰਤਾ, ਮੀਡੀਆ ਸ਼ਖਸੀਅਤ, ਅਤੇ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਹੈ। [[ਨੈਟਫ਼ਲਿਕਸ|ਨੈੱਟਫਲਿਕਸ]] ਦੀ ਰਿਐਲਿਟੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜੀ ''ਫੈਬੂਲਸ ਲਾਈਵਜ਼ ਆਫ਼ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਾਈਵਜ਼'' (2020–ਵਰਤਮਾਨ) ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੀ। ਉਹ [[ਬਿੱਗ ਬੌਸ (ਹਿੰਦੀ ਟੀਵੀ ਲੜੀ) ਸੀਜ਼ਨ 18|ਬਿੱਗ ਬੌਸ 18]] (2024–2025) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=बिग बॉस 18 में जाने के बावजूद शालिनी पासी नहीं देखती हैं टीवी, कहा- 'मुझे घबराहट होती है जब...' |url=https://www.livehindustan.com/entertainment/tv/bigg-boss-18-fame-shalini-passi-reveals-she-doesnt-watch-tv-because-i-get-palpitations-when-i-watching-fights-201733987074135.html |website=www.livehindustan.com |language=hi-IN}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=12 December 2024 |title=49 साल की उम्र में भी शालिनी पासी की स्किन करती है ग्लो, पीती हैं ये खास ड्रिंक, वेट लॉस में भी करेगा हेल्प |url=https://hindi.news18.com/news/lifestyle/health-shalini-passis-detox-drink-for-glowing-skin-and-weight-loss-know-benefits-8891991.html |website=News18 हिंदी |language=hi}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
2018 ਵਿੱਚ, ਪਾਸੀ ਨੇ ਸ਼ਾਲਿਨੀ ਪਾਸੀ ਆਰਟ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਅਤੇ MASH ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Young Artist Online Exhibition |url=https://indiaartfair.in/noticeboard/young-artists-online-exhibition |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240303131919/https://indiaartfair.in/noticeboard/young-artists-online-exhibition |archive-date=March 3, 2024 |access-date=August 3, 2024 |website=India Art Fair}}&lt;/ref&gt; ਉਹ KHOJ ([[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸਮਕਾਲੀ ਕਲਾ ਸੰਗਠਨ) ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬੋਰਡ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;s202&quot;&gt;{{Cite web |last=The Peacock Magazine |date=November 19, 2019 |title=CLASSY CONNOISSEUR – SHALINI PASSI |url=https://www.thepeacockmagazine.com/classy-connoisseur |access-date=October 19, 2024 |website=The Peacock Magazine}}&lt;/ref&gt; ਪਾਸੀ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ ਗੈਲਰੀ ਵਿਖੇ &quot;ਦਿ ਵਾਰਪ ਐਂਡ ਵੇਫਟ ਆਫ਼ ਪਰਸੈਪਸ਼ਨ&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Poetry of Lived Spaces, a Brush with the Lens |url=https://artspeaksindia.com/viewing-room/poetry-of-lived-spaces-a-brush-with-the-lens/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240304040017/https://artspeaksindia.com/viewing-room/poetry-of-lived-spaces-a-brush-with-the-lens/ |archive-date=March 4, 2024 |access-date=August 3, 2024 |website=Art Speaks India}}&lt;/ref&gt; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੋਲੋ ਕਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ, &quot;ਥਰੂ ਮਾਈ ਆਈਜ਼&quot;, ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ।

== ਪਰਉਪਕਾਰ ==
2021 ਵਿੱਚ, ਪਾਸੀ ਨੇ ਇੱਕ ਔਨਲਾਈਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਕੇ ਕੋਵਿਡ ਰਿਲੀਫ ਇੰਡੀਆ ਲਈ ਫੰਡ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Shalini Passi Is Using Art As A Weapon To Help India Cope With Covid-19 |url=https://elle.in/article/exhibition-shalini-passi/ |website=Elle India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=28 May 2021 |title=Art to the rescue: Focussing the lens on Covid relief work |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/art-culture/art-to-the-rescue-focussing-the-lens-on-covid-relief-work-101622193342993.html |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Hello Magazine&quot;&gt;{{Cite journal|last=Singh|first=Sanghita|date=September 2018|title=Where Beauty meets passion Shalini Passi|journal=[[Hello! (magazine)|Hello!]]|volume=12|issue=6}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਪਾਸੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਸੰਜੇ ਪਾਸੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ, ਰੌਬਿਨ ਹੈ।

== ਫ਼ਿਲਮਾਂ ==

=== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!ਸਾਲ
! ਟਾਈਟਲ
! ਭੂਮਿਕਾ
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2024
| ''ਫੈਬੁਲ੍ਸ ਲਾਇਫ਼ ਆਫ਼ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਾਈਵਸ'' 
| ਖੁਦ
|-
| ''[[ਬਿੱਗ ਬੌਸ (ਹਿੰਦੀ ਟੀਵੀ ਲੜੀ) ਸੀਜ਼ਨ 18|ਬਿੱਗ ਬੌਸ 18]]''
| ਮਹਿਮਾਨ
|-
| ''ਦ ਗ੍ਰੇਟ ਇੰਡੀਅਨ ਕਪਿਲ ਸ਼ੋਅ''
| ਮਹਿਮਾਨ
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [https://issuu.com/moralmoda/docs/cannes/8?ff ਮੋਰਲ ਮੋਡਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ, ਪੰਨਾ 2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20241202171418/https://issuu.com/moralmoda/docs/cannes/8?ff |date=2024-12-02 }}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਪਰਉਪਕਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1976]]</text>
      <sha1>eh7xpk4t3ozapun677d42oohzg77nd2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਰਬਾਨੀ ਬਾਸੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198431</id>
    <revision>
      <id>810056</id>
      <parentid>808701</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T14:33:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810056</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9778" sha1="jdqet09amusqkve6oqih4etxxkaxt2d" xml:space="preserve">
{{Infobox scientist
| name              = ਸਰਬਾਨੀ ਬਾਸੂ
| workplaces        = [[ਯੇਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] &lt;br&gt;
[[University of Aarhus]] &lt;br&gt;
[[Queen Mary University of London]]
| alma_mater        = [[ਮਦਰਾਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] &lt;br&gt;
[[ਪੂਨਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] &lt;br&gt;
[[ਬੰਬੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
}}

ਸਰਬਾਨੀ ਬਾਸੂ ਇੱਕ [[ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ|ਭਾਰਤੀ]] ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ [[ਯੇਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਹ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਲਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਅਮੈਰੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਫਾਰ ਦ ਐਡਵਾਂਸਮੈਂਟ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਫੈਲੋ ਹੈ।

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਬਾਸੂ ਨੇ 1986 ਵਿੱਚ [[ਮਦਰਾਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sarbani Basu, CV |url=http://www.astro.yale.edu/basu/cv.html |access-date=2018-05-20 |website=www.astro.yale.edu}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਦੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਸਾਵਿਤ੍ਰੀਬਾਈ ਫੂਲੇ ਪੁਣੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ [[ਮੁੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਪੀਐਚਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== ਖੋਜ ==
1993 ਵਿੱਚ ਬਾਸੂ ਆਰਹਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਪੋਸਟ-ਡਾਕਟੋਰਲ ਖੋਜਕਰਤਾ ਵਜੋਂ ਲੰਡਨ ਦੀ ਕੁਈਨ ਮੈਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |title=Sarbani Basu, CV |url=http://www.astro.yale.edu/basu/cv.html |access-date=2018-05-20 |website=www.astro.yale.edu}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.astro.yale.edu/basu/cv.html &quot;Sarbani Basu, CV&quot;]. ''www.astro.yale.edu''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;20 May&lt;/span&gt; 2018&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 1996 ਵਿੱਚ ਐਸਟ੍ਰੋਨੋਮਿਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਤੋਂ ''ਐਮ. ਕੇ. ਵੈਨੂ ਬੱਪੂ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ'' ਜਿੱਤਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Professor M. K. Vainu Bappu Gold Medal {{!}} Astronomical Society of India |url=http://www.astron-soc.in/vainu_bappu |access-date=2018-05-20 |website=www.astron-soc.in}}&lt;/ref&gt; 1997 ਵਿੱਚ ਉਹ [[ਪ੍ਰਿੰਸਟਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਐਡਵਾਂਸਡ ਸਟੱਡੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.ias.edu/scholars/sarbani-basu|title=Sarbani Basu|work=Institute for Advanced Study|access-date=2018-05-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Kumar, Pawan|last2=Basu, Sarbani|year=1999|title=Line Asymmetry of Solar ''p''-Modes: Properties of Acoustic Sources|journal=The Astrophysical Journal|volume=519|issue=1|pages=396–399|arxiv=astro-ph/9808143|bibcode=1999ApJ...519..396K|doi=10.1086/307369|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ [[ਯੇਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2005 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ਉਸ ਨੇ 2002 ਵਿੱਚ ਹੇਲਮੈਨ ਫੈਮਿਲੀ ਫੈਕਲਟੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ ਜਿੱਤੀ। ਉਹ ਸੂਰਜ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ oscillations ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sarbani Basu |url=http://www.astro.yale.edu/basu/ |access-date=2018-05-20 |website=www.astro.yale.edu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Basu|first=Sarbani|date=2016|title=Global Seismology of the Sun|journal=Living Reviews in Solar Physics|volume=13|issue=1|pages=2|arxiv=1606.07071|bibcode=2016LRSP...13....2B|doi=10.1007/s41116-016-0003-4|issn=2367-3648}}&lt;/ref&gt; ਹੇਲਿਓਸਿਜ਼ਮ ਦੇ ਉਲਟ ਹੋਣ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਕੇ ਬਾਸੂ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੂਰਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਿਹਡ਼ੀਆਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sarbani Basu |url=http://www.interseismology.org/sarbani-basu.html |access-date=2018-05-20 |website=Interseismology |archive-date=2018-05-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180521021353/http://www.interseismology.org/sarbani-basu.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Basu|first=Sarbani|last2=Antia|first2=H.M.|date=2008|title=Helioseismology and solar abundances|journal=Physics Reports|volume=457|issue=5–6|pages=217–283|arxiv=0711.4590|bibcode=2008PhR...457..217B|doi=10.1016/j.physrep.2007.12.002|issn=0370-1573}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਹੈਲੀਓਸਿਜ਼ਮੋਲੋਜੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਅਧਿਆਇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|location=Cambridge}}&lt;/ref&gt;

ਬਾਸੂ ਨੇ ਪੀਅਰ-ਰੀਵਿਊਡ ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੇਪਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਐਚ-ਇੰਡੈਕਸ 82 ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sarbani Basu - Google Scholar Citations |url=https://scholar.google.co.uk/citations?user=1whFMuUAAAAJ&amp;hl=en |access-date=2018-05-20 |website=scholar.google.co.uk}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Citation |last=School |first=Taft |title=Morning Meeting, 1/24/17: Sarbani Basu, Professor of Astronomy, Yale University |date=2017-01-24 |url=https://vimeo.com/200882944 |access-date=2018-05-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=4/30/18: Public Evening Lecture: Dr. Sarbani Basu, Yale Univ. |url=https://www.as.arizona.edu/calendar/43018-public-evening-lecture-dr-sarbani-basu-yale-univ |access-date=2018-05-20 |website=www.as.arizona.edu}}&lt;/ref&gt;

== ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ==
ਬਾਸੂ ਨੂੰ 2015 ਵਿੱਚ ਅਮੈਰੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਫਾਰ ਦ ਐਡਵਾਂਸਮੈਂਟ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਫੈਲੋ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Basu elected Fellow of AAAS |url=https://astronomy.yale.edu/news/basu-elected-fellow-aaas |access-date=2018-05-20 |website=astronomy.yale.edu}}&lt;/ref&gt; 2017 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਵਿਲੀਅਮ ਚੈਪਲਿਨ ਨਾਲ ''&quot;ਐਸਟਰੋਸਿਜ਼ਮ ਡੇਟਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਬੁਨਿਆਦ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕਾਂ&quot;'' ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਸ ਨੇ 2018 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਜਾਰਜ ਐਲਰੀ ਹੇਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ ਜੋ ਸੂਰਜ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਣਤਰ ਦੀ ਸਾਡੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://news.yale.edu/2018/01/11/sarbani-basu-wins-2018-george-ellery-hale-prize|title=Sarbani Basu wins 2018 George Ellery Hale Prize|date=2018-01-11|work=YaleNews|access-date=2018-05-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2018 Hale Prize for Solar Astronomy Goes to Sarbani Basu |url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=52200 |access-date=2018-05-20 |website=www.spaceref.com }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.indiaabroad.com/campus/yale-astronomer-sarbani-basu-wins-george-ellery-hale-prize/article_bc39b7b8-05fa-11e8-b016-b7951c3c5f82.html|title=Yale Astronomer Sarbani Basu wins George Ellery Hale Prize|last=Staff Writer|work=IndiaAbroad.com|access-date=2018-05-20|archive-date=2021-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20211129225741/https://www.indiaabroad.com/campus/yale-astronomer-sarbani-basu-wins-george-ellery-hale-prize/article_bc39b7b8-05fa-11e8-b016-b7951c3c5f82.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ [[ਵਰਜਿਨੀਆ|ਵਰਜੀਨੀਆ]] ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਈਐਨੀਅਲ ਅਰਥ-ਸਨ ਸਮਿਟ ਵਿੱਚ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Home - TESS 2018 |url=https://connect.agu.org/tess2018/home |access-date=2018-05-20 |website=connect.agu.org}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2020 ਵਿੱਚ ਅਮੈਰੀਕਨ ਐਸਟ੍ਰੋਨੋਮਿਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਰਾਸਤੀ ਫੈਲੋ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=AAS Fellows |url=https://aas.org/grants-and-prizes/aas-fellows |access-date=27 September 2020 |publisher=AAS}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ]]</text>
      <sha1>jdqet09amusqkve6oqih4etxxkaxt2d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਆਸੀਆ ਅੰਦਰਾਬੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198514</id>
    <revision>
      <id>810081</id>
      <parentid>809084</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T22:40:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810081</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26154" sha1="qx2jwy2i4mvrxqdnbbva9u8ntj3w46v" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਆਸੀਆ ਅੰਦਰਾਬੀ
| birth_date         = 1962&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/inside-kashmirs-new-islamist-movement/article580687.ece?ref=relatedNews|title=Inside Kashmir's New Islamist movement|date=19 August 2010|access-date=25 August 2016|newspaper=The Hindu}}&lt;/ref&gt; ({{age|1962}} ਸਾਲ)
| citizenship        = ਭਾਰਤੀ
| education          = ਬੀਐਸਸੀ ਬਾਇਓਕੈਮਿਸਟਰੀ, ਐਮ.ਏ ਅਰਬੀ
| alma_mater         = ਕਸ਼ਮੀਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
| occupation         = ਵੱਖਵਾਦੀ
| known_for          = ਵੱਖਵਾਦ, ਹਿਜ਼ਬੁਲ ਮੁਜਾਹਿਦੀਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧ
| party              = ਦੁਖਤਰਾਨ-ਏ-ਮਿੱਲਤ
| boards             = ਦੁਖਤਾਰਨ-ਏ-ਮਿਲਤ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ
| spouse             = ਆਸ਼ਿਕ ਹੁਸੈਨ ਫਕਤੂ
| children           = 2
}}

'''ਆਸੀਆ ਅੰਦਰਾਬੀ''' ਇੱਕ ਕਸ਼ਮੀਰੀ [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀ]] ਅਤੇ ਦੁਖਤਰਾਨ-ਏ-ਮਿੱਲਤ ਦੀ ਸੰਸਥਾਪਕ ਨੇਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੂਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਆਲ ਪਾਰਟੀਜ਼ ਹੁਰੀਅਤ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ &quot;ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਸੰਗਠਨ&quot; ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Banned Organisations {{!}} Ministry of Home Affairs {{!}} GoI |url=https://mha.gov.in/banned-organisations |access-date=2018-07-06 |website=mha.gov.in |language=en}}&lt;/ref&gt; ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ [[ਭਾਰਤ]] ਤੋਂ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 March 2014 |title=Life and times of Asiya Andrabi – PKKH.tv |url=http://www.pakistankakhudahafiz.com/kashmir/life-times-asiya-andrabi/ |access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt;

ਆਸੀਆ ਅੰਦਰਾਬੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਹਿਲਾ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 December 2019 |title=Kashmir Lit |url=http://www.kashmirlit.org/asiya-andrabi-a-lifetime-of-fighting-for-freedom/}}&lt;/ref&gt; ਆਸੀਆ ਅੰਦਰਾਬੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਾਸਿਕਾਸਿਮ ਫੱਕਤੂ (ਹਿਜ਼ਬੁਲ ਮੁਜਾਹਿਦੀਨ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ) ਨਾਲ 1990 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਤੀ 1992 ਤੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਆਸੀਆ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ 'ਮਹਿਲਾ ਜਹਾਦੀਆਂ' ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨੈਟਵਰਕ ਦੀ ਮੁਖੀ ਸੀ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ 'ਦੁਖਤਰਨ-ਏ-ਮਿੱਲਤ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ' ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/home/sunday-times/deep-focus/For-the-first-family-of-militancy-a-troubled-road/articleshow/46571622.cms|title=For the first family of militancy, a troubled road – Times of India|date=15 March 2015|work=The Times of India|access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Dr Qasim Faktoo completes 22 yrs in incarceration |url=http://www.greaterkashmir.com/news/2014/Jun/1/dr-qasim-faktoo-completes-22-yrs-in-incarceration-14.asp |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402205240/http://www.greaterkashmir.com/news/2014/Jun/1/dr-qasim-faktoo-completes-22-yrs-in-incarceration-14.asp |archive-date=2 April 2015 |access-date=24 March 2015 |website=Greater Kashmir}}&lt;/ref&gt;

ਆਸੀਆ ਅੰਦਰਾਬੀ ਨੇ [[ਕਸ਼ਮੀਰ ਘਾਟੀ]] ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਰੈਲੀ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ [[ਦੁਖਤਰਾਂ-ਏ-ਮਿੱਲਤ|ਦੁਖਤਰਨ-ਏ-ਮਿੱਲਤ]] ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੇ ਨੈਟਵਰਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪੂਰੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ 2010 ਦੀ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਵਿੱਚ ਮਸਰ੍ਰਤ ਆਲਮ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/home/sunday-times/deep-focus/For-the-first-family-of-militancy-a-troubled-road/articleshow/46571622.cms|title=For the first family of militancy, a troubled road – Times of India|date=15 March 2015|work=The Times of India|access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 25 ਮਾਰਚ 2015 ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਗਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=TIMES NOW |date=24 March 2015 |title=I Hoisted Pakistan Flag &amp; Sung Pakistani National Anthem – Asiya Andrabi |url=https://www.youtube.com/watch?v=45-MQSrKDPw |url-status=bot: unknown |archive-url=https://web.archive.org/web/20160324191420/https://www.youtube.com/watch?v=45-MQSrKDPw |archive-date=24 ਮਾਰਚ 2016 |access-date=25 August 2016 |via=YouTube }}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਉੱਤੇ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਮਾਮਲਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 March 2015 |title=J&amp;K: Separatist Asiya Andrabi booked for unfurling Pakistan flag on its national day in Srinagar |url=http://ibnlive.in.com/news/jk-separatist-asiya-andrabi-booked-for-unfurling-pakistan-flag-on-its-national-day-in-srinagar/536072-3-245.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150325223530/http://ibnlive.in.com/news/jk-separatist-asiya-andrabi-booked-for-unfurling-pakistan-flag-on-its-national-day-in-srinagar/536072-3-245.html |archive-date=25 March 2015 |access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt; 12 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਗਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਬੀਫ ਦੀ ਵਿਕਰੀ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Hurriyat leader Asiya slaughters cow to defy ban in Srinagar |url=http://www.geo.tv/article-197235-Hurriyat-leader-Asiya-slaughters-cow-to-defy-ban-in-Srinagar |access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt;

6 ਜੁਲਾਈ 2018 ਨੂੰ ਆਸੀਆ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀ (ਐਨਆਈਏ) ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਘੀ ਅੱਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਸੰਗਠਨ ਦੁਆਰਾ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ &quot;ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇਡ਼ਨ&quot; ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/dukhtaran-e-milat-chief-asiya-andrabi-two-others-taken-into-nia-custody/articleshow/64881213.cms|title=Dukhtaran-e-Milat chief Asiya Andrabi, two others taken into NIA custody - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-07-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |date=6 July 2018 |title=NIA arrests Dukhtaran-e-Millat chief Asiya Andrabi, 2 aides in sedition case |url=https://www.indiatoday.in/india/story/nia-arrests-dukhtaran-e-millat-chief-asiya-andrabi-2-aides-in-sedition-case-1278919-2018-07-06 |access-date=2018-07-06 |website=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਆਸੀਆ ਨੇ [[ਜੀਵ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ|ਬਾਇਓਕੈਮਿਸਟਰੀ]] ਵਿੱਚ [[ਬੀ ਐੱਸ ਸੀ|ਬੀ. ਐਸ. ਸੀ.]] ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ [[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅਰਬੀ]] ਵਿੱਚ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/home/sunday-times/deep-focus/For-the-first-family-of-militancy-a-troubled-road/articleshow/46571622.cms|title=For the first family of militancy, a troubled road – Times of India|date=15 March 2015|work=The Times of India|access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.pakistankakhudahafiz.com/tag/asiya-andrabi/|title=Life and times of Asiya Andrabi|date=11 March 2014|work=Rahiba R Parveen|access-date=3 April 2015|agency=Pakistan Ka Khuda Hafiz(Policy Institute of Pakistan)}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 1990 ਵਿੱਚ ਆਸ਼ਿਕ ਹੁਸੈਨ ਫਕਤੂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ। 2015 ਤੱਕ ਆਸੀਆ ਦਾ ਪਤੀ ਫਕਤੂ 23 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੈ।

ਉਸ ਦਾ ਛੋਟਾ ਪੁੱਤਰ 15 ਸਾਲਾ ਅਹਿਮਦ ਬਿਨ ਕਾਸਿਮ [[ਸ੍ਰੀਨਗਰ]] ਵਿੱਚ ਨੌਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪਡ਼੍ਹਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ 22 ਸਾਲਾ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਕਾਸਿਮ 2015 ਵਿੱਚ [[ਮਲੇਸ਼ੀਆ]] ਵਿੱਚ ਅੰਦਰਾਬੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ 2015 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਦਾ ਕਪਤਾਨ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/home/sunday-times/deep-focus/For-the-first-family-of-militancy-a-troubled-road/articleshow/46571622.cms|title=For the first family of militancy, a troubled road – Times of India|date=15 March 2015|work=The Times of India|access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt; ਆਸੀਆ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]], [[ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਮਲੇਸ਼ੀਆ]] ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/asiya-andrabis-3-nephews-arrested-in-pakistan-for-terror-links/article5114048.ece#|title=Asiya Andrabi's 3 nephews arrested in Pakistan for &quot;terror links&quot;|last=Fayyaz|first=Ahmed Ali|date=11 September 2013|work=The Hindu|access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਜ਼ੁਲਕਾਰਨੈਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਪਤਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਭਤੀਜਾ ਇਰਤਿਆਜ਼-ਉਨ-ਨਬੀ ਇੱਕ ਐਰੋਨੌਟੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਇਸਲਾਮਿਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਹੈ।

ਅੰਦਰਾਬੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਵ-ਕੱਟਡ਼ਪੰਥੀ ਜਮੀਅਤ ਅਹਲ-ਏ-ਹਦੀਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਇਸਲਾਮ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਤਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰੇ ਜੋ ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਠ ਅਨੁਸਾਰ ਚੰਗੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰੋ ਇਸਲਾਮੀ [[ਸ਼ਰੀਅਤ|ਸ਼ਰੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Markazi Jamiat Ahle Hadees Hind |url=http://ahlehadees.org/about-ahle-hadith-hadees/markazi-jamiat-ahle-hadees-hadith-history.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160815194536/http://www.ahlehadees.org/about-ahle-hadith-hadees/markazi-jamiat-ahle-hadees-hadith-history.html |archive-date=15 August 2016 |access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt;

== ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ==
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮੀ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦ ਵਿੱਚ, ਆਸੀਆ [[ਸੱਯਦ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ ਗੀਲਾਨੀ|ਸਈਦ ਅਲੀ ਸ਼ਾਹ ਗਿਲਾਨੀ]] ਤੋਂ ਸੀਨੀਅਰ ਹੈ ਜੋ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ [[ਦੁਖਤਰਾਂ-ਏ-ਮਿੱਲਤ|ਦੁਖਤਰਨ-ਏ-ਮਿੱਲਤ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/asiya-andrabis-3-nephews-arrested-in-pakistan-for-terror-links/article5114048.ece#|title=Asiya Andrabi's 3 nephews arrested in Pakistan for &quot;terror links&quot;|last=Fayyaz|first=Ahmed Ali|date=11 September 2013|work=The Hindu|access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt; 1982 ਵਿੱਚ ਆਸੀਆ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਦਰੱਸੇ 'ਤਾਲਿਮੁਲ ਕੁਰਾਨ' ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੁਖਤਰਨ-ਏ-ਮਿੱਲਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਪਡ਼੍ਹਨ, ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਉੱਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.pakistankakhudahafiz.com/news/kashmir/life-times-asiya-andrabi/|title=Life and times of Asiya Andrabi|date=11 March 2014|access-date=6 May 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151117073423/http://www.pakistankakhudahafiz.com/news/kashmir/life-times-asiya-andrabi/|archive-date=17 November 2015|publisher=Pakistan Ka Khuda Hafiz|quote=Read 35th line}}&lt;/ref&gt;

ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਕਵਰ ਸਟੋਰੀ ਮਰੀਅਮ ਜਮੀਲਾ ਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਈਸਾਈ ਔਰਤ ਹੈ ਜੋ ਧਰਮ ਦਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਅਪਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਆਸੀਆ ਲਈ, ਜਮੀਲਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲਈ &quot;ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਵਾਲੀ&quot; ਸੀ। ਫਿਰ ਆਸੀਆ ਕੱਟਡ਼ਪੰਥੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.pakistankakhudahafiz.com/tag/asiya-andrabi/|title=Life and times of Asiya Andrabi|date=11 March 2014|work=Rahiba R Parveen|access-date=3 April 2015|agency=Pakistan Ka Khuda Hafiz(Policy Institute of Pakistan)}}&lt;/ref&gt;

ਆਸੀਆ ਨੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਡੀ. ਈ. ਐਮ. ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/other-states/a-mastermind-of-kashmir-protests/article600629.ece?ref=relatedNews|title=A mastermind of Kashmir protests|last=Bukhari|first=Shujaat|date=29 August 2010|work=The Hindu|access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਵੱਖਵਾਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ 1990 ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਦਰੋਹ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। 1993 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1994 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ 2004 ਤੱਕ ਭੂਮੀਗਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.pakistankakhudahafiz.com/tag/asiya-andrabi/|title=Life and times of Asiya Andrabi|date=11 March 2014|work=Rahiba R Parveen|access-date=3 April 2015|agency=Pakistan Ka Khuda Hafiz(Policy Institute of Pakistan)}}&lt;/ref&gt;ਆਸੀਆ ਨੂੰ 2007 ਤੋਂ 2009 ਵਿੱਚ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। 2010 ਦੀ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਸਰ੍ਰਤ ਆਲਮ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪੱਖੀ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਆਗੂ) ਦੇ ਨਾਲ ਆਸੀਆ ਨੂੰ [[2010 ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਬੇਚੈਨੀ|2010 ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ]] ਦੇ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਛੱਡੋ&quot; ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/opinion/lead/interpreting-the-kashmiri-vote/article6686791.ece|title=Interpreting the Kashmiri vote|date=13 December 2014|work=The Hindu|access-date=26 April 2015|quote=Read 7th Paragraph where they blamed the then CM Omar Abdullah and the police force under him for killings of 112 people.}}&lt;/ref&gt; 1982 ਵਿੱਚ ਆਸੀਆ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਦਰਸ਼ਗਾਹ ਤਾਲਿਮੁਲ ਕੁਰਾਨ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੁਖਤਰਾਂ-ਏ-ਮਿਲੇਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਪਡ਼੍ਹਨ, ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। &quot;ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਹੀ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਲਾਮਬੰਦ ਹੋਏ।&quot; ਦਰਗਾਹ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਸਥਾਨਕ ਬੱਸਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵੀਂਆਂ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੀ ਸਿਨੇਮਾ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਗਨ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪੋਸਟਰ ਹਟਾਉਣਾ ਸੀ-ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਯੁੱਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ।ਉਸ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ 'ਤੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਜਤਾਇਆ। ਆਸੀਆ ਨੇ ਕਿਹਾ, &quot;1987 ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਗਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀਆਂ, ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਜਵਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੇ ਜਨੂੰਨ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ।&quot;&quot;ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਘਰ ਅਤੇ ਦਫ਼ਤਰ ਉੱਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 December 2019 |title=Kashmir Lit |url=http://www.kashmirlit.org/asiya-andrabi-a-lifetime-of-fighting-for-freedom/}}&lt;/ref&gt;

== ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ==
ਉਸ ਨੂੰ 28 ਅਗਸਤ 2010 ਨੂੰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ [[ਭਾਰਤ]] ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਛੇਡ਼ਨ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਭਡ਼ਕਾਉਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/other-states/article600123.ece|title=Asiya Andrabi arrested|last=Shujaat Bukhari|date=28 August 2010|work=The Hindu|access-date=24 July 2013}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ 17 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ, ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਦੁਬਾਰਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 September 2015 |title=J&amp;K: Separatist Asiya Andrabi arrested for hoisting Pakistani flag |url=http://indianexpress.com/article/india/india-others/jk-separatist-chief-asiya-andrabi-arrested-for-hoisting-pakistani-flag/ |access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt; ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਝੰਡੇ ਲਹਿਰਾਉਣਾ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਨੂੰ ਫੋਨ ਰਾਹੀਂ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਡੀ. ਈ. ਐੱਮ. ਦੇ ਸੂਤਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦਰਾਬੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਿਲਾ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਰਾਮਬਾਗ, [[ਸ੍ਰੀਨਗਰ]] ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 September 2015 |title=J-K separatist leader Asiya Andrabi arrested in Srinagar |url=http://indiatoday.intoday.in/story/j-k-separatist-leader-asiya-andrabi-arrested-in-srinagar/1/476624.html |access-date=25 August 2016}}&lt;/ref&gt; ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਮੁਡ਼ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 September 2015 |title=Court grants bail to Asiya Andrabi |url=http://www.kashmirreader.com/court-grants-bail-to-asiya-andrabi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151004055016/http://www.kashmirreader.com/court-grants-bail-to-asiya-andrabi/ |archive-date=4 October 2015 |publisher=Kasmir Reader}}&lt;/ref&gt;

6 ਜੁਲਾਈ 2018 ਨੂੰ ਆਸੀਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਦੋ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ, ਨਹਿਦਾ ਨਸਰੀਨ ਅਤੇ ਸੋਫ਼ੀ ਫਾਹਮੀਦਾ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਂਚ ਏਜੰਸੀ (ਐਨਆਈਏ) ਦੁਆਰਾ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਦੰਡਾਵਲੀ (ਆਈ. ਪੀ. ਸੀ.) ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਾਰਾਵਾਂ ਤਹਿਤ ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਮਾਮਲਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/dukhtaran-e-milat-chief-asiya-andrabi-two-others-taken-into-nia-custody/articleshow/64881213.cms|title=Dukhtaran-e-Milat chief Asiya Andrabi, two others taken into NIA custody - Times of India|work=The Times of India|access-date=2018-07-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=3 June 2018 |title=JK HC grants cancels bail granted to Asiya Andrabi, 4 others in terror-related case |url=https://www.indiatoday.in/pti-feed/story/jk-hc-grants-cancels-bail-granted-to-asiya-andrabi-4-others-in-terror-related-case-1249387-2018-06-03 |access-date=2018-07-06 |website=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 16 ਜੁਲਾਈ 2018 ਨੂੰ, ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਾਲਤ ਨੇ [[ਤਿਹਾੜ ਜੇਲ੍ਹ|ਤਿਹਾਡ਼ ਜੇਲ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਨਿਆਂਇਕ ਹਿਰਾਸਤ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.newindianexpress.com/nation/2018/jul/16/court-sends-kashmiri-separatist-asiya-andrabi-two-others-to-one-month-judicial-custody-1844046.html|title=Court sends Kashmiri separatist Asiya Andrabi, two others to one-month judicial custody|work=The New Indian Express|access-date=2018-07-18}}&lt;/ref&gt;

== ਆਲੋਚਨਾ ==

* ਸੰਨ 2001 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਮਰਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ।

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* [[ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਖੇੜਾ|ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਵਾਦ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1962]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਣ-ਸਮੀਖਿਆ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>qx2jwy2i4mvrxqdnbbva9u8ntj3w46v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਟਕਸਾਲੀ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198614</id>
    <revision>
      <id>810060</id>
      <parentid>809396</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T16:08:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810060</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8530" sha1="lrx02hd58pug7go6f1j6ihy7a8d4bga" xml:space="preserve">{{see also|ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਗੁੰਝਲ-ਖੋਲ੍ਹ)}}
'''ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਟਕਸਾਲੀ)''' (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Shiromani Akali Dal (Taksali)) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ]], [[ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਅਜਨਾਲਾ]] ਅਤੇ [[ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੇਖਵਾਂ]] ਦੁਆਰਾ 16 ਦਸੰਬਰ 2018 ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। 4 ਨਵੰਬਰ 2018 ਨੂੰ, [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ]] [[ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੇਖਵਾਂ]]&lt;ref name=&quot;ndtv&quot;&gt;{{Cite web |title=Ex-Minister Sewa Singh Sekhwan Expelled From Akali Dal After He Quits Party Posts |url=https://www.ndtv.com/india-news/ex-minister-sewa-singh-sekhwan-expelled-from-akali-dal-after-he-quits-party-posts-1942517 |access-date=1 January 2019 |website=ndtv.com}}&lt;/ref&gt; ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ 12 ਨਵੰਬਰ 2018 ਨੂੰ [[ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)]] ਤੋਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ]], ਸਾਬਕਾ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ [[ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਅਜਨਾਲਾ]], ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ ਅਤੇ ਅਮਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਜਨਾਲਾ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;tribuneindia2&quot;&gt;{{Cite web |title=Akali Dal expels MP Brahmpura, Ajnala, their sons from party |url=https://www.tribuneindia.com/news/punjab/akali-dal-expels-mp-brahmpura-ajnala-their-sons-from-party/681447.html |access-date=1 January 2019 |website=tribuneindia.com |archive-date=2 ਜਨਵਰੀ 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190102050619/https://www.tribuneindia.com/news/punjab/akali-dal-expels-mp-brahmpura-ajnala-their-sons-from-party/681447.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ [[ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠੀਆ]] 'ਤੇ ਪਾਰਟੀ, [[ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ]] ਅਤੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ]] ਦੀ ਸਾਖ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;dailypioneer&quot;&gt;{{Cite web |last=The Pioneer |title=Ranjit Singh hits out at Sukhbir Badal, Majithia for 'ruining party' |url=https://www.dailypioneer.com/2018/state-editions/ranjit-singh-hits-out-at-sukhbir-badal--majithia-for----ruining-party---.html |access-date=1 January 2019 |website=dailypioneer.com}}&lt;/ref&gt;

ਉਸੇ ਦਿਨ, ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ 2019 ਵਿੱਚ [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਅਤੇ 2022 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਸੀਟਾਂ 'ਤੇ ਚੋਣ ਲੜੇਗੀ।&lt;ref name=&quot;punjabtribune&quot;&gt;{{Cite web |title=Shiromani Akali Dal Taksali is dedicated to people of all categ |url=http://www.punjabtribune.com/news/80331-shiromani-akali-dal-taksali-is-dedicated-to-people-of-all-categories-brahmpura.aspx |access-date=1 January 2019 |website=punjabtribune.com |archive-date=2 ਜਨਵਰੀ 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190102002244/http://www.punjabtribune.com/news/80331-shiromani-akali-dal-taksali-is-dedicated-to-people-of-all-categories-brahmpura.aspx |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਟਕਸਾਲੀ) 2018 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਅਲਾਇੰਸ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ ਪਰ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਵੰਡ 'ਤੇ ਮਤਭੇਦਾਂ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੇ ਗੱਠਜੋੜ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 2019 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ|ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ]] ਲਈ [[ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ]] ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://punjab.punjabkesari.in/punjab/news/akali-dal-taksali-and-the-aam-aadmi-party-an-alliance-in-punjab-959636|title=Akali Dal taksali and aam aadmi party an alliance in Punjab|date=2 March 2019 }}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਵੰਡ 'ਤੇ 'ਆਪ' ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਇਕੱਲੇ ਚੋਣ ਲੜਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/ludhiana/sad-taksali-aap-to-form-no-alliance/articleshow/68455601.cms|title=Taksali and AAP to form no alliance|newspaper=The Times of India |date=18 March 2019 }}
&lt;/ref&gt;

ਹਰਸੁਖਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬੀ ਬਾਦਲ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਟਕਸਾਲੀ) ਦੇ ਯੂਥ ਵਿੰਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ, ਬਾਦਲਾਂ, ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧੀ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਪੰਥ ਵਿਰੋਧੀ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅਲਵਿਦਾ ਕਿਹਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸੁਖਬੀਰ ਦੇ ਬਦਨਾਮ ਭਣੋਈਏ ਬਿਕਰਮ ਮਜੀਠੀਆ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਪਿਛਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਰਾਹੀਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਪਾਰਟੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ। 2019 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਪਾਰਟੀ ਸਿਰਫ 1 ਸੀਟ ਯਾਨੀ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)]] ਲੜ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;[https://timesofindia.indiatimes.com/elections/lok-sabha-elections-2019/punjab/hype-fizzles-out-sad-taksali-in-fray-just-on-1-seat/articleshow/69104854.cms Taksalis to fight only Anandpur Sahib.]&lt;/ref&gt;

13 ਫਰਵਰੀ 2020 ਨੂੰ, [[ਅਮਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਜਨਾਲਾ]] [[ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ]] ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। 7 ਜੁਲਾਈ, 2020 ਨੂੰ, ਢੀਂਡਸਾ ਪਰਿਵਾਰ, ਸੇਵਾ ਸੇਖਵਾਂ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਾਰਟੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪਾਰਟੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਈ। 16 ਦਸੰਬਰ, 2018 ਨੂੰ ਬਣੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਟਕਸਾਲੀ ਦੇ ਚਾਰ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ ਅਤੇ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸਠਿਆਲਾ ਹੀ ਰਹੇ। ਬਾਕੀ ਦੋ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਫਰਵਰੀ 2020 ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ 2020 ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਛੱਡ ਗਏ। ਇਹ ਟਕਸਾਲੀ ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ 100ਵਾਂ ਸਾਲ ਸੀ।

ਅਪ੍ਰੈਲ 2021 ਵਿੱਚ, ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ ਦੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ)]] ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਨ ਹੋ ਕੇ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਸੰਯੁਕਤ)]] ਨਾਮ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪਾਰਟੀ ਬਣਾਈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਟਕਸਾਲੀ)]]</text>
      <sha1>lrx02hd58pug7go6f1j6ihy7a8d4bga</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੁਨੀਤਾ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198719</id>
    <revision>
      <id>810069</id>
      <parentid>809789</parentid>
      <timestamp>2025-06-07T17:39:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>810069</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5255" sha1="jrdommdacmkaso0lzpcqee3m9vx0bvc" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder
| office              = Member of the [[ਬਿਹਾਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]
| constituency        = [[ਬੇਲਸੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਬੇਲਸੰਡ]]
| term                = 2015–2020
2010–2015
| party               = [[ਜਨਤਾ ਦਲ (ਸਯੁੰਕਤ)]]
}}

'''ਸੁਨੀਤਾ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ''' ਇੱਕ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ|ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]] ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Nov 2018 |title=Profile |url=http://www.vidhansabha.bih.nic.in/pdf/member_profile/30.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612053723/http://www.vidhansabha.bih.nic.in/pdf/member_profile/30.pdf |archive-date=2019-06-12 |access-date=24 July 2023}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸੀਤਾਮੜੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬੇਲਸੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਬਿਹਾਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bhelari |first=Amit |date=2015-03-21 |title=Husband does talking for Dal MLA |url=https://www.telegraphindia.com/bihar/husband-does-talking-for-dal-mla/cid/1332837 |access-date=2023-05-07 |website=[[The Telegraph (India)]] |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਰੀਅਰ ==
ਉਹ 2000 ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਉਸ ਨੇ ਮਾਰਚ 2005 ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Nov 2018 |title=Profile |url=http://www.vidhansabha.bih.nic.in/pdf/member_profile/30.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190612053723/http://www.vidhansabha.bih.nic.in/pdf/member_profile/30.pdf |archive-date=2019-06-12 |access-date=24 July 2023}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.vidhansabha.bih.nic.in/pdf/member_profile/30.pdf &quot;Profile&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. 22 November 2018. [https://web.archive.org/web/20190612053723/http://www.vidhansabha.bih.nic.in/pdf/member_profile/30.pdf Archived] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt; from the original on 12 June 2019&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;24 July&lt;/span&gt; 2023&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਪਰ ਲਟਕਵੀਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਸੇ ਸਾਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਚੋਣ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਨਵੰਬਰ-ਦਸੰਬਰ 2005 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਆਪਣੀ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ 2010 ਤੱਕ ਬਿਹਾਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 2015 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਬੇਲਸੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋਂ [[ਜਨਤਾ ਦਲ (ਯੂਨਾਈਟਿਡ)]] (ਜੇਡੀਯੂ) ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਚੋਣ ਲੜੀ। ਉਸ ਨੇ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, [[ਲੋਕ ਜਨਸ਼ਕਤੀ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹੰਮਦ ਨਾਸਿਰ ਅਹਿਮਦ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date= |title=2015 Bihar election candidate affidavit |url=http://eblocks.bih.nic.in/ELECTION/206/अभ्यर्थियों%20हेतु%20सूचनायें/Sunita%20Singh%20janta%20Dal%20Unaited_121020151835.pdf |access-date= |website= }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੂਨ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਇਕ]] ਵਜੋਂ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bhelari |first=Amit |date=2015-03-21 |title=Husband does talking for Dal MLA |url=https://www.telegraphindia.com/bihar/husband-does-talking-for-dal-mla/cid/1332837 |access-date=2023-05-07 |website=[[The Telegraph (India)]] |language=en}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFBhelari2015&quot;&gt;Bhelari, Amit (21 March 2015). [https://www.telegraphindia.com/bihar/husband-does-talking-for-dal-mla/cid/1332837 &quot;Husband does talking for Dal MLA&quot;]. ''[[ਦ ਟੈਲੀਗਰਾਫ|The Telegraph (India)]]''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;7 May&lt;/span&gt; 2023&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਔਰਤਾਂ]]</text>
      <sha1>jrdommdacmkaso0lzpcqee3m9vx0bvc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Saulokei</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198773</id>
    <revision>
      <id>810051</id>
      <timestamp>2025-06-07T12:36:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810051</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="229" sha1="ov1a0oyc5ivuve95vhuufunf0hyjefn" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Saulokei}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:36, 7 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>ov1a0oyc5ivuve95vhuufunf0hyjefn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Moball1998</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198774</id>
    <revision>
      <id>810052</id>
      <timestamp>2025-06-07T13:13:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810052</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="231" sha1="0kmv5x6evd6ztwsmulvt2zekaj8tkfn" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Moball1998}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:13, 7 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>0kmv5x6evd6ztwsmulvt2zekaj8tkfn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:APPERbot</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198775</id>
    <revision>
      <id>810057</id>
      <timestamp>2025-06-07T14:34:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810057</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="229" sha1="8oakgd5qjblmqwfqtfq1724mhnjo09v" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=APPERbot}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:34, 7 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>8oakgd5qjblmqwfqtfq1724mhnjo09v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Infowritere</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198776</id>
    <revision>
      <id>810061</id>
      <timestamp>2025-06-07T16:23:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810061</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="232" sha1="hopy50axtk0kmeadqe7madmrg74fosg" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Infowritere}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:23, 7 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>hopy50axtk0kmeadqe7madmrg74fosg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Liku0085</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198777</id>
    <revision>
      <id>810077</id>
      <timestamp>2025-06-07T19:57:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810077</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="229" sha1="tqc3qpvbuhgzdvl3zk5yr4qu9vo59l6" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Liku0085}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:57, 7 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>tqc3qpvbuhgzdvl3zk5yr4qu9vo59l6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Itzsingh26</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198778</id>
    <revision>
      <id>810079</id>
      <timestamp>2025-06-07T21:05:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810079</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="231" sha1="a7rx3tu6h74crl962tdmoyb8c5xjbas" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Itzsingh26}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:05, 7 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>a7rx3tu6h74crl962tdmoyb8c5xjbas</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Coconut0330</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198779</id>
    <revision>
      <id>810083</id>
      <timestamp>2025-06-07T23:22:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810083</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="232" sha1="1t0b6qg2urrdpe43yw10iqzc4gsp9g5" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Coconut0330}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 23:22, 7 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>1t0b6qg2urrdpe43yw10iqzc4gsp9g5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਧਰਮਪੁਰ, ਕਸੌਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198780</id>
    <revision>
      <id>810095</id>
      <timestamp>2025-06-08T01:11:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>810095</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3730" sha1="aivriokuvibjylqzk1d66fc3spad1bo" xml:space="preserve">'''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ। 

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ== 
#ਸੋਲਨ, 
#ਕਾਲਕਾ, 
#ਪਿੰਜੌਰ, 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

==ਹਵਾਲੇ==

&lt;nowiki&gt;[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜਿਲ੍ਹੇ]]&lt;/nowiki&gt;

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}</text>
      <sha1>aivriokuvibjylqzk1d66fc3spad1bo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810096</id>
      <parentid>810095</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:13:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <origin>810096</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3762" sha1="ag2fmq9a9k3fwx36g5kr91aygen61w6" xml:space="preserve">'''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ। 

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ== 
#ਸੋਲਨ, 
#ਕਾਲਕਾ, 
#ਪਿੰਜੌਰ, 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}

==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>ag2fmq9a9k3fwx36g5kr91aygen61w6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810097</id>
      <parentid>810096</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:13:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harry sidhuz</username>
        <id>38365</id>
      </contributor>
      <origin>810097</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5857" sha1="3ifum8kqximcwgvcqypr4kczpaa5fmj" xml:space="preserve">Dharampur Infobox in Punjabi
Here's the information about Dharampur converted into a Punjabi Infobox format, suitable for use on a platform like Wikipedia:
{{Infobox Indian Jurisdiction
| native_name             = ਧਰਮਪੁਰ
| subdivision_type        = ਦੇਸ਼
| subdivision_name        = [[ਭਾਰਤ]]
| subdivision_type1       = ਰਾਜ
| subdivision_name1       = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2       = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2       = [[ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੋਲਨ]]
| established_title       = 
| established_date        = 
| founder                 = 
| named_for               = 
| government_type         = 
| governing_body          = 
| unit_pref               = Metric
| area_footnotes          = 
| area_rank               = 
| area_total_km2          = 
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 
| population_total        = 
| population_as_of        = 
| population_rank         = 
| population_density_km2  = auto
| population_demonym      = 
| population_note         = 
| demographics_type1      = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1    = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1     = ਹਿੰਦੀ, ਪਹਾੜੀ
| timezone1               = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1             = +5:30
| postal_code_type        = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code             = 173209
| area_code_type          = STD
| area_code               = 01792
| registration_plate      = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰ.ਟੀ.ਓ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ#HP—ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|HP]]- 
| blank1_name_sec1        = ਰਾਸ਼ਟਰੀਕ੍ਰਿਤ ਬੈਂਕ
| blank1_info_sec1        = ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਸੁਬਾਥੂ ਰੋਡ
| blank2_name_sec1        = ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| blank2_info_sec1        = ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| website                 = 
| footnotes               = 
}}

   '''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ== 
#ਸੋਲਨ, 
#ਕਾਲਕਾ, 
#ਪਿੰਜੌਰ, 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}

==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>3ifum8kqximcwgvcqypr4kczpaa5fmj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810098</id>
      <parentid>810097</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:14:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harry sidhuz</username>
        <id>38365</id>
      </contributor>
      <origin>810098</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5702" sha1="hidikonyv3wm11o6pl8it1xk7uq9cb8" xml:space="preserve">
{{Infobox Indian Jurisdiction
| native_name             = ਧਰਮਪੁਰ
| subdivision_type        = ਦੇਸ਼
| subdivision_name        = [[ਭਾਰਤ]]
| subdivision_type1       = ਰਾਜ
| subdivision_name1       = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2       = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2       = [[ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੋਲਨ]]
| established_title       = 
| established_date        = 
| founder                 = 
| named_for               = 
| government_type         = 
| governing_body          = 
| unit_pref               = Metric
| area_footnotes          = 
| area_rank               = 
| area_total_km2          = 
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 
| population_total        = 
| population_as_of        = 
| population_rank         = 
| population_density_km2  = auto
| population_demonym      = 
| population_note         = 
| demographics_type1      = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1    = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1     = ਹਿੰਦੀ, ਪਹਾੜੀ
| timezone1               = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1             = +5:30
| postal_code_type        = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code             = 173209
| area_code_type          = STD
| area_code               = 01792
| registration_plate      = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰ.ਟੀ.ਓ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ#HP—ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|HP]]- 
| blank1_name_sec1        = ਰਾਸ਼ਟਰੀਕ੍ਰਿਤ ਬੈਂਕ
| blank1_info_sec1        = ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਸੁਬਾਥੂ ਰੋਡ
| blank2_name_sec1        = ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| blank2_info_sec1        = ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| website                 = 
| footnotes               = 
}}

   '''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ== 
#ਸੋਲਨ, 
#ਕਾਲਕਾ, 
#ਪਿੰਜੌਰ, 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}

==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>hidikonyv3wm11o6pl8it1xk7uq9cb8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810099</id>
      <parentid>810098</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:15:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harry sidhuz</username>
        <id>38365</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>810099</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5699" sha1="c8xx2enw1jzgmqoo7894f9es3ahnp7h" xml:space="preserve">
{{Infobox Indian Jurisdiction
| native_name             = ਧਰਮਪੁਰ
| subdivision_type        = ਦੇਸ਼
| subdivision_name        = [[ਭਾਰਤ]]
| subdivision_type1       = ਰਾਜ
| subdivision_name1       = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2       = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2       = [[ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੋਲਨ]]
| established_title       = 
| established_date        = 
| founder                 = 
| named_for               = 
| government_type         = 
| governing_body          = 
| unit_pref               = Metric
| area_footnotes          = 
| area_rank               = 
| area_total_km2          = 
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 
| population_total        = 
| population_as_of        = 
| population_rank         = 
| population_density_km2  = auto
| population_demonym      = 
| population_note         = 
| demographics_type1      = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1    = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1     = ਹਿੰਦੀ, ਪਹਾੜੀ
| timezone1               = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1             = +5:30
| postal_code_type        = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code             = 173209
| area_code_type          = STD
| area_code               = 01792
| registration_plate      = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰ.ਟੀ.ਓ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ#HP—ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|HP]]- 
| blank1_name_sec1        = ਰਾਸ਼ਟਰੀਕ੍ਰਿਤ ਬੈਂਕ
| blank1_info_sec1        = ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਸੁਬਾਥੂ ਰੋਡ
| blank2_name_sec1        = ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| blank2_info_sec1        = ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| website                 = 
| footnotes               = 
}}

'''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ== 
#ਸੋਲਨ, 
#ਕਾਲਕਾ, 
#ਪਿੰਜੌਰ, 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}

==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>c8xx2enw1jzgmqoo7894f9es3ahnp7h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810100</id>
      <parentid>810099</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:17:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harry sidhuz</username>
        <id>38365</id>
      </contributor>
      <origin>810100</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5702" sha1="pbk4yglfk6wxz33royc1c96j65tbt02" xml:space="preserve">
{{Infobox Indian Jurisdiction
| native_name             = ਧਰਮਪੁਰ
| subdivision_type        = ਦੇਸ਼
| subdivision_name        = [[ਭਾਰਤ]]
| subdivision_type1       = ਰਾਜ
| subdivision_name1       = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2       = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2       = [[ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੋਲਨ]]
| established_title       = 
| established_date        = 
| founder                 = 
| named_for               = 
| government_type         = 
| governing_body          = 
| unit_pref               = Metric
| area_footnotes          = 
| area_rank               = 
| area_total_km2          = 
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 
| population_total        = 
| population_as_of        = 
| population_rank         = 
| population_density_km2  = auto
| population_demonym      = 
| population_note         = 
| demographics_type1      = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1    = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1     = ਹਿੰਦੀ, ਪਹਾੜੀ
| timezone1               = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1             = +5:30
| postal_code_type        = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code             = 173209
| area_code_type          = STD
| area_code               = 01792
| registration_plate      = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰ.ਟੀ.ਓ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ#HP—ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|HP]]- 
| blank1_name_sec1        = ਰਾਸ਼ਟਰੀਕ੍ਰਿਤ ਬੈਂਕ
| blank1_info_sec1        = ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਸੁਬਾਥੂ ਰੋਡ
| blank2_name_sec1        = ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| blank2_info_sec1        = ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| website                 = 
| footnotes               = 
}}

'''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਸ਼ਹਿਰ== 
#ਸੋਲਨ, 
#ਕਾਲਕਾ, 
#ਪਿੰਜੌਰ, 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}

==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>pbk4yglfk6wxz33royc1c96j65tbt02</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810102</id>
      <parentid>810100</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:19:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>59.178.200.250</ip>
      </contributor>
      <comment>ਹਵਾਲਾ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>810102</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5920" sha1="82zcdmhoezryog7td264108s9g8t3bd" xml:space="preserve">
{{Infobox Indian Jurisdiction
| native_name             = ਧਰਮਪੁਰ
| subdivision_type        = ਦੇਸ਼
| subdivision_name        = [[ਭਾਰਤ]]
| subdivision_type1       = ਰਾਜ
| subdivision_name1       = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2       = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2       = [[ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੋਲਨ]]
| established_title       = 
| established_date        = 
| founder                 = 
| named_for               = 
| government_type         = 
| governing_body          = 
| unit_pref               = Metric
| area_footnotes          = 
| area_rank               = 
| area_total_km2          = 
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 
| population_total        = 
| population_as_of        = 
| population_rank         = 
| population_density_km2  = auto
| population_demonym      = 
| population_note         = 
| demographics_type1      = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1    = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1     = ਹਿੰਦੀ, ਪਹਾੜੀ
| timezone1               = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1             = +5:30
| postal_code_type        = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code             = 173209
| area_code_type          = STD
| area_code               = 01792
| registration_plate      = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰ.ਟੀ.ਓ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ#HP—ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|HP]]- 
| blank1_name_sec1        = ਰਾਸ਼ਟਰੀਕ੍ਰਿਤ ਬੈਂਕ
| blank1_info_sec1        = ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਸੁਬਾਥੂ ਰੋਡ
| blank2_name_sec1        = ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| blank2_info_sec1        = ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| website                 = 
| footnotes               = 
}}

'''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Map of Dharampur, Kasauli, Solan, Himachal Pradesh |url=https://m.mapsofindia.com/villages/himachal-pradesh/solan/kasauli/dharampur.html |access-date=2025-06-08 |website=m.mapsofindia.com}}&lt;/ref&gt;

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਸ਼ਹਿਰ== 
#ਸੋਲਨ, 
#ਕਾਲਕਾ, 
#ਪਿੰਜੌਰ, 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}

==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>82zcdmhoezryog7td264108s9g8t3bd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810105</id>
      <parentid>810102</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:21:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਹਵਾਲੇ */</comment>
      <origin>810105</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6251" sha1="pa3n7ahv8jgolguvq9tdmwpeibciag3" xml:space="preserve">
{{Infobox Indian Jurisdiction
| native_name             = ਧਰਮਪੁਰ
| subdivision_type        = ਦੇਸ਼
| subdivision_name        = [[ਭਾਰਤ]]
| subdivision_type1       = ਰਾਜ
| subdivision_name1       = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2       = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2       = [[ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੋਲਨ]]
| established_title       = 
| established_date        = 
| founder                 = 
| named_for               = 
| government_type         = 
| governing_body          = 
| unit_pref               = Metric
| area_footnotes          = 
| area_rank               = 
| area_total_km2          = 
| elevation_footnotes     = 
| elevation_m             = 
| population_total        = 
| population_as_of        = 
| population_rank         = 
| population_density_km2  = auto
| population_demonym      = 
| population_note         = 
| demographics_type1      = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1    = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1     = ਹਿੰਦੀ, ਪਹਾੜੀ
| timezone1               = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1             = +5:30
| postal_code_type        = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code             = 173209
| area_code_type          = STD
| area_code               = 01792
| registration_plate      = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰ.ਟੀ.ਓ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ#HP—ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|HP]]- 
| blank1_name_sec1        = ਰਾਸ਼ਟਰੀਕ੍ਰਿਤ ਬੈਂਕ
| blank1_info_sec1        = ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਸੁਬਾਥੂ ਰੋਡ
| blank2_name_sec1        = ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| blank2_info_sec1        = ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| website                 = 
| footnotes               = 
}}

'''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Map of Dharampur, Kasauli, Solan, Himachal Pradesh |url=https://m.mapsofindia.com/villages/himachal-pradesh/solan/kasauli/dharampur.html |access-date=2025-06-08 |website=m.mapsofindia.com}}&lt;/ref&gt;

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਸ਼ਹਿਰ== 
#ਸੋਲਨ, 
#ਕਾਲਕਾ, 
#ਪਿੰਜੌਰ, 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}

==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>pa3n7ahv8jgolguvq9tdmwpeibciag3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810106</id>
      <parentid>810105</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T01:42:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <origin>810106</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6527" sha1="k2zmtyooqao9pp99e98s99nulmdrzz2" xml:space="preserve">
{{Infobox Indian Jurisdiction
| native_name              = ਧਰਮਪੁਰ
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = [[ਭਾਰਤ]]
| subdivision_type1        = ਰਾਜ
| subdivision_name1        = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2        = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2        = [[ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੋਲਨ]]
| established_title        = 
| established_date         = 
| founder                  = 
| named_for                = 
| government_type          = 
| governing_body           = 
| unit_pref                = Metric
| area_footnotes           = 
| area_rank                = 
| area_total_km2           = 
| elevation_footnotes      = 
| elevation_m              = 
| population_total         = 
| population_as_of         = 
| population_rank          = 
| population_density_km2   = auto
| population_demonym       = 
| population_note          = 
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1      = ਹਿੰਦੀ, ਪਹਾੜੀ
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 173209
| area_code_type           = STD
| area_code                = 01792
| registration_plate       = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰ.ਟੀ.ਓ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ#HP—ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|HP]]-
| blank1_name_sec1         = ਰਾਸ਼ਟਰੀਕ੍ਰਿਤ ਬੈਂਕ
| blank1_info_sec1         = ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਸੁਬਾਥੂ ਰੋਡ
| blank2_name_sec1         = ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| blank2_info_sec1         = ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| website                  = 
| footnotes                = 
| coordinates              = {{coord|30.900|77.018|display=title,inline}}
| pushpin_map              = India Himachal Pradesh
| pushpin_map_alt          = Location within Himachal Pradesh
| pushpin_map_caption      = ਧਰਮਪੁਰ
}}

'''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Map of Dharampur, Kasauli, Solan, Himachal Pradesh |url=https://m.mapsofindia.com/villages/himachal-pradesh/solan/kasauli/dharampur.html |access-date=2025-06-08 |website=m.mapsofindia.com}}&lt;/ref&gt;

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਸ਼ਹਿਰ== 
#ਸੋਲਨ, 
#ਕਾਲਕਾ, 
#ਪਿੰਜੌਰ, 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}

==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>k2zmtyooqao9pp99e98s99nulmdrzz2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810138</id>
      <parentid>810106</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T07:53:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਨੇੜੇ ਸ਼ਹਿਰ */</comment>
      <origin>810138</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6539" sha1="gj8smxbstngel7xxf8tgi99r7i411sx" xml:space="preserve">
{{Infobox Indian Jurisdiction
| native_name              = ਧਰਮਪੁਰ
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = [[ਭਾਰਤ]]
| subdivision_type1        = ਰਾਜ
| subdivision_name1        = [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_type2        = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2        = [[ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੋਲਨ]]
| established_title        = 
| established_date         = 
| founder                  = 
| named_for                = 
| government_type          = 
| governing_body           = 
| unit_pref                = Metric
| area_footnotes           = 
| area_rank                = 
| area_total_km2           = 
| elevation_footnotes      = 
| elevation_m              = 
| population_total         = 
| population_as_of         = 
| population_rank          = 
| population_density_km2   = auto
| population_demonym       = 
| population_note          = 
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1      = ਹਿੰਦੀ, ਪਹਾੜੀ
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 173209
| area_code_type           = STD
| area_code                = 01792
| registration_plate       = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰ.ਟੀ.ਓ. ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ#HP—ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|HP]]-
| blank1_name_sec1         = ਰਾਸ਼ਟਰੀਕ੍ਰਿਤ ਬੈਂਕ
| blank1_info_sec1         = ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਸੁਬਾਥੂ ਰੋਡ
| blank2_name_sec1         = ਸੈਂਟਰਲ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| blank2_info_sec1         = ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ
| website                  = 
| footnotes                = 
| coordinates              = {{coord|30.900|77.018|display=title,inline}}
| pushpin_map              = India Himachal Pradesh
| pushpin_map_alt          = Location within Himachal Pradesh
| pushpin_map_caption      = ਧਰਮਪੁਰ
}}

'''ਧਰਮਪੁਰ''', ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ [[ਸੋਲਨ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਧਰਮਪੁਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਵਿਚ ਵਸਿਆ ਕਸਬਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਸੋਲਨ ਤੋਂ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਹਿਸੀਲ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 173209 ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਧਰਮਪੁਰ (ਸੋਲਨ) ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸੋਲਨ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕਾਲਕਾ ਤਹਿਸੀਲ, ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਕੰਡਾਘਾਟ ਤਹਿਸੀਲ, ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਪਿੰਜੌਰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਇਹ ਸਥਾਨ ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਚਕੂਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਕਾਲਕਾ ਇਸ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਹਰਿਆਣਾ ਰਾਜ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Map of Dharampur, Kasauli, Solan, Himachal Pradesh |url=https://m.mapsofindia.com/villages/himachal-pradesh/solan/kasauli/dharampur.html |access-date=2025-06-08 |website=m.mapsofindia.com}}&lt;/ref&gt;

==ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ==
#ਗੁਲਹਾਰੀ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਹੁਰੰਗ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਚਮੀਆਂ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਗੜਖਲ ਸਨਾਵਰ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), 
#ਕਸੌਲੀ ਗੜਖਲ (4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ।

==ਨੇੜੇ ਸ਼ਹਿਰ== 
#[[ਸੋਲਨ]], 
#[[ਕਾਲਕਾ]], 
#[[ਪਿੰਜੌਰ]], 
#ਕਰੋਰਨ 
ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

==ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ==
ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਧਰਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਕੇ ਲੰਗਦੀ ਹੈ। ਜਿਥੋਂ ਰੋਜਾਨਾ [[ਕਾਲਕਾ ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਟੌਯੇ ਟਰੇਨ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਮੇਨ ਸੜਕ ਨੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਧਰਮਪੁਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ।

==ਗੈਲਰੀ==

=== ਧਰਮਪੁਰ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਧਰਮਪੁਰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਧਰਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 1732 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 368 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 38.5% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 80.4% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 27.7% ਹੈ।

=== ਆਬਾਦੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਪੈਰਾਮੀਟਰ'''
|'''ਜਨਗਣਨਾ ਡੇਟਾ'''
|-
|ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ
|1732
|-
|ਕੁੱਲ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ
|368
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|38.5% (667)
|-
|ਕੁੱਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ %
|80.4% (1393)
|-
|ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ
|27.7% (479)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ %
|0.7 % (12)
|-
|ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਆਬਾਦੀ %
|47.9% (829)
|-
|ਕੰਮਕਾਜੀ ਆਬਾਦੀ %
|52.3%
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੇ (0 -6) ਦੀ ਆਬਾਦੀ
|165
|-
|2011 ਤੱਕ ਬੱਚੀਆਂ (0 -6) ਆਬਾਦੀ %
|50.3% (83)
|}

==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਲਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>gj8smxbstngel7xxf8tgi99r7i411sx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Ladpreet sharma</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198781</id>
    <revision>
      <id>810104</id>
      <timestamp>2025-06-08T01:20:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810104</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236" sha1="53vysa425ek9t9ryhucjknlnt10y12i" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Ladpreet sharma}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:20, 8 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>53vysa425ek9t9ryhucjknlnt10y12i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਇਲ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਪਿੰਡ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>198782</id>
    <revision>
      <id>810117</id>
      <timestamp>2025-06-08T04:04:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{ਹਵਾਲੇ}}  {{Ludhiana district}}  [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>810117</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="319" sha1="gekmbm5m0xwjvikyernw9v54j3egwme" xml:space="preserve">{{ਹਵਾਲੇ}}

{{Ludhiana district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>gekmbm5m0xwjvikyernw9v54j3egwme</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Daw Ye Tin</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198783</id>
    <revision>
      <id>810126</id>
      <timestamp>2025-06-08T04:58:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810126</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="231" sha1="0fw0cbtlbtwnr23vb2uhq6afreaxgqk" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Daw Ye Tin}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 04:58, 8 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>0fw0cbtlbtwnr23vb2uhq6afreaxgqk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198784</id>
    <revision>
      <id>810128</id>
      <timestamp>2025-06-08T05:53:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Daw Ye Tin</username>
        <id>55142</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{Infobox pageant titleholder | name = ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ | image = Thae Su Nyein.png | caption = ਅਕਤੂਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ | birth_date = {{Birth date and age|2007|5|24}} | birth_place = [[ਤੌਂਗੂ]], [[ਬਾਗੋ ਸੂਬਾ]], ਮਿਆਂਮਾਰ | height = {{height|m=1.71}} | eye_color = ਹਰਾ | hair_color = ਭੂਰਾ | title = ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਤੌਂਗੂ 2...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>810128</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9449" sha1="9rp7uzas0bbm0bdlqwoqcsqnpljrtay" xml:space="preserve">{{Infobox pageant titleholder
| name = ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ
| image = Thae Su Nyein.png
| caption = ਅਕਤੂਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ
| birth_date = {{Birth date and age|2007|5|24}}
| birth_place = [[ਤੌਂਗੂ]], [[ਬਾਗੋ ਸੂਬਾ]], ਮਿਆਂਮਾਰ
| height = {{height|m=1.71}}
| eye_color = ਹਰਾ
| hair_color = ਭੂਰਾ
| title = ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਤੌਂਗੂ 2024&lt;br&gt;[[ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਮਿਆਂਮਾਰ 2024]]
| competitions = ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਤੌਂਗੂ 2024 (ਵਿਜੇਤਾ)&lt;br&gt;[[ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਮਿਆਂਮਾਰ 2024]] (ਵਿਜੇਤਾ)&lt;br&gt;[[ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ 2024]] (ਦੂਜਾ ਰਨਰ-ਅੱਪ, ਪਦ ਤੋਂ ਹਟਾਇਆ ਗਿਆ, ਟੌਪ 10 ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੋਸਟਿਊਮ ਅਤੇ ਸਵਿਮਸੂਟ)
| alias = ਥਾਏ ਥਾਏ
| occupation = ਸੁੰਦਰਤਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਵਿਜੇਤਾ
| agency = ਗਲੈਮਰਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ
| years_active = 2024–ਹੁਣ ਤੱਕ
| website = [https://missgrandinternational.com/miss/thae-su-nyein/ ਅਧਿਕਾਰਿਕ MGI ਪ੍ਰੋਫ਼ਾਈਲ]
|native_name=သဲစုငြိမ်း|native_name_lang=my}}

'''ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ''' (ਜਨਮ 24 ਮਈ 2007) ਇੱਕ ਮਿਆਂਮਾਰੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਵਿਜੇਤਾ, ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਮਾਡਲ ਹੈ। ਉਹ ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਮਿਆਂਮਾਰ 2024 ਦੀ ਵਿਜੇਤਾ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref name=winner&gt;{{cite web|url=https://www.pct.com.mm/miss-grand-myanmar-2024-ဆုကို-တောင်ငူအလှမယ်-သ/|title=ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਮਿਆਂਮਾਰ 2024 ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਤੌਂਗੂ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ 'ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ' ਨੇ ਜਿੱਤਿਆ|date=11 December 2023|accessdate=11 December 2023|language=my}}&lt;/ref&gt;

ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ ਨੇ ਮਿਆਂਮਾਰ ਦੀ ਪਾਸਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ 2024 ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਰਨਰ-ਅੱਪ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://news.abs-cbn.com/lifestyle/2024/10/25/india-wins-miss-grand-international-2024-ph-bet-cj-opiaza-is-1st-runner-up-2339|title=ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਚੇਲ ਗੁਪਤਾ ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ 2024 ਜਿੱਤੀ; ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਦੇ CJ Opiaza ਪਹਿਲਾ ਰਨਰ-ਅੱਪ|date=25 October 2024}}&lt;/ref&gt;

== ਪ੍ਰਾਰੰਭਿਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ ਦਾ ਜਨਮ 24 ਮਈ 2007 ਨੂੰ ਤੌਂਗੂ, ਬਾਗੋ ਸੂਬਾ, ਮਿਆਂਮਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਧੀ ਹੈ।

== ਕਲਾਤਮਕ ਯਾਤਰਾ ==
ਥੈ ਸੁ ਨਯੇਨ ਨੇ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰਤਾ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਮਿਆਂਮਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁਕਾਬਲੇਦਾਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮਿਆਂਮਾਰ ਦੀ ਨੁਮਾਇندگی ਕਰਦਿਆਂ ਕਈ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 October 2024 |title=အလှမယ် သရဖူထက်ပိုတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ ကိုယ်စားပြုမှု |url=https://burma.irrawaddy.com/opinion/viewpoint/2024/10/30/392464.html |website=Irrawaddy New |language=my}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=13 October 2024 |title=မြန်မာနိုင်ငံကအမျိုးသမီးလေးတစ်ယောက်ကအခုလိုလုပ်နိုင်တယ်ဆိုတာသဲသဲအတွက် အရမ်းကိုဂုဏ်ယူရပါတယ်ဆိုတဲ့အိမ့်မျက်ခြယ် (MUM 3rd Runner Up 2024) |url=https://celegabar.com/?p=1163 |access-date=6 January 2025 |website=Cele Gabar |language=my}}&lt;/ref&gt;

ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਥੈ ਸੁ ਨਯੇਨ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਕਲਾਤਮਕ ਕਦਮ ਚੁੱਕਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=19 November 2024 |title=သဲသဲအတွက်ရုပ်ရှင်က ပထမဆုံးခြေလှမ်းပေမယ့် အခက်အခဲမရှိလောက်ဘူး&quot;ဆိုတဲ့ နော်‌ဖောအယ်ထား |url=https://celepedia.net/?p=2527 |website=celepedia}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=10 November 2024 |title=တောင်ကြီး ” မှာ အချစ်ခံနေရတဲ့ “ သဲသဲလေး ” ရဲ့ ပျော်ရွှင်မှု |url=https://mediaqueenmm.com/video/%e1%80%90%e1%80%b1%e1%80%ac%e1%80%84%e1%80%ba%e1%80%80%e1%80%bc%e1%80%ae%e1%80%b8-%e1%80%99%e1%80%be%e1%80%ac-%e1%80%a1%e1%80%81%e1%80%bb%e1%80%85%e1%80%ba%e1%80%81%e1%80%b6/ |access-date=6 January 2025 |website=Media Queen Tv |language=my}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ ਹੁਣ ਰੂਪੋਲੀ ਪਰਦੇ, ਟੀਵੀ ਵਿਗਿਆਪਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਕਲਾਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=5 November 2024 |title=MGI ပွဲ အပြီး ပထမဆုံး ကြော်ငြာ ရိုက်ကူးရေးကို စိန်နန်းတော်နဲ့ စတင်ခဲ့တဲ့ သဲသဲ |url=https://www.myanmarcelebrity.com/2024/11/mgi.html |access-date=6 January 2025 |website=Myanmar Celebrity |language=my}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2 February 2024 |title=ချစ်ရသူတွေနဲ့ ကျင်းပခဲ့တဲ့ သဲစုညိမ်း ရဲ့ Congratulations Party |url=https://www.myanmarcelebrity.com/2024/02/congratulations-party.html?m=1 |access-date=6 January 2025 |website=Myanmar Celebrity}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |date=29 September 2024 |title=မြန်မာပြည် ရေဘေး အတွက် သိန်း (၄၀) လှူဒါန်းမယ့် MGM |url=https://www.myanmarcelebrity.com/2024/09/mgm.html?m=1 |access-date=28 December 2024 |work=Myanmar Celebrity |language=my}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |date=31 December 2024 |title=လူ (၄၀၀) စာ အတွက် အာဟာရဒါန လှူဒါန်းခဲ့တဲ့ သဲသဲ |url=https://www.myanmarcelebrity.com/2024/12/blog-post_31.html?m=1 |access-date=6 January 2025 |work=Myanmar Celebrity}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=31 December 2024 |title=Mobistar Mobile ဆိုင်အမှတ် (၂) ဖွင့်ပွဲသို့ တက်ရောက်ခဲ့တဲ့ သဲသဲ |url=https://www.myanmarcelebrity.com/2024/12/mobistar-mobile.html?m=1 |access-date=6 January 2025 |website=Myanmar Celebrity}}&lt;/ref&gt;

== ਦਰਤਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ==
==== ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਮਿਆਂਮਾਰ 2024 ====
ਦਸੰਬਰ 2023 ਵਿੱਚ, ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ ਨੇ ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਮਿਆਂਮਾਰ 2024 ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤੌਂਗੂ ਦੀ ਪਾਸਦਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਖਿਤਾਬ ਜਿੱਤਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.myanmarcelebrity.com/2024/10/miss-grand-myanmar.html?m=1|title=ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ ਬਣੀ ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਮਿਆਂਮਾਰ 2024|date=13 October 2024|accessdate=28 December 2024}}&lt;/ref&gt;

==== ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ 2024 ====
ਉਹ ਅਕਤੂਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਥਾਈਲੈਂਡ ਦੇ [[ਬੈਂਕਾਕ]] ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ 2024 ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਿਆਂਮਾਰ ਦੀ ਪਾਸਦਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਕਈ ਇਨਾਮ ਜਿਵੇਂ Miss Beauty Skin, Miss I'Aura Queen ਅਤੇ Miss Fan Vote ਜਿੱਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://mediaqueenmm.com/video/grandfanvote%e1%80%9b%e1%80%9c%e1%80%ad%e1%80%af%e1%80%b7%e1%80%a1%e1%80%9b%e1%80%99%e1%80%ba%e1%80%b8%e1%80%95%e1%80%bb%e1%80%b1%e1%80%ac%e1%80%ba|title=ਥਾਏ ਸੁ ਨਯੇਨ ਬਣੀ ਮਿਸ ਫੈਨ ਵੋਟ ਦੀ ਵਿਜੇਤਾ|date=23 October 2024}}&lt;/ref&gt;

ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੋਸਟਿਊਮ ਅਤੇ ਸਵਿਮਸੂਟ ਰਾਊਂਡ ਵਿੱਚ ਉਹ ਟੌਪ 10 ਵਿੱਚ ਆਈ ਅਤੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਰਨਰ-ਅੱਪ ਰਹੀ। ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਵਿਜੇਤਾ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਰੇਚਲ ਗੁਪਤਾ]] ਬਣੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/924933/india-s-rachel-gupta-is-miss-grand-international-2024/story/|title=ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਚੇਲ ਗੁਪਤਾ ਬਣੀ ਮਿਸ ਗ੍ਰੈਂਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ 2024|date=25 October 2024}}&lt;/ref&gt;

== ਸੰਦਰਭ ==
{{Reflist}}

[[Category:ਜੀਵਤ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 2007]]</text>
      <sha1>9rp7uzas0bbm0bdlqwoqcsqnpljrtay</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Ishwin kaur ghummam</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198785</id>
    <revision>
      <id>810129</id>
      <timestamp>2025-06-08T06:27:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810129</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" sha1="n177620yajp1q9o9gxis984ez2i9p6l" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Ishwin kaur ghummam}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:27, 8 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>n177620yajp1q9o9gxis984ez2i9p6l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Markeste02</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198786</id>
    <revision>
      <id>810144</id>
      <timestamp>2025-06-08T08:03:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810144</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="231" sha1="snei276lcgwb4qn1oln9ib3j1h0tpbm" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Markeste02}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:03, 8 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>snei276lcgwb4qn1oln9ib3j1h0tpbm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਆੲੀਲ ਆਫ਼ ਵਾੲੀਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198787</id>
    <redirect title="ਆਇਲ ਆਫ ਵਾਈਟ" />
    <revision>
      <id>810151</id>
      <timestamp>2025-06-08T08:10:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>Jagmit Singh Brar ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਆੲੀਲ ਆਫ਼ ਵਾੲੀਟ]] ਨੂੰ [[ਆਇਲ ਆਫ ਵਾਈਟ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>810151</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" sha1="nt6fh8kzlpbj9ut49hlks701c5md78r" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਆਇਲ ਆਫ ਵਾਈਟ]]</text>
      <sha1>nt6fh8kzlpbj9ut49hlks701c5md78r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>੪੧੪</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198788</id>
    <redirect title="414" />
    <revision>
      <id>810176</id>
      <timestamp>2025-06-08T08:38:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>Jagmit Singh Brar ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[੪੧੪]] ਨੂੰ [[414]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>810176</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36" sha1="8vl8p926swaw0n1d08cfpjfni8p4bno" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[414]]</text>
      <sha1>8vl8p926swaw0n1d08cfpjfni8p4bno</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:੪੧੪</title>
    <ns>1</ns>
    <id>198789</id>
    <redirect title="ਗੱਲ-ਬਾਤ:414" />
    <revision>
      <id>810178</id>
      <timestamp>2025-06-08T08:38:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>Jagmit Singh Brar ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:੪੧੪]] ਨੂੰ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:414]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>810178</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" sha1="5oaoctyvaoae3nu4ygg9q30rxpcmfx7" xml:space="preserve">#ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:414]]</text>
      <sha1>5oaoctyvaoae3nu4ygg9q30rxpcmfx7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੱਧ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198790</id>
    <redirect title="ਮੱਧ ਪੂਰਬ" />
    <revision>
      <id>810181</id>
      <timestamp>2025-06-08T08:42:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਮੱਧ-ਪੂਰਬ]]</comment>
      <origin>810181</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36" sha1="pxy053iey8ycx1dn9ysx6fl09dff39f" xml:space="preserve">#redirect [[ਮੱਧ-ਪੂਰਬ]]</text>
      <sha1>pxy053iey8ycx1dn9ysx6fl09dff39f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>810182</id>
      <parentid>810181</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T08:43:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>Changed redirect target from [[ਮੱਧ-ਪੂਰਬ]] to [[ਮੱਧ ਪੂਰਬ]]</comment>
      <origin>810182</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36" sha1="jhcollivdmq2q7nnnyz5v57mzzheh2l" xml:space="preserve">#redirect [[ਮੱਧ ਪੂਰਬ]]</text>
      <sha1>jhcollivdmq2q7nnnyz5v57mzzheh2l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Dhanoa86</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198791</id>
    <revision>
      <id>810202</id>
      <timestamp>2025-06-08T09:14:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810202</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="229" sha1="hucvcz4t5fy5z6c3qj0ubr6m0ofz997" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Dhanoa86}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:14, 8 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>hucvcz4t5fy5z6c3qj0ubr6m0ofz997</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Fin.Seaman</title>
    <ns>3</ns>
    <id>198792</id>
    <revision>
      <id>810203</id>
      <timestamp>2025-06-08T10:54:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>810203</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="231" sha1="tdznr2hk8kr2kpdisnkryhnis1w869q" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Fin.Seaman}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:54, 8 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>tdznr2hk8kr2kpdisnkryhnis1w869q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਬਾਣਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198793</id>
    <revision>
      <id>810204</id>
      <timestamp>2025-06-08T11:21:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>FromPunjab</username>
        <id>27459</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1288107608|Makhan Shah Labana]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>810204</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9108" sha1="obt34l56oppk3x790rhkrm3v2zvmqp0" xml:space="preserve">
{{Reflist}}

'''ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲੁਬਾਨਾ''' ([[ਲਬਾਣਾ ਬਿਰਾਦਰੀ|ਇਸ ਨੂੰ ਲੋਬਾਨਾ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; 7 ਜੁਲਾਈ 1619-1674) ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ [[ਸਿੱਖ]] ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਵਪਾਰੀ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ  ਖੋਜ 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1664 ਵਿੱਚ ਬਕਾਲਾ ਵਿਖੇ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=A history of the Sikhs from the origin of the nation to the battles of the Sutlej |url=https://www.rarebooksocietyofindia.org/book_archive/196174216674_10153455457621675.pdf |access-date=2023-08-14}}&lt;/ref&gt;ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ, ਧੀਰ ਮੱਲ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ [[ਮਸੰਦ]] ਸ਼ਿਹਾਨ ਨੂੰ ਹਮਲੇ ਲਈ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਅਤੇ [[ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ  ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰਨ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=19 December 2000 |title=SHIHAN - the Sikh Encyclopedia |url=https://www.thesikhencyclopedia.com/biographical/hindu-bhagats-and-poets-and-punjabi-officials/shihan/}}&lt;/ref&gt;

== ਜਨਮ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Baba_Makhan_Shah.jpg|thumb|20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਾਬਾਨਾ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ]]
ਸੰਨ 1619 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਈ ਦਾਸਾ ਲਾਬਨਾ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ ਹਨ। ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਦੇ ਟਾਂਡਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ, ਪਰ ਕਰਨਲ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਟਾਂਡਾ ਨਾਮ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਵਿੱਚ ਮਨਸੂਰਾ ਟਾਂਡਾ, [[ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਵਿੱਚ ਖੇਡ ਟਾਂਡਾ; ਬਸਤੀ ਟਾਂਡਾ; ਸੰਕਪੁਰ ਟਾਂਡਾ; ਚਿਕਵਾਡ਼ੀ ਟਾਂਡਾ, [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਨਾਕਾ ਟਾਂਡਾ, [[ਕਰਨਾਟਕ]] ਵਿੱਚ ਅਨਾਪੁਰ ਟਾਂਡਾ ਅੰਧਾਰਾ ਯੇਰਾ; ਗੋਡਾ ਟਾਂਡਾ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਟਾਂਡਾ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਿੰਡ ਹਨ। ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ ਮੈਕਕੌਲਿਫ, ਜੀ. ਐੱਸ. ਛਾਬਡ਼ਾ, ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਵਿਦਵਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ [[ਗੁਜਰਾਤ]] ਦੇ ਕਾਥੀਆਵਰ  ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਸਨ।

ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਬਾਰੇ ਭੱਟ ਵਾਹਿਸ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈਃ

* ''ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ, ਭਾਈ ਦਾਸਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਬਿਨੈ ਦਾ ਪੋਤਾ, ਬਹੇਰੂ ਦਾ ਮਾਤਰੀ ਪੋਤਾ।''
* ''ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਕਾਫਲਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਮਟਨ ਮਾਰਟੰਡ ਦੀ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਾਈ ਦਾਸਾ  ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਰੁ ਰਾਮ ਨਾਲ ਮੋਟਾ ਟਾਂਡਾ ਵਿਖੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਦਾਸਾ ਨੇ ਉੱਥੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ।''

ਉਸ ਨੇ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]], [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]], [[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅਰਬੀ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਿੱਖੀਆਂ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ [[ਲੁਬਾਨਕੀ|ਲਾਬੰਕੀ]] ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀਤਲ ਦੇਵੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਲਜੈ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਨਾਇਕ ਰਾਜਪੂਤ ਦੇ ਸੈਂਡਲਸ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਾਇਕ ਪੁਰੋਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਲਾਲ ਦਾਸ ਰੱਖਿਆ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਲ ਦਾਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫੇਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਇਕ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਜੋ [[ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਲੜਾਈ|ਚਮਕੌਰ ਦੀ]] ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। [[ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਰਾਏ ਬੰਜਾਰਾ|ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਸ਼ਾਹ ਬੰਜਾਰਾ]] ਦੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਾਬਨਾ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰਕ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸੰਬੰਧ ਸਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਕੋਲ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੇੜਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮਰੀਨ ਰਾਹੀਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਸ਼ਾਹ [[ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਰਾਏ ਬੰਜਾਰਾ|ਬੰਜਾਰਾ]] , ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਾਬਾਨਾ ਦੀਆਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਸਨ।  (ਇਹ ਹਵਾਲਾ ਬਾਬਾ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ ਮੇਹਰਮ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੀ ਕਿਤਾਬ ਮਹਿਲ ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਾਬਨਾ 1940 ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

== ਪੇਸ਼ਾ ==
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਪਾਰੀ ਵਪਾਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਮੱਖਣ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਸੀ ਜੋ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਰਾਹੀਂ ਕੀਮਤੀ ਮਾਲ ਲਿਆਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਮਾਲ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ, ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਤੱਕ ਥੋਕ ਵਿੱਚ ਵੇਚਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਮਸਾਲੇ, ਬੰਗਾਲੀ ਰੇਸ਼ਮ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਲਾਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਊਠਾਂ, ਬਲਦਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਗੱਡੀਆਂ ਖਿੱਚਦੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਮਿਸਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਰ ਕਰ ਲਿਆ  ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲ ਤੱਕ ਵਪਾਰ  ਕੀਤਾ।

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* [[Baba Makhan Shah Labana Foundation|ਬਾਬਾ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਾਬਣਾ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ]]
* [[ਲਬਾਣਾ ਬਿਰਾਦਰੀ|ਲਾਬਾਨਾ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Sikhism}}

* [http://www.srigurugranthsahib.org/guru-teg-bahadur/discovery.htm www.srigurugranthsahib.org]
* [http://www.sikh-heritage.co.uk/movements/lobanas/lobanasVS.htm www.sikh-heritage.co.uk]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1674]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ]]</text>
      <sha1>obt34l56oppk3x790rhkrm3v2zvmqp0</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>