ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="pa">
  <siteinfo>
    <sitename>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</sitename>
    <dbname>pawiki</dbname>
    <base>https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ਮੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ਖ਼ਾਸ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ਫਰਮਾ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ਮਦਦ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ਫਾਟਕ</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2128</id>
    <revision>
      <id>811290</id>
      <parentid>810235</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T14:00:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdulkadirali.official</username>
        <id>55286</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>811290</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26566" sha1="kf18xijvi4bi1zii29k4w1gr49ze66a" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ਵੀਰ ਸਿੰਘ
| image            = Bahi Veer Singh.png
| image_size       = 
| caption          = 
| birth_date       = {{Birth date|df=yes|1872|12|05}}&lt;ref name=Gurmukh&gt;{{cite book|author=Giani Maha Singh|title=Gurmukh Jeevan|orig-year= 1977 |year=2009|publisher=Bhai Vir Singh Sahit Sadan|place=New Delhi}}&lt;/ref&gt;
| birth_place      = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ (ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ]]
| death_date       = {{Death date and age|df=yes|1957|06|10|1872|12|05}}&lt;ref name=Gurmukh /&gt;
| death_place      = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ]], ਭਾਰਤ
| language         = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| education        = ਦਸਵੀਂ&lt;ref name=Gurmukh /&gt;
| alma_mater       = ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਚਰਚ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ ਬਜ਼ਾਰ ਕਸੇਰੀਆਂ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ&lt;ref name=Gurmukh /&gt;
| period           = 1891
| genre            = 
| occupation       = ਕਵੀ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਗੀਤਕਾਰ, ਨਾਵਲਕਾਰ, ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਕਾਰ
| subject          = 
| movement         = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]]
| notableworks     = ''[[ਸੁੰਦਰੀ]]'' (1898), ''[[ਬਿਜੈ ਸਿੰਘ]]'' (1899), ''ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ'',&quot;[[ਰਾਣਾ ਸੁਰਤ ਸਿੰਘ]]&quot; (1905)&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|title=Rana Surat Singh |encyclopedia=The Sikh Encyclopedia|date=19 December 2000|url=http://www.thesikhencyclopedia.com/literature-in-the-singh-sabha-movement/rana-surat-singh|access-date=17 August 2013}}&lt;/ref&gt;
| spouse           = ਮਾਤਾ ਚਤਰ ਕੌਰ
| children         = 2 ਸਪੁੱਤਰੀਆਂ
| relatives        = 
| awards           = {{ubl|[[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ]] (1955)&lt;ref name=Bhai&gt;{{cite journal|title=BHAI VIR SINGH|journal=The Tribune Spectrum|issue=Sunday, 30 April 2000|url=http://www.tribuneindia.com/2000/20000430/spectrum/main2.htm#1|access-date=17 August 2013}}&lt;/ref&gt;|[[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ]] (1956)&lt;ref name=Gurmukh /&gt;&lt;ref name=Vir&gt;{{cite web|title=Padam Bhushan Awards list sl 10|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/LST-PDAWD.pdf|publisher=Ministry of home affairs ,GOI|access-date=17 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130510095705/http://w/pdfs/LST-PDAWD.pdf|archive-date=10 May 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;}}
| website          = {{URL|bvsss.org}}
| portaldisp       = 
}}
{{Sikh literature}}
'''ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ''' (5 ਦਸੰਬਰ 1872 – 10 ਜੂਨ 1957) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕਵੀ]], ਵਿਦਵਾਨ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਸਾਹਿਤਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਸਿੰਘ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਇੰਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੁੰ ਭਾਈ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਸੰਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

== ਪਰਿਵਾਰਕ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
1872 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਡਾ: ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ। ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਤਾਅਲੁੱਕ [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉਪ-ਗਵਰਨਰ (ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਹਾਦੁਰ) ਦੀਵਾਨ ਕੌੜਾ ਮੱਲ ਤੱਕ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਰੋੜਵੰਸ਼ ਦੇ ਚੁੱਘ ਗੋਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਜੂਨ 2025}} ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ,  (1788-1878), ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਮੱਠਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਬਕ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਅਤੇ [[ਬ੍ਰਜ]] ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚਿਕਿਤਸਾ ਦੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਆਯੁਰਵੇਦ]], [[ਸਿੱਧ]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਨੀ ਇਲਾਜ|ਯੁਨਾਨੀ]]) ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ, ਡਾ. ਚਰਨ ਸਿੰਘ (1853-1908) ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਨਾ, [[ਗਿਆਨੀ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ]] (1828-1908), ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਗਿਆਨੀ ਬੁੰਗੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਗਿਆਨੀ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਸ਼ੇਖ਼ ਸਆਦੀ]] ਦੀਆਂ ''[[ਗੁਲਿਸਤਾਨ]]'' ਅਤੇ ''[[ਬੋਸਤਾਨ (ਸਾਦੀ)|ਬੋਸਤਾਨ]]'' ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਬ੍ਰਜ ਰੂਪ ਲਿਖਿਆ।&lt;ref&gt;Singh, Jvala. 2023. ‘Vir Singh’s Publication of the Gurpratāp Sūraj Granth’. In Bhai Vir Singh (1872-1957) : Religious and Literary Modernities in Colonial and Post-Colonial Indian Punjab. Routledge Critical Sikh Studies. New York: Routledge.&lt;/ref&gt; ਸਤਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਤਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। 10 ਜੂਨ 1957 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;[http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/literature/veer.html Bhai Vir Singh (1872–1957)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160724221917/http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/literature/veer.html |date=2016-07-24 }}. Sikh-history.com. Retrieved on 16 December 2018.&lt;/ref&gt;
[[File:Dr charan singh 1.png|thumb| Bhai Vir Singh with his father on the left, Dr. Charan Singh, and maternal grandfather, Giani Hazara Singh, on the right.]]

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਮਿਲਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]], [[ਉਰਦੂ]] ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵੀ ਸਿੱਖੀ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚਰਚ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ 1891 ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=Gurmukh /&gt; ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਚਰਚ ਮਿਸ਼ਨ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਸਹਿਪਾਠੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਛੱਡ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਅਪਣਾਇਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਨਿਸ਼ਠਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਗਈ। ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲਿਖਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪਾਂ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=dog&gt;{{cite book|author=Ranjit Singh (OBE.) |title=Sikh Achievers |url=https://books.google.com/books?id=qfuDnpVlmlcC&amp;pg=PA30 |year=2008 |publisher=Hemkunt Press |isbn=978-81-7010-365-3 |pages=30–}}&lt;/ref&gt;

==ਰਾਜਸੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Working Desk of BHAI VIR SINGH.jpg|thumb|ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮਕਾਰ ਵਾਲਾ ਡੈਸਕ]]ਇਸ ਸਮੇਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ ਅਹਿਮਦੀ ਤੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉਰਦੂ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਹਿੱਸਾ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਾਇਆ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%98%20%E0%A8%B8%E0%A8%AD%E0%A8%BE%20%E0%A8%B2%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%B0|title=ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ - ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ|website=punjabipedia.org|access-date=2021-05-22|quote=ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਹਨ। -     .......     [ਸਹਾ. ਗ੍ਰੰਥ––ਡਾ.ਗੰਡਾ ਸਿਘ : ‘ਪੰਜਾਬ’, : ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਅਸ਼ੋਕ : ‘ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ’; Dr. G.S. Chhabra : Advanced History of India]       }}&lt;/ref&gt;

== ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ==
ਭਾਈ ਵੀਰ ਦੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਕਾਰਨ ਹੇਠਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ:

* [[ਚੀਫ਼ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bvsss.org/abt-bvs.html|title=BVSSS|website=www.bvsss.org|access-date=2022-12-01}}&lt;/ref&gt;
* [[ਸੈਂਟਰਲ ਖਾਲਸਾ ਯਤੀਮਖਾਨਾ|ਸੈਂਟਰਲ ਖਾਲਸਾ ਯਤੀਮ ਖ਼ਾਨਾ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮਤ ਵਿਦਿਆਲਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
* [[ਪੰਜਾਬ ਐਂਡ ਸਿੰਧ ਬੈਂਕ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* ਵਜ਼ੀਰ ਹਿੰਦ ਪ੍ਰੈੱਸ ਪਹਿਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪ ਵਾਲਾ ਗੁਰਮੁਖੀ ਛਾਪਾਖਾਨਾ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;ਪਹਿਲੇ 1892 ਵਿੱਚ ਲਿਥੋਗਰਾਫ ਪ੍ਰੈੱਸ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.discoversikhism.com/sikh_library/english/bhai_vir_singh.html|title=ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ|last=ਸਿੰਘ|first=ਹਰਬੰਸ|publisher=Sahitya Akademi , New Delhi|year=1972|edition=Bhai Vir Singh Sahitya Sadan , 1984|location=New Delhi|pages=27-28|quote=An intelligence report( quote from “Secret Memorendumon on recent Development in Sikh Politics,1911)
Bhai Vir Singh is the son of Charan Singh ….He was first employed in the office of the Tract Society and afterwards became a partner in in the Wazir-I-Hind Press which he is said to now own.He is editor and Manager of the Khalsa Samachar, a Gurmukhi journal which is published at Amritsar….Vir Singh has much influence over Sardar Sunder Singh and is very intimate with Trilochan Singh.He is reported to be making overtures to the Head Granthi of Golden Temple with a view to bringing that institute under the control of neo-Sikh party. He also associates with Harnam Singh , Jodh Singh M.A,and other persons of similar character…..He is a member of the council of Khalsa College…Though Vir Singh was originally a man of no position he seems to have acquired himself the position of the Guru and obeisance has been done to him even by Sardar Sunder Singh.He may be regarded as a zealous neo-Sikh and thoroughly anti British.}}&lt;/ref&gt;
* ਖਾਲਸਾ ਸਮਾਚਾਰ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Gurmukh&quot; /&gt;
* [[ਖਾਲਸਾ ਟ੍ਰੈਕਟ ਸੁਸਾਇਟੀ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Gurmukh&quot; /&gt;

== ਯਾਦਗਾਰੀ ਘਰ ==
ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁਸ਼ਤੈਨੀ ਘਰ ਕਟੜਾ ਗਰਬਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। 1925 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਾਰੈਂਸ ਰੋਡ ਸਥਿਤ 5 ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਘਰ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਤੇ 1930 ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਤੌਰ ਤੇ [[ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਘਰ]] ਵੱਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===ਗਲਪ === 
#[[ਸੁੰਦਰੀ]] (1898)
#ਬਿਜੇ ਸਿੰਘ (1899)
#[[ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ]]-ਦੋ ਭਾਗ(1890 ਤੇ 1927)
#ਸੱਤ ਔਖੀਆਂ ਰਾਤਾਂ (1919)
#[[ਬਾਬਾ ਨੌਧ ਸਿੰਘ]] (1907, 1921)&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Malhotra|first=Anshu|last2=Murphy|first2=Anne|date=2020-04-02|title=Bhai Vir Singh (1872–1957): Rethinking literary modernity in Colonial Punjab|url=https://doi.org/10.1080/17448727.2019.1674513|journal=Sikh Formations|volume=16|issue=1-2|pages=1–13|doi=10.1080/17448727.2019.1674513|issn=1744-8727}}&lt;/ref&gt;
#ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਭਾਗ ਦੂਜਾ (1927)
#ਰਾਣਾ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਮਹਾਂ ਕਾਵਿ (1905)
#ਰਾਣਾ ਭਬੋਰ

===ਗੈਰ-ਗਲਪ===
====ਜੀਵਨੀਆਂ====
*ਸ੍ਰੀ ਕਲਗੀਧਰ ਚਮਤਕਾਰ (1925)
*[[ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀ]], (1926)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਮਤਕਾਰ (1928)
*ਭਾਈ ਝੰਡਾ ਜੀਓ (1933)
*ਭਾਈ ਭੂਮੀਆਂ ਅਤੇ ਕਲਿਜੁਗ ਦੀ ਸਾਖੀ (1936)
*ਸੰਤ ਗਾਥਾ (1938)
*ਸ੍ਰੀ ਅਸ਼ਟ ਗੁਰ ਚਮਤਕਾਰ ਭਾਗ - 1 ਤੇ 2 (1952)
*ਗੁਰਸਿੱਖ ਵਾੜੀ (1951)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਗੁਰ ਬਾਲਮ ਸਾਖੀਆਂ (1955)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਗੁਰ ਬਾਲਮ ਸਾਖੀਆਂ (1955)

=== ਨਾਟਕ ===
* ਰਾਜਾ ਲਖਦਾਤਾ ਸਿੰਘ

====ਟੀਕੇ ਅਤੇ ਹੋਰ====
*ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਭਗਤ ਮਾਲਾ (1912)
*ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (1914)
*ਗੰਜ ਨਾਮਹ ਸਟੀਕ (1914)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਕੋਸ਼ (1927)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਸੂਰਜ ਗਰੰਥ ਸਟਿੱਪਣ (1927-1935)-ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਸਹਿਤ 14 ਜਿਲਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ&lt;ref name=EOS&gt;http://www.learnpunjabi.org/eos/VIR%20SINGH%20BHAI%20%281872-1957%29.html ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼&lt;/ref&gt;
*[http://sikhdigitallibrary.blogspot.com/2013/06/devi-pujan-partal-bhai-by-veer-singh.html ਦੇਵੀ ਪੂਜਨ ਪੜਤਾਲ] (1932)
*ਪੰਜ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਟੀਕ (1940)
*[[ਕਬਿੱਤ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] (1940)
*ਵਾਰਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ
*ਬਨ ਜੁੱਧ
*ਸਾਖੀ ਪੋਥੀ (1950)

===ਕਵਿਤਾ ===
#[[ਦਿਲ ਤਰੰਗ]](1920)
#ਤ੍ਰੇਲ ਤੁਪਕੇ(1921)
#ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਹਾਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%B2%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%82_%E0%A8%A6%E0%A9%87_%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B0.pdf|title=ਇੰਡੈਕਸ:ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਹਾਰ.pdf - ਵਿਕੀਸਰੋਤ|website=pa.wikisource.org|access-date=2020-02-04}}&lt;/ref&gt;(1921)
#[[ਮਟਕ ਹੁਲਾਰੇ]]&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%AE%E0%A8%9F%E0%A8%95_%E0%A8%B9%E0%A9%81%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A9%87.pdf|title=ਇੰਡੈਕਸ:ਮਟਕ ਹੁਲਾਰੇ.pdf - ਵਿਕੀਸਰੋਤ|website=pa.wikisource.org|access-date=2020-02-04}}&lt;/ref&gt;(1922)
#ਬਿਜਲੀਆਂ ਦੇ ਹਾਰ(1927)
#ਪ੍ਰੀਤ ਵੀਣਾਂ
#ਮੇਰੇ ਸਾਂਈਆਂ ਜੀਉ(1953)
#ਕੰਬਦੀ ਕਲਾਈ
#ਨਿੱਕੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ
#ਕੰਤ ਮਹੇਲੀ-ਬਾਰਾਂਮਾਹ
#ਸਮਾਂ
#ਵਾਲਵਲਾ
#ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁੱਲ ਤੋੜਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ 
#ਦਰਦ ਦੇਖ ਦੁੱਖ ਆਂਦਾ[[ਤਸਵੀਰ:Stamp of India - 1972 - Colnect 372284 - Birth Centenary Bhai Vir Singh 1872-1957 - Poet.jpeg|thumb|ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਡਾਕ ਟਿਕਟ 1972 ਭਾਰਤ]]

==ਸਨਮਾਨ ==
ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1949 ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ ਆਫ ਉਰੀਐਂਟਲ ਲਰਨਿੰਗ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ। 1952 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1950 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿੱਦਿਅਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੰਦਨ ਗ੍ਰੰਥ ਭੇਂਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1955 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮੇਰੇ ਸਾਂਈਆਂ ਜੀਉ’ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਅਕਾਦਮੀ ਵਲੋਂ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ। 1956 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ [[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ]] ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

==ਹੋਰ==
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਵੀ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਤਿਆਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਆਰੰਭਿਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਨਨਾਣ ਭਰਜਾਈ ਸਿਖਿਆਦਾਇਕ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਅਤੇ [[ਭਰਥਰੀ ਹਰੀ]] ਦਾ ‘ਨੀਤੀ ਸ਼ਤਕ’ (ਅਨੁਵਾਦ) ਨਿਰੋਲ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰੂਪ ਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਤਮਕ ਰੁਚੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਂਤ ਛੰਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੈ।
[[file:BHAI VIR SINGH MEMORIAL HOUSE DRAWING ROOM VIEW.jpg|thumb|ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਘਰ]]

ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਧੁਨਿਕ ਕਵਿਤਾ ਵਜੋਂ 1905 ਵਿੱਚ ਰਚੇ ਆਪਣੇ ਮਹਾਂ ਕਾਵਿ ‘[[ਰਾਣਾ ਸੁਰਤ ਸਿੰਘ]]’ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਥਾ ਵਸਤੂ ਲਈ ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਮਹਾਂ ਕਾਵਿ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਂਤ ਰਸ ਲਈ ਸਿਰਖੰਡੀ ਛੰਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਦਰਸ਼ਨਿਕ ਆਦਰਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਅਧਾਰ ਗੁਰਮਤਿ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ। [[ਰਾਣਾ ਸੁਰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਕੌਮੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਰਾਣੀ ਰਾਜ ਕੌਰ ਉਸ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋਈ ਤੜਫਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅੰਤ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਹੀ ਸਹਾਰਾ ਉਸਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਸੁੱਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਾਫੀ ਅਦਭੁੱਤ ਹੈ। ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਰੂਪ ਦੀ ਕਾਫੀ ਵੰਨਗੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ‘ਮਟਕ ਹੁਲਾਰੇ’ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਰੁਮਾਂਟਿਕ, ਰਸਮਈ ਤੇ ਰਹੱਸਮਈ ਵਰਨਣ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
===ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ===
ਭਾਈ ਵੀਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮੋਢੀ ਹੈ। ਨਮੂਨੇ ਵਜੋਂ:-

===ਕੰਬਦੀ ਕਲਾਈ===
&lt;blockquote&gt;&lt;poem&gt;
ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਮਿਲੇ ਅਸਾਨੂੰ
ਅਸਾਂ ਧਾ ਗਲਵਕੜੀ ਪਾਈ,
ਨਿਰਾ ਨੂਰ ਤੁਸੀਂ ਹੱਥ ਨ ਆਏ
ਸਾਡੀ ਕੰਬਦੀ ਰਹੀ ਕਲਾਈ,

ਧਾ ਚਰਨਾਂ ਤੇ ਸੀਸ ਨਿਵਾਯਾ
ਸਾਡੇ ਮੱਥੇ ਛੋਹ ਨ ਪਾਈ,
ਤੁਸੀਂ ਉੱਚੇ ਅਸੀਂ ਨੀਵੇਂ ਸਾਂ
ਸਾਡੀ ਪੇਸ਼ ਨ ਗਈਆ ਕਾਈ।

ਫਿਰ ਲੜ ਫੜਨੇ ਨੂੰ ਉੱਠ ਦੌੜੇ
ਪਰ ਲੜ ਓ ‘ਬਿਜਲੀ-ਲਹਿਰਾ’,
ਉਡਦਾ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ
ਛੁਹ ਸਾਨੂੰ ਗਯਾ ਲਾਈ;

ਮਿੱਟੀ ਚਮਕ ਪਈ ਇਹ ਮੋਈ
ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਸ਼ਕੇ
ਬਿਜਲੀ ਕੂੰਦ ਗਈ ਥਰਰਾਂਦੀ,
ਹੁਣ ਚਕਾਚੂੰਧ ਹੈ ਛਾਈ!
&lt;/poem&gt;&lt;/blockquote&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
*[[ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ]]
*[[ਅਜੀਤ ਕੌਰ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category|Vir Singh|ਵੀਰ ਸਿੰਘ}}
*''Bhai Vir Singh: Life, Times and Works'' by Gurbachan Singh Talib and Attar Singh, ed., Chandigarh, 1973
*[http://www.bhaivirsinghjiandprofessorpuransinghjiaudio.com/ Bhai Sahib Bhai Vir Singh Ji Books: MP3 audio and PDF books]
*[http://www.maskeensahib.com/index.php?p=p_36&amp;sName=Pyare-Jio---Bhai-Vir-Singh Bhai Vir Singh Books: MP3 audio of books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151017091756/http://www.maskeensahib.com/index.php?p=p_36&amp;sName=Pyare-Jio---Bhai-Vir-Singh |date=2015-10-17 }}
*[http://www.sikhmissionarysociety.org/sms/smspublications/sundri/sundri/ Sundari : Read Sundari book in English]
*[http://hook2book.com/index.php?rt=product/search&amp;keyword=Bhai%20Sahib%20Bhai%20Veer%20Singh&amp;page=1&amp;limit=45 Books of Bhai Veer Singh Ji]
{{Sikhism}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1872]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1957]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]</text>
      <sha1>kf18xijvi4bi1zii29k4w1gr49ze66a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811384</id>
      <parentid>811290</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:04:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Abdulkadirali.official|Abdulkadirali.official]] ([[User talk:Abdulkadirali.official|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀਆਂ ਸੋਧਾਂ ਵਾਪਸ ਮੋੜ ਕੇ [[User:Charan Gill|Charan Gill]] ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਆਖ਼ਰੀ ਰੀਵਿਜ਼ਨ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ</comment>
      <origin>810235</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26579" sha1="dc1f41sn2ss5gmlylkqgfta3noo4wrw" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ਵੀਰ ਸਿੰਘ
| image            = Bahi Veer Singh.png
| image_size       = 
| caption          = 
| birth_date       = {{Birth date|df=yes|1872|12|05}}&lt;ref name=Gurmukh&gt;{{cite book|author=Giani Maha Singh|title=Gurmukh Jeevan|orig-year= 1977 |year=2009|publisher=Bhai Vir Singh Sahit Sadan|place=New Delhi}}&lt;/ref&gt;
| birth_place      = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ (ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ)|ਪੰਜਾਬ]], [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ]]
| death_date       = {{Death date and age|df=yes|1957|06|10|1872|12|05}}&lt;ref name=Gurmukh /&gt;
| death_place      = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ]], ਭਾਰਤ
| language         = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| education        = ਦਸਵੀਂ&lt;ref name=Gurmukh /&gt;
| alma_mater       = ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਚਰਚ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ ਬਜ਼ਾਰ ਕਸੇਰੀਆਂ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ&lt;ref name=Gurmukh /&gt;
| period           = 1891
| genre            = 
| occupation       = ਕਵੀ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਗੀਤਕਾਰ, ਨਾਵਲਕਾਰ, ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਕਾਰ
| subject          = 
| movement         = [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]]
| notableworks     = ''[[ਸੁੰਦਰੀ]]'' (1898), ''[[ਬਿਜੈ ਸਿੰਘ]]'' (1899), ''ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ'',&quot;[[ਰਾਣਾ ਸੁਰਤ ਸਿੰਘ]]&quot; (1905)&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|title=Rana Surat Singh |encyclopedia=The Sikh Encyclopedia|date=19 December 2000|url=http://www.thesikhencyclopedia.com/literature-in-the-singh-sabha-movement/rana-surat-singh|access-date=17 August 2013}}&lt;/ref&gt;
| spouse           = ਮਾਤਾ ਚਤਰ ਕੌਰ
| children         = 2 ਸਪੁੱਤਰੀਆਂ
| relatives        = 
| awards           = {{ubl|[[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ]] (1955)&lt;ref name=Bhai&gt;{{cite journal|title=BHAI VIR SINGH|journal=The Tribune Spectrum|issue=Sunday, 30 April 2000|url=http://www.tribuneindia.com/2000/20000430/spectrum/main2.htm#1|access-date=17 August 2013}}&lt;/ref&gt;|[[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ]] (1956)&lt;ref name=Gurmukh /&gt;&lt;ref name=Vir&gt;{{cite web|title=Padam Bhushan Awards list sl 10|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/LST-PDAWD.pdf|publisher=Ministry of home affairs ,GOI|access-date=17 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130510095705/http://www.mha.nic.in/pdfs/LST-PDAWD.pdf|archive-date=10 May 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;}}
| website          = {{URL|bvsss.org}}
| portaldisp       = 
}}
{{Sikh literature}}
'''ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ''' (5 ਦਸੰਬਰ 1872 – 10 ਜੂਨ 1957) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕਵੀ]], ਵਿਦਵਾਨ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਸਾਹਿਤਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਸਿੰਘ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਇੰਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੁੰ ਭਾਈ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਸੰਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

== ਪਰਿਵਾਰਕ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
1872 ਵਿੱਚ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਡਾ: ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਨ। ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਤਾਅਲੁੱਕ [[ਮੁਲਤਾਨ]] ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉਪ-ਗਵਰਨਰ (ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਹਾਦੁਰ) ਦੀਵਾਨ ਕੌੜਾ ਮੱਲ ਤੱਕ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਰੋੜਵੰਸ਼ ਦੇ ਚੁੱਘ ਗੋਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=ਜੂਨ 2025}} ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ,  (1788-1878), ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਮੱਠਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਬਕ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ। ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] ਅਤੇ [[ਬ੍ਰਜ]] ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚਿਕਿਤਸਾ ਦੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਆਯੁਰਵੇਦ]], [[ਸਿੱਧ]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਨੀ ਇਲਾਜ|ਯੁਨਾਨੀ]]) ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ, ਡਾ. ਚਰਨ ਸਿੰਘ (1853-1908) ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਨਾ, [[ਗਿਆਨੀ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ]] (1828-1908), ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਗਿਆਨੀ ਬੁੰਗੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਸਨ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਗਿਆਨੀ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਸ਼ੇਖ਼ ਸਆਦੀ]] ਦੀਆਂ ''[[ਗੁਲਿਸਤਾਨ]]'' ਅਤੇ ''[[ਬੋਸਤਾਨ (ਸਾਦੀ)|ਬੋਸਤਾਨ]]'' ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਬ੍ਰਜ ਰੂਪ ਲਿਖਿਆ।&lt;ref&gt;Singh, Jvala. 2023. ‘Vir Singh’s Publication of the Gurpratāp Sūraj Granth’. In Bhai Vir Singh (1872-1957) : Religious and Literary Modernities in Colonial and Post-Colonial Indian Punjab. Routledge Critical Sikh Studies. New York: Routledge.&lt;/ref&gt; ਸਤਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਚਤਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। 10 ਜੂਨ 1957 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;[http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/literature/veer.html Bhai Vir Singh (1872–1957)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160724221917/http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/literature/veer.html |date=2016-07-24 }}. Sikh-history.com. Retrieved on 16 December 2018.&lt;/ref&gt;
[[File:Dr charan singh 1.png|thumb| Bhai Vir Singh with his father on the left, Dr. Charan Singh, and maternal grandfather, Giani Hazara Singh, on the right.]]

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਮਿਲਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]], [[ਉਰਦੂ]] ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵੀ ਸਿੱਖੀ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚਰਚ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ 1891 ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=Gurmukh /&gt; ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਚਰਚ ਮਿਸ਼ਨ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਸਹਿਪਾਠੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਛੱਡ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਅਪਣਾਇਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਨਿਸ਼ਠਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਗਈ। ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲਿਖਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪਾਂ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=dog&gt;{{cite book|author=Ranjit Singh (OBE.) |title=Sikh Achievers |url=https://books.google.com/books?id=qfuDnpVlmlcC&amp;pg=PA30 |year=2008 |publisher=Hemkunt Press |isbn=978-81-7010-365-3 |pages=30–}}&lt;/ref&gt;

==ਰਾਜਸੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Working Desk of BHAI VIR SINGH.jpg|thumb|ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕੰਮਕਾਰ ਵਾਲਾ ਡੈਸਕ]]ਇਸ ਸਮੇਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵਜੋਂ ਅਹਿਮਦੀ ਤੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉਰਦੂ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਹਿੱਸਾ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਾਇਆ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%98%20%E0%A8%B8%E0%A8%AD%E0%A8%BE%20%E0%A8%B2%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%B0|title=ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ - ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ|website=punjabipedia.org|access-date=2021-05-22|quote=ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਹਨ। -     .......     [ਸਹਾ. ਗ੍ਰੰਥ––ਡਾ.ਗੰਡਾ ਸਿਘ : ‘ਪੰਜਾਬ’, : ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਅਸ਼ੋਕ : ‘ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ’; Dr. G.S. Chhabra : Advanced History of India]       }}&lt;/ref&gt;

== ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ==
ਭਾਈ ਵੀਰ ਦੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt; ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਕਾਰਨ ਹੇਠਲੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ:

* [[ਚੀਫ਼ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bvsss.org/abt-bvs.html|title=BVSSS|website=www.bvsss.org|access-date=2022-12-01}}&lt;/ref&gt;
* [[ਸੈਂਟਰਲ ਖਾਲਸਾ ਯਤੀਮਖਾਨਾ|ਸੈਂਟਰਲ ਖਾਲਸਾ ਯਤੀਮ ਖ਼ਾਨਾ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* [[ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮਤ ਵਿਦਿਆਲਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
* [[ਪੰਜਾਬ ਐਂਡ ਸਿੰਧ ਬੈਂਕ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
* ਵਜ਼ੀਰ ਹਿੰਦ ਪ੍ਰੈੱਸ ਪਹਿਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪ ਵਾਲਾ ਗੁਰਮੁਖੀ ਛਾਪਾਖਾਨਾ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;ਪਹਿਲੇ 1892 ਵਿੱਚ ਲਿਥੋਗਰਾਫ ਪ੍ਰੈੱਸ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.discoversikhism.com/sikh_library/english/bhai_vir_singh.html|title=ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ|last=ਸਿੰਘ|first=ਹਰਬੰਸ|publisher=Sahitya Akademi , New Delhi|year=1972|edition=Bhai Vir Singh Sahitya Sadan , 1984|location=New Delhi|pages=27-28|quote=An intelligence report( quote from “Secret Memorendumon on recent Development in Sikh Politics,1911)
Bhai Vir Singh is the son of Charan Singh ….He was first employed in the office of the Tract Society and afterwards became a partner in in the Wazir-I-Hind Press which he is said to now own.He is editor and Manager of the Khalsa Samachar, a Gurmukhi journal which is published at Amritsar….Vir Singh has much influence over Sardar Sunder Singh and is very intimate with Trilochan Singh.He is reported to be making overtures to the Head Granthi of Golden Temple with a view to bringing that institute under the control of neo-Sikh party. He also associates with Harnam Singh , Jodh Singh M.A,and other persons of similar character…..He is a member of the council of Khalsa College…Though Vir Singh was originally a man of no position he seems to have acquired himself the position of the Guru and obeisance has been done to him even by Sardar Sunder Singh.He may be regarded as a zealous neo-Sikh and thoroughly anti British.}}&lt;/ref&gt;
* ਖਾਲਸਾ ਸਮਾਚਾਰ&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Gurmukh&quot; /&gt;
* [[ਖਾਲਸਾ ਟ੍ਰੈਕਟ ਸੁਸਾਇਟੀ]]&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;Gurmukh&quot; /&gt;

== ਯਾਦਗਾਰੀ ਘਰ ==
ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁਸ਼ਤੈਨੀ ਘਰ ਕਟੜਾ ਗਰਬਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। 1925 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਾਰੈਂਸ ਰੋਡ ਸਥਿਤ 5 ਏਕੜ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਘਰ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਤੇ 1930 ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਤੌਰ ਤੇ [[ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਘਰ]] ਵੱਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===ਗਲਪ === 
#[[ਸੁੰਦਰੀ]] (1898)
#ਬਿਜੇ ਸਿੰਘ (1899)
#[[ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ]]-ਦੋ ਭਾਗ(1890 ਤੇ 1927)
#ਸੱਤ ਔਖੀਆਂ ਰਾਤਾਂ (1919)
#[[ਬਾਬਾ ਨੌਧ ਸਿੰਘ]] (1907, 1921)&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Malhotra|first=Anshu|last2=Murphy|first2=Anne|date=2020-04-02|title=Bhai Vir Singh (1872–1957): Rethinking literary modernity in Colonial Punjab|url=https://doi.org/10.1080/17448727.2019.1674513|journal=Sikh Formations|volume=16|issue=1-2|pages=1–13|doi=10.1080/17448727.2019.1674513|issn=1744-8727}}&lt;/ref&gt;
#ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਭਾਗ ਦੂਜਾ (1927)
#ਰਾਣਾ ਸੂਰਤ ਸਿੰਘ ਮਹਾਂ ਕਾਵਿ (1905)
#ਰਾਣਾ ਭਬੋਰ

===ਗੈਰ-ਗਲਪ===
====ਜੀਵਨੀਆਂ====
*ਸ੍ਰੀ ਕਲਗੀਧਰ ਚਮਤਕਾਰ (1925)
*[[ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀ]], (1926)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਮਤਕਾਰ (1928)
*ਭਾਈ ਝੰਡਾ ਜੀਓ (1933)
*ਭਾਈ ਭੂਮੀਆਂ ਅਤੇ ਕਲਿਜੁਗ ਦੀ ਸਾਖੀ (1936)
*ਸੰਤ ਗਾਥਾ (1938)
*ਸ੍ਰੀ ਅਸ਼ਟ ਗੁਰ ਚਮਤਕਾਰ ਭਾਗ - 1 ਤੇ 2 (1952)
*ਗੁਰਸਿੱਖ ਵਾੜੀ (1951)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਗੁਰ ਬਾਲਮ ਸਾਖੀਆਂ (1955)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਗੁਰ ਬਾਲਮ ਸਾਖੀਆਂ (1955)

=== ਨਾਟਕ ===
* ਰਾਜਾ ਲਖਦਾਤਾ ਸਿੰਘ

====ਟੀਕੇ ਅਤੇ ਹੋਰ====
*ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਭਗਤ ਮਾਲਾ (1912)
*ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (1914)
*ਗੰਜ ਨਾਮਹ ਸਟੀਕ (1914)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਕੋਸ਼ (1927)
*ਸ੍ਰੀ ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਸੂਰਜ ਗਰੰਥ ਸਟਿੱਪਣ (1927-1935)-ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਸਹਿਤ 14 ਜਿਲਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ&lt;ref name=EOS&gt;http://www.learnpunjabi.org/eos/VIR%20SINGH%20BHAI%20%281872-1957%29.html ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼&lt;/ref&gt;
*[http://sikhdigitallibrary.blogspot.com/2013/06/devi-pujan-partal-bhai-by-veer-singh.html ਦੇਵੀ ਪੂਜਨ ਪੜਤਾਲ] (1932)
*ਪੰਜ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਟੀਕ (1940)
*[[ਕਬਿੱਤ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]] (1940)
*ਵਾਰਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ
*ਬਨ ਜੁੱਧ
*ਸਾਖੀ ਪੋਥੀ (1950)

===ਕਵਿਤਾ ===
#[[ਦਿਲ ਤਰੰਗ]](1920)
#ਤ੍ਰੇਲ ਤੁਪਕੇ(1921)
#ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਹਾਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%B2%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%82_%E0%A8%A6%E0%A9%87_%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B0.pdf|title=ਇੰਡੈਕਸ:ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਹਾਰ.pdf - ਵਿਕੀਸਰੋਤ|website=pa.wikisource.org|access-date=2020-02-04}}&lt;/ref&gt;(1921)
#[[ਮਟਕ ਹੁਲਾਰੇ]]&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A9%88%E0%A8%95%E0%A8%B8:%E0%A8%AE%E0%A8%9F%E0%A8%95_%E0%A8%B9%E0%A9%81%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A9%87.pdf|title=ਇੰਡੈਕਸ:ਮਟਕ ਹੁਲਾਰੇ.pdf - ਵਿਕੀਸਰੋਤ|website=pa.wikisource.org|access-date=2020-02-04}}&lt;/ref&gt;(1922)
#ਬਿਜਲੀਆਂ ਦੇ ਹਾਰ(1927)
#ਪ੍ਰੀਤ ਵੀਣਾਂ
#ਮੇਰੇ ਸਾਂਈਆਂ ਜੀਉ(1953)
#ਕੰਬਦੀ ਕਲਾਈ
#ਨਿੱਕੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ
#ਕੰਤ ਮਹੇਲੀ-ਬਾਰਾਂਮਾਹ
#ਸਮਾਂ
#ਵਾਲਵਲਾ
#ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਫੁੱਲ ਤੋੜਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ 
#ਦਰਦ ਦੇਖ ਦੁੱਖ ਆਂਦਾ[[ਤਸਵੀਰ:Stamp of India - 1972 - Colnect 372284 - Birth Centenary Bhai Vir Singh 1872-1957 - Poet.jpeg|thumb|ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਡਾਕ ਟਿਕਟ 1972 ਭਾਰਤ]]

==ਸਨਮਾਨ ==
ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1949 ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ ਆਫ ਉਰੀਐਂਟਲ ਲਰਨਿੰਗ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ। 1952 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1950 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿੱਦਿਅਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੰਦਨ ਗ੍ਰੰਥ ਭੇਂਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1955 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਮੇਰੇ ਸਾਂਈਆਂ ਜੀਉ’ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਅਕਾਦਮੀ ਵਲੋਂ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ। 1956 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ [[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ]] ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

==ਹੋਰ==
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਵੀ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪੂਰਾ ਤਿਆਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਆਰੰਭਿਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਨਨਾਣ ਭਰਜਾਈ ਸਿਖਿਆਦਾਇਕ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਅਤੇ [[ਭਰਥਰੀ ਹਰੀ]] ਦਾ ‘ਨੀਤੀ ਸ਼ਤਕ’ (ਅਨੁਵਾਦ) ਨਿਰੋਲ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰੂਪ ਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਤਮਕ ਰੁਚੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਂਤ ਛੰਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੈ।
[[file:BHAI VIR SINGH MEMORIAL HOUSE DRAWING ROOM VIEW.jpg|thumb|ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਘਰ]]

ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਧੁਨਿਕ ਕਵਿਤਾ ਵਜੋਂ 1905 ਵਿੱਚ ਰਚੇ ਆਪਣੇ ਮਹਾਂ ਕਾਵਿ ‘[[ਰਾਣਾ ਸੁਰਤ ਸਿੰਘ]]’ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਥਾ ਵਸਤੂ ਲਈ ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਮਹਾਂ ਕਾਵਿ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਂਤ ਰਸ ਲਈ ਸਿਰਖੰਡੀ ਛੰਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਦਰਸ਼ਨਿਕ ਆਦਰਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਅਧਾਰ ਗੁਰਮਤਿ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ। [[ਰਾਣਾ ਸੁਰਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਕੌਮੀ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਰਾਣੀ ਰਾਜ ਕੌਰ ਉਸ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਵਿੱਚ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋਈ ਤੜਫਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅੰਤ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਹੀ ਸਹਾਰਾ ਉਸਨੂੰ ਆਤਮਿਕ ਸੁੱਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਾਫੀ ਅਦਭੁੱਤ ਹੈ। ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਰੂਪ ਦੀ ਕਾਫੀ ਵੰਨਗੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ‘ਮਟਕ ਹੁਲਾਰੇ’ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਰੁਮਾਂਟਿਕ, ਰਸਮਈ ਤੇ ਰਹੱਸਮਈ ਵਰਨਣ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;
===ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ===
ਭਾਈ ਵੀਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਮੋਢੀ ਹੈ। ਨਮੂਨੇ ਵਜੋਂ:-

===ਕੰਬਦੀ ਕਲਾਈ===
&lt;blockquote&gt;&lt;poem&gt;
ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਮਿਲੇ ਅਸਾਨੂੰ
ਅਸਾਂ ਧਾ ਗਲਵਕੜੀ ਪਾਈ,
ਨਿਰਾ ਨੂਰ ਤੁਸੀਂ ਹੱਥ ਨ ਆਏ
ਸਾਡੀ ਕੰਬਦੀ ਰਹੀ ਕਲਾਈ,

ਧਾ ਚਰਨਾਂ ਤੇ ਸੀਸ ਨਿਵਾਯਾ
ਸਾਡੇ ਮੱਥੇ ਛੋਹ ਨ ਪਾਈ,
ਤੁਸੀਂ ਉੱਚੇ ਅਸੀਂ ਨੀਵੇਂ ਸਾਂ
ਸਾਡੀ ਪੇਸ਼ ਨ ਗਈਆ ਕਾਈ।

ਫਿਰ ਲੜ ਫੜਨੇ ਨੂੰ ਉੱਠ ਦੌੜੇ
ਪਰ ਲੜ ਓ ‘ਬਿਜਲੀ-ਲਹਿਰਾ’,
ਉਡਦਾ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ
ਛੁਹ ਸਾਨੂੰ ਗਯਾ ਲਾਈ;

ਮਿੱਟੀ ਚਮਕ ਪਈ ਇਹ ਮੋਈ
ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਸ਼ਕੇ
ਬਿਜਲੀ ਕੂੰਦ ਗਈ ਥਰਰਾਂਦੀ,
ਹੁਣ ਚਕਾਚੂੰਧ ਹੈ ਛਾਈ!
&lt;/poem&gt;&lt;/blockquote&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
*[[ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ]]
*[[ਅਜੀਤ ਕੌਰ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category|Vir Singh|ਵੀਰ ਸਿੰਘ}}
*''Bhai Vir Singh: Life, Times and Works'' by Gurbachan Singh Talib and Attar Singh, ed., Chandigarh, 1973
*[http://www.bhaivirsinghjiandprofessorpuransinghjiaudio.com/ Bhai Sahib Bhai Vir Singh Ji Books: MP3 audio and PDF books]
*[http://www.maskeensahib.com/index.php?p=p_36&amp;sName=Pyare-Jio---Bhai-Vir-Singh Bhai Vir Singh Books: MP3 audio of books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151017091756/http://www.maskeensahib.com/index.php?p=p_36&amp;sName=Pyare-Jio---Bhai-Vir-Singh |date=2015-10-17 }}
*[http://www.sikhmissionarysociety.org/sms/smspublications/sundri/sundri/ Sundari : Read Sundari book in English]
*[http://hook2book.com/index.php?rt=product/search&amp;keyword=Bhai%20Sahib%20Bhai%20Veer%20Singh&amp;page=1&amp;limit=45 Books of Bhai Veer Singh Ji]
{{Sikhism}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1872]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1957]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]</text>
      <sha1>dc1f41sn2ss5gmlylkqgfta3noo4wrw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2289</id>
    <revision>
      <id>811382</id>
      <parentid>805505</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T09:36:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tamanpreet Kaur</username>
        <id>26648</id>
      </contributor>
      <origin>811382</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54823" sha1="qz1vu92vcn39gsawk3lkyg38ehamhmu" xml:space="preserve">{{Infobox religious biography
| name               = ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ
| image              = Mural painting of Guru Nanak from Gurdwara Baba Atal Rai.jpg
| alt                = 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਛਾਪੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਦੀ ਦਵਾਰ ਉੱਤੇ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਖ਼ਿਆਲੀ ਪੇਂਟਿੰਗ
| caption            = 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਛਾਪੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਦੀ ਦਵਾਰ ਉੱਤੇ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਖ਼ਿਆਲੀ ਪੇਂਟਿੰਗ
| birth_name         = ਨਾਨਕ
| birth_date         = 15 ਅਪਰੈਲ 1469 (ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ, ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ){{sfn|Gupta|1984|p=49}}
| birth_place        = ਰਾਏ ਭੋਇ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ, [[ਪੰਜਾਬ]], [[ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ]] &lt;br&gt; {{small|(ਹੁਣ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])}}
| death_date         = {{Death date and age|1539|09|22|1469|04|15|df=y}}
| death_place        = [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਕਰਤਾਰਪੁਰ]], [[ਲਾਹੌਰ ਸੂਬਾ]], [[ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ]] &lt;br&gt; {{small|(ਹੁਣ [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])}}
| resting_place      = [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਰਤਾਰਪੁਰ]], ਕਰਤਾਰਪੁਰ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ
| known_for          = * [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਦੇ ਬਾਨੀ
*ਲਿਖਣ [[ਜਪੁਜੀ]] ਸਾਹਿਬ
*ਲਿਖਣ [[ਕੀਰਤਨ ਸੋਹਿਲਾ]]
| successor          = [[ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ]]
| parents            = [[ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ]] ਅਤੇ [[ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ]]
| spouse             = [[ਮਾਤਾ ਸੁਲੱਖਣੀ]]
| children           = [[ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ]]&lt;br&gt;[[ਲਖਮੀ ਦਾਸ]]
| religion           = [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
| location           = [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਕਰਤਾਰਪੁਰ]]
| other_name         = ''ਪੀਰ ਬਾਲਗਦਾਨ'' ([[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ|ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ]])&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Service |first1=Tribune News |title=Booklet on Guru Nanak Dev's teachings released |url=https://www.tribuneindia.com/news/archive/ludhiana/booklet-on-guru-nanak-dev%E2%80%99s-teachings-released-859755 |work=Tribuneindia News Service |language=en |quote=Rare is a saint who has travelled and preached as widely as Guru Nanak Dev. He was known as Nanakachraya in Sri Lanka, Nanak Lama in Tibet, Guru Rimpochea in Sikkim, Nanak Rishi in Nepal, Nanak Peer in Baghdad, Wali Hind in Mecca, Nanak Vali in Misar, Nanak Kadamdar in Russia, Baba Nanak in Iraq, Peer Balagdaan in Mazahar Sharif and Baba Foosa in China, said Dr S S Sibia, director of Sibia Medical Centre.}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;''ਨਾਨਕਚਰਿਆਯਾ'' (ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਵਿੱਚ)&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Baker |first1=Janet |title=Guru Nanak: 550th birth anniversary of Sikhism's founder: Phoenix Art Museum, The Khanuja Family Sikh Art Gallery, 17 August 2019–29 March 2020 |journal=Sikh Formations |date=2 October 2019 |volume=15 |issue=3–4 |pages=499 |doi=10.1080/17448727.2019.1685641|s2cid=210494526 }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;''ਨਾਨਕ ਲਾਮ'' (ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ)&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Baker |first1=Janet |title=Guru Nanak: 550th birth anniversary of Sikhism's founder: Phoenix Art Museum, The Khanuja Family Sikh Art Gallery, 17 August 2019–29 March 2020 |journal=Sikh Formations |date=2 October 2019 |volume=15 |issue=3–4 |pages=499 |doi=10.1080/17448727.2019.1685641|s2cid=210494526 }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;''ਗੁਰੂ ਰਿਨਪੋਚ'' (ਸਿੱਕਮ ਅਤੇ ਭੂਟਾਨ ਵਿੱਚ)&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Baker |first1=Janet |title=Guru Nanak: 550th birth anniversary of Sikhism's founder: Phoenix Art Museum, The Khanuja Family Sikh Art Gallery, 17 August 2019–29 March 2020 |journal=Sikh Formations |date=2 October 2019 |volume=15 |issue=3–4 |pages=499 |doi=10.1080/17448727.2019.1685641|s2cid=210494526 }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;''ਨਾਨਕ ਰਿਸ਼ੀ'' ([[ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ|ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ]])&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Baker |first1=Janet |title=Guru Nanak: 550th birth anniversary of Sikhism's founder: Phoenix Art Museum, The Khanuja Family Sikh Art Gallery, 17 August 2019–29 March 2020 |journal=Sikh Formations |date=2 October 2019 |volume=15 |issue=3–4 |pages=499 |doi=10.1080/17448727.2019.1685641|s2cid=210494526 }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;''ਨਾਨਕ ਪੀਰ'' ([[ਇਰਾਕ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ|ਇਰਾਕ ਵਿੱਚ]])&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Baker |first1=Janet |title=Guru Nanak: 550th birth anniversary of Sikhism's founder: Phoenix Art Museum, The Khanuja Family Sikh Art Gallery, 17 August 2019–29 March 2020 |journal=Sikh Formations |date=2 October 2019 |volume=15 |issue=3–4 |pages=499 |doi=10.1080/17448727.2019.1685641|s2cid=210494526 }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;''ਵਾਲੀ ਹਿੰਦੀ'' (ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਵਿੱਚ)&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Baker |first1=Janet |title=Guru Nanak: 550th birth anniversary of Sikhism's founder: Phoenix Art Museum, The Khanuja Family Sikh Art Gallery, 17 August 2019–29 March 2020 |journal=Sikh Formations |date=2 October 2019 |volume=15 |issue=3–4 |pages=499 |doi=10.1080/17448727.2019.1685641|s2cid=210494526 }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;''ਨਾਨਕ ਵਾਲੀ'' (ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ)&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Baker |first1=Janet |title=Guru Nanak: 550th birth anniversary of Sikhism's founder: Phoenix Art Museum, The Khanuja Family Sikh Art Gallery, 17 August 2019–29 March 2020 |journal=Sikh Formations |date=2 October 2019 |volume=15 |issue=3–4 |pages=499 |doi=10.1080/17448727.2019.1685641|s2cid=210494526 }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;''ਨਾਨਕ ਕਦਮਦਾਰ'' ([[ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ|ਰੂਸ ਵਿੱਚ]])&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Baker |first1=Janet |title=Guru Nanak: 550th birth anniversary of Sikhism's founder: Phoenix Art Museum, The Khanuja Family Sikh Art Gallery, 17 August 2019–29 March 2020 |journal=Sikh Formations |date=2 October 2019 |volume=15 |issue=3–4 |pages=499 |doi=10.1080/17448727.2019.1685641|s2cid=210494526 }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;''ਬਾਬਾ ਫੂਸਾ'' ([[ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ|ਚੀਨ ਵਿੱਚ]])&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Baker |first1=Janet |title=Guru Nanak: 550th birth anniversary of Sikhism's founder: Phoenix Art Museum, The Khanuja Family Sikh Art Gallery, 17 August 2019–29 March 2020 |journal=Sikh Formations |date=2 October 2019 |volume=15 |issue=3–4 |pages=499 |doi=10.1080/17448727.2019.1685641|s2cid=210494526 }}&lt;/ref&gt;
| signature          = Pothi written by Guru Nanak.jpg
}}
'''ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''[[:en:Guru_Nanak|Guru Nanak]]'''; 15 ਅਪਰੈਲ 1469 – 22 ਸਤੰਬਰ 1539), ਜਾਂ '''ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ''',{{sfn|Macauliffe|1909|p=[[s:Page:The Sikh Religion, its gurus, sacred writings and authors Vol 1.djvu/63|lvii]]}} [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਦੇ ਮੋਢੀ ਸਨ ਅਤੇ ਦਸ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ [[ਕੱਤਕ]] ਦੀ [[ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ]] (ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ) ਨੂੰ [[ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਗੁਰਪੁਰਬ]] ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ [[ਏਸ਼ੀਆ]] ਭਰ ਵਿੱਚ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ [[ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ]] (ੴ, 'ਇਕ ਰੱਬ') ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਹਰ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਸੱਚ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।{{sfn|Hayer|1988|p=14}} ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹ (ਪਰਮਾਤਮਾ) ਸਮਾਨਤਾ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਪਿਆਰ, ਚੰਗਿਆਈ ਅਤੇ ਨੇਕੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਧਿਆਤਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਸਥਾਪਤ ਕਰੇਗਾ।{{sfn|Sidhu|2009|p=26}}{{sfn|Khorana|1991|p=214}}{{sfn|Prasoon|2007}}

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ 974 ਕਾਵਿ-ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਰਦਾਸਾਂ [[ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ]] ਹਨ; [[ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ]]; ਅਤੇ [[ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ]] ਹਨ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ, ਬ੍ਰਹਮਤਾ, ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨੌਂ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਉੱਤੇ ਉਤਰੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ।

==ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
[[Image:Inside view of the entrance - Gurdwara Janam Asthan.jpg|thumb|200px|left|[[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ]], ਯਾਦਗਾਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ।]]
{{ਸਿੱਖੀ ਸਾਈਡਬਾਰ}}
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਨਮ ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ&lt;ref&gt;{{cite book | last=ਮੈਕਾਲਿਫ਼ | first=ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ | authorlink=ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ ਮੈਕਾਲਿਫ਼ | year=2004 | origyear=1909 | title=The Sikh Religion —।ts Gurus, Sacred Writings and Authors | publisher=Low Price Publications | location=ਭਾਰਤ | isbn = 81-86142-31-2 | page=1 | quote=The third day of the light-half of the month of Baisakh (April–May) in the year AD 1469, but, some historians believe that the Guru was born on 15 April 1469 A.D.}}. Generally thought to be the third day of Baisakh (or Vaisakh) of Vikram Samvat 1526.&lt;/ref&gt; ਨੂੰ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਨੇੜੇ ਰਾਇ ਭੋਇ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ (ਹੁਣ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]), ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਜੋ [[ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ]] ਦੇ ਅਨੁਯਾਈ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;Macauliffe3&quot;&gt;{{cite book|title=The Sikh Religion —।ts Gurus, Sacred Writings and Authors|last=ਮੈਕਾਲਿਫ਼|first=ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ|publisher=Low Price Publications|year=2004|isbn=81-86142-31-2|location=India|authorlink=ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ ਮੈਕਾਲਿਫ਼|origyear=1909}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|title=The।llustrated History of the Sikhs|last= ਸਿੰਘ|first=ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ|publisher=Oxford University Press|year=2006|isbn=0-19-567747-1|location=ਭਾਰਤ|pages=12–13|authorlink=ਖ਼ੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ}} Also, according to the Purātan Janamsākhī (the birth stories of Guru Nanak).&lt;/ref&gt; ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਪੇ, ਕਲਿਆਣ ਚੰਦ ਦਾਸ ਬੇਦੀ, ਮਕਬੂਲ ਨਾਮ [[ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ]] ਅਤੇ [[ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ|ਤ੍ਰਿਪਤਾ]] ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.sgpc.net/gurus/gurunanak.asp |title=Guru Nanak Sahib, Guru Nanak Ji, First Sikh Guru, First Guru Of Sikhs, Sahib Shri Guru Nanak Ji,।ndia |publisher=Sgpc.net |date= |accessdate=9 August 2009 |archive-date=18 ਫ਼ਰਵਰੀ 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120218023855/http://www.sgpc.net/gurus/gurunanak.asp |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਪਿਓ ਪਿੰਡ ਤਲਵੰਡੀ ਦੇ ਫ਼ਸਲ ਮਾਮਲੇ ਦੇ [[ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੇਖਾਕਾਰ|ਪਟਵਾਰੀ]] ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://nankana.com/AboutRaiBular1.html |title=The Bhatti's of Guru Nanak's Order |publisher=Nankana.com |date= |accessdate=9 August 2009 |archive-date=16 ਜੂਨ 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130616151332/http://nankana.com/AboutRaiBular1.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਮਾਪੇ ਹਿੰਦੂ ਖੱਤਰੀ ਵਜੋਂ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਵਪਾਰੀ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Encyclopedia of Sikhism|last=ਸਿੰਘਾ|first=ਹ. ਸ.|publisher=ਹੇਮਕੁੰਟ ਪ੍ਰੈਸ|year=2000|ISBN=978-81-7010-301-1|page=125}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|title=The A to Z of Sikhism|url=https://archive.org/details/atozofsikhism0000mcle|last=ਮਕਲੌਡ|first=ਵ. ਹ.| authorlink=ਡਬਲਿਊ ਐਚ ਮੈਕਲੋਡ |publisher=Scarecrow Press|year=2009|ISBN=978-0-8108-6828-1|page=[https://archive.org/details/atozofsikhism0000mcle/page/86 86]}}&lt;/ref&gt;

ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਭੈਣ, [[ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ]], ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਜੈ ਰਾਮ ਨਾਲ਼ 1475 ਵਿੱਚ [[ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, [[ਦੌਲਤ ਖ਼ਾਨ ਲੋਧੀ]] ਦੇ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਨਾਨਕ ਦਾ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨਾਲ਼ ਲਾਡ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਵੀ ਮਗ਼ਰ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਅਤੇ ਜੀਜੇ ਦੇ ਘਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਹ 20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਦੌਲਤ ਖ਼ਾਨ ਅਧੀਨ ਮੋਦੀਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਮਤਾਬਕ ਇਹ ਅਰਸਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਲਈ ਇੱਕ ਖ਼ੁਦ ਤਰੱਕੀ ਵਾਲ਼ਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕਲਾਮ ਵਿੱਚ ਹੁਕਮਰਾਨੀ ਢਾਂਚੇ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਹਵਾਲੇ ਇਥੋਂ ਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;autogenerated9&quot;&gt;{{cite book | last=ਕੋਲ | first=ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ |author2=ਸੰਭੀ, ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ| year=1978 | title=The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices | url=https://archive.org/details/sikhs00cole | publisher=Routledge &amp; Kegan Paul | location=ਲੰਡਨ| isbn = 0-7100-8842-6 | page=[https://archive.org/details/sikhs00cole/page/9 9] | nopp=true}}&lt;/ref&gt;

ਸਿੱਖ ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਮਤਾਬਕ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਨਮ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਇਲਾਹੀ ਰਹਿਮਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਨੇ।&lt;ref name=&quot;GuruNanakBBC&quot;&gt;{{cite web |title=The founder of Sikhism |url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/sikhism/people/nanak.shtml |website=BBC |accessdate=3 September 2019}}&lt;/ref&gt; ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਖਿੜਦੀ ਹੋਈ ਸੂਝ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਨਾਨਕ ਨੇ ਇਲਾਹੀ ਮਜ਼ਮੂਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਿਖਾਈ। ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰੇ ਹੀ&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|title=Guru Nanak Founder of Sikhism|last=Singh|first=Dr. Trilochan Singh|publisher=Gurdwara Parbandhak Committee , Sis Giani,Chandni Chowk, Delhi|year=1969|location=Delhi|pages=8-12; 51 ; 50|quote=For three years Gopal gave elementary education to Nanak in language, arithmetic and other subjects, ......He easily committed to memory , everything that was taught to him...When Gopal gave his first lesson on a secular subject and asked the students to write it on the wooden slate, Nanak wrote some verses in the form of an acrostic. Teacher was taken aback what he saw written on the wooden slate.....He found...acrostic written in couplets of extremely simple Panjabi Language.What surprised him was the profound thought of the poems: ...(a) aida _ He who has created the whole cosmos, His will is evolving it to his purpose . Nanak , the poet( shair) sayeth: He is the cause of all that occurs. __ Guru Nanak : Aasa , Patti, p 433
Page 51 footnote Puratan janm sakhi fixes the marriage date at age of 12 , which is too early , bahi mani singh and meharban janam sakhi fixes marriage age at 15 or 16 which seems to be correct. Bala’s Janam sakhi fixes it at 18 which is less probable……page 50 For next 4 years Nanak led a homely life….during this period he had two sons…|via=http://www.panjabdigilib.org/webuser/searches/displayPage.jsp?ID=5529&amp;page=1&amp;CategoryID=1&amp;Searched=}}&lt;/ref&gt;, ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਦੇ ਰਿਵਾਜ਼ ਮਤਾਬਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਓ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਾਂਧੇ ਗੋਪਾਲ ਕੋਲ ਸਕੂਲੀ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਇਆ।&lt;ref name=&quot;Macauliffe3&quot;/&gt; ਗੋਪਾਲ ਨੇ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵਾਕਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਨਿਆਣੇ ਹੁੰਦੇ ਨਾਨਕ ਨੇ ਆਪਣੇ [[ਅਧਿਆਪਕ]] ਨੂੰ ਨੰਬਰ ਇੱਕ ਨਾਲ਼ ਗੁਰਮੁਖੀ ਦੇ ਅੱਖਰ, ਓ ਅਤੇ ਅੰਕਾਰ ਦੇ ਨਿ ਨੂੰ ਜੋੜ, ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੈ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite book|title=A History Of The Sikhs|last=ਕਨਿੰਗਹਮ|first=ਜੋਸਫ ਡੇਵੀ|publisher=ਜੌਣ ਮਰੀ|year=1853|location=ਲੰਡਨ|pages=37–38|id=|origyear=}}&lt;/ref&gt; ਹੋਰ ਬਚਪਨੀ ਖ਼ਾਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਨਕ ਬਾਰੇ ਅਜੀਬ ਅਤੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਗੱਲਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਵਲੋਂ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਕੜਕਵੀਂ ਧੁੱਪ ਤੋਂ, ਇੱਕ ਖ਼ਾਤੇ ਮਤਾਬਕ, ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਛਾਂ,&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://archive.org/stream/TheEncyclopediaOfSikhism-VolumeIA-d/TheEncyclopediaOfSikhism-VolumeIA-d_djvu.txt|title=ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ|last= ਸਿੰਘ| first=ਗੁਰਨੇਕ|work=Encyclopaedia of Sikhism|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ|accessdate=18 August 2015}}&lt;/ref&gt; ਜਾਂ, ਦੂਜੇ ਵਿੱਚ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕੋਬਰਾ ਵਲੋਂ ਛਾਂ ਕੀਤੀ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;kartar singh&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=nhKMUnfLZLEC&amp;printsec=frontcover#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Life Story Of Guru Nanak|last=ਸਿੰਘ|first=ਕਰਤਾਰ|publisher=ਹੇਮਕੁੰਟ ਪ੍ਰੈਸ|year=1984|isbn=978-8170101628|location=New Delhi|page=18}}&lt;/ref&gt;

24 ਸਤੰਬਰ 1487 ਨੂੰ ਨਾਨਕ ਦਾ ਵਿਆਹ [[ਬਟਾਲਾ]] ਕਸਬੇ ਦੇ ਮੂਲ ਚੰਦ ਅਤੇ ਚੰਦੋ ਰਾਣੀ ਦੀ ਧੀ ਮਾਤਾ ਸੁਲੱਖਣੀ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤ ਸਨ, [[ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ]] (8 ਸਤੰਬਰ 1494 - 13 ਜਨਵਰੀ 1629)&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://archive.org/stream/TheEncyclopediaOfSikhism-VolumeIA-d/TheEncyclopediaOfSikhism-VolumeIA-d_djvu.txt|title=ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ|last= ਸਿੰਘ| first=ਗੁਰਨੇਕ|work=Encyclopaedia of Sikhism|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲ਼ਾ|accessdate=18 August 2015}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਲਖਮੀ ਚੰਦ (12 ਫਰਵਰੀ 1497 - 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 1555)। ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਉਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਣ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.learnpunjabi.org/eos/index.aspx|title=Udasi|last=Madanjit Kaur|work=Encyclopaedia of Sikhism|publisher=Punjabi University Patiala|accessdate=17 September 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sikh-history.com/sikhhist/gurus/nanak1.html|title=Sikh Gurus|website=Sikh-history.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20070830205721/http://www.sikh-history.com/sikhhist/gurus/nanak1.html|archive-date=30 August 2007|accessdate=11 March 2016|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== ਜੀਵਨ  ==
[[File:Guru.Nanak.with.Hindu.holymen-b.JPG|thumb|200px|left|ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਹਿੰਦੂ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਿਆਲੀ ਪੇਂਟਿੰਗ]]
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਹੈ। [[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ]], ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਾਤਬ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ [[ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ|ਵਾਰਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਾਨਕ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾਨਕ ਦੇ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਅਰਸਾ ਬਾਅਦ ਕੰਪਾਇਲ ਕਰਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਖ਼ੁਲਾਸਾ ਸਹਿਤ ਸਨ। [[ਜਨਮਸਾਖੀ ਪਰੰਪਰਾ|ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਹਲਾਤ ਨੂੰ ਛੋਟਿਆਂ ਵਾਕਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਗਿਆਨ-ਰਤਨਵਾਲੀ ਨੂੰ [[ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਬਾਬਤ ਪਿਛਲੇ ਪਖੰਡੀ ਖ਼ਾਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ਼ ਲਿਖਿਆ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਗੁਰ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁਰੀਦ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਹੀ ਖ਼ਾਤਾ ਲਿਖਣ ਲਈ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਜਨਮਸਾਖੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਰਫ਼ੀਕ, [[ਭਾਈ ਬਾਲਾ]] ਵਲੋਂ ਲਿਖੇ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਲਿਖਣ ਦੇ ਤਰੀਕ਼ੇ ਅਤੇ ਵਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਰਕੇ, [[ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ ਮੈਕਾਲਿਫ਼]] ਵਰਗੇ ਸਕੌਲਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਲਮਬੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Macauliffe3&quot;/&gt; ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਮਤਾਬਕ, ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਉੱਤੇ ਸ਼ੱਕ ਕਰਨ ਦੇ ਚੰਗੇ ਕਾਰਨ ਹਨ ਕਿ ਲੇਖਕ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਰਫ਼ੀਕ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਹਮਸਫ਼ਰੀ ਸਨ।

== ਸਿੱਖੀ ==
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਦਾ ਆਗ਼ਾਜ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices|url=https://archive.org/details/sikhs00cole| last=ਕੋਲ | first=ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ |author2=ਸੰਭੀ, ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ|publisher=Routledge &amp; Kegan Paul|year=1978|isbn=0-7100-8842-6|location=London|pages=[https://archive.org/details/sikhs00cole/page/9 9]–10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=N5lpveRnSxEC&amp;pg=PA207|title=Diversity and Unity in Federal Countries|author1=ਲੋਈਜ਼ ਮੋਰੀਨੋ|author2=ਕੇਸਰ ਕੋਲੀਨੋ|publisher=McGill Queen University Press|year=2010|isbn=978-0-7735-9087-8|page=207}}&lt;/ref&gt; ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਮੌਲਿਕ ਯਕੀਨ, ਮੁਕੱਦਸ ਗ੍ਰੰਥ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਨਿਸ਼ਚਾ ਅਤੇ ਬੰਦਗੀ, ਸਾਰੀ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਵਿੱਚ ਇਤਫ਼ਾਕ, ਬੇਖ਼ੁਦ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਣਾ, ਸਰਬੱਤ ਦੇ ਭਲੇ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਾਸਤੇ ਸਮਾਜਕ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਉੱਦਮ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਵਤੀਰਾ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਘਰੇਲੂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ।&lt;ref name=&quot;Kalsi_Chelsea2&quot;&gt;{{cite book|title=Sikhism|author=ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ|publisher=Chelsea House, Philadelphia|pages=41–50}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cole_Sambhi&quot;&gt;{{cite book|title=The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices | last=ਕੋਲ | first=ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ |author2=ਸੰਭੀ, ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ|publisher=Sussex Academic Press|year=1995|page=200}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Teece 2004 4&quot;&gt;{{cite book|title=Sikhism:Religion in focus|last=Teece|first=Geoff|publisher=Black Rabbit Books|year=2004|isbn=978-1-58340-469-0|location=|page=4}}&lt;/ref&gt;

[[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਨੂੰ [[ਸਿੱਖੀ]] ਵਿੱਚ ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਇਖਤਿਆਰ ਦਾ ਦਰਜਾ ਹਾਸਲ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਗਿਆਰਵੇਂ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਨ। ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੁੱਲ 974 ਸ਼ਬਦ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ftdcvmviy_8C|title=Teachings of the Sikh Gurus: Selections from the Sikh Scriptures|author1=ਕ੍ਰਿਸਟਫਰ ਸ਼ੈਕਲ|author2=ਅਰਵਿੰਦ ਮੰਡੇਰ|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-136-45108-9|pages=xviii–xix}}&lt;/ref&gt;

== ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ: ਸ਼ਬਦ, ਰਾਗ, ਰਬਾਬ ==
[[ਮੱਧਕਾਲ]] ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ‘ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ’ ਅਤੇ ‘ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ’ ਲਈ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਅਨਹਦ ਰੂਪ ਨੂੰ ਨਾਦੀ ਬਣਾਉਂਦਿਆਂ ‘ਰਾਗ ਸਹਿਤ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ‘ਕੀਰਤਨ’ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਭਾਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਕਾਵਿ ਜਿਵੇਂ ‘ਜਪੁ’, ਸਲੋਕ-ਸਹਸਕ੍ਰਿਤੀ ਤੇ ਸਲੋਕ ਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵਧੀਕ ਰਾਗ ਰਹਿਤ ਰਚੇ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਲਾ ਦਰਸ਼ਨ ਆਲਾਪ ਵਾਂਗ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਗੀਤਕਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗੀਤਕਤਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਿਕਨਾਤੀਸੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਰ ਉਦਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਉਹ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਕੌਮਾਂ, ਜਾਤੀਆਂ ਤੇ ਮਜ਼ਹਬਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਸੁਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਕਰਕੇ ਅਰਬੀ-ਫ਼ਾਰਸੀ ਤੋਂ ਆਈ (ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਾਜ਼) ਰਬਾਬ ਨੂੰ ਸੰਗ ਰਲਾ ਕੇ ਬਹੁਵਚਨਤਾ, ਬਹੁ-ਸਭਿਆਚਾਰਕਤਾ ਤੇ ਵਿਸਮਾਦੀ ਆਨੰਦ ਦਾ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਸੀ।

ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਗਵਾਹ ਨੇ ਕਿ ਨਾਨਕ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਮਰਦਾਨਿਆਂ! ਰਬਾਬ ਛੇੜ ਬਾਣੀ ਆਈ।’ ‘ਛੇੜ ਰਬਾਬ’ ਕਿਉਂਕਿ ਵਜਾਉਣਾ ਜਾਂ ਕਹਿਣਾ ਵਜਾ ਰਬਾਬ ਹੁਕਮ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਛੇੜ’ ਆਸ਼ਿਕਾਂ ਦੀ, ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਰੱਤਿਆਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਕਿਆਸ ਕਰੋ ਨਾਨਕ ਆਖ ਰਿਹੈ, ‘ਮਰਦਾਨਿਆ! ਛੇੜ ਰਬਾਬ।’ ਤਾਂ ਰਬਾਬ ਉਸ ਵਕਤ ਕੋਈ ਸਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਰੱਬ (ਇਸ਼ਕ) ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ ਹੈ ਤੇ ਮਰਦਾਨਾ ਕੋਈ ਮੁਸਲਿਮ ਜਾਂ ਰਬਾਬੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ, ਉਹ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਮੀ ਜਿਹੜਾ ਰਬਾਬ ਉਪਰ ਰਾਗ ਯਾਨੀ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਸੁਰ ਛੇੜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਲਾਹੀ ਬਾਣੀ ਜਾਂ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਨਾਨਕ ਦੇ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ’ਚੋਂ ਉਤਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜ-ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਭੁੱਲੀ-ਭਟਕੀ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਮਹਾਆਨੰਦ ਅਤੇ ਵਿਸਮਾਦ ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/11/%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%a8%e0%a8%95-%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%a3%e0%a9%80-%e0%a8%b6%e0%a8%ac%e0%a8%a6-%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%97-%e0%a8%b0%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac/|title=ਨਾਨਕ ਬਾਣੀ: ਸ਼ਬਦ, ਰਾਗ, ਰਬਾਬ|date=2019-11-11|website=Punjabi Tribune Online|language=hi-IN|access-date=2019-11-13}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ==
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਧੰਨ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚੋਂ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ।

ਨਾਨਕ ਨੇ ਜਨਮਸਾਖੀਆਂ ਆਪ ਨਹੀਂ ਕਲਮਬੰਦ ਕੀਤੀਆਂ, ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁਰੀਦਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਰੁਸਤੀ ਬਾਝੋਂ, ਅਤੇ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੇ ਅਦਬ ਲਈ ਕਈ ਕਿੱਸੇ ਅਤੇ ਕਲਪ ਅਫ਼ਸਾਨਿਆ ਨਾਲ਼ ਲਿਖੀਆਂ।&lt;ref&gt;Nikky-Guninder Kaur Singh (2011), Sikhism: An।ntroduction,।B Tauris, {{ISBN|978-1848853218}}, pages 2-8&lt;/ref&gt; ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਸਣੇ, ਕਦੀਮੀ, ਮੌਜੂਦਾ ਅਤੇ ਅਗਾਂਹ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਰਦ ਅਤੇ ਜ਼ਨਾਨੀਆਂ ਦੇ ਵਾਕ ਮਕਬੂਲ ਹਨ, ਜੋ ਬੰਦਗੀ ਰਾਹੀਂ ਇਲਾਹੀ ਇਲਮ ਨੂੰ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਗ਼ੈਰ-ਸਿੱਖ [[ਸਿੱਖ ਭਗਤ|ਭਗਤਾਂ]] ਦੇ ਵਾਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਕਈ ਜੋ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੀ ਕੇ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋ ਗਏ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਸਿੱਖ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ।&lt;ref&gt;ਵਿਲੀਅਮ ਓਵਨ ਕੋਲ ਅਤੇ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸੰਭੀ (1995), The Sikhs: Their Religious Beliefs and Practices, Sussex Academic Press, {{ISBN|978-1898723134}}, pages 52-53, 46, 95-96, 159&lt;/ref&gt;

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਭਗਤੀ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਸਿਖਾਇਆ ਕਿ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਘਰੇਲੂ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Kamala1&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=WTfKwGV6mBkC|title=The Socially Involved Renunciate – Guru Nanaks Discourse to Nath Yogi's|author1=Nayar, Kamal Elizabeth|author2=Sandhu, Jaswinder Singh|publisher=State University of New York Press|year=2007|isbn=978-0-7914-7950-6|location=United States of America|pages=106}}&lt;/ref&gt; ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ, ਦਿਸਦਾ ਸੰਸਾਰ ਅਨੰਤ ਕਾਇਨਾਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Nikky1&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=UUWIEfAY-mMC|title=Hindu spirituality: Postclassical and modern (Editors: K. R. Sundararajan, Bithika Mukerji)|author1=Kaur Singh|author2=Nikky Guninder|date=30 January 2004|publisher=Motilal Banarsidass|isbn=81-208-1937-3|location=English|pages=530}}&lt;/ref&gt;

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਰੰਪਰਾ ਦੁਆਰਾ, ਨਾਨਕ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

* '''[[ਵੰਡ ਛਕੋ|ਵੰਡ ਛਕੋ:]]''' ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
* '''[[ਕਿਰਤ ਕਰੋ|ਕਿਰਤ ਕਰੋ:]]''' ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਜਾਂ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੇ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਮਾਉਣਾ / ਬਿਤਾਉਣਾ।
* '''[[ਨਾਮ ਜਪੋ]]:''' ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨਾ।

== ਭਾਵ ==
ਨਾਨਕ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਭਗਤੀ ਸੰਤ ਪਰੰਪਰਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;David Lorenzen 1995 pages 1-22&quot;&gt;David Lorenzen (1995), Bhakti Religion in North India: Community Identity and Political Action, State University of New York Press, {{ISBN|978-0791420256}}, pages 1-2, Quote: &quot;Historically, Sikh religion derives from this nirguni current of bhakti religion&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Louis Fenech 2014 page 35&quot;&gt;Louis Fenech (2014), in The Oxford Handbook of Sikh Studies (Editors: Pashaura Singh, Louis E. Fenech), Oxford University Press, {{ISBN|978-0199699308}}, page 35, Quote: &quot;Technically this would place the Sikh community's origins at a much further remove than 1469, perhaps to the dawning of the Sant movement, which possesses clear affinities to Guru Nanak's thought sometime in the tenth century. The predominant ideology of the Sant ''parampara'' in turn corresponds in many respects to the much wider devotional Bhakti tradition in northern India.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;encyclobritannicasikh&quot;&gt;[http://www.britannica.com/topic/Sikhism Sikhism], Encyclopædia Britannica (2014), Quote: &quot;In its earliest stage Sikhism was clearly a movement within the Hindu tradition; Nanak was raised a Hindu and eventually belonged to the Sant tradition of northern India&quot;,&lt;/ref&gt; ਵਿਦਵਾਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮੱਧਯੁਗੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਣ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜੌ ਕਿ ਸਤਲੋਕ (ਸੱਚਖੰਡ) ਵਿੱਚ  ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;David Lorenzen 1995 pages 1-22&quot;/&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸਿਰਫ਼ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Grewal&quot;&gt;{{cite book|url=http://www.cambridge.org/gb/academic/subjects/history/south-asian-history/sikhs-punjab?format=PB&amp;isbn=9780521637640|title=The Sikhs of the Punjab|author=Grewal, JS|publisher=Cambridge University Press|year=October 1998|isbn=0-521-63764-3|location=United Kingdom|pages=28 onwards|authorlink=Chapter 2 – Foundation of the Sikh Panth}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Singha&quot;&gt;{{cite book|url=http://bookshop.blackwell.co.uk/jsp/welcome.jsp?action=search&amp;type=isbn&amp;term=8170102456|title=Sikhism: A Complete Introduction|author=Singha, HS|date=30 May 2009|publisher=Hemkunt Press|isbn=978-81-7010-245-8|location=New Delhi, India|page=8|authorlink=Evolution Of Sikhism}}&lt;/ref&gt; ਵਿਦਵਾਨ ਇਹ ਵੀ ਦਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਗੁਰੂ ਸਨ ਇੱਕ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਖਰ ਗਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਉਹ ਪੰਡਿਤ ਸਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿੱਤਾ ਉਹ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਬੀਰ ਨਾਂ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ। ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਬੇਈ ਨਦੀ ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। 

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ 

&quot;ਵਾਹ ਵਾਹ [[ਕਬੀਰ]] ਗੁਰੂ ਪੂਰਾ ਹੈ। ਜਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਮੈਂ ਬਲੀ ਜਾਵਾਂ ਜਾਕਾ ਸਕਲ ਜਹੁਰਾ ਹੈ। ਵਾਹ ਵਾਹ ਕਬੀਰ ਗੁਰੂ ਪੂਰਾ ਹੈ।।&quot;

== ਉਦਾਸੀਆਂ ==
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ-ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਕੁਝ ਆਧੁਨਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[ਤਿੱਬਤ]], ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਰਬ ਦੇ ਦੌਰੇ ਕੀਤੇ, ਜੋ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 1496 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਤੀਹ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;GuruNanak_BBC2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/sikhism/people/nanak.shtml|title=Guru Nanak: A brief overview of the life of Guru Nanak, the founder of the Sikh religion.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|title=Sikh Twareekh|author=Harjinder Singh Dilgeer|publisher=The Sikh University Press|year=2008|location=Belgium &amp; India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=37i7uAYe6QEC&amp;pg=PA125|title=Sikhism Today|author=Jagbir Johal|publisher=Bloomsbury Academic|year=2011|isbn=978-1-84706-272-7|pages=125 note 1}}&lt;/ref&gt; ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਭਾਰਤੀ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਦੇ ਮਾਉਂਟ ਸੁਮੇਰੂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮੱਕਾ, ਬਗਦਾਦ, ਅਚਲ ਬਟਾਲਾ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਵੀ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;CallewaertSnell1994p262&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=GrMwdEqHLzEC|title=According to Tradition: Hagiographical Writing in India|author1=Winand M. Callewaert|author2=Rupert Snell|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|year=1994|isbn=978-3-447-03524-8|pages=26–27}}&lt;/ref&gt; ਇਹਨਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਉਸਨੇ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜ਼ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੇ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕਹਾਣੀਆਂ 19 ਵੀਂ ਅਤੇ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;CallewaertSnell1994p262&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Lorenzen1995p412&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=rpSxJg_ehnIC|title=Bhakti Religion in North India: Community Identity and Political Action|author=David N. Lorenzen|date=1995|publisher=State University of New York Press|isbn=978-0-7914-2025-6|pages=41–42, context: 37–43}}&lt;/ref&gt;

1508 ਵਿੱਚ, ਨਾਨਕ ਨੇ [[ਬੰਗਾਲ]] ਦੇ ਸਿਲਹਟ ਖੇਤਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sikhiwiki.org/index.php/Gurdwaras_in_Bangladesh|title=Gurdwaras in Bangladesh|publisher=Sikhi Wiki}}&lt;/ref&gt;

ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਰੋਤ ਤੁਰਕੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਬਗਦਾਦ ਦੇ ਪੱਥਰ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਲੋਕ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਫਕੀਰ 1511-1515 ਵਿੱਚ ਉਥੇ ਸਨ, ਦੂਸਰੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ 1521–1522 ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ 11 ਸਾਲ ਦੂਰ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ), ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਲੋਕ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੱਛਮੀ ਵਿਦਵਾਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੱਥਰ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਥਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ 16 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬਗਦਾਦ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;V. L. Ménage (1979), [https://www.jstor.org/stable/25210997 The &quot;Gurū Nānak&quot; Inscription at Baghdad], The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Cambridge University Press, No. 1, pages 16-21&lt;/ref&gt; ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੱਥਰ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਜਾਂ ਜ਼ਿਕਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਦੇ ਟੈਕਸਟ ਜਾਂ ਉਪ-ਲਿਖਤ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਦਾਅਵਿਆਂ ਤੇ ਅਤਿਰਿਕਤ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=QhV5AAAAMAAJ|title=Sikhs and Sikhism|author=WH McLeod|publisher=Oxford University Press|year=2004|isbn=978-0-19-566892-6|pages=127–131}}&lt;/ref&gt; ਬਗਦਾਦ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਗਏ ਸਨ, ਕੁਝ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨਾਲ ਉਹ [[ਜੇਰੂਸਲਮ|ਯਰੂਸ਼ਲਮ]], [[ਮੱਕਾ]], [[ਵੈਟੀਕਨ ਸ਼ਹਿਰ|ਵੈਟੀਕਨ]], [[ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ]] ਅਤੇ [[ਸੁਡਾਨ]] ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=yivKuDmDYksC|title=Comparative Religious And Philosophies: Anthropomorphlsm And Divinity|author=Mahinder N. Gulati|publisher=Atlantic Publishers|year=2008|isbn=978-81-269-0902-5|pages=316–319}}&lt;/ref&gt;

ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਹ ਮਿਟਣ ਵਰਗੇ ਦਾਅਵੇ ਵੀ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸੂਫੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪੀਰਾਂ ਬਾਰੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਿੱਖ ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਅਸਿੱਧੇ ਉਧਾਰ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਜਾਟਕ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Lorenzen1995p412&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;CallewaertSnell1994p28&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=GrMwdEqHLzEC|title=According to Tradition: Hagiographical Writing in India|author1=Winand M. Callewaert|author2=Rupert Snell|publisher=Otto Harrassowitz Verlag|year=1994|isbn=978-3-447-03524-8|pages=27–30}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=dKl84EYFkTsC|title=The Construction of Religious Boundaries: Culture, Identity, and Diversity in the Sikh Tradition|author=Harjot Oberoi|publisher=University of Chicago Press|year=1994|isbn=978-0-226-61593-6|pages=55}}&lt;/ref&gt;

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਚਾਰ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀਆਂ
ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਦਾਸੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੱਤਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਮਨੁੱਖ-ਮਾਤਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਯਾਦ ਘਰ 'ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਪਰਮ ਸਤਿ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਉਪਦੇਸ਼ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਕਿਮ, ਭੁਟਾਨ, ਤਿੱਬਤ, ਸੁਮੇਰ ਪਰਬਤ, ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਝੀਲ, ਬਦਰੀਨਾਥ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ, ਜੋਸ਼ੀਮਠ, ਲੱਦਾਖ, ਅਮਰਨਾਥ, ਅਲਮੋੜਾ, ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ, ਖਟਮੰਡੂ ਆਦਿ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। 

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ 1509 ਵਿਚ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਤੋਂ ਅਰੰਭ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਉਦਾਸੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮੀ ਸੀ। ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ 'ਚ ਨਾਨਕ ਮਤੇ ਤੋਂ ਪੀਲੀਭੀਤ, ਸੀਤਾਪੁਰ, ਲਖਨਊ, ਇਲਾਹਾਬਾਦ, ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ, ਬਨਾਰਸ, ਪਟਨਾ, ਮਯਾ, ਸਿਲਹਟ, ਧੁਬੜੀ, ਗੁਹਾਟੀ, ਸਿਲਾਂਗ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਜੀ ਢਾਕਾ ਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਹੋ ਕੇ ਜਗਨਨਾਥਪੁਰੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਜਗਨਨਾਥ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚਲਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁੰਟੂਰ, ਮਦਰਾਸ ਅਤੇ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਥੋਂ ਉਹ ਲੰਕਾ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਜਾਫਨਾ ਦੇ ਰਾਣਾ ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਲੰਕਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਸਮਾਪਤ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਚੀਨ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਿੱਥੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਨਕ ਝੀਰਾ, ਮਾਲਟੇਕਰੀ, ਨਾਂਦੇੜ, ਨਾਮਦੇਵ ਦੇ ਨਗਰ ਨਰਸੀ ਬਾਮਣੀ, ਭਗਤ ਤਿਰਲੋਚਨ ਦੇ ਨਗਰ ਵਾਰਸੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਔਕੇਸ਼ਵਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਉਥੋਂ ਉਹ ਇੰਦੌਰ, ਖੰਡਵਾ ਤੋਂ ਨਰਮਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤੁਰਦੇ ਹੋਏ ਜਬਲਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਗਵਾਰੀਘਾਟ ਪਹੁੰਚੇ| ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਮਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਅਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ 'ਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਰਾਹ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਥੇ ਠਹਿਰੇ ਹੋਣ। ਨਰਮਦਾ ਨਦੀ ਦੇ ਖੱਬੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਕਾਇਮ ਹੈ| ਅਪਰਕੰਟਕ ਜਿਥੋਂ ਨਰਮਦਾ ਨਿਕਲ ਦੀ ਹੈ, ਉਥੇ ਵੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ।

==ਵਾਰਸ==
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਵਾਰਸ ਐਲਾਨਿਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਮ [[ਗੁਰ ਅੰਗਦ]] ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ &quot;ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਆਪਣਾ&quot; ਜਾਂ &quot;ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਣਾ ਹਿੱਸਾ&quot;। ਭਾਈ ਲਹਿਣੇ ਨੂੰ ਵਾਰਸ ਐਲਾਨਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਅਰਸੇ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ 22 ਸਤੰਬਰ 1539 ਨੂੰ [[ਕਰਤਾਰਪੁਰ, ਭਾਰਤ|ਕਰਤਾਰਪੁਰ]] ਵਿਖੇ 70 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰੇ ਫ਼ਾਨੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.sikhs.org/guru1.htm |title=The Sikhism Home Page: Guru Nanak |publisher=Sikhs.org |accessdate=9 August 2009}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* [[ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ]] 
* [[ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ]] 
* [[ਸਿੱਖੀ]]
* [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]]
* [[ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ]]
* [[ਨਾਨਕਪੰਥੀ]]

== ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ==
2015 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ਿਲਮ ''ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਫਕੀਰ'' ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਸਰਤਾਜ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਹੈ। ਲਿਮਿਟੇਡ ''ਰੂਪਕ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਟੇਪਸਟਰੀ'' ਨੌਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ 2021-22 ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em}}

== ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ ==

* ''[[:en:Max Arthur Macauliffe|ਮੈਕਾਲਿਫ਼, ਮੈਕਸ]]'' ''(1909) ਦ ਸਿੱਖ ਰਿਲਿਜਨ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ'' 
* ''[[:en:Sahib Singh|ਸਿੰਘ, ਸਾਹਿਬ (ਪ੍ਰੋ.)]]'' ''ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ''

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==

*[https://www.youtube.com/watch?v=bUarPFWcEF4&amp;t=68s ਆਰ ਨਾਨਕ ਪਾਰ ਨਾਨਕ ਬੋਲ - ਦਿਲਜੀਤ ਦੋਸਾਂਝ]
*[http://www.sikhs.org/guru1.htm sikhs.org]
* https://mandillon.blogspot.com/?m=1

* [https://web.archive.org/web/20070830205721/http://www.sikh-history.com/sikhhist/gurus/nanak1.html sikh-history.com]
* [http://www.srigurugranthsahib.org/audio/g1.htm srigurugranthsahib.org]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [[:en:Gurudwara Nagiana Sahib|Gurudwara Nagiana Sahib]]
* [https://www.nagiana-sahib.org/ nagiana-sahib.org/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190218021505/https://www.nagiana-sahib.org/ |date=2019-02-18 }}
{{ਸਿੱਖੀ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1469]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਬਾਨੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles with hAudio microformats]]</text>
      <sha1>qz1vu92vcn39gsawk3lkyg38ehamhmu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14377</id>
    <revision>
      <id>811294</id>
      <parentid>733683</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T14:59:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Satdeep Gill</username>
        <id>1613</id>
      </contributor>
      <origin>811294</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6990" sha1="tdjc3lqf4h9gqdlrjnsryjnw6gvz1wp" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ
| ਨਾਮ              = ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ
| ਤਸਵੀਰ            = Navtej Singh center.jpg
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ       = 220px
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ     = '''ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ''' ਟੋਲੀ ਦੇ ਗੱਭੇ, [[ਖਵਾਜਾ ਅਹਿਮਦ ਅੱਬਾਸ]] ਦੇ ਨਾਲ, 1947 ਵਿੱਚ (ਫੋਟੋ: ਮਦਨਜੀਤ)
| ਉਪਨਾਮ            = ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ        = 8 ਜਨਵਰੀ 1925
| ਜਨਮ_ਥਾਂ          = [[ਸਿਆਲਕੋਟ]] (ਹੁਣ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]])
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ        = {{death date and age|1981|8|12|1925|1|8|df=y}}
| ਮੌਤ_ਥਾਂ          = 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ        = [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]], ਵਾਰਤਕ ਲੇਖਕ, [[ਸੰਪਾਦਕ]]
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ       = ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ
| ਭਾਸ਼ਾ            = ਪੰਜਾਬੀ
| ਕਾਲ              = 1945 - 1981
| ਵਿਧਾ             = ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ, ਨਿਬੰਧ
| ਵਿਸ਼ਾ            = ਸਰਬਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ
| ਲਹਿਰ             = 
| ਮੁੱਖ_ਰਚਨਾ        = 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ = 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ = 
| ਦਸਤਖਤ            = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ         = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ      = 
| ਮੁੱਖ_ਕੰਮ         = 
| image            = Navtej Singh Preetlari. Photo by Sunil Janah.jpg
| caption          = 1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ
}}
'''ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ [[ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]]''' (8 ਜਨਵਰੀ 1925 - 12 ਅਗਸਤ 1981) ਇੱਕ ਉੱਘੇ [[ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਸਨ। ਓਹ [[ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]] ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਰਸਾਲੇ ''ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ'' ਵਿੱਚ ਛਪਦੇ ਆਪਣੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਫ਼ੀਚਰ ''ਮੇਰੀ ਧਰਤੀ ਮੇਰੇ ਲੋਕ'' ਕਰਕੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਉੱਘਾ ਨਾਮ ਰਹੇ। ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬੀ ਸੰਬੰਧ ਸਨ।&lt;ref&gt;[http://books.google.co.in/books?id=SoNXuXIkfS4C&amp;pg=PA405&amp;lpg=PA405&amp;dq=navtej+singh+preetlari&amp;source=bl&amp;ots=myealt7-J8&amp;sig=XnzGFrdQIaW1-ts0lHJcBEsGQw8&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=PR6TUL_WOoWQiQfHpIHoBQ&amp;ved=0CCkQ6AEwAg#v=onepage&amp;q=navtej%20singh%20preetlari&amp;f=false Sant Singh Sekhon: Selected Writings]&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨ==

ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਜਨਵਰੀ 1925 ਨੂੰ [[ਸਿਆਲਕੋਟ]] (ਹੁਣ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) ਵਿੱਚ [[ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]] ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਾਬਕਾ ਟੈਨਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਰਹੀ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਆ ਜੋ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਿਕ ਵੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ (2 ਮਈ 2011 ਨੂੰ) ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ ਵਿਚਲੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ 87 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰ ਹਨ - ਪਾਬਲੋ, ਸੁਮਿਤ ਰਿਤੂਰਾਜ, ਰਤੀਕੰਤ। [[ਸੁਮੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੋਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੀਤ ਲੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ 1984 ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦਾਂ ਨੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

12 ਅਗਸਤ 1981 ਵਿੱਚ [[ਕੈਂਸਰ]] ਨਾਲ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

==ਕੰਮ==
[[ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]] ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਵਤੇਜ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ [[ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]] ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕੀ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹਥ ਵਟਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪੂਰਾ ਕੰਮ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਉਹ ਸੰਪਾਦਕ, ਫੀਚਰ ਲੇਖਕ, ਸਰਗਰਮ ਰਾਜਸੀ ਕਾਰਕੁਨ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵੀ ਸਨ।

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==

===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਬਹਾਰ ਆਉਣ ਤੱਕ'' (ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ)
*''[[ਦੇਸ ਵਾਪਸੀ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)|ਦੇਸ ਵਾਪਸੀ]]'' 
*''[[ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਮਹਿਕ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)|ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਮਹਿਕ]]''
*''[[ਚਾਨਣ ਦੇ ਬੀਜ]]'' 
*''[[ਨਵੀਂ ਰੁੱਤ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)|ਨਵੀਂ ਰੁੱਤ]]'' 
*''[[ਭਾਈਆਂ ਬਾਝ]]'' 
*''[[ਕੋਟ ਤੇ ਮਨੁੱਖ]]''
*''ਮੈਂ ਯੋ ਚਿਆਂਗ ਤਫੋ ਛੁਆਨ (ਚੀਨੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ )''
*''ਤ੍ਰੇਨੁਲ ਨੂ ਵਾ ਤ੍ਰੇਚੇ (ਰੁਮਾਨੀਅਨ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ)''
*''ਬਸ਼ੀਰਾ''

===ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ===
*''[[ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਪੰਧ]]''

===ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ===
*''[[ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਖਜਾਨਾ]]''

===ਤਰਜਮੇ===
*''[[ਚੈਖਵ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ]]'' 
*''[[ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਤੋਂ]]'' (ਜੂਲੀਆਸ ਫਿਊਚਕ ਦੀ ਰਚਨਾ) 
*''[[ਸਤਰੰਗੀ ਪੀਂਘ]]'' (ਵਾਂਦ੍ਰਾ ਵਾਸੀਲਿਊਸਕਾ ਦੀ ਰਚਨਾ) 
*''[[ਮੀਤ੍ਰਿਆ ਕੋਕੋਰ]]'' (ਸਾਦੋ ਵਿਆਨੋ ਦੀ ਰਚਨਾ) 

===ਸੰਪਾਦਨ===
*''ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਚੋਣਵੀਂ ਕਵਿਤਾ'' 
*''ਚੋਣਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕ'' 
*''ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ'' (ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ)
*''ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਟੈਗੋਰ'' 
*''ਬਾਰਾਂ ਰੰਗ'' (ਚੋਣਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1925]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1981]]</text>
      <sha1>tdjc3lqf4h9gqdlrjnsryjnw6gvz1wp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19211</id>
    <revision>
      <id>811379</id>
      <parentid>767816</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:42:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>811379</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8649" sha1="p86gmh6j6ials2gqmyrsb2yh1lvwq9o" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ
| ਨਾਮ = ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ
| ਤਸਵੀਰ = ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ.jpg
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ =ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ 
| ਉਪਨਾਮ = ਸੋਢੀ
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = {{birth date and age|df=y|1960|9|27}}
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)]]
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = [[ਲੇਖਕ]], [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕ
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤੀ 
| ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ 
| ਕਾਲ = 1980ਵਿਆਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ 
| ਵਿਧਾ = ਨਜ਼ਮ ਤੇ ਵਾਰਤਕ 
| ਵਿਸ਼ਾ = ਸਮਾਜਿਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ
| ਅੰਦੋਲਨ = 
| ਮੁੱਖ_ਕਿਰਿਆ = 
| ਪ੍ਰਭਾਵ = &lt;!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ--&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸਕੋ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
| ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = 
}}

[[ਤਸਵੀਰ:12923291 1228936257119213 6055361220397185863 n.jpg|thumb|ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਕਨੇਡਾ ਦੇ ਕਿਸੇ ਫੁੱਲਾਂ ਲੱਦੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ]]

[[File:Punjabi Languge writers Parminder Sodhi (centre) Harvinder Chandigarh (left) Kavinder Chand (right).jpg|thumb|Punjabi Languge writers Parminder Sodhi (centre) Harvinder Chandigarh (left) Kavinder Chand (right]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ.jpg|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ParminderSodhi.png|thumb|ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ]]


'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ''' (ਜਨਮ: 27 ਸਤੰਬਰ 1960) [[ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਲੇਖਕ]], [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦਕ ਹਨ। ਉਹ [[ਜਾਪਾਨ]] ਸ਼ਹਿਰ ਓਕਾਸਾ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬਵੰਜਵੇਂ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜਗਤ ਵਿੱਚ [[ਜਾਪਾਨ|ਜਾਪਾਨੀ]] ਕਾਵਿ-ਵਿਧਾ [[ਹਾਇਕੂ]] ਦੀ ਵਾਕਫੀਅਤ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਉਸਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਜੀਵਨ ==
ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਦਿਆਲ ਪੁਰ ਸੋਢੀਆਂ]] ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ 27 ਸਤੰਬਰ 1960 ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਮਾਤਾ ਸੰਤੋਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਬਚਪਨ [[ਨੰਗਲ ਡੈਮ]] ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਹਿਰ [[ਨੰਗਲ]] ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਉਥੋਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ, ਨੰਗਲ ਤੋਂ ਉਸਨੇ 1976 ਵਿੱਚ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਹੋਈ। ਬੀ ਏ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ]] ਤੋਂ 1981 ਵਿੱਚ ਜਰਨਲਿਜ਼ਮ ਕਰਨ ਉੱਪਰੰਤ 1983 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਐਮ. ਏ. ਅਤੇ ਕੀਤੀ। ਸ਼ੇਖ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਚੇਅਰ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ 1984 ਤੋਂ 1986 ਡਾ .ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਹੀ ਹੇਠ ਭਾਰਤੀ ਮੱਧਕਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਉੱਤੇ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ।

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬਿਗੜੀ ਸਥਿਤੀ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਪੀ ਐਚ ਡੀ ਵਿੱਚੇ ਛੱਡ 1986 ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਆਪਣਾ ਬਿਜਨੈੱਸ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.likhari.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=548:2012-10-21-02-41-33&amp;catid=30:2011-03-14-16-31-59&amp;Itemid=60 | title=ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬਰਦਾਰ: ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ --- ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਢਾਅ | access-date=2013-01-13 | archive-date=2020-08-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200809222359/http://www.likhari.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=548:2012-10-21-02-41-33&amp;catid=30:2011-03-14-16-31-59&amp;Itemid=60 | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
=== ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ===
* ''[[ਉਤਸਵ]]'' (1990)
* ''[[ਤੇਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ]]'' (2000)
* ''[[ਇੱਕ ਚਿੜੀ ਤੇ ਮਹਾਂਨਗਰ]]'' (2002)
* ''[[ਸਾਂਝੇ ਸਾਹ ਲੈਂਦਿਆਂ]]'' (2007)
* ''[[ਝੀਲ ਵਾਂਗ ਰੁਕੋ]]'' (2009)
* ''[[ਪੱਤੇ ਦੀ ਮਹਾਂਯਾਤਰਾ]]'' (2010)
* ''[[ਪਲ ਛਿਣ ਜੀਣਾ]]'' (2013)
*''ਤੁਸੀਂ ਵੱਸਦੇ ਰਹੋ'' (2015)
*''ਅਚਾਨਕ ਆਈ ਪੱਟਝੜ ''(2017)
*ਬਰਸਦੇ ਨੀਕਲਣ (2018)

=== ਅਨੁਵਾਦ ===
* ਕਥਾ ਜਾਪਾਨੀ (1993)
* ''[[ਸੱਚਾਈਆਂ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ]]'' (1993)
* ''[[ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਸ਼ਾਇਰੀ]]'' (ਚੋਣ, ਅਨੁਵਾਦ ਤੇ ਸੰਪਾਦਨ, 2000)
*''[[ਧੱਮਪਦ]]'' (ਬੁੱਧ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸਰਲ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪ, 2003)&lt;ref name=&quot;ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ&quot;&gt;{{cite web | url=http://punjabitribuneonline.com/2012/12/%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6-%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%95%E0%A8%BF-%E0%A8%A6%E0%A9%8B%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A9%80-%E0%A8%AE%E0%A9%B0%E0%A8%9A-%E0%A8%B5%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8B%E0%A8%82/ | title=ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਦੋਸਤੀ ਮੰਚ ਵੱਲੋਂ ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ}}&lt;/ref&gt;
* ''[[ਅਜੋਕੀ ਜਾਪਾਨੀ ਕਵਿਤਾ]]'' (2007)
*''[[ਅਸ਼ਟਾਵਕਰ ਗੀਤਾ]]'' (2013)

=== ਕੋਸ਼ ===
*''ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਹਾਵਰੇ'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.punjabipoetry.net/ | title=Parminder Sodhi Official website | access-date=2013-01-13 | archive-date=2019-01-06 | archive-url=https://web.archive.org/web/20190106215143/http://www.punjabipoetry.net/%20 | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
*''ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿਧ ਕਥਨ'' (2014)
*ਮੇਰਾ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ (2018)

===ਵਾਰਤਕ===
* ਚੀਨੀ ਦਰਸ਼ਨ: ਤਾਓਵਾਦ (1997)
* [[ਰੱਬ ਦੇ ਡਾਕੀਏ]] (2005, 2007, 2014)&lt;ref name=&quot;ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ&quot;/&gt;
*''ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਡਾਕੀਏ''(2013)
*ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ (ਲੰਮੀ ਸਾਹਿਤਕ ਇੰਟਰਵਿਊ)

===ਗਲਪ===
*''ਬਾਬਾਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ'' (2016)

==ਸਾਹਿਤਕ ਇਨਾਮ==
*ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸ਼ਕਾਰ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ ਆਫ ਐੱਜੂਕੈਸ਼ਨ ਰੀਸ਼ਰਚ ਐਂਡ ਟਰੇਨਿੰਗ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ) - 1986-87
*ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://punjabtimesusa.com/news/?p=20449|title=ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਅਦਬੀ ਦੂਤ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦਾ ਚੰਨ: ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ – Punjab Times|last=admin|language=en-US|access-date=2020-06-26|archive-date=2020-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200626155000/https://punjabtimesusa.com/news/?p=20449|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; - 2007
{{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>p86gmh6j6ials2gqmyrsb2yh1lvwq9o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811380</id>
      <parentid>811379</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:44:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>removing a redlink</comment>
      <origin>811380</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8444" sha1="bd0t5ojkiubwaq6clo2vqhuad3b5brx" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ
| ਨਾਮ = ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ
| ਤਸਵੀਰ = ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ.jpg
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ =ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ 
| ਉਪਨਾਮ = ਸੋਢੀ
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = {{birth date and age|df=y|1960|9|27}}
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ|ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)]]
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = [[ਲੇਖਕ]], [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕ
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤੀ 
| ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ 
| ਕਾਲ = 1980ਵਿਆਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ 
| ਵਿਧਾ = ਨਜ਼ਮ ਤੇ ਵਾਰਤਕ 
| ਵਿਸ਼ਾ = ਸਮਾਜਿਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ
| ਅੰਦੋਲਨ = 
| ਮੁੱਖ_ਕਿਰਿਆ = 
| ਪ੍ਰਭਾਵ = &lt;!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ--&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸਕੋ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
| ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = 
}}

[[ਤਸਵੀਰ:ParminderSodhi.png|thumb|ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ]]
[[File:Punjabi Languge writers Parminder Sodhi (centre) Harvinder Chandigarh (left) Kavinder Chand (right).jpg|thumb|Punjabi Languge writers Parminder Sodhi (centre) Harvinder Chandigarh (left) Kavinder Chand (right]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ.jpg|thumb]]


'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ''' (ਜਨਮ: 27 ਸਤੰਬਰ 1960) [[ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਲੇਖਕ]], [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦਕ ਹਨ। ਉਹ [[ਜਾਪਾਨ]] ਸ਼ਹਿਰ ਓਕਾਸਾ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬਵੰਜਵੇਂ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜਗਤ ਵਿੱਚ [[ਜਾਪਾਨ|ਜਾਪਾਨੀ]] ਕਾਵਿ-ਵਿਧਾ [[ਹਾਇਕੂ]] ਦੀ ਵਾਕਫੀਅਤ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਉਸਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਜੀਵਨ ==
ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਦਿਆਲ ਪੁਰ ਸੋਢੀਆਂ]] ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ 27 ਸਤੰਬਰ 1960 ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਮਾਤਾ ਸੰਤੋਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਬਚਪਨ [[ਨੰਗਲ ਡੈਮ]] ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਹਿਰ [[ਨੰਗਲ]] ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਉਥੋਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ, ਨੰਗਲ ਤੋਂ ਉਸਨੇ 1976 ਵਿੱਚ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਹੋਈ। ਬੀ ਏ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ]] ਤੋਂ 1981 ਵਿੱਚ ਜਰਨਲਿਜ਼ਮ ਕਰਨ ਉੱਪਰੰਤ 1983 ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਐਮ. ਏ. ਅਤੇ ਕੀਤੀ। ਸ਼ੇਖ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਚੇਅਰ, ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ 1984 ਤੋਂ 1986 ਡਾ .ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਹੀ ਹੇਠ ਭਾਰਤੀ ਮੱਧਕਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਉੱਤੇ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ।

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬਿਗੜੀ ਸਥਿਤੀ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਪੀ ਐਚ ਡੀ ਵਿੱਚੇ ਛੱਡ 1986 ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਆਪਣਾ ਬਿਜਨੈੱਸ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.likhari.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=548:2012-10-21-02-41-33&amp;catid=30:2011-03-14-16-31-59&amp;Itemid=60 | title=ਜਪਾਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਝੰਡਾ ਬਰਦਾਰ: ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ --- ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਢਾਅ | access-date=2013-01-13 | archive-date=2020-08-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200809222359/http://www.likhari.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=548:2012-10-21-02-41-33&amp;catid=30:2011-03-14-16-31-59&amp;Itemid=60 | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
=== ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ===
* ''[[ਉਤਸਵ]]'' (1990)
* ''[[ਤੇਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ]]'' (2000)
* ''[[ਇੱਕ ਚਿੜੀ ਤੇ ਮਹਾਂਨਗਰ]]'' (2002)
* ''[[ਸਾਂਝੇ ਸਾਹ ਲੈਂਦਿਆਂ]]'' (2007)
* ''[[ਝੀਲ ਵਾਂਗ ਰੁਕੋ]]'' (2009)
* ''[[ਪੱਤੇ ਦੀ ਮਹਾਂਯਾਤਰਾ]]'' (2010)
* ''[[ਪਲ ਛਿਣ ਜੀਣਾ]]'' (2013)
*''ਤੁਸੀਂ ਵੱਸਦੇ ਰਹੋ'' (2015)
*''ਅਚਾਨਕ ਆਈ ਪੱਟਝੜ ''(2017)
*ਬਰਸਦੇ ਨੀਕਲਣ (2018)

=== ਅਨੁਵਾਦ ===
* ਕਥਾ ਜਾਪਾਨੀ (1993)
* ''[[ਸੱਚਾਈਆਂ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ]]'' (1993)
* ''[[ਜਾਪਾਨੀ ਹਾਇਕੂ ਸ਼ਾਇਰੀ]]'' (ਚੋਣ, ਅਨੁਵਾਦ ਤੇ ਸੰਪਾਦਨ, 2000)
*''[[ਧੱਮਪਦ]]'' (ਬੁੱਧ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸਰਲ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪ, 2003)&lt;ref name=&quot;ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ&quot;&gt;{{cite web | url=http://punjabitribuneonline.com/2012/12/%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6-%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%95%E0%A8%BF-%E0%A8%A6%E0%A9%8B%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A9%80-%E0%A8%AE%E0%A9%B0%E0%A8%9A-%E0%A8%B5%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8B%E0%A8%82/ | title=ਹਿੰਦ-ਪਾਕਿ ਦੋਸਤੀ ਮੰਚ ਵੱਲੋਂ ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ | publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ}}&lt;/ref&gt;
* ''[[ਅਜੋਕੀ ਜਾਪਾਨੀ ਕਵਿਤਾ]]'' (2007)
*''[[ਅਸ਼ਟਾਵਕਰ ਗੀਤਾ]]'' (2013)

=== ਕੋਸ਼ ===
*''ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਹਾਵਰੇ'' (2007)&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.punjabipoetry.net/ | title=Parminder Sodhi Official website | access-date=2013-01-13 | archive-date=2019-01-06 | archive-url=https://web.archive.org/web/20190106215143/http://www.punjabipoetry.net/%20 | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
*''ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿਧ ਕਥਨ'' (2014)
*ਮੇਰਾ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ (2018)

===ਵਾਰਤਕ===
* ਚੀਨੀ ਦਰਸ਼ਨ: ਤਾਓਵਾਦ (1997)
* [[ਰੱਬ ਦੇ ਡਾਕੀਏ]] (2005, 2007, 2014)&lt;ref name=&quot;ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ&quot;/&gt;
*''ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਡਾਕੀਏ''(2013)
*ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ (ਲੰਮੀ ਸਾਹਿਤਕ ਇੰਟਰਵਿਊ)

===ਗਲਪ===
*''ਬਾਬਾਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ'' (2016)

==ਸਾਹਿਤਕ ਇਨਾਮ==
*ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸ਼ਕਾਰ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੌਂਸਲ ਆਫ ਐੱਜੂਕੈਸ਼ਨ ਰੀਸ਼ਰਚ ਐਂਡ ਟਰੇਨਿੰਗ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ) - 1986-87
*ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ)&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://punjabtimesusa.com/news/?p=20449|title=ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਅਦਬੀ ਦੂਤ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਦਾ ਚੰਨ: ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ – Punjab Times|last=admin|language=en-US|access-date=2020-06-26|archive-date=2020-06-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200626155000/https://punjabtimesusa.com/news/?p=20449|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; - 2007
{{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>bd0t5ojkiubwaq6clo2vqhuad3b5brx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20835</id>
    <revision>
      <id>811313</id>
      <parentid>811201</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:36:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ROCKY</username>
        <id>19931</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 07.jpg]] → [[File:ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ - 3.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811313</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12825" sha1="5tuw5kq7afn7vl59821hhn8c1j7r6ns" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ
| image = ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 05.jpg
| imagesize =
| caption = ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ
| birth_name = ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ 
| birth_date = 
| birth_place = ਸਦਰਪੁਰਾ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ
| occupation = ਸ਼ਾਇਰਾ 
| years_active = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Sukhwinder Amrit.png|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ - 3.jpg|thumb|ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ''' ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਬੋਧ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਲਿਖਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.likhari.org/archive/Likhari%20Pages%202008/5324%20surinder%20sohal_13_lekh%20sukhvinder%20da%20gazzal%20sangreh%2012%20December%202008.htm | title=ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਗੁਣਾਤਮਕ ਵਾਧਾ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਹਜ਼ਾਰ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਲਾਟ' - ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੋਹਲ | access-date=2013-03-13 | archive-date=2018-12-18 | archive-url=https://web.archive.org/web/20181218181858/http://www.likhari.org/archive/Likhari%20Pages%202008/5324%20surinder%20sohal_13_lekh%20sukhvinder%20da%20gazzal%20sangreh%2012%20December%202008.htm | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ==
ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਸਦਰਪੁਰਾ, ਨੇੜੇ ਸਿਧਵਾਂ ਬੇਟ ਜਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਜੇਠੀ ਧੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਭਰਾ ਤੇ ਚਾਰ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਭੈਣ। ਪੰਜ ਧੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕਾਹਲੀ ਵਿੱਚ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ 17 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਦੁਬਾਰਾ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗ ਪਈ,ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ ਉਹ ਨੌਵੀਂ ਪਾਸ ਸੀ,ਉਹਨੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕ,ਬੀ.ਏ., ਐਮ.ਏ. ਕੀਤੀ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਕਿੰਨ੍ਹੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਕ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ਸੀਰਤ&quot;&gt;{{cite web| title=ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਲਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਹਜ਼ਾਰ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਲਾਟ| publisher=ਸੀਰਤ, ਸੰ: ਸੁਪਨ ਸੰਧੂ| url=http://www.seerat.ca/june2011/index.php। date=ਜੂਨ 2011}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ਼ ਦੇ ਕਾਵਿ ਸਫਰ ਦਾ ਆਰੰਭ 1997 ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ਼ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸਿ਼ਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਉਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਚਿਰਾਗਾਂ ਦੀ ਡਾਰ (1999) ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਣੀਆਂ(2000) ਪ੍ਰਕਾਸਿ਼ਤ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਚੌਥੀ ਪੁਸਤਕ ਪਰ ਤੀਜਾ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੱਤਝੜ ਵਿੱਚ ਪੁੰਗਰਦੇ ਪੱਤੇ (2002) ਅਤੇ 2003 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਸੰਪਾਦਤ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕੇਸਰ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸਿ਼ਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kaavshastar.com/home.php?tid=46&amp;sub=69|title=Kaav Shastar|website=kaavshastar.com|access-date=2020-07-23|archive-date=2020-07-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20200703153141/http://kaavshastar.com/home.php?tid=46&amp;sub=69|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਅਸਲੋਂ ਸੱਜਰਾ ਤੇ ਨਿਵੇਕਲਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਦੇ ਕੇ ਨਵੀਂ ਬੁਲੰਦੀ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ।
ਉਸਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿਚਲੇ ਨਾਰੀਪਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਨੁਹਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗਤ ਨਾਲ ਸਰਸ਼ਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਲੋਕ- ਗੀਤਾਂ ਵਰਗਾ ਗਹਿਰਾ ਅਨੁਭਵ ਤੇ ਵੇਗ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਪੀੜੀ ਦੀ ਇਹ ਸਿਰਮੌਰ ਸ਼ਾਇਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ 'ਚ ਨਵੇਂ ਬਿੰਬ ਤੇ ਨਵੇਂ ਸੰਕਲਪ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਹੈ। ਉਹ ਜਿੰਨੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਉਚੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁਹੱਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਓਨੇ ਹੀ ਰੋਹ ਨਾਲ ਅਣ- ਮਨੁੱਖੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਨਕਾਰਦੀ ਹੈ।ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ “ ਕਨੂਪ੍ਰਿਆ “ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਚ ਕਾਵਿ ਅਨੁਵਾਦ ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਚ ਅਨੁਵਾਦਿਤ ਹੋਈਆ ਹਨ।

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Hun_interview_with_Sukhwinder_Amrit.pdf|thumb|ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਲ &quot;ਹੁਣ&quot; ਵਲੋਂ ਕੀਤਾ ਇੰਟਰਵਿਊ]]

===ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*[[''ਕਣੀਆਂ'']] (2000)
*[[''ਧੁੱਪ ਦੀ ਚੁੰਨੀ'']] (2006)
*[[''ਚਿੜੀਆਂ'']] (2014)
*[[''ਧੂੰਆਂ'']] ('ਕਣੀਆਂ' ਪੁਸਤਕ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਨਜ਼ਮ -ਸਫ਼ਾ 28)
*[[''ਸਬਕ'']] ('ਕਣੀਆਂ' ਪੁਸਤਕ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਨਜ਼ਮ -ਸਫ਼ਾ 31)
*ਲਫਜ਼ਾ ਦੀ ਦਰਗਾਹ (ਸੰਪਾਦਿਤ) (1999)
* ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਰੰਗੋਲੀ (ਸੰਪਾਦਿਤ) (2014)
*ਨੀਲਿਆ ਮੋਰਾ ਵੇ (ਗੀਤ) (2012) 
*ਕਨੂਪ੍ਰਿਆ (ਅਨੁਵਾਦਿਤ) (2018 ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿਲੀ)

===ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
* ''ਸੂਰਜ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ਼ (1997)''
* ''ਚਿਰਾਗ਼ਾਂ ਦੀ ਡਾਰ (1999)''
* ''ਪੱਤਝੜ ਵਿੱਚ ਪੁੰਗਰਦੇ ਪੱਤੇ (2002)''
* ''ਹਜ਼ਾਰ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਲਾਟ (2008)''
* ''ਪੁੰਨਿਆ'' (2011)
* ''ਕੇਸਰ ਦੇ ਛਿੱਟੇ'' (ਸੰਪਾਦਿਤ) (2003)
=== ਇਨਾਮ ਸਨਮਾਨ ===
*ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਵੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਪੁਰਸਕਾਰ (2007)
* ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਲੋਂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਪੁਰਸਕਾਰ (2007)
* ਦੇਸ਼ਾਂ - ਵਿਦੇਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਈ ਹੋਰ ਸਨਮਾਨ 
* ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਭਾਰਤੀ ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਤੇ ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

=== ਲੇਖਕ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕਾ ===
* ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਕਾਵਿ - ਚੇਤਨਾ ; ਸੰਪਾਦਕ ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ ਗੁਰਾਇਆ ; ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ; ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿਲੀ
* ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਕਾਵਿਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰੱੱਮੁਖ ਸਰੋਕਾਰ ; ਸੰਪਾਦਕ ਡਾ. ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋ, ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ; ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਕੇ.ਜੀ.ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ

==ਕਾਵਿ-ਨਮੂਨੇ==
&lt;poem&gt;
 ***
ਬਾਂਵਰੀ ਦੀਵਾਨੀ ਚਾਹੇ ਪਗਲੀ ਕਹੋ
ਬਸ ਮੇਰੇ ਰਾਮਾ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਹੋ
ਜੇ ਹੈ ਮੇਰੇ ਤਨ ਵਿੱਚ ਰੂਹ ਫੂਕਣੀ
ਹੋਠਾਂ ਸੰਗ ਲਾਵੋ ਨਾਲ਼ੇ ਵੰਝਲ਼ੀ ਕਹੋ
ਆਵਾਂਗੀ ਮੈਂ ਨ੍ਹੇਰਿਆਂ ਦੀ ਹਿੱਕ ਚੀਰ ਕੇ
ਇਕ ਵਾਰ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਹੋ
 ***
ਸਤਾਏਗਾ ਜੇ ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੌਸਮ ਚਲਾ ਜਾਵੀਂ
ਤੂੰ ਮੈਥੋਂ ਸੁਰਖ਼ਰੂ ਹੋ ਕੇ ਮੇਰੇ ਗੌਤਮ ਚਲਾ ਜਾਵੀਂ
ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਮਾਰੂਥਲ ’ਚ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਦਸ ਕਦ ਤੀਕ ਠਹਿਰੇਂਗਾ
ਪੁਕਾਰੇਗੀ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਛਾਂ ਮੇਰੇ ਹਮਦਮ ਚਲਾ ਜਾਵੀਂ
ਹਵਾ ਹਾਂ ਮੈਂ ਤਾਂ ਹਰ ਥਾਂ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂਗੀ ਤੇਰੇ ਪਿੱਛੇ
ਤੇਰਾ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜੀਅ ਚਾਹੇ ਮੇਰੇ ਆਦਮ ਚਲਾ ਜਾਵੀਂ
 ***
ਨਹੀਂ ਜੇ ਸ਼ੌਂਕ ਮੱਚਣ ਦਾ ਤਾਂ ਅੱਗ ਤੋਂ ਫਾਸਲਾ ਰੱਖੀਂ
ਨਾ ਬਲਦੇ ਸੂਰਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਆਪਣਾ ਰਾਬਤਾ ਰੱਖੀਂ
ਕਿਤੇ ਨਾ ਆਂਦਰਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਦੀ ਬਰਫ ਜੰਮ ਜਾਵੇ
ਕੋਈ ਕੋਸਾ ਜਿਹਾ ਹਉਕਾ ਤੂੰ ਸੀਨੇ ਨਾਲ਼ ਲਾ ਰੱਖੀਂ 
 ***
ਤਿਣਕਾ ਤਿਣਕਾ ਆਸ਼ੀਆਨਾ ਮੋੜ ਦੇ
ਮੋੜ ਦੇ ਮੇਰਾ ਵੀਰਾਨਾ ਮੋੜ ਦੇ
ਸਾਂਭ ਲੈ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਸੰਜੀਦਗੀ
ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਦੀਵਾਨਾ ਮੋੜ ਦੇ
ਸ਼ਾਇਰਾਨਾ, ਆਸ਼ਕਾਨਾ, ਸਾਫ਼ਦਿਲ
ਐ ਖ਼ੁਦਾ! ਉਹੀ ਜ਼ਮਾਨਾ ਮੋੜ ਦੇ
***
ਸੁਲਗਦੇ ਸੂਰਜਾਂ ਕੋਲੋਂ ਮੈਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਜਾਵਾਂਗੀ
ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਬਰਫ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਕਿ ਪਲ ਵਿੱਚ ਪਿਘਲ ਜਾਂਵਾਗੀ
…
ਲੰਘਦਾ ਸੀ ਰੋਜ਼ ਇੱਕ ਦਰਿਆ ਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਦੀ
ਕਦ ਕੁ ਤੀਕਰ ਦੋਸਤੋ ਉਹ ਪਿਆਸ ਆਪਣੀ ਟਾਲ਼ਦੀ
***
ਮਾਰੂਥਲ ਤੇ ਰਹਿਮ ਜਦ ਖਾਵੇ ਨਦੀ
ਸੁਕਦੀ ਸੁਕਦੀ ਆਪ ਸੁੱਕ ਜਾਵੇ ਨਦੀ
ਗੀਤ ਗਮ ਦਾ ਜਦ ਕਦੇ ਗਾਵੇ ਨਦੀ
ਹੰਝੂ ਹੰਝੂ ਹੋ ਕੇ ਖਿੰਡ ਜਾਵੇ ਨਦੀ
ਪਿਆਸ ਤੇਰੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜਦ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਹੀਂ
ਤੇਰੇ ਦਰ ਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਵੇ ਨਦੀ
***
ਮੈਂ ਬਣ ਕੇ ਹਰਫ ਇੱਕ ਦਿਨ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ’ਤੇ ਬਿਖਰ ਜਾਵਾਂਗੀ
ਕਲਮ ਦੀ ਨੋਕ ’ਚੋਂ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਾਂਗੂੰ ਉੱਤਰ ਜਾਂਵਾਗੀ
ਤੇਰੀ ਰੂਹ ਤੱਕ ਨਾ ਪਹੁੰਚੇ ਮੇਰੇ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਆਹਟ ਵੀ
ਤੇਰੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗਲ਼ੀ ’ਚੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਵਾਂਗੀ
ਮੈਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸ਼ਾਖ ਹਾਂ ਕੋਈ ਹੈ ਗਮ ਦੀ ਗਰਦ ਮੇਰੇ ਤੇ
ਕਿਸੇ ਬਰਸਾਤ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਫੇਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਨਿਖਰ ਜਾਂਵਾਗੀ
&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [https://www.punjabi-kavita.com/Sukhwinder-Amrit.php ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ]
* [[c:File:Hun_interview_with_Sukhwinder_Amrit.pdf|ਹੁਣ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ]]
{{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ|state =collapsed}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਿਲਾ ਹਫ਼ਤਾ 2021 ਵਿੱਚ ਸੋਧੇ ਗਏ ਲੇਖ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>5tuw5kq7afn7vl59821hhn8c1j7r6ns</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811350</id>
      <parentid>811313</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:10:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 05.jpg]] → [[File:ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ - 2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811350</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12841" sha1="9tl9tjdlh9bh1ihl2u323yv6npnkrjw" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ
| image = ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ - 2.jpg
| imagesize =
| caption = ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ
| birth_name = ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ 
| birth_date = 
| birth_place = ਸਦਰਪੁਰਾ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ
| occupation = ਸ਼ਾਇਰਾ 
| years_active = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Sukhwinder Amrit.png|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ - 3.jpg|thumb|ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ''' ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਬੋਧ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਲਿਖਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.likhari.org/archive/Likhari%20Pages%202008/5324%20surinder%20sohal_13_lekh%20sukhvinder%20da%20gazzal%20sangreh%2012%20December%202008.htm | title=ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿੱਚ ਗੁਣਾਤਮਕ ਵਾਧਾ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਹਜ਼ਾਰ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਲਾਟ' - ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੋਹਲ | access-date=2013-03-13 | archive-date=2018-12-18 | archive-url=https://web.archive.org/web/20181218181858/http://www.likhari.org/archive/Likhari%20Pages%202008/5324%20surinder%20sohal_13_lekh%20sukhvinder%20da%20gazzal%20sangreh%2012%20December%202008.htm | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ==
ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਸਦਰਪੁਰਾ, ਨੇੜੇ ਸਿਧਵਾਂ ਬੇਟ ਜਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਜੇਠੀ ਧੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਭਰਾ ਤੇ ਚਾਰ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਭੈਣ। ਪੰਜ ਧੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕਾਹਲੀ ਵਿੱਚ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ 17 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਦੁਬਾਰਾ ਪੜ੍ਹਨ ਲੱਗ ਪਈ,ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ ਉਹ ਨੌਵੀਂ ਪਾਸ ਸੀ,ਉਹਨੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕ,ਬੀ.ਏ., ਐਮ.ਏ. ਕੀਤੀ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਕਿੰਨ੍ਹੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਕ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ਸੀਰਤ&quot;&gt;{{cite web| title=ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਲਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਹਜ਼ਾਰ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਲਾਟ| publisher=ਸੀਰਤ, ਸੰ: ਸੁਪਨ ਸੰਧੂ| url=http://www.seerat.ca/june2011/index.php। date=ਜੂਨ 2011}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ਼ ਦੇ ਕਾਵਿ ਸਫਰ ਦਾ ਆਰੰਭ 1997 ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ਼ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸਿ਼ਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਉਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਚਿਰਾਗਾਂ ਦੀ ਡਾਰ (1999) ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਣੀਆਂ(2000) ਪ੍ਰਕਾਸਿ਼ਤ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਚੌਥੀ ਪੁਸਤਕ ਪਰ ਤੀਜਾ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੱਤਝੜ ਵਿੱਚ ਪੁੰਗਰਦੇ ਪੱਤੇ (2002) ਅਤੇ 2003 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਸੰਪਾਦਤ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕੇਸਰ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸਿ਼ਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://kaavshastar.com/home.php?tid=46&amp;sub=69|title=Kaav Shastar|website=kaavshastar.com|access-date=2020-07-23|archive-date=2020-07-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20200703153141/http://kaavshastar.com/home.php?tid=46&amp;sub=69|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਅਸਲੋਂ ਸੱਜਰਾ ਤੇ ਨਿਵੇਕਲਾ ਮੁਹਾਵਰਾ ਦੇ ਕੇ ਨਵੀਂ ਬੁਲੰਦੀ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ।
ਉਸਦੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਵਿਚਲੇ ਨਾਰੀਪਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਨੁਹਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗਤ ਨਾਲ ਸਰਸ਼ਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਲੋਕ- ਗੀਤਾਂ ਵਰਗਾ ਗਹਿਰਾ ਅਨੁਭਵ ਤੇ ਵੇਗ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਪੀੜੀ ਦੀ ਇਹ ਸਿਰਮੌਰ ਸ਼ਾਇਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ 'ਚ ਨਵੇਂ ਬਿੰਬ ਤੇ ਨਵੇਂ ਸੰਕਲਪ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਹੈ। ਉਹ ਜਿੰਨੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਉਚੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁਹੱਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਓਨੇ ਹੀ ਰੋਹ ਨਾਲ ਅਣ- ਮਨੁੱਖੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਨਕਾਰਦੀ ਹੈ।ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ “ ਕਨੂਪ੍ਰਿਆ “ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਚ ਕਾਵਿ ਅਨੁਵਾਦ ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਚ ਅਨੁਵਾਦਿਤ ਹੋਈਆ ਹਨ।

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Hun_interview_with_Sukhwinder_Amrit.pdf|thumb|ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਲ &quot;ਹੁਣ&quot; ਵਲੋਂ ਕੀਤਾ ਇੰਟਰਵਿਊ]]

===ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*[[''ਕਣੀਆਂ'']] (2000)
*[[''ਧੁੱਪ ਦੀ ਚੁੰਨੀ'']] (2006)
*[[''ਚਿੜੀਆਂ'']] (2014)
*[[''ਧੂੰਆਂ'']] ('ਕਣੀਆਂ' ਪੁਸਤਕ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਨਜ਼ਮ -ਸਫ਼ਾ 28)
*[[''ਸਬਕ'']] ('ਕਣੀਆਂ' ਪੁਸਤਕ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਨਜ਼ਮ -ਸਫ਼ਾ 31)
*ਲਫਜ਼ਾ ਦੀ ਦਰਗਾਹ (ਸੰਪਾਦਿਤ) (1999)
* ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਰੰਗੋਲੀ (ਸੰਪਾਦਿਤ) (2014)
*ਨੀਲਿਆ ਮੋਰਾ ਵੇ (ਗੀਤ) (2012) 
*ਕਨੂਪ੍ਰਿਆ (ਅਨੁਵਾਦਿਤ) (2018 ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿਲੀ)

===ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
* ''ਸੂਰਜ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ਼ (1997)''
* ''ਚਿਰਾਗ਼ਾਂ ਦੀ ਡਾਰ (1999)''
* ''ਪੱਤਝੜ ਵਿੱਚ ਪੁੰਗਰਦੇ ਪੱਤੇ (2002)''
* ''ਹਜ਼ਾਰ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਲਾਟ (2008)''
* ''ਪੁੰਨਿਆ'' (2011)
* ''ਕੇਸਰ ਦੇ ਛਿੱਟੇ'' (ਸੰਪਾਦਿਤ) (2003)
=== ਇਨਾਮ ਸਨਮਾਨ ===
*ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਵੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਪੁਰਸਕਾਰ (2007)
* ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਲੋਂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਪੁਰਸਕਾਰ (2007)
* ਦੇਸ਼ਾਂ - ਵਿਦੇਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਈ ਹੋਰ ਸਨਮਾਨ 
* ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਭਾਰਤੀ ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਤੇ ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

=== ਲੇਖਕ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਪੁਸਤਕਾ ===
* ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਕਾਵਿ - ਚੇਤਨਾ ; ਸੰਪਾਦਕ ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ ਗੁਰਾਇਆ ; ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ; ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿਲੀ
* ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਕਾਵਿਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰੱੱਮੁਖ ਸਰੋਕਾਰ ; ਸੰਪਾਦਕ ਡਾ. ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋ, ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ; ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਕੇ.ਜੀ.ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ

==ਕਾਵਿ-ਨਮੂਨੇ==
&lt;poem&gt;
 ***
ਬਾਂਵਰੀ ਦੀਵਾਨੀ ਚਾਹੇ ਪਗਲੀ ਕਹੋ
ਬਸ ਮੇਰੇ ਰਾਮਾ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਹੋ
ਜੇ ਹੈ ਮੇਰੇ ਤਨ ਵਿੱਚ ਰੂਹ ਫੂਕਣੀ
ਹੋਠਾਂ ਸੰਗ ਲਾਵੋ ਨਾਲ਼ੇ ਵੰਝਲ਼ੀ ਕਹੋ
ਆਵਾਂਗੀ ਮੈਂ ਨ੍ਹੇਰਿਆਂ ਦੀ ਹਿੱਕ ਚੀਰ ਕੇ
ਇਕ ਵਾਰ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਹੋ
 ***
ਸਤਾਏਗਾ ਜੇ ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਮੌਸਮ ਚਲਾ ਜਾਵੀਂ
ਤੂੰ ਮੈਥੋਂ ਸੁਰਖ਼ਰੂ ਹੋ ਕੇ ਮੇਰੇ ਗੌਤਮ ਚਲਾ ਜਾਵੀਂ
ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਮਾਰੂਥਲ ’ਚ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਦਸ ਕਦ ਤੀਕ ਠਹਿਰੇਂਗਾ
ਪੁਕਾਰੇਗੀ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਛਾਂ ਮੇਰੇ ਹਮਦਮ ਚਲਾ ਜਾਵੀਂ
ਹਵਾ ਹਾਂ ਮੈਂ ਤਾਂ ਹਰ ਥਾਂ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂਗੀ ਤੇਰੇ ਪਿੱਛੇ
ਤੇਰਾ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜੀਅ ਚਾਹੇ ਮੇਰੇ ਆਦਮ ਚਲਾ ਜਾਵੀਂ
 ***
ਨਹੀਂ ਜੇ ਸ਼ੌਂਕ ਮੱਚਣ ਦਾ ਤਾਂ ਅੱਗ ਤੋਂ ਫਾਸਲਾ ਰੱਖੀਂ
ਨਾ ਬਲਦੇ ਸੂਰਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਆਪਣਾ ਰਾਬਤਾ ਰੱਖੀਂ
ਕਿਤੇ ਨਾ ਆਂਦਰਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਦੀ ਬਰਫ ਜੰਮ ਜਾਵੇ
ਕੋਈ ਕੋਸਾ ਜਿਹਾ ਹਉਕਾ ਤੂੰ ਸੀਨੇ ਨਾਲ਼ ਲਾ ਰੱਖੀਂ 
 ***
ਤਿਣਕਾ ਤਿਣਕਾ ਆਸ਼ੀਆਨਾ ਮੋੜ ਦੇ
ਮੋੜ ਦੇ ਮੇਰਾ ਵੀਰਾਨਾ ਮੋੜ ਦੇ
ਸਾਂਭ ਲੈ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਸੰਜੀਦਗੀ
ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਦੀਵਾਨਾ ਮੋੜ ਦੇ
ਸ਼ਾਇਰਾਨਾ, ਆਸ਼ਕਾਨਾ, ਸਾਫ਼ਦਿਲ
ਐ ਖ਼ੁਦਾ! ਉਹੀ ਜ਼ਮਾਨਾ ਮੋੜ ਦੇ
***
ਸੁਲਗਦੇ ਸੂਰਜਾਂ ਕੋਲੋਂ ਮੈਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਜਾਵਾਂਗੀ
ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਬਰਫ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਕਿ ਪਲ ਵਿੱਚ ਪਿਘਲ ਜਾਂਵਾਗੀ
…
ਲੰਘਦਾ ਸੀ ਰੋਜ਼ ਇੱਕ ਦਰਿਆ ਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਦੀ
ਕਦ ਕੁ ਤੀਕਰ ਦੋਸਤੋ ਉਹ ਪਿਆਸ ਆਪਣੀ ਟਾਲ਼ਦੀ
***
ਮਾਰੂਥਲ ਤੇ ਰਹਿਮ ਜਦ ਖਾਵੇ ਨਦੀ
ਸੁਕਦੀ ਸੁਕਦੀ ਆਪ ਸੁੱਕ ਜਾਵੇ ਨਦੀ
ਗੀਤ ਗਮ ਦਾ ਜਦ ਕਦੇ ਗਾਵੇ ਨਦੀ
ਹੰਝੂ ਹੰਝੂ ਹੋ ਕੇ ਖਿੰਡ ਜਾਵੇ ਨਦੀ
ਪਿਆਸ ਤੇਰੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜਦ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਹੀਂ
ਤੇਰੇ ਦਰ ਤੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਵੇ ਨਦੀ
***
ਮੈਂ ਬਣ ਕੇ ਹਰਫ ਇੱਕ ਦਿਨ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ’ਤੇ ਬਿਖਰ ਜਾਵਾਂਗੀ
ਕਲਮ ਦੀ ਨੋਕ ’ਚੋਂ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਾਂਗੂੰ ਉੱਤਰ ਜਾਂਵਾਗੀ
ਤੇਰੀ ਰੂਹ ਤੱਕ ਨਾ ਪਹੁੰਚੇ ਮੇਰੇ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਆਹਟ ਵੀ
ਤੇਰੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗਲ਼ੀ ’ਚੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਵਾਂਗੀ
ਮੈਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸ਼ਾਖ ਹਾਂ ਕੋਈ ਹੈ ਗਮ ਦੀ ਗਰਦ ਮੇਰੇ ਤੇ
ਕਿਸੇ ਬਰਸਾਤ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਫੇਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਨਿਖਰ ਜਾਂਵਾਗੀ
&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [https://www.punjabi-kavita.com/Sukhwinder-Amrit.php ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ]
* [[c:File:Hun_interview_with_Sukhwinder_Amrit.pdf|ਹੁਣ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ]]
{{ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ|state =collapsed}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਿਲਾ ਹਫ਼ਤਾ 2021 ਵਿੱਚ ਸੋਧੇ ਗਏ ਲੇਖ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>9tl9tjdlh9bh1ihl2u323yv6npnkrjw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21117</id>
    <revision>
      <id>811361</id>
      <parentid>696697</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T03:11:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ */</comment>
      <origin>811361</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12612" sha1="oo4t9yk55g2y02j0xjswpp6d0u9ynk9" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ
| ਨਾਮ = ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ
| ਤਸਵੀਰ =Sohan Singh Bhakna.jpg 
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ =180px 
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = 
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ =4 ਜਨਵਰੀ, 1870 
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = 
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ =21 ਦਸੰਬਰ 1968(98 ਸਾਲ) 
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ([[ਭਾਰਤ]])
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤ
| ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ 
| ਕਿੱਤਾ = ਕ੍ਰਾਂਤੀ 
| ਕਾਲ = 
| ਧਰਮ =
| ਵਿਸ਼ਾ = 
| ਮੁੱਖ ਕੰਮ =
| ਅੰਦੋਲਨ = [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ]], [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ]], [[ਕੁੱਲ ਹਿੰਦ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ|ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ]] 
| ਇਨਾਮ =
| ਪ੍ਰਭਾਵ = &lt;!--ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ--&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
}}
'''ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ''' (4 ਜਨਵਰੀ 1870– 20 ਦਸੰਬਰ 1968&lt;ref&gt;[http://books.google.co.in/books?id=kCsdAAAAMAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=born Baba Sohan Singh Bhakna: Life of the Founder of the Ghadar Party,Page ii]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a8%be-%e0%a8%ad%e0%a8%95%e0%a8%a8%e0%a8%be-%e0%a8%a6%e0%a9%80-%e0%a8%a1%e0%a8%be%e0%a8%87%e0%a8%b0%e0%a9%80-%e0%a8%a6%e0%a9%87-%e0%a8%aa%e0%a9%b0%e0%a8%a8%e0%a9%87/|title=ਬਾਬਾ ਭਕਨਾ ਦੀ ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਪੰਨੇ|last=ਸਿੰਘ|first=ਅਮੋਲਕ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=pa-IN|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106054820/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A8%BE-%E0%A8%AD%E0%A8%95%E0%A8%A8%E0%A8%BE-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%A1%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%A8%E0%A9%87/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;) ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦਾ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਆਗੂ ਸੀ। ਉਹ [[ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ]] ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸੰਨ 1915 ਦੇ [[ਗਦਰ ਲਹਿਰ|ਗਦਰ ਅੰਦੋਲਨ]] ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੂਤਰਧਾਰ ਸੀ। 1909 ਵਿੱਚ ਉਹ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਲਈ ਗਿਆ। 1913 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ [[ਕਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਦੇ ਨਾਲ [[ਹਿੰਦ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] (ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤਟ ਦੀ ਹਿੰਦ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (ਹਿੰਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ ਦਿ ਪੈਸੇਫਿਕ ਕੋਸਟ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਇਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ [[ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ]], ਇਸਦਾ ਸਕੱਤਰ ਬਣਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.preservearticles.com/201104215672/sohan-singh-bhakna-short-biography.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2013-04-04 |archive-date=2012-10-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121029030435/http://www.preservearticles.com/201104215672/sohan-singh-bhakna-short-biography.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਲਾਹੌਰ ਸਾਜਿਸ਼ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਭਕਨਾ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਤੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋ ਬਾਅਦ 1930 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਮਜਦੂਰ ਤਹਿਰੀਕ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਅਤੇ [[ਕੁੱਲ ਹਿੰਦ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ]] ਅਤੇ [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ]] ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ।

==ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਤਾ ਰਾਮ ਕੌਰ ਦੇ ਪੇਕਾ ਪਿੰਡ, &quot;[[ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ]]&lt;ref&gt;[http://books.google.co.in/books?id=kCsdAAAAMAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=village Baba Sohan Singh Bhakna: Life of the Founder of the Ghadar Party, Page1]&lt;/ref&gt;, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਾਸੀ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਅਜੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਦਾਦਕਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਸਿੱਖੀ। ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਜਿੰਮੀਦਾਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ, ਬਿਸ਼ਨ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ 1881 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇੇ ਪਿੰਡ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਬਣਿਆ, 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰੇ ਉਹ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋੋੋੋਇਆ। 1886 ਤੱਕ ਉਸ ਨੇ [[ਉਰਦੂ]] ਤੇ [[ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sikhspokesman.com/content.php?id=690 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2014-12-16 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305123128/http://www.sikhspokesman.com/content.php?id=690 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਕਾਰਨ ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਗਲਤ ਆਦਤਾਂ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਫੱਸ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾ ਵਿੱਚ “ਪ੍ਰਦੇਸ ਰਟਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੇਰੀ ਮਾਇਕ-ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਮਾਲੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮੇਰੇ ਹੀ ਬੁਰੇ ਭਲੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਕਿਉਂਜੋ ਇਹ ਕੰਗਾਲੀ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਬਾਪ-ਦਾਦੇ ਵੱਲੋਂ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲੀ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਾਲਵੱਸ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਕੁੱਛੜ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦਾ ਨਿੱਕੜਾ ਜਿਹਾ ਬਾਲ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਵਿਆਹ ਸਨ। ਮੇਰੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਮਾਤਾਵਾਂ ਤੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਚਾਚਾ, ਤਾਇਆ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਵਾਰਸ ਸਾਂ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੀ। ਭੁਇੰ-ਭਾਂਡੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੋਕੜ ਰੁਪਿਆ ਤੇ ਮੱਝੀਂ-ਗਾਈਂ ਵੀ ਚੋਖੀਆਂ ਸਨ....। ”&lt;ref&gt;ਮੇਰੀ ਰਾਮ ਕਹਾਣੀ, ਪੰਨੇ 26-27&lt;/ref&gt;

ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਬਸਤੀਕਰਨ ਬਿੱਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 1906-07 ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਫਰਵਰੀ 1909 ਨੂੰ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਬਾਅਦ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1909 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ [[ਸੀਐਟਲ|ਸੀਆਟਲ]] ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

==ਅਮਰੀਕਾ==
ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਨੇ 1909 ਵਿੱਚ 38 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੀ ਆਸ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 3 ਫਰਵਰੀ 1909 ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਭਕਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ae%e0%a8%b9%e0%a8%be%e0%a8%b8%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%ae%e0%a9%80-%e0%a8%ae%e0%a8%b9%e0%a8%be%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%87%e0%a8%95-%e0%a8%b8%e0%a9%8b%e0%a8%b9%e0%a8%a3/|title=ਮਹਾਸੰਗਰਾਮੀ, ਮਹਾਨਾਇਕ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ|last=ਸੰਕਰਤਿਆਯਨ|first=ਰਾਹੁਲ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=pa-IN|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106054345/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%E0%A8%AE%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%AE%E0%A9%80-%E0%A8%AE%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%95-%E0%A8%B8%E0%A9%8B%E0%A8%B9%E0%A8%A3/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਛੇਤੀ ਹੀ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਸੀਐਟਲ|ਸੀਆਟਲ]] ਨੇੜੇ ਲੱਗ ਰਹੇ ਇੱਕ ਲੱਕੜ ਦੇ ਆਰੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਮਿਲ ਗਿਆ।

== ਲਿਖਤਾਂ ==
[[File:Baba Sohan Singh Bakna.jpg]] 

* ਮੇਰੀ ਰਾਮ ਕਹਾਣੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%97%e0%a8%bc%e0%a8%a6%e0%a8%b0-%e0%a8%aa%e0%a8%be%e0%a8%b0%e0%a8%9f%e0%a9%80-%e0%a8%a6%e0%a9%87-%e0%a8%b8%e0%a9%b0%e0%a8%b8%e0%a8%a5%e0%a8%be%e0%a8%aa%e0%a8%95-%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac/|title=ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਾ ਭਕਨਾ|last=ਸਿੰਘ|first=ਕਰਨਬੀਰ ਸਿੰਘ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=pa|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106054809/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%E0%A8%97%E0%A8%BC%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%9F%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%B8%E0%A8%A5%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A8%95-%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%AC/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
*ਜੀਵਨ ਸੰਗਰਾਮ: ਆਤਮ ਕਥਾ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a9%80-%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%b2-%e0%a8%ae%e0%a9%87%e0%a8%b0%e0%a9%80-%e0%a8%b8%e0%a8%be%e0%a8%82%e0%a8%9d/|title=ਬਾਬਾ ਜੀ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਸਾਂਝ|last=ਵੜੈਚ|first=ਮਲਵਿੰਦਰ ਜੀਤ ਸਿੰਘ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106082039/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a9%80-%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%b2-%e0%a8%ae%e0%a9%87%e0%a8%b0%e0%a9%80-%e0%a8%b8%e0%a8%be%e0%a8%82%e0%a8%9d/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮੀਏ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1870]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1968]]</text>
      <sha1>oo4t9yk55g2y02j0xjswpp6d0u9ynk9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811362</id>
      <parentid>811361</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T03:12:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ */</comment>
      <origin>811362</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12611" sha1="d98xhmbsgzfjsmo35obu7oef0ps2yz1" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ
| ਨਾਮ = ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ
| ਤਸਵੀਰ =Sohan Singh Bhakna.jpg 
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ =180px 
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = 
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ =4 ਜਨਵਰੀ, 1870 
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = 
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ =21 ਦਸੰਬਰ 1968(98 ਸਾਲ) 
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ([[ਭਾਰਤ]])
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤ
| ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ 
| ਕਿੱਤਾ = ਕ੍ਰਾਂਤੀ 
| ਕਾਲ = 
| ਧਰਮ =
| ਵਿਸ਼ਾ = 
| ਮੁੱਖ ਕੰਮ =
| ਅੰਦੋਲਨ = [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ]], [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ]], [[ਕੁੱਲ ਹਿੰਦ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ|ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ]] 
| ਇਨਾਮ =
| ਪ੍ਰਭਾਵ = &lt;!--ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ--&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
}}
'''ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ''' (4 ਜਨਵਰੀ 1870– 20 ਦਸੰਬਰ 1968&lt;ref&gt;[http://books.google.co.in/books?id=kCsdAAAAMAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=born Baba Sohan Singh Bhakna: Life of the Founder of the Ghadar Party,Page ii]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a8%be-%e0%a8%ad%e0%a8%95%e0%a8%a8%e0%a8%be-%e0%a8%a6%e0%a9%80-%e0%a8%a1%e0%a8%be%e0%a8%87%e0%a8%b0%e0%a9%80-%e0%a8%a6%e0%a9%87-%e0%a8%aa%e0%a9%b0%e0%a8%a8%e0%a9%87/|title=ਬਾਬਾ ਭਕਨਾ ਦੀ ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਪੰਨੇ|last=ਸਿੰਘ|first=ਅਮੋਲਕ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=pa-IN|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106054820/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A8%BE-%E0%A8%AD%E0%A8%95%E0%A8%A8%E0%A8%BE-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%A1%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%A8%E0%A9%87/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;) ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦਾ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਆਗੂ ਸੀ। ਉਹ [[ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ]] ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸੰਨ 1915 ਦੇ [[ਗਦਰ ਲਹਿਰ|ਗਦਰ ਅੰਦੋਲਨ]] ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੂਤਰਧਾਰ ਸੀ। 1909 ਵਿੱਚ ਉਹ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਲਈ ਗਿਆ। 1913 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ [[ਕਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਦੇ ਨਾਲ [[ਹਿੰਦ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] (ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤਟ ਦੀ ਹਿੰਦ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (ਹਿੰਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ ਦਿ ਪੈਸੇਫਿਕ ਕੋਸਟ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਇਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ [[ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ]], ਇਸਦਾ ਸਕੱਤਰ ਬਣਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.preservearticles.com/201104215672/sohan-singh-bhakna-short-biography.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2013-04-04 |archive-date=2012-10-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121029030435/http://www.preservearticles.com/201104215672/sohan-singh-bhakna-short-biography.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਲਾਹੌਰ ਸਾਜਿਸ਼ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਭਕਨਾ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਤੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋ ਬਾਅਦ 1930 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਮਜਦੂਰ ਤਹਿਰੀਕ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਅਤੇ [[ਕੁੱਲ ਹਿੰਦ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ]] ਅਤੇ [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ]] ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ।

==ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਤਾ ਰਾਮ ਕੌਰ ਦੇ ਪੇਕਾ ਪਿੰਡ, [[ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ]]&lt;ref&gt;[http://books.google.co.in/books?id=kCsdAAAAMAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=village Baba Sohan Singh Bhakna: Life of the Founder of the Ghadar Party, Page1]&lt;/ref&gt;, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਾਸੀ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਅਜੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਦਾਦਕਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਸਿੱਖੀ। ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਜਿੰਮੀਦਾਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ, ਬਿਸ਼ਨ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ 1881 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇੇ ਪਿੰਡ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਬਣਿਆ, 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰੇ ਉਹ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋੋੋੋਇਆ। 1886 ਤੱਕ ਉਸ ਨੇ [[ਉਰਦੂ]] ਤੇ [[ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sikhspokesman.com/content.php?id=690 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2014-12-16 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305123128/http://www.sikhspokesman.com/content.php?id=690 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਕਾਰਨ ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਗਲਤ ਆਦਤਾਂ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਫੱਸ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾ ਵਿੱਚ “ਪ੍ਰਦੇਸ ਰਟਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੇਰੀ ਮਾਇਕ-ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਮਾਲੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮੇਰੇ ਹੀ ਬੁਰੇ ਭਲੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਕਿਉਂਜੋ ਇਹ ਕੰਗਾਲੀ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਬਾਪ-ਦਾਦੇ ਵੱਲੋਂ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲੀ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਾਲਵੱਸ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਕੁੱਛੜ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦਾ ਨਿੱਕੜਾ ਜਿਹਾ ਬਾਲ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਵਿਆਹ ਸਨ। ਮੇਰੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਮਾਤਾਵਾਂ ਤੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਚਾਚਾ, ਤਾਇਆ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਵਾਰਸ ਸਾਂ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੀ। ਭੁਇੰ-ਭਾਂਡੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੋਕੜ ਰੁਪਿਆ ਤੇ ਮੱਝੀਂ-ਗਾਈਂ ਵੀ ਚੋਖੀਆਂ ਸਨ....। ”&lt;ref&gt;ਮੇਰੀ ਰਾਮ ਕਹਾਣੀ, ਪੰਨੇ 26-27&lt;/ref&gt;

ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਬਸਤੀਕਰਨ ਬਿੱਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 1906-07 ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਫਰਵਰੀ 1909 ਨੂੰ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਬਾਅਦ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1909 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ [[ਸੀਐਟਲ|ਸੀਆਟਲ]] ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

==ਅਮਰੀਕਾ==
ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਨੇ 1909 ਵਿੱਚ 38 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੀ ਆਸ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 3 ਫਰਵਰੀ 1909 ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਭਕਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ae%e0%a8%b9%e0%a8%be%e0%a8%b8%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%ae%e0%a9%80-%e0%a8%ae%e0%a8%b9%e0%a8%be%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%87%e0%a8%95-%e0%a8%b8%e0%a9%8b%e0%a8%b9%e0%a8%a3/|title=ਮਹਾਸੰਗਰਾਮੀ, ਮਹਾਨਾਇਕ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ|last=ਸੰਕਰਤਿਆਯਨ|first=ਰਾਹੁਲ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=pa-IN|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106054345/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%E0%A8%AE%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%AE%E0%A9%80-%E0%A8%AE%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%95-%E0%A8%B8%E0%A9%8B%E0%A8%B9%E0%A8%A3/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਛੇਤੀ ਹੀ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਸੀਐਟਲ|ਸੀਆਟਲ]] ਨੇੜੇ ਲੱਗ ਰਹੇ ਇੱਕ ਲੱਕੜ ਦੇ ਆਰੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਮਿਲ ਗਿਆ।

== ਲਿਖਤਾਂ ==
[[File:Baba Sohan Singh Bakna.jpg]] 

* ਮੇਰੀ ਰਾਮ ਕਹਾਣੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%97%e0%a8%bc%e0%a8%a6%e0%a8%b0-%e0%a8%aa%e0%a8%be%e0%a8%b0%e0%a8%9f%e0%a9%80-%e0%a8%a6%e0%a9%87-%e0%a8%b8%e0%a9%b0%e0%a8%b8%e0%a8%a5%e0%a8%be%e0%a8%aa%e0%a8%95-%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac/|title=ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਾ ਭਕਨਾ|last=ਸਿੰਘ|first=ਕਰਨਬੀਰ ਸਿੰਘ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=pa|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106054809/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%E0%A8%97%E0%A8%BC%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%9F%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%B8%E0%A8%A5%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A8%95-%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%AC/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
*ਜੀਵਨ ਸੰਗਰਾਮ: ਆਤਮ ਕਥਾ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a9%80-%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%b2-%e0%a8%ae%e0%a9%87%e0%a8%b0%e0%a9%80-%e0%a8%b8%e0%a8%be%e0%a8%82%e0%a8%9d/|title=ਬਾਬਾ ਜੀ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਸਾਂਝ|last=ਵੜੈਚ|first=ਮਲਵਿੰਦਰ ਜੀਤ ਸਿੰਘ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106082039/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a9%80-%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%b2-%e0%a8%ae%e0%a9%87%e0%a8%b0%e0%a9%80-%e0%a8%b8%e0%a8%be%e0%a8%82%e0%a8%9d/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮੀਏ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1870]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1968]]</text>
      <sha1>d98xhmbsgzfjsmo35obu7oef0ps2yz1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811364</id>
      <parentid>811362</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T03:18:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ */</comment>
      <origin>811364</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12612" sha1="k74353gzb1us1uroetdmfww3phs7khl" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ
| ਨਾਮ = ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ
| ਤਸਵੀਰ =Sohan Singh Bhakna.jpg 
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ =180px 
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = 
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ =4 ਜਨਵਰੀ, 1870 
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = 
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ =21 ਦਸੰਬਰ 1968(98 ਸਾਲ) 
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ([[ਭਾਰਤ]])
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤ
| ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ 
| ਕਿੱਤਾ = ਕ੍ਰਾਂਤੀ 
| ਕਾਲ = 
| ਧਰਮ =
| ਵਿਸ਼ਾ = 
| ਮੁੱਖ ਕੰਮ =
| ਅੰਦੋਲਨ = [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ]], [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ]], [[ਕੁੱਲ ਹਿੰਦ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ|ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ]] 
| ਇਨਾਮ =
| ਪ੍ਰਭਾਵ = &lt;!--ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ--&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
}}
'''ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ''' (4 ਜਨਵਰੀ 1870– 20 ਦਸੰਬਰ 1968&lt;ref&gt;[http://books.google.co.in/books?id=kCsdAAAAMAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=born Baba Sohan Singh Bhakna: Life of the Founder of the Ghadar Party,Page ii]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a8%be-%e0%a8%ad%e0%a8%95%e0%a8%a8%e0%a8%be-%e0%a8%a6%e0%a9%80-%e0%a8%a1%e0%a8%be%e0%a8%87%e0%a8%b0%e0%a9%80-%e0%a8%a6%e0%a9%87-%e0%a8%aa%e0%a9%b0%e0%a8%a8%e0%a9%87/|title=ਬਾਬਾ ਭਕਨਾ ਦੀ ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਪੰਨੇ|last=ਸਿੰਘ|first=ਅਮੋਲਕ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=pa-IN|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106054820/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A8%BE-%E0%A8%AD%E0%A8%95%E0%A8%A8%E0%A8%BE-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%A1%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%A8%E0%A9%87/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;) ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦਾ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਆਗੂ ਸੀ। ਉਹ [[ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ]] ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸੰਨ 1915 ਦੇ [[ਗਦਰ ਲਹਿਰ|ਗਦਰ ਅੰਦੋਲਨ]] ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੂਤਰਧਾਰ ਸੀ। 1909 ਵਿੱਚ ਉਹ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਲਈ ਗਿਆ। 1913 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ [[ਕਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਦੇ ਨਾਲ [[ਹਿੰਦ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] (ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਤਟ ਦੀ ਹਿੰਦ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (ਹਿੰਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ ਦਿ ਪੈਸੇਫਿਕ ਕੋਸਟ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਇਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ [[ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ]], ਇਸਦਾ ਸਕੱਤਰ ਬਣਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.preservearticles.com/201104215672/sohan-singh-bhakna-short-biography.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2013-04-04 |archive-date=2012-10-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121029030435/http://www.preservearticles.com/201104215672/sohan-singh-bhakna-short-biography.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਲਾਹੌਰ ਸਾਜਿਸ਼ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਭਕਨਾ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਤੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋ ਬਾਅਦ 1930 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਮਜਦੂਰ ਤਹਿਰੀਕ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਅਤੇ [[ਕੁੱਲ ਹਿੰਦ ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ]] ਅਤੇ [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ]] ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ।

==ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਤਾ ਰਾਮ ਕੌਰ ਦੇ ਪੇਕਾ ਪਿੰਡ, 
[[ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ]]&lt;ref&gt;[http://books.google.co.in/books?id=kCsdAAAAMAAJ&amp;focus=searchwithinvolume&amp;q=village Baba Sohan Singh Bhakna: Life of the Founder of the Ghadar Party, Page1]&lt;/ref&gt;, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਾਸੀ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਅਜੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਦਾਦਕਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਸਿੱਖੀ। ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਜਿੰਮੀਦਾਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ, ਬਿਸ਼ਨ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ 1881 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇੇ ਪਿੰਡ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਬਣਿਆ, 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰੇ ਉਹ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋੋੋੋਇਆ। 1886 ਤੱਕ ਉਸ ਨੇ [[ਉਰਦੂ]] ਤੇ [[ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sikhspokesman.com/content.php?id=690 |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2014-12-16 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305123128/http://www.sikhspokesman.com/content.php?id=690 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਕਾਰਨ ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਗਲਤ ਆਦਤਾਂ ਕਰਕੇ ਉਹ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਫੱਸ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾ ਵਿੱਚ “ਪ੍ਰਦੇਸ ਰਟਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੇਰੀ ਮਾਇਕ-ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਮਾਲੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਮੇਰੇ ਹੀ ਬੁਰੇ ਭਲੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਕਿਉਂਜੋ ਇਹ ਕੰਗਾਲੀ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਬਾਪ-ਦਾਦੇ ਵੱਲੋਂ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲੀ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਾਲਵੱਸ ਹੋਏ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੇ ਕੁੱਛੜ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦਾ ਨਿੱਕੜਾ ਜਿਹਾ ਬਾਲ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਵਿਆਹ ਸਨ। ਮੇਰੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਮਾਤਾਵਾਂ ਤੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਚਾਚਾ, ਤਾਇਆ ਜਾਂ ਦੂਜਾ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਵਾਰਸ ਸਾਂ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸੀ। ਭੁਇੰ-ਭਾਂਡੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੋਕੜ ਰੁਪਿਆ ਤੇ ਮੱਝੀਂ-ਗਾਈਂ ਵੀ ਚੋਖੀਆਂ ਸਨ....। ”&lt;ref&gt;ਮੇਰੀ ਰਾਮ ਕਹਾਣੀ, ਪੰਨੇ 26-27&lt;/ref&gt;

ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਬਸਤੀਕਰਨ ਬਿੱਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 1906-07 ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਫਰਵਰੀ 1909 ਨੂੰ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਬਾਅਦ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1909 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ [[ਸੀਐਟਲ|ਸੀਆਟਲ]] ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

==ਅਮਰੀਕਾ==
ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ਨੇ 1909 ਵਿੱਚ 38 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੀ ਆਸ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 3 ਫਰਵਰੀ 1909 ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਅਮਰੀਕਾ ਲਈ ਭਕਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ae%e0%a8%b9%e0%a8%be%e0%a8%b8%e0%a9%b0%e0%a8%97%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%ae%e0%a9%80-%e0%a8%ae%e0%a8%b9%e0%a8%be%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%87%e0%a8%95-%e0%a8%b8%e0%a9%8b%e0%a8%b9%e0%a8%a3/|title=ਮਹਾਸੰਗਰਾਮੀ, ਮਹਾਨਾਇਕ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ|last=ਸੰਕਰਤਿਆਯਨ|first=ਰਾਹੁਲ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=pa-IN|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106054345/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%E0%A8%AE%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%AE%E0%A9%80-%E0%A8%AE%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%95-%E0%A8%B8%E0%A9%8B%E0%A8%B9%E0%A8%A3/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਛੇਤੀ ਹੀ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ [[ਸੀਐਟਲ|ਸੀਆਟਲ]] ਨੇੜੇ ਲੱਗ ਰਹੇ ਇੱਕ ਲੱਕੜ ਦੇ ਆਰੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਮਿਲ ਗਿਆ।

== ਲਿਖਤਾਂ ==
[[File:Baba Sohan Singh Bakna.jpg]] 

* ਮੇਰੀ ਰਾਮ ਕਹਾਣੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%97%e0%a8%bc%e0%a8%a6%e0%a8%b0-%e0%a8%aa%e0%a8%be%e0%a8%b0%e0%a8%9f%e0%a9%80-%e0%a8%a6%e0%a9%87-%e0%a8%b8%e0%a9%b0%e0%a8%b8%e0%a8%a5%e0%a8%be%e0%a8%aa%e0%a8%95-%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac/|title=ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਾਬਾ ਭਕਨਾ|last=ਸਿੰਘ|first=ਕਰਨਬੀਰ ਸਿੰਘ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=pa|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106054809/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%E0%A8%97%E0%A8%BC%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%9F%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%B8%E0%A8%A5%E0%A8%BE%E0%A8%AA%E0%A8%95-%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%AC/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
*ਜੀਵਨ ਸੰਗਰਾਮ: ਆਤਮ ਕਥਾ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a9%80-%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%b2-%e0%a8%ae%e0%a9%87%e0%a8%b0%e0%a9%80-%e0%a8%b8%e0%a8%be%e0%a8%82%e0%a8%9d/|title=ਬਾਬਾ ਜੀ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਸਾਂਝ|last=ਵੜੈਚ|first=ਮਲਵਿੰਦਰ ਜੀਤ ਸਿੰਘ|date=2020-01-05|website=Punjabi Tribune Online|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|language=ਪੰਜਾਬੀ|access-date=2020-01-05|archive-date=2020-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200106082039/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/01/%e0%a8%ac%e0%a8%be%e0%a8%ac%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a9%80-%e0%a8%a8%e0%a8%be%e0%a8%b2-%e0%a8%ae%e0%a9%87%e0%a8%b0%e0%a9%80-%e0%a8%b8%e0%a8%be%e0%a8%82%e0%a8%9d/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮੀਏ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1870]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1968]]</text>
      <sha1>k74353gzb1us1uroetdmfww3phs7khl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਾਲ ਕੌਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26949</id>
    <revision>
      <id>811329</id>
      <parentid>766693</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:49:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 08.jpg]] → [[File:ਪਾਲ ਕੌਰ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811329</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10714" sha1="owfxezg0jyf2eo8j63hq0rle6bf73qi" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ਡਾ. ਪਾਲ ਕੌਰ
| image            = Paul Kaur 2.jpg|
| imagesize        = 
| caption          = ਪਾਲ ਕੌਰ
| birth_name       = ਪਾਲ ਕੌਰ
| birth_date       = {{birth date and age|df=y|1957|5|15}}
| birth_place      = [[ਜਿਲ੍ਹਾ ਪਟਿਆਲਾ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]]
| occupation       = ਅਧਿਆਪਕ, ਕਵਿਤਰੀ, ਲੇਖਕ
| alma_mater       = [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]], [[ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]]
| death_date       = 
| death_place      = 
| years_active     = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਪਾਲ ਕੌਰ.jpg|thumb|ਪਾਲ ਕੌਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਡਾ. ਪਾਲ ਕੌਰ''' (15 ਮਈ 1957) ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਧਾਰਨੀ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.likhari.org/archive/Dr.%20Rajni%20Rani/rajni11_%20Lekh%20santulat%20narivadi%20purvachan%20meera%2028%20March%202007.htm |title=ਸੰਤੁਲਿਤ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਵਚਨ : ਮੀਰਾ |access-date=2013-09-16 |archive-date=2018-12-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181219035845/http://www.likhari.org/archive/Dr.%20Rajni%20Rani/rajni11_%20Lekh%20santulat%20narivadi%20purvachan%20meera%2028%20March%202007.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਰੀ ਹੈ।

==ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ==
ਪਾਲ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਕਾਲੌਮਾਜਰਾ ਜਿਲਾ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸੁਰੈਣ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ।
ਪਾਲ ਕੌਰ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਐਮ ਸੀ ਐਮ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਬੀ ਏ ਤੱਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਪੋਸਟ ਗਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰੇਟ। ਪਾਲ ਕੌਰ ਐਸ ਏ ਜੈਨ ਕਾਲਜ, ਅੰਬਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾ ਦੇ ਕਈ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਵਲੋਂ ਉਸ ਦੀ ਨਵੀਨਤਮ ਕਾਵਿ-ਕਿਤਾਬ ''ਬਾਰਿਸ਼ ਅੰਦਰੇ-ਅੰਦਰ'' ਲਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;[http://www.tribuneindia.com/2005/20050417/society.htm Women for better or verse]&lt;/ref&gt;
ਪਾਲ ਕੌਰ ਇਸੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੀ, ਨਾਰੀ ਦੇ ਮਨੋਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਸਗੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
#''ਖ਼ਲਾਅਵਾਸੀ'' (1985)
#''ਮੈਂ ਮੁਖ਼ਾਤਿਬ ਹਾਂ'' (1988)
#''ਸਵੀਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਦ'' (1990)
#''ਇੰਜ ਨਾ ਮਿਲੀਂ''(1999)
#''ਬਾਰਿਸ਼ ਅੰਦਰੇ-ਅੰਦਰ'' (2005)
#''ਹੁਣ ਤੱਕ''&lt;ref&gt;https://jagbani.punjabkesari.in/punjab/news/amritsar-1086638&lt;/ref&gt;
#''ਪੀਂਘ'' (2007) 
#''ਪੌਣ ਤੜਾਗੀ'' (2009)
#''ਹੁਣ ਤੱਕ'' (2019)&lt;ref&gt;https://www.punjabitribuneonline.com/2019/03/%E0%A8%B9%E0%A9%81%E0%A8%A3-%E0%A8%A4%E0%A9%B1%E0%A8%95-%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%B2-%E0%A8%95%E0%A9%8C%E0%A8%B0-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%95%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%A4%E0%A8%BE/{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
#''ਸੁਣ ਗੁਣਵੰਤਾ ਸੁਣ ਬੁਧਵੰਤਾ'' (2022) (ਨਵੀਂ ਕਿਤਾਬ)

===ਸੰਪਾਦਨ===
*''ਬਲਦੇ ਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਸਿਰਨਾਵੇਂ''
*''ਪਰਿੰਦੇ ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ''
*''ਪਾਸ਼ : ਜਿੱਥੇ ਕਵਿਤਾ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ'' (ਸਹਿ-ਸੰਪਾਦਕ)

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;big&gt;
1.ਨਾਪ-ਅਨਾਪ 
&lt;/big&gt;

&lt;poem&gt;
&lt;small&gt;
ਪਾਇਆ ਸੀ ਕਦੇ ਚੋਲਾ ਇਕ
ਪਰ ਸੁੰਗੜਦਾ ਰਿਹਾ ਉਸ ਅੰਦਰ ਜਿਸਮ
ਲੈ ਨਾ ਸਕੀ ਖੁਲ੍ਹ ਕੇ ਸਾਹ !

ਮਿਲਿਆ ਕੋਈ
ਤਾਂ ਕਤਰ ਦਿੱਤਾ ਉਸ ਚੋਲੇ ਦਾ ਵਾਫ਼ਰ ਆਕਾਰ
ਕਰ ਦਿਤਾ ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਜਿਸਮ ਦੇ ਨਾਪ

ਪਰ ਹਿੱਲ ਗਿਆ ਏ ਹੁਣ ਫਿਰ ਨਾਪ
ਘੁਟ ਰਹੀ ਹਾਂ ਇਸ ਲਿਬਾਸ ਵਿਚ
ਤੇ ਘਿਰ ਗਈ ਹਾਂ ਇਸ ਲਿਬਾਸ
ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਤਰਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ !

ਕਦੇ ਤਾਂ ਜੀ ਕਰਦਾ ਏ
ਚੁੱਕ ਲਵਾਂ ਇਹ ਕਤਰਨਾਂ
ਸੀਅ ਲਵਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਬਾਸ ਦੇ ਨਾਲ
ਪਰ ਕੀ ਕਰਾਂਗੀ ਇਹ ਲੀਰੋ-ਲੀਰ ਜੁੜਿਆ ਚੋਲਾ ?

ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹੋ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਏ
ਲਾਹ ਸੁਟਾਂ ਇਹ ਲਿਬਾਸ
ਤੇ ਮਾਰ ਕੇ ਲੋਈ ਦੀ ਬੁੱਕਲ
ਕਰ ਦਿਆਂ ਜਿਸਮ ਨੂੰ
ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਾਪ ਤੋਂ ਪਾਰ
&lt;big&gt;
2.ਖੱਬਲ
&lt;/big&gt;

ਸੁਣਿਆ ਏ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜੰਮੀ ਸਾਂ
ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ‘ਕਿਸੇ’ ਨੇ ਮੂੰਹ ਫੇਰ ਲਿਆ ਸੀ
ਤੇ ‘ਕਿਸੇ’ ਨੇ ਪਿੱਠ ਕਰ ਲਈ ਸੀ

ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਬੱਚਾ ਇੱਕੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ
ਪਿਓ ਦੀ ਪੱਗ ਪਛਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ 
ਮੈਂ ਪਿੱਠ ਪਛਾਣ ਲਈ ਸੀ !

ਉਦੋਂ ਹੀ ਮੈਂ, ਪਿੱਠਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ 
ਤੇ ਜਰਨ ਦੀ ਆਦੀ ਹੋ ਗਈ 
ਤੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਅੱਖਾਂ ’ਚ ਰੋਹ ਭਰਿਆ
ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੱਠਾਂ ਉਪਰ
ਆਪਣੀ ਉਦਾਸ ਇਬਾਰਤ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ 
ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਪਿੱਠਾਂ ਵਾਲੇ
ਕਦੇ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਕੇ !
ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਿਆਰੀ ਵਿਚ, ਹੋਰਨਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਨਾਲ
ਕਿਸੇ ਖੱਬਲ ਵਾਂਗ ਉੱਗ ਪਈ ਸਾਂ
ਤੇ ਖੱਬਲ ਵਾਂਗ ਹੀ ਪਲ ਗਈ ਹਾਂ !

ਮਾਲੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਚਾਹਿਆ,
ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਟ ਕੇ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ !
ਪਰ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ,
ਮੁੜ ਉੱਗ ਪਈ !

ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਗੋਡੀ ਹੁੰਦੀ
ਮੇਰੇ ਅੰਗ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਮੂਕ ਰਹਿੰਦੀ,
ਮੇਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰ ਤਿੜਾਂ ਪੀੜ ਨਾਲ ਕੁਰਲਾਉਂਦੀਆਂ 
ਪਰ ਮੈਂ ਦੰਦਾਂ ਥੱਲੇ ਜੀਭ ਦੇ ਕੇ
ਅੱਥਰੂ ਅੱਥਰੂ ਹੋਈ ਪਈ ਰਹਿੰਦੀ !

ਖੱਬਲ ਵਰਗੀ ਹੋਂਦ ਨੇ
ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਹੱਥ ਦੇ ਪੋਟਿਆਂ ਦੀ ਛੋਹ ਲਈ
ਮੇਰੀ ਸਹਿਕ ਨੇ -
ਤੇ ਘਣਛਾਵਾਂ ਬੂਟਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸੁੰਦਿਆਂ
ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਆਈ ਤਿੱਖੀ ਧੁੱਪ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੇ
ਮੈਨੂੰ ਮੰਗਤੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਛਾਂ ਦੇ ਇਕ ਇਕ ਕਤਰੇ ਲਈ
ਉਡਦੇ ਬਾਜ਼ਾਂ ਮਗਰ ਵੀ ਭੱਜੀ ਹਾਂ
ਤੇ ਦਰੋਂ ਬੇਦਰ ਹੋ ਕੇ
ਕਈ ਵਾਰ ਬੇਆਬਰੂ ਵੀ ਹੋਈ ਹਾਂ !

ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਕਦੋਂ ਪਹੁ-ਫੁੱਟੀ ਸੀ
ਕਦੋਂ ਸਵੇਰ ਹੋਈ ਸੀ 
ਤੇ ਦੁਪਿਹਰਾ ਕਿਵੇਂ ਢਲ ਗਿਆ 
ਮੈਂ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਚਿਹਰਾ
ਸ਼ੀਸ਼ੇ ’ਚ ਤੱਕਿਆ ਹੈ 
ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਉਪਰ ਝੁਰੜੀਆਂ ਹੀ ਦਿੱਸੀਆਂ ਨੇ !

ਮੈਂ ਖੱਬਲ ਵਾਂਗ
ਮੁੜ ਮੁੜ ਅਤੇ ਬਦੋਬਦੀ ਉੱਗੀ ਹਾਂ
ਤੇ ਬਦੋਬਦੀ ਪਲੀ ਹਾਂ।


&lt;/small&gt;
&lt;/poem&gt;

==ਫੇਸਬੁੱਕ ਖਾਤਾ ==
https://www.facebook.com/paul.kaur
==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==
*[https://www.hindustantimes.com/columns/roundabout-punjabi-poet-paul-kaur-s-word-war/story-NX4XfLwKAjMPp8baTvepQJ.html ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਸ ਵਿੱਚ ਪਾਲ ਕੌਰ ਬਾਰੇ [[ਨਿਰੁਪਮਾ ਦੱਤ ]] ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਲੇਖ ]
*[http://punjabitribuneonline.com/2017/07/%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%B2-%E0%A8%95%E0%A9%8C%E0%A8%B0-%E0%A8%A6%E0%A8%BE-%E0%A8%B0%E0%A8%9A%E0%A8%A8%E0%A8%BE-%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%B0-%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A8%B0/ ਪਾਲ ਕੌਰ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ-ਸਿਰਜਣਾ ਤੇ ਸਮੀਖਿਆ’ ’ਤੇ ਗੋਸ਼ਟੀ]
*[https://www.punjabijagran.com/lifestyle/sahit-and-sabhyachar-my-fight-is-to-make-the-womans-decisions-be-her-own-8720807.html ਮੇਰੀ ਲੜਾਈ ਔਰਤ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਆਪਣੇ ਹੋਣ ਦੀ ਹੈ : ਪਾਲ ਕੌਰ , ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਗਰਣ 18 ਨਵੰਬਰ 2019]
*[https://www.youtube.com/watch?v=ZeHy5yKpEBo&amp;feature=youtu.be&amp;fbclid=IwAR30R_eCq-FfWSyE-ry1ibWe6dZ5kTIFHY0V9-1lfurb7dV32FdMVwB22DA ਪਾਲ ਕੌਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸੱਚ ]
*[https://www.punjabi-kavita.com/PaulKaur.php ਪਾਲ ਕੌਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵੰਨਗੀ ]
*[ https://www.youtube.com/watch?v=-vni7gbQv64ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਵੀ ਪਾਲ ਕੌਰ ਨਾਲ਼ ਸੰਵਾਦ TV Punjab]
*[https://www.youtube.com/watch?v=-bQVcR0Y9Oc KHABBAL II A POEM BY PAUL KAUR II PUNJABI POETESS II SUKHANLOK II]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1957]]</text>
      <sha1>owfxezg0jyf2eo8j63hq0rle6bf73qi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਵਰਾਜਬੀਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28030</id>
    <revision>
      <id>811310</id>
      <parentid>767571</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:36:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ROCKY</username>
        <id>19931</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:LogoLicious 20240826 204106.png]] → [[File:Swrajbir.png]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811310</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8140" sha1="6wm0zz4ytll9ajs4jx8n1j1g86s96jg" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ਸਵਰਾਜਬੀਰ
| image            = Sawrajbir.png
| imagesize        = 
| caption          = ਸਵਰਾਜਬੀਰ
| birth_name       = ਸਵਰਾਜਬੀਰ ਸਿੰਘ
| birth_date       = {{birth date and age|df=y|1958|4|22}}
| birth_place      = ਮਲੋਵਾਲੀ, [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]
| occupation       = [[ਨਾਟਕਕਾਰ]],[[ਆਈ.ਪੀ.ਐਸ.]]ਅਧਿਕਾਰੀ,[[ਸੰਪਾਦਕ]]
| death_date       = 
| death_place      = 
| years_active     = 1990 ਵਿਆਂ ਤੋ ਹੁਣ ਤੱਕ
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Dr. Savrajvir.png|thumb|ਡ. ਸਵਰਾਜਬੀਰ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Swrajbir.png|thumb|

# ਸਵਰਾਜਬੀਰ 2024 ਵਿੱਚ।

]]
ਡਾ. '''ਸਵਰਾਜਬੀਰ''' ( ਜਨਮ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ 1958) ਕਵੀ, ਨਾਟਕਕਾਰ, ਸਾਬਕਾ ਸੰਪਾਦਕ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਸਤੰਬਰ 2018 ਤੋਂ ਜਨਵਰੀ 2024 ਤਕ [[ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]] ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ [[ਸੰਪਾਦਕ]] ਸੀ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਚੌਥੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ [[ਨਾਟਕ]] ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਮਿੱਥ ਕਥਾਵਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਨਵੇਕਲੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://panjabialochana.com/yahoo_site_admin1/assets/docs/Swrajbir_da_Natak_Krishan.272101635.pdf |title=ਸਵਰਾਜਬੀਰ ਰਚਿਤ ਨਾਟਕ 'ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ' (ਮਿਥਹਾਸ ਦਾ ਵਿਸਥਾਪਨ ਅਤੇ ਦਮਿਤ ਇਤਹਾਸ ਦੀ ਤਲਾਸ਼) ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ |access-date=2013-11-23 |archive-date=2016-04-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160402200528/http://panjabialochana.com/yahoo_site_admin1/assets/docs/Swrajbir_da_Natak_Krishan.272101635.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
ਸਾਲ 2016 ਦੇ ਐਲਾਨੇ ਗਏ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡਾਂ 'ਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ [[ਨਾਟਕਕਾਰ]] ਸਵਰਾਜਬੀਰ ਦੇ ਨਾਟਕ '[[ਮੱਸਿਆ ਦੀ ਰਾਤ]]' ਨੂੰ ਇਸ ਸਨਮਾਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref name= ajitjalandhar&gt;[http://beta.ajitjalandhar.com/news/20161222/1/1603136.cms#1603136 'ਮੱਸਿਆ ਦੀ ਰਾਤ'ਨਾਟਕ ਲਈ ਡਾ: ਸਵਰਾਜਬੀਰ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ ]&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨ==
[[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਵਿੱਚ ਘੁਮਾਣ ਪੰਡੋਰੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਕਸਬੇ [[ਮਲੋਵਾਲੀ]] ਵਿੱਚ ਜੰਮਿਆ ਪਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਤਕ ਜੀਵਨ 1978-79 ਵਿੱਚ [[ਕਵੀ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ [[ਨਾਟਕ]] ਦੀ ਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਰੁਚੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਕਈ ਨਾਟਕ ਦੇਸ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖੇਡੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

== ਨਾਟਕਕਾਰ ==
ਡਾ. ਸਵਰਾਜਬੀਰ ਨੇ ਨਾਟਕ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਨਾਮਣਾ ਖੱਟਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਟਕ ਸਟੇਜ ਤੇ ਖੇਡੇ ਗਏ ਹਨ। ਨਾਟ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਜੁਗਲਬੰਦੀ ਰੰਗਕਰਮੀ [[ਕੇਵਲ ਧਾਲੀਵਾਲ]] ਨਾਲ ਬਣੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://punjabtimesusa.com/news/?p=14747|title=ਸਵਰਾਜਬੀਰ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਥਾਪਤੀ {{!}} Punjab Times|last=ਜਸਵੀਰ ਸਮਰ|first=|date=|website=punjabtimesusa.com|publisher=|language=|access-date=2018-08-31}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਸਵਾਰਾਜਬੀਰ ਨੇ ਮਿੱਥ ਵਿਚੋਂ ਨਾਟਕ ਸਿਰਜਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨਾਟਕਕਾਰੀ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਮਿੱਥਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਕੇਵਲ ਧਾਲੀਵਾਲ(ਸੰਪਾ) ਸਵਾਰਾਜਬੀਰ ਸਿਰਜਕ ਤੇ ਸਿਰਜਣਾ, ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਭਵਨ ਲੁਧਿਆਣਾ, 2015, ਪੰਨਾ- 9:1&lt;/ref&gt;

== ਸੰਪਾਦਕ ==
'''ਸਵਰਾਜਬੀਰ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]] ਦਾ [[ਸੰਪਾਦਕ]] ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.tribuneindia.com/news/punjab/swaraj-bir-singh-joins-as-punjabi-tribune-editor/645895.html|title=|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=|archive-date=2018-09-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20180904220554/https://www.tribuneindia.com/news/punjab/swaraj-bir-singh-joins-as-punjabi-tribune-editor/645895.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕੀ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਬੋਧਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/10/%E0%A8%AA%E0%A8%B0%E0%A9%B0%E0%A8%AA%E0%A8%B0%E0%A8%BE-%E0%A8%85%E0%A8%A4%E0%A9%87-%E0%A8%A8%E0%A8%B5-%E0%A8%9A%E0%A9%87%E0%A8%A4%E0%A8%A8%E0%A8%BE/|title=ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਨਵ-ਚੇਤਨਾ - Tribune Punjabi|date=2018-10-13|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-10-13|language=en-US}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਆਪਣੇ ਸੰਪਾਦਕੀ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਦੇ ਤੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ਉਸ ਨੇ ਸਿਆਸੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਅਧੋਗਤੀ&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/01/%e0%a8%b8%e0%a9%b0%e0%a8%b8%e0%a8%a5%e0%a8%be%e0%a8%b5%e0%a8%be%e0%a8%82-%e0%a8%a6%e0%a9%80-%e0%a8%85%e0%a8%a7%e0%a9%8b%e0%a8%97%e0%a8%a4%e0%a9%80/|title=ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਅਧੋਗਤੀ|date=2019-01-13|website=Tribune Punjabi|language=hi-IN|access-date=2019-01-13}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਰਚਨਾਵਾਂ==

===ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਰਾਤ (1985)
*ਸਾਹਾਂ ਥਾਣੀਂ (1989)
*23 ਮਾਰਚ

===ਨਾਟਕ===
*''[[ਧਰਮ ਗੁਰੂ]]''
*''ਮੇਦਨੀ'' 
*''ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ''&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://panjabialochana.com/yahoo_site_admin1/assets/docs/Swrajbir_da_Natak_Krishan.272101635.pdf |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2013-11-23 |archive-date=2016-04-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160402200528/http://panjabialochana.com/yahoo_site_admin1/assets/docs/Swrajbir_da_Natak_Krishan.272101635.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
*''ਸ਼ਾਇਰੀ''
*''ਕੱਲਰ'' 
*''ਜਨ ਦਾ ਗੀਤ''
* ਹੱਕ
*''ਤਸਵੀਰਾਂ''
*''ਅਗਨੀ ਕੁੰਡ''
*''ਮੱਸਿਆ ਦੀ ਰਾਤ ''&lt;ref name=ajitjalandhar/&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>6wm0zz4ytll9ajs4jx8n1j1g86s96jg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28091</id>
    <revision>
      <id>811316</id>
      <parentid>766965</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:40:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Punjabi_Writer_11.jpg with [[File:ਦਵਿੰਦਰ_ਦਮਨ.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)).</comment>
      <origin>811316</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10022" sha1="5el5wh3968xftotlg69mmmzivtfn9o3" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name =ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ 
| image = ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ.jpg
| image_size = ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ 
| alt = 
| caption =
| pseudonym = 
| birth_name =
| birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1943|7|15}}
| birth_place = ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ|ਸੰਗਰੂਰ ਜਿਲੇ]] ਵਿੱਚ ਭਵਾਨੀਗੜ੍ਹ ਕਸਬੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ [[ਭੱਟੀਵਾਲ ਕਲਾਂ]] 
| occupation =ਨਾਟਕਕਾਰ, ਥੀਏਟਰ ਕਰਮੀ, ਐਕਟਰ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ 
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| nationality =ਭਾਰਤੀ
| citizenship = 
| education = 
| alma_mater = 
| period = 
| genre =ਨਾਟਕ 
| subject = 
| movement = 
| notable_works = ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
| spouse = ਜਸਵੰਤ ਦਮਨ (13 ਜੂਨ 1967 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ) 
| partner = 
| children = 
| relatives = 
| influences = 
| influenced = 
| awards = 
| signature = 
| signature_alt = 
| website = 
| portaldisp = 
|ਨਾਟਕ=ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ.jpg|thumb|ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Davinder Daman.jpg|thumb|ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ]]
'''ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ''' ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ, ਨਾਟਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੰਗਕਰਮੀ ਹਨ। ਸ਼ਹੀਦ [[ਭਗਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਜੇਲ੍ਹ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਦਾ ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਨਾਟਕ ''[[ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ]]'' ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਖੇਡੇ ਗਏ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.manchanpunjab.org/article?aid=176 |title=ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਬੇਹੱਦ ਚਰਚਿਤ ਨਾਟਕ ‘ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ’……. |access-date=2013-11-26 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304202836/http://www.manchanpunjab.org/article?aid=176 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://punjabitribuneonline.mediology.in/2013/01/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80-%E0%A8%B0%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%AE%E0%A9%B0%E0%A8%9A-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%B6%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A8%A8%E0%A9%80-%E0%A8%85%E0%A8%A6/ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗਮੰਚ ਦੀ ਸ਼ੇਰਨੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਜਸਵੰਤ ਦਮਨ - ਕੇਵਲ ਧਾਲੀਵਾਲ: 1980 ਤੋਂ ‘ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ’ ਨਾਟਕ ਹੁਣ ਤਕ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਾਰ ਖੇਡਿਆ।]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੇ ਮੰਚਨ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ‘''ਨਾਰਕੀ''’ ਅਤੇ ‘''ਮੋਇਆਂ ਸਾਰ ਨਾ ਕਾਈ''’ ਨੂੰ ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ਨੇ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਡ ਦਿਖਾਇਆ ਸੀ। 
==ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ==
ਦਵਿੰਦਰ ਦਾ ਪਿੰਡ ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ|ਸੰਗਰੂਰ ਜਿਲੇ]] ਵਿੱਚ ਭਵਾਨੀਗੜ੍ਹ ਕਸਬੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ [[ਭੱਟੀਵਾਲ ਕਲਾਂ]] ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਗਿਆਨੀ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ (ਕਾਮਰੇਡ) ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪਰਸਿੱਧ ਕਵੀਸ਼ਰ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਪਿਛੋਂ ਉਸਦੀ ਬਹਾਲੀ ਲਈ ਜੇਹਲਾਂ ਅਤੇ ਮਫਰੂਰੀ ਵਿੱਚ ਕੱਟੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰ ਕੇ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਅਤੇ ਮਸਾਂ ਦਸਵੀਂ ਤਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਹੋ ਸਕੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਅਤੇ ਗਰੇਜ਼ੂਏਸ਼ਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰਾ, ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਆਫ਼ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਐਂਡ ਡਾਂਸ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਬੈਚੂਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ। ਸਕੂਲ ਸਮੇਂ ਲੱਗੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਚੇਟਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੰਗਮੰਚ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਨਾਟ-ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਵਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵਧੇਰੇ ਤੀਖਣ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਪੁਸਤਕਾਂ==
===ਨਾਟਕ===
*''ਨਹੀਓਂ ਬੈਠਣਾ ਬਿਗਾਨੀ ਛਾਵੇਂ''
*''ਤਪਸ਼'' 
*''ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ'' 
*''ਸੁਨੇਹਾ'' 
*''ਰਾਖੇ''
*''ਮੇਰੇ ਸੱਤ ਨਾਟਕ''
*''ਕਾਲਾ ਲਹੂ'' 
*''ਸੂਰਜ ਦਾ ਕਤਲ''
*''ਛਾਂ ਵਿਹੂਣੇ''
*''ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ''
*''ਬਲਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਰੁੱਖ''
*''ਕਤਰਾ ਕਤਰਾ ਜਿ਼ਦਗੀ''
*ਗ਼ਦਰ-ਗਾਥਾ
*ਬੰਦਾ (ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਅਧਾਰਤ)
*ਪਾਣੀਆਂ ਤੇ ਅੱਗ ਤੁਰਦੀ

===ਇਕਾਂਗੀ===
*''ਲਹੂ ਰੰਗ ਲਿਆਵੇਗਾ''
* ''ਵਾਵਰੋਲਾ''
*''ਆਥਣਵੇਲਾ'' 
*''ਸੰਘਰਸ਼.''
*''ਮੁਖੌਟਾ'' 
*''ਕੁਰਸੀ 'ਚ ਚਿਣਿਆ ਮਨੁੱਖ'' 
*''ਬਲਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਰੁਖ'' 
===ਨਾਟਕ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ===
*''ਛਾਂ ਵਿਹੂਣੇ'' (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ''ਰਸੋਈ ਘਰ'')
*''ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ'' (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ''ਛਿਪਣ ਸੇ ਪਹਿਲੇ'')
*''ਕਤਰਾ ਕਤਰਾ ਜਿ਼ਦਗੀ'' (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ''Melting Icicles of Life...'')
*''ਸੂਰਜ ਦਾ ਕਤਲ'' (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ''Slaughter of the Sun'') 
===ਨਾਟਕੀ ਰੂਪਾਂਤਰ===
*''ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਬਲਦ'' ([[ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ]])
*''ਚਿੱਟੀਆਂ ਰਾਤਾਂ'' ([[ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ]])
*''ਮੁਖੌਟਾ'' ([[ਐਂਤਨ ਚੈਖਵ]])
*''ਉਧੜੀ ਹੋਈ ਗੁੱਡੀ'' (ਰਸ਼ਪਿੰਦਰ ਰਿਸ਼ਮ)
*''ਨੋ ਮੈਨ'ਜ਼ਲੈਂਡ'' (ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ)
*ਸੰਪਾਦਨ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ—ਨਾਟਕੀ ਰੂਪ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ)

===ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਮੰਚਨ===
*ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ (''ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਬਲਦ'')
*[[ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ]] ਦੀ ਕਹਾਣੀ (''ਸੋਨੇ ਦੇ ਅੰਡੇ'')
*[[ਡਾ. ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ]] (''ਰਾਣੀ ਜਿੰਦਾਂ'')
*[[ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ]] (''ਹਾਨੂਸ਼'')
*ਸੁਸ਼ੀਲ ਕੁਮਾਰ ਸਿੰਘ (''ਸਿੰਘਾਸਨ ਖਾਲੀ ਹੈ'')
*ਐਂਤਨ ਚੈਖਵ ('ਮੁਖੌਟਾ'')
*ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ (''ਚਿੱਟੀਆਂ ਰਾਤਾਂ'')
*ਰਸ਼ਪਿੰਦਰ ਰਸ਼ਿਮ (ਉਧੜੀ ਹੋਈ ਗੁੱਡੀ)

==ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ==
*ਜੋਸ਼ ਜਵਾਨੀ ਦਾ
*ਕਰਮ(ਹਿੰਦੀ)
*ਆਸਰਾ ਪਿਆਰ ਦਾ 
*ਉੱਚਾ ਦਰ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ
*ਅਣਖੀਲੀ ਮੁਟਿਆਰ 
*ਰੱਬ ਦੀਆਂ ਰੱਖਾਂ
*ਬਾਗੀ
*ਮੇਲਾ
* ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ 
*ਜਗ ਜਿਓਂਦਿਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ
*ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ
*ਜਨਵਰੀ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.shortfilmtexas.com/tag/davinder-daman/ |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2014-08-10 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305005556/http://www.shortfilmtexas.com/tag/davinder-daman/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;(Shot in Texas, USA)
*ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ 
* ਟ੍ਰੇਨ ਟੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਪੰਜਾਬੀ,ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ)
*ਡਬਲ ਦ ਟ੍ਰਬਲ (Double Di Trouble)
*ਜੁਗਨੀ (ਹਿੰਦੀ)
*ਹੈਪੀ ਗੋ ਲੱਕੀ (Happy Go Lucky)
*ਧੀਆਂ ਮਰ ਜਾਣੀਆਂ(The Forgotten Daughters—A Punjabi Movie made in Hollywood)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਅਦਾਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਟਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1943]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>5el5wh3968xftotlg69mmmzivtfn9o3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811317</id>
      <parentid>811316</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:41:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>number added</comment>
      <origin>811317</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10025" sha1="eu7g146idnkacsq0vfb89zds9xbhh52" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name =ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ 
| image = ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ.jpg
| image_size = ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ 
| alt = 
| caption =
| pseudonym = 
| birth_name =
| birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1943|7|15}}
| birth_place = ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ|ਸੰਗਰੂਰ ਜਿਲੇ]] ਵਿੱਚ ਭਵਾਨੀਗੜ੍ਹ ਕਸਬੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ [[ਭੱਟੀਵਾਲ ਕਲਾਂ]] 
| occupation =ਨਾਟਕਕਾਰ, ਥੀਏਟਰ ਕਰਮੀ, ਐਕਟਰ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ 
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| nationality =ਭਾਰਤੀ
| citizenship = 
| education = 
| alma_mater = 
| period = 
| genre =ਨਾਟਕ 
| subject = 
| movement = 
| notable_works = ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
| spouse = ਜਸਵੰਤ ਦਮਨ (13 ਜੂਨ 1967 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ) 
| partner = 
| children = 
| relatives = 
| influences = 
| influenced = 
| awards = 
| signature = 
| signature_alt = 
| website = 
| portaldisp = 
|ਨਾਟਕ=ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ -1.jpg|thumb|ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Davinder Daman.jpg|thumb|ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ]]
'''ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ''' ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ, ਨਾਟਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰੰਗਕਰਮੀ ਹਨ। ਸ਼ਹੀਦ [[ਭਗਤ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਜੇਲ੍ਹ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਦਾ ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਨਾਟਕ ''[[ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ]]'' ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਖੇਡੇ ਗਏ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.manchanpunjab.org/article?aid=176 |title=ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਬੇਹੱਦ ਚਰਚਿਤ ਨਾਟਕ ‘ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ’……. |access-date=2013-11-26 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304202836/http://www.manchanpunjab.org/article?aid=176 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://punjabitribuneonline.mediology.in/2013/01/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80-%E0%A8%B0%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%AE%E0%A9%B0%E0%A8%9A-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%B6%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A8%A8%E0%A9%80-%E0%A8%85%E0%A8%A6/ ਪੰਜਾਬੀ ਰੰਗਮੰਚ ਦੀ ਸ਼ੇਰਨੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਜਸਵੰਤ ਦਮਨ - ਕੇਵਲ ਧਾਲੀਵਾਲ: 1980 ਤੋਂ ‘ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ’ ਨਾਟਕ ਹੁਣ ਤਕ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਾਰ ਖੇਡਿਆ।]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਦੇ ਮੰਚਨ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ‘''ਨਾਰਕੀ''’ ਅਤੇ ‘''ਮੋਇਆਂ ਸਾਰ ਨਾ ਕਾਈ''’ ਨੂੰ ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ਨੇ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਡ ਦਿਖਾਇਆ ਸੀ। 
==ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ==
ਦਵਿੰਦਰ ਦਾ ਪਿੰਡ ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ|ਸੰਗਰੂਰ ਜਿਲੇ]] ਵਿੱਚ ਭਵਾਨੀਗੜ੍ਹ ਕਸਬੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ [[ਭੱਟੀਵਾਲ ਕਲਾਂ]] ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਗਿਆਨੀ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ (ਕਾਮਰੇਡ) ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪਰਸਿੱਧ ਕਵੀਸ਼ਰ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਪਿਛੋਂ ਉਸਦੀ ਬਹਾਲੀ ਲਈ ਜੇਹਲਾਂ ਅਤੇ ਮਫਰੂਰੀ ਵਿੱਚ ਕੱਟੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰ ਕੇ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਅਤੇ ਮਸਾਂ ਦਸਵੀਂ ਤਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਹੋ ਸਕੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਤੋਂ ਅਤੇ ਗਰੇਜ਼ੂਏਸ਼ਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰਾ, ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਆਫ਼ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਐਂਡ ਡਾਂਸ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਬੈਚੂਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ। ਸਕੂਲ ਸਮੇਂ ਲੱਗੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਚੇਟਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੰਗਮੰਚ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਨਾਟ-ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਵਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵਧੇਰੇ ਤੀਖਣ ਹੋ ਗਿਆ।

==ਪੁਸਤਕਾਂ==
===ਨਾਟਕ===
*''ਨਹੀਓਂ ਬੈਠਣਾ ਬਿਗਾਨੀ ਛਾਵੇਂ''
*''ਤਪਸ਼'' 
*''ਕਾਮਾਗਾਟਾ ਮਾਰੂ'' 
*''ਸੁਨੇਹਾ'' 
*''ਰਾਖੇ''
*''ਮੇਰੇ ਸੱਤ ਨਾਟਕ''
*''ਕਾਲਾ ਲਹੂ'' 
*''ਸੂਰਜ ਦਾ ਕਤਲ''
*''ਛਾਂ ਵਿਹੂਣੇ''
*''ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ''
*''ਬਲਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਰੁੱਖ''
*''ਕਤਰਾ ਕਤਰਾ ਜਿ਼ਦਗੀ''
*ਗ਼ਦਰ-ਗਾਥਾ
*ਬੰਦਾ (ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਅਧਾਰਤ)
*ਪਾਣੀਆਂ ਤੇ ਅੱਗ ਤੁਰਦੀ

===ਇਕਾਂਗੀ===
*''ਲਹੂ ਰੰਗ ਲਿਆਵੇਗਾ''
* ''ਵਾਵਰੋਲਾ''
*''ਆਥਣਵੇਲਾ'' 
*''ਸੰਘਰਸ਼.''
*''ਮੁਖੌਟਾ'' 
*''ਕੁਰਸੀ 'ਚ ਚਿਣਿਆ ਮਨੁੱਖ'' 
*''ਬਲਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਰੁਖ'' 
===ਨਾਟਕ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ===
*''ਛਾਂ ਵਿਹੂਣੇ'' (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ''ਰਸੋਈ ਘਰ'')
*''ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ'' (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ''ਛਿਪਣ ਸੇ ਪਹਿਲੇ'')
*''ਕਤਰਾ ਕਤਰਾ ਜਿ਼ਦਗੀ'' (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ''Melting Icicles of Life...'')
*''ਸੂਰਜ ਦਾ ਕਤਲ'' (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ''Slaughter of the Sun'') 
===ਨਾਟਕੀ ਰੂਪਾਂਤਰ===
*''ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਬਲਦ'' ([[ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ]])
*''ਚਿੱਟੀਆਂ ਰਾਤਾਂ'' ([[ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ]])
*''ਮੁਖੌਟਾ'' ([[ਐਂਤਨ ਚੈਖਵ]])
*''ਉਧੜੀ ਹੋਈ ਗੁੱਡੀ'' (ਰਸ਼ਪਿੰਦਰ ਰਿਸ਼ਮ)
*''ਨੋ ਮੈਨ'ਜ਼ਲੈਂਡ'' (ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ)
*ਸੰਪਾਦਨ: ਭਗਤ ਸਿੰਘ—ਨਾਟਕੀ ਰੂਪ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ)

===ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਮੰਚਨ===
*ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ (''ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਬਲਦ'')
*[[ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ]] ਦੀ ਕਹਾਣੀ (''ਸੋਨੇ ਦੇ ਅੰਡੇ'')
*[[ਡਾ. ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ]] (''ਰਾਣੀ ਜਿੰਦਾਂ'')
*[[ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ]] (''ਹਾਨੂਸ਼'')
*ਸੁਸ਼ੀਲ ਕੁਮਾਰ ਸਿੰਘ (''ਸਿੰਘਾਸਨ ਖਾਲੀ ਹੈ'')
*ਐਂਤਨ ਚੈਖਵ ('ਮੁਖੌਟਾ'')
*ਫ਼ਿਓਦਰ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ (''ਚਿੱਟੀਆਂ ਰਾਤਾਂ'')
*ਰਸ਼ਪਿੰਦਰ ਰਸ਼ਿਮ (ਉਧੜੀ ਹੋਈ ਗੁੱਡੀ)

==ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ==
*ਜੋਸ਼ ਜਵਾਨੀ ਦਾ
*ਕਰਮ(ਹਿੰਦੀ)
*ਆਸਰਾ ਪਿਆਰ ਦਾ 
*ਉੱਚਾ ਦਰ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ
*ਅਣਖੀਲੀ ਮੁਟਿਆਰ 
*ਰੱਬ ਦੀਆਂ ਰੱਖਾਂ
*ਬਾਗੀ
*ਮੇਲਾ
* ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ 
*ਜਗ ਜਿਓਂਦਿਆਂ ਦੇ ਮੇਲੇ
*ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ
*ਜਨਵਰੀ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.shortfilmtexas.com/tag/davinder-daman/ |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2014-08-10 |archive-date=2016-03-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305005556/http://www.shortfilmtexas.com/tag/davinder-daman/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;(Shot in Texas, USA)
*ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ 
* ਟ੍ਰੇਨ ਟੂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਪੰਜਾਬੀ,ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ)
*ਡਬਲ ਦ ਟ੍ਰਬਲ (Double Di Trouble)
*ਜੁਗਨੀ (ਹਿੰਦੀ)
*ਹੈਪੀ ਗੋ ਲੱਕੀ (Happy Go Lucky)
*ਧੀਆਂ ਮਰ ਜਾਣੀਆਂ(The Forgotten Daughters—A Punjabi Movie made in Hollywood)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਅਦਾਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਟਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1943]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>eu7g146idnkacsq0vfb89zds9xbhh52</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜਿੰਦਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28830</id>
    <revision>
      <id>811370</id>
      <parentid>766684</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:08:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>811370</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4312" sha1="72cemcst0odkzkhd1txr8l9kccbygs8" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name =ਜਿੰਦਰ
| image =ਜਿੰਦਰ.jpg
| imagesize =
| caption =ਜਿੰਦਰ
| birth_name = 
| birth_date = {{birth date and age|df=y|1954|2|2}}
| birth_place = ਤਹਿਸੀਲ ਨਕੋਦਰ ਦਾ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਲੱਧੜਾਂ, [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜਲੰਧਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]]
| occupation = ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਸੰਪਾਦਕ
| alma_mater =ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਜਲੰਧਰ
|notable_works = ਜ਼ਖ਼ਮ, ਮੇਰੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ
| death_date = 
| death_place = 
| years_active = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਜਿੰਦਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ.jpg|thumb|ਜਿੰਦਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਜਿੰਦਰ''' ([[2 ਫ਼ਰਵਰੀ]] [[1954]]&lt;ref name=&quot;ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ&quot;&gt;{{cite book | title=ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ | publisher=ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ | author=ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ | year=2003 | pages=895| isbn=81-260-1600-0}}&lt;/ref&gt;) ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ [[ਸ਼ਬਦ (ਮੈਗਜ਼ੀਨ)]] ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਹੈ।

==ਜੀਵਨ==
ਜਿੰਦਰ ਦਾ ਜਨਮ 2 ਫਰਵਰੀ 1954 ਨੂੰ ਤਹਿਸੀਲ ਨਕੋਦਰ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਲੱਧੜਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਹਾਇਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਨਕੋਦਰ ਤੋਂ 1972 ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਅਤੇ 1975 ਵਿੱਚ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਐੱਮ.ਏ. ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਕਸ਼ਨ ਰਿਕਾਰਡਰ, ਮੁਨੀਮ, ਪਰੂਫ਼ ਰੀਡਿੰਗ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਨਿੱਕਿਆ ਮੋਟੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ 1988 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਆਡੀਟਰ ਭਰਤੀ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 29 ਫਰਵਰੀ 2012 ਨੂੰ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। 
==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਜ਼ਖ਼ਮ'' &lt;small&gt;(2010, 2013, 2014)&lt;/small&gt;
*''ਅਜੇ ਅੰਤ ਨਹੀਂ'' &lt;small&gt;(ਸੰਪਾਦਿਤ)&lt;/small&gt;
*''1947 ਅੱਲੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ'' &lt;small&gt;(ਸੰਪਾਦਿਤ)&lt;/small&gt;
*''ਬਿਨਾਂ ਵਜ੍ਹਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ'' &lt;small&gt;(2004, 2013)&lt;/small&gt;
*''ਜ਼ਖ਼ਮ, ਦਰਦ ਔਰ ਪਾਪ'' &lt;small&gt;(ਹਿੰਦੀ, 2011)&lt;/small&gt; 
*''ਤਹਿਜ਼ੀਬ'' &lt;small&gt;(ਹੁਣ ਤੱਕ 55 ਕਹਾਣੀਆਂ, 2012)&lt;/small&gt;
*''ਜ਼ਖ਼ਮ'' &lt;small&gt;(ਮਰਾਠੀ, 2013)&lt;/small&gt;
*''ਦਰਦ'' &lt;small&gt;(ਮਰਾਠੀ, 2013)&lt;/small&gt;
*''ਮੇਰੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ'' &lt;small&gt;(2014)&lt;/small&gt;
*''ਆਵਾਜ਼ਾਂ'' &lt;small&gt;(2014)&lt;/small&gt;

===ਹੋਰ===
*''ਕਵਾਸੀ ਰੋਟੀ'' &lt;small&gt;(ਵਿਅਕਤੀ ਚਿੱਤਰ, 1998)&lt;/small&gt;
*''ਜੇ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਤਾਂ?'' &lt;small&gt;(ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ, 2004)&lt;/small&gt;
*''ਛੇ ਸੌ ਇਕਵੰਜਾ ਮੀਲ'' &lt;small&gt;(ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ, 2011)&lt;/small&gt;
*''ਰੋਡੂ ਰਾਜਾ ਊਰਫ਼ ਫ਼ਜ਼ਲਦੀਨ'' &lt;small&gt;(ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ, 2013)&lt;/small&gt; 
===ਜਿੰਦਰ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕਾਂ===
#''ਜਿੰਦਰ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ'': ਔਰਤ, ਸੈਕਸ ਅਤੇ ਦਲਿਤਵਾਦ (2006) ਸੰਪਾਦਕ: ਡਾ. ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ
#''ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ: ਦਸ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ'' (ਕਤਲ ਕਹਾਣੀ ਬਾਰੇ) ਸੰਪਾਦਕ: ਡਾ. ਰਵੀ ਰਵਿੰਦਰ
#''ਸੌਰੀ: ਆਦ ਤੋਂ ਅੰਤ ਤੱਕ'' (ਸੌਰੀ ਕਹਾਣੀ ਬਾਰੇ) ਸੰਪਾਦਕ: ਡਾ. ਸੁਖਰਾਜ ਧਾਲੀਵਾਲ
#''ਜਿੰਦਰ ਦਾ ਕਥਾ ਸੰਸਾਰ'', ਸੰਪਾਦਕ: ਡਾ. ਕਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]</text>
      <sha1>72cemcst0odkzkhd1txr8l9kccbygs8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28932</id>
    <revision>
      <id>811319</id>
      <parentid>766702</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:42:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 15.jpg]] → [[File:ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811319</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9789" sha1="7ar295zvt7060o8ngw3wmvh8zkvov6f" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name =ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ
| image =Gurmeet Karyalvi.jpg
| image_size = 
| alt = 
| caption = 
| pseudonym = 
| birth_name = 
| birth_date = {{birth date and age|df=y|1968|12|23}}
| birth_place = ਪਿੰਡ- ਕੜਿਆਲ, [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੋਗਾ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] (ਭਾਰਤ)
| death_date = 
| death_place = 
| occupation = ਲੇਖਕ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਅਫਸਰ, ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ 
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| period = ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ - ਹੁਣ ਤੱਕ
| genre = ਕਹਾਣੀ
| subject = ਸਮਾਜਕ 
| movement = ਸਮਾਜਵਾਦ
| notableworks = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ.jpg|thumb|ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ''' (ਜਨਮ 23 ਦਸੰਬਰ 1968) [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਦਾ [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]], ਨਾਟਕਕਾਰ, ਨਾਵਲਕਾਰ, ਬਾਲ ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਲੇਖਕ ਹੈ।  &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabikahani.punjabi-kavita.com/Gurmeet-Karyalvi.php|title=ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ : ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਆਂ|website=www.punjabikahani.punjabi-kavita.com|access-date=2021-06-13|archive-date=2021-06-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20210613113222/https://www.punjabikahani.punjabi-kavita.com/Gurmeet-Karyalvi.php|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://sarokar.ca/2015-02-17-03-32-00/312|title=Author ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ|website=sarokar.ca|access-date=2021-06-13}}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨ==
'''ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ''' ਦਾ ਜਨਮ 23 ਦਸੰਬਰ 1968 ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਬਾਬੂ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਸੁਖਦੇਵ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ।  ਉਸ ਦੀ ਵਿੱਦਿਅਕ ਯੋਗਤਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਇਨ ਸਿਵਿਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਐਮ.ਏ. ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰ ਹਨ। 

== ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ==
ਗੁਰਮੀਤ ਕੜਿਆਲਵੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ,ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਲੇਖ ਵੀ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਕਹਾਣੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਮਸਲਨ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ '&lt;nowiki/&gt;'''ਹੱਡਾ ਰੋੜੀ ਅਤੇ ਰੇੜ੍ਹੀ'&lt;nowiki/&gt;''', [[ਆਤੂ ਖੋਜੀ|'ਆਤੂ ਖੋਜੀ]]', 'ਚੀਕ' ਆਦਿ ਅੰਗਰੇਜੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ, ਮਰਾਠੀ, ਹਿੰਦੀ ਆਦਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਕਹਾਣੀ 'ਹੱਡਾ ਰੋੜੀ ਤੇ ਰੇਹੜੀ' ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਓਪਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ '&lt;nowiki/&gt;'''''[[ਆਤੂ ਖੋਜੀ]]'''''' ਉੱਪਰ [[ਟੈਲੀ ਫਿਲਮ]] ਵੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। &quot;ਸਾਰੰਗੀ&quot; ਉਸ ਦਾ ਬਹੁ ਚਰਚਿਤ [[ਨਾਟਕ]] ਹੈ। 'ਤੂ ਜਾਹ ਡੈਡੀ' ਵੀ ਚਰਚਿਤ ਨਾਟਕ ਹੈ। ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਰਚੇਤਾ ਹੈ। &quot;ਦਲਿਤ ਸਕੂਲ&quot; ਜਿਹੀਆਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ ਨੇ। ਕਹਾਣੀ ਆਤੂ ਖੋਜੀ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਐਮ ਏ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। &quot;ਆਤੂ ਖੋਜੀ&quot; ਰਾਜਸਥਾਨ ਸਕੂਲ ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਸਿਲੇਬਸ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ ਉਹ [[ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫਰੀਦਕੋਟ]] ਵਿਖੇ ਭਲਾਈ ਅਫਸਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
* ''[[ਅੱਕ ਦਾ ਬੂਟਾ]]''&lt;ref&gt;http://books.google.co.in/books/about/Akk_da_boota.html?id=jsVMHAAACAAJ&amp;redir_esc=y&lt;/ref&gt;
* ''[[ਊਣੇ]]''
* ''[[ਆਤੂ ਖੋਜੀ (ਕਿਤਾਬ)|ਆਤੂ ਖੋਜੀ]]''
* ''[[ਢਾਲ਼]]''
*''[[ਸਾਰੰਗੀ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਹਾਣੀਆਂ]]''
* [[ਹਾਰੀਂ ਨਾ ਬਚਨਿਆ]]
*ਮੋਰ ਪੈਲ਼ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ
*वक्त के पँख से बंधी वफा (कहानीकार संग्रह)
*कुरूक्षेत्र (कहानी संग्रह)

===ਨਾਵਲ===
* ਉਹ ਇੱਕੀ ਦਿਨ
* वे ईकीस दिन (उपन्यास)

===ਵਾਰਤਕ ਪੁਸਤਕਾਂ===
* ਖਤਰਨਾਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾ
* ਦਹਿਸ਼ਤ ਭਰੇ ਦਿਨਾਂ 'ਚ 
* ਬੰਦ ਦਰਵਾਜ਼ਾ (ਵਾਰਤਕ—ਖਤਰਨਾਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਐਡੀਸ਼ਨ)

===ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ===
*ਟਾਂਗੇ ਵਾਲਾ ਸੰਤਾ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)
* ਭੱਠੀ ਵਾਲੀ ਗਿੰਦਰੋ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)
* ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਮਿੱਤਰ ਤੁਹਾਡੇ (ਨਾਟਕ)
* ਕਰਾਮਾਤੀ ਪੈੱਨ (ਨਾਟਕ)
* ਅਸੀਂ ਉੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ (ਨਾਟਕ)
* ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ (ਨਾਟਕ)
* ਪੰਚ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰ (ਨਾਟਕ)
*ਸੱਚੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ (ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ
*ਪੰਚ ਪਰਮੇਸ਼ਰ (ਸ਼ਾਹ ਮੁਖੀ 'ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ)
*ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ (ਸ਼ਾਹ ਮੁਖੀ 'ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ)
*ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਮਿੱਤਰ ਤੁਹਾਡੇ (ਸ਼ਾਹ ਮੁਖੀ 'ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ)

===ਨਾਟਕ===
* ਸਾਰੰਗੀ
* ਤੂੰ ਜਾਹ ਡੈਡੀ
* ਛਿਲਤਰਾਂ
***ਕਵਿਤਾ**
*ਜੇ ਤੂੰ ਨਾ ਹੁੰਦਾ (ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) 2023

==ਪੁਰਸਕਾਰ==
* ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਵੱਲੋਂ ਸਾਲ 2023 ਦਾ 'ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰ' 'ਸੱਚੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ' ਨਾਮਕ ਪੁਸਤਕ ਲਈ
*ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਬਾਲ ਨਾਟਕ &quot;ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ&quot; ਲਈ &quot;ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰ &quot;
*'''ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਸਾਹਿਤ ਕੇਂਦਰ''' ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ ਪੁਰਸਕਾਰ
*'''ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ''' ਵੱਲੋਂ ਨਵਤੇਜ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
*'''ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਰਚਨਾ ਮੰਚ ਪੰਜਾਬ (ਰਜਿ.)''' ਵੱਲੋਂ ਸਾਲ 2014 ਦਾ ਲੋਕ ਕਵੀ ਗੁਰਦਾਸ ਰਾਮ ਆਲਮ ਐਵਾਰਡ
*&quot;ਮਾਤਾ ਸਵਰਨ ਕੌਰ ਪੁਰਸਕਾਰ&quot; ਵੱਲੋਂ ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ ਜਲੰਧਰ ਸਾਲ 2010
* &quot;ਸ਼ਾਕਿਰ ਪੁਰਸ਼ਾਰਥੀ ਐਵਾਰਡ&quot; ਵੱਲੋਂ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਜਗਰਾਉਂ
* ਸ਼ਾਹ ਚਮਨ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਲੁਧਿਆਣਾ 2015
* ਪੰਜਾਬ ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਸਨਮਾਨ ਪਹਿਲੀ ਮਈ 2018
* ਕਾਮਰੇਡ ਸੁਰਜੀਤ ਗਿੱਲ ਐਵਾਰਡ, ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਬਾਘਾ ਪੁਰਾਣਾ
*ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਜਰਨੈਲ ਪੁਰੀ ਐਵਾਰਡ, ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਸ਼ੇਰਪੁਰ (ਸੰਗਰੂਰ)
* ਜਨਵਾਦੀ ਲੇਖਕ ਮੰਚ ਜਲੰਧਰ ਵੱਲੋਂ &quot;ਗੁਰਦਾਸ ਰਾਮ ਆਲਮ&quot; ਐਵਾਰਡ
*ਦਲਬੀਰ ਚੇਤਨ ਕਥਾ ਪੁਰਸਕਾਰ 2021
*ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਪੁਰਸਕਾਰ 2023

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1968]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>7ar295zvt7060o8ngw3wmvh8zkvov6f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29025</id>
    <revision>
      <id>811351</id>
      <parentid>766842</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:12:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing ਪੰਜਾਬੀ_ਲੇਖਕ_04.jpg with [[File:ਮਿੱਤਰ_ਸੈਨ_ਮੀਤ.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)).</comment>
      <origin>811351</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8014" sha1="05v9z11smcf07x57w1000qf6czfwm9m" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ 
| image =Mittar Sain Meet.jpg
| image size = 200px
| birth_name =ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਗੋਇਲ 
| birth_date = {{birth date and age|1952 |10|20|df=yes}}
| birth_place = ਪਿੰਡ ਭੋਤਨਾ, ਉਦੋਂ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ]] (ਹੁਣ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਰਨਾਲਾ]]), ਭਾਰਤ
|death_date = 
| death_place =
| alma_mater = 
| occupation = ਨਾਵਲਕਾਰ
|notable works=ਸੁਧਾਰ ਘਰ (ਨਾਵਲ) 
| religion = 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| website = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ.jpg|thumb|ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ''' ਦਾ ਜਨਮ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1952 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਗੋਇਲ ਓਹਨਾ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਹੈ। ਓਹ [[ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਨਾਵਲਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] ਹਨ। ਨਾਵਲ ''&quot;ਸੁਧਾਰ ਘਰ''&quot; ਤੇ ਉਸਨੂੰ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਮਿਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰੀ [[ਵਕੀਲ]] ਹੈ।

==ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ==
ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1952 ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਮ ਮੁਲਾਜਮ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਬਰਨਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਭੋਤਨਾ (ਉਦੋਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਬੜੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ([[ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ|ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍]], ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ) ਧਾਰਕ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਉਸ ਕੋਲ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸਦੀਆਂ ਪੀੜਤਾਂ ਪੱਖ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਦਸ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਦੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਅਤੇ ਅੱਠ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਧਾਰਣ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mittersainmeet.in/|title=Mitter Sain Meet – Novelist and Legal Consultant|language=en-US|access-date=2021-05-15}}&lt;/ref&gt;

== ਵਿੱਦਿਆ ==
ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਪਟਵਾਰੀ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਬਦਲੀ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਉਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ। 1952 ਵਿਚ ਉਹ ਬਰਨਾਲੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਭੋਤਨਾ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਦਲੀ ਭੋਤਨੇ ਤੋਂ ਕਾਲੇ-ਕੇ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਉੱਥੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਠ-ਨੌਂ ਸਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। 1962 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਬਰਨਾਲੇ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਨੀਵੇਂ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ‘ਧਾਨਕਿਆਂ’ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਘਰ ਖਰੀਦ ਲਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਲੜਕਪਨ ਕੁੱਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਧਾਨਕਿਆਂ ਤੇ ਸਾਂਸੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਡਦਿਆਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬੀਤਿਆ। ਉਥੇ ਹੀ 1968 ਵਿੱਚ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.suhisaver.org/index.php?cate=11&amp;&amp;tipid=26 |title=ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ: ਉੱਚ ਹਲਕਿਆਂ ’ਚ ਫੈਲੀ ਕੁਰਪਸ਼ਨ ਮੇਰੇ ਅਗਲੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਥੀਮ ਹੋਵੇਗਾ |access-date=2014-02-13 |archive-date=2016-08-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160826230810/http://suhisaver.org/index.php?cate=11&amp;&amp;tipid=26 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਬੀ.ਏ. ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਰਿਹਾ। (ਆਨਰਜ਼. ਗਣਿਤ ਵਿਚ) ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ]] ਨੇ ਸਾਲ 1976 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਸੀ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===ਨਾਵਲ===
*''ਅੱਗ ਦੇ ਬੀਜ'' (1971)
*''ਕਾਫਲਾ'' (1986)
*''ਤਫਤੀਸ਼'' (1990),
*''ਕਟਿਹਰਾ'' (1993)
*''ਕੌਰਵ ਸਭਾ'' (2003)
*''[[ਸੁਧਾਰ ਘਰ]]'' (2006)
===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਪੁਨਰਵਾਸ'' (1987)
*''ਲਾਮ'' (1988)
*''ਠੋਸ ਸਬੂਤ'' (1992),

== ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ==
ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਉਦੇਸ਼ਪੂਰਨ ਅਤੇ ਵਿਉਂਤਵਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਬਣਾ ਕੇ ਚਲਦਾ ਹੈ.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/667-2017-03-12-23-23-17|title=ਕੌਰਵ ਸਭਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ --- ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ - sarokar.ca|website=www.sarokar.ca|language=en-us|access-date=2018-09-25}}&lt;/ref&gt;ਉਸ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰਚਨਾ ਜਿਹੜੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਪਾਠਕਾਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦਾ ਕਰਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਹੋ ਕਲਾ ਕਿਰਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/875-2017-09-08-02-30-24|title=ਹਨੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬੰਦ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਦੀਵੇ ਬਾਲਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ --- ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ - sarokar.ca|website=www.sarokar.ca|language=en-us|access-date=2018-09-25}}&lt;/ref&gt;
==ਸਨਮਾਨ==

ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨਾਵਲ ਸੁਧਾਰ ਘਰ ਲਈ 2008 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;[http://sahitya-akademi.gov.in/sahitya-akademi/awards/akademi%20samman_suchi.jsp#PUNJABI &quot;2008 Sudhar Ghar (Novel) Mitter Sain Meet&quot;]. ''sahitya-akademi.gov.in''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. &lt;/span&gt;&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==

* www.mittersainmeet.in
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1952]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]]</text>
      <sha1>05v9z11smcf07x57w1000qf6czfwm9m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811352</id>
      <parentid>811351</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:13:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>811352</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8018" sha1="pzgoxf6h9ypj5h8caug8my3cnkb59dj" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ 
| image =Mittar Sain Meet.jpg
| image size = 200px
| birth_name =ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਗੋਇਲ 
| birth_date = {{birth date and age|1952 |10|20|df=yes}}
| birth_place = ਪਿੰਡ ਭੋਤਨਾ, ਉਦੋਂ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ]] (ਹੁਣ [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਰਨਾਲਾ]]), ਭਾਰਤ
|death_date = 
| death_place =
| alma_mater = 
| occupation = ਨਾਵਲਕਾਰ
|notable works=ਸੁਧਾਰ ਘਰ (ਨਾਵਲ) 
| religion = 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| website = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ - 2.jpg|thumb|ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ''' ਦਾ ਜਨਮ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1952 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਗੋਇਲ ਓਹਨਾ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਹੈ। ਓਹ [[ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਨਾਵਲਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] ਹਨ। ਨਾਵਲ ''&quot;ਸੁਧਾਰ ਘਰ''&quot; ਤੇ ਉਸਨੂੰ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਮਿਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰੀ [[ਵਕੀਲ]] ਹੈ।

==ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ==
ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1952 ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਮ ਮੁਲਾਜਮ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਬਰਨਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਭੋਤਨਾ (ਉਦੋਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਬੜੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਐਲ.ਐਲ.ਬੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ([[ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ|ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍]], ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ) ਧਾਰਕ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਉਸ ਕੋਲ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸਦੀਆਂ ਪੀੜਤਾਂ ਪੱਖ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਦਸ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਦੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਅਤੇ ਅੱਠ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਹਨ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਧਾਰਣ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mittersainmeet.in/|title=Mitter Sain Meet – Novelist and Legal Consultant|language=en-US|access-date=2021-05-15}}&lt;/ref&gt;

== ਵਿੱਦਿਆ ==
ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਪਟਵਾਰੀ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਬਦਲੀ ਇੱਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਥਾਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਉਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ। 1952 ਵਿਚ ਉਹ ਬਰਨਾਲੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਭੋਤਨਾ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਦਲੀ ਭੋਤਨੇ ਤੋਂ ਕਾਲੇ-ਕੇ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਉੱਥੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਠ-ਨੌਂ ਸਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। 1962 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਪਰਵਾਰ ਬਰਨਾਲੇ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਨੀਵੇਂ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ‘ਧਾਨਕਿਆਂ’ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਘਰ ਖਰੀਦ ਲਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਲੜਕਪਨ ਕੁੱਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਧਾਨਕਿਆਂ ਤੇ ਸਾਂਸੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਡਦਿਆਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬੀਤਿਆ। ਉਥੇ ਹੀ 1968 ਵਿੱਚ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.suhisaver.org/index.php?cate=11&amp;&amp;tipid=26 |title=ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ: ਉੱਚ ਹਲਕਿਆਂ ’ਚ ਫੈਲੀ ਕੁਰਪਸ਼ਨ ਮੇਰੇ ਅਗਲੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਥੀਮ ਹੋਵੇਗਾ |access-date=2014-02-13 |archive-date=2016-08-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160826230810/http://suhisaver.org/index.php?cate=11&amp;&amp;tipid=26 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਬੀ.ਏ. ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਰਿਹਾ। (ਆਨਰਜ਼. ਗਣਿਤ ਵਿਚ) ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ]] ਨੇ ਸਾਲ 1976 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਸੀ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===ਨਾਵਲ===
*''ਅੱਗ ਦੇ ਬੀਜ'' (1971)
*''ਕਾਫਲਾ'' (1986)
*''ਤਫਤੀਸ਼'' (1990),
*''ਕਟਿਹਰਾ'' (1993)
*''ਕੌਰਵ ਸਭਾ'' (2003)
*''[[ਸੁਧਾਰ ਘਰ]]'' (2006)
===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਪੁਨਰਵਾਸ'' (1987)
*''ਲਾਮ'' (1988)
*''ਠੋਸ ਸਬੂਤ'' (1992),

== ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ==
ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਉਦੇਸ਼ਪੂਰਨ ਅਤੇ ਵਿਉਂਤਵਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਬਣਾ ਕੇ ਚਲਦਾ ਹੈ.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/667-2017-03-12-23-23-17|title=ਕੌਰਵ ਸਭਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ --- ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ - sarokar.ca|website=www.sarokar.ca|language=en-us|access-date=2018-09-25}}&lt;/ref&gt;ਉਸ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰਚਨਾ ਜਿਹੜੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਪਾਠਕਾਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦਾ ਕਰਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਹੋ ਕਲਾ ਕਿਰਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/875-2017-09-08-02-30-24|title=ਹਨੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬੰਦ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਦੀਵੇ ਬਾਲਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ --- ਮਿੱਤਰ ਸੈਨ ਮੀਤ - sarokar.ca|website=www.sarokar.ca|language=en-us|access-date=2018-09-25}}&lt;/ref&gt;
==ਸਨਮਾਨ==

ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨਾਵਲ ਸੁਧਾਰ ਘਰ ਲਈ 2008 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ।&lt;ref&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;[http://sahitya-akademi.gov.in/sahitya-akademi/awards/akademi%20samman_suchi.jsp#PUNJABI &quot;2008 Sudhar Ghar (Novel) Mitter Sain Meet&quot;]. ''sahitya-akademi.gov.in''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. &lt;/span&gt;&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==

* www.mittersainmeet.in
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1952]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]]</text>
      <sha1>pzgoxf6h9ypj5h8caug8my3cnkb59dj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕਿਰਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29912</id>
    <revision>
      <id>811331</id>
      <parentid>766696</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:51:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 10.jpg]] → [[File:ਕਿਰਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811331</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3404" sha1="mq6db1m8g4adsc971fzi5zfvpengx4r" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਕਿਰਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ 
| image =Kirpal Kazak 03.jpg
| imagesize =280px
| caption =2018 ਵਿੱਚ ਕਿਰਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ 
| birth_name = ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ 
| birth_date = {{birth date and age|df=y|1943|1|15}}
| birth_place = [[ਭਾਰਤ]]
| occupation = ਵਾਰਤਕਕਾਰ, [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
| death_date = 
| death_place = 
| years_active = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਕਿਰਪਾਲ ਕਜਾਕ.png|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਕਿਰਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ.jpg|thumb|ਕਿਰਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਕਿਰਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ''' [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] ਤੇ [[ਪਟਕਥਾ ਲੇਖਕ]] ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਹ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ]] ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਉਸ ਨੇ [[ਲੋਕਧਾਰਾ]] ਸਹਾਇਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਕਾਲਾ ਇਲਮ 1976''
*''ਅੱਧਾ ਪੁੱਲ 1983''
*''ਗੁਮਸ਼ੁਦਾ''
*''ਜਿਥੋਂ ਸੂਰਜ ਉਗਦਾ ਹੈ'' 
*''ਸ਼ਰੇਆਮ''
*ਅੰਤਹੀਣ

===ਚਰਚਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ===
*''ਪਾਣੀ ਦੀ ਕੰਧ''
*''ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਾ''
*''ਸੈਲਾਬ''
*''ਸੂਰਜਮੁਖੀ ਪੁਛਦੇ ਨੇ''
*''ਹੁੰਮਸ''
*''ਅੰਤਹੀਣ''
*''ਕਾਲਾ ਇਲਮ''

===ਨਾਵਲ===
*''ਕਾਲਾ ਪੱਤਣ''

===ਵਾਰਤਕ===
*''ਸਿਗਲੀਗਰ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ'' (ਖੋਜ ਕਾਰਜ)

==ਇਨਾਮ ਸਨਮਾਨ ==
ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਕਜ਼ਾਕ ਨੂੰ ਸਾਲ 2019 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ''ਅੰਤਹੀਣ'' ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2019/12/%e0%a8%b6%e0%a8%ac%e0%a8%a6%e0%a8%be%e0%a8%82-%e0%a8%a6%e0%a8%be-%e0%a8%89%e0%a8%b8%e0%a8%a4%e0%a8%be%e0%a8%a6-%e0%a8%95%e0%a8%be%e0%a8%b0%e0%a9%80%e0%a8%97%e0%a8%b0-%e0%a8%95%e0%a8%bf%e0%a8%b0/|title=ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਉਸਤਾਦ ਕਾਰੀਗਰ ਕਿਰਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ|date=2019-12-22|website=Punjabi Tribune Online|language=hi-IN|access-date=2019-12-22|archive-date=2019-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20191222233240/https://www.punjabitribuneonline.com/2019/12/%E0%A8%B6%E0%A8%AC%E0%A8%A6%E0%A8%BE%E0%A8%82-%E0%A8%A6%E0%A8%BE-%E0%A8%89%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%BE%E0%A8%A6-%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A9%80%E0%A8%97%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%B0/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;''&lt;ref&gt;http://beta.ajitjalandhar.com/latestnews/2903343.cms#sthash.LyQrj4yT.dpbs&lt;/ref&gt;''

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1943]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]]</text>
      <sha1>mq6db1m8g4adsc971fzi5zfvpengx4r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30830</id>
    <revision>
      <id>811301</id>
      <parentid>784496</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:12:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Geetarts 05.jpg]] → [[File:ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811301</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5712" sha1="hzqn161uozmjl2sy4j9d39ugh74y6pq" xml:space="preserve">[[File:Sardar Panchi, Urdu Language poet, from Punjabi origin, Punjab, India.JPG|thumb|ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ]]
[[File:Sardar Panchi, an eminent Urdu Language poet from Punjab, India.JPG|thumb|ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ ਆਪਣਾ ਕਲਾਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ,19ਵਾਂ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ,ਦਸੰਬਰ 2015]]

{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ
| ਨਾਮ = ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ 
| ਤਸਵੀਰ =

| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ

| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 14 ਅਕਤੂਬਰ 1932 
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਕੁਲ ਵਕਤੀ ਸ਼ਾਇਰ 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤੀ
| ਭਾਸ਼ਾ =ਪੰਜਾਬੀ
| ਕਾਲ = 1932 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ 
| ਵਿਧਾ = ਗਜ਼ਲ ਅਤੇ ਨਜ਼ਮ 
| ਵਿਸ਼ਾ = ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰ 
| ਅੰਦੋਲਨ = 
| ਮੁੱਖ_ਕਿਰਿਆ = 
| ਪ੍ਰਭਾਵ = &lt;!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ--&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸਕੋ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
| ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = ਵਾਰਿਸ ਅਤੇ ਏਕ ਚਾਦਰ ਮੈਲੀ ਸੀ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਲਿਖੇ ਗੀਤ 
}}
[[File:Sardar Panchi,Urdu and Punjabi Language poet 01.jpg|thumb|ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ.jpg|thumb|ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ 2024 ਵਿੱਚ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Sardar Panchi (Urdu Poet).jpg|thumb|ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ]]
'''ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ''' (ਅਸਲ ਨਾਮ: ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ, ਜਨਮ 14 ਅਕਤੂਬਰ 1932)&lt;ref&gt;[https://www.ajitweekly.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=2486:2012-09-13-11-40-11&amp;catid=50:2012-02-23-11-52-07&amp;Itemid=217 ਸਾਹਿਤਕੀ ਆਬਸ਼ਾਰ,ajitweekly]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਪੰਜਾਬੀ, ਉਰਦੂ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ''ਵਾਰਿਸ''  ਅਤੇ ''[[ਏਕ ਚਾਦਰ ਮੈਲੀ ਸੀ]]''  ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਵੀ ਲਿਖੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;[http://www.quamiekta.com/2011/05/13/7423/ ਉਰਦੂ ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਨੂੰ ਦਮ ਨਾ ਤੋੜਨ ਦਿਓ-ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ]&lt;/ref&gt;
==ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ==
ਸਰਦਾਰ ਪੰਛੀ ਦਾ ਜਨਮ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ, (ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੰਜਾਬ) ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ 14 ਅਕਤੂਬਰ 1932 ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਬਿਜਲਾ ਤੇ ਸਰਦਾਰਨੀ ਜੀਵਨ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ। ਉਹ ਤੇਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਡਰ ਅਤੇ ਬੇਵਿਸਾਹੀ ਦੇ ਸਾਏ ਹੇਠ ਭਾਰਤ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਪਰਵਾਸ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।&lt;ref&gt;[http://www.tribuneindia.com/2009/20090117/aplus1.htm Sardar Panchhi - a poet against narrow ideologies - Neeraj Bagga,Tribune News Service]&lt;/ref&gt;
==ਨਮੂਨਾ ਸ਼ਾਇਰੀ==
&lt;poem&gt;
ਪਹਿਲਾਂ ਪੱਤੇ ਵਿਕੇ ਵਿਕੀਆਂ ਫ਼ਿਰ ਟਹਿਣੀਆਂ,
ਰੁੱਖ ਦੀ ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਸੀ ਜੋ ਛਾਂ ਵਿਕ ਗਈ।
ਹੁਣ ਪਰਿੰਦੇ ਕਿਵੇਂ ਇਸ ਨੂੰ ਘਰ ਕਹਿਣਗੇ;
ਜਿੱਥੇ ਉੱਗਿਆ ਸੀ ਰੁੱਖ ਉਹ ਵੀ ਥਾਂ ਵਿਕ ਗਈ।

ਮਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਏ ਕੈਸਾ ਮਜ਼ਾ,
ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਮਮਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ;
ਬੁਰਕੀ ਬੁਰਕੀ ਦਾ ਮੁੱਲ ਜਾਣਦੇ, ਐਪਰਾਂ,
ਰੋਟੀ ਬਦਲੇ ਸੀ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਵਿਕ ਗਈ।
&lt;/poem&gt;
==ਕਿਤਾਬਾਂ==
*''ਮਜ਼ਦੂਰ ਕੀ ਪੁਕਾਰ''
*''ਸਾਂਵਲੇ ਸੂਰਜ''
*''ਸੂਰਜ ਕੀ ਸ਼ਾਖ਼ੇਂ''
*''ਅਧੂਰੇ ਬੁੱਤ''
*''ਦਰਦ ਕਾ ਤਰਜੁਮਾ''
*''ਟੁਕੜੇ-ਟੁਕੜੇ ਆਇਨਾ''
*''ਵੰਝਲੀ ਦੇ ਸੁਰ''
*''ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ''
*''ਨਕ਼ਸ਼-ਏ-ਕ਼ਦਮ''
*''ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਮੇਂ ਆਪ''
*''ਉਜਾਲੋਂ ਕੇ ਹਮਸਫ਼ਰ''
*''ਗੁਲਿਸਤਾਨ-ਏ-ਅਕ਼ੀਦਤ''
*''ਬੋਸਤਾਨ-ਏ-ਅਕ਼ੀਦਤ''
*''ਪੰਛੀ ਦੀ ਪਰਵਾਜ਼''
*''ਕ਼ਦਮ ਕ਼ਦਮ ਤਨਹਾਈ''
==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
#http://www.tribuneindia.com/2009/20090117/aplus1.htm
#https://www.youtube.com/watch?v=fmeKdukkxJY

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉਰਦੂ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>hzqn161uozmjl2sy4j9d39ugh74y6pq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਰਮਜੀਤ ਸੋਹਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37419</id>
    <revision>
      <id>811346</id>
      <parentid>766535</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:08:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 11.jpg]] → [[File:ਪਰਮਜੀਤ ਸੋਹਲ - 2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811346</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3033" sha1="p8chot62aj704uhw9oj7tk4czv37jx9" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਪਰਮਜੀਤ ਸੋਹਲ
| image = Paramjit Sohal.jpg
| imagesize =
| caption =ਪਰਮਜੀਤ ਸੋਹਲ
| birth_name = ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ
| birth_date = {{birth date and age|df=y|1965|8|13}}
| birth_place = ਪਿੰਡ ਰੁੜਕੀ ਹੀਰਾਂ, ਡਾਕ: ਲੁਠੇੜੀ, ਤਹਿਸੀਲ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰੋਪੜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]]
| occupation = ਅਧਿਆਪਕ,[[ਕਵੀ]]
| death_date = 
| death_place = 
| years_active = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਪਰਮਜੀਤ ਸੋਹਲ.jpg|thumb|ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੋਹਲ 2024 ਵਿੱਚ।]]&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:ਪਰਮਜੀਤ ਸੋਹਲ - 2.jpg|ਪਰਮਜੀਤ ਸੋਹਲ 2024 ਵਿੱਚ।
&lt;/gallery&gt;'''ਪਰਮਜੀਤ ਸੋਹਲ''' (ਜਨਮ 13 ਅਗਸਤ, 1965) ਇੱਕ [[ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਹੈ।
==ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ==
*''ਓਨਮ'' (1994)
*''ਪ੍ਰਿਯਤਮਾ'' (2000)
*''ਕਾਇਆ'' (2003)
*''ਪੌਣਾਂ ਸਤਲੁਜ ਕੋਲ ਦੀਆਂ'' (2009)

==ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਥੀਸਿਸ==
ਬਾਵਾ ਬਲਵੰਤ ਕਾਵਿ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦਾ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਣ (2000)
==ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ==
*ਰੇਸ਼ਮਾ ਰਹੇਜਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਅਵਾਰਡ, 1993
*ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਮਾਹਿਰ ਕਵਿਤਾ ਪੁਰਸਕਾਰ 1995, ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ''ਓਨਮ'' ਲਈ।
*'ਸਾਰੰਗ' ਵਲੋਂ 'ਬੁੱਧ-ਬਿਬੇਕ' ਸਨਮਾਨ, 1995, ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ''ਓਨਮ'' ਲਈ।
==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;
ਸੰਮੋਹਨੀ ਉਪਦੇਸ਼ 
&lt;/big&gt; 
&lt;small&gt;
ਹੇ ਦਾਨਵੀਰ ਕਰਣ
ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਚਿਰ ਲੜਦਾ ਰਹੇਂਗਾ
ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦਵੰਦ ਦਾ
ਛਡ ਦੇ ਮਨ ਦੇ ਦੁਯੋਧਨ ਦਾ ਸਾਥ
ਨਾ ਅਪਸ਼ਬਦ ਕਹਿ ਆਤਮਾ ਦੀ ਦਰੋਪਦੀ ਨੂੰ
ਦਾਨ ਕਰ ਦੇ ਸਾਹਾਂ ਦੇ ਕਵਚ-ਕੁੰਡਲ
ਨਾ ਚਲਾ ਹੰਕਾਰ ਦਾ ਬ੍ਰਹਮ-ਅਸਤ੍ਰ
ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਨਾਲੋਂ
ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਂਣਾਂ ਦੇ ਰੱਥ ਨੂੰ
ਬੁਰਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾ

ਹੇ ਕਰਣ
ਨਾ ਉਭਰ ਵਾਰ ਵਾਰ
ਬਿਲਕੁਲ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾ
ਤੇ ਮੌਤ ਦੀ ਗੋਦ ’ਚ ਸੌਂ ਜਾ

ਮੈਂ ਸੋਲਾਂ ਕਲਾਂ ਸੰਪੂਰਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ
ਤੈਨੂੰ ਸੰਮੋਹਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ
ਤੇਰੀ ਨੀਂਦ ’ਚ
ਕੁੰਤੀ ਦੀ ਅਰਜ਼ੋਈ ਧਰਦਾ ਹਾਂ
&lt;/small&gt;

&lt;/poem &gt;

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>p8chot62aj704uhw9oj7tk4czv37jx9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਰੇਵਾਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>39486</id>
    <revision>
      <id>811340</id>
      <parentid>767609</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:04:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 19.jpg]] → [[File:ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਰੇਵਾਲ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811340</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2350" sha1="gkuw0ayc1od4x115olrb4xgc1tg75q1" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name =ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਰੇਵਾਲ
| image = Balwinder Singh Grewal.jpg


| image_size = 180px
| alt = 
| caption = 
| pseudonym = 
| birth_name = 
| birth_date ={{Birth date and age|df=y|1960|05|25}}
| birth_place = [[ਖੰਨਾ|ਖੰਨੇ]] ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ [[ਬੂਥਗੜ੍ਹ]], ਭਾਰਤੀ [[ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place = 
| occupation = ਲੇਖਕ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| period = 
| genre = ਕਹਾਣੀ
| subject = ਸਮਾਜਕ 
| movement = ਸਮਾਜਵਾਦ
| notableworks = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਰੇਵਾਲ.jpg|thumb|ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਰੇਵਾਲ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Balwindergrewal.jpg|thumb|ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਰੇਵਾਲ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਰੇਵਾਲ''' (ਜਨਮ 25 ਮਈ 1960) ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਹਨ।

==ਜੀਵਨ ਵੇਰਵੇ==
ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਰੇਵਾਲ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਮਈ 1960 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਖੰਨਾ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ [[ਬੂਥਗੜ੍ਹ]] ਦੇ ਇੱਕ ਆਮ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸੀ।

==ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ==
*''ਯੁੱਧ ਖੇਤਰ'' (2004)
*''ਇਕ ਘਰ ਆਜ਼ਾਦ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦਾ'' (2015)
* ''ਸੂਰਜ ਦੀ ਕੋਈ ਪਿੱਠ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ'' (2019)
* ''ਡਬੋਲ਼ੀਆ'' (2021)

==ਇਨਾਮ/ਸਨਮਾਨ==
* ਬਲਵਿੰਦਰ ਗਰੇਵਾਲ ਨੂੰ 2022 ਵਿੱਚ ਉਸ  ਦੇ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਡੁਬੋਲ਼ੀਆ’ ਲਈ [[ਢਾਹਾਂ ਇਨਾਮ|ਢਾਹਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਮਿਲਿਆ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1960]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>gkuw0ayc1od4x115olrb4xgc1tg75q1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>39542</id>
    <revision>
      <id>811378</id>
      <parentid>766714</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:28:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>811378</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2998" sha1="47brs9lqikvdrh93duka0ov6dyn9dee" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ
| ਨਾਮ = ਬਲਵਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
| ਤਸਵੀਰ = Balwinder Sandhu 04.jpg|
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 200px
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ =ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ 
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 22 ਫ਼ਰਵਰੀ 1962 
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = ਮਖੂ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫਿਰੋਜਪੁਰ 
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਅਧਿਆਪਨ ਅਤੇ ਕਵੀ 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ
| ਭਾਸ਼ਾ =[[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| ਕਾਲ = 
| ਵਿਧਾ = ਕਵਿਤਾ 
| ਵਿਸ਼ਾ = ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ 
| ਲਹਿਰ = 
| ਮੁੱਖ_ਰਚਨਾ= ਕੋਮਲ ਸਿੰਘ ਆਖਦਾ ਹੈ
|ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ = 
|ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ = 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
| ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Balwinder Sandhu.png|thumb|ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Balwinder Sandhu.jpg|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ.jpg|thumb|ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ]]
'''ਬਲਵਿੰਦਰ ਸੰਧੂ''' (ਜਨਮ 22 ਫ਼ਰਵਰੀ 1962) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਹੈ।

ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦਾ ਜਨਮ 22 ਫ਼ਰਵਰੀ 1962 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਰਿਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫਿਰੋਜਪੁਰ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਚੜਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://scapepunjab.com/home.php?id==UjM&amp;s===AO&amp;view=xATN |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2015-10-15 |archive-date=2016-03-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160306204345/http://scapepunjab.com/home.php?id==UjM&amp;s===AO&amp;view=xATN |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ==
*''ਇਕ ਅਧੂਰਾ ਗੀਤ''
*''ਕੋਮਲ ਸਿੰਘ ਆਖਦਾ ਹੈ''
*''ਘਾੜਤਿ'' 
*''ਮੈਂ ਵੀ ਆਦਿ ਜੁਗਾਦਿ''
*''ਮਧੂਕਰੀ''

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=bghxm5NIUgQ| ਬਲਵਿੰਦਰ ਸੰਧੂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ - ਸੁੰਦਰੀ ਸ਼ੀਤਲਾ; ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਮਾਲ ਤੇ ਕੀੜੀਆਂ]
*[https://www.youtube.com/watch?v=sjUIxMHo7Oo| ਮਧੂਕਰੀ ਦੇ ਲੇਖਕ ਪ੍ਰ. ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਜੀ ਨਾਲ ਖਾਸ ਗੱਲ ਬਾਤ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ  1962]]</text>
      <sha1>47brs9lqikvdrh93duka0ov6dyn9dee</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40208</id>
    <revision>
      <id>811305</id>
      <parentid>766457</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:14:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Geetarts_09.jpg with [[File:ਸਵਰਨਜੀਤ_ਸਵੀ.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)).</comment>
      <origin>811305</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9489" sha1="rkplb3auzt1a0csy62lczkq3jwb5z1c" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ
| image = ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ.jpg
| imagesize =200px
| caption =ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ
| birth_name = 
| birth_date = {{birth date and age|df=y|1958|10|20}} 
| birth_place = ਜਗਰਾਉਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| occupation = ਕਵੀ, [[ਚਿਤਰਕਾਰ]]
| death_date = 
| death_place = 
| years_active =
|Website= www.swarnjitsavi.com 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Swarnjeet Savi.jpg|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ.jpg|thumb|ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ''' (ਜਨਮ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1958) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਲ 2023 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਵਿਤਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ &quot;ਮਨ ਦੀ ਚਿੱਪ&quot; ਲਈ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ]] ਮਿਲਿਆ।&lt;ref&gt;https://m.punjabitribuneonline.com/article/bharatiya-sahitya-akademi-award-to-swaranjit-svis-poetry-collection-man-di-chip/662542/amp &lt;/ref&gt;

==ਕਿਤਾਬਾਂ==
===ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਦਾਇਰਿਆਂ ਦੀ ਕਬਰ ਚੋਂ'' (1985) 
*''ਅਵੱਗਿਆ'' (1987, 1998, 2012)
*''ਦਰਦ ਪਿਆਦੇ ਹੋਣ ਦਾ'' (1990,1998, 2012)
*''ਦੇਹੀ ਨਾਦ'' (1994, 1998, 2012)
*''ਕਾਲਾ ਹਾਸੀਆ ਤੇ ਸੂਹਾ ਗੁਲਾਬ'' (1998)
*''ਕਾਮੇਸ਼ਵਰੀ'' (1998,2012)
*''ਆਸ਼ਰਮ'' (2005, 2012)
*''ਮਾਂ'' (2008, 2012)
*''ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ- ਅਵੱਗਿਆ ਤੋਂ ਮਾਂ ਤੱਕ'' (9 ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸੈੱਟ, 2013)&lt;ref&gt;[http://punjabitribuneonline.com/2013/10/%E0%A8%B8%E0%A8%B5%E0%A8%B0%E0%A8%A8%E0%A8%9C%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%B8%E0%A8%B5%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%85%E0%A8%B5%E0%A9%B1%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86-%E0%A8%A4%E0%A9%8B%E0%A8%82/ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ ਦੀ ਅਵੱਗਿਆ ਤੋਂ ਮਾਂ ਤਕ ਕਾਵਿ-ਯਾਤਰਾ- 19 ਅਕਤੂਬਰ 2013]&lt;/ref&gt;
*''ਤੇ ਮੈਂ ਆਇਆ ਬੱਸ'' (2013)
==ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ==
*''KAMESHWARI'' (''ਕਾਮੇਸ਼ਵਰੀ'' ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ: ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ, 2012)
*''Desire'' (''ਦੇਹੀ ਨਾਦ'' ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ, 1999)
===ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ ਬਾਰੇ ਰਚਨਾਵਾਂ===
*''ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਪ੍ਰਵਚਨ'' (ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਾਵਿ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, 2002)
===ਅਨੁਵਾਦ===
*ਸਾਡਾ ਰੋਂਦਾ ਏ ਦਿਲ ਮਾਹੀਆ (ਉਕਤਾਮੋਏ ਦੀ ਉਜ਼ਬੇਕ ਸ਼ਾਇਰੀ) 2009
*ਜਲਗੀਤ (ਤੇਲਗੂ ਲੰਬੀ ਕਵਿਤਾ) ਛਪਾਈ ਅਧੀਨ
*ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿੱਲੀ ਵਾਸਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ, ਤਮਿਲ, ਤੇਲਗੂ, ਕੰਨੜ, ਮਰਾਠੀ, ਕੋਂਕਨੀ, ਬੰਗਾਲੀ, ਮਲਿਆਲਮ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਆਦਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ।
===ਕਾਮੇਸ਼ਵਰੀ ਦਾ ਨਾਟਕੀ ਰੂਪਾਂਤਰ ===
'ਕਾਮੇਸ਼ਵਰੀ' ਲੰਬੀ ਕਵਿਤਾ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਕਾਵਿ-ਨਾਟ ਅਨੀਤਾ ਦੇਵਗਨ, ਹਰਦੀਪ ਗਿੱਲ ਦੁਆਰਾ ਨਰਿੰਦਰ ਸਾਂਘੀ ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨਾ ਵਿੱਚ 1998 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੇ ਟੈਗੋਰ ਥੀਏਟਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ।

===ਕਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ===

ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਪੋਸਟਰ-ਕਵਿਤਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ 35੫ ਵਨ ਮੈਨ ਸ਼ੋਅ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 1987 ਤੋਂ 1990 ਤੱਕ ਕੀਤੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ਼ ਫ਼ਰੀਦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ 70੦ ਪੋਸਟਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪੋਸਟਰ ਕਲਰ ਨਾਲ ਪੇਂਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਪਰੰਤ [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ|ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਭਾਅ]] ਨੇ ਉਹ ਸ਼ੋਅ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨਾਲ ਅਨੰਤ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕੀਤੇ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਲਲਿਤ ਕਲਾ ਅਕੈਡਮੀ 1990, ਆਰਟ ਇੰਡੀਆ ਲੁਧਿਆਣਾ 1991-92, ਆਰਟਸ ਹੈਰੀਟੇਜ, ਏ.ਪੀ.ਜੇ. ਫਾਈਨ ਆਰਟ ਕਾਲਜ ਜਲੰਧਰ 1997-98 ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ।
*'ਡਿਜ਼ਾਇਰ' ਨਾਂ ਹੇਠ 35 ਤੇਲ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ
*ਠਾਕਰ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਫਰਵਰੀ 1996
*ਗੌਰਮਿੰਟ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਤੇ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਮਾਰਚ 1997
*ਆਰਟ ਵਰਲਡ, ਪਟਿਆਲਾ 1998
*'ਦ ਕੁਐਸਟ' ਨਾਂ ਹੇਠ 27 ਤੇਲ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ
*ਇੰਡਸਇੰਡ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਮਾਰਚ, 2000
*ਨਾਰਥ ਜੋਨ ਕਲਚਰ ਸੈਂਟਰ, ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਪਟਿਆਲਾ ਨਵੰਬਰ, 2000
*'ਲੀਲ੍ਹਾ' 26 ਤੇਲ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ 'ਦ ਮਾਲ' ਲੁਧਿਆਣਾ ਅਪ੍ਰੈਲ, 2003
*'ਦ ਸਪੀਕਿੰਗ ਟ੍ਰੀ' 50 ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਐਂਡ ਲਿਟਰੇਚਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨਵੰਬਰ 2005
*'ਲੀਲ੍ਹਾ' ਤੇਲ ਚਿਤਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਪ੍ਰੈਸ ਕਲਬ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਮਈ 2007
*'ਦ ਡਾਨਸਿੰਗ ਲਾਈਨਜ਼' 80 ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਗੈਲਰੀ ਆਰਟ ਮੌਸਫੀਅਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਸਤੰਬਰ 2008
*ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਕਤੂਬਰ 2008
*ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਮਾਨੂੰਮੈਂਟ' ਪੀ.ਏ.ਯੂ. ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਤੇ ਸਟੇਨਲੈੱਸ ਸਟੀਲ ਵਿੱਚ ਸਕੱਲਪਚਰ (17 x 7 x 6 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 20 ਦਸੰਬਰ 2012 ਨੂੰ ਫਲੈਗ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੰਦਾਂ ਦੀ ਐਵੋਲਿਊਸ਼ਨ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਦੇ ਪਾਏ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ।

==ਸਨਮਾਨ==
#1990 ਅਤੇ 1994 ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਮੁਸਾਫਰ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ)
#1991 ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਮਾਹਿਰ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀ. ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)
#1990 ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
#2005 ਸਫ਼ਦਰ ਹਾਸ਼ਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
#2009 ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੁਰਸਕਾਰ
#2023 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ

==ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਲਾਕਿਰਤਾਂ==
*ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਭਵਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ 2013
*ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਮਾਨੂਮੈਂਟ (ਸਟੇਨਲੈੱਸ ਸਟੀਲ) ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਲੁਧਿਆਣਾ 2012
*ਇੰਡੀਅਨ ਅੰਬੈਸੀ, ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ 2010
*ਉਕਤਾਮੋਏ ਖੋਲਦਰੋਵਾ, ਤਾਸ਼ਕੰਦ, ਉਜਬੇਕਿਸਤਾਨ 2009
*ਪੰਜਾਬੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦਿੱਲੀ 2005
*ਡਾ. ਐਸ.ਐਸ. ਨੂਰ, ਦਿੱਲੀ 2005
*ਅਮਰਜੀਤ ਗਰੇਵਾਲ, ਲੁਧਿਆਣਾ 2005
*ਦਵਿੰਦਰ ਚੰਦਨ, ਯੂ.ਕੇ. ੧੯੯੮
*ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਤੇ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ- 1997
*ਵਿਦਿਆ ਇਨਫੋਸਿਸ, ਲੁਧਿਆਣਾ 1996
*ਗਵੈਜਡੋਲਿਨ ਸੀ. ਹੈਰੀਸਨ ਇਨਡਿਆਨਾ, ਯੂ.ਐਸ.ਏ. 1996
*ਡੋਰੋਥੀ ਐਮ.ਸੀ. ਮੋਹਨ ਇਨਡਿਆਨਾ, ਯੂ.ਐਸ.ਏ. 1996

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ]]</text>
      <sha1>rkplb3auzt1a0csy62lczkq3jwb5z1c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811309</id>
      <parentid>811305</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:30:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>number added</comment>
      <origin>811309</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9493" sha1="rtl7y65gbqk2p6ym28nrlehqd2zi6xf" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ
| image = ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ.jpg
| imagesize =200px
| caption =ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ
| birth_name = 
| birth_date = {{birth date and age|df=y|1958|10|20}} 
| birth_place = ਜਗਰਾਉਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| occupation = ਕਵੀ, [[ਚਿਤਰਕਾਰ]]
| death_date = 
| death_place = 
| years_active =
|Website= www.swarnjitsavi.com 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Swarnjeet Savi.jpg|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ - 2.jpg|thumb|ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ''' (ਜਨਮ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1958) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਲ 2023 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕਵਿਤਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ &quot;ਮਨ ਦੀ ਚਿੱਪ&quot; ਲਈ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ]] ਮਿਲਿਆ।&lt;ref&gt;https://m.punjabitribuneonline.com/article/bharatiya-sahitya-akademi-award-to-swaranjit-svis-poetry-collection-man-di-chip/662542/amp &lt;/ref&gt;

==ਕਿਤਾਬਾਂ==
===ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਦਾਇਰਿਆਂ ਦੀ ਕਬਰ ਚੋਂ'' (1985) 
*''ਅਵੱਗਿਆ'' (1987, 1998, 2012)
*''ਦਰਦ ਪਿਆਦੇ ਹੋਣ ਦਾ'' (1990,1998, 2012)
*''ਦੇਹੀ ਨਾਦ'' (1994, 1998, 2012)
*''ਕਾਲਾ ਹਾਸੀਆ ਤੇ ਸੂਹਾ ਗੁਲਾਬ'' (1998)
*''ਕਾਮੇਸ਼ਵਰੀ'' (1998,2012)
*''ਆਸ਼ਰਮ'' (2005, 2012)
*''ਮਾਂ'' (2008, 2012)
*''ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ- ਅਵੱਗਿਆ ਤੋਂ ਮਾਂ ਤੱਕ'' (9 ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਸੈੱਟ, 2013)&lt;ref&gt;[http://punjabitribuneonline.com/2013/10/%E0%A8%B8%E0%A8%B5%E0%A8%B0%E0%A8%A8%E0%A8%9C%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%B8%E0%A8%B5%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%85%E0%A8%B5%E0%A9%B1%E0%A8%97%E0%A8%BF%E0%A8%86-%E0%A8%A4%E0%A9%8B%E0%A8%82/ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ, ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ ਦੀ ਅਵੱਗਿਆ ਤੋਂ ਮਾਂ ਤਕ ਕਾਵਿ-ਯਾਤਰਾ- 19 ਅਕਤੂਬਰ 2013]&lt;/ref&gt;
*''ਤੇ ਮੈਂ ਆਇਆ ਬੱਸ'' (2013)
==ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ==
*''KAMESHWARI'' (''ਕਾਮੇਸ਼ਵਰੀ'' ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ: ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ, 2012)
*''Desire'' (''ਦੇਹੀ ਨਾਦ'' ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ, 1999)
===ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ ਬਾਰੇ ਰਚਨਾਵਾਂ===
*''ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਵੀ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਪ੍ਰਵਚਨ'' (ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਾਵਿ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, 2002)
===ਅਨੁਵਾਦ===
*ਸਾਡਾ ਰੋਂਦਾ ਏ ਦਿਲ ਮਾਹੀਆ (ਉਕਤਾਮੋਏ ਦੀ ਉਜ਼ਬੇਕ ਸ਼ਾਇਰੀ) 2009
*ਜਲਗੀਤ (ਤੇਲਗੂ ਲੰਬੀ ਕਵਿਤਾ) ਛਪਾਈ ਅਧੀਨ
*ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿੱਲੀ ਵਾਸਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ, ਤਮਿਲ, ਤੇਲਗੂ, ਕੰਨੜ, ਮਰਾਠੀ, ਕੋਂਕਨੀ, ਬੰਗਾਲੀ, ਮਲਿਆਲਮ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਆਦਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ।
===ਕਾਮੇਸ਼ਵਰੀ ਦਾ ਨਾਟਕੀ ਰੂਪਾਂਤਰ ===
'ਕਾਮੇਸ਼ਵਰੀ' ਲੰਬੀ ਕਵਿਤਾ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਕਾਵਿ-ਨਾਟ ਅਨੀਤਾ ਦੇਵਗਨ, ਹਰਦੀਪ ਗਿੱਲ ਦੁਆਰਾ ਨਰਿੰਦਰ ਸਾਂਘੀ ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨਾ ਵਿੱਚ 1998 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਆਡੀਟੋਰੀਅਮ ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੇ ਟੈਗੋਰ ਥੀਏਟਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ।

===ਕਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ===

ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਪੋਸਟਰ-ਕਵਿਤਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ 35੫ ਵਨ ਮੈਨ ਸ਼ੋਅ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 1987 ਤੋਂ 1990 ਤੱਕ ਕੀਤੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ਼ ਫ਼ਰੀਦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ 70੦ ਪੋਸਟਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪੋਸਟਰ ਕਲਰ ਨਾਲ ਪੇਂਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਪਰੰਤ [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ|ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਭਾਅ]] ਨੇ ਉਹ ਸ਼ੋਅ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨਾਲ ਅਨੰਤ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕੀਤੇ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪੰਜਾਬ ਲਲਿਤ ਕਲਾ ਅਕੈਡਮੀ 1990, ਆਰਟ ਇੰਡੀਆ ਲੁਧਿਆਣਾ 1991-92, ਆਰਟਸ ਹੈਰੀਟੇਜ, ਏ.ਪੀ.ਜੇ. ਫਾਈਨ ਆਰਟ ਕਾਲਜ ਜਲੰਧਰ 1997-98 ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ।
*'ਡਿਜ਼ਾਇਰ' ਨਾਂ ਹੇਠ 35 ਤੇਲ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ
*ਠਾਕਰ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਫਰਵਰੀ 1996
*ਗੌਰਮਿੰਟ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਤੇ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਮਾਰਚ 1997
*ਆਰਟ ਵਰਲਡ, ਪਟਿਆਲਾ 1998
*'ਦ ਕੁਐਸਟ' ਨਾਂ ਹੇਠ 27 ਤੇਲ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ
*ਇੰਡਸਇੰਡ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਮਾਰਚ, 2000
*ਨਾਰਥ ਜੋਨ ਕਲਚਰ ਸੈਂਟਰ, ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਪਟਿਆਲਾ ਨਵੰਬਰ, 2000
*'ਲੀਲ੍ਹਾ' 26 ਤੇਲ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ 'ਦ ਮਾਲ' ਲੁਧਿਆਣਾ ਅਪ੍ਰੈਲ, 2003
*'ਦ ਸਪੀਕਿੰਗ ਟ੍ਰੀ' 50 ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਐਂਡ ਲਿਟਰੇਚਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨਵੰਬਰ 2005
*'ਲੀਲ੍ਹਾ' ਤੇਲ ਚਿਤਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਪ੍ਰੈਸ ਕਲਬ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਮਈ 2007
*'ਦ ਡਾਨਸਿੰਗ ਲਾਈਨਜ਼' 80 ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਗੈਲਰੀ ਆਰਟ ਮੌਸਫੀਅਰ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਸਤੰਬਰ 2008
*ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਕਤੂਬਰ 2008
*ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਮਾਨੂੰਮੈਂਟ' ਪੀ.ਏ.ਯੂ. ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਤੇ ਸਟੇਨਲੈੱਸ ਸਟੀਲ ਵਿੱਚ ਸਕੱਲਪਚਰ (17 x 7 x 6 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 20 ਦਸੰਬਰ 2012 ਨੂੰ ਫਲੈਗ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੰਦਾਂ ਦੀ ਐਵੋਲਿਊਸ਼ਨ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਦੇ ਪਾਏ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ।

==ਸਨਮਾਨ==
#1990 ਅਤੇ 1994 ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਮੁਸਾਫਰ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ)
#1991 ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਮਾਹਿਰ ਪੁਰਸਕਾਰ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀ. ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)
#1990 ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
#2005 ਸਫ਼ਦਰ ਹਾਸ਼ਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
#2009 ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੁਰਸਕਾਰ
#2023 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ

==ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਲਾਕਿਰਤਾਂ==
*ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਭਵਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ 2013
*ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਮਾਨੂਮੈਂਟ (ਸਟੇਨਲੈੱਸ ਸਟੀਲ) ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਲੁਧਿਆਣਾ 2012
*ਇੰਡੀਅਨ ਅੰਬੈਸੀ, ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ 2010
*ਉਕਤਾਮੋਏ ਖੋਲਦਰੋਵਾ, ਤਾਸ਼ਕੰਦ, ਉਜਬੇਕਿਸਤਾਨ 2009
*ਪੰਜਾਬੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦਿੱਲੀ 2005
*ਡਾ. ਐਸ.ਐਸ. ਨੂਰ, ਦਿੱਲੀ 2005
*ਅਮਰਜੀਤ ਗਰੇਵਾਲ, ਲੁਧਿਆਣਾ 2005
*ਦਵਿੰਦਰ ਚੰਦਨ, ਯੂ.ਕੇ. ੧੯੯੮
*ਆਰਟ ਗੈਲਰੀ ਤੇ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ- 1997
*ਵਿਦਿਆ ਇਨਫੋਸਿਸ, ਲੁਧਿਆਣਾ 1996
*ਗਵੈਜਡੋਲਿਨ ਸੀ. ਹੈਰੀਸਨ ਇਨਡਿਆਨਾ, ਯੂ.ਐਸ.ਏ. 1996
*ਡੋਰੋਥੀ ਐਮ.ਸੀ. ਮੋਹਨ ਇਨਡਿਆਨਾ, ਯੂ.ਐਸ.ਏ. 1996

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ]]</text>
      <sha1>rtl7y65gbqk2p6ym28nrlehqd2zi6xf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40771</id>
    <revision>
      <id>811339</id>
      <parentid>766542</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:03:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 20.jpg]] → [[File:ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811339</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4749" sha1="0jm4tglkx2gnqh3n82awavwanxrlffx" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name =ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ
| image = Jatinder Haans.jpg
| imagesize = 
| caption =ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ
| pseudonym = 
| birth_name = 
| birth_date = {{Birth date and age|1968|4|11|df=yes}}
| birth_place = ਪਿੰਡ [[ਅਲੂਣਾ ਤੋਲਾ]], ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ]]
| death_date = 
| death_place = 
| occupation =ਲੇਖਕ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ
| nationality = [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]]
| period = 
| genre = ਕਹਾਣੀ, ਨਾਵਲ
| subject = 
| movement = 
| notableworks = ਪਾਵੇ ਨਾਲ਼ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਕਾਲ਼
| spouse = 
| partner = 
| children = 
| relatives = 
| influences = 
| influenced =
|website=
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ.jpg|thumb]]
'''ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ''' (ਜਨਮ 11 ਅਪਰੈਲ 1968) 2019 ਦੇ [[ਢਾਹਾਂ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਇਨਾਮ|ਢਾਹਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://punjabi.hindustantimes.com/punjab/story-punjabi-literature-s-prestigious-dhahan-awards-declared-1837093.html|title=​​​​​​​ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵੱਕਾਰੀ ਢਾਹਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ|website=https://punjabi.hindustantimes.com|language=punjabi|access-date=2019-09-14|archive-date=2019-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20191121131857/https://punjabi.hindustantimes.com/punjab/story-punjabi-literature-s-prestigious-dhahan-awards-declared-1837093.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਘੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ [[ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼]] ਅਨੁਸਾਰ &quot;ਉਹਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਬੁਲਾਈਆਂ ਛੋਟੀਆਂ -ਛੋਟੀਆਂ ਤੇ ਆਮ ਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਉਸਾਰ ਤੇ ਅਰਥ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿਤੇ ਸਨ। ਇਹ ਹੁਨਰ ਉਹਨੂੰ ਘੱਟ-ਬੋਲਣੇ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਵੱਲੋਂ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੋਇਆ ਏ।&quot;

==ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ ਦਾ ਪਿੰਡ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ [[ਈਸੜੂ]] ਅਤੇ [[ਨਸਰਾਲੀ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਅਲੂਣਾ ਤੋਲਾ|ਤੋਲਾ]] ਹੈ।&lt;ref&gt;[https://www.punjabitribuneonline.com/2018/05/%E0%A8%95%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%A3%E0%A9%80%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0-%E0%A8%9C%E0%A8%A4%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%82%E0%A8%B8-%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%B2/ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤਕ ਮਿਲਣੀ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਹੈ।

==ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਪੁਸਤਕਾਂ== 
===ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਪਾਵੇ ਨਾਲ਼ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਕਾਲ਼'' (ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ) (2005)
*''ਈਸ਼ਵਰ ਦਾ ਜਨਮ'' (2009)
*''ਜਿਉਣਾ ਸੱਚ ਬਾਕੀ ਝੂਠ'' (2018)
*''ਓਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਸੂਰਜ ਹੈ'' (2023)

===ਨਾਵਲ===
*''[[ਬਸ, ਅਜੇ ਏਨਾ ਹੀ]]'' (2015)

=== ਬਾਲ ਕਹਾਣੀਆਂ ===
* ''ਏਨੀ ਮੇਰੀ ਬਾਤ'' (2021)

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=6XaqRT5pZOc  ਸਾਹਿਤਕ ਸੰਵਾਦ ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਾਂਸ ਦੇ ਨਾਲ]
*[https://www.youtube.com/watch?v=WLdh8dBJ8iw  ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਰਾਹੂ ਕੇਤੂ .......ਆਵਾਜ਼ ਹੈਪੀ ਭਗਤਾ]
*[https://www.youtube.com/watch?v=VLHQcTHdAro  ਜਤਿੰਦਰ ਹਾਂਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਤੇ ਨਿੱਕੀ ਫਿਲਮ 'ਤੱਖੀ']

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1968]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]</text>
      <sha1>0jm4tglkx2gnqh3n82awavwanxrlffx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41833</id>
    <revision>
      <id>811288</id>
      <parentid>765956</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T13:50:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811288</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14660" sha1="5dx6w34pc231nc7mu7hjtipj4173z15" xml:space="preserve">{{Infobox person
|name=ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ
|image= ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 26.jpg
|birth_date={{Birth date and age|1928|08|02}}
|birth_place=[[ਲਾਇਲਪੁਰ]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]&lt;br&gt;
|occupation=ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਅਕਾਦਮਿਕ, ਲੇਖਕ, ਸਿਆਸਤਦਾਨ
|years active=1952 ਤੋਂ
|known for=ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ
|awards= [[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ]], ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਅਵਾਰਡ, ਪੀਏਯੂ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਬਾਹਰੀ ਅਲੂਮਨੀ ਅਵਾਰਡ, ਮਹਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਅਵਾਰਡ, ਡਾ. ਮਦਨ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਅਵਾਰਡ}}
'''ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ''' (ਜਨਮ 1928) ਇੱਕ [[ਭਾਰਤ]]ੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਲੇਖਕ, ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੀ [[ਬਠਿੰਡਾ ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਹਨ। ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰਿਸਰਚ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਿਆਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਉਪ-ਕੁਲਪਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਖੇਤੀ ਲਾਗਤਾਂ ਅਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ]] ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਗਵਰਨਰ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੂਡ ਐਂਡ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਔਰਗਨਾਈਜੇਸ਼ਨ, ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਲਈ ਸਾਬਕਾ ਸਲਾਹਕਾਰ ਹਨ।  ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ 2004 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ [[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ]] ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ।

== ਜੀਵਨੀ ==
ਸਰਦਾਰ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ 8 ਫਰਵਰੀ 1928 ਨੂੰ ਲਾਇਲਪੁਰ (ਅਜੋਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾਬਾਦ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ. ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ (ਬੀ.ਐਸ.ਸੀ.) ਅਤੇ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ (ਐਮ.ਏ) ਨੂੰ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੇਟ ਡਿਗਰੀ (ਪੀਐਚਡੀ) ਉਸਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਸੇ ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਅੱਠ ਸਾਲ ਤਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। 1965 ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਹੈਡ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

ਜੌਹਲ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਹੁਦਿਆਂ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ; ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਉਪ-ਕੁਲਪਤੀ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਨੂੰ 2012 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਾਗਤਾਂ ਅਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਗਵਰਨਰਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਯੋਜਨਾ ਬੋਰਡ ਦਾ ਉਪ-ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਓਹੀਓ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਿਜ਼ਿਟਿੰਗ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕਣਕ ਅਤੇ ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੋਰਨਾਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸਬਸਿਡੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜੌਹਲ ਪਲਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਫੂਡ ਐਂਡ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਔਰਗਨਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ, ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ ਆਰਥਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਖੋਜ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ 2007-2010 ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨਾਲ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਟੀ ਆਫ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸਨ।

ਜਦੋਂ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਮਿਨੀਸੈੱਕ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਲਾਨਾ ਕਾਨਫਰੰਸ 1970 ਵਿੱਚ ਯੂ.ਐਸ.ਐਸ.ਆਰ (ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬੇਲਾਰੂਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ) ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ, ਜੋਹਲ ਨੇ ਉਸਦੇ ਤਿੰਨ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤਰਕਸੰਗਤ ਦੇ ਤਰਕਸੰਗਤ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਫਸਲ ਕੱਟਣ ਦੇ ਪੱਧਰਾਂ ਵਿੱਚ ਢਾਂਚਾਗਤ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ। ਸਰਕਾਰੀ ਪਾਲਸੀ ਫ਼ਾਰਮੂਲੇ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੇਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਵੈਜੀਵਨੀ ''ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਗਾਗਰ'' ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਅਹੁਦੇ ==
ਡਾ. ਜੌਹਲ ਦੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦਾ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ, ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਰਿਸਰਚ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਓਹਾਇਓ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਵਿਜ਼ਟਿੰਗ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ, ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰਿਸਰਚ ਦਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਆਫ਼ ਐਂਮੀਨੈਂਸ ਇਨ ਇਕਨੌਮਿਕਸ, ਖੇਤੀ ਲਾਗਤਾਂ ਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਮੈਂਬਰ, ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸੈਂਟਰਲ ਗਵਰਨਿੰਗ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ, ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਰਲਡ ਬੈਂਕ, ਐਡੀਟਰ ਇਨ ਚੀਫ਼ ਮੈੱਨ ਐਂਡ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾ ਬੋਰਡ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ ਰਹਿਣ ਪਿੱਛੋਂ ਸੈਂਟਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਪੰਜਾਬ, ਬਠਿੰਡਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗ਼ੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਚਾਂਸਲਰ ਬਣਿਆ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ==
ਜੌਹਲ ਪੰਜਾਬ ਐਕਡਮੀ ਆਫ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਕੌਮੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦਾ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਸਾਥੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2004 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਦੇ ਸਿਵਲੀਅਨ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2005 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਡਿਲੀਟ (ਆਨਰੇਰੀਜ਼ ਕੇਸਾ) ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਆਨਰੇਰੀ ਡਾਕਟਰੇਟ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ। ਇੰਡੀਅਨ ਕਾਊਂਸਿਲ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰਿਸਰਚ (ਆਈ ਸੀ ਏ ਆਰ) ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੌਮੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਬਖਤਰਸ਼ੁਦਾ ਅਲੂਮਨੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮਹਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਐਵਾਰਡ ਅਤੇ ਡਾ. ਮਦਨ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਐਵਾਰਡ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਡਾ. ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ ਨੂੰ 10 ਨਵੰਬਰ 2018 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/11/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%A8-%E0%A8%A1%E0%A8%BE-%E0%A8%B8%E0%A8%B0%E0%A8%A6%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%BE-%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%98-%E0%A8%9C/|title=ਪੰਜਾਬ ਰਤਨ ਡਾ. ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ - Tribune Punjabi|date=2018-11-09|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-11-10|language=en-US}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|30em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1928]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ]]</text>
      <sha1>5dx6w34pc231nc7mu7hjtipj4173z15</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811368</id>
      <parentid>811288</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T07:57:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 26.jpg]] → [[File:Sardara Singh Johl - 2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811368</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14648" sha1="tmkb6n5j5268vnn7a4g0n0m7nhfo2fn" xml:space="preserve">{{Infobox person
|name=ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ
|image= Sardara Singh Johl - 2.jpg
|birth_date={{Birth date and age|1928|08|02}}
|birth_place=[[ਲਾਇਲਪੁਰ]], [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]]&lt;br&gt;
|occupation=ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਅਕਾਦਮਿਕ, ਲੇਖਕ, ਸਿਆਸਤਦਾਨ
|years active=1952 ਤੋਂ
|known for=ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ
|awards= [[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ]], ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਅਵਾਰਡ, ਪੀਏਯੂ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਬਾਹਰੀ ਅਲੂਮਨੀ ਅਵਾਰਡ, ਮਹਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਅਵਾਰਡ, ਡਾ. ਮਦਨ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਅਵਾਰਡ}}
'''ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ''' (ਜਨਮ 1928) ਇੱਕ [[ਭਾਰਤ]]ੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਲੇਖਕ, ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੀ [[ਬਠਿੰਡਾ ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਹਨ। ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰਿਸਰਚ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਿਆਰਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਉਪ-ਕੁਲਪਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਖੇਤੀ ਲਾਗਤਾਂ ਅਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ]] ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਗਵਰਨਰ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹਨ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੂਡ ਐਂਡ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਔਰਗਨਾਈਜੇਸ਼ਨ, ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਲਈ ਸਾਬਕਾ ਸਲਾਹਕਾਰ ਹਨ।  ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ 2004 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ [[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ]] ਸਨਮਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ।

== ਜੀਵਨੀ ==
ਸਰਦਾਰ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ 8 ਫਰਵਰੀ 1928 ਨੂੰ ਲਾਇਲਪੁਰ (ਅਜੋਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾਬਾਦ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ. ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ (ਬੀ.ਐਸ.ਸੀ.) ਅਤੇ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ (ਐਮ.ਏ) ਨੂੰ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੇਟ ਡਿਗਰੀ (ਪੀਐਚਡੀ) ਉਸਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਸੇ ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਅੱਠ ਸਾਲ ਤਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। 1965 ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਹੈਡ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

ਜੌਹਲ ਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਹੁਦਿਆਂ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ; ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਉਪ-ਕੁਲਪਤੀ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਨੂੰ 2012 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਾਗਤਾਂ ਅਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਲਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਗਵਰਨਰਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਯੋਜਨਾ ਬੋਰਡ ਦਾ ਉਪ-ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਓਹੀਓ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਿਜ਼ਿਟਿੰਗ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਕਣਕ ਅਤੇ ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹੋਰਨਾਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਸਬਸਿਡੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜੌਹਲ ਪਲਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਚਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਿਰਾਏਦਾਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਫੂਡ ਐਂਡ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਔਰਗਨਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ, ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ ਆਰਥਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਖੋਜ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ 2007-2010 ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨਾਲ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਟੀ ਆਫ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸਨ।

ਜਦੋਂ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਮਿਨੀਸੈੱਕ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਲਾਨਾ ਕਾਨਫਰੰਸ 1970 ਵਿੱਚ ਯੂ.ਐਸ.ਐਸ.ਆਰ (ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬੇਲਾਰੂਸ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ) ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ, ਜੋਹਲ ਨੇ ਉਸਦੇ ਤਿੰਨ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਤਰਕਸੰਗਤ ਦੇ ਤਰਕਸੰਗਤ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਫਸਲ ਕੱਟਣ ਦੇ ਪੱਧਰਾਂ ਵਿੱਚ ਢਾਂਚਾਗਤ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ। ਸਰਕਾਰੀ ਪਾਲਸੀ ਫ਼ਾਰਮੂਲੇ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੇਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਵੈਜੀਵਨੀ ''ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਗਾਗਰ'' ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਅਹੁਦੇ ==
ਡਾ. ਜੌਹਲ ਦੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦਾ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ, ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਰਿਸਰਚ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਓਹਾਇਓ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਵਿਜ਼ਟਿੰਗ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ, ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰਿਸਰਚ ਦਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਆਫ਼ ਐਂਮੀਨੈਂਸ ਇਨ ਇਕਨੌਮਿਕਸ, ਖੇਤੀ ਲਾਗਤਾਂ ਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਮੈਂਬਰ, ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸੈਂਟਰਲ ਗਵਰਨਿੰਗ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ, ਕਨਸਲਟੈਂਟ ਵਰਲਡ ਬੈਂਕ, ਐਡੀਟਰ ਇਨ ਚੀਫ਼ ਮੈੱਨ ਐਂਡ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾ ਬੋਰਡ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ ਰਹਿਣ ਪਿੱਛੋਂ ਸੈਂਟਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਪੰਜਾਬ, ਬਠਿੰਡਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗ਼ੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਚਾਂਸਲਰ ਬਣਿਆ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ==
ਜੌਹਲ ਪੰਜਾਬ ਐਕਡਮੀ ਆਫ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਕੌਮੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦਾ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਸਾਥੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2004 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ ਦੇ ਸਿਵਲੀਅਨ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2005 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਡਿਲੀਟ (ਆਨਰੇਰੀਜ਼ ਕੇਸਾ) ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਆਨਰੇਰੀ ਡਾਕਟਰੇਟ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ। ਇੰਡੀਅਨ ਕਾਊਂਸਿਲ ਆਫ਼ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰਿਸਰਚ (ਆਈ ਸੀ ਏ ਆਰ) ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੌਮੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਚੀਫ਼ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਬਖਤਰਸ਼ੁਦਾ ਅਲੂਮਨੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮਹਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਐਵਾਰਡ ਅਤੇ ਡਾ. ਮਦਨ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਐਵਾਰਡ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਡਾ. ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ ਨੂੰ 10 ਨਵੰਬਰ 2018 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਰਤਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2018/11/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%A8-%E0%A8%A1%E0%A8%BE-%E0%A8%B8%E0%A8%B0%E0%A8%A6%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%BE-%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%98-%E0%A8%9C/|title=ਪੰਜਾਬ ਰਤਨ ਡਾ. ਸਰਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜੌਹਲ - Tribune Punjabi|date=2018-11-09|work=Tribune Punjabi|access-date=2018-11-10|language=en-US}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|30em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1928]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ]]</text>
      <sha1>tmkb6n5j5268vnn7a4g0n0m7nhfo2fn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੁਖਵੰਤ ਕੌਰ ਮਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42484</id>
    <revision>
      <id>811336</id>
      <parentid>805380</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:01:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Satdeep Gill</username>
        <id>1613</id>
      </contributor>
      <comment>+ਤਸਵੀਰ</comment>
      <origin>811336</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3491" sha1="ep9x2rd04uq7xoacw33gmlri03zh29q" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Sukhwant_Kaur_Mann_in_early_1960s.png|thumb|1960ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਖਵੰਤ ਕੌਰ ਮਾਨ]]
'''ਸੁਖਵੰਤ ਕੌਰ ਮਾਨ''' [[ਜਨਵਰੀ|(19 ਜਨਵਰੀ]] [[1937|1937-]] [[ਜੂਨ|3 ਜੂਨ]] [[2016|2016)]] ਇੱਕ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਗਲਪਕਾਰ, ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸਥਾਪਤ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸੀ।

==ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ [[ਕਹਾਣੀ]] ਦੀ ਸਥਾਪਤ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸੁਖਵੰਤ ਕੌਰ ਮਾਨ ਦਾ ਜਨਮ 19 [[ਜਨਵਰੀ]] [[1937]] ਨੂੰ ਮਾਨਾਂ ਵਾਲਾ ਬਾਰ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੇਖ਼ੂਪੁਰਾ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ|(ਪਾਕਿਸਤਾਨ)]] ਵਿੱਚ  ਕਰਤਾਰ ਕੌਰ ਵਿਰਕ ਤੇ ਪਿਤਾ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਜੱਦੀ-ਪੁਸ਼ਤੀ ਕਿੱਤਾ [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋ ਬਾਅਦ ਉਹ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਆ ਗਏ,ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਗਿਆਨੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]], [[ਪਟਿਆਲਾ]] ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਐਮ.ਏ ਕੀਤੀ।
ਸੁਖਵੰਤ ਕੌਰ ਮਾਨ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਆਰੰਭ [[1964]] ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। [[ਜਨਵਰੀ]] [[1965]] ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਘਰ ਵਾਲੀ’ ਆਰਸੀ ਪੱਤਰਿਕਾ ਵਿਚ ਛਪੀ।
==ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ==
*[[ਚਾਦਰ ਹੇਠਲਾ ਬੰਦਾ]] (2001)&lt;ref&gt;[http://www.dkagencies.com/doc/from/1123/to/1123/bkId/DK912321716276105811091191/details.html]&lt;/ref&gt;
*ਰੁੱਤ (2013)&lt;ref&gt;[http://www.dkagencies.com/doc/from/1123/to/1123/bkId/DK46452335393638770379731371/details.html]&lt;/ref&gt;
*ਮਹਿਰੂਮੀਆਂ 
*ਭੱਖੜੇ ਦੇ ਫੁੱਲ (1982)
*ਤਰੇੜ (1984)
*ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ (1985)
*ਮੋਹ ਮਿੱਟੀ (1999)
*ਮਨ ਮਤੀਆਂ

==ਨਾਵਲ==
*''ਜਜੀਰੇ'' (1982)

==ਨਾਵਲਿਟ==                  
*''ਉਹ ਨਹੀਂ ਆਉਣਗੇ'' (1978)
*''ਪੈਰਾਂ ਹੇਠਲੇ ਅੰਗਿਅਾਰ'' (1984)

==ਗਲਪ-ਕਾਵਿ==                                                                                                                                                                 
*''ਵਿਹੜਾ'' (2002)
*''ਡਿਓੁੜੀ'' (2001)

==ਬਾਲ-ਸਾਹਿਤ==
*''ਸੋਨੇ ਦਾ ਰੁੱਖ''  
*''ਭਰਮਾ ਦੇ ਘੋੜੇ''
*''ਸੁਣੋ ਕਹਾਣੀ''
*''ਨਾਨਕ ਨਿੱਕਿਆ ਲਈ''  
*''ਲੰਗੜੀ ਤਿਤਲੀ'' 
*''ਇਕ ਸੀ ਕਾਲੂ'' 
*''ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਸਕੂਲ'' 
*''ਸੱਤ ਕਤੂਰੇ ਸ਼ਿਮਲੇ ਚਲੇ''
*''ਟਾਹਲੀ ਟੰਗਿਆ ਆਲ੍ਹਣਾ''
*''ਪੰਪ ਪੰਪ ਪੰਪੀ''                               

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>ep9x2rd04uq7xoacw33gmlri03zh29q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ (ਕਹਾਣੀਕਾਰ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42617</id>
    <revision>
      <id>811314</id>
      <parentid>766727</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:37:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 28.jpg]] → [[File:ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ (ਕਹਾਣੀਕਾਰ).jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811314</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5082" sha1="c9ob37ai5ln4lqg39s982lin9d7jrd8" xml:space="preserve">[[File:Khalid Hussain Punjabi ,Urdu language story writer.jpg|thumb|ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ ]]
{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ
| ਨਾਮ = ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ
| ਤਸਵੀਰ = 
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 02 ਅਪ੍ਰੈਲ 1945
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = [[ਊਧਮਪੁਰ ਜ਼ਿਲਾ |ਊਧਮਪੁਰ]], [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]] 
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਨਿਬੰਧਕਾਰ 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤੀ 
| ਭਾਸ਼ਾ = [[ਪੰਜਾਬੀ]], [[ਉਰਦੂ ]]
| ਕਾਲ = 
| ਵਿਧਾ =  [[ਕਹਾਣੀ]]
| ਵਿਸ਼ਾ = 
| ਲਹਿਰ = [[ਮਾਨਵਵਾਦ ]] 
| ਮੁੱਖ_ਰਚਨਾ= ''ਸੂਲਾਂ ਦਾ ਸਾਲਣ''
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ = ਲੋਕ ਵਿਰਸਾ 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ = 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = [http://www.khalidhussain.in/index.html ]
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
| ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = 
}}
[[File:Punjabi writers - Sultana Begam ,Khalid Hussain and Harvinder Singh.jpg|thumb|ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ (ਵਿਚਕਾਰ), ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਸੁਲਤਾਨਾ ਬੇਗਮ ਅਤੇ ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ (ਕਹਾਣੀਕਾਰ).jpg|thumb|ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ''' (ਜਨਮ 02 ਅਪਰੈਲ 1945)&lt;ref name=&quot;ਪੰਜਾਬੀ ਖ਼ਾਲਿਦ&quot;&gt;{{cite web| title=ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ| publisher = [[ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]]| url=http://punjabitribuneonline.com/2014/03/%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%82%E0%A8%9D%E0%A9%87-%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC-%E0%A8%A6%E0%A8%BE-%E0%A8%95%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%A3%E0%A9%80%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0-%E0%A9%99/date=- 31 ਮਾਰਚ 2014| accessdate = 2014-08-06}}&lt;/ref&gt; [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ |ਪੰਜਾਬੀ]] ਅਤੇ [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]] ਦਾ ਉਘਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਹਿੰਦੀ, ਗੋਜ਼ਰੀ, ਪਹਾੜੀ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵੀ ਗਿਆਤਾ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ 'ਸੂਲਾਂ ਦਾ ਸਾਲਣ' ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਲਈ 2021 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ਼ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।  

==ਜੀਵਨੀ==
ਖ਼ਾਲਿਦ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਜਨਮ 02 ਅਪਰੈਲ 1945 ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਊਧਮਪੁਰ (ਜੰਮੂ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। 1947 ਦੇ ਫ਼ਸਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਨੌਂ ਜੀਅ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;ਪੰਜਾਬੀ ਖ਼ਾਲਿਦ&quot;/&gt; ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ, ਭੂਆ, ਇੱਕ ਭਰਾ ਤੇ ਭੈਣ ਨਾਲ, ਸੱਤ ਸਾਲ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟੇ ਅਤੇ ਆਖਰ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਪਹੁੰਚੇ, ਜਿਥੇ ਉਹ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ।

==ਕਿਤਾਬਾਂ==
===ਉਰਦੂ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਠੰਡੀ ਕਾਂਗੜੀ ਦਾ ਧੂੰਆਂ''
*''ਇਸ਼ਤਿਹਾਰੋਂ ਵਾਲੀ ਹਵੇਲੀ''
*''ਸਤੀਸਰ ਕਾ ਸੂਰਜ''

===ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ=== 
*'ਉੱਤੇ ਜਿਹਲਮ ਵਗਦਾ ਰਿਹਾ''
*''ਗੋਰੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਸੌਦਾਗਰ''
*''ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦਾ ਦੁੱਖ''
*''ਬਲਦੀ ਬਰਫ਼ ਦਾ ਸੇਕ''
*''ਸੂਲਾਂ ਦਾ ਸਾਲਣ''
*''ਇਸ਼ਕ ਮਲੰਗੀ''

===ਹੋਰ===
*''ਸਾਹਿਤ ਸੰਵਾਦ'' 
*''ਮੇਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਅੱਖਰ'' (ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਲੇਖ)
*''ਗੁਆਚੀ ਝਾਂਜਰ ਦੀ ਚੀਖ'' (ਨਾਵਲਿਟ)
*''ਨੂਰੀ ਰਿਸ਼ਮਾ'' (ਜੀਵਨੀ ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ)
*''ਮਾਟੀ ਕੁਦਮ ਕਰੇਂਦੀ ਯਾਰ'' (ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ)&lt;ref name=&quot;ਪੰਜਾਬੀ ਖ਼ਾਲਿਦ&quot;/&gt;
===ਵੇੱਬਸਾਈਟ ===
[http://www.khalidhussain.in/index.html khalidhussain ]
===ਫ਼ੇਸਬੁੱਕ ਲਿੰਕ ===
[https://www.facebook.com/khalid.hussain.71619]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}


[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]</text>
      <sha1>c9ob37ai5ln4lqg39s982lin9d7jrd8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੰਗਤਪੁਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43423</id>
    <revision>
      <id>811391</id>
      <parentid>811272</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:30:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲੀ ਕੀਤਾ</comment>
      <origin>811391</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" sha1="phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811392</id>
      <parentid>811391</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:31:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>811392</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" sha1="bdake08ccflwcyutz40kquibsxun9qs" xml:space="preserve">[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>bdake08ccflwcyutz40kquibsxun9qs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811393</id>
      <parentid>811392</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:35:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811393</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="857" sha1="omtlsb9xiyr0pl7526qpjlgdy8ck00z" xml:space="preserve">'''ਸੰਗਤਪੁਰ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਫਗਵਾੜਾ, [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਬੇਗਮਪੁਰ ਪਿੰਡ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਗਤਪੁਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਨਵੀਂ ਬਸਤੀ ਹੈ। ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਖਪੁਰ, ਮਾਹਲੀਆਣਾ, ਮਲਿਕਪੁਰ, ਚੱਕ ਪ੍ਰੇਮਾ, ਘੁੰਮਣਾ, ਪੰਡੋਰੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}

{{Kapurthala district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>omtlsb9xiyr0pl7526qpjlgdy8ck00z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811394</id>
      <parentid>811393</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:36:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811394</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1003" sha1="0go0r79xdy81i7tjnqptw18fhgaejax" xml:space="preserve">'''ਸੰਗਤਪੁਰ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਫਗਵਾੜਾ, [[ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਬੇਗਮਪੁਰ ਪਿੰਡ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਗਤਪੁਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਨਵੀਂ ਬਸਤੀ ਹੈ। ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਖਪੁਰ, ਮਾਹਲੀਆਣਾ, ਮਲਿਕਪੁਰ, ਚੱਕ ਪ੍ਰੇਮਾ, ਘੁੰਮਣਾ, ਪੰਡੋਰੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://wikimapia.org/#lat=31.2711417&amp;lon=75.8287525&amp;z=14&amp;l=0&amp;m=b&amp;search=sangatpur|title=Sangatpur|work=wikimapia.org}}
&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}

{{Kapurthala district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>0go0r79xdy81i7tjnqptw18fhgaejax</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43529</id>
    <revision>
      <id>811318</id>
      <parentid>788735</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:41:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 12.jpg]] → [[File:ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811318</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5477" sha1="72lnncutgtasl5odbzsb0k89p51znho" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name =ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
| image = Jasbir Bhullar, Punjabi language writer.JPG|
| imagesize = 
| caption = 
| pseudonym = 
| birth_name = 
| birth_date = 4 ਅਕਤੂਬਰ 1941
| birth_place = ਪਿੰਡ ਭੁੱਲਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਹੁਣ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨਤਾਰਨ), ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place = 
| occupation = ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 
| nationality = [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]]
| period = 
| genre = ਨਾਵਲ, ਕਹਾਣੀ  
| subject = 
|alma_mater =
| movement = 
| notable_works = 
| spouse = 
| partner = 
| children = 
| relatives = 
| influences = 
| influenced =
|website=
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ.jpg|thumb|ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ''' (ਜਨਮ 4 ਅਕਤੂਬਰ 1941) ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਨਾਮਵਰ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਹਾਣੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.punjabikahani.punjabi-kavita.com/JasbirBhullar.php|title=ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ : ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਆਂ|website=www.punjabikahani.punjabi-kavita.com|access-date=2021-08-25}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਲੇਖਕ ਹੈ। 

ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਦਾ ਜਨਮ 4 ਅਕਤੂਬਰ 1941 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਭੁੱਲਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਹੁਣ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨਤਾਰਨ), ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰਨੀ ਮਨਜੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਰਵਿਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਰਨਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਲਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=ਜਸਬੀਰ ਭੁੱਲਰ Archives |url=https://dhahanprize.com/pa/book-author/ਜਸਬੀਰ-ਭੁੱਲਰ/ |access-date=2023-04-02 |website=The Dhahan Prize For Punjabi Literature |language=pa-in}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੇ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ '''ਇੱਕ ਰਾਤ ਦਾ ਸਮੁੰਦਰ''' ਨੂੰ ਸਾਲ 2014 ਦਾ ਢਾਹਾਂ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਪੁਸਤਕ ਦੂਜੇ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2014 Winners Archives |url=https://dhahanprize.com/book-series/2014-winners/ |access-date=2023-04-02 |website=The Dhahan Prize For Punjabi Literature |language=en-US}}&lt;/ref&gt; 

==ਪੁਸਤਕਾਂ==
*''ਬਾਬੇ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ''
*''ਨਿੱਕੇ ਹੁੰਦਿਆਂ''
*''ਜੰਗਲ ਟਾਪੂ - 1''
*''ਜੰਗਲ ਟਾਪੂ - 99'' (ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ) 
* ''ਚਿੜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਦਿਨ'' 
*''ਸੋਮਾ ਦਾ ਜਾਦੂ''
*''ਜੰਗਲ ਦਾ ਰੱਬੂ''
*''ਮਗਰਮੱਛਾਂ ਦਾ ਬਸੇਰਾ''
*''ਖੰਭਾਂ ਵਾਲਾ ਕੱਛੂਕੁੰਮਾ''
*''ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਵੇ ਸੁਪਨੇ'' (ਬਾਬਾ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ)
*''ਪੰਦਰਾਂ ਵਰ੍ਹੇ ਤੱਕ'' (ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ)
*''ਚਾਬੀ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਉਣੇ'' (ਨਾਵਲ)
*''ਪਤਾਲ ਦੇ ਗਿਠਮੁਠੀਏ'' (ਬਾਲ ਨਾਵਲ)
*''ਚਿੱਟੀ ਗੁਫ਼ਾ ਤੇ ਮੌਲਸਰੀ'' (ਨਾਵਲ)
*''ਨੰਗੇ ਪਹਾੜ ਦੀ ਮੌਤ'' (ਨਾਵਲ)
*''ਜ਼ਰੀਨਾ'' (ਨਾਵਲ)
*''ਮਹੂਰਤ'' (ਨਾਵਲ)
*''ਖਜੂਰ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਗਿਟਕ''
*''ਕਾਗ਼ਜ਼ ਉਤੇ ਲਿਖੀ ਮੁਹੱਬਤ'' 
*''ਇਕ ਰਾਤ ਦਾ ਸਮੁੰਦਰ''
*''ਖਿੱਦੋ'' (ਨਾਵਲ)
*''ਰਵੇਲੀ ਦਾ ਭੂਤ''
*''ਸੇਵਾ ਦਾ ਕੰਮ''
*''ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲਾ ਘਰ''
*''ਉੱਬਲੀ ਹੋਈ ਛੱਲੀ''
*''ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦਾ ਸਿੱਕਾ''
*''ਪਹਿਲਾ ਸਬਕ''
*''ਵੱਡੇ ਕੱਮ ਦੀ ਭਾਲ''
*''ਖੂਹੀ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ''
*''ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਸ਼ਰਾਰਤ''
*''ਲਖਨ ਵੇਲਾ''
*''ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਹਰਪਾਲ ਨੇ ਬੂਟੇ ਲਾਏ''
*''ਹਰਪਾਲ ਸਕੂਲ ਗਿਆ''
*''ਕੋਮਲ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ''
*''ਨਵੇਂ ਗੁਆਂਢੀ''
*''ਬਿੰਦੀ ਪਿਨਾਂਗ ਗਈ''
*''ਕੋਮਲ, ਹਰਪਾਲ ਅਤੇ ਡੈਡਿ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਗਏ''
*''ਕਠਪੁਤਲੀ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ''
*''ਗੁੱਡੇ ਗੁੱਡੀ ਦਾ ਵਿਆਹ''

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਵਲਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਬਾਲ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]</text>
      <sha1>72lnncutgtasl5odbzsb0k89p51znho</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਖਾਨਪੁਰ ਰਾਜਪੂਤਾਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43704</id>
    <revision>
      <id>811387</id>
      <parentid>811252</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:15:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811387</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4678" sha1="7ypndzk81pt9dlfpffeblxstkb9zjrl" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਖਾਨਪੁਰ ਰਾਜਪੂਤਾਂ
| native_name              = 
| native_name_lang         = 
| settlement_type          = ਪਿੰਡ
| pushpin_map              = India Punjab#India
| pushpin_map_caption      = ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ, ਭਾਰਤ
| coordinates              = {{coord|31.1075811|N|75.304676|E|display=inline,title}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1        = ਰਾਜ
| subdivision_name1        = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2        = [[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]]
| subdivision_type3        = ਤਹਿਸੀਲ
| subdivision_name3        = [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਸ਼ਾਹਕੋਟ]]
| government_type          = [[ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ]]
| governing_body           = [[ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ]]
| unit_pref                = Metric
&lt;!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --&gt;
&lt;!-- for references: use &lt;ref&gt;tags --&gt;| elevation_m              = 240
| population_as_of         = 2011
| population_footnotes     = 
| population_total         = 448&lt;ref name=census&gt;{{cite web|url=https://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=32519|title=Khanpur Rajputan Population per Census India|work=[[Census of India, 2011]]}}&lt;/ref&gt;
| population_density_km2   = auto
| population_note          = [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] 230/218 [[ਮਰਦ|♂]]/[[ਔਰਤ|♀]]
| population_demonym       = 
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1      = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 
| area_code_type           = ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਡ
| area_code                = 
| registration_plate       = [[List of RTO districts in India#PB.E2.80.94Punjab|PB]]- 08
| iso_code                 = IN-PB
| blank1_name_sec2         = ਡਾਕਖਾਨਾ
| blank1_info_sec2         = 
| website                  = {{URL|jalandhar.nic.in}}
| footnotes                = 
}}
'''ਖਾਨਪੁਰ ਰਾਜਪੂਤਾਂ'''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Khanpur Rajputan Village , Lohian Tehsil , Jalandhar District |url=https://www.onefivenine.com/india/villages/Jalandhar/Lohian/Khanpur-Rajputan |access-date=2025-06-21 |website=www.onefivenine.com}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਰਾਜ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਤਹਿਸ਼ੀਲ [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] ਤੋਂ 6 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (3.7 ਮੀਲ), [[ਨਕੋਦਰ]] ਤੋਂ 17 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (11 ਮੀਲ), ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ [[ਜਲੰਧਰ]] ਤੋਂ 41 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (25 ਮੀਲ) ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ|ਚੰਡੀਗਡ਼੍ਹ]] ਤੋਂ 172 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (107 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇੱਕ [[ਸਰਪੰਚ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਿੰਡ ਦੇ [[ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਲੋਕਰਾਜ|ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਨੁਮਾਇੰਦੇ]] ਹਨ।

== ਆਵਾਜਾਈ ==
ਸ਼ਾਹਕੋਟ ਮਲਸੀਆਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ [[ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]] ਹੈ। ਇਹ ਪਿੰਡ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੋਂ 79 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (49 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

{{Jalandhar district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>7ypndzk81pt9dlfpffeblxstkb9zjrl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44203</id>
    <revision>
      <id>811303</id>
      <parentid>766711</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:12:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Geetarts 07.jpg]] → [[File:ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811303</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5359" sha1="fqlfk2hokh2oafenfh32v20oj1byr63" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ
| image = Darshan Butter Punjabi Language poet 19.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 07 ਅਕਤੂਬਰ, 1954 (68 ਸਾਲ)
| birth_place = [[ਪਿੰਡ ਥੂਹੀ, ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਭਾ ]], ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪਟਿਆਲਾ, ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ 
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education = 
| alma_mater = 
| period = 
| genre = 
| subject = 
| movement = 
| notable_works = [[ਖੜਾਵਾਂ ]],[[ਮਹਾਂਕੰਬਣੀ]] 
| spouse = 
| partner = 
| children = 
| relatives = 
| influences = 
| influenced = 
| awards = [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] 2013 
| signature = 
| signature_alt = 
| website = 
| portaldisp = 
}}
[[File:Darshan Butter.jpg|thumb|ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ 22ਵੇਂ [[ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ]] ਮਾਰਚ 2019 ਸਮੇਂ ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Darshan Butter 2.jpg|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ.jpg|thumb|ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Punjabi Writer 23.jpg|thumb|ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ''' (ਜਨਮ [[ਨਾਭਾ]], [[ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]]) [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਜੇਤੂ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਕਵੀ]] ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://punjabikhabar.com/news/688-%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%A4-%E0%A8%85%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%A6%E0%A8%AE%E0%A9%80-%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0-%E0%A8%A8%E0%A9%87-%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A9%9B%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A8%A7%E0%A8%BE%E0%A8%88-%E0%A8%A6%E0%A8%B0%E0%A8%B6%E0%A8%A8-%E0%A8%AC%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%9F%E0%A8%B0.aspx |title=ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨੇ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਧਾਈ: ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ |access-date=2014-08-26 |archive-date=2021-05-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505025825/http://www.punjabikhabar.com/news/688-%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%A4-%E0%A8%85%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%A6%E0%A8%AE%E0%A9%80-%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0-%E0%A8%A8%E0%A9%87-%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A9%9B%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A8%A7%E0%A8%BE%E0%A8%88-%E0%A8%A6%E0%A8%B0%E0%A8%B6%E0%A8%A8-%E0%A8%AC%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%9F%E0%A8%B0.aspx |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ [[ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ]] ਨਾਲ ਪਿਛਲੇ 22 ਸਾਲ ਤੋਂ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;https://m.punjabitribuneonline.com/article/22%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%82-%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%AD%E0%A8%BE-%E0%A8%95%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%A4%E0%A8%BE-%E0%A8%89%E0%A8%A4%E0%A8%B8%E0%A8%B5-%E0%A8%AD%E0%A8%B2%E0%A8%95%E0%A9%87/1520327&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ]] ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.hindustantimes.com/chandigarh/punjabi-poet-buttar-wins-sahitya-akademi-award/story-8LefSAe8p8MxSS0IKeAEeO.html|title=Punjabi poet Buttar wins Sahitya Akademi award|work=hindustantimes.com|accessdate=7 July 2016}}&lt;/ref&gt; 
==ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ==
*''ਔੜ ਦੇ ਬੱਦਲ''
*''ਸਲ੍ਹਾਬੀ ਹਵਾ''
*''ਸ਼ਬਦ. ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਰੇਤ''
*''ਖੜਾਵਾਂ''
*''ਦਰਦ ਮਜੀਠੀ'' 
*''ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ''
*''ਅੱਕਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ''

== ਅਵਾਰਡ ==
ਉਸ ਨੂੰ 2012 ਵਿਚ '[[ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ]]' ਕਿਤਾਬ ਲਈ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://sahitya-akademi.gov.in/sahitya-akademi/awards/akademi%20samman_suchi.jsp#PUNJABI|title=Sahitya Akademi Award winners for 2012 Punjab (work 'Maha Kambani)|work=sahitya-akademi.gov.in|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304084937/http://sahitya-akademi.gov.in/sahitya-akademi/awards/akademi%20samman_suchi.jsp#PUNJABI|archive-date=4 March 2016|accessdate=7 July 2016|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dnaindia.com/india/report-4-punjab-writers-announce-to-return-their-sahitya-akademi-awards-2134178|title=4 Punjab writers announce to return their Sahitya Akademi awards|work=dnaindia.com|accessdate=7 July 2016}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>fqlfk2hokh2oafenfh32v20oj1byr63</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811325</id>
      <parentid>811303</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:46:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 23.jpg]] → [[File:ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ - 2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811325</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5377" sha1="gunure50ql7wsf26zd4lyu5do4925dz" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ
| image = Darshan Butter Punjabi Language poet 19.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 07 ਅਕਤੂਬਰ, 1954 (68 ਸਾਲ)
| birth_place = [[ਪਿੰਡ ਥੂਹੀ, ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਭਾ ]], ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪਟਿਆਲਾ, ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ 
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education = 
| alma_mater = 
| period = 
| genre = 
| subject = 
| movement = 
| notable_works = [[ਖੜਾਵਾਂ ]],[[ਮਹਾਂਕੰਬਣੀ]] 
| spouse = 
| partner = 
| children = 
| relatives = 
| influences = 
| influenced = 
| awards = [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] 2013 
| signature = 
| signature_alt = 
| website = 
| portaldisp = 
}}
[[File:Darshan Butter.jpg|thumb|ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ 22ਵੇਂ [[ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ]] ਮਾਰਚ 2019 ਸਮੇਂ ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Darshan Butter 2.jpg|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ.jpg|thumb|ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ - 2.jpg|thumb|ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ''' (ਜਨਮ [[ਨਾਭਾ]], [[ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]]) [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਜੇਤੂ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਕਵੀ]] ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://punjabikhabar.com/news/688-%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%A4-%E0%A8%85%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%A6%E0%A8%AE%E0%A9%80-%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0-%E0%A8%A8%E0%A9%87-%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A9%9B%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A8%A7%E0%A8%BE%E0%A8%88-%E0%A8%A6%E0%A8%B0%E0%A8%B6%E0%A8%A8-%E0%A8%AC%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%9F%E0%A8%B0.aspx |title=ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨੇ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਧਾਈ: ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ |access-date=2014-08-26 |archive-date=2021-05-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505025825/http://www.punjabikhabar.com/news/688-%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%A4-%E0%A8%85%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%A6%E0%A8%AE%E0%A9%80-%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0-%E0%A8%A8%E0%A9%87-%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A9%9B%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A8%A7%E0%A8%BE%E0%A8%88-%E0%A8%A6%E0%A8%B0%E0%A8%B6%E0%A8%A8-%E0%A8%AC%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%9F%E0%A8%B0.aspx |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ [[ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ]] ਨਾਲ ਪਿਛਲੇ 22 ਸਾਲ ਤੋਂ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;https://m.punjabitribuneonline.com/article/22%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%82-%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%AD%E0%A8%BE-%E0%A8%95%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%A4%E0%A8%BE-%E0%A8%89%E0%A8%A4%E0%A8%B8%E0%A8%B5-%E0%A8%AD%E0%A8%B2%E0%A8%95%E0%A9%87/1520327&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ]] ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.hindustantimes.com/chandigarh/punjabi-poet-buttar-wins-sahitya-akademi-award/story-8LefSAe8p8MxSS0IKeAEeO.html|title=Punjabi poet Buttar wins Sahitya Akademi award|work=hindustantimes.com|accessdate=7 July 2016}}&lt;/ref&gt; 
==ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ==
*''ਔੜ ਦੇ ਬੱਦਲ''
*''ਸਲ੍ਹਾਬੀ ਹਵਾ''
*''ਸ਼ਬਦ. ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਰੇਤ''
*''ਖੜਾਵਾਂ''
*''ਦਰਦ ਮਜੀਠੀ'' 
*''ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ''
*''ਅੱਕਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ''

== ਅਵਾਰਡ ==
ਉਸ ਨੂੰ 2012 ਵਿਚ '[[ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ]]' ਕਿਤਾਬ ਲਈ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://sahitya-akademi.gov.in/sahitya-akademi/awards/akademi%20samman_suchi.jsp#PUNJABI|title=Sahitya Akademi Award winners for 2012 Punjab (work 'Maha Kambani)|work=sahitya-akademi.gov.in|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304084937/http://sahitya-akademi.gov.in/sahitya-akademi/awards/akademi%20samman_suchi.jsp#PUNJABI|archive-date=4 March 2016|accessdate=7 July 2016|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.dnaindia.com/india/report-4-punjab-writers-announce-to-return-their-sahitya-akademi-awards-2134178|title=4 Punjab writers announce to return their Sahitya Akademi awards|work=dnaindia.com|accessdate=7 July 2016}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>gunure50ql7wsf26zd4lyu5do4925dz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਮਾਣਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46069</id>
    <revision>
      <id>811335</id>
      <parentid>766704</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:53:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 17.jpg]] → [[File:ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਮਾਣਕ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811335</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1358" sha1="3yx72lvekmi8yutjhtox4ffebdp806q" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name =ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਮਾਣਕ
| image_size = 
| caption = 
| birth_date = {{birth date and age|df=y|1954|9|7}}
| nationality = ਭਾਰਤੀ 
| other_names = 
| employer = 
| occupation = ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ]] [[ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ]] ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸੰਪਾਦਕ
| height = 
| weight = 
| religion = 
| residence = [[ਜਲੰਧਰ]]
| spouse = 
| children = 
| signature = 
| website = 
| footnotes = 
|boards = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਮਾਣਕ.jpg|thumb|ਸਤਨਾਮ ਮਾਣਕ]]
'''ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਮਾਣਕ''' (ਜਨਮ 7 ਸਤੰਬਰ 1954) ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ]] [[ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਜੀਤ]] ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸੰਪਾਦਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.satnammanak.com/about.php |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2014-09-14 |archive-date=2015-02-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150219074643/http://satnammanak.com/about.php |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>3yx72lvekmi8yutjhtox4ffebdp806q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53175</id>
    <revision>
      <id>811375</id>
      <parentid>766528</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:16:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 01.jpg]] → [[File:ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811375</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3146" sha1="gosyzlpjgg1hjd3qhct29y3rdkyq6rd" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਲੇਖਕ
| ਨਾਮ = ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ
| ਤਸਵੀਰ = ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ.jpg|
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = 
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = {{birth date and age|df=y|||}}
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = [[ਤਲਵੰਡੀ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)]]
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = [[ਲੇਖਕ]], [[ਪੱਤਰਕਾਰ]] 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = ਭਾਰਤੀ 
| ਭਾਸ਼ਾ = ਪੰਜਾਬੀ,ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
| ਕਾਲ = 1980ਵਿਆਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ 
| ਵਿਧਾ = 
| ਵਿਸ਼ਾ = ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰੀ
| ਅੰਦੋਲਨ = 
| ਮੁੱਖ_ਕਿਰਿਆ = 
| ਪ੍ਰਭਾਵ = &lt;!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ--&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਹ ਲੇਖਕ ਕਿਸਕੋ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
| ਮੁੱਖ_ਕੰਮ = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ.jpg|thumb|ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ]]
'''ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ''' (ਅਸਲ ਨਾਮ ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ) ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਮਵਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਛਪਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ''[[ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]]'' ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਸੰਪਾਦਕ&lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2006/20060801/main8.htm&lt;/ref&gt; ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ [[ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਨਾਟਕਕਾਰ|ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਫ਼ਿਲਮ &quot;ਰੰਗ ਮੰਚ ਦਾ ਭਾਜੀ&quot; ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉਹ ਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਸੰਖ''&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.sahytiksankh.com/ |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2014-11-26 |archive-date=2014-12-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141218083454/http://sahytiksankh.com/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਦਾ ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ ਅਤੇ 'ਸਾਡਾ ਚੈਨਲ' ਦ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਅੱਜਕਲ [[ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ [[ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ]] ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। 
==ਰਚਨਾਵਾਂ==
*''ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀ ਦੁਚਿੱਤੀ''&lt;ref&gt;[http://www.unistarbooks.com/search?search_query=Sidhu+Damdami&amp;submit_search=Search&amp;author=yes]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2022|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ]]</text>
      <sha1>gosyzlpjgg1hjd3qhct29y3rdkyq6rd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ਮਾ ਜੈਦੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56475</id>
    <revision>
      <id>811358</id>
      <parentid>542687</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T01:41:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dostojewskij</username>
        <id>8464</id>
      </contributor>
      <comment>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1938</comment>
      <origin>811358</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1419" sha1="ftbqvfqqeyjvq1cw3fihwdkd1fl38uf" xml:space="preserve">{{Infobox person
| image = 
| name = ਸ਼ਮਾ ਜ਼ੇਹਰਾ ਜੈਦੀ
| birth_date = {{birth date and age|df=yes|1938|09|25}}

|birth_place= ਦਿੱਲੀ 
|spouse= [[M. S. Sathyu]]
|occupation=ਪਟਕਥਾ ਲੇਖਿਕਾ, ਕਾਸਟਿਊਮ ਡਿਜਾਇਨਰ
}}

'''ਸ਼ਮਾ ਜੈਦੀ''' (ਜਨਮ 25 ਸਤੰਬਰ 1938), ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪਟਕਥਾ ਲੇਖਿਕਾ, ਕਾਸਟਿਊਮ ਡਿਜਾਇਨਰ, ਕਲਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਨਾਟਕਰਮੀ, ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਬਰਿਤਚਿਤਰ ਲੇਖਿਕਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://movies.nytimes.com/person/206480/Shama-Zaidi Shama Zaidi filmography] ''[[New York Times]]''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Music in her lines |url=http://www.thehindu.com/features/friday-review/theatre/music-in-her-lines/article2503835.ece |newspaper=The Hindu |date=1 October 2011|accessdate=6 June 2013}}&lt;/ref&gt;
==ਫਿਲਮੋਗਰਾਫੀ==

*''ਨੇਤਾਜੀ ਸੁਭਾਸ ਚੰਦ੍ਰ ਬੋਸ: ਦ ਫਾਰਗੋਟਨ ਹੀਰੋ'' (2005) 
*''ਦੇਵੀ ਅਹਿਲਿਆ ਬਾਈ'' (2002) 
*''ਮੰਮੋ'' (2001) 
*''ਸੂਰਜ ਕਾ ਸਾਤਵਾਂ ਘੋੜਾ'' (1993) 983
*''ਅਰੋਹਨ'' (1983)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1938]]</text>
      <sha1>ftbqvfqqeyjvq1cw3fihwdkd1fl38uf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811359</id>
      <parentid>811358</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T01:44:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dostojewskij</username>
        <id>8464</id>
      </contributor>
      <comment>ਤਸਵੀਰ</comment>
      <origin>811359</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1434" sha1="52bma0waoj5pqw887kod7o8q0ca16a1" xml:space="preserve">{{Infobox person
| image = Shama Zaidi.jpg
| name = ਸ਼ਮਾ ਜ਼ੇਹਰਾ ਜੈਦੀ
| birth_date = {{birth date and age|df=yes|1938|09|25}}

|birth_place= ਦਿੱਲੀ 
|spouse= [[M. S. Sathyu]]
|occupation=ਪਟਕਥਾ ਲੇਖਿਕਾ, ਕਾਸਟਿਊਮ ਡਿਜਾਇਨਰ
}}

'''ਸ਼ਮਾ ਜੈਦੀ''' (ਜਨਮ 25 ਸਤੰਬਰ 1938), ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪਟਕਥਾ ਲੇਖਿਕਾ, ਕਾਸਟਿਊਮ ਡਿਜਾਇਨਰ, ਕਲਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਨਾਟਕਰਮੀ, ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਬਰਿਤਚਿਤਰ ਲੇਖਿਕਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://movies.nytimes.com/person/206480/Shama-Zaidi Shama Zaidi filmography] ''[[New York Times]]''.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Music in her lines |url=http://www.thehindu.com/features/friday-review/theatre/music-in-her-lines/article2503835.ece |newspaper=The Hindu |date=1 October 2011|accessdate=6 June 2013}}&lt;/ref&gt;
==ਫਿਲਮੋਗਰਾਫੀ==

*''ਨੇਤਾਜੀ ਸੁਭਾਸ ਚੰਦ੍ਰ ਬੋਸ: ਦ ਫਾਰਗੋਟਨ ਹੀਰੋ'' (2005) 
*''ਦੇਵੀ ਅਹਿਲਿਆ ਬਾਈ'' (2002) 
*''ਮੰਮੋ'' (2001) 
*''ਸੂਰਜ ਕਾ ਸਾਤਵਾਂ ਘੋੜਾ'' (1993) 983
*''ਅਰੋਹਨ'' (1983)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1938]]</text>
      <sha1>52bma0waoj5pqw887kod7o8q0ca16a1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਾ. ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>61008</id>
    <revision>
      <id>811311</id>
      <parentid>766688</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:36:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ROCKY</username>
        <id>19931</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 05.jpg]] → [[File:ਡਾ. ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811311</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4385" sha1="kxbb5w26i2jz6bi1frw79g0a93h36bf" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Punjabi Writer 18.jpg|thumb|ਡਾ. ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Raghbir_Sirjana_during_Dhahan_Prize_ceremony_at_Punjabi_University,_Patiala_02.jpg|thumb|2022 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਢਾਹਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਰਘਬੀਰ ਸਿਰਜਣਾ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ.jpg|thumb|ਡਾ. ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ''' (ਜਨਮ 10 ਦਸੰਬਰ 1939&lt;ref&gt;http://www.foundationsaarcwriters.com/uploads/histotypdf/DelegateBook/Page-72-79.pdf{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ [[ਮਾਰਕਸਵਾਦ|ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ]] [[ਆਲੋਚਕ]], [[ਸੰਪਾਦਕ]], [[ਲੇਖਕ]] ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਅਧਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ 1965 ਤੋਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਤਿਮਾਹੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰਸਾਲਾ [[ਸਿਰਜਣਾ (ਰਸਾਲਾ)|ਸਿਰਜਣਾ]] ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਹੈ। ''ਸਿਰਜਣਾ'' ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਪਰਚਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਹੋਣ ਨਾਤੇ ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸਿਰਜਣਾ ਤਖੱਲਸ ਵਾਂਗ ਜੁੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ 2009 ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਇਨਾਮ ਡਾਕਟਰ ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ ਨੂੰ ਮਈ 2010 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gktoday.in/topic/current-affairs-awards-december-18-31-2009/|title=Current Affairs : Awards December 18-31 , 2009 - GKToday|website=www.gktoday.in|access-date=2022-07-05}}&lt;/ref&gt; 

==ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
ਇਸਦਾ ਜਨਮ 1939 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ 30 ਸਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਮੁਖੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਲੋਂ ਸੰਪਾਦਿਤ ''ਸਿਰਜਣਾ'' ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਪਿਰਤਾਂ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਉਹ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਵੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://dhahanprize.com/about/|title=About us|website=The Dhahan Prize For Punjabi Literature|language=en-US|access-date=2022-07-05}}&lt;/ref&gt; 

==ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ==
* ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ 
* ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਵਾਰਡ 

==ਕਿਤਾਬਾਂ==
*''ਯਥਾਰਥੀ'' (ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ)
*''ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਰਵੇਖਣ'' (ਸੰਪਾਦਨ)
*''ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ: ਰੂਪ ਰੁਝਾਨ'' 

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕ]]</text>
      <sha1>kxbb5w26i2jz6bi1frw79g0a93h36bf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811372</id>
      <parentid>811311</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:10:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>811372</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4427" sha1="m49h85x37veni45d84ufb6ia6uy0f3g" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ - 2.jpg|thumb|ਡਾ. ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:Raghbir_Sirjana_during_Dhahan_Prize_ceremony_at_Punjabi_University,_Patiala_02.jpg|thumb|2022 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਢਾਹਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਰਘਬੀਰ ਸਿਰਜਣਾ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ.jpg|thumb|ਡਾ. ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ''' (ਜਨਮ 10 ਦਸੰਬਰ 1939&lt;ref&gt;http://www.foundationsaarcwriters.com/uploads/histotypdf/DelegateBook/Page-72-79.pdf{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ [[ਮਾਰਕਸਵਾਦ|ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ]] [[ਆਲੋਚਕ]], [[ਸੰਪਾਦਕ]], [[ਲੇਖਕ]] ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਅਧਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ 1965 ਤੋਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਤਿਮਾਹੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰਸਾਲਾ [[ਸਿਰਜਣਾ (ਰਸਾਲਾ)|ਸਿਰਜਣਾ]] ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਹੈ। ''ਸਿਰਜਣਾ'' ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਪਰਚਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਹੋਣ ਨਾਤੇ ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸਿਰਜਣਾ ਤਖੱਲਸ ਵਾਂਗ ਜੁੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ 2009 ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਇਨਾਮ ਡਾਕਟਰ ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਜਣਾ ਨੂੰ ਮਈ 2010 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gktoday.in/topic/current-affairs-awards-december-18-31-2009/|title=Current Affairs : Awards December 18-31 , 2009 - GKToday|website=www.gktoday.in|access-date=2022-07-05}}&lt;/ref&gt; 

==ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
ਇਸਦਾ ਜਨਮ 1939 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ 30 ਸਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਮੁਖੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਲੋਂ ਸੰਪਾਦਿਤ ''ਸਿਰਜਣਾ'' ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਪਿਰਤਾਂ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਉਹ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਵੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://dhahanprize.com/about/|title=About us|website=The Dhahan Prize For Punjabi Literature|language=en-US|access-date=2022-07-05}}&lt;/ref&gt; 

==ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ==
* ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ 
* ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਵਾਰਡ 

==ਕਿਤਾਬਾਂ==
*''ਯਥਾਰਥੀ'' (ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ)
*''ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਰਵੇਖਣ'' (ਸੰਪਾਦਨ)
*''ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ: ਰੂਪ ਰੁਝਾਨ'' 

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕ]]</text>
      <sha1>m49h85x37veni45d84ufb6ia6uy0f3g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>64793</id>
    <revision>
      <id>811321</id>
      <parentid>766701</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:44:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Punjabi_Writer_14.jpg with [[File:ਸੁਭਾਸ਼_ਪਰਿਹਾਰ.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)).</comment>
      <origin>811321</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3817" sha1="fp3wumwhhfrbvuxk590fn2nm1iuakax" xml:space="preserve">{{Infobox scientist 
| name =ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ 
| image = Subhash Parihar.jpg
| caption =
| birth_date = {{Birth date and age|1953|8|12}}
| birth_place = ਕੋਟ ਕਪੂਰਾ, [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)]]
| citizenship =[[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]]
| fields =[[ਇਤਿਹਾਸ]]
| alma_mater ={{Plainlist|
* [[ਸਰਕਾਰੀ ਬਰਜਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ, ਫਰੀਦਕੋਟ]]}}
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 12.jpg|thumb|ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ.jpg|thumb|ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
ਡਾ. '''ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ''' (ਜਨਮ 12 ਅਗਸਤ 1953) ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਤੇ ਖੋਜੀ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸ਼ੌਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਸੀ, ਪਰ ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੂੰ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਜਾਗ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਿਮਾਚਲ, ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਲੇਖ ਲਿਖੇ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2013/07/ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ-ਸੁਭਾਸ਼-ਪਰਿਹਾਰ-ਨ/&lt;/ref&gt;

==ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ ਦਾ ਜਨਮ 12 ਅਗਸਤ 1953 ਨੂੰ ਕੋਟ ਕਪੂਰਾ, [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐੱਮ.ਏ. (ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ), ਐੱਮ.ਫਿਲ., ਪੀਐੱਚ.ਡੀ. ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਓਹਨਾ ਨੇ 14 ਸਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ, 24 ਸਾਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ 4 ਸਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ 3 ਸਾਲ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨ।

==ਪੁਸਤਕਾਂ==
*''Land Transport in Mughal India: Agra-Lahore Mughal Highway and its Architectural Remains'' (2008)
*''Mughal Monuments in the Punjab and Haryana'' (1985)
*''Muslim Inscriptions in the Punjab, Haryana and Himachal Pradesh'' (1985)
*''Some Aspects of Indo-Islamic Architecture'' (1999)
*''History and Architectural Remains of Sirhind: The Greatest Mughal City on the Agra-Lahore Highway'' (2006)
*''Land Transport in Mughal India: Agra-Lahore Mughal Highway and its Architectural Remains'' (2008)
*''Architectural Heritage of a Sikh State: Faridkot'' (2009)
*''Islamic Architecture of Punjab 1206-1707'' (2015)
*''ਰਿਆਸਤ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ'' (2018)
*''ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ @ਫੇਸਬੁੱਕ'' (2019)
*''ਸੁੱਤੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲ'' (2023)
*''ਸਰਹਿੰਦ: ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ'' (2024)
*''ਭੂਸ਼ਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਉਦਾਸ ਸੂਰਜ: ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ (2019) (ਸੰਪਾਦਨਾ)
*''ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ (ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ)'' (2024)

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=-jNysAz4g7M|ਡਾ. ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ]
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1953]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>fp3wumwhhfrbvuxk590fn2nm1iuakax</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811345</id>
      <parentid>811321</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:07:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 12.jpg]] → [[File:ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ - 1.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811345</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3824" sha1="b9l8nch05y4e8noa0mh0ihxtwyun37q" xml:space="preserve">{{Infobox scientist 
| name =ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ 
| image = Subhash Parihar.jpg
| caption =
| birth_date = {{Birth date and age|1953|8|12}}
| birth_place = ਕੋਟ ਕਪੂਰਾ, [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)]]
| citizenship =[[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]]
| fields =[[ਇਤਿਹਾਸ]]
| alma_mater ={{Plainlist|
* [[ਸਰਕਾਰੀ ਬਰਜਿੰਦਰਾ ਕਾਲਜ, ਫਰੀਦਕੋਟ]]}}
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ - 1.jpg|thumb|ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ.jpg|thumb|ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
ਡਾ. '''ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ''' (ਜਨਮ 12 ਅਗਸਤ 1953) ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਤੇ ਖੋਜੀ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸ਼ੌਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਸੀ, ਪਰ ਹਾਲਾਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੂੰ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਜਾਗ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਿਮਾਚਲ, ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਖੋਜ ਭਰਪੂਰ ਲੇਖ ਲਿਖੇ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2013/07/ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ-ਸੁਭਾਸ਼-ਪਰਿਹਾਰ-ਨ/&lt;/ref&gt;

==ਜ਼ਿੰਦਗੀ==
ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ ਦਾ ਜਨਮ 12 ਅਗਸਤ 1953 ਨੂੰ ਕੋਟ ਕਪੂਰਾ, [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐੱਮ.ਏ. (ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ), ਐੱਮ.ਫਿਲ., ਪੀਐੱਚ.ਡੀ. ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਓਹਨਾ ਨੇ 14 ਸਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ, 24 ਸਾਲ ਕਾਲਜ ਅਤੇ 4 ਸਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ 3 ਸਾਲ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨ।

==ਪੁਸਤਕਾਂ==
*''Land Transport in Mughal India: Agra-Lahore Mughal Highway and its Architectural Remains'' (2008)
*''Mughal Monuments in the Punjab and Haryana'' (1985)
*''Muslim Inscriptions in the Punjab, Haryana and Himachal Pradesh'' (1985)
*''Some Aspects of Indo-Islamic Architecture'' (1999)
*''History and Architectural Remains of Sirhind: The Greatest Mughal City on the Agra-Lahore Highway'' (2006)
*''Land Transport in Mughal India: Agra-Lahore Mughal Highway and its Architectural Remains'' (2008)
*''Architectural Heritage of a Sikh State: Faridkot'' (2009)
*''Islamic Architecture of Punjab 1206-1707'' (2015)
*''ਰਿਆਸਤ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ'' (2018)
*''ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ @ਫੇਸਬੁੱਕ'' (2019)
*''ਸੁੱਤੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲ'' (2023)
*''ਸਰਹਿੰਦ: ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ'' (2024)
*''ਭੂਸ਼ਨ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਉਦਾਸ ਸੂਰਜ: ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ (2019) (ਸੰਪਾਦਨਾ)
*''ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ (ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ)'' (2024)

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=-jNysAz4g7M|ਡਾ. ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ]
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1953]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>b9l8nch05y4e8noa0mh0ihxtwyun37q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬੀਬਾ ਬਲਵੰਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>68521</id>
    <revision>
      <id>811373</id>
      <parentid>766532</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:14:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>811373</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2273" sha1="j7jzncckv9ighlcv3gmhyp0asim0zh5" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:10915029 1073011852715756 913331569004197257 o.jpg|thumb|]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਬੀਬਾ ਬਲਵੰਤ.jpg|thumb|ਬੀਬਾ ਬਲਵੰਤ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਬੀਬਾ ਬਲਵੰਤ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਤੇ ਆਰਟਿਸਟ ਹੈ&lt;ref&gt;[http://punjabitribuneonline.com/2015/11/%E0%A8%AC%E0%A9%80%E0%A8%AC%E0%A8%BE-%E0%A8%AC%E0%A8%B2%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A4-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%B8%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%9A%E0%A9%80-%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B5%E0%A8%BF/ ਬੀਬਾ ਬਲਵੰਤ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ‘ਸੰਭਾਵਨਾ’ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਕ ਰਿਲੀਜ਼]&lt;/ref&gt;ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸੰਸਥਾ 'ਮੇਲਾ ਕਲਮਾਂ ਦਾ' ਦਾ ਬਾਨੀ ਹੈ। 

===ਜੀਵਨ ===
ਬੀਬਾ ਬਲਵੰਤ ਜਗਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। 
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਲੰਮੇ ਪੰਧ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਹਾਦਸੇ ਉਸ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਹੋਏ। ਇੱਕ ਅਧੂਰੀ ਮੁਹੱਬਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਰ ਇਕੱਲੇਪਣ ਤੋਂ ਇਕੱਲਤਾ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੀਬਾ ਬਲਵੰਤ ਘੁਮੱਕੜ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲਾ, ਸੂਖਮ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ, ਬਹੁਪੱਖੀ ਕਲਾਕਾਰ, ਕੋਮਲ ਭਾਵੀ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਤੇ ਸੁਹਿਰਦ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹੈ।

===ਰਚਨਾਵਾਂ ===
'''ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕਾਂ '''
*''ਮਨ ਨਹੀਂ ਵਿਸਰਾਮ'' 
* ''ਤੇਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇਰੇ ਨਾਂ''
*''ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਕਾਲੇ''
*''ਤੀਜੇ ਪਹਿਰ ਦੀ ਧੁੱਪ''
*''ਕਥਾ ਸਰਾਪੇ ਬਿਰਖ ਦੀ''
*''ਅੱਥਰੂ ਗੁਲਾਬ ਹੋਏ'
*''ਮਨ ਨਹੀਂ ਦਸ ਬੀਸ'' 
*''ਆਨੰਦੁ ਭਇਆ ਮੇਰੀ ਮਾਏ'' (ਸਮੁੱਚੀ ਕਵਿਤਾ)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>j7jzncckv9ighlcv3gmhyp0asim0zh5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕਾਨਾ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71120</id>
    <revision>
      <id>811374</id>
      <parentid>766524</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:15:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>811374</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4170" sha1="4t56k8zaaxmfvuk7jq75799ye8j87tc" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਕਾਨਾ ਸਿੰਘ
| image = 12313807 1036498553081587 2147904789049118907 n.jpg
| imagesize =
| caption 
| birth_name = ਕਾਨਾ ਸਿੰਘ 
 
| birth_date = 8 ਫ਼ਰਵਰੀ 1937 
| birth_place = [[ਗੁਜਰਖਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਗੁਜਰਖਾਨ]]
| occupation = [[ਕੁਲਵਕਤੀ ਲੇਖਕਾ]] 
| death_date = 
| death_place = 
|alma_mater= 
| years_active = 
| subject = ਨਾਰੀ ਮੁਕਤੀ,ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰ 
| movement = 
| notable_works = ''ਲੋਹਿਓਂ ਪਾਰਸ'' 
| spouse = ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਨੰਤ
| relatives = ਧਵਨਦੀਪ ਸਿੰਘ,ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ (ਬੇਟੇ) 
| influences = 
| influenced =
| awards = 
| website = (facebook) https://www.facebook.com/kaana.singh?fref=nf
|portaldisp =
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਕਾਨਾ ਸਿੰਘ.jpg|thumb|ਕਾਨਾ ਸਿੰਘ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਕਾਨਾ ਸਿੰਘ''' ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਿਕਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਾਣੀ, ਨਜ਼ਮ ਅਤੇ ਵਾਰਤਕ ਆਦਿ ਵਿਧਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2016/01/%E0%A8%9C%E0%A9%80%E0%A8%B5%E0%A9%B0%E0%A8%A4-%E0%A8%A6%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A8%B6%E0%A8%9F%E0%A9%80-%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%B2%E0%A9%80-%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%A8%E0%A8%BE-%E0%A8%B8/&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜੰਮਪਲ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ [[ਪੋਠੋਹਾਰ]] ਇਲਾਕੇ ਦੇ [[ਗੁਜਰਖਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਗੁਜਰਖਾਨ]] ਵਿਖੇ 8 ਫ਼ਰਵਰੀ 1937 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਅਜਕਲ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ [[ਮੋਹਾਲੀ]] ਵਿਖੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਲੇਖਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਵੈ-ਪ੍ਰਗਟਾ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਕਲਮ ਉਸ ਅੰਦਰਲੇ ਬਾਲਕ ਦਾ ਖਿਡੌਣਾ ਹੈ। ਹਰ ਕੌੜੇ-ਮਿੱਠੇ ਤਜਰਬੇ ਨਾਲ ਦੋ-ਚਾਰ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਖਿਡੌਣਾ ਉਸਨੂੰ ਤਾਕਤ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ। 2004 ਦੀ ਮਹਿਫਿਲ-ਏ-ਮੁਸ਼ਾਇਰਾ ਗੁਜਰਾਂਵਾਲਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਨਾ ਪੋਠੋਹਾਰਨ ਦੇ ਖ਼ਿਤਾਬ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ ਗਿਆ ਸ੍ਰ੍ਰ। ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਡਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ ਬਾਵਾ ਬਲਵੰਤ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;ਕੁੜੀ ਪੋਠੋਹਾਰ ਦੀ &lt;/big&gt;
ਹੁਸਨਾਂ ਨੀ ਰਾਣੀ ਹਾਂ ਮੈਂ
ਨੱਢੀ ਪੋਠੋਹਾਰ ਨੀ
ਸੁਹਣੀ ਤੈ ਸਿਆਣੀ ਹਾਂ ਮੈਂ
ਨੱਢੀ ਪੋਠੋਹਾਰ ਨੀ।
ਵੱਡੀ ਥਈ ਖਾਈ ਖਾਈ
ਗਰੀ ਤੈ ਛੁਹਾਰੇ
ਉੱਚੀ ਥਈ ਘਿੰਨੀ ਘਿੰਨੀ
ਪੀਂਘਾਂ ਨੇ ਹੁਲਾਰੇ
ਪੀਢੀ ਥਈ ਕੁੱਦੀ ਕੁੱਦੀ
ਢੱਕੀਆਂ ਤੈ ਕੱਸੀਆਂ
ਕੂਲੀ ਥਈ ਪੀ ਪੀ ਦੁੱਧ
ਮੱਖਣ ਤੈ ਲੱਸੀਆਂ
ਜੰਡੀਆਂ ਤੈ ਚੜ੍ਹੀ ਚੜ੍ਹੀ
ਬੇਰੀਆਂ ਉਲਾਰ੍ਹਨੀ
ਹੁਸਨਾਂ ਨੀ ਰਾਣੀ ਹਾਂ ਮੈਂ
ਨੱਢੀ ਪੋਠੋਹਾਰ ਨੀ। 
&lt;/poem&gt;

==ਕਿਤਾਬਾਂ==
*''ਲੋਹਿਓਂ ਪਾਰਸ'' (ਨਜ਼ਮ ) 
*''ਰੂਹ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ''(ਰੇਖਾ ਚਿਤਰ)
*''ਚਿੱਤ ਚੇਤਾ'' (ਸੰਸਮਰਣ ) 
*''ਮੁਹਾਲੀ ਟੂ ਮਾਸਕੋ'' (ਸਫ਼ਰਨਾਮਾ)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>4t56k8zaaxmfvuk7jq75799ye8j87tc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੋਹਨਜੀਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>85925</id>
    <revision>
      <id>811328</id>
      <parentid>767461</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:49:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 06.jpg]] → [[File:ਮੋਹਨਜੀਤ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811328</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6286" sha1="hi30czknenokxm30wh731vfc42c230b" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name =ਮੋਹਨਜੀਤ  
| image = Dr. Mohanjit,Punjabi Poet.jpg
| imagesize = 
| caption = ਮੋਹਨਜੀਤ 
| pseudonym = 
| birth_name = 
| birth_date = {{Birth date|df=y|1938|05|7}} 
| birth_place = ਅਦਲੀਵਾਲਾ, [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]
| death_date = {{death date and age|2024|04|20|1938|05|7|df=y}}
| death_place = [[ਦਿੱਲੀ]] 
| occupation =ਲੇਖਕ, ਕਵੀ, ਅਨੁਵਾਦਕ, ਆਲੋਚਕ 
| nationality = [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]]
| period = 
| genre = [[ਕਵਿਤਾ]], ਆਲੋਚਨਾ, ਵਾਰਤਕ 
| subject = 
|alma_mater =
| movement = 
| notableworks = [[ਕੋਣੇ ਦਾ ਸੂਰਜ]]
| spouse =
| partner = 
| children = 
| relatives = 
| influences = 
| influenced =
|website=
}}
[[ਤਸਵੀਰ:ਮੋਹਨਜੀਤ.jpg|thumb|ਮੋਹਨਜੀਤ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਮੋਹਨਜੀਤ''' (7 ਮਈ 1938 - 20 ਅਪਰੈਲ 2024)&lt;ref&gt;[http://books.google.co.in/books?id=QA1V7sICaIwC&amp;pg=PA785&amp;lpg=PA785&amp;dq=mohanjit+poet&amp;source=bl&amp;ots=i_u8b-YMHh&amp;sig=uF1debFtYzODgQM00DSgXXyVBCI&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ei=UEcvU_L4MoGQrQf314DoBA&amp;ved=0CEEQ6AEwBQ#v=onepage&amp;q=mohanjit%20poet&amp;f=false Who's who of Indian Writers, 1999: A-M edited by Kartik Chandra Dutt, page - 785]&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ, ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.pashaurasinghdhillon.com/discussion/know-your-poets-mohanjit/ | title=Know Your Poets: Mohanjit | publisher=pashaurasinghdhillon | accessdate=19 ਅਕਤੂਬਰ 2016 | archive-date=2016-07-31 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160731131558/http://www.pashaurasinghdhillon.com/discussion/know-your-poets-mohanjit/ | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਉਸਦੇ ਅੱਠ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ [[ਕੋਣੇ ਦਾ ਸੂਰਜ]] ਨੂੰ ਸਾਲ 2018 ਦਾ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਮਿਲਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://sahitya-akademi.gov.in/sahitya-akademi/pdf/sahityaakademiawards2018.pdf|title=Press Release regarding announcement of Sahitya Akademi Main Award 2018|last=|first=|date=|website=sahitya-akademi.gov.in|publisher=|access-date=2018-12-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://sahitya-akademi.gov.in/awards/akademi%20samman_suchi.jsp#PUNJABI|title=..:: SAHITYA : Akademi Awards ::..|website=sahitya-akademi.gov.in|access-date=2019-06-16}}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨ==
ਮੋਹਨਜੀਤ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਮਈ 1938 ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ ਪਿੰਡ [[ਅਦਲੀਵਾਲਾ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਅੰਤਲੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਬ੍ਰੇਨ ਸਟਰੋਕ ਕਰਕੇ ਬਿਸਤਰ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ 20 ਅਪ੍ਰੈਲ 2024 ਨੂੰ ਉਹ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਤੁਰ ਗਏ&lt;ref&gt;[https://www.punjabitribuneonline.com/news/punjab/sahitya-akademi-award-winning-punjabi-poet-mohanjit-passed-away/ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਮੋਹਨਜੀਤ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਮਈ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; 

==ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਪੁਸਤਕਾਂ==
*''ਸਹਿਕਦਾ ਸ਼ਹਿਰ''
*''ਵਰਵਰੀਕ''&lt;ref&gt;http://webopac.puchd.ac.in/w27/Result/w27AcptRslt.aspx?AID=865267&amp;xF=T&amp;xD=0&amp;nS=2&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.a1webstores.com/var-vrik-poems-punjabi/itemdetail/8171422179/ | title=Var Vrik (poems In Punjabi) | publisher=Unistar Publications (ISBN 8171422179) | accessdate=19 ਅਕਤੂਬਰ 2016 }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
*''ਤੁਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਮਸਖਰੇ''
* ''ਕੀ ਨਾਰੀ ਕੀ ਨਦੀ''
* ''ਡਾਟਾਂ ਵਾਲੇ ਬੂਹੇ'' (ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ)
*''ਓਹਲੇ ਵਿੱਚ ਉਜਿਆਰਾ'' 
*''ਗੂੜ੍ਹੀ ਲਿਖਤ ਵਾਲਾ ਵਰਕਾ'' 
*''ਹਵਾ ਪਿਆਜੀ''
* ''ਬੂੰਦ ਤੇ ਸਮੁੰਦਰ'' (ਅਨੁਵਾਦ)
*''[[ਕੋਣੇ ਦਾ ਸੂਰਜ]]''

==ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਨਮੂਨਾ==
ਸੰਵਾਦ
&lt;poem&gt;
ਓਹ ਤਾਂ ਇਕ ਪੀਰ ਸੀ
ਜੋ ਦੂਜੇ ਪੀਰ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ
ਇਕ ਕੋਲ ਦੁੱਧ ਦਾ ਨੱਕੋ ਨੱਕ ਭਰਿਆ ਕਟੋਰਾ ਸੀ
ਦੂਜੇ ਕੋਲ ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਫੁਲ
ਮੱਥਿਆਂ ਦੇ ਤੇਜ ਨਾਲ ਵਸਤਾਂ ਅਰਥਾਂ’ਚ  ਬਦਲ ਗਈਆਂ
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਵਗਦੇ ਰਾਹ ਹਾਂ
ਕਿਸੇ ਮੋੜ ਕਿਸੇ ਚੁਰਾਹੇ ਤੇ ਮਿਲਦੇ ਹਾਂ
ਜਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਨਿਖੜ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ
ਓਹ ਵੀ ਇੱਕ ਚੁੱਪ ਦਾ ਦੂਜੀ ਚੁੱਪ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਸੀ
ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਚੁੱਪ ਦਾ ਦੂਜੀ ਚੁੱਪ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਹੈ
&lt;/poem&gt;

==ਸਨਮਾਨ==
* ਪਰਮ ਸਾਹਿਤ ਸਨਮਾਨ
*ਭਾਰਤੀ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ]] ([[ਕੋਣੇ ਦਾ ਸੂਰਜ]])

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1938]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2024]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]]</text>
      <sha1>hi30czknenokxm30wh731vfc42c230b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>87601</id>
    <revision>
      <id>811369</id>
      <parentid>766533</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:00:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 09.jpg]] → [[File:ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811369</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4465" sha1="svckjdq27c8r7khk3tuoejh2wth97d4" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ
| image = Ravinder Bhathal Punjabi Language poet 12.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 
| birth_place = ਬਰਨਾਲਾ , ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ , ਅਧਿਆਪਕ  
| language  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity  = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education  = 
| alma_mater = 
| period  = 
| genre   = ਨਜ਼ਮ  
| subject  = ਸਮਾਜਕ,ਨਾਰੀ ਵੇਦਨਾ  
| movement  = 
| notable_works = [[ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ]]
| spouse  = 
| partner  = 
| children  = 
| relatives  = 
| influences = 
| influenced = 
| awards  = 
| signature  = 
| signature_alt = 
| website  = 
| portaldisp = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Ravinder Bhathal.jpg|thumb]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ.jpg|thumb|ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ''' (ਜਨਮ 1943 - )ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤਰਵਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਜਕਲ ਉਹ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ [[ਚਿਤਵਣੀ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2014/08/%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%95-%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A8%9B%E0%A8%BE%E0%A8%A3-22/&lt;/ref&gt;ਪ੍ਰੋ .ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਨੂੰ ਹੋਈ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2018/04/%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A9%88%E0%A8%B2%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%B0-%E0%A8%AE%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%AA/&lt;/ref&gt; 

==ਰਚਨਾਵਾਂ==

===ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ''
** ਓਦਰੀ ਧੁੱਪ
*''ਪਾਗਲ ਪੌਣਾਂ''
*''ਅੰਬਰੀ ਅੱਖ''
*''ਮਨ ਮਮਟੀ ਦੇ ਮੋਰ''
*''ਇੱਕ ਸੰਸਾਰ ਇਹ ਵੀ''
*''ਸਤਰਾਂ''
*''ਚਿਤਵਣੀ''

===ਹੋਰ===
*ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ: ਸਮਕਾਲੀ ਸਰੋਕਾਰ (ਸੰਪਾਦਨ)
*''ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਫ਼ਾਹਿਯਾਨ ਦਾ ਯਾਤਰਾ ਵਰਣਨ'' (ਅਨੁਵਾਦ)

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;
ਨਜ਼ਮ 
&lt;/big&gt;
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ 

ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਹਦਾ ਭਰੋਸਾ
ਉਹ ਤਾਂ ਜਿੱਧਰ ਚਾਹੋ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ
ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ
ਉਵੇਂ ਢਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਲੋਕ ਤਾਂ 
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਬਸ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਚ
ਜੁਗਤ ਹੋਵੇ,ਕਲਾ ਹੋਵੇ
ਬੋਲਾਂ ‘ਚ ਜਾਦੂ ਹੋਵੇ
ਛਲ ਫਰੇਬ ਜਿਹਾ 
ਫਿਰ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ 
ਉਵੇਂ ਆਕਾਰ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। 

ਜੇਕਰ ਸੁੱਕਣ 'ਤੇ ਆਵੇ 
ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ
ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਰੌਂਕਾ ਦਿਓ
ਉਹ ਢਲ ਜਾਏਗੀ
ਨਰਮ ਪੈ ਜਾਏਗੀ
ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਚਾਹਿਆ
ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਵੇਗੀ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਉਹ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ
ਹੱਥ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
ਤੇ ਅੱਖ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਲੋਕ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ।&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>svckjdq27c8r7khk3tuoejh2wth97d4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar</title>
    <ns>3</ns>
    <id>93379</id>
    <revision>
      <id>811296</id>
      <parentid>811277</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T15:58:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagmit Singh Brar</username>
        <id>17898</id>
      </contributor>
      <comment>/* Feminism and Folklore 2025 - Local prize winners */ ਜੁਆਬ</comment>
      <origin>811296</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62246" sha1="kd6q6r6kfnjymhzdk1f0fy24iv4j0r9" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:44, 7 ਮਈ 2017 (UTC)

== ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਪ੍ਰਤਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ==


{| style=&quot;border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#fdffe7}}};&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;middle&quot; | {{#ifeq:{{{2}}}|alt|[[File:Tireless Contributor Barnstar Hires.gif|100px]]| [[File:Tireless Contributor Barnstar.gif|100px]]}}
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | ''' ਮਿਹਨਤੀ ਸੰਪਾਦਕ'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;&quot; | ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਬੰਧੀ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਯੋਗਦਾਨ ਤੋਂ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਾਂ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Param munde|&lt;span style='color: #800000;background-color: #ADFF2F;'&gt;param munde&lt;/span&gt;]]''' &lt;sup&gt;[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Param munde|&lt;span style='color: #7FFFD4;'&gt;ਗੱਲ-ਬਾਤ&lt;/span&gt;]]&lt;/sup&gt; 
|}

== A beer for you! ==

{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[File:Export hell seidel steiner.png|70px]]
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; | ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ 'ਚ...... ਆਜਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਈਏ.... ਚੀਅਰਜ਼...! [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Stalinjeet Brar|Stalinjeet Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Stalinjeet Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:49, 20 ਜਨਵਰੀ 2018 (UTC)
|}

== Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey ==

&lt;div class=&quot;mw-parser-output&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes.
 
&lt;big&gt;'''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&amp;prj=as&amp;edc=6&amp;prjedc=as6 Take the survey now!]'''&lt;/big&gt;

You can find more information about this survey [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|on the project page]] and see how your feedback helps the Wikimedia Foundation support editors like you. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]] (in English). Please visit our [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through the EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]] to remove you from the list.

Thank you!
&lt;/div&gt; &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]&lt;/span&gt;, 18:19, 29 ਮਾਰਚ 2018 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as6&amp;oldid=17881331 --&gt;

== Reminder: Share your feedback in this Wikimedia survey ==

&lt;div class=&quot;mw-parser-output&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Every response for this survey can help the Wikimedia Foundation improve your experience on the Wikimedia projects. So far, we have heard from just 29% of Wikimedia contributors. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes to be completed. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&amp;prj=as&amp;edc=6&amp;prjedc=as6  Take the survey now.]'''

If you have already taken the survey, we are sorry you've received this reminder. We have design the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone.
If you wish to opt-out of the next reminder or any other survey, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]].  You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]].  Thanks!  
&lt;/div&gt; &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]&lt;/span&gt;, 01:17, 13 ਅਪਰੈਲ 2018 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as6&amp;oldid=17881331 --&gt;

== Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey ==

&lt;div class=&quot;mw-parser-output&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''23 April, 2018 (07:00 UTC)'''.   The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&amp;prj=as&amp;edc=6&amp;prjedc=as6  Take the survey now.]'''

'''If you already took the survey - thank you! We will not bother you again.''' We have designed the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. To opt-out of future surveys, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]].  You can also send any questions you have to this user email.  [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]]  This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]].
&lt;/div&gt; &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]&lt;/span&gt;, 00:27, 20 ਅਪਰੈਲ 2018 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as6&amp;oldid=17881331 --&gt;

== Thank you for keeping Wikipedia thriving in India ==

&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#fff;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#36c;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#fff;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;I wanted to drop in to express my gratitude for your participation in this important [[:m:Project Tiger Editathon 2018/redirects/MayTalkpageNotice|contest to increase articles in Indian languages]]. It’s been a joyful experience for me to see so many of you join this initiative. I’m writing to make it clear why it’s so important for us to succeed.

Almost one out of every five people on the planet lives in India. But there is a huge gap in coverage of Wikipedia articles in important languages across India.

This contest is a chance to show how serious we are about expanding access to knowledge across India, and the world. If we succeed at this, it will open doors for us to ensure that Wikipedia in India stays strong for years to come. I’m grateful for what you’re doing, and urge you to continue translating and writing missing articles. 

&lt;mark&gt;'''Your efforts can change the future of Wikipedia in India.'''&lt;/mark&gt;

You can find a list of articles to work on that are missing from Wikipedia right here:

[[:m:Project Tiger Editathon 2018/redirects/MayTalkpageNoticeTopics|https://meta.wikimedia.org/wiki/Supporting_Indian_Language_Wikipedias_Program/Contest/Topics]]

Thank you,

— ''Jimmy Wales, Wikipedia Founder'' 18:18, 1 ਮਈ 2018 (UTC)&lt;/span&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#fff;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#36c;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#fff;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:RAyyakkannu (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:RAyyakkannu_(WMF)/lists/Project_Tiger_2018_Contestants&amp;oldid=17987387 --&gt;

==Project Tiger==
Congratulations on such a spirited creation of Articles.  -Selva from Tamil Wikipedia --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:செல்வா|செல்வா]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:செல்வா|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:56, 31 ਮਈ 2018 (UTC)
:Thankyou very much [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:15, 30 ਜੂਨ 2018 (UTC)

Congratulations bro. you done very well in the contest--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:கி.மூர்த்தி|கி.மூர்த்தி]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:கி.மூர்த்தி|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:50, 1 ਜੂਨ 2018 (UTC)

:Thankyou... thanx alot! [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:22, 1 ਜੂਨ 2018 (UTC)

== ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਟਾਈਗਰ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਬਾਰਨਸਟਾਰ ==

{| style=&quot;border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#fdffe7}}};&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align:middle;&quot; | {{#ifeq:{{{2}}}|alt|[[File:Tireless Contributor Barnstar Hires.gif|100px]]| [[File:Tireless Contributor Barnstar.gif|150px]]}}
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''The Tireless Contributor Barnstar'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;&quot; | ਤੁਸੀਂ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਟਾਈਗਰ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਮੁਕਾਬਲਾ|ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਟਾਈਗਰ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਮੁਕਾਬਲੇ]] ਵਿੱਚ &lt;big&gt;'''390 ਲੇਖ'''&lt;/big&gt; ਬਣਾਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਰਹੇ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਸਰੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਆਏ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹਰ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਬਣਾਏ ਹਨ, ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਏਨਾ ਸਮਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਰਹੋਗੇ। {{smiley}} - &lt;font color=&quot;green&quot; face=&quot;Segoe Script&quot; size=&quot;4&quot;&gt;&lt;b&gt; [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;Andalus&quot;&gt; ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &amp;#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; 04:35, 1 ਜੂਨ 2018 (UTC)
|}
: ਧੰਨਵਾਦ ਸਤਪਾਲ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:16, 30 ਜੂਨ 2018 (UTC)

== ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਰਨਸਟਾਰ! ==

{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[ਤਸਵੀਰ:Barnstar of Humour Hires.png|100px]]
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;&quot; | '''ਚੰਗੇ ਸੁਭਾਅ ਲਈ ਬਾਰਨਸਟਾਰ'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; | ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਅਣਥੱਕ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਭਾਅ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਹਿਜ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਦਿਲੋਂ ਸਲਾਮ।  [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nirmal Brar Faridkot|Nirmal Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nirmal Brar Faridkot|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:10, 30 ਜੂਨ 2018 (UTC)
|}
:ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਨਿਰਮਲ ਜੀ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:18, 30 ਜੂਨ 2018 (UTC)

== Thank you for being one of Wikipedia's top medical contributors! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
:''please help translate this message into your local language via [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wiki_Project_Med/The_Cure_Award meta]''
{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|100px]]
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;&quot; |'''The 2018 Cure Award''' 
|-
| style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; |In 2018 you were one of the [[W:EN:Wikipedia:WikiProject Medicine/Stats/Top medical editors 2018 (all)|top ~250 medical editors]] across any language of Wikipedia. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:user group|user group]] whose mission is to improve our health content. Consider joining '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|here]]''', there are no associated costs.
|}

Thanks again :-)  -- [[W:EN:User:Doc James|&lt;span style=&quot;color:#0000f1&quot;&gt;'''Doc James'''&lt;/span&gt;]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 17:55, 28 ਜਨਵਰੀ 2019 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Doc James@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Medical_Editors_2018/other&amp;oldid=18822373 --&gt;
-- Thank you so much :) [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:06, 29 ਮਾਰਚ 2019 (UTC)

== Project Tiger 2.0 ==

''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''
&lt;div style=&quot;align:center; width:90%%;float:left;font-size:1.2em;margin:0 .2em 0 0;{{#ifeq:{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}|2}}||background:#EFEFEF;|}}border:0.5em solid #000000; padding:1em;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

[[File:PT2.0 PromoMotion.webm|right|320px]]
Hello,

We are glad to inform you that [[m:Growing Local Language Content on Wikipedia (Project Tiger 2.0)|'''Project Tiger 2.0/GLOW''']] is going to start very soon. You know about Project Tiger first iteration where we saw exciting and encouraging participation from different Indian Wikimedia communities. To know about Project Tiger 1.0 please [[m:Supporting Indian Language Wikipedias Program|'''see this page''']]

Like project Tiger 1.0, This iteration will have 2 components
* Infrastructure support - Supporting Wikimedians from India with internet support for 6 months and providing Chromebooks. Application is open from 25th August 2019 to 14 September 2019. To know  more [[m:Growing Local Language Content on Wikipedia (Project Tiger 2.0)/Support|'''please visit''']] 
* Article writing contest - A 3-month article writing contest will be conducted for Indian Wikimedians communities. Following community feedback, we noted some community members wanted the process of article list generation to be improved. In this iteration, there will be at least two lists of articles 
:# Google-generated list, 
:# Community suggested list. Google generated list will be given to the community members before finalising the final list. On the other hand, the community may create a list by discussing among the community over Village pump, Mailing list and similar discussion channels. 

Thanks for your attention,&lt;br/&gt;
[[m:User:Ananth (CIS-A2K)|Ananth (CIS-A2K)]] ([[m:User talk:Ananth (CIS-A2K)|talk]])&lt;br/&gt;
Sent by [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:41, 21 ਅਗਸਤ 2019 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tulsi Bhagat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Ananth_(CIS-A2K)/PT1.0&amp;oldid=19314862 --&gt;
{{clear}}

== Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(sasiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 15:55, 9 ਸਤੰਬਰ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(sasia_wps,act5)&amp;oldid=19352893 --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.'''

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(sasiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 19:35, 20 ਸਤੰਬਰ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(sasia_wps,act5)&amp;oldid=19397776 --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

There are only a few weeks left to take the Community Insights Survey! We are 30% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal!
With this poll, the Wikimedia Foundation gathers feedback on how well we support your work on wiki. It only takes 15-25 minutes to complete, and it has a direct impact on the support we provide.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(sasiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 17:30, 4 ਅਕਤੂਬਰ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(sasia_wps,act5)&amp;oldid=19433037 --&gt;

== Thank you and Happy Diwali ==

{| style=&quot;border: 5px ridge red; background-color: white;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;top&quot; |[[File:Feuerwerks-gif.gif|120px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | &lt;center&gt;[[File:Emoji_u1f42f.svg|40px]]'''&lt;span style=&quot;color: Red;&quot;&gt;Thank&lt;/span&gt; &lt;span style=&quot;color: Blue;&quot;&gt;you&lt;/span&gt; &lt;span style=&quot;color: Green;&quot;&gt;and&lt;/span&gt; &lt;span style=&quot;color: purple;&quot;&gt;Happy&lt;/span&gt; &lt;span style=&quot;color: orange;&quot;&gt;Diwali&lt;/span&gt; [[File:Emoji_u1f42f.svg|40px]]'''&lt;/center&gt;
|-
|style=&quot;vertical-align: top; border-top: 1px solid gray;&quot; | &lt;center&gt;&quot;Thank you for being you.&quot; —anonymous&lt;/center&gt;Hello, this is the festive season. The sky is full of fireworks, tbe houses are decorated with lamps and rangoli. On behalf of the [[:m:Growing Local Language Content on Wikipedia (Project Tiger 2.0)|Project Tiger 2.0 team]], I sincerely '''thank you''' for [[Special:MyContributions|your contribution]] and support. Wishing you a Happy Diwali and a festive season. Regards and all the best. --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Titodutta|Titodutta]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Titodutta|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:02, 27 ਅਕਤੂਬਰ 2019 (UTC)
|}
-- thanks alot and wish you same !![[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:24, 28 ਅਕਤੂਬਰ 2019 (UTC)

== ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੋ ==

ਪਿਆਰੇ {{ping|user:Jagmit Singh Brar}},

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰੀਆ,

ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੋ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_2i2sbUVQ4RcH7Bb ਕੁਝ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਿਓ] ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਵੀਡੀਓ ਕੌਲਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਂ ਤਹਿ ਕਰਾਂਗੇ।

ਧੰਨਵਾਦ, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:BGerdemann (WMF)|BGerdemann (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:BGerdemann (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:26, 2 ਜੂਨ 2020 (UTC)

ਇਹ ਸਰਵੇ ਇੱਕ ਤੀਜੀ ਧਿਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਲਈ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਸੀ ਅਤੇ ਡੇਟਾ-ਸੰਭਾਲਣ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, [https://drive.google.com/file/d/1ck7A3qq9Lz3lEjHoq4PYO-JJ8c7G6VVW/view ਸਰਵੇਖਣ ਪ੍ਰਾਈਵੇਸੀ ਸਟੇਟਮੈਂਟ] ਵੇਖੋ।

- done [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:01, 5 ਜੂਨ 2020 (UTC)

== Project Tiger 2.0 - Feedback from writing contest participants (editors) and Hardware support recipients ==

&lt;div style=&quot;border:8px red ridge;padding:6px;&gt;
[[File:Emoji_u1f42f.svg|right|100px|tiger face]]
Dear Wikimedians,

We hope this message finds you well.

We sincerely thank you for your participation in Project Tiger 2.0 and we want to inform you that almost all the processes such as prize distribution etc related to the contest have been completed now. As we indicated earlier, because of the ongoing pandemic, we were unsure and currently cannot conduct the on-ground community Project Tiger workshop. 

We are at the last phase of this Project Tiger 2.0 and as a part of the online community consultation, we request you to spend some time to share your valuable feedback on the Project Tiger 2.0 writing contest.

Please '''fill this [https://docs.google.com/forms/d/1ztyYBQc0UvmGDBhCx88QLS3F_Fmal2d7MuJsiMscluY/viewform form]''' to share your feedback, suggestions or concerns so that we can improve the program further. 

'''Note: If you want to answer any of the descriptive questions in your native language, please feel free to do so.'''

Thank you. [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:05, 11 ਜੂਨ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_Gill/list-1/PT2.0_Participants&amp;oldid=20161046 --&gt;
&lt;/div&gt;

== We sent you an e-mail ==

Hello {{PAGENAME}},

Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled &quot;The Community Insights survey is coming!&quot;. If you have questions, email surveys@wikimedia.org. 

You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]].

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:53, 25 ਸਤੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&amp;oldid=20479295 --&gt;

== Token of appreciation: Festive Season 2020 edit-a-thon ==

&lt;div style=&quot; border-left:12px red ridge; padding-left:18px;box-shadow: 10px 10px;box-radius:40px;&gt;[[File:Rangoli on Diwali 2020 at Moga, Punjab, India.jpg|right|110px]]

Hello, we would like to thank you for participating in [[:m: Festive Season 2020 edit-a-thon|Festive Season 2020 edit-a-thon]]. Your contribution made the edit-a-thon fruitful and successful. Now, we are taking the next step and we are planning to send a token of appreciation to them who contributed to this event. Please fill the given Google form for providing your personal information as soon as possible. After getting the addresses we can proceed further.

Please find the form [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScBp37KHGhzcSTVJnNU7PSP_osgy5ydN2-nhUplrZ6aD7crZg/viewform here]. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:52, 14 ਦਸੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/list/Festive_Season_2020_Participants&amp;oldid=20811654 --&gt;

== Reminder: Wikipedia 20th celebration &quot;the way I &amp; my family feels&quot; ==

&lt;div style=&quot;border:4px red ridge; background:#fcf8de; padding:8px;&gt;
'''Greetings,'''

A very Happy New Year 2021. As you know this year we are going to celebrate Wikipedia's 20th birthday on 15th January 2021, to start the celebration, I like to invite you to participate in the event titled '''&quot;[https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_20th_celebration_the_way_I_%26_my_family_feels Wikipedia 20th celebration the way I &amp; my family feels]&quot;'''
 
The event will be conducted from 1st January 2021 till 15th January and another one from 15th January to 14th February 2021 in two segments, details on the event page.

Please have a look at the event page: ''''&quot;[https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_20th_celebration_the_way_I_%26_my_family_feels Wikipedia 20th celebration the way I &amp; my family feels]&quot;'''

Let's all be creative and celebrate Wikipedia20 birthday, '''&quot;the way I and my family feels&quot;'''.  

If you are interested to contribute please participate. Do feel free to share the news and ask others to participate. 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Marajozkee|Marajozkee]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Marajozkee|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:28, 1 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Program Schedule: You are invited 🙏 ==

[[File:WMWMI logo 2.svg|right|150px]]
&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hello {{BASEPAGENAME}},

Hope this message finds you well. [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021|Wikimedia Wikimeet India 2021]] will take place from '''19 to 21 February 2021 (Friday to Sunday)'''. Here is some quick important information:

* A tentative schedule of the program is published and you may see it [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Program|here]]. There are sessions on different topics such as Wikimedia Strategy, Growth, Technical, etc. You might be interested to have a look at the schedule.
* The program will take place on Zoom and the sessions will be recorded.
* If you have not registered as a participant yet, please register yourself to get an invitation, The last date to register is '''16 February 2021'''.
* Kindly share this information with your friends who might like to attend the sessions.

Schedule : '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Program|Wikimeet program schedule]]'''. Please register '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]]'''.

Thanks&lt;br/&gt;
On behalf of Wikimedia Wikimeet India 2021 Team
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikimedia_Wikimeet_India_2021/list/active&amp;oldid=21060878 --&gt;

== 2021 Wikimedia Foundation Board elections: Eligibility requirements for voters ==

Greetings,

The eligibility requirements for voters to participate in the 2021 Board of Trustees elections have been published. You can check the requirements on [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021#Eligibility_requirements_for_voters|this page]].

You can also verify your eligibility using the [https://meta.toolforge.org/accounteligibility/56 AccountEligiblity tool].

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:46, 30 ਜੂਨ 2021 (UTC)

&lt;small&gt;''Note: You are receiving this message as part of outreach efforts to create awareness among the voters.''&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21670000 --&gt;

== [Wikimedia Foundation elections 2021] Candidates meet with South Asia + ESEAP communities ==

Hello,

As you may already know, the [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021|2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees elections]] are from 4 August 2021 to 17 August 2021. Members of the Wikimedia community have the opportunity to elect four candidates to a three-year term. After a three-week-long Call for Candidates, there are [[:m:Template:WMF elections candidate/2021/candidates gallery|20 candidates for the 2021 election]]. 

An &lt;u&gt;event for community members to know and interact with the candidates&lt;/u&gt; is being organized. During the event, the candidates will briefly introduce themselves and then answer questions from community members. The event details are as follows:
*Date: 31 July 2021 (Saturday)
*Timings: [https://zonestamp.toolforge.org/1627727412 check in your local time]
:*Bangladesh: 4:30 pm to 7:00 pm
:*India &amp; Sri Lanka: 4:00 pm to 6:30 pm
:*Nepal: 4:15 pm to 6:45 pm
:*Pakistan &amp; Maldives: 3:30 pm to 6:00 pm
* Live interpretation is being provided in Hindi.
*'''Please register using [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSflJge3dFia9ejDG57OOwAHDq9yqnTdVD0HWEsRBhS4PrLGIg/viewform?usp=sf_link this form]

For more details, please visit the event page at [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP|Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP]].

Hope that you are able to join us, [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], 06:32, 23 ਜੁਲਾਈ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21774692 --&gt;

== ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰੱਸਟੀ ਚੌਣਾਂ ਚ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ। ==

ਡਿਅਰ Jagmit Singh Brar,

ਤੁਸੀ ਇਹ ਈਮੇਲ ਇਸਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿਓ ਕਿ ਤੁਸੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਟਰਸਟੀ ਚੌਣਾ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪੌਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ | ਚੋਣਾਂ ੧੮ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਖੁੱਲੀਆਂ ਅਤੇ ੩੧ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਬੰਦ ਹੋਣ ਗਿਆਂ | ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਪਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਟਰਸਟੀ ਬੋਰਡ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ|ਬੋਰਡ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਦਾ ਫੈਂਸਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ | [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Overview|ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰਸਟੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਇਸ ਸਾਲ ਚਾਰ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਮਿਓਨਟੀ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਨੀ ਹੈ | ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ੧੯ ਉਮੀਦਵਾਰ ਇਨਾਂ ਸੀਟਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ | [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Candidates#Candidate_Table|੨੦੨੧ ਦੇ ਬੋਰਡ ਟਰਸਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਲਗਭਗ ੭੦.੦੦੦ ਕਮਿਉਨਟੀ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ | ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ! ਚੋਣਾਂ ੨੩.੫੯ ਯੂਟੀਸੀ ੩੧ ਆਗਸਤ ਤੱਕ ਹੀ ਨੇ | 
*[[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2021|'''ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੇ ਸਿਕਿਉਰ ਪੋਲ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੋਟ ਕਰੋ''']] |

ਜੇ ਤੁਸੀ ਪਹਿਲਾ ਵੋਟ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮੇਲ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰੋ | ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੋਟ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਚਾਹੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਵੀ ਖਾਤੇ ਹੋਨ |

[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021|ਇਸ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਜਾਨਕਾਰੀ ਲਈ ਪੜੋ]]| [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:37, 28 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21946145 --&gt;

== June Month Celebration 2022 edit-a-thon ==

Dear User,

CIS-A2K is announcing June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 &amp; 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month.

This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/list/Festive_Season_2020_Participants&amp;oldid=20811654 --&gt;

== Checking files ==
Hello!

You have uploaded these files with a free file:
# [[:File:College_of_Agriculture_Engineering_&amp;_Technology.JPG]]
# [[:File:College_of_Agriculture_PAU.JPG]]
# [[:File:College_of_Home_Science.JPG]]
# [[:File:Dheeraj_kumar.jpg]]
# [[:File:Dr._Jaswindr_Bhalla_.jpg]]
# [[:File:Hockey_Ground_PAU.JPG]]
# [[:File:Mohinder_Singh_Randhawa_Library.JPG]]
# [[:File:NesCafe_PAU.JPG]]
# [[:File:Punjab_Agricultural_University_(seal).jpg]]
# [[:File:Raju_Verma.jpg]]
# [[:File:Thapar_Hall_PAU.JPG]]
Perhpas you could check if the license is correct, if there is a good source and author. If file is now on Commons perhaps you could also check if all relevant info have been added to Commons. --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MGA73|MGA73]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MGA73|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:29, 24 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)

:These files are my own work. [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:56, 25 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)

You have also uploaded this file with no licese:
# [[:ਤਸਵੀਰ:Ranjit singh punjab.jpg]]
Perhaps you could check and fix? --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MGA73|MGA73]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MGA73|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:29, 24 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)

== Feminism and Folklore 2023 - Local prize winners ==

[[File:Feminism and Folklore 2023 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''{{int:please-translate}}''

Congratulations on your remarkable achievement of winning a local prize in the '''Feminism and Folklore 2023''' writing competition! We greatly appreciate your valuable contribution and the effort you put into documenting your local Folk culture and Women on Wikipedia. To ensure you receive your prize, please take a moment to complete the preferences form before the 1st of July 2023. You can access the form [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdWlxDwI6UgtPXPfjQTbVjgnAYUMSYqShA5kEe4P4N5zwxaEw/viewform?usp=sf_link by clicking here]. We kindly request you to submit the form before the deadline to avoid any potential disappointments.

If you have any questions or require further assistance, please do not hesitate to contact us via talkpage or Email. We are more than happy to help.

Best wishes,

[[:m:Feminism and Folklore 2023|FNF 2023 International Team]]

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:47, 10 ਜੂਨ 2023 (UTC)

:done  [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:18, 10 ਜੂਨ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf2023&amp;oldid=25134473 --&gt;

== Feminism and Folklore 2023 - International prize winners ==

[[File:Feminism and Folklore 2023 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''{{int:please-translate}}''

Congratulations! We are thrilled to announce that you have emerged as the victorious champion in the '''Feminism and Folklore 2023''' writing competition, securing an International prize. Your achievement is truly exceptional and worthy of celebration!

We would like to express our utmost gratitude for your invaluable contribution to the documentation of your local Folk culture and Women on Wikipedia. The dedication and hard work you exhibited throughout the competition were truly remarkable.

To ensure that you receive your well-deserved prize, we kindly request you to take a moment and complete the preferences form before the 10th of July 2023. By doing so, you will help us tailor the prize according to your preferences and guarantee a delightful experience for you. You can access the form [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfruDbLLEVmVA7WV0ngG2uLV6G5ekd73LmXf-708c5HnUrUtw/viewform?usp=sf_link by clicking here]..

Should you have any queries or require any further assistance, please do not hesitate to reach out to us. You can easily contact us via the talkpage or by email. We are more than delighted to provide any support you may need.

Once again, congratulations on this outstanding achievement! We are proud to have you as our winner and eagerly look forward to hearing from you.

Best wishes,

[[:m:Feminism and Folklore 2023|FNF 2023 International Team]]

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]
&lt;/div&gt;

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:03, 29 ਜੂਨ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf2023&amp;oldid=25231197 --&gt;
:[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|@MediaWiki message delivery]] I'll do that. Thankyou. 😊 [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:25, 29 ਜੂਨ 2023 (UTC)

== Feminism and Folklore 2023 - A Heartfelt Appreciation for Your Impactful Contribution! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:Feminism and Folklore 2023 logo.svg|center|500px]]

{{int:please-translate}}

Dear Wikimedian,

We extend our sincerest gratitude to you for making an extraordinary impact in the '''[[m:Feminism and Folklore 2023|Feminism and Folklore 2023]]''' writing competition. Your remarkable dedication and efforts have been instrumental in bridging cultural and gender gaps on Wikipedia. We are truly grateful for the time and energy you've invested in this endeavor.

As a token of our deep appreciation, we'd love to send you a special postcard. It serves as a small gesture to convey our immense thanks for your involvement in the competition. To ensure you receive this token of appreciation, kindly fill out [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeXZaej264LOTM0WQBq9QiGGAC1SWg_pbPByD7gp3sC4j7VKQ/viewform this form] by August 15th, 2023.

Looking ahead, we are thrilled to announce that we'll be hosting Feminism and Folklore in 2024. We eagerly await your presence in the upcoming year as we continue our journey to empower and foster inclusivity.

Once again, thank you for being an essential part of our mission to promote feminism and preserve folklore on Wikipedia.

With warm regards,

'''Feminism and Folklore International Team'''.

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:37, 25 ਜੁਲਾਈ 2023 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf2023p&amp;oldid=25345565 --&gt;

== Invitation to Rejoin the [https://mdwiki.org/wiki/WikiProjectMed:Translation_task_force Healthcare Translation Task Force] ==

[[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|right|frameless|125px]]
You have been a [https://mdwiki.toolforge.org/prior/index.php?lang=pa medical translators within Wikipedia]. We have recently relaunched our efforts and invite you to [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php join the new process]. Let me know if you have questions. Best [[User:Doc James|&lt;span style=&quot;color:#0000f1&quot;&gt;'''Doc James'''&lt;/span&gt;]] ([[User talk:Doc James|talk]] · [[Special:Contributions/Doc James|contribs]] · [[Special:EmailUser/Doc James|email]]) 12:34, 2 August 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Doc James@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_translatiors/pa&amp;oldid=25416310 --&gt;

== Translation request ==

Hello.

Can you translate and upload the article [[:en:Abortion in Azerbaijan]] in Punjabi Wikipedia?

Yours sincerely, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Multituberculata|Multituberculata]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Multituberculata|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 22:32, 11 ਸਤੰਬਰ 2023 (UTC)

:yeah.. ok [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:53, 11 ਨਵੰਬਰ 2023 (UTC)

== Thank you for being a medical contributors! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|100px]]
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;&quot; |'''The 2023 Cure Award''' 
|-
| style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; |In 2023 you [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php?camp=all&amp;project=all&amp;year=2023&amp;start=Filter joined us as a medical translator]. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. Consider joining '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|here]]''', there are no associated costs and we look forwards to working together in 2024.
|}

Thanks again :-)  -- [https://mdwiki.org/wiki/User:Doc_James &lt;span style=&quot;color:#0000f1&quot;&gt;'''Doc James'''&lt;/span&gt;] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]'''
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Doc James@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Medical_Editors_2023&amp;oldid=26031072 --&gt;

== The WMF Language team needs your feedback ==

Hello @[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]],

I hope this message finds you well.

My name is Uzoma Ozurumba, a Community Relations Specialist supporting the [[mw:Wikimedia_Language_engineering|WMF Language team]]. I am contacting you because I posted [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ#Making MinT a default Machine Translation for your Wikipedia|a message]] from the WMF Language team in your Wikipedia village pump to communicate our proposal to make [[mw:MinT|MinT]] with the [https://ai4bharat.iitm.ac.in/indic-trans2/ IndicTrans2] model the default machine translation in Punjabi Wikipedia.

The WMF Language team will make MinT the default machine translation in your Wiki by February 6, 2024. Please let me know in the  [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ#Making MinT a default Machine Translation for your Wikipedia|message thread]] before then if you have any objections to having MinT as the default machine translation in Punjabi Wikipedia. Thank you so much for your feedback.

Best regards,

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:UOzurumba (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:33, 3 ਫ਼ਰਵਰੀ 2024 (UTC)

== Congratulations to the Feminism and Folklore Prize Winner! ==

Dear Winner,

We are thrilled to announce that you have been selected as one of the prize winners in the 2024 '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore]]''' Writing Contest! Your contributions have significantly enriched Wikipedia with articles that document the vibrant tapestry of folk cultures and highlight the crucial roles of women within these traditions.

As a token of our appreciation, you will receive a gift coupon. To facilitate the delivery of your prize and gather valuable feedback on your experience, please fill out [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSc9Rkv1803Q6DnAc1SLxyYy95KN22GNrGXeA7kNFT-u62MGyg/viewform?usp=sf_link the Winners Google Form]. In the form, kindly provide your details for receiving the gift coupon and share your thoughts about the project.

Your dedication and hard work have not only helped bridge the gender gap on Wikipedia but also ensured that the cultural narratives of underrepresented communities are preserved for future generations. We look forward to your continued participation and contributions in the future.

Congratulations once again, and thank you for being a vital part of this global initiative!

Warm regards,

'''The Feminism and Folklore Team''' [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Tiven2240|Tiven2240]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Tiven2240|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:11, 23 ਜੂਨ 2024 (UTC)

== Feminism and Folklore 2024 - International prize winners ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''{{int:please-translate}}''
[[File:Feminism and Folklore 2024 logo.svg|centre|550px|frameless]]

Congratulations!

We are thrilled to announce that you have emerged as the victorious champion in the '''Feminism and Folklore 2024''' writing competition, securing an International prize. Your achievement is truly exceptional and worthy of celebration!

We would like to express our utmost gratitude for your invaluable contribution to the documentation of your local folk culture and women on Wikipedia. The dedication and hard work you exhibited throughout the competition were truly remarkable.

To ensure that you receive your well-deserved prize, we kindly request you to take a moment and complete the preferences form before the 15th of August 2024. By doing so, you will help us tailor the prize according to your preferences and guarantee a delightful experience for you. You can access the form by [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfBUbyRAPdKjoQje8I0zN4qQwMGmKtw8Zj38PTYTUkSthEyiw/viewform?usp=sf_link clicking here].

Should you have any queries or require any further assistance, please do not hesitate to reach out to us. You can easily contact us via the talkpage or by email. We are more than delighted to provide any support you may need.

Once again, congratulations on this outstanding achievement! We are proud to have you as our winner and eagerly look forward to hearing from you.

Best wishes,

[[:m:Feminism and Folklore 2024|FNF 2024 International Team]]

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]
&lt;/div&gt;

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:39, 21 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf20242&amp;oldid=27147899 --&gt;
:Thankyou..  and done. [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:49, 27 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)

== [[ਗਾਇਤਰੀ ਭਾਰਦਵਾਜ|Gayatri Bhardwaj]] ==

Hello @[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]], I hope you're doing well. I'm glad that you translated the article to Punjabi. Just curious why didn't you include the filmography section. Thanks, A Prosperous New Year. [[User:C1K98V|&lt;b style=&quot;color:#FF0000&quot;&gt;''C1K98V''&lt;/b&gt;]] &lt;sup&gt;([[User talk:C1K98V|💬]] [[Special:Contribs/C1K98V|✒️]] [[Special:ListFiles/C1K98V|📂]])&lt;/sup&gt; 05:59, 2 ਜਨਵਰੀ 2025 (UTC)

:Done [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:03, 28 ਜਨਵਰੀ 2025 (UTC)

== Invitation to Participate in the Wikimedia SAARC Conference Community Engagement Survey ==

Dear Community Members,

I hope this message finds you well. Please excuse the use of English; we encourage translations into your local languages to ensure inclusivity.

We are conducting a Community Engagement Survey to assess the sentiments, needs, and interests of South Asian Wikimedia communities in organizing the inaugural Wikimedia SAARC Regional Conference, proposed to be held in Kathmandu, Nepal.

This initiative aims to bring together participants from eight nations to collaborate towards shared goals. Your insights will play a vital role in shaping the event's focus, identifying priorities, and guiding the strategic planning for this landmark conference.

Survey Link: https://forms.gle/en8qSuCvaSxQVD7K6

We kindly request you to dedicate a few moments to complete the survey. Your feedback will significantly contribute to ensuring this conference addresses the community's needs and aspirations.

Deadline to Submit the Survey: 20 January 2025

Your participation is crucial in shaping the future of the Wikimedia SAARC community and fostering regional collaboration. Thank you for your time and valuable input.

Warm regards,&lt;br&gt;
[[:m:User:Biplab Anand|Biplab Anand]]
&lt;!-- Message sent by User:Biplab Anand@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Biplab_Anand/lists&amp;oldid=28078122 --&gt;

== A beer for you! ==

{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[File:Export hell seidel steiner.png|70px]]
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; | ਜਗਮੀਤ ਬਰਾੜ ਜੀ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ '''ਬੀਅਰ'''। ਜਗਮੀਤ ਜੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡਆ ਦੇ ਤੁਸੀਂ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਹੋ। ਸਾਲ 2025 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕੁਝ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਕਾਰਨ ਤੁਸੀਂ ਵਿਕੀ ਉਪਰ ਤੁਸੀਂ ਕੰਮ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸੋ  '''ਬੀਅਰ''' ਪੀਓ, ਫਰੈਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਕੀ ਉਪਰ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਜਾਓ। ਚੀਅਰਜ਼......! [[File:Natural-moustache Simple Black.svg|80px]]&lt;big&gt;[[User:Stalinjeet Brar|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 3px 3px 2px;&quot;&gt;&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;&lt;b&gt;Stalinjeet Brar&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]]&lt;/big&gt;[[User talk:Stalinjeet Brar|&lt;sup&gt;''Talk''&lt;/sup&gt;]] 14:29, 11 ਫ਼ਰਵਰੀ 2025 (UTC)
|}

:@[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Stalinjeet Brar|Stalinjeet Brar]] ਧੰਨਵਾਦ ਸਟਾਲਿਨ.. ਇਸ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰਤ ਸੀ 👍 [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:44, 11 ਫ਼ਰਵਰੀ 2025 (UTC)
:￼jaspreet Singh [[ਖ਼ਾਸ:ਯੋਗਦਾਨ/2402:8100:227B:1428:862A:3ABD:61F8:C47B|2402:8100:227B:1428:862A:3ABD:61F8:C47B]] 15:36, 11 ਫ਼ਰਵਰੀ 2025 (UTC)

== Hello ==

￼jaspreet singh [[ਖ਼ਾਸ:ਯੋਗਦਾਨ/2402:8100:227B:1428:862A:3ABD:61F8:C47B|2402:8100:227B:1428:862A:3ABD:61F8:C47B]] 15:32, 11 ਫ਼ਰਵਰੀ 2025 (UTC)

:Hi. please leave your message  [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:34, 11 ਫ਼ਰਵਰੀ 2025 (UTC)

== Wikipedia Asian Month 2024 Golden Barnstar ==

&lt;div style=&quot;border: 5px solid #FFD700; background-color: #FAFAD2; margin: 0 auto; padding: 30px; width: 60%; box-shadow: 0 0 15px rgba(0, 0, 0, 0.2); font-family: 'Segoe UI', Tahoma, Geneva, Verdana, sans-serif; border-radius: 25px; display: flex; flex-direction: column; height: auto;&quot;&gt;    &lt;!-- Title Section: Golden Award and Wikipedia Asian Month (placed at top) --&gt;    &lt;div style=&quot;font-size: 150%; font-weight: bold; text-shadow: 1px 1px 10px rgba(0, 0, 0, 0.4); margin-bottom: 1px; text-align: center;&quot;&gt;  Golden Award &lt;br&gt;Wikipedia Asian Month 2024    &lt;/div&gt;    &lt;!-- Image and Message Section: Image on the right, Message on the left --&gt;    &lt;div style=&quot;display: flex; justify-content: space-between; align-items: center; gap: 10px;&quot;&gt; &lt;!-- Reduced the gap between image and text --&gt;        &lt;!-- Congratulations Message (on the left side of the box) --&gt;        &lt;div style=&quot;font-size: 120%; color: #333333; text-align: left; line-height: 1.6; max-width: 60%;&quot;&gt;            &lt;p&gt;Dear {{ROOTPAGENAME}},&lt;/p&gt;            &lt;p&gt;Thank you for joining us in celebrating the 10th year of Wikipedia Asian Month! We truly appreciate your contributions, and we look forward to seeing more articles about Asia written in different languages. We also hope you continue to participate in Asian Month each year, helping to promote and share knowledge about Asia.
Sincerely,

Wikipedia Asian Month User Group 
&lt;/div&gt; &lt;!-- Image Section (on the right side) --&gt;        &lt;div style=&quot;max-width: 300px;&quot;&gt;  [[File:2024 Wikipedia Asian Month Special Barnstar.png|2024 Wikipedia Asian Month Special Barnstar|180px]]         &lt;/div&gt;    &lt;/div&gt; &lt;/div&gt; [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Betty2407|Betty2407]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Betty2407|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:35, 15 ਮਈ 2025 (UTC)

:Thankyou so much.. 🙏🏻 [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:38, 17 ਮਈ 2025 (UTC)

== Feminism and Folklore 2025 - Local prize winners ==

[[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''{{int:please-translate}}''

Dear Wikimedian,

Congratulations on your outstanding achievement in winning a local prize in the '''Feminism and Folklore 2025''' writing competition! We truly appreciate your dedication and the valuable contribution you’ve made in documenting local folk culture and highlighting women’s representation on your local Wikipedia.

To claim your prize, please complete the [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdONlpmv1iTrvXnXbHPlfFzUcuF71obJKtPGkycgjGObQ4ShA/viewform?usp=dialog prize form] by July 5th, 2025. Kindly note that after this date, the form will be closed and submissions will no longer be accepted.

Please also note that all prizes will be awarded in the form of [https://www.tremendous.com/ Tremendous Vouchers] only.

If you have any questions or need assistance, feel free to contact us via your talk page or email. We're happy to help.

Warm regards,

[[:m:Feminism and Folklore 2025|FNF 2025 International Team]]

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]
&lt;/div&gt;
--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:20, 21 ਜੂਨ 2025 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/fnf25&amp;oldid=28891702 --&gt;
:@[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] done [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagmit Singh Brar|Jagmit Singh Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagmit Singh Brar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:58, 21 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>kd6q6r6kfnjymhzdk1f0fy24iv4j0r9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹਰਦੇਵ ਚੌਹਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93593</id>
    <revision>
      <id>811334</id>
      <parentid>766708</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:52:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 20.jpg]] → [[File:ਹਰਦੇਵ ਚੌਹਾਨ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811334</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1174" sha1="0uhcnhx6n9k05bf9i28bmmgv4cq41s8" xml:space="preserve">&amp;nbsp;'''ਹਰਦੇਵ ਚੌਹਾਨ''' (ਜਨਮ: 1 ਜਨਵਰੀ 1955) ਪੰਜਾਬੀ [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] ਅਤੇ ਬਾਲ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ&amp;nbsp;ਸਾਹਿਤਕਾਰ&amp;nbsp;ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://beta.ajitjalandhar.com/news/20151013/2/1099432.cms#1099432|title=ਦਰਸ਼ਨ ਬੁੱਟਰ, ਜਸਵਿੰਦਰ, ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੜਕਨਾਮਾ, ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਤੇ ਹਰਦੇਵ ਚੌਹਾਨ ਵੱਲੋਂ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਾਪਸ|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=}}&lt;/ref&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:ਹਰਦੇਵ ਚੌਹਾਨ.jpg|thumb|ਹਰਦੇਵ ਚੌਹਾਨ]]

==ਲਿਖਤਾਂ==
*ਚਲਾਕ ਚਿੰਤੋ ਤੇ ਭੁੱਖੜ ਭਾਲੂ 
*ਗਾਲੜਾਂ ਦੀ ਸੈਰ 
*ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਕੱਪ
*ਸੁਗੰਧਿਤ ਪਰੀ
*ਚਮਤਕਾਰੀ ਸ਼ਬਦ ਪਹੇਲੀਆਂ 
*ਕਬਰੇ ਦਾ ਕਰਿਸ਼ਮਾ

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1955]]</text>
      <sha1>0uhcnhx6n9k05bf9i28bmmgv4cq41s8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126532</id>
    <revision>
      <id>811327</id>
      <parentid>766682</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:48:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 01.jpg]] → [[File:ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ - 2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811327</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26495" sha1="6tq24jvxghhx1c00mbhq2x3xhykssmo" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ - 2.jpg|thumb|ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ 2024 ਵਿੱਚ।]]

==[https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/17/%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%9C%E0%A9%80%E0%A8%A4_%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%98_%E0%A8%AD%E0%A9%B1%E0%A8%9F%E0%A9%80.jpg ਜੀਵਨ]==
&lt;br /&gt;&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ.jpg
&lt;/gallery&gt;

== 【  ਰਚਨਾ】 ==
1. ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਸਿਧਾਂਤ  1984

2. ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ 1986-2015

3. ਚਿੰਤਨ ਤੇ

ਚੇਤਨਾ  1988

4. ਵਿਨੋਦ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ(ਸੰਪਾਦਿਤ) 1990

5. ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ 2003-2014

6. ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਪੁਨਰ ਚਿੰਤਨ 2003-2014

7. ਵਾਦ ਚਿੰਤਨ 2005-10-15

8. ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਣ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ 2011

9. ਉਹ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ (ਸੰਪਾਦਿਤ)2010

       ਡਾ. ਭੱਟੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਪੇਖਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਦੇ ਬਿਣਸਦੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਦੁਵੰਦਾਤਮਕ - ਇਤਿਹਾਸਕ  ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਮਾਤੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਪੜਚੋਲਦਾ ਹੈ।

ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਦੁਵੰਦਾਤਮਕ ਮੰਨਦਾ ਹੈ,ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਰਾਜਨਿਤਿਕ ਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਫੈਸਲਾ ਦੁਵੱਲਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਵੀਕਾਰਦਾ ਹੈ।

ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਪੜਾਅ ਤੇ ਡਾ. ਭੱਟੀ&lt;ref&gt;{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿਧਾਂਤ|last=ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|first=ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਭਾਟੀਆ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ|isbn=978-81-302-047-10}}&lt;/ref&gt; ਬਾਣੀ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵੱਲ ਅਹੁਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰਵਪੱਖੀ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਸਿਧਾਂਤਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਾਣਤਾ ਦੇ ਕੇ ਇਸਨੂੰ ਸਰਬਕਾਲੀ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝਣ ਵਿਉਤਣ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਝਾਉ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

=== [ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ] ===
    ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਭੱਟੀ  ਨੇ ਤਿੰਨ ਮੁਢਲੇ  ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕਾ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ, ਪ੍ਰੋ. ਕਿਸ਼ਨ,ਨੱਜਮ ਹਸੈਨ ਸੱਯਦ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਅਧਿਐਨ-ਵਸਤੂ ਬਣਾਇਆ ਹੈਂ। ਇਹ ਵਿਸੇਸ਼ ਮੁਲਾਂਕਣ ਉਹਨਾ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸੁਹਜ ਸਾਸ਼ਤਰ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਫਲਸਰੂਪ ਇਸ ਯੋਗਦਾਨ ਵਿੱਚ ਆਲੋਚਨਾ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨਿੱਘਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ, ਸਗੋ ਡਾ.ਭੱਟੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਵੀ ਗੁੱਝਾਂ ਨਾ ਰਿਹਾ।ਉਨ੍ਰਾ ਮੈਟਾ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂ ਇੱਕ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਤੁੰਤਰ ਵਿਧਾ ਵਾਂਗ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਰਾ ਨੇ   ਇਹਨਾ ਤਿੰਨਾ ਆਲੋਚਕਾ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਮੌਲਿਕਤਾ, ਆਲੋਚਨਾ ਸਾਰ, ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਵਿਸਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ।   (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ)  ਵਿੱਚ ਆਰੰਭੇ ਕਾਰਜ ਨੂ ਉਹਨਾ '''ਚਿੰਤਨ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ'''

ਵਿਚ ਆਗਾਹ ਤੋਰਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾ ਹੋਰ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਲੋਚਕਾ ਨੂੰ ਵੀ ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।

* ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਰੂਪਵਾਦੀ ਤੇ ਸਰੰਚਨਵਾਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਆਦਿ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ|last=ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ|first=ਭਾਟੀਆ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿੱਲੀ|isbn=978-93-82-455-45-5|pages=238-239}}&lt;/ref&gt;

=== (ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਚਿੰਤਨ) ===

*

=== } ===
ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਜਨਮ  ਵਰਤਮਾਨ ਪ੍ਰਸਾਗਿਕਤਾ ਨੂੰ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਨੁਸਾਰ ਉਭਾਰਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਉਚਿਆਉਦਾ  (ਪ੍ਰੋ.ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਵਾਗ) ਅਤੇ ਨਾ ਮੂਲੋਂ ਖੰਡਨ ਕਰਦਾ (ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਵਾਂਗ) ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਵੇਲੇ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਦਾ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੀ ਆਉਧ ਵਿਹਾ ਚੁੱਕੀਆ  ਮਿੱਥਾਂ,ਰੂੜੀਆਂ ਤੇ ਭ੍ਰਾਂਤੀਆਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਨੋ ਵੀ ਹਿਚਕਚਾਹਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲੋਕ ਮੁੱਖ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਲੋਕਮੁੱਖ ਚੇਤਨਾ ਵਿਚਲੇ ਇੱਕ ਨਿਰ

ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਉੱਦਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਮਜਮੂਨਾ ਵਿਚਲੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ  ਦੀ ਭਿੰਨਤਾਂ  ਉਸਦੀ ਤਰੱਕੀ ਪਸੰਦ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਚੇਤਨਾ ਸਦਕਾ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝ ਪੈਂਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰਚਨਾ ਵਿਚਲੀ ਸਮਾਜਿਕਤਾ ਨੂੰ ਖੋਲਦੇ ਹੋਏ ਡਾ.ਭੱਟੀ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਉਸਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਬੋਧ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਦਵੰਦਾਤਮਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੌਤਿਕਵਾਦ  ਦੇ ਫਲਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ, ਇਸ ਫਲਸਫ਼ੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦਾ ਵਿਸਲੇਸ਼ਣ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ, ਆਧੁਨਿਕ ਚਿੰਤਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਕੇ ਮਾਰਕਸੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵਿਸਲੇਸ਼ਣ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ  ਅਤੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੁੱਗ ਅਨੁਕੂਲ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹਾਣੀ ਵਿਆਖਿਆ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨਾ ਆਦਿ ਉਸਦੇ ਚਿੰਤਨ ਕਾਰਜ ਦੇ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ|last=ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ|first=ਭਾਟੀਆ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਅਕਾਦਮੀ ਦਿੱਲੀ|pages=239}}&lt;/ref&gt;

=== 【ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ】 ===
ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ (1818-1883)ਅਤੇ ਫਰ੍ਰੈਡਿਕ ਏਂਗਲਜ਼ (1820-1895),ਜੋ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵਰਗ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ,ਦੀਆ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਵਜੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆਂ।ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਿਧਾਂਤ ਵਜੋਂ ਸਰਵ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਹੈਂ। ਇਹ ਘੜਿਆ ਘੜਾਇਆ ਸਿਧਾਂਤ ਹੋ ਦੀ ਥਾਂ ਆਪ ਨੂੰ ਨਵਿਆਉਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਰੰਤਰ ਉਚੇਰੀ ਅਵਸਥਾ ਤੱਕ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ  ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥਕ ਲੋੜਾਂ ਨਾਲ ਕਦਮ ਮੇਚ ਕੇ ਚੱਲ ਸਕਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਵਿਚਾਰਦੇ ਹਾਂ

1. ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸੰਖਪਿਤ ਵਰਣਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ, ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਜੋਂ ਇਸਨੂੰ ਸੱਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

&lt;ref&gt;{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿਧਾਂਤ|last=ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|first=ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਭਾਟੀਆ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ|year=|pages=89-90}}&lt;/ref&gt;

2. ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਮੂਲ ਸਥਾਪਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਵਿਖਾਖਿਆਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਾਂਗੇ।

ਵਿਸ਼ਵਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਜੀਵਨਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸਾਸ਼ਤਰ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਦਾ ਉਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਯਾ ਪਾਲ ਸਾਰਤ੍ਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ:

ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ,ਜਿਸਤੋਂ ਅੱਗੇ ਕਿਸੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।..

ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਲੈਨਿਨਵਾਦ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਵਿਸ਼ਵਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੈਂ, ਇਸਦਗ  ਪ੍ਰਮੁੱਖ  ਚਿੰਤਕਾਂ-ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਫ੍ਰੈਡਰਿਕ ਏੰਗਲਜ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਸਦਕਾ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਨਾ ਕੇਵਲ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਵਰਤਾਰਿਆ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਸਗੋਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਵਰਗ ਦਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।

&lt;nowiki&gt;#&lt;/nowiki&gt; ਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਹੈ ਕੀ ?

ਲੈਨਿਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ, ਮਾਰਕਸ ਉਹ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਲਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਕੇਵਲ ਸੰਪੂਰਣਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਸਗੋਂ ਅੱਗੇ ਵੀ  ਤੋਰਿਆਂ ਜਿਸਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਰੂਪ ਵਿਚ  ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਸਨਾਤਨੀ ਜਰਮਨ ਦਰਸ਼ਨ, ਸਨਾਤਨੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਰਥਿਕਤਾ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਮਾਜਵਾਦ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮਾਨਯ ਰੂਪ ਨਾਲ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਇਨਕਲਾਬ ਸਿਧਾਂਤ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਉਪਜ ਹੋਣ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵੱਜੋਂ ਸਮਾਜ ਜਮਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਉਪਜ ਨੂੰ  ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਦਾ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸੀ, ਇਸੇ ਟਕਰਾੳ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਮਾਤੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੇਜ਼ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਟੱਕਰ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਲੈਨਿਨਵਾਦ ਅਨੁਸਾਰ: ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਸਾਰ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ

1. ਸਿਰਫ਼ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ 2. ਦੂਸਰਿਆਂ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 3. ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਠੋਸ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਿਆਂ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋ ਵੇਖਿਆਂ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਉਨੀਵੀੰ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਦੀ ਉਪਜ ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਸਮੁੱਚੇ ਯੂਰਪ ਨੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਇਨਕਲਾਬ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਜਗੀਰ ਦਾਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਟੁੱਟਣ ਭੱਜਣ ਲੱਗਾ।

ਇਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ਲੋਕ ਬੁਰਜੂਆਜੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਮੱਧ ਸ੍ਰੇਣੀ ਆਉਣ ਨਾਲ ਜਾਗੀਰੂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਾਹੀਕਾਰ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਜਮਾਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਗੀਰੂ ਜਮਾਤ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਵੇ  ਵਾਹੀ ਕਾਮੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਬਣਾ ਲੈਦੇ ਹਨ।ਉਨੀਵੀੰ ਸਦੀ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਚੌਥੇ ਦਹਾਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਖਿਲਾਫ਼ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੇਖਿਆਂ ਮਾਰਕਸ ਤੇ ਫ੍ਰੈਡਰਿਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ.ਆਈ.ਲੈਨਿਨ  ਦਾ ਹੈ। ਲੈਨਿਨਵਾਦ ਨੂੰ ਆ

ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਲੈਤਾਰੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸਮਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦਾ  ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸਨੂੰ ਅਮਲੀ ਕਸਵੱਟੀ ਉਤੇ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। 
 (ਲੈਨਿਨ ਅਨੁਸਾਰ)&lt;ref&gt;{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿਧਾਂਤ|last=ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|first=ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਭਾਟੀਆ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ|location=|pages=92}}&lt;/ref&gt;

 ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਸੇ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਅਕੱਥ ਵਸਤੂ ਵਜੋਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਗੋਂ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਸਾਡਾ ਪੱਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨੇ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨ  ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਜਿਸਨੂੰ ਸਮਾਜ ਲਈ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਤੇ ਦੱਸੇ ਕਦਮਾਂ ਤੇ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਲੈਨਿਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨਕਲਾਬ ਸਿਧਾਂਤ ਬਿਨਾਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਆਉਣਾਂ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਚਿੰਤਕ  ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਜਾਣੇ ਜਾ ਸਕਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੀ। ਉਹ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਤੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦ ਦੋਵੇਂ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਜਿਹੜਾ  ਜਿਹੜਾ ਪੈਂਤੜਾ ਲੈਂਦੇ ਹ੍ਨ ਉਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੂਲੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਜਮਾਤਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਤਰਜ਼ਮਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਸਦਾ  ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਅਤੇ ਇਹਦੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮਾਐ ਦੀਆਂ ਸਭਨਾਂ ਉੱਨਤੀ ਸ੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਤਾਂ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।

=== (ਵਿਧੀ) ===
 ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਸਤੁੰਤਰ ਵਿਧੀ ਹੈ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਗਿਆਨਾਂ  ਨੇ ਅਮਲੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ   ਅਮਿਆ   ਕਰਕੇ ਵਿਧੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਪਰ ਇਹ ਵਿਧੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ  ਵੱਖਰੀ ਹੈ। 
ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਭਾਵ ਇਸਦਾ  ਅਧਿਐਨ ਖੇਤਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਪ੍ਰਾਕਿਰਤਕ ਵਿਗਿਆਨ ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਵਿਗਿਆਨਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ  ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰਦਾ ਉਥੇ ਦਰਸ਼ਨ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਸਮੁੱਚ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਗਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਦਵੰਦਵਾਦ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ। ਜਿਹੜਾ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਹੱਲਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਵੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬੋਧ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਰੂਪਾਂਤਰਣ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ

।

=== {ਪਦਾਰਥ} ===
ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦਾ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸੰਕਲਪ ਜਾਂ ਪ੍ਰਵਰਗ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਨਯ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਜਿੰਨਾ ਦਾ ਅਕੱਥ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਯਥਾਰਥ ਹਨ
 ਪਦਾਰਥ ਅਨਾਦਿ ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਖੜੋਤ ਨਹੀਂ ਉਹ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ
&lt;br /&gt;
 
ਹੈ।

=== {ਚੇਤਨਾ} ===
ਚੇਤਨਾ ਭਾਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਸਦੀ ਹੋਣਾ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਦੇਣ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਟਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਨੁੱਖੀ ਚੇਤਨਾ ਨਾ ਕੇਵਲ ਬਾਹਰੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਿਰਜਣਾ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।  ਸੋਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਇਨਕਲਾਬ ਲਈ ਸਦੀਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।

=== (ਦਵੰਦਵਾਦ) ===

ਦਵੰਦਵਾਦ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦਾ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਏਂਗਲਜ ਨੇ ਦਵੰਦਵਾਦ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕੇ:

ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਗਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ  ਸਮਾਨਯ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ।

ਇਹ ਗਤੀ ਬੰਦ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਚੂੜੀਦਾਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦੇ ਕੁਝ ਨਿਯਮ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਦਵੰਦਵਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਵਰਗਾ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੱਟੀ ਨੇ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।

=== (ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਦਾਰਥਵਾਦ&lt;ref&gt;{{Cite book|title=ਪੱਛਮੀ ਕਾਵਿ ਸਿਧਾਂਤ|last=ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|first=ਹਰਿਭਜਨ ਸਿੰਘ ਭਾਟੀਆ|publisher=ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ|isbn=|pages=95}}&lt;/ref&gt;) ===
ਸਮਾਜ ਸਬੰਧੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਧਾਰਣਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦਾ ਵਸਤੂ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਿਯਮ ਹਨਸਮਾਜਿਕ ਹੋਂਦ, ਸਮਾਜਿਕ ਚੇਤਨਾ, ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਢੰਗ, ਉਪਰਲੀ ਬਣਤਰ, ਸਮਾਜਿਕ ਉਨੱਤੀ ਆਦਿ ਸੰਕਲਪ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਕਲਪ ਹਨ।

ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗਿਆਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਮਾਜਿਕ ਆਰਥਿਕ ਬਣਤਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪੜਾਅ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਹਨ।

1. ਆਦਿਮ ਸਮਾਜਵਾਦ

2.ਗੁਲਾਮਦਾਰੀ

3. ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ

4. ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ

5. ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ

ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੀ ਅਸਲ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਇਸ ਗਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਮਾਨਵੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪਦਾਰਥਕ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਡਾ.ਭੱਟੀ ਨੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਾਰਨ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋਏ  ਸਿਧਾਂਤਾਂ। ਬਾਰੇ ਵੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।

1. ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਆਧਾਰ ਤੇ

2. ਸਾਹਿਤ ਕਲਾ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਇੱਕ ਅੰਗ ਵਜੋਂ

3. ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸਾਧਨ

4. ਸੁਹਜ ਚੇਤਨਾ

5. ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਯਥਾਰਥ

6. ਕਾਵਿ ਕਲਾ ਦਾ ਉਦੇਸ਼

7. ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ /ਪੱਖਪਾਤ

8. ਲੇਖਕ ਦਾ ਉਦੇਸ਼

9.  ਰੂਪ ਪੱਖ ਦਾ ਸੁਭਾਅ

10. ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ

11. ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮੰਤਵ

=== ਇਉਂ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਚਿੰਤਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ। ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਧਾਰਨੀਕਰਣ। ਕਰਦਿਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਆਪਕਤਾ ਵਿੱਚ ਢਾਲ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ। ===</text>
      <sha1>6tq24jvxghhx1c00mbhq2x3xhykssmo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>153479</id>
    <revision>
      <id>811284</id>
      <parentid>804967</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T12:34:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harchand Bhinder</username>
        <id>3793</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>811284</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4677" sha1="awreq6a5lgc074zrjhk09suzefbmkp7" xml:space="preserve">
&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Bhinder Kalan , ਪੰਜਾਬੀ |url=http://wikiedit.org/India/Bhinder-Kalan/12385/ |access-date=7 March 2024 |website=wikiedit.org}}&lt;/ref&gt;'''ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ [[ਧਰਮਕੋਟ, ਮੋਗਾ|ਧਰਮਕੋਟ]] ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਭਿੰਡਰ ਸੀ, ਪਰ [[1823]] ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪਿੰਡ [[ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ|ਭਿੰਡਰ ਖ਼ੁਰਦ]] ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 

'''ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ''' 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਤੂਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਚਨਣ ਨੇ ਇੱਕ ਸੰਨਿਆਸੀ ਸਾਧੂ ਸੁਮਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Postal Code: BHINDER KALAN, Post Bhinder SO Firozpur (Firozpur, Punjab) |url=https://pincodearea.in/BHINDER-KALAN-Pincode-PO-Bhinder-SO-Firozpur |access-date=7 March 2024 |website=PinCodeArea |language=en}}&lt;/ref&gt; ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 142041 ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਇੱਕ ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/woman-sarpanch-in-punjab-kills-niece-to-rid-her-of-evil-spirits/articleshow/15617463.cms|title=Woman sarpanch in Punjab kills niece to 'rid her of evil spirits'|date=24 August 2012|work=The Times of India|access-date=7 March 2024}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ  [[ਸਰਪੰਚ]] ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਇੱਕ ਕਿਸ਼ੋਰ ਲੜਕੀ ਉੱਤੇ [[ਝਾੜ-ਫੂਕ|ਝਾੜ ਫੂਕ]] ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਕੁੱਟਮਾਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ਮੀਡੀਆ ਦੀਆਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qT0yAQAAQBAJ&amp;q=Bhindran+Kalan&amp;pg=PA38|title=Re-imagining South Asian Religions: Essays in Honour of Professors Harold G. Coward and Ronald W. Neufeldt|last=Singh|first=Pashaura, Michael Hawley|date=2012|publisher=Brill|isbn=978-9004242371|page=38}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html|title=Sant Jarnail Singh ji Bhindrenwale|date=24 March 2007|work=Sikh-History|access-date=7 March 2024|quote=He engaged himself in farming until 1965 when he joined the Damdami Taksal of Bhinder Kalan village, about 15 km north of Moga, then headed by Sant Gurbachan Singh Khalsa. Hence the epithet Bhindrenwale.|archive-date=24 ਮਾਰਚ 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070324110547/http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਖੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅਧਾਰ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਪਿੰਡ ਕਬੱਡੀ ਖਿਡਾਰੀਾਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ [https://www.punjabitribuneonline.com/news/musings/hand-lines/ ਜਸਬੀਰ ਢੱਡ] ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵੀ ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ ਹੈ।
[[ਤਸਵੀਰ:Image_of_Sant_Mohan_Singh_Bhindranwale.png|thumb|ਸੰਤ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਜੋ 2020 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ।]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
&lt;references responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>awreq6a5lgc074zrjhk09suzefbmkp7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811285</id>
      <parentid>811284</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T12:37:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harchand Bhinder</username>
        <id>3793</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>811285</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4926" sha1="hkup2np9numdradgzu4n8smecdsxtqo" xml:space="preserve">
&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Bhinder Kalan , ਪੰਜਾਬੀ |url=http://wikiedit.org/India/Bhinder-Kalan/12385/ |access-date=7 March 2024 |website=wikiedit.org}}&lt;/ref&gt;'''ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ [[ਧਰਮਕੋਟ, ਮੋਗਾ|ਧਰਮਕੋਟ]] ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਭਿੰਡਰ ਸੀ, ਪਰ [[1823]] ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪਿੰਡ [[ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ|ਭਿੰਡਰ ਖ਼ੁਰਦ]] ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 

'''ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ''' 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਤੂਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਚਨਣ ਨੇ ਇੱਕ ਸੰਨਿਆਸੀ ਸਾਧੂ ਸੁਮਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Postal Code: BHINDER KALAN, Post Bhinder SO Firozpur (Firozpur, Punjab) |url=https://pincodearea.in/BHINDER-KALAN-Pincode-PO-Bhinder-SO-Firozpur |access-date=7 March 2024 |website=PinCodeArea |language=en}}&lt;/ref&gt; ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 142041 ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਇੱਕ ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/woman-sarpanch-in-punjab-kills-niece-to-rid-her-of-evil-spirits/articleshow/15617463.cms|title=Woman sarpanch in Punjab kills niece to 'rid her of evil spirits'|date=24 August 2012|work=The Times of India|access-date=7 March 2024}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ  [[ਸਰਪੰਚ]] ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਇੱਕ ਕਿਸ਼ੋਰ ਲੜਕੀ ਉੱਤੇ [[ਝਾੜ-ਫੂਕ|ਝਾੜ ਫੂਕ]] ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਕੁੱਟਮਾਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ਮੀਡੀਆ ਦੀਆਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qT0yAQAAQBAJ&amp;q=Bhindran+Kalan&amp;pg=PA38|title=Re-imagining South Asian Religions: Essays in Honour of Professors Harold G. Coward and Ronald W. Neufeldt|last=Singh|first=Pashaura, Michael Hawley|date=2012|publisher=Brill|isbn=978-9004242371|page=38}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html|title=Sant Jarnail Singh ji Bhindrenwale|date=24 March 2007|work=Sikh-History|access-date=7 March 2024|quote=He engaged himself in farming until 1965 when he joined the Damdami Taksal of Bhinder Kalan village, about 15 km north of Moga, then headed by Sant Gurbachan Singh Khalsa. Hence the epithet Bhindrenwale.|archive-date=24 ਮਾਰਚ 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070324110547/http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਖੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅਧਾਰ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸੰਤ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਜੋ 2020 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਪਿੰਡ ਕਬੱਡੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ [https://www.punjabitribuneonline.com/news/musings/hand-lines/ ਜਸਬੀਰ ਢੱਡ] ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵੀ ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ ਹੈ।
[[ਤਸਵੀਰ:Image_of_Sant_Mohan_Singh_Bhindranwale.png|thumb|ਸੰਤ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਜੋ 2020 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ।]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
&lt;references responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>hkup2np9numdradgzu4n8smecdsxtqo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811400</id>
      <parentid>811285</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:41:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811400</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4758" sha1="iu8dcctxup3e7i6kmv28pt6x10wz50p" xml:space="preserve">'''ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ [[ਧਰਮਕੋਟ, ਮੋਗਾ|ਧਰਮਕੋਟ]] ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Bhinder Kalan , ਪੰਜਾਬੀ |url=http://wikiedit.org/India/Bhinder-Kalan/12385/ |access-date=7 March 2024 |website=wikiedit.org}}&lt;/ref&gt; ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਭਿੰਡਰ ਸੀ, ਪਰ [[1823]] ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪਿੰਡ [[ਭਿੰਡਰ ਖੁਰਦ|ਭਿੰਡਰ ਖ਼ੁਰਦ]] ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 

== ਸਥਾਪਨਾ ==
15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਤੂਰ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਚਨਣ ਨੇ ਇੱਕ ਸੰਨਿਆਸੀ ਸਾਧੂ ਸੁਮਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਉੱਤੇ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Postal Code: BHINDER KALAN, Post Bhinder SO Firozpur (Firozpur, Punjab) |url=https://pincodearea.in/BHINDER-KALAN-Pincode-PO-Bhinder-SO-Firozpur |access-date=7 March 2024 |website=PinCodeArea |language=en}}&lt;/ref&gt; ਦਾ ਪਿੰਨ ਕੋਡ 142041 ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਇੱਕ ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/woman-sarpanch-in-punjab-kills-niece-to-rid-her-of-evil-spirits/articleshow/15617463.cms|title=Woman sarpanch in Punjab kills niece to 'rid her of evil spirits'|date=24 August 2012|work=The Times of India|access-date=7 March 2024}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ [[ਸਰਪੰਚ]] ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਇੱਕ ਕਿਸ਼ੋਰ ਲੜਕੀ ਉੱਤੇ [[ਝਾੜ-ਫੂਕ|ਝਾੜ ਫੂਕ]] ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਕੁੱਟਮਾਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿੰਡ ਮੀਡੀਆ ਦੀਆਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qT0yAQAAQBAJ&amp;q=Bhindran+Kalan&amp;pg=PA38|title=Re-imagining South Asian Religions: Essays in Honour of Professors Harold G. Coward and Ronald W. Neufeldt|last=Singh|first=Pashaura, Michael Hawley|date=2012|publisher=Brill|isbn=978-9004242371|page=38}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html|title=Sant Jarnail Singh ji Bhindrenwale|date=24 March 2007|work=Sikh-History|access-date=7 March 2024|quote=He engaged himself in farming until 1965 when he joined the Damdami Taksal of Bhinder Kalan village, about 15 km north of Moga, then headed by Sant Gurbachan Singh Khalsa. Hence the epithet Bhindrenwale.|archive-date=24 ਮਾਰਚ 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070324110547/http://www.sikh-history.com/sikhhist/personalities/bhindrenwale.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਖੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅਧਾਰ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਲਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸੰਤ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਜੋ 2020 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਪਿੰਡ ਕਬੱਡੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਜਸਬੀਰ ਢੱਡ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵੀ ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ ਹੈ।
[[ਤਸਵੀਰ:Image_of_Sant_Mohan_Singh_Bhindranwale.png|thumb|ਸੰਤ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਜੋ 2020 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ।]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>iu8dcctxup3e7i6kmv28pt6x10wz50p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ਰੁਤੀ ਰਜਨੀਕਾਂਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>158252</id>
    <revision>
      <id>811360</id>
      <parentid>653336</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T01:46:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dostojewskij</username>
        <id>8464</id>
      </contributor>
      <comment>ਤਸਵੀਰ</comment>
      <origin>811360</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6442" sha1="oawvk2uv0ja3ctgzw2p06oe9njucvyy" xml:space="preserve">
{{Infobox person
| name               = ਸ਼ਰੁਤੀ ਰਜਨੀਕਾਂਤ
| image = ShruthiRajanikanth.jpg
| birth_date         = {{Birth based on age as of date|25|2020|12|30}}
| birth_place        = ਅੰਬਾਲਾਪੁਝਾ, [[ਕੇਰਲਾ]]
| nationality        = ਭਾਰਤੀ
| alma_mater         = ਪਜ਼ਹਸੀ ਰਾਜਾ ਕਾਲਜ, ਪੁਲਪਲੀ, ਬਥੇਰੀ
| notable_works      = ਚੱਕਪਜ਼ਹਮ
| parents            = 
}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਸ਼ਰੂਤੀ ਰਜਨੀਕਾਂਤ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Shruthi Rajanikanth''') ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ, ਮਾਡਲ, ਅਤੇ ਅੰਬਾਲਾਪੁਝਾ ਦੀ ਆਰਜੇ ਹੈ ਜੋ ਫਲਾਵਰਜ਼ ਟੀਵੀ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਮਲਿਆਲਮ ਟੀਵੀ ਲੜੀ ''ਚੱਕਪਾਜ਼ਮ'' ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;timesofindia.indiatimes.com&quot;&gt;{{Cite web |title=Shruthi Rajanikanth shares a dance video from the sets of 'Chakkappazham' - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/malayalam/shruthi-rajanikanth-shares-a-fan-video-from-the-sets-of-chakkappazham/articleshow/79472885.cms |access-date=12 January 2021 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dob&quot;&gt;{{Cite web |last=Nair |first=Radhika |title=After a struggle of six years, Chakkappazham is the best thing that happened to me this year: Actress Shruthi Rajanikanth |url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/malayalam/after-a-struggle-of-six-years-chakkappazham-is-the-best-thing-that-happened-to-me-this-year-actress-shruthi-rajanikanth/articleshow/80026296.cms |access-date=12 January 2021 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title='എനിക്കും ഉണ്ടായിരുന്നു പ്രണയം ; ചില സാഹചര്യങ്ങൾ കൊണ്ട് അതിപ്പോൾ ഇല്ല: മനസ്സ് തുറന്ന് നമ്മുടെ പൈങ്കിളി! |url=https://malayalam.samayam.com/tv/celebrity-news/chakkappazham-shruthi-rajanikanths-exclusive-interview-painkilis-open-talk-about-her-career-and-family/articleshow/78950271.cms |access-date=12 January 2021 |website=malayalam.samayam.com |language=ml}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;manoramaonline.com&quot;&gt;{{Cite web |title=അഭിനയം തുടങ്ങിയത് പയ്യനായി, വാശി സംവിധായികയാക്കി, തേടി വന്ന പൈങ്കിളി: ശ്രുതി രജനീകാന്ത് സംസാരിക്കുന്നു |url=https://www.manoramaonline.com/style/love-n-life/2021/01/06/actress-shruthi-rajanikanth-life-and-style-statement-exclusive-interview.html |access-date=12 January 2021 |website=ManoramaOnline |language=ml}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਮਲਿਆਲਮ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼ ਉਨੀਕੁੱਟਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਲ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;manoramaonline.com&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=ഈ ചിരികുടുക്ക; മാനസപുത്രിയിലെ ചെക്കനായെത്തിയ കുട്ടി താരം; സ്വയം ചിരിച്ചും ചിരിപ്പിച്ചും തരംഗമായ താര സുന്ദരി! |url=https://malayalam.samayam.com/tv/celebrity-news/chakkappazham-serial-fame-shruthi-rajnikanths-childhood-photo-viral-on-social-media/articleshow/78888032.cms |access-date=12 January 2021 |website=malayalam.samayam.com |language=ml}}&lt;/ref&gt;

== ਸ਼ੁਰੁਆਤੀ ਜੀਵਨ ==
ਸ਼ਰੂਤੀ ਰਜਨੀਕਾਂਤ ਜੇ. ਦੀ ਧੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੇਖਾ ਰਜਨੀਕਾਂਤ, ਅਲਾਪੁਜ਼ਾ ਦੇ ਇੱਕ ਮੇਕਅੱਪ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਸੰਗੀਤ ਆਰ.ਹੈ।

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਚਿਨਮਯਾ ਵਿਦਿਆਲਿਆ, ਅਲਾਪੁਝਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਪਜ਼ਸੀਰਾਜਾ ਕਾਲਜ, ਪੁਲਪੱਲੀ, ਵਾਇਨਾਡ ਵਿੱਚ ਜਨ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਬੀਏ ਅਤੇ ਭਰਥੀਅਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੋਇੰਬਟੂਰ ਵਿੱਚ ਜਨ ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਐਮ.ਏ. ਕੀਤੀ।

== ਫਿਲਮਾਂ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!ਸਾਲ
! ਫਿਲਮ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਨੋਟਸ
! ਰੈਫ.
|-
| 2003
| ''ਸਦਾਨਨ੍ਦਨ੍ਤੇ ਸਮਯਮ੍''
| -
|ਡਬਿੰਗ ਕਲਾਕਾਰ
|-
| 2006
| ''ਮਧੁਚੰਦਰਲੇਖਾ''
| -
|ਡਬਿੰਗ ਕਲਾਕਾਰ
|-
| 2019
| ''ਚਿਲਾਪੋਲ ਪੇਨਕੁਟੀ''
| ਸ਼੍ਰੇਆ
|
| &lt;ref&gt;{{Cite web |date=23 November 2018 |title=Chilappol Penkutty is intended for girls and their parents |url=http://www.newindianexpress.com/entertainment/malayalam/2018/nov/23/chilappol-penkutty-is-intended-for-girls-and-their-parents-1902125.html |access-date=25 June 2019 |website=The New Indian Express |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2021
| ''ਕੁੰਜੇਲਧੋ''
|
|
| &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Shruthi Rajanikanth does classy photo tribute to Sheela |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/malayalam/movies/news/shruthi-rajanikanth-does-classy-photo-tribute-to-sheela/articleshow/79328055.cms |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''ਵਾਘਾ''
|
| ਲਘੂ ਫਿਲਮ
|
|-
| 2022
| ''ਪਦਮ''
| ਜੌਲੀ
|
| &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Shruthi Rajanikanth: I was nervous about playing a mother in Chakkappazham, but now I feel very maternal |url=https://m.timesofindia.com/tv/news/malayalam/shruthi-rajanikanth-i-was-nervous-about-playing-a-mother-in-chakkappazham-but-now-i-feel-very-maternal/amp_articleshow/80410259.cms |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;
|-
|}

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਲਿਆਲਮ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>oawvk2uv0ja3ctgzw2p06oe9njucvyy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਾ. ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>165452</id>
    <revision>
      <id>811377</id>
      <parentid>766730</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:19:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>811377</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1068" sha1="4p39ye17ws9mgjta687hswcalojnlnf" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ.jpg|thumb]]
'''ਡਾ. ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਹੈ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
*''ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦੁਰ ਜੀਵਨ, ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ'' (ਸੰਪਾਦਨ)
*''ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ: ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਗੌਰਵ'' (ਸੰਪਾਦਨ)
*''ਅਜੋਕੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀ ਦਿਖ ਤੇ ਦਿਸ਼ਾ'' (ਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਾਲ਼ ਮਿਲ਼ ਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਪੁਸਤਕ)
*''ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰੰਗ'' (ਸੰਪਾਦਨ)
*''ਦਲਿਤ ਸਰੋਕਾਰ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਵਿਹਾਰ'' (ਕਮਲਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ਼ ਮਿਲ਼ ਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਪੁਸਤਕ)

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>4p39ye17ws9mgjta687hswcalojnlnf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>167636</id>
    <revision>
      <id>811347</id>
      <parentid>810674</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:08:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 10.jpg]] → [[File:ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811347</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8016" sha1="spfowd2aevyv6rhon6yrlxinc73r0r0" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ਨਿਰੰਜਨ ਬੋਹਾ
| image            = Niranjan Boha.jpg
| image_size       = 
| caption          = 
| birth_date       = {{Birth date|1956|09|06}}
| birth_place      = [[ਬੋਹਾ]], [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਭਾਰਤ|ਮਾਨਸਾ]]
| death_date       = 
| death_place      = 
| language         = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| education        = ਗ੍ਰੈਜੁਏਸ਼ਨ
| alma_mater       = ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਬੋਹਾ
| period           = 1956
| genre            = 
| occupation       = 
| subject          = ਕੁਲਵਕਤੀ ਲੇਖਕ
| movement         = 
| notableworks     = 
| spouse           = ਸੰਤੋਸ ਰਾਣੀ ਕੱਕੜ
| children         = 2 ਸਪੁੱਤਰ (ਨਵਨੀਤ ਕੱਕੜ, ਮਨਮੀਤ ਕੱਕੜ)
| relatives        = 
| awards           = 
| website          = 
| portaldisp       = 
}}
{{ਬੇਹਵਾਲਾ|date=ਜੂਨ 2025}}

'''ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ''' (ਜਨਮ 06 ਸਤੰਬਰ 1956) [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕੁਲਵਕਤੀ ਲੇਖਕ, ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਦਿਆਲ ਰਾਏ ਕੱਕੜ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਭਰੀਆਂ ਦੇਵੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਨਗਰ [[ਬੋਹਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਮਾਨਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਭਾਰਤ|ਮਾਨਸਾ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।

==ਮੁੱਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ==
ਨਿਰੰਜਣ ਨੇ ਸਕੂਲ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੋਹਾ ਦਾ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਦਸਵੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ ਸਾਰੀ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਤੌਰ ਤੇ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਹੁਣ ਕੁਲਵਕਤੀ ਲੇਖਕ ਹੈ।

==ਪੁਸਤਕਾਂ==
*''ਪੰਜਾਬੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ: ਵਿਸ਼ਾਗਤ ਸਰੂਪ ਤੇ ਸ਼ਿਲਪ ਵਿਧਾਨ'' (ਆਲੋਚਨਾ) 
*''ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਅਦਬੀ ਸੱਚ'' (ਵਾਰਤਕ) 
*''ਅਦਬ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ'' (ਵਾਰਤਕ) 
*''ਪਲ ਬਦਲਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ (ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)''
* ''ਪੂਰਾ ਮਰਦ ( ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ )''
* ''ਤੀਸਰੀ ਖਿੜਕੀ ( ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ''
* ''ਪਲ ਪਲ ਬਦਲਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ (ਲਘੁਕਥਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) ਅਨੁਵਾਦਕ ਯੋਗਰਾਜ ਪ੍ਰਭਾਕਰ (ਹਿੰਦੀ)''
==ਸੰਪਾਦਨ ਕਾਰਜ਼==
# ''ਬੀ. ਐਸ .ਬੀਰ. ਦਾ ਕਾਵਿ ਜਗਤ''
# ''ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਨਾਵਲ ‘ਉਜੜੇ ਖੂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਵੇਕ (ਛਪਾਈ ਅਧੀਨ )''
# ''ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ ਦੇ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਤੀਸਰੀ ਖਿੜਕੀ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ  ਪਰਤਾਂ (ਸੰਪਾਦਕ ,ਡਾ. ਰਾਜਬਿੰਦਰ ਕੌਰ) ਛਪਾਈ ਅਧੀਨ''
==ਮਾਣ ਸਨਮਾਨ==
# ਡਾ: ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਸੈਨੀ ਵਾਰਤਕ ਪੁਰਸ਼ਕਾਰ-  ਮਾਲਵਾ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਸੰਗਰੂਰ ,
# ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੱਤੋ ਯਾਗਦਾਰੀ  ਪੁਰਸਕਾਰ- ਲੇਖਕ ਪਾਠਕ ਮੰਚ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ 
# ਬਿਸਮਿਲ ਫਰੀਦਕੋਟੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਨਮਾਨ - ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਫਰੀਦਕੋਟ
# ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਵਾਰਸ ਪੁਰਸਕਾਰ -ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਚ  ਬਰੇਟਾ
# ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ  ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਯਾਦਗਾਰੀ  ਸਨਮਾਨ -.ਅਦਾਰਾ ਮਿੰਨੀ  ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
# ਮਹਿਰਮ ਪੁਰਸਕਾਰ – ਅਦਾਰਾ ਮਹਿਰਮ  ਨਾਭਾ
# ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕਾਰ ਸਿੰਗਾਰ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਅਲੋਚਨਾ ਪੁਰਸਕਾਰ -ਅਦਾਰਾ ਮਿੰਨੀ  ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
# ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਭੱਠਲ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਨਮਾਨ – ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ  ਕਾਲਾਬੂਲਾ (ਸੰਗਰੂਰ)
# ਸਰਵੋਤਮ ਰੀਵਿਊਕਾਰ ਪੁਰਸ਼ਕਾਰ - ਅਦਾਰਾ ਲੋਹਮਣੀ ਅਜੀਤਵਾਲ ( ਮੋਗਾ)
# ਲਘੂ ਕਥਾ ਸੇਵੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
# ਅਖਿਲ ਭਾਰਤੀਆਂ ਲਘੂ ਕਥਾ ਸੰਮੇਲਣ ਸਿਰਸਾ
# ਮਾਤਾ ਮਾਨ ਕੌਰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ -2021 # ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਲੇਖਕ ਮੰਚ
# ਵਿਸ਼ੇਸ਼ -[[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ]] 
# [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ]]
# ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ
# ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਹਰਿਆਣਾ
# ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ  ਸਮੇਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਾਹਿਤਕ ਅਦਾਰਿਆ ਲਈ ਅਨੇਕਾ ਖੋਜ਼ ਪਰਚੇ ਲਿਖੇ ਪੜ੍ਹੇ ।
==ਲੜੀਵਾਰ ਸਾਹਿਤਕ ਕਾਲਮ==
# ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਅਦਬੀ ਸੱਚ(ਮਾਸਿਕ ਮਹਿਰਮ)
# ਮਿੰਨੀ ਪਰਚਿਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ –ਤ੍ਰੈ ਮਾਸਿਕ ਅਣੂ
#ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਸਿਤਾਰੇ (ਤ੍ਰੈ ਮਾਸਿਕ ਅਣੂ)
# ਅਖਬਾਰੂ ਸਾਹਿਤ (ਤ੍ਰੈ ਮਾਸਿਕ ਰਿਜੂ) 
# ਸਮਕਾਲੀ ਦੀ ਡਾਇਰੀ (ਤ੍ਰੈ ਮਾਸਿਕ ਸੰਪਰਕ) 
# ਕਹਾਣੀ ਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ (ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅੱਜ ਦੀ ਅਵਾਜ਼- ਐਤਵਾਰੀ ਅੰਕ) 
# ਮਨੋ ਵਿਗਿਆਣਕ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਮੀਲ ਪੱਥਰ (ਤ੍ਰੈ ਮਾਸਿਕ ਛਿਣ)
# ਕਿਤਾਬਾ ਵ਼ੱਲ ਖੁਲ੍ਹਦੀ ਖਿੜਕੀ ( ਮਾਸਿਕ ਤਸਵੀਰ)
# ਕਿਤਾਬਾ ਵ਼ੱਲ ਖੁਲ੍ਹਦੀ ਖਿੜਕੀ(ਪੰਦਰਾਂ ਰੋਜ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰ ਕਨੇਡਾ ) 
# ਕਿਤਾਬਾਂ ਬੋਲਦੀਆਂ (ਦਸਤਾਵੇਜ਼) ਯੂ ਟਿਊਬ ਚੈਨਲ)
# ਪੱਤਰਕਾਰ – ਪਹਿਲਾਂ [[ਜਗ ਬਾਣੀ|ਜਗਬਾਣੀ]] ਹੁਣ  [[ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ|ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਂਨ]]
# 100 ਤੋਂ ਉਪਰ ਸਕੂਲਾਂ/ ਕਾਲਜ਼ਾਂ  ਵਿਚ ਨਸ਼ਾ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਸ਼ਣ
==ਤਸਵੀਰਾਂ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:Niranjan Boha 2.jpg|ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
ਤਸਵੀਰ:Niranjan Boha.png|ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
ਤਸਵੀਰ:Niranjan Boha2.jpg|thumb|ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ 2024 ਵਿੱਚ।
ਤਸਵੀਰ:ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ.jpg|thumb|ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ 2024 ਵਿੱਚ।
&lt;/gallery&gt;
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}} 
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1956]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>spfowd2aevyv6rhon6yrlxinc73r0r0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਲੀਜੀਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>168356</id>
    <revision>
      <id>811371</id>
      <parentid>807343</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T08:09:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>811371</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2783" sha1="inmd0e82n6tny2m7uqwx7s94mxormzh" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਬਲੀਜੀਤ.jpg|thumb|ਬਲੀਜੀਤ]]
'''ਬਲੀਜੀਤ''' ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੈ। ਬਲੀਜੀਤ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਮਾਰਚ 1962 ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ ਪਿੰਡ ਲਖਮੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਬਲੀਜੀਤ ਨੂੰ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਰਚਨਾ ਮੰਚ, ਜਲੰਧਰ ਪੰਜਾਬ, ਵੱਲੋਂ ਸਾਲ 2019 ਦਾ 'ਲੋਕ ਕਵੀ ਗੁਰਦਾਸ ਰਾਮ ਆਲਮ ਐਵਾਰਡ' ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਲ-2022 ਦਾ ਉਰਮਿਲਾ ਆਨੰਦ ਸਿਮਰਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਉਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 'ਨੂਣ' ਲਈ ਪ੍ਰੀਤਨਗਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੀਸਰੇ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਹਹਿ 'ਉੱਚੀਆਂ ਆਵਾਜਾਂ' ਲਈ ਸਾਲ 2023 ਦਾ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਕਨੇਡੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦਾ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ਦਾ ਢਾਹਾਂ ਪੁਰਸਕਾਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
       ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮੁਤੱਲਕ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਬੋਰਡ, ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ, ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਆਹੁਦਿਆਂ ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ  ਬਤੌਰ ਜ਼ਿਲਾ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤ ਅਫ਼ਸਰ ਫਰੀਦਕੋਟ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਏ।&lt;ref&gt;https://www.punjabijagran.com/lifestyle/sahit-and-sabhyachar-a-common-peoples-story-presented-in-a-unique-style-9218587.html&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=mediology |date=2023-03-21 |title=ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਬਲੀਜੀਤ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਉਰਮਿਲਾ ਆਨੰਦ ਪੁਰਸਕਾਰ |url=https://www.punjabitribuneonline.com/news/punjab/narrator-balijit-received-urmila-anand-award-219300/ |access-date=2023-07-29 |website=punjabitribuneonline.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

==ਕਹਾਣੀ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ==
* &quot;ਉੱਚੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ&quot; (2022)
* &quot;इबारतें&quot; (2019)
* &quot;ਇਬਾਰਤਾਂ&quot; (2010)
* &quot;ਸੌ ਗੱਲਾਂ&quot; (2006)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
https://www.punjabi-kavita.com/punjabikahani/Balijit.php{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਮਈ 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1962]]</text>
      <sha1>inmd0e82n6tny2m7uqwx7s94mxormzh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>171413</id>
    <revision>
      <id>811298</id>
      <parentid>799333</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:10:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Geetarts 02.jpg]] → [[File:ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ - 2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811298</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3952" sha1="19kdhbqg3c1an6e7gp38v174hkn87g6" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Dr. Jagdish Kaur.jpg|thumb|ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ - 2.jpg|thumb|ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ 2024 ਵਿੱਚ।]]
[[File:ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ, ਸੀਬਾ ਸਕੂਲ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਵਿਖੇ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਭਾਸ਼ਣ ਮੌਕੇ.jpg|thumb|ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ, ਸੀਬਾ ਸਕੂਲ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਵਿਖੇ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਭਾਸ਼ਣ ਮੌਕੇ]]
'''ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ''' ਇੱਕ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਖੋਜਕਾਰ ਹੈ। 

ਜਗਦੀਸ਼ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਉਚੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬੀਤੇ 30 ਸਾਲਾਂ (1993) ਤੋਂ ਅਧਿਆਪਨ ਦੇ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। 1993 ਤੋਂ 2000 ਤੱਕ ਉਹਦੇਵ ਸਮਾਜ ਕਾਲਜ ਫ਼ਾਰ ਵਿਮੈਨ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਰਹੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]], ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਖੇਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ, ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਭਾਗ (ਪੀਏਯੂ, ਲੁਧਿਆਣਾ) ਵਿੱਚ 2014 ਤੋਂ 2020 ਤੱਕ ਮੁਖੀ ਦੇ ਪਦ ਤੇ ਰਹੀ ਅਤੇ 2015 ਤੋਂ 2020 ਤੱਕ ਐਡੀਸ਼ਨਲ ਡਾਇਰੈਕਟਰ (ਸੰਚਾਰ), ਪੀਏਯੂ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਰਹੀ।  

==ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਵਾਂ==
*ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਿਸਾਨੀ ਬਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਾਣ (2021)
*ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ (ਜਪਾਨ ਵੱਸਦੇ ਕਵੀ ਪਰਮਿੰਦਰ ਸੋਢੀ ਨਾਲ ਲੰਮੀ ਮੁਲਾਕਾਤ) (2021)
*Relevance of Guru Nanak’s Teachings (ਸਹਿ ਸੰਪਾਦਕ) (2020)
*Emerging Trends in Language, Literature &amp; Folklore (ਸੰਪਾਦਕ) (2018)
*ਕੱਲੀ ਕੱਲੀ ਮੈਂ ਵੇ ਨਿਰੰਜਣਾ (ਸੰਪਾਦਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) (2015)
*ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੇਰੇ ਹਮਦਰਦ (ਕਵਿਤਾ) (2009)
*ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ : ਕਾਵਿ ਦਰਸ਼ਨ (2007)
*ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਲੂਣਾ ਦਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅਧਿਐਨ (ਖੋਜ ਅਧਿਐਨ)
*ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਦਵੰਦ (ਖੋਜ ਅਧਿਐਨ)

==ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=g4wGnpt5Yqc&amp;t=476s ਡਾ. ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ ਅਪਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸੰਚਾਰ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਧਾਰਾ ਗਰੁੱਪ ਬਾਰੇ] 
*[https://www.youtube.com/watch?v=5PQp059Ez74 ਪੰਜਾਬੀ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਕਾਨਫਰੰਸ 2012 ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ,ਡਾ.ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ]
*[https://www.youtube.com/watch?v=e_nimuZbjaQ ਪੀਏਯੂ-ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ.ਜਗਦੀਸ਼ ਕੌਰ ਭਾਰਤੀ ਹੋਣ ਬਾਰੇ, ਬੀਬੀਸੀ ਨਿਊਜ਼ ਪੰਜਾਬੀ] 
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>19kdhbqg3c1an6e7gp38v174hkn87g6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੁਰਿੰਦਰ ਰਾਮਪੁਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189095</id>
    <revision>
      <id>811330</id>
      <parentid>766694</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:50:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 09.jpg]] → [[File:ਸੁਰਿੰਦਰ ਰਾਮਪੁਰੀ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811330</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="490" sha1="3jwcthaeug0fic60n1et82gimv0rsh8" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Surinder Rampuri.jpg|thumb|ਸੁਰਿੰਦਰ ਰਾਮਪੁਰੀ]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸੁਰਿੰਦਰ ਰਾਮਪੁਰੀ.jpg|thumb|ਸੁਰਿੰਦਰ ਰਾਮਪੁਰੀ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਸੁਰਿੰਦਰ ਰਾਮਪੁਰੀ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਹਨ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>3jwcthaeug0fic60n1et82gimv0rsh8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189096</id>
    <revision>
      <id>811343</id>
      <parentid>766539</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:05:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 16.jpg]] → [[File:ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811343</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="555" sha1="30k2e9da9uuxjxau81pld8ckrtbj3n3" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Darshan Dhillon.jpg|thumb|ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ.jpg|thumb|ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ]]
'''ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>30k2e9da9uuxjxau81pld8ckrtbj3n3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਨਜੀਤ ਸੂਖਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189097</id>
    <revision>
      <id>811297</id>
      <parentid>766481</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:09:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Geetarts 01.jpg]] → [[File:ਮਨਜੀਤ ਸੂਖਮ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811297</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="333" sha1="8ktono0grv0at4zgx0czybr5x3vfc9g" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਮਨਜੀਤ ਸੂਖਮ.jpg|thumb|ਮਨਜੀਤ ਸੂਖਮ]]
'''ਮਨਜੀਤ ਸੂਖਮ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>8ktono0grv0at4zgx0czybr5x3vfc9g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਤਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189098</id>
    <revision>
      <id>811299</id>
      <parentid>766486</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:10:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Geetarts 03.jpg]] → [[File:ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਤਲਾ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811299</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="413" sha1="581f6vl6onmrvln85tnm1ncse6efcz6" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਤਲਾ.jpg|thumb|ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਤਲਾ]]
'''ਹਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਤਲਾ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>581f6vl6onmrvln85tnm1ncse6efcz6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤਲਵਿੰਦਰ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189099</id>
    <revision>
      <id>811300</id>
      <parentid>766489</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:11:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Geetarts 04.jpg]] → [[File:ਤਲਵਿੰਦਰ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811300</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="381" sha1="3myisc52jx09cnzlvewvlinjm3obvrh" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਤਲਵਿੰਦਰ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ.jpg|thumb|ਤਲਵਿੰਦਰ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ]]
'''ਤਲਵਿੰਦਰ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>3myisc52jx09cnzlvewvlinjm3obvrh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਮਰਾਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189100</id>
    <revision>
      <id>811302</id>
      <parentid>766492</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:12:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Geetarts 06.jpg]] → [[File:ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਮਰਾਲਾ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811302</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="406" sha1="1qps8vk8v2rerh5rxx6it92wai43egi" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਮਰਾਲਾ.jpg|thumb|ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਮਰਾਲਾ]]
'''ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਮਰਾਲਾ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਰੰਗਕਰਮੀ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਅਦਾਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>1qps8vk8v2rerh5rxx6it92wai43egi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189101</id>
    <revision>
      <id>811304</id>
      <parentid>766495</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:13:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Geetarts 08.jpg]] → [[File:ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811304</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="394" sha1="m9ih19wfioj2rd0ni7uctyl0i0rm2s6" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ.jpg|thumb|ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ]]
'''ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>m9ih19wfioj2rd0ni7uctyl0i0rm2s6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤਰਸੇਮ ਨੂਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189102</id>
    <revision>
      <id>811306</id>
      <parentid>766461</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:16:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Geetarts 10.jpg]] → [[File:ਤਰਸੇਮ ਨੂਰ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811306</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="292" sha1="737hl01br22xxw80vl0dahxmfbh9lui" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਤਰਸੇਮ ਨੂਰ.jpg|thumb]]
'''ਤਰਸੇਮ ਨੂਰ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਹਨ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>737hl01br22xxw80vl0dahxmfbh9lui</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਰਸ਼ਨ ਜੋਗਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189108</id>
    <revision>
      <id>811341</id>
      <parentid>767361</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:04:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 18.jpg]] → [[File:ਦਰਸ਼ਨ ਜੋਗਾ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811341</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="343" sha1="0p9g5jgnc2o8m45phyrvoal92q7xktz" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਦਰਸ਼ਨ ਜੋਗਾ.jpg|thumb|ਦਰਸ਼ਨ ਜੋਗਾ]]
'''ਦਰਸ਼ਨ ਜੋਗਾ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਗਲਪ ਲੇਖਕ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>0p9g5jgnc2o8m45phyrvoal92q7xktz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਮੇਸ਼ ਯਾਦਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189109</id>
    <revision>
      <id>811353</id>
      <parentid>767360</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:14:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 02.jpg]] → [[File:ਰਮੇਸ਼ ਯਾਦਵ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811353</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="333" sha1="c2atx16eifp7t8ggnc2vwp2s7jn48la" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਰਮੇਸ਼ ਯਾਦਵ.jpg|thumb|ਰਮੇਸ਼ ਯਾਦਵ]]
'''ਰਮੇਸ਼ ਯਾਦਵ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>c2atx16eifp7t8ggnc2vwp2s7jn48la</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਾਕੜਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189110</id>
    <revision>
      <id>811349</id>
      <parentid>767359</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:09:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 06.jpg]] → [[File:ਅਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਾਕੜਾ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811349</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="529" sha1="szfhtbq26a0y5b4te1ezsqys7edn4w7" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਅਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਾਕੜਾ.jpg|thumb|ਅਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਾਕੜਾ ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Arvinder Kaur Kakra.jpg|thumb|ਅਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਾਕੜਾ]]
'''ਡਾ. ਅਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਕਾਕੜਾ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਿਕਾ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>szfhtbq26a0y5b4te1ezsqys7edn4w7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਾ. ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਅਮਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189111</id>
    <revision>
      <id>811348</id>
      <parentid>767358</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:09:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 07.jpg]] → [[File:ਡਾ. ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਅਮਨ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811348</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="375" sha1="skulepbqp1muvnc7rkikejt0apwc5xj" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਅਮਨ.jpg|thumb|ਡਾ. ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਅਮਨ]]
'''ਡਾ. ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਅਮਨ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>skulepbqp1muvnc7rkikejt0apwc5xj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦੀਪ ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189113</id>
    <revision>
      <id>811344</id>
      <parentid>767356</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:06:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 15.jpg]] → [[File:ਦੀਪ ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811344</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="395" sha1="betb16gija504d9izv165eau3r6hoh5" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਦੀਪ ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ.jpg|thumb|ਦੀਪ ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ]]
'''ਦੀਪ ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>betb16gija504d9izv165eau3r6hoh5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹਰਮੀਤ ਆਰਟਿਸਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189114</id>
    <revision>
      <id>811342</id>
      <parentid>767355</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:05:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 17.jpg]] → [[File:ਹਰਮੀਤ ਆਰਟਿਸਟ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811342</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="393" sha1="lsqdvfd2fczhkcmwp5vmnc9bs129ogo" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਹਰਮੀਤ ਆਰਟਿਸਟ.jpg|thumb|ਹਰਮੀਤ ਆਰਟਿਸਟ]]
'''ਹਰਮੀਤ ਆਰਟਿਸਟ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟਿਸਟ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>lsqdvfd2fczhkcmwp5vmnc9bs129ogo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੁੱਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189115</id>
    <revision>
      <id>811332</id>
      <parentid>767354</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:51:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 21.jpg]] → [[File:ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੁੱਲਾ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811332</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="363" sha1="aw4zmtno7qejug9q9fothemjfoyyrt4" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੁੱਲਾ.jpg|thumb|ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੁੱਲਾ]]
'''ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੁੱਲਾ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>aw4zmtno7qejug9q9fothemjfoyyrt4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੰਗਰਾਣਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189116</id>
    <revision>
      <id>811338</id>
      <parentid>767353</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:03:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 23.jpg]] → [[File:ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੰਗਰਾਣਾ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811338</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="413" sha1="58k42yxi9jkj76epyrts91sw60i5p1p" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੰਗਰਾਣਾ.jpg|thumb|ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੰਗਰਾਣਾ]]
'''ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੰਗਰਾਣਾ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>58k42yxi9jkj76epyrts91sw60i5p1p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਲਜੀਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189117</id>
    <revision>
      <id>811337</id>
      <parentid>767352</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T17:02:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ 24.jpg]] → [[File:ਬਲਜੀਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811337</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="318" sha1="1w2mx22wgk12impup4g5ielqrapeqxx" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਬਲਜੀਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ.jpg|thumb]]
'''ਬਲਜੀਤ ਪਾਲ ਸਿੰਘ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਹਨ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>1w2mx22wgk12impup4g5ielqrapeqxx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189137</id>
    <revision>
      <id>811326</id>
      <parentid>786637</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:48:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 02.jpg]] → [[File:ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811326</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1728" sha1="g4f3297qyp9kuwmznrswbnxfpgcahy6" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ.jpg|thumb|ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ]]
'''ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲਿਖਾਰੀ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਨੇ। 

ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਲਈ ਤੰਦ ਇਹ ਵੇ- https://archive.org/details/@joga_virk?tab=uploads

ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਬੋਲ-ਮੂਰਤਾਂ ਇਸ ਤੰਦ ਨਾਲ ਸੁਣੋ-ਵੇਖੋ-  https://www.youtube.com/channel/UCcuqlzPpaMJogbwN3I6DLkg/videos?view_as=subscriber

ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਮਹੱਤਾ ਤੇ ਬੋਲੀ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀ ਖੋਜ, ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਇ ਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਭਾਖਾਈ ਹਾਲਤ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੋਥੀ 'ਭਾਖਾ ਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋਜ: ਮਾਤ ਭਾਖਾ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੈ ਸਿੱਖਿਆ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ'  ਪੰਜਾਬੀ (ਗੁਰਮੁਖੀ ਤੇ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ), ਹਿੰਦੀ, ਡੋਗਰੀ, ਤਾਮਿਲ, ਤੇਲੁਗੂ, ਕੰਨੜ, ਮੈਥਿਲੀ, ਨੇਪਾਲੀ, ਮਰਾਠੀ, ਕੋਸਲੀ, ਤੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿੱਚ https://archive.org/details/@joga_virk?tab=uploads ਪਤੇ ਤੋਂ ਮੁਖਤੀ ਹਾਸਲ ਏ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>g4f3297qyp9kuwmznrswbnxfpgcahy6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਾ. ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਪਾਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189139</id>
    <revision>
      <id>811320</id>
      <parentid>767350</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:43:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 16.jpg]] → [[File:ਡਾ. ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਪਾਲ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811320</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="367" sha1="bkzeluwegxq4x8dlxzuq06rpmm7ooed" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਪਾਲ.jpg|thumb|ਡਾ. ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਪਾਲ ]]
'''ਡਾ. ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਪਾਲ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਹਨ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>bkzeluwegxq4x8dlxzuq06rpmm7ooed</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ (ਗੀਤਕਾਰ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189140</id>
    <revision>
      <id>811312</id>
      <parentid>767349</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:36:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 22.jpg]] → [[File:ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ (ਗੀਤਕਾਰ) - 2.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811312</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="541" sha1="rldismpn4yg1rq1f7lbhh7x45yd258u" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Punjabi Writer 19.jpg|thumb|ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ (ਗੀਤਕਾਰ) - 2.jpg|thumb|ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਗੀਤਕਾਰ ਹੈ। ਸਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ ਦੇ ਚਰਚਿਤ ਗੀਤ

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਕਾਰ]]</text>
      <sha1>rldismpn4yg1rq1f7lbhh7x45yd258u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811333</id>
      <parentid>811312</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:52:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 19.jpg]] → [[File:ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ (ਗੀਤਕਾਰ).jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811333</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="579" sha1="6smihwskfsvu1r1nd3r57u2ltks8bah" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ (ਗੀਤਕਾਰ).jpg|thumb|ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ (ਗੀਤਕਾਰ) - 2.jpg|thumb|ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ 2024 ਵਿੱਚ।]]
'''ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਗੀਤਕਾਰ ਹੈ। ਸਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ ਦੇ ਚਰਚਿਤ ਗੀਤ

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਕਾਰ]]</text>
      <sha1>6smihwskfsvu1r1nd3r57u2ltks8bah</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੈਨੇਂਦਰ ਚੌਹਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189141</id>
    <revision>
      <id>811324</id>
      <parentid>767347</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:46:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 25.jpg]] → [[File:ਜੈਨੇਂਦਰ ਚੌਹਾਨ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811324</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="354" sha1="g853f7xw9vmiwrcx43h0ub0eyoyl4dh" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਜੈਨੇਂਦਰ ਚੌਹਾਨ.jpg|thumb|ਜੈਨੇਂਦਰ ਚੌਹਾਨ]]
'''ਜੈਨੇਂਦਰ ਚੌਹਾਨ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>g853f7xw9vmiwrcx43h0ub0eyoyl4dh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਣਧੀਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189142</id>
    <revision>
      <id>811323</id>
      <parentid>767346</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:45:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 31.jpg]] → [[File:ਰਣਧੀਰ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811323</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="575" sha1="bj9fy4qkuclx9fyvg5huc99pg8frugi" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਰਣਧੀਰ.jpg|thumb]]
'''ਰਣਧੀਰ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਕਵੀ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੀ ਕਾਵਿ ਕਿਤਾਬ &quot;ਖ਼ਤ ਜੋ ਲਿਖਣੋਂ ਰਹਿ ਗਏ&quot; ਲਈ [[ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] ਵੱਲੋਂ ਯੁਵਾ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ਼ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>bj9fy4qkuclx9fyvg5huc99pg8frugi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਾ. ਇੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189146</id>
    <revision>
      <id>811315</id>
      <parentid>767344</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:37:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 26.jpg]] → [[File:ਡਾ. ਇੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811315</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="370" sha1="qxlsdejanzvl3j7czh9kms1hm71tmod" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਇੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ.jpg|thumb]]
'''ਡਾ. ਇੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਹਨ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>qxlsdejanzvl3j7czh9kms1hm71tmod</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਾ. ਆਤਮ ਰੰਧਾਵਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189147</id>
    <revision>
      <id>811322</id>
      <parentid>767343</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:45:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>53128</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Punjabi Writer 30.jpg]] → [[File:ਡਾ. ਆਤਮ ਰੰਧਾਵਾ.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)</comment>
      <origin>811322</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="507" sha1="405s5efsp7rui5kgaa0pffxlexj5etj" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:ਡਾ. ਆਤਮ ਰੰਧਾਵਾ.jpg|thumb]]
'''ਡਾ. ਆਤਮ ਰੰਧਾਵਾ''' [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਹਨ। ਉਹ [[ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹਨ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]]</text>
      <sha1>405s5efsp7rui5kgaa0pffxlexj5etj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>189490</id>
    <revision>
      <id>811286</id>
      <parentid>768387</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T12:39:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meenukusam</username>
        <id>51574</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;Character&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1290673316|Alhaiya Bilaval]]&quot;</comment>
      <origin>811286</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9932" sha1="2njifmn66ji7u6lpijxyrig2miay6cy" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!ਥਾਟ 
!ਬਿਲਾਵਲ 
|-
|'''ਜਾਤੀ''' 
|'''ਸ਼ਾਡਵ-ਸਮਪੂਰਣ'''
|-
|'''ਸੁਰ''' 
|'''ਅਰੋਹ 'ਚ ਮਧ੍ਯਮ  ਵਰਜਤ ਤੇ''' 
'''ਅਵਰੋਹ 'ਚ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ ,'''
|-
|'''ਵਾਦੀ'''
|'''ਧੈਵਤ (ਧ)'''
|-
|'''ਸੰਵਾਦੀ'''
|'''ਗੰਧਾਰ(ਗ)'''
|-
|'''ਸਮਾਂ''' 
| '''ਦਿਨ ਕਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ(4 ਵਜੇ ਤੋਂ 8 ਵਜੇ ਤੱਕ)'''                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        
|-
|'''ਅਰੋਹ'''
|'''ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ''' 
|-
|'''ਅਵਰੋਹ'''
|'''ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ, ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ, ਮ ਗ ਰੇ ਸ''' 
|-
|'''ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ''' 
|'''ਦੇਵਗਿਰੀ ਬਿਲਾਵਲ''' 
'''ਸ਼ੁਕਲਾ ਬਿਲਾਵਲ''' 
'''ਕਾਕੁਭ ਬਿਲਾਵਲ'''
|}
ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ ਦਾ ਤਫ਼ਸੀਲੀ ਬਿਓਰਾ'''-'''

* ਇਹ ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ।
* ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਹੀ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਦਾ ਨਾਂ ਰਖਿਆ  ਗਿਆ ਹੈ। 
* ਇਹ ਇਕ ਉਤ੍ਰਾਂਗ੍ਵਾਦੀ ਰਾਗ ਹੈ।
* ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋਂਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਦ ਮਤਲਬ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਦ ਲਗਦੇ ਹਨ।
* ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਵਕ੍ਰ(ਟੇਢੇ) ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅਰੋਹ 'ਚ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ) ਵਰਜਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸਦੀ ਜਾਤੀ ਸ਼ਾਡਵ-ਵਕ੍ਰ ਸੰਪੂਰਨ ਵੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।  
* ਵਾਦੀ ਸੁਰ ਧ ਹੈ ਤੇ ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ ਗ ਹੈ।
* ਗਾਉਣ-ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ ਹੈ।
* ਇਸ ਦਾ ਸੁਭਾ ਸ਼ਾਂਤ ਤੇ ਉਤਸਾਹ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
* ਇਸ ਰਾਗ 'ਚ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਲਗਦੇ ਹਨ।
* ਸਿਰਫ ਅਵਰੋਹ 'ਚ ਥੋੜਾ ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

'''ਅਰੋਹ :- ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ''' 

'''ਅਵਰੋਹ:- ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ, ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ, ਮ ਗ ਰੇ ਸ''' 

'''ਪਕੜ :- ਗ ਰੇ,ਗ ਪ, ਮ ਗ ਮ ਰੇ, ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ''' 


ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲ ਤੇ ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਏ ਸੁਰ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।  

ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲ - ਸ ਗ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ 

ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ- ਸ ਗ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ, ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ, ਮ ਗ ਰੇ ਸ 

ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ  ਦਾ ਅਲਾਪ :-

* ਸ ਗ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਗ ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ 
* ਗ ਪ ਮ ਗ ਰੇ, ਗ ਪ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ ,ਮ ਗ ਮ ਰੇ ਸ -
* ਗ ਪ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ, ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ  - - ਰੇੰ ਸੰ --ਸੰ ਨੀ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ  ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸ ਸ


'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ 'ਚ ਕੁੱਛ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ:-&lt;/u&gt;'''

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!ਗੀਤ 
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ/
ਗੀਤਕਾਰ 
!ਗਾਇਕ/
ਗਾਇਕਾ 
!ਫਿਲਮ/ਸਾਲ 
|-
|ਭੋਰ ਆਈ ਗਿਆ 
ਅੰਧਿਆਰਾ 
|ਮਦਨ ਮੋਹਨ/
ਕੈਫ਼ੀ ਆਜ਼ਮੀ 
|[[ਮੰਨਾ ਡੇ]] 
ਲਕਸ਼ਮੀ  ਸ਼ੰਕਰ 
|ਬਾਵਰਚੀ/1972 
|-
|ਦਿਲ ਹੈ ਛੋਟਾ ਸਾ 
ਛੋਟੀ ਸੀ ਆਸ਼ਾ 
|[[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]]/
ਮਨੀ ਰਤ੍ਨਮ 
|ਮਿਨ੍ਮਿਨੀ 
|ਰੋਜਾ/1992 
|-
|ਸਾਰੇ ਕੇ ਸਾਰੇ ਗ ਮ ਕੋ ਲੇਕਰ ਗਾਤੇ ਚਲੇੰ 
|ਆਰ.ਡੀ.ਬਰਮਨ/
ਗੁਲਜ਼ਾਰ 
|ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ/ਆਸ਼ਾ ਭੋੰਸਲੇ 
|ਪਰਿਚਏ/1972
|-
|ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖਵਾਬ ਹੈ 
|ਸਲਿਲ ਚੋਧਰੀ/
ਸ਼ੈਲੇਂਦਰ/ਪ੍ਰੇਮ ਧਵਨ 
|ਮੁਕੇਸ਼ 
|ਜਾਗਤੇ ਰਹੋ/1956 
|-
|ਜਨ ਗਣ ਮਨ 
|ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ 
| --
| ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੌਮੀ ਗੀਤ ਹੈ ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ 'ਚ ਨਹੀਂ ਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੀਵ੍ਰ ਮ ਲਗਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਗੋਡ ਸਾਰੰਗ ਵੀ ਝਲਕਦਾ ਹੈ
|}
 
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]

== ਸੁਭਾਅ ==

ਥਾਟਃ [[ਬਿਲਾਵਲ (ਥਾਟ)|ਬਿਲਾਵਲ]]

=== ਅਰੋਹ, ਅਵਰੋਹ ਅਤੇ ਪਕੜ ===
[[ਅਰੋਹਣਾ|ਅਰੋਹ-]] ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਨੀ  ਸੰ 

ਅਵਰੋਹ- ਸੰ ਨੀ ਧ  ਨੀ ਧ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸ

ਪਕੜ-ਗ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਗ ਮ ਗ ਮ ਰੇ ਸਾਂ 

=== ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸਵਾਦੀ ===
ਵਾਦੀ- [https://tanarang.com/raag-alhaiya-bilawal/ ਧੈਵਤ]

ਸੰਵਾਦੀ- [https://tanarang.com/raag-alhaiya-bilawal/ ਗੰਧਾਰ]

ਕੋਮਲ ਸੁਰ ਨੀ (ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਵਕਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ) 

ਵਰਜਿਤ ਸਵਰਃ ਅਰੋਹਾ ਵਿੱਚ ਮ

=== ਸਬੰਧਤ ਰਾਗ ===
ਅਲਹਾਈਆ ਬਿਲਾਵਲ ਨੂੰ ਬਿਲਾਵਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਬਿਲਾਵਲ ਨੂੱ ਬਿਲਾਵਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[[ਬਿਲਾਵਲ]], [[Shuddha Bilawal|ਸ਼ੁੱਧ ਬਿਲਾਵਲ]], [[Devgiri Bilawal|ਦੇਵਗਿਰੀ ਬਿਲਾਵਲ]], [[Shukla Bilawal|ਸ਼ੁਕਲਾ ਬਿਲਾਵਲ]], ਕਾਕੂਭ ਬਿਲਾਵਲ 

=== ਸਮਾਂ ===
[https://tanarang.com/raag-alhaiya-bilawal/ ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਹਾਰ (ਸਵੇਰੇ 6 ਵਜੇ ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ)]

=== ਰਾਸ। ===
ਸ਼ਾਂਤ ਰਸ (ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ) ।</text>
      <sha1>2njifmn66ji7u6lpijxyrig2miay6cy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811287</id>
      <parentid>811286</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T12:40:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meenukusam</username>
        <id>51574</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;Character&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1290673316|Alhaiya Bilaval]]&quot;</comment>
      <origin>811287</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11464" sha1="mho8nj459ezr2g650mxh8u38gjf5asd" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!ਥਾਟ 
!ਬਿਲਾਵਲ 
|-
|'''ਜਾਤੀ''' 
|'''ਸ਼ਾਡਵ-ਸਮਪੂਰਣ'''
|-
|'''ਸੁਰ''' 
|'''ਅਰੋਹ 'ਚ ਮਧ੍ਯਮ  ਵਰਜਤ ਤੇ''' 
'''ਅਵਰੋਹ 'ਚ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ ,'''
|-
|'''ਵਾਦੀ'''
|'''ਧੈਵਤ (ਧ)'''
|-
|'''ਸੰਵਾਦੀ'''
|'''ਗੰਧਾਰ(ਗ)'''
|-
|'''ਸਮਾਂ''' 
| '''ਦਿਨ ਕਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ(4 ਵਜੇ ਤੋਂ 8 ਵਜੇ ਤੱਕ)'''                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        
|-
|'''ਅਰੋਹ'''
|'''ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ''' 
|-
|'''ਅਵਰੋਹ'''
|'''ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ, ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ, ਮ ਗ ਰੇ ਸ''' 
|-
|'''ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ''' 
|'''ਦੇਵਗਿਰੀ ਬਿਲਾਵਲ''' 
'''ਸ਼ੁਕਲਾ ਬਿਲਾਵਲ''' 
'''ਕਾਕੁਭ ਬਿਲਾਵਲ'''
|}
ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ ਦਾ ਤਫ਼ਸੀਲੀ ਬਿਓਰਾ'''-'''

* ਇਹ ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ।
* ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਹੀ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਦਾ ਨਾਂ ਰਖਿਆ  ਗਿਆ ਹੈ। 
* ਇਹ ਇਕ ਉਤ੍ਰਾਂਗ੍ਵਾਦੀ ਰਾਗ ਹੈ।
* ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੋਂਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਦ ਮਤਲਬ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਦ ਲਗਦੇ ਹਨ।
* ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਵਕ੍ਰ(ਟੇਢੇ) ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅਰੋਹ 'ਚ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ) ਵਰਜਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸਦੀ ਜਾਤੀ ਸ਼ਾਡਵ-ਵਕ੍ਰ ਸੰਪੂਰਨ ਵੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।  
* ਵਾਦੀ ਸੁਰ ਧ ਹੈ ਤੇ ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ ਗ ਹੈ।
* ਗਾਉਣ-ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ ਹੈ।
* ਇਸ ਦਾ ਸੁਭਾ ਸ਼ਾਂਤ ਤੇ ਉਤਸਾਹ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
* ਇਸ ਰਾਗ 'ਚ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਲਗਦੇ ਹਨ।
* ਸਿਰਫ ਅਵਰੋਹ 'ਚ ਥੋੜਾ ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਦ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

'''ਅਰੋਹ :- ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ''' 

'''ਅਵਰੋਹ:- ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ, ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ, ਮ ਗ ਰੇ ਸ''' 

'''ਪਕੜ :- ਗ ਰੇ,ਗ ਪ, ਮ ਗ ਮ ਰੇ, ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ''' 


ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲ ਤੇ ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਏ ਸੁਰ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।  

ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲ - ਸ ਗ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ 

ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ- ਸ ਗ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ, ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ, ਮ ਗ ਰੇ ਸ 

ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ  ਦਾ ਅਲਾਪ :-

* ਸ ਗ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਗ ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ 
* ਗ ਪ ਮ ਗ ਰੇ, ਗ ਪ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ ,ਮ ਗ ਮ ਰੇ ਸ -
* ਗ ਪ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ, ਗ ਪ ਧ ਨੀ ਸੰ  - - ਰੇੰ ਸੰ --ਸੰ ਨੀ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ  ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸ ਸ


'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ 'ਚ ਕੁੱਛ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ:-&lt;/u&gt;'''

{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!ਗੀਤ 
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ/
ਗੀਤਕਾਰ 
!ਗਾਇਕ/
ਗਾਇਕਾ 
!ਫਿਲਮ/ਸਾਲ 
|-
|ਭੋਰ ਆਈ ਗਿਆ 
ਅੰਧਿਆਰਾ 
|ਮਦਨ ਮੋਹਨ/
ਕੈਫ਼ੀ ਆਜ਼ਮੀ 
|[[ਮੰਨਾ ਡੇ]] 
ਲਕਸ਼ਮੀ  ਸ਼ੰਕਰ 
|ਬਾਵਰਚੀ/1972 
|-
|ਦਿਲ ਹੈ ਛੋਟਾ ਸਾ 
ਛੋਟੀ ਸੀ ਆਸ਼ਾ 
|[[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]]/
ਮਨੀ ਰਤ੍ਨਮ 
|ਮਿਨ੍ਮਿਨੀ 
|ਰੋਜਾ/1992 
|-
|ਸਾਰੇ ਕੇ ਸਾਰੇ ਗ ਮ ਕੋ ਲੇਕਰ ਗਾਤੇ ਚਲੇੰ 
|ਆਰ.ਡੀ.ਬਰਮਨ/
ਗੁਲਜ਼ਾਰ 
|ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ/ਆਸ਼ਾ ਭੋੰਸਲੇ 
|ਪਰਿਚਏ/1972
|-
|ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਖਵਾਬ ਹੈ 
|ਸਲਿਲ ਚੋਧਰੀ/
ਸ਼ੈਲੇਂਦਰ/ਪ੍ਰੇਮ ਧਵਨ 
|ਮੁਕੇਸ਼ 
|ਜਾਗਤੇ ਰਹੋ/1956 
|-
|ਜਨ ਗਣ ਮਨ 
|ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ 
| --
| ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੌਮੀ ਗੀਤ ਹੈ ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਰਾਗ ਅਲ੍ਹੈਯਾ ਬਿਲਾਵਲ 'ਚ ਨਹੀਂ ਏ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੀਵ੍ਰ ਮ ਲਗਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਗੋਡ ਸਾਰੰਗ ਵੀ ਝਲਕਦਾ ਹੈ
|}
 
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]

== ਸੁਭਾਅ ==

ਥਾਟਃ [[ਬਿਲਾਵਲ (ਥਾਟ)|ਬਿਲਾਵਲ]]

=== ਅਰੋਹ, ਅਵਰੋਹ ਅਤੇ ਪਕੜ ===
[[ਅਰੋਹਣਾ|ਅਰੋਹ-]] ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਨੀ  ਸੰ 

ਅਵਰੋਹ- ਸੰ ਨੀ ਧ  ਨੀ ਧ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸ

ਪਕੜ-ਗ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਗ ਮ ਗ ਮ ਰੇ ਸਾਂ 

=== ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸਵਾਦੀ ===
ਵਾਦੀ- [https://tanarang.com/raag-alhaiya-bilawal/ ਧੈਵਤ]

ਸੰਵਾਦੀ- [https://tanarang.com/raag-alhaiya-bilawal/ ਗੰਧਾਰ]

ਕੋਮਲ ਸੁਰ ਨੀ (ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਵਕਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ) 

ਵਰਜਿਤ ਸਵਰਃ ਅਰੋਹਾ ਵਿੱਚ ਮ

=== ਸਬੰਧਤ ਰਾਗ ===
ਅਲਹਾਈਆ ਬਿਲਾਵਲ ਨੂੰ ਬਿਲਾਵਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਬਿਲਾਵਲ ਨੂੱ ਬਿਲਾਵਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[[ਬਿਲਾਵਲ]], [[Shuddha Bilawal|ਸ਼ੁੱਧ ਬਿਲਾਵਲ]], [[Devgiri Bilawal|ਦੇਵਗਿਰੀ ਬਿਲਾਵਲ]], [[Shukla Bilawal|ਸ਼ੁਕਲਾ ਬਿਲਾਵਲ]], ਕਾਕੂਭ ਬਿਲਾਵਲ 

=== ਸਮਾਂ ===
[https://tanarang.com/raag-alhaiya-bilawal/ ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਹਾਰ (ਸਵੇਰੇ 6 ਵਜੇ ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ)]

=== ਰਾਸ। ===
ਸ਼ਾਂਤ ਰਸ (ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ) ।

== ਸੁਭਾਅ ==

ਥਾਟਃ [[ਬਿਲਾਵਲ (ਥਾਟ)|ਬਿਲਾਵਲ]]

=== ਅਰੋਹ, ਅਵਰੋਹ ਅਤੇ ਪਕੜ ===
[[ਅਰੋਹਣਾ|ਅਰੋਹ-]] ਸ ਰੇ ਗ ਪ ਧ ਨੀ  ਸੰ 

ਅਵਰੋਹ- ਸੰ ਨੀ ਧ  ਨੀ ਧ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸ

ਪਕੜ-ਗ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਰੇ ਗ ਪ ਮ ਗ ਮ ਗ ਮ ਰੇ ਸਾਂ 

=== ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸਵਾਦੀ ===
ਵਾਦੀ- [https://tanarang.com/raag-alhaiya-bilawal/ ਧੈਵਤ]

ਸੰਵਾਦੀ- [https://tanarang.com/raag-alhaiya-bilawal/ ਗੰਧਾਰ]

ਕੋਮਲ ਸੁਰ ਨੀ (ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਵਕਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ) 

ਵਰਜਿਤ ਸਵਰਃ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਮ

=== ਸਬੰਧਤ ਰਾਗ ===
ਅਲਹਾਈਆ ਬਿਲਾਵਲ ਨੂੰ ਬਿਲਾਵਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਬਿਲਾਵਲ ਨੂੱ ਬਿਲਾਵਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[[ਬਿਲਾਵਲ]], [[Shuddha Bilawal|ਸ਼ੁੱਧ ਬਿਲਾਵਲ]], [[Devgiri Bilawal|ਦੇਵਗਿਰੀ ਬਿਲਾਵਲ]], [[Shukla Bilawal|ਸ਼ੁਕਲਾ ਬਿਲਾਵਲ]], ਕਾਕੂਭ ਬਿਲਾਵਲ 

=== ਸਮਾਂ ===
[https://tanarang.com/raag-alhaiya-bilawal/ ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਹਾਰ (ਸਵੇਰੇ 6 ਵਜੇ ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ)]

=== ਰਸ। ===
ਸ਼ਾਂਤ ਰਸ (ਸ਼ਾਂਤੀਪੂਰਨ) ।</text>
      <sha1>mho8nj459ezr2g650mxh8u38gjf5asd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਗ ਹਮੀਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>190347</id>
    <redirect title="ਹਮੀਰ" />
    <revision>
      <id>811295</id>
      <parentid>771253</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T15:04:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meenukusam</username>
        <id>51574</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;Film Songs&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1288839292|Hameer]]&quot;</comment>
      <origin>811295</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4403" sha1="cmtjj6kcal4i0bvrfvwpop9vik51t72" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਹਮੀਰ]]

== ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ  ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਗੀਤ.
!ਫ਼ਿਲਮ
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ
!ਗਾਇਕ
|-
|ਐਨ ਉਈਰ ਥੋਝੀ
|ਕਰਨਨ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ-ਰਾਮਮੂਰਤੀ
|[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਉਦਾਲੁਕੂ ਉਈਰ ਕਵਲ
|ਮਨਪਨਥਲ
|ਪੀ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ
|-
|ਕੰਨੀਜੰਥਾ
|ਐਨੀਪਾਡੀਗਲ
|ਕੇ. ਵੀ. ਮਹਾਦੇਵਨ
|[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਚੰਦਰੋਦਯਮ ਓਰੂ ਪੇਨਾਨਾਥੋ
|ਚੰਧਰੋਧਯਮ
| rowspan=&quot;3&quot; |ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ
|ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਵੇਲਾਈਕਾਮਾਲਾਥੀਲੀ
|ਗੌਰੀ ਕਲਿਆਣਮ
|ਸੂਲਾਮੰਗਲਮ ਰਾਜਲਕਸ਼ਮੀ
|-
|ਕਾਲੁਕੂ ਕੀਜ਼ੇ ਨਲੂਵੁਥੂ
|ਸਿਲੰਬੂ
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਨੇਟਰੂ ਪਾਰਥਾਥੋ
|ਐਨ ਕਨਵਰ
|ਐਸ. ਪੀ. ਵੈਂਕਟੇਸ਼
|-
|ਯੇਰੀਇਲ ਓਰੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰੋਜਾ
(ਰਾਗਮਾਲਿਕਾਃ ਕੇਦਾਰ/ਹਮੀਰਕਲਿਆਨੀ, ਵਲਾਜੀਆ) 
|ਮਦਨਮਾਲੀਗਾਈ
|ਐਮ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸਨ
|[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ|ਪੀ. ਸੁਸੀਲਾ]], [[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]]
|-
|ਕਾਈਇਲ ਵੀਨਾਈ
|ਵੀਅਤਨਾਮ ਬਸਤੀ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਇਲੈਅਰਾਜਾ
|[[ਬੰਬੇ ਜੈਯਾਸ਼੍ਰੀ|ਬੰਬੇ ਜੈਸ਼੍ਰੀ]]
|-
|ਇਨੀਮਲ ਨਾਲਮ
|ਇਰਾਵੂ ਪੁੱਕਲ
|[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਨੀਲਾ ਕੈਕੀਰਾਧੂ
|ਇੰਦਰਾ
| rowspan=&quot;4&quot; |[[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]]
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਹਰੀਨੀ (ਗਾਇਕਾ)|ਹਰੀਨੀ]]
|-
|ਮਲਾਰਗਲ ਮਲਾਰਗਲ
(ਸ਼ੇਡਜ਼ ਆਫ਼ ਸਾਰਾਵਤੀ ਅਤੇ ਹਮੀਰਕਲਿਆਨੀ) 
|ਪਿਆਰ ਪੰਛੀ
|[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]], [[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]]
|-
|ਸਵਾਸਮੇ ਸਵਾਸਮੇ
(ਰਾਗਮਾਲਿਕਾਃ ਕੇਦਾਰ/ਹਮੀਰਕਲਿਆਨੀ, ਮਾਨਦਾ) 
|ਤਦਾਲੀ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ]]
|-
|ਕਨਵਾ ਇਲੈ ਕਟਰਾ
|ਰਤਚਗਨ
|ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ
|-
|ਮੁਰਲੀ ਮੋਘਾ
|ਗਲੱਟਾ ਕਲਿਆਣਮ
|ਹਰੀਚਰਣ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਮਾਨਸੁਕੁਲ
|ਕਲਿਆਣ ਅਗਾਥੀਗਲ
|ਵੀ. ਐਸ. ਨਰਸਿਮਹਨ
|ਰਾਜ ਸੀਤਾਰਮਨ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਇਰੂਵਥੂ ਵਾਯਥੂ ਵਰਈ
|ਕੰਨੋਡੂ ਕਾਨਬਾਥੈਲਮ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਦੇਵਾ
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਪੀਰੀਵੈਲਮ
|ਸੂਰੀ
|ਹਰੀਸ਼ ਰਾਘਵੇਂਦਰ, [[ਚਿਨਮਈ]]
|}

=== ਭਾਸ਼ਾਃ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ===

* ਫਿਲਮ ਲਾਹੌਰ (1949) ਦਾ ਗੀਤ 'ਦੁਨੀਆ ਹਮਾਰੇ ਪਿਆਰ ਕੀ', ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੀਵਾਨ ਅਤੇ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।
* ਫਿਲਮ [[ਕੋਹਿਨੂਰ]] ਦਾ ਗੀਤ, 'ਮਧੂਬਨ ਮੇਂ ਰਾਧਿਕਾ ਨਾਚੇ ਰੇ', ਹਮੀਰ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
* ਵਸੰਤ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਮਰਾਠੀ ਫਿਲਮ 'ਬਾਇਕੋਚਾ ਭਾਊ' ਲਈ ਇੱਕ ਗੀਤ 'ਗਾ ਰੇ ਕੋਕਿਲਾ, ਗਾ' ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜੋ 'ਹਮੀਰ' ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ ਨੇ ਗਾਇਆ ਸੀ।</text>
      <sha1>cmtjj6kcal4i0bvrfvwpop9vik51t72</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਵਰੋਹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191453</id>
    <revision>
      <id>811293</id>
      <parentid>776288</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T14:54:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meenukusam</username>
        <id>51574</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;Examples&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1261348743|Avarohana]]&quot;</comment>
      <origin>811293</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3734" sha1="kwhofx0kfvmjy0cxdjh1giepch5ox0w" xml:space="preserve">
{{Indian classical music}}

ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਵਰੋਹਣ, ਅਵਰੋਹਣਮ ਜਾਂ ਅਵਰੋਹ, ਕਿਸੇ ਵੀ [[ਰਾਗ]] ਦਾ ਉਤਰਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ। ਸੁਰ  ਉੱਪਰਲੇ ਪਿਚ ਯਾਨੀ ਤਾਰ ਸ਼ਡਜ ਜਾਂ ਸੰ  ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੀ ਪਿੱਚ ਵਿੱਚ ਉਤਰਦੇ ਹਨ, ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਟੇਢੇ (ਵਕਰ) ਢੰਗ ਨਾਲ।

== ਉਦਾਹਰਣਾਂ ==
[[ਆਸਾਵਰੀ]]-[[ਥਾਟ]] ਦੇ ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਦੇ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਵਾਦੀ-ਸੰਵਾਦੀ  ਰੇ -ਪ ਦੇ ਨਾਲ ਤੇ ਅਵਰੋਹ  ਵਿੱਚ ਰੇੰ ਨੀ ਸ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; -&lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਪ -ਮ ਪ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; -ਮ ਰੇ ਸ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧੈਵਤ ਅਤੇ ਗੰਧਾਰ ਉੱਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਹੈ।

ਮਲਹਾਰੀ ਵਿੱਚ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ 15ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਮਯਾਮਾਲਵਗੌਲਾ ਦਾ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹੈ, ਦੇ  ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ ਧ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸ। ਇਸ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਵਰਣਨ ਲਈ [[ਸੁਰ|ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ]] ਵੇਖੋ।

ਰਾਗ ਸਹਾਨਾ ਵਿੱਚ,ਜਿਹੜਾ ਕਿ  28ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹੈ ਦੇ  ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ ਨੀ ਧ ਪ ਮ ਗ ਮ ਰੇ ਗ ਰੇ ਸ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਵਾਲੇ ਸੁਰ ਹਨ (ਦੱਤੂ ਵਾਂਗ। ਇਹ ਰਾਗ ਦੀ ਪੂਰੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਹਾਨਾ ਸੁਣਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਰਾਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਗ]]

== ਉਦਾਹਰਣਾਂ ==

ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਜਿਹੜਾ ਕਿ [[ਆਸਾਵਰੀ]]-[[ਥਾਟ|ਥਾਟ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ]] ਵਾਦੀ-ਸੰਵਾਦੀ ਰੇ-ਪ ਹਨ, ਦਾ ਅਵਰੋਹ ਰੇਂ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਸੰ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਪ , ਮ ਪ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਰੇ ਸ   ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧੈਵਤ ਅਤੇ ਗੰਧਾਰ ਨੂੰ ਅੰਦੋਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।


[[ਮਲਹਾਰੀ]] ਵਿੱਚ, ਜੋ ਕਿ 15ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਮਯਾਮਾਲਵਗੌਲਾ ਦਾ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹੈ, ਦਾ ਅਵਰੋਹ ਸ ਧ''1 ਪ  ਮ1 ਗ 2 ਰੇ 1 ਸ''  ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਵਰਣਨ ਲਈ [[ਸੁਰ|ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ]] ਵੇਖੋ।

[[ਸਹਾਨਾ (ਰਾਗ)|ਸਾਹਾਨਾ]] ਵਿੱਚ, 28ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ [[ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਰਾਗ|ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ, ਅਵਰੋਹ ''S ਨੀ 2 ਧ 2 ਪ  ਮ 1 ਗ 3 ਮ 1 ਰੇ 2 ਗ 3 ਰੇ 2 ਸ''  ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿੱਚ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਸੁਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ (ਦੱਤੂ ਵਾਂਗ। ਇਹ ਰਾਗ ਦੀ ਪੂਰੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਹਾਨਾ ਸੁਣਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਰਾਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।</text>
      <sha1>kwhofx0kfvmjy0cxdjh1giepch5ox0w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਯਮੁਨਕਲਿਆਣੀ ਰਾਗ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>194485</id>
    <revision>
      <id>811292</id>
      <parentid>791438</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T14:30:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meenukusam</username>
        <id>51574</id>
      </contributor>
      <comment>Created by translating the section &quot;Compositions&quot; from the page &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1295673390|Yamunakalyani]]&quot;</comment>
      <origin>811292</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19137" sha1="8px9ha4fhnrz62ilb8b82csa15vmjnk" xml:space="preserve">{{unreferenced}}    {{Notelist}}

'''ਯਮੁਨਕਲਿਆਣੀ''' 65ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ, ਮੇਚਕਲਿਆਣੀ ਦਾ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;raganidhi&quot;&gt;{{Cite book|location=Madras}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ, ਸ਼ਿੰਗਾਰ,ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਰਸ ਦਾ ਅਸਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

== ਰਾਗ ਲਕਸ਼ਨ ==
ਯਮੁਨਕਲਿਆਣੀ/ਯਮਨ ਕਲਿਆਣ/ਯਮਨ ਕਲਿਅਣੀ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਭਾਸ਼ਂਗਾ ਰਾਗ ਹੈ।ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤੀਨੀ ਰਾਗਃ ਯਮਨ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਕਰਨਾਟਕੀ ਰੂਪਾਂਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈਃ

* ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਮ2 ਪ ਧ2 ਸੰ [c] 
* ਅਵਰੋਹਣ: ਸੰ ਧ2 ਪ ਮ2 ਗ3 ਰੇ2 ਸ [d] 

ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ, ਚੱਤੂਸਰਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਪੰਚਮ, ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ, ਚੱਤੂਸਰਤੀ ਧੈਵਤਮ, ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸ਼ੁੱਧ ਮਧਿਅਮ ਅਵਰੋਹਣ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਅਵਰੋਹਣ ਨੂੰ ਗ3 ਅਤੇ ਰੇ2 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮ1 ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;raganidhi2&quot;&gt;{{Cite book|location=Madras}}&lt;/ref&gt;

ਜੀਵ ਸਵਰ ਹਨ-ਰੇ, ਗ, ਮ, ਧ ਅਤੇ ਨੀ।

ਸ, ਗ, ਪ ਅਤੇ ਨੀ ਗ੍ਰਹਿ ਸਵਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮ1 ਇੱਕ ਬਾਹਰੀ ਸੁਰ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਰੰਜਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਨੀ ਧ ਨੀ ਰੇ - ਨੀ ਰੇ ਨੀ ਗ- ਧ ਨੀ ਰੇ ਗ - ਪ ਮ ਰੇ ਗ ਰੇ- ਗ ਸ ਨੀ ਰੇ ਸ ਹੈ ।

ਕੁਝ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਿਸਮ, ਸ਼ਾਡਵ-ਸ਼ਾਡਵ ਸਕੇਲ ਦੇ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈਃ&lt;ref name=&quot;raganidhi&quot;&gt;{{Cite book|location=Madras}}&lt;/ref&gt;

* ਅਰੋਹਣਃ  ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਮ2 ਗ3 ਧ2 ਨੀ3 ਧ2 ਸੰ [a] 
* ਅਵਰੋਹਣ : ਸੰ ਨੀ3 ਧ2 ਪ ਮ2 ਗ3 ਮ1 ਰੇ2 ਸ [b] 

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਜੰਬੂਪਥੇ, ਜੋ ਕਿ ਰੂਪਕ ਤਾਲ ਵਿੱਚ  ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਯਮੁਨਕਲਯਾਨੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ ਵਿਆਸਤਿਰਥ ਦੁਆਰਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨੀ ਬੇਗਨੇ, ਅੰਨਾਮਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਭਵਯਾਮੀ ਗੋਪਾਲਮ, ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਬ੍ਰਹਮੇਂਦਰ ਦੁਆਰਾ ਪੀਬਾਰੇ ਰਾਮਰਸਮ, ਭਦਰਚਲ ਰਾਮਦਾਸੁ ਦੁਆਰਾ ਓ ਰਾਮ ਨੀ ਨਾਮਾ, [[ਤੁਲਸੀ ਦਾਸ|ਸੰਤ ਤੁਲਸੀਦਾਸ]] ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਕ੍ਰਿਪਲੂ, [[ਤਿਆਗਰਾਜ]] ਦੁਆਰਾ ਹਰੀਦਾਸੁਲੂ ਅਤੇ [[ਕੰਨੜ|ਕੰਨਡ਼]] ਵਿੱਚ ਵਿਜੈਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਕਦਨਾ ਵਤਸਵ ਹਰੀ, [[Prasanna Venkata Dasaru|ਪ੍ਰਸੰਨਾ ਵੈਂਕਟ ਦਾਸਾਰੂ]] ਦੁਆਰਾ ਬਿਡੇਨੋ ਨਿਨੰਗਰੀ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਾਸਭਾ (1966 ਵਿੱਚ ਮੈਤਰੀਮ ਭਜਥਮ) ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜੋ ਭਜਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਕੰਚੀ ਪੇਰੀਆਵ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਮਾ (ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸੁਬਲਕਸ਼ਮੀ) ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਭਜਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਰਾਗਮ ਨੂੰ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ ==

=== ਤਮਿਲ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਗੀਤ.
!ਫ਼ਿਲਮ
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ
!ਗਾਇਕ
|-
|ਧੀਨਾ ਕਰੁਣਾਕਰਣੇ
|ਤਿਰੂਨੀਲਕੰਤਰ
|ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ
|ਐਮ. ਕੇ. ਤਿਆਗਰਾਜ ਭਾਗਵਤਰ
|-
|ਸਿੰਧਨਾਈ ਸੇਈ ਮਾਨਾਮੇ
|ਅੰਬਿਕਾਪਤੀ
|ਜੀ. ਰਾਮਨਾਥਨ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ
|-
|ਏਨਾਰੂਮਾਈ ਕਾਦਲੀਕੂ ਵੇਨੀਲੇਵ
|ਏਲਾਰਮ ਇਨੱਟੂ ਮੰਨਾਰ
|ਟੀ. ਜੀ. ਲਿੰਗੱਪਾ
|-
|ਵੇਨੀਲਾ ਵਨੀਲ ਵਰੂਮ
|ਮਨੀਪੂ
|ਐੱਸ. ਐੱਮ. ਸੁਬੱਈਆ ਨਾਇਡੂ
|ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਮੰਨਵਨ ਵੰਦਨਾਦੀ
|ਤਿਰੂਵਰੂਚੇਲਵਰ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਕੇ. ਵੀ. ਮਹਾਦੇਵਨ
|[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਨਾਨ ਅਨੂਪੁਵਾਧੂ
|ਪੇਸਮ ਧੇਵਮ
| rowspan=&quot;3&quot; |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ
|-
|ਕਾਨ ਪੋਨਾ ਪੋਕਿਲ
|ਪਨਾਮ ਪਡੈਥਾਵਨ
| rowspan=&quot;9&quot; |ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ-ਰਾਮਮੂਰਤੀ
|-
|ਨਾਨ ਏਨਾ ਸੋਲੀਵਿਟਨ
| rowspan=&quot;2&quot; |''ਬੇਲ ਪਾਂਡਿਆ''
|-
|ਅਥਿੱਕਈ ਕਾਈ ਕਾਈ
|ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, ਪੀ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]], [[ਕੇ ਜਮੁਨਾ ਰਾਣੀ|ਕੇ. ਜਮੁਨਾ ਰਾਣੀ]]
|-
|ਇੰਦਾ ਮੰਦਰਥਿਲ ਓਡੀ ਵਰੂਮ
|ਪੁਲਿਸਕਰਨ ਮਗਲ
|ਪੀ. ਬੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ, ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਕਲਾਈਮੰਗਾਈ ਉਰੁਵਮ ਕੰਡੂ
|ਮੈਗਨੀ ਕੇਲ
|ਸਿਰਕਾਜ਼ੀ ਗੋਵਿੰਦਰਾਜਨ, ਐਮ. ਐਲ. ਵਸੰਤਕੁਮਾਰੀ
|-
|ਮੁਗਥਿਲ ਮੁਗਾਮ ਪਾਰਕਲਮ
|ਥੰਗਾ ਪਧੂਮਾਈ
|ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, [[ਪੀ. ਲੀਲਾ]]
|-
|ਵੇਟਕਾਮਾਈ ਇਰੁਕੁਧਾਡੀ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਪਾਰ ਮਗਾਲੇ ਪਾਰ
|[[ਪੀ. ਲੀਲਾ]], ਸੂਲਾਮੰਗਲਮ ਰਾਜਲਕਸ਼ਮੀ
|-
|ਪਾਰ ਮਗਾਲੇ ਪਾਰ
|ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ
|-
|ਮਾਲਾਈ ਸੂਦੁਮ ਮਨਨਾਲ
|ਨਿਚਯਾ ਥਾਮਬੂਲਮ
|[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਈਸਾਕੀਤਲ ਪੁਵੀ
|ਥਾਵਪੁਧਲਵਨ
| rowspan=&quot;7&quot; |ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ
| rowspan=&quot;3&quot; |ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ
|-
|ਮਧੁਰਾਇਲ ਪਰਾਂਠਾ
|ਪੂਵਾ ਥਲਾਈਆ
|-
|ਕੇਟਾਧੂਮ ਕੋਡੁਪਵਾਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ
|ਦੇਵਾ ਮਗਨ
|-
|ਚਿਥਿਰਾਈ ਮਾਧਮ
|ਰਮਨ ਏਥਨਾਈ ਰਾਮਾਨਦੀ
|[[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਕੰਨਨ ਵੰਧਨ
|ਰਾਮੂ
|ਸੀਰਕਾਝੀ ਗੋਵਿੰਦਰਾਜਨ, ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ
|-
|ਅਜ਼ਾਗੇਨਮ ਓਵੀਅਮ
|ਉਰੂੱਕੂ ਉਜ਼ਾਈਪਵਨ
|[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]], [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ]]
|-
|ਵਰੁਵਾਨ ਵਾਦਿਵੇਲਨ
|ਵਰੁਵਨ ਵਾਦਿਵੇਲਨ
|[[ਵਾਣੀ ਜੈਰਾਮ]]
|-
|ਫਿਰ ਸਿੰਧੂਥੇ
|ਪੋਨੁਕ੍ਕੂ ਥੰਗਾ ਮਨਸੂ
|ਜੀ. ਕੇ. ਵੈਂਕਟੇਸ਼
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਵੇਲਾਈ ਪੁਰਾ ਓਨਰੂ
|ਪੁਥੁਕਾਵਿਥਾਈ
| rowspan=&quot;19&quot; |ਇਲੈਅਰਾਜਾ
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]], ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਕੰਨਾਲੇ ਕਦਲ ਕਵਿਤਾਈ
|ਅਥਮ
|-
|ਜਾਨੀ ਜਾਨੀ
|ਥਾਈ ਮੂਕਾਮਬਕਾਈ
|ਇਲੈਅਰਾਜਾ
|-
|ਨਥੀਇਲ ਆਦੁਮ
|ਕਾਧਲ ਓਵੀਅਮ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ, ਦੀਪਨ ਚੱਕਰਵਰਤੀ
|-
|ਦੇਵਨ ਥਾਂਥਾ ਵੀਨਾਈ
|ਉੱਨਈ ਨਾਨ ਸੰਥੀਥੇਨ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ (ਸੋਲੋ ਵਰਲ (ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ) (ਡੁਏਟ ਵਰਲ) 
|-
|ਓਰੂ ਵਨਵਿਲ ਪੋਲ
|ਕੈਟਰੀਨਿਲੇ ਵਰੂਮ ਗੀਤਮ
|ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ, ਐਸ. ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਦੇਵਨ ਕੋਵਿਲ ਦੀਪਮ ਓਂਦਰੁ
|ਨਾਨ ਪਾਦਮ ਪਾਦਲ
|ਐੱਸ. ਐੱਨ. ਸੁਰੇਂਦਰ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀ[[ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ]]
|-
|ਆਰਾਰੋ ਆਰਾਰੋ
|ਆਨੰਦ
|[[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]]
|-
|ਮਲਾਇਯੋਰਮ ਮੇਈਲ
|ਓਰੁਵਰ ਵਾਜ਼ੂਮ ਆਲਯਮ
|ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਸਿਰੂ ਕੂਟਾਇਲ ਉੱਲਾ
|ਪਾਂਡੀ ਨੱਟੂ ਥੰਗਮ
|[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]], ਮਨੋਮਾਨੋ
|-
|ਨਾਨ ਐਮਬਾਥੂ ਨੀ ਅਲਾਵਾ
|ਸੂਰ ਸਮਹਾਰਮ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਅਰੁਣਮੋਝੀ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ]]
|-
|ਓਦਾਈ ਕੁਇਲ ਓਰੂ
|ਥਾਲੱਟੂ ਪਡਵਾ
|-
|ਅੰਮਾ ਐਂਡਰੂਜ਼ਾਕਥਾ
|ਮਾਨਨ
| rowspan=&quot;2&quot; |[[ਕੇ ਜੇ ਯੇਸੂਦਾਸ|ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ]]
|-
|ਕਲਾਇਵਾਨੀਏ
|ਸਿੰਧੂ ਭੈਰਵੀ
|-
|ਯਾਮੂਨਾਈ ਆਤ੍ਰੀਲੇ
|ਤਲਪਤੀ
|ਮਿਤਾਲੀ ਬੈਨਰਜੀ ਭਾਵਮਿਕ
|-
|ਕਾਟਰਿਲ ਵਰੂਮ ਗੀਥਮ
|ਓਰੂ ਨਾਲ ਓਰੂ ਕਨਾਵੂ
|ਇਲੈਅਰਾਜਾ, [[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]], [[ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ]], [[ਭਵਾਥਾਰਿਨੀ|ਭਵਥਾਰਿਨੀ]]
|-
|ਯਾਰ ਵੀਟਿਲ ਰੋਜਾ
|ਇਦਯਾ ਕੋਵਿਲ
| rowspan=&quot;4&quot; |ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ
|-
|ਵੰਥਲ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ
|ਉਯਾਰੰਧਾ ਉੱਲਮ
|-
|ਵਿਜ਼ੀਗਲ ਮੀਨੋ
|ਰਾਗੰਗਲ ਮਾਰੂਵਾਥਿੱਲਾਈ
|-
|ਅਜ਼ਹ ਕਦਲਿਲ
|ਰਾਗਮ ਥੀਡਮ ਪੱਲਵੀ
|ਟੀ. ਰਾਜਿੰਦਰ
|-
|ਪਸਾਮਾਲੇਅਰ
|ਨੀਥੀਬਤੀ
|ਗੰਗਾਈ ਅਮਰਨ
|ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ, [[ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ|P.Susheela]]
|-
|ਓਮ ਗਣਪਤੀਏ ਗਣਪਤੀਏ
|ਮਾਰੁਮਗਲ
|ਚੰਦਰਬੋਸ
|[[ਵਾਣੀ ਜੈਰਾਮ]] ਅਤੇ ਕੋਰਸ
|-
|ਵਰਗਾ ਨਧੀਕਰਾਇਯੋਰਮ
|ਸੰਗਮਮ
| rowspan=&quot;9&quot; |[[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]]
|[[ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਾਦੇਵਨ]]
|-
|ਅਜ਼ਗੂ ਨਿਲਾਵੇ
|ਪਵਿੱਤਰਾ
|[[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਐਥਨ ਵਨੀਲ
|ਕਦਲ ਵਾਇਰਸ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਸਵਰਨਲਥਾ|ਸਵਰਨਾਲਥਾ]] (ਸਿਰਫ ਹਮਿੰਗ) 
|-
|ਕਦਲ ਨਿਆਗਰਾ
|ਐਨ ਸਵਾਸਾ ਕਾਤਰੇ
|ਪਲੱਕਡ਼ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ, [[ਹਰੀਨੀ (ਗਾਇਕਾ)|ਹਰੀਨੀ]], ਅੰਨੁਪਾਮਾ[[ਅਨੁਪਮਾ (ਗਾਇਕਾ)|ਅੰਨੂਪਾਮਾ]]
|-
|ਨੀਥਨ ਐਨ ਦੇਸੀਆ ਗੀਤਮ
|ਪਾਰਥਲੇ ਪਰਵਸਮ
|ਪੀ. ਬਲਰਾਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਸ਼ਕਤੀ ਕੋਡੂ
|ਬਾਬਾ ਜੀ।
|ਕਾਰਤਿਕ
|-
|ਮੇਥੁਵਾਗਾਥਨ
|ਕੋਚਾਡਾਈਆਨ
|ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ]]
|-
|ਐ ਮਾਨਬੁਰੂ ਮੰਗਯੇ
|ਗੁਰੂ ਜੀ।
|ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ, ਸੁਜਾਤਾ ਮੋਹਨ, [[ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ]]
|-
|ਯਾਰੂਮੀਲਾ ਥਾਨੀਆਰੰਗਿਲ
|ਕਵੀਆ ਥਲਾਈਵਨ
|[[ਸ਼ਵੇਤਾ ਮੋਹਨ]], ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ
|-
|ਕੈਥਲ ਐਨਮ ਕੀਰਥਾਨਮ
|ਐਨ ਆਸਾਈ ਰਸਤਹੀ
|ਡਾ. ਚੰਦੀਲਿਆਨ
|ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਮੁਧਨ ਮੁਧਲਿਲ
|''... ਆਹ!''
| rowspan=&quot;3&quot; |ਦੇਵਾ
|[[ਹਰੀਹਰਨ (ਗਾਇਕ )|ਹਰੀਹਰਨ]], [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਗੋਕੁਲਾਥੂ ਕੰਨਾ
|ਗੋਕੁਲਾਥਿਲ ਸੀਥਾਈ
|ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]], ਦੇਵਾ
|-
|ਐਥਨ ਯੂਅਰ ਐਥਨ ਯੂਇਰ
|ਉਨਾਰੂਗੇ ਨਾਨ ਇਰੂੰਧਲ
|ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਰਾਜ, [[ਕੇ.ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ|ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ]]
|-
|ਕੈਟਰੀਨ ਮੋਝੀ
|ਮੋਝੀ
| rowspan=&quot;3&quot; |ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ
|ਬਲਰਾਮ, ਸੁਜਾਤਾ ਮੋਹਨ
|-
|ਪੁਧੂ ਮਲਾਰ ਥੋਟੂ
|ਪੂਵੇਲਮ ਉਨ ਵਾਸਮ
|ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ ਪਾਰਥਾਸਾਰਥੀ
|-
|ਨਾਨ ਮੋਝੀ ਅਰਿੰਧੇਨ
|ਕੰਡੇਨ ਕਧਲਾਈ
|[[ਸੁਰੇਸ਼ ਵਾਡੇਕਰ|ਸੁਰੇਸ਼ ਵਾਡਕਰ]]
|-
|ਯੇਨ ਪੇਨੇਂਡਰੂ
|ਅੱਜ ਪਿਆਰ
|ਸ਼ਿਵ
|ਮੁਹੰਮਦ ਅਸਲਮ, [[ਬੰਬੇ ਜੈਯਾਸ਼੍ਰੀ|ਬੰਬੇ ਜੈਸ਼੍ਰੀ]]
|-
|ਕਾਧਲ ਆਸਾਈ
|ਅੰਜਾਨ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਯੁਵਨ ਸ਼ੰਕਰ ਰਾਜਾ
|ਯੁਵਨ ਸ਼ੰਕਰ ਰਾਜਾ, ਸੂਰਜ ਸੰਤੋਸ਼
|-
|ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਛੱਡੋ
|ਪਿਆਰ ਪ੍ਰੇਮਾ ਕਾਧਲ
|ਸੁਰੰਜਨ, [[ਸ਼ਵੇਤਾ ਪੰਡਿਤ]]
|-
|ਕੰਨਨਾਈ ਥੀਡੀ
|ਮਾਰੂਪਦੀਅਮ ਓਰੂ ਕਦਲ
|ਸ੍ਰੀਕਾਂਤ ਦੇਵਾ
|[[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]]
|-
|ਵਿਜ਼ੀਗਲਿਨ ਅਰੁਗਿਨਿਲ
|ਅਜ਼ਾਗੀਆ ਥੀਏ
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align: center;&quot; |ਰਮੇਸ਼ ਵਿਨਾਇਕਮ
|-
|ਮੁਨ ਅੰਧੀ
|7ਅਮ ਅਰੀਵੂ
|ਹੈਰਿਸ ਜੈਰਾਜ
|ਕਾਰਤਿਕ, [[ਮੇਘਾ (ਗਾਇਕਾ)|ਮੇਘਾ]]
|-
|ਮੇਲਿਨਾਮੇ ਮੇਲਿਨਾਮੇ
|ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ
|ਮਨੀ ਸ਼ਰਮਾ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਹਰੀਸ਼ ਰਾਘਵੇਂਦਰ
|-
|ਐਨੀਨਾ ਸੇਧੋਮ ਇੰਗੂ
|ਮਯੱਕਮ ਐਨਾ
|ਜੀ. ਵੀ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੁਮਾਰ
|-
|ਯੇਨ ਆਲਾ ਪਾਕਾਪੋਰਨ
|ਕਾਇਲ
|ਡੀ. ਇਮਾਨ
|[[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]], ਰੰਜੀਤਰਣਜੀਤ
|-
|ਸਾਰਾ ਸਾਰਾ ਕਾਥੂ
|ਵਾਗਾਈ ਸੂਦਾ ਵਾ
|ਗਿਬਰਨ
|[[ਚਿਨਮਈ]]
|-
|ਕੱਧਲੇ ਕੱਧਲ
|ਕੌਂਜਮ ਕੌਫੀ ਕੌਂਜਮ ਕਾਧਲ
|ਫਾਨੀ ਕਲਿਆਣ
|ਪ੍ਰਸੰਨਾ, ਨੇਹਾ ਨਾਇਰ
|}

== ਨੋਟਸ ==
{{Reflist}}

== ਹਵਾਲੇ ==

== ਰਚਨਾਵਾਂ/ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ==

* ਜੰਬੂਪਥੇ ਨੇ ਤੀਸਰਾ ਏਕ ਤਾਲ ਅਤੇ ਨਾਨਾਦਾਗੋਪਾਲਾ ਨੇ ਆਦਿ ਤਾਲ ਲਈ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਸੈੱਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਬੰਦਿਸ਼
* ਵਿਆਸਤਿਰਥ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਬੰਦਿਸ਼ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਨੀ ਬੇਗਾਨੇ 
* ਅੰਨਾਮਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਭਵਯਾਮੀ ਗੋਪਾਲਬਲਮ, ਨਾਗਾਵੁਲੁ ਨਿਜਮਾਨੀ
* ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਬ੍ਰਹਮੇਂਦਰ ਦੁਆਰਾ ਪੀਬਾਰੇ ਰਾਮਾਰਸਮ
* ਹੇ ਰਾਮ ਨੀ ਨਾਮਾ ਅਤੇ ਨਰਹਰੀ ਦੇਵ ਜਨਾਰਧਨ ਭਦਰਚਲ ਰਾਮਦਾਸੁ ਦੁਆਰਾ
* [[ਤੁਲਸੀ ਦਾਸ|ਸੰਤ ਤੁਲਸੀਦਾਸ]] ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਕ੍ਰਿਪਾਲੂ
* [[ਤਿਆਗਰਾਜ]] ਦੁਆਰਾ ਹਰਿਦਾਸੁਲੂ, ਵਿੱਧੀਚਕਰਾ ਅਤੇ ਨਾਰਾਇਣ ਹਰੀ ਨਾਰਾਇਣ
* ਵਿਜੈ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਕਦਨਾ ਵਾਤਸਵ ਹਰੀ
* ਪ੍ਰਸੰਨਾ ਵੈਂਕਟ ਦਾਸਾਰੂ ਦੁਆਰਾ ਬਿਡੇਨੋ ਨਿਨਾਂਗਰੀ
* ਰਾਧਾ ਸਮੀਥਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ. ਐਨ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ ਦੁਆਰਾ
* ਕਮਲੇਸ਼ਾ ਵਿੱਥਲਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਤੁੰਗਾ ਥੀਰਾ ਵਿਰਾਜਮ
* ਅਚਯੁਤਮ ਕੇਸ਼ਵਮ, ਇੱਕ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] ਭਜਨ
* ਆਦਿ ਨੀ ਪਾਈ, ਧਰਮਪੁਰੀ ਸੁੱਬਾਰਯਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਜਵਾਲੀ
* ਭਾਰਤ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਾਸਭਾ (1966 ਵਿੱਚ ਮੈਤਰੀਮ ਭਜਥਮ) ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜੋ ਭਜਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਂਚੀ ਪੇਰੀਆਵ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ [[ਐੱਮ. ਐੱਸ. ਸੁੱਬੁਲਕਸ਼ਮੀ|ਐਮ. ਐਸ. ਸੁੱਬੁਲਕਸ਼ਮੀ]] ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਭਜਨ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ [[ਰਾਗ]] ਵਿੱਚ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

*</text>
      <sha1>8px9ha4fhnrz62ilb8b82csa15vmjnk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨੰਗਲ ਜੱਟਾਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198987</id>
    <revision>
      <id>811385</id>
      <parentid>811258</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:10:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811385</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11507" sha1="13a2zkmdes1v5h4aax5qv60pu37km28" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਨੰਗਲ ਜੱਟਾਂ
| native_name              = 
| native_name_lang         = 
| settlement_type          = ਪਿੰਡ
| pushpin_map              = India Punjab #India
| pushpin_map_caption      = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| coordinates              = {{coord|31.0306699|N|75.9478534|E|display=inline,title}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1        = ਰਾਜ
| subdivision_name1        = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2        = [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]
| government_type          = [[ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ]]
| governing_body           = [[ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ]]
| unit_pref                = Metric
| elevation_m              = 254
| population_footnotes     = 
| population_total         = 504&lt;ref name=census&gt;{{cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=35369|title=Nangal Jattan Population per Census India|work=[[2011 Census of India]]}}&lt;/ref&gt;
| population_as_of         = 2011
| population_density_km2   = auto
| population_note          = [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] 241/263 [[ਮਰਦ|♂]]/[[ਔਰਤ|♀]]
| population_demonym       = 
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1      = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 144415
| area_code_type           = [[ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਡ]]
| area_code                = 01823
| iso_code                 = IN-PB
| registration_plate       = 
| blank1_name_sec2         = [[ਡਾਕਖਾਨਾ]]
| blank1_info_sec2         = ਲੱਸਾੜਾ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://censusindia.gov.in/2011-villagedirectory/Directory/short_code_rural_03.pdf|title=All India Pincode Directory|work=censusindia.gov.in}}&lt;/ref&gt;
| website                  = {{URL|nawanshahr.nic.in}}
}}
'''ਨੰਗਲ ਜੱਟਾਂ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]], ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ ਸਬ-ਪੋਸਟ ਆਫਿਸ ਲੱਸਾੜਾ ਤੋਂ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (1.6 ਮੀਲ), [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ|ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (12 ਮੀਲ), ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਤੋਂ 13 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (1.8 ਮੀਲ) ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਤੋਂ 109 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (68 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ [[ਸਰਪੰਚ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=List of Sarpanches of Gram Panchayats in SBS Nagar district |url=http://nawanshahr.gov.in/Election%20website/DDPO16-09-2013/Elected%20Sarpanches%20Distt.%20SBS%20Nagar2013.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924184443/http://nawanshahr.gov.in/Election%20website/DDPO16-09-2013/Elected%20Sarpanches%20Distt.%20SBS%20Nagar2013.pdf |archive-date=24 September 2017 |access-date=28 November 2016 |website=nawanshahr.gov.in (extract from Punjab Government Gazette)}}&lt;/ref&gt;

== ਜਨਸੰਖਿਆ ==
2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੰਗਲ ਜੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 103 ਘਰ ਹਨ ਅਤੇ 504 ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 241 ਪੁਰਸ਼ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 263 ਔਰਤਾਂ ਹਨ। ਨੰਗਲ ਜੱਟਾਂ ਦੀ [[ਸਾਖਰਤਾ|ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ]] ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਰਾਜ ਦੀ ਔਸਤ 75.84% ਹੈ। 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 51 ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਨੰਗਲ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ% ਹੈ, ਅਤੇ [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਬਾਲ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] ਲਗਭਗ 1125 ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੀ ਔਸਤ 846 ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Child Sex Ratio in India (2001-2011) |url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=103437 |website=pib.nic.in}}&lt;/ref&gt;

ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ ਜੋ ਨੰਗਲ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 41.07% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੋਈ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੰਗਲ ਜੱਟਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚੋਂ 149 ਲੋਕ ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 130 ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ 19 ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸਰਵੇਖਣ ਰਿਪੋਰਟ 2011 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 42.95% ਕਾਮੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 57.05% ਕਾਮੇ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹਾਸ਼ੀਏ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=District Census Handbook SBS Nagar |url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/0305_PART_B_DCHB%20_SAHID%20BHAGAT%20SINGH%20NAGAR.pdf |website=censusindia.gov.in}}&lt;/ref&gt;

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਧਿਅਮ, ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਹੈ ਜੋ 1972 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;SBSNP&quot;&gt;{{Cite web |title=List of Schools and Colleges in SBS Nagar district |url=http://www.sbsnagarpolice.com/Forms/School%20College%20of%20SBS%20Nagar.pdf |website=sbsnagarpolice.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Details about GPS Nangal Jattan |url=http://www.icbse.com/schools/gps-nangal-jattan/03060105601 |website=icbse.com}}&lt;/ref&gt; ਸਕੂਲ ਭਾਰਤੀ ਮਿਡ-ਡੇਅ ਮੀਲ ਸਕੀਮ ਅਨੁਸਾਰ ਮਿਡ-ਡੇ-ਮੀਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mid Day Meal Society |url=http://www.ssapunjab.org/mdm/ |website=ssapunjab.org}}&lt;/ref&gt; ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਐਕਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਕੂਲ 6 ਤੋਂ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਕੇ. ਸੀ. ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਦੋਆਬਾ ਖਾਲਸਾ ਟਰੱਸਟ ਗਰੁੱਪ ਆਫ਼ ਇੰਸਟੀਟਿਊਸ਼ਨਜ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲੇ ਕਾਲਜ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;SBSNP&quot;&gt;{{Cite web |title=List of Schools and Colleges in SBS Nagar district |url=http://www.sbsnagarpolice.com/Forms/School%20College%20of%20SBS%20Nagar.pdf |website=sbsnagarpolice.com}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.sbsnagarpolice.com/Forms/School%20College%20of%20SBS%20Nagar.pdf &quot;List of Schools and Colleges in SBS Nagar district&quot;] &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਉਦਯੋਗਿਕ ਸਿਖਲਾਈ ਸੰਸਥਾ (ਆਈ. ਟੀ. ਆਈ. ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ) 22 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (14 ਮੀਲ) ਹੈ। 

== ਆਵਾਜਾਈ ==
ਫਿਲੌਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਜੰਕਸ਼ਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਪਿੰਡ ਤੋਂ 34 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (21 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ। ਸਾਹਨੇਵਾਲ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਘਰੇਲੂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਹੈ ਜੋ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ 47 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (29 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Distance from Nangal Jattan (Multiple routes) |url=https://www.google.co.in/maps/dir/Nangal+Jattan,+Punjab+144415/Nawanshahr+Railway+Station,+Railway+Road,+Guru+Ravidas+Nagar,+Nawanshahr,+Punjab/Nangal+Jattan,+Punjab+144415/Ludhiana+Jn,+Ludhiana,+Punjab/Nangal+Jattan,+Punjab+144415/Ludhiana+Airport,+Ludhiana,+Punjab/Nangal+Jattan,+Punjab+144415/Sri+Guru+Ram+Dass+Jee+International+Airport,+Raja+Sansi,+Punjab/@31.2737078,74.8977022,9z/am=t/data=!3m1!4b1!4m50!4m49!1m5!1m1!1s0x391a9a7bf8f2f755:0xbf3130978aaf2ff7!2m2!1d75.9528557!2d31.0305278!1m5!1m1!1s0x391abdc00733d547:0xb47c552bf41ad7ec!2m2!1d76.1089072!2d31.1216023!1m5!1m1!1s0x391a9a7bf8f2f755:0xbf3130978aaf2ff7!2m2!1d75.9528557!2d31.0305278!1m5!1m1!1s0x391a83a1fbd6e9c7:0x7a1891414f61577c!2m2!1d75.8482248!2d30.9121269!1m5!1m1!1s0x391a9a7bf8f2f755:0xbf3130978aaf2ff7!2m2!1d75.9528557!2d31.0305278!1m5!1m1!1s0x391a83a8f16dc85d:0x4d81be91b95ee708!2m2!1d75.9569956!2d30.8505353!1m5!1m1!1s0x391a9a7bf8f2f755:0xbf3130978aaf2ff7!2m2!1d75.9528557!2d31.0305278!1m5!1m1!1s0x39196609c25343eb:0x2284aab8b51ba16d!2m2!1d74.8066719!2d31.7055209!3e0 |website=Google Map}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[:ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਸੂਚੀਆਂ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://www.punjabtourism.gov.in/ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ]
* [https://web.archive.org/web/20180804201629/http://punjabcensus.gov.in/ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ]
* [https://web.archive.org/web/20161018231343/http://cept.gov.in/lbpsd/placesearch.aspx ਸਥਾਨ ਅਧਾਰਿਤ ਪਿੰਨਕੋਡ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>13a2zkmdes1v5h4aax5qv60pu37km28</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਰੂਪਾਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198988</id>
    <revision>
      <id>811386</id>
      <parentid>811239</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:11:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811386</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1655" sha1="mr9qmkep0bows648jyvcn3yp37n01p3" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਰੂਪਾਲ
| image               = 
| birth_date          = 
| birth_place         = [[ਜੈਪੁਰ]], ਰਾਜਸਥਾਨ
| office              = [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਐੱਮਐੱਲਏ]]
| term_start          = 
| spouse              = 
| nationality         = 
| constituency        = [[ਦੇਸੂਰੀ]]
}}

'''ਲਕਸ਼ਮੀ ਬਾਰੂਪਾਲ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ [[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਦੀ ਨੇਤਾ ਹੈ। ਉਹ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਦੇ ਦੇਸੁਰੀ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਬਕਾ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਹੁਕਮ ਰਾਮ ਮੇਘਵਾਲ ਦੀ ਧੀ ਹੈ।

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਬਾਰੂਪਾਲ ਨੇ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਦਯਾਨੰਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ [[ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ]] ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]]</text>
      <sha1>mr9qmkep0bows648jyvcn3yp37n01p3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੱਦੀ ਮਟਵਾਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198999</id>
    <revision>
      <id>811388</id>
      <parentid>811269</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:23:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811388</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11562" sha1="2ylg9ctnz7opcdjz91348a2l5ymkesj" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਪੱਦੀ ਮਟਵਾਲੀ
| settlement_type          = ਪਿੰਡ
| pushpin_map              = India Punjab#India
| pushpin_map_caption      = ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ, ਭਾਰਤ
| coordinates              = {{coord|31.2226197|N|76.0010929|E|display=inline,title}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1        = ਰਾਜ
| subdivision_name1        = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2        = [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]
| government_type          = [[ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ]]
| governing_body           = [[ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ]]
| unit_pref                = Metric
| elevation_m              = 251
| population_footnotes     = 
| population_total         = 1408&lt;ref name=census&gt;{{cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=35503|title=Paddi Matwali Population per Census India|work=[[2011 Census of India]]}}&lt;/ref&gt;
| population_as_of         = 2011
| population_density_km2   = auto
| population_note          = [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] 714/694 [[ਮਰਦ|♂]]/[[ਔਰਤ|♀]]
| population_demonym       = 
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1      = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 144510
| area_code_type           = [[ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਡ]]
| area_code                = 01823
| iso_code                 = IN-PB
| registration_plate       = 
| blank1_name_sec2         = [[ਡਾਕਖਾਨਾ]]
| blank1_info_sec2         = [[ਲਧਾਣਾ ਝੱਕਾ]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://censusindia.gov.in/2011-villagedirectory/Directory/short_code_rural_03.pdf|title=All India Pincode Directory|work=censusindia.gov.in}}&lt;/ref&gt;
| website                  = {{URL|nawanshahr.nic.in}}
}}
'''ਪੱਦੀ ਮਟਵਾਲੀ''' ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]] ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ ਸਬ-ਪੋਸਟ ਆਫਿਸ ਲਧਾਣਾ ਝੱਕਾ ਤੋਂ ਢਾਈ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (1.6 ਮੀਲ), [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ|ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] ਤੋਂ 19 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (12 ਮੀਲ), ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਤੋਂ 17 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (11 ਮੀਲ) ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ|ਚੰਡੀਗਡ਼੍ਹ]] ਤੋਂ 109 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (68 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ [[ਸਰਪੰਚ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=List of Sarpanches of Gram Panchayats in SBS Nagar district |url=http://nawanshahr.gov.in/Election%20website/DDPO16-09-2013/Elected%20Sarpanches%20Distt.%20SBS%20Nagar2013.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170924184443/http://nawanshahr.gov.in/Election%20website/DDPO16-09-2013/Elected%20Sarpanches%20Distt.%20SBS%20Nagar2013.pdf |archive-date=24 September 2017 |access-date=28 November 2016 |website=nawanshahr.gov.in (extract from Punjab Government Gazette)}}&lt;/ref&gt;

2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ 2011 ਤੱਕ, ਪੱਦੀ ਮਟਵਾਲੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 312 ਘਰ ਹਨ ਅਤੇ 1408 ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 714 ਪੁਰਸ਼ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 694 ਔਰਤਾਂ ਹਨ। ਪੱਦੀ ਮਟਵਾਲੀ ਦੀ [[ਸਾਖਰਤਾ|ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ]] 82.58% ਰਾਜ ਦੀ ਔਸਤ 75.84% ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 139 ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪੱਦੀ ਮਟਵਾਲੀ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 9.87% ਹੈ, ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੀ ਔਸਤ 846 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਬਾਲ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] ਲਗਭਗ 986 ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Child Sex Ratio in India (2001-2011) |url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=103437 |website=pib.nic.in}}&lt;/ref&gt;

ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਪੱਦੀ ਮਤਵਾਲੀ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 54.05% ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੋਈ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੱਦੀ ਮਟਵਾਲੀ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚੋਂ 476 ਲੋਕ ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 404 ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ 72 ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸਰਵੇਖਣ ਰਿਪੋਰਟ 2011 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 69.07% ਕਾਮੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 31.93% ਕਾਮੇ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹਾਸ਼ੀਏ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=District Census Handbook SBS Nagar |url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/0305_PART_B_DCHB%20_SAHID%20BHAGAT%20SINGH%20NAGAR.pdf |website=censusindia.gov.in}}&lt;/ref&gt;

== ਸਿੱਖਿਆ ==
[[ਮੁਕੰਦਪੁਰ|ਅਮਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਰਗਿੱਲ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਕਾਲਜ ਮੁਕੰਦਪੁਰ]], ਕੇ. ਸੀ. ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਦੋਆਬਾ ਖਾਲਸਾ ਟਰੱਸਟ ਗਰੁੱਪ ਆਫ਼ ਇੰਸਟੀਟਿਊਸ਼ਨਜ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲੇ ਕਾਲਜ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=List of Schools and Colleges in SBS Nagar district |url=http://www.sbsnagarpolice.com/Forms/School%20College%20of%20SBS%20Nagar.pdf |website=sbsnagarpolice.com}}&lt;/ref&gt; ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਉਦਯੋਗਿਕ ਸਿਖਲਾਈ ਸੰਸਥਾ (ਆਈ. ਟੀ. ਆਈ. ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ) 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (12 ਮੀਲ) ਹੈ। ਇਹ ਪਿੰਡ ਚੰਡੀਗਡ਼੍ਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ 90 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (56 ਮੀਲ), [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟਸ ਆਫ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ|ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ]] ਤੋਂ 67 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (42 ਮੀਲ) ਅਤੇ [[ਲਵਲੀ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਲਵਲੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ 35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (22 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ।

* ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਲੱਧਾਣਾ ਝਿੱਕਾ
* ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਮਾਡਲ ਸਕੂਲ, ਕਾਹਮਾ
* ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, [[ਝੰਡੇਰ ਕਲਾਂ]]
* ਸਰਕਾਰੀ ਗਿੱਗ ਸਕੂਲ, ਖਾਨ ਖਾਨਾ
* ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, [[ਚੇਤਾ]]

== ਆਵਾਜਾਈ ==
ਬੰਗਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ, [[ਫਗਵਾੜਾ]] ਜੰਕਸ਼ਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ {{Convert|28|km}} ਦੂਰ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਦੂਰ। ਸਾਹਨੇਵਾਲ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦਾ ਘਰੇਲੂ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਹੈ ਜੋ {{Convert|64|km}} ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਦੂਰ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। [[ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ]] ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਹੈ ਜੋ {{Convert|144|km}} ਦੂਰ ਹੈ। ਦੂਰ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Distance from Paddi Matwali (Multiple routes) |url=https://www.google.co.in/maps/dir/Paddi+Matwali,+Punjab+144510/Banga,+Railway+Road,+Hamirowal,+Punjab/Paddi+Matwali,+Punjab+144510/Phagwara+Jn,+Phagwara/Paddi+Matwali,+Punjab+144510/Ludhiana+Airport,+Ludhiana,+Punjab/Paddi+Matwali,+Punjab+144510/Sri+Guru+Ram+Dass+Jee+International+Airport,+Raja+Sansi,+Punjab/@31.2760533,74.9400828,9z/am=t/data=!3m1!4b1!4m50!4m49!1m5!1m1!1s0x391aeb4d4bfba17b:0x4086ab4609c2f70e!2m2!1d76.0050985!2d31.2229404!1m5!1m1!1s0x391a948751d74e65:0x3b7d607c041a2541!2m2!1d75.999242!2d31.1769381!1m5!1m1!1s0x391aeb4d4bfba17b:0x4086ab4609c2f70e!2m2!1d76.0050985!2d31.2229404!1m5!1m1!1s0x391af4de1abdfcf5:0xbd9c6db3fcb8e828!2m2!1d75.7654843!2d31.2171926!1m5!1m1!1s0x391aeb4d4bfba17b:0x4086ab4609c2f70e!2m2!1d76.0050985!2d31.2229404!1m5!1m1!1s0x391a83a8f16dc85d:0x4d81be91b95ee708!2m2!1d75.9569956!2d30.8505353!1m5!1m1!1s0x391aeb4d4bfba17b:0x4086ab4609c2f70e!2m2!1d76.0050985!2d31.2229404!1m5!1m1!1s0x39196609c25343eb:0x2284aab8b51ba16d!2m2!1d74.8066719!2d31.7055209!3e0 |website=Google Map}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[:ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਸੂਚੀਆਂ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://www.punjabtourism.gov.in/ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ]
* [https://web.archive.org/web/20180804201629/http://punjabcensus.gov.in/ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ]
* [https://web.archive.org/web/20161018231343/http://cept.gov.in/lbpsd/placesearch.aspx ਸਥਾਨ ਅਧਾਰਿਤ ਪਿੰਨਕੋਡ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>2ylg9ctnz7opcdjz91348a2l5ymkesj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੰਗਤਪੁਰ, ਸ਼ਾਹਕੋਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199000</id>
    <revision>
      <id>811389</id>
      <parentid>811273</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:26:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kuldeepburjbhalaike moved page [[ਸੰਗਤਾਪੁਰ]] to [[ਸੰਗਤਪੁਰ, ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] without leaving a redirect</comment>
      <origin>811273</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="313" sha1="ckrnky2ogwavr8vfwm9zr6xzc0l3xl9" xml:space="preserve">{{Orphan|date=August 2019}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਡਾਟਾ ਤੇ ਗੁਣਕ ਹਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਬਾਦੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>ckrnky2ogwavr8vfwm9zr6xzc0l3xl9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811390</id>
      <parentid>811389</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:29:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811390</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6868" sha1="au974au5adifwlb5s74tb0hi02mwusa" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਸੰਗਤਪੁਰ
| native_name              = 
| native_name_lang         = 
| settlement_type          = ਪਿੰਡ
| pushpin_map              = India Punjab#India
| pushpin_map_caption      = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| coordinates              = {{coord|31.0653666|N|75.2998477|E|display=inline,title}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1        = ਰਾਜ
| subdivision_name1        = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2        = [[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]]
| subdivision_type3        = ਤਹਿਸ਼ੀਲ
| subdivision_name3        = [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਸ਼ਾਹਕੋਟ]]
| government_type          = [[ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ]]
| governing_body           = [[ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ]]
| unit_pref                = Metric
&lt;!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --&gt;
&lt;!-- for references: use &lt;ref&gt;tags --&gt;| elevation_m              = 240
| population_as_of         = 2011
| population_footnotes     = 
| population_total         = 930&lt;ref name=census&gt;{{cite web|url=https://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=32429|title=Sangatpura Population per Census India|work=[[Census of India, 2011]]}}&lt;/ref&gt;
| population_density_km2   = auto
| population_note          = [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] 457/473 [[ਮਰਦ|♂]]/[[ਔਰਤ|♀]]
| population_demonym       = 
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1      = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 
| area_code_type           = ਟੈਲੀਫੋਨ
| area_code                = 
| registration_plate       = [[List of RTO districts in India#PB.E2.80.94Punjab|PB]]- 08
| iso_code                 = [[ISO 3166-2:IN|IN-PB]]
| blank1_name_sec2         = ਡਾਕਖਾਨਾ
| blank1_info_sec2         = 
| website                  = {{URL|jalandhar.nic.in}}
| footnotes                = 
}}

'''ਸੰਗਤਪੁਰ'''&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |date=2022-08-12 |title=ਪਿੰਡ ਸੰਗਤਪੁਰ ਵਿਖੇ 13 ਗਊਆਂ ਦੀ ਮੌਤ, 9 ਬਿਮਾਰ - village sangatpur |url=https://www.punjabijagran.com/punjab/jalandhar-village-sangatpur-9119262.html |access-date=2025-06-21 |website=Punjabi Jagran |language=pa}}&lt;/ref&gt; [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] ਤੋਂ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ, [[ਨਕੋਦਰ]] ਤੋਂ 24 ਕਿਲੋਮੀਟਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ [[ਜਲੰਧਰ]] ਤੋਂ 47 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ|ਚੰਡੀਗਡ਼੍ਹ]] ਤੋਂ 180 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇੱਕ [[ਸਰਪੰਚ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਿੰਡ ਦੇ [[ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਲੋਕਰਾਜ|ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਨੁਮਾਇੰਦੇ]] ਹਨ।

== ਜਨਸੰਖਿਆ ==
ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, 2011 ਤੱਕ, ਕਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚ 73 ਘਰ ਹਨ ਅਤੇ 308 ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 169 ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ 139 ਔਰਤਾਂ ਹਨ। ਪਿੰਡ ਦੀ [[ਸਾਖਰਤਾ]] ਦਰ 70.18% ਹੈ, ਜੋ ਰਾਜ ਦੀ ਔਸਤ 75.84% ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। 6 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 33 ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ% ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਲ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ ਰਾਜ ਦੀ ਔਸਤ 846 ਤੋਂ ਲਗਭਗ 500 ਘੱਟ ਹੈ।

ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ, ਜੋ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 18.83% ਬਣਦੇ ਹਨ। 

2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 124 ਲੋਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 100 ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ 24 ਔਰਤਾਂ ਸਨ, ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਸਰਵੇਖਣ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 85.48% ਕਾਮੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਕੰਮ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 14.52% ਕਾਮੇ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਮੂਲੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

== ਆਵਾਜਾਈ ==
ਮਲਸੀਆਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦਾ [[ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]] ਹੈ।  ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। [[ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ]] ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਹੈ, 117 ਕਿਲੋ ਮ ਦੂਰ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ।

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* [[:ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਸੂਚੀਆਂ|ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

{{Jalandhar district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>au974au5adifwlb5s74tb0hi02mwusa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਲਾਨੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199001</id>
    <revision>
      <id>811396</id>
      <parentid>811275</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:39:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811396</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4430" sha1="12x6wrbew4zu3ewbxhdhp4zddd82qpg" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਬਲਾਨੂ
| native_name              = 
| native_name_lang         = 
| settlement_type          = Village
| pushpin_map              = India Punjab#India
| pushpin_map_caption      = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| coordinates              = {{coord|31.1859407|N|75.3674554|E|display=inline,title}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1        = ਰਾਜ
| subdivision_name1        = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2        = [[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ]]
| subdivision_type3        = ਤਹਿਸ਼ੀਲ
| subdivision_name3        = [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਸ਼ਾਹਕੋਟ]]
| government_type          = [[ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ]]
| governing_body           = [[ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ]]
| unit_pref                = Metric
&lt;!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --&gt;
&lt;!-- for references: use &lt;ref&gt;tags --&gt;| elevation_m              = 240
| population_as_of         = 2011
| population_footnotes     = 
| population_total         = 817&lt;ref name=census&gt;{{cite web|url=https://www.censusindia.gov.in/pca/SearchDetails.aspx?Id=32547|title=Balnau Population per Census India|work=[[Census of India, 2011]]}}&lt;/ref&gt;
| population_density_km2   = auto
| population_note          = [[ਮਨੁੱਖੀ ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ|ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ]] 443/374 [[ਮਰਦ|♂]]/[[ਔਰਤ|♀]]
| population_demonym       = 
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1      = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 
| area_code_type           = Telਟੈਲੀਫੋਨephone
| area_code                = 
| registration_plate       = [[List of RTO districts in India#PB.E2.80.94Punjab|PB]]- 08
| iso_code                 = [[ISO 3166-2:IN|IN-PB]]
| blank1_name_sec2         = ਡਾਕਖਾਨਾ
| blank1_info_sec2         = 
| website                  = {{URL|jalandhar.nic.in}}
| footnotes                = 
}}
'''ਬਲਾਨੂ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]], ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ [[ਸ਼ਾਹਕੋਟ, ਭਾਰਤ|ਸ਼ਾਹਕੋਟ]] ਤੋਂ 15 ਕਿਲੋਮੀਟਰ, [[ਨਕੋਦਰ]] ਤੋਂ 14 ਕਿਲੋਮੀਟਰ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ [[ਜਲੰਧਰ]] ਤੋਂ 30 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ|ਚੰਡੀਗਡ਼੍ਹ]] ਤੋਂ 168 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇੱਕ [[ਸਰਪੰਚ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ|ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ (ਭਾਰਤ)]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਿੰਡ ਦੇ [[ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਲੋਕਰਾਜ|ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਨੁਮਾਇੰਦੇ]] ਹਨ।

== ਆਵਾਜਾਈ ==
ਸ਼ਾਹਕੋਟ ਮਲਸੀਆਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ [[ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]] ਹੈ। ਪਿੰਡ [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਵਿੱਚ ਘਰੇਲੂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੋਂ 75 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (47 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>12x6wrbew4zu3ewbxhdhp4zddd82qpg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਚੁੱਘਾ ਖੁਰਦ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199002</id>
    <revision>
      <id>811280</id>
      <timestamp>2025-06-21T12:02:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harchand Bhinder</username>
        <id>3793</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1296165761|Chuga Khurd]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>811280</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="671" sha1="dpjl8093dwsxqlmkvynsmbzxmpa3wju" xml:space="preserve">'ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ' ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ [[ਧਰਮਕੋਟ, ਮੋਗਾ|ਧਰਮਕੋਟ]] ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਗ਼ਾਦਰੀ [[ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ|ਬਾਬਾ ਨਿਧਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ]] ਸਨ। ਇਹ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ 30.9128058 ਅਤੇ ਲੰਬਕਾਰ 75.19393450000011 ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। 
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>dpjl8093dwsxqlmkvynsmbzxmpa3wju</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811282</id>
      <parentid>811280</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T12:15:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Harchand Bhinder</username>
        <id>3793</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>811282</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1669" sha1="lgwhz6pi5ln8xub482jxe57owf5dtid" xml:space="preserve">''''ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ'''' ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ [[ਧਰਮਕੋਟ, ਮੋਗਾ|ਧਰਮਕੋਟ]] ਕਸਬੇ ਤੋਂ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਗ਼ਾਦਰੀ [[ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ|ਬਾਬਾ ਨਿਧਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ]] ਸਨ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਪੂਰਬੀ ਸਥਿਤ ਹੈ।  ਇਸ ਦਾ ਨੇੜਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸਨ ਮੋਗਾ ਹੈ।

&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-12-12 |title=ਪਿੰਡ ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਯਾਦ - Village Chugha Clan residents remembered Gadri Baba Nidhan Singh |url=https://www.punjabijagran.com/punjab/mogafaridkotmuktsar-village-chugha-clan-residents-remembered-gadri-baba-nidhan-singh-9311961.html |access-date=2025-06-21 |website=Punjabi Jagran |language=pa}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite web |last=admin |date=2024-04-26 |title=ਸਕੂਲੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦਾਤੇਵਾਲ ਤੇ ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਕੱਢੀ ਵੋਟਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਰੈਲੀ |url=https://livegeonews.com/school-students-conducted-voter/ |access-date=2025-06-21 |website=Latest News, Breaking News, Crime News, Business News, Punjab News Updates: LiveGeoNews.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>lgwhz6pi5ln8xub482jxe57owf5dtid</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811404</id>
      <parentid>811282</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:46:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kuldeepburjbhalaike moved page [[ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ]] to [[ਚੁੱਘਾ ਖੁਰਦ]] without leaving a redirect</comment>
      <origin>811282</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1669" sha1="lgwhz6pi5ln8xub482jxe57owf5dtid" xml:space="preserve">''''ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ'''' ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ [[ਧਰਮਕੋਟ, ਮੋਗਾ|ਧਰਮਕੋਟ]] ਕਸਬੇ ਤੋਂ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਗ਼ਾਦਰੀ [[ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ|ਬਾਬਾ ਨਿਧਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ]] ਸਨ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਪੂਰਬੀ ਸਥਿਤ ਹੈ।  ਇਸ ਦਾ ਨੇੜਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸਨ ਮੋਗਾ ਹੈ।

&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-12-12 |title=ਪਿੰਡ ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਯਾਦ - Village Chugha Clan residents remembered Gadri Baba Nidhan Singh |url=https://www.punjabijagran.com/punjab/mogafaridkotmuktsar-village-chugha-clan-residents-remembered-gadri-baba-nidhan-singh-9311961.html |access-date=2025-06-21 |website=Punjabi Jagran |language=pa}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite web |last=admin |date=2024-04-26 |title=ਸਕੂਲੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦਾਤੇਵਾਲ ਤੇ ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਕੱਢੀ ਵੋਟਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਰੈਲੀ |url=https://livegeonews.com/school-students-conducted-voter/ |access-date=2025-06-21 |website=Latest News, Breaking News, Crime News, Business News, Punjab News Updates: LiveGeoNews.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>lgwhz6pi5ln8xub482jxe57owf5dtid</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811406</id>
      <parentid>811404</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:48:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811406</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1689" sha1="c3t7jtma0mar0a3j6ts6x3t22lx3qkl" xml:space="preserve">''''ਚੁੱਘਾ ਖੁਰਦ'''' ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ [[ਧਰਮਕੋਟ, ਮੋਗਾ|ਧਰਮਕੋਟ]] ਕਸਬੇ ਤੋਂ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਗ਼ਾਦਰੀ [[ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ|ਬਾਬਾ ਨਿਧਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ]] ਸਨ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਪੂਰਬੀ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨੇੜਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸਨ ਮੋਗਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-12-12 |title=ਪਿੰਡ ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਯਾਦ - Village Chugha Clan residents remembered Gadri Baba Nidhan Singh |url=https://www.punjabijagran.com/punjab/mogafaridkotmuktsar-village-chugha-clan-residents-remembered-gadri-baba-nidhan-singh-9311961.html |access-date=2025-06-21 |website=Punjabi Jagran |language=pa}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite web |last=admin |date=2024-04-26 |title=ਸਕੂਲੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦਾਤੇਵਾਲ ਤੇ ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਕੱਢੀ ਵੋਟਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਰੈਲੀ |url=https://livegeonews.com/school-students-conducted-voter/ |access-date=2025-06-21 |website=Latest News, Breaking News, Crime News, Business News, Punjab News Updates: LiveGeoNews.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>c3t7jtma0mar0a3j6ts6x3t22lx3qkl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811407</id>
      <parentid>811406</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:48:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>811407</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1771" sha1="5qk452x31br6hmw6gtta1i9v1pbq3fo" xml:space="preserve">''''ਚੁੱਘਾ ਖੁਰਦ'''' ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਮੋਗਾ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ [[ਧਰਮਕੋਟ, ਮੋਗਾ|ਧਰਮਕੋਟ]] ਕਸਬੇ ਤੋਂ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਗ਼ਾਦਰੀ [[ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ|ਬਾਬਾ ਨਿਧਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ]] ਸਨ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਪੂਰਬੀ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨੇੜਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸਨ ਮੋਗਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-12-12 |title=ਪਿੰਡ ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਯਾਦ - Village Chugha Clan residents remembered Gadri Baba Nidhan Singh |url=https://www.punjabijagran.com/punjab/mogafaridkotmuktsar-village-chugha-clan-residents-remembered-gadri-baba-nidhan-singh-9311961.html |access-date=2025-06-21 |website=Punjabi Jagran |language=pa}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite web |last=admin |date=2024-04-26 |title=ਸਕੂਲੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਦਾਤੇਵਾਲ ਤੇ ਚੁੱਘਾ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਕੱਢੀ ਵੋਟਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਰੈਲੀ |url=https://livegeonews.com/school-students-conducted-voter/ |access-date=2025-06-21 |website=Latest News, Breaking News, Crime News, Business News, Punjab News Updates: LiveGeoNews.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>5qk452x31br6hmw6gtta1i9v1pbq3fo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:S3m1f64</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199003</id>
    <revision>
      <id>811281</id>
      <timestamp>2025-06-21T12:08:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811281</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="229" sha1="985amd7y7knb6gyq0nn46fx06vd5k3z" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=S3m1f64}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:08, 21 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>985amd7y7knb6gyq0nn46fx06vd5k3z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Abdulkadirali.official</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199004</id>
    <revision>
      <id>811289</id>
      <timestamp>2025-06-21T13:55:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811289</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="244" sha1="ovdm79rrk4b5mj6nwq5hw8ongs0dn51" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Abdulkadirali.official}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:55, 21 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>ovdm79rrk4b5mj6nwq5hw8ongs0dn51</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Abdulrajasthani</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199005</id>
    <revision>
      <id>811291</id>
      <timestamp>2025-06-21T14:06:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811291</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" sha1="diw02vjgkhxby51w8hrbd6uk4idakys" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Abdulrajasthani}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:06, 21 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>diw02vjgkhxby51w8hrbd6uk4idakys</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੁਹੰਮਦ ਸਿਰਾਜ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199006</id>
    <revision>
      <id>811307</id>
      <timestamp>2025-06-21T16:24:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1296526246|Mohammed Siraj]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>811307</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23564" sha1="ex1lko0ne7myfpwn8kemi8kixgu2csj" xml:space="preserve"> 
{{Infobox cricketer|name=Mohammed Siraj|image=File:Prime Minister Of Bharat Shri Narendra Damodardas Modi with Mohammad Siraj (cropped).jpg|caption=Siraj in 2024|birth_date={{birth date and age|1994|03|13|df=yes}}|birth_place=[[Hyderabad]], [[Telangana]], India|nickname=Miyan&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mohammed Siraj leaves Sri Lanka jaded with heavy dose of 'Miya Magic' and six overs of madness|url=https://www.hindustantimes.com/cricket/mohammed-siraj-leaves-sri-lanka-jaded-with-heavy-doze-of-miya-magic-and-six-overs-of-madness-101694973584738.html}}&lt;/ref&gt;|heightcm=|batting=Right-handed|bowling=Right-arm [[Fast bowling|fast]]&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Scroll Staff|title=Data check: Mohammed Siraj, Prasidh Krishna dominate fastest deliveries list for IPL 2021 so far|url=https://scroll.in/field/993467/data-check-mohammed-siraj-prasidh-krishna-dominate-fastest-deliveries-list-for-ipl-2021-so-far|access-date=28 July 2021|website=Scroll.in|date=27 April 2021 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;|role=[[Bowler (cricket)|Bowler]]|international=true|internationalspan=2017–present|country=India|testdebutdate=26 December|testdebutyear=2020|testdebutagainst=Australia|testcap=298|lasttestdate=3 January|lasttestyear=2025|lasttestagainst=Australia|odidebutdate=15 January|odidebutyear=2019|odidebutagainst=Australia|odicap=225|odishirt=73|lastodidate=7 August|lastodiyear=2024|lastodiagainst=Sri Lanka|T20Idebutdate=4 November|T20Idebutyear=2017|T20Idebutagainst=New Zealand|T20Icap=71|T20Ishirt=73 (formerly 13)|lastT20Idate=30 July|lastT20Iyear=2024|lastT20Iagainst=Sri Lanka|club1=[[Sunrisers Hyderabad]]|year1={{nowrap|2017}}|club2=[[Royal Challengers Bengaluru]]|year2={{nowrap|2018–2024}}|club3=[[Warwickshire County Cricket Club|Warwickshire]]|year3=2022|club4=[[Gujarat Titans]]|year4=2025|columns=4|column1=[[Test cricket|Test]]|matches1=36|runs1=131|bat avg1=4.85|100s/50s1=0/0|top score1=16[[not out|*]]|deliveries1=5,306|wickets1=100|bowl avg1=30.74|fivefor1=3|tenfor1=0|best bowling1=6/15|catches/stumpings1=16/–|column2=[[One Day International|ODI]]|matches2=44|runs2=55|bat avg2=7.85|100s/50s2=0/0|top score2=9[[not out|*]]|deliveries2=1,975|wickets2=71|bowl avg2=24.04|fivefor2=1|tenfor2=0|best bowling2=6/21|catches/stumpings2=6/–|column3=[[Twenty20 International|T20I]]|matches3=16|runs3=14|bat avg3=7.00|100s/50s3=0/0|top score3=7[[not out|*]]|deliveries3=348|wickets3=14|bowl avg3=32.28|fivefor3=0|tenfor3=–|best bowling3=4/17|catches/stumpings3=6/–|column4=[[First-class cricket|FC]]|matches4=77|runs4=503|bat avg4=7.18|100s/50s4=0/0|top score4=46|deliveries4=12,707|wickets4=264|bowl avg4=26.11|fivefor4=8|tenfor4=2|best bowling4=8/59|catches/stumpings4=22/–|date=27 March 2025|source=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/940973.html  ESPNcricinfo}}

'''ਮੁਹੰਮਦ ਸਿਰਾਜ''' (ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। ਜਿਸਦਾ  (ਜਨਮ 13 ਮਾਰਚ 1994) ਹੈ। ਜੋ [[ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਮ]] ਲਈ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਟਾਈਟਨਜ਼ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ [[2023 ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ  ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਟੀਮ  ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੈਨ ਆਫ ਦਿ ਮੈਚ ਸੀ। ਸਿਰਾਜ ਉਸ ਟੀਮ ਦਾ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ [[2024 ਆਈਸੀਸੀ ਪੁਰਸ਼ ਟੀ20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ|2024 ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ]] ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Latest Business and Financial News : The Economic Times on mobile |url=https://m.economictimes.com/news/sports/ind-vs-sa-t20-final-my-only-belief-was-on-jassy-bhai-emotional-siraj-commends-bumrah-for-his-game-changing-spell-in-t20-wc-final/amp_articleshow/111373726.cmsands-best-bowler-on-land-air-water-placard-101719801830476-amp.html |access-date=2024-07-03 |website=m.economictimes.com}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
'''ਮੁਹੰਮਦ''' ਸਿਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ 13 ਮਾਰਚ 1994 ਨੂੰ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈਦਰਾਬਾਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਂਸ, ਇੱਕ [[ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ]] ਡਰਾਈਵਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਸ਼ਬਾਨਾ ਬੇਗਮ, ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਹੈ। ਸਿਰਾਜ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਮੁੰਹਮ: ਇਸਮਾਈਲ ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਹੈ। ਸਿਰਾਜ ਨੇ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕਲੱਬ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖੇਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਟੈਨਿਸ ਦੀ ਗੇਂਦ ਨਾਲ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕ੍ਰਿਕਟ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਦੀ ਟੀਮ ਲਈ 9 ਵਿਕਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/siraj-living-life-in-the-fast-lane/article17856628.ece|title=Siraj living life in the fast lane|last=Subrahmanyam|first=V. v|date=7 April 2017|work=The Hindu|access-date=15 September 2019|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://sports.ndtv.com/cricket/mohammed-sirajs-emotional-post-on-first-eid-after-fathers-death-2441879|title=&quot;Miss You Papa&quot;: Mohammed Siraj's Emotional Post On First Eid After Father's Death|last=Rai|first=Prakash|date=14 May 2021|work=Sports NDTV|access-date=17 September 2023}}&lt;/ref&gt;

== ਘਰੇਲੂ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਸਿਰਾਜ ਨੇ 15 ਨਵੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਕਾਰਤਿਕ ਉਡੁੱਪਾ ਦੀ ਕੋਚਿੰਗ ਹੇਠ ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਲਈ ਖੇਡਦਿਆਂ ਆਪਣੀ [[ਪਹਿਲਾ ਦਰਜਾ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;FC&quot;&gt;{{Cite web |title=Ranji Trophy, Group C: Services v Hyderabad (India) at Delhi, Nov 15-18, 2015 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/901851.html |access-date=13 December 2015 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 2 ਜਨਵਰੀ 2016 ਨੂੰ 2015-16 ਸਈਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ  ਟੀ-ਟਵੰਟੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;T20&quot;&gt;{{Cite web |title=Syed Mushtaq Ali Trophy, Group A: Bengal v Hyderabad (India) at Nagpur, Jan 2, 2016 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/902089.html |access-date=10 January 2016 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ 41 ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;Hyderabad Ranji Trophy 2016-2017 Statistics&quot;&gt;{{Cite web |title=Hyderabad Ranji Trophy 2016-2017 Statistics |url=http://stats.espncricinfo.com/ranji-trophy-2016-17/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=11519;team=1815;type=tournament |access-date=23 March 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ 7 ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 23 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਟ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;VH1718&quot;&gt;{{Cite web |title=Vijay Hazare Trophy, 2017/18:Most Wickets |url=http://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/bowling/most_wickets_career.html?id=12016;type=tournament |access-date=27 February 2018 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Rahane, Ashwin and Karthik to play Deodhar Trophy |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/story/1162570.html |access-date=19 October 2018 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਲਈ [[ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਭਾਰਤ ਬੀ]] ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 October 2019 |title=Deodhar Trophy 2019: Hanuma Vihari, Parthiv, Shubman to lead; Yashasvi earns call-up |url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece |access-date=25 October 2019 |website=SportStar}}&lt;/ref&gt;

== ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੜੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟਵੰਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IndT20I&quot;&gt;{{Cite web |date=23 October 2017 |title=Iyer, Siraj called up for New Zealand T20Is |url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/21122781/shreyas-iyer,-mohammed-siraj-called-new-zealand-t20is |access-date=23 October 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 4 ਨਵੰਬਰ 2017 ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਖਿਲਾਫ਼ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ, [[ਕੇਨ ਵਿਲੀਅਮਸਨ]] ਦੀ ਵਿਕਟ ਲੈ ਕੇ, ਚਾਰ ਓਵਰਾਂ ਵਿੱਚ 53 ਦੌੜਾਂ ਦੇ ਕੇ 1 ਵਿਕਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;T20I&quot;&gt;{{Cite web |title=2nd T20I (N), New Zealand tour of India at Rajkot, Nov 4 2017 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1120094.html |access-date=4 November 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ 2018 ਨਿਦਾਹਾਸ ਟਰਾਫੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟਵੰਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;India&quot;&gt;{{Cite web |date=25 February 2018 |title=Rohit Sharma to lead India in Nidahas Trophy 2018 |url=http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17166/rohit-sharma-to-lead-india-in-nidahas-trophy-2018 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180225211131/http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17166/rohit-sharma-to-lead-india-in-nidahas-trophy-2018 |archive-date=25 February 2018 |access-date=25 February 2018 |website=BCCI Press Release}}&lt;/ref&gt; ਸਤੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਵੈਸਟ ਇੰਡੀਜ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਟੈਸਟ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।&lt;ref name=&quot;IndTest&quot;&gt;{{Cite web |title=Indian team for Paytm Test series against Windies announced |url=http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17671/indian-team-for-paytm-test-series-against-windies-announced |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180929234730/http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17671/indian-team-for-paytm-test-series-against-windies-announced |archive-date=29 September 2018 |access-date=29 September 2018 |website=Board of Control for Cricket in India}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 15 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ ਐਡੀਲੇਡ ਓਵਲ ਵਿਖੇ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=15 January 2019 |title=India vs Australia: Mohammed Siraj makes ODI debut in Adelaide |url=https://indianexpress.com/article/sports/cricket/india-vs-australia-2nd-odi-mohammed-siraj-debut-5538729/lite/ |access-date=15 January 2019 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Recent Match Report - Australia vs India 2nd ODI 2019 |url=http://www.espncricinfo.com/series/18693/report/1144998/australia-vs-india-2nd-odi-india-in-aus-2018-19 |access-date=15 January 2019 |website=ESPNcricinfo |language=en}}&lt;/ref&gt;

26 ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਨੂੰ, ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਟੈਸਟ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=26 October 2020 |title=Indian team for Australia series: Rohit Sharma not named in squads for all formats due to injury concern, Varun Chakravarthy included for T20Is |url=https://www.hindustantimes.com/cricket/india-tour-of-australia-rohit-sharma-ishant-sharma-not-part-of-india-squad/story-TiCqtmkq15lQ8szIoV5tZM.html |access-date=26 October 2020 |website=Hindustan Times}}&lt;/ref&gt; [[ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਮੀ]] ਦੀ ਸੱਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵਦੀਪ ਸੈਣੀ ਅਤੇ ਸਿਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ ਸੈਣੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ 26 ਦਸੰਬਰ 2020 ਨੂੰ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੈਸਟ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2nd Test, Melbourne, Dec 26 - Dec 30 2020, India tour of Australia |url=https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1223870.html |access-date=25 December 2020 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=29 December 2020 |title=Navdeep Saini or Mohammed Siraj, the Better Pick |url=https://yorkerworld.com/mohammed-siraj-or-navdeep-saini-the-better-pick-for-tests |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20220118081145/https://yorkerworld.com/mohammed-siraj-or-navdeep-saini-the-better-pick-for-tests/ |archive-date=18 January 2022 |access-date=29 December 2020 |website=Yorker World}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਟੈਸਟ ਵਿਕਟ ਮਾਰਨਸ ਲਾਬੁਸ਼ੇਨ ਦੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sportstar |first=Team |date=26 December 2020 |title=India vs Australia, Boxing Day Test: Mohammed Siraj shines on debut |url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/india-tour-of-australia/news/india-vs-australia-boxing-day-test-mcg-mohammed-siraj-shubman-gill-debut-labuschagne-green-wicket-sports-news/article33422078.ece |access-date=26 December 2020 |website=Sportstar |language=en}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਰੁੱਧ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਚੌਥੇ ਟੈਸਟ ਦੌਰਾਨ, ਸਿਰਾਜ ਨੇ ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜ ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 January 2021 |title=Brisbane Test: Mohammed Siraj enters elite list with 5-wicket haul, tops India bowling charts in maiden series |url=https://www.indiatoday.in/sports/cricket/story/australia-vs-india-mohammed-siraj-5-wicket-haul-brisbane-test-elite-list-top-bowling-1760124-2021-01-18 |access-date=18 January 2021 |website=[[India Today]]}}&lt;/ref&gt;

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤ ਬਨਾਮ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਵਿੱਚ 4 ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਟੀਮ ਨੂੰ 12 ਦੌੜਾਂ ਨਾਲ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Cricket scorecard - India vs New Zealand, 1st ODI, New Zealand tour of India, 2023 |url=https://www.cricbuzz.com/live-cricket-scorecard/59981/ind-vs-nz-1st-odi-new-zealand-tour-of-india-2023 |access-date=2023-01-27 |website=Cricbuzz |language=en}}&lt;/ref&gt;


ਅਗਸਤ 2023 ਵਿੱਚ ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਭਾਰਤ]] ਲਈ ਖੇਡਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ [[2023 ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ|ਬੀ. ਸੀ. ਸੀ. ਆਈ.]] ਦੁਆਰਾ ਐਲਾਨੀ ਗਈ 15 ਮੈਂਬਰੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=4 September 2023 |title=India Squad announced for Asia Cup |url=https://www.deccanchronicle.com/sports/cricket/210823/asia-cup-2023-india-squad-checkplayerslist.html |website=Deccan Chronicle}}&lt;/ref&gt;

17 ਸਤੰਬਰ 2023 ਨੂੰ, ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ, ਸਿਰਾਜ 2003 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਖਿਲਾਫ 16 ਗੇਂਦਾਂ ਵਿੱਚ 5 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਦੇ ਚਮਿੰਡਾ ਵਾਸ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 6 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-09-17 |title=Mohammed Siraj's record-breaking Colombo show hands Sri Lanka unwanted 23-year-old Asia Cup low in final vs India |url=https://www.hindustantimes.com/cricket/mohammed-siraj-record-breaking-colombo-show-hands-sri-lanka-unwanted-23-year-old-asia-cup-low-in-final-vs-india-101694950675447.html |access-date=2023-09-17 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 6/21 ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅੰਕੜੇ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਓਵਰ ਵਿੱਚ 4 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Livemint |date=2023-09-17 |title=Asia Cup Final: Siraj becomes first Indian bowler to take 4 wickets in 1 over |url=https://www.livemint.com/sports/cricket-news/asia-cup-2023-final-mohammad-siraj-becomes-first-indian-bowler-ta-take-4-wickets-in-one-over-11694950410401.html |access-date=2023-09-17 |website=mint |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਮਈ 2024 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2024ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=India's Squad for the ICC Men's T20I World Cup 2024 |url=https://www.scorewaves.com/news-details/cricket-team-world-cup-squad-icc-mens-t20i-world-cup-2024 |access-date=2024-06-11 |website=ScoreWaves |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਫਰੈਂਚਾਇਜ਼ੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ [[ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਸ ਹੈਦਰਾਬਾਦ|ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਜ਼ ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ [[2017 ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਲਈ 2 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IPL&quot;&gt;{{Cite web |date=20 February 2017 |title=List of players sold and unsold at IPL auction 2017 |url=http://www.espncricinfo.com/indian-premier-league-2017/content/story/1083407.html |access-date=20 February 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨੇ 2018 ਦੀ  ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IPL2018&quot;&gt;{{Cite web |title=List of sold and unsold players |url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/22218394/ipl-2018-player-auction-list-sold-unsold-players |access-date=27 January 2018 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

21 ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਨੂੰ, ਉਹ (ਆਈ. ਪੀ. ਐੱਲ) ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਬੈਕ ਟੂ ਬੈਕ [[ਓਵਰ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਮੈਡਨ ਓਵਰਸ]] ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=21 October 2020 |title=Mohammad Siraj became the first bowler to bowl two maidens in a IPL match with figures of 3 wickets for 8 runs in 4 overs. |url=https://indianexpress.com/article/sports/ipl/mohammed-siraj-kkr-vs-rcb-ipl-2020-two-maiden-record-6821952/ |access-date=21 October 2020 |website=The Indian Express}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=21 October 2020 |title=Mohammed Siraj's record-breaking night stuns Kolkata Knight Riders |url=https://www.espncricinfo.com/series/8048/report/1216494/kolkata-knight-riders-vs-royal-challengers-bangalore-39th-match-indian-premier-league-2020-21 |access-date=21 October 2020 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਟਾਈਟਨਜ਼ (G.T) ਨੇ 2025 ਆਈਪੀਐਲ ਮੈਗਾ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ 12.25 ਕਰੋੜ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 November 2024 |title=Mohammed Siraj to play for new IPL team after GT buy him for Rs 12.25 crore, RCB say no to RTM |url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2025-mohammed-siraj-sold-to-for/articleshow/115622943.cms |website=The Times of India |publisher=Times of India}}&lt;/ref&gt;

== ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ==
ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ 11 ਅਕਤੂਬਰ 2024 ਨੂੰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਆਨਰੇਰੀ ਡਿਪਟੀ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਆਫ਼ ਪੁਲਿਸ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 October 2024 |title=From Cricket Pitches to Police Duty: Mohammed Siraj Appointed as DSP at Telangana DGP Office |url=https://fantasykhiladi.com/news/mohammed-siraj-takes-charge-as-dsp-telangana-dgp-office/ |access-date=2024-10-11 |website=FantasyKhiladi}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਇੱਕ ਦਿਨਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1994]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਣ-ਸਮੀਖਿਆ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>ex1lko0ne7myfpwn8kemi8kixgu2csj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811308</id>
      <parentid>811307</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T16:29:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <origin>811308</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23736" sha1="mow4fcle0jfth1i9hhj40ggqonj9hlh" xml:space="preserve"> 
{{Infobox cricketer|name=ਮੁਹੰਮਦ ਸਿਰਾਜ|image=File:Prime Minister Of Bharat Shri Narendra Damodardas Modi with Mohammad Siraj (cropped).jpg|caption=Siraj in 2024|birth_date={{birth date and age|1994|03|13|df=yes}}|birth_place=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਤੇਲੇੰਗਾਨਾ]], India|nickname=Miyan&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mohammed Siraj leaves Sri Lanka jaded with heavy dose of 'Miya Magic' and six overs of madness|url=https://www.hindustantimes.com/cricket/mohammed-siraj-leaves-sri-lanka-jaded-with-heavy-doze-of-miya-magic-and-six-overs-of-madness-101694973584738.html}}&lt;/ref&gt;|heightcm=|batting=ਸੱਜਾ-ਹੱਥ|bowling=Right-arm [[Fast bowling|fast]]&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Scroll Staff|title=Data check: Mohammed Siraj, Prasidh Krishna dominate fastest deliveries list for IPL 2021 so far|url=https://scroll.in/field/993467/data-check-mohammed-siraj-prasidh-krishna-dominate-fastest-deliveries-list-for-ipl-2021-so-far|access-date=28 July 2021|website=Scroll.in|date=27 April 2021 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;|role=[[Bowler (cricket)|Bowler]]|international=true|internationalspan=2017–present|country=ਭਾਰਤ|testdebutdate=26 December|testdebutyear=2020|testdebutagainst=ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ|testcap=298|lasttestdate=3 January|lasttestyear=2025|lasttestagainst=ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ|odidebutdate=15 January|odidebutyear=2019|odidebutagainst=ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ|odicap=225|odishirt=73|lastodidate=7 August|lastodiyear=2024|lastodiagainst=ਸ੍ਰੀ ਲੰਕਾ|T20Idebutdate=4 November|T20Idebutyear=2017|T20Idebutagainst=ਨਿਊਜੀਲੈਂਡ|T20Icap=71|T20Ishirt=73 (formerly 13)|lastT20Idate=30 July|lastT20Iyear=2024|lastT20Iagainst=ਸਿਰੀ ਲੰਕਾ|club1=[[Sunrisers Hyderabad]]|year1={{nowrap|2017}}|club2=[[Royal Challengers Bengaluru]]|year2={{nowrap|2018–2024}}|club3=[[Warwickshire County Cricket Club|Warwickshire]]|year3=2022|club4=[[Gujarat Titans]]|year4=2025|columns=4|column1=[[Test cricket|Test]]|matches1=36|runs1=131|bat avg1=4.85|100s/50s1=0/0|top score1=16[[not out|*]]|deliveries1=5,306|wickets1=100|bowl avg1=30.74|fivefor1=3|tenfor1=0|best bowling1=6/15|catches/stumpings1=16/–|column2=[[One Day International|ODI]]|matches2=44|runs2=55|bat avg2=7.85|100s/50s2=0/0|top score2=9[[not out|*]]|deliveries2=1,975|wickets2=71|bowl avg2=24.04|fivefor2=1|tenfor2=0|best bowling2=6/21|catches/stumpings2=6/–|column3=[[Twenty20 International|T20I]]|matches3=16|runs3=14|bat avg3=7.00|100s/50s3=0/0|top score3=7[[not out|*]]|deliveries3=348|wickets3=14|bowl avg3=32.28|fivefor3=0|tenfor3=–|best bowling3=4/17|catches/stumpings3=6/–|column4=[[First-class cricket|FC]]|matches4=77|runs4=503|bat avg4=7.18|100s/50s4=0/0|top score4=46|deliveries4=12,707|wickets4=264|bowl avg4=26.11|fivefor4=8|tenfor4=2|best bowling4=8/59|catches/stumpings4=22/–|date=27 March 2025|source=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/940973.html  ESPNcricinfo}}

'''ਮੁਹੰਮਦ ਸਿਰਾਜ''' (ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। ਜਿਸਦਾ  (ਜਨਮ 13 ਮਾਰਚ 1994) ਹੈ। ਜੋ [[ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਮ]] ਲਈ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਟਾਈਟਨਜ਼ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ [[2023 ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ  ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਟੀਮ  ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੈਨ ਆਫ ਦਿ ਮੈਚ ਸੀ। ਸਿਰਾਜ ਉਸ ਟੀਮ ਦਾ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ [[2024 ਆਈਸੀਸੀ ਪੁਰਸ਼ ਟੀ20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ|2024 ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ]] ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Latest Business and Financial News : The Economic Times on mobile |url=https://m.economictimes.com/news/sports/ind-vs-sa-t20-final-my-only-belief-was-on-jassy-bhai-emotional-siraj-commends-bumrah-for-his-game-changing-spell-in-t20-wc-final/amp_articleshow/111373726.cmsands-best-bowler-on-land-air-water-placard-101719801830476-amp.html |access-date=2024-07-03 |website=m.economictimes.com}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
'''ਮੁਹੰਮਦ''' ਸਿਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ 13 ਮਾਰਚ 1994 ਨੂੰ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈਦਰਾਬਾਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਂਸ, ਇੱਕ [[ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ]] ਡਰਾਈਵਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਸ਼ਬਾਨਾ ਬੇਗਮ, ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਹੈ। ਸਿਰਾਜ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਮੁੰਹਮ: ਇਸਮਾਈਲ ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਹੈ। ਸਿਰਾਜ ਨੇ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕਲੱਬ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖੇਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਟੈਨਿਸ ਦੀ ਗੇਂਦ ਨਾਲ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕ੍ਰਿਕਟ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਦੀ ਟੀਮ ਲਈ 9 ਵਿਕਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/siraj-living-life-in-the-fast-lane/article17856628.ece|title=Siraj living life in the fast lane|last=Subrahmanyam|first=V. v|date=7 April 2017|work=The Hindu|access-date=15 September 2019|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://sports.ndtv.com/cricket/mohammed-sirajs-emotional-post-on-first-eid-after-fathers-death-2441879|title=&quot;Miss You Papa&quot;: Mohammed Siraj's Emotional Post On First Eid After Father's Death|last=Rai|first=Prakash|date=14 May 2021|work=Sports NDTV|access-date=17 September 2023}}&lt;/ref&gt;

== ਘਰੇਲੂ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਸਿਰਾਜ ਨੇ 15 ਨਵੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਕਾਰਤਿਕ ਉਡੁੱਪਾ ਦੀ ਕੋਚਿੰਗ ਹੇਠ ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਲਈ ਖੇਡਦਿਆਂ ਆਪਣੀ [[ਪਹਿਲਾ ਦਰਜਾ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;FC&quot;&gt;{{Cite web |title=Ranji Trophy, Group C: Services v Hyderabad (India) at Delhi, Nov 15-18, 2015 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/901851.html |access-date=13 December 2015 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 2 ਜਨਵਰੀ 2016 ਨੂੰ 2015-16 ਸਈਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ  ਟੀ-ਟਵੰਟੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;T20&quot;&gt;{{Cite web |title=Syed Mushtaq Ali Trophy, Group A: Bengal v Hyderabad (India) at Nagpur, Jan 2, 2016 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/902089.html |access-date=10 January 2016 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ 41 ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;Hyderabad Ranji Trophy 2016-2017 Statistics&quot;&gt;{{Cite web |title=Hyderabad Ranji Trophy 2016-2017 Statistics |url=http://stats.espncricinfo.com/ranji-trophy-2016-17/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=11519;team=1815;type=tournament |access-date=23 March 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ 7 ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 23 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਟ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;VH1718&quot;&gt;{{Cite web |title=Vijay Hazare Trophy, 2017/18:Most Wickets |url=http://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/bowling/most_wickets_career.html?id=12016;type=tournament |access-date=27 February 2018 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Rahane, Ashwin and Karthik to play Deodhar Trophy |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/story/1162570.html |access-date=19 October 2018 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਲਈ [[ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਭਾਰਤ ਬੀ]] ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 October 2019 |title=Deodhar Trophy 2019: Hanuma Vihari, Parthiv, Shubman to lead; Yashasvi earns call-up |url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece |access-date=25 October 2019 |website=SportStar}}&lt;/ref&gt;

== ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੜੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟਵੰਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IndT20I&quot;&gt;{{Cite web |date=23 October 2017 |title=Iyer, Siraj called up for New Zealand T20Is |url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/21122781/shreyas-iyer,-mohammed-siraj-called-new-zealand-t20is |access-date=23 October 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 4 ਨਵੰਬਰ 2017 ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਖਿਲਾਫ਼ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ, [[ਕੇਨ ਵਿਲੀਅਮਸਨ]] ਦੀ ਵਿਕਟ ਲੈ ਕੇ, ਚਾਰ ਓਵਰਾਂ ਵਿੱਚ 53 ਦੌੜਾਂ ਦੇ ਕੇ 1 ਵਿਕਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;T20I&quot;&gt;{{Cite web |title=2nd T20I (N), New Zealand tour of India at Rajkot, Nov 4 2017 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1120094.html |access-date=4 November 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ 2018 ਨਿਦਾਹਾਸ ਟਰਾਫੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟਵੰਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;India&quot;&gt;{{Cite web |date=25 February 2018 |title=Rohit Sharma to lead India in Nidahas Trophy 2018 |url=http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17166/rohit-sharma-to-lead-india-in-nidahas-trophy-2018 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180225211131/http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17166/rohit-sharma-to-lead-india-in-nidahas-trophy-2018 |archive-date=25 February 2018 |access-date=25 February 2018 |website=BCCI Press Release}}&lt;/ref&gt; ਸਤੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਵੈਸਟ ਇੰਡੀਜ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਟੈਸਟ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।&lt;ref name=&quot;IndTest&quot;&gt;{{Cite web |title=Indian team for Paytm Test series against Windies announced |url=http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17671/indian-team-for-paytm-test-series-against-windies-announced |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180929234730/http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17671/indian-team-for-paytm-test-series-against-windies-announced |archive-date=29 September 2018 |access-date=29 September 2018 |website=Board of Control for Cricket in India}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 15 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ ਐਡੀਲੇਡ ਓਵਲ ਵਿਖੇ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=15 January 2019 |title=India vs Australia: Mohammed Siraj makes ODI debut in Adelaide |url=https://indianexpress.com/article/sports/cricket/india-vs-australia-2nd-odi-mohammed-siraj-debut-5538729/lite/ |access-date=15 January 2019 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Recent Match Report - Australia vs India 2nd ODI 2019 |url=http://www.espncricinfo.com/series/18693/report/1144998/australia-vs-india-2nd-odi-india-in-aus-2018-19 |access-date=15 January 2019 |website=ESPNcricinfo |language=en}}&lt;/ref&gt;

26 ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਨੂੰ, ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਟੈਸਟ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=26 October 2020 |title=Indian team for Australia series: Rohit Sharma not named in squads for all formats due to injury concern, Varun Chakravarthy included for T20Is |url=https://www.hindustantimes.com/cricket/india-tour-of-australia-rohit-sharma-ishant-sharma-not-part-of-india-squad/story-TiCqtmkq15lQ8szIoV5tZM.html |access-date=26 October 2020 |website=Hindustan Times}}&lt;/ref&gt; [[ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਮੀ]] ਦੀ ਸੱਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵਦੀਪ ਸੈਣੀ ਅਤੇ ਸਿਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ ਸੈਣੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ 26 ਦਸੰਬਰ 2020 ਨੂੰ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੈਸਟ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2nd Test, Melbourne, Dec 26 - Dec 30 2020, India tour of Australia |url=https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1223870.html |access-date=25 December 2020 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=29 December 2020 |title=Navdeep Saini or Mohammed Siraj, the Better Pick |url=https://yorkerworld.com/mohammed-siraj-or-navdeep-saini-the-better-pick-for-tests |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20220118081145/https://yorkerworld.com/mohammed-siraj-or-navdeep-saini-the-better-pick-for-tests/ |archive-date=18 January 2022 |access-date=29 December 2020 |website=Yorker World}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਟੈਸਟ ਵਿਕਟ ਮਾਰਨਸ ਲਾਬੁਸ਼ੇਨ ਦੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sportstar |first=Team |date=26 December 2020 |title=India vs Australia, Boxing Day Test: Mohammed Siraj shines on debut |url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/india-tour-of-australia/news/india-vs-australia-boxing-day-test-mcg-mohammed-siraj-shubman-gill-debut-labuschagne-green-wicket-sports-news/article33422078.ece |access-date=26 December 2020 |website=Sportstar |language=en}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਰੁੱਧ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਚੌਥੇ ਟੈਸਟ ਦੌਰਾਨ, ਸਿਰਾਜ ਨੇ ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜ ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 January 2021 |title=Brisbane Test: Mohammed Siraj enters elite list with 5-wicket haul, tops India bowling charts in maiden series |url=https://www.indiatoday.in/sports/cricket/story/australia-vs-india-mohammed-siraj-5-wicket-haul-brisbane-test-elite-list-top-bowling-1760124-2021-01-18 |access-date=18 January 2021 |website=[[India Today]]}}&lt;/ref&gt;

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤ ਬਨਾਮ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਵਿੱਚ 4 ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਟੀਮ ਨੂੰ 12 ਦੌੜਾਂ ਨਾਲ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Cricket scorecard - India vs New Zealand, 1st ODI, New Zealand tour of India, 2023 |url=https://www.cricbuzz.com/live-cricket-scorecard/59981/ind-vs-nz-1st-odi-new-zealand-tour-of-india-2023 |access-date=2023-01-27 |website=Cricbuzz |language=en}}&lt;/ref&gt;


ਅਗਸਤ 2023 ਵਿੱਚ ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਭਾਰਤ]] ਲਈ ਖੇਡਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ [[2023 ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ|ਬੀ. ਸੀ. ਸੀ. ਆਈ.]] ਦੁਆਰਾ ਐਲਾਨੀ ਗਈ 15 ਮੈਂਬਰੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=4 September 2023 |title=India Squad announced for Asia Cup |url=https://www.deccanchronicle.com/sports/cricket/210823/asia-cup-2023-india-squad-checkplayerslist.html |website=Deccan Chronicle}}&lt;/ref&gt;

17 ਸਤੰਬਰ 2023 ਨੂੰ, ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ, ਸਿਰਾਜ 2003 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਖਿਲਾਫ 16 ਗੇਂਦਾਂ ਵਿੱਚ 5 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਦੇ ਚਮਿੰਡਾ ਵਾਸ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 6 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-09-17 |title=Mohammed Siraj's record-breaking Colombo show hands Sri Lanka unwanted 23-year-old Asia Cup low in final vs India |url=https://www.hindustantimes.com/cricket/mohammed-siraj-record-breaking-colombo-show-hands-sri-lanka-unwanted-23-year-old-asia-cup-low-in-final-vs-india-101694950675447.html |access-date=2023-09-17 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 6/21 ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅੰਕੜੇ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਓਵਰ ਵਿੱਚ 4 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Livemint |date=2023-09-17 |title=Asia Cup Final: Siraj becomes first Indian bowler to take 4 wickets in 1 over |url=https://www.livemint.com/sports/cricket-news/asia-cup-2023-final-mohammad-siraj-becomes-first-indian-bowler-ta-take-4-wickets-in-one-over-11694950410401.html |access-date=2023-09-17 |website=mint |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਮਈ 2024 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2024ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=India's Squad for the ICC Men's T20I World Cup 2024 |url=https://www.scorewaves.com/news-details/cricket-team-world-cup-squad-icc-mens-t20i-world-cup-2024 |access-date=2024-06-11 |website=ScoreWaves |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਫਰੈਂਚਾਇਜ਼ੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ [[ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਸ ਹੈਦਰਾਬਾਦ|ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਜ਼ ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ [[2017 ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਲਈ 2 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IPL&quot;&gt;{{Cite web |date=20 February 2017 |title=List of players sold and unsold at IPL auction 2017 |url=http://www.espncricinfo.com/indian-premier-league-2017/content/story/1083407.html |access-date=20 February 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨੇ 2018 ਦੀ  ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IPL2018&quot;&gt;{{Cite web |title=List of sold and unsold players |url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/22218394/ipl-2018-player-auction-list-sold-unsold-players |access-date=27 January 2018 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

21 ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਨੂੰ, ਉਹ (ਆਈ. ਪੀ. ਐੱਲ) ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਬੈਕ ਟੂ ਬੈਕ [[ਓਵਰ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਮੈਡਨ ਓਵਰਸ]] ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=21 October 2020 |title=Mohammad Siraj became the first bowler to bowl two maidens in a IPL match with figures of 3 wickets for 8 runs in 4 overs. |url=https://indianexpress.com/article/sports/ipl/mohammed-siraj-kkr-vs-rcb-ipl-2020-two-maiden-record-6821952/ |access-date=21 October 2020 |website=The Indian Express}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=21 October 2020 |title=Mohammed Siraj's record-breaking night stuns Kolkata Knight Riders |url=https://www.espncricinfo.com/series/8048/report/1216494/kolkata-knight-riders-vs-royal-challengers-bangalore-39th-match-indian-premier-league-2020-21 |access-date=21 October 2020 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਟਾਈਟਨਜ਼ (G.T) ਨੇ 2025 ਆਈਪੀਐਲ ਮੈਗਾ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ 12.25 ਕਰੋੜ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 November 2024 |title=Mohammed Siraj to play for new IPL team after GT buy him for Rs 12.25 crore, RCB say no to RTM |url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2025-mohammed-siraj-sold-to-for/articleshow/115622943.cms |website=The Times of India |publisher=Times of India}}&lt;/ref&gt;

== ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ==
ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ 11 ਅਕਤੂਬਰ 2024 ਨੂੰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਆਨਰੇਰੀ ਡਿਪਟੀ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਆਫ਼ ਪੁਲਿਸ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 October 2024 |title=From Cricket Pitches to Police Duty: Mohammed Siraj Appointed as DSP at Telangana DGP Office |url=https://fantasykhiladi.com/news/mohammed-siraj-takes-charge-as-dsp-telangana-dgp-office/ |access-date=2024-10-11 |website=FantasyKhiladi}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਇੱਕ ਦਿਨਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1994]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਣ-ਸਮੀਖਿਆ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>mow4fcle0jfth1i9hhj40ggqonj9hlh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811401</id>
      <parentid>811308</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:42:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811401</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23632" sha1="naty93ypa4btr6arkoefmg4jrw0w1mt" xml:space="preserve">{{Infobox cricketer|name=ਮੁਹੰਮਦ ਸਿਰਾਜ|image=File:Prime Minister Of Bharat Shri Narendra Damodardas Modi with Mohammad Siraj (cropped).jpg|caption=Siraj in 2024|birth_date={{birth date and age|1994|03|13|df=yes}}|birth_place=[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਤੇਲੇੰਗਾਨਾ]], India|nickname=Miyan&lt;ref&gt;{{cite web|title=Mohammed Siraj leaves Sri Lanka jaded with heavy dose of 'Miya Magic' and six overs of madness|url=https://www.hindustantimes.com/cricket/mohammed-siraj-leaves-sri-lanka-jaded-with-heavy-doze-of-miya-magic-and-six-overs-of-madness-101694973584738.html}}&lt;/ref&gt;|heightcm=|batting=ਸੱਜਾ-ਹੱਥ|bowling=Right-arm [[Fast bowling|fast]]&lt;ref&gt;{{Cite web|author=Scroll Staff|title=Data check: Mohammed Siraj, Prasidh Krishna dominate fastest deliveries list for IPL 2021 so far|url=https://scroll.in/field/993467/data-check-mohammed-siraj-prasidh-krishna-dominate-fastest-deliveries-list-for-ipl-2021-so-far|access-date=28 July 2021|website=Scroll.in|date=27 April 2021 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;|role=[[Bowler (cricket)|Bowler]]|international=true|internationalspan=2017–present|country=ਭਾਰਤ|testdebutdate=26 December|testdebutyear=2020|testdebutagainst=ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ|testcap=298|lasttestdate=3 January|lasttestyear=2025|lasttestagainst=ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ|odidebutdate=15 January|odidebutyear=2019|odidebutagainst=ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ|odicap=225|odishirt=73|lastodidate=7 August|lastodiyear=2024|lastodiagainst=ਸ੍ਰੀ ਲੰਕਾ|T20Idebutdate=4 November|T20Idebutyear=2017|T20Idebutagainst=ਨਿਊਜੀਲੈਂਡ|T20Icap=71|T20Ishirt=73 (formerly 13)|lastT20Idate=30 July|lastT20Iyear=2024|lastT20Iagainst=ਸਿਰੀ ਲੰਕਾ|club1=[[Sunrisers Hyderabad]]|year1={{nowrap|2017}}|club2=[[Royal Challengers Bengaluru]]|year2={{nowrap|2018–2024}}|club3=[[Warwickshire County Cricket Club|Warwickshire]]|year3=2022|club4=[[Gujarat Titans]]|year4=2025|columns=4|column1=[[Test cricket|Test]]|matches1=36|runs1=131|bat avg1=4.85|100s/50s1=0/0|top score1=16[[not out|*]]|deliveries1=5,306|wickets1=100|bowl avg1=30.74|fivefor1=3|tenfor1=0|best bowling1=6/15|catches/stumpings1=16/–|column2=[[One Day International|ODI]]|matches2=44|runs2=55|bat avg2=7.85|100s/50s2=0/0|top score2=9[[not out|*]]|deliveries2=1,975|wickets2=71|bowl avg2=24.04|fivefor2=1|tenfor2=0|best bowling2=6/21|catches/stumpings2=6/–|column3=[[Twenty20 International|T20I]]|matches3=16|runs3=14|bat avg3=7.00|100s/50s3=0/0|top score3=7[[not out|*]]|deliveries3=348|wickets3=14|bowl avg3=32.28|fivefor3=0|tenfor3=–|best bowling3=4/17|catches/stumpings3=6/–|column4=[[First-class cricket|FC]]|matches4=77|runs4=503|bat avg4=7.18|100s/50s4=0/0|top score4=46|deliveries4=12,707|wickets4=264|bowl avg4=26.11|fivefor4=8|tenfor4=2|best bowling4=8/59|catches/stumpings4=22/–|date=27 March 2025|source=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/940973.html  ESPNcricinfo}}

'''ਮੁਹੰਮਦ ਸਿਰਾਜ''' (ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। ਜਿਸਦਾ  (ਜਨਮ 13 ਮਾਰਚ 1994) ਹੈ। ਜੋ [[ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਮ]] ਲਈ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਟਾਈਟਨਜ਼ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ [[2023 ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ  ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕੇਟ ਟੀਮ  ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੈਨ ਆਫ ਦਿ ਮੈਚ ਸੀ। ਸਿਰਾਜ ਉਸ ਟੀਮ ਦਾ ਵੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ [[2024 ਆਈਸੀਸੀ ਪੁਰਸ਼ ਟੀ20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ|2024 ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ]] ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Latest Business and Financial News : The Economic Times on mobile |url=https://m.economictimes.com/news/sports/ind-vs-sa-t20-final-my-only-belief-was-on-jassy-bhai-emotional-siraj-commends-bumrah-for-his-game-changing-spell-in-t20-wc-final/amp_articleshow/111373726.cmsands-best-bowler-on-land-air-water-placard-101719801830476-amp.html |access-date=2024-07-03 |website=m.economictimes.com}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
'''ਮੁਹੰਮਦ''' ਸਿਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ 13 ਮਾਰਚ 1994 ਨੂੰ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈਦਰਾਬਾਦੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਂਸ, ਇੱਕ [[ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ]] ਡਰਾਈਵਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਸ਼ਬਾਨਾ ਬੇਗਮ, ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਹੈ। ਸਿਰਾਜ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਮੁੰਹਮ: ਇਸਮਾਈਲ ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਹੈ। ਸਿਰਾਜ ਨੇ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕਲੱਬ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖੇਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਟੈਨਿਸ ਦੀ ਗੇਂਦ ਨਾਲ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕ੍ਰਿਕਟ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਦੀ ਟੀਮ ਲਈ 9 ਵਿਕਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/siraj-living-life-in-the-fast-lane/article17856628.ece|title=Siraj living life in the fast lane|last=Subrahmanyam|first=V. v|date=7 April 2017|work=The Hindu|access-date=15 September 2019|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://sports.ndtv.com/cricket/mohammed-sirajs-emotional-post-on-first-eid-after-fathers-death-2441879|title=&quot;Miss You Papa&quot;: Mohammed Siraj's Emotional Post On First Eid After Father's Death|last=Rai|first=Prakash|date=14 May 2021|work=Sports NDTV|access-date=17 September 2023}}&lt;/ref&gt;

== ਘਰੇਲੂ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਸਿਰਾਜ ਨੇ 15 ਨਵੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਕਾਰਤਿਕ ਉਡੁੱਪਾ ਦੀ ਕੋਚਿੰਗ ਹੇਠ ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਲਈ ਖੇਡਦਿਆਂ ਆਪਣੀ [[ਪਹਿਲਾ ਦਰਜਾ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;FC&quot;&gt;{{Cite web |title=Ranji Trophy, Group C: Services v Hyderabad (India) at Delhi, Nov 15-18, 2015 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/901851.html |access-date=13 December 2015 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 2 ਜਨਵਰੀ 2016 ਨੂੰ 2015-16 ਸਈਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ  ਟੀ-ਟਵੰਟੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;T20&quot;&gt;{{Cite web |title=Syed Mushtaq Ali Trophy, Group A: Bengal v Hyderabad (India) at Nagpur, Jan 2, 2016 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/902089.html |access-date=10 January 2016 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ 41 ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;Hyderabad Ranji Trophy 2016-2017 Statistics&quot;&gt;{{Cite web |title=Hyderabad Ranji Trophy 2016-2017 Statistics |url=http://stats.espncricinfo.com/ranji-trophy-2016-17/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=11519;team=1815;type=tournament |access-date=23 March 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ 7 ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 23 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਟ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;VH1718&quot;&gt;{{Cite web |title=Vijay Hazare Trophy, 2017/18:Most Wickets |url=http://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/bowling/most_wickets_career.html?id=12016;type=tournament |access-date=27 February 2018 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Rahane, Ashwin and Karthik to play Deodhar Trophy |url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/story/1162570.html |access-date=19 October 2018 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਲਈ [[ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਭਾਰਤ ਬੀ]] ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 October 2019 |title=Deodhar Trophy 2019: Hanuma Vihari, Parthiv, Shubman to lead; Yashasvi earns call-up |url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece |access-date=25 October 2019 |website=SportStar}}&lt;/ref&gt;

== ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੜੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟਵੰਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IndT20I&quot;&gt;{{Cite web |date=23 October 2017 |title=Iyer, Siraj called up for New Zealand T20Is |url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/21122781/shreyas-iyer,-mohammed-siraj-called-new-zealand-t20is |access-date=23 October 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 4 ਨਵੰਬਰ 2017 ਨੂੰ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਖਿਲਾਫ਼ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ, [[ਕੇਨ ਵਿਲੀਅਮਸਨ]] ਦੀ ਵਿਕਟ ਲੈ ਕੇ, ਚਾਰ ਓਵਰਾਂ ਵਿੱਚ 53 ਦੌੜਾਂ ਦੇ ਕੇ 1 ਵਿਕਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;T20I&quot;&gt;{{Cite web |title=2nd T20I (N), New Zealand tour of India at Rajkot, Nov 4 2017 |url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1120094.html |access-date=4 November 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ 2018 ਨਿਦਾਹਾਸ ਟਰਾਫੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟਵੰਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ|ਟੀ-20 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;India&quot;&gt;{{Cite web |date=25 February 2018 |title=Rohit Sharma to lead India in Nidahas Trophy 2018 |url=http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17166/rohit-sharma-to-lead-india-in-nidahas-trophy-2018 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180225211131/http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17166/rohit-sharma-to-lead-india-in-nidahas-trophy-2018 |archive-date=25 February 2018 |access-date=25 February 2018 |website=BCCI Press Release}}&lt;/ref&gt; ਸਤੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਵੈਸਟ ਇੰਡੀਜ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੀ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਟੈਸਟ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।&lt;ref name=&quot;IndTest&quot;&gt;{{Cite web |title=Indian team for Paytm Test series against Windies announced |url=http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17671/indian-team-for-paytm-test-series-against-windies-announced |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180929234730/http://www.bcci.tv/news/2018/press-releases/17671/indian-team-for-paytm-test-series-against-windies-announced |archive-date=29 September 2018 |access-date=29 September 2018 |website=Board of Control for Cricket in India}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 15 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ ਐਡੀਲੇਡ ਓਵਲ ਵਿਖੇ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=15 January 2019 |title=India vs Australia: Mohammed Siraj makes ODI debut in Adelaide |url=https://indianexpress.com/article/sports/cricket/india-vs-australia-2nd-odi-mohammed-siraj-debut-5538729/lite/ |access-date=15 January 2019 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Recent Match Report - Australia vs India 2nd ODI 2019 |url=http://www.espncricinfo.com/series/18693/report/1144998/australia-vs-india-2nd-odi-india-in-aus-2018-19 |access-date=15 January 2019 |website=ESPNcricinfo |language=en}}&lt;/ref&gt;

26 ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਨੂੰ, ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ|ਟੈਸਟ]] ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=26 October 2020 |title=Indian team for Australia series: Rohit Sharma not named in squads for all formats due to injury concern, Varun Chakravarthy included for T20Is |url=https://www.hindustantimes.com/cricket/india-tour-of-australia-rohit-sharma-ishant-sharma-not-part-of-india-squad/story-TiCqtmkq15lQ8szIoV5tZM.html |access-date=26 October 2020 |website=Hindustan Times}}&lt;/ref&gt; [[ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਮੀ]] ਦੀ ਸੱਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵਦੀਪ ਸੈਣੀ ਅਤੇ ਸਿਰਾਜ ਵਿਚਕਾਰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ ਸੈਣੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ 26 ਦਸੰਬਰ 2020 ਨੂੰ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੈਸਟ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2nd Test, Melbourne, Dec 26 - Dec 30 2020, India tour of Australia |url=https://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1223870.html |access-date=25 December 2020 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=29 December 2020 |title=Navdeep Saini or Mohammed Siraj, the Better Pick |url=https://yorkerworld.com/mohammed-siraj-or-navdeep-saini-the-better-pick-for-tests |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20220118081145/https://yorkerworld.com/mohammed-siraj-or-navdeep-saini-the-better-pick-for-tests/ |archive-date=18 January 2022 |access-date=29 December 2020 |website=Yorker World}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਟੈਸਟ ਵਿਕਟ ਮਾਰਨਸ ਲਾਬੁਸ਼ੇਨ ਦੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sportstar |first=Team |date=26 December 2020 |title=India vs Australia, Boxing Day Test: Mohammed Siraj shines on debut |url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/india-tour-of-australia/news/india-vs-australia-boxing-day-test-mcg-mohammed-siraj-shubman-gill-debut-labuschagne-green-wicket-sports-news/article33422078.ece |access-date=26 December 2020 |website=Sportstar |language=en}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਰੁੱਧ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦੇ ਚੌਥੇ ਟੈਸਟ ਦੌਰਾਨ, ਸਿਰਾਜ ਨੇ ਟੈਸਟ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪੰਜ ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 January 2021 |title=Brisbane Test: Mohammed Siraj enters elite list with 5-wicket haul, tops India bowling charts in maiden series |url=https://www.indiatoday.in/sports/cricket/story/australia-vs-india-mohammed-siraj-5-wicket-haul-brisbane-test-elite-list-top-bowling-1760124-2021-01-18 |access-date=18 January 2021 |website=[[India Today]]}}&lt;/ref&gt;

ਜਨਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ, ਸਿਰਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤ ਬਨਾਮ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਵਿੱਚ 4 ਵਿਕਟਾਂ ਲਈਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਟੀਮ ਨੂੰ 12 ਦੌੜਾਂ ਨਾਲ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Cricket scorecard - India vs New Zealand, 1st ODI, New Zealand tour of India, 2023 |url=https://www.cricbuzz.com/live-cricket-scorecard/59981/ind-vs-nz-1st-odi-new-zealand-tour-of-india-2023 |access-date=2023-01-27 |website=Cricbuzz |language=en}}&lt;/ref&gt;


ਅਗਸਤ 2023 ਵਿੱਚ ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਭਾਰਤ]] ਲਈ ਖੇਡਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ [[2023 ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਕੰਟਰੋਲ ਬੋਰਡ|ਬੀ. ਸੀ. ਸੀ. ਆਈ.]] ਦੁਆਰਾ ਐਲਾਨੀ ਗਈ 15 ਮੈਂਬਰੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=4 September 2023 |title=India Squad announced for Asia Cup |url=https://www.deccanchronicle.com/sports/cricket/210823/asia-cup-2023-india-squad-checkplayerslist.html |website=Deccan Chronicle}}&lt;/ref&gt;

17 ਸਤੰਬਰ 2023 ਨੂੰ, ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ, ਸਿਰਾਜ 2003 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਖਿਲਾਫ 16 ਗੇਂਦਾਂ ਵਿੱਚ 5 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਦੇ ਚਮਿੰਡਾ ਵਾਸ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 6 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2023-09-17 |title=Mohammed Siraj's record-breaking Colombo show hands Sri Lanka unwanted 23-year-old Asia Cup low in final vs India |url=https://www.hindustantimes.com/cricket/mohammed-siraj-record-breaking-colombo-show-hands-sri-lanka-unwanted-23-year-old-asia-cup-low-in-final-vs-india-101694950675447.html |access-date=2023-09-17 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 6/21 ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅੰਕੜੇ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਓਵਰ ਵਿੱਚ 4 ਵਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Livemint |date=2023-09-17 |title=Asia Cup Final: Siraj becomes first Indian bowler to take 4 wickets in 1 over |url=https://www.livemint.com/sports/cricket-news/asia-cup-2023-final-mohammad-siraj-becomes-first-indian-bowler-ta-take-4-wickets-in-one-over-11694950410401.html |access-date=2023-09-17 |website=mint |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਮਈ 2024 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2024ਟੀ-20 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=India's Squad for the ICC Men's T20I World Cup 2024 |url=https://www.scorewaves.com/news-details/cricket-team-world-cup-squad-icc-mens-t20i-world-cup-2024 |access-date=2024-06-11 |website=ScoreWaves |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਫਰੈਂਚਾਇਜ਼ੀ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ [[ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਸ ਹੈਦਰਾਬਾਦ|ਸਨਰਾਈਜ਼ਰਜ਼ ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ [[2017 ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਲਈ 2 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IPL&quot;&gt;{{Cite web |date=20 February 2017 |title=List of players sold and unsold at IPL auction 2017 |url=http://www.espncricinfo.com/indian-premier-league-2017/content/story/1083407.html |access-date=20 February 2017 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਰਾਇਲ ਚੈਲੇਂਜਰਜ਼ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨੇ 2018 ਦੀ  ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IPL2018&quot;&gt;{{Cite web |title=List of sold and unsold players |url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/22218394/ipl-2018-player-auction-list-sold-unsold-players |access-date=27 January 2018 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

21 ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਨੂੰ, ਉਹ (ਆਈ. ਪੀ. ਐੱਲ) ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਬੈਕ ਟੂ ਬੈਕ [[ਓਵਰ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਮੈਡਨ ਓਵਰਸ]] ਸੁੱਟਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=21 October 2020 |title=Mohammad Siraj became the first bowler to bowl two maidens in a IPL match with figures of 3 wickets for 8 runs in 4 overs. |url=https://indianexpress.com/article/sports/ipl/mohammed-siraj-kkr-vs-rcb-ipl-2020-two-maiden-record-6821952/ |access-date=21 October 2020 |website=The Indian Express}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=21 October 2020 |title=Mohammed Siraj's record-breaking night stuns Kolkata Knight Riders |url=https://www.espncricinfo.com/series/8048/report/1216494/kolkata-knight-riders-vs-royal-challengers-bangalore-39th-match-indian-premier-league-2020-21 |access-date=21 October 2020 |website=ESPNcricinfo}}&lt;/ref&gt;

ਨਵੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਟਾਈਟਨਜ਼ (G.T) ਨੇ 2025 ਆਈਪੀਐਲ ਮੈਗਾ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ 12.25 ਕਰੋੜ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 November 2024 |title=Mohammed Siraj to play for new IPL team after GT buy him for Rs 12.25 crore, RCB say no to RTM |url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2025-mohammed-siraj-sold-to-for/articleshow/115622943.cms |website=The Times of India |publisher=Times of India}}&lt;/ref&gt;

== ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ==
ਸਿਰਾਜ ਨੂੰ 11 ਅਕਤੂਬਰ 2024 ਨੂੰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਆਨਰੇਰੀ ਡਿਪਟੀ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਆਫ਼ ਪੁਲਿਸ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 October 2024 |title=From Cricket Pitches to Police Duty: Mohammed Siraj Appointed as DSP at Telangana DGP Office |url=https://fantasykhiladi.com/news/mohammed-siraj-takes-charge-as-dsp-telangana-dgp-office/ |access-date=2024-10-11 |website=FantasyKhiladi}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਇੱਕ ਦਿਨਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1994]]</text>
      <sha1>naty93ypa4btr6arkoefmg4jrw0w1mt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Poenpan</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199007</id>
    <revision>
      <id>811354</id>
      <timestamp>2025-06-21T17:21:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811354</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="229" sha1="9ml0r88g5zjejd95c4a5ou42iq835yw" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Poenpan}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:21, 21 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>9ml0r88g5zjejd95c4a5ou42iq835yw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jannek Wagner</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199008</id>
    <revision>
      <id>811355</id>
      <timestamp>2025-06-21T17:30:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811355</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" sha1="92qw1ta7fysg8fu0av96yvdxfczpoud" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Jannek Wagner}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:30, 21 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>92qw1ta7fysg8fu0av96yvdxfczpoud</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Apextrancelike</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199009</id>
    <revision>
      <id>811356</id>
      <timestamp>2025-06-21T17:47:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811356</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236" sha1="sgah2tbseobo9yfo02z5wd93a1riho8" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Apextrancelike}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:47, 21 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>sgah2tbseobo9yfo02z5wd93a1riho8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਤਾ ਅਥਿਆਮਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199010</id>
    <revision>
      <id>811357</id>
      <timestamp>2025-06-21T20:11:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1259054705|Latha Athiyaman]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>811357</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2153" sha1="0nfqfulsohn4wmsyr74ty4l2pfgx0ke" xml:space="preserve">
'''ਲਤਾ ਅਥਿਆਮਨ''', ਜਿਸ ਦੀ ਸਪੈਲਿੰਗ '''ਲਥਾ ਅਧਿਆਮਨ''' ਵੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ 2009 ਵਿੱਚ ਤਿਰੂਮੰਗਲਮ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਸੀ। [[ਦ੍ਰਾਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ|ਦ੍ਰਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ]] ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ [[ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਅੰਨਾ ਦ੍ਰਾਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਅੰਨਾ ਦ੍ਰਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ]] ਵਿਰੋਧੀ, ਐਮ. ਮੁਥੁਰਾਮਲਿੰਗਮ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40,000 ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.tehelka.com/2009/01/an-unfriendly-alliance/|title=An Unfriendly Alliance|last=Kumar|first=PC Vinoj|date=24 January 2009|work=Tehelka|access-date=2017-05-10}}&lt;/ref&gt;

ਅਥਿਆਮਨ [[M. C. S. A. Adhiyaman|ਐਮਸੀਐਸਏ ਅਥਿਆਮਨ]] ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ]] ਸੀ ਅਤੇ ਉਸੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/Latha-Adhiyaman-is-DMK-candidate-for-by-poll/articleshow/3848216.cms|title=Latha Adhiyaman is DMK candidate for by-poll|date=17 December 2008|work=The Times of India|access-date=2017-05-10}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]]</text>
      <sha1>0nfqfulsohn4wmsyr74ty4l2pfgx0ke</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811402</id>
      <parentid>811357</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:42:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811402</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2128" sha1="crkguuujx4zkji72sk2daptzbou1mjw" xml:space="preserve">
'''ਲਤਾ ਅਥਿਆਮਨ''', ਜਿਸ ਦੀ ਸਪੈਲਿੰਗ '''ਲਥਾ ਅਧਿਆਮਨ''' ਵੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ 2009 ਵਿੱਚ ਤਿਰੂਮੰਗਲਮ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਉਪ ਚੋਣ ਜਿੱਤੀ ਸੀ। [[ਦ੍ਰਾਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ|ਦ੍ਰਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ]] ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ [[ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਅੰਨਾ ਦ੍ਰਾਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ|ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਅੰਨਾ ਦ੍ਰਵਿੜ ਮੁਨੇਤਰ ਕੜਗਮ]] ਵਿਰੋਧੀ, ਐਮ. ਮੁਥੁਰਾਮਲਿੰਗਮ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 40,000 ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.tehelka.com/2009/01/an-unfriendly-alliance/|title=An Unfriendly Alliance|last=Kumar|first=PC Vinoj|date=24 January 2009|work=Tehelka|access-date=2017-05-10}}&lt;/ref&gt;

ਅਥਿਆਮਨ, ਐਮਸੀਐਸਏ ਅਥਿਆਮਨ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ]] ਸੀ ਅਤੇ ਉਸੇ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/Latha-Adhiyaman-is-DMK-candidate-for-by-poll/articleshow/3848216.cms|title=Latha Adhiyaman is DMK candidate for by-poll|date=17 December 2008|work=The Times of India|access-date=2017-05-10}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]]</text>
      <sha1>crkguuujx4zkji72sk2daptzbou1mjw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199011</id>
    <revision>
      <id>811363</id>
      <timestamp>2025-06-22T03:16:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gurtej Chauhan</username>
        <id>27423</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡ ਕੁਆਰਟਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ 21 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਤੋਂ 11 ਕਿ.ਮੀ. ਰ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>811363</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1965" sha1="tqrqfxwa1lt3zzg9gg6hoyfdxnldezi" xml:space="preserve">ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਲਾਕ ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡ ਕੁਆਰਟਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ 21 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਤੋਂ 11 ਕਿ.ਮੀ. ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ 254 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ

ਤੇਰਾ ਖੁਰਦ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਝੰਡੇਰ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਲਸ਼ਕਰੀ ਨੰਗਲ (2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਤੇੜਾ ਕਲਾਂ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਘੁਕੇਵਾਲੀ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ। ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਅਜਨਾਲਾ-1 ਤਹਿਸੀਲ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਮਜੀਠਾ-3 ਤਹਿਸੀਲ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਚੂੜੀਆਂ ਤਹਿਸੀਲ, ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵੇਰਕਾ-5 ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਬਟਾਲਾ, ਤਰਨਤਾਰਨ, ਕਾਦੀਆਂ ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

=== ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ===
ਖਤਰਾਈ ਖੁਰਦ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਖਤਰਾਈ ਖੁਰਦ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 652 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 117 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 48.6% ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 63.3% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 29.0% ਹੈ।</text>
      <sha1>tqrqfxwa1lt3zzg9gg6hoyfdxnldezi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811408</id>
      <parentid>811363</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:51:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811408</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1970" sha1="hx3nu06xsv97rpnml1hxslmxbapd57k" xml:space="preserve">'''ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ''' ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ ਬਲਾਕ ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡ ਕੁਆਰਟਰ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ 21 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਤੋਂ 11 ਕਿ.ਮੀ. ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ 254 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ

ਤੇਰਾ ਖੁਰਦ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਝੰਡੇਰ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਲਸ਼ਕਰੀ ਨੰਗਲ (2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਤੇੜਾ ਕਲਾਂ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਘੁਕੇਵਾਲੀ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ। ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਅਜਨਾਲਾ-1 ਤਹਿਸੀਲ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਮਜੀਠਾ-3 ਤਹਿਸੀਲ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਚੂੜੀਆਂ ਤਹਿਸੀਲ, ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵੇਰਕਾ-5 ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਬਟਾਲਾ, ਤਰਨਤਾਰਨ, ਕਾਦੀਆਂ ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

== ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ==
ਖਤਰਾਈ ਖੁਰਦ ਦੀ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਖਤਰਾਈ ਖੁਰਦ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 652 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 117 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 48.6% ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 63.3% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 29.0% ਹੈ।</text>
      <sha1>hx3nu06xsv97rpnml1hxslmxbapd57k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811409</id>
      <parentid>811408</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:51:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>811409</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2067" sha1="mvyk02y9y6sm943l45ln5uvgoz2qbzf" xml:space="preserve">'''ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ''' ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ ਬਲਾਕ ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈੱਡ ਕੁਆਰਟਰ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ 21 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਹਰਸ਼ਾ ਛੀਨਾ ਤੋਂ 11 ਕਿ.ਮੀ. ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ 254 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ

ਤੇਰਾ ਖੁਰਦ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਝੰਡੇਰ (1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਲਸ਼ਕਰੀ ਨੰਗਲ (2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਤੇੜਾ ਕਲਾਂ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ), ਘੁਕੇਵਾਲੀ (3 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਹਨ। ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਅਜਨਾਲਾ-1 ਤਹਿਸੀਲ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਮਜੀਠਾ-3 ਤਹਿਸੀਲ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਚੂੜੀਆਂ ਤਹਿਸੀਲ, ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵੇਰਕਾ-5 ਤਹਿਸੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਬਟਾਲਾ, ਤਰਨਤਾਰਨ, ਕਾਦੀਆਂ ਖਤਰਾਏ ਖੁਰਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ।

== ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ==
ਖਤਰਾਈ ਖੁਰਦ ਦੀ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ। ਖਤਰਾਈ ਖੁਰਦ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ 652 ਹੈ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 117 ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 48.6% ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 63.3% ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 29.0% ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>mvyk02y9y6sm943l45ln5uvgoz2qbzf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਫ਼ੂਜੀਵਾਰਾ ਨੋ ਯਾਸੁਹੀਰਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199012</id>
    <revision>
      <id>811365</id>
      <timestamp>2025-06-22T05:18:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naveensharmabc</username>
        <id>49454</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1294353640|Fujiwara no Yasuhira]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>811365</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1935" sha1="8mk5tbbxadl5hmn752g53mvxzdsyf41" xml:space="preserve">ਫੂਜੀਵਾਰਾ ਨੋ ਯਾਸੁਹੀਰਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀਃ {{ਨਿਹੋਂਗੋ|'''Fujiwara no Yasuhira'''|藤原 泰衡||1155 – October 14, 1189}}; 14 ਅਕਤੂਬਰ 1189) [[ਜਪਾਨ]] ਦੇ ਮੁਤਸੂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ [[Northern Fujiwara|ਉੱਤਰੀ ਫੂਜੀਵਾਰਾ]] ਦਾ ਚੌਥਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ, ਜੋ [[Fujiwara no Hidehira|ਹਿਦੇਹਿਰਾ]] ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।

ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਯੋਸ਼ੀਤਸੁਨੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੂੰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨੋ ਯੋਰੀਟੋਮੋ ਨੇ ਯੋਸ਼ੀਤਸੁਨੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਯੋਸ਼ੀਤਸੁਨੇ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ। 1189 ਵਿੱਚ, ਯਾਸੂਹਿਰਾ ਨੂੰ ਯੋਰੀਤੋਮੋ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਓਸ਼ੂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਹਿਨਾਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੀਨੋਸਾਕੂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਉੱਤਰੀ ਫੁਜੀਵਾਰਾ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਇਆ।[1][2]

ਇੱਕ ਤਾਬੂਤ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫੁਜੀਵਾਰਾ ਨੋ ਯਾਸੁਹਿਰਾ ਦਾ ਸਿਰ ਹੈ, ਇਵਾਤੇ ਪ੍ਰੀਫੈਕਚਰ ਦੇ ਚੂਸੋਨ-ਜੀ ਵਿਖੇ ਕੋਨਜਿਕੀ-ਡੋ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles containing Japanese language text]]</text>
      <sha1>8mk5tbbxadl5hmn752g53mvxzdsyf41</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811366</id>
      <parentid>811365</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T05:20:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naveensharmabc</username>
        <id>49454</id>
      </contributor>
      <origin>811366</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2135" sha1="dcd7ai5q279x0iwfjpfnpsgm0esfhtz" xml:space="preserve">ਫੂਜੀਵਾਰਾ ਨੋ ਯਾਸੁਹੀਰਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀਃ {{ਨਿਹੋਂਗੋ|'''Fujiwara no Yasuhira'''|藤原 泰衡||1155 – October 14, 1189}}; 14 ਅਕਤੂਬਰ 1189) [[ਜਪਾਨ]] ਦੇ ਮੁਤਸੂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ [[Northern Fujiwara|ਉੱਤਰੀ ਫੂਜੀਵਾਰਾ]] ਦਾ ਚੌਥਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ, ਜੋ [[Fujiwara no Hidehira|ਹਿਦੇਹਿਰਾ]] ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।

ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਯੋਸ਼ੀਤਸੁਨੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੂੰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨੋ ਯੋਰੀਟੋਮੋ ਨੇ ਯੋਸ਼ੀਤਸੁਨੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਯੋਸ਼ੀਤਸੁਨੇ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ। 1189 ਵਿੱਚ, ਯਾਸੂਹਿਰਾ ਨੂੰ ਯੋਰੀਤੋਮੋ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਓਸ਼ੂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਹਿਨਾਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੀਨੋਸਾਕੂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਉੱਤਰੀ ਫੁਜੀਵਾਰਾ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਇਆ।[1][2]

ਇੱਕ ਤਾਬੂਤ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫੁਜੀਵਾਰਾ ਨੋ ਯਾਸੁਹਿਰਾ ਦਾ ਸਿਰ ਹੈ, ਇਵਾਤੇ ਪ੍ਰੀਫੈਕਚਰ ਦੇ ਚੂਸੋਨ-ਜੀ ਵਿਖੇ ਕੋਨਜਿਕੀ-ਡੋ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}{{s-start}}
{{succession box|title=[[Northern Fujiwara|Northern Fujiwara family head]]|before=[[Fujiwara no Hidehira]]|after=Clan destroyed|years=1187–1189}}
{{s-end}}{{Japan-noble-stub}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles containing Japanese language text]]</text>
      <sha1>dcd7ai5q279x0iwfjpfnpsgm0esfhtz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811403</id>
      <parentid>811366</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:44:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>811403</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1807" sha1="lli7pty6xr37nj0p3gj8wof2hpdy5zy" xml:space="preserve">ਫੂਜੀਵਾਰਾ ਨੋ ਯਾਸੁਹੀਰਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀਃ {{ਨਿਹੋਂਗੋ|'''Fujiwara no Yasuhira'''|藤原 泰衡||1155 – 14 ਅਕਤੂਬਰ 1189}}) [[ਜਪਾਨ]] ਦੇ ਮੁਤਸੂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਫੂਜੀਵਾਰਾ ਦਾ ਚੌਥਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ, ਜੋ ਹਿਦੇਹਿਰਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।

ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਯੋਸ਼ੀਤਸੁਨੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੂੰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨੋ ਯੋਰੀਟੋਮੋ ਨੇ ਯੋਸ਼ੀਤਸੁਨੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਯੋਸ਼ੀਤਸੁਨੇ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ। 1189 ਵਿੱਚ, ਯਾਸੂਹਿਰਾ ਨੂੰ ਯੋਰੀਤੋਮੋ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਓਸ਼ੂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਹਿਨਾਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੀਨੋਸਾਕੂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਉੱਤਰੀ ਫੁਜੀਵਾਰਾ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਇਆ।

ਇੱਕ ਤਾਬੂਤ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫੁਜੀਵਾਰਾ ਨੋ ਯਾਸੁਹਿਰਾ ਦਾ ਸਿਰ ਹੈ, ਇਵਾਤੇ ਪ੍ਰੀਫੈਕਚਰ ਦੇ ਚੂਸੋਨ-ਜੀ ਵਿਖੇ ਕੋਨਜਿਕੀ-ਡੋ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}]</text>
      <sha1>lli7pty6xr37nj0p3gj8wof2hpdy5zy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Thegwatcher</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199013</id>
    <revision>
      <id>811367</id>
      <timestamp>2025-06-22T06:37:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811367</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="233" sha1="cewou121556j22flrrmblbbf91g5hta" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Thegwatcher}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:37, 22 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>cewou121556j22flrrmblbbf91g5hta</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:ThinkGenius 2</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199014</id>
    <revision>
      <id>811376</id>
      <timestamp>2025-06-22T08:17:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811376</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" sha1="g15pgc8onjrjo1xfmnuc97wmmhn29p0" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=ThinkGenius 2}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:17, 22 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>g15pgc8onjrjo1xfmnuc97wmmhn29p0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:ArmanMirzaei</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199015</id>
    <revision>
      <id>811381</id>
      <timestamp>2025-06-22T09:30:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811381</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="234" sha1="cndfgjxt5mj9nezr78epqdzq85h0r07" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=ArmanMirzaei}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:30, 22 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>cndfgjxt5mj9nezr78epqdzq85h0r07</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Aryathespeciall</title>
    <ns>3</ns>
    <id>199016</id>
    <revision>
      <id>811383</id>
      <timestamp>2025-06-22T10:54:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>811383</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" sha1="k3igcyeatojwdkzolt7ckig0gqugb6f" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Aryathespeciall}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:54, 22 ਜੂਨ 2025 (UTC)</text>
      <sha1>k3igcyeatojwdkzolt7ckig0gqugb6f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨੋ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199017</id>
    <revision>
      <id>811395</id>
      <timestamp>2025-06-22T11:38:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naveensharmabc</username>
        <id>49454</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1294354043|Minamoto no Yoshitsune]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>811395</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6336" sha1="f4j7hcjc7770cvsj1vp5uf5iab65few" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%; background-color:#C3D6EF;color:inherit;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline-block&quot;&gt;ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;border-bottom: 1px solid #aaa;; line-height: 1.5em&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune.jpg|frameless]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot; style=&quot;font-size: 100%&quot;&gt;ਚੁਸੋਂਜੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮੂਲ ਨਾਮ
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;div class=&quot;nickname&quot; lang=&quot;[[Japanese]]&quot;&gt;ਸਰੋਤ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਜਨਮ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਉਸ਼ਿਵਕਾਮਾਰੂ (Ushiwakamaru) &lt;br /&gt;&lt;abbr title=&quot;circa&quot;&gt;ਸੀ.&lt;/abbr&gt;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap;&quot;&gt; 1159&amp;#x2009;&lt;/span&gt; [[Heian-kyō|ਹੇਯਾਨ-ਕਿਓ]], ਹੇਯਾਨ ਜਪਾਨ&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮਰ ਗਿਆ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |15 ਜੂਨ, 1189 (ਉਮਰ 30) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]]-[[Hiraizumi|ਹਿਰਾਈਜ਼ੁਮੀ]], [[Kamakura shogunate|ਕਾਮਾਕੁਰਾ ਸ਼ੋਗੁਨੇਟ]]&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਰਿਵਾਰ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Minamoto clan|ਮਿਨਾਮੋਟੋ]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਲਡ਼ਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Battle of Uji (1184)|ਉਜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1184) [[Battle of Awazu|ਅਵਾਜ਼ੂ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (18184) [[Battle of Ichi-no-Tani|ਇਚੀ-ਨੋ-ਤਾਨੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1184) [[Battle of Yashima|ਯਸ਼ੀਮਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1,185) [[Battle of Dan-no-ura|ਦਾਨ-ਨੋ-ਉਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (11185) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ]] ਲੜਾਈ(1189) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਤੀ/ਪਤਨੀ
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਸਾਟੋ ਗੋਜ਼ਨ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਸਬੰਧ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Shizuka Gozen|ਸ਼ੀਜ਼ੁਕਾ ਗੋਜ਼ਨ]] (ਕਨਕਿਊਬਿਨ) [[Minamoto no Yoshitomo|ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨੋ ਯੋਸ਼ੀਤੋਮੋ]] (ਪਿਤਾ [[Tokiwa Gozen|ਟੋਕੀਵਾ ਗੋਜ਼ਨ]]) (ਮਾਂ ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨ ਯੋਰੀਤੋਮੋ (ਮਤਰੇਆ ਭਰਾ) ਮਿਨਾਮੋਤੋ ਨੋਰੀਓਰੀ (ਭਰਾ) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਦਸਤਖਤ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune_kao.jpg|68x68px]]
|}
{| class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%; background-color:#C3D6EF;color:inherit;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline-block&quot;&gt;ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;border-bottom: 1px solid #aaa;; line-height: 1.5em&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune.jpg|frameless]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot; style=&quot;font-size: 100%&quot;&gt;ਚੁਸੋਂਜੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮੂਲ ਨਾਮ
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;div class=&quot;nickname&quot; lang=&quot;[[Japanese]]&quot;&gt;ਸਰੋਤ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਜਨਮ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਉਸ਼ਿਵਕਾਮਾਰੂ (Ushiwakamaru) &lt;br /&gt;&lt;abbr title=&quot;circa&quot;&gt;ਸੀ.&lt;/abbr&gt;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap;&quot;&gt; 1159&amp;#x2009;&lt;/span&gt; [[Heian-kyō|ਹੇਯਾਨ-ਕਿਓ]], ਹੇਯਾਨ ਜਪਾਨ&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮਰ ਗਿਆ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |15 ਜੂਨ, 1189 (ਉਮਰ 30) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]]-[[Hiraizumi|ਹਿਰਾਈਜ਼ੁਮੀ]], [[Kamakura shogunate|ਕਾਮਾਕੁਰਾ ਸ਼ੋਗੁਨੇਟ]]&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਰਿਵਾਰ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Minamoto clan|ਮਿਨਾਮੋਟੋ]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਲਡ਼ਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Battle of Uji (1184)|ਉਜੀ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (1184) [[Battle of Awazu|ਅਵਾਜ਼ੂ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (18184) [[Battle of Ichi-no-Tani|ਇਚੀ-ਨੋ-ਤਾਨੀ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (1184) [[Battle of Yashima|ਯਸ਼ੀਮਾ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (1,185) [[Battle of Dan-no-ura|ਦਾਨ-ਨੋ-ਉਰਾ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (11185) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (1189) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਤੀ/ਪਤਨੀ
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਸਾਟੋ ਗੋਜ਼ਨ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਸਬੰਧ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Shizuka Gozen|ਸ਼ੀਜ਼ੁਕਾ ਗੋਜ਼ਨ]] (ਕਨਕਿਊਬਿਨ) [[Minamoto no Yoshitomo|ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨੋ ਯੋਸ਼ੀਤੋਮੋ]] (ਪਿਤਾ [[Tokiwa Gozen|ਟੋਕੀਵਾ ਗੋਜ਼ਨ]]) (ਮਾਂ ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨ ਯੋਰੀਤੋਮੋ (ਮਤਰੇਆ ਭਰਾ) ਮਿਨਾਮੋਤੋ ਨੋਰੀਓਰੀ (ਭਰਾ) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਦਸਤਖਤ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune_kao.jpg|68x68px]]
|}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੈਮੂਰਾਈ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਫ਼ੇ ਉਤੇ ਜਪਾਨੀ ਹਵਾਲੇ ਵਰਤੇ ਹਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles containing Japanese language text]]</text>
      <sha1>f4j7hcjc7770cvsj1vp5uf5iab65few</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811397</id>
      <parentid>811395</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:40:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naveensharmabc</username>
        <id>49454</id>
      </contributor>
      <origin>811397</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3615" sha1="q75b7304ox7re5k4qsdntvhoupxtml4" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%; background-color:#C3D6EF;color:inherit;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline-block&quot;&gt;ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;border-bottom: 1px solid #aaa;; line-height: 1.5em&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune.jpg|frameless]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot; style=&quot;font-size: 100%&quot;&gt;ਚੁਸੋਂਜੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮੂਲ ਨਾਮ
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;div class=&quot;nickname&quot; lang=&quot;[[Japanese]]&quot;&gt;ਸਰੋਤ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਜਨਮ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਉਸ਼ਿਵਕਾਮਾਰੂ (Ushiwakamaru) &lt;br /&gt;&lt;abbr title=&quot;circa&quot;&gt;ਸੀ.&lt;/abbr&gt;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap;&quot;&gt; 1159&amp;#x2009;&lt;/span&gt; [[Heian-kyō|ਹੇਯਾਨ-ਕਿਓ]], ਹੇਯਾਨ ਜਪਾਨ&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮਰ ਗਿਆ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |15 ਜੂਨ, 1189 (ਉਮਰ 30) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]]-[[Hiraizumi|ਹਿਰਾਈਜ਼ੁਮੀ]], [[Kamakura shogunate|ਕਾਮਾਕੁਰਾ ਸ਼ੋਗੁਨੇਟ]]&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਰਿਵਾਰ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Minamoto clan|ਮਿਨਾਮੋਟੋ]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਲਡ਼ਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Battle of Uji (1184)|ਉਜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1184) [[Battle of Awazu|ਅਵਾਜ਼ੂ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (18184) [[Battle of Ichi-no-Tani|ਇਚੀ-ਨੋ-ਤਾਨੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1184) [[Battle of Yashima|ਯਸ਼ੀਮਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1,185) [[Battle of Dan-no-ura|ਦਾਨ-ਨੋ-ਉਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (11185) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ]] ਲੜਾਈ(1189) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਤੀ/ਪਤਨੀ
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਸਾਟੋ ਗੋਜ਼ਨ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਸਬੰਧ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Shizuka Gozen|ਸ਼ੀਜ਼ੁਕਾ ਗੋਜ਼ਨ]] (ਕਨਕਿਊਬਿਨ) [[Minamoto no Yoshitomo|ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨੋ ਯੋਸ਼ੀਤੋਮੋ]] (ਪਿਤਾ [[Tokiwa Gozen|ਟੋਕੀਵਾ ਗੋਜ਼ਨ]]) (ਮਾਂ ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨ ਯੋਰੀਤੋਮੋ (ਮਤਰੇਆ ਭਰਾ) ਮਿਨਾਮੋਤੋ ਨੋਰੀਓਰੀ (ਭਰਾ) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਦਸਤਖਤ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune_kao.jpg|68x68px]]
|}
{| class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%; background-color:#C3D6EF;color:inherit;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline-block&quot;&gt;ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;border-bottom: 1px solid #aaa;; line-height: 1.5em&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune.jpg|frameless]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot; style=&quot;font-size: 100%&quot;&gt;ਚੁਸੋਂਜੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ ਦਾ</text>
      <sha1>q75b7304ox7re5k4qsdntvhoupxtml4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811398</id>
      <parentid>811397</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:41:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naveensharmabc</username>
        <id>49454</id>
      </contributor>
      <origin>811398</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3326" sha1="79y093ss62kxfpqo3g9k8geejjx59fj" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%; background-color:#C3D6EF;color:inherit;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline-block&quot;&gt;ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;border-bottom: 1px solid #aaa;; line-height: 1.5em&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune.jpg|frameless]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot; style=&quot;font-size: 100%&quot;&gt;ਚੁਸੋਂਜੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮੂਲ ਨਾਮ
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;div class=&quot;nickname&quot; lang=&quot;[[Japanese]]&quot;&gt;ਸਰੋਤ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਜਨਮ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਉਸ਼ਿਵਕਾਮਾਰੂ (Ushiwakamaru) &lt;br /&gt;&lt;abbr title=&quot;circa&quot;&gt;ਸੀ.&lt;/abbr&gt;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap;&quot;&gt; 1159&amp;#x2009;&lt;/span&gt; [[Heian-kyō|ਹੇਯਾਨ-ਕਿਓ]], ਹੇਯਾਨ ਜਪਾਨ&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮਰ ਗਿਆ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |15 ਜੂਨ, 1189 (ਉਮਰ 30) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]]-[[Hiraizumi|ਹਿਰਾਈਜ਼ੁਮੀ]], [[Kamakura shogunate|ਕਾਮਾਕੁਰਾ ਸ਼ੋਗੁਨੇਟ]]&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਰਿਵਾਰ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Minamoto clan|ਮਿਨਾਮੋਟੋ]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਲਡ਼ਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Battle of Uji (1184)|ਉਜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1184) [[Battle of Awazu|ਅਵਾਜ਼ੂ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (18184) [[Battle of Ichi-no-Tani|ਇਚੀ-ਨੋ-ਤਾਨੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1184) [[Battle of Yashima|ਯਸ਼ੀਮਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1,185) [[Battle of Dan-no-ura|ਦਾਨ-ਨੋ-ਉਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (11185) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ]] ਲੜਾਈ(1189) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਤੀ/ਪਤਨੀ
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਸਾਟੋ ਗੋਜ਼ਨ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਸਬੰਧ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Shizuka Gozen|ਸ਼ੀਜ਼ੁਕਾ ਗੋਜ਼ਨ]] (ਕਨਕਿਊਬਿਨ) [[Minamoto no Yoshitomo|ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨੋ ਯੋਸ਼ੀਤੋਮੋ]] (ਪਿਤਾ [[Tokiwa Gozen|ਟੋਕੀਵਾ ਗੋਜ਼ਨ]]) (ਮਾਂ ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨ ਯੋਰੀਤੋਮੋ (ਮਤਰੇਆ ਭਰਾ) ਮਿਨਾਮੋਤੋ ਨੋਰੀਓਰੀ (ਭਰਾ) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਦਸਤਖਤ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune_kao.jpg|68x68px]]
|}
{| class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%; background-color:#C3D6EF;color:inherit;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline-block&quot;&gt;ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ&lt;/div&gt;
|-</text>
      <sha1>79y093ss62kxfpqo3g9k8geejjx59fj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>811399</id>
      <parentid>811398</parentid>
      <timestamp>2025-06-22T11:41:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naveensharmabc</username>
        <id>49454</id>
      </contributor>
      <origin>811399</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3049" sha1="bw4l9q3r93t755wtc4lcnzgeoznxmcv" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox vcard&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;font-size:125%; background-color:#C3D6EF;color:inherit;&quot; |&lt;div class=&quot;fn&quot; style=&quot;display:inline-block&quot;&gt;ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ&lt;/div&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;border-bottom: 1px solid #aaa;; line-height: 1.5em&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune.jpg|frameless]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot; style=&quot;font-size: 100%&quot;&gt;ਚੁਸੋਂਜੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਯੋਸ਼ਿਤਸੁਨੇ ਦਾ ਚਿੱਤਰ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮੂਲ ਨਾਮ
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;div class=&quot;nickname&quot; lang=&quot;[[Japanese]]&quot;&gt;ਸਰੋਤ&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਜਨਮ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਉਸ਼ਿਵਕਾਮਾਰੂ (Ushiwakamaru) &lt;br /&gt;&lt;abbr title=&quot;circa&quot;&gt;ਸੀ.&lt;/abbr&gt;&lt;span style=&quot;white-space:nowrap;&quot;&gt; 1159&amp;#x2009;&lt;/span&gt; [[Heian-kyō|ਹੇਯਾਨ-ਕਿਓ]], ਹੇਯਾਨ ਜਪਾਨ&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਮਰ ਗਿਆ।
| class=&quot;infobox-data&quot; |15 ਜੂਨ, 1189 (ਉਮਰ 30) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]]-[[Hiraizumi|ਹਿਰਾਈਜ਼ੁਮੀ]], [[Kamakura shogunate|ਕਾਮਾਕੁਰਾ ਸ਼ੋਗੁਨੇਟ]]&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਰਿਵਾਰ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Minamoto clan|ਮਿਨਾਮੋਟੋ]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਲਡ਼ਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Battle of Uji (1184)|ਉਜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1184) [[Battle of Awazu|ਅਵਾਜ਼ੂ ਦੀ ਲਡ਼ਾਈ]] (18184) [[Battle of Ichi-no-Tani|ਇਚੀ-ਨੋ-ਤਾਨੀ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1184) [[Battle of Yashima|ਯਸ਼ੀਮਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (1,185) [[Battle of Dan-no-ura|ਦਾਨ-ਨੋ-ਉਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ]] (11185) [[Battle of Koromo River|ਕੋਰੋਮੋ ਨਦੀ ਦੀ]] ਲੜਾਈ(1189) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਪਤੀ/ਪਤਨੀ
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਸਾਟੋ ਗੋਜ਼ਨ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਸਬੰਧ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Shizuka Gozen|ਸ਼ੀਜ਼ੁਕਾ ਗੋਜ਼ਨ]] (ਕਨਕਿਊਬਿਨ) [[Minamoto no Yoshitomo|ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨੋ ਯੋਸ਼ੀਤੋਮੋ]] (ਪਿਤਾ [[Tokiwa Gozen|ਟੋਕੀਵਾ ਗੋਜ਼ਨ]]) (ਮਾਂ ਮਿਨਾਮੋਟੋ ਨ ਯੋਰੀਤੋਮੋ (ਮਤਰੇਆ ਭਰਾ) ਮਿਨਾਮੋਤੋ ਨੋਰੀਓਰੀ (ਭਰਾ) &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em&quot; |ਦਸਤਖਤ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Minamoto_no_Yoshitsune_kao.jpg|68x68px]]
|}</text>
      <sha1>bw4l9q3r93t755wtc4lcnzgeoznxmcv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਰਹਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199018</id>
    <revision>
      <id>811405</id>
      <timestamp>2025-06-22T11:46:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Naveensharmabc</username>
        <id>49454</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1286385779|Arhat]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>811405</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4432" sha1="og870xq0g35t15at5j3oq2yf1iop2fx" xml:space="preserve">
[[ਤਸਵੀਰ:Lightmatter_Hsi_Lai_Temple_Arhat_Garden.jpg|thumb|ਦੱਖਣੀ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਦੀ ਸੈਨ ਗੈਬਰੀਅਲ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਹਸੀ ਲਾਈ ਮੰਦਰ ਵਿਖੇ ਅਰਹਤ ਗਾਰਡਨ।]]
{{Buddhist term|title=Arhat|pi=अरहंत्|pi-Latn=Arahant or Arhant|sa=अर्हत्|sa-Latn=Arhat|bn=অর্হৎ|bn-Latn=ôrhôt|my=ရဟန္တာ|my-Latn=ra.ha.nta|zh=阿罗汉, 罗汉|zh-Hant=阿羅漢, 羅漢|zh-Latn=āluóhàn, luóhàn|ja=あらかん|ja-Kana=アルハット|ja-Hani=阿羅漢, 羅漢|ja-Latn=arakan, rakan|km=អរហន្ត&lt;br/&gt;(Arahon)|ko=아라한, 나한|ko-Hani=阿羅漢, 羅漢|ko-Latn=arahan, nahan|vi=a-la-hán,  la hán|vi-Hani=阿羅漢, 羅漢|tl=Alhat|tl-tglg=ᜀᜎ᜕ᜑᜆ᜕|th=อรหันต์|th-Latn=arahan|bo=དགྲ་བཅོམ་པ།|bo-Latn=[[Wylie transliteration|Wylie]]: dgra bcom pa|si=අරහත්, [[:si:රහතන් වහන්සේ|රහත්]]|si-Latn=Arahat, Rahat|ta=அருகன்|ta-Latn=Aruhan}}
ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਰਹਤ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: अर्हत्) ਜਾਂ ਅਰਹੰਤ (ਪਾਲੀ: अरहन्त्, 𑀅𑀭𑀳𑀦𑁆𑀢𑁆) ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਹੋਂਦ ਦੇ ਅਸਲ ਸੁਭਾਅ ਬਾਰੇ ਸਮਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰਵਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ[1][2] ਅਤੇ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੇ ਬੇਅੰਤ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸੰਕਲਪ ਦੀ ਸਮਝ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬੋਧੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਹਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਬਾਰੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਸਰਵਸਤਿਵਾਦ, ਕਸ਼ਯਪਿਆ, ਮਹਾਸਾੰਘਿਕ, ਏਕਾਵਯਵਹਾਰਿਕ, ਲੋਕੋਤਰਵਾਦ, ਬਹੁਸ਼ਰੁਤੀਆ, ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਤਿਵਾਦ, ਅਤੇ ਚੈਤਿਕ ਸਕੂਲ ਸਾਰੇ ਅਰਹਤਾਂ ਨੂੰ ਬੁੱਧਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਪੂਰਣ ਮੰਨਦੇ ਸਨ।[3][4][5]

ਮਹਾਯਾਨ ਬੋਧੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਨੂੰ ਬੋਧੀਸਤਵ ਦਾ ਰਸਤਾ ਅਪਣਾਉਣ ਅਤੇ ਅਰਹਟਾਂ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰਾਵਕਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਾਪਸ ਨਾ ਜਾਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।[6] ਅਰਹਟਾਂ, ਜਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸੀਨੀਅਰ ਅਰਹਟਾਂ, ਨੂੰ ਥੈਰਵਾਦ ਬੋਧੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ &quot;ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬੋਧੀਸਤਵ ਉੱਦਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਨਿੱਜੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਪਰੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[7]

ਮਹਾਯਾਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਅਠਾਰਾਂ ਅਰਹਟਾਂ (ਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ) ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਮੈਤ੍ਰੇਯ ਵਜੋਂ ਬੁੱਧ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮੰਨਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ 6, 8, 16, 100, ਅਤੇ 500 ਦੇ ਹੋਰ ਸਮੂਹ ਵੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਜਿਸਨੂੰ ਲੁਓਹਾਨ ਜਾਂ ਲੋਹਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[8][9] ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਈਸਾਈ ਸੰਤ, ਰਸੂਲਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਚੇਲਿਆਂ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਬੋਧੀ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।[8][ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ?]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles containing Japanese language text]]</text>
      <sha1>og870xq0g35t15at5j3oq2yf1iop2fx</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>